aritmia

39
7/17/2019 aritmia http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 1/39 LAPORAN SKENARIO 1 BLOK 7 SEMESTER III CARDIOVASKULAR KELOMPOK 6 KETUA : ROBIN WIJAYA SEKRETARIS : ROKA AMRINI ANGGOTA : ROHANSEN SISKA MAWARNI RONA SITI NURMALA SARI SAIDI SALMA SATRIA SUCHY SLAMET SORAYA SILVIA FRANSISCA SRI REZEKI DOSEN TUTORIAL Dr. Fauzi FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS PRIMA INDONESIA 2012 1

Upload: alanbudiprasetia

Post on 09-Jan-2016

58 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

aritmia

TRANSCRIPT

Page 1: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 1/39

LAPORAN SKENARIO 1

BLOK 7 SEMESTER III

CARDIOVASKULAR 

KELOMPOK 6

KETUA : ROBIN WIJAYA

SEKRETARIS : ROKA AMRINI

ANGGOTA :

ROHANSEN SISKA MAWARNI

RONA SITI NURMALA SARI

SAIDI SALMA

SATRIA SUCHY

SLAMET SORAYA

SILVIA FRANSISCA SRI REZEKI

DOSEN TUTORIAL

Dr. Fauzi

FAKULTAS KEDOKTERAN

UNIVERSITAS PRIMA INDONESIA

2012

1

Page 2: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 2/39

KATA PENGANTAR 

Puji dan syuur a!i "an#uran $%ada Tu"an &an' Ma"a Esa a#as ($ra# dan ra"!a#)

 Nya yan' #$*a" !$!($ri a!i $s$!%a#an un#u sa!a)sa!a ($*ajar !$n+a%ai "idu% yan'*$(i" (ai *a'i dan ju'a d$n'an "idaya")Nya s$"in''a a!i da%a# !$nu*is !aa*a" ini

d$n'an s$(ai)(ainya s$suai d$n'an yan' a!i "ara%an.

Maa*a" s$n'aja di#u*is a'ar %$!(a+a da%a# !$!%$r*uas i*!u %$n'$#a"uan dan

,a,asannya #$n#an' #ujuan %$!($*ajaran ini. Ka!i %un !$nyadari (anya "a* yan' ($*u!

s$!%urna da*a! %$nyusunan !aa*a" ini- *$" s$(a( i#u a!i s$*au %$nyusun

!$n'"ara%an adanya !asuan yan' ($ru%a ri#i dan saran d$!i $(aian !aa*a"

 ($riu#nya- dan a!i s$*au %$nu*is !$n'u+a%an #$ri!a asi" %ada %i"a)%i"a yan' iu#

s$r#a !$!(an#u da*a! %$nu*isan !aa*a" ini- s$!'a s$!ua ini ($r'una (a'i i#a s$!ua

"ususnya da*a! !$nunjan' %$!(a*ajaran i#a di dunia $d#$ran.

2

Page 3: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 3/39

DAFTAR ISI

KATA PEN/ANTAR..............2

DAFTAR ISI....................................................

A 13 PENDA4ULUAN...5

A 2. DATA PELAKSANAAN PLENO.. ......6

A . SKENARIO.........7

A 5. PEMA4ASAN SKENARIO ....8

A 6. TIN9AUAN TEORI

1. ANATOMI DAN FISIOLO/I 9ANTUN/....:

2. DEFINISI- KLASIFIKASI- DAN /E9ALA KLINIS ARITMIA.....................................11

. ETIOLO/I DAN PATOFISIOLO/I ARITMIA..............12

5. PEMERIKSAAN FISIK DAN PENUN9AN/................................................................12

6. PENATALAKSANAAN DAN KOMPLIKASI..................................

A 7. KESIMPULAN AK4IR................................................................................................

DAFTAR PUSTAKA...................................................

  BAB 1

Page 4: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 4/39

PENDAHULUAN

Sis#$! +ardi;asu*ar #$rdiri dari jan#un'- %$!(u*u" dara"- %$!(u*u" *i!<a.S$+ara nr!a* jan#un' !anusia !$!!%a dara" dan !$!%unyai d$#a jan#un'

s#andard=nr!a*. Adanya '$raan=d$#a yan' ($r*$(i"an %ada jan#un' dis$(u#

s$(a'ai ari#!ia.

Ari#!ia ada*a" '$ja*a %$nyai# yan' di+irian d$n'an #ida #$ra#urnya d$#a

 jan#un' a#au%un d$#a jan#un' yan' ada di(a,a" dan dia#as d$#a nr!a*.

Ari#!ia da%a# !$ny$(a(an %$nyai# yan' *$(i" s$rius s$%$r#i !y+ard in<ar+#-

+n'$s#i;$ "$ar# <ai*ur$- ds(.

Ari#!ia dis$(a(an *$" (anya <a#r- s$%$r#i 'a'a* #$r($n#unyaran'san'=i!%u*s- adanya %$n'"a!(a#an %ada saa# %$n'"an#aran

ran'san'=i!%u*s- !au%un !(inasi dari $duanya.

D$n'an adanya %$!(a"asan ari#!ia ini- di"ara%an i#a da%a# !$n'$#a"ui

s$+ara j$*as (a'ai!ana !$anis!$ #$rjadinya ari#!ia- <a#r %$ny$(a(nya-

 j$nis)j$nis ari#!ia dan %$nyai# yan' da%a# dis$(a(an- d**.

BAB 2

5

Page 5: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 5/39

DATA PELAKSANAAN TUTORIAL

I. 9UDUL LOK 

>ARDIOVASKULAR 

II. 9UDUL SKENARIO

>ARDIOVASKULAR 

III. NAMA TUTOR 

dr. Fauzi

IV. DATA PELAKSANAAN TUTORIAL

1. S/D 1

• TAN//AL 3 2? OKTOER 2012

• @AKTU 3 16.00 ) 17.0 @I

• TEMPAT 3 RUAN/ TUTORIAL

2. S/D 2

• TAN//AL 31 OKTOER 2012

• @AKTU 3 1.00 16.00 @I

• TEMPAT 3 RUAN/ TUTORIAL

. PLENO

• TAN//AL 3 5 OKTOER 2012

• @AKTU 3 @I

• TEMPAT 3 KULIA4

BAB 3

6

Page 6: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 6/39

SKENARIO 1

Rudi 6 #a"un- %$r- !$rasaan jan#un'nya ($rd$(ar +$%a#- #ida #$ra#ur.

Rasa #ida $na di dada suda" ($ru*an' dan "i*an' #i!(u*. Aya" Rudi ju'a!$nd$ri#a sai# s$%$r#i ini. D#$r !$n'anjuran un#u %$!$risaan EK/. Pada

"asi* %$!$risaan dida%a#i 3 TD 1?0=120 !!4'- %$rna<asan 2?B =!$ni#- 4R

170B =!$ni# irr$'u*$r. P$nyai# a%aa" yan' did$ri#a RudiC A%aa" #indaan

saudaraC

BAB

7

Page 7: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 7/39

PEMBAHASAN SKENARIO

!1 KLARIFIKASI ISTILAH

1. EK/

P$!$risaan #$n#an' *is#ir jan#un' un#u !$n'$#a"ui $*ainan jan#un'

2. Irr$'u*$r 

Tida ($ra#uran

!2 MENETAPAKAN PERMASALAHAN

1. P$r- jan#un' ($rd$(ar +$%a#- #ida #$ra#ur 

2. Rasa #ida $na di dada ($ru*an' dan "i*an' #i!(u*

. TD 1?0=120 !!4'- %$rna<asan 2?B =!$ni#- 4R 170B =!$ni# irr$'u*$r 

  !3 ANALISIS MASALAH

1. /aya "idu% #ida s$"a#

2. T$rjadinya is$!i a#au $uran'an si'$n %ada jarin'an

. 4i%$r#$nsi 'rad$ II- #a+"y%n$- #a+"y+ardi

5. K$!un'inan #$rjadi <a#r r$si

! KESIMPULAN SEMENTARA

M$n'a*a!i ari#!ia

!" TUJUAN PEMBELAJARAN

1. Ana#!i dan <isi*'i jan#un'

2. D$<inisi- *asi<iasi ari#!ia dan '$ja*a *inis

. E#i*'i dan %a#<isi*'i ari#!ia

5. P$!$risaan <isi dan %$nunjan'

6. P$na#a*asanaan dan !%*iasi

BAB "

TINJAUAN TEORI

"!1 ANATOMI DAN FISIOLOGI

8

Page 8: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 8/39

ANATOMI FISIOLO/I 9ANTUN/

L$#a 9an#un'9an#un' ada*a" r'an ($rn''a dan ($r## s$uuran $%a*an- #$r*$#a di rn''a

#"raB s$i#ar 'aris #$n'a" an#ara s#$rnu! dan ;$r#$(ra$ #$%a#nya di ruan' !$dias#inu! di

an#ara $dua %aru)%aru dan ($rs$n#u"an d$n'an dia<ra'!a. 9an#un' !$!i*ii #$%$& *$(ar di

a#as dan !$run+in' di (a'ian (a,a" $'()% . a'ian a#as jan#un'

#$r*$#a di (a'ian (a,a" s#$rna* n#+"- 1= dari jan#un' ($rada di

s$($*a" anan !id*in$ s#$rnu!- 2=)nya di s$($*a" iri !id*in$

s#$rnu!. S$dan'an (a'ian a%$s jan#un' di in#$r+s#a* $)6.

La%isan Dindin' 9an#un'

S$*uru" (a'ian jan#un' #$r(un'us da*a! an#un' %$riardiu!. La%isan da*a!nya

yan' *$(i" d$a# $ jan#un' ada*a" $%iardiu!. Ruan' s$!%i# di an#ara %$riardiu! dan

$%iardiu! ini ($risi +airan yan' ($r<un'si s$(a'ai %$*u!as un#u !$n+$'a" '$s$an s$#ia%

a*i jan#un' ($rd$nyu#.

Dindin' jan#un' !yardiu! ada*a" jarin'an u#a!a ## jan#un' yan' ($r#an''un'

 ja,a( a#as n#rasi jan#un'. Di (a,a" !yardiu!- #$rda%a# *a%isan $ndardiu! a#au

?

Page 9: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 9/39

*a%isan #i%is $nd#$* s$* yan' !$!($n#u (a'ian da*a! jan#un' dan yan' ($r"u(un'an

*an'sun' d$n'an dara" dan ($rsi<a# san'a# *i+in un#u a*iran dara".

Ruan' 9an#un'9an#un' #$rdiri dari 5

ruan'- yai#u a#riu! anan- a#riu! iri-

;$n#ri$* anan dan

;$n#ri$* iri. Rn''a) rn''a a#as

a#riu! !$n$ri!a dara" yan' $!(a*i $

 jan#un' dan

!$!inda"annya $ rn''a (a,a"

;$n#ri$* yan' !$!!%a dara"

dari jan#un'. P$!(u*u" yan' !$n'$!(a*ian dara" dari jarin'an $

a#riu! ada*a" ;$na dan yan' !$!(a,a dara" dari ;$n#ri$* $ jarin'an ada*a" ar#$ri. K$dua

 %aru" jan#un' di%isa"an *$" s$%#u! un#u !$n+$'a" %$r+a!%uran dara" dari $dua sisi

 jan#un'.

