aritmia
DESCRIPTION
aritmiaTRANSCRIPT
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 1/39
LAPORAN SKENARIO 1
BLOK 7 SEMESTER III
CARDIOVASKULAR
KELOMPOK 6
KETUA : ROBIN WIJAYA
SEKRETARIS : ROKA AMRINI
ANGGOTA :
ROHANSEN SISKA MAWARNI
RONA SITI NURMALA SARI
SAIDI SALMA
SATRIA SUCHY
SLAMET SORAYA
SILVIA FRANSISCA SRI REZEKI
DOSEN TUTORIAL
Dr. Fauzi
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS PRIMA INDONESIA
2012
1
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 2/39
KATA PENGANTAR
Puji dan syuur a!i "an#uran $%ada Tu"an &an' Ma"a Esa a#as ($ra# dan ra"!a#)
Nya yan' #$*a" !$!($ri a!i $s$!%a#an un#u sa!a)sa!a ($*ajar !$n+a%ai "idu% yan'*$(i" (ai *a'i dan ju'a d$n'an "idaya")Nya s$"in''a a!i da%a# !$nu*is !aa*a" ini
d$n'an s$(ai)(ainya s$suai d$n'an yan' a!i "ara%an.
Maa*a" s$n'aja di#u*is a'ar %$!(a+a da%a# !$!%$r*uas i*!u %$n'$#a"uan dan
,a,asannya #$n#an' #ujuan %$!($*ajaran ini. Ka!i %un !$nyadari (anya "a* yan' ($*u!
s$!%urna da*a! %$nyusunan !aa*a" ini- *$" s$(a( i#u a!i s$*au %$nyusun
!$n'"ara%an adanya !asuan yan' ($ru%a ri#i dan saran d$!i $(aian !aa*a"
($riu#nya- dan a!i s$*au %$nu*is !$n'u+a%an #$ri!a asi" %ada %i"a)%i"a yan' iu#
s$r#a !$!(an#u da*a! %$nu*isan !aa*a" ini- s$!'a s$!ua ini ($r'una (a'i i#a s$!ua
"ususnya da*a! !$nunjan' %$!(a*ajaran i#a di dunia $d#$ran.
2
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 3/39
DAFTAR ISI
KATA PEN/ANTAR..............2
DAFTAR ISI....................................................
A 13 PENDA4ULUAN...5
A 2. DATA PELAKSANAAN PLENO.. ......6
A . SKENARIO.........7
A 5. PEMA4ASAN SKENARIO ....8
A 6. TIN9AUAN TEORI
1. ANATOMI DAN FISIOLO/I 9ANTUN/....:
2. DEFINISI- KLASIFIKASI- DAN /E9ALA KLINIS ARITMIA.....................................11
. ETIOLO/I DAN PATOFISIOLO/I ARITMIA..............12
5. PEMERIKSAAN FISIK DAN PENUN9AN/................................................................12
6. PENATALAKSANAAN DAN KOMPLIKASI..................................
A 7. KESIMPULAN AK4IR................................................................................................
DAFTAR PUSTAKA...................................................
BAB 1
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 4/39
PENDAHULUAN
Sis#$! +ardi;asu*ar #$rdiri dari jan#un'- %$!(u*u" dara"- %$!(u*u" *i!<a.S$+ara nr!a* jan#un' !anusia !$!!%a dara" dan !$!%unyai d$#a jan#un'
s#andard=nr!a*. Adanya '$raan=d$#a yan' ($r*$(i"an %ada jan#un' dis$(u#
s$(a'ai ari#!ia.
Ari#!ia ada*a" '$ja*a %$nyai# yan' di+irian d$n'an #ida #$ra#urnya d$#a
jan#un' a#au%un d$#a jan#un' yan' ada di(a,a" dan dia#as d$#a nr!a*.
Ari#!ia da%a# !$ny$(a(an %$nyai# yan' *$(i" s$rius s$%$r#i !y+ard in<ar+#-
+n'$s#i;$ "$ar# <ai*ur$- ds(.
Ari#!ia dis$(a(an *$" (anya <a#r- s$%$r#i 'a'a* #$r($n#unyaran'san'=i!%u*s- adanya %$n'"a!(a#an %ada saa# %$n'"an#aran
ran'san'=i!%u*s- !au%un !(inasi dari $duanya.
