Arne Garborg

Dagbok 1905–1923 Band 5: 2. janaur 1917 - 25. juni 1920

Aschehoug

Kristiania 1926

Førebels elektronisk utgåve desember 2002 ved Nynorsk kultursentrum

www.aasentunet.no

Føreord

Arne Garborgs dagbøker frå 1905 til 1923 vart redigerte og utgjevne av Hulda Garborg i seks

band 1924–1927. I 2000 vart denne bokutgåva digitalisert (skanna og korrekturlesen) av

Dokumentasjonsprosjektet ved Universitetet i Oslo, og det er desse filene som her er gjorde

tilgjengelege. Det er gjort overslag som tyder på at Hulda Garborg utelet kring 25% av den

opphavlege dagboksteksten til Garborg då ho gav ut dagbøkene, og dei utelatne delane er

heller ikkje med i denne utgåva.

Ein del tekniske kodar er framleis synlege i teksten. Det gjeld hovudsakleg markering av

sideinndeling og fotnotar. Vi har late dette stå slik at det skal vere samsvar mellom bokutgåva

og denne elektroniske utgåva. Det er dessutan brukt manuelt lineskift i teksten, og det er

ikkje lagt vekt på utforminga i denne elektroniske utgåva. Nynorsk kultursentrum har likevel

valt å gjere dagbøkene tilgjengeleg i ei førebels elektronisk utgåve, til glede for forskarar og

andre spesielt interesserte som her får eit langt betre høve til å søkje og finne fram i

dagbøkene.

Nynorsk kultursentrum, desember 2002

Oddmund L. Hoel

Band 5 2. janaur 1917 - 25. juni 1920

<side nr=1>

1917.

2. 1. 17.

Det prøyssiske Fredssnakke avvist. Svare –

klaart og greidt og med Upplysningar som alle Ikkje-

prøyssarar maa forstaa – er forma i Paris, og

alle Ring-Landi vil – etter det som fraa alle

Hovudstader vert meldt, og etter det som skulde

vera sjølvsagt – skrive under. Præsident Wil-

son fær sitt Svar nokre Dagar seinare; det vert

same Innhalde i ein arman Tone.

Me gjeng daa inn i eit nytt Aar av Blodfløy-

ming og Brand, – av Svelting og Naud vel òg

til Slutt. Men etter ein Skuletime som denne

skulde Verdi ha lært aa forstaa eitt og anna??

Det fær vise seg.

– Eg hev vore i Ustand eit Par Dagar, og

hev nytta Tidi til aa gjera fraa meg ein Flokk

Julebøker. I Dag gjer eg ifraa meg dei Brev-

Lepparne som trengst; og so er det siste Aalvors-

take med Homer, – hyggjelege Gamlingen, som

det likevel er so vanskelegt aa faa Skikk paa.

– Joli vart heilt igjenom roleg. Eg skulde ha

vore ute ein Kveld; men Dagen fyrr havde eg vel

gjort meg skyldig i ei "Mat-Synd": Magekrampen

kom og gjorde Ende paa all Joleturing, Og no er

eg so gamall og ut-av-Dansen-komen, at her-

etter slepp eg vel.

<side nr=2>

8. 1. 17.

Den 3die eller 4de vart eg i Ustand att; og

so lenge varde dette, at ikkje fyrr no er eg –

noko-so-nær – ferdig med "Joleflaumen" (aa,

gjev eg kunde bli heilt spara for den!) – Og i

Veg att med Homer ber det.

– Ufred hev me som fyrr: so og so mange

Skip vert søkkte kvar Dag; og i Staden for bri-

tisk Hjelp, som det eit Bil vart ørska um, so

hjelper Briten Tyskland med aa a u k e Vanskarne

vaare (Kol- og Koksforbòd). Regjeringi hev daa

sendt ein ny Note, som skal ha "gjort eit godt

Inntrykk" i England; men høgre-norsk Krig mot

Regjeringi styrkjer Norigs Uvener der burte, so

det vil vel ikkje gaa fort aa koma i Orden att.

Me er eit Rike i Split med seg sjølv; det er eit

reint Raam, kor lenge det kann klara seg. No

fær me sjaa, um Tinge kann gjera nokon Ting.

– Knakande kaldt hev det vore ei Tid, –

ned til 20 Gr. No hev det gjeve seg att og kann

vera reint godt (¸ 8° i Dag); og vilde "Vaar-

herre" halde seg so vidt rimeleg framigjenom,

so var det nok godt, – ettersom Folk gjer alt

det dei kann til aa gjera det so r a n g t for

Smaafolki som Raad er. Dessverre hev me ingen

Ting aa stole paa, – anna enn Dauden, som

visst kjem til aa gjera seg ein rik Haust i Aar,

i Freds- som i Ufreds-Landi; det vert, aa slite paa

Taalmode som fyrr. Men etter det som hev vore

aa høyre t. d. nordanfraa, vert det meir enn van-

skelegt mange Stader.

D'er nok langt ifraa som det skal vera an-

nanstad heller; i Bladi i Dag høyrest det t. d.

uhugleg Rummel fraa Moskvakanten. Men Rus-

sen hev Politie aa hjelpe seg med, han; Tilstandi

kann vera so fæle dei vera vil, – so berre stengjer

Politie Dørerne og læt Folke daudsvelte. Det fær

vera Vaarherre si Sak det, meiner han, – lik-

<side nr=3>

som Tsaren, Keisar Wilhelm, Kong Georg læt

Vaarherre bera Skuldi for Krigen.

– Aah! dette "Menneskje"-Herk.

13. 1. 17.

Forkjølelsen held paa og held paa, so no duger

eg snart ikkje til anna enn til aa liggje burtslengd

paa Sofaen som ei gamall Kufte. Hev likevel

fenge fraa meg ein Bladstubb i Dag, "Bondevil-

kaar", som "lntelligenssedler" hev vilja ha (fraa

meg o. fl.); det er Ingenting; men – godt det

er undangjort lell. No er det Homer att; og Ho-

mer for Aalvor – –

– Hulda held Joleselskap i Dag; der er ymist

godt og gildt Folk, mest Askerfolk (Valstad- og

Holtsmark-kjenningar), Asker- Byfolk (millom deim

for fysste Gong Advokat Meyer og den engelske

Frua hans, som spelar fyssterangs Fele) og eit

Par Bymenneskje (Fernanda Nissen, ein russisk

Legasjonsmann Sawitsky, som Tuften les "Norskt"

med; ei utenkjeleg Blanding, som likevel høyrest

ut til aa gama seg svært godt. Men eg sìt her

uppe og kavar med Hosterider som eg lyt freiste

aa døyve – –

– Umframt Homer fær eg no mi eigi Bok aa

tenkje paa ("12 Aar, Dagboksstubbar fraa 1905

– 17"); den fær elles vera til Hausten. Men

"Paa Fantestien" (av gamle Kjenningen min M.

J. Mathiassen (-Schou!) hev eg alt spurt Ny-

gaard um; svarar han Nei, fær eg freiste Norli.

66 Aar. 25. 1. 17.

– Med Aari gjeng det daa fram-yvi, kva som

elles gjeng hin Vegen eller stend stilt. Og tegja

<side nr=4>

skal eg, so lenge eg kann arbeide – so vidt at

Tidi ikkje vert altfor lang.

Arbeide er elles ikkje lenger det det fyrr var.

Og det er ikkje berre Alderen som her gjer

Skilnad, men vel mest Tidsvilkaari. Det er Uraad

no um Dagen aa "vona visst, at Aand skal vinne

paa Troll til sist og Vit paa den Varge Villskap";

alt hev vorte ein einaste Vase av Tvil og av

Spursmaal. Grunnspursmaale er elles eitt: er

Framgangs-Tanken b e r r e Tøv; er det Uraad

jamvel for Kulturfolk aa halde – so i det store

og heile – Leidi framyvi; driv me reint verje-

laust med Storm og Straum?

Og med Tanken serskilt paa det Spursmaale

som no er det fysste: k a n n Mannheimen vinne

seg inn-under ein aalmenn lovbunden Skipnad,

som tryggjer Freden millom Folki, eller er Anar-

kie med sine Krigar (dvs. Neveretten) millomfolke-

leg Naturlov?

"Nevtrala Konferencen" i Stockholm hev forma

Spursmaale paa rimelegaste Maate (etter Synsmaa-

tane her uppe) og sendt det rundt um til tenkjande

Folk i Landi til Svar; 1ste Svarhefte (det skandi-

naviske) er utkome. Mange hev svara (um der

ikkje nettupp er so mange kjende Namn), og dei

fleste trur, at ein Fredsskipnad er tenkjeleg. Ein

og annan hev godt Mod: "Havde man i Næve

rettens Tid sendt ud Spørsmaal om . . . at faa

d e n afskaffet, saa vilde de fleste ha svaret:

det nytter ikke; Menneskene e r Rovdyr! Og dog

var det de t r o e n d e som fik Ret. Saa vil det

ogsaa gaa nu." Sume vonar paa dei "europæiske

Sambandsstatarne," um dei ikkje kann segja noko

um Vegen dit. Men dette vanskelege Spursmaale

um Vegen spøkjer for mange; ein segjer: "lige-

saalidt som et Frankfurter Parlament kunde samle

Tyskland, ligesaa lidt vil en international Kongres

kunne skabe et Verdensforbund." Og "Utformning

<side nr=5>

af et Program, ja selv international Anerkjendelse

af det samme Program, er bare et lidet Skridt

fremover paa en lang og vanskelig Vei." Men

rett mange vaagar ikkje aa tru paa Freden. Prof.

Geelmuyden (som er Lagsmann i "Conciliation

Internationale") finn, at alt "synes mere og mere

at pege i Retning af at la b Í t e h u m a i n e e s t

u n e b Í t e f e r o c e. " Provst Hesselberg, Ø. Gaus-

dal, meiner at "Varig fred er en Umulighed ifølge

Jesu Ord i Mth. 24" (Spaadomar um Tiderne

fyre Messiasrike); og mindre enn noko-sinne

trur han paa,"Traktater og Løfter mellem Folkene."

Ein svensk Heradshøfding segjer med altfor stor

Rett: "öfverenskommelser att underkasta alle tvi-

ster mellem stater ett fredligt avgörande komme

att bli bindande för de små och svaga, men i

viktiga, att ej søga vitala, frågor icke för vørlds-

makterna." Like eins: "en överenskommelse om

avvøpning skulle sannolikt kunna strafflöst kring-

gås eller brytas av de stora staterna." Provst

Kobro, Lillesand, meiner at alt vil vera faafengt

utan "en intens Kristendomstilegnelse." Og Prof.

N. Wille, Xia, held det vonlaust at "forsøge at

paavirke Mskene med sund Fornuft"; homo sapi-

ens er, etter hans Tru, kome inn paa "en Bane

som vil føre til Artens Undergang" (so hev det

gjenge med "saa mange Arter i de geologiske

Perioder"); "Krig og Overkultur" – eller um so

berre ein av desse "ødelæggende Faktorer" –

"Vil være tilstrækkelig til at fuldbyrde Ødelæg-

gelsen i Løbet af 10–20,000 Aar, saa Jorden

bare faar fossile Mennesker."

Denne Prof. Wille segjer um Lag det som eg

sjølv plar tenkje i modlause Stunder. Og der er

syrgjeleg mykje sant i svært mykje av det som

vert sagt imot Fredstrui og – arbeide. At dei

smaae Folki alltid vil faa berre eit Minstemaal

av Rett, og at Stormagterne, naarsomhelst dei

<side nr=6>

finn aa kunna tena noko paa det, vil gje Fanden

i alle Freds Lover og Vedtekter, det stend fast,

– alt til dess Folki fær skipa seg paa rette Maaten

innanriks.

Men gjeva upp alt, som denne (medicinske?)

Professoren [han vil Inkje gjera, av di han trur

at øtti vil døy ut um 10–20,000 Aar!], det er

meg f o r modlaust; eg fær – so til vanlegt –

vera "troende", um Verdsfreden aldri so mykje

er – likso utruleg no som Borgarfreden i gamle

Dagar. Og dei sambundne (Europa- eller vel helst)

Verds-statarne bør vera Framtidsvoni, kor grense-

laust mykje der so er aa vinne yvi, fyrr den

Draumen kann bli meir enn Draum..

– Men Herregud; skulde Wille faa Rett i, at

heile øtti – ved all denne veksande "Overkul-

turen" – døyr ut um 10–20 000 Aar . . . der

vil ikkje vera noko sers mykje tapt ved det, naar

ein daa ikkje nettupp trur paa eit komande "Over-

menneskje".

– Skattespursmaale er uppe att: vil ein sleppe

ei Bot paa 100–5000 Kr., so maa ein sende

inn ei Uppgaave yvi alt det ein hev tent i det

Aare som gjekk; ein fær elles Lov til aa nemne

Utgifterne sine med, trur eg. Og eg kann trygt

gaa ut fraa at Skattarne vert endaa større i Aar

enn ifjor (daa var dei i alt Kr. 621,52; d. v. s.: Sti-

pendie paa 2 400 Kr. vart i Røyndi minka til um-

lag 1 780 Kr.). Men ein fær nok Ingenting segja,

so lenge ein kann slaa seg igjenom. Kor lenge

d e t kann vara er langtifraa visst; Dyrtidi vert

verre og verre, og Tyskland og England er etter

oss kvar paa sin Kant, og kvar med sine Vaapn.

Og Krigen kann vara endaa eit Aar, etter som

eg saag i eit Blad igaar fraa England. Hutte-

megtu!

<side nr=7>

27. 1. 17.

Ernst Sars daaen. Han er vel ein av dei siste

fraa den Tidi som eg plar kalle "mi."

Han var ein gjæv Kar, um han ikkje alltid var

paa mi Side. Staten vil koste Gravferdi, og det

er rett og vel.

– Ja, ja. I Ungdomen gjeng ein og grav-

legg si Fortid; di eldre ein vert, di meir er det si

Samtid, ein fylgjer til Gravi. Til dess ein naar

dit fram sjølv.

9. 2. 17.

Vaarstemning: ljos, mild Luft; bleikblaa Him-

mel med kvite lette Strimeskyer; blaae Aasar langt

burte, myrk Skog, snøkvit Mark; sjøblaa Fjord,

der han. er open; eg lengta til Jærs, daa eg var

ute og gjekk i Dag. Og etter den lange harde

Kalderidi me hev havt er denne Linna ein rein

Lette. Gjev ho kunde halde seg eit Bil: – det

er her vel elles lite Von um.

– Krigen kann vera god for eitkvart den med;

det vonde han hev gjort i fredelege Land ved aa

skapa Dyrtid paa Kòl (og Ved), gjer no, at eg

slepp aa preike i "Hjemmenes Vel" den 19de

(um George); og det kjem stakkars gjæve Odys-

sevs til aa tena ein Dags Tid paa.

Eit Grand Krigsnytt hev me elles havt i sei-

nare Tid; Sambandsstatarne er fornærma paa den

tyske Villmannsmaaten aa føre Sjøkrig paa og hev

løyst det diplomatiske Sambande med Prøyssen; det

er halv Krigslysing, og Ufred skulde daa vera

ventande naarsomhelst, ettersom Tyskland Inkje

hev gjort til Utjamning. Og det er svært til Væp-

ningsstaak burte i U. S. A., ser det ut til. Eg hev

ikkje trutt noko paa heile Braake og trur ikkje

enno; Jankien morskar seg og freistar aa skræma

<side nr=8>

Prøyssaren; men denne tek det med Ro; og i

Dag saag eg alt i eit Blad, at ein og annan tek

til aa klunke paa Fredsharpa i U. S. A. att. For

Ufreden vilde koste mykje meir enn jamvel den

Halvfreden som dei nøytrale no lyt nøgje seg

med. Ein Dag held Wilhelm og Wilson Sonings-

fest att; og Prøyssen driv paa med Skipssøkkjing

som det hev gjort; U. S. A. vil tena Milliardar

endaa. Myk alt ihop.

Elles er alt ved det gamle. Frankrike "held

Ut", men vinn ikkje eit Stìg fram; Russland "held

Ut" og glid rett som det er eit Stìg atterut; Eng-

land held gilde Talur um det som maa og skal

bli gjort, og hev sterke Ord um den "vonlause

Stellingi" i Tyskland, men kjem ikkje lenger si-

dan enn fyrr. Einaste Fredsvoni skulde liggje i

det, at Tysken tek til aa svelte noko mykje no

("Folke" hev ikkje Jordeple eingong), og at det

vel i Røyndi paa baae Sidur vert mindre og

mindre Tru paa, at nokon av Partarne kann

"vinne"; men . . . naa-ja; sume trur, at no til

Vaaren vert det Aalvor av med, England, og at

Tyskland daa ikkje vil kunne halde ut noko

lenge. For oss nøytrale vert det verre og verre;

ingen veit kor lenge det kann gaa som det gjeng,

og kor lenge Folk kann finne seg i all denne

prøyssiske Sjørøvarferdi; men so lenge det heng

og sleng, so lenge fær det nok hengje og slengje;

kven skal faa Bjølle paa Katten av desse stak-

kars smaa Myserne?

– Fraa Ivar Mortensson gjeng det Ord, at

han i denne ovkalde Vinteren ikkje kann halde

dei umaateleg store Prestegardsromi i "Lauten"

varme, og at heile Huse ligg sjukt av Kjøld og

Fylgjur av Kjøld; Presten sjølv hev fenge att

sine gamle "Hekseskòt" og skal vera reint upp-

raadd. Og det hjelper vel ikkje aa beda um ein

tidleg Vaar eller linnare Vinter heller. At Ivar

<side nr=9>

ikkje er sterk, er visst; gale i Veg kann det daa

visst altfor snart bera. Men kunde det halde paa

som no i Dag – til dess Soli fekk full Magt!

19. 2. 17.

"Paa Fantestien" send til Forleggjaren; det

hev kosta meg ikkje so reint lite Arbeid aa faa

ho i Stand. No er det Homer att. Fantar og

Gudar; Variatio delectat; – elles er det Handel

og Slavehandel eg driv med der no (15de Song),

so Skilnaden er kje nettupp so stor i alle Maatar.

Men gjev eg kunde faa litt Fart i Arbeide no;

det gjeng so altfor mykje seinare enn Tidi.

– Med Engelskmannen er me nok endaa meir

i Uvenskap no enn med Tysken; Kòl-forbòde,

som er avteke for Sverig og Danmark, skal gjelde

for Norig enno eit Bil; etter seinare Melding er

Kòl-forbòde for Norig no avteke, men paa eit Vil-

kaar, som vil gjera den tyske Veideferd etter Han-

delsflaaten vaar endaa villare enn ho er. Og Eng-

land, "Herren paa Have", – kann den Herren

meir enn fyrr hjelpe? Og no tek det til aa knipe

alt; me lyt spara paa baade Banetog, Teater og

onnor Kveldsmoro, Skulehald osfr. So gjeng det;

naar ein vil vera Vener med baae, vert ein Uve-

ner med baae, og naar det kjem til Stykke er

nok Briten likso god "Barbar" som Prøyssaren.

Krigen gjeng elles sin gamle Gang; Amerika

er ikkje kome lenger – og England gjer ikkje

meir av seg – no enn fyrr; det einaste ein høy-

rer um er tysk Framgang i Europa og (no og daa)

engelsk Framgang i Mesopotamia (eller kor det

er helst – "utanfor Verdi") og so um søkkte og

sprengde Farty. Naa-ja, og so hev Grev An-

drassy skrive ein Fredsartikel i eit franskt Tids-

skrift. Der viser han at um England no døvver

<side nr=10>

Prøyssen, so vert det sidan Strid millom England

og Russland; England bør daa likso godt – lik-

som Tyskland – slaa seg til Ro med status quo,

eller so paa Lag daa. Mannen skriv godt og

klokt og segjer mange sanne Ting; men so lenge

han berre hev Vìt og ikkje Krut aa fara med,

vert han visst ikkje høyrt i nokon av dei store

barbariske "Kulturnasjonarne".

23. 2. 17.

Igaar gjekk Hulda inn i sitt 56de, liksom eg er

inne i det 67de. Det er ein knapp Maanad

(+ 11 Aar) imillom oss; men me glid smaatt um

Senn inn i den Alderen no, daa "alle er jam-

gamle." Det er no elles – som alle gamle San-

ningar – berre halvsant; ho vert visst alle Da-

gar mykje meir enn 11 1/12 Aar yngre enn eg.

Aarmaalsdags Kvelden vart hyggjeleg; det var

fleire gamle Kjenningar (som Harriet Backer, Fer-

nanda Nissen og Schjøtts) og dertil ein heil Flokk

nyare og nyaste (millom dei siste Peter Egge og

Frue); og daa me her i Huse aldri røder um Li-

teratur eller Politik, og daa me fekk god Mat og

godt Mønchen-Øl (fraa Frydenlund Bryggjeverk)

so gjekk alt rolegt og hyggjelegt. Og ved Borde

fekk Hulda mange hyggjelege Ord fraa snartsagt

alle Kantar, endaa me godt og vel slapp ifraa all

høgtidsam Stortaling.

Eg hadde – som vel Gamlingar flest – ingen

serskilt aa røda med, men var med litegrand

snart her og snart der, vel mest milloffi "Her-

rarne" (tvo gamle og tvo midaldrande, som rett

snart glid inn i den vanlege "ældre Herre"-

Moro: aa fortelja "vaaglege" Rispur; og det kann

paa sin Maate vera løglegt for ei Stund, um elles

desse Rispurne sjeldan er so skjemtsame at det

<side nr=11>

ureinslege ved deim kann heilt bli "lætt burt".

Meir og meir kjem eg etter, at eg ingen hev aa

tala med lenger um "aalvorsame Spursmaal" dvs.

at Strids Tiderne er til Endes; i min Alder hev

ein i alle Hovudspursmaal sine Meiningar upp-

gjorde og veit at det er like eins i so Maate

med dei andre; ein kan daa med fullgodt Samvit

"halde Fred". (Soleis t. D. i det religiøse, der

eg lenge var "krigførande Magt"; no er eg

hjarte fornøgd, at eg sjølv hev greidt dei Spurs-

maali, og veit, at naar det gjeld deim, maa kvar

staa – nettupp der han stend. I det heile drøy-

mer eg ikkje lenger um aa faa "Folke", dvs. "dei

beste i Folke", med her; det er som alltid, naar

det gjeld dei høgste Ting: berre faae som er ut-

valde.") Eg smiler elles med meg sjølv, naar eg

merkar, at eg er likso nøgd med aa høyre til "dei

gamle" no som eg ei Tid var ved aa kunne "rekne

meg til Ungdomen"; kvar Alder hev sine Ideal.

– Med Odyssevs er eg no i 16de Songen.

Men kann taka det noko rolegare enn fyrr; For-

leggjaren skriv, at no vert det for seint i Vaar

korsom er; no fær Boki koma i Septbr. Men

Arbeide er stort, so Prenting (med Prentretting)

vil taka Tid; di fyrr di betre bør daa Mskr. bli

ferdugt; men eg tarv ikkje nettupp sprengje meg.

Glad er eg. Verre er det med, at Papire vert so

dyrt; Staten hev hjelpt til fyrr, naar det galdt

Vitskaps- og Folkeskrifter og vil gjera sitt beste

enno; men det skal endaa vera vanskelegt aa

hindre Prisuppgang. Fanden ta Prøyssen!

7. 3. 17.

Marts alt; huff. Men eg fær drive paa, drive

paa so seint som det gjeng; no er 16de Songen

ferdug.

<side nr=12>

– Nygaard hev fyrebutt oss paa, at "Paa

Fantestien" kann bli utsett til Hausten (Papir-

vanskar, veit eg? – det segjer han Inkje um).

So hev daa eg fyrebutt Forfattaren att. Han tok

det rolegare enn eg hadde tenkt, la alt "i min

Haand" (dvs. "din"). Han hev late Sønerne sine

faa Huse og Hagen; sjølv tok han "paa Fante-

stien" att (so halvt: vert Skreppehandlar), um

han elles jamrar ille yvi Gikti. Men eg kunde

misunne ‘n hans lette "Fantenatur"; som Spon

paa Sjø greier han alle Vanskar.

– Fraa Hulda høyrer eg Inkje, men trøyster

meg som vanleg: det kom nok Kort eller Tele-

gram, um der var noko i Vegen.

Olav Midttun ("Syn og Segn") skreiv igaar

og vilde ha meg med i noko som heiter "Bjørn-

sonforbundet", og som er so provinsdanskt som

det kann bli (i Røyndi vel eit nytt Riksmaalslag,

med Fridtjof Nansen og Otto Anderssen i Fyre-

enden, som med full "Kraft og mykje Pengar

vil arbeide for s i t t "nationale", serleg millom

all Skuleungdom). Men baade han sjølv og Løv-

land og Koht er med – i god Tru, veit eg.

For min Part svara eg berre godslegt: det kunde

kje taka seg ut for meg aa vera med, sa eg,

som gjeld so halvt for ein Førar i Maalstriden;

men de andre kann sjølvsagt fylgje desse norsk-

danskarne, so lenge til de ser um det ligg noko

anna under enn de no tenkjer. – Aa, me

"norske"! Eg hev aldri trutt noko Svært mykje

paa oss, og Trui vil helst veikne; men sjølv fær

eg staa fast der eg høyrer til; gjeng so Skuta

vaar paa Grunn, so er det daa kje mi Skuld.

– Og so i Veg med 17de!

<side nr=13>

13. 3. 17.

Revolusjon i Russland – stor Revolusjon, som

er i Gang yvi alt Lande (Byarne)! – fortel

Dagbl. i Kveld. Og Russestyre driv Krigen mot

Folke med mykje meir Kraft enn Krigen mot

Tyskland.

Men denne Revolusjonen er noko reint for seg

sjølv: Høgre er òg med. Og det synest fysst og

fremst aa vera ein nasjonal Revolusjon: Reisning

mot den halvdulde Tyskdomen i Riksstyre; for

Prøyssaren hev lurt seg fram her som i Amerika

(og vel meir og meir allstad), – Prøyssarjøden.

og mot honom nyttar vel ingen Revolusjon. Men

hev Russen gjort lite av seg i Ufreden fyrr (Re-

gjeringi var tysk, i Løynd men i Røynd), – so

vert det vel endaa mindre no, veit eg?

Irland er like eins urolegt; trur kje paa As-

quith, Lloyd George o. s. fr. og deira "Rettferd"

lenger; det er berre Snakk, etter det dei no for-

stend. Ufreden vil dei likevel vera med i, til

Siger er vunnen; dei trur nok endaa mindre paa

Prøyssaren enn paa Engelskmannen. Men um

den irske Soldaten ikkje vert noko meir kald-

voren av seg heretter?

Det er den gamle Tragikomedia; alle ropar

paa Fridom og Rett, og alle driv Urett og held

paa Ufridom dvs. "Rett" og Fridom for sjølve seg,

det motsette for andre. England hev sitt Irland

liksom Russland og Tyskland sitt Polen o. s. fr.

Og no er det "frie" England i Lag med Russ-

land (som det "revolusjonære" Frankrike lenge

hev vore), og den hoch-kultivierte Tysken blan-

dar Blod med Tyrken o. s. fr. So at naar alt

kjem ihop, – so vilde det vera best at ingen

av deim "vann", dersom det ikkje berre førde

til Framhald av Toll- og Diplomatkrigen, som

vil føre til ny Blodkrig, so snart nye Herar er

framvaksne. Det vert daa vel sliks Slag, koss

<side nr=14>

det gjeng; heretter som fyrr fær det store Fleir-

tale slite og stræve til Bate for eit meir eller

mindre innknìpe Faatal.

– England synest elles aa vinne seg fram-

yvi no med Krigsførsla si; held seg godt, ja

gjeng so smaatt fram, mot Tysken i Nordfrank-

rike og hev nettupp no teke Bagdad fraa Tyr-

ken. (Eg likar elles ikkje Europafolk i Asia;

men Herregud, likso godt Europæarar som Tyr-

kar!) Men Tysken vert verre og verre Løynmor-

dar paa Sjøen; og mot den Dævelskapen synest

den engelske "Herren paa Have" aa staa likso

hjelpelaus som han hev gjort.

Og Europa synest i det heile aa kunne vente

Sveltihel snarare enn Fred.

– I Natt (med det nye Midnattstoge) kjem

Hulda endeleg. Men det er vel ikkje so beint

aa koma fram no: færre Tog, og dertil ein Snø-

vinter, so det vel vert ymis Seinking (liksom Is-

sprengjarbaatarne frys fast ned i Øresund og

derikring).

16. 3. 17.

Hulda hev havt det berre gildt upp i Trysil

– men stridt; hev køyrt i alt 22 Miler, og so

fraa Sleden inn paa Katedre Dag etter Dag –; i

den endelause Skogheimen der uppe lìver Folke

utanfor Verdi enno – dvs. utanfor Strid og Kav

og Braak i rolegt Arbeid og Heime Hyggje, so-

leis som alt Folk i Norderlandi lìvde, fyrr "In-

dustrialismen" kom upp. Velstand er der i det

heile, ofte stor Velstand; og Folk er norske: (les

Aftenposten og bannar Landsmaale, men) talar

Trysilmaal fraa øvst til nedst. Dette kann ein

gaa ut fraa vil vara, til dess Jønnvegen kjem;

men den maa – dessverre! – koma noko-

so-nær fort no, um ikkje Trysil med alle sine

<side nr=15>

Skogar skal glide meir og meir inn i Sve-

rig (som hev Bane heilt upp til Riksgrensa, so

at til Stockholm kann Tryslingen koma paa ein

Dag, med’ han treng tvo Dagar, fyrr han naar

Xania). Men um den norske Riksstyrar-Visdomen

kjem etter dette fyrr det er for seint ...

– I Sverig (og Danmark) er det Ordskifte i

Gang um ein skandinavisk Økonomi-Union, til

Hjelp for desse Landi naar Blodkrigen fær Ende

og Tollkrigen for Aalvor tek til. Spursmaale er

alt framme for Riksdagen; og der vil George-

istarne no taka eit Slag for heil Tollfridom ("Mo-

tion av herr Bengtson i Gøteborg m. fl. . . . an-

gaaende en överenskommelse mellan de nordiska

staterna om gemensam tillømpning av frihandels-

principen"). Johan Hansson hev sendt denne

Motionen (saman med ein annan – från herr

Palmstierna – um gjenomførd skandinavisk Til-

lemping av Tollvernskipnaden) til meg med Spurs-

maal um eg vil skrive noko um Saki.

Visst vil eg. Men vilja og kunna . . . Og so

Tid . . . Dessutan: Odyssevs og Belarne paa

den eine Sida og skandinavisk Tollpolitik paa

den andre –

Naa; ein Freistnad fær eg gjera, vel. Men det

er den tridje Rykkjingi etter Uttal eg fær paa

det nye Aare; og no hadde eg forsvore meg paa,

at Odyssevs skulde vera det einaste. –

Og det som verre er: eg vert so gamall. Ser

meir og meir det lovbundne i Samfundslive dvs.

ser at det vonde hev og maa hava Magti. (Ov-

rett mot eit Faatal og Urett mot Fleirtale). For

Faatale er dei forsvorne Egoistarne, som for det

fysste alltid ser sin eigen Bate og for det andre

er nærsynte nok til aa tru at deira Bate er

Samfundsbaten. Dei fær daa og alltid det halv-

blinde Fleirtale med seg i sin Strid (for "Sam-

fundets Interesse"), – liksom eit Faatal av Over-

<side nr=16>

klasse-Officerar fær heile Folke med seg i Blod-

krigen for same Faatalsbaten ("Fædrelandets Vel-

færd"). Men sin eigen Bate kan same Fleirtale

aldri forstaa; gjeng paa tvert imot den og fylgjer

Faatale, som alltid hev einkvar Kjøtknoken aa

lokke det med. Det andre Faatale – det som

ser, at Rett mot alle er det einaste som duger

og det einaste som kann halde ut –, det vert

daa alltid Faatal (naar det ikkje er stuttsynt nok

til aa lokke med Revolusjonar); det frelser sitt

eige Samvìt, men fær aldri Skikk paa Samfunde.

(Og skulde det einkvan Gongen hende, so varer

det aldri lenge, fyrr Magt-Faatale med sitt Muge-

Fleirtal fær det som var retta rengt att). No

skulde ein vente, at sjølve Mugen maatte lære

av ill Røynd etterkvart; og det trur me, so lenge

me er unge. Men til Slutt ser me, at Mugen

aldri hugsar so lenge at han kann lære, og aldri

ser so klaart at han kann hugse; same Narredan-

sen gjeng daa – med eitt og anna lite Form-

skifte – gjenom alle øvur; og det vituge Faa-

tale vert alltid "den vesle Flokken".

I denne vesle Flokken vil sjøvsagt alle vi-

tuge Folk vera med, so lenge dei elles hev Kraft

nok til aa "gaa etter Vite"; men naar ein vert

so gamall at ein ser korleis Samanhenge i Røyndi

er og vel alltid maa bli, so minkar det med Ar-

beidskrafti. Mange gjev upp au, – kannhende

dei fleste. For Trui var og er og vert "den

Magti som vinn paa Verdi"; det er den, maa

tru, som held Viljen sterk. Og veiknar Viljen,

so veiknar Armen.

– Revolusjonen i Russland held paa. Det er

ein Borgar-Umstøyt, som hev til Maal aa føre

Russland so politisk langt som Europa-Statar flest

er komne; og det vil ikkje segja so lite der

inne. Det gamle Styre (som hadde fenge alt i

Ustand, ikkje minst Krigsprovianteringi) er sett

<side nr=17>

fast, og ei duma-vald Nemnd styrer Revolusjo-

nen, hev Folke (og Garnisonen, 30,000 Mann) i

Hovudstaden med seg, og alt hev roa seg der;

det kann sjaa ut til, at der skal koma Skikk paa

den politiske Daarekista der inne. Stakkars halv-

tullute Tsaren er der ingen som spør etter; han

er nok halvt vitlaus av Rædsle, han. Og det

spørst um, kven som kann skræme ‘n mest; for

han kann visst bli baade "konstitutionel Monark"

og (Namn-) Førar for Atterslagsrevolusjonen. Dei

som no hev Magti synest vera ærlege og vituge

Folk; ein fær ynskje, at dei maa ha Lukka med

seg framleides.

22. 3. 17.

Enno gjeng alt godt i Russland. Og Finnland

og Polen fær att Sjølvstyre sitt. At Keisaren og

Keisarfrua er sette fast er vel berre vitugt; til

Trygd baade for deim og Lande.

Men ein ting gjer meg utrygg; det er meir og

meir Socialdemokratarne som tek Styre. Kann

det gaa lenge godt? Er dei kloke nok til aa

stelle seg so, at dei ikkje eggjer og samlar reak-

sjonen?

25. 3. 17.

Meldingarne motsegjer kvarandre rett som det

er, so ein kann ikkje so vel vìta kva ein skal

tru; men ettersom det i dei siste Par Dagarne

høyrest er Socialdemokratarne rimelege. Noko

utrygt vart det igaar: Keisaren skulde ha rømt.

Men det skal ikkje vera sant, etter det eit Blad

i Dag vil vìta. Og so "fær me no berre sjaa

daa".

Med Ufreden synest det gaa fram-yvi med

"Ringmagterne"; men so vert det sagt, at den

<side nr=18>

tyske Attergangen skal berre vera eit Schakkdrag

av Hindenburg, som er lei av aa liggje i Laup-

graver og vil ha eit Storslag eller tvo, noko "av-

gjerande". Me fær sjaa, ja.

Vaar Stelling er "vanskelig og kann bli kri-

tisk", ser eg i Bladi Gong etter Gong. Og no

skal me ha ei skjerpa Nøytralitetslov, som Bladi

hev skrike svært upp imot, men som skal vera

berre burt-i-mot so streng som t. D. den danske

og den sveitsiske. Men um det nyttar med Lo-

ver av det Slage for oss, som hev det med aa

vera sterke i Ord – – –

– I eit av dei siste Hefti av "Syn og Segn"

skreiv tvo av dei norske Professorarne vaare um

Fredsspursmaale, den eine (Koht) um "Fredstan-

kar og Fredskrav", den andre (Gjelsvik) um

"Forliksfred". Koht talar berre vent og vonfullt;

Gjelsvik er ikkje vonlaus, han heller, men synest

vera meir Realist: djupaste Grunnen til at den

tyske "Fredsforhandlingi vart avvist ser han i dei

engelske, amerikanske (Rooseveltpartie) og rus-

siske Storimperium-draumarne: dei tri vil skifte

Verdi millom seg (etter det som fraa engelsk Side

er kome fram) og vil ikkje ha nokon Fjordemann

med um Rove; Tyskland maa bli knekkt. For

4 Overstormagter vil betre halde kvarandre i

Schakk enn 3, meiner han (med den amerikan-

ske til Herre paa Have), og so kann me Smaa-

folk au faa liva.

Men ikkje meir han enn andre vanlege Freds-

vener slepp fraa det utan ein samfolkeleg Flòte

(og Hér). Og hev me den, so vil det kje vara

lenge, fyrr me hev ein Verds-Cæsar (-Napoleon);

og etter honom vil Verdi falle fraa kvarandre i

so og so mange rimelege Cæsardøme; og so er

det Krigshelvite som fyrr, berre heitare, av di

"Vitskapen" vil finne nye Helvitmaskinar og Mi

litarismen nye Djevlemetodar. Og so gjeng det

<side nr=19>

som Prof. Wille skreiv; um 10-20,000 (eller

5-10,000) Aar hev homo sapiens gjort Ende

paa seg.

Einaste Voni for meg er no som fyrr: gje-

nomført Samstyre og Grunnskyldskipnad. Daa

fær me i alle Land eit F o l k som greier seg godt,

og som daa vil hava og hev Magt til aa halde

uppe Fred; og daa kann kvart Land hjelpe seg

med ein liten Politihér. (Og skulde ein Napo-

leon her eller der drive det til aa gjera Folk magt-

og blodgalne, so fekk Politi-hérar fraa fleire Land

slaa Lag og døyve den Spiren).

Gjeng det ikkje paa den Maaten, so gjeng det

ikkje. Utan kannhende Russland no – daa visst

naar det fær "400 Millionar Menneskje" –

kunde bli Overherre yvi alle og (med Minne li-

vande um sine fælslege Røynslur fraa dei seinare

Tsarvelde-Tider) halde eit rimelegt Styre uppe,

til dess Folki fekk Syn for, kva rett Styre og

rett Økonomi hev aa segja? – Kannhende. –

Men um det kunde bli, fyrr dei 5-10-20,000

Aari var gjengne . . .

– Tryggaste Trøysti er til Slutt den eine og

kalde: i Røyndi hev det lite paa seg um øtti

er til eller ei, – naar ho daa ikkje kann faa likare

Livskaar enn ho no hev.

29. 3. 17.

Ein Russ innsett til Generalguvernør i Finn-

land, tvert imot den Grunnlovi som no skulde

vera komi til Magt att; Russland er russiskt

enno.

– Tysken søkkjer fraa 2 til 8 norske Skip um

Dagen; det gjeng Millionverd til Botnar kvar

Dag, og rett som det er øydest Mannaliv med

– all den grenselause Liding unemnd, som elles

<side nr=20>

høyrer heime i dette Helvite –; me Nordmenn

sìt her raadlause og tagalle og tek imot; det

gjeld aa vera nøytrale, maa tru. Og daa det erd

et same anten me lær eller græt, so berre tegjer

me og privatbannar.

Ringmagterne gjer Framstìg og kjem ingen

Veg; den tyske Storrøvaren vinn seg fram jam-

vel naar han "dreg seg tilbake". Alt rikkar att

og Fram og stend stilt som fyrr; alle spaar ende-

laus Krig, og Hungersnaudi snikjer seg nærare

og nærare. Det er Fanden som er slóppen laus;

og til Helvite bér det.

31. 3. 17.

Den vanlege Budda<fmark ind="1)"> med Søknader um Forfat-

tar-Stipend.

Av norske er der rett mange etter Maaten (9

Stykke, um ein kann rekne Oskar Braaten med

lenger), og alle so vidt gode eller vongjevande

– og "trengjande" (mest alle) –, at det er

lite Moro aa velja ut eit Par og vise dei andre

Døri. Men det er det som maa til, – for oss

som hev den sure øra aa "sitja i Nemndi".

Av nye (dvs.: som ikkje hev havt Hjelp fyrr) er

der tri: Lauritz Fjørtoft, Halvor Floden, Olav

Aukrust; av desse er der ein som synest kunne

bli, Speldiktar (Fjørtoft) ; honom fær eg stydja det

beste eg kann; me hev nok ikkje for mange av

det Slage. Floden og Aukrust skulde og vera

sjølvskrivne; men um dei kann vinne upp i Aar

– –Me hev elles heile 4 Smaakassur aa

ause av no: Staten, Schaffer, Forf.-lage, W. Ny-

<fnote ind="1)">Budda er (etter Hans Ross) ei "Dynge av skivefor-

mige, horisontalt paa hinanden liggende Gjenstande." Ei

Budda med Bøker, Brev, Papir, o. 1. (Ryfylke, Jæren, Da-

larne). H. G.</fnote>

<side nr=21>

gaard; men det hjelper ikkje stort; Søkjarflokken

veks fortare. Og um Hjelpeskillingarne vert

mindre og mindre Aar for Aar (samstundes med

at Pengeverde minkar!), – det me hev aa gjera

med er og vert for lite. – Huff ja; naar skal

eg sleppe ut or den Nemndi, tru?

– Det N. Teatre gjer det som vanleg godt i

dei andre Byarne. – Drabløs fér ikring og spe-

lar Norskt og Norsk-Danskt um kvartanna. Men

naar Heiberg kjem burt, gjeng han vel inn i

D. N. T. att (og kunde taka Styre der, med god

literær Hjelp?) – um det elles orkar aa halde

seg uppe.

– GraavÍr og Snø Dag etter Dag, men mildt.

–Eg arbeider med 17de Songen no, det hev

gjenge smaatt nokre Dagar; men no tek eg i att.

1. 4. 17.

I Russland ser det godt ut enno. Der er in-

gen Strid enno millom dei ymse Flokkarne, so

vidt ein kann sjaa; og i Dag fortél Bladi at Po-

len endeleg er frigjeve. Kann det vera sant?

Eller kann det vera aa tru paa? Eg trur det

beste av all Magt; men– –

Fraa Finnland ser eg Ingenting um den rus-

siske Guvernøren; er Finnarne alt so langt paa

Nedvegen komne at dei tek imot? Eller er det

kje sant, det um den russiske Guvernøren?–

Tru det beste, men drygje og sjaa . . .

Den republikanske Tanken synest sterk i russi-

ske Storbyar; derifraa kann ein endaa høyre det

store Orde um del europæiske Sambandsstatarne.

Men Stormengdi, Landsfolke, er nok ikkje med.

Og der lurer den verste Faaren: Prest og Bonde

kann slaa Lag og faa reist Tsarvelde upp att.–

<side nr=22>

Prest og Bonde er Millomalderen allstad, men i

Russland mest og verst.

Var det ikkje det, kunde ein vel no – etter

som det ser ut – vente, større Framstig fraa

Russland enn fraa Vestmagterne (+ Amerika),

der dei no, attaat den gamle Mammon, vel fær

seg ein ny Reaksjonsgud: Mars; me kann daa

berre vente Svevn eller Daude fraa den Kanten.

Elles er det for snart aa spaa; me "fær sjaa",

–dei som lìver so lenge

5. 4. 17.

Amerika gjeng inn i Krigen – etter ein her-

leg Tale av Wilson – "til Forsvar for Menn-

skje- og Folkerett" (og til Sjølvforsvar). Noko

større Kraft i Krigen vert det vel elles ikkje

fraa amerikansk Side – Sambandsstatarne hev

ikkje Krigsfolk, og maa, liksom England, men

endaa meir "for seint", innføre "Vernepligt" –;

men det kann hjelpe Ringmagterne med Pengar

o. a.

Det vert daa berre me Smaafolk, sorn vert

"nøytrale" dvs.: maa lata oss plyndre og slagte av

Prøyssarkulturen utan minste Motstand, ja utan

ein Sukk, me er Sauer i Ulvestova. Og det er

det villaste. Rovdyre som er det sterkaste; dei

andre – som kannhende vilde lata oss lìva paa

noko-so-nær rimelege Vilkaar – fær nok aa gjera

med aa verja kvar sitt eige Skinn, Liv. Den

engelske "Havdronningi" magtar ikkje so mykje

som aa skaffe sine eigne Siglarar trygg Veg paa

Have lenger.

Verds-Freden viser seg paa nytt aa vera ein

Draum. Dei som hev vore inne paa den, trutt

paa Traktatar og Haag-Møte, dei ser, at Traktatar

er Papir og Haag-Møte Talemaatar no som fyrr;

<side nr=23>

Magti raar; eit Land som hev Krute turrt kann

kva Dag som helst tvinge heile Verdi til aa danse.

Og det ikkje berre i Dag, men langt fram igje-

nom; den engelske Verdi, som var so byrg av

aa vera fri for Verne - P I i k t lyt no bøygje seg

for den barbariske prøyssiske Skipnaden – so

fort og so godt som dei kann. For den som vil

vera trygg i ein Røvarskog, maa alltid vera

væpna til Tennerne. Me lìver i ein Villmanns-

heim: Traktatar er Papir; det er Granatar som

gjeld, eller Neve mot Neve. Og trass i alle vene

Talemaatar: hev Uretten betre Vaapen enn Ret-

ten, so er det ikkje Retten som vinn. "Den

sene Retferd" kann vinne seg upp att sidan –

Uretten vekkjer alltid Mothug mot seg –; men

til daa kann mangt vera spillt eller øydt, som

ikkje læt seg rette upp att.

Eg trudde lenge paa Vitskapen; den vilde finne

upp Mordmaskinar so fæle, at jamvel den raaaste

Villskapen fekk meir enn nok. Men det var eit

Mistak. Villskapen vert berre dess blodtyrstare

di meir Blod han fær; di større Blodflaumar han

fær, di større vil han hava. Ingen sann Prøyssar

hev enno fenge ein Dròpe Blod for mykje.

Og noko aa slaast um vert det all Tid; no

slæst Magterne av berre Fredsvenskap. Det er

"for Freden", Prøyssen-Austrike fører Krig. Men

Freds Dryftingar vil dei ikkje vìta av; annan-

kvar Maanad fortél dei Europa, at i Grunnen vil

dei helst halde paa aa slaast. Men vil Ringmak-

terne bøygja seg straks, og bøygja seg heilt, so

Herregud, so kann dei faa Fred likevel, av di det

no ein Gong er rett mange som kunde finne

Freden nyttig. Betre Maate til aa døyve alle Freds-

Tankar paa vert endaa aldri uppfunnen.

Tingen er, at ender og daa treng Menneskje-

Villdyre eit Blodlaug. Hev det daa noko aa slaast

um, so er det godt; men h e v det kje noko, so

<side nr=24>

finn det paa noko. For no maa det faa lukte

Blod. Faa stikke og hogge og brenne og øyde-

leggje, vera heilt og av Hjartans Grunn villt.

Difor m a a me ha Krig, enno lenge fram-gjenom;

Officerar o. a. segjer alltid.

Me fær daa berre takke til, at Blod-Villskapen

er ein Rus som "går òfver", so at det daa stun-

dom er Fred. Godt er det òg, at der iminsto er

eit Faatal som hev vunne heilt yvi denne Vill-

skapen. Dette Faatal veks og minkar med dei

skiftande Tiderne; men i det heile kann ein vel

tru det veks. Ikkje minst i Tider.naar Krigen

vert altfor prøyssisk; naar Villskapen slær heilt ut.

Men eg trur ikkje lenger paa noko fredsven-

legt Fleirtal. Villskapen er det djupaste Grunn-

lage i det Dyre som kallar seg h o m o s a p i e n s;

og naar ein høyrer Folk flest vedkjennast si Tru

paa Krigen, og paa at den aldri vil halde upp,

so vil ein oftast merke, at der brenn ein heitare

Eld under den Trui enn under Trui paa Augs-

burg-Konfessjonen. For i Krigstrui lìver der Ur-

mensch. Og for Upphavsmenneskje er det den

høgste og dyraste Menneskjerett aa kunna "slaa

ihel" ; og den Retten hev vorte endaa mykje dy-

rare no, daa han er so sterkt innknìpen.

Men den som ser, at Krigen høyrer med til

den Villskapen Menneskje bør vekse ifraa, han

kann ikkje vera serskilt glad ved aa lìva i ei Tid,

som hev lagt snart sagt heile Mannheimen inn

under Krigsmolok. Einaste Voni er, at Folk vel

snart kjem til aa lide so mykje reint prosaiskt

Vondt av Krigen, at dei ikkje vil kunne vera

med paa aa syngje Krigssongar att – so paa dei

fysste fjortan Dagarne?

<side nr=25>

11. 4. 17

Engelskmannen kjem seg i det siste, ser det

ut til. Med Russen gjeng det skralt framleides.

Men enno ingen russisk Motrevolusjon. Og daa

det ser ut til aa gaa rette p o l i t i s k e Vegen

enno – Øystersjølandi skal faa Sjølvstende dei

med, segjer Bladi –, so maa ein vel snart kunne

kjenne seg so burt-imot trygg?

Eit Merke i same Leid er det vel, at Keisar

Wilhelm og tek til med politisk Reformering;

gjeng det etter det siste Breve hans, so vil Jun-

kervelde der nede snart ha sét sine beste Dagar.

Er dette Breve utsendt for noko anna enn berre

for aa friske Folke upp til dei siste Blod- og Pen-

geofringer mot England, – so kann der vera

Von for det prøyssiske Folke med, kannhende.

Den tridje Bakstræv-Festningi i Europa, Austrike,

vil Russland – og daa vel Ringmagtene i det

heile – ha sprengt sund; og ein tzechisk-slova-

kisk Forbundsstat vil vera eit godt Gjerde mot

tysk Landrøvarhug. – Den Ovmengd av tyske

Forretningsmenn o. s. fr., som er utviste fraa Russ-

land, viser, at Revolusjonen visst ikkje kom for

tidleg.

– Maa til Aas no Laurdag, med Foredrage um

George. Mykje Umskrivingsarbeid.

16. 4. 17.

I Fyrrdags (Laurdag) um Kvelden heldt eg

(etter Innbjoding) George-Foredrage mitt i Elev-

Lage paa Aas: der, paa Jordbruks-Høgskulen

skulde det Emne just høyre heime. Etter det

vesle Ordskifte etter Foredrage (der tvo av Ele-

varne kom fram med dei vanlegaste Modkasti

mot Grunnskyld-tanken, som eg vart aaleine um

aa svara paa) saag det elles ikkje ut til det; og

<side nr=26>

naar alt kjem ihop, so var nok det svært rime-

legt. Er all Skule utestengd fraa Verdi – fraa

Luft og Sol –, so er nok den det framifraa. Men

det var modigt gjort, at dei vaaga seg til aa

høyre eit Foredrag um den Ting; um det hadde

vore ein Georgemann i Flokken, so hadde det

vel ikkje vore klokt av 'n aa heise Flagg der.

Hans (Eivindsson) Hognestad – som visst er

Upphave til Innbjodingi, og som tok imot meg og

fylgde meg paa Stasjonen att, er ein stillsleg og

hyggjeleg Kar, som helst rødde um Hognest' og

Jæren, og som eg lika, so langt som eg i det

heile kom innpaa 'n; han tala godt Jærbumaal

au. Og det er Farsgarden (eller sin P a r t av

Farsgarden), han tenkjer paa so vidt eg kunde

skyna.

Eg laut liggje der nede um Notti; og igaar

kom eg kje til By'n att fyrr Klokka 1/2 12 eller so

– gjekk i og utikring Byen og dreiv ei Tid; kom

so til aa mistaka meg paa eit Klokkeslætt og kom

ikkje heim fyrr i Gaarkveld kl. 9; hadde spillt

mykje meir Tid enn eg hadde gjort Nytte fyre.

– Hulda strider enno med Bunad-Boki. Det

er Illustrasjonarne det gjeld. Hjelparane, skulde

vera, ligg sjuke skiftevis og hjelper med aa faa

alt i Ugreie; Hulda maa der inn Gong paa Gong;

men det dreg ut og dreg ut –.

19. 4. 17.

Nettupp ferdug med "Det store Fremstød" av

Mac Gill. Denne reint objektive Krigsskildringi

les ein halvt fælen og halvt flirande; eit Samfund

som segjer: du skal ikkje slaa ihel, og samstundes

segjer: di fleire du kann slaa ihel, di betre Kar

er du, – eit slikt Samfund er ikkje til aa taka

aalvorsamt. Men aa vasse rundt i desse rotnande

<side nr=27>

Likhaugarne og millom alle desse sundsprengde

Kropparne og avrivne Lìmerne – huff fy Fan;

ein trur seg paa Daarekista. Men alle desse

stakkars Patrick'arne og kva dei heiter, – dei

tek det rolegt og drep det. beste dei kann og hev

Inkje imot aa bli drepne, naar det berre kann gaa

fort og greit; men det dei likar best er aa faa

høveleg . smaa-store Saar, so dei for ei Tid kann

sleppe ut or dette Eld og Kjøthelvìte og heim;

for der kann dei paa nytt faa kjenne seg Menne-

skje. – Men um ei øtt som finn seg i slikt læt

seg "frelse" – ha, ha; lat oss heller høyra paa

den engelske Bispen som forkynner at denne

Krigen er heilag (um han elles ikkje sjølv aspirerar

til den Heilagmanns-Kruna).

– Sven Moren var her ute igaar; han var

narra til Byen ved eit Brev fraa Hans Aanrud,

som spaadde Møte i Sak-Kunne Utvale den 14de.

Han fortalde mill. a. um, at det meir og meir

"beinar seg til Krig" for Norig med; Tinge held

Møte for stengde Dører Dag etter Dag, og det er

færre og færre som Finn det forsvarlegt aa lata

Sjømennerne aaleine lide for Prøyssarvillskapen.

Ein maa òg tenkje paa alle dei Millionarne som

kvar Dag vert søkkte.

Ja ja. Der er noko i det, maa ein tru. Og

ein Blodflaum til Umbyte med den endelause

Ord- og Blekkflaumen kunde friske upp, vel.

Skapa meir Aalvor og meir Mannsvilje. Helvìte

med all sin Eld og all si Svaavelstank maa alltid

vera likare enn Rotning – – –

22. 4. 17.

Det var nok berre Drøsur, at me skulde med

i Ufreden. Og det er nok i mange Maatar vel

D. v. s. det er vel det einaste; at Hérstelle vaart

<side nr=28>

skulde vera kome i brukelegt Stand er sjølvsagt

berre Folkedikt. Og so er det daa det gamle

"me fær sjaa" att.

–Syttande Songen ferdug. No masar eg med

den 24de.

– Hev arbeidt meg igjenom ei diger Bok.av

Thorleif Homme: "Norsk Folkelagnad i 3-4000

Aar". Der er utruleg mykje godt i Boki, av ei

Teologbok aa vera; det er Historie i Nytidsmei-

ning. Og Mannen ser godt Samanhenge millom

Historia og Økonomien. Men til Grunnen, til

Jordspursmaale, naar denne Bondestudenten i k k j e.

Saklegt gjev daa ikkje Boki anna enn det gamle,

d. v. s. han hev naatt so langt som til Grundtvig

og Folkehøgskulen.

– Russland klarar seg enno, ser det ut til,

um der elles ikkje lenger er berre Fred millom

dei styrande. I Tyskland – som i Sverige o. a.

St. – tek Socialdemokratarne til aa røre paa seg;

aa ja; Folki i det heile. Men kor mykje det

vert til?

26. 4. 17.

Vart i Fyrregaar ferdug med Prentrettingi paa

8de Upplag av "Haugtussa". Enno finn eg dei

fleste av Dikti gode.

– Th. Homme arbeidar med ein Søknad til

Tinge um Gjenomføring av Krave um norsk Skule;

den Blandingsskipnaden me no hev fører til eit

norskdansk Babel; læt seg elles ikkje skikkeleg

gjenomføre. Han vil samle Underskrifter i Mengd

(upp etter Bygderne fysst og fremst) paa denne

Søknaden, og han meiner eg bør vera med. Han

hev sendt meg Framlegge; og det inneheld mykje

som er baade sant og godt. Spursmaale er berre,

kor langt ein kann bruke Lovmagt her, og kor

langt Lovmagti – u m me bruka ho – kunde

<side nr=29>

hjelpe. Og so er det den Ting, at alt som sma-

kar av Tvang er usmakelegt. Bryr kje Folke seg

so vidt um Norskdomen sin, at det nyttar den

Retten, det hev fenge til norske Skular – og

det er berre nokre faae Landsbolkar som synest

bry seg um denne Retten –, so er her ingjor

Raad: me fær finne oss i den Domen som Historia

feller yvi alle Folk, som ikkje hev Sjølvkjensle

nok, eller Samkjensle og Samhaldsvilje.

Men paa den andre Sida er det sant, at eit

Folk treng Førarar. Og den vesle Flokken som

skulde vera folkeførande i denne Sak, me burde

vel sjølve kunne samle oss no snart – um eit

Krav som kunde føre til ei Avgjerd. For skal

det halde fram som det no gjeng, so vert den

nasjonale Samlingssaki til ei Kløyvings- og Kvak-

lingssak. – Eg hev arbeidt nokre Dagar med aa

"finne ei Form"; men eg er so visst ingen Førar-

natur, og enno stend eg uppraadd.

– Den skjerpa Nøytralitetslovi gjekk ikkje heilt

igjenom i Tinge, og vedkomande Statsraad er

gjengen. Men Riksraadformannen – som sjølv i

Tinge forsvara dei Paragrafarne som fall – vert

standande. Og dei tvo forande Vinstrebladi

(dvs.: Gunnar Knudsen og Johan Castberg) stend

imot kvarandre, so det maa vera Hugnad aa sjaa

for alle Høgremenn og Socialdemokratar. Men

snart er her berre eit Spursmaal: Korleis skal

me sleppe igjenom Krigshelvìte utan for mykje

Svelting og Arbeidsstansing? – Og fraa tvo til

nie Farty misser me kvar Dag.

– 17de og 24de Odyssevs-songen er ferdug.

Men enno er det seks Songar att. Og noko høgt

med Arbeidsmodei er det i k k j e.

<side nr=30>

30. 4. 17.

Hulda held paa med eit Arbeid (Drama), der

Hiawatha, den indianske Messias, er Helten. Ho

hev daa samla det som er aa faa Tak paa her

(og serleg i Stockholm<fmark ind="1)">; for her er mest ingenting)av Bøker um honom og

um det indianske Live

f y r r Europæarane kom til Amerika, og fyrr Indi-

anfolki vart velsigna med europæisk Kristendom:

Mord og Brand, Jordrøving og Brennevin, i det

heile fraa den Tidi daa dei indianske Folki enno

var – so i det store set – seg sjølve.

Eg lés i desse Bøkerne, naar eg no og daa

kann taka meg Tid; i Dag hev eg halde paa

med D. G. Brinton, M. D.: Library of Aboriginal

American Literature No. II" (Filadelfia 1883).

Og her – som i Bibelen og andre gamle Skrifter

– fær eg ei uhugleg Kjensle av, kva den "euro-

pæiske Kulturen" er for syrgjeleg etisk Deka-

dence; dei Indianfolki, me no hev moral-forpesta

ihel, stod so uendeleg mykje høgre – etisk –

enn me, daa dei fysst kom ut for oss, at ein

reint maa skjemmast, naar ein les um det. No

ligg dei burt-i "Reservationarne" sine og drikk

seg ihel; dei "kristne" hev forgifta Folke som

dei hev røva Landet; men at ein og annan av

desse kristne fær eit lite Fyresviv um det Hel-

vitverke dei her hev gjort – det same som dei

driv paa med Verdi rundt, um ikkje alltid og

allstad fullt so villt som her –, det er visst

ikkje for mykje.

I visse Maatar var Indianfolki halvville, dei

med; Krigen var komen upp millom deim med,

og Blodtorste og Vaapnvillskap var veksande.

<fnote ind="1)">Mykje av den historiske Indianar-literaturen var

utseld i Amerika den gongen, soleis baade Morgans:

"The league of the Iroquois" og Horatio Hale: The Iro-

quois Book of Rites, dei tvo hovudverki um "The five

Nations." H. G.</fnote>

<side nr=31>

Men so vidt etisk Kultur var der i Folke like-

vel, at ein Hiawatha kunde staa fram, og at han

etter ymse Vanskar med god Hjelp fekk reist dei

fysste "sambundne Statarne" der burte, og det

paa ein uendeleg mykje reinare etisk Grunn enn

den dei "kristne" Sambandsstatarne sidan vart

bygde paa.

Det gjekk med den indianske som med den

galilæiske Messias; han vart umdikta til Gud;

paa den Umdiktingi hev Longfellow bygt sitt Hia-

watha-Kvæde. Men den historiske Hiawatha kom

ikkje so heilt burt som den historiske Jesus; og

no er han funnen noko-so-nær fram att, so eit

i all Hovudsak historisk Hiawatha-bilæte vil lata

seg teikne. Eg er ikkje langt ifraa aa misunne

Hulda dette Emne; men, naar alt kjem ihop:

Kva nyttar det aa reise ideale Bilæte i eit Hel-

vìte som dette europæiske?

– I "D. 17de" er der no um Dagen litegrand

Ordskifte um "Haugtussa"., "Trætte Mænd" og

meg dvs. Trui mi. Ola Raknes meiner, at "Reli-

gionen", "Kristendomen", etter mi Meining er ei

Hamn for Skipbrotne, "god nok" for einfalduge,

ei "faarleg Hovudpute" for lettlynde, og "for dei

aalvorlege Dauden."

Men Torstein Høverstad tek det noko djupare

og fær meir fram av det som eg kann vera med

paa. Han talar og varmare um "Jesus Messias"

og det Kristendomssyne som der er lagt fram enn

visst nokon hev gjort; og det er eg glad fyre.

Men serleg godt er det i denne Tid for meg, at

han talar aalment og ikkje segjer noko som tvin-

gar m e g ut i Ordskifte; enno ei god Stund vil

Odyssevs gjeva meg meir enn nok aa gjera.

<side nr=32>

6. 5. 17.

Song XXIII ferdug.

– Homme hev lempa noko paa Maalsøknaden

sin – som elles ikkje skal til Tings no, men til

Ungdomslag etc. og samle Underskrifter –, so

vidt at eg hev meint eg kunde gaa med. Det vert

elles Braak nok um, "Tvangspolitik"; dei norsk-

danske tenkjer som alle Magthavande: naar eg

brukar Magt mot deg, so er det rett; men naar

du brukar Magt mot meg, – so er det Tukthus.

Men det kunde vera Moro aa faa svara paa det

Snakke att – endaa ein Gong; for det er lenge

sidan sist no.

– Det vil elles ikkje "nytte" aa svara; for

denne Moralen: rett mot deg er urett mot meg,

det er aalmenn Moral no for Tidi; aalmenn kri-

steleg Moral endaa til; serleg er det kristeleg

Statsmoral. Naar t. D. Tyskland herjar det Belgia,

det paa ein "Papirlapp" hadde lova aa forsvara,

so er det god tysk-kristeleg Rett; men vilde Dan-

mark taka att Sør-Slesvig, so vart det Tukthus

eller Avretting. Og dette finn Folk flest er god

Moral.

Og naar England o. a. av "Retts"-grunnar for-

svarar Belgia – naa! England hev svært gode

Grunnar til aa tenkje paa seg sjølv au her. Frank-

rike like eins; det drøyrner dessutan um Elsass-

Lothringen. Og Amerika? – heldt seg i Ro, alt

til dess det vart aalvorsamt redd for Handelen

sin. Russland – hev all Grunn til aa ynskje

den urolege prøyssiske Grannen døyvd. Men

Prøyssen hev f r a m i f r a a "Rett": denne Over-

Røvaren "fiktar for sitt eige Liv," Stakkar.

Og er det nokon som for Aalvor preikar Fred for

desse Bandittarne –i Tyskland hev Socialdemokra-

tarne teke til med det, mill.a. av Rædsle for den

veksande Dyrtid og Sveltetid –, so hev alle Bandit-

tarne kvar sine Motbandittar aa skulde paa. Fraa

<side nr=33>

alle Kantar vert det tala med knakande Logik um,

at Skuldi er Fanden ta oss ikkje paa vaar Sida;

ein kjem rett som det er til aa minnast Fante-

kjerringi hjaa Ibsen: "Kan jeg hjælpe jeg, for

Fanden, at jeg blev til den jeg er?"

Den "kristelege" "Kultur"-Verdi er, med all

sin Tragik, i Grunnen berre til aa læ aat.

12. 5. 17.

Endeleg tek det til aa vaare. Snøen er burte,

og det er burtimot mildt jamvel um Kvelden.

Men det kann vera paa Tidi au.

– Bladi fortel meg, at Johannes Haarklou er

70 Aar. Tenk! so gamall! var min fysste Tanke;

men min andre var: um halvtridje Aar er eg

likso gamall. Ja – ja. Skal eg elles døme etter

Bilæti i Bladi er han minst likso kry og kraftig

no som i den forhistoriske Tidi, daa han ein

Gong imillom var med i min "Bande" – i den

Tid Skeibrok, Johan Selmer o. a. –, um han

elles aldri vart nokon rett Banditt. – Sidan hev

han vore reint som burtkomen; men ein Hende

Gong kom Namne hans i Bladi, so eg visste han

var til; og daa visste eg au, at han arbeidde.

For ei Tid sidan kunde dei endaa fortelja at han

hadde halde ein Konsert i Tyskland og gjort det

godt der; eg kunde daa skyna at han ikkje hadde

"vakse nedetter". Men han arbeider i dei store

Formerne, som der ikkje er noko Publikum for

her, dessverre. No ser eg elles at dei vil freiste

aa faa ihop Pengar til aa faa dei beste Verki hans

prenta for; gjev det maatte lukkast. Haarklou er

den fysste Komponisten av m i t t Folk, som hev

naatt Høgderne. Men fort gjeng det ikkje med

oss, og kann det ikkje gaa; me fær freiste aa

tru paa ei lang Framtid.

<side nr=34>

– I Verdi er alt likso uvisst som det hev

vore, eller verre helst: Russland synest ikkje

kunne koma i Orden att, og det vert beint sagt,

høgt og i sjølve Dumaen, at Russland stend paa

ytste Stupe. Det vil vekkje Glede og nytt Mod

i Berlin. Vestmagterne . . . dei gjer sitt beste

og klarar seg rett fint; men nokor Vending hev

dei ikkje kunna gjera. Amerika høyrer ein ikkje

stort til, – anna enn at dei held dundrande Krigs-

. . . F e s t a r der burte. Socialistarne baskar

med Fredsmøte; men Møte i Stockholm vert mis-

tenkt for aa vera tyskvenlegt, so no skal det att-

aat bli eit Vestmagt-Socialistmøte. Røre og Ugreie

uppe og nede og rundt ikringum og allstad.

– Tuften hev nyreist Krystalpalatse <fmark ind="1)">; den nye

ramsvarte Katt-ungen hev halde si Innferd; eg

held paa med Songarne XVIII og XXII; i Over-

morgo skal eg til By'n og – huff! – ha Sti-

pendiemøte; elles er eg so smaatt med i Hagen ...

16. 5. 17.

Eg kom i k k j e med i Stipendiemøte. Eg fekk

berre ei Minning um, at eg ikkje er ung lenger.

Kl. 1/2 11 var eg i By'n. Skulde millom anna

– og ikkje minst – faa stelt med Øyro.

Men eg hadde ikkje kunna tinga Time; eg

visste kje Namn og Adresse paa ein einaste Dokter

der inne (hadde i alle Fall gløymt det eg visste).

Og daa eg kom til det Gatehyrna der den fysste

Øyredokteren min hadde butt, so var det ingen

annan Ting der aa finna enn ein stor ny "For-

retningsgaard".

Men Øyro maatte eg ha Greie med, naar eg

skulde vera med i eit Møte; eg gjekk til den

eine Øyrelækjaren etter den andre; men all Stad

<fnote ind="1)"> Eit lite drivhus ("Kaldhus").</fnote>

<side nr=35>

var der "fullt Hus". Berre hjaa ein var det so

vidt rimelegt, at eg tenkte der kunde vera Von;

der sat eg daa ein Times Tid og venta. Men

so saag eg paa Klokka; Tidi var ute. Og endaa

sat det nokre att, som var komne fyre meg. Eg

gjekk att. Fekk sjaa um eg kunde finne nokon

som hadde Ettermiddagstimar. Men det fann eg

ikkje.

Det hadde vorte fælt til Traakk, dette, gjenom

alle desse braakande kjeidsame Gaturne. Dertil

kom ein annan Ting; alt lenge hadde eg merka

Fyrekjenslur til Magekrampen min, og hadde daa

agta meg vel for Mat. Og trygg var eg ikkje

enno; det vart soleis heiltupp Fastedag, aa kalle.

Dette gjorde, at eg trøytna reint burt; laut finne

meg ein Benk og sitja og kvile, rett som det var.

Men paa Møte fekk eg no gaa, kor som var.

Kunde eg raake Sven Moren fysst og høyre kva

Krav han meinte me norske burde setja, so kunde

det bli ei Rettleiding; ei Stund fyre 6 gjekk eg

upp i "Industrien" og vilde sjaa, um han kunde

vera komen, eller um eg kunde faa spyrja han

(og i Tilfelle Tvedt) upp. Men eg fann ingen

av dei "sak-kunnige" der; og daa eg so kom til

aa sjaa paa Restaurasjonsklokka, so viste det seg,

at eg var ein god Time for tidlegt ute.

Dermed stabba eg ut att. Eg var for trøytt

til aa gaa paa Dokterleiting; hev vel helst tenkt

paa aa finne meg ein Benk upp-i Parken att.

Men eg veit ingen Ting; for no sovna Minne.

Daa eg vakna att, var eg langt ifraa baade

Oslo og Valstad: i einkvan "Stasjonsbyen" uppaa

Lande ein Stad; og eg drøymde minst av alt um

Literatur eller Stipendiemøte. Eg hev ei heil

Rad av "Minne" fraa den Stasjonen og Lande

der ikring; soleis gjekk eg lenge og kava paa

ein endelaus Veg yvi Bakkar og Berg so trøytt

at eg vilde sige, og sette meg kor eg fann ein

<side nr=36>

Stein; like eins var der Vanskar ved sjølve Sta-

sjonen: han var, so inneringa paa alle Kantar med

høge Staaltraadvevgjerde, at eg ikkje kunde sleppe

ut. Men Samanheng i Bilæti kjem det ikkje,

fyrr eg sistpaa likevel er komen ut-i denne

Stasjonsbyen.

Den v e i t eg ligg so langt av Leid, at eg

kann ikkje koma heim til Kvelds; det gjeld berre

aa finne eit Hotel eller sliktnoko. Og eg slæpar

meg fraa Hotel til Hotel; men allstad er der

fullt, overfullt; kannhende hev dei kje nokor Til-

tru heller til ein Fyr som ikkje hev so mykje

som ein Vadsekk. Sistpaa freistar eg aa finne

ein Stad, der eg kann "liggje ute". Men den

einaste Staden eg kan finne er so ulagleg, at

det er Uraad aa faa lagt seg der; og den Plan-

ken eg sit paa er so smal og ligg so skakt og

ustødt, at eg, som verkjer av Trøyttleik i kvar

Led og Lém, eg k a n n ikkje slaa meg til der.

So spør eg meg fram til Lensmannen; vil lata

meg setja som Lausgangar; der fær eg daa Tak

yvi Hovude og ein Benk. Men Lensmannen "er

i Byn og kommer ikke hjem før med Nattoget."

Eg tek daa Storvegen ut-yvi og tenkjer eg

maa kunne finne meg ei betre Utelæge der ein-

kvar Stad. Men so møter eg ein Fyr – ein

Arbeidar var det visst – som kanskje kunde

vita um eitkvart Smaa-Logi . . . Eg gjev meg i

Drøs med Fyren um dette. Men han kann for-

telja meg, at alle Hus er yvi-fyllte; sjølv held

han Hus i "en av desse Bordstaplann her." Eg

slær paa, at eg kanskje for i Natt fær bruka

same Utvegen. Han smiler til dette og svarar

ikkje noko beintfram; men av det han segjer

skynar eg, at han i alle Fall ikkje vil raade meg

til det (han trudde vel ikkje eg greidde lenge

aa "liggje" der). Men det gjeng Tog til Byn

Klokka det og det. Ja, men eg skal paa ein

<side nr=37>

annan Kant, svarar eg. Snart hadde han Greie

paa, at eg skulde til Valstad i Asker – det

høyrdest som han skulde vera godt kjend der

ned-over; men rett som det var kom han til aa

segja noko slikt som "her i Sandvika"; og straks

etter: "det er da ikke lang Stubben fra Sandvika

til Valstad, vet Dere"; og no tek eg til aa faa ein

Mistanke: det kann hende eg e r ‘kje tilfjells! –

Mannen var i det heile pratsam (eit Grand druk-

ken); han gissa paa um eg kunde vera i øtt

med ein Mann han hadde set eit Portræt av

"en som hetter Garborg"; eg svara at eg v a r

Garborg. Han lova daa aa fylgje meg til ein

Mann, "som hadde betre Greie paa meg," og

som kanskje kunde "ha en Loftkrok aa avse"

eg merka elles fleire Gonger sidan, at han trudde

berre so halvt paa at eg hadde gjeve meg rett

Namn. Men han førde meg til Mannen sin,

Vaktmeister Jensen; og dette viste seg aa vera

ein greid Kar. Men Huse var fullt baade uppe

og nede; og daa eg sa, at eg gjerne laag paa

Golve, svara han at dei laag snart paa Golve

sjølve. Etterkvart kom Kvinnfolki med i Drøse,

fysst og fremst Dotteri, ei væn Gjente, som tyk-

test kjenne meg att fraa det Aare ho tente hjaa

Erik Lie; og Kona tok etterkvart til aa tenkje

paa, um ho ikkje likevel kunde skaffe meg ei

Seng; men so kom den Tanken upp, at kunde

eg faa Tak paa ein Auto, so kunde eg vera paa

Hvalstad um ei lita Stund . . . Snart etter sat

eg i Automobilen.

Der sat eg godt og fekk endeleg Kvile. Og

no, daa eg visste kor eg var, fann eg meg sjøl

au att, – hugsa daa og med ein Gong, at no

skulde eg ha vore i Stipendie-Møte. Heile Dagen

spillt! Men daa eg hadde harma meg ei Stund

yvi dette, sa eg til meg sjølv: ja no maa eg vel

endeleg vera ferdug i det "sagkyndige Udvalg".

<side nr=38>

– Snart var eg heime og fortalde at eg hadde

vore paa Vegen til Daarekista. Folke mitt tok

det rett rolegt, og Tuften sa: "du har gaat i

Søvne, Far." Me antrast litt um dette; men han

fekk meg sistpaa so halvt til aa tru det. Og eg

v i l tru det; det er den mest lempelege Forklaa-

ring som eg veit aa finne. Til Formannen hev

eg skrive og greidt ut Saki, so godt som det lét

seg gjera i eit Brev, og slutta med, at no bør

eg vera ferdug i Utvale. Det burde eg elles ha

vore ute or for lenge sidan; for eg orkar ikkje

lenger aa fylgje med i alt som vert skrive.

– Idag kom 8de Upplag av "Haugtussa".

26. 5. 17.

Full Sumar og fint VÍr; storfagert. Fugle-

kvitter og Gaukegjeling. Men stridt varmt, og

vel snart – som vanleg um Vaaren her – for

turrt; reint audt for Regn.

– Var i Byn igaar att og fekk stellt paa Øyro

mine. Og kom heim att utan Vanskar, – naar

eg daa ikkje vil rekne den, at der knapt nok

var so mykje som ein Staaplass paa Toge. Det

gamle Smalspore er nok utlivt paa Vestbanen med

no. – I Dag er Tuften hjaa Tannlækjaren; hev

elles vore der eit Par Gonger fyrr, men fekk

ikkje Hjelp; Dokteren er rædd at det ikkje berre

er ei Tonn, men sjølve Beine som er i Ustand.

Det skulde sjaa ut! No maa der vel i alle Fall

bli ei Avgjerdsle; det hev vore stride Dagar for

Guten dette. Og det no midt i "Vaarvinna"!

– Igaar var han elles 29 Aar; Dagarne gjeng

og Aari rullar.

– Brev fraa Hans Aanrud, Formannen i For-

fattarlage; han meiner eg bør halde ut i Nemndi

til det vert nytt Val dvs. enno eit Aar. Og lat

skure; d’er daa kje meir enn eitt Møte til.

<side nr=39>

– Brev fraa Ludvig Møller, Teaterstyraren;

han skal gjeva ut Brevi etter Mor si (Amalie

Møller – Skram) og bed um aa faa dei Brevi

fraa henne som me hev. Desse Brevi hev me

daa funne fram; men det var so faae, eg for min

Part kunde finne, at anten maa sume av deim

vera komne burt under all mi Flytjing og Flakk-

ing i so mange Aar, eller dei er for vel burt-

gøymde. Det vart elles eit lite Repetisjonskursus

i "Gamalt", dette med, um mindre i Amalie

Møller- enn i Amalie Skram-Kapitle.

– Krigen sjanglar i Veg som fyrr; og med

den russiske Revolusjonen stend det utrygt –

som fyrr; det siste eg hev merkt meg er tyrkisk-

tysk Villmannsferd i Palæstina – av same Slage

um vel enno ikkje so vidt drivi som den tyrkisk-

tyske Villmannsferdi – "den store Jammer" –

i Armenia. For Norig vert 2–7 Farty no som

fyrr søkkte kvar Dag; samstundes freistar Tysken

alt aa faa i Gang "norske" Eimbaatsrutur med

tyske Skip; um me kann vera samstellte nok til

aa hindre det – naa ja; me "fær no sjaa daa."

At Tysken tek til aa søkkje svenske Skip au no

-– daa Sverig endeleg hev fenge ein Handels-

skipnad med England –, det vekkjer Harme mot

Tyskland jamvel hjaa Tysk-Vénerne der inne;

dette bør kunna stydja Arbeide for ei sterkare

s k a n d i n a v i s k Handels-semje. Men i det heile

gjeng Skuta "i Aakeren" som ho hev gjort.

3. 6. 17.

Russland synest meir og meir aa losne i Sau-

marne (Soldat-Upprør i Kronstadt er siste Nytt);

Vestmagterne magtar ingenting; Tyskland stend

stødt som fyrr, men elles med eit Grand Knur-

ring her og der, av Arbeidarar eller Polakkar.

Utsyner: Krigen held paa, til Europa smaatt

<side nr=40>

um Senn sig ihop av Svolt og Armod og Trøytt-

leik. So "Fred" dvs. Vaapnkvile, til dess Folki fær

slite ihop nokre Milliardar att og avla nokre nye

Herar, og til dess nokre endaa fælare nye Mord-

maskinar er uppfunne. Daa ber det laust paa

nytt, og held paa, til dess Prøyssen hev lagt

Europa under seg. Aalmenn Reaksjon; ny "Mil-

lomalder." Sæle me, som daa ligg i Jordi.

Amerika, som er uttært av Mammonsdyrking

og Trældom, kjem knapt til aa gjera noko av

seg; det er daa visst ingenting, det som enno

hev vore aa høyre. Meir og meir gjev daa den

ikkje-tyske Verdi upp; det meir og meir mod-

lause og sveltande Folke reiser seg snart her og

snart der; Dyrtidi vert mindre og mindre til aa

greie, og ingenstad er der ein Mann som nokon

fullt ut trur paa; ettersom det no ser meg ut

kan desse siste Krampedraattar ikkje halde lenge

paa; "Freden", Vaapnkvila, kjem vel utetter Su-

maren eller Hausten.