Ka#u% 9an#un'

Dara" !$n'a*ir !$*a*ui jan#un' da*a! sa#u ara" #$#a%. Adanya 5 a#u% jan#un'

!$!as#ian dara" !$n'a*ir $ sa#u ara". Ka#u%)a#u% di%sisian s$d$!iian s$"in''a

!$r$a !$!(ua dan !$nu#u% ai(a# %$r($daan #$anan- s$ru%a d$n'an %in#u sa#u ara".

:

K*&#$ +(,#-,$(P$'-..$&/ 0%.(%

Ketika tekanan di belakang

katup lebih tinggi makakatup membuka.

Katu

Ketika tekanan di depan katup lebihtinggi, katup menutup. Perhatikanbahwa ketika tekanan lebih besar didepan katup, katup tidak membuka kearah belakang. Jadi, katup ini bersifatsatu arah.

Katup tertutup; tidakmembuka ke arahberlawanan

Page 10: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 10/39

E!%a# a#u% jan#un' i#u - an#ara *ain a#u% $+&-*(,+&-).$& 4AV5 )$,$, 4+&-)%'-#5  dan

)-&- 4-)%'-# )$+' 0-+&$.5  s$r#a a#u% %(0-.,$&  yai#u )$+' $*&+$  dan )$+'

'.0*,$.-%. K$dua a#u% AV !$!(iaran dara" !$n'a*ir dari a#riu! $ da*a! ;$n#ri$*

s$*a!a %$n'isian ;$n#ri$* #$#a%i !$n+$'a" a*ira" (a*i dara" dari ;$n#ri$* $ da*a! a#riu!

s$,a#u %$n'sn'an ;$n#ri$*. T$%i)#$%i daun a#u% AV diia# *$" '$nj$* <i(rsa #i%is ua#-

 jarin'an #i%$ #$ndinsa yai#u )*&#$ +(,#-,($. Krda #$ndin$a !$n+$'a" a#u% AV !$!(ua$ ara" ($r*a,anan $ da*a! a#riu! un#u di%asa *$" #$anan ;$n#ri$* yan' #in''i.

K$dua a#u% s$!i*unar a#u% ar#a dan %u*!na*is #$r*$#a di %$r#$!uan di!ana

ar#$ri)ar#$ri ($sar !$nin''a*an ;$n#ri$*. Ka#u% ar#a !$n'"u(un'an an#ara ;$n#ri$* iri

d$n'an ar#a as+$nd$n+$ dan a#u% %u*!nar !$n'"u(un'an an#ara ;$n#ri$* anan d$n'an

 %u*!nar #run. Ka#u%)a#u% ini di%asa !$!(ua $#ia #$anan ;$n#ri$* iri dan anan

!asin')!asin' !$*$(i"i #$anan di ar#a dan ar#$ri %u*!na*is- s$,a#u n#rasi dan

 %$n'sn'an ;$n#ri$*. P$nu#u%an #$rjadi $#ia ;$n#ri$* !$*$!as dan #$anan ;$n#ri$*

#urun di (a,a" #$anan ar#a dan ar#$ri %u*!na*is. Ka#u% yan' #$r#u#u% !$n+$'a" dara"

!$n'a*ir dari ar#$ri $ ;$n#ri$*.

Sirui# L$n'a% A*iran Dara"Siru*asi %u*!nar ;$n#ri$* anan %aru)%aru a#riu! iri

Siru*asi sis#$!i ;$n#ri$* iri s$!ua r'an jarin'an $+ua*i %aru)%aru a#riu!

anan

S$!ua %$!(u*u" dara" yan' !$!(a,a dara" $*uar dari jan#un' dina!aan $&+(&-

dan yan' !$!(a,a dara" dari r'an dan jarin'an $!(a*i $ jan#un' dina!aan (,$.

Ar#$ri ($r+a(an')+a(an' !$!($n#u +a(an' *$(i" $+i* yan' dis$(u# $&+(&-*.(. V$na

 ($r+a(an')+a(an' !$!($n#u (,.$. Ar#$ri* dan ;$nu*a !$!($n#u +a(an')+a(an' *$(i"

$+i* yan' dis$(u# )$'-.(&.

Dara" yan' $!(a*i dari siru*asi sis#$!i !asu $ a#riu! anan !asu !$*a*ui 2

;$na ($sar yai#u ;$na a;a su%$rir yan' !$n'$!(a*ian dara" dari *$;$* di a#as jan#un' dan;$na a;a in<$rir dari *$;$* di (a,a" jan#un'. Dara" yan' !asu $ a#riu! anan #$*a"

10

Page 11: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 11/39

$!(a*i dari jarin'an #u(u"- di!ana si'$n #$*a" dia!(i* darinya dan ar(ndisida

di#a!(a"an $ da*a!nya. Dara" yan' #$rd$si'$nasi %arsia* ini !$n'a*ir dari a#riu! anan

$ da*a! ;$n#ri$* anan- yan' !$!!%anya !$nuju $&+(&- '.0*,$.-%- yan' !$!($n#u 2

+a(an' yan' ($rja*an $ !asin')!asin' dari $dua %aru. 9adi-  sisi kanan jantung menerma

darah dari sirkulasi sistemik dan memompanya ke dalam sirkulasi paru.

Di da*a! %aru- dara" #$rs$(u# $"i*an'an ar(ndisida $s#ra dan !$ny$ra% %asan s$'ar si'$n s$($*u! di$!(a*ian $ a#riu! iri !$*a*ui ;$na %u*!na*is yan'

da#an' dari %aru. Dara" aya si'$n yan' $!(a*i $ a#riu! iri ini s$*anju#nya !$n'a*ir $

da*a! ;$n#ri$* iri- rn''a %$!!%a yan' !$ndrn' dara" $ s$*uru" sis#$! #u(u"

$+ua*i %aru. 9adi- sisi kiri jantung menerima darah dari sirkulasi paru dan memompanya ke

dalam sirkulasi sistemik.  Sa#u ar#$ri ($sar yan' !$!(a,a dara" !$njau"i ;$n#ri$* iri

ada*a" $*&+$. Ar#a ($r+a(an')+a(an' !$njadi ar#$ri)ar#$ri ($sar yan' !$ndara"i ($r(a'ai

r'an #u(u".

$r($da dari siru*asi %aru- di!ana s$!ua dara" !$n'a*ir $ %aru- siru*asi sis#$!i 

da%a# di%andan' s$(a'ai sua#u ran'aian ja*ur s$jajar. S$(a'ian dari dara" yan' di%!%a

*$" ;$n#ri$* iri !$n'a*ir $ ##- s$(a'ian $ 'inja*- s$(a'ian $ #a- dan s$(a'ainya. 9adi

s$#ia% (a'ian #u(u" !$n$ri!a dara" s$'arG dara" ar#$ri yan' sa!a #ida !$n'a*ir dari r'an$ r'an. S$*)s$* jarin'an di da*a! r'an #$rs$(u# !$ny$ra% si'$n dari dara" dan

!$n''unaannya un#u !$n'sidasi nu#ri$n un#u !$n'"asi*an $n$r'i. Dara" yan' #$*a"

"i*an' andun'an si'$nnya s$(a'ian dan !$n'a*a!i %$nin'a#an andun'an

ar(ndisida $!(a*i $ sisi anan jan#un'- yan' $!(a*i !$!!%anya $ %aru.

Kn#rasi 9an#un'

 Eksitasi Atrium

P#$nsia* asi yan' ($rasa* dari ndus sinua#ria*is ndus SA- sua#u da$ra" $+i*

"usus di dindin' a#riu! naan d$a# %in#u !asu ;$na a;a su%$rir !u*a)!u*a !$ny$(ar 

$ dua a#riu! dan di%$r+$%a# *$" ($($ra%a ja*ur %$n'"an#ar "usus.

J$.& $,+$&$+&-0 #$r($n#an' dari ndus SA di da*a! a#riu! anan $ a#riu! iri.

Kar$na ja*ur ini d$n'an +$%a# !$n'"an#aran %#$nsia* asi dari ndus SA $ ujun'

 ja*ur di a#riu! iri !aa '$*!(an' $si#asi da%a# !$ny$(ar !$*in#asi #au# +$*a" di

s$*uru" a#riu! iri %ada saa# yan' sa!a d$n'an $si#asi !$*$(ar $ s$*uru" a#riu!

anan. 4a* ini !$!as#ian (a",a $dua a#riu! #$rd$%*arisasi un#u ($rn#rasi

s$+ara ($rsa!aan.

J$.& $,+$&,*#%  #$r($n#an' dari ndus SA $ ndus AV. Ndus a#ri;$n#riu*ar 

ndus AV ada*a" sua#u ($ras $+i* s$*)s$* ## jan#un' "usus yan' #$r*$#a di dasar 

a#riu! anan d$a# s$%#u!- #$%a# di a#as %$r#$!uan a#riu! dan ;$n#ri$*. Ndus AV

ada*a" sa#u)sa#unya #i#i n#a *is#ri an#ara a#riu! dan ;$n#ri$*. 9a*ur %$n'"an#ar an#arndus !$n'ara"an %$ny$(aran %#$nsia* asi yan' ($rasa* dari ndus SA $

ndus AV un#u !$nja!in n#rasi s$u$nsia* ;$n#ri$* s$#$*a" n#rasi a#riu!.

D$n'an di%$r+$%a# *$" ja*ur ini- %#$nsia* asi #i(a di ndus AV da*a! 0!d$#

s$#$*a" ndus SA !$*$%asan !ua#annya.

 Hantaran antara Atrium dan Ventrikel 

P#$nsia* asi di"an#aran s$+ara r$*a#i< *a!(a# !$*a*ui ndus AV. K$*a!(a#an ini!$n'un#un'an ar$na !$!($ri ,a#u (a'i ;$n#ri$* un#u #$risi %$nu".

11

Page 12: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 12/39

 Eksitasi Ventrikel 

S$#$*a" #$r#unda di ndus AV- i!%u*s *a*u !$n'a*ir +$%a# !$nuruni s$%#u! !$*a*ui

+a(an' anan dan iri ($ras 4is dan !$ny$(ar $ s$*uru" !yardiu! ;$n#ri$* !$*a*ui

s$ra# Purinj$. K$($radaan sis#$! ini !$!%$r+$%a# dan !$n'rdinasian %$ny$(aran

$si#asi ;$n#ri$* un#u !$!as#ian (a",a $dua ;$n#ri$* ($rn#rasi s$(a'ai sa#u

$sa#uan.

 

Si*us 9an#un'

Si*us jan#un' #$rdiri dari sis#* n#rasi dan %$n'sn'an dan dias#* r$*asasi

dan %$n'isian yan' ($r'an#ian. Kn#rasi #$rjadi ar$na %$ny$(aran $si#asi $ s$*uru"

 jan#un'- s$!$n#ara r$*asasi !$n'iu#i r$%*arisasi ## jan#un'.

unyi 9an#un'

unyi jan#un' yan' nr!a* yan' da%a# did$n'ar d$n'an s#$#s% ada 2- yai#u (unyi

 jan#un' %$r#a!a dan (unyi jan#un' $dua. unyi jan#un' %$r#a!a ($rnada r$nda"- *$!(u#-

dan r$*a#i< *a!a (unyi H. . unyi jan#un' $dua !$!i*ii nada *$(i" #in''i s$r#a *$(i"

sin'a# dan #aja! (unyi H#. unyi jan#un' %$r#a!a ($rai#an d$n'an %$nu#u%an a#u%

AV a#u% !i#ra* dan #rius%id - s$!$n#ara (unyi jan#un' $dua ($r"u(un'an d$n'an %$nu#u%an a#u% s$!i*unar a#u% ar#a dan %u*!na*is. P$!(uaan a#u% #ida

!$ni!(u*an suara a%a%un.

