19

Galerianoaren kantuak

AlegiakEsopo eta Virgilioren

alegiak euskaraz.Donostia, 1842.

Ipuin OnakDonostia, 1804.Bizenta Mogel,gure literaturakolehen emakumea.

Tolosa,1803.

Obra honekarazoak elizgizontradizionalistekin.Donostia, 1824.

Markina,1802 /Bilbo, 1881.

Euskarazko lehen eleberri-saioa,

elkarrizketazkoa.

Lehen teatrolan idatzia.Arrasate,1750~.

Xabier Munibe, PeñafloridakoKondearen opera komikoa,

euskaraz eta erdaraz. Bergara,1764.

1793an argitalpenadebekatuta. XIX. mendean argitalpenik gehienak.

73

• Datu biografikoak

M artin Larralde Ithurbide “Bor-daxuri” Hazparnen jaio zen,

1782an. Haren familian agitu zengertaera larri baten ondorioz galere-tara kondenatu zuten 1809an, 27urte zituelarik.

Rochefort-en hil zen, Frantziakoitsas armadako ospitalean, kondenabetetzen ari zela, 1821ean.

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

• Erromantizismoaren harian

II kusi dugunez, XIX. mendearen lehen erdian

euskaraz . . . . . . . . . . . . . . . . . .debekuak eta

oztopoak ugari izan ziren. . . . . . . . . . . . . . . . . .

politikoko garaia izan zen: Konbentzioko Gerra,

Lehen . . . . . . . . . . . . . (1833-39)... Giro horrek

gure literaturaren garapen normala trabatu zuen.

Baina garai horretan Europan indar hartuz

zihoan mugimendu . . . . . . . . . . . . . . . . . bide

egiten ari zen Euskal Herriko kultur giroan. Eta

erromantizismoa literaturara eta beste arlo batzue-

tara ere hedatu zen. Abertzaletasuna agertu zen.

• Pizkundearen atarian

EE rromantizismoaren mugimenduak eragin handia

izan zuen gure herriko kultur giroan. Hegoal-

dean, . . . . . . . . . . . . . . . . eskola deitu den idazle

talde baten bidez garatu zen mugimendu erromanti-

koa: Lore Jokoak... Iparraldean, Antoine . . . . . . . .

. . . . . lana, Larresoroko gunea... Mugimendu

horrek guztiak aro berri bati sarrera emango dio gure

literaturan: . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pizkunde Garaia XIX. mendearen bigarren zati-

tik aurrera nabarmenduko da bereziki; euskal gizar-

tearen . . . . . . . . . . . . . . . . . indartsua izango da.

✵ Donostiako✵ Abadiaren

✵ Pizkundea✵ susperraldi

✵ argitaratzeko✵ ezegonkortasun

✵ Karlistaldia✵ erromantikoa

Martin Larralde ez da sekula itzuli,baina itzuli balitz

(arantzak barrurantza itzuliak lituzkeensagarroia bezala)...

Inork ere ez du(dena ohitura, dena errua, dena barkamena)

oroimenaren korapiloa deslotzen. Inork ere ez du

koblakaririk behar...

Martin Larralde honelako egun batez hil zengaleretan,

begiak zabalik etzanda, agian, zeruaitsaso zikin bat dela esanez.

Bordaxuri koblakaria. Erantzun honako galderei.

1. Martin Larralderen balizko itzulera imajinabaten bidez azaldu du. Zer esan nahi du?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Poemako ideietako bat da ez ditugula poetakestimatzen. Zein esaldiren bidez adierazi du?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Zein dela dio poeten edo koblakarien meritua?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. «Honelako egun batez hil zen». Zer irudi sorra-

razten dizu? Zer adierazi nahi ote du?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Joseba Sarrionandiaren poema baten zatiak, Ruper Ordorikak kantabihurtuak. Martin Larralde dohakabearen erreferentzia ederrak ditu.

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:53 Página 73

74

Mila zortziehun eta hamabortzgarrenani Hazparnen preso hartu nindutena.Plumagaineko premu1, orok dakitena;

galeretan higatu beharko naizena.

Kantatzera niatzu2 alegera3 gabe,ez baitut probetxurik tristaturik ere.

Nehun4 deusik ebatsi5, gizonik hil gabe,sekulakotz6 galerak enetako dire.

Ala7 zorigaitzeko premu izaitea,horrek eman baiteraut betikotz kaltea!

Aitari galdeginik8 sortzeko partea9, galeretan eman nau, hau da ene dotea!

Ene aita da gizon kontsideratua,semea galeretan du segurtatua.

Non-nahi otoitzean belaunikatua, saindu iduri10 debru madarikatua!

Ene lehenkusia11, Kadet Bordaxuri,fagore bat banuke galdatzeko12 zuri:

ongi adreza13 zaite ene arrebari, ene saltzeko zonbat ukan duen sari.

Aita aintzinean14 eta arreba ondoko,osaba burjes hori diru fornitzeko15.Ez, ordean, enetako bi sei liberako,

galeretan bederen leher egiteko!

Elizan sartzen dira debozionarekin,iduriz badoazila saindu guziekin,

beren liburu eta arrosarioekin.Debruak besta onik eginen du heiekin!

Zortzigarren bertsua anaiarendako.Kontseilu bat banikek hiri emaiteko:

Ontsa goberna hadi, ez zauk dolutuko16, ni baitan etsenplua errex duk hartzeko!

Zuri mintzo natzaizu, oi aita zilarra17, ardura18 dudalarik begian nigarra:

Zure eta nire arraza Bordaxuritarra,galeretan naizeno19 ni bainaiz bakarra!

Kantu hauk eman ditut Paubeko hirian, burdinez kargaturik, oi presondegian,

bai eta kopiatu denbora berian,orok kanta ditzaten Hazparne herrian.

Hok eman izan ditut ez xangrinatzeko20,ahaide-adixkidek kuraia hartzeko.Eta, partikularzki, aita zuretako,

kantu hok aditzean semeaz oroitzeko.

Bilatu lauki beilegi horietan testuan markaturikdauden hitzen sinonimoak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Galerianoaren kantuak. Erantzun galderei.

1. Ezagutzen al zenituen bertso hauek kantarenbaten bidez? Nork kantatuak?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Nongoa zen Bordaxuri? Zein etxetakoa?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Zein izan zen Bordaxuriren galbidea?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. Nor jotzen du poetak bere zorigaitzaren errudun?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Zelakoak direla dio bere aita eta arreba?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Zenbat seme-alaba ziren familian?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. Bertso horiek egiteko hiru arrazoi ematen ditu?

a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .c) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

bai delaherentziaitxurako

oinordekonoakizu

ostubetiko

alaitasunikinon

eskaturik

atsekabetzekoaurretik

lehengusuadamutukosarritan

nagoen arteaneskatzekozuzendu

hornitzekozuria

◗

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:53 Página 74