Hjaa oss samlar alt seg no i eit veksande

Rop paa Lønsauking og Stats-Vedhogging og i

det heile Statshjelp. Socialdemokratarne hotar alt

so smaatt med Upprør; og Embættsverke vert

meir og meir kraftlaust: alle Lønsaukingar vert

for smaae og fleire og fleire av dei som duger

noko bergar seg ut or Statskontori og inn i For-

retningslive paa ein eller annan Kant. Eit godt

Aar vil hjelpe oss ut-yvi mykje, og alt ser i so

Maate godt ut; men Mode er ikkje høgt, i By-

arne daa visst, etter alt ein les eller høyrer.

Ein fær daa berre slaa si Lit til, at koss det

gjeng og ikkje gjeng, so gjeng det daa eileis,

etter eit garnalt Visdomsord.

– Nygaard hev sendt ut "Paa Fantestien"

Um Odyssevskvæde høyrer eg Inkje; det kjem

vel knapt ut i Aar daa, kann eg tru. Sjølv "sét

eg Eple" mest no um Dagen.

<side nr=41>

Naturi held si gildaste Høgtid, reint likesæl

um all den Møda og Helvìt Pina me kloke Men-

neskjeborni lagar ihop aat oss. Og var der nokon

Vaarherre, so vilde han med god Grunn Finne,

at me fær liggje som me sjølve reider upp.

Endaa Grunnen vilde ikkje vera so god likevel:

dei fleste lyt liggje som andre reider upp. Men

kva er der aa segja; kvi l æ t dei desse andre

reide upp aat seg? Lite Vit? Og endaa mindre

Ettertanke? Og minst av alt: Mod og Plan og

Samhald? I alle Fall: det gjeng som det gjeng.

Og den einaste paalitelege Frelsaren heiter Dauden.

7. 6. 17.

7de Juni skulde vera Festdag, og er det offi-

cielt; at eg inga Flagg ser her i Valstaddalen

hev vel inkje paa seg. Folk er Høgre eller So-

cialdemokratar her – eller upolitiske.

– Fraa han Johan (Matiassen Skau) kom det

Brev i Dag med Kvitting for Honorare; Boki

synest han ikkje ha fenge. Han vil knapt bli

noko glad i det nye Titelbilæte, Nygaard hev

sett paa ho; visst er det, at eg sjølv er misnøgd

med det; det er eit Mjøltraavarbilæte av argaste

Slag og reint stemningslaust.

– Tysken øydelegg tri-fire Skip for oss kvar

Dag (og drep Folk fort vekk); samstundes krev

han med strenge Ord at me skal vera fornøgde,

um vel ikkje nettupp takksame. Og me bøygjer

oss visst; Magt er Rett, veit me.

Danske Georgefolk ("Ret" – "Den lige Vei")

synest tru paa, at Krigen vil tvinge Folki inn

paa ein vitugare Politik og Økonomi enn den dei

til dessa hev greidt seg med; gjev det var so,

vel. Men eg trur ikkje svært mykje paa det; i

Røyndi stend Folke raadlaust. Det veit for lite,

<side nr=42>

og hev daa ikkje Mod til aa vaage seg inn paa

nye Vegar. Og nokon Mann som kann faa Folki

til aa "tru" paa seg hev dei danske Georgefolki

knapt meir enn me norske. Lenger enn me er

Danskarne likevel komne, so eg skal visst ingen

Ting forsverja. Det ser òg ut til, at Georgefolk

og Socialdemokratar held paa med aa arbeide seg

saman der nede; og kunde det bli Tilfelle, der

og her og Verdi rundt, so maatte Framvegen bli

tryggare.

– Igaar hadde Oslo-Socialistarne stor Uppvis-

ning "mot Dyrtidi" og lagde fram – for Stor-

tingspræsidenten – sine Krav um Raadbøter mot

den; eit Par tingsocialistiske Talarar klunka elles

paa Revolusjonsstrengen. Kva Riksmagterne elles

skal kunna gjera meir enn dei hev gjort og gjer,

det fekk me lite Greie paa; Socialistarne i By-

styre synest ikkje heller aa vìta nokon Veg. Meir

enn Uppvisningar og store Ord fær me vel i det

heile ikkje fraa den Sida.

– Voss-Tidsskrifte "Norsk Ungdom" skriv um

Ungsocialistarne, som tek til aa leggje seg aat

Soldatarne vaare og ved "aktiv Antimilitarisme

gjennemsyre dem med revolusjonær Aand", d. v.

s. med Forsvarsnihilisme. Og "N. U." er mod-

laust; mot slik Agitasjon vert det fraa norsk Side

Inkje gjort; "dei nasjonalhuga er somna so av i

si Likesæle, at dei vaknar visst aldri meir." Der

er i det heile mykje Modløyse der vestpaa, ser

det ut til; det er visst ikkje høgt med den norske

Ungdomen der heller. Rimelegt nok, dessverre.

Ungdomen veit altfor vel, kor lite me hev aa

fara med, um noko skulde koma paa; for honom

vert det Daude eller Skam, og for Lande lite

Hjelp, av di han er for laakt upplærd og væpna.

Og hev me daa nokon Rett til aa preike for Ung-

domen? Eller vil me kunna segja noko, um

han gjeng med paa "aktiv(!) Antimilitarisme"?

<side nr=43>

Me hev i det heile lite aa segja. Det einaste

me kann er: vone, og "vente og sjaa." Men

Freds-Tanken vinn meir og meir Magt allstad

no, i Tyskland med; "Voni" synest daa aa hava

so vidt Grunn, at ho ikkje vert berre til aa læ

aat. Kjem so den Dagen, at Verdi skipar seg i

Sambandsstatar med Samstyre, og innfører heil

Frihandel og ein vitug Skipnad med Jord og

Grunn, so vil Freden staa trygg; Kulturen vil –

endeleg! – ha vunne paa Villskapen.

– Men dette er ein Draum ? – um Lag som

den gamle um Tusundaarsrike? – Naa ja. So

fær vel me Smaafolk drøyme, til dess me hev

drøymt oss inn i den siste Svevnen. "Fylgje

med" i Væpningsvillska vert meir og meir raad-

laust kor som er.

28. 6. 17.

At det prøyssiske Barbarie ikkje minst hev lagt

seg etter Norig – som òg etter Sverig – er i

det siste korne upp paa ein serskilt uhyggjeleg

Maate; me hev havt (eg hev) Upplag av Bombur

og annan berlinsk Develskap i By etter By, fysst

og fremst i Oslo, og tyske Spionar og Løynmor-

darar (med leigde finske og, Gudbetredet, norske

Hjelparar) baade her og der. Og at den prøys-

siske kristliche und hochkultivierte Riksstyring

stend attum er tydeleg uppkome og fastslege.

Samstundes ligg Over-Gudshædaren Keisar Wil-

helm og slær um seg med Bøner so det berre

luktar. Og at Nordsjøen–Belgia–Holland, Skan-

dinavia o. s. v. fr. – skal inn under prøyssisk

Velde, iminsto Overtilsyn, vert sagt beint ut.

So no veit me heilt, kor me hev den Røvaren.

Men kor mykje me kann vente av dei Magterne

som vil vera Rettsforsvararar, det veit me i k k j e.

Det me kann vente er endaa eit Aars Krig og

<side nr=44>

verre og verre Dyrtid med alt som deretter maa

fylgje.

Samstundes fær me høyre av ein fransk Tol-

stoi-Svein (den store Diktaren Rolland) at me

ikkje skal hata. Men den same som sa: elsk

dine Fiendar, skjellte Skrymtarar og Røvarar so

lystigt ut, at heitare Harm glødde vel aldri paa

Jordi.

Skjelling nyttar elles ikkje meir enn Bøner.

30. 6. 17.

Kom til aa sjaa paa eit Stortingsreferat i Dag,

fraa Tolldebatten. Og so mykje Tull som eg der

saag er det ikkje ofte ein finn paa ei Spalte

eller tvo.

Det var eit Par Talarar som heldt fram Kravi

fraa Smaafolksida; dei vart avviste med, at dei

var Socialdemokratar. Vinstre vilde sjølv tenkje

paa Smaafolke; men galdt det ei Vare, som gav

Statskassa gode Tollintektar – som Sukker –, l

naah! so fekk ein gløyme Smaafolke. [Ein kann

heller leggje mindre Toll paa Silke og Vin og

slikt, som serleg Pengeherrarne brukar.] Dei som

hadde Bruk for Vernetoll skulde faa Vernetoll;

Smaafolk fekk faa Fatighjelp – Statshjelp –,

naar det kneip, av det som denne Vernetollen

gav inn; det var Statsøkonomi; ja det var Vinstre-

Statsøkonomi.

Eg slengde Blade. Og tenkte med meg sjølv:

faa Vit inn i slikt Flesk er raadlaust. Det fær

gaa til det gjeng sundt. Krut og Staal var dei

einaste Grunnarne som her kunde bite; men Krut

og Staal er dei Grunnarne som Storborgarsam-

funde sjølv held seg uppe med, og av deim hev

det daa likso mykje som det av vituge Grunnar

hev lite; Smaafolke kann daa ikkje tevle der heller.

<side nr=45>

Dei maa bruka Kunster paa sin Kant. Arbeids-

folke driv det lenger og lenger i den Kunsten

aa berre l a a t s t arbeide (liksom Lønerne oftest

er berre Liksomløner), og so i den Kunsten aa

streike. Men Bonden rømer til Fabrikar etc. og

lærer same Kunsterne. So veks Millionærvelde

og Herkemugen; men for Millomstandsfolke veks

Tyngslurne, til dess dei vert for store ein Dag.

1. 7. 17.

Enno hender det, at eg fær Hug til aa skrive

i Bladi; det kann alltid vera eitkvart som ein-

kvar kann ha godt av aa høyre, – kor vel eg

veit at det ingenting hjelper.

Men eg bør ikkje gjeva etter for den Hugen;

det einaste eg vinn er, – at eg fær nokre Mis-

prentingar aa harme meg yvi (som t. D. "Over-

mod" for Ov-armod o. dl.).

Harme seg yvi Misprentingar er elles likso

meiningslaust som aa prente: Folk les ikkje

lenger. Rimelegt nok! Den som vilde lesa no

fekk ikkje anna gjera.

Ein greier seg daa med aa "kikke igjenom"

det ein skulde lesa, so vidt ein ser "kva det

handlar um" eller kva Forfattaren "vil" ; so hiver

ein det og hev gløymt det. Bladi er snartsagt

einaste Lesnaden no; og Bladi er i det aandelege

Forretningslive det same som Telegraf og Telefon

i det økonomiske.

Naah; Bøker vert og lesne stundom, – til

Tidkort, eller av di ein skal "fylgje med." Men

det gjeng ikkje stort betre med deim; dei vert

gjenomhasta, sette i Hylla (eller sende paa Bok-

auksjon) og gløymde.

Laga Blad og Bøker, – det hev daa vorte

Massefabrikasjon no, som mest alt Arbeid. Ei

<side nr=46>

Bok varde sin Mann ut fyrr liksom ein Bunad;

no er Bunaden utsliten paa eit Aar og Boki paa

ein Dag, og so maa det Masseproduksjon til;

Forfattaren vert mindre og mindre Kunstnar og

meir og meir Fabrikant, – so i det heile.

Men Fabrikantar maa til; Folk treng deim. Og

so kjem det no og daa ein med ei ny Uppfinn-

ing som friskar upp; og dei literære Motarne

skifter mest likso jamt og stødt som dei parisiske

Klædemotarne. Det greier seg daa svært godt.

Og for det Faatale som likar Poesi i større Stil

hev me Høgskaldarne fraa eldre Tider.

Oslo, 1. juli 1917.

Gode Garborg!

Takk for brevet. Jau, det var sannt: eg vilde

vera glad um eg kunde vera med aa faa Odys-

seen prenta og utgjeven paa norsk!

Du veit det var Vinjes von og draum som han

sjukna fraa, og naar Du no med hjelp av Schjøtt

hev løyst uppgaava med Od., vøre det synd og

skam, um me inkje fekk verket fram. Send meg

so snart Du kann ein plan og utreikning um ut-

gaava.

Med helsingar

J. Løvland.

8. 7. 17.

Henrik Rytter var her i Gaarkveld og las upp

eit Spelstykke, han hev skrìve (dvs. er so burtimot

ferdug med), og som skal upp paa D. n. Teatre,

(og sidan ut).

I dramatisk Formkunst hev han enno ymist aa

lære; men Stykke vil greie seg, trur eg, med

nokre Avkortingar. Og Tanken i Stykke tok meg;

<side nr=47>

altfor mykje Sanning e r der i den: det norske

Folke vert – med alt det det "lærer" og med

all "Framgang" – meir og meir Aalmuge.

Fysstemannen i Stykke tek Livet sitt, daa han

er komen etter det; og hadde han heilt Rett, so

var her lite aa liva etter for Drøymarar av mitt

Slag. Det stend visst all Stad, eller mest all

Stad, – med eit og anna halvt Undantak, vil eg

tru – i Hovudsaki soleis til, som Stykke –

Helten – forkynner. Men me Drøymarar –

som òg hev ein Repræsentant i Stykke – gjeng

ut fraa, at anna ikkje er ventande, slike Vilkaar

som Folke hev havt i seinare Tider – ikkje minst

sidan 1813 og 14, daa Danmark flutte heilt inn

i Lande –, og at der skal eit langt og tòlmod-

samt Arbeid til – ikkje minst eit socialøkono-

misk Arbeid, som kann gjera Bonden til meir

enn Slæpar og Bønekrok –, fyrr Vilkaari vil

kunne rette seg att. Alt no er der Framgangs-

merke – ikkje mange eller store, men dei er

der –; og dermed maa me kunne tru, at me

skal vinne lenger.

Men visst er det, at Vanskarne vert større, di

meir Bonden vert Fant eller Spekulant, so at

Trui no hev vorte veik hjaa mange. Hjaa meg

– som alltid hev arbeidt med ein liten Tvil inst

inne – ikkje minst. Det kann daa vera godt,

at dette Ord vert sagt – og det sterkt og ærlegt

som Rytter fær det sagt –, um Folk paa den

Maaten kunde bli vakte til "Aalvor og Ettertanke."

–Etter eit Brev fraa Kyrkjestatsraaden – eit

Brev som viser at Mannen er betre med enn eg

i Grunnen trudde – hev eg sendt inn Søknad

um Statshjelp til Odyssevs. Men skal der bli

noko H j el p i Hjelpi, maa ho bli so stor, – at

det vel skal knipe, um me kann faa ho.

<side nr=48>

11. 7. 17.

Hulda attkomi fraa Ungdomsmøte paa Voss.

Der gjekk alt godt; Folk i Mengd, og svært mykje

gild og ven Ungdom.

Millom Talarar var der – umframt henne sjølv

(som vann sterkt Samtykke, um Maalbladi ikkje

nemner dette – ho er mill. a. Bymenneskje –)

– serleg tvo, det vart lagt Merke til; den eine

var Lars Eskeland, som i ein Tale um Bonden

gjorde so sterke Krav, at ein kann skyna han

er uroleg (det "underdeilige Hardanger" vert daa

au meir og meir eit Fabrikhelvite): den Talen

vert prenta og send til Ungdomslag og andre,

som vel er; den andre var Prof. Gjelsvik.

Han nytta denne norske Ungdomsfesten til eit

Tyskar-Defensorat, som vakte ymis Undring, her

og der Sinne, og maatelegt Samtykke. Men at

ein Mann fær Lov til offentleg aa lovprise ein

openberr Fiende – og det endaa til millom Ung-

dom, og paa ein Fest –, det er av dei Ting

som berre kann hende i Norig.

– Krigen gjeng sin skeive Gang. Og me

– svarar paa den tyske Sjørøvarkrigen med ein

Protest no og daa, men lyt elles ta alt for godt

og takke til at me fær halde oss rolege. Vest-

magterne – greier seg, og ikkje stort meir.

Kva Amerika kann gjera – anna enn auke Dyr-

tidsvanskarne for dei nøytrale –, det veit me

ikkje enno. Russland høgg i det siste betre i med

Krigen att. Men kóss det sjølv greier seg er

uvisst; Spursmaale vert meir og meir: losnar det

upp (sist hev Ukraine skilt seg ut), eller skal

Reaksjonen vinne?

– Sumaren straalande fin. Den blodige, bren-

nande, angesttyngde Verdi ser ut som eit Paradis . .

<side nr=49>

13. 7. 17.

N o k o godt ser det ut til, at Krigen skal gjera:

dei heilt og halvt mìd-alderlege Magterne i Aust-

og Millom-Europa vert piska fram-yvi so langt

som til "Parlamentarisme" med "aalmenn Røyste-

rett". Russland kom fysst (og me fær vone, det

klarar seg); no kjem Prøyssen: Keisaren "inn-

fører" den nye Skìpnaden, med' Bakstræve jamrar

(og 5 av Junker-Riksraadarne gjeng). I Austrike

er der like eins gode Framgangsvoner. Og Par-

lamentarisme er iminsto eit Stìg fram paa Upp-

gangsvegen, um det elles i den tyske Verdi vil

vara lenge, fyrr "Sjølvstyre" vert meir enn Form.

Um Fred utan Landrov vert det au meir og

meir Tale i den tyske Verdi. Men Magti er paa

den andre Sida, so Blodelvarne kjem til aa strøyme

lenge enno, fyrr Freden vert meir enn eit Folke-

ynskje. Og eit Folkeynskje er ikkje mykje meir

enn Null.

Me Smaafolk hev elles "Fred", so lenge me

rolegt finn oss i tysk Sjørøving. Men meir og

meir Stræv fær me med aa verja oss mot tyske

Spæjarar; det hev vorte utrygt endaa til her i

Valstaddalen no.

– Iaar skal eg ut med Kr. 730.50 + 265.30

i Skatt; det er 1000 Kronur aa kalle for. Soleis

skulde eg endaa bli rik eingong fyrr eg døydde,

– um elles berre paa Skattesetelen. – Ein Ting

er elles som ei Trøyst: naar eg dreg Skatten fraa

Stipendie mitt, so vert det kje att meir enn godt

1400 Kr.; og drog eg alle Toll-utgifterne mine

derifraa att, vart det visst mindre att enn nokon

skulde tenkje.

– Godt Nytt fraa Tinge: det kjem upp ein

Fyrespurnad der no snart um kva der er gjort

til aa hindre (slikt som det Sam. Eyde i det

seinste hev gjort:) at halve Kyrkjesokner vert

lagde inn under ein einaste Spekulant. Det skal

<side nr=50>

bli snodigt aa sjaa, um det vaagar seg fram noko

framsynt Ord i den Saki. – Elles hev Totalistane

vunni eit stort Slag no; der er kje anna Drikkand'

aa faa etter denne Dag enn Landsøl og Vin (for

dei rike; for dei fatige Laddevin etc.). Det er

godt at Freistnaden vert gjord; Tvang er ei umen-

neskjeleg Raad; men kann ho, som Operasjonar,

vera forsvarleg, nyttig?

18. 7. 17.

TorevÍr og godt Regn (som elles tok til med

Hagl) i Ettermiddag.

– Tyskland hev fenge ny Rikskanslar. Og det

for fysste Gongen ein borgarleg ein. Med same

gjekk det Ord um, at han skulde vera liberal av

seg: han hadde vist Samhug med Arbeidarane,

eller kva det var. Men straks kom det upp, at

han er stødare og stramare Reaksjonær enn B. H.<fmark ind="1)">

var. Det er vel so rimelegt.

24. 7. 17.

Savalguten, var, er 60 Aar i Dag, og me hev

sendt Helsing. – Han kom til aa gaa ein annan

Veg enn eg hadde venta; men ein "Framifraa-

Kar" er han i fleire Maatar; og fyrr eller sidan

maa eg lesa 'n i Samanheng og sjaa aa faa "greidt

'n ut".

–Ei Umvendingsbok vart (paa vanleg anonym

Vis) sendt meg eit Bìl sidan: "Tro og Tvivl" (av

ein dansk Teolog, Martensen-Larsen, – visseleg

ein av dei Danskarne me var saman med ned-paa

Sicilia). Boki er ymist betre enn dei vanlege;

Mannen hev vori ein rett vìtug og aalvorsam

<fnote ind="1)"> Bethmann Holweg(?) H. G.</fnote>

<side nr=51>

Tvilar; han var berre ikkje vìtug og aalvorsam

nok; med all Tvil driv han paa med Bøner og

Teologi, og tok eit Preste-Embætte som han –

alltid tvilande og alltid bedande – heldt ut i.

Og han fann "Fred" gjenom Nerveveikskap og

ei kroppsleg-aandeleg Tilfriskning, som gav'n Kraft

til aa samle seg um det som for honom hadde

vorti det "Væsentlige" i Kyrkjelæra: Paulusdomen.

No trur han seg aa vera Kristen, endaa han korkje

hev funni Faderen eller Syskjendi; det er Krossen

og Blode og ikkje Brorkjærleiken som er hans

Kristendom; det er Gud og ikkje Rikmannen (me),

som hev Skuldi for at Lasarus ligg millom Hun-

darne. Men han skriv so vidt godt – og stykkjom-

til so vidt intelligent (gjev Vitskapen mykje Rett

og krev ikkje heil Kyrkjetru – til aa byrja med

daa –), so han er visst ein av Byggmeistrarne

for alle desse "kristelege" Studenterlagi.

– Fraa Løvland høyrer eg ingenting. Og no

lid det so langt, at – med Vilkaari i denne Halv-

Krigstid (halve Setjarstyrken er ute "paa Vakt",

eller kva dei kallar det) – vert det raadlaust no

aa faa Boki ut i rimeleg Tid i alle Fall, etter det

eg i Dag fekk vìta fraa Forlage. Dermed fær

me drygje med Prentingi til ut-i Fysstningi av

næste Aar; no pakkar eg Kufferten og dreg til

Knudaheibakken. Og Hulda – som treng Hav-

bad – vert med;. ho vil freiste aa faa Husvære

paa Ogna eller derikring.

Det er fint VÍr; og det skal vera godt aa faa

anda Havluft att.

Knudaheibakken 29.7. 17.

Endeleg i Orden.

Sjølve Ferdi vart drjugare i Aar enn vanlegt:

Hulda var med; vilde freiste Havlaug eit Bìl, og

hadde Von um aa faa Hus paa Ogna. (D a g 1:

<side nr=52>

Pakking etc. og Ferd fraa Valstad til Hønefoss

– hyggjeleg By: ligg enno paa Lande –

D a g 2: til Bergen, og um Notti til Stavanger –

betre Baatar der no –, D a g 3: til Bryne og

Køyretur til Hognestad; i Stavanger hadde Hulda

fenge Greie paa, at der ikkje var Husvon paa

Ogna, der ho hadde tenkt, og no vilde ho høyre

um Hognestadfolke kunde vìta Raad; og Eivind

var grei; gjorde sitt beste; – D a g 4: til Ogna,

der Hussorgi vart sløkkt). No hev ho eit lite

Rom i den gamle Hjorth-garden – ute or d e n

øtti –; der likar ho seg og hev dei beste Voner.

Eg daa aaleine til Thime att, og so med Karjol

til Knudaheio. Men der tok Vanskarne til for

meg.

Det fysste eg saag var at han Jónnas i Mær-

lio (Merdlidi) Inkje hadde gjort med Huse; det

stod som daa eg reiste ifjor, etter alt det eg

utanpaa kunde sjaa. Daa eg so kom til Mærlio

etter Lykelen, var ingen der heime. So gjekk eg

inn-um til 'enna Inger (som er attkomi fraa "Mat-

og Lossi"-Freistnaden paa Thime og er berre glad

for det) og vilde høyre kor Jonnasfolke kunde

vera aa finne; jau, dei var ute og arbeidde hjaa

Folk, Mannen her og Kona der; men det var

Laurdagskveld, so dei var ventande heim, Kona

vel so um Lag ved 8-Tidi. Lykelen hadde dei

ikkje hengt inn her. Og at Jónnas Inkje hadde

gjort paa Knudaheio – anna enn rive ned Stove-

omnen og teki 'n heim til seg –: men sumla

burt Tidi til dess han ingjor Hjelp kunde faa, og

so sidan inkje brytt seg, – det fekk eg lange Ut-

greidingar um. Meir fekk eg au vìta; det hadde vore

"Innbròt" i Knudaheio, i Aar som so ofte fyrr,

men verre enn fyrr; Dotteri hadde vore der uppe

ein Gong og hadde set, korleis Kalk og Leir fraa

den ille medfarne Omnsmuren var traakka ut yvi

heile Golve av Ungdom som hadde brote seg inn

<side nr=53>

der – og dansa visst. So det var paa Voni, um

eg kunde faa Hus paa Knudaheibakken i Aar.

Sistpaa hugsa Inger, at ho enno hadde eit Bròt att

av den gamle Lykelen – den som hadde vorte

sundbroten den og den Tidi – tok eg den og

dertil fekk laane meg ei dugeleg Klypetong (som

eg kunde bruka til Handtak), so kom eg nok inn,

meinte ho. Men kneip det, so kunde eg faa Hus

til i Morgo her; Sengjerom var her, og loppefritt

med, lo Inger. Eg sa Takk for alle Tilfelle, tok

so Lyklebròte og gjekk heim til den "Garden

min", som meir og meir vart Fantebøle, kunde

eg forstaa; for at det vart mindre og mindre av

Folkeskikk i Grendi her, det var altfor tydelegt.

Med Lyklebròte kom eg i k k j e inn. Men eg

kom etter, at ei Rute i Kammersvindauga var

utslegi, og at ein gjenom det lett kunde faa heile

Glase upp; og kvi skulde eg kje vera Innbrots-

tjuv, eg som andre? – inne var eg um ei litor

Stund. Og um her ikkje saag so villt ut som eg

hadde tenkt etter det som var meg fortalt, –

omnslaus, med halve Muren naken og heile Golve

fælt lite reint (tilsulka av nedfallen Kalk og av

skitne (Dansar-?) Føter, dertil Restar etter Mat

paa Borde og etter Cigarettar og 2-Øres Cigarar

baade her og der, viste Stova Eigaren sin Døri

so godt som ho kunde.

Eg vart daa liggjande i Merdlidi i Nott; og der

sov eg godt nok, i ei ærleg Jærbu-Seng (med

Kvitlar, um ikkje nettupp med Aaklæ), som var

fullt ut "loppefri" [det vesle Huse der uppe er i det

heile i rett god Stand no]. Igaar flutte eg daa inn –

og fekk Dotter hennar Inger til aa vaske upp

"Uppvasken fraa i fjor"; sjølv sopa eg Golvi og

stellte elles det vesle eg kunde, so at no fær

det greie seg; og i Nott hev eg endeleg sove

"under eigjo Tòga" att. Men dette at Ungdomen

fantegjengst paa denne Maaten, – alle eg talar med

<side nr=54>

klagar seg ille for det. Ein vìtug Mann eg raaka

igaar sa beint ut, at Skulen løyser den gamle Hei-

men upp; og kven kann undrast paa det; Skulen

tek Baani fraa Heimen, og Heimen meiner daa,

at Skulen (Samfunde) fær taka h e i l e Arbeide;

Foreldri er avsette kor som er, og kann ingenting

gjera. Men Skulen k a n n ikkje taka heile Arbeide,

– mill. a. av den Grunn at det langt ifraa er alle

Foreldre som vil finne seg i det; Læraren stend

daa alltid meir eller mindre raadlaus. Og ned-yvi

bér det, smaatt men jamt.

– Det er fint og varmt paa Jæren au i Aar,

og i turraste Lage. Men i det siste hev det lik-

som "gjort under seg" til Regn. I Nott kom det

litegrand au; men det hjelpte nok lite. Likevel

er baade Eng og Aaker (og Epleaaker) so vidt

langt komne, at det greier seg; for, um det ikkje

er so mykje, so er det dess meir godt i slike

turre Aar; det er daa ingen som klagar. Dess-

utan er det desse Dyrtiderne; so gode Tider hev

Bonden aldri havt. At "gode Tider" av sovore Slag

ikkje paa Lengdi kann bli gode for Bonden heller, '

det vil der vel enno vera berre eit Faatal som skynar.

– Martin Johan Mathiassen ("Schou") var inn-

um her igaar; han hev havt ein god Sømar og

hev flakka vidt, med Kramkista og Fiskestongi;

no saag han godt ut og var i serskilt godt Lag.

Meg vilde han takke for den nye Utgaava av

"Paa Fantestien" ; det gjorde han med sterke Ord,

som vanlegt hjaa hans Folk; men eg saag at han

var i Godlag (han kunde au fortelja eitt og anna

som tyder paa at Boki "gjeng"); og daa kann eg

gaa ut fraa at det vesle Arbeide ikkje er heilt

spillt, – som eg nok helst var rædd for.

– Og so i Veg att med den gjæve Odyssevs!

Han s k a l bli ferdug paa Knudaheibakken i Aar,

so sant som det ikkje kjem eitkvart reint uven-

ande i Vegen.

<side nr=55>

Knhb. 3. 8. 17.

Varmt, og helst turrvore; ein Dag imillom

graavore og blaasande; no og daa, helst um Næ-

terne, litegrand Regn.– –

Hulda likar seg godt paa Ogna; ho "held seg

sjølv Kosten" og hev det soleis rett billegt (so

lenge ho klarar det); og med Laugingi gjeng det

godt. Sundag 12te skal ho tala i Ungdomslage

paa "Figgen" (Spinneverk upp-ved Aalgaard); dit

vert eg med. (Fer til Ogna Fredag og ser koss

bo hev det; so Figgjo Sundag; paa Heimvegen

derifraa tek eg Tu, Hognest, Salte, Garborg,

Tjensvoll; det fær greie seg for i Aar. Paa some

av desse Staderne burde Hulda vera med; fær

sjaa, um det kann laga seg.

Til Fredag skal eg vera ferdug med 20de

Songen; daa hev eg berre att 2/3 av 2 1 de. Sidan

vert det aa gaa i Gong med "Upplysningar" –

og Rettingar. Eg fær nok aa gjera; men eg skal

kunna byrja med Prentingi ein Gong i September

lell (som Nygaard skreiv her ein Dag), og til

Vaaren bør daa Odyssevs vera utkomen paa

Norskt – endeleg.

Sidan fær eg tenkje paa 1lioskvæde, – um

ingen annan løyser meg av. Men fysst fær eg

faa ut eitkvart sjølv: altfor "langt millom Dram-

marne" maa det kje bli for ein Mann som sìt.

med Statsløn.

– Helge Væringsaasen er nok meir til Mann

enn eg hev tenkt: han hev skìpa eit Fond med

norske Fyremaal og eit rett norskt Styre; det er

nok Folkehøgskulen han hev tenkt mest paa.

Men den norske Saki er ikkje nettupp utestengd;

dette Fonde hev endaa gjeve Hulda "ei lita Von

for det norske Teatre og Folkevise-Dansen". Gjev

ho fekk Rett! Men ... i Styre sìt det for mange

Folkehøgskulestyrarar og Lækprestar; eg trur daa

ikkje meir enn eg ser.

<side nr=56>

6. 8. 17.

Ferdug med 20de Song; no berre att 3/4 av

21de. Og so er det siste Gjenomsyn .... stridt

Arbeid, som eg fær ta etterkvart. Naa-ja, og so

Upplysningarne; dei tek eg til med, so snart

21de er ferdug.

– Ei uventa Melding kom i Dag: Tuften er

trulova.

Eg hadde gjeve upp den Tanken; tenkte med

meg, at Guten var "fødd Sveinkall" og at "mi

Line" av Garborgsætti ikkje vart lenger. At eg

mistek meg her, iminsto eit Stykke paa Veg,

viser seg no; og at eg ikkje kann hava noko

imot det er sjølvsagt.

Verdotteri, skal bli, kjenner eg ikkje.

Men alt høyrest so vìtugt og klokt som det

skulde vera ein klok gamaldags Far som hadde

vore Meister for det; og attaat er der Kjærleik

med i Leiken, so alt er so godt som det kann

vera; daa han dertil no er trygg for Lìvemaaten,

kann ein gamall Far Inkje segja; eg skriv og

ynskjer til Lykke straks; "all right; stakkars Gut,

– maatte det nu arte sig lidt rimeligt for ham !"

– som Hulda segjer i sitt Brev.

Eg fær ned til Ogna ein av Dagarne, so me

kann faa samraade oss um dette. Ei Raad maa

det bli, veit eg. Med sjølve øgteskape spaar alt

godt, ikkje rettare eg kann skyna.

12. 8. 17 (Knhb.)

Hev vore paa Ogna nokre Dagar, paa Gjesting

hjaa Hulda

Ho budde i det gamle Hjorth-huse – bygt paa

den gamle Jær-maaten, men større, romlegare,

meir velstelt enn jamvel paa Storgardar av det

vanlege Slage –; Utsyn hadde ho millom nokre

<side nr=57>

gamle Tre ned til Strandi og Have. Sunnan um

Husi er der noko som ein liten Park – eller no

fær ein segja Leivingarne av ‘n – med sine rare

smaae Bergknausar – og Vegen ned til Elvi

millom Gjerde av Smaaberg – er han noko reint

for seg sjølv liksom Naturen i det heile her paa

Ogna, der Havstrand (med Skjeljesandmoar) og

ein Bergheim ned- og sundskura av Istid-Magter

ein Gong i Verdi skapar eit Landskap som ein

elles ikkje ser Maken til.

Storgarden paa Ogna hev i ei 2-300 Aar havt

ei dansk øtt Hjorth til Eigar; siste Mannen av

øtti laut selja (no sìt han i eit Hus der attved

og driv litegrand "Pensionat"); den nye Eigaren er

ein Bonde-Handelsmann, som hev skrapa seg

ihop nokre Pengar og driv paa med det enno (er

Landhandlar),. han hev pakta Garden burt til ein

jærsk Agronom (fraa Lea), som er ein grei og

gild Mann ; gift med ei jærsk Gardmannsdotter

– grei og gild og tekkjeleg – lìver han paa van-

leg (nyare) Bondevis paa den veldige Garden, den

han driv med Maskinar og det vesle av Handkraft

som er aa faa; Hulda lika seg godt der (og eg

med, desse tvo-tri Dagarne). Lenge hadde me

elles ikkje klara det, nokon av oss, no i Sumar-

tidi, daa det ligg so mykje Bypøbel der paa

Ogna (der var eit Leven i "Parken" rett som

det var, og serleg um Kvelden og ut-etter Notti;

so der var kje lìvande for Folk med vaart Arbeid

og vaar Turft til Nattefred); dei nye Fabrikk- og

Jobbetider skal i det heile ha skapa ein "Bykul-

tur" av eit serskilt Slag; og at den ét seg ut

yvi Lande med – det lægste og verste av 'n –

kann ein vel ikkje undrast paa; eg høyrde, og

høyrer, so mykje um det, at eg meir og meir

sét mi Von til ei Framtid, som eg mindre og

mindre trur paa.

Hulda hadde vore paa Ogna i 14 Dagar no,

<side nr=58>

og "tilsneget sig et Bad" kvar Dag (VÍre hev

vore meir skiftande der enn her); og 14 Dagar

til hadde. ho gjort seg Von um; for Badi som

Lufti hadde vore henne gagnlege. No skulde

ho berre inn til "Figgen" (sic) med eit Foredrag;

so skulde me teke oss ei liti Jær-Ferd, og ho

skulde daa slege seg til paa Ogna att, var Tan-

ken. Men D. n. Teatret kom i Vegen; ho laut

til Oslo og setja upp "Sovande Sorg" straks (den

fyrre Instruktøren er burte, og fleire av dei likaste,

Spelarane er burte, som ille er, um elles Drabløs

er komen att; det vert daa færre Stykke dei

greier no av dei som dei no ei Tid hev livt paa).

Labraaten-hagen venter nok au sterkt paa henne.

I Dag er ho vel i Bergen – eller paa Bergens-

banen?

Eg sit daa etter "aaleine" og fær sjaa aa koma

i Land med Homer. Jær-Turen min fær eg skifte

i tvo; Tidi vert det i alle Tilfelle knapt med.

Og det er heldig, for eg hev raaka baade ein og

annan, som eg gjerne vilde tala noko meir med.

16. 8. 17.

Ferdug med 21de Songen,– og soleis med

heile Odyssevs-Kvæde. Den Dagen skulde daa

au koma ein Gong. No er det berre att noko

Etterarbeid: 1) Ikkje so reint lite Reinskrift;

2) dei siste 6 (?) Songarne maa eg gjenomgaa

med Schjøtt; 3) det heile treng eit Gjenomsyn

(etterkvart som det gjeng i Prentesmia); 4 Upp-

lysningar – og Ordtydingar –, som vel kjem

til aa fylle eit halvt Ark (Petit). – Men Pren-

tingi maa kunne byrja i Septbr.

–Brev fraa Tuften; han hev rett godt Mod

no. Kann han faa Lølandshuse (og den gamle

Hagen aa stelle i) og me elles kann kome til

<side nr=59>

Lags, – "daa vert det Stormannskaar for meg i

alle Maatar", skriv han; dvs. han vilde "truleg

sleppe aa dragast med Skuld ut-etter Aari"; og

det kann nok turvast: han hev berre halvtridje

Tusund Kronur um Aare aa greie seg med. (Um

18 Aar vert det 4 500 ¸ 10 0/o Innskot til Etter-

løn og Enkje- og Barnetrygding). Det vert Smaa-

kaar heile Tidi, – og endaa "Stormannskaar",

naar han fær vera heime og stelle med den

Hagen, der han hev "rusla heile Tidi og planta

mange Tre", det vil vera "Hugnad aa sjaa det

veks til," meiner han.

Ja; gjev alt kunde laga seg. – Eg svarar, so

snart eg høyrer fraa Hulda (som eg skriv til idag).

Det eg stolar paa er, at Tuften (og Aagot visst

med) er baade smaakrevjande og arbeidsglad; eg

trur daa godt at han kann faa sine Smaakaar til

aa bli "Stormannskaar i alle Maatar." Og for

oss "gamle" bør denne Skipnaden kunne bli

reint gild.

Knhb. 18. 8. 17.

Det er "Haustparten". Og rett haustlegt. Ikkje

kaldt. Mest skytung Himmel og Regn rett som

det er, og strid Regnvind Dagen lang (um Næ-

terne oftast stilt) – fraa Sudvest eller -aust helst.

Det er svært godt VÍr for Tøo. Men Smalen

søkjer attunder Gjerdi helst, og Buje gjev seg yvi:

vender Bakenden mot Regne og læt det gaa som

det kann. Og enno kann me faa ein fin Septem-

ber. "Me", – um eg held ut so lenge. Jau;

fysste Helvti av Septbr. tek eg med, so sant

VÍre fjelgar seg.

– Idag ferdug med Reinskrifti av 20de Songen.

So er det berre Reinskrifti av 21de att; den greier

eg Vika som kjem; i Morgo og Maandag fær eg

gjera fraa meg den eine av dei tvo Jær-Ferderne

<side nr=60>

eg tenkjer paa. Og naar Umsetnaden er "fer-

dug", tek eg til med "Upplysningar".

– Millom det eg hev lese no utetter er ei

Umsetjing til Norsk av Sallusts "Catilina" (ved

Eiliv Skard). Godt Arbeid, so vidt eg kann sjaa,

sjølvsagt rett mange Smaating aa setja Kryss ved;

men det vert færre av deim utetter mot Slutten;

so Mannen synest kunne lære, (og ny Mann; Son

av Skuledirektøren?); og sjølve Grunnskrifti er

forvitneleg nok: eit rett objektivt Bilæte paa den

Tidi daa Rom tok til aa rotne, – av ein tru-

skyldig Mann, som ikkje ser, at der er noko sers

i Vegen. –

Siste Hefte av "Edda" inneheld millom anna

rett forvitnelegt eit Stykke um "Nietzche og La

Rochefoucauld" (av Hans Berg), som er rett upp-

lysande (fyrr hev eg nok ikkje lese stort anna

biografisk-kritiskt um N. enn den – i mange

Maatar gode – Boki av Lou Andreas-Salomé).

Det er merkelegt, so mykje som N. – i Kriti-

ken av Samtidi – skylder ikkje minst La R–cauld.

Baade Domen yvi das Mitleid og Læra um det

sant-menneskjelege jenseits von Gut u. Bøse hev

han heilt ut fraa R-cauld. Den fine og djupe

Kritiken yvi Faafengdi er like eins fransk –

fysst og fremst –, som rimelegt kann vera (N.

hev elles sagt straalande Ting um den ikkje minst;

han er ingen Etterliknar i vanleg Meining). Sjølve

den (psychologiske) Grunntanken, at Egoismen er

Grunnlage for baade Liv og Tanke hjaa Menne-

skje, høyrer R–cauld til. Aforisme-formi med er

hans. I det heile: La Rochefoucauld og Cham-

bord er Grunnsteinarne under Nietzschefilosofien

i den "positivistiske" Tidi hans. (I den fysste,

"romantiske", var det Schopenhauer; i den siste

er han "Nietzscheanar" og Religionsstiftar, men

hev tydeleg Franskmennerne til Underlag daa med).

Baade dei store franske Moralistarne og N. (i

<side nr=61>

Tidbolkarne II og III) tenkjer aristokratisk og in-

dividualistisk. Dei hatar (som Schopenhauer) Des-

potie og Herkemugen like mykje. Men her vert

dei ofte uklaare, N. ikkje minst; blindt Hat til

"Mobben" fører Fanden i Vald liksom blind Folke-

dyrking. Aa vera heilt (men braakfritt) personleg

Aristokrat og samstundes vera i rette Meining

Demokrat, sjaa det menneskjelege hjaa Mobben,

og hjelpe til at det kann faa betre Lìvevilkaar og

dermed vinne seg meir og meir upp- og fram-

etter –, det er det sanne (Over-)menneskjelege,

– det som eg meir og meir finn mest heilt og

klaart framvakse hjaa Goethe.

At Faafengdi er ei Framgangsmagt – som

desse franske Moralistarne og Nietzsche held fram

– er visst nok; hjaa (Born og) Smaafolk er det

rein og smaabygd Faafengd som er til aa læ aat

helst (kan elles bli so "tjukk" at ein vert lei ho),

sidan veks ho: fær vidare Syn og høgre og høgre

Maal, og daa gjev me ho gildare Namn; men

fraa fysst til sist, og i smaatt som i stort, er ho

Framdrifti i oss. Me spottar ho, preikar for ho

– og ligg til Slutt paa Kne for ho. Der som

elles gjeld det aa sjaa so klaart, at me kann

døme rett: læ aat Utvokstrane og godkjenne –

og stydja – Framviljen, den gode og sanne i

denne livsviktige Grunnkjensla, som so ofte

krengjer seg um til Komedie og Karikatur.

Filosofar maa til, liksom Prestar, Juristar, Læ-

kjarar og mangt rart; men di eldre ein blir, di

mindre bryr ein seg um deim; ein ser berre dette,

at dei maa til, og kann kvar paa sin Kant gjera

meir og mindre Gagn – i det heile noko meir

Gagn enn alt det Ugagn dei gjer – dei er kvar

paa sin Kant Hjul under den veldige Arbeids-

vogni, som Smaatt um Senn skal hjelpe Verdi

fram-yvi.

– Med' eg sìt her og skriv hev VÍre skift

<side nr=62>

tvo Gonger; fysst klaara det upp dvs. Soli braut seg

fram; men no, for eit Par Minutt sidan svartna

det til att, verre enn fyrr, tok so til med Lyneld

og Torebrak og eit Regn so Verdi myrknar burt

i berre døkk-graatt; sant jærsk Seinsumar-vÍr er

dette; sjeldan kjende eg meg so "heme" som no.

Eit Sekund daudstilt; i næste Sekund heile Til-

være eit dundrande Sinai; Tora rullar rundt alle

Himlar, men synest stundom berre vera ein hard,

villt stigande Storm – – stundom Braakast so

harde at det høyrest som Huse skulde velte – –

Knhb. 23. 8. 17.

Sol. Men Storm so det skakar i Huse.

– Ferdug med Odyssevs. No er det berre

siste Gjenomgang att, og so "Upplysningarne".

Men endaa kjenner eg meg som Øyken som vert

beitt ifraa Lasse; det siste halve Aare hev eg ar-

beidt hardt, kunde det no berre bli noko Gagn i

Arbeide!

– Brev fraa Hulda. Ho hadde ei strid Ferd

austetter: tvo Vakenæter o. s. fr. Og so var det

"Sovande Sorg"; um det Stræve hev bo berre

eitt Ord: "Fælt!" – Dei skal spela det paa

Kongsvinger i Overmorgo. – Verdotteri hev ho

no teke imot. Og mykje Stræv, og Drøyming.

Men ingenting avgjort med Huse (og Schjøtt); og

dei unge vil setja Hus til Paaske. Det kann bli

nok av Leidur og Vanskar der; men dei er for-

nøgde, og det er Saki. – Eg fær skrive til Schjøtt

no. Og paa eikor Vis fyrebu Saki.

<side nr=63>

Brev fraa Hulda Garborg.

Labraatan 25/18 1917.

Kjære dig!

Tak for Brev idag og for alle Brevene, som

jeg saa daarlig kan svare paa!

Men nu kan jeg puste, for igaar blev jeg fær-

dig med Teatret. Idag reiser de til Kongsvinger

og spiller Geijerstams "Lars Anders og Jan An-

ders" i kveld og "S. S." imorgen. Det blev selv-

følgelig altfor kort Tid. 5 prøver til hadde vi

mindst trængt. Men det gaar vel paa en Maate.

Jeg tror ialfald vi fik noksaa fint Maal tilsidst,

men ellers er det et vanskelig Stykke at sætte

op. Jeg hadde nok engang Lyst til at omarbeide

det lidt.

– Du nævnte lidt i et Brev om muligens at

faa solgt Knudaheio. Det kan du sikkert for gode

Penge hvis du gjør det n u. Averter i Tilfælde i

"Gula" – –

– Det var vist Seland, som spurgte om du

ikke skulde oversætte I l i a d e n ogsaa. Jeg sa,

at da vilde ialfald jeg skilles fra dig; bare t æ n k e

p a a a t d u s k u l d e g j ør e det vilde ta Resten

af Livskraft fra m i g, og hvordan maatte det saa

ikke gaa d i g? Havde du vært her skulde du

faat dig en liten Rangel paa Bringebær og gam-

mel Ribsvin i Anledning Storværket.<fmark ind="1)"> Nu kan

jeg bare haabe og ønske at du ikke maa faa altfor

mye Tull og ørgrelse med det som er igjen.

Ak ja – kunde dere faa lidt Honorar, saa var

det nok godt baade for Schjøtt og dig! Han faar

da ta det fornuftig, o m det kommer. Jeg vil nu

se det først forresten –

Nu er der tusind Ting i Haven jeg maa ta

igjen.

Din Hulda.

<fnote ind="1)">Odyssevskvædet.</fnote>

<side nr=64>

Knhb. 25. 8. 17.

Um Sundag var eg paa Garborg; alt vel der

dvs. alt som fyrr. Berre "betre Tider".

Hjaa Tomas var eg inn-um – den nye Mannen

paa "Svennaparten" – og vart der, no som eit

Par Gonger fyrr, vel mot-teken. Men i Aar hadde

eg ørend; Sergeant Mossige (Son hans Gabriel

fraa mi Tid) – som eg raaka paa Ogna-Ferdi –

hadde sagt meg, at eg burde faa Tomas Garborg

(som er Timbremann) til aa sjaa paa Huse mitt

i Knudaheibakken og i det heile høyre um han

vilde hjelpe meg med eitt og anna som kunde

hindre Innbròt, som t. D. Vindaugs-Lukur.

Eg tala med Tomas um dette, og han var bein-

sam: lova aa koma upp-um med det snaraste.

Og i Dag kom han. Og revidera Huse fraa Kjellar

til Tak.

Det stod seg saa maateleg for Kritiken. Grun-

nen var god og Byggevyrkje godt; men det saag

ut til at Byggmeister og Murarar hadde havt Hast

eller vore mindre kunnige. Golve var sìge skakt

(difor gjeng Dørerne so traadt); Skorsteinen var

der mangt aa segja paa, og like eins paa Tòka

(serleg Øvresida, der det – nedst – flatnar av);

og so var det Spursmaale um Vindaugo, og um

sumt anna. Han tok paa seg aa gjera ved det som

mest og fysst trongst; men sumt, som Skorstei-

nen, vilde det bli for urimeleg dyrt aa stelle paa

i desse Tider, um eg daa ikkje var altfor rik.

Han dytta litegrand upp-ikring Skorsteinen, der

Arbeide var serleg skralt gjort, og der det daa

dryp reint urimeleg; det som elles var gjerande

no skulde bli gjort i Haust, naar eg var faren.

Og glad er eg, at her daa kann bli lempa paa

sumt av det som verst er. Vindaugo meinte han

kunde klara seg so lenge, naar me berre fekk

gjort nokre Kunster paa Innsida, so dei ikkje var

so lette aa faa upp; og elles meinte han det

<side nr=65>

vilde gjera godt, at det nettupp hadde stade eit

skarpt stykke i Stav. Aftenbl. um desse Garpe-

Innbroti paa Knudaheio; det vilde bli Snakk um

Tingen no millom Folk, og han smilte og meinte

at det vilde hjelpe; iminsto kunde me "drygja og

sjaa"; og det hadde eg Inkje imot. Me skildest

paa, at eg skal koma innum Garborg fyrr eg

reiser, so me kann gjera grei Avtale. Den Sorgi

er daa for det fysste sløkkt.

– Til Kvilelesnad hev eg i det seinste havt

nokre Hefte av det amerikanske Maanadsskrift

"The national geographic Magazine" (som Hulda

held, men desse Hefti naadde henne ikkje fyrr ho

reiste); dei inneheld mykje forvitnelegt og hev ma-

kalause Bilæte. No sist hev eg lese April-Hefte,

som – rart nok – inneheld krigspolitiske Ting,

soleis Talur fraa det franske Deputertkammers

og det amerikanske Senate fraa – og vedko-

mande – den fransk-engelske Sendeferdi til U.S.A.,

daa den amerikanske Ufredslysingi var komi; det

er herlege Prøvur av Talekunst, som fløymer med

fagre Ord. Og gode Ord, Ord som visst kann

vel faa jamvel Socialdemokratar til aa lyde. Grunn-

tanken er, at Verdskrigen er "a struggle between

the liberal spirit of modern societies and the spirit

of oppression of societies still enslaved to military

despotism." Det er Ord som synest ringje inn

ein ny Heimsalder. Men ser ein seg til, so er

det berre Ord. Store glimande Ordblaasur –

Fridom, Rettferd o. s. fr. –, som ikkje inneheld

nokon Ting, er berre Rhetorik og Luft. Og fell

det her og der cit Ord som synest innehalde

noko, – naah, so er d e t vel: vil lokke Folk til

aa tru, og til viljugt aa ofre Pengar og Blod; naar

den Dagen kjem, daa det innhaldsrike Orde skulde

bli halde, – daa vert han, som sa det, paa ein

pynteleg Maate lempa ut av det Styre han sat i,

og ein annan Mann vil forklaare, at dette Orde

<side nr=66>

av den framifraa Statsmannen "hev,som me ser,

vorte mistydt." Og Folki lyt til aa træle paa nytt

for den "Fridom, Rettferd o.s.fr.", som enno er

Halvsanningar og knapt nok det, Halvsanningar,

som i visse Maatar er verre enn dei gamle ærlege

Lygnerne: mindre lette aa koma til Livs.

Knhb. 29. 8. 17.

Andre Jær-Ferdi mi gjorde eg i Fyrregaar og

-Gaar, fysst til Tu (Gamlevegen ovan-um Mossig

til Fosse, so nedum Grøteim, Haugland, Re, Bryne);

der vart eg vel fagna som alltid. Men mangt

hadde hendt.

Moro var det for meg aa sjaa paa den nye

Torvdrifti som no kjem meir og meir i Gang;

Mossige'n hev selt ei Myr til eit Lutlag som driv

i stort, og eg fekk god Greie paa Maaten. Det

beste Torve kann bli 0,7 so godt som Kol; del

kann òg no nytte Myrarne vel so godt ut som

fyrr; det eine trengst vel og det andre fullt so

vel. Elles er det planta ikkje lite Skog no, paa

rett mange Stader; det vert etterkvart til Hjelp i

Brenslevegen med, og er sume Stader til Hjelp alt.

Ein ny Mann som eg lærde aa kjenne var

Stortingsmann Braut (lærarlærd; Bonde paa Sør-

braud, ein stor og gild Gard, godt gamaljærsk

bygd, med udyrka Vidder so han kan bli "te saa

stor"); Mannen er grei og klok og ikkje det

Grand "stortingsk". Det er Bondespursmaale han

tenkjer mest paa – um han elles ikkje er ko-

men djupare i Emne enn Folk flest, so vidt eg

tyktest forstaa –; men um det i desse Tider læt

seg gjera aa vera baade Tingmann og Gardmann

(uten god Hjelp heime), det er nok eit stort

Spursmaal; Mossige meinte han kom til aa segja

fraa seg Val no.

<side nr=67>

Heimvegen la' eg um Salte: helsa paa Rebekka

og Mannen hennar. Der paa Garden og der i

Huse er alt gildt og i god Stand; og der møter

eg ikkje "Spursmaal", men det gode gamle Jæren

(attaat det agronomiskt nye); og det er gildt aa

røda med Rebekka um Minne fraa det Jæren som

me vaks upp i; ho og Syster hennar paa Gar-

borg er snart det einaste eg hev att fraa mi Tid.

Ein ny Kjenning kann eg elles au segja eg

denne Gongen fekk: Banemeister Skjerpe, ein

grei Kar, ein Millomting av "Firmenning" og

"Femmenning" (ettersom Torkell Mauland hev

rekna ut – gjenom Bøfolke heng han ihop med

Farfarsfolke mitt fraa "Søra-Grødei"); og i Huse

hans var det like eins hyggjelegt og gildt (Gamle-

kona der var rett godt inne i jærsk "Historie");

og Dotteri var folkehøgskulelærd og grei, so der

var nok av "ny Tid" med; eg kjem til aa sjaa

innum der fleire Gonger.

Enno hev eg tri Stader att aa sjaa innum : paa

Tjensvoll (hjaa Eivind), paa Fotland og paa Sno-

restad (der det er komen ein ny Mann: ein Son

hans Kristian Skaarland; greid Kar, so vidt eg

kann skyna). Og so ein Gong til maa eg til Gar-

borg og til Hognestad; det vert ikkje meir enn

so vidt eg greier det.

– Idag stormar det (fraa Sudaust), so Huse

skakar. Men eg hev nytta Dagen godt; er ferdug

med Gjenomsyne av Tridje Songen. Men no kjem

4de Songen; den vil nok taka meir enn ein Dag.

Brev fraa Arne Garborg.

Knhb. 29. 8. 1917.

Kjære Hulda.

Brevet i Dag (Tak!) har befriet mig for øng-

stelsen i Anledning "Sovande Sorg"; sidst hørtes

<side nr=68>

det rent umuligt. Nu greier det sig vist fint.

Men jeg har ingen Ide om Selskabets Kræfter

længer, saa nogen Mening kan jeg ikke gjøre

mig. – Og for Hagen og Huset er det nok godt

at Du er færdig.

– Dere har nok rumsteret ordentligt op-paa

mit Rum, saa nu blir der nok endda adskilligt

gildere.

– Naar jeg kommer er ikke netop bestemt;

det kommer bl. a. an paa, om vi faar nogen Sep-

tember. For Øieblikket ser det ikke rart ud; i-

de sidste Dage har vi (for det meste) havt rent

Ruskeveir: Sol, Storregn, Tordenveir, Storm,

"omman-i-dom" dvs.. om-hinanden i størst mulig

Ustadighed. For Øieblikket stormer det, saa Huset

af og til ryster, og svære, men nu noksaa korte,

Regnbyger gaar ret som det er. Men af og til

gaar der i dag Hul paa Skydækket, saa jeg gjennem

Gluggen kan kikke op til den egentlige Himmel;

og den er saa blaa og solrig som nogensinde,

med her og der en langstrakt kvit Sommersky;

kan Graaveirsdjævlene bli fordrevne for Alvor,

saa blir her nok Sommer igjen. Og en 3–4

vakre Septemberdage skulde jeg ikke ha noget

imod her op paa "Vaglet" mit. Desuden har jeg

– foruden Hænderne fulde af Arbeide – et Par

Besøg igjen, som jeg vanskelig kan forsømme.

Men besøge Folk nu, da de gaar og værker over

de fuldmodne Aakrer, som de ikke faar legge

fuld Kraft paa at skjære . . .; i Stedet besørger

Vorherre "Tærskningen": Stormen banker det

modne Korn ud af Aksene, saa der snart blir

bare Halmen igjen; – jeg snakket med en Und-

heimsbonde om det i Dag, og han var rent mis-

modig. Det blir dobbelt Dyrtid! mente han –

det er ikke morsomt. – –

– Saa sidder jeg da her med Homer-Gjennem-

gaaelsen. Og nu og da er der Form-Vanskelig-

<side nr=69>

heder som er leie nok, saa hare Moro er Arbeidet

ikke. Imidlertid ser jeg, at Trykningen vil kunne

begynde om en 3 Ugers Tid eller saa, – siden

en vel altsaa maa kunne stole paa Deptet.

Iliaden lader jeg naturligvis foreløbig hvile.

Gaar det godt med Odysseen, og tager ingen

anden fat paa Iliaden, saa kan jeg ha den til "Fri-

stundsarbeide" ud gjennem Aarene, – om vi ellers

tror det kan nytte – og ikke blir kjed af det

– eller faar andet Arbeide som presser mer paa.

Men nu paa mine gamle Dage, da Ungdommens

"Tvile"-syge dukker op igjen og vel mer og mer

kommer til at døyve min Produktionstrang, kan

det være ganske bra at have et saadant Arbeide

til at "drive Tiden med" ; ialfald vil det være

godt i de 3 Aar Krigen endnu – efter hvad der

menes i Amerika – vil vare. For saa længe den

staar paa, forekommer det mig at vi lever i en

Art kulturel Fimbulvinter, som meget godt kan være

Indledningen til "den europæiske Kulturs" Ragnarok.

– Sælge Knudaheibakken ogsaa? Huff nei;

jeg ærgrer mig i al Hemmelighed nok over at

jeg har solgt Kolbotnen. Desuden, lidt Jærbu-

Trass er der i mig: denne Undheimsrampen skal

sgu ikke kunne fordrive mig! Jeg har faat fat

paa min forrige Gang omtalte Tømmermand; og

han har været her og revideret Huset fra øverst

til nederst samt sagt mig, hvad der nu bør gjøres

og hvad der kan udsættes til (mulige) bedre

Tider; med hans Hjælp vil jeg paa rimelig Maade

kunne klare Affærerne, saavidt jeg skjønner.

Desuden vokser "Skogen" min ganske modigt

nu; jeg vil se paa den i nogle Aar endnu, før

jeg gi'r mig. For jamenn har jeg havt Møie nok

med at faa den saa langt.

– Og nu til Lakedaimon! Med Helsingar –

til Dig og til tout Labraaten

Din G.

<side nr=70

Knhb. 4. 9. 17.

Igaar paa Garborg. Sa farvel for i Aar og

gjorde Avtale med Thomas, Kvernalanden um aa

stelle paa Huse mitt (Golv; Tak; Vindaugo). Var

etterpaa inn-um paa Tjensvoll, hjaa Eivind; han

driv Garden og er full Arbeidskar enno med sine

71 Aar. Litegrand Hjelp i dei stridaste Vinne-

tiderne hev han havt av tri Søner: 2 "Akademik-

karar" og ein Bonde (hev eit Smaabruk paa Tun-

heim); men Dreng hev han ikkje. No trøytnar

han elles; han vil slutte til Aars. Han sa ikkje

noko um, kven som daa skulde taka Garden.

–Brev fraa Hulda; det hev gjenge godt med

"Sovande Sorg" paa Kongsvinger, endaa dei hadde

fenge 5 Prøvur for lite. Vel er det; sant aa segja

hev eg vore ikkje so lite uroleg. – Dei unge

vil "forlove" (dvs. gifte seg), so snart eg kjem aust-

yvi att: Tuften i godt Lag. Som endeleg vel er;

han hev alltid vore noko modlaus av seg. Med

Husrom ser det vanskelegt ut; Huse hjaa Valstad

er burtleigt. Men Hulda vil flytja ovanpaa og lata

dei unge faa Stovehøgdi, og so "fær me sjaa".

Utpaa Hausten maa der vel bli Hus aa faa ein-

kvarstad; og Schjøtt – som nok helst vilde sleppe

aa flytja – ser koss det er og tek det rolegt, no

daa han ser han fær Tid til aa umraade seg.

Til meg skriv han og gratulerar, baade med

Tuften og med Odyssevskvæde. Men Honorar vil

han ikkje hava – um det vert aa faa –, eg

fær daa lata fru S. faa det eller setja det i

Banken paa hennar Namn –, til so lenge. Ein

snodig ein er den S.; men han er av den gamle

strenge, retts-plente Embættsadelen; ikkje ein

Skilling vil han ha, av di det – formelt – er

eg aaleine som er Umsetjaren. Men eg veit, at

utan hans Hjelp hadde ikkje eg vaaga meg paa

Homer: baade Tanken og halve Arbeide er hans;.

eg maa daa anten skifte likt med honom, eller

<side nr=71>

eg vert sjølv honorarlaus. So fær me daa sjaa.

–No hev eg set igjenom aatte av dei um-

sette Songarne, det fær vera nok til aa "byrja

med". Ymis Reinskrift trengst det; den tek eg til

med her –i Fristunderne fraa "Skog"-arbeide

mitt (Umplantning o. a.).– Og so austyvi, so

um ei 8 Dags Tid.

Knudaheibakken 11. 9. 17.

I Dag bér det austyvi att.

September hev narra meg i Aar; berre ein av

desse 10 Dagarne hev vore regnfri. Men klaga

skal eg ikkje; ein og annan StygvÍrsdag fraarekna

– og ein og annan serlegt strid av deim hev

her vore –hev Sumaren vore god; fin og mild,

ofte varm, ein framifraa Jær-Sumar.

Stova mi hev eg lært rett godt aa kjenne i

desse Regn-dagarne og ikkje minst Næterne; du

Verdi som det dryp, dryp, dryp, og ved Skorstei-

nen mest regner, fraa Take, naar det kjem Haust-

skurar av rette Slage. Og endaa ei Umtekkjing

–hev eg visst ikkje Raad til i desse Tider.

Kannhende sidan? Meir og meir uvisst. Eg fær

trøyste meg som fyrr. Stova held vel meg ut,

eller eg held den ut. At Myser og Rottur tek

til aa stordanse uppaa Lofte no er ikkje heller

gildt; men det er ikkje so rart; i Røyndi maa dei

kjenne seg Huseigarar her; eg er berre noko

Uty, som er til eit Grand Bry nokre Vikur um

Sumaren. Ein hev ikkje anna med Verdi aa

gjera enn sjaa aa koma til Rettes med ho, – til

dess ein vert kvitt ho.

–Med Arbeidssumaren fær eg vera nøgd;

Homer er "ferdug og dei fysste 8 Songarne

"gjenomsedde"; dei 4 fysste ferduge til Setjing–

og Korrekturlesing. Det vert vel stridaste Vin-

<side nr=72>

teren dette, men den siste, som vel er, – endaa

eg sjølvsagt vert dess meir glad med gamle Homer

di meir eg vert kjend med 'n. Eg fær ha Ilios-

kvæde til Hyggje og "Fristunds-"arbeid i dei Aari

som kjem,– um det daa ikkje skulde vera nokon

av dei unge (ein "klassisk Filolog"), som vaagar

seg paa Arbeide. Takk for i Aar daa Heimlande

–itaka – mitt.

Labraaten 20.9. 17.

Lang Heimferd; eg var so mange Stader "inn-

um paa Vegen": hjaa G. F., Nybyggjaren, grei,

praktisk Kar; fortalde meg koss (og kva Dato og

Aar) han vart umvend, hjaa Eivind Hognestad –

som eg ikkje raaka heime –; paa Njaa, hjaa

Enkja etter Endre; der gjeng alt vel; andre Sonen,

ein Gut paa 20, hjelper henne med Gardsstyre og

Gardsdrifti, til dess den eldste kann faa realisera alt

sitt i Amerika og koma heim, – kor snart no det

kann bli, daa U. S. A. er i Ufredstilstand! hjaa Furér

Mossige paa Bystykke paa Eiganese, med ei hyg-

gjeleg Kone av kjent Folk. So var eg inn-um i

Haugesund; der raaka eg ikkje dei eg vilde –

dei var i København – men av eit Slumpehøve

kom eg i Lag med Olav Dagestad, Aktiemeklar

no, ein av dei som slær Pengar i stort; men

Maalmann er han enno og held Lag med gamle

Kjenningar; saman med nokre av deim aat eg til

Middags hjaa 'n; og so tok me ein Biltur inn-

igjenom eit Par Mil til ein av dei innste og nørdste

Armarne av Ryfylkefjorden; hyggjeleg Dag. Og

i Bergen helsa eg paa Rusti-folke; dei er sine

same, greie og hyggjelege og gilde paa all Viss.

Og nok av Arbeid hev dei no um, Dagen; men

det gjeng med Portrætmaaling, og Rusti drøymer

um større Ting; no laut Tidi snart vera komi,

meinte 'n; og det same meinte eg. M i t t Por-

<side nr=73>

træt fekk eg "sitja" aat til Aars att, med di det

no ikkje vart Tid. Um Ettermiddagen køyrde eg

til Voss; der kunde eg nattkvile billegt paa "Mis-

sjonshotelle", hadde det vorte meg sagt. Det var

i alle Fall einaste Staden der det var Rom; elles

viste det seg der som so ofte, at norske – og

serleg landsnorske – lite duger til Hotelfolk.

Dagen etter skulde eg vore framme; men daa me

kom til Gulsvik kunde Konduktøren upplyse meg

um, at Tòge ikkje kom til Xia so tidleg, at eg

kunde naa Askertoge; endaa ei Nott laut eg daa

liggje paa Hotel. Laurdag vann eg daa sistpaa

fram; 6 Dagar hadde Ferdi kosta meg.

Hit var det berre gildt aa koma. Hulda hadde

endaa nytta Tidi til aa faa sett inn eit Par Tak-

vindaugo, eit ut i Gangen, so den hev vorte ljos,

og eit inn i Sengkoven hjaa meg, so no vert det

ikkje for myrkt her heller nokon Gong,– utan

naar Snjofonni vert for diger. Sundag gjekk me

(me gamle køyrde) til Drengsrudskogen og henta

Sopp; der raaka eg fysste Gongen Aagot – Gar-

borg skal bli; ho saag grei og tekkjeleg ut, so med

henne – som attaat er hagekunnig – maa

Tuften kunne koma vel ut av det. Men med ein

Gong kjende eg meg so trøytt, at eg var rædd

eg vart til lite Hugnad i det glade Ungdomslage;

eg melde meg ut og sa, at eg laut heim att og

slaa meg til Ro for i Dag. Eg saag nok so vidt

skral ut, at mitt Folk forstod eg hadde Rett;

Tuften fekk Fru Fougner<fmark ind="1)">) som er grei og beint-

fram med baade Millionar og Herregard, til aa

skaffe meg Hest og Vogn, endaa eg totte det

vart aa gjera vel mykje Braak for den vesle

Trøyttleiken Skuld; likevel fekk eg Grunn til aa

gleda meg for at eg kom snart heim; eg krabba

<fnote ind="1)"> Eigar av Drengsrud og versyster til William Ny-

gaard, Aschehougs forlag. H.G. </fnote>

<side nr=74>

meg aat Sengi snøggast eg kunde – og vart

liggjande mine 3 Dagar som vanlegt, naar dei

Uriderne kjem. No er eg uppe att og fær sjaa

aa stelle meg til Rettes fortast eg kann; eg hev

for det fysste eit Brev aa skrive til Forleggjaren

– som hev sagt Hulda, at det vert vanskelegt

aa gaa i Gang med Homer no i verste Julesjauen;

kann han lova meg Boki ut til Vaars, so sparar

eg honom gjerne til den Sjauen er yvistridd.

29. 9. 17.

Forleggjaren hev lova aa gaa i Gang med

Odyssevs naar verste Julesjauen er yvi dvs.: Slutten

Novbr. Eg tek det daa rolegt so lenge : ber inn

Ved og fær vel snart til med Jordepli. Og det

er det likaste, eg kann gjera; for um VÍre for

det meste er fint – med raudnande og gulnande

Lauv –, so er her so kaldvore, at eg berre frys,

naar eg skal sitja inne. Dessverre vert eg yn-

keleg snart jammerleg trøytt, naar eg skal arbeide;

og det ser ikkje ut til at eg "kjem meg med

Tidi" som fyrr.

– Fraa Hulda høyrer me ingen Ting; ho er

vel komi i Arbeid der uppe, veit eg. Og vil –

og bør – gjera seg ferdug, fyrr ho kjem bit ned

att; her fær ho ikkje Fred.

– Tysdag fær eg til Byn; Iver Holter hev

sendt meg Billettar til ein Konsert han vil halde

(og der han mill. a. vil føre fram ei Par Haug-

tussa-Songar; – kann slikt liggje for honom, tru?)

3. 10. 17.

Konserten var ein Songkonsert (Handelsstandens

Sangforening heldt med den 70-Aars Fest); og

der var mykje gild Song aa høyre. Og "Mot

<side nr=75>

Soleglad" og "Killingdans" gjorde seg godt; so i

Dag kunde eg med godt Samvìt skrive og segja

Takk for Innbjodingi. Fullt Hus og god Stem-

ning; av Kjenningar raaka eg Rosenkrantz John-

sen og den nye Kona hans; han er sin same.

– Paa Heimvegen raaka eg Advokat L. Meyer;

han er rett godt kjend med engelske Tilstand,

som òg med tyske; hev endaa nyleg vore i Russ-

land. Det han sa meg styrkte mi Vantru. Det

"Europa" me hev trutt paa er eit Faatal Fram-

gangsmenn som stod i O p p o s i s j o n til det Eu-

ropa som raadde. I Røyndi er det lite aa vente

jamvel av "Framgangs"-magterne (U. S. A. med);

"me fær sjaa"; men det me fær sjaa kann i

alle Tilfelle bli Nedgang og Attergang.

– I Morgo kjem Hulda att. Ho synest vera

nøgd med Ferdi, endaa det hev vore vanskelegt

for henne aa halde seg i Ro – noko so nær i

Ro – der som andre Stader; Brev og "Heimen"

forfylgjer henne, og eit og anna skal ho sjaa og

vera med paa. Heime vert det nok ikkje likare

i so Maate (kannhende fær ho eitgrand Blad-

krangling med, – men endaa maa ho kunne faa

"Hiawatha" ut til Vaaren; og det vert eit forvitnelegt

Arbeid, so vidt som eg kann sjaa (og noko nytt for

Teatri). Med Wentzel gjeng det godt der uppe; han

hev endaa kunna hjelpt Son sin so han hev fenge

seg ein lite større Gard (um elles Jordbrukaren

Jørgen Wentzel ikkje vil inn i mit Hovud.<fmark ind="1)">

–I Dag hev eg teke til med jordepli.

7. 10. 17.

I Dag hev "Fedraheimen" 40-Aarsfest – paa

ei Vis.

<fnote ind="1)">J. W. hev kunstnar-givnad etter foreldri sine, men

er likevel vortin ein framifrå jordbrukar. H. G.</fnote>

<side nr=76>

Paa ei Vis, ja. For det hev misst Live 2 Gon-

ger paa dei 40 Aari: "gjekk som Soli ned i

Blod"<fmark ind="1)"> i Skien fysst, og gjorde ein jammerleg

borgarleg Bankerot – under Namne "D. 17de

Mai" – seinare. Men var ingen Gong daudare

enn at det vakna upp att; ein fær daa ha Lov

til aa kalle det same Blade enno.

Eit Par gode Tider hev det au havt: 9de Juni-

og Riksrettstidi under mitt Styre og Unionsupp-

løysnings- og den fylgjande Tidi under Steins-

vik. Daa spela det ein ikkje so reint liten Rolle

millom Vinstrebladi; var i det heile eit av dei

Bladi ein laut "r e k n e med."

Men "lidne ero lange, laake Tider"; og det

vart dei som kom mest paa Tale i Gjærkveld,

daa Arne Falk var ber ute og skulde halde "ut-

spyrjing" yvi meg um den fysste Fedraheims

Tidi. Og mot mi Tru: at Vilkaari er heilt betre

no enn i mine Aar, heldt han fram, at i Hovud-

saki er Vilkaari dei same: Danskepressa hev

gjenge minst likso mykje fram som Norskepressa.

Dessutan: ikkje eit av Bladi vaare er beilt ovan-

paa enno. No i det seinste er dei dertil so lite

i Lag, at dei ikkje alltid magtar aa halda Fred

seg-imillom, dessmeir;, det hev soleis nettupp

vore noko Smaakrangel millom "D. 17de" og

"Gula", som hev gjenge rundt i mange Blad, til

stor Moro for Uvenerne vaare. Der er Ufred

millom "D. 17de" og Klaus Sletten (med "Møre

Tidend" o. a. Vestlandssmaablad) au; so at Flok-

ken er ikkje berre liten – mot den provins-

danske Héren, – men i full Borgarkrig. Noko

større "Jubilæumsstemning" kunde eg soleis skyna

at der var eller er ikkje i "D. 17de Mai", –

kva Veg det so sidan skal bera. Samstellte vart

me elles um, at med B o k heimen vaar hev det

<fnote ind="1)"> Som anarkistblad. Siste nummere vart prenta på raudt

papir. Rasmus Steinsvik var dengongen bladstyrar. H. G.</fnote>

<side nr=77

gjenge dugeleg fram desse 40 Aari, og at det

maatte spaa godt. –

–Med Jordepli er det berre nokre Dagars

Arbeid att no; der bør det daa i alle Fall gaa

framyvi, og det fort, – um elles GodvÍre held seg.

15. 1O. 17.

Etter Jordepli held Vedsjauen paa; og den vert

burtimot endelaus. Um Sundagarne hev det vore

Gjesting hjaa – eller av – Folke vaart; det

vert ein og annan "Middag" for dei unge au no.

Men no stillnar det vel av – so til Jol att.

– Lieng arbeider med Smaabrukarann sine,

som han fær meir og meir yvi paa George-sida;

heilt klaar synest han elles ikkje vera; eit Upp-

kast til Program, som han hev late meg sjaa

igjenom, smakar her og der ikkje so lite av So-

cialdemokratisme attaat. Men paa Veg til aa faa

eit lite georgistisk Parti synest me daa endeleg

aa vera. – Han hev òg late meg sjaa igjenom

eit Par Utgreidingar (um Ivar Aasen og um "Det

engelske og norske Maalstræv") av ein ung Lærar,

Eirik Hille, som baade skriv og tenkjer greidt og

lett, og som visst kunde bli ein god Arbeidsmann

(Maale hans er elles enno dansknorskt – ofte

ille uppblanda –, som hjaa dei fleste unge;

Raad med dette er her vel ikkje, so halvdanske

– eller halvnorske – som alle Skular og Skule-

bøker og det meste av Bok- og Bladbeimen er),

– no spyrst det um aa faa desse Utgreidingarne

ut. – Ein annan ung Lærar, som hev vore sinns-

sjuk i nokre Aar (han vedgjeng elles ikkje det;

hev med Fantekunster vorte sett paa "Asyl";

men der synest han alt ha vore rett lenge); no

vil han søkje Stortinge um Hjelp til aa faa noko

Jord; og so skal eg hjelpe 'n med nokre "varm-

<side nr=78>

hjarta" dvs.: hjartevarme Ord – eit Vitnemaal –

eg, som aldri hev høyrt Mannen nemne. Ja, ja.

Men ein ung Mann, som vil noko, v a a g a r

noko, v i n n noko ... er det nok gildare aa

raaka paa. Naar det ein Gong imillom, so tju-

gande-kvart Aar, kann hende!

–Verdi held paa med sitt same: med aa rive

seg sjølv sund. Ein og annan tysk Minister held

no og daa ein "Freds"-Tale til Styrkjing for den

tyske Krigshugen; han talar alltid so, at han veit,

Vestmagterne ikkje kann høyre paa det. I Bladi

gjeng det stundom Fraasegner um, at baade det

tyske Folke og dei tyske Soldatarne trøytnar av

den endelause Blodtappingi; men kor mykje der

kann vera i det fær ein sjølvsagt ikkje Greie paa

Engelland og Frankrike "held ut" – og hev

Framgang her og der; men alt held seg med det

same. I Russland vippar det som fyrr millom

Revolusjon og Bakstrævar-Statskupp; Tysken gjeng

fram, og Kerenski skriv Proklamasjonar; Amerika

skal "koma til Vaars". Eg fylgjer berre so maate-

leg med; undrast eit Grand paa Japan, som held

seg so stilt; ventar det, til dess Europa-Amerika

hev forblødt seg?

–Det er "Reformationsjubilæum" i Aar: 400

Aar sidan Munken Luther slo upp sine Teses paa

Kyrkjedøri i Wittenberg; no strøymer det daa

Heil- og Halvteologar fraa alle Land fram paa

Talarstolar og i Bøker og Blad og læt oss sjaa,

at dei ikkje er komne stort lenger enn denne

Munken fraa det 16de Aarhundrade. Og stort

lenger er Verdi i det heile ikkje komi, so nær

som i Mekanik og Myrdekunst; serleg i Tenkjing

og Etik er det berre det "utvalde" Faatale som

hev naatt nye Høgder. Men er ber i søme Maatar

Framgang, so er her i andre Maatar nok av Atter-

gang; og det er vel ikkje so svært mange, som

er med paa "Festen", veit eg.

<side nr=79>

– Eit svært Opus av den hollandsk-belgiske

Prof. Dr. H. Logeman um Per Gynt (kritisk Gje-

nomgaaing av Grunnteksti og dei utanlandske

Umsetjingarne) hev eg arbeidt meg igjenom; Ar-

beide er paa sin Maate forvitnelegt. Og det viser,

at Ibsen meir og meir vert aalmenn Klassiker.

Eg er ikkje med Logeman i alt; Per Gynt er

for mykje "Nordmannen" som skal ha Pryl til at

han rett kan bli Menneskje – soleis i Samhøve

med Solveig –; men der er svært mykje godt i

Arbeide. Og paa sin Maate løglegt er det aa

sjaa, kor lite det vesle norskdanske "Folke" hev

kunna greie den Tanken, at her hadde Norig

skapt ein europæisk Klassikar; dei hev kje so

mykje som kunna lesa skikkeleg Korrektur paa

denne Klassikeren sin, minst dei danske For-

leggjar-Korrektørarne; sjølve Gyldendal dvs. i sei-

nare Tid Peter Nansen, hev teke det rett rolegt

med den Ting (Danskarne hev vel i det heile

ikkje lika, at det vart den norske Provinsen, som

kom til aa skapa ein europæisk Klassiker); sjølve

Prof. Joh. Storm hev ikkje greidt Korrekturen

som han burde: hev freista aa "rette" paa Ibsens

Rettskriving, men hev ikkje gjenomført denne

Rettingi heller. No krev Europæaren Logeman

ei Ibsen-Utgaave med Ibsens eigi – ofte feil-

fulle, mangeleis skiftande – Rettskriving; for

det Europa bryr seg um er I b s e n og h a n s

Maalform, ikkje skandinaviske eller norskdanske

Rettskrivingsreformer; me fær daa sjaa, kva dei

norskdanske vil gjera med det.

– Same Dr. Logeman held no um Dagen paa

med aa setja um "Fred"; rett som det er lyt eg

hjelpe med Maal-Upplysningar. Men no hev han

arbeidt seg inn i Boki, skriv han, og han segjer

meg svært hyggjelege Ord um dette Arbeide, som

elles – for honom med –lenge var stridt "myrkt".

<side nr=80>

2. 11. 17.

Endeleg er me ferduge med Lutherfestingi.

Millom alt det vanlege teologiske Luther-tulle

hev elles eitt og anna vìtugt vore sagt; Edv.

Bull var soleis rett modig i ein Dagbladskjellar.

Og Fr. Paasche hev i ei lita "Luther"-Bok skrìve

godt og fint um baade det store og det tidsbundne

ved denne Mannen, og um det hyggjelege med.