12

Page 13: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 13/39

unyi dis$(a(an

*$" '$#aran yan' #$r($n#u di

da*a! dindin' ;$n#ri$*

dan ar#$ri ($sar s$,a#u

a#u% !$nu#u%- (uan *$" a#u%

i#u s$ndiri. Kar$na a#u% AV

!$nu#u% %ada %$r!u*aan

n#rasi ;$n#ri$*- s$,a#u#$anan ;$n#ri$* %$r#a!a a*i !$*$(i"i #$anan a#riu!- !aa (unyi

 jan#un' %$r#a!a !$nandaan a,i#an sis#* ;$n#ri$*. Ka#u% s$!i*unar !$nu#u% %ada

 %$r!u*aan r$*asasi ;$n#ri$*- s$,a#u #$anan ;$n#ri$* iri dan anan !asin')!asin' #urun

di (a,a" #$anan ar#a dan ar#$ri %u*!na*is- ar$na i#u (unyi jan#un' $dua !$nandaan

a,i#an dias#* ;$n#ri$*.

"!2 D(8-,-%- #$, ).$%-8-)$%- $&-+0-$

A! DEFINISI ARITMIA

Ari#!ia ada*a" 'an''uan ira!a  jan#un'- sua#u ndisi di !ana jan#un'

 ($rd$nyu# #ida !$n$n#u. Ira!a jan#un' !un'in #$r*a*u +$%a# #aiardia- #$r*a*u

*a!(a#  (radiardia a#au #ida #$ra#ur.

B! KLASIFIKASI ARITMIA

Ari#!ia da%a# di (a'i !$nuru# d$nyu# jan#un' yai#u #aiardia d$nyu# jan#un'

+$%a# dan (radiardia d$nyu# jan#un' *a!(a#- d$n'an ni*ai nr!a* ($risar 70)100

B= !$ni#.

1. Taiardia ari#!ia

a. Su%ra;$n#ri+u*ar #a+"y+ardia

&ai#u j$nis ari#!ia yan' di#andai d$n'an #i!(u*nya d$nyu# jan#un'

+$%a# s$+ara !$ndada yan' ($rasa* dari s$ra!(i jan#un'. Di #andai d$n'an

 %$ru(a"an <r$u$nsi jan#un' yan' !$ndada ($r#a!(a" +$%a# !$njadi

 ($risar an#ara 160)2?0=!$ni#. $%isd$ s$ran'an (isa ($r*an'sun' s$*a!a

 ($($ra%a d$#i "in''a ($($ra%a "ari.

1

Page 14: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 14/39

Page 15: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 15/39

/$ja*a3

<i(ri*asi ;$n#ri$* !$ny$(a(an $#ida sadaran s$!$n#ara. 9ia #ida 

di (a#i %$nd$ri#a (iasanya !$n'a*a!i n;u*si dan ($r$!(an' !$njadi

rusanya #a s$#$*a" 6 !$ni# ar$na si'$n #ida *a'i !$n+a%ai #a.

K$!a#ian aan s$'$ra !$n'iu#i.

d. A#ria* <*u##$r 

S$%$r#i yan' #$r+$r!in dari na!anya- da*a! ndisi ini s$ra!(i

 jan#un' ($rd$nyu#- !$ni!(u*an d$nyu# yan' #$ra#ur +$%a# yai#u s$(anya 00

a*i da*a! sa#u !$ni#. dari d$nyu# i#u di#$rusan $ (i*i- s$"in''a

!$n'"asi*an d$nyu# 100)160 !$ni# s$+ara #$ra#ur.

/$ja*a3

• Pa*%i#asi %$rasaan yan' ua# dari d$nyu# jan#un' yan' +$%a# a#au

J($rd$(arJ da*a! dada

• S$sa na%as-K$*$!a"an a#au $su*i#an ($r*a"ra'a-Ny$ri dada-Pusin'

a#au %in'san-K$*$*a"an-K$(in'un'an

$. Fi(ri*asi a#ria*

Ini j$nis ari#!ia yan' u!u! #$rjadi- #$ru#a!a %ada ran' d$,asa *anju#

usia. Pada <i(ri*asi a#ria*- s$ra!(i jan#un' ($rd$nyu# +$%a# yai#u 00)700

d$nyu# %$r!$ni# yan' a+au. i*i ju'a !$!%$r+$%a# d$nyu#an s$"in''a

!$ni!(u*an ira!a jan#un' yan' #ida #$ra#ur irr$'u*ar dan +$%a#. %$ny$(a(

u#a!a <i(ri*asi a#ria* ada*a" 3P$nyai# jan#un' is$!i- Tir#sisis-

P$nyai# a#u% !i#ra*- ardi!i%a#i.

/$ja*a3

16

Page 16: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 16/39

  Pa*%i#asi %$rasaan yan' ua# dari d$nyu# jan#un' yan' +$%a# a#au

J($rd$(arJ da*a! dada-S$sa na%as- K$*$!a"an a#au $su*i#an ($r*a"ra'a-

 Ny$ri dada- Pusin' a#au %in'san- K$*$*a"an- K$(in'un'an

2. radiardia ari#!ia

a. Sinus (rady+ardia

Ada*a" <r$u$nsi d$nyu# jan#un' yan' *a!(a# s$(a'ai ai(a# sinya*

dari ndus sina#ria* yan' !$*a!(a#- yai#u di (a,a" 70 B= !$ni#.

Sinus (radiardi %ada a#*$# ada*a" nr!a* di #$!uan. ar$na yan' #$r*a#i"

!$!%unyai #nus ;a'a* yan' !$nin'a#- yan' !$n'ai(a#an #$rjadinya sinus

 (radiardia yan' <isi*'is.

/$ja*a3

T$anan dara" r$nda"- In#*$ransi #$r"ada% *a"ra'a- %in'san-

$*$*a"an- %usin'- ;$r#i'- rasa rin'an di $%a*a rasa Sai#=ny$ri didada- s$sa 

na<as- d$nyu# jan#un' #a $ra#uran

 (. Si+ Sinus Syndr!$

Sick Sinus Syndrome #$r!asu $#ida nr!a*an yan' ($r;ariasi s$a*i

dari <un'si nr!a* pacemaker . Sindr! ini da%a# !$ny$(a(an d$#a jan#un'

yan' *a!(a# s$+ara %$r!an$n sinus (radiardi a#au sua#u (*ad$ %$nu"

an#ara %a+$!a$r dan a#riu! %$na"anan sinus di!ana i!%u*s dari pacemaker 

'a'a* un#u !$!(ua# a#riu! ($rn#rasi.

/$ja*a *inis

anya j$nis  sick sinus syndrome  #ida !$ni!(u*an '$ja*a #$#a%i

$+$%a#an jan#un' r$nda" yan' !$n$#a% !$ny$(a(an $*$!a"an dan

$*$#i"an. Pin'san da%a# #$rjadi jia $+$%a#an !$njadi san'a# *a!(a#.

K$+$%a#an jan#un' yan' #in''i s$rin' dirasaan %$nd$ri#a s$(a'ai %a*%i#asi.

+. 4a!(a#an a#ri;$n#iu*$r a#ri;$n#ri+u*ar (

4a!(a#an a#ri;$n#iu*$r (* AV $ra% !$njadi %$ny$(a( (radiardia !$si%un *$(i" jaran' di(andin'an d$n'an $*ainan <un'si ndus

17

Page 17: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 17/39

SA. P$ny$(a( #$rs$rin' (* AV ada*a" (a#)(a#an- %rs$s d$'$n$ra#i<-

 %$nyai# jan#un' rn$r dan $<$ sa!%in' #indaan %$rasi jan#un'.

/$ja*a *inis

Sa!a d$n'an (radiardi *ainnya yai#u %usin'- *$!as "a!%ir %in'san-

 %in'san- dan adan')adan' $!a#ian !$ndada.

  /an''uan ini di(a'i !$njadi (* AV d$raja# 1- (* AV 2- dan (* AV d$raja# ##a*.

- * A; d$raja# 1

* AV d$raja# 1 (i*a s$!ua i!%u*s dari a#riu! da%a# di"ana#ran $

;$n#ri$* d$n'an ,a#u "an#aran *$(i" *a!a %ada EK/ in#$r;a* PR0-20

d$#i. K$*ainannya (iasanya %ada #in'a# ndus AV dan jaran' %ada

sis#$! 4is)Purinj$. Kar$na s$!ua i!%u*s dari a#riu! da%a# di"an#aran

$ ;$n#ri$* !aa #ida !$ni!(u*an '$ja*a.

- * AV d$raja# 2

Pada $adaan ini #ida s$!ua i!%u*s dari a#riu! da%a# di"an#aran

!$*a*ui ndus AV dan sis#$! 4is)Purinj$ $ ;$n#ri$*.

$rdasaran r$a!an EK/ $*ainan ini da%a# di$*!%an !$njadi

#i%$ M(iz# I #i%$ ,$n+$(a+" dan #i%$ M(iz# II. Pada #i%$ !(iz# I

#$rda%a# %$!anjan'an in#$r;a* PR yan' %r'nsi< s$($*u! #$rjadinya

"a!(a#an ##a*. Lasi $*ainan ini (iasanya di #in'aa# ndus AV.

S$dan'an %ada #i%$ M(iz# II #$rda%a# "a!(a#an i!%u*s dari a#riu! yan'

in#$r!i#$n di!ana i!%u*s dari a#riu! #i(a)#i(a #ida da%a# di"an#aran $

;$n#ri$*. Pada #i%$ ini *asi "a!(a#an ada*a" infranodal %ada sis#$!

4is)Purinj$. /$ja*a yan' !un+u* san'a# ($r'an#un'an %ada ($sarnya

*aju ;$n#ri$*. 9aran' (* AV d$raja# 2 !$ni!(u*an '$ja*a.

- * A; d$raja# +!%*$#$ "$ar# (*

i*a "an#aran i!%u*s dari a#riu! sa!a s$a*i #ida da%a# !$n+a%ai

;$n#ri$* dis$(u# (* AV d$raja# (* AV ##a*. Pada $adaan ini *aju

;$n#ri$* #$r'an''u %ada %a+$!a$r +adan'an  subsidiary pacemaker 

yan' !$n'a!(i* a*i". i*a *asi "a!(a#an ($rada di AV nd$ !aa *aju

;$n#ri$* (iasanya +uu% un#u !$!%$r#a"anan +ura" jan#un'. Na!un

*asi "a!(a#an ($rada di(a,a" ndus AV in<randa* $ra%

!$ni!(u*an 'an''uan "$!dina!i ar$na *ajunya san'a# %$*an 50

a*i %$r !$ni#.