D$n'an adanya %$!(a"asan ari#!ia ini- di"ara%an i#a da%a# !$n'$#a"ui
s$+ara j$*as (a'ai!ana !$anis!$ #$rjadinya ari#!ia- <a#r %$ny$(a(nya-
j$nis)j$nis ari#!ia dan %$nyai# yan' da%a# dis$(a(an- d**.
BAB 2
5
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 5/39
DATA PELAKSANAAN TUTORIAL
I. 9UDUL LOK
>ARDIOVASKULAR
II. 9UDUL SKENARIO
>ARDIOVASKULAR
III. NAMA TUTOR
dr. Fauzi
IV. DATA PELAKSANAAN TUTORIAL
1. S/D 1
• TAN//AL 3 2? OKTOER 2012
• @AKTU 3 16.00 ) 17.0 @I
• TEMPAT 3 RUAN/ TUTORIAL
2. S/D 2
• TAN//AL 31 OKTOER 2012
• @AKTU 3 1.00 16.00 @I
• TEMPAT 3 RUAN/ TUTORIAL
. PLENO
• TAN//AL 3 5 OKTOER 2012
• @AKTU 3 @I
• TEMPAT 3 KULIA4
BAB 3
6
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 6/39
SKENARIO 1
Rudi 6 #a"un- %$r- !$rasaan jan#un'nya ($rd$(ar +$%a#- #ida #$ra#ur.
Rasa #ida $na di dada suda" ($ru*an' dan "i*an' #i!(u*. Aya" Rudi ju'a!$nd$ri#a sai# s$%$r#i ini. D#$r !$n'anjuran un#u %$!$risaan EK/. Pada
"asi* %$!$risaan dida%a#i 3 TD 1?0=120 !!4'- %$rna<asan 2?B =!$ni#- 4R
170B =!$ni# irr$'u*$r. P$nyai# a%aa" yan' did$ri#a RudiC A%aa" #indaan
saudaraC
BAB
7
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 7/39
PEMBAHASAN SKENARIO
!1 KLARIFIKASI ISTILAH
1. EK/
P$!$risaan #$n#an' *is#ir jan#un' un#u !$n'$#a"ui $*ainan jan#un'
2. Irr$'u*$r
Tida ($ra#uran
!2 MENETAPAKAN PERMASALAHAN
1. P$r- jan#un' ($rd$(ar +$%a#- #ida #$ra#ur
2. Rasa #ida $na di dada ($ru*an' dan "i*an' #i!(u*
. TD 1?0=120 !!4'- %$rna<asan 2?B =!$ni#- 4R 170B =!$ni# irr$'u*$r
!3 ANALISIS MASALAH
1. /aya "idu% #ida s$"a#
2. T$rjadinya is$!i a#au $uran'an si'$n %ada jarin'an
. 4i%$r#$nsi 'rad$ II- #a+"y%n$- #a+"y+ardi
5. K$!un'inan #$rjadi <a#r r$si
! KESIMPULAN SEMENTARA
M$n'a*a!i ari#!ia
!" TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Ana#!i dan <isi*'i jan#un'
2. D$<inisi- *asi<iasi ari#!ia dan '$ja*a *inis
. E#i*'i dan %a#<isi*'i ari#!ia
5. P$!$risaan <isi dan %$nunjan'
6. P$na#a*asanaan dan !%*iasi
BAB "
TINJAUAN TEORI
"!1 ANATOMI DAN FISIOLOGI
8
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 8/39
ANATOMI FISIOLO/I 9ANTUN/
L$#a 9an#un'9an#un' ada*a" r'an ($rn''a dan ($r## s$uuran $%a*an- #$r*$#a di rn''a
#"raB s$i#ar 'aris #$n'a" an#ara s#$rnu! dan ;$r#$(ra$ #$%a#nya di ruan' !$dias#inu! di
an#ara $dua %aru)%aru dan ($rs$n#u"an d$n'an dia<ra'!a. 9an#un' !$!i*ii #$%$& *$(ar di
a#as dan !$run+in' di (a'ian (a,a" $'()% . a'ian a#as jan#un'
#$r*$#a di (a'ian (a,a" s#$rna* n#+"- 1= dari jan#un' ($rada di
s$($*a" anan !id*in$ s#$rnu!- 2=)nya di s$($*a" iri !id*in$
s#$rnu!. S$dan'an (a'ian a%$s jan#un' di in#$r+s#a* $)6.