Og ved Universitetsfesten igaar kunde jamvel ein

Prof. teol. vedgaa, at Luther var Menneskje.

– Med Russland ser det ikkje rart ut; desse

Marxistarne ser ut til aa vilja sigle Skuta i Aake-

ren med ein ny Revolusjon; og i Ufreden greier

Lande seg berre so maateleg. Og Parlaments-

møte hev vorte utsett endaa ein Gong. Men ein

fær "tru" eit Bil enno. – Med Italia gjeng det

reint skralt. Den tyske Luftkrigen mot England

(London) held paa; men Engelskmannen greier

seg; noko større Framgang i Belgia gjer han

ikkje. Og Franskmannen vinn seg ikkje ut yvi

Defensiven. At Tysken lyt sende store Hérar

til Russland og Italia (og hev fenge "Krigstilstand"

med Brasilia med dvs. snart sagt heile Verdi) synest

ikkje vera Vestmagterne til noko større Hjelp;

d’er oftast "stilt paa Vestfronten". Amerika hev

enno ikkje gjort noko av seg. Men Vilkaari for

dei nøytrale versnar. Me vert sette meir og meir

paa Rasjon i Norig med; og fyrr eller sidan kjem

Hungertidi. Men noko aa gjera for oss Smaafolk?

Anna enn "protestera", kvar Gong Tysken for

altfor barbarisk aat? – Kva i Verdi skal eit

Smaafolk gjera?

– Inga Nalbandian, som for eit Par Aar sidan

gav ut "Den store Jammer", hev i Aar, gjenom

"De Hjemsøgte" gjeve Bilæte fraa den endelege

Nedslagting av det armeniske Folke; Slagtaren er

Tyrken, studd av den "kristne" Tysken, som hev

samansvore seg med Tyrken mot dei "kristne"

<side nr=81>

"Brørarne" sine i det heile. Og no kunde ikkje

Russland heller hjelpe Armenia. Eg hev lese

meg sjuk paa den Boki; men der er Inkje aa

gjera. Og segja noko er faafengt. Men jagu

kann det stundom vera vondt aa vìta, at der

ingen hemnande Gud eller Djevel finst. Der er

Inkje i Vegen for, at Tysken-Tyrken vinn i den

Storstriden som no stend; og daa vil desse Ban-

ditarne faa den Løni dei sjølve ynskjer seg –

um dei elles kann bli samstellte um Utbytingi –

for dette Folkemorde. Og um Tysken-Tyrken

i k k j e vinn, – naar det eingong kjem til Freds-

uppgjerd, so hev alle gløymt Armenia.

– No fær eg i Veg med Homer att.

6. 11. 17.

November. Regn og Skodde, myrkt og sturt;

mest Uraad aa arbeide. Og Verdi gjeng paa

Skakke, i smaatt som i stort, so at den som no

ikkje kann slaa seg like sæl, han er ille faren.

Og slaa seg like sæl, naar det gjeng smaatt med

Arbeide, det er ikkje lett; men for meg er her

endaa ei Hjelp: i slikt VÍr, og serleg, no, daa

Helios er si meste Tid i Underverdi, vil eg helst

berre sove. Berre um Kvelden, naar Ljose er

kveikt og Verdi heilt utestengd, kann eg halde

meg vaken; men det er ikkje lenger som fyrr,

at Kvelden og Natti er mi beste Arbeidstid.

Med Ufreden er det som vanleg; Tysken gjer

Ugagn kvar han kjem, og Vestmagterne vinn

ikkje meir enn verja seg, og det um so Tysken

samlar si meste Kraft i Aust eller Sør (det er

Italia som no vert nedtrampa). Minst magtar

England aa verja oss nøytrale; det siste tyske

Sjørøvarverke i Nordsjøen hadde slik Framgang,

av di dei engelske Konvoiskipi var so smaae og

<side nr=82>

so skrale. Ned i Litle-Asia er det ikkje stort

meir enn at England klarar seg mot Tyrken, dess

meir; og Russland, Stakkar, greier seg so vidt

mot seg sjølv (det Marxist-upprøre som ikkje kom

den Dagen dei venta, det kjem sjølvsagt ein Dag

naar dei i k k j e ventar det).

Her heime vert det verre og verre med Dyr-

tidi og meir og meir Kniping med Mat: dertil

aukar det med Uppskrike um at dei Styrande hev

teke det for rolegt: me skulde havt Knipepolitiken

fyrr. Korleis det daa skal gaa, um Krigen held

paa i endaa nokre Aar, det er der visst ingen

som kann gjera seg nokon Tanke um. Dessverre

hev Aare vorte rett skralt – nordpaa so laakt,

at det der kann vera av Meiravling sørpaa vil

turvast berre til lempeleg Utjamning –; andre

Stader i Verdi er det kje heller noko rart; og

det der er av Mat maa fysst og fremst gaa til

dei Millionarne, som er utkommandera til Myr-

ding; men di lenger Myrdingi held paa, di færre

Jordbrukarar vert det; Fanden er laus, og nokon

Peder Dass Finst det kje lenger. Det lyt daa

berre "gaa som det kann" eller "gaa til dess det

gjeng sund"; meir er her ikkje aa segja.

I Danmark og Sverig er der elles Folk som

enno hev Framgangsmod: Samstyre-Menn og

Rettsdemokratar; det plar eg trøyste meg med,

naar Svartsyne vil taka Magti. Men Tvilen vil

vakne her med: det Gode ligg vel under no som

det plar gjera?

10. 11. 17.

Ny Revolusjon i Russland. D. v. s. alt der inne

stend so laust no, at kven som vil kann faa det

til aa ramle. Det fyrre Revolusjonsstyre er sett

fast og Kerenski rømt; dei nye "Magthavarann"

kallar seg "Maksimalistar" (eit socialistisk Parti,

<side nr=83>

som styd seg til Arbeidarar og Soldatar), og den

nye Føraren heiter Lenin. Program: 1) ein de-

mokratisk og rettferdig Fred utan Anneksjonar

eller Skadebøter – straks; 2) Jordi til Bønderne;

3) Arbeidarane skal føre Kontrol med Produksjo-

nen. Ei Arbeidar- og Bonderegjering er alt skipa

og ein (Arbeidar- og Soldat-)Kongress fraa heile

Russland (?) opna.

Programe ser godt nok ut. Men ein demo-

kratisk og rettferdig Fred straks, naar Tysken

stend langt inn-i Russland og Russeheren er heilt

demoralisera (og dei nye Herrarne g j e n o m-

f ø r e r Demoralisasjonen), – det kann ikkje bli

anna enn Snakk. Det er vel "Russlands Sjølv-

mord" som er i Gang (Dagbl.) – dessverre.

(Um det daa ikkje kjem ein Kontra-Kontrarevolu-

sjon i Morgo att?) – Russland var nok likevel

ikkje "mogje for Fridomen".

– Den Rasjoneringspolitiken, som er komen

so braatt, og so beint i Strid med Statsraad Viks

Politik alt til langt ut paa Hausten, – er, etter-

som det no fraa snartsagt alle Kantar lydest –

komen so mykje for seint, at det svært lite Hjelp

vert i ‘n. Samstundes hev det vorte sagt – av

ein som bør vìta det –, at Verdi "gaar en al-

mindelig Hungersnød i Møde". Dette siste hev

eg lenge ræddast fyre. Og det vert ikkje berre

Hungersnaud. For naar d e n kjem – for Aalvor

kjem –, so gløymer Folki alt anna, og so vinn

Reaksjonen, – kannhende meir enn han paa

hundrad Aar hev tapt. Hev Pessimistarne Rett i,

at alle Folk er "umogne for Fridomen" – og vil

so bli? – Det siste kann eg i alle Fall ikkje

"faa meg med paa".

Men det vesle fatige Norig, som snart kjem

paa Sveltekur sjølv, lyt likevel hjelpe til med aa

brødføde dei store Krigsmagterne. Z(entral) E(in-

kaufs) G(esellschaft) ligg kringum i dei norske

<side nr=84>

Byarne og hjelper til med, at Tyskland fær det

d e t skal hava av Norigs Fiskefengd (15 pro-

sent), og B(ritish) P(urchase) A(gency) syter like-

eins for at England fær sitt. (I eit Blad fortél

ZEG-chefarne, at d e i er under streng norsk Kon-

troll og at BPA er kontrollfritt?" – Det er slikt

som smaae Folk kallar Sjølvstyre. Men – noko

maa dei betala, Stakkar, um dei vil faa Lov av

Stor-Folki aa vera til. Skulde det no bli aalmenn

Sveltihel, so fær me i alle Fall same Retten –

ja kannhende større Rett – til aa s v e l t e enn

StormagtsfolkÌ, – um det kann trøyste oss.

– Eg driv paa med Odyssevs. Arbeidet vert

meir og meir "tusun-djøfla", di gløggare eg

vert. Men like gagnlaust; kven bryr seg um

Homer no for Tidi?

22. 11. 17.

Var inn paa "Vor Frue Hospital" i Dag og

saag um Hulda. Noko likare er det med henne

no; men ho er svært veik. Og harde Pinslur

hev ho kvar Dag aa greie. Operasjonen burde

vore gjort for eit Par Aar sidan. No vert ho visst

liggjande lenge der inne; og einaste Voni er, at ho

etterkvart kann venia seg til baade Gatestaak og

Operasjonssal-Uro. Væl er det, at ho hev ei

hyggjeleg "Syster" (Fraa Savoyen) til Diakonisse. –

Brevskrivingi hennar fær eg greie so lenge.

– Fraa Politiken utan- som innanlands lite

anna enn leidt aa høyre. Russland riv seg meir

og meir sundt (og Monarki-Tanken tek til aa

vakne att); Italia er der lite ved, og i Frankrike

veks Modløysa (og Ministerskifti; siste Minister-

chefen, Clemenceau, ser elles modig ut); i Eng-

land klarar Lloyd George seg so vidt; og Ame-

rika er ikkje kome med det enno. Noko svært rart

<side nr=85>

er det nok ikkje i Tyskland heller; men der er

Hervelde so sterkt, at Folkemeiningi spør ingen

etter. – Her heime hev dei diskutera Regjerings-

spursmaale so ei 8 Dags Tid; einaste Resultat:

Gunnar Knudsen hev ofra Oddmund Vik (etter

at han fysst hadde lyst heile Regjeringi skyldig i

den Syndi som skulde vera Viks største). – I

"Gula" hev Johs. Lavik eit langt Foredrag, som

viser, at Bonden held paa og søkk (det hev han

visst Rett i), og at Vinstre er eit Byparti; men

det Møte der Foredrage vart halde, heldt seg like

fullt til Vinstre. Andre Maal- og Vinstreblad

nemner ikkje Spursmaale.

– Kristofer Janson er slóppen. Denne fysste

og fremste By-Maalmannen – ei fin, rak, nobel

Personlegheit – lìvde sine siste Aar og døydde

i Kjøpenhamn; si Ungdoms Von um eit heil-

norskt Norig hadde han ikkje lenger. Men me

fekk sjaa aa vinne so langt som me kunde, hev

han meint. Og meir er her vel ikkje aa segja,

veit eg.

– Gunnar Heiberg hev havt 60-Aarsfest. Eg

skulde ha sendt Helsing, eg òg, men kom ikkje med

i rett Tid; og um eg enno kann faa Stunder til

eit Brev veit eg ikkje. Der er aldri Tid; kvar

Stundi hev eg minst tri Ting aa gjera; og Ar-

beids Kraft og Mod – – –

27. 11. 17.

Fredstanken vert nedkuva Gong paa Gong.

Men han vaknar og vaknar paa nytt, som rime-

legt er, og vert sterkare og meir aalmenn etter-

som Krigstyngsla vert hardare; no skal han vera

aat aa faa Magt i sjølve Tyskland. Med Michaelis

skal Krigspartie der vera fellt; den nye Riks-

kanslaren, Bayraren Grev Hertling, skal vera

<side nr=86>

Fredsmann. Og det er Riksdagsfleirtale, som hev

tvinga det siste Kanslarskifte fram; "Berliner

Tageblatt" ser difor i dette Skifte Dagningi av ei

ny (parlamentarisk) Tid. (Andre er mindre stor-

drøymde). Men i alle Fall er der eit stort Riks-

dagsfleirtal, som krev Fred utan Landvinningar

eller Skadebotskrav; og naar Kanslaren er med

paa dette, so maa Keisaren au ha gjeve seg. –

Kor sætande dette kann vera er eit stort Spurs-

maal; men at Folke trøytnar av aa vasse i den

ævelege Blodflaumen og dertil halvsvelte, naar

Vonerne um aa "vinne Verdi" ikkje lenger er

noko sers trygge, det kann ein forstaa. Og Verdi

i det heile – som vrid seg under Dyrtid, villt

aukande Statsgjeld og Halv- og vel snart Heil-

hunger – den tok vel snart Fred paa kva Vil-

kaar som helst. Men so er det England (som

vinn eit og anna Slag no) og Amerika (som enno

ikkje er kome skikkeleg med); dei vil vel ha

Prøyssaren betre gjenomprylt, fyrr dei slepper ‘n.

– I Gaarkveld kom eg til aa kikke igjenom

eit Nummer av noko som kallar seg "Stjernebla-

det" (sendt til Hulda); og eg tenkte med meg

sjølv: sjuke Draumar i sjuke Tider. Det er

"Østens Stjerne" og ein ny Kristus som skal

koma, o. s. b.; attum stend den udøyelege Annie

Besant. Men sidan tenkte eg: Kven veit? "Stjer-

nen i Øst" hev til Motto: "Tankefrihed – i Reli-

gion, i Videnskab, i Kunst; selvstændig Tænk-

ning sammen med den høieste Tolerance er Frem-

tidens Løsen"; det er ikkje ille. Annie Besant

maa vera meir til Kvinnfolk enn eg hev tenkt;

og ho er engelsk og praktisk (no ligg ho t. D.

ned i India og held paa aa reise Folke der baade

religiøst og politisk; hev vore i Hòle eit Fjor-

dungaar eller so for dette, men held paa like

godt). Ho veit, at Folke (l a n g t upp-etter), –

det treng Mystik. So driv ho paa med Profet-

<side nr=87>

Fakter og Talemaatar og Bilæte og fær paa den

Maaten Magt; nyttar so den Magti til aa inn-øve

Folke i evangelisk Kristendom; for berre paa

den Maaten kann me fyrebu oss – segjer ho –

til den herlege Tidi daa den nye Messias kjem

(dvs. den gamle som kjem paa nytt); og ved aa

suggerere Folk dette fær ho dei til aa gjera det

dei kann til aa fylgje Evangeliekravi. Og det i

Samfundslive med, der ho er til Hjelp for ymist

– ikkje minst økonomiskt – Framgangsarbeid.

Fær ho daa Folke so langt, at Vilkaari ein Dag

tek til aa ljosne for det, so segjer ho vel: ja no

er Kristus komen, ikkje nettupp synleg, men . . .

(Ein synleg "Store Meister", "Verdslærar", "Herre

Maitvega" kann vel elles au lata seg arrangera).

Og Folke trur; for Vilkaari besnar Dag for Dag.

Soleis greier kanskje ho det, som me kloke stend

fast med: aa faa F o l k e inn paa etisk og øko-

nomisk Framveg! Ho er "Protektor" (ikkje –

trice) for "Ordenen Stjernen i Øst" o. fl. slike

religiøst-sosialistiske Lag (soleis "Rosenkorstem-

plet", som – merkeleg nok – hev "Høitemplet"

i Kristiania og "Provinsialtempel" i Kjøpenhamn

og Stockholm); i India gjev ho ut tvo Blad, o.

s. fr.

– Lars Eskeland hev umsett eit indisk Dik-

tarverk (fraa engelskt) til Norskt: "Hagemannen"

av Rabindranath Tagore (som i 1913 fekk Nobel-

prisen). Arbeide synest betre gjort (dvs. paa betre

Norskt) enn eg hadde venta; men mange vert

det ikkje av oss Halvbarbarar, som fær Tak paa

denne fine Poesien fraa ein Kultur so gamall

som den indiske.

28. 11. 17.

I sjølve Tyskland tek det endeleg so smaatt til

aa vakne Reaksjon mot Nietzsche-Sjukdomen; i eit

<side nr=88>

elles kav prøyssisk Tidskrift dernede hev det

nyleg vore sagt, at Magt er i k k j e det høgste,

ja at Magt utan Rett er Dyrehaatt: Villskap,

"Brutalitet". Det er godt, at slike gamle San-

ningar vaagar seg fram att; men den prøyssiske

Stuten vil ikkje forstaa ei slik Sanning, fyrr han

fær ho banka inn i Skolten sin, – og knapt nok

daa heller.

Noko sant er der elles hjaa Nietzsche med:

Retten treng Magt, um han skal staa trygg – i

ei Verd som enno er halvvill. Og til alle Tider

trengst det K r a f t, Livskraft, Arbeidskraft. Me

Smaafolk kann koma til aa visne burt av denne

prøyssiske Trui, at Kraft = Magt, Bøffelmagt til

aa stange ned andre.

Dei tri nordiske Kongarne var samla i Oslo

igaar; og heile Byen skal ha stade paa Ende, –

som rimelegt var; det er nok fysste Gongen han

heilt hev kunna kjenne seg Jamnlikar med Stock-

holm og Kjøpenhamn. Men den "Norden"-Poli-

tiken som no tek til, den spaar ikkje godt, –

utan (kannhende) i det Tilfelle at det vert Ende

paa das Preusserthum. Og um d e t er ven-

tande –??

– "Lærebog i Retsmoral" (ved Axel Dam)

heiter ei lita Bok (paa 1 1/2 Ark), som burde kunna

bli "den nye Katekisma", um ho klaart nok heldt

fram, at dei nye 5 Bòdi er naturgjevne, og at

Bròt paa kvart eit av deim straffar seg sjølve.

Eg vil elles sjaa aa faa meldt ho.

"Vore Fruers" Hospital 30. 11. 17.

Det gjeng betre med Hulda no, men svært

smaatt.

– Den "romerske Kyrkja" i Norig hev nok ikkje

so mykje aa gjera med som eg hev tenkt. Hospi-

<side nr=89>

talet hev for faa "Systrar" no; dei hev altfor urime-

leg mykje aa gjera; det er Overarbeid stødt, og aldri

Kvile, aldri Fritid. (Upp Kl. 5; Morgonstellet krev

kvar Sekund til Kl. 9; Operasjonstimar fraa 9–1

og 5–7 paa alle 3 Operasjonssalarne, som stødt er

fulle av Patientar; endelaust Arbeid med aa halde

Operasjons-greiur og -salar og alle Rom reine o.s.fr.).

Men glade og alltid venlege og huglege gjeng

dei der stødt, – til dei stuper. Serleg i desse

Ufredstider er det knapt med Tilgangen; der er

meir enn nok aa gjera baade i Frankrike og Tysk-

land no. – At elles franske og tyske Systrar

kann samarbeide no er merkelegt og hadde ei

Tid sine Vanskar; men Abbedissa hev forbòdet

deim aa tala anna Maal enn "Norskt"; og det

hjelper, – kóss det no kann ha seg.

Hjarteleg snilde og sant kristne er desse Sy-

strarne med all sin Katholicisme; Hulda er reint

glad i si. Men gjev det maatte gaa noko raskare

framyver med Helsa!

4. 12. 17.

Siste "Edda" inneheld eit Stykke um Joseph

Bédier, som endeleg gjev meg Greie paa Mannen:

han held paa aa slaa fast det eg lenge hev tenkt:

at "Folkedikt" som andre Dikt hev kvar sin For-

fattar, og at "Folke" ikkje hev havt anna med

desse Diktingarne enn at det song (og fortalde)

deim – og blanda deim ihop og gjorde Tildik-

tingar og Umdiktingar, som var meir eller mindre

gode (eller laake), og etterkvart halvgløymde og

sistpaa heilgløymde deim. So maa det vera. Og

denne gløgge franske Granskaren hev i Tilfelle

etter Tilfelle paavist, eller daa gjort det til det

einaste rimelege, at so e r det; dermed kann ein

daa vel gaa ut fraa, at d e n Draumskodda snart

<side nr=90>

vil vera sprengd og burtblaasi. – Paa sin Maate

forvitnelegt er det aa lesa um, korleis dei gamle

Klostri var reine Forretningshus i Reliquia, hei-

lage Lik, Segn-"historie"-dikting o. a. som kunde

draga Gjester til Klostre, og koss dei og konkur-

rera med kvarandre i so Maate, som all Forret-

ningsdrift gjer og hev gjort. Og naar i vaar Tid

romantisk Gransking hev vilja gjeva Folkediktingi

historisk Innhald, so paaviser Bédier i Tilfelle

etter Tilfelle, at det der er av Historie i det

høgste kann vera eit Namn; det Diktarane hev

nytta er Folkesegner og Munkekonstruksjonar og

so sin eigen Fantasi. Men sjølvsagt gjev desse

Diktingarne – som poetisk kann staa høgt –

Tidsbilæte: i mange Maatar lærerike Bilæte, av

Live i dei Tiderne dei var dikta.

– Prof. Logeman hev fenge ut fysste Bande

af "Scandinavische Bibliotheek" ("Arne en Hulda

Garborg: Buiten in de Bergen" dvs. "ute (uppe

vilde me segja) i Fjelli"). "Biblioteke" skal bli

ei Samling av danske, svenske, norske, islandske

Verk av snartsagt alle kjende Diktarar fraa sei-

nare Tider, og dertil "Studies" yvi mange av

deim og literære og Maal-utgreidingar (soleis yvi

"de nieuw-Noorsche taalbeweging (Maalstræv) van

Aasen tot Garborg"). Det maa bli eit stort Verk;

og greier det seg, so er der meir literær Interesse

i Holland enn eg tenkte.

– Fredsforhandlingar millom det nye (social-

demokratiske) Russland og Tyskland ser det ut

til at det skal bli, – kva Veg no det kann bera.

I Russland er elles alt so ugreidt, at ein ikkje

kann "tru" lenger enn fraa Dag til Dag. Og det

store Spursmaale er i alle Tilfelle: um Amerika

snart kann koma med i Ufreden. Enno er alt

berre Skodde og Spursmaal.

<side nr=91>

13. 12. 17.

– Engelskmennerne hev teke Jerusalem. Der-

med skulde jødarne ha Von um aa faa att Lande

sitt (under engelsk Overhøgd, sjølvsagt, – liksom

fyrr under romersk, babylonisk o. s. fr.).

Ja; um Vestmagterne greier seg mot Tysken

daa; – det orkar eg mindre og mindre aa

tru paa.

Russland er sprengt (og alt der inne reint villt;

Soldatar røvar og Bønder brenner og alle er i

Slagsmaal). Italia er døyvt; Frankrike veiknar;

Amerika ligg for langt or Vegen; det spyrst daa,

kor lenge England kann halde ut; for Prøyssaren

hev 2 Millionar Mann no paa Vestfronten. Enno

talar Asquith modig; men ingen kann tru lenger

enn fraa Dag til Dag i desse Tider.

Noko med det uhuglegaste er, at Berlin hev

Studnad i Rom; og Kyrkja er lur og langfingra

som sin Herre og Meister Fanden. Men Berlin

hev Studnad i Rom, av di "Centrum", Katholi-

cismen, er sterkare i Tyskland enn me taapne

Lutherske hev Greie paa. Naar daa den berlinske

Sabelen og Politistokken slær Lag med det ro-

merske Krucifikse – til den Sida vil Mammon-

kyrkja òg søkja, daa visst Tyngdi av ho –, so

er Helvitmagterne samla og daa visseleg allmeg-

tige. (Rom hev mykje Magt i England med; og

der er meir enn nok av baade Katolikar og Ty-

skarar i Amerika).

Di meir eg tenkjer paa dette, di mindre veit

eg elles kva eg skal segja um det. I Vestheimen

med sine Bankar og Børsmatadorar er Folke

ikkje betre fare enn i den romerske Verdi; ja

paa ein Maate er det verre fare; for attaat Ban-

karne og Børsherrarne hev Rom-Verdi Kyrkjur

og Munkar, som med gamle Kunster og Tale-

maatar kann "trøyste" Folke; ho hev og det

Vìtet at ho held Folke faakunnigt, so det finn

<side nr=92>

seg i alt, i Svelting med, og finn seg rolegt i det,

med Folke stundom gjer Staak i Vestheimsby-

arne, – faafengt Staak som gjer Vondt verre

helst. Er det daa kje likso godt, at Verdi som-

nar heilt av att? Anna enn Fuske-"Fridom og

Rett" fær ikkje Folke kor-som-er. Ikkje i "det

frie Amerika" heller. Og i det "kristelege Eng-

land" minst. Vestheimen hev nok havt sin Henry

George; men han vert nedlògen og nedtagd.

Eller nedkjøpt, um han her og der kann koma

upp for ei Tid; Folke hev aldri kunna halde

Retten sin uppe i det lange Drag; dertil er det

for stutt-tenkt og for smaatenkt.

– Naa-ja; "me fær sjaa." "Korleis det gjeng

og ikkje gjeng, so gjeng det daa eileis"; og um

det so gjeng verst,– me vinn oss i alle Fall

fram til Gravi.

15. 12. 17.

Kr. Bing, Formannen i Olsok-Nemndi i Bergen,

spør i eit "aabent Brev til D'hrr. Stortingsrepræ-

sentanter", um "Olavsdagen" skal "tvinges ind-

paa os"; sjølve dei historisk-nasjonale Minni vert

Stridsspursmaal i Norig.

Naa-ja; det er som med Maale. I andre

Land er det "det Rosenbaand, som store og smaa

omslynger"; hjaa oss slæst me um det. D. v. s.

me hev tvo Maal 3: inkje-noko. Fleirtale Fiktar

for sitt Provinsdanske (som elles kvar skriv paa

sin Maate); og Faatale hev i 60–70 Aar ført

Krig for sitt Norske (som like eins kvar skriv paa

sin Maate); og Ufreden kjem til aa vara 1 60–

70 Aar til minst, – um elles Norig "stend" so

lenge.

Paa same Maaten med Flagge. Det vart av-

gløymt i Dansketidi; og likesæle tok me Dane-

brog i Staden; i 1821 laga me oss eit nytt, av

<side nr=93>

Fargarne i den franske Trikoloren (som dei vel

hev meint skulde gjera. Charles 14 Jean blid).

Me "fekk" daa det Flagge, um ikkje paa den

Maaten me sjølve vilde; og sidan fikta me (dvs. ser-

leg dei Norskdanske) med Svensken um aa faa

det "frigjeve", so det kunde gjelde paa alle Havi.

Sidan kom Oskar I med sitt Unionsmerke (som

gøymde paa ei djupare Sanning enn me gauma

etter: det var ihopsett av b e r r e d a n s k e o g

s v e n s k e Fargar); det forte til "Flaggstriden",

som vel var den forgiftigaste Borgarkrigen me

hadde i Svensketidi.

1 1905 vart den norske Trikoloren heilt fri. Men

dette rare, at Norig fraa eldre historisk Tid skulde

vera flagglaust meir enn t. D. Sverig og Dan-

mark,– det viste seg ein god Dag aa vera

Tull: raudt med gul Kross var det gamle norske

Flagge. Det var daa søme som tok dette gamle

Flagge upp; serleg var det eit og anna Ung-

domslag som tok raudt og gult til Merkefargar.

Men dette syntest det elles aa somne av att; men

so friska Hulda upp Minne hjaa Ungdomslagi att,

og der kom noko meir Liv i Leiken.

Snart vart det likevel eitgrand Flaggstrid. att;

eit norskt Ungdomsblad protestera brandraudt imot

ein Tanke, Hulda hadde nemnt: at eingong maatte

det gamle norske Flagge bli Riksflagg att. Mot

den Protesten protestera so eg; og det vart so vidt

Strid, at det vart lagt Merke til. Straks kom daa

Vinstreblad etter Vinstreblad, og alle Maalbladi

med so nær som "Gula Tidend", og forsvara Tri-

koloren med Nebb og Klo; norske Fargar vilde

me ikkje vìta av her til Lands. (Serleg fanatisk

var H. E. Berner, som ein alltid kann forstaa).

Ikkje minst song Anders Hovden upp (i "Olsok"):

det rette norske Flagge var fraa gamall Tid og

dermed reaksjonært! Elles var dette med Flagg

og Fargar- noko som var lite aa bry seg med;

<side nr=94>

"eg hev aldri lagt større Vegt paa slikt." Eit lite

Serhogg til Hulda hev han elles òg: "alt det som

kjem fraa Vevstolen og Fargaren, anten det er

Flagg eller B u n a d e r, det er det kje so nøgje

med." – Nei nei; Anders Hovden er nok so

gild ein Flosshatt-Herre som nokon! Me hadde

nok, meinte han, med aa arbeide for Maale.

Der stend me. Eit Mindretal for norskt Maal,

og snartsagt ingen for norske Fargar; me er nok

ikkje for ingenting ein 500-Aars Heil- og Halv-

provins.

–No ser eg, at me snart kann vente For-

slage fraa Rettskrivings-Nemndi: Forslag um

sams Rettskrivingsreglar for Norsk og Norskdansk.

Kann bli Moro aa sjaa, koss det ser ut.

– Ein dansk Prest, Carl Koch, hev skrive ei

Bok um "Verdensfred", som ikkje er berre Teo-

logi, og ikkje berre Politik heller; det er den

fysste Fredsboki eg hev lese, som ser so vidt

djupt, at ho er verd aa merke seg; bo hev soleis

Syn for det økonomiske Hovudspursmaale (Jord-

og Grunnskipnaden). Kann eg faa Tid til aa melde

ho, skal eg gjera det. – Med Dagsspursmaale

um Fred vert det arbeidt jamt og samt, men med

smaae Voner; i desse Dager er det Bolschevi-

karne – eller kva dei heiter – som hev fenge

eit "Fredsrnøte i Stockholm" i Stand: men Bran-

tings Blad er skarpt etter deim, so det er klaart,

at dei hev ikkje Tiltru millom" sine eigne" (Soc.

dem.) heller. Og i England hev Lloyd George: i

ein Tale paavist, at "Fred" no vilde vera berre

til Bate for Tyskland, og vilde leggje Grunnen til

ein ny Krig. Vonerne er daa no som fyrr: meir

Blodflaum og aukande Halvsvelting – og det

store, tvilande Spursmaale: Kven skal vinne?

Men ei Magt vil vinne utan Spursmaal, og

vinn meir og meir for kvar Dag som gjeng:

Kyrkia, Aandsreaksjonen; det er Kyrkje- og Bispe-

<side nr=95>

møte rett som det er. Sjølve Bokheimen legg seg

meir og meir til Rettes for ei ny "Romantik"-Tid;

eg hev nettup pløygt igjenom ei Bok – "Euro-

pæerens Livsteknik – Racen som Grunnlag for

Kultur" av Thorleif Schirmer –, der det reli-

giøs-romantiske Programme vert framlagt paa

Filosofmaal og paa fullt tydeleg Maate. Hellas og

Rom er for dagklaare, Frankrike og England like

eins, paa sin Maate; jødarne fær like eins sitt

Pass paaskrive (med serleg Adresse til Georg

Brandes); det er tysk Aand som maa upp att. Og

religiøs Aand. Det vil vel helst segja katolsk;

for Protestantismen er berre Teologi; det hev

Schirmer Rett i. Og at Verdi hev fenge nok av

Tankekulturen for denne Gongen er greidt nok;

Spursmaale vert daa berre, korleis Reaksjonen

– "den nye Romantiken" – vil forme seg.

21. 12. 17.

Gjelsvik skriv i Dag, at han er korkje tysk-

eller engelsk-venleg, og at det er det, me Smaa-

folk bør vera: oss sjølve, korkje mindre eller

meir. Ja visst. Det heiter so; det er Formelen.

Det bør ein Professor vìta. Dessverre er det

ikkje meir heller; det hev me i seinare Tid lært

ved "Anskuelsesundervisning", ikkje minst av

Prof. Gjelsvik.

– Eg driv paa med Rettingar og Reinskrivin-

gar i Odyssevskvæde. Dei vert meir og meir

hyggjelege, desse gamle Hellenann<fmark ind="1)">, di meir

kjend eg vert med deim. Og dei lærer meg ikkje

so lite heller, soleis Teologi-historie. Heile den

gamle truskyldige Folkemytologien lìver enno;

der er endelaust med Naturgudar og Faggudar av

ymse Slag. Men eit Gudearistokrati hev skilt seg

ut; og millom Aristokratie er det ein som er len-

<fnote ind="1)"> Eintal: ein Hellén.</fnote>

<side nr=96>

ger komen enn alle: Zevs er tydeleg Overgud.

Og paa Veg til aa bli einveldig, Eineherre, Eine-

gud. Sjølve Lagnaden, som fyrr var ei upersonleg

Over-Gudemagt, er noko-so-nær vaksen saman

med Zevs, er den høgste, (halv)mystiske Zevs~

viljen. Hadde Hellenarne vore mindre republi-

kanske, mindre aristokratiske, meir Semitar, so

hadde Zevs vorte ein Jahve um ikkje so svært

lenge.

Nok er det; desse Gudarne er so hjarte hyg-

gjelege og menneskjelege. Og dei "forklaarar Til-

være" (og Live) so lettvint for desse hellenske

Barnenaturane. Er det aldri so lite som synest

ugreidt eller underlegt, – naah, so er det den

og den Guden – eller "einkvar Guddomen" –

som stend attum, og dermed er Vansken greidd.

Tanken deira er kje lenger komen endaa, enn at

han heilt og trygt stansar ved denne Forklaaringi:

ein Gud hev stelt det so; "vil det". Me vaksne

smiler: den som kunde slaa seg so lett til Ro!

Me kann ikkje klara oss med sjølve den uende-

lege Jahve, me; segjer nokon no: Gud vil det,

– so spør me : kor veit du det? og: kvifor vil

han det? o. s. fr.; og rett som det er ser me,

at denne Guddomen, som skulde forklaare alt,

ingenting forklaarar, men berre er ei ny og endaa

større Gaate umframt og ovanpaa dei andre. Det

er daa langt ifraa so, at me "treng denne Hypo-

tesen" ; me turvte heller eit Hestelass med nye

Hypotesar til aa "forklaare" Guds-Hypotesen med;

og so gjer rne daa med den som St. Olav gjorde

med Thorsbilæte paa Hundorp. At alt soleis til

Slutt er uforklaarlegt kann me Ingenting gjera

med, dessverre. Me sét berre upp ei formell For-

klaaring: alt hev alltid vore til og skal alltid vera

til, i ævelegt Formskifte og endaa ubrigdelegt.- I

Røyndi forklaarar den Setningen ikkje meir enn

Ordet "Gud"; men han treng daa ikkje Forklaa-

<side nr=97>

ring sjølv; 'han stend der som eit Punktum, og

det er ikkje meir han skal vera, av di me ikkje

kann koma lenger og daa ikkje bør narre oss

sjølve med Innbillningar. For me veit endeleg det

no, at det berre er det formale me kann "for-

klaare", sjaa Samanheng i.

Og me les, kved, fortél Homer, Folkesongar,

Folkesogur, Folketruer med same Hugnad som

den gamle hev av Barne- og Ungdomsminne.

Men Teologien, som vil vera Barn enno, men

ikkje kann, strævar med aa "forklaare det ufor-

klaarlege", – naa, den hev s i t t Publikum: den

endelause Mengdi som ikkje er – og aldri vert?

– meir enn halv-, kvart- eller endaa mindre

vaksi. Eller kannhende rettare: som lìver sitt

Liv paa eit anna Plan enn me tenkjande Folk:

paa det. praktiske Planet.

– Paa den nye norske "Flaggstriden" hev no

Finnland gjort Ende: hev teke det gamle norske

Flagge til finsk Handelsflagg<fmark ind="1)"> (R i k s flagge hev

andre Fargar). Historiskt Flaggsamanheng kann

daa vel Norig ikkje faa (um daa ikkje det finske

Sjølvstende skulde ramle att – som me ikkje

kann ynskje –; og me vert daa sitjande med

den norsk-danske Kross-Trikoloren fraa 1821 –

til Glede ikkje minst for Maalmennerne! (Fleir-

tale av deim). Eg hev sendt ein liten Stubb

(lempelegt gjønande) til "Gula" um dette, med

eit lite Ord um, at me bør kje bli modlause ("G.

T." var ikkje lite i Likferds-Lag sist; men um

Stubben kjem inn er vel eit Spursmaal.

<fnote ind="1)"> Det vart ikkje so. Den finske legation i Oslo gjev

meg 20. 6. 25 denne upplysning: "– de rødgula førgerne

plus blått och vitt interimistiskt anvøndes under en kor-

tare tid våren 1918, men de blåvita førgerne er genom

lag utførdad i maj samma år, definitivt antagit til Fin-

lands førger". H. G.</fnote>

<side nr=98>

Brev fra Sven Løvborg 22. 12. 17.

Gøteborg, Adeliebergsgatan 34, 22. 12. 17.

Køre Herr Arne Garborg,

jag har för en tid sedan låtit binda inn Arne

Garborgs skriftir i samling och så kommit att øn en

gång løsa om alltsammans och lefva om igjen

mycket af min egen ungdom, och jag kunde dør-

för ej låta bli att skrifva till Eder och søga Eder

ett tack. jag skulle önska att hela vårt folk finge

göra bekantskap med Fred – Heimkomin Son.

Det ør jo den enda bok dår vår religions historia

ør skrifven. Något finns jo översatt, men för litet

køndt.

Jag tror ej att jag tackat för Edra vønliga ord

om Samskolan i Samtiden.<fmark ind="1)"> Förlåt mig om jag

ej gjort det. Det beror i så fall ej på otacksam-

het utan nøstan på uförmåga. jag har haft ett

par røtt besvørliga år. – Och så har vi haft en

mörk höst. Men i dag ljusnar det. Skal man

våga vønta att det blir ljusare nøsta år?

Jag sønder en liten bok som trycktes redan

1916, men kom först i år. Den berör något en

sak som fru Hulda Garborg nømner om i sin

vackra uppsats om Hiawatha, för hvilken jag

hjørtligt tackar.

Hjørtligt tack och en hjørtlig hølsning til Eder

och fru Garborg. God jul och godt nytt år.

Eder tillgifne

Sven Lønborg.

22. 12. 17.

Tuften fér til Mandal i Kveld; skal gjeste Ny-

voldfolket. Han fær fint Vér, ser det ut til; det

er eit Grand kaldt, men stilt og rett klaart(trygt

for Frostskodde er her elles ikkje). – Sjølv er

<fnote ind="1)"> "Skulereformation", Samtiden 1915. S. 551 og 622.

Nr. 9 og 10.</fnote>

<side nr=99>

han (av Blod) halvt Austlending og halvt Vest-

lending; med Gifte fraa Mandalen (som Jærbuen

reknar til Austlande og Austlendingen til Vest-

lande, og som ein vel daa kann segja er mid-

landsk) vert Huse hans soleis rett aalment sør-

landsnorskt. Men i Maale norskdanskar ho endaa

verre enn han; kjem det daa Baan, vert det

fullkomne norsk-danskar. Det gjeng oftast den

Vegen med Baani vaare; me fær gjerne provins-

danske Gifte.

– Forslage fraa Rettskrivingsnemndi er kome.

Men sjølvsagt er der attaat kome eit Forslag fraa

ei privat (norsk-dansk og austlandsk-norsk) Rett-

skrivingsnemnd (der mill. a. Trysil-Kararne er

med, og Olav Midtbø m. fl., ja og so sjølvsagt

Koht), umframt eit trøndsk-austlandsk Framlegg

paa Prent av Jørgen Reitan, – so her vert visst

Strid nok.

Framlegge fraa den officielle Nemndi ser elles

ikkje verst ut (og det er vedteke av Riksstyre

igaar og skal bli gjeldande fraa lste Juli). Det

gjeng ut fraa dei tvo Maali og nærmar dei inn-

til kvarandre paa beste Maate. (Det er aa segja:

Midlandsmaale bryr det seg ikkje um); men me

fær heile 4 officielle Former: lett tillempa og meir

tillempa baade Landsmaal og Riksmaal (Riksmaale

lyt lempe seg mest), – so Zevs maa vita kóss Skule-

meistrarne skal greie seg. (I Landsmaale vert daude

dar strokne; millom dei valfrie Formerne er "je" og

"vi". I tillempa Lm. er det vel ofra ymse Difton-

ger; den vesle Prøva i "D. 17de" hev soleis

"høre" – huff). Men for oss Bokfolk vert det

seks nye Former aa velja i, – umframt alle dei

gamle, og umframt dei Kombinasjonarne som dei

nye Framleggi kann gjeva Tilhøve til; einaste

Trøysti er, at meir Formtull enn me alt hev kann

det vel ikkje letteleg verte.

<side nr=100>

30. 12. 17.

Hulda endeleg heime att. Ho er enno veik,

og ikkje heilt i Stand; men det hev gjenge mykje

raskare og betre enn Doktoren hadde venta, so

ho slapp heim "14 Dagar for tidleg" og ser ut til

aa kunna koma i Orden rett snart.

Ho hadde det elles bra paa "Vor(e) Frue(r)s

Hospital" med; men 12 Kr. Dagen er ikkje for

Smaafolk, og heime er no heime likevel. Kann

ho berre halde seg roleg nok, i det heile vera

vør nok, so vil denne Basken snart vera yvistridd,

og so vil ho vera heilt rask att.

– Sjølv sìt eg nedgraven i Jolebøker og Brev-

skriving og ynskjer at "denne søde Juletid" snart

var til Endes. Naar so Dagarne tek til aa ljosne

og lengjast att, vil alt gaa lettare, –

so sant som daa ikkje "Rasjoneringi" vert for strid.

31. 12. 17.

Farvel, 1917; gakk til dine Fedrar; og legg

deg og sov godt! – Eg kann ikkje tru, at nokon

vil sakne deg.

<side nr=101>

1918.

1.1.

Rasjoneringi er Dagsteksti no. Spursmaale er,

um me, det gode Folke, au skal faa kjenne kva

Svelting hev paa seg; – for at Fatigfolk svelt

er me vane med. At Dauden kjem til aa gjera

ein god Haust i Aar – serleg millom Gamle og

Baan (liksom Krigen og Krigssjukdomar herjar

millom dei Vaksne) –, det er noko me veit.

Og so er det Fredsspursmaale. Kor lenge tru

Berlin-Fanden kann halde ut, "med Guds Hjelp"?

Eller rettare: kor lenge held den ikkje-tyske Verdi

ut, m e d Guds Hjelp eller utan? Det russiske

Fredsstræve, er det anna enn tysk Komedie?

Og det amerikanske Krigsmase, er eller vert det

anna enn b l u f f? – Kor ein snur og vender seg:

berre Spursmaal og Tvil og ingen Ting aa halde

seg til; det einaste som synest visst er, at Prøys-

saren maa ha Rett, naar han – med Gud paa

Tunga – gjeng ut fraa, at "Rett" er berre ein

gamall Talemaate.

Einaste Voni er vel, at Verdi, som meir og

meir "kjem paa Vatn og Brød," etterkvart s v e l-

t e r Blodvillskapen av seg? For denne Gongen

iminsto? Og so fær me – um eit halvt eller

heilt Aars Tid – ein "Fred" som for det fysste

er berre ei Vaapnkvile. Men baade Folk og Re-

gjeringar vil daa ha lært so mykje, at Trui paa

Mord og Brand hev minka, so at sjølve Prøyssen

<side nr=102>

finn det klokt aa fylgja den Retten som "ikkje er

til"? – so langt, at Vaapnkvila kann b l i Fred?

– ein Fred, som sistpaa, gjenom vitugare Sam

funds- og Riksskipnad, kann bli varig?

Det er paa desse og dilike Spursmaal, det nye

Aare kjem til aa arbeide med aa finne Svar.

Svelting og Sveltrædsle vil vera strenge og gode

Lærarar for Folki; og Herrarne vert nøydde til

aa høyre paa Folki, naar dei ikkje lenger kann

stoppe Munnarne paa deim med Mat eller Mat-

voner.

1918 vert eit hardt Aar. Men til ei halvvill

Verd trengst det hard Skule. Ein hardare og

hardare Skule, di lenger upp i Klassurne ho

kjem. Og endaa er det vel uvisst, um ein nokon

Gong trygt vil kunne segja, at no hev øtti sveitta

Villskapen heilt ut.

12. 1. 18.

I Byen igaar. Raaka Bergens-Utsendingen for

det gamle norske Flagge – Bugge (Rusti er

sjukleg) – og var med honom upp til dei finske

Ministrarne (paa Grand). Dei tok væl imot oss,

og fortalde oss ymist um Tilstandi i Finnland.

Det stend ikkje godt til der; Hunger og russiske

Røvarar ("Soldatar"), – som dei ikkje kann

verja seg mot, daa Tsar-Russland hev vore so

"fredsvenlegt" der i Lande. Men endaa held

Folke ut; dei tvo Ministrarne, me raaka, synest

hava gode Voner, – mill. a. um aa faa Ende paa

Russerøvingi med. Gjev det var so vel! – Um

Flagge fekk me vita, at det berre er Riksmerke

som er vedteke; um Handelsflagge er dei ikkje

sameinte enno. Men det var rimelegt, at dei stri-

dande Partarne kom til aa semjast um eit firfarga

Handelsflagg. Og daa Gripenberg høvrde at Raudt

<side nr=103>

og Gull var dei gamle norske Fargarne, vart han

forundra (den "norske" Regjeringi hev soleis

Ingenting sagt) og lova aa halde det fram, naar

han kom heim, um det skulde turvast.

Um Ettermiddagen var eg med i "mitt" Møte

(eit privat Georgelag-Møte, som Lieng hadde fenge

i Stand). Det vart upplyst, at det gamle George-

Lage heldt paa aa leggje upp ("Retfærd" og i

Røyndi alt skulde stanse, av di Lage korkje hev

Arbeidsmenn eller noko vidare Lagsmenn); Grav-

preika var alt prenta i siste Nummere av "Ret-

færd" (enno ikkje utsendt, som vel var). Men no

kunde Lieng fortelja, at Smaabrukarlage endeleg

(her som i Danmark) hev teke upp Grunnskyld-

tanken; og det er no eit stort Lag; fleire tok òg

til no aa koma med: so no var det i k k j e Tid

til aa leggje ned Arbeide. Som vel var, fekk

han etter eit Grand Ordskifte Møte med paa

dette (derimillom Lagsformannen); sjølve den gamle

Bladstyraren (Wielgolaski, som elles er mindre

helsesterk no) var nøgd med den nye Skipnaden,

og me kunde skiljast med rett gode Voner. Eg

trur der er meir Tak i Lieng enn det saag meg

ut til i den fysste Tidi; og det Programe som

Smaabrukarlage hev sett upp er, etter alt eg kann

sjaa, eit godt Overgangsprogram, i Grunnen heilt

bygt paa Grunnskyld-Tanken. Gjev eg kunde

arbeide noko meir med!

Men no hev eg Brev fraa Nygaard, at me

skal i Gang med Homer – endeleg. So no fær

eg meir enn Arbeid nok for dei fysste tri Maa-

narne. – Ei Melding som Tuften hev sét i eit

Blad i Dag: at Tinget alt skulde ha gjeve 5 500

Kr. til Utgjeving av Odyssevskvæde, er sjølv-

sagt ei "Avisand".

<side nr=104>

Brev fraa Peter Hognestad.

Minne ved Bergen 25/1 1918.

Kjære Garborg!

Det er idag fødselsdagen din, og daa vil eg

faa senda deg ei helsing um ho enn kjem fram

seinare enn ho skulde. Eg vil ynskje deg lukka

med dagen og framtidi og med same nytta høvet

til aa takka deg for det som du hev gjort og

skrive for det gamle gulraude norske flagget. Eg

tykkjer som du det er saart at ikkje nordmen-

nerne visste betre daa dei slo fast flagget. Og

tenk um me hadde nytta 1905 til aa slaa fast

det gamle flagget! Det vilde vore svært leidt um

Finnland tok upp dette flagget, difor var det godt

at du var med og gjorde ditt til aa hindra det.

Eg hev havt høve til aa sjaa det gulraude flagget

i Bondeungdomslaget i Bergen, og no i festen i

Vestmannalaget, og baade kona mi og eg tykkjer

at det er venare enn det trifarga flagget, so friskt

som det enn er. –

Eg hev høyrt at fru Garborg hev vore sjuk,

og daa lyt eg beda deg helsa til henne og ynskje

henne god batning. Ho skreiv i si tid so godt

og vitugt um "austlandsk reising", at eg tenkte

paa aa senda henne eit takkebrev for det, men

det vart ikkje av. So vil eg daa takka henne no

baade for det og for det ho hev skrive um

flagget.

Med hjarteleg helsing til dykk baae tvo fraa

kona mi og meg. Peter Hognestad.

26. 1. 18.

Igaar fyllte eg det 67de. Med rett raske Stig

ber det no framyvi mot den store Kvila.

Sjølve Dagen rett gild. Ymse kjærkomne Hel-

<side nr=105>

singar, og um Kvelden Fest i Oslo Maallag –

ikkje serskilt for meg nettup – der rett mange

var møtte upp – og millom deim fleire Ting-

menn enn eg hadde venta, um elles sjølvsagt

ingen av dei førande; for meg tala Halvdan Koht

(og seinare utpaa Kvelden Torkell Mauland), og

for Hulda H. E. Berner. Sjølv svara eg med ei

Utgreiding av "Fedraheims"-Soga, der eg gav

rette Mannen, Rasmus Steinsvik, øra; eg fekk

òg sagt nokre Ord um det som eg held for Bon-

depolitik no, og som eg tenkjer er Hovudvilkaare

for ei norsk Framtid. Fleire gilde Karar raaka

eg der ut-etter Kvelden, – mill. a. H. E. Berner,

som held godt ut, um elles Aari no tek til aa

tyngje. – "Kjøkemeister" i Lage var Kapt. Os,

som eg raaka for fysste Gong; han greidde det

Embætte godt (er av ei gamall Kjøkemeister-øtt,

som han fortalde meg, og hadde i Arv etter deim

ymse gamle Helsingsformer, Talar og Songar

(Halvsalmar), som han nytta godt, med ikkje lite

Bergenshumor). Lage var elles i det heile mykje

mindre norskt enn dei Møti eg hugsar fraa Oslo

Gilde: der var t. D. knapt ein Bygdebunad aa

sjaa, og ikkje altfor mykje norsk Tale aa høyre;

nokon norsk Framgang kann "Norges Hovedstad"

ikkje rose seg av i dei seinste Aari, etter den

Tokken eg der fekk.

Hulda (som enno ikkje er fullsterk, men vaaga

seg til Byen likevel, og klara det rett godt), –

ho og eg vart verande der inne til i Dag; greidde

so vaare ørend og kom heim att til "Middag"

(Kl. 1/2 5) – baae tvo trøytte. Eg, Skam aa segja,

ikkje minst; det fær vera til i Morgo med Svar

paa Brev- og Telegram-Helsingar.

Attaat Trøytleiken kjem òg denne Kjensla av,

at det i k k j e er sterke eller store Tider no; i

alle Fall kjennest det for meg som der ikkje er

mykje aa tru paa. Men det besnar vel, naar Ti-

<side nr=106>

derne vert betre, – um dei vert betre daa. Ikkje

ein av dei norske Statsraadarne eller Statsraads-

emni. møtte upp, i dette einaste norske Gilde som

er halde i Oslo paa mange Aar no; alle ihop

hadde dei so mykje anna aa gjera som var vigti-

gare. Naah; me fær tru, som sagt, – at Tiderne

vert betre.

– Igaar hadde eg med meg til Byen (Prente-

verke) Korrekturen paa 1ste Songen av Odys-

sevskvæde; no er eg endeleg komen so langt.

Men um Arbeide kann bli ferdugt fyrr til Hau-

sten, – og um det vert noko av det med Stats-

hjelp og rimeleg Pris, – det veit kannhende

Gudarne.

5. 2. 18.

Hev havt ei av mine vanlege Urider – "Mat-

Rædsle" med Kraftløyse – og er sett ille tilbake

med Arbeide mitt; i Fyregaar kunde eg ikkje

koma med paa Løvlandsfesten heller. No tek det

til aa koma seg: men aa koma etter med Arbei-

de . . . Eg fær fuske med Homer. No maa eg

greie Mauland.

– I Verdi saag det ut til aa ljosne her ein

Dag: den tyske Arbeidaren reiste seg, med Krav

av same Slage som dei den russiske freistar

gjenomføre. Og Tysken kan rekne: naar han

reiste seg no, var det av di han saag, at no kunde

det nytte. Men det viser seg, at han ingen rett

Reknemeister hev vore likevel; Reisningi skal vera

noko-so-nær døyvd alt, – um ein daa elles i

desse Tider kann tru noko av det som kjem i

Bladi um slike Emne.

Men Fredskravi veks. Wilson meiner han skal

(saman med dei europæiske Vestmagterne)

kunna skapa forsvarleg Fred i dette Aarstale;

Lord Lansdowne krev Fred snart – ved Koali-

<side nr=107>

sjon av a l l e Magterne og paa Grunnlag av Sjølv-

styreretten for alle Folk –, men med sterke

Avslag i Territorialkravi (ei Semje som "ikkje

g r o v t krenkjar Rettferd og Fridom"; det er ein

Talemaate som kann tyde nettupp so lite som ein

vil leggia i 'n). Og Lansdowne og Lloyd George

plar vera i Samanheng. Einaste Voni skulde

liggje i, at det fraa tysk Sida au no læt seg skrive

um "Tysklands Opstandelse til Fred og Frihed

fra Krigens Rædsler og trykkende Forhold" som

eit aalment Ynskje.

Men Inkje er aa tru. Berre eitt er visst; heile

Europa ligg for lenge sidan i Lómma aat Penge-

jøden.

2. 18.

Bolsjevikarne – eller kva dei kallar seg –

hev nok endeleg gjort fraa seg i Russland no.

Og vel er det; dei er Revolusjonistar og Blod-

tapparar som berre kann gjera Ugagn. No ligg

snart heile Russland paa Kne for Prøyssarmatado-

ren og bed um "Orden" Fanden i Vald med

Rett; lat oss faa so mykje Urett det skal vera;

berre me fær Orden, so me veit, kva me hev

aa halde oss til!

Og til Slutt sk"nar ein det. Til Slutt kann

Menneskje greie alt, so nær som endelaus Uor-

den. Og i Prøyssen er der Ordensmagter nok,

fraa Wilhelm ned-yvi til den minste Konstabel;

leve Prøyssen med sitt Politi!

Russland rapar meir og meir ihop; Frankrike

og England deklarnerar og proklamerar og stend

der; Amerika proklamerar og deklarnerar og "kjem

um eit Aar"; berre ei Magt er her i Verdi som

vinn noko, kann noko: Prøyssen. Heile Verdi er

prøyssisk – i Overmorgo eller ein av Dagarne.

Snart stend Prøyssarhéren i Petrograd; so er

<side nr=108>

Wilhelm baade Kaiser og Tsar; alt anna er Skodde

og Skuggar.

For det fysste vert det vel Prøyssen og Japan,

som skifter denne vesle Kloten imillom seg? Me

Smaafolk kann "taka Teneste i Kongsgarden" kva

Dag me vil; Rett utan Magt er eit Sverd utan

Neve.

Orden! Ned med Rett og Talemaatar og Tøv

og lat oss faa Orden!

27. 2. 18.

Det hev teke til aa røre seg so smaatt inn i

Prenteverke att; i Dag sende eg 2dre Korr. paa

3die Arke (til IV, 389). Og no kann eg snart

– med Hjelp av Tuften – sende inn betre

Mskr., so det kann bli noko mindre ravgali Set-

jing. (Elles tenar dei Socialdemokratarne so villt

no paa Korrektur-retting, at dei vel sét so gale

som dei berre kann. So ser det ut daa; for fyrr

greidde dei Landsmaale mykje betre!)

– Fraa Sven Lønborg Brev; han driv med

hellensk Gransking no: fraa Sokratestidi ("en bok

om Sokrates, en motsvarighet i behandlingssøttet

til Jesu från Nazara"; og i den tidi "fins ju alla

våra problem i mycket klarare och enklare for-

mer"). Ei grei Framstelling av dette vil vera

serskilt forvitneleg. Men – naa-ja; den "histo-

riske Framgangen": for 2300 Aar sidan hev Verdi

dryft – og ikkje løyst – dei Spursmaali me

dryfter – og løyser??? – no; det heile er vel

berre eit Spel til Moro for historiske Granskarar?

– Han slær elles paa, at etter Homer burde eg

freiste med noko dramatisk fraa Aten-tidi (Evri-

pides); det hadde eg nok Inkje imot. Men kor

mykje meir eg rekk –? Eit Spursmaal som

elles paa nvtt dukkar upp att for meg er det:

<side nr=109>

um det kunde bli Tale um aa faa "Jesu från

Nazara" ut paa Norskt; vanskelegt vart det vel.

– Vestmagterne er rett djerve mot Tysken i

Ord; elles synes alt staa stilt; d. v. s. me fær

vel snart ein liten hyggjeleg Borgarkrig millom

Asquith og Lloyd George, so til eit Umbyte.

– Eg hev havt ei av Uriderne mine att; duger

til Ingenting enno. Men no tenkjer eg snart det

kjem seg.

10. 3. 18.

Kaldt, friskt, klaart, blankt; fin, ægte Marts; det

skulde berre vera gildt aa vera til i slike Tider.

Men alt er utrygt; og ein kann ikkje koma til

Ro, um ein aldri so mykje "gjev alt Fanden i

Vald". Verdi vert vel prøyssisk. Men um ho mot

all Utrekning endaa skulde sleppe – med aa bli

amerikansk – eller japansk? So lenge det ikkje

er avgjort, veit ein ikkje "kva Side ein skal leggje

seg paa". Meir og meir glad maa eg vera for,

at eg daa hev Homer; naar han fær Tak paa

meg, kjem eg heilt burt fraa baade Spursmaal og

Preusserthum.

Elles er Rettsdemokratarne etter meg no um

Dagen: eg skal skipa eit rettsdemokratiskt Lag i

Norig, so at "S k a n d i n a v i a" kann vende seg

til Europa med den rettsdemokratiske Fredstryg-

dings- – eller den fredstryggjande rettsdemokra-

tiske – Tanken. Det gjorde eg gjerne. Men 1)

er Nordmennerne ikkje med; "Rettsdemokrati:

kva er det for Slag?" – og 2) kann eg mindre

og mindre med Lag og Lagskiping, vert meir og

meir aaleine, hev mindre og mindre Barnetru . . .

Einaste Raadi eg visste var aa vende meg til ein

meir politisk Mann; men han gjer kje so mykje

som svarar. Ikkje heime, veit eg. Kva skal eg

<side nr=110>

so finne paa? – Lyt vel til Byen og sjaa, um

eg der kann faa Tak paa einkvar.

– Her paa Labraaten lid det til stor Revolu-

sjon: me skal ha Bryllaup. Og Schjøtts skal

burt; og der dei bur skal "unge Garborgs" flytja

inn; "gamle Garborgs" vert daa aaleine. Naa-ja;

me fær sjaa aa finne oss til rettes i det; men

for meg vert det ulaglegt at Schjøtt kjem so langt

av Leid. Dessutan kann han i det heile ikkje

vera so mykje med som han hev vore; den

"grøne Staren" i Augo hans tek til lìvne paa att,

dessverre; huff!

21. 3. 18.

I Byen fekk eg Tak paa Myrvang; og han lika

Tanken og var meg til god Hjelp; dertil fekk eg

Adressa til Formannen (Ingeniør Lyng) og skreiv

til honom (det vart ikkje Tid fil aa finne 'n i

Byen); han hev òg hjelpt godt til. Og det retts-

demokratiske Møte kom istand igaar, og gjekk

godt. Dei førande Georgistarne i Byen møtte

upp, og alle – so nær som Wielgolaski – gjekk

med paa Tanken, meir og mindre heilt, og med

meir og mindre Mod. Alle (~W – ski) var like

eins med paa, at me ikkje burde skipa noko ser-

skilt Lag, men vera den "rettsdemokratiske

Gruppe" i Grunnskyldlage. Til (skandinavisk

Forhandlings-)Nemnd vart Myrvang, Overlærar

Møller og eg (dessverre) valde (og Advokat Sol-

nørdal vil hjelpa til, men er so yverlesst med

Arbeid – og ikkje noko frisk –, at han kunde

ikkje gaa heilt inn i Nemndi). Denne Nemndi

skal dryfte Programe; Møte, der Svar til dei

Svenske og Danske skal bli sett upp, vert halde

straks yver Paaske. Idag hev eg skrive til N.

av Ekenstam um dette; det klarar seg, fær eg tru.

– Aagot Nyvold og Foreldri hennar kom til

<side nr=111>

Byen i Dag, trass i Skodda; um eit Par Dagar

vert det Bryllaup daa, og "ny Tid" tek til paa

Labraaten. Men i Huse sitt (paa Stabekk hev

dei kaupt eit) kann ikkje Schjøttfolket faa flytja

inn fyrr ut-ikring 20de April, so for det fysste

vert det ei "Overgangstid"; dei unge bur i vaart

Hus so lenge (dei nede og me "ovanpaa"). Hulda

dreg elles upp til det nye Huse sitt (det gamle

paa Vangen) i Straalsjøaasen, 3/4 Time fraa Kol-

botnen – so snart ho kann; og eg – naa-ja;

Homer vil vel ikkje kunne hindre meg fraa aa

flytja til Knudaheidbakken, naar det lid paa. –

Elles vert eg sitjande her enno eit Bìl, – til

burtimot Jonsok visst

– Sette Songen legg eg i Posten i Morgo.

24. 3. 18.

Igaar var det bryllaup i Huse. Med so mange

Gjester som her var Rom til, og Gjester av alle

Slag: fraa Kunstnarar til Kontorfolk; Skaanes<fmark ind="1)">

repræsentera Handverkstande. Dei eg mest

lagde Merke til var Nyvoldfolke; det er heilt

igjenom godt Folk. Og "Mandalitar" – jamvel

i øtt med Holmelands-(Jaabæk-)folke, um dei

talar norsk-dansk utan den minste Mandalstone.

Tuften hev all Grunn til aa vera nøgd baade med

Kona si og Folke hennar; og me "Gamle" er

ikkje mindre fornøgde, skulde eg tru. Det vesle

Huse vaart er endeleg i full Orden.

– I dag hev det norske Samlage 50-Aars-

fest. Eg hadde tenkt aa vera med der, men

kjenner meg for trøytt; m a a dertil faa fraa meg

noko Brevskriving og Korrekturlesing, so eg kann

<fnote ind="1)"> Venen vår, snikkar Joh. E. Skaanes frå Levanger,

som i tjuge år og meir hev vore fast hjelpesmann i alt

praktisk arbeid på Kolbotn, Labråten og Vangen. </fnote>

<side nr=112>

klemme paa med Song VII i Morgo med all den

Krafti eg eig; til Samlage fær me daa berre

telegrafere.

– Det Festhefte av "Syn og Segn" som kom

i Dag, sét meg elles ikkje i noko serlegt Fest-

lag; tenk: so mykje Slurvemaal i eit Festhefte

etter 50 Aars Arbeid! – "Hans Andlìt"; "hans

Augo"; "Draumens Sorgglans"; "hans Person-

legheits (!!) uttrykk" o. s. b.; o. s. b. – Meir

og meir lyt eg sjaa aa koma til Lags med den

Tanken at me vinn aldri so langt som til Norskt;

det høgste me vinn vert daa aa faa bytt um

Norsk-danskt med Dansk-norskt. Og um me vinn

so mykje?? – Me hev havt ei Dansketid og

kann faa ei Tysketid . . .

30. 3. 18.

Hosten vart so strid igaar Natt – og Halsen

hev i det heile synst vera so vidt i Ustand, – at

i Dag gjekk eg likso godt upp til Borgen – den

nye Dokteren her, som skal vera Specialist i

Halsspursmaal – og vilde høyre korleis det i

Grunnen var med meg. Dokteren – som viste

seg aa vera ein vìtug og grei Kar (Nordlending)

– granska meg væl (Bryste, Halsen, Nasegan-

garne) og kunde sistpaa fortelja, at alt er i god

Stand, – so nær som Nasen; eg hev Nase-

katarrh! – Aa "kurere" den Ugreia vilde taka

so mykje – og so lang – Tid, at for meg i

mine Aar og mine Arbeidskaar vart det det

einaste rimelege aa berre halde Sjukdomen i Age,

so han ikkje vart for brysam; og Hovudraadi

var: Luft; vera ute alt det eg kunde.

Ja, ja. Som eg sa Dokteren, og som han for-

stod: Arbeidet t v i n g a r meg til aa sitja for

mykje inne. Men eg fær tvinge meg til aa vera

<side nr=113>

ute alt det eg kann; og so fær det gaa so lenge det

greier seg. Det eg er glad for er, at Halsen klarar

det betre enn eg hadde tenkt; eg tok til aa ræddast

for, at den kunde kverke meg fyrr eg vardest.

– Noko med det verste ved slike Halvsjuk-

domar – "Fillesjukdomar" – er, at dei øyde-

legg Humøre; eg er so gretten no um Dagen,

at det vilde vera Skam aa fortelja det. Eg veit,

at det er Sjukdomen, og sparkar imot det beste

eg kann; men eg er langtifraa "meg sjølv", og

vinn meg visst ikkje upp att, fyrr det vert Sumar.

– I Ettermiddag gjekk Schjøtt igjenom 24de

Songen av Odyssevskvæde – Umsetnads-"Klad-

den" – med meg; det eg no hev att er daa

"Reinskrifti" (dvs. siste Gjenomarbeidingi og ende-

lege Formingi) av dei siste 18 Songarne. Det

vert ein strid Bask, attaat all Korrekturen; eg

vert ferdug med Song VII no i Paaskehelgi. Fraa

Ting eller Departement er Inkje aa høyre.

– Krigshelvite brenn, villare enn villt, verre

enn nokon Gong. Vestmagterne "held seg"; men

Tysken er sterkast; og ingen veit, um det vert

so svært mykje anna enn store Ord med Ame-

rika. Igaar gjekk det eit Ord gjenom alle Tele-

fonar, at Franskmennerne skulde ha vunne eit

veldigt, kannhende heilt-upp avgjerande Slag; i

Dag viser det seg, at det var noko-so-nær ingen-

ting; ei god Tid for Draumar og Gysjur er det

som no tek til. Men det som det gjeld um er

aa vera budd paa aa taka det som kjem. Det

fysste me hev aa vente er veksande Hunger.

Haugesund 13. 4. 18.

Kjære dig!

Inat Kl. 2 kom eg hit. Og naa sitter jeg i en

velsignet rolig Stue og har Ferie – til imorgen.

<side nr=114>

Dei fire Kveldane i Bergen var eg i Elden til

Midnatt og vel so det, trass i Krim og det som

dermed fylgjer. Men Ervingane var flinke, friske

og gilde, og eg raaka mange gamle Vener. Dei

gav meg og ei Mengd med Pengar – 200 Kr.

og fritt Hotelvivre. Jeg faar trøste mig med, at

jeg før har havt Høve til aa hjelpe dei utan

større Betaling. Jeg har foreslaat for dem at be-

gynde med nogen historiske Kvelder, f. Ex. en

Islands-Kveld med Sagalesning, Dans til islandsk

Vise og et Par Tablaaer. Saa en Færøkveld, en

Norgeskveld, en Hellaskveld (bl. a. med Oples-

ning av Vinjes Overs. av Byrons "Hellas", og

Stykket om Sokrates' Død paa Landsmaal efter

Lønborgs udmærkede Bog for "Samskolan"), o. s.

b. Likesaa literære Kvelder med én Forfatter

hver Gang og, sidst men ikke mindst B a r n e-

k v e l d e r. Der drives altfor uendelig og evig

med Foredrag og Foredrag og ikke noe andet i

alle Lagene.

Ervingerne var tilsyneladende opglødd for disse

Tankene og sa de vilde koste paa en Del for at

realisere dem. Me fær daa sjaa. Alvisst hev eg

lova aa vera der ein Kveld att paa Heimtur. Eg

trur du vilde gle deg over Dansen deira; naa be-

gynder det at bli en fast Grund i Sangdansen

her – en norsk Grund. For det er som jeg har

haabet, blit til det, at vi naa danser paa v a a r

Maate. Altsaa en Færødans i Utvikling.

Hos Rustis, d. v. s. hos Frida i Urdi, var jeg

et Par Gange (han ligg paa Sjukehus, veit du).

– Jeg saa paa hans to Billeder av dig – interes-

sante Arbeider, men saa rent u-Rustisk Male-

maate. Næsten brutalt. Han siger, at slik malte

han i Ungdommen.

Fridas Billede av dig som ligner udmærket,

men er lidt ufriskt i Farven, rent motsat af Ru-

stis, det er i disse Dage kjøpt af Ervingen, og

<side nr=115>

naar jeg nu kommer tilbake skal du hænge i

"Gimle" – ja huf, Ervingens prægtige Sal heter

saa – og se paa os. Det glæder jeg mig til,

for godt er Billedet paa Sæt og Vis. Særlig er

Blikket truffet paa en Prik, naar du anstrenger

dig for at være utenom dig sjølv et Øieblik, m.

a. O. naar du er oppesen og opmerksom, f. Ex.

i Samtale. Rusti har derimot tat dine Øine, naar

de holder paa at springe fulde af Taarer og "Sor-

gine dine er tunge som Bly". –

Nu haaber jeg at du har faat Flagget<fmark ind="1)"> fra

Vestmennerne; det var ei gild Gaave, som jeg

ogsaa glæder mig til. Det er det vakreste Flag

i Verden – – –

Ja nei, ja nei – nu m a a jeg arbeide –

Fik Kort fra Tuften ogsaa idag; du faar hilse

dem alle og si tak for alt, og saa faar du og de

leve herligt og i Glede til jeg kommer igjen.

Nils Sund mødte mig paa Bryggen inat; han

ber mig hilse.

Godt Veir og Helsa bedre efterhvert.

Helsing fraa

Gamla di.

"Kortet" var fra Selma Lagerløf om "Norsk

Klædebunad", som hun synes er "vacker och

interessant".

Bergen 12. 4. 18.

Hr. Arne Garborg,

Hvalstad.

Til Fødedagen Dykkar, 25de Januar iaar, var

Vestmannalaget og Bondeungdomslaget i Bergen

meinte paa senda Dykk eit norskt Flag.

Diverre vart det Uraad faa det ferdugt til Da-

gen, so no kjem me post festum.

<fnote ind="1)"> Det raude og gule krossflagge.</fnote>

<side nr=116>

Likevel vil me beda Dykk gjera so vel aa taka

imot det Flaget, som me no sender Dykk med

vyrdsam Helsing og Takk fraa Vestmannalaget og

Bondeungdomslaget i Bergen.

I Høgvyrdnad

C. B. Bugge, Eirik Hirth,

Formann i Vestmannalaget. Formann i Bondeungdoms-

laget i Bergen.

16. 4. 18.

Brev fraa Hulda, som den 13de var i Hauge-

sund og i Dag fér til Stavanger. Derifraa ei

Snøggferd sør-yvi, og so til Bjørgvin att, – endaa

ein Dag hjaa "Ervingarne". Helsa i Framgang.

Ho hev havt det gildt i Ervinglage. Og nokre

gode Raader ho gav deim til Slutt um Arbeids-

maaten: noko meir Umbyte ("historiske Kveldar",

t. D. ein Islands-, ein Færøy-, ein Norigs-, ein

Hellas-Kveld, o. dl.; dertil "literære Kveldar" –

med ein Forfattar kvar Gong –, og ikkje minst

Barnekveldar – endeleg kjem den Tanken upp,

at Baani maa med! –) lika Ervingarne og lova

aa freiste; gjev det vart noko av. Med Songdan-

sen gjeng det godt der burte: "det begynder at

bli en fast Grund i Dansen her, – en norsk

Grund; det er, som jeg haabet, blit til det, at vi

danser paa v o r Maate".

I Urdi var ho, og paa Sjukehuse hjaa Rusti;

han saag ikkje godt ut (det er Nyre-ugreiur, som

i hans Alder ikkje er greie). Men han er uppe

no og ute litt kvar Dag; snart skal han heim att.

Han hev teke til att med Maalemaaten fraa sine

unge Aar; ein meir djerv, "næsten brutal"; eit

Framstig, vel? – Men so er det Spursmaale

um Arbeidskrafti.

I Bergen straalande VÍr som her; i Haugesund

<side nr=117>

(og vel lenger søretter) "Sol, men sur Vind". –

Fraa andre Kantar høyrer eg, at Jærbuen snart

er ferdug med Vaarvinna alt.

– Igaarkveld nytt Rettsstat-møte. Færre møtte,

og det var meir Tvil og Tvihug enn sist; men

Overlærar Møller, "Sekretæren", var god; og

Enden vart, at me samla oss (noko-so-nær) um

"det centrale" i Programe, og eg fekk Fullmagt

til aa skrive til Sverig, at me vil vera med.

I Ordskifte kom det upp, at der er mykje

uklaart og uheilt hjaa dei fleste av jamvel desse

beste Georgeistarne vaare. Og inst inne kjende

eg med meg sjølv – som so ofte eller vel i Grunnen

alltid og det langt-ifraa berre i seinare Tid –, at

i Grunnen er eg gamall: trur ikkje. Hev berre

meir og mindre Voner. Og kjenner at eg maa

hava noko aa arbeide med, um eg skal halde ut

dette "Live". Og det eg kann segja og trur er,

at det vesle ein kann gjera vil alltid vera til

Gagn eller Framhjelp for ein og annan, iminsto

paa eit og anna Framgangs-stig. Men Verdi i

det heile, – den gjeng si skeive Gonge, um det

so kjem den eine Idealisten, ja Storingen, gildare

enn den andre; i Verdi styrer Riksstellaren, Spe-

kulanten, Militaristen; og dei Folk hev kje Bruk

for Idear utan no og daa til Taleprydnad. Berre

for det vesle Faatale av fødde Idealistar hev Tan-

kar o. s. fr. noko Livsverde. Og so kann det

alltid – Herregud! – falle av ein liten Smule

her og der, som kann bli til eit Grand Framhjelp

for Mugen – so i mindre Ting. Men um alle

Stormenner og Stortankar kann frelse – t. D.

no Europakulturen fraa aa gaa til Havs... –

Ufreden rasar like vitlaust; og vinn gjer vel no

som alltid den digraste Brutaliteten. Men dei

store, fagre Tankarne, Synerne o. s. fr., – dei

hev eit Verde likevel; gjer Live lìvande for

Idealistar og Drøymarar.

<side nr=118>

– Den danske Severin Christensen er mykje

til Arbeidskraft: driv paa med Rettsstaten og

"Retsstaten" og med Filosofi attpaa, serleg Etik;

siste Boki hans heiter "Indad". Den er tidhøve-

leg heilt og fullt: gjeng ut fraa det me no endaa

ein Gong er komne etter: at me inkje veit, og

brøyter Rom for "Livsanskuelser":<fmark ind="1)"> Etik og Reli-

gion ("Vurderingsfilosofi" jamsides "objektiv Vit-

skap"; Rasmus Nielsens "Tro og Viden" paa ein

ny – og enno betre – Maate). Det er ei god

Bok, og i fleire Maatar forvitneleg; sjølv vitskap-

leg opnar ho Vegar og legg Grunnar for den

Nyromantiken som alt hev Magti – "i denne

kulturfiendske Tid". Det kunde vera Moro aa

skrive um ho; men Stunder . . .

– Me skal faa eit skandinaviskt Literatur-tid-

skrift no; Redaktøren for Noreg er ein for meg

ny Mann: Ronald Fangen. No bed han meg

skrive um den nynorske (Landsmaals-)literaturen.

Det burde eg vel svara ja til; men – Stunder.

. . . Og dessutan: eg hev fylgt for lite med. Og

med for lite Interesse; kor det kann ha seg. Det

er vel det gamle: liksom "Sønerne" sjeldan bryr

seg um "Fedrarne", men heller søkjer lenger til-

bake, soleis finn "Fedrarne" mindre hjaa "Sø-

nerne", men set heller sine Voner lenger fram.

Dertil hev eg med Aari vorte meir og meir lite-

raturtrøytt. Herregud; dette her at kvar øtt maa

skrive – i Hovudsaki – det same upp att, kvar

paa sitt Maal . . . det maa sjølvsagt so vera;

men – naah. Forfattarar burde aldri bli meir

enn 50 Aar gamle.

<fnote ind="1)"> Av same forfattaren er på "Bokförlaget Natur och

Kultur" i Stockholm utkome eit forvitnelegt verk med

tittelen "Ett Kungarike för en Livsåskådning." (1926).

H. G.</fnote>

<side nr=119>

23. 4. 18.

Stort Umskifte paa Labraaten att: Schjøtt-Folke,

som me helst hadde tenkt skulde slaa seg til

Ro her for godt – det same hadde dei nok sjølv

tenkt –, hev flutt ifraa Labraaten – til det

vesle Huse (med 3 Maal Jord) som dei hev kaupt

seg paa Stabekk. Det vert ein stor Saknad,

ikkje minst for meg – og for Odyssevs. Men

Ungdomen veks til og krev større Rom, og det

gjeng daa som vanlegt ut yvi oss gamle.

Dei unge hev alt flutt inn i det tømde Huse,

– so halvt daa. For fullt Innbu hev dei ikkje

enno. Men det lempar seg nok til Rettes snart;

og so sìt me "gamle" etter her – aaleine, som

gamle skal sitja. Verst vert det daa ikkje like-

vel; det er berre som paa ein god Austlandsgard:

tvert-yver Tune millom dei tvo øttlekkarne.

Klaga skal me daa ikkje.

– Hulda held 2dre (og siste) Foredrage i

Flekkefjord i Kveld; ho hev daa berre att eit i

Eikersund og eit i Stavanger – og so ein Danse-

dag i Bergen –; so kjem ho heimatt – til "tomt

Hus", – korleis no det vil smaka. Men so er

det ikkje so lenge, fyrr ho skal til Vangen –

upp i Straalsjø-aasen; og so jamnar det seg etter-

kvart. Med Helsa er det no so langt paa Fram-

veg, at det visst er trygt.

29. 4. 18.

Endaa meir Umskifte. Tuften er flutt heilt ut

or "Fedrahuse"; Hulda og eg er dermed "de

ensomme gamle". Ja-ja; det gjeng so; men dei

einslege gamle fær trøyste seg med, at det er

kje langt tvert-yvi Tune.

– Lærar Lødøen driv med ei Lesebok og skal

ha ein Biografi; eg svara at den fekk han skrive

<side nr=120>

sjølv og lata meg rette 'n; det er no fraa baae

Sidur gjort. Men ein Biografi paa 1/2 Side . . .

– No skriv han elles og undrast paa, um han

skal taka med noko um det Samfundssyne eg hev

vunne meg fram til; det fær eg daa i Tilfelle

sjølv skrive, for Greie paa meg hev Mannen ikkje.

2. 5. 18.

Hulda kom att i Gaarkveld. Er i alle Maatar

væl nøgd med Ferdi. VÍre var godt (paa Jæren

so storfint, at ho fekk Hug til aa gaa i Sjøen,

daa ho fór framum Ogna), og Folk snilde og greie

all Stad. Tent rett godt hev ho òg.<fmark ind="1)"> Men det

var rart aa koma heim no, daa Tuften er utflutt.

Huse er so tomt!

– Brev fraa Johan Pedersen. Han finn, at

det er meiningslaust aa sitja og laga Literatur

no; det gjeld aa faa Skikk paa Samfunde, og

han vil ha meg med paa Samstyre-Arbeide.

Ja. Eg var nok gjerne med. Men eg kjenner

meir og meir, at eg "vert gamall".