18

Page 18: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 18/39

"!3 ETIOLOGI DAN PATOFISIOLOGI ARITMIA

E+-*.*9-Ari#!ia da%a# #$rjadi ar$na ada yan' !$!%$n'aru"i $*!% s$*)s$* yan' !$!%unyai

au#!a#isi#as dan sys#$! %$n'"an#arnya-yai#u 3

1. P$rsara<an au#n! dan (a#)(a#an.

2. Ran'san'an dari *uar jan#un' s$%$r#i %a+$ !a$r.

. K$*ainan jan#un' s$%$r#i jarin'an jan#un' yan' a(nr!a*=d$'$n$ra#i;$.

5. P$radan'an jan#un'- !isa*nya d$!a! r$u!a#i- %$radan'an !iard !iardi#is

ar$na in<$si.

6. /an''uan siru*asi rn$r a#$rs*$rsis rn$r a#au s%as!$ ar#$ri rn$r-

!isa*nya is$!ia !iard- in<ar !iard.

7. /an''uan $s$i!(an'an $*$#r*i# "i%$ra*$!ia- "i%a*$!ia.

8. /an''uan %sin$ur#i dan susunan sara< %usa#.

?. /an''uan !$#a(*i asidsis- a*a*sis.

:. /an''uan $ndrin "i%$r#iridis!$- "i%#iridis!$.

10. /an''uan ira!a jan#un' ai(a# 'a'a* jan#un'.

11. /an''uan ira!a jan#un' ar$na ardi!i%a#i a#au #u!r jan#un'.

1?

Page 19: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 19/39

Pa#<isi*'iDi da*a! jan#un' #$rda%a# s$*)s$* yan' !$!%unyai si<a# au#!a#isasi ar#inya da%a#

d$n'an s$ndirinya s$+ara #$ra#ur !$*$%asan ran'san'. I!%u*s yan' di "asi*an dari s$*)s$*

ini aan di'unaan un#u !$ns#i!u*us ## jan#un' un#u !$*auan n#rasi.

S$*)s$* #$rs$(u# ada*a" SA nd$- AV nd$- und*$ 4is- dan s$ra(u# Purinj$$. S$+ara

nr!a*- i!%u*s aan di "asi*an *$" SA nd$- yan' $!udian di#$rusan $ AV nd$- (und*$

"is- dan #$ra"ir $ s$ra(u# %urinj$. T$rjadinya ari#!ia da%a# dis$(a(an *$" ($r(a'ai

<a#r. Fa#r yan' %$r#a!a ia*a" !$nurunnya <un'si SA nd$- s$"in''a AV nd$

!$n'"asi*an i!%u*s s$ndiri- i!%u*s ini aan di#$rusan s$%$r#i (iasanya sa!%ai $ s$ra(u#

 %urinj$. Pada s$ra(u# %urinj$ aan di#$ri!a 2 i!%u*s yan' ($rasa* dari SA nd$ dan AV

nd$ s$"in''a !$ny$(a(an !$anis!$ r$$n#ry. K$dua- i!%u*s yan' di"asi*an *$" SA

nd$- aan #$r"a!(a# %ada %$r+a(an'an SA nd$ Sinus arr$s# s$"in''a i!%u*s #ida sa!%ai

$ AV nd$- !aa AV nd$ s$+ara #!a#is aan !$n'"asi*an i!%u*s s$ndiri s$"in''a

#i!(u* ju'a ira!a jan#un' #a!(a"an. P$n'"a!(a#an i!%u*s #ida "anya da%a# #$rjadi %ada

 %$r+a(an'an SA nd$- #$#a%i da%a# #$rjadi %ada (und*$ "is ju'a.

/an''uan ira!a jan#un' s$+ara $*$#r<isi*'i da%a# dis$(a(an *$"3

1. /an''uan %$!($n#uan ran'san'

/an''uan ini da%a# #$rjadi s$+ara a#i< a#au %asi<. i*a 'an''uan ran'san'

#$r($n#u s$+ara a#i< di *uar uru#an jaras "an#aran nr!a*- s$rin'a*i !$ni!(u*an

'an''uan ira!a $#%iG dan (i*a #$r($n#u s$+ara %asi< s$rin' !$ni!(u*an escaperythm ira!a %$n''an#i.

- Ira!a $#%i #i!(u* ar$na %$!($n#uan ran'san' $#%i s$+ara a#i< dan

<$n!$na r$$n#ry.

-  Escape beat  d$nyu# %$n''an#i di#i!(u*an (i*a ran'san' nr!a* #ida a#au

 ($*u! sa!%ai %ada ,a#u #$r#$n#u dari ira!a nr!a*- s$"in''a (a'ian jan#un'

yan' ($*u! a#au #ida !$nda%a# ran'san' i#u ($$rja s$+ara au#!a#is un#u

!$n'$*uaran ran'san'an in#rinsi yan' !$!a+u jan#un' ($rn#rasi. Kn#rasi

ini*a" yan' di$na* s$(a'ai d$nyu# %$n''an#i escape beat .

1:

Page 20: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 20/39

-  Active ectopic firing  #$rjadi %ada $adaan di !ana #$rda%a# $naian $+$%a#an

au#!asi %$!($n#uan ran'san' %ada s$(a'ian ## jan#un' yan' !$*$(i"i

$adaan nr!a*- a#au !$n'a#asi ira!a nr!a*.

-  Reentry #$rjadi (i*a %ada s$(a'ian ## jan#un' #$rjadi (*ad$ unidirectional  

(*ad$ #$r"ada% ran'san' da*a! ara" an#$'rad- di !ana ran'san' dari ara" *ain

da%a# !asu $!(a*i s$+ara r$#r'rad !$*a*ui (a'ian yan' !$n'a*a!i (*ad$

#adi- s$#$*a" !asa r$<ra#$rnya di*a!%aui 'a!(ar 1. K$adaan ini !$ni!(u*an

ran'san' (aru s$+ara $#%i ectopic beat .

- i*a reentry #$rjadi s$+ara +$%a# dan ($ru*an')u*an' a#au #ida #$ra#ur %ada

 ($($ra%a #$!%a#- !aa da%a# !$ni!(u*an $adaan #aiardia $#%i a#au

<i(ri*asi.

2. /an''uan %$n'"an#aran ndusi ran'san'

. /an''uan %$!($n#uan dan %$n'"an#aran ran'san'

/an''uan ira!a jan#un' da%a# #$rjadi s$(a'ai ai(a# 'an''uan %$!($n#uan

ran'san' ($rsa!a 'an''uan "an#aran ran'san'.

6.5 PEMERIKSAAN FISIK DAN PENUN9AN/

A,$0,(%-% P(0(&-)%$$, 8-%-) #$, P(0(&-)%$$, '(,,;$,9

A&-+0-$

A! A,$0,(%-%

1. K$*u"an u#a!a

. Ri,aya# !$dis di!asa *a*u

5. Ri,aya# $*uar'a- %$$rjaan-dan ssia*

6. Ri,aya# $*uar'a d$n'an "i%$r#$nsi- dia($#$s- s#r$- a#au $!a#ian diniC M$r-

#$r!asu *a!a dan ju!*a"nya 1 %a="ari un#u 1 #a"un 1 %a)#a"un dan nsu!sia*"*. P$$rjaan G s#r$s- uran' ($r'$ra a#au a#i<.

B! PEMERIKSAAN FISIK 

1. P$!$risaan U!u! /a!(ar 0a

Tan'an Tr$!rG siansis %$ri<$r ,arna (iru- d$si"$!'*(in.6 '=dL- !isa*nya

;asns#rusi- sy- 'a'a* jan#un'G #ida #$r*i"a# %ada an$!ia- %u*sasi a%i*$r 

 (an#a*an au uin+$s si'nG r$'ur'i#as ar#a- #ir#sisisG s%*in#$r 

"$!rr"a'$ di(a,a" uu #rau!a- $ndardi#is in<$#i<G jari #a(u" /a!(ar 

0a.

20

Page 21: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 21/39

@aja" dan *$"$r P$risa*a" njun'#i;a un#u an$!iaG *ida" (i(ir un#u siansis

s$n#ra*G $*%a !a#a un#u B$n#$*as!a %*a unin'G "i%$r*i%id$!iaG r$#ina

un#u $rusaan ai(a# "i%$r#$nsi. P$risa %$!($saran $*$njar '$#a" ($nin' a#au

#irid- dan #anda)#anda %$nyai# sis#$!i.

A(d!$n Pa*%asi %$!($saran a#au ny$ri #$an "a#i "$%a#!$'a*i- asi#$s

%$nin'a#an >VP- 'a'a* jan#un'- s%*$n!$'a*i $ndardi#is in<$#i<.

Es#r$!i#as (a,a"- %$r'$*an'an ai Ni*ai*a" $d$!a dan #anda)#anda %$nyai#

;asu*ar %$ri<$r.

2. Nadi 'a!(ar 0(

Laju nadi saa# is#ira"a# ada*a" 70):0 a*i=!$ni# !$*a!(a# s$irin' usia %ada saa# a#*$#.

andin'an nadi %ara radia*is d$n'an d$nyu#an a%$s %$nundaan d$*ay !isa*nya %ada

<i(ri*asi a#riu! dan <$!ra*=$s#r$!i#as (a,a" %$nundaan d$*ay a#$rs*$rsis-s#$nsis ar#a. P$ru(a"an <r$u$nsi nadi saa# ($rna<as ada*a" nr!a* ari#!ia sinus.

• D$nyu# ir$'u*$r R$'u*ar*y irr$'u*arG !isa*nya %ada $s#rasis#* !$n'"i*an'an

saa# a#i;i#as- (*ad$ jan#un' d$raja# dua. Irr$'u*ar*y irr$'u*arG !isa*nya

<i(ri*asi a#riu! #ida ($ru(a" d$n'an a#i;i#as.

• Kara#$r ar#is $r'$*!(an' #"r$ady a#au *$!a"G 'a'a* jan#un'- sy-

 %$nyai# a#u(G d$n'an %$nin'a#an *a!(a#G s#$ansis ar#a. Kua#=!$n'"$n#a 

(undin'G +ura" #in''i diiu#i *$" %$nurunan #aja! *a%s- ,a#$r "a!!$r 

+ura" san'a# #in''i r$'ur'i#asi a#u% ar#a. $ru(a")u(a" *$!a"=ua# %u*sus

a*#$rnans 'a'a* jan#un' iri ($daan d$n'an %u*sus (i'$!inus- d$nyu# nr!a*diiu#i *$" d$nyu# %r$!a#ur yan' *$!a". Pu*sus %aradsus- d$nyu# yan' j$*as

!$*$!a" saa# ins%irasiG #a!%nad$ jan#un'- as!a ($ra#- %$riardi#is r$s#ri#i<.

. T$anan dara"

Saa# is#ira"a#- #$anan sis#*i ar#$ria* d$,asa nr!a*nya 160!!4'- dias#*i 

:0!!4'. Sis#*i !$nin'a#an s$irin' usia. Sis#*i da%a# !$nin'a# ai(a# ansi$#as.

• T$anan ;$na ju'u*aris 9VP /a!(ar 0d P$n'uuran #$anan a#riu! anan

s$+ara #ida *an'sun'. 9VP !$nin'a# %ada 'a'a* jan#un' dan $*$(i"an ;*u!$.

/$*!(an' Qa ($sar "i%$r#$nsi %u*!na*- s#$nsis a#u( %u*!na*- s#$nsis#rius%id '$*!(an' Q; ($sar r$'ur'i#asi #rius%id. Tida ada Qa <i(ri*asi a#riu!.