La%isan Dindin' 9an#un'
S$*uru" (a'ian jan#un' #$r(un'us da*a! an#un' %$riardiu!. La%isan da*a!nya
yan' *$(i" d$a# $ jan#un' ada*a" $%iardiu!. Ruan' s$!%i# di an#ara %$riardiu! dan
$%iardiu! ini ($risi +airan yan' ($r<un'si s$(a'ai %$*u!as un#u !$n+$'a" '$s$an s$#ia%
a*i jan#un' ($rd$nyu#.
Dindin' jan#un' !yardiu! ada*a" jarin'an u#a!a ## jan#un' yan' ($r#an''un'
ja,a( a#as n#rasi jan#un'. Di (a,a" !yardiu!- #$rda%a# *a%isan $ndardiu! a#au
?
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 9/39
*a%isan #i%is $nd#$* s$* yan' !$!($n#u (a'ian da*a! jan#un' dan yan' ($r"u(un'an
*an'sun' d$n'an dara" dan ($rsi<a# san'a# *i+in un#u a*iran dara".
Ruan' 9an#un'9an#un' #$rdiri dari 5
ruan'- yai#u a#riu! anan- a#riu! iri-
;$n#ri$* anan dan
;$n#ri$* iri. Rn''a) rn''a a#as
a#riu! !$n$ri!a dara" yan' $!(a*i $
jan#un' dan
!$!inda"annya $ rn''a (a,a"
;$n#ri$* yan' !$!!%a dara"
dari jan#un'. P$!(u*u" yan' !$n'$!(a*ian dara" dari jarin'an $
a#riu! ada*a" ;$na dan yan' !$!(a,a dara" dari ;$n#ri$* $ jarin'an ada*a" ar#$ri. K$dua
%aru" jan#un' di%isa"an *$" s$%#u! un#u !$n+$'a" %$r+a!%uran dara" dari $dua sisi
jan#un'.
Ka#u% 9an#un'
Dara" !$n'a*ir !$*a*ui jan#un' da*a! sa#u ara" #$#a%. Adanya 5 a#u% jan#un'
!$!as#ian dara" !$n'a*ir $ sa#u ara". Ka#u%)a#u% di%sisian s$d$!iian s$"in''a
!$r$a !$!(ua dan !$nu#u% ai(a# %$r($daan #$anan- s$ru%a d$n'an %in#u sa#u ara".
:
K*&#$ +(,#-,$(P$'-..$&/ 0%.(%
Ketika tekanan di belakang
katup lebih tinggi makakatup membuka.
Katu
Ketika tekanan di depan katup lebihtinggi, katup menutup. Perhatikanbahwa ketika tekanan lebih besar didepan katup, katup tidak membuka kearah belakang. Jadi, katup ini bersifatsatu arah.
Katup tertutup; tidakmembuka ke arahberlawanan
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 10/39
E!%a# a#u% jan#un' i#u - an#ara *ain a#u% $+&-*(,+&-).$& 4AV5 )$,$, 4+&-)%'-#5 dan
)-&- 4-)%'-# )$+' 0-+&$.5 s$r#a a#u% %(0-.,$& yai#u )$+' $*&+$ dan )$+'
'.0*,$.-%. K$dua a#u% AV !$!(iaran dara" !$n'a*ir dari a#riu! $ da*a! ;$n#ri$*
s$*a!a %$n'isian ;$n#ri$* #$#a%i !$n+$'a" a*ira" (a*i dara" dari ;$n#ri$* $ da*a! a#riu!
s$,a#u %$n'sn'an ;$n#ri$*. T$%i)#$%i daun a#u% AV diia# *$" '$nj$* <i(rsa #i%is ua#-
jarin'an #i%$ #$ndinsa yai#u )*&#$ +(,#-,($. Krda #$ndin$a !$n+$'a" a#u% AV !$!(ua$ ara" ($r*a,anan $ da*a! a#riu! un#u di%asa *$" #$anan ;$n#ri$* yan' #in''i.