Det hev alltid vore eit Mindretal, som vilde

frelse Verdi. Men Verdi bryr seg ikkje um aa

bli frelst. Dyre homo sapiens skìl seg i tri Slag:

eit lite Faatal, Idealistarne; dei kjem aldri lenger

enn til aa skapa Sekter; eit større Mindretal,

"Herrenaturarne"; dei hev no skilt seg i tvo:

politiske og økonomiske Herrar (og Strævarar);

og so Fleirtale, den store Mengdi, som dyrkar og

fylgjer – eller bannar og bøygjer seg for – Her-

rarne og i baae Fall berre hev e i n Tanke: greie

seg ("Mat og Moro", panis et circenses) og kann-

hende – hjaa eit noko lenger kome Faatal –

<fnote ind="1)"> På nokre fyredrag som Stavanger forelæsningsfor-

ening ordna med. H. G.</fnote>

<side nr=121>

e i n Draum: aa vinne seg upp millom Herrarne

(eller for det fysste upp i den høgre Tenar-

klassa).

Naar me Idealistar i Ungdoms (og rett ofte

Manndoms) Aar vil frelse denne Verdi, og trur

at det kann lata seg gjera, so kjem det av, at me

ikkje kjenner eller vil kjenne ho, men diktar ho

um og lìver paa ei sjølvskapt Tru: at Verdi i det

heile er idealistisk, i Grunnen daa. Søme av oss

magtar aa halde uppe den Trui, um me so vert

gamle. Og eg hadde visst – med all min Tvile-

sjuke – greidt det.

Men Krigen kom. Og heldt paa Aar etter Aar.

Og tvinga meg til Gong paa Gong, og meir og

meir strengt, aa revidere Idealist-Rekneskapen

min. No sìt eg her so gjenom-eten av Tvil og

Vantru, at Arbeidskrafti er um Lag upptærd.

Livet er "Wille zur Macht". Vinn Tyskland, so

vert Verdi halvtysk – med no og daa ein Upp-

reist som druknar i Blod –; vinn Vestmagterne,

so finn Prøyssen seg i dette, til dess det hev

laga seg endaa fleire Mordmaskinar (paa Føter og

paa Hjul); daa tek Magtstriden og Maskinslagtingi

til att. Og held paa, til dess den europæiske

Soga er til Endes.

I alle Tilfelle: Vernetvangen, Militarismen, vil

halde seg og meir og meir vekse; d. e.: Herre-

magti veks. No og daa skriv Bladi um Uppreist-

Voner i baade Prøyssen og Austerrike; med deim

vil det gaa som med den veldige Folkereising i

Russland – variatis variandis. Alle Kulturar naar

so høgt at del vert sjuke, dvs. at det sjølvmotseg-

jande i all politisk og social Rangskipnad stig

heilt og fullt fram; daa vil det gjerne vera ein

og annan Lækjar som ser og sk"nar Sjukdomen

og finn ut – meir eller mindre fullkome – dei

Raaderne som kunde hjelpe, um dei vart nytta i

rett Tid; men Samfundsheilen er for seintenkt og

<side nr=122>

Samfundsviljen for sjølvstridig til at rette Tidi

kann bli nytta, og so døyr den sjuke Kulturen.

Alt Henry George skyna, at so vilde det –

vel helst – gaa. Og no, med Ufreden 1914–

18, er Baneriderne tekne til; den veike Voni

mi sloknar meir og meir av i den veksande Vissa,

at Sjukingen i k k j e greier det. Og um daa Ar-

beidsviljen kunde vera god nok, – det minkar

og minkar med Arbeidskrafti; eller rettare: eg

finn meir Grunn til aa spotte denne Tosken til

Sjuking enn til aa preike um dei Raaderne han

mindre og mindre kann faa noko Hjelp av.

6. 5. 18.

Herleg, straalande, solblank Vaar; for det meste

so stilt, at ikkje ei Lauvblokke rører seg; so

vidt kjøle (naar ikkje Soli stend paa), at det ikkje

vert for mykje Uty, – ein kann ikkje ynskje

seg det likare. Um det daa elles ikkje vert alt-

for turt snart. Dei Unge driv paa i Hagen av

all Magt og er langt komne.

Me gamle sìt inne kvar med sitt. I Dag kann

eg endeleg sende 9de Songen; og Prentingi, som

lenge stod still ("Setjaren vart sjuk"), hev so

smaatt teke til att.

– Fraa Johan Pedersen Brev; han hev arbeidt

seg igjenom tvo-tri av Bøkerne mine og finn eit

og anna der, men vil "opfordre" meg til "at op-

høre med Bogmageriet", um eg elles "vil Men-

neskene godt". For det ein soleis skriv (naar det

elles er "godt"), vert ikkje anna enn "hellige

Bøger", som kvar Lesar – serleg naar Forfattaren

er gamall eller daud – lempar til rettes etter

sitt Hovud og nyttar til Hjelp for sine eigne Mei-

ningar (Ynskje), um Forfattaren aldri so mykje

<side nr=123>

hev vilja og meint noko reint anna. "Min skumle

Hensigt er", slutter han, "at lokke Dem til paany

at tage aktivt og personlig Del i Arbeidet i D.(et)

u.(niverselle) S.(amstyre)"; "Høsten er stor og

Arbeiderne faa, og vi kan ikke undvære Dem

længere."

Ein Mann med mykje godt, men og med mykje

rart i Hovude sitt. Det han skriv um Bøker er

rett nok; men eg er meir og meir komen etter,

at ein kann segja det same um det "personlege

Arbeide" med; det fører ingen Veg, kor "helligt"

det kann vera. Ein kan taka personlege Sannin-

gar – som dei Jesus forkynte; dei vert um-

stelte, so Prestarne kann byggje seg ei Kyrkje

paa deim – eller Samfundstankar – som dei

fraa Revolusjonstidi – som Storborgarne hev stelt

um og bygt sitt Bourgeois-samfund paa –; prak-

tiskt Arbeid og Tanke-(Diktings-)arbeid fører like

langt: lærer Folk aa tenkje noko gløggare (so dei

kann faa vride seg undan dei nye moralske eller

sociale Kravi) og hev elles lite aa segja, utan for

dei som lìver for deim (Meistrarne og deira større

eller mindre Faatal av Sveinar). Johan Pedersen

fær ikkje sin politiske – eller George sin social-

økonomiske Tanke gjenomførd, fyrr dei Magt-

havande hev funne ein "Gjenomførings"-maate

som læt d e i m vinne – eller daa ikkje tapa –

ved den nye Skipnaden.

Det "løner" nok endaa Umaken aa arbeide for

gode nye Tankar; ein "vert driven" til det og

kjenner seg glad i sjølve Arbeide; og eitkvart

godt vil gjerne fylgje med, um "Gjenomføringi"

sistpaa vert nokso skral. Men paa dilik Maate er

det med den literære "Arbeidaren"; han "hev

si Glede i Arbeide" og hjelper alltid ein og annan

til aa sjaa n o k o djupare eller vidare og tenkje

n o k o meir klaart.

Det som gjer, at eg ikkje vert nokon god Ar-

<side nr=124>

beidar etter J. P.s Uppskrift, – det er berre den

Ting at eg er ein meir literær enn praktisk Natur.

– Me hadde nokre Gjester igaar, millom deim

Fernanda (Holst og seinare) Nissen og Son hen-

nar, Helge Holst. Sistnemnde hev vore eit Par Aar

i Siberia (ved eit norskt Handelshus der) og vil

dit upp att so snart han kann; som andre Euro-

pæarar hadde han lote røme for Bolsjevikarne.

Han hadde mangt aa fortelja, mill. a. den (u-)

hyggjelege Ting, at det er Lygn det meste av det

Bladi fortél um bolsjevikisk Villskap i Krigsførsla

(det er Motstandarar som fyller Bladi med Ten-

denslygner).

– Det nyaste Krigskapitle er vel so blod-

fløymt som dei fyrre; men Prøyssaren hev ikkje

vunne so langt som han vilde no heller; Vest-

magterne er ved godt Mod, og den vesle ameri-

kanske Styrken som enno er komen med i Stri-

den lovar godt; der er daa kannhende Von enno,

– so for denne Gongen. Men dei som taper

no, Midmagter eller Vestmagter, – dei kjem att

sidan, veit eg.

Einaste Voni kunde vera, at Austerrike gjeng

upp i dei skrale Limingarne sine (som det meir

og meir skal sjaa ut til); den germanske Magti

vart daa ikkje større enn at ho vel paa rimeleg

Maate lét seg halde i Schack. Men aa tenkje

fram i desse Spursmaali vil enno lenge vera faa-

fengt.

13. 5. 18.

Igaar var Ivar Mortensson (med Kona og eldste

Sonen her); det er ein Mann eg svært lite hev

baade set og høyrt fraa i mange Aar no (fraa

den Tidi han vart gift). Og noko Samarbeid oss

imillom hev det kje vore sidan "Fedraheims"-

<side nr=125>

dagarne (naar eg reknar ifraa, at eg sette um, eit

Par Dikt til Edda - Umsetnaden hans – for

lange Tider sidan).

Prestesoga hans er alt rett lang; med ikkje

faae Kapitel: 1) Stiftskapellan i Hamar; 2) Prest

i Telemarki; 3) Stiftskapellan i Xania Stift;

4) Sokneprest til Løten ("Løyten"). No hev han

– med Hjelp av den næstsiste Hamarbispen

(som vart glad i denne sermerkte – og paa eit

Par Kantar lærde – Prestemannen) vorte fri fraa

Embætts-yrke og skal drive paa med Bibelum-

setjing (for det fysste eit Par Profetar); og etter-

som det no ser ut hev han Von um aa faa halde

paa med dette Arbeide (jamsides Seippel). Han

var glad for dette, so vidt eg kunde forstaa; han

er daa og meir Diktar (og Granskar) enn Prest.

Men alt er nok ikkje fullgreidt paa den nye

Vegen hans heller. Det er ein Kyrkjebibel, dei

skal laga; og so vil Statskyrkja – dvs. Staten som

betalar – ha som eit Overtilsyn med Arbeide,

ved ein Professor i Hebraisk og ein Norsk-Kun-

nig. Den hebraisk Sak-kunnige er Ivar nøgd med;

men so spurde han um eg i Tilfelle vilde taka det

andre paa meg. Eg svara, at fraa mi Side skulde

det ikkje vera noko i Vegen; gjeng daa Dep.te

med paa dette (som eg ikkje trur), so kjem me

endaa ein Gong i Samarbeid, me tvo Motsetnin-

garne (Nord-Austlendingen og Sør-Vestlendingen,

den religiøse Diktar-Granskaren og den "friten-

kjande" Diktar-Tenkjaren), som endaa plar koma

so godt til Lags.

– Me er elles rett graae baae tvo no, –

mest han, men Karen hev stelt godt med Mannen

sin, so det hev gjenge godt no i mange Aar, –

so godt, at no er Savalguten (eller Einabugubben,

som Kjenningsnamne heretter skal vera) – ikkje

heilt fri for "Prestemage"! – Men Teolog er han,

og samstundes Teosof, – visst den utrulegaste

<side nr=126>

Prestemannen som nokon Gong stod paa ein norsk

Preikestol.

– Med Vaarvinna driv me hardt paa (eg er

med litegrand, eg òg, um det er aldri so knapt

med Tidi); store Jordepleaakrar fær me i Aar

etter Maaten, og det er daa der, eg, Bonden,

hjelper til. Elles er heile Huse med no og daa,

um Hulda elles – serleg i Aar – ikkje tòler

mykje Arbeid av det Slage. Det er Aagot, som

er beste Medhjelpi for Mannen sin; og dei tvo

er so godt eit Arbeidslag at det reint ut er "Hug-

nad aa sjaa".

– Med Schjøtt, som no bur paa sin eigen

Gard: "Villa Granholt" ved Stabæk, samarbeider

eg paa Odyssevskvæde (Korrektur etc.). Det

gjeng smaatt; "Fanden tage Trykkeriet!" skriv S.

med altfor god Grunn; eg undrast paa, um det

ikkje er Syndikalistar som regjerar der no um

Dagarne. I all Fall hev Setjararne fenge "sett"

igjenom ein Skipnad, so dei tener godt paa Kor-

rekturarbeide; – Naar so dertil kjem større Set-

jarløner i det heile og meningslaust høge Papir-

prisar, so vert det berre Upplagsgrossistar som

kann lìva av Bokskriving. Hadde kje Stortinge

hjelpt oss so godt denne Gongen, so kann eg kje

rettare skyna, enn at eg hadde lote Odyssevs liggja

a d g r æ c a s c a l e n d a s, – S. er elles ikkje i

Godlag, ser det ut til; siste Breve er under-

skrìve "Din ulykkelige å." – kva det no helst

kann vera som er i Vegen. (Augo?).

18. 5. 18.

Straalande Vaar. Men i turraste Lage, – endaa

nokre Regnskvetter hev me fenge. Og her um

Dagen hadde me eit TorevÍr som minte meg um

Jæren (i gamle Dagar); det varte elles berre ein

<side nr=127>

Times Tid eller so, dessverre er det nok i tur-

raste Lage yver heile Sørlande, um det elles

ikkje lenger er so gale som det ei Tid saag ut.

– Denne Indiamannen min, SrÓ Ananda

Acharya (som vel er nemnd fyrr, daa han hev

sendt meg tvo Brev), – han driv paa og sender

meg Dikti sine (i Manuskript); fysst fekk eg heile

Samlingi paa Engelsk, og no fær eg Smaasen-

dingar av same Samlingi paa Landsmaal. Men

det indisk-engelske Maale hans er vanskelegt;

og han som er Landsmaals-Umsetjar for 'n hev

ikkje altfor mykje Greie paa Norsk; berre Hug-

nad fær eg daa nok ikkje av dette uventa Møte.

Men ein merkeleg Kar er han, denne SrÓ Ananda;

han ligg der uppaa "Gaurisankar-Sætra" i Vesl'

Elvdal [Alvdal] enno og synest trivast der, um

han aldri so mykje er fraa det gamle Sol- (og

eldste Kultur-) lande.

– Overlærar Møller hev til Gjenomsyn sendt

meg det Stykke han hev skrìve (til eit Blad og

til ei Foredragsferd) um "Retsdemokratisk For-

bund" og Tankarne som det byggjer paa. Han

hev arbeidt mykje med Emne og Formingi, og i

all Hovudsak er Foredrage godt; men han hev

masa seg trøytt, ser eg, so Formi er ikkje so

grei og god som i det vesle Stykke han las upp

i Møte. No hev eg etter Uppmaning sendt honom

Merknader til Stykke; dei vert noko fleire enn

eg hadde tenkt; men eg gjer meg den Voni at

han tek det rolegt.

– I Blad etter Blad les eg eit Upprop til For-

svar for Riksmaale – stakkars Riksmaal! – med

visst so ikr. 100 Underskrifter: Knut Hamsun,

Johan Bojer, Nils og Nils Collett Vogt, Hans

Aanrud (og visst fleire) og minst 90 ukjende

Namn; det er ei heil Krossferd: det gjeld aa

berge den heilage Gravi! – Naa-ja; Pengar og

gode Ord fær dei visst nok av. Og me norske

<side nr=128>

– vert verande dei Armingarne me hev vore.

– I Morgo fær eg i Veg med 11te Songen;

hev alt set paa Utkaste ... det vil gjeva meg

Stræv nok, ser eg. Gjev eg var noko mindre

trøytt og noko meir gaapaa-modig!

24. 5. 18.

Igaar i Byen – Møte i Stipendienemndi. Der

gjekk det rett rimelegt; det hev vorte meir Pen-

gar (og fleire Legat) enn fyrr, so det vart noko

– meir eller mindre til dei fleste av deim som

det kunde vera noko Meining i aa gjeva. Men

for Fleirtale vart det berre Heimestipend (fraa

1000 til 500 Kr.), – som rimelegt i denne Tid.

– Noko stornytt var der: ein norsk Rikmann

(Mohr) hev sett ut elt literært Stipend som ikkje

er berre Sveltihel: Kr. 4 500,oo. Men for dei

Pengarne skal Stipendiaten halde seg ute eit heilt

Aar (og det er rett; kortare Ferder er der lite

Meining i); men i dei Tiderne som no er komne

er kr. 4 000 ikkje meir enn kr. 2 000 fyrr; so

Sømen er kje so stor som han ser ut til. – Det

var elles vanskelegt aa finne nokon aa innstelle til

dette Stipende; innstelt vart ein Versemakar som

eg ikkje veit um eg hev lese ei Line av. Og

til No. 2 Hjalmar Christensen, som mill. a. no

(i Tilfelle) vert ein heller aldrande Stipendiat.

Dei tvo Suppleantarne (Mohr vil ha noko aa velja

i) er meg like eins ukjende. – Men der er i

det beile ikkje stort "uppe" i Bokheimen no –

anna enn Reaksjon daa –, so eg var i Grunnen

berre so halvt med i heile Møte. Og var inst

inne glad for den eine Ting, at dette var siste

Gongen eg var med i det "sagkyndige Udvalg".

– Fraa Sverig er det kome Brev um Retts-

samfundsspursmaale. Etter det er dei baade der

<side nr=129>

og i Danmark nøgde med det vesle som her er

gjort, so no gjeld det berre aa faa valt – eller

gjeve Fullmagt til – ein (eller fleire) Med-under-

skrivar(ar) til Utanlandsbreve. Eg hev bede Møller

greie med aa faa Møte i Stand; vonar paa Fort-

gang.

– Eg kavar med Song XI – og med Gull-

bosten, som veks slik som berre Ugras kann

vekse. Dei er nok glupe, baade Tuften og Aagot;

men um det nokon Gong kann finnast Raad mot

Ugrase ...

Lenge kann ikkje mi vesle Fikting heller halde

paa. Altfor smaatt gjeng det med Odyssevskvæ-

de; og no maa eg til med Foredrage til Høne-

foss-møte – –

4. 6. 18.

"Dagboki", som meir og meir vert den einaste,

eg "hev aa tala med", kann ikkje faa mange

Stunderne, den heller – og aldri anna enn meir

og mindre trøytte Stunder –; "Tid" til slikt er

det mest aldri.

Og endaa fær eg kje gjort noko anna heller,

vidare; Homer tek meste Tidi; og med honom

gjeng det meir og meir smaatt, di meir eg fær

Tak paa, kor vanskeleg han er. Andre Bøker

legst det òg til stundom; soleis hev Torstein

Høverstad gjort væl og sendt meg den "Norske

Skulesoga" si (dvs. 1ste Bolken: "Det store Inter-

regnum 1739–1827"), – eit svært Verk, som

eg m a a faa lese eingong; men naar skal det

bli? – Her um Dagen tok eg til med Th. Roo-

sevelts Autobiografi: brydde meg ikkje stort um

Roosevelt, men meinte at han maatte kunna setja

meg godt inn i amerikanske Tilstand; kor langt eg

rekk med den digre Boki veit eg ikkje. Og noko

større Greie paa Amerika fær eg knapt; han er

<side nr=130>

Patriot og hev so mange og so mykje, han skal

vera snild eller daa rettvis imot. Men han sjølv

ser meg ut til aa vera noko meir til Mann enn

eg hev tenkt: driv ikkje med Jenki-Kyting –

noko nemnande daa –, det eg enno hev sét.

Ja han vedgjeng beint ut, at han ikkje er noko

tipp-topp, korkje i Skule- eller Gymnastikkvegen

(berre i Politiken vil han vera noko framifraa:

ærleg!) og ein engelsk-amerikansk Serhaatt, som

eg Nordmannen legg Merke til, synest han taka

som noko reint kvardagsleg og sjølvsagt: at han

fører Krig mot Astmaen sin med Gymnastikk;

ein norsk Gutunge med ein slik Sjukdom hadde

berre lagt seg til aa drikke seg ihel paa Medicin

– eller til aa døy utan Medicin: hadde vore ein

serleg gudforfylgd eller gud-naada. Eller det var

Gud, som i sin urandsakelege Visdom o. s. fr.,–

som Presten vilde segja. Men Jenkien med all si

Kyrkjetru, han gav ikkje Gud Skuldi for denne

Astmaen: gymnasticera og boksa og skaut etc.;

naadde ikkje upp millom dei fysste i nokon av

desse Kunsterne, men heldt paa og heldt paa –

og greidde seg: klara til Slutt baade amerikansk

Politikk og afrikansk Løvejagt; her kunde me

hava svært godt av aa gaa i amerikansk Skule.

– "Vaarvinna" mi held paa; noko-so-nær

ferdug med Gullbosten – som ein aldri vert heilt

ferdug med – lyt eg no til med Jordeplehyp-

ping (det er sett so mykje Jordeple i Aar, at me

treng "all vaar Kraft" til aa halde ."Aakrarne"

istand). Men eg vert jammerleg snart trøytt; og

dei austlandske Epleaakrarne aat Tuften er noko

reint anna enn dei Epleaakrarne, eg kjenner

heimanfraa, og som me greidde paa eit Par Dagar

med ein Hyppeplog. Alderen og mange Aars Still-

sitjing gjer dertil sitt; stor Hjelp er det ikkje i

meg. At eg daa ikkje vert noko glad i Arbeide

heller segjer seg sjølv. Og korleis eg i desse

<side nr=131>

Tider skal faa i Stand Hønefoss-foredrage mitt

– huttetu.

– I Gaarkveld Møte i "den rettsdemokratiske

Gruppe" av Grunnskyld-Lage. Overlærar Møller

las upp Stykke sitt (som han no hadde fenge

heilt god Form paa); og etter eit lite Ordskifte

um Sidespursmaal vart det godkjent. Møller upp-

lyste, at "Dagbl." hadde havt Stykke til Gjenom-

syn og funne det "interessant", men for langt

for eit Dagblad; det vart vedteke aa freiste "Sam-

tiden " (som eg daa skriv til i Dag). – Møller

vil i Sumar-fritidi halde Foredrag i Ungdoms-

o. a. Lag um Saki, og Th. Myrvang vil halde

Saki fram i Val-Fyredrag i Aar; soleis skal Flok-

ken vaar no til med praktiskt Arbeid.

Og arbeide fær ein. Men .., eg er Bonde.

Høyrer "Folke" til. Og veit av Røynd, at inst

inne bryr Folke seg i k k j e um praktiske Spurs-

maal. Folke "vil" ein einaste Ting: vil ha "Ar-

beidsfred". Politiske "Princip" o. s. fr. gjev det

ein god Dag; det vil helst ha ein rimeleg Ein-

valdsherre, som greidde alle desse Landsspurs-

maali sjølv, so at me kunde faa samle oss heilt

paa vaare eigne Fyrelogur. No veit han, at Ein-

valdsherrar er lite aa stole paa; er e i n av 10

rimeleg, so vil dei n i e vera meir og mindre

galne; det kann daa vera godt, at Folke fær

velia Tingmenn og soleis verja seg mot den verste

Herremannsgalskap. Men meir bryr det seg ikkje

um: det det gjeld um er, at me kann fikte oss

gjenom Verdi paa rimeleg Vis og so sidan berge

oss til Himmels.

Og um Lag so er det med h e i l e Folke;

ikkje berre med Bonden. Det bryr seg ikkje um

Statsvitskap; takkar til, at der er nokre Embætts-

og andre Herremenn som vil ha dette Brye med

aa setja seg inn i Statssaker og Styre. For seg

sjølv krev det berre Lìvemaaten, slik han kann

<side nr=132>

bli; og fær det kje den heller skikkeleg, so er

her kje noko større aa gjera; det er "Vaarherre

som straffar oss". Men vert Vilkaari altfor stride,

so er det godt aa ha Styrarar – eit Storting t. D.

–, som ein kann klaga seg for, skjella paa, og,

naar det knip altfor hardt, tukte litegrand paa

Valdagen, t. D. med aa gjera eit av dei gamle

Faatali til Fleirtal. Men Folke veit altfor vel, at

det nye Fleirtale vil snart vera likso gale som

det gamle.

At der er Naturlover i Samfundslive som i alt

anna Tilvære, det lærer Folke kannhende aldri

aa forstaa. Av Skulen sin krev det ikkje anna

enn Upplæring i Pontoppidan og Skriving og

Rekning og anna som kann vera kvardagsnyttigt;

Kunnskap i Samfundsøkonomi, i det heile i Sam-

fundsspursmaal, – slikt kann i det høgste vera

for Juristar. Eller um det no og daa kann vakne

ein Jaabæk eller Ueland; men han fær daa sjølv

lære slikt, um han tykkjest turve det.

Til Folke-Sjølvstyre er det i det heile so

langt fram at "endelaust" vel er rettaste Orde.

Men endaa .. – naa-ja; di fleire det kann vera

som fær ein Tanke um, at her er Samfunds-

"Natur" lover, og at me kann (maa) lìva etter

deim, di betre maa det vera, veit eg.

9. 6. 18.

Bryllaup i Garborgætti igaar; ei Brordotter gift

med ein Erling Wendt fraa Bærum – ein Bank-

funksjonær; fint Folk i alle Meiningar av Orde.

Eg lika meg godt i Lage; sat likevel no og daa

og tenkte paa, at no er heile øtti forbya og for-

danska – provinsfordanska fraa inst til yst. Og

den Vegen &mdash: "upp" – eller "ned"etter – gjeng

det i desse Tider med Bonden meir og meir.

<side nr=133>

Og endaa ... k a n n her vera Voner, liksom det,

kva Dag som helst, kann vise seg, at det er von-

laust; det er kje nok med, at ein ingenting veit;

i Tider som desse veit ein ikkje ein, Gong kva

ein fraa Dag til Dag kann vaage seg til aa tru;

ein fær daa berre "lata det drive".

I alle Fall: so lenge Folk hev Mod til aa gifte

seg og Raad til aa halde Bryllaup, so lenge er

det enno – langtifraa so ille som det kann bli.

16. 6. 18.

Igaarkveld hadde D. n. Teatre si fysste Fram-

syning paa Bygdøy. Og det gjekk so mykje betre

enn me hadde vaaga aa vente, at me drog rett

modige heim.

Fysst var det VÍre; det hadde heile Dagen

vore utrygt (Smaa-skurer) og saag helst ut vilja

sløkkje all Friluftsteaterhug hjaa Folke. Og so

var det Stykke: vilde "Friarar" vera noko for

Austlendingen? Men fysst og sist: vilde Kristia-

niapubliken tòla aa høyre Norskt? – I desse

Dagar, daa "Aftenp" hev fenge Knut Hamsun

til aa kveda upp mot "Maale", kunde ein vente

altslag.

Men alt jamna seg. VÍre klaarna upp; av Folk

var der ikkje lite; Stykke gjekk godt, og Lyden

var i berre Godlag; gama seg og fylgde godt

med. So det kann endaa greie seg for D. n. T.

paa Bygdøy.

Stykke kann det vera ymist aa segja paa; men

det hev rett mykje Moro og ikkje lite Humør.

Romantikk er det fritt for. Men ein og annan

grei og rak Natur inn-imillom alt det mindre

gjæve gjer, at ein ikkje vert modlaus av Skil-

dringi likevel.

– Som nemnt hev Knut Hamsun skrive mot

<side nr=134>

Norskdomen og oss norske i "Aftenp." – 12–-

14 Spaltur –, og gjort dette so, at Motstrævar-

bladi helsar han som ein ny (Gamall-) Bjørnson.

Han nemnde meg òg, so vidt at der var Grunn

til eit lite Svar; det skreiv eg paa Norskt og

sende "Aftenp." i den Trui at det ikkje kom inn;

hev daa òg sendt Stubben til "D. 17de". Igaar

fekk eg elles Korrektur fraa Aftenp., so det kjem

kannhende likevel; men nokon "Krig" kann eg

ikkje gjeva meg inn i.

– Trettande Songen (Od.kv.) driv eg paa med

no; han er visst ikkje mindre brysam enn dei

fyrre. Dertil er det Hønefoss-foredrage (um Retts-

demokratie), som eg maa faa (rimeleg kort) Form

paa; Tidi vert ille knapp.

22. 6. 18.

Igaar rett godt Regn, som gjorde veldigt godt,

og enno skyutt, so det kann bli meir, kann-

hende.

– Fyresømaren heilt til Endes; burte er alle

dei kvite Skyerne av Kirseber- og Apalblom, og

burte all den herlege "Gullregn" her paa baae

Sidur av Altanen min; me ét alt Kirseber no.

Dermed er Flytjetidi komi: i Dag fér eg – yver

Hønefoss, der eg skal preike – vest-yver.Og

um 2–3 Dagar skal Hulda til Vangen.

K n u d a h e i b a k k e n 26. 6. 18.

Etter tvo Næter og ein Dag paa Hønefoss

(Hyrnefoss?) – den vene vesle "Hovudstaden"

paa Ringerike, nedgrodd i veldige Skogar, med

vene Herregards Bygningar i romlege Hagar og

<side nr=135>

berre nokre faae keidsame "nymotens" "Gate"-

stubbar, med Foss og ei breid roleg Elv med

Timberfløyting –, der eg raaka gildt Folk og heldt

Foredrage mitt og var med i eit av Forhand-

lingsmøti aat "Bonde- og Smaabrukarlaget" (vart

etter Foredrage utnemnd til "øresmedlem" av

dette Lage; det fortenar eg no mindre) – drog

eg vestyvi den 24de, naadde Bergen um Kvel-

den, og so umbord paa Stavangerbaaten og av-

stad Kvelden 101/2 – 11. Det viste seg, at Baaten

alt var overfyllt, at det ikkje fanst Køy eller So-

verom og knapt nok ein Sitjestad, so det vart ei

lang og lite hugleg Natt, – med stri Vind og

utruleg Kalde attpaa. I Stavang 8 –9 Tidi den

25de, gjorde meg i Stand der og skrangla sør-

yvi halvsovande Kl. 2; fraa Thime ved 5-Tidi

(Tilhøve-skyss: med Sikvaland'en paa Undheim

paa eit Bordlass); i Knudaheibakken ved 7-Tidi;

fekk stelt meg so halvveges til Rettes og lagt

meg; sov 13 Timar i eitt og var endeleg "i

Orden. "

Men Jæren tok ikkje godt imot meg i Aar;

det var Nordvest (heller strid) og graatt og kaldt

og er so enno. Men det hadde regnt so vidt,

at den verste Turk-faaren var yvi og Folk i rett

godt Lag; i Natt hev det òg regnt, og slit og

smaaregner no og daa i Dag med, so Aakervo-

nerne no er gode og Høyvonerne ikkje reint verst;

Vinden er kje fullt so strid heller i Dag, – um

me kannhende kann vente likare VÍr i det heile

no snart?

– Stova mi etter Maaten rett godt i Stand i

Aar: Golvi drevne og Golv med Veggjer og "Rod"

skurde, so no er det berre Muren (med Omn),

som treng Vedgjering. "Skogen" min stend etter

Maaten rett godt. No spørst det, kóss eg i desse

Halvhungers-Tider kjem til aa greie meg med

Mat; det fær eg no ut og sjaa aa faa Vitring um.

<side nr=136>

Og so i Morgo til Itaka att, – um alt vil

laga seg.

–– E. M. Kl. 5: Sol og halvklaar Himmel

i Vest; tru han tenkjer paa aa skìpa seg?

Knhb. 30. 6. 18.

Fysste Sumarmerke: ei Fluge paa Kjøkglase.

Elles kaldt som fyrr; eg maa upp og slaa Flokar

rett som det er. Men stillare er det; berre eit

lite Drag av Nordvest; og i Dag er Himmelen

klaar, med berre ein Graabakke ut i Have. Og

det b u r d e sumrast snart no!

– Fysste Korrekturark: 4de Korr. paa 11te

Songen (fraa Schjøtt). Sjølv driv eg paa med

14de; men Kalde, Matsuter o. a. hefter: døyver

Arbeidshugen.

– "D. 17de" for 26de fortÍl Stornytt: Ung-

domslage i Oslo hev teke Luter for 100 000 Kr.

i D. n. Teatre.

Det er ei god Hjelp. Gjev fleire kom etter!

– Men Maalmann er mest = Fant i Pengevegen;

og vert ein Maalmann rik, so vert han provinsdansk.

– Telegram fraa Susanne og Nils Sund (Hau-

gesund) med Helsing til "øre-lagsmannen i Smaa-

brukarlaget". Det var sendt meg til Valstad;

soleis fekk eg samstundes eit Par Ord fraa Tuf-

ten med: Hulda var (25de) i Skien (Foredrag);

Per og Harriet var flutte inn i Huse vaart; fraa

Jonsokkvelden av hadde det regnt, so det var

"vel mykje av det gode". Kven skulde no ha

tenkt det ? – Men det er som vanleg: for mykje

eller for lite; det er nok ikkje etter vaare Turv-

ter, Naturen rettar seg, som Folk i gamle Dagar

(og dei som enno lìver i gamle Dagar) trudde

(og trur).

– Huff! gjev det kunde bli mildare snart!

<side nr=137>

Knhb. 3. 7. 18.

Inger i Mærlio (som hadde ein strid Lunge-

brand i Vinter og enno ikkje er fullsterk) hadde

lova aa baka meg Flatbrød, um eg sjølv kunde

skaffe Mjøl og Jordeple; no hev eg fenge (1 kgr.

Mjøl paa Bui og) 2 kgr. Mjøl og ein rett gild

Pose Jordeple paa Tunheim (hjaa Anna Svens-

dotter Garborg, g. m. Nils Aarrestad; eg er eit

Grand kjend der); det vil daa snart laga seg paa

den Kanten. – Petroleum hev eg fenge (1 Liter),

so vidt at eg kann koke Egg, – so lenge det

varer. Men enno ei Stund fær eg nok takke til,

at Hulda gav meg med eit og anna smaatt (Spe-

kemat, Ost o. a.) heimanfraa; utan det hadde eg

i det heile ikkje greidt meg.

– Godt var det elles, at eg fekk fraa meg

den Tunheims-Matferdi igaar; i Dag regner det,

so eg tenkjer heile Jæren ligg paa Kne av Glede;

alt som enno er bergande av Eng og Aaker vert

berga no. Som vel er; altfor vel turvtest det. For

meg hev elles dette Regne ikkje b e r r e vore

til Glede; det viser seg, at Tòka lék som ho fyrr

hev gjort; Lofte er snart fullsett av Dròpekjerald.

Gudarne maa vita um det nokon Gong kann bli

Skikk paa den Ting. Eg fær røda med Thomas,

naar eg kjem ned til Garborg.

– Brev fraa Hulda, som nok igaar (i Dag?)

kom til Veslelvdalen (Alvdal). Med nokre Fore-

drag (sist i Skien) hadde ho fenge Budgette litt

styrkt; no skal Fernanda og ho halde Hus paa

Vangen ei Stund (Marit er med); det spørst daa

berre um VÍr og Varme. (Ja og so um det kann

koma heilt i Skikk med Vangen-Stova). Men til

Hugnad for oss baae kunde ho fortelja, at i Aar,

daa eg ingenting tenar serskilt, og daa Dyrtidi

halvt um halvt et oss ut or Huse, skal eg ut

med Kr. 854,18 i Bygde- og 302,10 i Statsskatt.

Reknar eg dertil Tjuveskatten ("Toll"), so vert

<side nr=138>

det gode 2000 Kr. eg vert plundra fyre, eller

minst likso mykje som Stipendie. Naar eg ut

ifraa dette skal freiste aa gjera meg ein Tanke

um Landsøkonomien i det heile i desse Tider,–

naa-ja; Gudskelov at eg ikkje er Vaarherre.

– Fraa Cock-jensen Brev med 100 Kr. for

Foredrage. Eg hadde kje vaaga aa vente meg

noko Honorar fraa Smaabrukarlags-kassa; den

skulde vel ikkje ha meir enn ho turvte sjølv.

Men i desse. Tider vaagar eg ikkje anna enn

takka og ta imot; gjev Takkebreve var skrìve!

– l Stavanger vil dei halde Olsokfest; det er

eit Livsteikn. Eg er innbeden; men um eg fær

Tid er paa Voni. Dei bad meg um nokre Vers

med; dei hev eg sendt; men eg hev inga Tru

paa at dei vert bruka.

– Fjortande Songen ferdug. Gjev det var den

fire-og-tjugande!

Kveld.

Regne heldt paa til so Kl. 6. Daa var det

ei Stund det syntest vilja letne; eg saag endaa

ei Stripe blaa Himmel paa Sudvestkanten. Men

eit Bìl etter – heile Jæren burte i Skodd. Sam-

stundes auka Nordvesten att; strid, men flagut

dreiv han paa heile Kvelden utetter, um alltid

noko spakare etterkvart. Men Skodda heldt seg

like godt; Huse mitt laag som inni ei Sky.–

Det er ægte Jær-VÍr; men det minner meir um

Oktober enn um Jonsok; eg undrast meir og meir

paa um det vert Sømar i Aar.

Knhb. 8. 7. 18.

Det som vart "innført" i 1814 var ikkje "Fri-

Domen"; det var nokre (meir og mindre ufull-

komne) Fridomsformer; det danske Byraakratie

raadde som fyrr. Det som vart grunnlagt i Norig

<side nr=139>

i 1814 – som i alle Land ved Revolusjonen –

var Borgar- (Storborgar-, Penge-) velde. No viser.

dette seg tydelegt all Stad, i Norig med.

Bonden var noko sjølvstendigt fyrr; no er han

Banktiggar, Træl under Pengemagti. Og daa Pen-

gemagti fysst og fremst er Bymagt, so er han

komen heilt inn-under Byen. Der er for honom

alt som gildt er; dit søkjer Baani hans, so fort

dei veks til; og der søkjer han alle sine Myn-

ster: for Livemaate, Husbyggjing, Klædebunad,

Tale o. s. fr.; "Bondelande" Norig e r alt By-

land, um me elles vrid oss for aa vedkjennast dette.

At Knot av alle Slag daa breider seg ut yver

Lande med veksande Kraft, trass i alt det vesle

Maalstræve me kann drive, segjer seg sjølv; eg

røder kje mange Ord med eit ungt Menneskje

(og eg kann rekne mange eldre med), fyrr eg

høyrer By- og Halvbyformer som me i min Ung-

dom berre hadde flirt aat.

Fyrr hev eg trøysta meg med alle dei "gode

norske Bygderne"; dei skulde greie dei fysste

Vanskarne, og sidan vilde dei mindre gode au

koma med; ikkje minst stola eg her paa Upplands-

bygderne; der var Bonden meir ved Magt øko-

nomiskt, og heldt seg daa betre uppe i det heile.

Men vesle "Bonden" paa Veslhamar fær finne

korleis Tilstandi er i Røyndi; og av honom lærer

eg meir og meir aa forstaa, at det nok er lite

betre der burte; Smaabonden er kraftlaus og

modlaus som Vestlandsbonden, og Storbønderne

– kappast med Byherrarne i Norskdomshat. Paa

Midlande hadde eg lenge Telemarki aa lite paa;

og det er ikkje verst der. Men av "Norig" ser

eg, at det langtifraa er so langt kome der burte

heller som eg tenkte.

Her er nok òg den djupaste Grunnen til alle

desse Lempingarne og Firingarne i Maalformi

med; det gamle maa burt, kor godt det er. Og

<side nr=140>

kva skal ein segja eller gjera? Slikt m a a gaa

som det k a n n gaa. Og um "det norske Maale"

tilslutt vert anna enn proletarisera Norskdanskt,

–det vil ingen kunna segja.

Spursmaale vert vel "standande ope" mi Tid

ut. Einaste Voni skulde vera, at Bonden kom paa

tryggare Grunn att, vart mindre Bank- og Bytræl;

det er det, som der no endeleg synest opne seg

Voner til. Skulde dei Vonerne au svikte, eller

gjeng det for seint fram, so ender det nok –

som Vinje spaadde – med, at "vaar Norskdom

vert ein Runestein paa gamle Norigs Grav"; det

er svært smaatt med det, som me i yngre Aar

so modigt kalla "det norske Folke".

– I Dag hadde eg ein Mann av øtti til Gjest:

Ola(v) (Ola(v)son) Aase, Son av "Faster Aase",

som døydde for nokre Aar sidan; sjølv driv han

Maalaryrkje (og Handel) paa Sandnes og sìt godt

i det. Han bad meg til Gjest paa "Landstedet"

sitt innpaa Vatne-Kanten, paa Grensa av Høyland

og Hetland (Riskakvervo); der kunde eg faa eit

lite Hus for meg sjølv til aa skrive i, og Mat og

Sellskap i hans Hus. – Det er vent der inne;

og eg kunde ha god Hug til aa sjaa att Riska-

kvervo. Eg vil sjaa, um det kann lata seg gjera.

– – K v e l d. VÍre hev vore betre eit Par

Dagar, og storfint i Dag, so fint, at eg ikkje rett

hev vaaga aa "tru han". Nordvesten murka nok

enno so smaatt, men der var kje noko Magt i 'n,

og paa Ettermiddagen sovna han reint av; no er

det eit VÍr til aa gjera Vers um. Sjøen ligg

bleik og blank som eit stort Vatn; og um Top-

par og Ryggjer og "Kulur" til Fjells er det so

tindrande klaart – reint September-klaart –, at

eg kann kje so mykje som hugse Skodd og Skyer

lenger. – Men so vaknar det eit nytt Spursmaal:

skal her bli for mykje TurrvÍr att?

<side nr=141>

Haugesund 11. 7. 18.

Herr Arne Garborg.

Her hev nett no vore ei stemna av "Norsk

studerende ungdoms avholdslag". Ein sonen til

bisp S(tøylen) budde hjaa meg. Han studerar

jus og fortalde at dei iaar til prakticum fekk i

uppgaava:

"Giv en fremstilling og kritik av Henry Geor-

ges lære om jordrenten."

Det synte seg daa, at mest ikkje nokon hadde

greide paa dette, daa læreboki i statsøkonomi

inneheld so lite um Henry George. Men det var

daa so mykje kandidatane vart nøydde til aa ten-

kja paa Henry George. Ein kandidat var Henry

George-mann, og han fekk "indstilling" for sitt

svar.

Eg tenkte De kunde ha hug til aa høyra dette,

og difor hefter eg Dokke burt i dag.

Eg vonar De faar tid til aa stogga nokre dagar

her, naar De fer paa heimveg. De er hjarte-

leg velkomen.

Med dei besste helsingar

Dykkar

Nils Sund.

Knbb. 14. 7. 18.

Det er eikorleis kome ut eit Ord um, at eg

skal vilja selja Knudaheibakken. Og tri Mann

hev spurt meg, um dette er sant, og meir eller

mindre greidt sagt, at dei kunde vilja kaupe.

Med ein av deim hev eg endaa ein halv Avtale;

eg skal kunna bu her um Sumrarne so lenge eg

vil, og han skal seinare halde Huse ved Lag og

like eins "Skogen". Prisen skal me tala meir

um, naar eg hev fenge Greie paa, kor mykje

"Garden" med Hus kostar meg. Eg hev funne,

at han kunde vera ein rimeleg Kaupar; han er

<side nr=142>

Son til den Mannen som eig Marki der Knuda-

heibakken ligg, og han er Erving til Garden.

Men kva der kann verte av dette er uvisst.

Eg er komen til aa tenkje paa, at Pengar no

knapt er Helvti verde mot for ti–tjuge Aar sidan;

selja no for det Eigedomen kosta meg daa vart

aa selja for halv Pris; og det hev eg nok ikkje

Raad til.

– Til Ola Aase hev eg skrive og sagt fraa,

at eg kjem Tysdag. Fær daa vera inn paa Gar-

den hans til Laurdag eller so; det kann vera eit

lite Umskifte.

Med VÍre skifter det ustanseleg; Sudaust med

Regn hev det vore no eit Bìl, med heile og halve

GodvÍrsdagar inn-imillom.

– Igaar (og idag) eit Par Brev; ein Advokat

skriv og vil ha eit Responsum um Namneformerne

"Bruu" og "Bru" (som der er Høgsterettssak

um!); Luthersk Bokmission – der er noko som

heiter so òg – vil ha meg til Medlem; Nils

Sund skriv og fortél noko som er rett lystigt fraa

den siste juridiske Eksamen ved Fredrikshøgsku-

len. For fysste Gong var der til Praktikum ei

Stiluppgaave um George-Læra; ingen hadde Greie

paa den (Aschehoug og Morgenstierne hev vel

um Lag like lite um ho i Lærebøkerne sine);

berre ein Sinding (som er George-Mann) visste

noko; men han skreiv daa òg so han fekk "Ind-

stilling". – Elles utrulegt, at den gamle mose-

grodde Juristskulen der inne fylgjer so vidt med:

veit, at George-Spursmaale enno er lìvande.

– Fraa Hulda Brevkort; det hev vore kaldt

og regnlegt paa Tynnsetkanten med. Fraa Bergen

hev ho havt Brev: Rusti ikkje operera, men betre,

kor lenge det kann vara. Eg fær skrive og høyre,

kóss det gjeng.

– I Prøyssen skifter dei Rikskanslar no og

daa, liksom d e t skulde vera godt for noko. I Kri-

<side nr=143>

gen hev det i dei siste Par Dagarne vore eit-

grand + paa Vestmagtsida (Amerikanarne høyrer

ein svært lite til). Den russiske Revolusjonen

vert meir og meir Sky og Skodd; "alt flyt";

"fylgje med" løner seg ikkje. I "D. 17de Mai"

er der ein lang og harsk Strid um ein Lærar-

høgskule.

Knhb. 22. 7. 18.

Kjære Hulda!

Da jeg fik den vesle Pakken, tænkte jeg: dette

maa være Manuskript; aassen kan nu det hænge

sammen ?

Men saa var det solidere Ting: Lefse. øgte

Østerdalslefse. Lidt tør var den blit paa Veien,

saa den virket noksaa solid; men den var for

Øieblikket ubetinget mere "tidsmæssig" end selv

det mest udmærkede Manuskript. Og til næste

Middag blev Hovedretten: Lefse fra Kolbotnen,

Honning fra Labraaten og Smør og Tykmelk fra

Undheim; det var Mad fra mine samlede Hjem-

steder, og Mad som sa seks, og som smagte ud-

mærket, om end Tænderne fik ikke saa ganske,

let Arbeide. Og jeg takkede Dig oprigtig for

Maden. (Hvad jeg forresten hver Dag gjør; jeg

har endnu god Støtte af det jeg fik med mig. –

N u har forresten Ungfolket sendt mig baade Mo-

reller og mer Honningkake (= brød); det meste af

Morellerne hadde klaret sig godt; og Honning-

brødet blir – som Dessert til Middagen – en

værdig Efterfølger til det som Du gav mig med,

og som netop nu var "afsluttet").

Efter al denne Mat kommer der ogsaa lidt

Penge; der er kommet 40 Kr. til os hver fra

"Jolehelg". De 40 sender jeg til Straalberg; saa

kan Du vel hæve dem ned-paa Skole- og Post-

huset – og kvittere?

<side nr=144>

Jeg er netop hjemkommen fra Vatne, og har

nu ogsaa aflagt min Garborg-Visit (hvor jeg slap

med en Udgift for Husreparation – Gulv-Istand-

sætning m. m. – paa 120 Kr.); skal hilse fra

Anna, Konen paa "min" Gaard, hun med de

daarlige Undersaatter, som Du kanske husker.

Alt der nede uforandret. Men ned-paa Taarland

er der et Dødsfald: Lensmand Gausland (som jeg

bodde hos i "Haugtussa"-Tiden); men han var

80 Aar, og hans Død var en ganske rolig Falden-

i-Søvn, saa der er Intet at sige. Og han har gjort

godt Arbeid: dyrket op og bebygget to Gaarde

der ned-i Lyngheia, en til hver av sine to agro-

nomiske Sønner.

Jeg befinder mig for Tiden i 17de Sang, –

begynder smaatt om Senn at "se Land" altsaa.

Med Levernaaden hænger det ihop endda en

Stund, saavidt jeg kan se; og opstaar der Umu-

ligheder, saa skriver jeg, og saa faar vi slaa vore

Pjalter sammen igjen. Skjønt nu blir du vel alene

og har begyndt at arbeide?

Det har været noksaa bra – tildels godt –

Veir en Stund, saa det meste Høy er vel snart

inde; p. t. braaker Vinden fra Sydost eller -vest,

til Forberedelse af en ny Regntid antageligvis.

Maatte det være tryggere op hos Dig!

Hils Fernanda! Bra at hun har likt sig der

oppe.

Din G.

Hils Presten – Ivar Ikkje-Matlaus – og alt

hans Hus!

Knhb. 22. 7. 18.

Attkomen fraa Vatne, der eg i 4 Dagar hev

vore Gjest hjaa 0. Aase og Kona hans (Dotter

av fysste Thime-Klokkaren, eg minnest, og fysste

<side nr=145>

seminarlærde Klokkaren, Sven Mauland, av Nedre-

Maulands-øtti). I ei Fjeld-Li innanfor Vatne hev

han (og eit Par andre Sandnesborgarar – Halv-

Jærbuar –) bygt seg Hus (det er gamle smaae

Sandneshus som er uppflutte); der bur dei um,

Sumaren og trivst godt, som rimelegt kann vera;

der er venare der uppe enn eg hugsa: Fjell,

Lier, Sjø, og vene Gardar nedan- (gamle Vatne)

og ovanfyre (Lóssi- – skrive Lutzi-!) Garden;

serleg upp- (nordaust-) yver er det fin Utsyn.

Sonen i Huset (dvs. den eldste) hev sett seg upp

eit lite Ungkarshus ned-mot Vatne; der sat eg

og arbeidde med Song XVI likso fredelegt som

eg skulde sìte her (vart ferdug med Songen au);

hadde det i det heile godt og gildt paa alle Maa-

tar (naar eg reknar ifraa, at eg laut høyre paa

Sandnesmaal). Ein Kveld var me ned-um A a d n e

Aase (som hev eit lite Hus paa sjølve Vatnegar-

den); han hadde havt "Spanskaa", men var uppe

og noko-nær i Stand no. Noko sterk er han nok

elles ikkje i det heile; hev slutta med Handelen

no som med Sjømannslive fyrr; driv med litt

Spekulasjon og er Bankdirektør (i ein liten Sand-

nesbank) og hev rolege Dagar. Rart aa raakast

att; han hugsa mangt fraa vaare yngre Aar som

eg hadde gløymt; og me er haae tvo so vidt

gamle no, at Syni meir og meir vender seg att-

yver. Fredag Ettermiddag gjekk eg til Riska-

kvervo, der eg var Skulemeister for 50 Aar sidan;

paa dei 50 Aari var alt vorte nytt, Gardarne ut-

flutte og alle Hus bystykkefine – som paa Jæren.

Sjølve det gamle Huse paa Hau(g)aland, der eg

hadde fast Skule (med alt skìpa paa Umgangs-

skule-Vis), var umbygt (med Kvist) og kringbygt,

so ingenting var attkjennande.

– Igaar Natt ved 12–1 Tidi kom eg heim

(til Fots ifraa Thime); mild Luft, Himmelen lett-

skoddut; straalande Solnedgang; blìkstill Natt;

<side nr=146>

gamle Minne og Stemningar fekk Magti. – Igaar

Ettermiddag var eg paa Garborg, der alt er med

det gamle; med Thomas fekk eg gjort upp for det

Arbeide han hev gjort her uppe; etter Tidsvil-

kaari var han svært billeg. Han er i det heile

ein av dei "gode gamle", som eg er glad for at

eg hev lært aa kjenne.

– No bér det i Veg med Song XVll. Fraa

Deptet endeleg Skriv um Bevilgningi til Odyssevs-

kvæde; det er gjeve 5500 Kr. til "A. G.'s og

Overlærer S. S.'s Ovs. av Odysseen til Lands-

Maal", "derav til Oversættelseshonorar til Hr. G.

2000 Kr. og Resten til Utgivelsen paa Betingelse

av, at Oversættelsens Bokladepris ikke sættes

høiere end til Kr. 3,75 pr. Expl." – Eg er rædd

at det meste av Honorare (alt?) gjeng til Pren-

tar og Forleggjar, slik som Tiderne no er og vert;

men eg lyt nok berre vera glad endaa.

Knhb. 29. 7. 18.

Kjære Hulda!

Tak for Kort 22de. Alt vel her med. Hunde-

dagene begynder graatt og smaasurt, men stilt,

saa jeg bør ikke klage over Veiret heller. Fra

Matbua ingen nye Vanskeligheder at melde, men

ingen nye Forhaabninger heller; "me fær sjaa"

– fra Dag til Dag omtrent. Idag gaar jeg paa

med 18de Sang – sidste Revision; har altsaa nu

bare den sidste og korteste Fjerdepart tilbage.

Gildt at høre at Du har hvilt godt, og at Hvi-

len har virket; efter Hospitalshistorien og mang-

foldigt Stræv kunde det vist behøves. Men nu

er altsaa Fernanda borte, og saa begynder vel

"Arbeidsdagen" igjen.

– Ja; Knudaheibakken har to Feil: det er fælt

langt dit (og i disse Tider umuligt dyr Reise);

<side nr=147>

og saa ligger den paa Vestlandet. D. v. s. : det

kommer ikke Jernbane did før allersidst, før alle

de andre først er nogenlunde tilfredsstillede. Og

det blir ikke i vor Tid. Saa det var nok bedst,

om det kunde ordne sig med Vangen-Stua, dvs. at

den kunde faa staa hvor den staar, indtil den

ramler. Men derom ser det ikke ud til at Du

har talt med 'n Olav – endnu da.

Fra Hognestad skal jeg hilse; var der igaar.

Alt i Orden der; Aakeren staar gild paa de fleste

Steder; og Jærbuen begynder mere almindeligt

med Kveitedyrking nu; den. trives udmærket og

lønner sig bedre end selve Havren. (I min Tid

var det bare en og anden Experimentator, som f.

Ex. Far, som havde en liden Kveiteaaker jevn-

sides Rugen). Men saa blir der jo mindre av

Mjølk og Smør nu. Og der blir strengere og

strengere Kontrol med Meierierne – at de ikke

lader sig plyndre av Byfolk (som strømmer hit

helt ifra Bergen efter Smør; Vorherre maa snart

vide, om jeg kan faa med mig noget til La-

braaten !).

Lev vel! Og Veiret lysne!

Din G.

29. 7. 18.

Igaar paa Hognestad. Alt stend vel til; og den

unge øtti, Baani hans Eivind, fager og gild Ung-

dom, veks meir og meir til; 2-3 av deim er alt

aa rekne for vaksne. Og gamle Hans, 86 Aar,

greier seg utrulegt enno; han høyrer nok noko

lite, men fylgjer godt med; mykje baade gamalt

og nytt hadde han aa røda og spyrja um.

Eivind, som er Formann i Rasjoneringsraadet,

fortalde ymist um Vanskarne og Raadgjerderne

der; mangt hev det vore aa staa i. Men det hev

greidt seg og greier seg rett godt enno. Anna

<side nr=148>

han nemnde var Mauland og hans Rogalandssoge;

Forleggjar er funnen (Dreier) og alt i Stand; men

med Mauland er det den gamle Vansken; han

vert aldri ferdug, og aldri er der Greie aa faa;

kor mykje der kann bli av det er no som fyrr

reint paa det uvisse. Eivind sjølv hev elles fenge

Tak paa ymse gamle Brevskap vedkomande Hog-

nestad og øtti hans der; etter deim hev han sett

upp ei øttetavle, som fører rett høgt upp, – til

ein øttehovding paa Overgangen millom det 15de

og 16de Aarhundrade, Svein Hognestad, som daa

hev vore noko som ein Herse paa Jæren; fraa

honom spann det seg ut ei heil Rad av øtter

millom deim baade (Torkell) Maulandsætti og mi

øtt; det som enno vantar er øttetraaden fraa

honom og uppetter til den store Gamletidi; den

vert nok aldri funnen. Men at eg var so vidt i

øtt med baade Maulands- og Hognestadfolke

hadde eg ikkje drøymt um; laakt hev me fylgt

med, og ille veik hev øttekjensla og øttetanken

vore. Forstod eg Hognestad rett, tenkjer han

paa aa gjera ferdugt det Kapitle av Jær-Soga

sjølv, um Mauland skulde svikte; no spørst det

um h a n fær Stunder nokon Gong; d'er visst um

Lag all hans Tid som gjeng med til altslag offent-

legt Smaa-Arbeid. Men ymist Emne til ei slik

Bok hev han; nokre gamle Rettsdokument fraa

1700-Tale las han upp Prøvur av, som var sers

forvitnelege. Og han held Orden paa sine Ting,

so at fær ikkje han deim ut, so vil dei sidan

kunna koma. Og mykje gamal Soge ligg visseleg

gøymd og unytta i Riksens Brevsamlingar, naar

der kann vera so vidt mykje fraa ei einaste øtt

berre paa Jæren; ein Gong maa ho vel bli fram-

funni og utnytta, um elles Norig fær staa – og

lìva i Ro nokre Tider frametter.

Min Far kom ymist paa Tale; det var han som

var Lærar i "det vestre Distrikt" daa Hans

<side nr=149>

Hognestad vaks upp; og denne stille, flinke, tenk-

same Guten var han Far baade glad i og byrg

av, liksom han meir og meir nytta han til Hjelpe-

lærar. Presten (Frost) lagde daa òg Merke til

Guten; og Hans vart nytta til Lærar heilt ut (i

ein lærarlaus Krins) jamvel fyrr han var konfir-

mera. Far og han vart meir og meir Kjenningar;

og den Venskapen heldt ut. Ja sistpaa vart det

Læraren, som søkte Hjelp hjaa Eleven; siste

Gongen Far var paa Hognestad – eit Par Vikur

fyrr han døydde – bad han endaa han Hans

"hjelpa 'n Aadne" (som daa var paa Holt, og som

han vel hadde høyrt so ymist um). Hans sk"na

ikkje Meiningi; trudde at Far tenkte paa økono-

misk Hjelp, og meinte at Far greidde den Ting

betre enn han vilde kunna. Men Far berre tok

upp att sitt, utan meir Forklaaring; og ikkje fyrr

det vonde var hendt tok Hans til aa forstaa, kva

Meiningi maatte ha vore. Men det vart ikkje

sidan Spursmaal um Hjelp til han Aadne; han

siglde sin eigen Kos, han, og det saag lenge ut

til, at eg heilt og i alle Maatar hadde sagt Far-

vel til Jæren.

– Fraa Tuften Brev; Hagen gjev mykje av

seg; han kallar Morelltréi "Gullgruva" si. Med

Blomar og Frukt gjeng det i det heile godt, um

det vert skralt med Kjøkenhagen; det kann vera

godt aa ikkje vera altfor mykje Specialist.

– Fraa Hulda Brevkort; skralt med VÍre

framleies, men endaa hev dei trivest berre godt.

Fraa igaar av er ho aaleine og vil daa til aa ar-

beide; og Ro hev ho der uppe, og Helsa er fullt

i Stand, so Vonerne skulde vera sers gode. Fraa

Stvgr. Aftbl. (som eg skreiv til for henne) kom

det Melding i Dag um, at Dagboksuppskrifterne

hennar fraa 1905-Tidi kjem, "saa snart Somme-

rens døde Tid er over".

– Tomas (Kverneland) Garborg (ein Jærbu av

<side nr=150>

det g o d e gamle Slage) var her i Fyrrgaar og

stelte noko paa Tòka (serleg det verste Hòle paa

Øvresida Skorsteinen); det vert ei god Hjelp.

Sidan er det Von um, at han kann faa gjera

meir; men alle dei Smaadroparne paa Austsida

av Take er det vanskelegt aa faa Tak paa; god

Tid vil det turvast i alle Fall.

Knudaheibakken 8. 8. 18.

Kjære Hulda!

Takk for Brev 1/8; og tænk, idag er det alt

8/8 ; Tiden galopperer.

Du har ogsaa havt herligt Veir, hører jeg; og

da var det nok gildt at ligge i Fjeldet. Men saa

kom altsaa denne Grisungen i Veien. Naa-ja, og

saa m a a det indrømmes at være fornuftigt, at

det bor nogen paa Gaarden i denne Tid. Men

jeg kan ikke andet end beklage Dig, skjønt Val-

staddalen jo ogsaa er vakker. Forresten, baade

Fjeld- og Hav-Herlighed er vel lidet at stole paa

i Aar; jeg har havt Paradis her længe nu: men

i Dag skodder og blæser det op igjen, saa Gu-

derne ved om det ikke snart bærer hin Veien.

Med Matstellet greier det sig fremdeles ganske

bra, trods Ensformigheden; god Mjølk og godt

Smør og god Ost – god Graut ogsaa forresten

– hjælper utrulig længe. Brød er det noget

værre med; men saa har jeg Inger, dvs. udmærket

Fladbrød og meget godt "Kakbrø". Have har jeg

jo ikke; men en anden av mine Koner – hun

paa Tunheim – har (foruden Havremjøl og Fat-

ost) ogsaa skaffet mig Bær i Overflødighed. Ind-

til videre har det saaledes ingen Fare; og i det

hele blir det vel Parafin-Spørsmaalet, som blir

det avgjørende.

– Ja gid det kunde ordne sig med Vangen-

<side nr=151>

Stua. Herregud, det kunde ikke koste noget for-

skrækkeligt at faa fat i nogen nye Stokker og faa

indsat, om det her og der skulde trænges; og at

h e l e Stuen skulde være raatten naar Taget er

bra, det kan jeg ikke tro. Men Greie paa det

faar du vel engang!

– Ja nu maa jeg i Vei, skal jeg naa Posten!

Lev og hils! – ja nu er Du forresten paa La-

braaten (dvs. naar dette naar østover); jeg faar

adressere did nu altsaa.

Din G.

Befinder mig midtveis i 20de Sang; de 4 siste

skulde jeg ønske at faa fra mig i ett Kjør; faar

nu se da.

Knhb. 8. 8. 18.

RuskvÍr i Dag – etter ein rett lang God-

vÍrsbolk.

– Brev fraa Hulda; enno Inkje avgjort um

Vangen-Stova. Men Andreas (Trøan) skal forfara

Veggjerne no ein Dag, – um det kann vera Mei-

ning i aa tenkje paa nokon Handel. – I Over-

morgo flytjer ho til Labraaten att. Og ho ventar

"Gjensyn snart". Eg vilde nok gjerne bli ferdug

med Odyssevs her (sìt midt i Song XIX no); men

ingenting er visst; Parafin-Naudi kann drive meg

aust-yver fyrr eg tenkjer.

– I "Den 17de" er ein "Lærar" ute og spør

etter ei Samling av Bladstykki mine (o. dl.) att.

Men i Tider som desse er det visst raadlaust aa

tenkje paa den Ting. Fær vel elles spyrja Ny-

gaard, og so svara.

– "Han Johan, Son hans Fanta-Mattias", eller

no M. J. Mathiassen Schou, ligg og skal døy no,

etter eit Brev eg fekk idag. Eg gjekk nettupp

og venta paa aa sjaa han stige inn i Stova mi

<side nr=152>

naarsomhelst; Sumar Tid og storfint VÍr, – no

k u n d e han ikkje halde seg i Ro lenger, tenkte

eg. Men "langt fremskreden Mavekræft", som

Dokteren kallar det, vil nok tvinge han i Ro for

godt no. Og underleg nok: det er liksom noko

av meg sjølv sloknar med honom, noko av det

ein vel sist gløymer: Overgangen millom dei siste

Smaagut- og dei fysste Ungdomsaari. Med honom

døyr vel ein av dei alra siste av det gamle

"Fante"-slage (han er Halv- eller Kvart-? –

Zigøynar); han skulde daa helst vera glad med

aa faa "sleppe". Men i den vesle Brevstubben

sin segjer han Inkje um det; han berre takkar

for det vesle eg kann ha vore 'n til Hjelp og

ynskjer eit Par Ord til Svar; det skal han òg

faa, um det ikkje vert stort eg kann skrive.

Knhb. 12. 8. 18.

Igaar var det Hundadag: so varmt, at det var

mest vel mykje. Men i Dag er det svalt att.

Og Lufti – som vanlegt i Sumar – graa-eimut.

Elles so godt VÍr i det seinste, at det var Synd

aa klaga; Høye inne all Stad, og her og der –

som hjaa Nils Aarrestad paa Tunheim, der eg var

til Middags igaar – tek dei i Dag til med (Bygg-)

Skurden.

Men eg tek til med Song XX.

Siste Ufredsmeldingarne gjeng Tyskland so vidt

imot, at det mest kunde sjaa ut som ei Vending.

Og Amerika fortél, at det enno kann skaffe 12 1/2

– eller var det 22 1/2? – Millionar Soldatar.

Naa-ja; dei kunde ikkje slagte for mange Millio-

nar, um dei dermed fekk tynt Ufreden for all

Framtid; men dertil krevst det meir enn Ame-

rika enno tenkjer paa; ein ny politisk og økono-

misk Samfundsskipnad (og Nyskipnad i Tyskland,

<side nr=153>

Republik eller iminsto Klave paa den prøyssiske

Junkerdomen). Her er daa kje anna aa segja

enn det gamle: "me fær no sjaa daa".

Knhb. 15. 8. 18.

BøyevÍr; hyljande Regn, so det fossar ned-yver

Ruturne, og so Upphald att, – i jamt og raskt

Umskifte. Og so kaldvore; det er verst for meg.

Men eg driv paa best eg kann; tek i Dag til

med XXI.

– Brev fraa Hulda (11. 8); ho er paa La-

braaten no; det var nok litt hardt aa rive seg

laus der uppe, skriv ho (og same Dagen ho drog,

døydde det endaa ein av dei gamle der uppe

(Simen Trøan)); men paa Labraaten "er ogsaa nu

et Paradis, og vi har det udmerket i alle Maader."

"Barna" er farne til Fjells (men "lengta heimatt"

fyrr dei reiste); dei hev slite svært med Hagen;

men det løner seg au; "alt bærer vidunderligt."

Vangen-stova er kjøpt (og betala); Kr. 330 for

den og 2 Maal Grunn til "Tuft" – litt lenger uppe

(i Skogen); det er svært rimelegt, og ho er

"meget taknemmelig" mot Olav Straalberg – med

god Grunn. Men um ho no kjem til Jærs oftare

– –. "Hiawatha" kann det vera Von um aa

faa upp i Sverige; no gjeld det aa faa det umsett.

Og kven veit? Det vilde gjera seg godt, etter

mi Tru; ille at D. n. T. ingen hev som kann

spela Hiawatha. – Sjølv hev ho ei Komedie og

ei Bok aa skrive; men no er det berre Kirsebær

og Tomatar aa tenkje paa; Breve sluttar med

"paa snarligt Gjensyn"; men eg hev mine 4 Son-

gar og dertil "Skogen" aa tenkje paa. Det spørst

um VÍre – ja og so denne stakkars Parafinen.

– I Klepp "Vinstrelag" hev dei sett upp Korn-

toll paa Valprograme sitt. Og dei nye Ting-

<side nr=154>

mannsemni – Kleppe og Norheim – er Korn-

toll-menn. Reaksjonen vert sterk paa all Vis no

her paa Jæren. Men Herregud; det vert visst

berre Reaksjon allstad.

Knhb. 24. 8. 18.

Brevkort fraa Tuften; dei hev det regnlegt i

Lom med. Og Aakeren stend svært grøn. Berre

det ikkje altfor mange Stader vert til det, at dei

lyt slaa Aakeren ned til Grønfòr? – Naa; enno

er det for tidlegt aa spaa.

Fraa Hulda Brev; ho hev det "travlt som Mus

i Barselseng"; men i Hagen stend alt vel til.

Og meg hev ho sendt ei gild Forsyning av det

eine betre enn det andre, Frukt, Bakverk, Spikje-

flesk, slikt som nettupp no kom serskilt vel med.

So det er nok godt aa ha Labraaten au, attaat

Knudaheibakken! – og ha godt Folk paa La-

braaten, um eg her gjeng aaleine.

– 2 Ark Korrektur med ein Gong igaar; dei

set i. Og eg fær spenne i, eg med, so godt eg

kann; enno hev eg att 2 1/2 av dei 24 Songarne.

Men eg "ser daa Land" no. Gjev det kunde

slutte med dette Regne! Ho Inger i Mærlio

spaadde godt igaar; "for no slutta' Hundada'ene";

jau takk! Det vart spaatt GodvÍr, daa Hunde-

dagarne byrja med; men Spaadomar sæter kje

meir enn dei hev gjort. Elles er det gode Stun-

der millom Bygjurne; og stilt millom Stormda-

garne; men alt er usætande, – so nær som

(Halv-)Kalden; den er stø.

– Ein "Lærar", og no sist tvo, hev i "Den

17de" teke upp att det gamle Spursmaale: um eg

ikkje vil gjeva ut Bladstykki mine og andre Prosa-

stykke i Samling. Eg svara, at Tiderne ikkje er

laglege for slikt; men dei meiner at her alltid

<side nr=155>

vart so vidt Kjøparar at det greidde seg. Eg sva-

rar, at eg vil raadspyrja Forleggjaren, og at det

i det heile ikkje skal staa paa meg; men sant aa

segja trur eg lite paa heile Tanken. Dessutan:

skulde der bli Meining i det, maatte eg faa med

eit og anna som vilde gjera Samlingi dyr, og for

mange "tabu" (soleis "D. n.-n. Sprog- og Natio-

nalitetsbevægelse" og "Jesus Messias"). Eit fælt

Rote-arbeid vart det og – hu, enn alle dei gamle

Avishaugarne eg maatte kava meg igjenom! –;

men . . . naa-ja; fær sjaa. Nygaard vil i k k j e

bry seg um det. Men Norli kannhende?

28. 8. 18.

Det minkar med Pappere. Liksom med Mat

og med snartsagt alt. Men so minkar det med

Arbeide òg: eg er midt i næstsiste Songen. So

eg er rett nære Land. Og eg fær draga, so snart

eg fær sett punctum finale til 24de; "Upplysnin-

garne" set eg upp paa Labraaten.

Det er elles paa Tidi at eg fær segja Odyssevs

Farvel. Eg hev masa med 'n for lenge; set eg

meg til med 'n no, so vil eg helst sovne.

VÍre er kje heller noko rart. Det var godt,

stundom storfint, fysste Helvti av Hundedagarne;

so vart det graatt og regnlegt og stundom rett

svalt; mest jamt uklaar Luft; fraa Halvdimme til

Tettskodde. Etter Hundedagarne hev det halde

paa mest sameleis; men det hev vore lite og

inkje Regn, so i Dag laut eg aat Tjønni etter

Vatn att. No "snur" han visst paa nytt; det er

Sol og klaart (men dimmut i Have) og ein Nord-

vest so kald, at Soli greidde ikkje aa faa han

varm i sjølve Middagstidi. Vil han halde soleis

paa, vert det berre godt aa faa reise.

– Fraa Indiamannen min Brev (paa norsk-

<side nr=156>

danskt i Dag); han skriv, kva Tid eg "vil være

saa elskværdig" aa gaa igjenom "Snøfuglar"-ne

hans; det er vel same Diktsamlingi, som endeleg

hev fenge (ein god) Titel. Eg svarar, at fraa

midt i Septbr. . . . Daa lyt eg nok i Veg med

den politiske Kannestøyparen; men eg klarar det

vel. –

– Kom i Dag til aa sjaa paa "D. 17de" for

20de d. M.; las der eit nytt lite astronomisk

Stykke av S. Enebo; han skriv godt Norskt, attaat

det at han er ein glup Himmelgranskar. Fyrr

hev han fortalt um den "Verdi" som no hev

"Domedag" ("brenn", forgasar seg) uppe i eit av

"Himmelteikni"; der og i det siste Stykke

("Fiksstjernehimmelen") gjev han so full og klaar

Greie paa Stjerneheimen, at ein kunde vente

Prestarne vilde skrike upp,; men dei skynar vel,

at her gjer dei best i aa tegja. Men for mange

maa det vera rett revolusjonerande aa faa Greie

paa, at me lìver i øveheimen, og at det er

"Skapingsdagar" og "Domedag" kvar Dag rundt

um i denne Endeløysa, som er utan Grensur i

Tid som i Rom. – Det som elles hjelper det

store Fleirtale er, at det slettikkje tenkjer. Og

kor mange promille kann det vera, som i det

heile les slikt som dette um Stjernehimmelen?

– Er det so mykje som ein av tusund, so er

det vel Høgdi. Prestarne kan ta det med Ro.

– Fraa Krigen melder Bladi, at Vestmagterne

held paa aa gange fram; gjev det maatte vara.

Det vart Reaksjon (dvs. meir Reaksjon) daa med;

men ikkje fullt so vonlaus Reaksjon, trur eg.

Knhb. 4. 9. 18.

Det lid med' det skrid. Men September ser

ut til aa vilja lure oss i Aar; det er strid, sur

<side nr=157>

Nordvest jamt og eit svært urolegt BygjevÍr.

Endaa høyrer eg elles (og ser), at Folk lurer inn

i Tylvtevis med Kornlass; og kann Maten koma

i Hus, fær det vera det same um ein Penne-

slikkar frys litegrand.

– Fraa Overlærar Møller Brev; han hadde

tenkt paa ei Foredragsferd um Grunnskyldsaki,

men vart sitjande med noko Skulearbeid, so dei

Møte som vart tillyste laut bli avlyste att. Men

han vil taka det att sidan; det er ein av dei faae

utvalde, denne Møller.

– Brev fraa Nygaard um Stubbsamlingi; han

meiner me bør gjera som med Gunnar Heibergs:

gjeva ut Samlingi i serskilde Bøker, so kvar kann

kjøpe det han bryr seg mest um og ikkje er

bunden til heile det lange og dyre og seint ko-

mande Verke; det høyrest vitugt, og eg hev svara

Ja. Fysste Bande kann koma til Hausten; eg

fær byrja med Politik og Samfundsarbeid fysst,

trur eg.

– Paa Labraaten er alle heime no att, so nær

som Gamlen daa. Og dei er i fullt Mas med

Hausting. Hulda hev sendt meg ein ny Post-

pakke med Eple, Pylse, Ost; det kom vel med,

sjølvsagt, og er meg til god Hjelp desse siste

Dagarne. No er eg midveges i siste Songen og

vil kunne pakke inn um eit Par Dagar.

Og eg tek til aa lengte austyver. Kalde Dagar,

lenger og lenger Kveldar utan Parafin, og eg

sjølv meir og meir trøytt av Heksameterfiling, –

det vil vera best aa "koma i Hus" att.

Knhb. 8. 9. 18.

Husa Storm. Og Graaskodde langt innyver

Lande; eg kann nettup skilja Garborgsaasen. So eg

fær segja at Jæren tek ublidt Avskil med meg i Aar.

<side nr=158>

24de Song gjeng endeleg i Posten. No hev

eg berre Fyreorde og "Upplysningar" att. Og

so er det Stræve yverstade, – eit Stræv eg visst

fær lite Hugnad av.

– Takk for i Aar, Jæren!

Labraaten 3o. 9. 18.

Eg fekk sjaa inn-um paa Garborg og Hogne-

stad; Tu laut vera. For tvo Ark Korrektur hadde

eg aa greie, og nokre Brev attpaa.

Til Haugesund naadde eg Kl. 12 um Natti;

som vel var, tok Nils Sund og Olav Dagestad

imot meg, og eg vart berga i Hus. Men daa eg

sa, at eg laut avstad att i Morgo, so fekk eg vita

at i Overmorgo Kveld vilde Kjenningarne mine

møtast med meg her, so at no slapp eg ikkje

avstad, fyrr det Møte var fraa-seg-gjort.

Eg kjende, at ein Kvil kunde gjera godt, og

slog meg til Ro; og um VÍre ikkje var som det

skulde, – hjaa Sund hadde eg det godt nok.

Det var nok ille, at eg laut taka meg ein Dag i

Bjørgvin med (sjaa um Olav Rusti); men so fekk

eg taka Resten i ein Jufs; daa naadde eg endaa

fram til Fredag (og ny Korrektur); og "Fyreord"

og "Upplysningar" skulde eg vel greie paa ei 3

–4 Dagar.

Dei Par Dagarne gjekk snart. Og "Møte" –

eit heilt lìte Gilde – vart gildt nok : mykje godt

Folk fann eg der, og mange huglege Ord vart

meg sagde. Sistpaa kom ei Gaave paa 10 000

Kr. regnande nedyver meg . . .

Med same stod eg der rett uppraadd; slikt hadde

ikke hendt meg fyrr. Kva skulde eg gjera; kva

skulde eg segja? Eg fann ut, at for i Kveld laut

det bli med Takk og Glede og Von um, at eg

skulde faa Pengarne nytta paa ein Maate, so at

<side nr=159>

baade Gjevarann og eg kunde vera fornøgde med

det. Fraa Gjevar-Sida kom det nokre Ord um,

at Pengarne var til meg p e r s o n l e g t – no i

desse vanskelege Tider – servanskelege for alle

Forfattarar, men ikkje minst for oss norske –;

og det norske Haugesund hadde daa fysst og

fremst tenkt paa meg, ein Ryger, og ein norsk

Ryger, som dei sjølve. Eg takka paa nytt og

meinte at eg skulde nok bruka Pengarne, so dei

vart meg sjølv til Hugnad. Me skildest sistpaa i

beste Lag; og eg krabba meg i Regn og Rusk

umbord i Baaten.

I Bergen helsa eg paa Olav Rusti, som var

heimkomen fraa Sjukehuse att – utan Opera-

sjon –, og var etter Maaten i rett god Stand.

Men for meg – som ikkje hadde sétt han paa

eit Par Aar – hadde han folna rett mykje av,

so eg visste kje rett kva eg skulde tru eller ten-

kje. Han var med godt Mod og vilde til med

Arbeide att, ja var nok alt so smaatt i Veg. Og

no var det, at hans rette, store Arbeid skulde

byrja; for no kjende han seg Herre yver sin

Kunst – heilt-ut. Eg vil tru det beste. Men

det hender nok, at naar me endeleg kjenner oss

ferduge med Skulegang og Fyrebuing, – so hev

det veikna for mykje med Krafti; gjev det ikkje

var so i dette Tilfelle.

– Resten av Ferdi tok eg i eitt. Og alt gjekk

godt; i Kristiania raaka eg ein Kjenning og Skyl-

ding fraa Sandnes, som eg likar godt (Son hans

Ola Aase; han som eg hadde "butt hjaa" dei 8

Vatnedagarne i Sumar); han hadde vore sjuk,

men hadde friska seg upp paa "eit Kvil'stelle"

upp i Hallingdal og var no full Kar att. Fraa

Dramnsbanen kom eg med siste Toge; daa

eg kom der ut, var det full Haustnatt; det var

so svart, at eg "ikkje saag Neven for Tennerne".

Og daa eg var komen til Labraaten, var det meg

<side nr=160>

raadlaust aa finne Porten, – Inngangen til mitt

eige Hus. Lange Tider gjekk eg att og fram og

upp og ned, men fann berre Gjerde med Staal-

traadbandi øvst; endeleg, daa det so smaatt tok

til aa graane av Dag, berga eg meg ned til Steins-

vikporten og inn den Vegen; baska meg upp

Bakken, til dess eg fann Vegen paa den Sida;

kom so sistpaa til Hus so ved 3–4 Tidi.

Men daa var eg so trøytt, at eg orka knapt

halde meg uppe. Dagen etter vann eg meg ikkje

upp. Og sidan kom det ei av mine vanlege halvt

Trøyttleiks- og halvt Sjukdomstider, som eg enno

ikkje heilt hev vunne yver; og Upplysningarne

til stakkars Odyssevs er eg kje heller ferdug med.

Eit Grand Avismas fekk eg, av di ein Bladutspyrjar

i Haugesund hadde mistydt ein Setning eg hadde

sagt. Men med September er eg ferdug i Dag. Og

atterutsigld i det heile. Fraa Indiamannen hev eg

alt fenge ny "Uppringjing" ; og fraa D. n. Teatre

kann eg kvar Dag vente Rykkjing etter Kanne-

støyparen. Men med Arbeidskraft og Arbeidshug

og Nattesvevn er det so skralt, at eg er ikkje

meir enn halv Arbeidskar.

– Dei 10 000 fraa Haugesund hadde eg sist-

paa tenkt aa gjeva til D. n. Teatre. Men fraa

Haugesund kom det meir um, at det var til meg

og Huse mitt, Pengarne i desse Tiderne var

gjevne; og um Tiderne kunde Hulda fortelja meg,

at ho alt lenge hadde lote bruka av Bankskillin-

garne sine til Huse, – dei Skillingarne, som nok

ein god Dag kann turvast vel til Framtidstrygd for

henne. Teaterdraumen gjeng daa i Kaos, den med.