5. P$!$risaan dada

Psisi %asi$n d$n'an nya!an %ada #$!%a# #idur d$n'an dada !$!($n#u sudu#

56d$raja#. P$risa*a"a adanya %aru# ($as %$!($da"an- dan d$<r!i#as !isa*nya ($n#u 

#n'.

• Pa*%asi G D$nyu#an a%$s- (iasanya %ada ruan' s$*a i'a $*i!a- 'aris

!id*a;iu*ar ar$a !i#ra*. M$n'"i*an' ($si#as- "i%$rin<*si- $<usi %*$ura.

T$r'$s$rG ardi!$'a*i- %n$u!#ras. Ta%%in' !$ny$n#aG s#$nsis !i#ra*.

/andaG "i%$r#r<i ;$n#ri$*. 4$a;in' san'a# ua# dan s#a(i* $*$(i"an #$anan

21

Page 22: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 22/39

"i%$r#$nsi- s#$nsis ar#a. Paras#$rna* "$a;$G "i%$r#r<i ;$n#ri$* anan. T"ri**

ada*a" !ur!ur yan' !$ra(a ar$na ($rsi<a# ua#

• Ausu*#asi $r"u(un'an d$n'an d$nyu#.

A%).+$%- D$(&$<=D$(&$< J$,+,9P$!$risa "arus ($rada %ada sisi anan %asi$n s$!$n#ara %asi$n ($r(arin' #$*$n#an'.

9ia #ida %ada $#in''ian yan' #$%a#- #$!%a# #idur "arus dis$suaian s$"in''a %$!$risa

 ($rada da*a! %sisi yan' nya!an. P$!$risa "arus !$nd$n'aran di da$ra" ar#a- %u*!na*-

#rius%id dan !i#ra*. T$#a%i %$!$risa #ida (*$" !$!(a#asi ausu*#asinya %ada da$ra"

#$rs$(u#. P$!$risa s$"arusnya !u*ai %ada sa*a" sa#u da$ra" dan !$n''$raan s#$#s%nya

s$dii# d$!i s$dii# dari sa#u da$ra" $ da$ra" *ain di %r$rdiu!. Da$ra")da$ra" ini #$*a"

di#$#$n#uan un#u !$!($rian s#andarisasi.

K$#ia !$nd$n'aran %ada as%$ dan (a#as s#$rna* (a,a" iri d$n'an ($* s#$#s%-

 %$!$risa "arus !$n$n#uan a%aa" a%aa" ada S a#au S5.

isin' jan#un' da%a# #$rs$(ar *uas. O(s$r;asi yan' %$n#in' ada*a" un#u !$n$n#uan

#$!%a# di!ana (unyi #$rs$(u# %a*in' ua# a#au %a*in' j$*as #$rd$n'ar. Tida ada dindin'aus#i didada. isin' yan' "as #$rd$n'ar dias%$ d$n'an %$ny$(aran $ asi*a da%a#

#$rd$n'ar di *$"$r- jia +uu% ua#. Da*a! +n#" ini (isin' i#u !un'in #$rd$n'ar %a*in'

ua# dias%$ dan asi*a.

P*%-%- A%).+$%- S+$,#$&

E!%a# %sisi s#andar un#u ausu*#asi- yai#u3

• T$*$n#an'

• D$u(i#us *a#$ra* iri

Dudu #$'a *urus

• Dudu- !$!(un'u $ d$%an

S$!ua da$ra" %r$rdia* di%$risa $#ia %asi$n #$*$n#an' . d$n'an !$!aai +ara

sis#$!a#is- %$!$risa !u*ai %ada da$ra" ar#a a#au as%$ dan d$n'an +$r!a# !$nd$n'aran

 (unyi jan#un'. S$#$*a" s$!ua da$ra" di%$risa- %asi$n disuru" un#u ($r(arin' %ada sisi iri

#u(u"nya. S$aran' %$!$risa "arus !$*$#aan s#$#s%nya di as%$ un#u !$nd$n'aran

adanya (isin' dias#*i ($rnada r$nda" ar$na s#$nsis !i#ra*- yan' %a*in' (ai did$n'ar ($*

s#$#s%. K$!udian %asi$n di!in#a dudu #$'a dan s$!ua da$ra" di%$risa d$n'an

dia<ra'!a s#$#s%. A"irnya %asi$n di!in#a un#u !$!(un'uan $ d$%an. Pasi$n

di!in#a un#u !$n'$*uaran na<as dan $!udian !$na"annya $#ia %$!$risa- d$n'andia<ra'!a- !$nd$n'aran (isin' dias#*i ($rnada #in''i ar$na r$'ur'i#asi ar#a %ada s$*a

i'a $dua dan $#i'a- anan dan iri.

P(,9$&< P(&,$'$%$,

P$!$risaan "arus !$!($rian %$r"a#ian "usus $%ada in#$nsi#as (unyi jan#un'.

K$(anyaan (isin' a#au (unyi jan#un' yan' ($rasa* dari jan#un' anan aan !$n'ua# d$n'an

ins%irasi. Ini ($rai#an d$n'an !$nin'a#nya a*iran $!(a*i dara" yan' #$rjadi d$n'an

ins%irasi yan' !$n'ai(a#an !$nin'a#nya $*uaran ;$n#ri$* anan. Disa!%in' i#u- S a#au

S5 yan' ($rasa* dari jan#un' anan ju'a aan !$n'ua# s$*a!a ins%irasi

P(,(,+$, W$)+ P(&-%+->$=P(&-%+->$ J$,+,9

Un#u !$na<siran (unyi)(unyi jan#un' d$n'an #$%a#- %$!$risa "arus da%a#

!$n$n#uan ,a#u %$ris#i,a)%$ris#i,a da*a! si*us jan#un'. >ara yan' %a*in' #$%a# da%a#dianda*an un#u !$n'$na*i S1 dan S2 ada*a" !$n$n#uan ,a#u #$rjadinya (unyi i#u d$n'an

22

Page 23: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 23/39

!$!%a*%asi ar#$ri ar#is. S$!$n#ara #an'an anan %$!$risa !$n'u(a")u(a" %sisi

s#$#s%- #an'an iri di*$#aan %ada ar#$ri ar#is %asi$n. unyi yan' !$nda"u*ui d$nyu#

ar#is ada*a" S1. S2 #$rd$n'ar s$#$*a" d$nyu# #$rs$(u#. &an' %a*in' %$n#in' ada*a" anda "arus

!$!aai d$nyu# ar#is (uan d$nyu# radia*. K$#$r*a!(a#an ,a#u dari S1 sa!%ai d$nyu#

radia* ($r!ana- s$"in''a aan #$rjadi $sa*a"an da*a! %$n$n#uan ,a#u ini.

P(,#()$+$, ,+) A%).+$%- /$,9 C(&0$+Sa!%ai %$!$risa ($r%$n'a*a!an da*a! %$!$risaan jan#un'- ia "arus !$!$risa

 (unyi)(unyi jan#un' d$n'an +ara yan' diuraian da*a! Ta($* 11)8. P$!$risa "arus

!$n+ura"an ,a#unya %ada s$#ia% da$ra" s$($*u! !$*anju#an $ da$ra" s$*anju#nya. Ia

"arus !$nd$n'aran ($($ra%a si*us jan#un' %ada #ia% %sisi un#u !$!(ua#nya yain

!$n'$nai (s$r;asi yan' di*auan- yan' !$n+au% $<$ %$rna%asan.

U&$-$, 0(,9(,$- -%-,9 ;$,+,9

9ia #$rda%a# (isin' jan#un'- %$r"a#ian "arus diara"an $%ada +irri)+iri s$(a'ai ($riu# 3

• @a#u da*a! si*us jan#un'

• Lasi

• P$ny$(aran

• La!anya

• In#$nsi#as

• #in''i nada

• ua*i#as

• "u(un'annya d$n'an %$rna%asan

• "u(un'annya d$n'an %sisi #u(u"

,a#u (isin' di%andan' dari sudu# sis#* a#au dias#*$ ada*a" san'a# %$n#in'3 a%aa"

 (isin' sis#*i !u*ai #i!(u* ($rsa!a)sa!a d$n'an- a#au s$#$*a" s1Ca%aa" ia ($ra"ir 

s$($*u!- ($rsa!a)sa!a d$n'an- a#au s$#$*a" s2C A%aa" (isin' i#u !$n$%a#i s$*uru" %$rid$

sis#*iC isin' yan' #$rjadi s$%anjan' sis#* dis$(u# "*sis#*i a#au %anis#*i. isin' ini

!u*ai #i!(u* ($rsa!a)sa!a d$n'an s1 dan ($ra"ir s$#$*a" s2. isin' $j$si sis#*i !u*ai

#i!(u* s$#$*a" s1  dan ($ra"ir s$($*u! s2. A%aa" (isin' i#u "anya #$rjadi %ada a,a*

sis#*-!idP*%-%- E$.$%-

T(.(,+$,9 S1 %ada s$!ua da$ra"

S2 %aad s$!ua da$ra"

isin' a#au (unyi sis#*i %ada s$!ua da$ra"

D()-+% .$+(&$. )-&- P$ris#,a)%$ris#i,a dias#*i %ada a%$ d$n'an

!$!aai ($* s#$#s%

D#) +(9$)  S1 %ada s$!ua da$ra"

S2 %aad s$!ua da$ra"

isin' a#au (unyi sis#*i %ada s$!ua da$ra"

isin' a#au (unyi dias#*i %ada s$!ua da$ra"

D#) +(9$),9)) )( #('$, P$ris#i,a)%$ris#i,a dias#*i %ada (asis

2

Page 24: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 24/39

 jan#un' !$!aai dia<ra'!a s#$#s%

sis#*$- a#au (a'ian a"ir sys#*$C A%aa" (isin' i#u !$n$#a% s$%anjan' s$*uru" %$rid$

dias#*i+. isin' s$%$r#i i#u dis$(u# "*dias#*i.

Di da$ra" !ana (isin' %a*in' (ai did$n'arC

P$ny$(aran (isin' da%a# !$!($ri %$#unju !$n'$nai %$ny$(a(nya. A%aa" (isin' i#u!$ny$(ar $ asi*aC L$"$rC Pun''un'C

In#$nsi#as (isin' di '*n'an dari I da!%ai VI- ($rdaasaran $ua#an yan' !ain

 ($r#a!(a". Sys#$! %$n''*n'an ($riu# ini- !$si%un un- ($r<un'si s$(a'ai a*a#

!uniasi d$n'an ran'*ain !$n'$nai in#$nsi#as (isin'.

I. In#$nsi#as #$r$nda"- s$rin' #ida #$rd$n'ar *$" %$!$risa yan' ($*u! ($r%$n'a*a!an

II. In#$nsi#as r$nda"- (iasanya da%a# did$n'ar *$" %$!$risa yan' ($*u! ($r%$n'a*a!an

III. In#$nsi#as s$dan' #an%a #"ri**

IV. In#$nsi#as s$dan' dan'an #"ri**

V. isin' ua# yan' da%a# did$n'ar (i*a s#$#s% di*$#aan di dada. $rai#an d$n'an

#"ri**.