K$dua a#u% s$!i*unar a#u% ar#a dan %u*!na*is #$r*$#a di %$r#$!uan di!ana
ar#$ri)ar#$ri ($sar !$nin''a*an ;$n#ri$*. Ka#u% ar#a !$n'"u(un'an an#ara ;$n#ri$* iri
d$n'an ar#a as+$nd$n+$ dan a#u% %u*!nar !$n'"u(un'an an#ara ;$n#ri$* anan d$n'an
%u*!nar #run. Ka#u%)a#u% ini di%asa !$!(ua $#ia #$anan ;$n#ri$* iri dan anan
!asin')!asin' !$*$(i"i #$anan di ar#a dan ar#$ri %u*!na*is- s$,a#u n#rasi dan
%$n'sn'an ;$n#ri$*. P$nu#u%an #$rjadi $#ia ;$n#ri$* !$*$!as dan #$anan ;$n#ri$*
#urun di (a,a" #$anan ar#a dan ar#$ri %u*!na*is. Ka#u% yan' #$r#u#u% !$n+$'a" dara"
!$n'a*ir dari ar#$ri $ ;$n#ri$*.
Sirui# L$n'a% A*iran Dara"Siru*asi %u*!nar ;$n#ri$* anan %aru)%aru a#riu! iri
Siru*asi sis#$!i ;$n#ri$* iri s$!ua r'an jarin'an $+ua*i %aru)%aru a#riu!
anan
S$!ua %$!(u*u" dara" yan' !$!(a,a dara" $*uar dari jan#un' dina!aan $&+(&-
dan yan' !$!(a,a dara" dari r'an dan jarin'an $!(a*i $ jan#un' dina!aan (,$.
Ar#$ri ($r+a(an')+a(an' !$!($n#u +a(an' *$(i" $+i* yan' dis$(u# $&+(&-*.(. V$na
($r+a(an')+a(an' !$!($n#u (,.$. Ar#$ri* dan ;$nu*a !$!($n#u +a(an')+a(an' *$(i"
$+i* yan' dis$(u# )$'-.(&.
Dara" yan' $!(a*i dari siru*asi sis#$!i !asu $ a#riu! anan !asu !$*a*ui 2
;$na ($sar yai#u ;$na a;a su%$rir yan' !$n'$!(a*ian dara" dari *$;$* di a#as jan#un' dan;$na a;a in<$rir dari *$;$* di (a,a" jan#un'. Dara" yan' !asu $ a#riu! anan #$*a"
10
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 11/39
$!(a*i dari jarin'an #u(u"- di!ana si'$n #$*a" dia!(i* darinya dan ar(ndisida
di#a!(a"an $ da*a!nya. Dara" yan' #$rd$si'$nasi %arsia* ini !$n'a*ir dari a#riu! anan
$ da*a! ;$n#ri$* anan- yan' !$!!%anya !$nuju $&+(&- '.0*,$.-%- yan' !$!($n#u 2
+a(an' yan' ($rja*an $ !asin')!asin' dari $dua %aru. 9adi- sisi kanan jantung menerma
darah dari sirkulasi sistemik dan memompanya ke dalam sirkulasi paru.
Di da*a! %aru- dara" #$rs$(u# $"i*an'an ar(ndisida $s#ra dan !$ny$ra% %asan s$'ar si'$n s$($*u! di$!(a*ian $ a#riu! iri !$*a*ui ;$na %u*!na*is yan'
da#an' dari %aru. Dara" aya si'$n yan' $!(a*i $ a#riu! iri ini s$*anju#nya !$n'a*ir $
da*a! ;$n#ri$* iri- rn''a %$!!%a yan' !$ndrn' dara" $ s$*uru" sis#$! #u(u"
$+ua*i %aru. 9adi- sisi kiri jantung menerima darah dari sirkulasi paru dan memompanya ke
dalam sirkulasi sistemik. Sa#u ar#$ri ($sar yan' !$!(a,a dara" !$njau"i ;$n#ri$* iri
ada*a" $*&+$. Ar#a ($r+a(an')+a(an' !$njadi ar#$ri)ar#$ri ($sar yan' !$ndara"i ($r(a'ai
r'an #u(u".