Og no vert det – fysst aa faa gjort Ende paa

Odyssevs, og so i Veg med indisk Lyrik og dansk

Komik; hu, gjev eg kunde setja full Steam paa!

<side nr=161>

8. 10. 18.

Hulda, som igaar skulde reist til Notodden paa

Ungdomsmøte, ligg sengfast og maa ha Tak i

Dokteren; det er, trass i Uppskurd og endelaus

Diæt og all Ting, dei gamle Ugreiurne. Eg trur

ikkje paa, at ho kann koma avstad; det vil taka

Tid enno, dessverre, fyrr bo vert heilt frisk att.

– Det "store" tyske Fredstilbode (gjenom den

nye Rikskanslaren, den badenske Hohenzollern-

prinsen Max) syntest med det same aa gjeva Von;

no, nokre faa Dagar etter, kjem det meir og meir

upp, at det berre var ein ny Freistnad paa aa

vinne Tid; Keisar Wilhelm hev i eit Bòd til

Heren endefram sagt, at det i k k j e er Meiningi

aa slutte med Ufreden. Og etter Meldingar fraa

Frankrike fér Prøyssardomen fram med same full-

komne Villskapen som fyrr mot jamvel dei Byarne

og Landstròki dei vert drivne burt ifraa og Folke

der. Kravi vert daa berre strengare paa, at Tysk-

land maa faa si Straff – og Folkestyre koma

istadenfor Keisar- og Junkerstyre –, fyrr det

kann bli nokon Fred som er litande paa. Svar

fraa Wilson – som Tyskland denne Gongen

vende seg til – er vel snart ventande.

– GodvÍr fraa Morgonen no um Dagarne,

men Regn til Kvelds; skrale Haustvoner. – Ar-

beidskrafti mi i Framgang; i Dag eller Morgo

maa eg vera heilt ferdug med Mskr. til Odyssevs-

kvæde – "Upplysningarne".

10. 10. 18.

Dokteren var her igaar; og han sette so vidt

Mod i Hulda (som elles alt kjende seg i Fram-

gang), – at i Dag stod ho upp. Og i Kveld er

ho paa Veg til Notodden. Ho var nok ikkje sterk

enno. Men ho fekk Telefonbòd um, at det vart

<side nr=162>

raadlaust for dei der uppe no, um ho ikkje kom;

og so ligg ho i Drammen (hjaa Dalsfolke) i Natt,

og paa Kongsberg (hjaa Mortensonfolke) i Morgo

Natt, og trur daa ho skal klara seg ifraa det. –

Meg gav Dokteren Kort paa finare Brød; det

vonar eg skal tryggje meg mot dei Vanskarne

som det vanlege, urimelegt grove og tunge "Stats-

brøde" veld meg.

– Ferdug med "Upplysningarne" ; no er det

berre Misprentingarne att; dei skal eg vel greie

i Morgo. Og so bér det i Veg med India-Ma-

nuskripte og "Kannestøyparen". Eg kann rekne

meg noko-so-nær arbeidsfør att.

– Svare fraa Wilson er kome; og det er godt.

Ikkje avvisande, um det elles er eitt og anna han

vil ha nærmare upplyst; men det han segjer greidt

er, at der kan kje bli Tale um Fredsforhandlin-

gar, so lenge det stend tyske Hermenn paa fra-

mand Grunn. Svaret hans vinn fullt Samtykkje

hjaa Vestmagterne.

– Hev lese siste Hefte av "Det 20de Aar-

hundrede"– med eit Ordskifte millom Emil

Stang og Ludv. Meyer um "Socialistisk Beskat-

ning og Samfundsordning". Eitt og anna kjem

fram der, som er godt. Men meir og meir kjen-

ner eg, at Socialdemokratiet med si Samfunds-

allmagt ber meg imot; Rettsstaten – med Kravet

um Rett for alle,men samstundes med greidt og

fulltrygt Rom for Individualiteten – er det eina-

ste, eg kann vera heilt med paa.

15. 10. 18.

Kort fraa Hulda. Ho hev kvilt seg fram – i

Drammen, paa Kongsberg, paa Bane og Bil(1 1/2

Time yver Meheia; i mi Tid kosta den ein Dag)

– og greidt det rett godt; til Notodden kom ho

<side nr=163>

Laurdag. Der "dansa ho med Ungdomslagsfolk

8–10 og greidde det so vidt"; Dagen etter i Ro

til 7 Etterm. Noko rart er det nok ikkje. Og

"botnalaus Surpe og endelaust GraavÍr". Men

"Ungdomen ser gild ut". Fredag Foredrag, –

"um Reidskapen held daa". Ja, det vert vel

Spursmaale. Ho vaaga seg svært snart ut.

– Ferdug med den indiske Metafysiken. Ulik

den europæisk. i mangt er han lik ‘n i Hovud-

saki; so og so mange Skular med so og so mange

System og større og mindre Tilheng; dei ligg

meir eller mindre i Strid; formar ut sine System

meir og meir gløgt, og Skule- og Systemtale

veks; Kviletider kann koma, daa eit Motesystem

fær Magti; men so tek ny Strid til; og soleis vil

det gaa, so lenge Folke er unge nok til aa tru,

at eit "aalmennsamt" (dvs.: alle samlande) System læt

seg finne. Og daa Filosofien er tankekvessande

Aandsgymnastik – og stundom, gjenom vitug

Etik, kann vera samfundsgagnleg –, so er det

godt, at han held seg med Mod og Arbeidskraft

dvs.: held uppe Draumen um, at Livs- og Tilvære-

gaata er løysande.

– Fraa Nils av Ekenstam Brev um eit samla

rettsdemokratisk Møte (i Lund 26de ds.); Freds-

vonerne, segjer han, krev, at me no gjer noko;

i eit Møte i Kaupenhamn hev dei svenske og

danske vorte samde um det. Eg hev mine store

Tvil, 1) um Fredsvonerne (Vestmagterne hev alt-

for gode Grunnar til aa ikkje tru paa den prøys-

siske Fredsviljen), 2) um Europa vil høyre paa

Smaamagter, som ligg utanfor Krigen, det er (no

um Dagen): utanfor Verdi; men Møte vil vera

hyggjelegt og kann bli gagnlegt for oss sjølve, so

me fær gjera det me kann til aa koma med.

Men eg hev so lite Tid, at kunde eg draga meg

undan, so gjorde eg det.

<side nr=164>

22. 10. 18.

Hulda heime att og i god Stand. Ho hev havt

det godt der uppe; og den Ungdomen, ho hadde

med aa gjera var svært gild. –

Ja. "Me hev mykje gild Ungdom". Men han

veks til; og so høyrer me kje meir til ‘n; han

fær nok aa gjera berre med aa livnære seg. Og

Mengdi dreg til Byarne; der vert dei i det høgste

Socialdemokratar. So dei "store Vonerne", me

plar setja til den "gilde Ungdomen", – dei er

ikkje rart underbygde. – Serleg paa Austlande

gjeng det nok helst atterut med Ungdomen, daa

visst i Norskdom; det maskerte Motstræve, som

kallar seg Austlandsmaalstræv, men er Danske-

maalstræv, gjev slikt eit godt Paaskot til aa draga

seg undanfraa, d. v. s. gjera Vending i m o t Norsk

domen.

Fraa Valstriden høyrest det fraa mange Kantar

um Framgang for Høgre. Ein av Grunnarne til

dette er, at Høgreblad (og mest Høgre-Valtalarar)

lovar Folk Brennevinsfridom att, um dei vil gjeva

Høgre Magti.Og daa fær dei mill. a. Stormengdi

av "Ungdomen" med. For me hev vore "demo-

kratiske" og havt "Tru paa Ungdomen" og sekkt

Røysterettsgrensa heilt ned til – er det kje 21 -

Aarsalderen? –; til Takk for det kann me snart

faa sjaa Ting som me minst hadde venta. Og

daa kjem Bakstræve til aa syngje upp: var det

kje det me sa, kanskje? – Me paa Vinstresida

vil daa lite kunna svara; me hev altfor lite tenkt

paa, at det k a n n vera faarlegt aa innføre bor-

garleg Rett fortare enn økonomisk Rett i Sam-

funde.

I det heile kann me faa lære mangt og mykje

i dei Tiderne som no kjem. Um daa ikkje Ufre-

den held paa, til dess han hev gjort Ende paa alt;

det ser helst ut til aa myrkne att med Freds-

vonerne.

<side nr=165>

– Eg for min Part driv no um Dagarne paa

med indisk Draumlyrik (SrÓ Ananda Acharya).

24. 10. 18.

"Snøfuglar" av den indiske Diktaren paa "Gau-

risankar Sæter" i Alvdal (Vesl’-Elvdal) kann –

etter Brev fraa Forleggjaren (Nygaard) ikkje koma

til Jol (for Skuld den Streiking paa Prenteverki,

som snart vert sett i Gang). So ille som dette i

mange Maatar er, so er det paa ein Maate godt

for meg; eg tarv ikkje sprengje so hardt paa len-

ger. Og kann gaa paa med Holberg, so snart eg

vert fullferdug med Homer; D. n. Teatre bør

ikkje turve vente.

– Det hev vore ein og annan liten Freistnad

med GodvÍr; men nei ; rett som det er trafsreg-

ner det att. For turr Vaar og for vaat Haust, –

det er nettup som det i k k j e skal vera; men alt

vondt skal vel samle seg no: Krig, Pest, Dyrtid,

Halvsvolt. For meg er ikkje minst dette ende-

lause Regne – med tung og myrk og ofte skod-

dut Luft - til Mein; eg lyt stundom plaage Augo

med Ravljos mest heile Dagen. Og so all den

gode Bjørkeveden, som me sette upp ute til Tur-

king – jau Takk! han rotnar vel snart burt.

Kjem det so ein dugeleg Frostvinter, so kann det

bli Moro, skulde eg tru! – Tuften ligg alt –

"Spanskesjuke", um ikkje (enno) noko sers hard

–; og skal det halde paa som det no ser ut,

vert Verdi vel meir og meir eit Sjukehus og eit

Likhus.

– Vali lovar oss kje heller noko Gjestebod.

Høgre arbeider seg fram-yver (serleg ved aa lova

Folk Brennevin – at det hev ein Hop Lækjarar

med seg her kann vera rimelegt nok; di meir

Sjukdom, di betre for Dokteren –); Vinstre og

<side nr=166>

Socialdemokratar veiknar; og Smaabrukarar og

Arbeidardemokratar med sine i Sanning gode

Program, dei kjem mest ikkje med. Det er elles

rimelegt paa ei Vis: di meir raadlaust alt ser ut,

di meir gjev Folke Vonerne upp og samlar seg

um det eine store Krave Brennevin. Ingenting

nyttar; lat oss drikke oss ihel!

– Brev fraa Ekenstam; Lund-Møte (etter

Ynskje herifraa, som kom sterkt fram i det Møte

me heldt) utsett til 16de Novbr. Daa maa det

vel bli lettare for oss alle her.

3. 11.18.

Den store Ufreden fraa 1914, som i Fysstningi

saag ut til berre Menneskjeslagting og Reaksjon

– det syntest sjølvsagt, at Prøyssen–Austerrik–

Tyskland maatte vinne – ser meir og meir ut

til aa bli ein veldig historisk Operasjon, som med

alt Blodtap endaa vil kunna bli til Framhjelp for

øttehelsa.

Det fæle Stykke ramsvart Millomalder, som

kalla seg Russland, ser verkeleg ut til aa ha fenge

operera burt – for godt – Tsardøme; og Bol-

sjevikarne – som lenge saag ut til leigde Prøys-

sen-Tenarar – skal, etter det som meir og meir

synest visst, vera ærlege Framgangsmenn, som

baade vil og synest vera i Stand til aa gjenom

føre verkeleg ny Tid i Russland. Og Valdsrike

skìl seg sund i nasjonale Rike; sjølve Polen sy-

nest nyreise seg. Det andre Stykke – noko

mindre svart – Millomalder, Austerrike, er sprengt

sund og i fullt Arbeid med aa skipa seg i Nasjo-

nalrike: Ungarn, Bøhmen, Serbia o. s. fr. Sjølve

Prøyssen –seinare Millomalder – baskar i alle

Fall med aa skipa "konstitusjonelt Styre"; ja

Tanken um Republik er uppe der med; og So-

<side nr=167>

cialdemokratarne held iminsto uppe K r a v e paa

økonomisk Nyskipnad.

Alt er enno meir og mindre uklaart. Og So-

cialdemokratarne er for mykje berre By- og Fa-

brikkfolk til aa kunna gjenomføre ein naturleg

Samfundsøkonomi og dermed ein full og trygg

Fridomsskipnad. Men berre dette, at det gamle

ramlar i Røys og tvingar Folk til aa taka Sam-

fundsspursmaali upp att til ny Gransking, berre

det er ein stor Ting. So langt skulde nok "den

europæiske Kulturen" kunna koma utan aa spille

eit Hav av Blod; men den europæiske Kulturen

var ei Lygn, og Blodhave og Milliard-Øydsla hev

dermed nok turvst, um ei Vending skulde koma.

Og kann me stole paa, at Vendingi – etter so

grenselause Offer e r komi, – so maa vel den

endelaust tunglærde Verdi sidan kunne vinne seg

lenger fram utan nye Blod- og Brandhelvite.

– Eg held paa med " Kannestøyparen"; ferdug

um eit Par Dagar. Men um D. n. Teatre hev

Folk til aa spela det? Og um det i det heile

klarar seg, so umogelege Tider det hev fenge til

aa baske seg fram gjenom? – Der er nok ein

Bondemillionær, som (gjenom Hulda) hev lova det

10000 Kr.; og ein og annan Smaasum elles er

komen eller ventande ; men kva er Tusundkronur

i denne Tid ?

– Brev fraa den indiske Diktaren er kome

med nytt Krav; Chr. Dybwad vil forleggja, so no

maa Manuskripte bli i Stand . . . Mange Bøner

les eg no um Dagen yver Chr. Dybwad; men

kva eg skal gjera, korleis eg paa rimeleg Vis skal

koma ifraa det – – –

– Meldingi um det utsette Lund-Møte vart

vel motteki med same; men no kjem det Brev

fraa Møller um nye Vanskar (det er so ille ugreidt

og uvisst med Skularne i desse Tider), so no

stend alt i same Skòra att. Eg fær freiste paa

<side nr=168>

aa faa Myrvang (og kannhende Lyng) med; eller

so fær eg – med lite Hug – reise aaleine.

4. 11. 18.

Siste Odyssevs-Korrekturen send, – endeleg.

– Av Nytt fraa Verdi: Austerrike heilt ut-

gjenge or Ufreden; Ungarn heilt skilt fraa Auster

rike (som vel i det heile løyser seg upp); Keisar

Wilhelm vert sitjande, men vil vera "Diener des

Volkes" (ein slik Talemaate kann vel alltid Tyska-

rar taka god); Jødarne hev fenge att sitt Kanaan,

Palæstina, og festar Verdi rundt med varm Takk

til England for dette. Og for mange Jødar (som

dei russiske o. a.) vil det visseleg vera godt aa

faa eit Heimland; elles vil det gaa no som etter

den fyrre Babylon-Tidi: Fleirtale av Jødar vert

verande Utlendingar. Dei vil leggje Verdi under

seg, ikkje med Staal, men med Gull; og dei er

visst lenger paa Veg med dette enn me tenkjer.

– Det n. Teatre hev havt Aarsmøte. Hulda,

som var der, fortÍl at Mode i Aar var serleg

skralt; sjølve Teaterstyraren rødde berre um Van-

skar. Eg kunde kannhende ha spart meg Brye

med"Kannestøyparen" (som nettupp er ferdug);

visst er dette likevel ikkje, so det er best Arbei-

de er gjort.

12. 11. 18.

Fred – endeleg. Tyskland hev bøygt seg for

Vestmagt-Kravi, og siste Skòte er gjort.

No hev Tyskland dertil gjort Revolusjon, – det

eg minst hadde venta. Keisar Wilhelm er rømd

(til Holland) og avsett (med heile sitt Hus) –

det er den 3die Keisaren, som Krigen hev blaase

burt, attaat nokre (tyske) Kongar og Smaafyrstar,

<side nr=169>

– og Socialdemokratarne hev teke Styre allstad.

I Staden for Fyrstar og Prinsar hev ein gamall

S'lmakar vorte Rikskanslar; og dei gamle og dei

"uavhengige" Socialdemokratarne hev skift Riks-

raadspostarne likt imillom seg. Og alt hev gjenge

fredelegt og rolegt. Folk hev endeleg misst Trui

paa det gamle; og um Fleirtale vel knapt trur

stort paa Socialdemokratie heller, so er dei so

trøytte av Blodfløyming og so utarma av Halv-

svelting, at dei tok Revolusjonen med Ro. Van-

skarne kjem nok. Men dei kjem visst ikkje, fyrr

Grunnlovstinge – som alt er innkalla – skal

til med aa slaa den nye Skipnaden fast.

Det vilde elles vera godt, um det socialdemo-

Kratiske Styre heldt seg so lenge, at det kunde

faa røyne seg ut; Socialdemokratarne hev enno

mykje aa lære. Det kann bli lærerike Tider i

det heile, dei som no kjem.

– Dei Freds-(Vaapenkvile-)Vilkaari, som vart

sette, er stride (Vestmagterne hadde med Keisaren

og Militaristarne aa gjera daa), men vert vel no

lempa paa, – liksom der alt er tenkt paa aa

syte for, at det tyske Folke ikkje tarv svelte alt-

for hardt, fordi det so truskyldigt fylgde si "gud-

gjevne Styresmagt". – Slutt paa dei dyre Tiderne

vert det elles ikkje paa lenge.

– I Overmorgo lyt eg nok til Lund. Men

heilt aaleine vert eg daa ikkje; Lieng kjem til aa

vera med, ettersom Lyng i Dag telefonerar.

20. 11. 18.

Til Lund kom me.

Men der var ikkje noko skandinaviskt Møte.

Det var Spanskesjuken, som var komen i Vegen;

me raaka Nils av Ekenstam, som var oss ein

hyggjeleg Vert, tok oss med paa Aarsmøte aat

dei svenske Rettsdemokratarne og fekk gjenom

<side nr=170

Telefonen skipa eit lite skandinaviskt Mote i Kø-

benhavn; so drog me til Malmø og fekk stelt paa

Passi vaare – med ymist Bry, av di Ordet "retts-

demokratiskt Møte" vart nemnt (eit Ord som vel

hev klinga revolusjonært for den skikkelege dan-

ske Konsulen); so til Lund att, der me mill. a.

saag Domkyrkja. Dagen etter til København, der

det "skandinaviske Møte" (1 svensk, 2 norske, 7

danske) kom i Stand, og der me raaka fleire av

dei fremste danske Georgeistar og Rettsdemokratar

(Severin Christensen, Sophus Berthelsen, Dr. Dam

o. fl. – gilde Karar). Det skandinaviske Mote

vart daa helst danskt; Danskarne tala mest, og

mest um danske Spursmaal; nokon skandinavisk

Eldhug var der ikkje; og eit Par av Georgeistarne

var heilt eller halvt imot sjølve Rettsdemokratie

med. Møte kom likevel til Lags um aa freiste

aa faa europæiske Framgangsmenn og -Lag med

paa ei Samling um den rettsdemokratiske Tanken.

Stemning for eit skandinavisk Tidskrift var der

millom danske som millom svenske Rettsdemo-

kratar; det kjem daa vel i Gang. Der var elles

ikkje so sterk skandinavisk Stemning millom Dan-

skarne som eg hadde venta; og i Grunnen tenkte

me nok alle mest paa dei store Dags-Spursmaal

ute i Verdi (Fredsforhandlingar og Revolusjonar)

– kjende med oss sjølve, kor lite me i Røyndi

kunde gjera, naar alt kom ihop.

Dei Par Dagarne i Kjøpenhamn nytta me elles

til aa sjaa oss um i Byen (Glyptoteke; Raad-

huse ; det istandsette Kristlansborg, der Riksdagen

er innflutt, og der Kongehuse og Høgsterett skal

flytja inn; Langelinje o. s. fr.); og um Kveldarne

var me paa Teater (Det kongelege; Dagmartea-

tre). Meir og meir laut me vedgaa, at Kjøpen-

hamn nok likevel er "Nordens Aten".

–Igaar kom Odyssevskvæde i Handelen.

<side nr=171>

1. 12. 18.

Millom deim som eg ikkje kom til aa helse

paa i Kbhvn.– av di Tidi var knapp, og av di

eg ikkje var meg sjølv, men Repræsentant for

Rettsdemokratie – var Augusta Finne (Syster til

Gabriel F.) og Mannen hennar ("Bellman"), tvo

sermerkte Menneskje og Kunstnarnaturar heilt ut.

No skriv ho og segjer meg Sanningi for dette

(ho hadde sét Namne mitt i "Politiken"), og eg

fær svara. So lenge som ho hev livt der nede

vert ho nok aldri dansk; ho lengtar svært etter

Fjellhytta si upp-ved Einunda; "Gud ved, naar

jeg igjen kommer der op!" – og "savner sine

egne der nede." Eg hugsa henne siste Dagen der

nede; men daa var det for seint; dertil bur dei

no ut-i Lyngby, ser eg. Og det hadde eg ingen

av dei 2–3 Dagarne kunna naa.

– I Dag var Hulda og eg paa Stabekk og

helsa paa Schjøtt-Folke. Me (i Lag med Ivar

Mortensson, som enno held seg paa Stabekk med

Bibelumsetjingsarbeide sitt) vart væl fagna og

hadde det svært hyggjelegt; og Schjøtt var i godt

Lag; men noko rart med 'n er det nok ikkje.

Ivar kvitnar og sterkt, og han treng sin Middags-

svevn. Men sitt gode Humør hev han, og det vil

halde 'n uppe lenge. At eg sjølv – som i Alder

stend nokonlunde midt imillom desse tvo – tek til

aa eldast kjenner eg tydeleg nok; eg vonar daa, at

eg ikkje vert noko sers garnall, eg heller, – at

eg slepp aa "yverleva meg sjølv". For det er

det verste som kann hende eit Menneskje.

Urdi, Solhov 1918.

Kjære Garborg!

Takk og æra fyre Odyssevskvædet! No heve

eg leset boki ut; men eg les henne uppatter. Eg

<side nr=172>

skynar daa betre baade kvædet i seg sjølv, kor

fagert det er, og kvat det vil segja aa faa eit

langframandt storverk som detta ljoslivande paa

norskt maal. Eg sit byrg heime i den norske

stova mi liksom og slepp aa lesa Homer i dansk

elder tysk umskrift. Maalet vaart heve visseleg

ogso ein fyremun i detta, at me segja alt meir

endeframt og utan altfor mange umgrip, slo som

dei gjera i tysk og dansk.

Sidan sist me var saman fekk me liva den

store dagen, at gledesbodet kom, no verd det

fred. Det var ei ugløymande Stund, daa Frida

og eg stod ute paa svali og høyrde alle kyrkje-

klokkorna ringia freden inn og alle skipi paa

hamni gav liod med sine fløytor. Den nya tidi

var det som sagde seg til. Ho heve kostat myket

blod og myki utukka; men ho var vel ikkje aa

faa fyre mindre.

"Den store freden" han kjem ifraa Amerika.

No er det andre gongen, og boki aat fru Hulda

fær eit eiget verde, ei eigi ærend ved det, at ho

kjem radt no og minner oss um, at det gode

ikkje kann døy, men fær framgong eingong, naar

tidi er mogi.

Elles er det nog likt til, me fær tronge tider

framleides, allvisst i aaret som no kjem. Frida

var i byen igaar og skulde kaupa inn mat til jol;

men ho sagde det var reint skræmelegt aa sjaa,

kor husmøderne var utor seg og stridde som fyre

livet. Mange slag matvaror var ikkje aa faa ein-

gong, flesk til dømes, og litet nog var det av

kjøt ogso. Naar det so jamvel skal vera smaatt

um fiskemat, kvat skal daa ei stakars mor setja

pa jolebordet?

Bror min<fmark ind="1)"> er nett komen heim fraa Berlin, der

han heve voret fleire maanader med huslyden

sin. Han segjer tyskarne taka det tolegt etter

<fnote ind="1)">Erik Rusten.</fnote>

<side nr=173>

maaten og stunda berre etter aa koma i full

verksemd atter. Bror min eig hus og hage i

Grønewald utanfyre Berlin, og han laut gjeva

herberge aat mange heimkomne herfolk. Men

dei var greide og snille. "Wenn wir nur wøssten,

warum wir in allen diesen Jahren gekømpft haben!"

sagde dei med honom.

Du lyt helsa fru Hulda myket baade fraa Frida

og meg. Ho var gild og lyddest um meg tvo

gonger i sumar, eg var iaak. No kjem eg meg

atter myket godt og kann faa gjera nokot; men

full kar er eg enno ikkje.

Me vona det stend vel til hjaa dykk paa La-

braaten, og me ynskja baade deg og dine av

hjartat ei gledeleg jol og eit godt nyaar!

Med mange helsingar fraa Frida og

Olav Rusti.

Du er gjerna gild og helsar Valstad og kona

fraa oss!

Fjellvang, Holmestrand 2. 12. 18.

Høgvyrde meister!

Ein hjartans takk for Odysseen! Gildare ting

kunde De ikkje gi det norske folk no. Nokon

dom om arbeide kan eg ikkje felle; eg veit berre

det er så godt gjort som det kan bli.

Dykkar takksame

Olav Duun.

Sumarro-gata 11. 12. 18.

Kjære Garborg!

Ikveld er eg ferdug med "fyrste lesing" av

"Odyssevskvædet". Eg hev lese høgt for kona mi,

og me tvo gamlingar hev vore hugtekne. Er inkje

det ei prøve paa at umsetnaden er god? Ingen

<side nr=174>

av oss hadde lese Wilster, og me var soleis nokso

frie for forutsetnader.

Takk, hjarteleg takk til Deg og til Schjøtt for

den gaava De gjev det norske folket og den nor-

ske bokheimen til jol 1918.

Og serskilt takk, at De sende meg boki med

paaskriv.

God jol og mange godnader til Deg og kona!

Din

J. Løvland.

7. 12. 18.

Skodde, Skodde, Skodde, tett, tettare, tettast,

og no og daa ein Regndag, eller ei Snø-Natt med

etterfylgjande Dropling og Tining, til dess Marker

og Vegar er berre Leirbløyte ... og soleis held

det paa og held paa og held paa, so me hugsar

snart ikkje korleis Soli ser ut. Og det er ikkje

Natt og Dag lenger, men Natt og Halvnatt; sét

eg meg daa til og vil arbeide, so veit eg kje Ord

av, fyrr eg sìt og dubbar og halvsøv eller heil-

sovnar; for i all denne Graaskodda og Halv- og

Heilnatti dovnar all Arbeidshug og Arbeidskraft

burt. Og endaa er det 4 Vikur att, fyrr det tek

til aa dagast.

– Ute i Verdi er det like eins graatt. Ikkje

Ufred og ikkje Fred; ikkje Fredsforhandling dess-

meir; berre her og der noko graa Halvrevolusjon

eller noko meir eller mindre blodig Bolsjevik-

tummel. Og um baade Blad og "Rosta-Bulletin"

er fulde av lange Telegram, so hender det i Grun-

nen ingen Ting. At baade Keisar Wilhelm og

Son hans hev fraasagt seg Trona hev visst Inkje

paa seg; at England vil krevja Ende paa all

"Verne"-Tvang, naar Fredskongressen ein Gong

vert anna enn ei Von, – det vil ein gjerne tru

<side nr=175>

maa vera meir enn Snakk; men kva veit ein?

Det einaste visse synest vera, at Vestmagterne

vil slaa ned den ryske (og tyske) Revolusjonen;

men um det vil vera godt gjort eller laakt gjort,

– kven veit det, so lenge det er Uraad aa faa

Greie paa, kva Bolsjevikbraake er for Slag?

Nansen driv paa med noko som skal bli ein

"Freds-Liga". Men ettersom det ser ut, vert den

Ligaen berre eit nytt Stormagt-Velde, som vil

vara nettupp so lenge som Stormagterne er for-

likte. Og ikkje ein av dei ordførande i Blad- og

Politikkskravle hev ein Tanke som gjev Trygd

for, at Poetsnakke um "ny Tid", som elles alt

tek til aa bli gamalt, e r anna enn Snakk.

Skodde, Skodde, Skodde, tett, tettare, tettast i

Politikkverdi med. Det einaste som melder seg

tydeleg no og daa, er den komande nye romantiske

Tidi. Og den bør koma; Realist-Tidi hev vorte

berre Mekanik og Matvisdom.

17. 12. 18.

Dei siste Par Dagarne full Snøvinter. I Dag

endeleg ein SolvÍrsdag; men det er kaldt; den

lange RegnvÍrs- og Graaskodde-Hausten er me

daa vel ferduge med. Og snart tek Soli til aa

stige og Arbeidskrafti til aa auke att; i dei siste

Par Maanarne hev eg helst vilja somne, naar eg

sat ved Skriveborde. Det er Aari, maa-tru!

–No og daa ser eg eit Par Ord i eit Blad

eller fær eg ein Brevstubb som inneheld, at

"Odyssevskvæde" vert lika. Og det gjer meg

godt; grunntrøytt som eg var etter det lange (og

paa Slutten rett stride) Arbeide hev eg havt lite

Mod: Arbeide saag meg reint skralt ut. Heilt-upp

glad vart eg ved ein slik Brevstubb fraa Løvland,

Kyrkjeministeren; eg kann daa gaa ut fraa, at

<side nr=176>

han ikkje tregar paa Rikshjelpi til Umsetnaden.

– Nokor sak-kunnig Melding er elles enno ikkje

komi.

–Fraa ein (meg ukjend) Franskmann, ein

"confrére", Lagsmann "de la Société des Gens de

Lettres de France", fekk eg i Dag Fyrespurnad

etter "Haugtussa" ; han vil ha eit Eksplar av

"l'édition norvégienne". Det maa vera reint ny

Tid der nede; ikkje nok med, at "det utlivde

Frankrike" klarar seg mot les Prussiens: det

"innestengde franske Aandslive" hev fenge Augo

som ser heilt upp til ultima Thule. – Kunde no

Franskmennerne dertil gjera seg frie fraa den keid-

same Millionær-Republiken sin! – som nettupp i

desse Dagar fraterniserar villt med den nordameri-

kanske Milliardær-Republiken og – gjenom sjølve

Præsidenten – fraasegjer seg all Tru paa Verds-

freden.

– I Russland og Tyskland ser enno alt ugreidt

ut. Engelske Tilstand er meg paa ei Vis likso

uklaare: Lloyd George er "Toryførar", og Asquith

er med paa den Ting. Men kannhende hev To-

ryarne vorte Framgangsmenn? Aa langt ifraa;

England vil vera Herre paa Have som fyrr, meir

enn fyrr; aukar av all Magt Krigsflòten. Lloyd

George trur daa vel ikkje meir paa Freden enn

Poincaré? Og Amerika? Fell vel for den repu-

blikanske Reaksjonen til næste Val, veit eg!

26. 12. 18.

Klaart; knakande kaldt; full Vinter. Men for

lite Snø.

– Odyssevskvæde ( 1 ste Upplage, som eg no

høyrer var meint paa aa vara i 10 Aar!) er utselt

i Xania, kor mykje der no kann vera att i dei

andre Byarne. Det bør daa bli Spursmaal um

nytt Upplag (endaa det fell ille ulaglegt for meg

<side nr=177>

av di det vert so lite Stunder til Gjenomsyn);

fær til aa elte Nygaard att, Stakkar.

– Joli hev gjenge med Brevskriving – Takke-

brev (for Takk-Helsingar for O.kvæde), som stun-

dom er vrange nok aa faa Skikk paa, mill. a. av

di eg stundom hev aa takke for Friekspl. av ny-

komne Bøker med –; og enno hev eg dei fleste

att, huff. Serleg vanskelegt vert det aa svara SrÓ

Ananda (som skriv paa Vers endaa-til), – av

di eg enno ikkje er komen i Gang med "Snø-

fuglar". (Og vert det ny Odyssevs-Sjau, kóss

skal det daa gaa ?) – Elles Joli svært still, som

vel er; einaste Gjesten (umframt Ungfolke hin-

sides Tune): Ivar Garborg (som i det seinste

ligg upp-ved Kongsvinger og er ,Myrmann" –

styrer med Torvmyrdrift – og snart skal bli

Skogmann); han blir meir og meir lik "han Far-

bror Ola" aa sjaa til. Han er daa no den einaste

i øtti, som minner meg litegrand um Gamleheimen.

– Brev fraa A. M. St. Arctander; han driv paa

med Faust II (som skulde vore ute til Jol, men

vart seinka ved Setjarstreiken). Og no, daa Folk

synest faa Hug for klassisk Lesnad att, tenkjer

han paa aa fornorske "sumt av Hesiodos og dei

græske Tragikarar", – "um berre Liv er meg

lage ei Stund frametter". Liv trur eg er honom

lage ei god Stund enno; og Arbeide hans trengst,

– um eg elles trur mindre paa Hesiodos.

31. 12. 18.

Me slutta det gamle og byrja det nye Aare

med ein Kveldsmat og eit Glas ned-hjaa Advokat

Meyer; livleg Samtale – Ufreden; Freden; Bol-

sjevisme etc. –; hyggjelegt.

No er den fysste Timen av 1919 gjengen.

<side nr=178

1919.

1. 1.

"Nytt Aar; alt med det gamle"; inkje nytt

under Soli. Jole-Literatur og (mest literære) Jole-

brev sìt eg enno og masar med; gjev eg var

ferdug.

–Klaart, kaldt, blankt, stilt; Fin Nyaarsdag.

So lite Snø som det skulde vera paaJæren. Med

ljosnande Dagar og stigande Sol kjem det ny Ar-

beidskraft, fær eg vone, um elles det vigtigaste

vantar: Trui paa at der er anna Gagn i Arbei-

de enn det eine, at det hjelper meg med aa faa

Tidi til aa gaa.

– Dei Spursmaali som me ventar Svar paa

av 1919 er: um me fær ein Fred som vil gjeva

Ro, eller ein som vil eggje til nye Væpningar;

og um dei Revolusjonarne som er (eller kjem) i

Gang vil føre til anna enn Reaksjon (Tvangssty-

ring ovanfraa eller nedanfraa). Mange trur paa

Wilson; men um han er sterk nok (?), so ser

han meg ikkje ut til aa vera klaar nok. Det

visse er, at Bakstræv-(Millionær-)magterne i Ame-

rika som i Europa meir og meir vil lyfte Hovu-

de; lenge vil Revolusjonsmagterne ìkkje kunna

halde deim nede.

4. 1. 19.

Dagblade held 50-Aars Jubilæum og prentar

daa upp ymse Stykke fraa gamalt; eg er repræ-

<side nr=179

sentera med eit Stykke um "Politistyre og per-

sonlig Frihed", som eg kom til aa sjaa igjenom

i Dag.

Ja; eg hugsar nok den Tidi. Og Stykke er

ikke utan Humør. Er rett nok òg i Grunnen.

Men no er me so innøvde i Politistyre, at me

undrast ikkje paa det lenger. Det er so gamalt

som alle Haugarne og er daa vel ei Naturmagt,

me fær Finne oss i det. Og kvar for seg fær

som Engelskmennene gjera sitt Hus til sitt

c a s t l e og takke til at han kann vera (so halvt

um halvt) fri der.

Berre Politi og Prestar er det no ikkje heller

som hev Skuldi for alle desse Bandi paa den

personlege Fridomen ; Ulukka er, at altfor mykje

av Folke ikkje er fritt. Ikkje k a n n styre seg

sjølv. Enno daa. Og Gudarne veit, um det no-

kongong kjem so langt. So stend ein daa der;

"personleg Fridom" og slikt, det er fagre Ord,

som ein tillempar so langt det læt seg gjera, eller

um ein vil segja Frarntidsvoner, som fær bli gje-

nomførde etterkvart som "Framtidi kjem" (dvs. al-

dri, um ein skal tru Henrik Ibsen).

– I det heile: det er rart for den gamle aa

hugse dei sæle Ungdoms Dagar, daa han trudde

paa allting, t. D. trudde at me var frie for di det

stod i Grunnlovi at me var frie o. s. fr. Lenger og

lenger fram vert det, di lenger ein fér, eller som

Johan Sverdrup sa: med Aari teiknar em Fram-

tidsperspektive med meir og meir-; lange Linur.

Og endaa ein Ting: eg hadde ikkje lært aa ten-

kje sociologisk den Gongen; var berre Individua-

list. Gjorde t. D. Narr av, at Samfunde vilde

"beskytte Arbeideren", men hugsa ikkje, at Sam-

funde b ø r verja Kona og Baani aat Arbeidaren.

Berre halvt Rett hadde eg daa i Fridomskrave

mitt; men halv Rett er Urett.

– Fraa Torkell Matiland hev eg Inkje høyrt

<side nr=180>

paa so lenge, at eg tenkte det laut vera kome

eitkvart i Vegen; kunde eg ha sagt noko i Bio-

grafien i "N. Folkekultur", som han mislika? –

Men so sende han meg "Lye-Prestarne" her eit

Bìl sidan (eit Ark Serprent or "Stavangeren");

det takka eg fyre; og i Dag fekk eg eit langt og

hyggjelegt Brev (med nokre Rettingar til Stykke

i "N. F."), so eg kann gaa ut fraa at alt er i

Orden att. – Han er 71 Aar no; og skal eg

døma etter Handskrifti i Breve, so hev han vorte

m y k j e eldre enn daa han sist skreiv. Og um

Arbeide sitt nemner han ikkje eit Ord. Gjev

det daa ikkje maa gaa som eg lenge hev ræd-

dast: at han somnar ifraa Arbeide sitt, fyrr det

er halvferdugt! – Eg fær sjaa ut til Sætre, so

snart som eg kann taka meg Tid.

9. 1. 19.

I Dagmorgo hadde eg ei av Uriderne mine.

Hadde sove mindre godt og drøymt tungt og vakna

hugmyrk og i verste Svartsyn-Lag; vart so ligg-

jande der og saag ut-yver Live mitt, og fann,

som vanlegt naar dei Riderne kjem, at alt

var Tøv og Ingenting; Tøv, Tull, tomt; "saa usige-

lig fattig kan en Sjæl da gaa tilbage i Intet, i

det taagede graa", hermde eg etter Peer Gynt;

og eg vann meg ikkje yver att, fyrr eg var upp-

komen og hadde gymnastisera og stelt meg og

fenge Morgonmaten og Kaffien. Daa var eg i

mitt vanlege Lag og smilte for meg sjølv: Live

er som ein ser det til; og ein ser det som ein

er i Lag til. Det viser seg for oss i endelaus Skif-

ting; i dei "store Stunderne" er det berre Høg-

tid og Jubel og Mod, og i Svartstunderne er det

Tøv og Tull og Inkjevetta. Til vanlegt er det

baae Slagi i endelaust skiftande Blanding. Men i

<side nr=181>

"Svartstunderne" hev Religionen vorte til og fenge

Magt, og daa hev han sin Rett: er til Hjelp for

den store Mengdi, som elles knapt greider det.

Mengd-Menneskje gjeng nok ikkje fri av dei

svarte Stunderne; ofte nok høyrde eg i Ungdoms

aari Preikebøker og Prestar skildre "de store An-

fægtelser"; men Fanden (og Vaarherre) fær Skuldi,

og Trøysti er, at det er Prøvingar, og at alt vert

uppretta til slutt, naar Himmelen opnar seg. Me

andre hev Mage og Nervur aa skulde paa og ret-

tar oss upp att med naturlege Hjelperaader. Og

naar "Anfægtelsen" er yver segjer ein som so:

er Live tomt, so er i alle Fall det ikkje mi

Skuld; eg fær nytte Live paa beste Maaten etter

Mitt skyn og med mine Gaavur og Vilkaar; daa

er eg meg sjølv og andre til so mykje Hugnad

og so lite Plaage som eg kann, og etter nokre

fleire eller færre Aar gjeng eg rolegt inn til den

store Kvila. I Røyndi hev Live sin Rikdom i

det mangfelde Skifte av Stemningar, fraa stor

mande Jubel til Modløyse og Sjukdom; ein tek

det alt med godt Mod eller Tolmod som best ein

kann og finn seg i, at alt er og vert Gaate, med

alle vaare religiøse eller filosofiske Freistingar

paa Forklaaring. – Rider av dette Slage vert

elles sjeldfengdare og lettare med Aari.

– Hev pløgt igjenom ei krigs- og samfunds-

Filosofisk engelsk Bok paa Norskdansk: " Det

fjerde Aar" av H. G. Wells. Denne Wells er ein

rimeleg Mann, som dømer vitugt um baade Vest-

magter og Midmagter, um Folki i det heile;

han skynar, at so langt som Verdi er komi i

Øydings- og Myrdingskunst no, so maa ho anten

paa ein eller annan Maate skipa Verdsfred: sam-

bundne Statar (eller ein Romarstat) Verdi rundt;

eller so vil Kulturen vaar gaa under; godt og

greidt og rolegt og engelsk legg han dette fram

so tydeleg, at noko større aa segja til det er her

<side nr=182>

knapt. Og til Tryggjing av Freden krev han sjølv-

sagt Folkestyre. Men han hev ikkje anna aa fara

med enn Tilmaats-Valmaaten. Den danske Fri-

valsmaaten, som er mykje baade enklare og full-

komnare, hev han ingen Draum um. Og Jydarne,

stakar, dei synest ikkje ha minste Lag med aa

gjera sine Tankar kjende; etter mange Aars Ar-

beid er Frivalsmaaten lite kjend i Skandinavia og

lenger ute heilt ukjend. Det er berre den engel-

ske og tyske Verdi som forstend seg paa Reklame.

16. 1. 19.

SrÓ Ananda – som hev gaatt den vesle Stub-

ben min i "Intelligensen" um "Snøfuglar" –

hev sendt meg den svenske Umsetnaden, som i

ymse Maatar vil bli meg til Hjelp.

– Den tyske Revolusjonen tek til aa bruka

den gamle Héren til Hjelp mot Spartakus-Flok-

karne. Dermed er Tyskland vel inne paa Reak-

sjonsveg att: Héren med sine Junkar-Officerar

vil snart taka Magti. Men Ententen – som paa

sin Maate er reaksjonær – sét Krav til Tysk-

land, som snart maa føre til ny Ufred. Og til

Wilson høyrer me Inkje meir. Lite aa vone og

Inkje aa stole paa, det er nok Sanningi.

– Laakt Nytt fraa "Villa Granholt" ved Sta-

bekk: Dokteren hev sagt fraa, at Schjøtt ikkje

hev noko lengje att. Eg fær sjaa inn-um der

burte, so snart eg kann; er det so skralt som

det høyrest no, so, er eg snart heilt aaleine.

25. 1. 19.

68 aar.

– Preika i Gjærkveld "Retts-Stat" i Bonde-

ungdomslage inn-i Byen. Fullt Hus; og endaa

<side nr=183>

skal det ha stade "Kø" heilt ned til Grand, for-

talte Sæland, som me raaka der inne i Dag, og

som ikkje hadde kunna sleppe inn, – rart nok.

Det gjekk elles som vanleg; litegrand Ordskifte

vart der med, der serleg Møller og Lieng var i

Elden; av dei 2–3 Røysterne or Publikum var

1 paa den "rette Sida". Men at det so smaatt

tek til aa glide millom meir tilkomen Ungdom

der inne kunde Møller fortelja um. Den 28de

skal me ha Møte um det skandinaviske Tids-

skrifte og "Retfærd". "Bondeungdomen" klappa

livlegare til Talen for 68-Aaringen enn eg hadde

venta; kor lite slikt hev aa segja veit eg no.

Men Herregud, det vesle ein kann hava av Namn

er vel alltid til litegrand Studnad for det ein ar-

beider med.

Elles er det berre øtti, som hev hugsa meg i

Aar; ein av Skyldingarne – Brordotteri Sigrid

– hev kunna helsa meg fraa Berlin (der ho sìt

paa Ministerkontore, av di ho er serskilt glup i

Franskt); det er kje so urolegt der nede som me

trur, fortél ho; held ein seg utanfor visse Gatur

og Stròk, so er Byen som han plar vera. – Ei

"Niece", Olga Rønneberg (Systerdotter) helsar

meg fraa Amerika paa Engelsk (det einaste Maale

som ho kann); eg er i Aar nettupp "fifty

years older",enn ho, fortél ho. – Torkell Mau-

land hev telefonera; han skal til Jærs no – paa

Granskarferd, etter som han fortalde. – Schjøtt

gratulerar og lovar aa halde Festmaaltid paa eit

Eple fraa Labraatenhagen; lovar Resten av Odys-

sevsmerknader til Slutten av Maanaden – den

Trufaste! Lærarar og Elevar paa 1 – ein –

Folkehøgskule "helsar i meg Føraren for dei

Unge" (me hev ikkje mange unge daa!) – og

Ungdomslage i Oslo sender ein herleg Tulipan-

bundel (som i denne Tid vil koste so mykje, at

eg, Bonden, kunde ynskje Sømen "betre nytta");

<side nr=184>

den skulde segja, at Arbeide mitt hev eit Fleir-

tal med seg der. I alle Fall det norske Arbeide.

Og det var nok ikkje so lite. I Takkebreve fær

eg daa visst "nytte Gaava ut" best eg kann.

Men Festgaavur talar sjeldan um anna enn "Fest-

stemningar": Folk finn Grunn til aa sjaa fest-

stemte ut. Og um det kann vera gildt nok i seg

sjølv, so er der Ingenting aa byggje paa det.

– Ungdomen, ja; det var den siste Trudoms-

Artikelen; Ungdomen maatte me tru paa; den

skulde gjera det; Ungdomen var Framtidi, maatru.

Men kor hev det vorte av den Ungdomen, me

no i snart eit halvt hundrad Aar hev "trutt paa"?

Naar Ungdomen naar Manndomsalderen, so viser

det seg alltid paa nytt: det var berre eit Faatal

som kunde "halde fast paa sin Ungdoms Ideal",

– eit Faatal so lite, at det oftast maa ei heil

Rad av øttlekkar til, fyrr det kann bli gjort eit

Stìg paa den Vegen, som "Ungdomen" for 50

Aar siden kalla sin. Og so kjem det Stansingar '

Sovetider eller Atterslag. Det er daa ikkje "Ung-

domen", ein kann stole paa, men det vesle Faa-

tale, som magtar aa gjera Ungdoms-Draumarne

til Manndoms Vilje.

– Eg kom til aa sjaa ein Føljetong av Vilh.

Krag i eit Blad um Homer (med nokre rett gode

Ord um "Odyssevskvæde") og den halvkultivera

høgre Skulen vaar; det var sterke Ord. Og det

e r n o k altfor visst, at me er komne ned i "Sin-

keleksa". Tru me finn utav dette Uføre att? Eg

hev tenkt mykje paa Spursmaale, men er dess-

verre i k k j e Mannen til aa greie det.

– Brev fraa Forleggjaren um eit "Supplerings-

Oplag" av "Bondestudentar", "som nu delvis bru-

kes som Læsebok i Gymnasiet" og vert selt for

Skulebokpris; mine 20 Procent hev òg vorte ein

liten Skilling. Og det tarvst nok; ingen kann

enno spaa, naar Dyrtidi fær Ende.

<side nr=185>

–Vonerne um "den ævuge Freden" er visst

uppgjevne i alle Blad no. Og Vali i Tyskland

gjev Socialistarne Faatal, liksom det ber meir

og meir ned-yver Bakke for Bolsjevikarne i Russ-

land. Det me no hev i Vente er vel berre Reak-

sjon. Gudarne gjeve oss Tòlmod!

– Eg gjeng i Veg med Inderen min att, som

– etter Upplysningar eg Finn i Innleidingi hans

til Indisk Filosofi (Xia. 1915) – berre heiter

Ananda ("Srî" og "Acharya" er Titlar; Mannen

hev naatt so høgt, at han hev Rett til aa skrive

seg: "D e n h e i l a g e A n a n d a , L æ r a r e n ").

30. 1. 19.

Møte i Grunnskyld- og Rettsstatslags-Styri i

Gaarkveid – til Fyrebuing av Aarsmøte i Grunn-

skyldslage.

Der kom det – endeleg! – upp, at "Retfærd"

i Røyndi i k k j e hev Tingarar. For 2–3 Aar

sidan vart det gjort ein Freistnad paa aa faa inn

Aarspengar – ein aalvorsam Freistnad, med eit

Brev fullt av Grunnar –; paa det svara ikr. 30

med Kontingent; no er det ikkje høyrande meir

fra deim heller. Og um Blade kjem eller ikkje

kjem: Ingen spør etter det.

Es ist die alte Geschichte. Dei som vil det

rette er 1) alltid i Faatal, og 2) kløyvde i tri:

dei som er "med i Principet" (og i Røyndi

like glade) dvs. Fleirtalet; dei som er heilt med

(i Teorien og i alt som kann bli gjort), men i

det høgste betalar sine Aarspengar: Faatale;

3) dei 2 eller 3 eller 5, som gjer noko; av desse

vil 1 eller 2 eller 3–5 hava saa mykje anna aa

gjera, at det i det høgste vert 1 eller 2, som

kann leggje litegrand – eller noko meir

Kraft i Arbeide.

<side nr=186>

Den store Mengdi fylgjer alltid Fleirtale: dvs.

Urettsflokken, som daa alltid hev Magti Rett-

færds-Faatale kann – pa a Yvervitnings- og

stundom paa Revolusjonsveg – stundom faa

lempa paa dei verste Uretts F o r m e r n e; merke-

lege Ting maa hende, um det nokon Gong skal

bli meir.

7. 2. 19.

Brev fraa Abel (22. 11. 18. – det hev vorte

langt til Amerika att!) som no er "Resident Agent

for State Bank of Conway", Wash. og greier seg

"bra"; han bur i Byen um Sumaren og i "Sæter-

stova" – med "Peis"! dvs. ein Millomting av Peis

og Kamin – burtved Seattle(?). Han vedlegg eit

Brev fraa Son sin, som er med i Ufreden – ein

Arne Garborg fraa U. S. A. i Krig i Frankrike-

Belgia! –; og der hev nok Guten ikkje havt

berre Moro. Han fortél serskilt um eit Basketak

paa 20 Dagar ved Chateau Thierry, der det var

"Bombespektakel" jamt, so han "kunde mest ikkje

tenkje, tumla berre i Veg som i Halvørske" (Guten

skriv Engelsk). Den Brigaden han var med i

(23de) var sidan i fleire – harde, men hepne –

Strider (soleis ved Montblanc-aasen, "ein av dei

vanskelegaste Staderne i Hindenburg-lina"); men

han slapp fraa Leiken med heilt Skinn mot alle

Voner; vart so flutt yver til Hovudkvartere for

Brigaden (den 2dre). Sidan var han med Okku-

pasjonshéren paa Marsen inn i Tyskland; dei drog

gjenom Belgia ("nedre Hyrna") og Luxembourg

og vart allstad festlegt mottekne. (Ein Stad i Belgia

fekk han endaa "sova millom kvite Lakan" – for

fysste Gong siden han var i Nyork.) – No er

han vel heime att.

–Den lange Skoddetidi er visst endeleg yver-

<side nr=187>

stridd; me hev den eine sol- og snøblanke Dagen

etter den andre. Og um det er kaldt, so er det

roleg og stilt; me kann daa vel tru, at "han er

litande paa".

Annarleis er det i den vesle Mannaverdi; der

er alt utrygt. Eller snarare trygt den galne

Vegen. Den store "Nasjon-ligaen"' – det vert nok

berre ein ny Tvangsskipnad: Stormagterne tvingar

Mindremagterne inn under sin Vilje med økono-

miske i Staden for militære Tvangsraader: vil me

kje dansa etter Englands Pipe, vert me sette paa

Sveltekur. For Handelskrig vert billegare enn

Vaapnkrig no. Og kva anna enn Magtstyre skal

me vente av Magterne?

Elles vert Handelskrigen Vaapnkrig att, naar

Stormagterne vert usamde seg imillom. Og soleis

vil Verdi glide nedi den gamle Blodsøyla att, fyrr

ho veit Ord av. Det er den gamle Soga som

alltid vert ny: naar Magterne skal skapa Fred, so

berre legg dei Grunnen til ny Ufred.

S k a l det bli Fred i Verdi, so maa Folki taka

Magti, og alt maa bli snutt um. Me maa faa full

Fridom for Arbeid og Handel (Grunnskyld i Staden

for Skattar og Toll) og fullt Sjølvstyre (Samstyre

i Staden for Diplomatkunster og Militærbraak og

Borgar- eller Partikrig).

Men Folki k a n n ikkje taka Magti. Folki kann

tvo Ting: gjera Revolusjon og setja nye Herrar

yver seg eller drive Partikrig med fleire og fleire

dvs. mindre og mindre Parti og dermed større og

større Partiførarmagt dvs. ny Herremagt. Lenger

kann ikkje Folke koma, av di det hev anna aa

gjera enn studere Politik. Og so vert det æveleg

same Dansen: fraa skiftande Former av Storherre-

styre gjenom skiftande Former av Smaaherrestyre

til nytt Storherrestyre ("Cæsardøme"), og gjenom

det til Undergang. Og so "næste Par upp!" o.s.fr.

– Fysste Helvti av,"Snøfuglar" send SrÓ Ananda

<side nr=188>

til Gjenomsyn. Korrektur paa 2dre Arke av 2dre

Upplag av Odyssevskvæde lese og sendt. No i

Veg med 2dre Helvti av "Snøfuglar"; og soleis

fær eg Tidi til aa glide.

11. 2. 19.

Gjester i Kveld: tvo av dei beste Rettsdemo-

kratarne vaare (Møller og Lieng) og ein svensk

Mann: August Schvan, Kammerherre og Attaché

og Samfundstenkjar. Ein Kammerherre reint for

seg sjølv: heil Georgist og i Grunnen heil Anarkist

(um ikkje nettupp i Teorien), og ein uvanlegt kunn-

skapsrik og tankeklaar – og taleklaar – Mann,

som eg er glad ved aa ha lært aa kjenne. Han

hev sét mykje av Verdi – serleg av "Stats"-

verdi – og talar dei 4 europeiske "Verdsmaali"

(dei gamle 3 + Russisk) likso godt som Svensk;

like eins kann han mykje og hev – etter alt eg

kunde forstaa – tenkt det igjenom, og det meir

heilt ut enn Folk plar tenkje sine Meiningar

igjenom; han er Fritenkjar i sann og full Meining.

Og mykje sagde han – um snart sagt alle vaare

"store Spursmaal" (Samfunds-, Kyrkje-, Skule-),

som var so klaare og modige at dei friska meg

reint upp. Eg kjende han paa ein Maate fraa fyrr

– veit um ei av Bøkerne hans : "Les Bases

d'une paix durable", og hev i danske Georgeistblad

lese um eit Foredrag, han hev halde i Kjøpen-

hamn –; no er her Von um aa faa 'n til aa tala

her med (i Bondeungdomslage for det fysste).

Og det skulde kunna hjelpe i ein By som Xania:

ein svensk Kammerherre, som er Georgemann og

"villt radikal"! – Tala kann han i alle Fall; og

han veit og kann meir, tenkjer eg, enn Storting

og Regjering ihoplagde. Kor som er vil han koma

i Folkemunn, og dermed Tankarne hans med;

<side nr=189>

skulde nokon kunna setja eit Grand Fart i oss,

maatte det vera ein Kammerherre som denne.

– Song Vll Xll av Od.kv. gjenomgjengne og

sende; no fær eg taka meg eit Par Dagar "Snø-fuglar".

16. 2. 19.

Me var paa Stabekk (Granholt) i Dag, Hulda

og eg, i Middag hjaa Schjøttfolke. Det var, som

alltid, hyggjelegt der; men ... med Schjøtt ber

det nedyver Bakke. Det er tydelegt aa sjaa no;

og det var vondt aa sjaa.

Enno klarar han seg. Men rett som det er

kjem det Urider, daa det er reint skralt – han

fell i Uvit rett som det er (anna leidt er der

med) –, og Dokteren hev sagt, at meir enn eit

Aars Tid vil han vanskeleg kunne greie seg.

Han er daa 75 Aar òg. Men so sterk og kry

som han hev vore alt til det siste, – eg hev

alltid i Grunnen tenkt, at han maatte minst bli

otti.

19. 2. 19.

Igaar kom endeleg "Kannestoyparen" upp paa

D. n. Teatre. Og det gjekk rett godt: burt-imot

fullt Hus og mykje Fagnad. Og um der kunde

vera ymist aa segia – det hev vore for lite

(iminsto for lite kunnig) Instruksjon –, so m a a

Teatre freiste seg paa store Fyrelogur no og daa.

Men Kritiken er – i det heile – sur; og at

me vaagar aa fornorske den "norske" Holberg til-

gjev dei oss ikkje. Og Spursmaale um skikkelegt

Husrom for Teatre vert eit Livsspursmaal meir

og meir; det er mill. a. ikkje mange som kann

klara aa flakke Land og Strand paa Spelferder

lenger enn so i 2-3 Ungdomsaar. Noko-so-nær

<side nr=190>

heile Flokken skal ha sagt upp, eller skal vilja

segja upp, um Teatre ikkje fær bygt skikkelegt

Hus aat seg i Oslo paa eit-Par Aar; men med

det ser det smaatt ut. Kristiania-Kulturen hev

fenge uventa Hjelp no: Sjuke Hestar og Hundar

"kann kje faa Husrom" utan nettupp i det Huse

som stend paa den Tufti der D. n. Teatre skulde

byggje. Og di meir Teatre upplyser um, at det

ikkje kann klara seg utan aa faa Rett yver den

Tufti det hev kjøpt, di gladare segjer Xaniakul-

turen Nei, av Hjarta lovprisande sine sjuke Hestar

og Hundar. Med Framvonerne er det daa berre

smaatt. Og kor det kann gaa med den nye Lut-

teikning i, Teaterstyre byd inn til, det er paa

Uvissa reint, veit eg. For Pengar vert meir og

meir alt; og eit Teater, serleg eit norskt Teater,

gjev mindre Rentur enn snartsagt nokon Speku-

lasjon; kven kann daa ofre anna enn i det høgste

ein Smaaskilling til sovore? – Mi einaste Trøyst

fær daa vera den gamle, at di meir Geiti vert

banna, di meir trivst ho; men kor lenge den

Trøysti kan halde ut – – –

– Kammerherre Schvan held Foredrag (um

"Individet, Staten og Nationenes Forbund") i

"Industripaladset" i Morgo Kveld; eg fær inn og

sjaa, um eit slikt Emne kann samle Publikum.

4. 3. 19.

Ei heil Rekkje Foredrag (um Jordsak og ny

Samfundsskipnad hev me havt i denne siste Tidi;

og det gjekk so godt som det kunde gaa, slik

som det enno er stellt her. Baade Aug. Schvan

og Sofus Berthelsen hadde me til Talarar; og dei

tala godt, og vann mykje Samtykke, um dei elles

fekk ein sterk Tokke av, at me ligg atterut her,

<side nr=191>

og at Arbeidsvilkaari er tunge. Schvan, den

svenske Kammerherren – ein rett rar Herre:

fin og skjemtesam Hoffmann, men samstundes,

etter alt eg kann skyna og sjaa, ein aalvorsam

Radikalar – hev nok snart misst Trui paa oss

som paa Landsmennerne sine eigne; no vonar

han berre paa Danmark og vil fylgje Berthelsen

der ned. Men misser han Trui der med, so vil

han fara til India og "finna sig en bajadere och

gi fan i altsammans", som han sa, – so halvt

skjemtande. Dei tvo Framande saman med Lieng

var her ute i Dag, og me hadde ei hyggjeleg

Stund, um det "saklege" Mode ikkje nettupp

var so høgt (Berthelsen var fyrebudd paa ymis

Reaksjon i Danmark, etter som eg tottest forstaa;

det nye Styre der vert der nok endaa mindre

Framtak i enn i vaart nye Knudsen-styre); og so

"fær me no sjaa daa". Hulda skal til Byen i

Morgo og vil gjera endaa ein Freistnad med

Bondeungdomslage og Stud.samf., – um ho kann

faa Schvan inn der (Berthelsen reiser i Morgo);

lét det seg gjera, kunde det vel friske litt paa

Mode hans; og det kunde ein so uvanleg Kam-

merherre fortena.

– Igaar hadde Sør-Austlands Maallage (For-

mann: Prof. Koht) eit lite Samlingsmøte (det

fysste) her i Asker; der var ikkje so reint lite

Folk, og det gjekk rett godt. Av aalvorsame

Ting var der, umframt nokre Inngangsord av meg

(dvs. eit lite Foredrag um det norske Arbeide fyrr

og no og heretter) eit Foredrag um den nye

(norske og norskdanske) Rettskrivningsskipnaden

av Prof. Liestøl (som talar svært greidt og godt),

og nokre gode Ord av Koht um Austlandsmaal-

stræv; ymist anna gildt var der og ymse gode

Folk (eg raaka Dr. Høverstad der, endeleg; det

er visst ei god Kraft); og sistpaa vart der Moro:

Hans Seland var der og fortalde Skjemtestubbar;

<side nr=192>

og det gjorde han etter mitt Skyn betre enn

nokon Gong fyrr; me lo oss glade alle, trur eg.

– Det hev vorte ein Stans i "Odyssevskvæde"-

prentingi att, kor det kann ha seg; for meg er

det elles godt; eg er noko trøyttvoren. Fraa

Øysterdals-Hinduen min høyrer eg no og daa:

han arbeider med aa faa Forleggjar, og er rett

godt paa Veg med Norli; eit Stykke paa Veg

med Gyldendal òg; men . . . naa ja-ja; kven veit?

– Men um eit Par Dagar lyt eg daa heilt i

Selen att.

– Med Odyssevs-Gjenomsyne hev eg naatt

til 16de Songen og kann paa nytt segja at eg

ser Land.

– Men den Haugen av Brev som ligg her . . .

Det gjeng seint for trøytt Mann aa faa Brev av

Garde.

8. 3. 19.

Ein Lærar (H. K. Busland) hev sendt meg

"Smaastubber av Alf Buestreng"<fmark ind="1)"> ("Tillægshefte

til "Lærerstandens Avis", Tvedestrand 1873;

Trykt av I. Isaksen") til Gjenomsyn, – um der

kunde vera noko aa finne der, som burde med i

Prosa-skriftsamlingi.

Det er der no ikkje, etter di "Smaastubberne"

er paa Vers. Og der hadde ikkje vore noko til

ei Verssamling heller; det er berre Skulegutarbeid.

Skuleguten hev elles vore rett flink: skrive Ibsen-

Vers, som ikkje er verst, ja som her og der kann

klinge; ein skynar òg, at der arbeider eitkvart i

Heilen hans; men alt er uklaart, og han hev

reint for lite aa gjera med. – Som rimelegt

kann vera med det eg daa hadde av "Skule".

– Nygaard hev fenge Tak paa John Flaxmans

<fnote ind="1)">Alf Buestreng var det namne Garborg mest skreiv

under i "Lærerstandens Avis". H. G. </fnote>

<side nr=193>

Odyssevsbilæte fraa London (det som Universitets-

bibl. hadde: Pope's Odyssé-umskrift med Illustra-

tionar etter Flaxman var ubrukande til ny Re-

produksjon), og er no meint paa aa faa deim inn

alle i ein Del av Upplage (til høgre Pris). Dette

kann eg ikkje ha noko imot, um eg elles ikkje

er like vel nøgd med alle Bilæte. Eg vil elles

raadføre meg med Schjøtt.

– Politiken innan- som utanlands ventar eg

meg mindre og mindre av; det kjem daa til aa

gaa som i alle Revolusjonstider: villare og villare,

til dess det endar i Reaksjon. (Um Bolsjevikarne,

som eg aldri hev kunna faa Greie paa, les eg i

Dag eit greidt Ord av ein Russ: Revolusjonen

deira er "eit asiatisk Despoti med kommunistisk

Etikette". Og den "store Freden" – vert vel

til eit nytt Stormagt-styre, som tvingar fram andre

Magt-samlingar og Magtstyre; Enden paa Visa:

nye Verdskrigar – og finis Europiæ.

12. 3. 19.

Eitt og anna gamalt dukkar upp rett som det

er; i Dag kom det Brev fraa ein Mann, som eg

kjende i 80-Aari, og som i det heile var kjend

daa: var Vinstremann (endaa han var Løytnant!)

og hjelpte til med "Folkevæpningi": Dietrichson

var Namne. Sidan hev han vore i Australia,

fortél han – kva han no hev drive med der –

men no er han komen heim og vil lìva sine

siste Aar i Norig. Men dei er vel burte no, dei

fleste som han var kjend med; og so vender han

seg til ein Halvkjenning som meg med Spursmaal

etter ein av deim, som enno er til, men som han

ikkje veit aa finne (Jakob B. Bull, som skal vera

i København). Eg fær skrive og rettleide Mannen

best eg kann; det er nok ikkje greidt aa "koma

<side nr=194>

heim att" i sine aldrande Aar og finne at ein er

meir framand "heime" enn ute. Men Breve

hans dreg dei fysste 80-Aari fram-for Minne mitt

att; der er mangt fraa den Tidi aa hugse, som

lenge hev vore forunderleg "burte" for meg.

Tingen er vel, at eg aldri hev vore heilt med i

Politiken vaar, um eg aldri so vel kunde sjaa,

at vigtige Spursmaal var uppe; det Norig som

no raadde (og i Røyndi enno raar), det var ikkje

mitt, – og kunde det nokon Gong bli mitt? –

Enno hev eg ikkje anna Svar paa det Spurs-

maale enn ei Von, som i det store og heile hev

vakse, men langt-ifraa jamt; og det eg veit er

berre det, at e g ikkje fær sjaa "den nye Dagen".

– Endaa noko gamalt: Sofus Berthelsen hev

sendt meg nokre Stykke, som han (under Laane-

namne Esben i "Ret" 1910–11) skreiv um

Bjørnson og hans "Daglannet", eller rettare: um

ei Samtale, han hadde med B. B. (paa Aulestad)

vedkomande Jordspursmaale, og korleis noko av

det han daa fekk gjeve den store Skalden inn,

kom att i "Daglannet". Det er rett forvitnelegt,

dette, og eg bør eingong sjaa aa faa nemnt det;

visst er det, likevel, at B. B. aldri kom so vidt

med her, at Folk forstod det; han hev aldri kunna

vera heilt med paa noko, utan naar han hadde

eit ikkje altfor lite Tal i Ryggen. Men Folk av

det Slage trengst ikkje minst; og ved aa halde

seg "der hvor han trodde Fremtiden grodde"

kom han til aa gjera eit Arbeid som var baade

stort og naudsynlegt.

Men naar han tala med ein Danske, so var

det – i dei Aari – rett naturlegt, at han kom

inn paa Maalsaki; og her sleppte han seg heilt

laus, som rimelegt kunde vera. Og han bruka

eit Bilæte um oss norske, som var endaa meir

raa-lystigt enn dei han stundom bruka, naar han

skreiv til meg ("disse Huleboere", "disse endnu

<side nr=195>

lodne Mennesker", "disse Dyr"); men so ufyse

som Bilæte var, so hadde han – altfor rimelegt

– Dansken heilt med seg; ja Dansken refererar

det offentleg – til Pris for den store Skalden og

Nordmannen. Nasjonaliteten skulde vera det

same for Folke som Sjølvkjensla er for Kultur-

mannen; men med Kulturen er det smaatt Stell.

"Nasjonaliteten" kann daa og føre til Menneskje-

slagting i Millionvis, liksom han innanlands fører

til "Krig hvor der dræbes med Ord"; det er

enno langt fram, fyrr Folk kann taka ein slik Strid

paa menneskjeleg Maate.

– Fraa Paris hev det vore meldt, at Wilhelm

av Hohenzollern skal for Retten, og at han ved

Meldingi um det hev fenge eit Nervechokk og

lagt seg. Noko er der vel i dette, etter som det

ikkje er kome Avsannings-telegram; men meir

enn eit Skræmeskòt hev det visst ikkje vore.

Elles fær ein vel kalle det eit Tidteikn, at Stor-

magter kann tenkje paa slikt som aa draga Chefen

for eit gamalt Kongehus for Retten.

23. 3. 19.

Dei unge held Aars-jubilæum i Dag; – tenk!

Det er alt eit Aar sidan Bryllaupe. Gjev dei

maa faa mange likso gode Aar som dette fysste

hev vore!

– Eg sìt med Fyreorde til "Snøfuglar". Og

det kann ikkje bli reint stutt; SrÓ Ananda hev

sendt meg Material til ein heil liten Biografi;

den bør daa kunne bli rett forvitneleg. Men du

store Tid, som desse Snøfuglarne seinkar meg!

Og so reint uforvarande som eg kom uppi dette

Arbeide! – Men no sìt eg der.

– 12te Ark af Korrekturen til "Odyssevs-

kvæde" send i Dag; det er godt og vel Helvti.

<side nr=196>

Men. kann Prenteverke greie Resten paa 8

Dagar??

– Inga Nalbandian: "Den hvide Mark" (siste

Band av "Armeniens store Jammer") hev eg

nettupp lese; eit godt Arbeid. Og Tonen merke-

leg roleg til so villt uhuglegt eit Emne: eit reint

tryntyrkisk, reint djevledyrisk Folkemord. Ein

vert skamfull ved aa vera Menneskje, naar ein

soleis ser kva Menneskje kann vera for ein galen

Hund; men det gjer godt aa sjaa eit Folk bera

ein so grenselaus Vanlagnad so verdigt. – Men

politisk vil dette store og aalvorsfulle Verke

Ingenting hjelpe. For dei kristne Kulturmagterne

hev nok anna aa tenkje paa enn ein stakkars liten

Flokk Armeniar; Tysken, Der hochcivilisirte, er

endaa i Samband med Tryntyrken. Og Armenia

ligg so velsigna avsides; ingen tarv vita kva som

der gjeng for seg. Aa, desse Menneskjebeisti,

som aldri vinn lenger enn til aa gaa og traakke

kvarandre ned!

Elles er der Grader i Villskapen; sjølve Bolsje-

vikarne er ikkje so djevelske som Tryntyrken –

etter ein Bladkjellar fraa Sibiria, som eg las i

Dag. Dei kann nok stengja Officerar inne og

brenne deim upp; og det er stridt av "kristne"

Folk i det 20de Aarhundrade. Men det er lite

mot den tryntyrkiske Rekorden: aa stengje inne

og brenne upp Kvende og Baan; berre gakk

heim og legg dykk, de Bolsjevikar.

– Med Vonerne um Verdsfreden fær ein vel

helst segja at det myrknar. Franskmennerne driv

paa med aa eggja Tysken ved aa gaa for braadt

paa i Elsass-Lothringen; millom Polen og Prøys-

sen er det vel snart Ufred; Italia vil ut or Freds-

dryftingarne, um det ikkje fær Fiume; og kor

langt den amerikanske Agitasjonen mot Wilson

kann vinne er i k k j e visst. – Dei nordiske

Utsendingarne kom ein halv Dag for seint til

<side nr=197>

Paris, og paa deim kunde daa Fredsmøte ikkje

vente; men det vart daa stelt so, at dei i eit

Privatmøte fekk lagt sine Tankar fram for ein av

dei franske Herrarne i Fredsmøte; han lova daa

aa leggja dei nordiske Spursmaali fram for Freds-

nemndi, so me kann segja me alt hev fenge ein

Fyresmak paa, kva den engelsk-amerikanske

Verdsfreden vert for Smaastatarne. Og i Bladi

ser eg, at baade Fredstrui og Fredstanken tek til

aa veikna.

Naah; eit "Fredsforbund" fær me nok. Men

um me skulde faa tvo! Det vilde vera fysste

Stìge paa Vegen til – næste Verdsufreden.

"Tru det beste og vera budd paa det verste"

– – – –

6. 4. 19.

Fyreorde til "Snøfuglar" sendt. No er det

berre Ordlista att. Og so det vigtigaste: aa faa

Forleggjar. Med den Ting ser det uvisst ut, dess-

verre. – Homer-mskr. til 2dre Utg. ferdugt

(berre ein Revisjon av "Upplysningar" att); –

og so skulde eg endeleg kunna gaa i Veg med

Bladstubb-Samlingi mi. Det er meir enn "paa

Tidi."

– Hadde ein fransk Gjest i Ettermiddag, –

M. Sauvageot, ein 21 Aars Gut, som hev Post i

det franske Gesandtskape i Stockholm, men i

Vinter hev vore ved Folkehøgskulen paa Voss,

mill. a. til aa studere den norske Folke-Ung-

domsskulen (som det franske Styre tenkjer paa

aa faa umsett til Franskt, d. v. s. den skandinaviske

Folkehøgskulen); den hadde han fenge eit svært

godt Inntrykk av. (Hadde jamvel lært aa tala

Norskt der; Landsmaalsbokheimen kjende han alt

fraa Frankrike.) Han fortalde mykje som var

<side nr=198>

forvitnelegt, fraa Frankrike (og Krigen, der han

hev vore med) og fraa Sverige.

Fraa-Ufreden kunde han fortelja fælare (tyske)

Ting enn ein fær sjaa i Bladi, og samstundes

villt-lystige Ting fraa Skyttargraverne; han hadde

kje vore lenge med, men meinte endaa at han

i visse Maatar vilde ha Skade av det for heile

Live. Men endaa meinte han, at det vilde vera

best aa halde fram med Krigen nokre Maanar til

med same, til dess Tysken var heilt døyvd; daa

kunde Europa faa Fred so ei 60-80 Aar; elles

vart det snart berre 1914–18 upp att. Og naar eg

meinte, at Verdi no maatte kunna lære aa skipa

seg so, at ho kunde sleppe den syrgjelegt uløn-

same Ufreden for ei lenger Framtid, so trudde

han visst ikkje meir paa det enn den franske

Ministerchefen gjer. Um Wilson sa han: "Han

gjeld meir og meir for ein Professor med ein og

annan god Tanke; men mindre og mindre for

Statsmann"; berre det ikkje er altfor sant òg.

Men mi Vantru paa den "Freden" me no fær,

den fekk han styrkt; og so fær me no sjaa daa."

– Med sine 21 Aar er M. Sauvageot ein ikkje

lite lærd og dertil en vidfaren Mand; fødd (av

franske Foreldre) i Konstantinopel voks han upp

der og i Litleasia (Smyrna, Lesbos og kva det

elles var for Namn han nemnde), til han var 14

Aar; og han og Syskeni hans tala Nygræsk (og

held paa med det enno seg imillom); og Ny-

græsk ligg det gamle so nære, at han med den

græske Huslæraren sin las Homer i Upphavs-

maale; der er kje større Skilnad paa Homers

Græsk og Nygræsk enn millom Gamalnorsk og

Landsmaal, – sa den unge Grækar-Franskmann.

(Eg tenkte med meg: me skulde bjode norsk

Ungdom aa lesa Gamalnorsk!) – Daa eg spurde,

um den franske Republikken ikkje altfor mykje

er ein Kapitaliststat, svara han ikkje noko vidare

<side nr=199>

so beintfram; men han fortalde, at der er ein

yngre og meir demokratisk Republikanisme uppe,

som vil kunna vera sterk nok um so ei 10–12

Aar eller derikring; og daa vilde den franske

Republikken bli noko anna enn han no er.

Sjølv var han Katolik og forsikra at heile det

franske Folke var ærlegt og varmt katolskt; men

paa noko franskt Prestevelde trudde han ikkje.

Gjev han maa ha Rett. Visst er det, at me vart

reint glade i den unge, stillfarande Guten, som

alt hadde sett seg inn i so mykje og i det heile

tenkte so klaart og so mannslegt. Men eit og

anna av det han fortalde – t. D. um Svenske-

politikken i denne herlege "Nyskandinavisme"-Tid

– gjorde meg lite glad.

Brev fraa Einar Strand.

M·løy, P·lsmessetidir 1919.

Herr Arne Garborg.

Eg er ein gamall heidning og barbar, arbeids-

træl og forsytar, som aldri hev havt tid til ·

lesa bøkr. Men no d· Odyssevskvædet kom p·

norskt m·l vart eg so forvitin at eg laut stela

den tidi som trongst til · lesa det. Og det vart

nokre herlege nattetimar ilag med den sløge stor-

skrøytaren og dei andre gamlekarane, som eg

nog høyrde gjetit medan eg var skulegut, men

som eg ikkje hev havt høve til · gjera meg nær-

mare kjend med. – Innhaldit var morosamt, men

den største njotingi havde eg av det skire norske

m·lit, alle dei gode norske ord og ordlag, som

er kjende for oss bøndr (men som byfolkit og

dei "konsenerte", stakar, ikkje kjenner), den

støde rytmin og ikkje · gløyma bokstavrimit. –

Inkje undr at boki gikk som varmt braud.

<side nr=200>

Og no med det same eg ynskjer Dykk til

lukka med ·rm·lsdagen vil eg òg ynskja at De

m·tte f· helsa og livedagar til · setja um Ilios-

kvædet og andre gamle bokverk, som vi kjenner

so altfor litit til, dei fleste av oss nordmenn. Og

so hev eg ei liti von um at vi skulde narra by-

folkit til · læra norskt med hjelp av desse bøkrne

og den nye utg·vo av Aasens ordbok. Takk, d·,

for Odyssevskvædet! Eit godt ·r det 69de!

Med vyrdsam helsing.

Einar Strand.

14. 4. 19.

Igaar paa Stabekk (hjaa I. M. og Schjøtt). Fint

VÍr og gild Tur (trass i "Ryggmatisme" – i

Ryggen); raaka mill. a. den sjeldsynte Olav Midttun

("Syn og Segn") og Frua hans (tysk); hyggjelegt

Folk. Mortensson var endaa ikkje kvitt all

Skrivingi som skal til for aa bli fri eit Prestekall

som Løten; hev elles mykje mindre aa røda um

no enn i gamle Dagar. – Schjøtt greier seg rett

godt no; men fraa Depte høyrer han ingenting;

Ordboks-manuskripte ligg der.

– Fredskonferansen hev endeleg fenge ut

Framlegge sitt. Det hev nok av Paragrafar;

elles fær ein vel helst segja lite Ull etter so

mykje Skrik.

– Eit danskt Tidsskrift ("Det nye Nord") finn

endaa at det nye Folkesambande minner sterkt

um Den heilage Alliance. Det er England, U. S. A.,

Frankrike, Italia og Japan som slær Lag, til aa

tryggje den Magti dei no hev vunne, "tryggje

Freden ved Trugsmaal um Krig".

For Avvæpning er der ikkje Tale um; Verdi

skal berre faa "Reduksjon i Væpningarne". Og

(dei 5 Stormagterne skal vera "Forsyn for Folki":

halde deim i Fred eller drive deim i Krig, –

<side nr=201>

"til Fredsforsvar" som vanleg. Det "ut-øvande

Raade" (der dei 5 Magterne hev 1 Røyst kvar

og alle dei andre Magterne 4 Røyster) skal setja

upp Forskrifterne for den nye Krigsmagti – i

det heile og i kvart av dei Landi som er med –;

aa vera med vert daa aa gjeva upp Sjølvstyre i

det Stykke (og i alt som dermed kann hange

ihop). O. s. fr.

Fraa norsk Side er der protestera i eit Par

Punkt; fleire kjem vel òg til aa protestere; Smaa-

ting (Former) læt seg vel rette paa; Sveits hev

alt sagt seg ut av det paatenkte Folke-Sambande.

Enden paa Visa vert vel fyrr eller sidan tvo

Folkesamband (det eine med Tyskland og Russ-

land til Hovudmagter?); Ufreden (med Toll o. s. fr.

eller med Vaapen) kjem daa til aa staa, til dess

det eine av deim fær Verdi under seg; og siden

vert det den ævuge romerske Ufreden mot Folk

som slær seg saman um aa rive seg lause. Den

store Verds "freden" vert siste, Kapitle av den

gamle Ufredssoga.