VI. In#$nsi#as #$rua#3 da%a# did$n'ar s$,a#u s#$#s% dian'aa# dari dada. $rai#an

d$n'an #"ri**.

isin' da%a# di*uisan- !isa*nya- s$(a'ai d$raja# HII=VI- d$raja# II)III=VI. Tia% (isin'

yan' ($rai#an d$n'an #"ri** %a*in' !$!%unyai d$raja# IV=VI. P$r*u $#a"ui (a",a (isin'

d$raja# IV=VI *$(i" ua# dari %ad (isin' d$raja# II=VI "anya ar$na ada #ur(u*$nsi yan' *$(i"

 ($sar. K$dua)duanya !un'in !$!%unyai !ana *inis- !un'in %u*a #ida. P$nu*isan HVIdi%aai ar$na ada sys#$! %$n''*n'an *ain yan' uran' %%u*ar yan' !$!aai "anya

$!%a# a#$'ri.

Kua*i#as (isin' da%a# di*uisan s$(a'ai H ($r'$!uru" ru!(*in'- H!$niu%(*,in'-

Hasar - H !usi$*- Hs$%$r#i (unyi !$sin !a+"in$ry- a#au Hasar s$%$r#i !$n''aru#

s+ra#+"y.

T;$, A%).+$%-

Tujuan %ada a"ir ausu*#asi ada*a" a'ar da%a# !$*uisan "a*)"a* ($riu# ini3

• In#$nsi#as S1 di s$!ua da$ra"

• In#$nsi#as S2 di s$!ua da$ra"

• >iri)+iri s$#ia% (unyi sis#*i 

• >iri)+iri s$#ia% (unyi dias#*i+

C!  P(0(&-)%$$, P(,,;$,9 K$&#-*$%).$&

P$!$risaan %$nunjan' u#a!a un#u %$nyai# ardi;asu*ar ada*a" $*$#rardi'ra!

EK/- rn#'$n dada- dan $ardi'ra!. P$!$risaan *ainnya yai#u uji EK/ saa# *aa#i"an-

 %$!an#auan #$anan dara" a!(u*a#ri- dan a#$#$risasi d$n'an an'i'ra<i rn$r a#au %u*!na*.

25

Page 25: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 25/39

1. E*$#rardi'ra! EK/

T$s EK/ 12 sada%an yan' s#andar- %$nd$- dan di*a*uan da*a! $adaan is#ira"a#

aan !$d$#$si (*ad$ ndusi dan %$ru(a"an ai(a# $rusaan ## !isa*nya %as+a)MI.

EK/ ini su*i# !$nd$#$si $jadian in#$r!i#$n s$%$r#i ari#!ia %arsis!a*- yan'

!$!(u#u"an %$!an#auan n#inu d$n'an #$s 4*#$r %$n+a#a#an EK/ a!(u*a#ri s$*a!a25ja!. Pada #$s #*$ransi *a#i"an- ($(an $rja s$+ara %r'r$si<- dan EK/ !$!an#au d$%r$si

ST dan ari#!ia ai(a# is$!ia yan' ($r"u(un'an d$na'an %$nyai# ar#$ri rn$r.

K!%n$n '$*!(an' %ada EK/ !$ru%aan 'a!(aran dari3

1. /$*!(an' P

M$ru%aan 'a!(aran %rs$s d$%*arisasi A#riu!

 Ni*ai nr!a* 3

) L$(ar 0-12 d$#i 

) #in''i 0- !i*i;*#

) s$*a*u di *$ad II

) s$*a*u ) di *$ad A;r 

2. K!*$ RS !$ru%aan sis#* ;$n#ri$* d$%*arisasi ;$n#ri$* *$(ar nr!a* 0-07)

0-10 d$#i dan #$rdiri dari3

- /*!(an' 3 d$<*$si n$'a#i;$ %$r#a!a- !$ru%aan d$%*arisasi s$%#u! in#$r;$n#ri$*

yan' #$ra#i;asi dari iri dan anan- durasi nr!a* $+ua*i sada%an III dan aVR uran'

dari 0.05 d$#i 1 #a $+i* dan #in''inya uran' dari s$%$r#i'a #in''i dari '$*!(an'

R %ada sada%an ($rsan'u#an.

- /$*!(an' R3 d$<*$si %si#i< %$r#a!a. D$<*$si $dua dis$(u# R.

- /$*!(an' S3 d$<*$si n$'a#i< %$r#a!a s$*a!a R. D$<*$si $dua dis$(u# '$*!(an' S.

. /$*!(an' T !$ru%aan r$%*arisasi ;$n#ri$*- (iasanya #in''i uran' dari 6 !!

 %ada sada%an $s#r$!i#as a#au 10 !! %ada sada%an %r$rdia*. /$*!(an' T (isa

 %si#i<- n$'a#i< a#au (i<asi.

5. P$ny$(a( #$rjadinya '$*!(an' U !asi" n#r;$si- sa*a" sa#u #$ri !$ny$(u#

'$*!(an' U #$rjadi ar$na r$%*arisasi #$rs$(u# purkinje. $n#u nr!a* (u*a#- $+i*

dan a!%*i#ud uran' dari 1-6 !!.

6. In#$r;a* PR !$ru%aan +$r!inan d$%*arisasi a#riu! %*us %$r*a!(a#an <isi*'is di

nda* AV dan ($ras 4is-ni*ai nr!a* 0-12)0-20 d$#i.

7. S$'!$n PR di($n#u dari a"ir '$*!(an' P sa!%ai d$n'an a,a* !%*$ RS dan

!$ru%aan %$n$n#u 'aris is$*$#ris.

8. S$'!$n ST !$ru%aan #anda a,a* r$%*arisasi ;$n#ri$* iri dan anan. Ti#i an#ara

 %$r#$!un a"ir !%*$ RS dan a,a* s$'!$n ST dis$(u#  J point . 9ia j %in

26

Page 26: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 26/39

di(a,a" 'aris is$*$#ris dis$(u# d$%r$si j point  dan jia dia#as 'aris 'aris is$*$#ris

dis$(u# $*$;asi j point .

?. In#$r;a* T !$ru%aan a#i;i#as ##a* ;$n#ri$* !u*ai dari d$%*arisasi "in''a

*$%ra*isasi ;$n#ri$*. Diuur !u*ai a,a* !%*$ RS "in''a a"ir '$*!(an' T.

durasi nr!a* #$r'an#un' dari u!ur- j$nis $*a!in dan d$nyu# jan#un'. Ra#a)ra#a

uran' dari 0-? d$#i.

 

GAMBARAN EKG NORMAL

INTERPRETASI EKGS$+ara sis#$!a#is- in#$r%r$#asi EK/ di*auan d$n'an !$n$n#uan 3

A 3 Ri#!$ a#au ira!a jan#un'

3 Fr$u$nsi *aju RS

> 3 Mr<*'i '$*!(an' P +ari #anda $*ainan a#riu! iri a#au a#riu! anan

D 3 In#$r;a* PR 

E 3 K!%*$s RS

o Asis jan#un'

o A!%*i#ud +ari #anda "i%$r#r<i ;$n#ri$* iri =;$n#ri$* anan

o Durasi

o Mr<*'i ada a#au #ida '$*!(an' %a#*'is a#au '$*!(an' R #in''i diV1

F 3 S$'!$n ST a%aa" ada #anda is$!ia-injuri a#au in<ar !iard

/3 /$*!(an' T

4 3 In#$r;a* T

I 3 /$*!(an' U

A!M(,(,+)$, I&$0$ J$,+,9

Kara#$ris#i sinus ri#!$ 3

- Laju 3 70)100B=!$ni#- Ri#!$ 3 In#$r;a* P)P R$'u*$r-In#$r;a* R)R r$'u*ar 

27

Page 27: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 27/39

- /$*!(an' P 3 %si#i< u%ri'"# di sada%an II -s$*a*u diiu#i !%*$s RS

- PR in#$r;a* 3 0-12) 0-20 d$#i dan ns#an dari ($a# # ($a#.

- Durasi RS 3 uran' dari 0-10 d$#i $+ua*i ada 'an''uan ndusi in#ra;$n#ri$*.

-

B!M(,(,+)$, 8&()(,%- ;$,+,9 4.$; ?RS5

Ada !$#d$ yai#u 3

1. Ti'a ra#us 00 di (a'i ju!*a" #a ($sar an#ara R)R.

2. S$ri(u *i!a ra#us 1600 di(a'i ju!*a" #a $+i* an#ara R)R. 4i#un' ju!*a" '$*!(an' RS da*a! 7 d$#i-$!udian dia*ian 10-a#au da*a! 12

d$#i dia*ian d$n'an 6.

C!M*&8*.*9- 9(.*0$,9 P

$r(a'ai !r<*'i '$*!(an' P

D!M(,(,+)$, I,+(&$. PR 

28

Page 28: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 28/39

E!A,$.-%-% )*0'.()% ?RS

Ana*isis #$rdiri dari 3

-  Menentukan aksis jantung 

Su!(u jan#un' asis di#$n#uan d$n'an !$n'"i#un' ju!*a" r$su*#an d$<*$si %si#i< 

dan n$'a#i;$ !%*$s RS ra#a)ra#a di sada%an I s$(a'ai su!(u B dan sada%an aVF

s$(a'ai su!(u &.Asis nr!a* ($risar an#ara )0 sa!%ai 110.$($ra%a %$d!an yan' da%a# di'unaan un#u !$n$n#uan asis jan#un' ada*a" 3

a. i*a "asi* r$su*#an sada%an I %si#i< dan aVF %si#i<-!aa su!(u asis ($rada

 %ada %sisi nr!a*.

 (. i*a "asi* r$su*#an sada%an 1 %si#i< dan aVF n$'a#i;$- jia r$su*#an sada%an II

 %si#i< 3asis nr!a*-#$#a%i jia sada%an II n$'a#i;$ !aa d$;iasi asis $ iri

LADL$<# aBis d$;ia#in-($rada %ada sudu# )0 sa!%ai ):0.

+. i*a "asi* r$su*#an sada%n 1 n$'a#i< dan aVF %si#i<-!aa d$;iasi asis $ anan

RADRi'"# aBis d$;ia#in ($rada %ada sudu# 110 sa!%ai 1?0.

d. i*a "asi* r$su*#an sada%an I n$'a#i<dan aVFn$'a#i<-!aa d$;iasi asis anan

a#as-($rada %ada sudu# ):0 sa!%ai 1?0.

Dis$(u# ju'a da$ra" !ans *and.

EERAPA >ONTO4 /AMARAN IRAMA 9ANTUN/

1.  Ta"iardi SinusST

Kri#$ria 3

-  Ira!a 3 T$ra#ur 

- Fr$u$nsi 3 100)160B= !$ni#

- /$*!(an' P 3 nr!a*-s$#ia% '$*!(an' P di iu#i '$* RS-T

- In#$r;a* PR 3Nr!a* 0-12)0-20 d$#i

- /$*!(an' RS 3Nr!a* 0-07)0-12d$#i

2. radiardi Sinus

2?