Einaste Raaderne mot Uraad (heilt Folkestyre

(Samstyre) og rett økonomisk Skìpnad) vil Mag-

terne endaa mindre enn fyrr kunna tenkje paa

no, daa dei heilt maa samle seg um aa halde

uppe Magtretten. Dess meir burde alle tenkjande

samle seg um Retts-Tankarne; men kóss det vil

gaa med den Ting, so for det fysste daa, er vel

meir enn uvisst. Eitt og anna av Wilsons fagre

Ord er kome med i Framlegge; deim vil Fleir-

tale i det lengste tru paa.

19. 4. 19.

Den gamle Stoveklokka, som Hulda for nokre

Aar sidan fekk Tak paa hjaa ein Antikvitets-

handlar, og som sidan hev stade for det meste,

<side nr=202>

hev me endeleg fenge skikkeleg Dokter paa (ein

gamall Bygde-Klokkemeister her), so no gjeng ho;

og Huse vert meg reint heimslegt ved det. No

spørst det, kor lenge det varer.

– Med Odyssevs hev Korrekturen naatt ut-i

21de Songen, so no er snart den Soga slutt. So

spørst det, kóss det gjeng med "Snøfuglar" (som

Ananda trur at Norli tek); men den Korrekturen

vert ikkje so seig. Eg fær daa i Veg, best eg

vinn, med Bladstubbsamlingi. (Fanden er elles

laus att; det spørst etter eit Foredrag um Retts-

staten i Ullensaker; med det fysste; og so lite

Arbeidsfolk me hev er det mest Uraad aa segja

Nei.)

– Freds-Framlegge er ikkje fullt so like sælt

um Smaafolki som ein skulde tru etter "D. n.

Nord"; Smaafolki kjem nok med, skal me sjaa.

Men so spørst det, um det kann bli Skikk paa

Indrepolitikken, fyrr alt vert Upprør, og paa Sam-

fundsøkonomien, fyrr det vert Ufred att, trass i

all Fredsplaastring; alt er ugreidt. Og Verdi eig

ikkje ein einaste Mann. – Og at ho i Grunnen

er den same som fyrr, det er nok visst; no um

Dagen les me, at Sverig i Utlande spelar "Skan-

Dinavia" no liksom Danmark spela Norden fyrr.

Det er det gamle: Magti kann vera so liti ho

vil, – ho vert straks Rett mot den endaa mindre

Magti. Um Menneskjedyre vinn lenger nokon-

Gong – – – –?

– "Vaarknipa" som hev vore svært lempeleg

dei siste Aari, er eit Grand stridare att denne

Gongen, og dertil er det "Ryggmatisma" aa fikte

med. Det gjeng elles ikkje verst; men Arbeids-

krafti . . . . Og Augo; serleg det eine . . . . Noko

stormodig er eg ikkje.

<side nr=203>

22. 4. 19.

Tyskland kranglar: vil ikkje gaa med paa Freds-

tinging paa dei Vilkaari Vestmagterne hev sett

upp. Og Vestmagterne gjeng ikkje med paa

Tysklands Krav; no spørst det daa, kóss det vil

gange.

I England vaknar Vinstre att: Folket held paa

(relativ) Frihandel mot Vernetoll-Partie (som hev

fanga Lloyd George), og krev heil Rett for

Irland.

Tyskland og Russland (Sovjet-) gjeng i Sam-

band, vert det meldt (fraa Warschau). Verdskri-

gen upp att?

Revolusjonsbraake held paa.

27. 4. 19.

Det lid med Odyssevskvæde II; eg las i Dag

næstsiste Korrekturen paa dei siste Arki. No

trengst det berre ein Setning eller tvo i Tillegg

til Fyreorde (um Flaxmans Teikningar – og um

Prisen?), og so siste Korrekturen paa dei 3 siste

Arki; so kann eg – taka til med Bladstubb-

samlingi.

Ja og so skal der Underskrifter (Titlar) til

Bilæti (som eg fekk ei Avprenting av i Dag).

Men det er snart gjort. Tuften skaffar meg Popes

Odyssevsutg. i Morgo. Noko meir ugreidt ser

det ut med Statshjelp-spursmaale. Forlage (ein

ny Kontorfyr) spør, um e g veit naar Spursmaale

skal upp i Tinge; det hev sjølv, denne som fyrre

Gongen, tinga med Depte, men veit ingen Ting,

og veit ingen aa spyrja, anna enn ein Mann ut-i

Asker! – Og Løvland? – han hev havt so

mykje "Krise"-staak aa staa i, at han vel helst

hev g l ø y m t "dios Odyssevs". (Eller dei styrande

i Vinstre finn, at det fær vera nok med slike Ut-

<side nr=204>

gifter no? – Eg hev korkje høyrt eller sét so

mykje som eit Ord fraa den Kanten.) Me "fær

no berre sjaa daa", maa-tru.

– Prof. Kraus fraa Prag heldt Foredrag i Ung-

domslage i Oslo Fredagskvelden um den böhmiske

(og tzeckiske) Maalstriden. Den hev havt endaa

fleire Vanskar enn vaar aa stride med; men i mangt

hev det vore det same: "Bønder" (og Smaafolk) mot

"Kulturen". Han tala paa Dansk, som han kann

rett godt; men paa dette framande Maale kunde

han sjølvsagt ikkje vera so fri (var sterkt papir-

bunden, med' han elles, som han sidan sa, er

van til aa tala fritt); og Uttalen hans var i sume

Stykke mindre fullkomen, so mykje kom burt for

oss, naar han stundom tala noko fort (eller

gløyrnde aa agte paa Uttale-vanskarne). Men i

det heile var Foredrage svært forvitnelegt; og

han fekk sterkt Samtykke.

Etterpaa tala me med 'n (serleg Hulda; for

mitt Tyskemaal vert meir og meir ubrukande),

og me kom godt til Lags. Igaar var han (og

Frue i Lag med Kapt. Os og Frue) ut-hjaa Arc-

tander her og kom daa paa Attervegen inn-um

hjaa oss, og me hadde ei hyggjeleg Kveldstund.

(Elles ikkje berre Hyggje; det vart vist fram nokre

Fotografi fraa Svelteheimer ned-i Sør-Tyskland,

som var til aa faa vondt av: Smaaborn som kom

reint burt paa Jordi der dei laag; var berre som

ei tunn Skinnstrime med ein liten Hovudskalle:

eg orka ikkje sjaa paa dei.) No skal Kraus ut-

yver Lande og tala, i Bonde-Ungdomslagi helst;

og etterkvart som han "lærer" Foredrage sitt og

kjem meir inn i vaar Maate aa tala paa, vil han

kunna faa den norske Ungdomen godt med seg.

– Kóss det gjeng med "Verdsfreden" er enno

svært uvisst; Italia ser, at det kann truge seg

fram og vert daa berre stridare: so lyt vel Magti

bøygje seg, og det gjeng paa nytt Lag ut-yver dei

<side nr=205>

smaae. Tysken skynar òg, at det berre gjeld aa

halde Nakken stiv; Enden paa Visa vert daa vel

ein Fred av det vanlege Slage: ein som det veks

nye Ufredar etter. Sjølve det nye Rom-rike,

Britannia, som skulde vera slik ein Meister til

aa styre framande Folk, hev Upprør aa slaa ned

baade ber og der; onnor Raad enn eit langt og

lenger enn langt Tòlmod er ber nok ikkje enno

paa ei god Stund.

Hu, den som berre ikkje vart so hjarte trøytt!

– Apropos Trøyttleik: Eit og anna Forfattar-

blad vert sendt meg (Innbjoding til Tinging); og

eg ser paa dei lange Raderne av nye Forfattar-

namn, som der kann vera upprekna, Namn som

eg ikkje kjenner, og som eg er utruleg like glad

um; altfor vel veit eg, at det nye dei kjem med

– og som Ungdomen gled seg ved –, det er i

Hovudsaki gamalt nytt: "det same paa ein annan

Maate". Liksom det som var nytt i mine Ung-

domsaar, og som det nye til alle Tider. At alt

dette "nye" trengst er visst nok; kvar ny øtt

vil ha det gamle servera paa sin Maate; og paa

si Vis er det "nye" nytt. Men naar ein hev pløgt

igjenom det nye fraa nokre Tider, so vert det

like nytt og like gamalt alt; ein "kann" det.

D. e: med all Hamskifting er Livsens Grunnvil-

kaar og Grunnspursmaal dei same, og dei ende-

lause Forandringar berre Variasjonar av dei same

Motivi. Det ser ein klaarare og klaarare med

dei veksande Aari: vert meir og meir "trøytt".

Det beste ved Live er daa likevel det, at det

ikkje er for langt; og naar Gamlingen stundom

ynskjer aa lìva ein Mannsalder til, so han kunde

faa sjaa ein eller annan av Draumarne sine um-

sett i Liv, so burde han nok berre takke Gudarne

for, at dei segjer Nei til det Ynskje.

<side nr=206>

30. 4. 19.

Slutt paa April – og paa Snøen; men det er

rett kaldt enno, naar ikkje Soli stend paa. Og

Marki er graa mest jamt; berre her og der legg

det seg grøn-"Skuggar" eller kva eg skal kalle

det, yver Grunnen. No spørst det, um Mai vert

mildare enn han plar vera.

– "Fredskonferansen" er endeleg ferdug. Og

Enden var, at Verdi er kløyvd. Paa den eine

Sida Vestmagterne og Japan og rett mange Smaa-

statar, dei fleste (alle?) meir eller mindre mis-

nøgde; paa den andre Italia, Tyskland, Russland og

kven elles det kann vera som ikkje er komne

med. (32 Statar er med, og 13, millom deim

dei 3 nordiske, er "innbòdne".) Fyrr ein ser,

koss det lagar seg med dette nyttar det lite aa

"tru" noko; enno kann ein visst likso godt segja

at det bryggjast paa ny Verdskrig som at det

lagar seg til Fred. Det einaste ein kann segja er, at

det klaarnar vel eingong, – um det ikkje myrknar.

– I Dag hev eg lese siste Korrekturen paa

dei siste 3 Arki. No er det Misprentingsliste att,

og so Fororde (som ikkje kann koma i Stand,

fyrr me fær Greie paa Statshjelp-spursmaale);

i Dag steller eg dessutan med Bilæti hans John

Flaxman: kor dei skal bli innsette, og kva dei

skal "heite" paa Norskt. Dertil hev eg nokre

"Upplysningar" aa skrive heilferduge til "Snø-

fuglar" (som endeleg skal under Prenting no, –

i Kommisjon? eller Forlag? – hjaa Norli). Um

eit Par Dagar er eg vel "fri" nok til aa byrja

paa Universitetsbiblioteke.

– Eit og anna Tilfelle av indisk Religiøsitet

ser ein um i Bladi ender og daa; og Brahmatru

etc. var alltid betre enn den europæiske Kyrkje-

læra, – um ho kunde naa ned i Folke. Men

utan Fanden og Helvìte kann dei europæiske

Barbararne ikkje greie seg, Stakkar.

<side nr=207>

5. 5. 19.

Fraa W. Nygaard (som hev vore burte eit Bìl)

høyrer eg, at Regjeringi (Løvland med) er "blit

enig om, at det vil være forsigtigst ikke at æske

denne bevilgning". Og dette hev Løvland ikkje

funne det Umaken verdt aa lata Nygaard faa Greie

paa, – fyrr no, daa Nygaard pr. Telefon granska

etter i Depte, kor det hadde vorte av Eldhugen

hjaa den norske Skuleministeren.

Ja-ja. Løvland vert visst lett "enig" um, at

det er "forsigtigst" aa ikkje gaa paa. Men no vert

Boki (utan Bilæte) dyrare enn fysste Utgaava. Og

Utgaava m e d Bilæte vert mykje dyrare. Homer

fær daa greie seg sjølv som han best kann. At

eg ikkje fær ein Skilling for det lange og rett

mødesame Arbeide med 2dre "Upplage" fær

vera det same.

– Storfint VÍr; kann dette halda paa, vert det

ikkje lenge fyrr Sømaren kjem. For Hulda (som

er paa Heidmarki og vil pumpe ut ein gamall

Kjenning av Far hennar um Live paa Upplande

(og paa Saastad) i Overretssakførar Bergersens

Dagar, med' det enno er Tid, vil det vera her-

legt med dette VÍre; aa for Glans yver Sjø og

Land!

– Eg hev teke til so smaatt med Bladstubb-

samlingi; sìt inne paa Univ.bibl. um Fyremiddagen

og rotar – for det fyrste i "Lærarst. Avis" (fraa

1871–72), der eg hev funne eit Par brukande

Ting; og so fær eg freista "Dagbl.". "Fedrh."

fær eg rett mykje av hjaa I. M.; Resten fær eg

tru, at eg finn paa Jæren.

– I Paris skal dei snart til aa tinge med

Tysken, som er svært kry og vil krevja baade

eitt og hitt, ettersom det høyrest. Og millom

Frankrike og Italia er det so halvt Krig (um

Fiume), liksom det ser ut til Ufred millom Ukraine

og Rumenia; Gudarne maa vìta um Europa ikkje

<side nr=208>

snart stend i Brand att, trass i alle desse ende-

lause Fredsforhandlingarne.

– I Stortinge er der so halvt Borgarkrig

millom Byar og Bygder um Fossarne. Og utan-

for Stortinge sprengjer Tranmæl-Socialismen meir

og meir paa; dei førande Vinstrebladi kappast alt

um, kven som kann vera blidast imot deim.

(Berre i "Intelligensen" litegrand Kritik.) Men

i Maalbladi raar Halvteologi og Halvkultur.

11. 6. 19.

Ny øttled: me er aat aa bli "Besteforældre"

Det hadde eg no mest gjeve upp; men Vonerne

er nok dei beste. Og gjev daa alt maa gaa som

det skal!

– Gamle Erik Straalberg er Gjest hjaa oss i

Dag; det er vondt aa sjaa 'n med den Armen,

som vart avskoren i Maskinsagi. Men no skal

han faa "Kunsthand"; og dei Henderne skal vera

so kunstrike no, at ein kann bruka deim mest

som dei var lìvande. Erik er eit godt Stykke

uppi Aari no; men Haare er like svart, og um

han ikkje nettupp er so kvik som fyrr, eller

høyrer fullt so godt, so gjev han nok ikkje upp

enno paa ei Stund. Me skynar berre at han er

vorten svært aaleine.

– (Tor-)kjell Steinsvik, yngste Sonen hans

Rasmus, stend til Konfirmasjon i Dag. Og ein

av dei fysste Dagarne skal beile Steinsvikshuse

flytja – til ein Gard dei hev kaupt ut-ved Ljan.

Veslelia er burtleigd – til ein Ingeniør, var det

visst.

– Frau Alfhild Erfurt (Systerdotter til Hulda)

var her med Mannen sin i Dag; han hev etter

ymist Mas sloppe ut fraa Heimlandet. Det er ein

Tyskar av den gode Typen, hyggjeleg og grei;

<side nr=209>

um Tilstandi der nede hadde han lite godt aa

fortelja. Um Freden og Framtidi . . . . var ikkje

han klokare enn me. Og ikkje svært modig.

– Straalande VÍr, grønkande Mark og Skog;

herleg Fyresømar. Og den fær eg godt av paa

ein Maate no um Dagen: fÍr att og fram millom

Labraaten og Høgskuleboksamlingi kvar Dag.

Elles bunden til Skrivepulten som vanleg, ikkje

minst med Korrektur; knapt ferdug med Homer

lyt eg no i Veg med SrÓ Ananda, – veit eg?

– Alle tyske Blad protesterar av all Magt mot

Entente-Fredsvilkaari. Og det er likso rimelegt

som at Frankrike og Belgia held paa deim. Men

Wilson (og L1. George) fær ein tru hev gjenge

med paa deim i den Tanken, at det kunde vera

nyttigt aa ha "noko aa slaa av paa"? – Men

um dei tyske Sendemennerne paa det fysste Møte

var aldri so stive, – dei hev nok ikkje anna aa

gjera enn aa bøygje seg – no; Spursmaale er,

um Vestmagterne kann bli so vìtuge, at Tysk-

land gjeng inn i Freds-sambande f o r A a l v o r,

Det trur eg ikkje.

Brev fraa Arne Garborg.

Knudaheibakken 15. 6. 19.

Kjære Hulda!

Endelig fremme – og foreløbig installeret og

"etableret".

Og Veiret er bra. De Veirkyndige – hvori-

blandt fhv. Stationsmester Jens Lende – spaar

fortsat Godveir, om end med Beklagelse af, at

endnu er der blit for lite "Dogg"; og Vinden,

som igaar var fra Syd og altsaa skulde spaa

Regn, er i Dag svinget om paa Nordvest, saa

tørt og kjøligt er det sandsynlige.

<side nr=210>

Der har ingen Spektakler været ved Huset her

i aar; det eneste Inger hadde at fortælle var, at

det ene Kjøkkenvindu en vakker Dag (Nat) var

faldt ut, men uden ellers at lide nogen Overlast:

det laa ganske helt der udpaa den vesle Veien,

Og lod sig altsaa uden Vanskeligheder sætte ind

igjen. Men noget Spor til at nogen hadde været

inde fandtes ikke. Det Hele altsaa ubegribeligt

men faktisk.

Blandt Reisens Viderværdigheder kan noteres,

at jeg efterhaanden opdagede henved 10 Ting,

som jeg hadde glemt og nu maatte kjøbe, for det

var Ting som jeg behøvede ret som det var (Ex.

Barberkost og -Saape), og som der altsaa ikke

kunde skrives efter. Heldigvis var jo altsammen

Smaating; men det ærgerlige ved Sagen er jo

denne tiltagende Glemskhed. Aber Mensch, ørgere

dich nicht; hvad skulde det føre til?

I Stavanger traf jeg Jens Tvedt, som jeg havde

haabet skulde paa en eller anden Maade kunnet

hjælpe mig med ialfald en Del Aarganger af

"D. 17. Mai". Men desværre. Saa nu kan det

hende jeg blir ret snart færdig her le – skjønt

der er et Par Fedraheimsaargange som vistnok

indeholder adskilligt. Af Nyt forøvrigt fortalte

han om "Spanska"s Herjinger i Stvgr.

– Stavangerbaaden var overfyldt og jeg spurgte

forgjæves efter Køi; det hadde altsaa blit en stri

Tur, hvis jeg ikke hadde faaet ganske uformodent-

lig og utrolig Hjælp – af Bergens Biskop. Men

han kjendte Kapteinen, og han fulgte mig ombord

i sidste Øieblik (jeg havde spist Middag hos

Bispen – naa! Aften – Kl. 8) og la et godt Ord

ind for mig, hvad der til min Forbauselse virke-

lig kom til at hjælpe. Jeg blev puttet ind i en

Køi med 3 Senge, hvoraf en var blit ledig; der

havde jeg da sovet udmærket, hvis ikke en af

de 2 andre havde snorket saa torden-mæssigt, at

<side nr=211>

selv jeg vaagnede deraf, – vaagnede Gang paa

Gang hele Natten udigjennem. Men enda var jo

Køi bedre end Ikke - Køi.

Ellers er Turen gaaet bare bra. Men jeg har

havt mye at bestille i Dag og mærker at jeg er

træt; altsaa "mere siden".

Hils og vær hilset! Din G.

17. 5. 19.

Ein fager, um alltid noko kaldvoren 17. Blø-

mande Kirsebærtre og grønkande Lauvskog.

Men stilt paa Labraaten. Hulda i Kjøpenhavn

(Forfattarmøte), Tuften hjaa Dokteren (med ei

Hand som vart uppskori igaar), og eg bunden til

Skriveborde som vanleg. Og det skal knipe,

um eg klarar alt det eg hev paa meg. Meir og

meir skynar eg, at Alderdomen – altfor tidleg –

tek til; Arbeidskraft (og Arbeidshug, -mod, -tru)

minkar, so eg ikkje kann dylja det for meg sjølv

lenger.

Men som vel er aukar det og med Alder-

doms Ro.

Me er innbodne til Festen i Bondeungdomslage

ikveld (der Løvland skal tala); men eg lyt berre

segja Nei Takk.

Brev fraa Arne Garborg.

Knudaheibakken Jønsokaftan 19.

Kjære Hulda!

Mange Tak For Brev af 21de. Jeg havde elles

ophørt at vente, gik ud fra, at Teaterstrævet gav

Dig andet end Brevskrivning at tænke paa.

Men Du klember paa altsaa. Og s k a l være

<side nr=212>

færdig den 1Ode. Det er da extra storartet, at

Du har kunnet faa et langt Brev afsted; extra-

ordinær Tak! – Forresten bør der jo kunne

gjøres en Del paa saadan opimod et Snes Dage,

hvis Menneskene ikke er altfor umulige, og

Trætheden ikke blir Dig f o r svær (det er vel

ikke sagt, hvor længe det kan gaa med at "komme

halvdau hjem hver Aften").

Jeg tager lidt Trøst af, at Du ikke synes rent

modløs med hensyn til Liti Kersti; og den mu-

sikalske Hjælpen tør bli ganske bra – stemnings-

fuld Frilufts- (Fjeldtrold-)musik; hvem ved? Og

at der kommer n o g e t i Stedet for alt som maa

ofres er ialfald heldigt. Harpeakkompagnement

bak Scenen høres ganske oplivende, og stilfuldt

med. Og en graa Ganger maa der vel bli Raad

til? Faar Du ikke røvet nogen fra den konge-

lige Stald, saa er der jo nok af "beredne Løit-

nanter" etc. i Byen nu? – Det vilde jo være

gildt for alle Parter, om det gik lidt ordentlig

bra med Liti Kersti. – At alle er oplagte er ud-

mærket. Men der skal jo ikke lidet til for at

overvinde 100 000 Vanskeligheder!

Det er godt at Du har Harriet og Per nu, saa

Du kan "lægge Dig helt fra Dig", naar Du

kommer segnefærdig hjem. Tuften kan vel ogsaa

være til bra Hjælp nu da den værste Hage – og

Bisjauen vel er over.

– – Hvad mig angaar sidder jeg nedstuet i

Fedraheimar og skriver Afskrift efter Bog i lange

Baner; er netop færdig med 1878. Saa er der

et Par lidt slemme Aar (1880; 1882), men saa

minker det vist pent; lange Tider Ingenting visst.

Andet end D. 17de faar jeg ikke her, saa jeg

blir visst færdig medio Juli eller saa; faar saa i

Vei paa Biblioteket igjen.

Jeg har det forresten travlere end beregnet;

ikke nok med diverse Besøg paa denne Tid, og

<side nr=213>

saa Afskriverarbeidet da; men i Dag fik jeg hele

to Rykninger efter Avisstubber, jeg skal ha lovet.

Saa der er nok af Kjas og Mas, og noget svært

oplagt er jeg ikke. Veiret har ogsaa været –

som der aust omtrent: mest Godveir, men ret

som det er en Regndag; og saa jevnlig denne

halvkalde Blaasten – fra Nordvest eller Sydvest,

men omtrent like kold. Imidlertid klær jeg mig

godt og klemmer paa; "bankar Flokar" av og

til, men greier det noksaa bra. Med Madstellet

er jeg i Orden (Fladbrød, Mjølk, Smør og alting),

og Honningkrukka er mig en extra Velsignelse i

al denne Dyrtiden. Efter Dig spør alle; men

i Aar kan jeg med extra god Virkning tale om

den urimelig dyre Reise etc., og saa at Du har

noget Extraarbeide og siden skal til Fjelds og

bygge.

Tak for Barbergreierne; de Sager jeg havde

kjøbt viste sig naturligvis at være noe Skrap.

Nu klarer jeg mig.

I Anledning af et af de ovennævnte Rykkerbreve

maa jeg til Hognestad med det aller snareste og

faa Tak i ei Bok; haaber, at de snart er hjem-

komne. Jeg maa ogsaa til Garborg – og høre

om jeg kan faa lidt Tømmermandshjelp igjen.

Og jeg frygter endnu en Invasjon fra Byen –

gilde Folk; men Tia, Tia! Endvidere maa jeg

ind og se om Graven til Mor (Fars har jeg be-

søgt og fundet i Orden); men det faar vel bli

med det samme jeg reiser.

Gamle Inger klarer sig enda, skjønt Beina er

skrale; hun er komplet Bager (ogsaa udmærket

Fladbrødbager) og er forsaavidt til god Hjælp.

Nu hører jeg vel fra Dig ialfald naar Du er

kommen til Vangen? Eller helst før?

Helsingar til alle, Gjæster og Husfolk; først

og sist til Dig.

Din G.

<side nr=214>

21. 5. 19.

Eit Par Blad hev meldt, at Hulda hev vore

med i Ordskifte paa Forfattarstemna i Kaupen-

hamn; i eit Brev i D. 17de stend det at det er

eg, som hev vore med, – korleis det no kann

ha seg. Det maa bli retta.

Fraa Hulda Brev (Dato: 19de). Ho hev det

gildt nok der nede (um det elles er "surt og

koldt" der enno); ho er svært vel fornøgd med

"Jeppe" paa Kgl. Teater. Til meg hev ho ei

Helsing eg sét Pris paa: fraa Karl Larsen. Elles

gjeng ho mest og tenkjer paa Tuften og Handi

hans (Breve mitt hadde endaa ikkje naatt henne).

– Eit Helsingskort (tysk: "Bier"- eller no fær

me vel segja Kafékort) fraa nokre norske der-

nede kom samstundes (mill. a. fraa "Rosenschwanz,

f. Johnsen", "Elias Kræmmer"; naa-ja; nokre

fleire Namn med, som eg gjerne saag); dei hev

det visst gildt der nede. Og det kjem vel alltid

n o k o meir ut av denne Forfattar- enn av den

gamle Studenterskandinavismen? –

– Paa Biblioteke hev eg i Dag arbeidt med

Dagbl. 1881; det var daa Striden stod um Tala-

ren ved Wergelandsstøtta. Eg var ikkje so lite

med daa; trudde elles at eg hadde skrìve meir.

Det er nokso rart aa lìva dei ville Stridstiderne

eit Grand upp att. – Det var òg det Aare, at

eg heldt Foredrage i Stud.samf. um "Den reli-

giøse Erkjendelses Princip"; etterpaa kom eit

Ordskifte paa eit Par Kveldar; der hadde eg

heile det filosofiske Fakultet (Lyng og Monrad)

og dertil Prof. teol. Petersen imot meg; men

etter Dagbladsreferate ser det ut til, at eg klara

meg ikkje verst. Og det hev nok nettupp daa

vore Tidi til aa faa upp det Ordskifte. – Eg

hev i Hovudsaki vore rett klaar alt daa; men eg

gjekk med Draumar um aa faa sjølve Folke inn

paa friare religiøse Synsmaatar, og dei hev eg

<side nr=215>

nok etterkvart fenge "vekse ifraa". Det er ei

brutal Sanning, at "Folke" ikkje kann koma med

her (det store Fleirtale kann ikkje "tenkje" i

slike Spursmaal og tek daa med Takk imot dog-

matiske Lærebøker, kor urimelege dei kann vera;

Paulus og seinare dei romerske (og tyske) Teo-

logarne hev elles laga ihop ein rett "praktisk"

Folkereligion); men ei Sanning er det likevel;

og jamvel den seinare Draumen min: at det

skulde vera Raad aa faa upp – og det millom

sjølve Folke – J e s u Kristendom, den kunde

ikkje bli til meir enn Draum, den heller. N o k o

meir er alltid Jesus komen upp att i seinare Tid;

men det er meir i S"ndi enn i Røyndi; for Teo-

logarne, og endaa meir for Folke, er det Offere,

Blode, "Soningi", med eit Ord Heidendomen,

som er og som vert Hovudsaki; Antikristendomen

hev vunne og vil hava Magti langt fram-igjenom.

Eller alltid, kannhende? – dei aandelegt frigjorde

vert vel aldri meir enn eit Faatal, eit noko større

eller eit noko mindre; knapt nokon Gong eit Fleir-

tal sterkt nok til aa taka Styringi og g j e n o m -

f ø r e Tanken um fri Tru. Som det no er kann

det i k k j e bli anna enn Villskap, naar Fleirtale

slær seg paa "Fritenkjing". Det einaste som

maa vera vinnande, og som me alt er eit godt

Stykke paa Veg til aa vinne, er ytre Fridom: at

Folk fær L o v til aa halda seg til det som kvar

for seg finn rimelegt, – og Mengdi daa til sine

Majoritetssetningar, sine "Kyrkjetruer".

25. 5. 19.

Tuften 31 Aar. Men for meg ser han enno

ut som ein Ungdom. Og eg sjølv – kjenner

meg ikkje stort meir enn vaksen, naar Sanningi

<side nr=216>

skal upp. Men naar eg tenkjer paa, at eg hev

ein so vaksen Son, so skynar eg nok, at eg tek

til aa "skòra paa Honni".

– Hulda kom heimatt i Dag. Ho hev i mange

Maatar havt det gildt der nede, og hev raaka

mykje godt Folk (mill. a. Jeppe Aakjær, som ho

hadde Helsingar ifraa); men alt var nok ikkje

som det skulde vera. Det hadde ho fenge Greie

paa heller snart. Dei 200 Kronurne til Reise-

hjelp, som ho – og nokre andre – hadde fenge

av Forfattarlage, gav ikkje Aatkjøme til Møti

(um dei nok alltid kunde "beda seg inn", som

Hulda gjorde); det vart snarast som ei Fatighjelp;

dette kom dertil paa ein keiveleg Maate fram paa

Prent (gjenom "Skand. Forf.tidende") og vakte

ymis Uhugnad – –

Noko anna leidt er der og; det n o r s k e Bok-

manns-lage, som Danskarne vel ikkje hev visst

um og som daa ikkje var serskilt bede med til

Festen, hev ikkje visst, korleis dei skulde greie

denne Vansken. Dei telegrafera; og Telegrame

vart upplese; men dei Danske stod uppraadde:

skyna ingenting. No vert det vel ein Uppvask

imillom Norske og Norskdanske um dette; og

den kann vel bli mindre hugleg; men um det er

noko aa gjera ved det – – –

3. 6. 19.

Um Sundag var me paa Jesseim; alt gjekk

godt. Eit lite Ordskifte var der etterpaa, der

sume av dei vanlege Spursmaali kom upp; men

Tidi vart for knapp til at det kunde bli noko

mykje av det. Og Overlærar Møller er ein grei

og god Debattant. Hulda var og uppe.

Um Notti vart me liggjande i Byen; det er

med norsk Tankeløyse so stelt, at der i k k j e er

Samanheng millom Togi paa Aust- og Vestbanen,

<side nr=217>

So sat eg paa Boksamlingi til Kvelds og kom

heim ved 9–10-Tidi.

– I Verdi held det paa og kokar med Upprør

og Ufred; at Reaksjonen vinn til Slutt kann ein

vel altfor trygt gaa ut fraa. – I Fredsmøte hev

Tyskland Orde no; og det talar so godt, at fleire

og fleire høyrer paa det, og Trui paa Vestheims-

Imperalismen veiknar. Men vinn Reaktionen

Magti i Grunnspursmaale – det økonomiske –,

so kann dei byggje so gild ei Fredsborg, dei vil:

bo er bygd paa Sand og maa falle.

– Det er kaldt og skyut, men kann ikkje

vinne seg yver til Regn.

6. 6. 19.

Der er kje meir paa Universitetsbibl. aa gjera

for det fysste, og so ber det til Jærs. So snart

eg kann bli ferdug.

– Eg fekk her um Dagen sjaa noko av den

Korrespondancen, Hulda hev havt med "National-

teatret" (der eit Par av hennar eigne Stykke <fmark ind="1)"> og

eit umsett – av Gerh. Hauptmann<fmark ind="2)"> – hev legi

10–12 Aar eller kor lengi det er); det er for-

underlegt, at ho hev kunna halde det ut. Men

ho hev ikkje halde det ut heller, segjer ho; det

hev tyngt og tat paa Humøre, so no kjenner ho

seg reint "gamal" av det: trøytt og likeglad. Og

det kann eg forstaa, – so lenge som ho – med

"høflege" Band, gudbevars – hev vore bundi

til den Pinebenken.

– I eit Blad i Dag kom eg til aa sjaa ei

Melding fraa det siste Aarsmøte i dette same

Teatre; eg trudde det berre var Pengemenn og

Professorar, som der hadde Sæte. Men Bokfolk

<fnote ind="1)">"Liti Kersti" og "Sigmund Bresteson".</fnote> <fnote ind="2)">"Fuhr-

mann Henschel", som enno ikkje er spela. H. G.</fnote>

<side nr=218>

og Bladfolk er der òg; Nils Kjær og Sigurd

Bødtker var ikkje minst med i Ordskifte; og det

i full Fanden gale meg-Stil. So litegrand Moro

er det nok enno i Xania.

– Ute fraa Verdi er der alltid Nytt, som all-

tid er det same: Revolusjonar og Motrevolusjonar

og ein Fredskonferens som av all Magt jamnar

Grunnen for ein ny Krig. Eg er so trøytt av

denne Daarekista, at eg orkar snart ikkje aa lesa

Telegramsida heller. At ein Cæsar ikkje hev

reist seg alt – dvs. for lenge sidan –, det viser

berre, at Verdi vaar ikkje lenger orkar aa skapa

noko stort, korkje av det vonde eller av det gode

Slage.

– Eg lengtar til Knudaheibakken.

11. 6. 19.

Johan Mathiassen (Skou) er daaen. Han naadde

nettupp dei 70 (at han var eit Aar eldre enn eg

hev eg aldri kunna halde fast paa); men so spræk

som han var dei siste Gongerne eg saag han,

tenkte eg at han maatte vinne mykje lenger upp.

Noko større meir aa gjera hadde han vel elles

ikkje no, daa Baani er komne so langt at dei

greier seg; han hev daa vel kunna segja Verdi

Farvæl med all Ro. Ei lita venleg Livsskildring

fekk han av ein Theodor Dahl i "Stavangeren";

der var elles Orde "Fant" nytta so mykje, at

det hev gjort Baani hans Vondt; ei av deim (som

elles berre skriv seg S c h a u sende meg daa eit

Brev og bad meg skrive ein "penere Artikel";

eg hev daa sendt nokre Ord til "Stvgeren"; glad

for at eg iminsto fekk segja n o k o yver Gravi

aat denne min fysste Ungdomsvén.

– Eit Par andre Ungdomsvener hev eg i desse

Dagarne sét inn-um: Torkell Mauland (72 Aar)

<side nr=219>

og Steinar Sehjøtt (75). Mauland klarar seg rett

godt (um der elles, etter det Eivind Hognestad

segjer, ikkje er so mykje meir ventande av Bygde-

skildringarne hans: han vert aldri ferdug med

deim); men Schjøtt er det skralt med. Han held

seg uppe for det meste; men det er so lite Mat

han kann greie, at han reint ut "svelt ihel".

Dertil er det vanskelegt med Svevnen; han tòler

ofte korkje aa liggje eller aa sitja, men lyt s t a a

– so lenge han paa nokon Maate klarar det, og

so leggje seg nedpaa og "kvile" – so lenge han

klarar d e t. Og um det i hans Aar kann vera

nokor Raad for dette er vel svært uvisst. Han

tek elles Dauden med same rolege Mod som han

hev teke Live; men hu! at det so ofte skal vera

so reint ille vanskelegt aa koma laus fraa denne

Jammerdalen!

– Um eit Par Dagar skal eg vel kunna fara

vest-yver.

– – E. M. I Dag endeleg Regn, so vidt at

det kann vera litt Hjelp i det dvs. Hjelp for mange,

mange Millionar!

Knudaheibakken 15. 6. 19.

Rett fin Ferd hit-yver: fraa Valstad til upp-imot

Tyrifjord i RegnvÍr; sidan GraavÍr (med Notti i

Hønefoss og) til øvst i Hallingdal, men so berre

GodvÍr heilt til hit; og i Dag hev det teke til

med Nordvest, so Folk ventar berre TurrvÍr att.

Og det er ikkje berre godt; for enno hev det

regnt for lite.

I Bergen stogga eg ein Dag og var burtum

Urdi. Rusti er skral; held Sengi for det meste,

um han gjerne er uppe eit Bìl midt paa Dagen

og i GodvÍr sìt ute – attum Huse, i fullgodt

Live. Rett modig er han òg; han saag etter

Maaten godt ut med, um han alltid hev teke

<side nr=220>

dugeleg av; dei drøymde endaa so smaatt um ei

Sumarferd til Søgne, Heimbygdi hans, um det

vilde laga seg med VÍre. Dei heldt i det heile

Mode rett godt uppe, og Fru Frida er visst ei

god "Diakonisse"; men eg hadde ei Kjensle av,

at i Grunnen er Mode ikke høgt; sjølv tala han

ikkje lenger um sine Kunstnar-Framtidsdraumar.

Elles var dei glade ved, at Folk ofte ser innum

hjaa deim; daa eg var der, kom t. D. Bispen og

sat der ei Stund og var berre hyggjeleg; av Sam-

talen hugsar eg serleg noko som vedkom eit Ar-

beid som er i Gang i Bergen no: aa faa i Stand

ein norsk Kyrkjelyd i Bergen; den skulde vera

heilt sjølvstendig dvs. gjenomførd norsk i heile sitt

Stell; Tanken var endaa at han so snart Raad

var skulde faa si eigi Kyrkje. – Det var fysste

Gongen, eg raaka Peter Hognestad, sidan han

var vorten Bisp, og – soleis reint privat – var

han som fyrr (um elles Andlete tek til aa bli

meir bispelegt); me var Kjenningar som fyrr, og

han bad meg til seg til Kvelds (hev endeleg

fenge Hus i Byen, i Korsgata 2 – det høver

godt, men – 4de Høgdi); der hadde eg det

berre hyggjeleg, og han sette meg inn i eitt og

anna vedkomande meir ytre Spursmaal, Ting som

eg heilt kunde vera med paa; me var i det helle

berre Sambygdingar. Dette gjekk sistpaa noko

vel langt etter mi Meining; eg hadde kome til

aa fortelja, at eg hadde vore umbord og spurt

etter Køi og fenge det Svare, at Baaten var

"overfyllt", so eg fekk greie meg no som so

mang ein Gong fyrr, meinte eg; daa fylgde Bispen

sjølv Fritenkjaren umbord, og tala med Kapteinen,

som han kjende, og lagde eit godt Ord inn for

meg, so Kapteinen lova aa gjera sitt beste; eg

var meir takksam enn eg kunde faa sagt, men i

Grunnen litt brydd med, og takka best eg kunde;

dermed skildest me. Og eg drøymde ikkje um

<side nr=221>

at det kunde bli meir

av dette enn fagre Ord;

Skìpe syntest svært

fullt; Gudarne maatte

vìta, um eg etterkvart

skulde kunna finne

meg so mykje som ein

Sitjeplass. Men Bispe-

ord hev nok enno Magt;

so ikr. Kl. halv tie viste

Kapteinen meg ei Køi

for 3, der det berre var

2 Passagerar (eit Par

rett fjonge Namn nemn-

de han, som eg straks

gløymde); eg takka av

heil Hug og kraup til

Køis straks og sov godt, – til dess eg vart vekkt

av ein av Herrarne med dei fjonge Namni, d. v.

s. av Snorkingi hans; slikt Troll til aa storsnorke

hev eg aldri korkje høyrt eller tenkt meg. Det

vart soleis ei rett uroleg Natt; men Herregud,

Seng var alltid betre enn Ikkje-Seng.

I Stavanger fann eg Jens Tvedt (paa Boksam-

lingi); um han kannhende kunde hava nokre

Aargangar av "D. 17de Mai"? – Det hadde han

ikkje; men gild aa raaka var han som alltid, og

var meg til Hjelp paa ein annan Kant: skaffa

meg ein "Provianthandlar" i Staden for han eg

fyrr hev havt (og som no – rett braatt – var

daaen); og denne nye var i alle Maatar ein grei

Kar og godt forsynt. Men "Spanska" hadde herja i

Huse hjaa Tvedt; Kona hans hadde vore ille ute og

var enno veik; dei sette si Von til ei Hardangerferd

no i Sømar. Fælt leid hev denneSotti vore i Sta-

vanger, etter det han fortalde; men der som elles

"var det berre ungt Folk, han var etter" ; "dei som det

hadde vore mindre Saknad etter, dei vartgangande".

<side nr=222>

Timebyen er noko-so-nær som fyrr; men han

held paa og veks. Paa Line fekk eg fat paa

"Fedrh". Jon hev eldst mykje og er sjukleg;

Gamlemor er burte og ingjor ung Mor er komi

til; ei (ven og tekkjeleg) Syster steller for dei

tvo Brørarne. Av det gamle Line er ingenting

att no lenger (so nær som ei gamal ramleferdug

Husmannsbytte med Fjøler for Vindaugo; Steins-

land er like eins utflutt (nordanum Bakken) og

umbygt; sjeldan (som paa Tjensvoll) ser ein eit

av Husi fraa mi Tid, men daa helst paabygde

eller umbygde. D' er snart likso framandt her

som andre Stader; men Naturen stend; og det

er til Slutt Hovudsaki

– Huse i Knudaheibakken stend; det einaste,

ho Inger hadde aa fortelja derifraa i Aar var um

eit Vindauga (det i Kjøken), som ein Morgo vart

funne liggjande paa Vegen utanfyre, men heilt-

ikkje so mykje som ein Brest i ei Ruta. Eit anna

Vindauga (i Indrestova) held paa og "sig ut",

men vert vel sitjande eller hengjande i Aar,

veit eg.

No spørst det, um eg kann koma i Arbeidslag.

Enno er eg ubrukeleg, – urimeleg trøvtt etter

den vesle Ferdi.

Knhb. 22. 6. 19.

Sundag og fint VÍr – og rett mange "Gjester"

fysst ein Kjenning og Skylding (fraa Sandnes)

med ein av sine Kjenningar, sidan eit heilt lite

Lag fraa Stavanger (Formann: Einride Tveito), og

sistpaa ein Undheimsmann med eit Par unge

Bønder fraa Jarlsberg; dei skulde sjaa Utsyne

– og meg med; gilde Folk var det visseleg alle.

Og Selskap no og daa gjer godt. Med Arbeide

fær eg klemme dess hardare paa i Morgo.

<side nr=223>

– Eit Stykke, "Statssocialisme", som eg ein

Gong i Vaar skreiv og sende til "Rettsstaten",

hev eg no fenge Korrektur paa; dei tek det,

endaa det er paa Norskt. Men dei kjem knapt

til aa spyrja etter fleire Stykke; og no frametter

vil det vera best for meg, med alt det Arbeid

av reint anna Slag som eg sìt burtbunden med.

– Eg driv paa med Fedrh. 1878; der er eit

og anna, meir enn eg hadde tenkt. Og Rett-

skrivingi mi daa var meir gamaldags enn eg

visste (hev soleis alle daude Ende -t'ar (i Subst.,

Adj., Particip). Eg hev snart so mykje Mskr.,

at Setjingi naarsomhelst kann taka til.

– Fraa Hulda høyrde eg for eit Par Dagar

sidan; ho hev teke til med Innøvingi av "Liti

Kersti". Modig er ho ikkje nettupp; Stykke

høver i k k j e til Utestykke; men Teatre kann

ikkje finne noko anna (det vert ikkje skrive Folke-

stykke no); og so lyt daa ho staa for Støyten.

Ho tek det rolegt som elles; men det veiknar

med Mode hjaa henne med, etter alt eg kann

skyna. Og det skal so visst ikkje eg undrast

paa, som veit baade kva ho hev gjort, og kva

Takk ho hev fenge. – Stykke skal upp 10de

Juli, og so tek ho til Fjells. Ho hev elles fenge

Brev fraa Aschehoug & Co,, som vil ha ut eit

nytt og mykje større Upplag av Dansevisur; det

hadde ho minst venta no, – og eg med. Men

det er "godt Nytt" i alle Tilfelle.

– Freden skal bli underskriven no; Tysken

gjev seg. Men med Hat i Hjarta, kann eg tru,

og med berre ein Ting aa trøyste seg med:

Voni um den komande Hemnkrigen. Kva skal

ein segja? Vestmagt-Folki greier det ikkje betre,

blinde av ein Harm som er altfor naturleg;

men av Hat og Harm kann ikkje anna vekse

enn nettupp den nye Blodflaumen, som Tyskland

ynskjer (det Tyskland som nok er det sterkaste

<side nr=224>

enno), – den, som Europa kannhende skal drukne i.

Forunderlegt skulde det gaa til, um dette Helvite

som no er kveikt, kann slokne.

Knhb. 30. 6. 19.

Det blæs um Dagarne – mest Nordvest, i

Dag Sudvest – men stillnar av mot Kvelden.

Storfint no; fraa Skriveborde ser eg langt til

Havs; uppetter Vesthimmelen rolegt kvilande

Langskyer.

– Igaar tok eg ein "Jær-tur"; nord um

Aarest(ad), Lende, Fotland til Foss-bruno; so

vest yver Omabakkarne til Hognestad; der raaka

eg Folke heime (dei var komne eit Par Dagar

seinare enn eg), og dei hadde Gjester; fin Mid-

dag (med nokre Smaabitar Flatbrød) og hyggje-

legt; "Folkelege Grunntankar" fekk eg laane, og

Høverstad-Kristviks er det Von til at eg kann

faa (fraa Byen); so bar det søryver Markerne til

Garborg. Der var det Bryllaup (hjaa Thomas);

men eg kjende meg for trøytt til aa bli med inn;

fær raake Thomas "næste Gongen". Hjaa han

Jon (fyrr Eivind) gjekk eg innum og kvilte eit

Grand og saag paa gamle Tufter (Jon i godt Lag;

han gjer det godt, Huse hev han kjøpt no); so

bar det ned til henne Anna; ho er si same

(Føterne vel alltid noko meir skrale enn ifjor) og

var i godt Lag som vanleg; Framandfolk der

med. Sidan køyrde Jon meg til ovanum Risa;

der tok eg av og fann meg fram til Tjensvoll,

til han Eivind; Stova full av Husættingar og

andre Gjester; Eivind og Kona friske og for-

nøgde som fyrr. Sist innum paa Tunheim, hjaa

Aarest'en g. m. Anna Garborg; dei hev ein spræk

liten 2-Aars Gut som heldt oss med Moro; elles

gjekk det um Freds-(mis-)vonerne og anna utrygt;

<side nr=225>

i høveleg Kveldstid kom eg heim, paa ein Maate

trøytt, men i Grunnen godt utkvild.

Idag hev eg halde paa med Artikelen til Bruun-

boki (paa ein annan Maate trøytt); i Morgo skal

Mskr. i Posten. "Folkelege Grunntankar" hev

eg kikka igjenom; ho held seg rett godt, endaa

det er gode 30 Aar sidan eg las ho; og han hev

Rett i mykje. Eg fær sjaa aa faa nemnt Boki

til Slutt; men det er noko ugreidt med Maaten,

ettersom eg ikkje er heilt med, men ikkje kann

segja dette noko beintfram i eit Festskrift. Naa;

ei Raad fær det bli.

– Korrektur paa "Snøfuglar" tek til aa koma.

Flus Tilbunad; SrÓ Ananda maa ha god Penge-

hjelp i Ryggen. Men um eg fær noko for alt

det Arbeide, eg hev havt – og enno fær –;

naah! – Skapt til aa bli rik er eg ikkje. Og eit

endaa verre Spursmaal er det, kóss eg skal faa

T i d til dette Attpaa-Arbeide. Eivind Hognestad

lova meg nok igaar aa freiste aa Finne ein Av-

skrivar aat meg; men um han fær det til, og kor

mykje det vil kunne hjelpe – – –

Knhb. 3. 7. 19.

Finare og finare VÍr; klaart (eller halvdisut),

stilt (med no og daa ein Vindgufs midt paa Dagen),

og mildt, ja varmt: – og so fær eg Brev paa

Brev fraa Hulda um Regn, Regn, Regn burtpaa

Oslo-Kanten! Det ser reint ille ut for Teatre,

dette, og for "Liti Kersti" med, – um det ikkje

skulde snu seg.

– Den 10de skal Stykke upp. So bér det

til Einabu (Sylvbryllaupe), og sidan til Vangen;

derifraa er det gode Meldingar; Huse er betre

enn ventande, skriv Skaanes, og skal snart koma

upp. Det er hyggjelegt aa høyre.

<side nr=226>

Knhb. 7. 7. 19.

Igaar var det so stilt og fint at eg maatte ut.

Eitt og anna hadde eg aa gjera ute med, og av-

stad bar det – Gamlevegen fraa Tunheim og

nordyver um Mossige og Fosse, men fraa "Foss-

bruno" upp Omabakken til Løgje; so til Bryne

(der eg fekk lagt eit Par forseinka Brev i Post-

kassa); derifraa bar det til Salte (der eg i k k j e

raaka Folk heime), og so til Havstrandi, som

ikkje minst hadde drege meg i Dag. Eg kann

vel òg trygt gaa ut fraa, at det ikkje vert so

mange Gonger til, at eg fær gjeste Saltestrandi.

Men GodvÍrsdagen var nok ikkje berre for

meg: kor eg kom og gjekk raaka eg Hjularar og

paa sjølve Strandi Laugarar, – ikkje minst Ungar,

som "tok Luftbad" millom Sandhaugarne og paa

Strandi. Eg fann meg endeleg sjølv ei trygg

Kraa millom Sandhaugarne.og sat lenge og saag

paa den lette Baareleiken i Solglansen. Men

millom Barneminni fraa Havstrandi blanda det

seg no – som elles ofte i seinare Aar – Ung-

domsminne fraa den Tidi daa eg drøymde um

Kloster- og Einbue-Liv; eg skynar no, at dei

Draumarne ei Tid hev havt ikkje lite Magt med

meg. (Endaa so seint som i 22–23 Aars Alde-

ren tenkte eg stundom rett aalvorsamt paa aa

melde meg hjaa den katolske Presten i Oslo og

"umvende meg" og freiste aa sleppe inn i eit

Kloster. Men "Live" drog paa sin Kant; dess-

utan – Munkekutte og -tvang baud meg alltid

imot; det var Einbue-Live som i Grunnen drog

meg.)

Sidan dreiv eg "Salte-strondo" sørgjenom –

noko-so-nær i Fred for Luftbadar-Ungdom –;

fager og kvit laag ho der langt sør-igjenom, med

dei rolege solblinkande GodvÍrsbaarurne glidande

stilt og blidt liksom kjælande inn mot den fine

Sandstrandi. Yver Salteaabrui bar det so den

<side nr=227>

gamle, men no lite attkjennande Nærlandsvegen

– framum den nye Lufttelegrafstasjonen med

alle sine sky-stigande "Telegrafstenger" – og

sidan upp um Nesheim (no kløyvd i tvo Stor-

gardar, um elles den gamle "Kyller"-garden ligg

der likso lang og rar som fyrr) og upp gjenom

Bøbygdi til Malhaugarne; daa var eg i "mine

Grender" att. Lett paa Foten som fyrr er eg

ikkje og laut kvile Gong etter Gong; og eg tok

det meir og meir rolegt no uppetter dei kjende

Vegarne, der mest alt er liksom fyrr. Noko var

likevæl nytt: alle dei Cyklistarne som fór Vegen

att eller fram, og no og daa ei Køyrevogn, som

i k k j e var nokor gamaldags "Sædekjerra": det

var Vitnemaal um meir Vælstand enn fyrr, som

vel òg um meir Snobbeskap.

Noko anna nytt kom eg ut for: ovanum Gaus-

land møtte eg ei Ungdomsferd (paa Køyrevogner

og Cyklar); det kunde sjaa ut som eit Ungdoms-

lag, som kom fraa ei Skogferd; for Køyrarar som

Køyregreiur var pynta med Bjørkelauv og Kjervar

av Bjørkekvist; det saag godt ut. Og um den unge

Bjørki i Risaskogen vel ikkje hadde godt av aa bli

plundra paa slik Vis, so var nok dette betre

Ungdomsmoro enn baade den gamle med Fyll

og Nevebruk og ymis av den nyare med Bøner

og Syndedyrking.

Med sviktande Føter naadde eg Undheim og

var innum hjaa Sikvalanden etter Post; fekk der

vìta, at den Ferdi, eg hadde møtt, var eit Ung-

domslag, som hadde vore upp-i Knudaheio og

sét seg um, so som oftare hender desse Aarsens

Tider. Daa hugsa eg, at for gode 8 Dagar sidan

hadde det vore Spursmaal fraa eit Ungdomslag

ned-i Haakallet (gjenom ein Undheimsmann), um

eg var heime um Sundagarne no utetter og um

eg i Tilfelle vilde tala til eit Ungdomslag fraa

Nærbø, som venta seg upp-yver no snart; til det

<side nr=228>

hadde eg sagt som sant var, at eg Inkje visst

kunde segja; og no var eg i Grunnen glad for,

at eg ikkje hadde vore heime i Dag. For tala

i Lægprædikant- (og "Kinamissjons"-)stil korkje

kann eller vil eg; og tala um det som e g kunde

vilja halde fram; – naa, det vilde ingen Veg

føre. I det heile: eg duger ikkje i "Ungdoms-

arbeide". Eg hugsar altfor vel korleis eg sjølv

hadde det i unge Aar og langt upp-igjenom:

lìvde paa den og den Læraren og stod uppraadd

med alt som han ikkje hadde forklaara meg,

eller seinare paa den og den Boki (Forfattaren),

men alltid med den utrygge Kjensla av, at eg

sjølv Ingenting kunde greie for meg; og langt uppi

Aari kom eg, fyrr eg greidde den Ting aa vera

min eigen Lærar: lære av alle og alt og sjølv

finne Grunnar og Samanheng. Sidan hev eg

berre smaae Tankar um "Aandslive" i Ung-

domen: ein er Læregut; m a a hava nokon aa

"lìva paa". Folkehøgskulen er visst for mange

ei god Hjelp paa Vegen fram til aa bli vaksen,

og Ungdoms-Lagi med sine Foredrag og Ordskifte

maa like eins vera til Gagn; men Ungdomen

lìver paa Autoritetar, og for det meste paa Auto-

ritetar som eg er ferdug med eller forstend paa

ein annan Maate enn den, som gjeld millom Ung-

doms-Autoritetarne; i eit Foredrag kunde eg daa

ikkje koma inn paa noko djupare, og dei klingande

Talemaatarne ligg ikkje for meg; paa Katetre

hev eg daa ingenting aa gjera. Og naar eg skriv,

so vert det mest for Folk av mi eigi Aldersklasse.

Dessutan er eg nok vorten meir Einbue enn

det kann sjaa ut til. Hev mindre og mindre i

Samlag aa gjera, og hev færre og færre Theses

som er til aa slaa upp paa ei Kyrkjedør og bjode

til "Forhandling" um. Sjølve det "religiøse Spurs-

maale" skifter Karakter for meg; meir og meir

ser eg, at det er med Religionarne som med

<side nr=229>

FilosoFiarne: dei er alle "sanne" – relativt dvs.

for deim som treng deim – so lenge som dei

treng deim. Og daa det vel alltid vil vera Folk

som treng deim (eller dei fleste av deim – kvart

Folk sine), so vert Religionarne og Filosofiarne all-

tid relativt sanne. Det vert alltid berre eit Faatal

som hev Mod til aa sjaa den objektive Sanningi

rolegt i Augo, Mod til aa "tenkje fritt".

Knhb. 14. 7. 19.

I Dag fekk eg avstad fysste Sendingi Manu-

skript til Bladskrift-boki. Men aa faa ho ferdug

til Hausten vert eit hardt Mas.

Igaar var eg til Jærs att. Det var nok ein

strid og heller kald Nordanvind; men eg tenkte

som so: sitja heime ein Sundag nyttar ikkje; det

kjem for mykje Hjulmenner som skal sjaa paa

Utsyni (og kannhende sjaa innum til Knudahei-

mannen), at det vert lite Arbeidsro. Og ørend

hev eg baade her og der; dessutan sìt eg til

Kvardags so bunden no, at ender og daa b ø r

eg ut aa "røre paa meg".

Eg hadde so halvt tenkt paa Tu. Men eg kom

noko seint ut, og Nordanvinden var ikkje lett til

aa taka seg fram imot; eg "kvilte meg fram" til

Hognestad. Der var det hyggjelegt som vanlegt.

Og so var der noko nytt: tvo tyske Baan, av dei

som er hitsende til Helsestyrkjing og betre Lìve-

maate. Desse saag elles ikkje ut til aa ha lìde

noko Naud; det var vakre og snilde Baan (Syster

og Bror) paa 8–10 Aar; og um det gjekk som

det kunde med Forstaaingi paa baae Sidur (lite-

grand tysk Kunnskap er der elles i Huse), –

so greier det seg, – med Fingermaal og kva

som helst; litegrand Jær-Norsk lærer dei òg snart.

Um Ettermiddagen var det dessutan Ungdoms-

<side nr=230>

møte (paa den vesle Bergknausen austum Jordi,

der Eivind hev planta ein Furulund; Tréi er no

paa 1 1/2–2 Mannshøgder); der var eg med ei

Stund. Og saag paa den nye jærske Ungdomen.

Hm; bleik, byklædd, skuleklok visst; men eg

kjende meg ikkje nettupp paa Jæren i det Lage.

Naa; det hadde vorte betre, vil eg tru, um eg

hadde kunna koma meir i Lag med 'n (dvs.: um

det ikkje hadde vore so stengt millom unge og

gamle). Eivind opna med ein liten Tale, der

han tok denne Furulunden (fyrr Leikestad for

honom og Brørne hans) til Emne, og han sagde

mykje som var godt. Han slutta med nokre

Helsingsord til meg –"ein gamall Jærbu som

no søkte heimatt"– eg sagde nokre Ord til

Takk og Svar; so laut eg rusle. So bar det til

Garborg att (heile vaar eigi gamle Mark sør-

igjenom, og so upp "Træe" der eg kjende att

kvar Stein og kvar Røys, og dei gamle Ku-

stigarne, og Helleren ikkje minst (endaa der

ingjo' "Stove'" no var innunder den vesle "Berg"-

veggen); var so inn-um hjaa Tomas og fekk greidt

det eg der skulde; og det er hyggjelege Folk;

me vart sitjande og drøsa ei god Stund. Men

det kvelda og eg tok heim-yver.

Ovanfor Tunheim raaka eg ein Ungdom, som

kom og helsa so kjent og var i alle Maatar

hyggjeleg; han hadde vore paa Knudaheio og

skulde beda meg til Middags i Morgo hjaa Far

og Mor; eg kjende ikkje Guten, og kunde ikkje

finne eit einaste Drag i Andlite hans, som minte

meg um noko kjent Folk; ikkje kom han til aa

segja nokon Ting heller, som kunde gjera meg

vis paa iminsto kor han var ifraa; men so hjarte

trygg som han var paa aa vera kjend, kunde eg

kje spyrja kven han var heller; berga meg daa

med aa segja som sant var: at no sat eg so

bunden – og laut snart reise –, so eg nok

<side nr=231>

berre fekk segja Nei Takk. Han kunde daa kje

segja noko til det, og me skildest Vener og vel

forlikt, – eg like klok um Guten som fyrr. Fyrr

han gjekk fortalde han elles, at han hadde lagt

etter seg nokre Blad upp i "Byslagje" mitt, der

det stod um det Stykke som Kona mi hadde

fenge fram paa Friluftsteatre; det takka eg ikkje

minst fyre.

Heimkomen las eg Bladi og saag, at det hadde

gjenge godt: fint VÍr, fullt "Hus", Samtykke og

Framropingar. Kritiken var ikkje verst, den heller;

"Aftp." var, sur, og søme rett kritiske; alle hadde

noko aa segja; men Tonen i det heile var rime-

leg – det ser ut til at D. n. Teatre endeleg er

godkjend no–, og søme hadde mest berre godt

aa segja. I det heile var Slage so vidt vunne

som Raad var med so mange Vanskar og so lite Tid;

glad kunde eg skrive og gratulere. Og for meg sjølv

sende. eg ein Takk til den ukjende Guten med.

I Dag (dvs.: Ettermiddag) er det fint VÍr. Og

mot all rimeleg Von hev det i Natt rignt, – til

stor Hjelp for "Tøo", som det no tok til aa bli

turt fyre. I Fyremiddag gjekk det òg ei Skur

no og daa. Og fysst paa Ettermiddagen, daa eg

venta berre godt VÍr, drog det seg ei Graaning

yver Himmelen – slettikkje noko Skylag – og

tok til aa braake med Toreslag so kvasse og

harde, at Hestar og Sauer sette paa Sprang, slik

kvakk dei; og eg trur ikkje eg hev høyrt Maken

til Toreslaatt, utan kanskje her paa Jæren i Barne-

aari stundom. Saman med Toreslaatten. kom det

eit svært Regn, som blanda seg meir og meir

med Hagl, til dess det var Hagl alt, – no kunde

eg forstaa Kulden desse siste Par Dagarne. Men

snart drog UvÍre burt og det vart storfint att,

reint straalande; og stilt er det enno, so no fær

me tru at den Basken er til Endes.

<side nr=232>

Knhb. 19. 7. 19.

I Dag er det ein av dei faae Dagarne, daa det

kann vera stridt varmt paa Jæren – so midt paa

Dagen. Ute greier det seg elles betre: blæs lite-

grand (fraa Sudvest so det er vel Regn i Vente).

"Slaatten" er Folk snart ferduge med – han

tek langtifraa so mange Dagar no som fyrr Vikur),

so det vilde vera væl, um GodvÍre heldt seg

enno eit Bìl.

–Brev fraa Nygaard; han er nøgd med, at

der kom Mskr. so tidleg og vil med det fysste

sende "Budgett". Men eg, som enno ikkje sjølv

veit, kor stor Boki kann bli, fær svara og gissa

paa 12 Ark eller derikring; det k a n n vel noko

so-nær slumpe til aa høve.

–Brev fraa Tuft; alt i Orden. Jordepli i

Jordi; "Slaatten" skal snart taka til; "Grisen og

Kjuklingflokken trivst storveges, og Høna kom

med 4de Egge sitt i Dag."– I Sømar kjem

dei baae til aa vera heime,– av ein Grunn

som er god nok. – Um Skattesaki upplyser han,

at eg er heller lint medfaren, so der er ikkje

Grunn til Klage; i det heile er eg ikkje fullt so

fatig som eg trur, skriv han. Ja-ja. Men ikr.

1000 Kr. i Herads- og Statsskatt for eitt Aar,

og det for ein Maalstrævar – – –; Verdi hev

snutt seg reint. Ho fær daa staa eller velte,

ettersom falle kann; Statsbankerott maa det daa

visst bli Verdi rundt fyrr eller sidan.

Herlege Morellar fraa Hagen og fin Brødvare

hitsend; det kom sers vel med no.

–Fraa Fernanda Nissen Brevkort um "Liti

Kersti"; det gjekk godt, segjer ho, og mange,

millom deim ho sjølv, var sterkt tekne. Fraa

Hulda hev eg fenge Bladkritikken i Utklipp; han

er mykje betre enn ho hadde venta, og det eg

ikkje hev lese fyrr skal eg lesa, so snart eg kann

ta meg ei Stund. Eg er av alle Grunnar glad,

for det greidde seg so vidt godt med dette.

<side nr=233>

–Um Ekskeiser Wilhelm fortél D. 17de i

Dag fysst at han er sjuk og so at han er fraa-

fallen. Kva som er sant, eller um noko er sant,

vil vel næste No. kunna fortelja.

Knhb. 22. 7. 19.

Wilhelm av Hohenzollern er ikkje daaen, men

sjuk. Kor det vert med Frammøte hans (for

Retten!) i London hev eg ikkje sét eit Ord um

sidan Breve fraa Hindenburg stod i Bladi. – I

Paris er det Fredsfest i stor Stil. Og Fransk-

mennerne k a n n feste. Tyskland hev gjeve seg

heilt – so lenge. – Norig skal til aa laane i

Utlande att. – Det vert spaatt Nedgangstider

jamt og samt, og ein og annan Fabrik stoggar

Arbeide, ser eg: men Dyrtidi held seg.

– Ferdug med D. 17de for 1880, som gav

mykje Arbeid. 1881 ser ikkje lettvinn ut, den

heller, men kann knapt vera so strid. Og so

b u r d e eg greie 1882 her. Ventar paa Brev

fraa Hulda (som vel snart skal til Voss); fyrr

det kjem, kann eg Ingenting avgjera um, naar eg

skal aust-yver att.

– Unge Lensmann Norheim (og ein Bror

hans med Kòne) var innum i Dag; dei var ute

og skulde "sjaa Jæren". Lensmannen (utantil ei

tydeleg Blanding av Mossige- og Aasland-Andléti)

synest vera ein grei Kar; og eg vil gjera som

han bad meg: sjaa innum paa Vatsbø (ved Særekst-

vatnet nære Stasjonen); d'er mangt, Lensmannen

kann gjeva Greie paa.

– VÍre meir urolegt att: regnlegt um Næterne,

bygjutt og blaasande paa Fyremiddagen, Sol um

Ettermiddagen og still fin Kveld; kann godt hende

det vert fint HaustvÍr.

I Knudaheibakken er det kome so vidt i Skikk

<side nr=234>

no som ventande kann vera etter Vilkaari; det

som var Myr er turt, og det som var Lyngbakke

grønkar meir og meir: "Skogen" tek seg ikkje

verst upp –.og skal bli heilt bra næste Haust,

naar eg fær skìpa paa'n–; Erle og Sporv trivst

her no, og i Markerne ikringum beiter det Smale

og Kyr og eit Par Øykjer her og der som fyrr;

men gjenom Vindaugo hev eg den meir og meir

grønkande Jæren og i GodvÍr det blaanande og

blenkjande Have. So det er ikkje mykje eg er

so nøgd med i Verdi som Jær-"Fjellstova" mi.

Men rett rart er det aa sitja her og "lìva upp

Att" Bladmannslive sitt ut gjenom Tiderne; serleg

er 80-Aars-Striden forvitneleg. Og uhugleg. Det

er med Forfatningar som med diplomatiske Trygde-

brev: i seg sjølve er dei berre "Papirlappar" ; det

dei skulde vera er dei berre naar dei er lìvande

Liv i Aalmennhugen. Det som berga Syttande-

mai-Grunnlovi i den fysste Svensketidi var det

Danskevelde me endaa hadde; i den siste Svenske-

tidi var det den Ting, at Mengdi av Folke ende-

leg hadde fenge Syn for kva Sjølvstyre var.

Mengdi av Embættsstande og Byfolke og svært

mykje av Storbønderne var politisk mest likso

forsvenska no som fyrr fordanska; og det er

lærerikt aa sjaa, korleis dei tvo Partarne av

Folke fær kvar sine Meiningar og Ynskje inn i

–og ut av den eine og same Grunnlovi, som

dei baae hev svore til og baae krev etterlivd.

Gjenom det som kjem fram er det alt i 1880–

81 fullt klaart, at Grunnlovi er paa ein Gong

det store Fridomsbreve (for Vinstre og Folk flest)

og den gjenomførde Einveldelovi (for (dei Framande

og for Snobben). Eg hadde mest gløymt no, kor

djupe Motsetningarne var, so det var godt eg fekk

friska det upp att.

<side nr=235>

Knhb. 28. 7. l9.

Det var so storfint igaar, at eg maatte ut.

Var fyrst innum paa Garborg og sagde Takk

for i Aar, strauk so Markerne ned- og nordyver

um Haugland til Line (der eg var innum hjaa

Jon og fekk Lov til aa taka Fedrabeimsaar-

gangarne med meg austyver); og so til Bryne

(Stasjonen) med eit Par Brev (millom deim eit

til Hulda, som hasta; for no gjeld det um eg

skal reise i Overmorgo eller kann drygje ei 14

Dags Tid enno); var paa Vestly hjaa Tomas,

Kyrkjetenaren og fekk Greie paa Gravsteinen

hans Far (som stend godt no) og paa Gravi (som

er trygg enno i 12 – eller 8? – Aar, og lenger

no, med di Sokni hev fenge ny Kyrkjegard).

Men eg var komen for seint til Bryne til aa

koma inn paa Posthuse (som er uppe ein halv

Times Tid um Sundagen!); laut daa liggje yver

til Dagen etter (det galdt aa faa sendt Resten av

Løtpengarne til "D. 17de": 500 Kr. av dei 1000

eg hev teikna meg for no sist); Tidi var so langt

Iédi, at det var siste Dagen alt. Soleis gjekk Tidi.

Men fint og godt var det aa vera ute; væl varmt

eit Bìl; men so tok det til aa guste fraa Nord-

vest, og daa kunde det ikkje betre GangevÍr

vera.

Morgonen etter greidde eg Postsendingi og tok

paa Heimveg; var innum paa Fotland (den nye

Garden ved Foss-brui) og rødde elt Bìl med

Mannen der, som er ein uvanleg pratsam Jærbu;

han fortalde meg mykje um alt det Stræve det

hadde kosta aa faa gjort Lyngheidi her til Gard;

eit veldigt Arbeid er her gjort. No vonar han

paa Tilskòt av Statsbevilgningi, og den hev han

ærleg fortent. Kona hans er eit greidt og visse-

leg duglegt Menneskje; Mor hans var det beste

og hyggjelegaste "gamle Jæren", so henne skulde

eg gjerne rødt meir med. – Ikkje mindre enn

<side nr=236>

tvo av "Lesarkameratarne" mine raaka eg paa

denne Ferdi: fyrst Kyrkjetenaren, og so (paa

Lende) ei Gjente fraa Mauland (nedre), halv-

gamal Kone no; reint kløkt var ho ved Minne

um gamle Dagar.

–No gjeng eg her og ventar paa Telegram

fraa Hulda; Spursmaale er, um ho ser seg Raad

med ein Jær-Tur; fær eg kje Telegram i Over-

morgo, eller fær eg Nei-Telegram, so vert det

berre aa pakke inn.

Brev fraa Arne Garborg.

Knhb. 26/7 1919.

Kjære Hulda!

Tak for Kortene af 22de.

Ja, over Fjeldet til Stryn er mye morsommere

end alle disse uudholdelige Jernbaner. Og Du

"kommer tidsnok frem".

At Du vil faa Stova i Stand i Høst er rime-

ligt. Men der er aldrig vakrere der oppe end i

September, saa derfor kan Du nok faa Jæren

med – og et 14 Dages Sjøbad paa Ogna ogsaa.

Og saa fint Veir som det er her nu faar Du

knapt en anden Gang. Desuden, – nu, da Du

blir "fastboende"<fmark ind="1)"> paa Vangen, kommer Du knapt

til at tænke paa slike Galskaber som Jæderfærder

mere. Men nu, da Du altsaa er paa Vestlandet

lel – –

Jeg finder altsaa, at jeg bør afvente Din tele-

grafiske endelige Bestemmelse.

Selv vilde jeg forfærdelig gjerne bli med til

Vangen; og fik jeg brugt de næste 14 Dage godt

her, saa er det ikke umuligt at jeg kunde vove

det. lalfald saadan Slutningen af August eller

<fnote ind="1)">Um sumaren.</fnote>

<side nr=237>

saa, – des formedelst at der mangler mig en

Aargang af Fedrh. her (1883), som jeg faar faa

fat paa hos Ivar eller paa Universitetet og gjen-

nemgaa saa snart jeg kommer østover.

Du faar telegrafere. Skal jeg naa Dig paa

Voss (eller i Bergen kanske? Du stikker vel

der indom og hilser paa Rusti's?), saa maa jeg

afsted om 3-4 Dage, og da maa jeg benytte

Timerne godt, skal jeg kunne bli "færdig".

Helsingar!

Din G.

Knbb. 1. 8. 19.

Regn og Regnskodd; Sudvest og Nordvest,

baae like kalde; d'er reint som det var Sein-

haustes.

Men so vert eg ikkje gamall i Knhbakken

heller no. Telegram og Kort fraa Hulda melder,

at ho gjev upp Jæren for i Aar, mill. a. av di

det vert. meir og meir Bruk for henne paa La-

braaten.

Eg fær daa avstad, eg med. Vil berre bli

"ferdug med 1881" fysst; men den Aargangen

er seigare enn eg tenkte. Utruleg langt hev eg

soleis skrive um den "Fakultetets Betænkning"

(um Vetospursmaale), som no er so godt gløymd;

heile "Betænkningen" hev vore Tøv upp og Tull

i mente; men Bernadottarne og Svensken stod

attum, so den Gongen var det sgu Aalvor nok.

–A. M. St. Arctander daaen. Han skulde daa

ikkje upplìva aa faa ut Faust II, som han so visst

hadde vona. Men han hev arbeidt med Goethe-

Umsetjingar (Lyrik) til det siste; Dauden "tok

honom Pennen or Handi", skriv Bladmeldaren.

Hadde me mange so trufaste Arbeidsmenner!

–Fraa Schjøtt ein liten Brevstubb igaar (Svar

paa noko eg hadde skrive um ei samla Utgaave

<side nr=238>

av Fedraheimsartiklarne hans). Han takkar for

Tanken, men trur ikkje paa 'n. Og sjølv er han

heilt ufør; Sømaren synest ikkje ha vore 'n til

nemnande Hjelp: "Bedring udelukket", skriv han.

Det er elles ei god Stund att av Sømaren endaa,

so me "fær sjaa" endaa ei Stund. Men det maa

bli ei Vending snart no, skal det bli; mykje Kraft

er der kje att etter den lange Sveltekuren.

Eg fær sjaa burtum til 'n, so snart eg vinn

heim.

–Ute i Verdi synest det endeleg roa seg.

Socialdemokratisme og Bolsehevisme braakar enno

her og der, serleg i Russland og Ungarn; men

lenge kann vel ikkje det heller halde paa; og so

vert det vel "Fred" og Reaksjon, til Sjukdomen

paa nytt Lag bryt ut att.

Knhb. 7. 8. 19.

RuskevÍre held paa. No fær eg draga.

Fedrh. 1881 hev gjeve Mskr. for ei god Stund.

Og endaa er det ikkje kome Prenteretting paa

det fysste eg sende, so no er eg trygg for ei

Stund. I Overmorgo vil Huse mitt vera stelt;

og so Takk for i Aar, Knudaheibakken!

10. 8. 19.

Det er Kl. 10 um Kvelden umbord paa Kyst-

rutebaaten "Kr..ania", som nettupp no sét seg i

Gang – nordyver. Farvæl, Jæren!

Det hev vore ein lang Dag. Han byrja paa

Bryne med GraavÍr og Smaaregn og heldt fram

paa Sandnes og derikring (1) paa Skeiane-Kyrkje-

garden, der eg faafengt leita etter Gravi hennar

Mor, 2) paa Vatne, hjaa Ola Aase, der eg hadde

<side nr=239>

ei hyggjeleg Kvilestund og sidan fekk Friskjuss

til Sandnes og Fylgje – med Son hans – til

Stvgr; men Tid til aa gjeste Maavréss Kartavodl

vart der ikkje, dessverre. Eg fær skrive til 'n,

sø snart eg kjem i Ro att.

11. 8. 19.

Hev gjesta Rusti-folke; Mannen sjølv – er

uppe att, og ute i Hagen um Dagarne og pìlar

Bér, og so modig, at eg mest trur han greier

det, trass i alle myrke Lækjar-Spaadomar.

– Og so Takk for i Aar, Vestland!

Labraaten 15. 8. 19.

So her att. Og VÍre fint (etter ein lang

Regnbask, høyrer eg) og alt i god Stand. Eg

fær ikkje "flytja, inn til meg sjølv" enno (Simen-

sens vert verande August ut); men Rom hev eg,

so eg greier meg lell; og um eg alltid fær eit

Grand Slaatte-arbeid no, so sparar eg enno Tid:

slepp Matstelle.

– Med "Liti Kersti" hev det gjenge rett godt

heile Tidi, um RegnvÍre alltid hev vore noko i

Vegen. No fær Hulda litt meir Innstruksjons-

arbeid, av di Rydland skal taka den Rolla, Haa-

land hev havt; men alt ser godt ut no som fyrr.

Eg maa i Veg med "Slaatten" fortast eg kann;

og so gjeld det aa faa fri ein Dag til ei Stabekkferd.

17. 8. 19.

Igaarkveld saag eg "Liti Kersti". Stykke "gjorde

Seg" godt, trass i alle Vanskar: gjekk so godt

<side nr=240>

som ein Opera utan Musik (og med ymse Minus

i Spel og Uppsetnad og Utstyr) kann gaa.

Folk – visseleg for det meste rett vanlegt

Xaniafolk – hadde møtt mannsterkt fram og var

utrulegt "med"; i alle Fall var det lydande stilt-

yver heile Folkesveimen, so lenge det gjekk noko

for seg paa Tile. Ikkje minst var det vel Songen,

Stevleiken, Dansen, som tok Folk; men i det

heile var "Liti Kersti" noko reint nytt, noko som

eikorleis naadde djupare inn, fekk meir Magt med

Hugleik og Kjensle, skapte ei meir intim Stem-

ning enn det, som til vanlegt gjeng yver Hovud-

stads-Teatri.

Spele var der òg mykje godt ved. Men ofte

hadde eg ei Kjenning av, kor vanskeleg det maa

vera for Realistar fraa i Dag aa gjeva seg heilt

og fullt yver i Folkeviseromantiken. Og Stykke

held seg ikkje sjølv heilt innan dei folkevise-

romantiske Grensurne – Operaen var i Hast

umgjord til Talespel, og eit Par meir moderne

Motiv hadde daa trengt seg inn –; det hev

gjort sitt, veit eg.

Eit Rollebyte var der òg igaar: Rydland hadde

teke Gullsmeden i Staden for Haaland. Og det

gjekk som det plar gaa ved det norske Teatre:

det hadde vorte for lite Tid til Innstudering.

Men av ein serskild Grunn: daa dei – ein Sun-

dag – skulde til med 4de – vanskelegaste –

Akti, vart Hulda arbeidsufør: stupa i Koll og

braut Armen or Led – ut or Aksle-Leden.

Ei lang og fæl Lidingssoge fylgde: ingen Dokter

aa faa Tak paa, og lenge ingen Hest heller; sist-

paa vart det ei Marterferd over Lag – med

Armen strakt ende ut og halden uppe av ein av

Spelarane – til ei Lækjevakt inne i Byen, og

det nettupp i Austkanten av Byen; mest livlaus

kom ho dit. Med Magt og utan Kloroformering

vart so Armen bròten i Led att og lagd i- For-

<side nr=241>

binding, tett inn til Kroppen, med hard Surring

um Bryst og Rygg; um Armbeine var bròte

kunde dei kloke Medicinmennerne ikkje segja.

Og alt som var sundrive upp-ikring Aksle-leden,

det glødde og verkte, glødde og brann; men

Armen døydde burt: kjendest ikkje; var heilt

urørleg.

Langt um lenge vann ho seg heim. Her laag

ho og talmast i 2–3 Dagar, urørleg, med Brand

og ustanseleg Pine i Armen og tyngd yver Bringa

av den harde Forbindingi – den me laut lempe

paa, so godt me kunde –; likblaa og kjenslelaus

var Armen og Handi som daud; at Beine i Over-

armen var brote syntest vera visst, etter den fæle

Verken.

Daa Tròten hadde gjeve seg so vidt at der

kunde vera Von um aa faa Greie paa Tilstande

med Armbeine fekk me hit Bygdedokteren; han

fann ut, at Beinet visst hadde klara seg (fullvisst

var det ikkje), og nya upp att Forbindingi.

No er ho uppe rett mykje, og hjelper seg med

ei Hand som best det læt seg gjera; smaatt um

Senn tek det òg til aa koma Livskjensle i Armen.

Men Verken er snarare verre enn fyrr, og ho

treng alt det ho hev av Kraft til aa halde Mode

uppe. Svevnen er det ikkje heller rart med. Gjev

det seg ikkje med Verken i Morgo, maa me faa

Dokteren hit att, – eller um det knip, ein

Dokter fraa Byen.

22. 8. 19.

Det gav seg med Verken, so vidt at det ikkje

turvtest serleg Dokterhjelp; og no er det so vidt,

at ho kann vera uppe att no og daa; men det er

smaatt med Krefterne. Og ei lang Historie kann

me stole paa at det vert.

– Fysste Korrekturark paa Bladstykke-samlingi

<side nr=242>

endeleg kome, so no fær eg visst Arbeid nok.

–Men det gjeng svært smaatt med "Snøfuglar".

– Ingeniør Simensen kom att fraa Tyskland i

Kveld, og han hev mykje aa fortelja. Det stend

so smaatt til der nede, at Folk er reint modlause;

Statsbankerott er ventande um eit Par Maanader,

og kva som daa kjem kann ingen gisse seg til.

Og det skal ikkje staa stort betre til i Frankrike

og England heller. Er det nye Romarrike like-

væl dømt?

28. 8. 19.

Endeleg er eg flutt "inn til meg sjølv" att

(Simensen-folke reiste i Dag), og skal daa snart

vera fullt i Arbeid.

Eg driv paa med 1882 no – siste Bladstyrar-

aare mitt –; i dei Aari som daa kom skreiv eg

nok ikkje stort Politik; so daa kjem det til aa gaa

raskare. Sidan (i Slutten av 80-Aari) kjem Tunn-

set-Tidi, daa eg var noko meir med, og so "Syt-

tandemai"-Tidi og seinare eit grand Dagblads-

arbeid; men største Vansken heretter vert vel aa

faa noko-so-nær Samanheng. Her og der vert

det visst naudsynt aa fylle ut med korte Utsyn,

som kann binde Stubbarne – eller Arbeids-

tiderne ihop.

Med Hulda gjeng det framyver, men ille smaatt,

og det skal ikkje stort til, fyrr det bér attyver

att. Og um Armen tek til aa besna eit Grand,

so hev det kome noko nytt: ein Øyreverk, som

piner henne syrgjeleg. Med Svevnen gjeng det

daa òg skralt, trass i Pulver og Dropar. I Dag

ser det elles ut til, at det verste av den Pina òg

er yverstridt; er det so, so vert det heretter mest

Tòlmod det vil spyrjast um, og av det hev Hulda

ikkje rett mykje.

– Ingen Korrektur. So eg hev gode Stunder

<side nr=243>

til aa fara til Byen og "sitja" hjaa Tannlækjaren;

det hev eg endeleg teke til med, men nokre Aar

for seint, segjer Lækjaren (Julius Breck). –

Sjølv trøystar eg meg med, at vert eg tannlaus

fyrr eg vert livlaus, so fær eg lìva av Graut;

det greier seg nok.

– Det er Snakk um Nobel-Prisen att, og denne

Gongen i eit Par Blad; Sømen skulde bli skift

millom Hamsun og meg, er det ein og annan

som meiner. Eg tenkjer det gjeng no som fyrre

Gongen – for mange Aar sidan, daa ein av dei

som sat i Nemndi fortalde meg, at Tanken hadde

vore framme –; eg svara den Gongen, at det

var fleire som maatte gaa fyre meg; og no er

Vonerne visst ikkje betre for meg, det eg kann tru.

3. 9. 19.

Gjelsvik er ute og fører Krig mot England att.

Og han hev nok dessverre Rett: England er det

nye Romarrike (som det no paa nytt hev vist i

Persia); og noko meir vert der knapt av det,

etter som ein no kann sjaa.

Sjølve det store Folke-Sambande, som ei Tid

syntest gjeva Voner, – d' er nok berre Rom-

Tanken, Verdsrike-Tanken, i ny Skapnad. Og det

kjenner alle Folk paa seg; dei gjeng nok inn i

Sambande – av di dei ikkje vaagar anna – ;

men fraa Sambandsstatarne til vaare eigne skan-

dinaviske Smaarike, – dei tenkjer seg vel um,

fyrr dei vaagar det, og gjer Krav og sét Vilkaar,

ope eller meir og mindre løynt; serleg Tyskland

og Austerrike – som daa òg vert serleg ille

medfarne – læt tydeleg forstaa, at dei i k k j e

trur paa den engelske "Verdsfreden".

Anna enn Humbug vert denne Freden ikkje

heller. Ikkje berre fordi England vil vera Rom

<side nr=244>

–den Ting vil, serleg i Tyskland, veldigt hjelpe

Fyrste- og Militær-reaksjonen –, men endaa meir

fordi "Magterne" vil skapa Fred utan aa skapa

Freds Vilkaar, vil "lækja Sjukdomen" utan aa

gjera noko ved Sjukdoms Orsaki: den falske

Samfundsøkonomien. Heile Braake vil daa føre

til alt anna enn "ny Tid". Det burde dei ikkje

minst sjaa i England, der "Freden" gjev veksande

Dyrtid og ustanselegt Arbeidarbraak.

Men i Tyskland og Russland held Socialdemo-

kratarne paa med aa sigle s i Skute paa Grunn;

hev ikkje minste Greie paa korkje dei politiske

eller dei økonomiske Samfundsloverne. Dei gamle

Herrarne hev rømt utanlands og ligg no der og

ventar i Ro paa, at desse halvkultivera Halv-

bandittarne skal kollsigle heilt; daa kjem dei att

og tek Magti, og vert det ikkje verre enn fyrr,

so vert det visst ikkje betre. Etter all Revolu-

sjonering kjem Reaksjonen som vanleg, og Sam-

fundi sjuknar meir og meir burt i all denne

militær-politisk-økonomiske Feberen; so vil det

gaa i det engelske "Romarrike" med.

For so vidt ein kann sjaa hev alt (økonomisk)

Framgangsarbeid stogga, i England som andre

Stader. Berre i Danmark held det fram, ser det

ut til (iminsto held "Den lige Vei" seg uppe);

men um dei flinke Danskarne nokon Gong kjem

lenger enn til Ord, Ord, Ord – – –

– Her uppe vert Dyrtidi stridare og stridare.

Den hev elles ikkje minst Bonden havt godt av;

og det turvtest nok. (Det viser seg mill. a. i, at

me fær norsk Skule i fleire og fleire Bygder.)

Men Dyrtid er ei syrgjeleg Velstandskielde, og

lenge varer det ikkje, fyrr ho gjev det motsette

av Velstand.

<side nr=245>

10. 9. 19.

Fager September; Himmelen klaar eller lett

kvitskya; VÍre heilt rolegt, mildt, midt paa Dagenvarmt.

Eit Par Timar um Kveldykti er eg ute og "tek

upp Eple" (Jord-), og i slikt VÍr er det hyggjelegt

Arbeid. Eller v i l d e vera hyggjelegt, – um det

ikkje kvar Dag sat ein Fyr paa ei Tropp ned-

hjaa Jørgensen eller Slagtaren og drog og drog

paa eit "Trekkspel" Time etter Time – uh! –

eg ynskjer eg Var inne att og kunde stengje alt

eg hev av Dører og Vindaugo. Men skal eg

koma nokon Veg med Epli, lyt eg gjera meg

hard og halde ut.

–Eit Par Smaabøker hev eg lese desse siste

Par Dagarne: 1) " Væ Victis! Meine Erlebnisse

in Spanien u. Frankreich wøhrend des Welt-

krieges" av Paul Madsach, – ein Mann, som

knapt er av tyskt Blod; for det fysste klingar

Namne svært undeutsch, og for det andre skriv

han meir objektivt og mindre "ich"iskt enn ein

rett Tysker kunde gjera; av Boki lærer ein, at i

Ufredstider bryt Villmannen fram, meir og mindre

grovt, hjaa Franske som hjaa Tyske; – 2) Arvid

G. Hansen: "H i s t o r i s k R e l i g i o n s u n d e r v i s -

n i n g" (Xania 1919), ei Framstelling, mest etter

Sven Lönborg, av Religionslæremaaten ved Göte-

borgs Högre Samskola. Det er eit godt Arbeid;

men her i den norske Skoddeheimen vert det

vel knapt lagt Merke til. Hadde eg Stunder,

skulde eg melde Boki; eg hev elles tenkt aa

skrive um Emne sjølv. Eg "fær sjaa", "fær

sjaa" – –

I "Finsk Tidskrift" for Juli – August skriv Arthur

Travers- Borgström – i eit Stykke um "Mutual-

ism" – mykje forvitnelegt um samfundsøko-

nomiske Tilstand og Framtankar i Europa no

etter Krigen. Etter ein Kritik av dei gilde, men

<side nr=246>

uklaare og stundom sjølvmotsegjande Talemaatarne

fraa den "store" Revolusjonen som hev skapt

denne Tidi med alle hennar Vanskar, liksom òg

av Adam Smith og hans Økonomi, av Malthus

og hans "Pseudofilosofi", av Industrialismen,

Socialdemokratie o. a., sét Forf. fram sin "Mu-

tualisme", som ikkje nettupp er so klaar. I Hovud-

saki byggjer han paa Krapotkin, og Tanken er aa

faa fram Jordbruke jamsides Industrien, soleis at

kvart Folk kann vera sjølvberga; dette vil daa

vera baade ei økonomisk Trygd og ei Fredstrygd.

Og Spursmaale er vigtigt; "nationens og racens

framtid står på spel"; serleg vigtig – "livsvigtig"

– og aktuel er "jordfrågan". Um den kapital-

istiske Skipnaden, soleis som denne i det siste

Hundradaare hev vakse seg fram, skriv han ser-

skilt forvitnelegt. Merkande er det òg, at Jord-

spursmaale – den sociale "Sjølvhjelps"-tanken

– no etter Ufreden tek til aa arbeide seg fram

i Storlandi, ikkje minst i England. Like eins er

der Tankar uppe um ein ny Skipnad med Bank-

og Pengestell; at den Samfundsøkonomien som

no hev vakse seg fram er samfundsfaarleg tek

jamvel tenkjande Ortodokse til aa skyna. George-

læra synest denne Finnen ikkje aa kjenna til;

med Fotfeste i den kunde han ha fenge klaarare

fram det han i Grunnen synest meina og vilja;

men Georgelæra er ikkje heller klaar nok for

Byfolke, som meir og meir fær den politiske

Magti; Socialdemokratie, som gjer heile Sam-

funde til ein Fabrikk, og som berre hev det

eine enkle Ideale Likskap, – det vil meir og

meir faa Mengdi med seg. Og so fær me den

gamle Leksa: Revolusjonar med etterfylgjande

Reaksjonar, til dess den europæisk-amerikanske

Halvkulturen er upptærd og Austheimen (Japan)

rykkjer fram. Det er daa visst i den Leidi det

no peikar.

<side nr=247>

– Fraa "Retsstaten" (Blade og Lagi) hev eg

lenge Ingenting høyrt – kann Blade vera av-

somna? – Men i Dag kom det, gjenom N. af

Ekenstam, ei Sending som viser, at der nok enno

er eit Grand "Liv i Lage". Det danske Retts-

statlage hev – ved Dr. Axel Dam – sendt ein

Søknad til Bureau International de la Paix i Bern

um, at det danske Rettstat-Lage maa bli membre

actif av Freds-samnøyte; og no vil det hava dei

svenske og norske Lagi òg med paa dette. Me er

nok ikkje Fredslag i Namne, men "nous répresen-

tons en realité le pacifisme le plus radicale",

heiter det i den danske Søknaden til Freds-

"byraae" – Fraa Sekretæren i dette Byraae, Mr.

H. Golay, hev daa Danskelage fenge Lovi for

Fredslage – Statutes de l'Union internationale

des Sociétés de la Paix", vedtekne i Marts 1 9 1 4 !

–som Dr. Dam hev sendt til Ekenstam og

denne no sender til meg med Spursmaal um me

vil gjera Fylgje.

Eg fær daa faa eit Møte i Stand. I ei Tid

som korkje trur paa Rett eller paa Fred, men

berre paa Magt og paa Mynt, kjem ein nok

ingen Veg med korkje Retts- eller Fredslag; men

Herregud, "ropande Røyster i Audni" treng ikkje

minst slike Tider.

– Andre Upplag av Odyssevskvæde er ende-

leg kome i Bokhandelen.

23. 9. 19.

Altfor mykje Regn no nokre Dagar; det kjem

i Utid, liksom det var burte i Utid; varer det

for lenge, vert det ille for baade Aaker og Jord-

eple. – Elles er det den fagraste Haust-tid;

Lauvliderne er reine Eventyr av rikt men linnt

skiftande, paa ein Gong mjuke og sterke Fargar;

<side nr=248>

men yver Eventyre ligg Haust-tonen: Melankolien

av folnande Sumar, av sloknande Liv.

– I Dag hev me ein Minnedag att, ein ny

80-aars-fest: Christofer Bruun er òg so langt paa

Fjorden faren. Og dette: aa sjaa denne aande-

lege Hausten i den Tidi som var mi: det eine

Trée etter det andre som gulnar, den eine Blomen

etter den andre som fell, – det gjev si Stem-

ning. Bruun hev elles aldri vore meg heilt klaar,

eller heilt vore "min Mann"; men noko stort og

serskilt var der meg alltid ved 'n; og naar eg no

les um, at han kannhende er den, som nærast

eller mest hev stade Modell for "Brand", so fell

det meg ikkje urimelegt. Og det som no vaknar

av " Nyromantik ", maa for Bruun vera som Morgon-

roden for den Dagen han hev arbeidt for og venta.

– Dessverre er der svære realistiske Knutar aa

løyse, fyrr Live kann bli den Sundagen, som

Romantiken – meir og mindre lìver han i oss

alle – vonar paa; men dei som tek Sundagen

paa Forskòt er kannhende dei klokaste; for um

han i Røyndi kjem nokon Gong, – kven kann

staa inne for det, serleg i Tider som desse?

– Fraa Herman Wildenvey – den sanne

Diktaren med det lògne (og løglege) tyskdanske

Namne – er det kome eit Brev som handlar

um Henrik Rytter (honom kann W. ikkje med)

og um Nobelprisen, som Hamsun vil avvise(?)

og som eg i Tilfelle òg bør avvise. Han brukar

so mykje store Ord, at eg maatte smile. –

Nobelpris-spursmaale kann eg elles taka med

Ro;. at eit Par Maalblad nemner meg i Saman-

heng med den, det segjer vel helst mindre enn

Ingenting. Det einaste er, at eg tok snart sagt

kva-som-helst, um eg kunde segia ifraa meg Stats-

stipendie; det baade tyngjer og bind meg. I det

heile: lìva paa Naadeløn – uh. Eg hev nok

ikkje so lenge att, fær eg tru; men endaa – –

<side nr=249>

– No er det elles Tider som gjev lite Rom

for "fine Fornemmelser". Midt i den aukande

Dyrtidi fær me meir og meir Streiking i Land

etter Land; og hjaa oss med vert det spaatt Stor-

streik naarsomhelst, d.v.s. endaa hardare Dyr-

tid, og endaa mindre Von til aa berga oss igjenom

ho. Og det harmelegaste av alt: Skuldi er vaar

eigi; med tankelaus økonomisk Politik hev me

ført oss sjølve ut i Ulukka. Og hev endaa ikkje

lært; ikkje ser det ut til at me kann lære no

heller; det vert daa berre aa "krysse seg fram"

og sjaa kor langt Baaten kann bera.

– Fraa Overlærar J. E. Møller Svar um det

Rettstatslagsmøte eg skreiv til 'n um, Det vil

Vera raadlaust no aa gjera noko, meiner han;

Lage hev ikkje vakse, og med Arbeide gjeng det

smaatt; Lyng er sjuk og han sjølv yverlesst med

Arbeid – paa Skulen, der han mill. a. hev fenge

eit nytt Fag, og elles privat: Dyrtidi krev det.

Men i Oktober.vonar han aa kunna gjera meir.

(Eit lite "praktisk Framstig" er der òg Tale um:

ei Nemnd som arbeider med ein Banestubb Drø-

bak–Nesodden vil freiste med Økonomien ved

Bygningi av Slangerupbanen ved Kjøpenhamn;

eit Foredrag av Lyng hev sett deim paa Tanken).

– "Rettstaten" i Kphmn hev kravt sine 500 Kr.;

i Kassa var berre 250, som er sende; no spørst

det etter Resten. Og Raad lyt det bli, um eg

so sjølv skal "laane" "Lage" dei 250 Kr. Ja,

ja. Det gjeng so visst ikkje "fram so det d-nar",

nei. –

–Fraa Heinrich Erfurt hev Hulda fenge eit

Par Nummer av det Elberfeld-Barmen'ske Blade

"Freie Presse", der ein les baade løglegt-ville og

uhuglegt-ville Meldingar fraa den Halvfreds-Tidi

dei kavar med der nede. Soleis er der "ein

Kulturdokument" fraa den franske Brigaden i

München-Gladbach, der den kommanderande Ge-

<side nr=250>

neralen gjev Forskrifter for, korleis Soldatarne

skal stelle seg, so dei kann forlikast um det

einaste H-huse der er (med berre tvo Frauen-

zimmer); kvar Bataljon fær sin Dag i Vika (fraa

6–9 E. M.); berre Sundag er Huse stengt

– o. s. fr.; same Generalen gjev vel og For-

skrifter for Messe o. s. fr. um Sundagen. Eit

anna Stykke fortél um Mordprocessen i Mønchen;

alt oser og luktar av Raaskap og Villskap, so

ein reint fæler for den "Framtidi", som "Re-

volusjonarne" der synest spaa um. Csfr.; osfr.

Er det slik som det her ser ut, so m a a Re-

aksjonen koma; men fæl vert han. – Hu;

Menneskjedyr!

27. 9. 19.

I Natt vart eg Bestefar; Ungfolke fekk ei

Dotter. Alt gjekk godt; og alt stend væl til. –

Foreldri hjarteglade. Ein "Prins" hadde vel vore

serleg velkomen; men Prinsessa er nok meir

enn gild nok, ho med. Og ho er i god Stand,

so ho kjem visst til aa trivast.

Men ille er det for "Bestemor" med den

ubrukelege Armen; ho kann so lite hjelpe til.

Ikkje hev dei fenge seg Gjente heller; og aa faa

ei no er ikkje snart gjort; i desse Tiderne vert

det kannhende raadlaust. Det kann bli ei van-

skeleg Tid, desse 8–14 Dagarne til Aagot kjem

upp att; Hulda hev sagt fraa um det Gong paa

Gong; men aa faa Folk i denne Tid, naar ein

ikkje kann vega dei upp med Gull – – –

– Hulda hev vore i Byen og fenge Armen

röntgen-fotografert; det ser ut til, at ei Beinsplint

hev sprunge laus, og no lyt ho til Byen og faa

nærare Greie paa den Ting (Bygdedokteren hev

teke seg Ferie). Det kann daa vara lenge enno,

fyrr ho vert arbeidsfør att; – og dette skulde

<side nr=251>

koma nettupp no, daa ho kunde havt Bruk for

2 Par Armar! Og so syrgjeleg dyr som denne

Historia vert! Ho burde kunna faa Skadebot.

Men kven skal ho søkje? Det vilde nok vise

seg, at "ingen hadde Andsvare" for det meinings-

lause Staaltraad-"gjerde", – ingen, eller kann-

hende "D. n. Teatre"?

– Norig hev – ved vestmagtvenleg Nøytralitet

– vunne Svalbard og Bjørnøy (dvs. p o l i t i s k

Suverænitet); det fær ein kalle Nytt! – um det

òg i Røyndi berre er Uppfrisking av Gamalt.

Elles hev me god Rett no med, betre enn eg

visste: av dei vel 1000 Menneski som bur der

uppe er um Lag dei 850 norske. Og norske

Selskap hev baade Kol-felti (som skal kunne

skaffe oss so mykje Kol som me treng) og det

meste av Gruvedrifti. Kol er der paa Bjørnøy

med; det er eit Stavangerlag som der hev teke

til aa drive. –

Det vil venteleg taka eit Aars Tid, fyrr alt

kjem i Orden. Men um me kann faa uppatt det

norske Namne Svalbard? Det norske "17de

Mai" held konsekvent paa det tyske Spitzbergen;

berre Dagbl. og Gula er norske.

Anna godt Nytt er, at fast Luftferd kjem i Gang i

Haust. Der er skipa ein "Pool" for Luftferd-

trygding. Naar alt kjem rett i Stand, skal ein

kunna tru paa det som nyleg er sagt i Parla-

mente (fraa Regjeringsside): at Luftferd vert likso

trygg som Sjøferd. – Godt Nytt b ø r det vera,

at Norig trur paa Folkesamhande og paa den

millomfolkelege Domstolen; den Tidi maa vel

snart koma, daa me fær sjaa kóss det gjeng.

Nytt av serleg Vikt er ei Melding um den

nye Atomlæra og ein kann segja den nye Fysiken,

som no er komen upp, og som endevender mange

gamle "Sanningar". Alle Atom ser det no ut til

er bygde av dei positive og negative Partiklar

<side nr=252>

som Vatsto-Atome inneheld. Og Atome er ikkje

ei kompakt, men ei "praktisk tala tom" Kule: inne-

held berre øther og inst inne ein Partikel positiv

Elektricitet: kring den sviv i fast Bane ein eller

fleire Partiklar negativ Elektricitet. Ein skulde

daa kunne segja, at ein materiell Likam er:

øther med eit stort Tal elektriske Kraftcentra;

ein Likam skulde soleis vera likso ætherisk som

Verdsrome! – Og Tyngdkrafti, som fyrr galdt

for rett stor, er i Røyndi ørende liti mot dei andre

Krafterne i, Atome (som skal vera utruleg store).

Det er Universitetsdocenten i Fysik, Dr. Wereide,

som fortél um dette (utspurd) etter det skandi-

naviske Fysik-Møte i Lund; og han trur, "at den

moderne Fysik efterhaanden kommer til at tangere

eller muligens løpe over i Psychofysik"; i Saman-

heng med det nemner han noko anna nytt som

han trur vil faa mykje aa segja for Fysiken: Dr.

Crawfords Granskingar av psykiske ("spiritistiske")

Ovringar.

Det er tvo Forklaaringar, segjer Dr. C., av

desse Ovringarne: ei som vil finne Upphave til

dei i Under-Medvìte hjaa "Medie", og ei som

trur paa Aander. Dr. C. finn det etter sine For-

søk raadlaust aa greie seg med Undermedvìt-

hypotesen; ein er "nøydd til aa halda Operatørarne

for sjølvstendige Være" ; "sjølve gjev dei seg ut

for aa vera burtdøydde Personar". Han hev arbeidt

med strengaste vitskaplege Kontrol (mill. a. Foto-

grafering) og hev funne ut Ting som er likso

merkelege som uventande; um dette gjev Dr. W.

snart ut eit Hefte (Referat av eit Foredrag i

Psykisk Forening), som maa bli verdt aa lesa.

Spiritismen er soleis endeleg komen under vit-

skapleg Gransking – og ser ut til aa klara seg!

Skulde det vera Raad, so vil utenkjeleg mykje

nytt vera ventande. Det gjeld aa fylgje med i

denne. nye "Fysiken"!

<side nr=253>

9. 10. 19.

Klaart og Sol; men det tek til aa haust-storme;

og Lauvskogen med sin herlege Hauststas vert

meir og meir ribba, um han enno ikkje gjev heilt

upp. Men so er me og alt inn i siste Fjordungen.

Ei sterk Kjensle av aandeleg Haust hadde eg

òg i Dag, daa eg las i Blade um Dr. Wereide

og hans nye "Fysik" (Spiritisme); fysste Fore-

drage hans var so yverfløymt med Folk, at det

var berre eit Faatal som kunde koma inn; han

kunde daa berre tillyse nytt Foredrag. – Naa

ja: det er Haust. Og etter 4–5 Aars Menneskje-

slagting kann det vera rimelegt, um Folk gjerne

vil høyra um Livsvon atturn Mordarkniven med;

helst naar Evangelisten er Dr. og hev eit Par

engelske Doktorar aa halde seg til. Godt er det

òg, at Presten ikkje dreg av med den feite Steiki

aaleine.

– Med meg sjølv hev det vore upp og ned;

so lenge det stod paa med Streiking, og eg inkje

Ord høyrde fraa Forleggjaren, gjekk eg ut fraa,

at Jolevonerne var smaae og stod i Potetaakeren

alt med' eg orka. Men so kom det ein Dag, daa

eg vart forkjøla eller kva det var; sidan hev eg

– i 5–6 Dagar visst – lege her og sove og

halvsveitta. No i det siste er eg uppe se haalve-

stundo; eg tek jamvel til aa faa i meg eitgrand

Mat; kann daa vel tru, at eg er paa Framgangs-

veg. Og baade "Snøfuglar" og "Politik" er korne

att i Korrektur, so no spørst det for Aalvor, um

eg greier baade all den Korrekturen og so alt

som visst enno vert aa gjera med aa rote fram

Mskr.; eg fær nok sparke i og vera frisk, anten

det gjeng so eller so; det kann bli ein knaken

Maanad.

Til ei Innbjoding fraa Ungdomslage i Oslo um

aa vera med paa Tjugeaarsfesten hev daa eg

berre kunna svara at eg skal sjaa. Hulda er

<side nr=254>

so langt paa Framveg komi, at der er Von for

henne; men enno er der eit Spursmaal som ikkje

er greidt, og som Massøsa med finn uklaart; –

alt er likevel gjort som gjerande skulde vera, so

at anna aa gjera enn aa halda fram som fyrr er

her knapt; me trur daa i det lengste at det maa

laga seg. Men ei strid Tòlmodsprøve for henne

baade hev det vore og vert det.

11. 10. 19.

Snø. Snø og kaldt, so ein tek til aa tenkje

paa Vinter.

Men det folkar seg vel? –

– Eg er noko-so-nær ferdug til Ministerie

Sverdrup. So er det hans Nedgangstid, daa, og

Uppgangsvonerne 1905.

Det er kje so langt att no, som væl er. Men

Helsa berre so maateleg.

27. 10. 19.

Boki vart for stor; eg laut slutte ved Riksretten.

Og fekk endaa eit Attpaa-arbeid med aa gaa

igjenom og strjuka alt som strjukande var av det

som endaa ikkje (midt i Maanaden) var sett.

I Dag endeleg "ferdug" – med eit Arbeid som

bokstaveleg vart "korkje halvt eller alt".

– Men eg fær vera glad endaa. I Overmorgo

ber det til Helsebeimen paa Modum, der ein Dr.

Haavik skal prøve den Olsvigske Naturlækje-

maaten paa meg. Og etter det Hulda no hev

fortalt meg fraa dei siste Sjuke- – "Ustands"-

– tiderne mine, serleg d e n siste (Ting som eg

ikkje hugsar, men som er av det Slage at eg

aldri hadde gløymt deim um eg ikkje hadde

<side nr=255>

vore reint sløv), so trengst det nok. Og for tid-

leg er det visst ikkje. "Løne seg" kann det

vel òg, ettersom Hovude enno er i rett god

Stand, etter Alderen; det kann berre spyrjast, um

det ikkje er for seint alt. Men ein Freistnad

bør eg gjera, um eg nok elles for min eigen Part

kunde vera like sæl: som Verdi no ser meg ut

minkar det stygt med Arbeidsmode mitt. Bolsjevik-

Barbarie og alt som dermed heng meir og mindre

ihop kann ikkje føre til anna enn til hard og

langvarig Reaksjon; og dei Framgangstankarne,

der er Vìt i, hev eit utrulegt lite Faatal med seg,

so at um eg lìvde i 10 Aar til, fekk eg knapt

sjaa anna enn Nedgang. Og i Aandslive ser

det ikkje so mykje ljosare ut. Var eg tie Aar

yngre, gjekk eg med Hugnad i Strid mot Atter-

gangsmagterne i Tidi; no fær Resignasjonen alt-

for mykje Magt: eg ser den Skoddeheimen, som

Milliardarne lìver i og ræddast meir og meir for

at det er som det so ofte hev vore sagt: at Ljose

berre er for det Faatale som vinn seg uppaa

Høgderne.

Modum Helseheim 28. 10. 19.

Kom hit igaar, etter ei framifraa "Rusleferd".

(Eit Godstog hadde køyrt eit Par Vogner i Velten

ved Lier; me laut daa fysst sitja og vente i 7

Kvarter; so krabba me oss fram til Fots eit Stykke

Veg, og fekk nytt Tog ved Lier; me kom daa til

Drammen 1 Time etter Ruta, men slapp dermed

aa vente den Timen der; Bana hev Tid paa desse

Kantar som ho hev havt).

No er eg daa paa eit Sanatorium; det hadde

eg elles forsvore. Men eit Sanatorium paa Aust-

lande med eit norskt Namn og etter Olsviks

Maate (utan Medisin), – det er noko so heilt

for seg sjølv, at eg enno kjenner Eiden min

<side nr=256>

ubròten. Og Dokteren, upplærd i Naturlækje-

maaten ved Olsvik, ser meg ut til aa vera ein

greid Kar. Eg. hev so vidt teke til baade med

Laugingi og med Levemaaten og fær daa sjaa;

Lufti er dertil so "sterk" her, at eg enno gjeng

og berre halvsøv; det maa der daa i alle Fall

vera Kvile i.

Mest hev eg elles lese Korrektur: er komen

eit Ark lenger fram i "Politik" og endeleg til

Endes (med 2dre Korr.) paa "Snøfuglar". So no

fær eg endeleg segja at det dagast.

– Til Namngjevings- ("Daaps"-) Lage aat

vesle Sonedotter vaar, "Kari", hev eg sendt eit

Par Ord, so vidt at eg paa ein Maate "er med";

so fær eg friske paa meg sjølv, best eg kann –

Gongur upp til Tyrifjorden burde kunna bli gode,

um Føre ikkje vert altfor fælt (det hev vore

Vinterføre eit Par Dagar, men kjennest ut som

det vil mildnast atø; i det heile fær eg nytte

Tidi best eg kann, naar eg fysst er ut komen.

2. 11. 19.

I Dag skulde eg vore "hjaa Tuften", – vore

med i Namngjevingshøgtidi aat vesle Kari (upp-

kalla etter Farmor si: Karen Hulda G). Men um

eg er med berre skriftlegt, so er eg nok med

lell; og at Kari kjem til aa greie seg, kjenner eg

meg trygg paa, – korleis so dei Tiderne vert,

som ho skal baske seg igjenom. For fraa For-

eldri sine erver ho Ro og Mod, dei Gaavur som

alle Tider, og visst ikkje minst no, trengst for

kvar den som paa rimeleg Maate skal "klara

Verdi".

– Her er eg komen ut for ein Socialdemo-

krat; gild og grei Kar, ser det ut for, men knapt

meir djuptenkt i Samfunds-Spursmaal enn Social-

<side nr=257>

demokratar plar vera. Og eg er lite i Lag no til

aa røda um slike Ting; det er so smaatt med

Trui. At Folke er "fritt", vert det nokon Gong

meir enn det eine, at Folke no og daa paa fyre-

skriven Maate vÍl seg parti-fyreskrivne Styrarar?

Kann Folke, Folkefleirtale, noko-sinn vinne sjølv-

stendigt Syn paa slikt som samfundsøkonomiske

Spursmaal? – By-Halvkulturen vinn kann hende

so langt som til Socialdemokrati. Men lenger??

Eg er komen i Gang med Driving: tvo

Gonger um Dagen, ein Gong upp Ringeriks- og

ein Gong upp Hallingdalsvegen. Føre fær eg

taka som det er, til dess det kann bli betre;

VÍre er fint nok, um det alltid kunde vera

mildare.

Modum 5. 11. 19.

Straalande VÍr, men Vinter.

– Eg hev vore arbeids- – og badeufør i

3–4 Dagar – so reint i Utid! –; men det

vart daa ikkje av dei lange Uriderne, og so fær

det greie seg.

– Fraa Tuften Brev; alt gjekk som det skulde

paa Namnedagen; Kari var jamvel snild, trass i

alle framande Andliti.

– Hulda hev vore hjaa Schjøtt og skal helse.

Men det er skralt. Han hadde freista i fire

Dagar med aa svara paa den Brevstubben, eg

sende 'n, fyrr eg reiste, men ikkje greidt det.

No vann han seg ikkje heilt upp av Sofaen: laag

og sette seg upp av og til; sovna so halvt inn-

imillom.

Han hev skrive fleire Gonger til Løvland um

Ordboksmanuskripte; men inkje Svar er kome

og Inkje gjort; Løvland hev kje Bruk for Maal-

stræv, so lenge dette Tinge styrer. Men Tuften

hev endeleg fenge Telefonbòd fraa Sigghvat Hegg-

<side nr=258>

stad (paa 1ste Skulekontore), at han skal hente

Mskr. og forvara det paa Biblioteke "so lenge"

dvs. til det vert ufaarlegt aa drive med Norskdom

att for det norske Styre, – Ja, ja. Me finn oss

nok i aa vera Styvbaan me norske; det er det

me er vane med, maatru.

Tvo nye Ark Korrektur til "Politik" komne.

Men enno altfor mykje att. Det skal ikkje undre

meg, um Utgjevingi vert utsett til Vaaren.

Brev fraa Arne Garborg.

Modum Helseheim 8. 11. 19.

Kjære Hulda!

I Dag vovet jeg mig endelig ud igjen, saa

koldt som her var; og ved Henvendelse paa

Stasjonen fik jeg Tag paa Pelsen; Tak!

Den er godt sat i Stand og ser bra ud, saa

nu er jeg vel bergja; – det kan bli saa koldt

det vil, saa behøver ikke jeg sidde inde længer

for Veirets Skyld. Jeg føler mig rent ovenpaa.

Og i Eftermiddag er jeg begyndt med Bad-

ningen igjen. Den driver jeg da paa med, til

det viser sig, om der kan bli Udvei med Hals-

katarrhen.

Med Hjertet har det ingen Nød, mener Haavik

Dette Snakket om "Hjerteslag" er noget gammelt

Tull; alle "Slagtilfælde" (eller omtrent alle) er

Hjernetilfælde: Hovedaaren springer der oppe, og

da er alt afgjort i et Moment (og det er den ab-

solut letteste Dødsmaade), eller det er en af de

mindre Aarer – Hovedaaren for det eller det

specielle H j e r n e p a r t i – som springer, og da

blir der større eller mindre Lammelser, som er

mere eller mindre uhelbredelige, ialfald langsomt

<side nr=259>

helbredelige, – kjedsommelige Affærer. Saa Vibra-

tionerne i Hjerteregionen kan jeg tage med Ro,

– om det naturligvis vil lette Arbeidet for Hjertet

ogsaa, at Halspartiet kommer Orden. Men b l i r

Hjertet overanstrengt, saa kurerer man ikke med

Gift (Digitalis eller hvad de kaldte det), men –

paa ganske naturlig Maade – med Hvile. Den

hjælper, hvis virkelig Hjælp er mulig dvs. hvis

"Livskraften" (dvs. Legemet) ikke er altfor med-

taget.

– "Hvad Doktoren mener" om det enkelte

Tilfælde, f. Ex. nu min Doktor om mit, – det

har han nok ikke altid saa let for at uttale sig

om; han gjør sig til en Begyndelse kanske bare

en Hypotese og prøver sig frem efter den: om

Vanskelighederne paa d e n Maate lettest kunde

angribes. Lidt mere Kjendskab til Tilfældet og

Patienten kan let føre til øndringer i Opfatning

og Behandlingsmaade; saa er det gaaet mig før,

og saa gaar det nu: efter disse "Syge"-dage –

da Haavik næsten daglig var indom hos mig og

slog af en Passiar – er der gjort ganske be-

tydelige Forandringer med Badningen min; han

har da rimeligvis – hvad han ogsaa tildels lod

forstaa – fundet Grund til at "omlægge Metoden".

Nu faar vi se. Den nye Maade er enklere og

anstrenger mindre; samtidig er det nye – Eine-

vands-bad – paa én Maade kraftigere; og saa

"faar vi forsøge" da. Gamall Sjuke og gamall.

Kropp, – og ikke saa svært mye Tid aa gjøre

paa, – det kan nok gi Spørsmaal.

øldre Patienter reiser og nye rykker ind, fort-

væk. I Juletider er her naturligvis stille; men

siden vokser det raskere og raskere.

Hid op bør Du ikke i Din nuværende Forfat-

ning komme nu; Vinteren er rigtig sur, saa den

Affære kunde blive Dig lei nok. Og jeg er jo

nu saa vidt "indordnet", at jeg bærer mit Kors i

<side nr=260>

Forvisningen om, at alt faar en Ende. I alle

ydre Henseender har jeg det saa godt som jeg

kan ønske det; Fru Haavik kan jeg bare sige

godt om (ikke mindst nu i Febertiden var hun

mig til den største Hjælp); og hendes Kjøkken

er udmærket. Honning vanker det ogsaa ofte

paa hendes Frokostborde, saa jeg endnu har igjen

af den (endnu bedre), jeg hadde med fra La-

braaten.

Det var kjækt at Tuften fik hjælpe Schjøtt med

det uhorvelige Manuskriptet; og at det "foreløpig"

skal deponeres paa Univ.bibl., – naa, "foreløpig"

kan bli ganske længe,–

En Bog eller et Par kunde nok være gode at

have; og Du har vist flere som jeg burde ha

læst. Dig ønsker jeg – næst den fortsatte Lykke

som Bestemor – snarest mulig under Fru Ur-

dahls<fmark ind="1)"> Hænder igjen.

Helsing til alle. Din G.

Brev fraa Arne Garborg.

Vikersund 9. 11. 19..

Kjære Hulda!

Netop læst "Hjemligt Hedenskab"; fælt mye

rart, som efterhaanden klarer sig op; det skulde

være Moro at læse Bogen. Selve Anmeldelsen

er saa interessant, at Du ikke i mindste Maade

behøver at gjøre Dig Bekymringer.

Blandt de Ting jeg sidst glemte var at takke

for Tøiskoene; de er virkelig varme, hvad jeg

skulde have forsvoret (det pleier at være Humbug,

alt slikt). Endelig har jeg da faaet noget som

der er Hjælp i; Tak og Pris!

Jeg selv er i forholdsvis Orden og i Gang med

<fnote ind="1)"> Massøse.</fnote>

<side nr=261>

Badningen igjen; og den nye Methode (Damp-Hovedbad) synes absolut at virke paa Halshisto-

rien. Gaar det frem som i de sidste Par Dage,

kan jeg absolut komme hjem næste Søndag.

Her er knakende kaldt, men ud paa Tur!

Med Helsing.

Din G.

Modum 7. 11. 19.

Etter ein liten Ettersmekk er eg no rett kry

og skal ut – um VÍre er rett graasurt –, so

snart Pelsen min kjem (eller fyrr; Hulda skriv,

at Pelsen er send; men norske Banar forhastar

seg nok ikkje, minst Drammensbanen). Med Badi

tek eg til att i Dag.

– Med Hulda gjeng det rette Vegen, men

smaatt. – Tuften hev fenge berga Manuskripte

aat Schjøtt inn paa Biblioteke; so er daa den

fysste Suti sløkt. Med S. sjølv ber det nok jamt

ned-yver. Men igaar kom det ein liten Brev-

stubb likevæl. Og so fær me no sjaa daa. At

han er ein Trassigbukk, det vil visst sjølve Dauden

faa finne.

– Fraa "Olsok", Stakkar, kjem det Naudrop:

i dei Tiderne som no er komne er det aat og

søkk. Og bed daa um ny Hjelp, – paa eit

Norskt som er lite lokkande. (Naa; Former som

"meininga" – med hard g attpaa – kunde vel

lokke mange "Nyast-Norske", naar dei ikkje stod

skrikande mot Former som "byggja"; og eit Ord

som "hittil" og ei Form som "innbetale" kunde

gjeva sjølve dei Seip-norske Mod.) Men Meiningi

er god, maa ein tru; og so fær ein vise Godvilje

med, – so langt som ein orkar. (Dyrtidi vert

stridare i Staden for aa lettne; Hulda reint gled

seg yver den Inntekt-auken ho – saman med

<side nr=262>

Tuften – skal faa, naar ho fraa Nyaar tek heile

Styre i "For Bygd og By"

– Ja Dyrtidi, ja. Og Tiderne. Det vert spaatt

ymist serleg um Tiderne her: heile det siste Aare

hev det mest ikkje regnt; og um det ikkje var

godt for Jordbruke, so vert det verre for Verks-

drifti: Maskinarne gjeng. med Vatn, og Vatne tek

alt til aa minke. Stoggar so Verki, so vert det

gangande ei Mengd med Arbeidsfolk utan Arbeid;

og daa vert det svære Vanskar for Bygderne. Kann

Vere enno snu seg? Vonerne er meir enn smaae,

høyrer eg.

– I Europa er alt i endaa meir Ugreie enn

det var fyre Ufreden, – liksom det er Ufred

enno sumstad (i Aust-Europa) og Halvfred søm-

stad (i Tyskland-Austrike-Italia). Og dei økono-

miske Vonerne er meir enn smaae her uppe med,

kann dei Vise fortelja oss, so gildt som mangt

glimer enno. Kor lenge me skal gaa her og

"vente og sjaa" – eller, um me er Socialdemo-

kratar, halv- eller heil-revolusjonere og sjaa –,

det er alle Blad og Tidskrifter fulle av meir og

mindre halvkloke eller meiningslause Gissingar

og Utleggjingar um, og like vise er me; berre

det at me hev vondt i Vente er visst, kor langt

det no kann koma til aa bera i den galne Leidi.

Det gjeld daa berre aa gjera seg hard – huff.

Modum 11. 11.. 19.

Vinje: Skrifter i Samling er no – med 30te

Hefte – ferdug. Ymist er vel kome med ber,

som Samlags-Utgaava – ved Halvorsen – ikkje

tok med; i det heile kann det verte Moro aa

samanlikne. Titelvignetten – Høgfjell, med ei

<fnote ind="1)"> Eg hadde i mange år styrt ein liten lut av dette bladet. </fnote> H.G.

<side nr=263>

Ørn som stig liksom fram fraa Fjelle –(av

Otto Valstad) er god. Verke er paa 3 Band,

med 3 Bilæte av Vinje. – Det er 50 Aar, aa

kalle, sidan han fall ifraa; kannhende han no

fær Lesarar?

Labraaten 13. 11. 19..

Sist eg hadde Korrektur, kravde eg hitsend

alle reinprenta Arki, so eg kunde laga paa ei

Innhaldsliste. I Staden fekk eg Korrektur paa ei

Innhaldsliste, som Prenteverke sjølv hadde laga,

og som eg daa laut inn straks og rette; det vart

soleis endaa kortare Kur-Tid her enn eg hadde

tenkt. Men eg er betre; sjølve Halsen hev kome

seg. Og so fekk eg Dokteren til aa setja upp

dei Reglarne for "Hovud"- (Hals-) bad heime,

som han hadde tala um der uppe ein Gong (han

var inn-um kvar Dag i dei 4–5 Sjuke- (og

Halvsjuke-) dagarne mine og rødde um mykje og

mangt); og so fær eg freiste med deim naar eg

er komen i Skikk her heime.

Her stend alt godt til, naar eg reknar ifraa

Armen hennar Hulda (som det elles ynkeleg

smaatt gjeng framyver med) – og so Massøsa,

som enno er sengfast.

I Dag var eg i Byen og fekk retta Innhalds-

lista, so vidt at ho greier seg. Dermed er eg

ferdug med "Politikk", – liksom eg der uppe

vart ferdug med "Snøfuglar".

– Paa Heimvegen var eg innum hjaa Schjøtt,

som hadde 75-Aars "Jubilæum" i Dag. Han

hadde kome seg att; saag rett godt ut: greier

seg visst enno ei god Stund.

<side nr=264>

17. 11. 19.

Straalande Vinter framleides, blankt og fint og

stilt (eller stundom ein rett kald Nordanblaastr);

yver den frosne Jordskorpa eit tunt Lag Snø.

Det ser ut til berre Vinter; og berre godt er det

i k kj e.

– Med meg gjeng det rett godt; det er berre

smaatt med Arbeidshugen. Og kóss i Verdi skal

ein faa Tidi til aa gaa, naar ein ikkje kann finne

paa noko til aa gjera? – Eg sìt helst og heng

yver ei Bok; men naar ein er so boktrøytt som

eg er vorten og meir og meir vert – –

– Naa-ja; Gudmund Schøttes "Hjemligt Heden-

skab" er rett forvitneleg; ho gjev mykje nytt. Eg

ser der klaarare enn eg hev drøymt um det fyrr,

korleis det, som me kallar den gamle Gudelæra

vaar, er berre siste – og stuttaste – Kapitle

av det religiøse Live i Gamaltidi vaar; dei

Bolkarne som fyre gjekk – og av deim hev

serleg den fysste vore endelaust lang – hev me

lite og inkje havt Tanke um. Og dette fær me

no vìta fraa Danmark, der dei hev um Lag

Ingenting uppskrive av religiøse Minne fraa

gamle Dagar!

Det er ikkje so reint lite som læt seg finne

fram ved aa granske gamle Folketradisjonar –

og der hev Danskarne paa all Vis vore so

m y k j e glupare enn me – og so samanlikne

det med det som i gamle Dagar kann vera upp-

skrìve (soleis t. D. ved Saxe), naar ein endeleg

er komen so langt at ein kann tyde det paa

rimeleg Maate. Utruleg mykje er der aa lære

hjaa Gudmund Schøtte; eg tregar i k k j e paa den

Tidi som "Hjemligt Hedenskab" hev kosta meg.

– Fraa Karen Mortensson paa Stabekk fekk

eg Telefonbòd i Dag um, at Ivar er komen ned-

yver att; eg trudde han hadde slege seg til Ro

paa Einabu for Vinteren. Han tenkjer endaa paa

<side nr=265>

aa koma her ut, og Moro skal det vera; mill. a.

maa han kunna segja meg eitt og anna um, kóss

det gjeng med dette endelause Bibelumsetjings-

arbeide.

– Hulda laut inn i Styre for Det norske

Teatre " att. Teatre er noko-so-nær skuldfritt

6g b u r d e daa med rimeleg Styring kunna greie

seg. Med sjølve Spélarflokken er det so som

so; det vert meir og meir Byfolk, som ikkje fær

Plass ved By-teatri; og daa dreg Landsfolk seg

meir og meir ifraa: trivst ikkje rett i dette Lage.

No som fleire Gonger fyrr ventar eg daa Enden

paa Visa; maatte eg so sant faa Urett paa nytt!

23. 11. 19.

Eg arbeider med ei Melding av "Marseille-

Bataljonen" (ved Felix Gras), som nettupp er

komi paa Norskt; det er eit Kapitel Revolusjons-

historie, som denne Revolusjonstidi vaar burde

kunna lære av. Men um Folk kann lære? Av

anna enn ill Røynd dvs.: naar det er for seint? –

Til Slutt skriv ein for seg sjølv: til Klaaring av

sine eigne Tankar.

Fristunderne mine nyttar eg til Vedhogging og

til Lesing; det siste vert det minst med. Men

Tagore's Barnelivsskildring "Nymaanen" er mer-

keleg god – heilt realistisk, med eit fint

Humor, som her og der stig rett sterkt fram, og

endaa so hjarte fager –; og Anders Hovden

gjev – i "Rudningsrnerm" – enno ei rett frisk

Skildring av norskt Bondeliv fraa denne Tid –

og fraa Sunnmøre, der Bondeungdomen synest

klara seg best – um han alltid versar stridt

mykje, og um die Absicht stundom stig stridt

sterkt fram.

I – Spelarane ved D. n. Teatre hev fenge Løns-

<side nr=266>

tillegg (dei mest, som hadde mest fyrr, endaa

Hulda og eit Par andre freista aa lempe paa

Vanskarne for Teatre ved mindre Tillegg til dei

som hadde mest); og so fær det daa. gaa til det

gjeng sund, eller til eitkvart uventa Hende kann

berge Baaten endaa ein Gong. Merkeleg nok

hadde me enno ein Rikmann som ofra nokre

Skillingar (5000 Kr. var det visst) til Hjelp for

Teatre i denne verste Dyrtidi.

–Det hev vore mildare VÍr dei siste Dagarne,

og stundom reint mildt med Regn. Men med

Regne vart det for lite, og i Dag er Lufti reint

tett av fallande Snø; det er daa paa Voni um

me fær meir Væte, og det me fekk var reint for

lite.

26. 11. 19.

Hoprekstads nye Stykke "Bjørgedal" gjekk paa

D. n. Teatre igaar og gjekk godt. Og for godt

Hus. Det vil visst halde seg eit Bìl med; det

er nok aalvorsamt, men livfullt; det beste Stykke

Hoprekstad hev skrìve, trur eg. Ein Kvinnefigur

er der (Mildrid) som er baade god og ny, og eit

og anna er der som bør kunna "draga Publi-

kurn" med; nokre gode Kveldar maa det visst

kunna skaffe Teatre. Og ein Debutant var der,

som gav serskilt gode Voner (Nordlund), ein

Trønder, som dertil tala fullgodt Landsmaal; det

er òg ein vigtig Ting, um Teatre elles held ut,

og um han held ut ved Teatre.

– "Politik" er endeleg komi, um ho elles

ikkje hev naatt meg; ho hev endaa vore nemnd

i "D. 17de"; no fær me daa sjaa, kva Lagnad

den fær. Og i Dag kom "Snøfuglar" fraa Norli

Men tru det finst nokon, som kann og vil slaa

til Ljod for den?

– Det er mildt og graatt, skiftande med Snø-

<side nr=267>

fall, so Lufti er tett av fallande Flagur, og Regn

so det driv og renn; noko maa det hjelpe, veit

eg. Men stuslegt og myrkt er her som i Naa-

strand.

– Fraa Utheimen fortél Bladi, at Wilhelm,

Keisaren var, likevæl skal under Forhøyr; at der

er store Vanskar i Amerika for Wilson og hans

Fredsstræv, um visst enno ikkje heilt vonlaust;

at dei russiske Bolsjevikarne ynskjer Fred; at det

franske Deputertkammere hev fenge eit moralskt

Parti; at dei franske Socialdemokratarne er sterke

i Lande, men ved rangt Valstell faae i Tinge;

at Arbeidarspursmaale er ugreidt i England med;

at Reaktionen med stort Mod reiser Hovude i

Tyskland; det meste er vel Bladfyll, veit eg.

Det einaste som er visst er, at det vert meir

og meir Dyrtid.

30. 11. 19.

D`er Aars Nattetidi; ein burde berre sova.

Lufti er ei einaste Graavelling av Snøskodde og

Hugen er daud og lat og likesæl, – svevnug;

det vesle eg no og daa arbeider med "kann eg

ikkje faa til".

– Fraa SrÓ Ananda er det kome Brev med

Takk for Arbeide med "Snøfuglar". Men i Staden

for Honorar fær eg ei Innbjoding til Gaurisankar

Sæter. Og Boki er til denne Dag berre nemnd

i ein Petit-notis i "D. 17de Mai".

– I Tinge er dei endeleg ferduge med den

nye Valskìpnaden. Vedteke er "Hovedalterna-

tivet A IV", som læt Byar og Bygder velja kvar

for seg, soleis at Byarne fær 50 og Bygderne

100 Repræsentantar. Av Byarne fær Oslo 7 og

Bergen 5; elles er Byarne samla i Bundlar paa

fraa 5 til 8, som fær fraa 3 til 5 Repræsentantar

kvar. Av Landbygderne fær Austlande 56, Sør-

<side nr=268>

lande 30, Vestlande 28, Trøndelag 16, Nord-

Norig 20. Ein kann vel trygt gaa ut fraa, at

det vert ikkje mindre Misnøgje no enn fyrr; men

Meiningi skal daa òg vera, at den nye Skipnaden

berre er ein Millombìlsskìpnad. Kor lenge det

Millombìle elles kann koma til aa vara – –?

At elles Austland og Trøndelag er so mykje

sterkare enn Vestland og Sørland (72 mot 58)

hadde eg ikkje tenkt; og held det fram som no,

so vert det vel ikkje lenge, fyrr Byarne kann

krevja meir enn Tridjungen av Landsrepræsenta-

sjonen.

5. 12. 19.

Det lid med dette Aare òg. Det hev falle

meg langt, so kort som det var i Grunnen; Tingen

er vel, at me gjekk og venta paa ... baade eitt

og anna som ikkje kom. Det skulde me no

elles vera vane med. Og noko fær me kann-

hende sistpaa: ein Fred, som ikkje vert altfor

stutt?

– Med den russiske Bolsjevik-Revolusjonen

skal det lide no; den veksande Motrevolusjonen

sterknar, og Revolusjonen bélar til Vestmagterne

etter Fred, – vil Bladi vìta. Fraa Tyskland

hev det vore Segner um ei Nyreising av Keisar-

døme (ein Militær-Reaksjon); men Folk flest der

nede skal ikkje bry seg um den Keisaren som

rømde, daa det kneip, so store er nok Vonerne

ikkje. Paa den andre Sida skal Ententen ha

kravt, at Holland skal utlevere Keisar Wilhelm

h. v. til Krigsdomstolen i Paris; det stod i Bladi

for nokre Dagar sidan. Men sidan hev det vore

stilt att. Kóss det no heng ihop. Fraa England

hev det danske "Ret" ein Samtale med Red-

aktøren av "Land and Liberty" (fyrr Land Values);

han fortél, at Lloyd Georges Grunnskyld-Agitasjon

<side nr=269>

fyre Ufreden var berre "Val-flesk". Ved dei siste

Vali svikta han og hev no "brote alle Bruer

millom seg og det engelske Demokratie"; "Teppe

gjeng snart ned for den politiske Teaterhelten

Lloyd George". Og Asquith . . . . er veik; av

honom er nok Inkje aa vente. "Tidbolken aat

Social-Radikalismen hev byrja; men den kjem

ikkje utanum Jordspursmaale." I Amerika er

der ein Gruvestreik, som gjer "Situasjonen aalvor-

sam". Det peikar den Vegen, at Arbeidsherrarne

legg ned Drifti; daa vilde ikr. 1 Million Arbeidarar

bli arbeidslause. Og daa vart der vel Uppstyr!

– 0. s. fr. Og Dyrtidi tyngjer i alle Land.

Vanskarne vert større og større, og Mennerne er

nok all Stad altfor smaae. Utsynerne er dei gamle,

berre i større Maal: Revolusjonar som vert kvavde

ved Valdsreaksjonar, som skaper nye Revolusjonar,

som avlar nye Reaksjonar . . . . Vìt er der nok

ikkje stort meir av i Verdi enn der hev vore.

– Melding fraa Forleggjaren i Dag, at "Haug-

tussa" kjem i 9de Upplag. Den er nok den

einaste av Bøkerne mine som gjeng. Naa-ja;

"Bondestudentar" gjeng vel so smaatt den med,

ettersom ho er i Bruk i (fleire eller færre) høgre

Skular.

15. 12. 19.

Regnskodde og Snøskodde; Nivlheim, Naa-

strond; men so lid det daa og til Solkverv.

– Boklesing og Brevskriving og Ingenting.

Upp og ned med Helsa; i det heile ikkje verst.

Med Tuften hev det vore skralt ei 8 Dagars

Tid no: Tannverk og Tannbulle og fæl Verk;

endeleg betre att. Hulda driv paa med Massage

for den endelause Armen sin; det "ber fram-

yver", men syrgjeleg seint.

– Fraa Amerika Brev um "D. b. Faderen";

<side nr=270>

det gjeng no; men det er Forfattar og Umsetjar

som maa betala Forleggjaren Honorar; for eg er

ukjend der burte. Naa; me fær sjaa! – Men

Pengarne ser eg aldri att (og med Dollarkursen

no for Tidi vart 200 Dollars meiningslaust mange

Kronur!), – so eg kunde alltid ha fare mindre

tankelaust, serleg i Tider som dei me no hev.

– "Kristendom og Norskdom, Festskrift til

Christopher Bruun" er kome; der er eg komen

i rart Lag. Men Bruun hev – med alt det

uklaare som der alltid var ved 'n – vore ein

so god Norskdomsmann og Bondesaksmann, at

eg elles gjerne skreiv det Stykke (som elles

minst handlar um Bruun). Og naar eg vart

beden nettupp u eit Jordsaks-Stykke, so bør eg

vel tru, at desse Lærarhøgskulefolk tek til aa faa

eit Grand Syn for George-Tanken.

Elles er eg ikkje noko heilt med paa det som

Høverstad skriv um den nye Skuletanken. Kri-

tiken yver den gamle Skulen er god – um eg

elles kunde leggje eit og anna til der –; men

det som skal vera dei nye Tankarne (og som

inneheld ymist godt), – er ikkje klaart; ja her

og der synest det spaa meir Attergang enn Fram-

gang. No fær me sjaa. Det er visst paa høg

Tid, at noko nytt av det Slage kjem; og øm

Høverstad var ei klaarare Aand enn han visst er,

so vilde han vera nøydd til aa bruka Skoddestil

her og der, naar han hev med seg Folk av so

ymist Slag som dei som her skriv (mill. a.

Bispen Hognestad); men ... Naa; me fær vente,

til dess dei Skulebøkerne kjem, som han lovar,

–um dei kjem. For Vestlendingarne (med Hop-

rekstad til Førar) arbeider for ein Lærarhøgskule

i Bergen; og at den vinn er ventande: han vert

heilt og greidt reaksjonær.

– I eit nytt Skrift: "Den retfærdige Revolu-

tion" manar Aug. Schvan Danmark til aa straks

<side nr=271>

innføre Rettsstaten. "Tiden har Hast. Uveirs-

skyerne trækker sammen fra Dag til Dag." Og

"Danmark kan, ved at handle straks, frelse ikke

blot sig selv, men ogsaa Civilisationen". Han

segjer mykje, som er godt og sant og altfor sant.

Men Danmark, med eit Faatal av Georgeistar og

ei Mengd med Jordherrar, dertil med Tvokammer-

system og eit Minimum av Handlingskraft ....

beda Danmark handle straks i ei slik Sak klingar

som Spott helst. I det heile: kor er Handlings-

kraft og Handlingsvìt?

22. 12. 19.

So; no er Soli i Stigande att. Og dermed

Arbeidskrafti, – vil eg vone?

– Elles er der eitt og anna som er i Sigande.

Soleis hev Landsens Forretningsdrift eit Under-

skòt paa 620 Millionar Kronur; det er stridt. Og

det vert sagt, at "Stillingen er egnet til at vække

de alvorligste Betænkeligheter". Me er enno

Halvvillmenn; kann ikkje styre Pengar. Di meir

me tenar, di meir sumlar me burt; og so vert

me Fant etter "gode Tider" som etter laake.

– Fraa Utheimen ikkje noko serskilt. Det

skal vel snart lide til den Tidi, daa det aalmenne

Folke-Sambande skal bli født; men me Smaafolk

veit, at me daa vert Underbruk under England.

Og um det alltid er likare enn um Prøyssen hadde

vorte Overmagt, so kann me so lite vìta. Me

fær "tru det beste" og elles "drygje og sjaa".

Um Amerika gjeng med er enno ikkje avgjort.

–Overlærar Møller og Lieng var her i Aftes,

og det var hyggjelegt, endaa den Saki, det serleg

galdt um, var leid nok: det vert for dyrt for det

vesle me hev av Grunnskyld- og Rettsstats-"Lag"

aa halde "Retsstaten". Kvar av oss som vil fær

<side nr=272>

halde Bladet sjølv; – men det vert nok ikkje

mange. Einaste norske Voni no er Smaabrukar-

lage; det, ser òg endeleg ut til aa faa Vest-

lande med, og so kunde det bli rett sterkt.–

Naa-ja; i andre Lag er der òg Voner, – hadde

me berre noko fleire Foredragshaldarar. – Eg

fekk ei liti Bok av ein ny dansk Prest aa melde;

den er god. Og det er nok godt aa faa Prestar

med; det kunde faa Bonden, Stakkar, til aa for-

staa, at Rettsstaten iminsto ikkje er noko Fri-

tenkjarpaafund. – Fraa Byen vert det fortalt

ymist um den aandelege Nedgangen som dei

"flotte Pengetider" med alt sitt Moroliv hev ført

med seg; i det heile vert der meir av Storby

Vanskar og Sjukdomar; Ungdomen syng berre

"Røde Lygte"-visur no og søkjer si Aandsnæring

paa Kinematografar osfr. So ille som i større

Land (no serleg Tyskland) er det ikkje her; men

det bér ned-yver. Og fraa Byen sig Daarleg-

domen ut yver Lande. – Huff ja; Storbyar var

alltid Pestholur, og dei "gode Kommunikasjonarne",

me no hev, gjev Lande mindre og mindre Mot-

standskraft. Raad mot Uraad maa vel vera ein

Samfundsskipnad som gjev meir Arbeidshug, med

Framgangsvoner for alle?

– Heilt ukjend kann eg ikkje vera i Amerika

lell, iminsto ikkje i Minnesota; det er ein Mann

der, som skriv etter eit Fotogram av meg "to a

Collection for our Public Library". Men der er

kannhende mange norske i New Ulm, Minn.?

Aa, um eg snart kunde vinne yver all denne

Trøyttleiken, som tyngjer meg mest jamt!

26. 12. 19.

Ei dansk Bok um E. G. G e i j e r – utkomi

hjaa "H. Aschehoug & Co., K j ø b e n h a v n " –

<side nr=273>

gjev Eit godt Bilæte av denne gjæve Mannen og

Skalden; og for oss norske (og dei danske med,

vel), som kjenner so lite til den svenske Bok-

heimen, er det godt, at slike Bøker tek til aa

koma.

Noko av det eg mest hefte meg ved hjaa

Geijer (i den konservative Tidi hans), var den

Tanken, at Folkeupplysning er faarleg f o r F o l k e.

Denne Tanken kom han nok burt fraa i sine eldre

– liberale – Aar; men eg, som i mine fysste

Tider heldt Folkeupplysningi for det politiske

Grunnkrave, hev i m i n e eldre Aar stundom

kjent ein Tvil dukke upp i meg: e r det so, at

Folkeupplysning er ein god Ting?

Folkeupplysning vert aldri anna enn Halvupp-

lysning; og kann Halvupplysning gjera anna enn

Ugagn? Halvupplysning gjev Arbeids-uhug og

driv Folk inn i Tanketull av ymist Slag; gjer

deim serleg verjelause mot socialt Tull og Re-

volusjonsørske; hjaa oss er det ikkje minst denne

Halvupplysningi som driv Folk burt fraa Jordi og

gjer deim til eit lett Rov for Tòketankar og Ørske-

draumar? – Eg svarar meg nok, at Folke maa

faa meir og betre Upplysning; men .... di meir

Skuleliv og Bok-Upplysning, di mindre Arbeidshug

vel? – Det er Tankar, som eg driv fraa meg.

Men um eg s l e p p fraa deim? – Ein rettvis

Samfundsskipnad med gode Arbeidsvilkaar vil

greie Vanskarne. – Ja men kor skal me faa ein

rettvis Samfundsskipnad ifraa, so lenge Halvkul-

turen gjer Mengdi økonomisk ukunnig og politisk

umyndig? Slepp eg nokongong ut or den Tanke-

kreppa?

31. 12. 19.

Korrektur paa 1ste Ark av 9de Upplag av

"Haugtussa". Der er enno eitkvart smaatt, eg

<side nr=274>

kunde ha Hug til aa rette; men no fær det staasom det stend.

– I Fyregaar var me paa Stabekk. Med Schjøtter det skralt; der er lite meir att enn ein

Skugge;men aandsfrisk er han; han kann skjemte og

spotte enno, naar han stundom kviknar til.

– Hjaa Ivar hadde me ein hyggjeleg Kveld.

Han driv paa med Jobs Bok no; um eit Par

Dagar skal han til Einabu att.

– I Gaarkveld hadde me eit lite Jolelag;

millom Gjesterne hadde me den tyske Maagen

vaar, Fabrikkherren Erfurt (med Frua, Alfhild

Frenning, og Sonen som tenar si Verkstad-tid

her uppe til Ingeniøreksamen); han hadde lite

godt aa melde fraa Tyskland. Han tala ikkje

stort um Tilstandi der nede, sjølvsagt; men av

det vesle han sagde – og av det som han i k k j e

sagde – var det tydelegt, at Mode der nede

ikkje er høgt. Men Folke, det dansar, dansar,

dansar, held Gilde mest dei kann, ikkje minst

for aa gløyme, eller døyve ned Uroi; Teikn til,

at den tyske Arbeidshugen vinn seg uppatt er

der elles òg. Men Vanskarne er svære og alt

uvisst; "ein fær vone det beste og vera budd

paa alt" (han talar rett godt Norskdansk). I tysk

Austerrike er Tilstandi syrgjelege; den Hjelpi

som vert send er som ein Dròpe paa ein heit

Stein det gjeld berre um, kor lenge Folke

orkar aa vente. – Aa! for ei Villmannstid!

– Enno hev eg eit Par Bøker aa lesa og eit

Par Brev aa skrive; so fær eg sjaa aa koma i

Arbeid att. Men 1919 segjer eg Farvæl utan

ein Sukk; me venta mykje av det; men det vart

eit Uaar.

<side nr=275>

1920.

7.1.

Ei kald Joletid, men linnare Skoddedagar inn-

imillom; sterkare og sterkare Varsl um komande

laake Tider, som lett kann bli ei uhugleg øko-

nomisk Krise; ei og onnor ropande Røyst i Audni

som peikar paa Framvegen, men Allverdi blind

for andre Vegar enn den gamle, um den bér

aldri so beint paa Søkkjemyri, – det er i dei

store Drag det som hev merkt Nyaare 1920. Og

kva Aare i Røyndi fører i sin Skjold, det fær

me nok vìta; dei som styrer Lande talar Aalvor

og bed Folke passe sin Økonomi; men Staten

plar nok ikkje bli høyrd, naar han talar i den

Tonen; er ikkje Staten allmegtig? Hev han

ikkje sjølve Statskassa og ved Statslaan all Verd-

sens Statskassur – aa ause or?

– Sjølv hev eg vore noko-so-nær i Stand,

um ikkje nettupp i Arbeidslag; no skal eg i Lag

med eit Grand Bokmelding. Hulda hev vore paa

Gjesting 2–3 Dagar uppaa Tjerne og kann for-

telja ymist fraa Konowfolket der uppe: Korleis

dei no hev det, og mangt og mykje av deira

Røynslur – ofte grunnløglege, ikkje minst naar

Bamsen B. B. var ute – fraa vaare seinare

politiske Tider. Men dei tek til aa bli gamle og

skrale no; han lite korkje høyrer eller ser, um

han elles er aandsvaken nok; og ho, som visst

ikkje er mindre aandskvik, hev sine Alderdoms-

<side nr=276>

vanskar aa dragast med. Men ut-i Tenargarden

hev dei ein Gardsdreng paa 102 Aar liggjande;

han er ikkje minder aandsfrisk og fortalde mykje

og mangt, mill. a. fraa si Soldat-Tid (under Karl

Johan), og um denne framifraa Landsfaderen;

paa Tjerne hev han tent i 80 Aar. Og ei Gjente

hev tent der i 20 og ei onnor i 11 Aar; det er

Beste- og Oldefartidi som lìver enno der upp-i

Ringsak'.

– Millom det eg hev havt aa stelle med dei

siste Par Dagarne er ein Søknad fraa "Det nye

Teater" (norskdanskt) og Det norske Teatre um

Statshjelp til Byggjing (gjenom Rikslótspelet). No

kann Hulda fortelja meg, at der enno ikkje er

noko a v g j o r t i D. n. Teatre um denne Saki;

det var so faae som hadde møtt upp, daa dette

Spursmaale var fyre, at Styre fann det rettast

aa utsetja Saki til eitt nyt Møte. Samstundes

kann ho fortelja, at etter det Konow der uppe sa,

vil det vera heilt faafengt for Krav av det Slage

aa melde seg no; Riksmagterne no vert nøydde

til aa segja Nei til alt som dei k a n n segja Nei

til, um det ikkje skal bera til Fallit. – Um ein

kann vaage seg til aa tru, at Gamlingen er væl

svart-synt?

Kveld. Det hev regnt! Regnt dugeleg i tvo

Timar! – Men i Natt vert det Snø att.

12. 1. 20.

Steinar Schjøtt døydde i Gaar Natt paa Hospi-

tale "Det røde Kors". Og no stod det so smaatt

til, at det var nok best han fekk sleppe.

Men av "dei gamle" dvs. dei som var unge i

Aasen og Vinjes Tid (og som heldt ut paa den

norske Sida), var vel han den siste som att var.

No vert det daa aa fylgje 'n til Gravi. (Etter

<side nr=277>

Brev fraa Enkja hev han endaa vilja ha meg til

Marschal.) Og eit Stykke maa eg sjaa aa faa

skrive – i "D. 17de" vel.

17. 1. 20.

Igaar jordfeste me Schjøtt (paa Krematorie).

Mange var møtte upp. Men det vart berre ei

vanleg Kyrkje-likferd, med dei vanlege Preste-

talemaatarne og eit Par Salmur av vanlegaste

Slage: ikkje eit Ord um Schjøtt og hans Livs-

verk vart sagt; korkje Samlaget eller Studenter-

maallaget hadde fenge noko avtala eller tilskìp

i so Maate.

Huglause gjekk me derifraa. – Hulda og eg

fylgde Fernanda Nissen heim til den gamle hyggje-

lege Villaen hennar i ein gamall Skoghage i

Briskebyvegen; reint forundra vart eg yver, at

det enno finst noko so vidt gamalt og gildt i Xia.

Men Frøkni, som eig og held paa det er gamal;

um nokre faae Aar vil alt vera burtkvorve. –

No gjeld det, um eg kann faa ferdugm i "Grav-

tale" til "S. og S." til i Overmorgo.

Brev fraa Einar Strand.

Máløy 25/1 1920.

Herr Arne Garborg.

P·lsmessedag tek tankarne mine seg ein tur

tvers yver landet og stansar ved Hvalstad. Eg

ynskjer Dykk helsa og lukka og iser gode augo

i det nye øret. Ifjor var eg ein av dei som bad

um meir Homer. Vi fekk Politik istaden. Og

meir forvitneleg bok kunde vi ikkje f·, vi som er

so gamle at vi hugsar litt av tilburdarne fr· 70

<side nr=278>

–80 ·ri. – For kvart stykke eg las m·tte eg

sj· p· ·rstalet og rekna ut kor gamall De var

den gongen, og eg laut undra meg kor vaksin

De var i yngdi. – Eg er slik lagad at eg hev

2–3 slag njotingar n·r eg les eit stykke: inn-

haldet, stilen, ordi og rettskrivingi. Eg tok til ø

fundera på um De hadde byrjat med ei ny

(dvs. gamal) rettskriving med fulle tidformer i verbi.

(Eg er glad i former, m·vita.) Men det er fulla

helst so at De brukade den rettskrivingi d e n

gongen.

Eg tykte eg s·g nokot i For B. og B. um

Ilioskvadet. Ja, kunde vi f· b·de det og meir

Politik var det sjølvsagt det beste, men det vert

for mykit p· 1 ·r. Men e g er ikkje istand til

· velja. No, det kjem fleire ·r, og eg vonar at

det vert tid til alt.

Steinar Schjøtt – det var eit syrgjebod. Men

han havde gjort so mykit godt arbeid at vi kann

unna honom kvild. Vi fær lita pø at der er

emne til store tre i ungskogen.

Mi beste helsing til Dykk og frua og dei yngre

ætt-leder!

Einar Strand.

26. 1. 20.

So; no er eg alt inne i det 70de Aare.

Sjølve Aarmaalsdagen høgtida eg paa Hamar,

der det vesle Maallaget (fraa Lærarskulen ikkje

minst) heldt eit Møte der eg var beden med (og

der Rektor Vislie tala for meg og Prof. Liestøl

gav ei forvitneleg Utgreiding um Folkevisa); sidan

vart det dansa Visedans (stor Ring): det var i

det heile ein gild norsk Kveld, – reint utruleg

paa Hamar, skulde ein ha tenkt! – Med Natti

var eg hjaa Skuledirektør Eftestøl (som bur stor-

fagert paa "Vidsyn" – med herleg Utsyn vest

<side nr=279>

og sør yver Mjøslandet); der hadde eg det berre

hyggjelegt. – Heimkomen finn eg rett mange

Helsings-Telegram; og i "D. 17de" (og "Natio-

nen"!) skriv Haakon Garaasen um Livet og Ar-

beidet mitt; han synes ha fylgt betre med i Soga

um Maalstriden i den siste Mannsalderen enn eg

tenkte. – Og det kann vera godt aa sjaa, at der

er Samkjensle millom Austland og Vestland enno;

mest vil desse norske Vikingsønerne slaast.

– Millom det som laag og venta paa meg daa

eg kom heim var Korrektur paa Søknaden um

Pengehjelp (av Stats-Lótspele) til Det norske og

Det nye Teatre. Bojer hev lòte stroke alle høf-

lege Godkjenningsord um D. n. Teatre, og endaa

er der fleire av Riksarne (b. b., søme av Kome-

diantarne o. a.), som hev gjort Vanskar eller beint

ut negta aa vera med. Det er soleis berre ein

liten Flokk Provinsdanskar, som – jamvel naar

der kann vera noko aa vinne med det – finn

seg i aa staa saman med oss norske paa same

Papiret. I visse Maatar er der Gaman til aa

graate yver sovore i slikt eit lite Land, som

kunde trengje so væl aa samle si vesle Kraft;

men det er laattelegt samstundes og lokkar paa

Satiren. – Siste Korrekturen er send i Dag; og

i Overmorgo skal me til Gunnar Knudsen og

høyre, kva han vil segja um Saki.

– H(agbard) E(manuel) Berner er daaen (den

24de), væl 80 Aar gamall. Godt heldt han ut,

baade aandeleg og likamleg; og mykje fekk han

gjort og sett i Gang; eg fær sjaa aa koma med

i Likferdi. Skrive skulde eg um honom med

(som òg Jørg. E. Møller ynskjer): men Tid, Tid,

kor tek eg den i fraa? – Rart nok, at Berner og

Schjøtt (som i "Heimskringla"-Dagarne og lenge

<side nr=280>

etter laag so i Ufred med kvarandre) skulde koma

til aa fylgjast til Gravi, kann ein mest segja.

– For det fysste hev eg meir Bladskriving

enn eg greier (fær takke i eit Blad for Tele-

grammi), og so lyt eg samle meg um Schjøtt-

Biografien fortast eg kann; – gjev det no berre

ikkje vert noko med Forkjøling eller andre Ugreiur

att; det skal so altfor lite til no, fyrr eg vert

arbeidsufør.

– Meldingi av Gismars "Retsforbundet" kom

i Dagbl. i Dag.

30. 1. 20.

Igaar var Joh. Bojer og eg i Byen og freista

aa raaka Gunnar Knudsen, men faafengt; i Dag

laut me daa inn paa nytt, og daa gjekk det betre:

me fann baade (Finans- og) Statsministeren og

Kyrkjeraad Løvland. Me vart rett væl mottekne;

og um Modet ikkje syntest vera stort hjaa nokon

av Herrarne i Teatersaki, so lova dei aa hjelpe

til, so langt Raad kunde vera; – det vert visst

Vanskar nok. Og so "fær me no sjaa daa".

Mykje aa vente er der ikkje ; men gjort er det

som gjerast kann.

Mange gode Namn, norske og norskdanske,

stend under Søknaden; det er fysste Gongen, dei

tvo Fiends-Hérarne hev kunna slaa so vidt Lag.

Sjølve b. b. hadde sistpaa gjenge med; – kann-

hende i Von um den (norskdanske) Styrarposten? –

– For meg er tvo Dagar spillte ved dette; no

gjeld det aa klemme paa. Men ein Ting læt seg

ikkje rette upp att: Hagbard Berner vart gravlagd

igaar, og eg kom ikkje med; visste ikkje um

Likferdi dessmeir, – fyrr eg var komen heim att.

<side nr=281>

31. 1. 20.

Dei siste Dagarne hev det snøa soleis, at Tunet,

serleg ned-ved vaart Hus, hev drive heilt fullt,

so at daa eg skulde reinske upp Vegbrauterne

vaare, laut eg hive Snøen høgt upp-yver Hovudet

paa meg; greidde det mest ikkje. Og Taki er

reint yverlesste av Snø, so Takfennerne og Mark-

fennerne gjeng mest ihop; paa Heimehuset vaart

er Tòka so nedtyngd, at det er eit Par av Lofts-

dørerne her paa Sida av Romet mitt som ikkje

gjeng skikkeleg att (Døri til Klæderomet og Døri

til Baderomet); held det paa med dette Snøfallet,

so maa Gudarne vìta, um Taki klarar den Tyngdi.

Maken til Snøfall skal – etter Otto Valstad –

ikkje ha vore sidan 1862, um Tuften elles meiner

at det var minst likso ille i 1900; og det er berre

maateleg Moro aa leggje seg i Kveld – med den

Tanken, at me kann faa Tòka med so og so

mange Centner Snø sigande ned-yver oss, naar

det lid utpaa Natti. For Snøen er ille vaat og

samansìgen og tung, so det leitar mest altfor

hardt paa alt no. Men etter Vegbrøyting og Veg-

hogging er eg so trøytt, at eg kjem til aa sovne

fraa alt ihop; og fær eg Taket med dei veldige

Snøfennerne yver meg, so somnar eg heilt av

med same, vil eg tru; det skulde i alle Fall meir

enn mykje til, fyrr eg vakna.

5. 2. 20.

Olav Rusti daaen. Det eine høge Trée etter

det andre fell.

Men Olav Rusti, denne paa ein Gong fine

og sterke Naturen, kjem eg ikkje minst til aa

sakne.

Eg gjekk og venta paa aa faa høyre, at han

endeleg var komen i Arbeid att. Han saag meg

<side nr=282>

alltid so grunnsterk ut; var dessutan berre 60

Aar gamall. No ser eg, at han var 70. Og

Sjukdomen var Nyre-aat. So det var nok honom

best aa faa gaa til Ro.

Men Frida Rusti, – no sìt ho der aaleine.

Og ho vart vel endaa meir aaleine, um ho fór

"heim" – til Baden – no.

6.2.20.

Johan Pedersen, Far til Samstyretanken, er

daaen. Han var eit Geni; og Samstyretanken er

so god, at Mengdi vel aldri fær Tak paa 'n, –

liksom ho væl aldri fær Tak paa Rettstatstanken.

Men Arbeide skal halde fram. Og Tanken

hev vakse: no krevst det Sam-økonomi med (eit

nytt Lag: "Dansk humanistisk Forbund", arbeider

for Samhjelp dvs. Samstyre og Samøkonomi). Eg

fær sjaa, um eg kann faa Raad til aa bli med,

– iminsto i Samstyrelage.

– Fraa Danmark (som sjølvsagt fraa Paris)

høyrer og ser ein (gjenom Teikningar) meir og

meir um all den Utoeskapen som fær Magt, i

Liv og Leik (Dans) som i Klædeskikk (Kvinn-

folki gjeng snart heilnakne i Dans): alle Blod-

flaumarne hev ingenting hjelpt mot den Sjuken.

Og daa det er den Sjuken alle Kulturar døyr av,

so er det greidt, at Europa-"Kulturen" òg no

lagar seg til Rettes for Lik-kista. Paa den andre

Sida veks Blodvillskap og Bolsjevisme; slikt gjev

òg utrygge Voner. Spursmaalet vert daa meir

um Bonden: kann han berga seg igjenom denne

Daudedansen? – Dei fær sjaa, dei som etter

oss skal lìva.

– Prentingi av det nye Upplage av Haug-

tussa tek til att (etter Jolesjauen); Prentretting

paa 4de Arke kome i Dag.

<side nr=283>

21. 2. 20.

Møte i Student-Maallage igaar um D. n. Teatre

og Vanskarne der. Ingiald Haaland tala godt –

um alltid noko "kunstnerisk" og aalment – og

hadde mill. a. framme Krave um, at eit norskt

Teater korkje i Maate eller Maal maatte vera dei

norskdanske uppatt; "trassigt" maatte dei halde

sitt eige uppe midt i Framanddomen; han tok

rett sterkt Samtykke. Hulda (som sìt i Teater-

styre og soleis var nøydd til aa vera so lempe-

leg som Raad var) heldt fram alt som lét seg

segja av godt um Teatre, men understrika dette um

"trassig" Norskdom; – ho veit altfor godt, kor

syrgjeleg lite "trassige" dei er jamvel dei norske

i Spelarflokken. Eg freista aa vera noko stramare

og nemnde serleg dette um "Brøderne Ø–s

Huskors" og det eg hadde høyrt um Spelemaale

der; men eg visste altfor væl, at no gjeng dei

ifraa, dei som likast skulde vera (Drabløs vil ut

paa ei serleg Spelferd att), liksom eg visste og

veit, at D. n. Teatre no helst er ein Fyre- eller

Millomstasjon for Norskdanskar, til dess dei kann

faa Rom ved eit av sine eigne Teater. Og all

denne Byfiffen, held for det fysste Landsfolk (ser-

leg Kvende) burte fraa Teatre, og for det andre

vert dei sjølve sjeldan anna enn Framande der.