Page 29: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 29/39

Kri#$ria3

- Ira!a 3#$ra#ur 

- Fr$u$nsi 4R 370B=!$ni#

- /$*!(an' P 3nr!a*- s$#ia% '$*!(an' P s$*a*u diiu#i '$* RS

- In#$r;a* PR 3Nr!a* 0-12)0-20 d$#i

- /$*!(an' RS 3Nr!a* 0-07)0-12d$#i

. Ari#!ia sinus

- Ira!a 3 #ida #$ra#ur  

- Fr$u$nsi 4R 3 (iasanya an#ara 70)100B=!$ni#

- /$*!(an' P 3 nr!a*-s$#ia% '$*!(an' P di iu#i '$* RS-T

- In#$r;a* PR 3Nr!a* 0-12)0-20 d$#i

- /$*!(an' RS 3Nr!a* 0-07)0-12d$#i

5. K!%*$s a#ria* %r$!a#ur$

P$ny$(a( #$rs$rin' ada*a" !$anis!$ r$)$n#ry.

Kri#$ria3

Laju 3 (iasanya 70)100B=!$ni#-(isa saja *!(a#-jia *$(i" dari 100B=!$ni#

dis$(u# #aiardia a#ria*.

- Ira!a 3(isa ir$'u*$r  

- /$*!(an' P 3 uuran -($n#u- ara" (isa ($ru(a" dari ($a# # ($a#.

- In#$r;a*PR 3 ($r;ariasidurasi RS3 0-10 d$#i a#au uran' $+ua*i ada %$r*a!(a#an

ndusi in#ra;$n#riu*$r.

6. Taiardi su%ra;$n#iu*ar3

Kri#$ria3

- Laju 3100)260B=!$ni#- Ira!a 3r$'u*ar  

2:

Page 30: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 30/39

- /$*!(an' P 3 adan' '$*!(an' P #u!%an' #indi" d$n'an '$*!(an' T dan

dis$(u# '$*!(an' P.

- Durasi RS 3 0-10 d$#i a#au uran' $+ua*i ada %$r*a!(a#an ndusi

in#ra;$n#riu*$r.

7. Taiardi a#ria*

Kri#$ria3- Ira!a 3#$ra#ur  

- Fr$u$nsi 4R 3160)260B=!$ni#

- /$*!(an' P G suar di*i"a#-adan' #$r*i"a# #$#a%i $+i*

- In#$r;a* PR 3 #ida da%a# di"i#un' a#au !$!$nd$ 

- /$*!(an' RS 3 nr!a* 0-07)0-12 d$#i.

8. F*u##$r a#ria*

F*u##$r a#riu! diai(a#an adanya sirui# r$)$n#ry yan' "as dan $(anyaan !$*i(a#an

a#riu! anan.

Kri#$ria3

- Laju 3*aju a#ria* 250)560B=!$ni#

- Ira!a 3 ira!a a#ria* #$ra#ur #$#a%i ira!a ;$n#ri$* (isa #$ra#ur a#au #ida 

#$r'an#un' ndusi a#au (* a#ri;$n#riu*ar.

- /$*!(an' P 3 #ida (isa diid$n#i<iasi dan ($r($n#u 'i'i '$r'aji.- In#$r;a* PR 3 #ida (isa diuur.

?. Fi(ri*asi a#riu!3

Kri#$ria3

- Laju 3 *aju a#ria* 120)1?0B=!$ni#-*aju ;$n#ri$* ($r;ariasi

0

Page 31: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 31/39

- Ira!a 3 ira!a ;$n#ri$* #ida #$ra#ur 

- /$*!(an' P 3Ta da%a# diid$n#i<iasi

- In#$r;a* 3 #ida da%a# di"i#un'

- /$*!(an' RS 3Nr!a*

:. Taiardi ;$n#ri$*

Kri#$ria3

- Ira!a 3 #$ra#ur  - Fr$u$nsi 4R 3 .100B=!$ni#

- /$*!(an' P 3 #ida #$r*i"a#

- In#$r;a* PR 3#ida ada

- /$*!(an' RS3 0-12 d$#i 

10. Fi(ri*asi ;$n#ri$*

Kri#$ria 3

- Ira!a 3 #ida #$ra#ur  

- Fr$u$nsi 4R 3#ida da%a# di"i#un'

- /$*!(an' P 3 Tida ada

- In#$r;a* PR 3 Tida ada

- /$*!(an' RS3 #ida da%a# di"i#un'-($r'$*!(an' dan #ida #$ra#ur.

1

Page 32: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 32/39

2. Rn#'$n radi'ra<i dada

Rn#'$n dada +"$s# )ray !$ru%aan a*a# dia'ns#i yan' $s$nsia*. >R inisia* di

 (ua# %ada ara" %s#$r)an#$rir PA- d$n'an %asi$n ($rdiri #$'a dan %ada ins%irasi %$nu".

a. M$nunjuan s$+ara dia'ra!a#is s#ru#ur u#a!a di!ana a(nr!a*i#as yan' ($sar 

da%a# #$rd$#$si- !isa*nya %$!($saran rn''a jan#un' dan %$!(u*u" u#a!a- s$r#asua#u >R PA yan' nr!a*.

. Eardi'ra<i dan U*#rasn'ra<i D%%*$r 

E*$#rardi'ra<i da%a# di'unaan un#u %$!($saran jan#un' dan '$raan jan#un'

a(nr!a*- s$r#a un#u !$%$riraan <rasi $j$si. Sua#u d$nyu# u*#arsaund s$($sar 2-6

M4z di"asi*an *$" sua#u #rans!i#$r)%$n$ri!a %i$z$*$#ri %ada dindin' dada- dan

di%an#u*an $!(a*i *$" s#ru#ur in#$rna*.

5. P$!$risaan dara".

P$!$risaan ini di*auan un#u !$!$risa adar ($($ra%a ;aria(*$ da*a! dara" s$%$r#i

$*$#r*i# dan adar "r!n #irid- "asi* yan' a(nr!a* aan !$nin'a#an $!un'inan

anda !$nd$ri#a ari#!ia jan#un'.

6. F# Rn#'$n dada.

P$!$risaan ini ($r'una un#u !$n'$#a"ui s#ru#ur rn''a dada s$%$r#i %aru %aru dan

 jan#un'- dari %$!$risaan ini da%a# di *i"a# a%aa" anda !$n'a*a!i %$!($saran jan#un'

a#au #ida.

7. E+"+ardi'ra%"y.

P$!$risaan ini !$n''unaan '$*!(an' suara un#u !$!%$r*i"a#an 'a!(aran dari

 jan#un' anda. E+"+ardi'ra%"y !$!($rian in<r!asi #$n#an' uuran s$r#a ($n#u dari

 jan#un' anda dan s$($ra%a (ai ruan' jan#un' s$r#a a#u% a#u% jan#un' ($$rja.

P$!$risaan ini ju'a da%a# !$n'id$n#i<iasi ar$a jan#un' yan' s$dii# !$nda%a#an a*iran

dara"- ar$a dari ## jan#un' yan' #ida ($rn#rasi d$n'an (ai ju'a da%a# di $#a"ui dari

 %$!$risaan ini- dan $rusaan yan' s$($*u!nya #$*a" #$rjadi.

8. Ka#$#$risasi-

Ka#$#$risasi jan#un' ada*a" is#i*a" u!u! yan' di'unaan un#u ran'aian %rs$dur 

 %$n+i#raan un#u !$!asuan a#$#$r $ da*a! (i*i a#au %$!(u*u" dara" jan#un'. Pada

saa# a#$#$r ($rada di %sisi yan' #$*a" di#$n#uan- !aa a*a# #$rs$(u# da%a# di'unaan

un#u !$*asanaan s$ju!*a" %rs$dur %$!$risaan *$(i" *anju# dan #$ra%i s$%$r#i

an'i'ra<i rn$r coronary angiography- an'i%*as#i angioplasty dan %$!asan'an

a#u% (ua#an balloon valvuloplasty.

?. An'i'ra<i.

P$!$risaan ini !$n''unaan za# n#ras dan sinar "usus yan' da%a# !$nunjuan

s#ru#ur dari ar#$ri rn$r. Un#u !$!(ua# za# n#ras !asu da*a! ar#$ri rn$r- d#$r 

2

Page 33: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 33/39

anda aan !$*auan %rs$dur yan' di s$(u# an'i'ra<i rn$r. S$(ua" sa*uran #i%is dan

<*$si($* yan' dis$(u# a#$#$r di !asuan $da*a! %$!(u*u" dara" %ada *$n'an anda a#au

*i%a#an %a"a a#au *$"$r. Sa*uran #$rs$(u# di drn' !$nuju ar#$ri rn$r anda dan za#

n#ras di *$%asan $da*a! a*iran dara". Sinar "usus aan !$r$a! saa# za# n#ras

!$n'a*ir $ da*a! ar#$ri rn$r. 4a* ini aan !$!%$r*i"a#an su!(a#an %ada ar#$ri

rn$r yan' da%a# !$ny$(a(an s$ran'an jan#un'.

6.6 PENATALAKSANAAN DAN KOMPLIKASI

PENATALAKSANAAN TA>4&ARR4&TMIA ARITMIA RITME >EPAT

.U'$/$ P(,(9$<$,

  U%aya %$n+$'a"an un#u !$n'"indari %$nyai# jan#un' di!u*ai d$n'an !$!%$r(aii

'aya "idu% dan !$n'$nda*ian <a#r risi s$"in''a !$n'uran'i %$*uan' #$r$na %$nyai##$rs$(u#.

U%aya %$n+$'a"an da*a! ran'a %aradi'!a s$"a# ardi;$su*ar da%a# di'a!(aran s$(a'ai

 ($riu# 3

U%aya yan' di%$r*uan  Oran' s$"a# #an%a

Fa#r R$si 

Suda" ada <a#r r$si

#$#a%i ($*u! sai#

1. M$r Tida !$r

!$n'anjuran Oran'

*ain a'ar #ida !$r  

$r"$n#i !$r

s$#$rusnya

2. Knsu!si Maanan Maanan s$"a# /izi

s$i!(an' !$!$risa

adar *$s#$r* dan

'u*a dara"

i*a ada dis*i%id$!ia

!$*auan di$#. Dan

a*au %$r*u d$n'an (a#

un#u !$n+a%ai sasaran

adar)adar *$s#$r*

yan' dianjuran

M$!$risa adar *i%ids$+ara #$ra#ur

i*a ada dia($#$s

!$*auan di$# dan *a"

ra'a yan' dianjuran

!$!$risa adar 'u*a

dara" dan <un'si 'inja*

s$+ara #$ra#ur.

 

. T$anan Dara" M$!$risa #$anan

dara" s$($*u! usia $rjadan s$($*u! usia 50

i*a ada "i%$r#$nsi-

!$!$risa #$anan dara"#$ra#ur dan !$nja*ani

Page 34: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 34/39

#a"un %$n'(a#an 

5. $ra# adan M$!$*i"ara ($ra# (adan

id$a*

M$!$*i"ara ($ra# (adan

id$a*

6. A#i<i#as <isi dan

  O*a" ra'a

4idu% s$"ari)"ari yan'

a#i<- ja*an s$#ia% "ari

dai*y ,a*

4idu% s$"ari)"ari yan'

a#i< dan *a" ra'a

#$ra#ur s$suai anjuran. 