– Og noko slikt som ein Teaterstyrar, som baade

er heilt norsk og dertil hev Kraft (og Kultur)

nok, – finst ikkje. So at – her som elles, kann

eg snart segia – berre "tru det eg ser".

– Ikkje minst "trur eg det eg ser" um Folke-

sambandet og "Verds-freden". Vilkori for Folke-

sambandet er endeleg fastsette (so i Hovudsaki),

og fleire Land hev meldt seg inn; andre, som

Norderlandi, er meinte paa aa gaa inn; nøgde

med Vilkaari er visst ingen; men Voni er, at ein

maa kunne faa lempe paa Vilkaari etterkvart.

Den "aalmenne Freden" vert soleis for det fysste

<side nr=284>

aalmenn Uro med aalmenne Dryftingar, som ein

fær tru vil føre fram, daa Ufred no er livsfaarleg

for baade dei som vinn og dei som taper. Men

trygt er ingenting, so lenge Amerika, Tyskland,

Russland ikkje er med (og ingen veit, kor langt

Japan kann vera aa tru); uklaart er det ikkje

minst med Amerika, der Wilson – som er komen

til Helse att – er paa sin Kant misnøgd med

Vilkaari liksom Storparten av Kongressen paa

sin, medan Folk flest skal vente paa "næste

Ufreden" med det fysste. Einaste "Trygdi" skulde

vera den, at Verdi spelar upp økonomisk, som

baade engelske og tyske Blad spaar um (sjølve

Amerika skal sjaa Botnen i Gull-Lagere sitt);

men i Dag ser eg, at der er økonomiske Upp-

gangsmerke i sjølve Tyskland, og er det sant, so

er vel ikkje den Trygdi heller aa stole paa. Noko

aa halde seg til er det daa ikkje enno. Men

Freds-Vonerne synes vera dei sterkaste.

Ei fæl Tid. Alt utrygt, og alt er villt, villt

Kav; hardt slit Verdi paa Nervurne sine.

– Hjaa oss er eit av dei smaae Storspursmaali

avgjort: Universitete, som fyrr hev vore skift i

tvo (med Biblioteke i tri), vert so skift i tri (fire):

1) Hovudsæte øvst i Karl Johan, 2) Tøien ut paa

Oslo-Kanten, 3) Blindern paa Vestkanten (og so

4) Biblioteke paa Drammensvegen). Fanden spare!

– VÍre ein Dag klaart og kaldt, ein Dag,

Skodde og mildt (med og utan Snø); heilt driv

me nok ikkje ned i Aar heller. – Eg held paa

med Bladarbeid; men det gjeng smaatt; den

Gamalmannsvisdomen, at alt gjeng som det maa

gaa, og at "Ingenting nyttar", hev altfor mykje

Magt med meg!

24. 2. 20.

Iforgaars var Hulda 58, og i Dag fér ho til

Berlin (saman med Fernanda), og skal so – i

<side nr=285>

Lag med Bladmannen Øksnevad (Jærbu: fraa

"Øksnavad", som Folk segjer der: dei skynar

ikkje fysste Samansetningslekken) til Paris, og

fraa Paris aaleine til ein By ned-ved Pyrenæarne,

der ho mill. a. vil sjaa paa Baskarfolke, som er

ættlaust i Europa, men synest høyre ihop med

Indianarne; eg skynar i det heile, at eg vert tvo

Aar eldre enn ho for kvart Almanak-aar som

gjeng: ikkje for alt i Verdi vaaga eg meg i desse

Tider so langt som berre til Berlin, naar eg ikkje

nettupp var nøydd til. Og Baskar! Og Indianar!

– Naa; godt so lenge ein kann vera ung og

modig. Av Ferdi vil ho visst ha godt.

– Der er her som i andre Land ymis Tvil og

rett mykje Ordskifte um dette Folkesambande,

som nok langtifraa vert det Tusundaarsrike som

mange fyrr drøymde um. Men det vert vel ikkje

mange som vaagar aa halde seg utanfyre heller;

det kunde bli væl so faarlegt. Smaalandi kjem

daa vel til aa gaa med – og Norig, vel utan

Reservasjonar –; men Amerika? – der ser alt

ugreidt ut; helst peikar det andre Vegen. Og

Amerika, Tyskland, Russland utanfyre og berre

so halv Tru og Trygd millom deim som er utan-

fyre vert det ikkje lenge, fyrr Mannheimsfreden

gjeng upp i Røyk.

– Eg driv paa med ein og annan Bladstubb;

hev i det seinste gravlagt Schjøtt (i "Syn og

Segn"), og H. E. Berner og Olav Rusti (i "For

Bygd og By"), og no alra-sist Johan Pedersen

(i "D. 17de" – med ein Freistnad paa aa friske

upp-att den Samstyre-Tanken, som ingen ser ut

til aa skyna). Og endaa hev eg tvo-tri Bok-

meldingar att; men smaatt gjeng det.

– I Millomstunder les eg eikor Bok; det er

som ei Kvild (eller høgg Ved; det kviler betre);

– no sist las eg Rikard III (Umsetjar: Erik

Eggen); Umsetnaden er visst ikkje ille. Men hu!

all den Villskapen; det maatte ein Shakespeare

<side nr=286>

til, um slikt eit Liv som det det engelske Hoffe

førde i den Tidi skulde bli lesande.

– I siste Edda-hefte viser H. Koht, at den

norske Nasjonaliteten fysst tek til aa koma upp

so midt i 1000-Talet. "Fysste Gongen me merkar

noko til norsk Nasjonalaand er i Reisingi mot

Danevelde straks etter 1030". – Me er ikkje

gamle. – I same Hefte upplyser ein Belgier, at

den fysste som gjorde Edda kjend i Europa (som

"keltisk" Skaldeverk), var ein Franskmann (Mallet,

Professor i fransk Literatur i Kjøpenhavn fraa 1752

og utetter).

– Eg tek til aa tenkje paa ei Bok att, noko

som ei Avskilspreike: Attersyn og Utsyn eller

kva Namn ho kunde faa; undrast paa, um d e n

kann bli meir enn Tanke?

29. 2. 20.

Igaarkveid tala Borgarmeister Lindhagen fraa

Stockholm i Studentersamfunde (Turnhallen); og

um han ikkje nettupp er nokon Talar, so er han

ein intelligent Mann og var væl verd aa høyre

paa. Det var eit socialistisk Spursmaal, han

hadde for seg; og klaart og godt fekk han fram,

det eg lenge hev vore inne paa, at Partistyre, i

det heile den nyare Politiken, med sin Strid og

sitt Hat, den kann aldri føre fram til eit godt

Samfundsliv, til social Harmoni: det er dei "gamle

Sanningarne", me maa byggje paa, dei som er

framme baade hjaa Konfutse, Buddha, Kristus:

Næstekjærleikslæra, Bòdet um aa vera mot andre

som me vil at dei skal vera mot oss o. dl. Dette

kom so godt fram, at det var visst mange – ein

og annan av dei unge "Bolsjevik"-studentarne

med – som forstod; det vart daa visst klappa

dugeleg. For meg, som kjenner Tanken fraa

<side nr=287>

baade Henry George, fraa "Samstyre"- og fraa

"Retisstatt"-Arbeide, var Foredrage reint gildt aa

høyre paa – han bør gjeva det ut –; og han

kritisera baade Høgre og Vinstre og sitt eige

(socialdemokratiske) Parti paa ein Maate som

viste, at han hev vunne seg ut or Partitræl-

domen, er likso fri som intelligent. Serleg sterk

var Kritiken hans yver Samfundsmoraliteten (som

preikar Næstekjærleik um Sundagen og elles driv

Partikrig); og naar Folke – etter hans Røynsle

– tenkte meir etiskt (kristelegt) her enn dei

politiske Førarane sine, so kann der vera noko i

det; iminsto hev det fyrr vore so – i Norig med.

Men Folke kjem meir og meir inn i Ufreden, det

òg: at Borgarkrigen dreg nedyver gjeld nok ikkje

berre for Overklassa.

– Ei diger russisk Bok hev eg pløgt igjenom:

"Antikrist eller Peter den store og Alexei" (Son

hans) av Meresjkovski. Det er eit svært Verk,

og godt fortalt; eg fylgde med lenge. Men etter-

kvart vert det noko mykje av russisk Halv- og

Heilvillskap og Draumsjuke; ut-imot Slutten

trøytna eg av. No etterpaa hev eg ein Usmak

av Russland og serleg Russehoffe som minner

meg um den Usmaken eg fekk av den engelske

Kongsgarden i Tridie Rikards Tid (Shakespeare);

og naar eg tenkjer paa, at slikt hev Folk funne

seg i, ja vore med paa, Gong paa Gong, Tid

etter Tid, og er med paa det enno, naar so fell,

– ja daa er det nok ikkje høgt med Trui mi

paa Mannaætti.

– Fraa Hulda høyrer me ingenting – anna

enn det vesle Breve, Tuften fekk eit Par Dagar

etter Avferdi. Me trøystar oss med, at var der

noko i Vegen, so fekk me nok vìta det; men

rart er det no.

<side nr=288>

4. 3. 19.

Etter eit 3 Dagars Osdskifte stend det no fast,

at me skal inn i Folkesambande. Og det er vel

det likaste, – serleg daa alle no – etter den

rett kraftige Opposisjonen som var komen upp –

veit, at dermed er ikkje Tusenaarsrike kome.

Dessutan er Verds-samfunde enno berre noko

ein kann "tru" paa. Amerika er eit stort Spurs-

maal; Russland og Tyskland kannhende eit endaa

større. Helst um Japan ein god Dag skulde finne

det klokt aa svikte. Men alt som gjerande er

vert gjort til aa faa Amerika med (og no, daa

Wilson frisknar til att, kunde det føre til ei og

onnor god Lemping i Sambandslovi?); daa vil

dei hine òg gaa med – for ei Stund iminsto.

Men endeleg "Fred paa Jordi" vinn ein ikkje

med slik ei Ovanpaa-"Reform"; Sjukdoms-Orsaki

sìt djupare.

– Fraa Hulda Brev. Ho (og Fernanda) bur i

eit rolegt Hotel like ved Brandenburger Thor og

hev eit stort og godt (men u-elda) Rom for 8 Kr.

Døgret; Middag fær dei (som greier seg godt)

paa ei Matstove nære ved for 2–3 Kr.; etter

Pengeverde der nede no er det utrulegt billegt.

Og Folke hev i visse Maatar havt godt av

Ulukka; "all Brauting er burtblaasi". Men og

det Live som viser seg er stuslegt og svært

"borgarlegt". Um Kvelden er Gatelive humør-

laust og fatigslegt; og alt Ljos vert sløkkt 1/2 11.

Dei hev set ein Film; den var beint ut "lider-

Lig". Wedekind vert spela paa tri av Teatri; tvo

av Stykki hans hev dei set; deim kaller ho "ud-

spekulerte og ublue, – pinlege". Hjaa Reinhardt

gjeng eit Stykke "Frøhlingserwachen" ; det vert

godt spéla; men sóme Scenur er leide: "brutalt

blir vi tat med ind i det mørkeste og vondeste i

ungt Menneskeliv". Eit Stykke, ho hev set,

"Erdgeist", var sovore at ho kjende seg som paa

<side nr=289>

eit Bordell. Og Teatri er stappfulle. Men ei

Trøyst er det, at gode Stykke, ja gamle klassiske,

like eins dreg ovfulle Hus (ho nemner "Danton",

av Rolland, paa Grosses Schauspielhaus). Ein

Hauptmannpremiére vil ho òg sjaa.

Dei er ofte i Lag med Brordotter mi, den

"diplomatiske" Sigrid. Sundag dreg Hulda (saman

med Øksnevadfolke) til Paris, – um ikkje den

franske Banestreiken skulde koma upp att.

– Eg arbeider med ei Bokmelding (Var·t·-

skuggsj·); men det gjeng smaatt.

Brev fraa Carl Lindhagen.

Stockholm den 12/3 1920.

Herr Arne Garborg.

Mycken tack för Edert ovøntade brev, vilket

som Ni kan förstå gjorde mig mycket glad. Med

detta föll øven min bekymrade förmodan, att

föredraget blev mindre njutbart, då jag i följd av

förkylning kønde mig ganska odisponerad.

Det uppmuntrar mig och styrker min förvis-

ning om de gamle sanningarnes odödlige mission,

att Ni, och just Ni – så oförbehållsamt tillegnat

Eder enabanda förtröstan.

Något referat av föredraget förekom icke i

nogon norsk tidning har man sagt mig och sjølv

har jag icke åstadkommit något. I svenska riks-

dagen har jag emellertid i år vøckt 34 motionar,

de flesta i aktuella dagspolitiske frågor, men några

i "humanistisk" syfte. På grund av Edert vøn-

liga intresse tillåter jag mig samtidigt sønda ett

exemplar av de senare.

Medutmørkt högaktning

Eder förbundne

Carl Lindhagen.

<side nr=290>

15. 3. 20.

Nord-Slesvig hev røysta seg attande til Dan-

mark att: med Mìdslesvig gjeng det vel hin

Vegen: Prøysseren er den same Brutalisten som

han hev vore, og hev bruka alle dei Fanteraaderne

han megtig var.

Og no hev me Motrevolusjon i Tyskland; det

er den prøyssiske Reaksjonen som er ute der

med. Men Sør-Tyskland gjer Motstand, og Re-

volusjonsregjeringi manar heile Arbeidsmagti fram

til Strid: kva Veg det bér er vel enno uvisst. –

Keisarvelde vaagar Motrevolusjonen ikkje aa

tenkja paa for Skuld Vestmagterne: det er alltid

ei Trøyst; og Arbeidarfolke freistar han aa vinne

ved Socialdemokratisme eit Stykke paa Veg; dess-

utan er det nok paa Voni, um Arbeidarane er

noko vidare glade i Erzbergerstyre (eller kva

Namne helst var); Motrevolusjonen er vel soleis

ikkje heilt vonlaus. – Eg for min Part hev elles

ikkje stor Tru til Socialdemokratarne heller.

– Hulda skriv fraa Paris. Det var enerverande

paa all Vis aa vera i Berlin no ("alle spaadde

Revolution inden Utgangen av Marts"); men sjølv-

sagt er ho glad for ho hev vore der nettupp i

denne Tidi. Sidan hev ho vore hjaa "Heinrich"

(i Beyenburg); der var det huglegt, endaa det –

med all Rikdom var knapt med Kosten. (Fernanda

var med, men vart liggjande sjuk; dei ræddast

for Spanska, men det hev vel berre vore Kjøld.)

VÍret var surt der nede no att, og det snødde,

so Marki laag kvit; for Hulda vart det verre

med Hosten att. I Köln fekk dei (ved Heinrich)

Hjelp hjaa den norske Konsulen, ein ovrik Mann

med livréklædd Privattenar; men den rike Mannen

kunde ikkje beda Framande til Middag (for "alles

war sehr knapp"); og i Hotelli var ingen Mat aa

faa, av di Klokka var yver 3, so alle Tenarar

var gjengne (dei hev fenge 8 Timars Arbeidsdag);

<side nr=291>

dei fekk klara seg med det vesle dei hadde fenge

med fraa Heinrich. I Paris bur ho hjaa Frk.

Krag, som ho kjenner her fraa Asker (ho var

Sjukerøktar her ifjor, daa Spanska herja); og der

hev ho det trygt og godt og søv veldigt (etter

den lange og mest svevnlause Ferdi); Lag hev

ho havt med Øksnevad- og Ristefolke. No ber

det til Montpellier; der er full Sumar, og der

møter ho Henny Holtsmark, som vil "fylgje henne

kor ho vil", til Baskarne med, um det læt seg

gjera; der er so herlegt der nede, segjer ho, at

ho hev aldri drøymt um slikt. – Der nede maa

Hosten gje seg; og der er vel Mat nok.

– Bondeungdomslage i Skien hev sendt meg

1000 Kr. til Takk for Odyssevskvæde og med

alle gode Ynskje; det er so reint uventa, og det

gjer meg so godt: men aa finne Ord til Svare

– – –

– Ferdug med "Indiaspegelen". Men so er

det endaa ei Bokmelding, og eit Par Jolestubbar,

– men inga Arbeidskraft . . .

– Fridtjof Øvrebø skriv og meiner me maa

kunna vaage paa med "Politik" II. Men dess-

verre: – naa, eg fær vel skrive til Nygaard og

høyre kva han meiner.

22. 3. 20.

Brev fraa Nygaard; han kann ikkje segja noko

visst um "Politik" I, fyrr i Juni-Juli, naar Upp-

gjerderne fraa Bokhandlarane kjem; men han tek

upp att det gamle: at Boki vart for stor (dyr), og

han slær paa, at næste Gong fær me freiste med

ei (høveleg stor) Samling literære Stykke o. dl.

Det hev eg daa skrìve til Øvrebø. Og so fær

eg tenkje paa den literære Samlingi daa! men

den politiske fær eg fullføre i Manuskript, um

det sidan skulde bli Bruk for ho.

<side nr=292>

– Brev fraa Mabel Johnson Loland, at, "D. b.

Faderen" er under Prenting og vil vera ferdug

snart; godt at det gjekk so vidt i Orden.

– Brevkort fraa Hulda (18/3): daa sat ho paa

Banegaarden i Tarascon og venta paa Tog, som

ho vona vilde føre henne til Montpellier; ho

hadde vore eit Døgr psa Reisi fraa Paris utan

Soveplass og reist tvo Gonger galen Veg (att og

fram); hu, at det skal gaa so vrangt daa. Men

VÍret var godt, og alt saag herlegt ut. Og no

maa ho daa endeleg vera framme og hev kvilt

seg godt ut, so næste Gong vonar eg alt er som

det skal vera. – Eg sender henne ein liten

Svarlapp saman med eit kort fraa "Finna"<fmark ind="1)">, som

nok tenkjer paa aa koma til Einundhytta att til

Sumars; det er fleire Aar sidan ho var der no.

– Sjølv driv eg paa med Aug. Schvans "Ret-

færdige Revolution"; Boki er god og grei, so det

kunde vera godt aa faa ein og annan til aa lesa

ho. – Ute er det fint og mildt, og Snøen tiner,

so eg ser alt bar Mark rundt ikring eitkvart

Tréet. Og det gjeng endeleg lettare med Arbeide.

– I Folke-sambande kjem Amerika i k k j e med.

– I Tyskland er det enno Kommunistbraak her

og der; men det gamle halv(?)-socialdemokratiske

Styre er ovanpaa att, og det fell paa nytt nokre Hovud.

– Her uppe hev "Unge Venstre" halde Aars-

møte, Norske ser dei ret til aa vera med heil

Hug, Fleirtale; og fram vil dei elles òg, maa ein

tru; dei hev i alle Fall sterke Ord mot dei gamle

som ikkje hev noko "Program"; men um dei

sjølve hev noko . . . . For det fysste vart det til

det, at dei skulde sende ei Spyrjeliste ut-yver

Lande og sjaa, um dei der kunde finne noko aa

vilja. – Slikt kallar d e i aa vera unge og "Vinstre",

Stakkar.

<fnote ind="1)">Bilæthoggar fru Augusta Finne Berg, no busett i

Danmark. H. G.</fnote>

<side nr=293>

27. 3. 20.

Etter "Den lige Vei" hev det ugreie Zahle-

ministerie (i dette Tilfelle Edv. Brandes og Ove

Rode) endeleg kome med det lenge lova og Gong

paa Gong utsette Framlegge um Grunnskyld. Det

hev ymse Lyte, men er Stykkevis rett godt, so

at kann det bli vedteke og sidan etterkvart retta

og fullført, so kann Schvan endaa faa Rett i si

– for meg uventande – Tru paa Danmark.

Men enno er alt uvisst; – "me fær sjaa". Men

ein Stubb um Framlegge skal eg sjaa aa faa inn

i "D. 17de"; det er mange som hev godt av aa

faa ei Meining um, at me norske i k k j e lenger

er millom dei fysste i Politiken, dessverre.

– Presten Homme var her igaar med eit

Stykke, som han vil faa inn i danske Blad, med

Krav til Danskarne um aa godkjenne Norigs Rett

til aa nyreise Bokmaale sitt. Stykke var i det

heile godt skrive og hadde alt fleire Underskrifter;

og eg skreiv under, eg med; um det væl ikkje

vil hjelpe stort – Danmark er i slike Ting eit

godt lite Prøyssen –, so er det paa Tidi no, at

det Orde fraa norsk Side vert sagt.

– Ei Pakke georgistiske Smaaskrifter (og mitt

eige Hefte um Folkestyre og Partistyre) er sendt

meg fraa Danmark uten Upplysning um, kven

som hev sendt det. Naa; det kjem vel Brev

sidan, kann eg tru.

– Det held paa med Uro i Tyskland, serleg

i Berlin. Det skal vera nyt motrevolusjonært

Kupp i Vente fraa Bakstrævssida; "raudt" Braak

held det òg paa med. Og igaar gjekk heile Re-

gjeringi; no er det ein heilt ny Fyr – med det

ikkje nye Namne Møller – som skal skipa Riks-

styre, lydest det. Samstundes vert det fortalt, at

Bolsjevismen er i sterk Framgang, og at ein kann

vente "raudt Brorskap" millom Tyskland og Russ-

land, um Fredstraktaten ikkje vert revidera. Osfr.

<side nr=294>

– Fraa England vert det fortalt um veldigt ny-

vaknande Spiritisme etter Krigen. øtti hev Ingen-

ting lært og Ingenting gløymt.

– Hev set igjenom ei av Tor Flatins "Gamalt"-

Samlingar fraa Numedal. D' er kje noko sers

rart korkje med Maale eller med Formingi; men

ein ser at dei hev vore heilt med i den gamle

Folkekulturen, Numedølerne med.

– Kort fraa Hulda (Montpellier 17/3); ho er

daa framkomi. Ho hadde vorte klein i Paris og

skunda seg daa sør-yver; men ho hev funne

Vinter der med: "Folk gaar i svære Pelse".

Lenge kann elles ikkje dette vara; dei vonar

paa Morgondagen. Og etter det Tuften fortalde

igaar er det kome Telegram fraa Frk. Holtsmark

til ein Bror hennar inn-i Byen at dei daa alt var

paa Pyrenæ-Ferd.

– I Dag ferdug med "Den retfærdige Re-

volution".

30. 3. 20.

Danskekongen hev sett Riksraade sitt paa Porten.

Og det paa heilt uparlamentarisk Maate. Det er

Slesvig-Spursmaale som hev velt Vogni.

No vert det Høgreministerium. Og vill Strid;

Socialdemokratarne lovar jamvel Aalmannstreik.

Dei nye Vali vert vel reaksjonære – "nasjonale"

– helst. Det peikar galne Vegen for Danmark,

dette. Men kann snu seg enno, vel?

– Eg fær sjaa aa faa stelt litt paa Slutten av

Stykke um "Den retfærdige Revolution".

I Tyskland er Leidi socialdemokratisk att, –

med Strid millom dei tri Flokkarne. England

hev sin irske Sjuke – og Striden millom Lloyd

George og Asquith.

<side nr=295>

3. 4. 20.

Telefonbòd kjem, at Inge Garborg, Brorson

min, er daaen, – fròsen ihel upp-ved Finse, der

han var paa Paasketur, det er meg likso utrulegt

som uhuglegt.

(Seinare.) Bladi melder, at det nok er altfor

sant. Eit Lag paa 15 Mann drog yver Hardang-

jøkelen (til Demmevasshøgdi); uppaa Jøkelen fekk

dei Snøstorm og laut snu; 3 av deim, "Grosserar

Garborg", ein ung Løytnant (Karl Uchermann,

Son av Maalaren) og ein 15 Aars Gut kom burt

fraa dei andre og v a r t burte; Kvelden etter vart

dei funne ikkje langt fra Demmevatshytta; Inge

var fallen utfor eit Stup so ein 100 Meter fraa

Hytta. Kona hans og den vesle Dotteri var med

der uppe; ein syrgjeleg Lysttur vart dette for

deim.

Men er det sant, so minkar det stygt med

Brorsonflokken min: tri burte og berre ein att;

og denne eine hev mykje som minner meg um

han Farbror Ola og kann visst godt bli Sveinkall

liksom han; – veik Vokster er det paa øtti

vaar. Og det som er att av ho er spreidt vidan

um i Verdi; eg minnest so ofte den Draumen

hans Far, som tyngde 'n meir enn eg daa skyna:

at "øtti hans skulde døy".

– Fraa Hulda Brev med Skildringar fraa

Pays Basque, det franske og det spanske og fraa

Ferder i Sudfrankrike, millom Vinrankar og blø-

mande Orangetre og med snøkvite Pyrenæryggjer

paa Sørsida. Breve er datera Saint Jean de Luz

"i Hjertet av pays basque"; ho er nettupp attkomi

fraa ein Biltur inn i Pyrenæarfjelli, der ho hev

set paa eit Par Baskar-Landsbyar – vælstelte og

ikkje so skitne som dei franske –; "nydelige Men-

nesker; Naturen paradisisk. Dei gamle kann lite

Franskt, men dei unge lærer Fransk i Skularne

og "arbeider ikkje lenger paa aa halde uppe sin

<side nr=296>

Nationalitet". – Ho hadde der for fysste Gong

eit heilt godt Hotelrom, "med Bad osv."; og like

utanfor Vindauga rulla Biskayabaarurne mot ei lang

Strand; Lufti "ren og deilig". Dagen etter skulde

ho saa yver Grensa til spansk Biskaya (St. Seba-

stian).– I Saint Jean de Liaz "tjukt med kjedelige

Englændere". – Henny Holtsmark var med. Men

i det alra siste hev det vore so surkaldt der nede,

ho hev gjeve upp Baskardraumarne; no er ho i

Paris og tenkjer paa Heimferd; og det er hyggje-

legt for oss. Og so fær ho freiste med norsk (Sjø-

og) Fjell-Luft til Helsebot for Bringa.

– Ute er Lufti graaleg-ljos og mild, med

Kvitring av Fugl, med Bekkjesus, med meir og

meir snøberrt og med fælt Føre; men det vaarar

Dag for Dag, so me kann visst snart segja Far-

væl til heile Vinteren. – Men so vert det vel

Likferd? – Undrast paa, kóss Mori greier denne

nye Støyten?

6. 4. 20.

Danmark hev fenge eit nytt Forretningsmini-

sterium (Friis i Staden for det 8 Dagar gamle

Liebe); dermed er Generalstreiken avblaasen og

alt i Orden, – korleis det no kann ha seg.

Kannhende Arbeidarane er nøgde berre med den

Ting, at dei hev tvinga Kongen til aa byte Per-

sonar i Statsraade sitt? – Det visse er, at med

eit Generalstreik-Trugsmaal hev dei skaffa Lande

ei ny Regjering, so no veit dei, at det er d e i

som styrer Lande, berre dei held ihop; men um

eit Tvangs- og Standsstyre nedanfraa vert betre

enn det gamle ovanfraa, det er nok uvisst.

– Ugreie millom Frankrike og Tyskland i eit

Serspursmaal (vedkomande Ruhr-Distrikte; Tysk-

land er som vanlig ikkje aa tru); Sinn-Feinarne

held uppe Staake i Irland og vil ha irsk Repu-

<side nr=297>

blik, men kjem vel ingen Veg med Valds- og

Brotsraaderne sine; Persia og Bolsjevik-Russland

slær Lag; – all Stad Røre, ingenstad noko aa

tru paa.

– Inge Garborg skal aat Krematorie i Dag;

Tuften møter upp og "repræsenterar Familja". –

Nærare Upplysningar i Dag um Ulukka: den 15-

Aars Son aat Generaldirektør Wessel var sakka

atterut; Inge og Løytnanten (Uchermann, Son av

Maalaren) høyrde han ropa "Far, Far" og snudde

og vilde hjelpe; med ein Gong saag dei Stormen

drive 'n burt yver Snøen, og burte for deim vart

han; dei leita eit Bìl og kom daa burt fraa kvar-

andre og fraa Flokken; og no hev det nok vore

at Inge datt utfor Stupe (og kom ned paa ein

slik Maate at Nakken brotna, so alt var med ein

Gong Slutt).

– I Dag kann "T. T." fortelja at Fernanda

Nissen er daai (i Beyenburg hjaa Erfurt). Eg

hadde livt meg inn i den Trui, at ho var frisk

att no, sidan me Inkje høyrde; men det hev vel

kome eit Attertak. – Sæle dei som slepp!

12. 4. 20

2 Breve fraa Hulda (Beyenburg). 1ste Paaske-

dags Kvelden Kl. 10 møtte Heinrich henne i

Barmen (hadde ikkje kunna koma fyrr, daa ein

av del revolusjonære Flokkarne hadde "rekvirera"

den vesle Bilen hans – liksom den store fyrr

var rekvirera til Krigen –; det er i det heile

lystigt der nede; ein annan Flokk kom ein annan

Dag og rekvirera det han hadde av Vaapn; og

daa han spurde um dei hadde Fullmakt fraa

nokon, so svara dei "Nei; men me hev gode

Børsur". I Lag med Heinrich gjekk ho daa upp

paa det Sjukehuse, der Fernanda hadde lege dei

<side nr=298>

siste 14 Dagarne – eit godt og vælstelt Sjuke-

hus –; der saag ho Rome hennar og tala med

Lækjaren og fekk sjaa henne; ho var "lite for-

andret, – vakker, med et viljefast, bestemt Ud-

tryk". Det var Hjarta, som slog Klikk; alt til

um Langfredagen saag det ut til, at ho skulde

greie det. Etterpaa var dei ute og tinga Kistur

(Zinkkiste og Utanpaakiste av Eik) og tinga Grav

(i Unter-Barmen); ho hadde ynskt aa bli jordfest

der nede; hadde ikkje vilja bli "sendt rundt i

Verden". Um alt dette skreiv Hulda til Helge

Holst, Son hennar; men han telegrafera, at ho

nok helst hadde ynskt aa bli brend, og at Oska

daa kunde bli heimsend. Og sidan "strøymde

det inn" med Telegram fraa Norig um Brenning

og Heimsending. Daa det so viste seg, at dette

lét seg gjera, vart det so stelt (Heinrich hev vore

"storartet" i alle Maatar, baade no og mot Fer-

nanda sjølv, som han hadde vorte "saa glad i");

Oskekrukka skal Hulda taka med heim. Ho ventar

aa faa Fylgje med Sigrid Garborg, som og skal

heim (til Likferdi aat Bror sin; Finse-Ulukka

hev gjort eit sterkt Inntrykk der nede med, som

ventande var). Hulda er daa snart ventande;

"gid vi saa sandt aldrig var reist!" skriv ho.

Godt skal det òg bli aa vìta henne væl ute av

all den Uhugnaden og Utrygdi; Telegram bør

vera ventande med det alra fysste.

Og andre Breve sluttar som det fysste byrja:

med Bilæte fraa Lovløysa der nede. Gateslusk

fartar ikring med Gatetausar som spelar "Raude-

kross-systrar" og er inne allstad og "rekvirerar"

til "dei særde"; og ingen torer segja Nei; Bandit-

"Vakti" stend utanfyre veit dei; – "fæle Til-

stande".

Huff ja, Og kor lenge skal det halde paa, tru?

Det kann vel ikkje vera den endelege europæiske

Uppløysningsprocessen som alt er i Gang?

<side nr=299>

Millom England og Frankrike hev det sétt

heller graavore ut etter dei siste Hendingarne i

Ruhrdistrikte; men Franskmennerne (som nok

skynar at dei hev forrennt seg) tek det so lem-

pelegt at det lagar seg vel.

– Etter eit Par straalande Soldagar Regnrusk

og surt att. Men Vaaren er i god Framgang;

det meste av Vollarne er snøfritt, og Seljurne

tek til aa grønkast. Og av Bladi ser eg, at paa

Jæren (og fleire Stader vestpaa) er dei i fullt

Arbeid med Vaarvinna. Elles er det Nedgang i

dei (syrgjelege) "gode Tiderne", so Tollkrav og

annan Villskap tek til aa vakne att millom Smaa-

bønderne med; men kva er her aa segja? Sam-

funde fær bøte for Synderne og Faavite sitt, til

dess det lærer, eller til dess det spelar upp.

Brev fraa Hulda Garborg.

Beyenburg 3die Paaskedag 1920.

Kjære Garborg!

Som du alt vet av mit kort fra Cöln kom jeg

forsent til at træffe Fernanda ilive; hun døde om

natten, mens jeg sat paa toget fra Paris. En

frygtelig reise – – –

– Heinrich møtte mig i Barmen kl. 10 om

kvelden i øsende regnveir første paaskedag, og vi

blev paa hotel derinde til igaar. Sov paa gamle

damaskesduker. Det er 10 km. fra Barmen til

Heinrichs hjem, og nu har de revolutionære

bander været her og "rekvirert" den lille bilen,

som han har hat til personlig bruk efterat den

store blev tat til krigen. Saa det er meget be-

sværlig for ham. En bande paa 8 mand, be-

væbnet med bøsser, kom en anden dag og for-

langte hans vaaben. Han forhandlet med dem

<side nr=300>

– ubevæbnet paa trappen – og to mand fik

komme ind og undersøke huset. De gik igjen

med hans to jagtgeværer. Heinrich spurte om

de hadde nogen bemyndigelse fra nogen. "Nei,"

sa de, "men vi har gode bøsser." Nu har han

klaget og faat geværene igjen. Men her er ikke

hyggelig – han bor jo alene her med to piker

nu. –

Igaar gik vi da op paa det store hospital, hvor

Fernanda laa de sidste 14 dage – et av de

peneste og bedst indrettede nye sykehus i Tysk-

land. Jeg saa hendes værelse, snakket med lægen

og saa hende. Hun var saa litet forandret –

vakker, – med et viljefast, bestemt uttryk.

Saa gik vi ut og bestilte kister, zinkkiste og

en av umalt eketræ, og ellers alt fornødent.

Reiste saa herut ved middagstider i vogn med to

hester for atter i øsende regn.

– Igaar efterm. skrev jeg da utførlig til Helge

om alt og sendte de linjer hun hadde diktert Er-

furt, bl. a. om at hun vilde begraves hernede og

"ikke sendes rundt i verden". Idag telegram fra

Helge. Han mener, at hun helst ønsket at brændes,

og at asken da kunde sendes hjem.

Men her er ikke noget krematorium, og Hein-

rich undersøker nu, om en utlænding kan bli

brændt i H a g e n, en by ikke svært langt herfra.

Nu faar vi da se. Ellers maa vi begrave hende

i Barmen, senest Fredag. Jeg er saa spændt

paa, om ikke hendes bror eller nogen anden for-

søker at komme herned. Hvis ikke blir hendes

følge ikke stort – Heinrich og jeg. For mig

vilde det ha været mindre vondt, om jeg kunde

faat hende med hjem; dette er saa usigelig trist

og fattig. – Hun fik armene fulde av forglem-

migei og hvite syrener igaar, og idag sender

Heinrich sit norske flagg ind til at sætte kisten

paa i kapellet.

<side nr=301>

Saasnart alt er over reiser jeg hjem hurtigst

mulig – var vi saa sandt aldrig reist!

Heinrich har været storartet, besøkt hende hver

dag trods den lange vei, og han blev saa glad i

hende. Det var hjertet, som slog feil; det andet

var over, og like til langfredag trodde de hun

skulde klare det. Ja, nu faar jeg slutte idag –

gud give dere var friske?

Din Hulda.

Brev fraa Hulda Garborg.

Beyenburg 8/4 1920.

Kjære dig!

Nu har jeg set Fernande to ganger, siste gang

igaar, før kisten blev loddet. Og Heinrich og

jeg var paa den vakre kirkegaard i Unter-Barmen

og kjøpte et stort gravsted. Begravelsen bestemte

vi til imorgen kl. 3.

Men nu strømmer telegrammer ind fra Norge

om brænding og hjemsending. Arbeiderpartiet

vil ta begravelsen, o. s. v. Hendes ønske de siste

dage var at begraves hernede; hun vilde "ikke

sendes rundt i verden". Men vi maa respektere

Helges<fmark ind="1)"> ønske. Nu ser det ogsaa ut til at vi

kan faa benytte krematoriet i H a g e n, en times

vei med jernbane herfra. Jeg tar da, efter Helges

anmodning, asken med hjem. Forfærdelig alt-

sammen – –

Vi venter nu paa advokat Bonnevie fra det

norske gesandtskap i Berlin; han blir da med,

og det blir nok ikke større følge end vi tre.

Heinrich har været, og er storartet. –

H a g e n er paa veien til Berlin, og sandsyn-

ligvis blir Bonnevie og jeg da der om natten og

fortsætter næste morgen. –

<fnote ind="1)"> Helge Holst, fru Nissens søn.</fnote>

<side nr=302>

– Igaar var vi i Barmen altsaa, og der saa

vi litt av de fra Essen hjemvandrende røde

tropper utenfor byen. Her, like forbi huset, gik

igaarmorges en flok paa 2–300. Ganske unge

mennesker, bevæbnet med geværer. I en bu-

tik saa vi en gatejente med to slusker, hvorav

den ene var saaret. Hun kjøpte hvidt skaut og

armbind – skulde optræde som Røde-korssøster.

D. v. s. gaa ind i husene og forretninger og "re-

kvirere" til "de saarede". Ingen tør negte dem,

for de har sin vagt utenfor. Fæle tilstande.

Fernanda fik da opleve revolution, som hun

ønsket – men derom siden. Og saa paa gjen-

syn s n a r t.

Din Hulda.

15. 4. 20.

Hulda kom heim att i Dag; 7 Vìkur hev ho

vore burte.

Og stort var det for henne aa koma inn i eit

reint og velstelt Hus att, – umframt Hyggja ved

at det var heime! Fælt mykje Skìtenskap og

Vannstell er der mest allstad der ute no, og det

i sjølve det reglementrette Tyskland. Mykje verre

er det enn me tenkjer; og dertil kjem Matløyse

og Ugreie i alt, og eì Modløyse som det ikkje

vert lett aa vinne yver att. Men midt i all Raad-

løyse ein einaste heit Vilje og Tanke: væpne seg

til næste Krig! – Grenselaust veks Hat og Hemn-

hug. Og so serleg all "Bolsjevik"-Villska i Tysk-

land (ikkje minst Prøyssen); ingenstad er ein

trygg, og ingenting kann ein vita. Dei verste

Bandittar med sine Kvende stryk ikring og "re-

kvirerar" i Staden for, som det fyrr heitte, aa

røve; og Embættsmagti – som er like gløgg og

streng i si Protokolførsle – læt dette Banditt-

live ganz ruhig passieren; før was ist zu thun?

<side nr=303>

– Men "Arbeidar"-flokkarne, dei som liksom

skal "repræsentere Framtidi", eig ikkje anna

"Program" enn "Proletar-Diktature" dvs. aalmenn

Plundring. Elles er det ingen som veit noko aa

vilja eller aa vone paa; – utan Reaksjonistarne,

som vil tilbake til det gamle – og til ein ny

Krig, Stakkar.

Jamvel so stø og roleg ein Mann som Hein-

rich Erfurt ser ingenting lenger som han kann

tru paa; det er Uraad aa segja kva Veg det ber.

Og Frankrike er berre Nervøsitet; det ser ein

daa òg av Politiken der i det seinste.

Det var godt aa koma so langt som til Fredriks-

hald og faa ein Kopp skikkeleg Kaffi! Og ærleg

Mat! Ein tysk Løytnant som var med – han

skal til Norig og rette paa Helsa si – song upp

um, at no vilde han aldri til Tyskland meir. Me

hev nok havt eit og anna aa staa i, me òg, og

verre vert det vel, høyrest det ut for; men

Sanningi er nok endaa den, at me "veit ikkje

kor godt me hev havt det".

– Anders Hovden fyllte sine 60 for eit Par

Dagar sidan, og han fekk rett mange fagre Aar-

maalshelsingar, i Bladi med. Og er han Førar

for mange, so vert han det for fleire og fleire,

etterkvart som Reaksjonen styrkjest og Presten i

'n fær Magti. Men endaa vert han mykje betre

enn andre, me fær; Peter Hognestad vert ein av

dei leidaste: hev alt vaaga seg fram med Helvìte

og Fanden, som han fyrr tagde rett fint med.

Men Folke, Stakkar, hev nok Bruk for dei

Magterne!

– Prentrettingsark 10 av "Haugtussa" lese

og sendt, so no er det att berre eit Par Ark;

men so syrgjeleg seint som det gjeng, kjem ikkje

det nye Upplage ut i Vaar heller.

– llte Ark nettupp kome; tru det er Meiningi

at dei vil spenne i likevæl!

<side nr=304>

Det tek eg elles rolegt. Poeten i meg er ferdug,

aa kalle for; og anna Arbeid vert det ikkje heller

mykje av; det minkar med Arbeidskrafti – og

endaa meir med Trui. Eg fær sjaa aa faa ut eit

Par Band til med Blad- og Tidskriftstykke – og

so eit "Utsyn", kannhende –; stort meir vert

det knapt. Men meir og meir pinefullt vert det

aa lìva "paa Kassa". Stundom undrast eg paa,

um eg skulde søkje ein Ekstraskrivarpost; men

so er det det, at der er vel meir enn nok av

Søkjarar, so at um der var ein Statsraad som

vilde unne meg ein slik Post, so kom eg berre

i Vegen for ein av "dei unge". (Og so er der

vel Aldergrense, der med!) Eg fær daa lata det

skure som fyrr: spenne i best det eg vinn so

lenge eg kann og elles stole paa, at eg vel ikkje

kann verte noko gamall.

25. 4. 20.

I Dag var me i Byen, i "Folkets Hus"

(huff), og var med i Minnefesten etter Fernanda

Nissen. Det vart ein Storfest – ikring 600

Menneskje, eit Hav av Blomar og ei lang Rad

Talur –, visseleg utan Samanlikning den største

Kvinne-Likferdi, det nokon Gong hev vore i Norig.

Og sterkt kom det fram, kor merkeleg mykje

ho hev vore for reint utrulegt mange; det var

ikkje Ende paa alle dei Arbeidar- og Kvinnelag

som sende Kransar og i sterke Ord priste hennar

gode Vilje og varme Hjartelag og klaare Syn;

Helsingar fraa Sverig og Danmark kom det med;

ja fraa russiske Bolsjevikar (upp-i Finnmarki, –

ved Tranmæl), liksom der var Helsingar og Blomar

fraa Bladverdi, Kunst- og serleg Teaterverdi osfr.

og fraa private Kjenningar (Hulda o. fl.); og en-

daa fekk me sidan høyre, at det var kome Mengd

<side nr=305>

som Kransar og Blomebundtar som ikkje kunde

bli borne inn, av di Rome var fullt og av di Festen

ikkje kunde bli altfor lang. Mykje meir hev ho

vore enn eg visste um, men alt paa ein so intelli-

gent Maate, at Bilæte hennar for meg berre voks;

der kom inga falsk Line inn i det. – Etter

Festen var me i Middag hjaa Riksraad Berg,

der rett mange av hennar beste Véner av In-

telligensen møtte (Talur av Verten, av Bank-

chef, fyrrverande Tingmannen Horst og Frue

("Pylle", den eldste av Venekrinsen hennar),

Barbra Ring o. fl., med ei g o d Svartale av Son

hennar, unge Holst; ved Kaffin samla alle seg

um Hulda, som fortalde fraa den siste Ferdi

hennar, og fortalde godt, so trøytt som ho var

(ho hev havt stride 6 Vikur no, so det er godt,

at ho endeleg heilt kjem i Ro att). Det vart i

det heile ein sann Festdag, visst den mest heilt

og sant stemningsfulle, eg hev vore med paa; og

hev eg fyrr vore glad ved aa kjenne Fernanda –

baade T h o m e s e n og H o l s t (fraa den fysste

Forlovings- og sidan fraa Dagbladtidi) og N i s s e n

–, um alltid mest fraa Literatur- og Teaterinteresse-

sida, so er eg det ikkje mindre no, daa ho hev

fenge meir heilt Samanheng for meg. – Det

som drap henne var eit Hjartetilfelle (etter ein

Lungebrand, som i seg sjølv var linn); ho var

elles berre glad ved aa faa sleppe. Presten av-

viste ho med full Ro. –

– Med Arbeide gjeng det skralt. Eg hev tri

Bladstykke under Hendar; um noko av deim vert

ferdugt . . . . fær me sjaa. Um "Den burtkomne

Faderen" i Amerika høyrer eg Inkje meir.

Vaaren er i Framgang. Men Regn, Regn, Regn

– – Og surkaldt.

<side nr=306>

29. 4. 20.

I Danmark hev (det moderate) Vinstre vunne.

Det er eit Atterstìg i Staden for Framstìg; Or-

saki er vel fysst og fremst Slesvig-Staake. Noko

aa venta er det daa ikkje fraa Danmark heller;

men ein fær tru so godt ein kann paa deim som

spaar, at dette Atterslage ikkje kann vara lenge.

I det heile er her for det fysste ikkje anna aa

gjera enn aa legje seg til og suge paa Labben.

Det aalmenne Atter-Straumdrage i Lag med Krigs-

og Umveltingsreaksjonen og jamt veksande øko-

nomisk Nedgang vil skapa ei god Tid for Prestar

og Daudepreikarar og i det heile Skuming og

Modløyse; sidan – so "fær me no sjaa daa";

det visse er, at Tidi eig ikkje ein einaste M a n n.

– Fraa Ananda Acharya Brev um ei ny Bok,

han arbeider med, og som han vil hava meg til

aa umsetja. Men no fær eg nok berre sjaa, um

eg kann bli ferdug med mine eigne Smaating, –

"Utsyn" og eit Par Samlingar.

– Han Ivar, den einaste etterlìvande av

Sønerne aat Bror Jon, er her i Dag; han fortél,

at han paa gode Vilkòr hev fenge selt Forret-

ningi aat Inge, fraafallne Bror hans, so at dei

Etterlìvande, baade Mor og Kona hans Inge, vil

vera berga.

– Brev fraa Homme um eit "Brev til Det

danske Folket" (vedkomande Norskdom og Nordisk-

dom), som han hev sendt meg til Um- og Under-

skriving: me maa vente med aa sende det, skriv

han, til dess Slesvig-saki er heilt avgjord der

nede. Det er rett nok. Men um det i det heile

kann nytte noko aa sende eit slikt Brev til

Danskarne, – det er meir enn eg kann segia.

– Regn, Regn: graatt, graatt . . . . Men enno

kann aarsvonerne vera like gode, skriv ein Jord-

brukskunnig i eit Blad i Dag.

<side nr=307>

6. 5. 20.

Fru Christiane Schjøtt var her ute i Dag. Ho

hev vore burte lenge, fysst i Nidaros hjaa ei

Syster, sidan i Kongsvinger hjaa ein Son; no

vilde ho nok helst flytja til Oslo, der ho hev

baade ein Son og ei Dotter; men Husrom og

Prisar.... – For det fysste lyt ho slaa seg til

Ro burtved Stabekk, der elles Sonen òg skal bu

no; det er ei stor Hjelp. Men Pensjonsspurs-

maale er enno ikkje avgjort, og mykje Tru hev

ho ikkje paa Tinge; det hev ikkje eg heller, men

trøysta henne best eg kunde. Og kven veit? –

Schjøtt gjorde Ordboksarbeide sitt so billegt, at

finst det Skam i dette Stakkars "Stortinge", so

læt det Enkja faa hava den vesle Overlærarløni

dei Aari ho enno kann liva. Men no hev dei

"Tiderne" aa orsaka seg med, so der er Inkje

aa tru.

– Anton Aure hev sent meg Serprent av 25-

Aars-Utsyne sitt yver "Syn og Segn". Han skriv

svært godt, den Mannen, og Stykke er meir inn-

haldsrikt enn eg fysste Gongen lagde Merke til.

Dessverre; – trass i alt det gode Arbeide som

er gjort laut "S. og S." no sist ut med Tiggar-

posen; det er vel "Tiderne" att. Uhuglegt, at

naar det er gode Tider, – um dei er aldri so

storgode, so er dei aldri gode for den norske

Saki. Anna enn stundom "rett gode" eller "ikkje

so verst". Og Tiderne vert nok ikkje betre enno

paa lenge. No vert det endaa spaatt nytt Stats-

tilsyn med sjølve Matstelle; Bønder som Arbeidarar

held i Storlandi paa med Revolusjon, og Jordi fær

sove; dermed lyt Staten spara, daa Folk sjølve

ikkje kann; og kven kann i slike Tider tenkje

paa Kulturspursmaal?

– Igaar var me i Middag hjaa Rosenkrantz

Johnsen og den nye Fru R. J.; det var so halvt

ei Uppfrisking av gamle Dagar. R. J. held seg

<side nr=308>

merkeleg godt; men han er godt gift med, so

han tarv ikkje fortaka seg, og hyggjelegt hev dei

det baae tvo, etter alt det me kunde skyna. Me

hadde ei fredeleg Stund i dette rolege Huse.

Men Hulda forkjølte seg paa Ferdi og fekk eit

nytt og rett leidt Aatak av den "3 Dagars Halse-

sjuken" eller kva det er ho hev aa dragast med.

No hev ho lagt seg og vil liggje eit Par Dagar

og freista aa sveitte Sjukdomen ut; gjev ho kunde

koma til full Kraft att.

– Fraa Elevlage paa Sæ(hei)m S m a a b r u k a r-

l æ r a r s k u l e er det kome Spursmaal um Fore-

drag. Og det um 8 Dagar. Kann eg paa nokon

Maate greie det, tru? – Og det krevst "Svar

straks". Det lyt bli Nei, veit eg, um eg helst

vilde svara Ja; Tidi er knapp, og eg er halvt-

um-halvt Tenestgjente, ettersom Ingeborg Vangen

er reist og Hulda ikkje i desse Dagar kann "gaa

i Huse". Dertil er Lufti myrk og Temperaturen

raakald; eg kann ikkje koma i Arbeidslag. Og

Gudarne skal vìta, at det er ikkje rart med den

aandelege Temperaturen heller.

8. 5. 20.

Raakaldt og Regn. Men Skogen og Jordi

grønkar, so det vert vel Vaar denne Gongen

med.

Hulda er uppe att. Og um ho ikkje er fullt

i Stand, so er Framgangsvonerne gode, – um

ho ikkje forkjøler seg att.

Med Foredrage gjeng eg i Gang lell; Smaa-

brukarrørsla skulde vera ei Von liksom. Elles

er det svært lite aa halde seg til; Folke er

Smale utan Gjætarar og ettersett av ymis Smaa-

varg, som vilde vera aa læ aat, – um her

ikkje var so gjætarlaust; alt gjeng paa eit Raam,

<side nr=309>

og anna enn Vanskar er visst ikkje aa sjaa eller

anna enn Varsleróp aa høyre. Europa ligg som

svimeslege; sjølve Revolusjonarne dovnar av, daa

det ikkje er stort meir aa røve, eller stort fleire

Varp aa gjera av noko Slag; venteleg glid det

inn i dei gamle Spori att, av di det ingenstad

finst Menn som duger til aa vise ny Veg. Det

einaste nye vert vel ein ny Krig, naar det lid

paa. – Danmark hev fenge eit nytt Styre, som

Ingenting vil – utan dette eine aa freiste med

aa faa Tak paa noko meir av Slesvig; men no

sender Tyskland òg sine Sakførarar til Paris, so

det vert berre eit Grand nytt Krangel og sidan

endaa ei ny dansk Regjering, elles vel fysst en-

daa eit nytt Val.

– Her paa Labraaten skulde eitt og anna

Arbeid (med Husi: Maaling o. a.) vera gjort; like

eins skulde Huse hennar Hulda uppi Straalsjø-

aasen bli sett i Stand; men alt stansar paa, at

der ingenstad er Arbeidsfolk aa faa, anna enn (kann-

hende) slike som me kjenner so vidt no, at me ikkje

vil hava noko med deim aa gjera. Alt som ikkje

kann "liva av sine Pengar" vil til Byn: paa

Kantor eller i Fabrik, eller um dei lyt inn i eit

Handverk; paa Lande vert det meir og meir som

i gamle Dagar: at den som vil lìva der maa

kunna vera sin eigen baade Jordbrukar og Hand-

verkar. Men den som er uppvaksen i mi Tid

og er utan Naturgaavur i Handverksfage, – han

maa til Byen; og skal han greie seg der, maa

han vera rik; kva Veg det skal bera med oss

skynar me mindre og mindre.

I slike raadlause Tider slær Folk seg meir og

meir paa religiøs Drøyming; der er ymis Teosofi,

ikkje lite Spiritisme, og sjølvsagt ei Mengd med

Pietistar og Kyrkjetruande. Søme av desse

siste freistar for Skam Skuld aa sjaa noko meir

eller mindre sjølvstendege ut; ein slik er no ute

<side nr=310>

i Gula, der han syng upp med noko som skal

vera heilt kristelegt. Men rett som det er les

han upp den vanlege Paulus-Lutherske Leksa.

Samanhengslaust vert det daa. Og kraftlaust med

alle Knottingar i Borde. Elles skriv han godt;

kannhende kann han etterkvart arbeide seg fram

til noko heilt endaa? – Elles er det ynkeleg

lite aa sjaa, som gjev Von. Oftare og oftare sig

den Tanken inn-yver meg: at det norske Folke

– m i t t norske Folk – hev gjort sine siste Par

Sprett no: i Politiken og i Maalsaki; men ingen-

stad hadde det Kraft til aa gjenomføre noko heilt;

og no sét det seg meir og meir til aa syngje paa

siste Verse.

Men so trøyster eg meg med, at eg er gamall og

tek til aa sjaa svart. Og at Nedgangstider er det

i alle Folks Liv: naudsynlege Kviletider. I alle

Tilfelle: det er meiningslaust aa syte for Ting

som eg ikkje kann gjera noko ved. Kvile fær

eg elles jamvæl paa myrke Dagar, naar eg er

ute og høgg Ved, eller ute og gjeng, eller eg fær

Tak paa ei Bok som ligg langt utanfor mitt Ar-

beid, – som no sist den vesle gilde Boki av

Ernst Høckel: "Die Natur als Kønstlerin"; – det

er ei Bok som fører ut paa større og friare Vidder.

14. 5. 20.

Paa Smaabrukslærarskulen – der eg preika

igaarkveld – er det Elevar fraa Vestland og

Norrland, men ikkje fraa Austlande (Austlande

søkjer sjølvsagt berre "Landbrukshøiskolen"); –

men Smaabrukslærarskulen maa liggje paa Aust-

lande (og nære Xia!) likevæl.

– Hulda er ikkje sterk enno. Igaar hadde

ho ei Svimingsrid, som endeleg skræmde henne

til Doktoren. Der fekk ho strengt Paalegg um

<side nr=311>

aa liggje minst 2 Maanader tilfjells og kvile,

kvile, kvile; meir vart ikkje sagt. Og me fær

daa tru, at det berre er Kvile som trengst. –

Naar ho berre k u n d e kvile!

16. 5. 20.

Etter ei lang GraavÍrstid med mykje Regn

synest det endeleg vilja klaarne upp; og det

var nok ikkje for tidlegt. Elles synes alt aa spaa

godt; i alle Fall er det "Mai Kulde", so det er

berre so vidt me greier oss utan Omnsvarme

(kaldast inni Hus). Ute grønkar og sprett det

(smaatt um Senn); Blaaveis og i det seinste

Kvitveis og annan Vaarblom lyser upp i Skogen;

kvar Morgon herleg Fuglekonsert; Vaaronna i

full Gang; det vert nok Sømar i Aar med, skal

me sjaa. Eg tek alt so smaatt til aa drøyme um

Jæren.

– Siste Korrekturarke til "Haugtussa" er en-

deleg sendt. Og so er eg ferdug med Veslemøy

for godt, tenkjer eg.

– Endaa ei Bok av Ernst Høckel er eg

komen til aa lesa: "Die Weltrøthsel, – Studien

øber monistische Philosophie" (1899). Ho vart

meg eit Repetisjonskursus i Striden fraa Slutten

av det 19de Hundradaare og var forvitneleg ved

det, um ho ikkje nettupp gav noko nytt. Ja og

so minnte ho um, at Reaksjonen tok til aa faa

Makt alt i 1890-Aari; no hev han vel Makti all-

stad, aa kalle. Men i Hovudsaki stend det, som

vart vunne i den store Gjenombròtstidi som me

kann kalle det 19de Hundradaare (Goethe–La-

marck–Darwin), fast, um nye Vanskar og Spurs-

maal sidan hev vakna, og um dei "siste Spurs-

maali" aldri kann faa Svar. Og likso fast stend

det, at det alle Dagar berre vert "dei faae", som

<side nr=312>

er "utvalde" dvs. vinn Klaarleiken som er aa naa;

Mengdi vil heretter som fyrr halde seg til sine

Trudomar. Ja og so hev me den store aandelege

Millomklassa, som berre "fylgjer med Tidi" dvs.

held seg til dei Synsmaatarne, eller dei Tale-

maatarne, som til kvar Tid er paa Moten. Hovud-

spursmaale er, um det alltid læt seg halde uppe

so vidt Aandsfridom, at dei som ærlegt søkjer

Sanning kann vinne so langt som komande er;

men det vil alltid vera vanskelegt, av di den

Mengdi som lìver paa Trui aldri kjenner seg

heilt trygg utan naar ho kann gaa ut fraa, at

alle trur som ho. Her er ein av dei Vanskarne

som aldri heilt læt seg greie.

19. 5. 20.

Etter Bladi hev det vore ein rett gild 17de i

Oslo, endaa VÍre var berre so midt-i-Lag.

I Bondeungdomslage held Trond Vigerust Talen

paa Gudbrandsdalsmaal – um aa dyrke Jordi

(dei 8–10 Millionarne Maal som enno ligg

udyrka) og Bondekulturen og Heimemaale. –

I Bergen hev dei havt ridande Vossabryllaup,

som gjorde seg godt; i Ervingen tala Skule-

direktør Vevle, i Bondelege Helge Valtysson;

mykje Kvende i brikjande norsk Bunad (men

berre kvende – i Xania er det reint Slutt med

slikt no). – I Bergen hadde dei dertil eit 50-

Aarsminne: fysste Nummere av "Fraa Bygd og

By" kom ut 17. 5. 1870 (med Henrik Krohn til

Styrar).

Elles det vanlege. Og paa Teatri spela dei

Nitouche og anna uvedkomande. Men n o k o

Gagn gjer den 17de Mai likevæl, – um han

elles no hev fenge den 1ste Mai aa slaast med.

– Tyskland skal betala ei Krigsskadebot paa

<side nr=313>

120 Milliardar Mark i Gull – med aarlege Av-

drag i 33 Aar. For 50 Aar sidan galdt 5 Milli-

ardar for store Pengar: "saadant som 5 Milliarder,

det kunde kun du" (dvs. det 19de Aarh.) "finde

paa", vart det den Gongen skrive. Frankrike

fær sjølvsagt mest: 55 % eller 66 Milliardar.

Franskmennerne gjer elles det dei kann til aa

døyve det tyske Sinne; det er den franske Lega-

sjonen som hev gjort (dvs. fenge Lov til aa gjera)

Framlegg um dei 33 Aari og um, at Tyskland

skal bli hjelpt med eit Kjempelaan (baade til Bot-

Betalingi og til indre Atterreising av Tyskland).

Elles held det paa med Bolsjevik-ufred, Streiking,

Gatedemonstrasjonar. Og Folkesambande er enno

lite meir enn eit Spursmaalsteikn. Sveits vil elles

vera med; men Fleirtale er ikkje stort: 410 000

Røyster av 720 000. Og kva Veg det bér med

Sambandsstatarne . . . . Det einaste nye derifraa

er, at Wilson ligg for Dauden att.

– "Olaboka" hev Hulda fenge Tak paa (Xia

1839). Den Ole Rynning hev vore ein rimeleg

Mann, som ikkje kytte meir av Amerika enn rett

kunde vera; men det hev skapt Tiltru til Mannen

og i det heile styrkt Amerikahugen; – det kunde

nok lokke ein Vestlending aa høyre um Jord ("i

de vestlige Stater") "saa fed, at den bærer et-

hvert Slags Korn uden Gjødsel", liksom det var

eventyrlegt med Statar der det voks Sukker, Ris-

gryn, Tobak, Bomull osfr. – Fysste Nordmannen

som vandra ut hev vore ein Kleng(?) Peersen

fraa Stavanger, som kom dit i 1821. Og han

fekk det fysste norske Utvandrer-Lage i Veg (52

Mann paa ein liten Slupp, som kom til Nyork

1825). Sidan (fraa 30-Aari) vart det meir og

meir Utvandring, for det fysste fraa Bergens og

Xsands Bispedøme.

– Arnold Zweig: "Die Sendung Semaels;

jødische Tragödie in 5 Aufzøgen" (13de Upplag

<side nr=314>

av "Ritualmord i Ungarn") gjev eit Bilæte av

Jødeliv i Ungarn (der sjølve Staten no driv paa

med – eller finn seg i – Jødeforfylgjingar.

Ein fær ei uhugleg Kjenning av Halvvillskapen

der nede og skynar ikkje, at Jødarne kann ha

halde ut under slike Vilkòr (og at dei enno trur

paa sin Elohim!); men med sine gløgge øko-

nomiske Hovud tenar dei væl so godt millom

Hunnarfolke, at dei held ut likevæl; dessutan er

det vel ikkje tryggare andre Stader nedyver der

paa den Kanten. – Stykke er elles ikkje noko

Lesedrama.

27. 5. 20.

Kvitsundag. Og endeleg KlaarvÍr, som ser ut

til aa kunna halde seg. Men so vert her vel for

mykje av det med, liksom det hev vorte for mykje

Regn, – mange Stader daa visst.

– Eg hev endeleg teke til so smaatt med den

literære Artikelsamlingi. Fær no sjaa, koss det

kann gaa.

– Hulda er midt upp-i verste Mase med Teneste-

gjentespursmaale att. Etter Lysing i "D. 17de"

kom det 4 Billettar. Av deim er der tvo, som

det kann vera Spursmaal um. Men den eine av

desse Gjenturne (Fraa Hadeland) skal paa Skular;

Spursmaale er berre: kor snart. Den andre (fraa

Øysterdal) hev òg svært gode Vitnemaal – fraa

ein Folkehøgskule og ein Kapellan; det vert daa

vel like eins der: ho skal lenger paa Skule- og

Byveg. Og Posten hjaa Hulda skal vera eit Stìg

paa Vegen. I alle Tilfelle: veldige Lønskrav.

Desse veks og veks, so det snart berre er Mil-

lionærar som kann koste seg slik Stas som ei

Tenestgj- hm; Tenestedame.

Naa; det er sværande godt at Gjentur vert

Damur. Mindre godt er det, at den Vegen, me

<side nr=315>

her er komne inn paa, fører til mindre og mindre

øgteskap. Det kunde elles òg vera godt paa ei

Vis, – um det førde til mindre Folkevokstr. Men

det fører til m e i r Folkevokstr – paa den galne

Kanten: meir og meir Proletariat.

Me fær tru, at Amerika hjelper oss – med

endaa fleire Maskinur. Det som i det heile vil

vekse er: Maskinkultur, Proletariat, Halvdaning,

Bolsjevisme.

25. 5. 20.

I Dag er Tuften 32 Aar. "Det er utrulegt so

gamle som me Foreldri blir," segjer me Foreldri.

Og no er der ein ny øttlekk: eit Barnebarn!

<side nr=316>

Som nok berre er nokre Maanar gamalt, men

berre sprettande Liv, og utruleg Intelligens i dei

klaare blaae Augo. Gjev alt maatte gaa so godt

som det no ser ut!

– Ute er det endeleg Sømar. Straalande

Sømar, med Glans og Glitter og Srnaafugle-

Kvitter og Grønking og Bløming – og Gullboste-

Glim yver alle Engjer, og dermed meir enn nok

av Arbeid for meg. – Attaat hev eg teke til

med Innsamling av Stykke til Samlingi av literære

Artiklar. Men det er mykje gildare ute.

29. 5. 20.

Høyrde i Gaarkveld eit Foredrag av Carl Lum-

holtz um Borneo og siste Uppdagarferdi hans der

(1916–18). Det var forvitnelegt, endaa Mannen

ikkje nettupp er Talar. Han hev dertil livt det

meste av sine 69 Aar utanfor Norig, so Norsk-

dansk fell ikkje lenger heilt naturlegt for 'n;

sjølve Uttalen hadde her og der noko engelsk

ved seg.

Dajak-folke høyrer Øyi til, men Øyi høyrer

ikkje lenger det til; Malayar hev sett seg til paa

Strenderne og uppetter Elverne og driv Handel,

og Kinesar er der mykje av; men no er det

Europæaren som raader (Hollendingen og – i

den nørdre Tridjungen – Engelskmannen). Da-

jakarne er etter europælsk Maalbruk ville:

brukar svært lite Klæde (um elles Malayarne

prakkar paa deim noko meir no) og ikkje stort

Husrome heller (Husi bygd paa meir og mindre

høge Pælar, til Tryggjing baade mot den vaate

Grunnen og mot Udyr, ikkje minst Orm); og

noko vidare Religion hev dei ikkje (trur berre

paa gode og vonde Aander og so eit Paradis

som er som Borneo paa Lag, med noko tryggare

<side nr=317>

og huglegare Livsvilkaar). E i n religiøs Skikk

hev dei som hev gjort deim verds-kjende: dei er

Hovudveidarar: røver Hovud. Sidan gjer dei seg

(ved god Mat) til Vens med Sjælerne i desse

Hovudi og gjeng so ut fraa, at dei (Sjælerne)

vil vera til Vern og Hjelp for Husi deira. (Mot

denne Hovudrøvingi hev Europæarane gjeve Lov-

bód og sett upp Straffar, so Skikken vil vel etter-

kvart døy ut.) I det heile er Dajakarne eit gjævt

og godt Folk, som aldrig lyg og aldri stél, og

som er greidt aa koma til Lags med, naar ein

steller seg rett med deim (og aa stelle seg rett

er aa stelle seg honnet, sa Lumholtz; det gjeld,

sa han, alltid, naar ein hev med Villmenn aa

gjera). Og sjuke er Dajakarne aldri, aa kalle for;

jamvel mot Kolera og Ormgift veit dei oftast aa

greie seg: hev gode Lækjarar, mest Kvende.

Men dei meir kraftige, men mykje mindre ros-

verdige Malayarar trengjer deim meir og meir

inn og upp i Lande, so det vil gaa med deim

som med so mange andre ærlege og fredelege

Folk: dei kjem til aa liggje under for "Magti".

Borneo er rikt paa Dyr, Fugl (fleire av dei

fagraste i Verdi) og Krypdyr (søme av dei verste

Giftkryp i Verdi); millom Dyri er ei Mengd med

Apeslag, soleis Nase-apen (med Snyteskaft som

eit Menneskje) og Orang Utan'-en (i k k j e -tangen);

Namne tyder Skogmannen, og han hev godt Vìt,

so stygg som han er.

Gjenom ei lang Rekkje fyssterangs Ljosbilæte

fekk me sistpaa sjølve gjera ei Ferd gjenom

Borneo; og me saag mykje baade av den her-

lege Naturen og av Folke. Dette saag godt ut i

sitt solbrune Skind; mange (serleg Manns-)Andlit

saag verkeleg intelligente ut, og Baani var reint

ut fagre.

Om eit Aars Tid ventar Lumholtz aa faa ut

Boki si um denne Ferdi; og næste Gong er det

<side nr=318>

Nyguinea (største Øyi paa Kloten, liksom Borneo

er den næst-største), han vil gjenomreise. –

– Det er reint hundedagsheitt um Dagen, og

klaart og stilt; storfagert, men stridt aa vera ute.

Og Fugle-Tirling og Kvitring og Song. Og Jordi

skin av Gullboste, og Aplarne blømer, so Hagen

er eit sant Paradis. Men med Arbeide gjeng det

smaatt.

1. 6. 20.

Litt Regn i Natt endeleg. I Dag like varmt

att (noko svalare igaar); men det er skyut og

visseleg mykje Væte i Lufti, so det kann vera

Von um meir Regn. – Eg held paa med Gull-

bosten; hev eg slege Jordi grøn um Kvelden, er

ho gul att um Morgonen (aa, um Gagnvokstrarne

var so viljuge!); men andre Blomar veks til no,

so den verste Tidi er no snart yver.

– I Dag er Hulda hjaa Tannlækjaren. Ho

hev i det heile mykje aa dragast med; Armen

er enno langtifraa god, og indre Vanskar er der

enno, som slettikkje er aa skjemte med. Ho

held nok Mode uppe og liter trygt paa Sømar-

kvila til Fjells; men um ho vert so sterk som

ho hev vore fyrr er vel eit Spursmaal. Dertil

kjem desse Tenestgjentesorgerne, som jamt vert

verre. Helst vilde ho greie seg aaleine; aa hava

eit framandt Menneskje i Huse – helst i eit Hus,

der det ikkje er annan Ungdom – hev sine

Vanskar, um Gjenta er aldri so bra. Men

daa laut ho gjeva upp alt anna; og det kann ho

ikkje heller. Og Jenkien finn nok upp mykje

som er til Hjelp og Lette for einslege Hus-

mødrar; men mekaniske Tenestgjentur, – til

deim er det vel enno langt fram. Og paa Lande

vert det vanskelegt med Samkjøk-skipnaden med.

<side nr=319>

Døtrar vert det au mindre og mindre Hjelp i;

so snart dei vert so store at dei kunde vera til

Gagn, skal dei paa Skular. Dessutan: di meir

Kvinna vert maskulin: lærd, politisk, Kontormann

osb., osb., di mindre vil ho bry seg um "Huse".

Men Overgangstidi vert verst, og den er me

inne i no; me gamle fær daa berre trøyste oss

med, at dei Aari, me hev att, hanglar me oss

alltid igjenom.

– Politiken vert so keidsam, at eg orkar

mindre og mindre aa fylgje med. I Tyskland

skuldar dei ymse Fylkingarne kvarandre for aa

vilja gjera Revolusjon – reaktionær eller bolsje-

vikisk –, og i Russland, der Styre vert meir og

meir militaristisk, arbeider Lenin og hans Folk

samstundes paa aa bolsjevisere heile Europa; kor

mykje eller kor lite det kann vera i alt dette

Bladsnakke veit ingen: det rimelege er, at det

vert noko meir eller noko mindre Braak endaa

ei Stund framigjenom, og at alt tilslutt sig ned-

att i "det gamle Gnage". For det einaste visse

er, at det finst ikkje ein Statsmann i heile Verdi,

likso lite som det finst nokon Statsøkonomi (offi-

ciel), som kann faa upp nokon Folkevelstand.

Dei som vil forstaa seg paa Samfundsøkonomi

spaar daa Nedgang, Nedgang, – um daa ikkje

amerikansk og engelsk Sparsemd (som Bladi dei

siste Par Dagarne hev innehalde forvitnelege

Meldingar um) skulde kunna faa Tiderne til aa

snu seg.

– No um Dagen held eg paa med Kritiken

min (fraa 1883) yver Heuchs "Vantroens Væsen";

det er eit godt Stykke. Men um det i denne

Bakstrævtidi kann bli til Gagn paa nytt – –

<side nr=320>

11. 6. 20.

Etter nokre kaldvorne Dagar knakande varmt

att. So varmt, at det er godt aa ikkje bu paa

Solsida.

Gullbostekrigen er um Lag til Ende. Noko

sers glup hev eg ikkje vore, og det er eit Spurs-

maal, um Stræve mitt hev nytta noko; eg veit

berre som vanleg, at hadde eg ein Øyre for

kvart Bostehovud eg hev fellt – – –

Men Tuften er anna til Kar. Usliteleg seig;

held paa til Midnatt i Hagen etter ein trøyttesam

Bibliotekdag; gjev han ikkje masar seg ut for

snart. Me preikar for 'n det beste me kann;

men han tek det rolegt og meiner, at med hans

Arbeidsmaate skal det klara seg. Og ein trur i

det lengste det ein gjerne vil tru. – Kari trivst

og vert meir og meir kvik og klok; er "Sol-

straalen i Huse".

Me gamle "klarar oss". Hulda dreg til Fjells

den 16de, og eg til Havs so Jonsok.

Harriet Backer skal til Einabu; der kjem ho

til aa trivast. Kannhende Ivar fær gjort henne

til Teosof med. – I næste "For Bygd og By"-

hefte hev han eit langt Dikt um Bonden og

Jordi; det viser, kor rolegt han no tek det øko-

nomiske Spursmaale. Og eg maa reint ovunde

'n for det i Tider som desse.

– Tiderne ja; Ludv. Meyer hev sendt meg eit

Hefte, han hev gjeve ut, um Lenin og den nye

kommunistisk-bolsjevistiske Socialdemokratismen;

eit og anna der er rett forvitnelegt. Og heile

Skipnaden so kunstig, at han nettupp maa høve

for den Aalmenningen, som han serlegt skriv for.

Sjølvsagt skal den nye Tidi koma snart; men her

tarvst ingen Blod-Revolusjon; steller en seg rett

so vil det gaa av seg sjølv. – Noko meir hev

eit Foredrag av Jakob Naadland interessera meg

(Referat i Norig); etter eit forvitnelegt historisk

<side nr=321>

Utsyn kjem han innpaa ein Synsmaate som i eit

Hovudspursmaal – ikkje det økonomiske –

minner um den danske Rettsstat-Tanken: han

krev Grensur for Statsmagti. Men um han kann

faa den Tanken til aa fengje i ei Tid, daa alle,

og ikkje minst Bonden, nettupp hev sett seg til

og vil patte Staten – – – – Kunde eg faa

Stunder, so skulde det vera Moro aa skrive noko

um dette.

Men no hev eg sumla burt nokre Dagar med

ein Stubb til Jolenummere av "For By og Bygd";

det gjeng so seint for meg no, maa-tru, aa faa

noko so vidt til, at eg tykkjer det kann lata seg

prenta.

18. 6. 20.

Igaar drog Hulda til Fjells. Og det var paa

Tidi; ho treng væl um aa faa Kvile. Det vert

elles berre Halvkviling: ho hev baade "For Bygd

og By" og ei "Bok til Jol" aa greie; men ho

slepp Huse og kann daa for det fysste meir

samle seg og for det andre taka seg Kvilestunder,

daa ho er heilt fri. Og det, saman med Fjell-

lufti plar gjera Vidunder.

Her held Forsòmarhìten og Stilla paa, so eg

er reint glad ved aa bu paa Skuggesida. Igaar

saag det ut til aa kunna verte Regn, og glade

var me: men det vart berre nokre Toreskrall

langt hi-Sides Fjorden og ikkje ein Dròpe; og i

Dag er det same Hìten og Stilla att. Det vert

snart for mykje; og sidan kjem det vel for mykje

Regn; det Naturen minst forstend seg paa er aa

halde Maate.

– Igaar og i Dag hev eg rota igjenom Blad-

haugen min; det finst ikkje mykje der, som vil

høve i den literære Samlingi. I det heile hev

<side nr=322>

eg nok skrive mindre um "Literatur" enn eg

trudde; d e n n e Samlingi maa daa vel kunna bli

ei høveleg Bok.

– 9de Upplag av Haugtussa kom i Dag; 5000

Expl er prenta. Det vil vara ei god Stund<fmark ind="1)">.

Med Arbeidskrafti er det ikkje rart; men eg

sét mi Von til Jæren og Havlufti. Berre det

ikkje var denne raadlaust lange Ferdi! – Luft-

ruta kjem vel ikkje i Gang, fyrr eg er for gamall,

veit eg.

– Me held paa skifte Regjering no. Det kann

vel vera godt i søme Maatar; "Vinstre" kann

trengje væl til aa friske seg upp att (um det

k a n n bli uppfriska meir). Elles vert det vill

Attergang, veit eg. Ikkje minst nasjonalt; baade

Gunnar Knudsen og "Vinstre" kann mill. a. gleda

seg ved, at no fell Spursmaale um Hjelp til D. n.

Teatre heilt burt.

Derimot hev Xia-Bakstræve bøygt seg: Teatre

skal faa Raaderett yver den Tufti det eig fraa

Hausten 1911. (Liksom Kaffistova i k k j e skal

bli utkasta fraa Garden paa Stortorge.) No vil

det daa spyrjast, um ein kann faa skrapa inn

Byggjepengar nok til Teatre; med Tiderne bér

det nok meir og meir ned-yver. Men Krav vil

her vera nok av som vanlegt; no er soleis Snorre-

Nemndi kome med ei Liste. Aa, den som hadde

eit halvt Tjug Millionar, – kor det skulde vera

lett aa bli deim kvitt!

– Ute fraa Verdi er der lite Nytt aa hefte

seg ved. Det eg hev lagt Merke til er, at ikkje

eingong so liten ein Ting som det aa nyreise eit

Palæstina greier Verdsmagterne. Dei hev gløymt,

at Rett mot Jødarne vilde bli Urett mot det Folke

som no bur i Palæstina; og daa so dette Folke

protesterar, so stend Verdsmagterne der. Magt

til aa hindre Jødeforfylgjingar hev dei ikkje heller.

<fnote ind="1)"> Det varar allvisst enno i november 1926. – H. G.</fnote>

<side nr=323>

Urett kann dei gjera, og Valdsverk kann dei øve;

men Rett – – –; stakkars Stormagter. Og

stakkars Verdi.

20. 6. 20.

Det nye Riksstyre er av stridaste Høgre-Slag

– fire Mann fraa sjølve den faste Reaksjonsborg

Høgsterett–, so at no – med det veike Tinge,

me dertil hev – vert det nok meir enn Still-

stand.

Serleg hev me norske tapt. Den verste Maal-

etaren, me hev i Tinge, Michelet, er komen med,

og den nye Kyrkje- og Skuleministeren, skal vera

av same Slage. Dei andre er daa vel ikkje stort

likare. Og av Lærarstande, som i desse Tider

liver paa halv Sveltihel, kann det ikkje vera mykje

aa vente; me fær daa vel ei ny Sove-rid.

Til Forsvarsminister hev me fenge ein Over-

lækjar. Han (som dei fleste andre i Raade) er

elles ukjend for meg. Av dei 10 Mennerne er

1 fraa Lande (men daa òg fraa Østfold, og Stor-

bonde m. m.); av dei 9 Bymennerne er 4 fraa

Oslo, og so hev Troms, Trondhjem, Bergen, Stav-

anger fenge ein kvar. Bypolitiken fær daa Magti;

men Bypolitik no er Industrialisme.

Bonden stend heilt utanfyre. Arbeidaren med,

underleg nok. Men so "fær me no sjaa daa".

– Fraa Hulda høyrer me Inkje; kannhende

hev det laga seg med den Heidmarksturen, ho

tenkte paa.

25. 6. 20.

No lid det; i Morgo skal eg vest-yver.

Dei siste Dagarne er gjengne med "Gjenom-

rotings"-arbeid: eg hev kikka igjenom gamle

"Fedraheims"- og "Syttande-Mai"-Aargangar, um

<side nr=324>

det kunde vera noko literært der, som lét seg

prente upp att. Av slikt var der lite. Men eg

kom til aa sjaa paa sømt av det politiske fraa

1890-Aari, og det var paa sin Maate forvitnelegt;

– huh. Aa, som desse stakkars Folki alltid og

æveleg piner og plagar seg sjølve og kvarandre!

Og dette held paa og held paa. Former og Maatar

skifter; men utrygt er det jamt, ikkje minst for

dei smaae Folki; og um det kloke Europa nokon

Gong vinn seg lenger, det er eit svarlaust Spurs-

maal no som fyrr.

– Det held seg blaasande og halvkaldt med

ei Regnskur no og daa; eg er soleis væl fyre-

budd paa den jærske Nordvesten og det jærske

Regnet, som eg vel kann vente meg i Aar som

vanleg. – Farvel so lenge, Labraatan!