7. R$*asasi 4indari "idu% s#r$s dan

s$*a*u ada $'ia#anr$*asasi dan #idur yan'

+uu%

4indari "idu% s#r$s dan

s$*a*u ada $'ia#anr$*asasi dan #idur yan'

+uu%

 P(,9*$+$, A&-+0-$

P$n'(a#an ari#!ia ($r;ariasi- ($rdasaran '$ja*a)'$ja*a dan risi ari#!ia. Ari#!ia

asi!#!a#i #an%a risi s$rius #ida !$!$r*uan %$n'(a#an. Ari#!ia si!#!a#i !un'in

!$!$r*uan %$ra,a#an un#u !$nin'a#an ua*i#as "idu%. Ari#!ia yan' ($r%#$nsi!$n'an+a! ji,a !$!$r*uan %$n'(a#an.

P$n'(a#an diara"an s$suai %$ny$(a(. 9ia %$r*u- da%a# di'unaan #$ra%i an#iarr"y#"!ia

s$+ara *an'sun'- an#ara *ain d$n'an (a# an#iarr"y#"!ia- ardi;$rsi)d$<i(ri*asi- %a+$!a$r-

a#au !(inasi. Pasi$n d$n'an ari#!ia yan' !$ny$(a(an a#au ($r%#$nsi !$ny$(a(an

'$ja*a "$!dina!i "arus di*aran' !$n'$!udi sa!%ai ada r$s%ns %$n'(a#an yan' (ai.

8.2.1 K*asi<iasi O(a# An#i Ari#!ia

K$(anyaan (a# an#iarr"y#"!i di$*!%an $ da*a! 5 $*as u#a!a *asi<iasi Vau'"an

@i**ia!s ($rdasaran $<$ $*$#r<isi*'i dan !$anis!$ $rjanya. Aan #$#a%i "arus*a"di$#a"ui (a#)(a# da*a! sa#u $*as s$sun''u"nya ($r($daG sua#u (a# !un'in $<$#i< dan

a!an (a'i %asi$n #$r#$n#u- #$#a%i yan' *ain ($*u! #$n#u.

Ta($* 8)1. K*asi<iasi (a# an#iari#!ia ($rdasaran !$anis!$ $rjanya Vau'"an)@i**ia!s

K$*as M$anis!$ $rjanya O(a#

I )O(a# s#a(i*isasi !$!(ran) )M$n'"a!(a# sa*uran na#riu! yan' +$%a# yan'

5

Page 35: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 35/39

!$ny$(a(an%$n'uran'an <r$u$nsi <as$

d$%*arisasi %#$nsia* asi jan#un' dan

!$!%$r*a!(a# "an#aran

I a )M$n'uran'i <r$u$nsi d$%*arisasi dan $+$%a#an"an#aran

)M$!%$r%anjan' !asa r$<ra#$r $<$#i< 

)Kuinidin- %raina!id-

dis%ira!id

I ( )M$!%$r%$nd$ *a!a %#$nsia* asi

)M$nin'a#an !asa r$<ra#$r r$*a#i< 

Lidain- #ainid-

<$ni#in- !$si*$#in

I + O(a# s#a(i*isasi !$!(ran *ainnya Enainid- <*$ainid-

ind$ainid-

 %r%a<$nn- si($nz*in

II )O(a# %$n'"a!(a# $#a)Adr$n$r'i

)M$n'"a!(a# $rja $*$#r<isi*'i ran'san'an

adr$n$r'i 

Pr%an**- as$(u#**-

$s!**

III M$!%$r*$(ar *a!a %#$nsia* asi d$n'an

!$!%$r%anjan' r$%*arisasi

A!idarn- (r$#i*iu!-

s#a**- d<$#i*id-

i(u#i*id

IV )M$n'"a!(a# arus !asu a*siu! yan' *a!(a#

)M$nurunan $+$%a#an d$%*arisasi dias#*i si!%u*sinus

)M$n$an "an#aran- !$nin'a#an !asa r$<ra#$r 

da*a! si!%u* A)V

V$ra%a!i*- di*#iaz$!

V )M$!%$r*a!(a# ;$n#ri+u*ar ra#$ Di'i#a*is- Ad$nsin

 O$+ A,+-+$)-$&-+0-$

4asi* #$ra%i #$r(ai da%a# di%$r*$"- (i*a dia'nsis ari#!ia yan' #$%a# di#$'aan-

ar$na ($($ra%a (a# *$(i" $<$#i< a#au (a"an "a!%ir s%$si<i un#u ari#!ia #$r#$n#u.

Disa!%in' i#u indiasi ($r(a'ai (a# an#i)#aiari#!ia ($r;ariasi j$*as- #$r'an#un' a#as s$(a(

yan' !$ndasari (a'i #aiari#!ia. O(a# an#i)#aiari#!ia yan' *azi! di'unaan !$n+au% 3

/*isida jan#un'- Kuinidin- Lidain- Praina!id- F$ni#in dan Pr%an**.

O(a# an#i)#aiari#!ia yan' (aru !$n+au% 3

6

Page 36: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 36/39

r$#i*iu!- Dis%ira!id- V$ra%a!i*- A!idarn- A%rindin- Tainid- Enainid- F*$ainid-

E#!zin- As$ainid- M$si*$#in- M$#%r**- S#a**- Pir!$n*- Si($nz*in- Lrainid-

Pr%a<$nn dan As$(u#**

 A.$+

A*a# yan' ju'a di'unaan da*a! asus)asus 'an''uan ri#!$ jan#un' ada*a" !irect"current 

#!$ cardioversion"defibrillation

 Upaya Rehabilitatif 

R$"a(i*i#asi ardi;asu*$r yan' id$a* ada*a" !$ru%aan %r'ra! un#u !$n+$'a"

#$rjadinya %$nyai# jan#un'- *$" ar$na i#u "arus di!u*ai s$ja !asa ana)ana.

Un#u %$nd$ri#a yan' s$dan' da*a! %$ra,a#an s$(ainya di%u#usan *$" d#$r yan'

!$ra,a#nya- yan' !$n'$na* ndisi %$nd$ri#a. S$+ara 'aris ($sar #$rda%a# <as$ (a'i

 %$nd$ri#a yan' s$dan' da*a! %$ra,a#an yai#u3

1. R$"a(i*i#asi dini di ru!a" sai# s$*a!a 1)2 !in''u

2. R$"a(i*i#asi di ru!a"- !$!%$rsia%an %$nd$ri#a un#u $!(a*i ($$rja

r$#urn # ,r s$*a!a 2) 7 !in''u

. R$"a(i*i#asi *anju#an u# %a#i$n# s$*a!a "idu%.

Pr'ra! r$"a(i*i#asi #ida (isa di%isa"an dari %r'ra! *a#i"an <isi $B$r+is$- *$"

s$(a( i#u $dua "a* #$rs$(u# "arus !$njadi sa#u (a'ian $'ia#an di da*a! !$n'$**ar$"a(i*i#asi ardi;asu*$r. L$(i" uran' 20 #a"un %$n$*i#ian #$n#an' %r'ra! *a#i"an jas!ani

di($r(a'ai #$!%a# (ai un#u ran' nr!a* !au%un %$nd$ri#a %$nyai# jan#un' !$!($rian

"asi* yan' %si#i<- #$ru#a!a #a!%a %$r(aian %ada "$!dina!i yai#u %$nurunan d$nyu#

nadi dan #$anan dara" %ada ,a#u is#ira"a# !au%un %ada ,a#u *a#i"an jas!ani- 'a!(aran

is$!ia %ada EK/ !$njadi *$(i" rin'an- !ain ($ruran'nya ari#!ia yan' di#i!(u*an *$"

*a#i"an jas!ani- %$r(aian %si*'is da*a! ar#i !ain ($ruran'nya si<a# d$%r$si- ansi$#as

d**.

Kns$% ini di#$ra%an %ada %r'ra! r$"a(i*i#asi- s$"in''a a#i<i#as <isi #ida *a'i !$ru%aan

"a* yan' di%an#an' - !a*a" %$!u*an'an %$nd$ri#a dari ru!a" sai# di%$r+$%a# a'ar $!udian

da%a# di($rian *a#i"an <isi yan' #$rara" un#u !$!%$r+$%a# %$!u*i"an dari sisa)sisa %$nyai# s$+ara <isi*'is !au%un %si*'is s$"in''a da%a# ($r<un'si $!(a*i di

!asyaraa#.

Lan'a")*an'a" yan' "arus di#$!%u"3

1. S$*$si %$n'$*!%an an''#a

2. M$n$n#uan dsis *a#i"an

. M$n$n#uan ($n#u)($n#u *a#i"an

5. E;a*uasi

7

Page 37: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 37/39

Pr'ra! *a#i"an 3

1. M$n'"i#un' d$nyu# nadi a,a*- un#u !$n'$#a"ui ndisi ardi;asu*$r saa#

i#u.

2. S$na! %$!anasan ($ru%a *a#i"an %$r$'an'an dis$r#ai *a#i"an %$rna<asan yan' ($r*an'sun' s$i#ar 6)10 !$ni#.

. La#i"an u#a!a ($ru%a ja*an ai- j''in'- *ari- ($rs$%$da s$i#ar 20)0 !$ni#-

s$suai d$n'an dsis *a#i"an.

5. S$na! %$ndin'inan ($ru%a *a#i"an %$rna<asan a#au%un #$ni)#$ni r$*asasi

s$*a!a 6)10 !$ni#.

6. M$n'"i#un' nadi a"ir *a#i"an

La#i"an !ini!a* di*auan a*i s$!in''u d$n'an #$ra#ur- d$n'an $#aa#an *a#i"an #ida  (*$" uran' dari 80 da*a! s$(u*an.

Pr'ra! *a#i"an (a'i %$nd$ri#a %$nyai# ardi;asu*$r "arus di*auan d$n'an

 %$n'a,asan dan !ni#rin' yan' +$r!a#- ar$na i#u %$#u'as yan' !$*asanaannya "arus

!$!a"a!i !asa*a" #$rs$(u#.A'ar %r'ra! ini ($rja*an d$n'an (ai di(u#u"an #$na'a3

1. D#$r S%$sia*is 9an#un' s$(a'ai nsu*$n 1ran'

2. D#$r u!u! s$(a'ai %$n'a,as "arian 1ran'

. P$ra,a# yan' !$n'uasai $'a,a#darura#an dan !$ny$nan'i *a" ra'a s$suai

 ju!*a" %$s$r#a

Disa!%in' i#u di%$r*uan %u*a sarana yan' !$!adai- dian#aranya3

a. Ruan'an *a#i"an

 (. A*a# *a#i"an $r'+y+*$- #r$ad!i**-d**

+. Du!$n un#u !ni#rin' dan $;a*uasi.

 

8

Page 38: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 38/39

KOMPLIKASI ARITMIA

Ari#!ia #$r#$n#u da%a# !$nin'a#an risi !$n'$!(an'an ndisi s$%$r#i3

• S#r$. /a'a* jan#un'.

•  #aiardia ;$n#ri$* ($r$*anju#an s$rin'a*i !$!(uru !$njadi <i(ri*asi ;$n#ri$*.

• T$anan dara" !$nurun s$+ara dras#is-

• ira!a jan#un' da%a# !$njadi ($'i#u a+au s$"in''a !$ny$(a(an $!a#ian

!$ndada.

 

?

Page 39: aritmia

7/17/2019 aritmia

http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 39/39

BAB 6

KESIMPULAN AKHIR 

Rudy !$nd$ri#a ari#!ia- #indaan yan' "arus di*auan ada*a" !$!($rian (a# an#i ari#!ia