$r($da dari siru*asi %aru- di!ana s$!ua dara" !$n'a*ir $ %aru- siru*asi sis#$!i
da%a# di%andan' s$(a'ai sua#u ran'aian ja*ur s$jajar. S$(a'ian dari dara" yan' di%!%a
*$" ;$n#ri$* iri !$n'a*ir $ ##- s$(a'ian $ 'inja*- s$(a'ian $ #a- dan s$(a'ainya. 9adi
s$#ia% (a'ian #u(u" !$n$ri!a dara" s$'arG dara" ar#$ri yan' sa!a #ida !$n'a*ir dari r'an$ r'an. S$*)s$* jarin'an di da*a! r'an #$rs$(u# !$ny$ra% si'$n dari dara" dan
!$n''unaannya un#u !$n'sidasi nu#ri$n un#u !$n'"asi*an $n$r'i. Dara" yan' #$*a"
"i*an' andun'an si'$nnya s$(a'ian dan !$n'a*a!i %$nin'a#an andun'an
ar(ndisida $!(a*i $ sisi anan jan#un'- yan' $!(a*i !$!!%anya $ %aru.
Kn#rasi 9an#un'
Eksitasi Atrium
P#$nsia* asi yan' ($rasa* dari ndus sinua#ria*is ndus SA- sua#u da$ra" $+i*
"usus di dindin' a#riu! naan d$a# %in#u !asu ;$na a;a su%$rir !u*a)!u*a !$ny$(ar
$ dua a#riu! dan di%$r+$%a# *$" ($($ra%a ja*ur %$n'"an#ar "usus.
J$.& $,+$&$+&-0 #$r($n#an' dari ndus SA di da*a! a#riu! anan $ a#riu! iri.
Kar$na ja*ur ini d$n'an +$%a# !$n'"an#aran %#$nsia* asi dari ndus SA $ ujun'
ja*ur di a#riu! iri !aa '$*!(an' $si#asi da%a# !$ny$(ar !$*in#asi #au# +$*a" di
s$*uru" a#riu! iri %ada saa# yan' sa!a d$n'an $si#asi !$*$(ar $ s$*uru" a#riu!
anan. 4a* ini !$!as#ian (a",a $dua a#riu! #$rd$%*arisasi un#u ($rn#rasi
s$+ara ($rsa!aan.
J$.& $,+$&,*#% #$r($n#an' dari ndus SA $ ndus AV. Ndus a#ri;$n#riu*ar
ndus AV ada*a" sua#u ($ras $+i* s$*)s$* ## jan#un' "usus yan' #$r*$#a di dasar
a#riu! anan d$a# s$%#u!- #$%a# di a#as %$r#$!uan a#riu! dan ;$n#ri$*. Ndus AV
ada*a" sa#u)sa#unya #i#i n#a *is#ri an#ara a#riu! dan ;$n#ri$*. 9a*ur %$n'"an#ar an#arndus !$n'ara"an %$ny$(aran %#$nsia* asi yan' ($rasa* dari ndus SA $
ndus AV un#u !$nja!in n#rasi s$u$nsia* ;$n#ri$* s$#$*a" n#rasi a#riu!.
D$n'an di%$r+$%a# *$" ja*ur ini- %#$nsia* asi #i(a di ndus AV da*a! 0!d$#
s$#$*a" ndus SA !$*$%asan !ua#annya.
Hantaran antara Atrium dan Ventrikel
P#$nsia* asi di"an#aran s$+ara r$*a#i< *a!(a# !$*a*ui ndus AV. K$*a!(a#an ini!$n'un#un'an ar$na !$!($ri ,a#u (a'i ;$n#ri$* un#u #$risi %$nu".
11
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 12/39
Eksitasi Ventrikel
S$#$*a" #$r#unda di ndus AV- i!%u*s *a*u !$n'a*ir +$%a# !$nuruni s$%#u! !$*a*ui
+a(an' anan dan iri ($ras 4is dan !$ny$(ar $ s$*uru" !yardiu! ;$n#ri$* !$*a*ui
s$ra# Purinj$. K$($radaan sis#$! ini !$!%$r+$%a# dan !$n'rdinasian %$ny$(aran
$si#asi ;$n#ri$* un#u !$!as#ian (a",a $dua ;$n#ri$* ($rn#rasi s$(a'ai sa#u
$sa#uan.
Si*us 9an#un'
Si*us jan#un' #$rdiri dari sis#* n#rasi dan %$n'sn'an dan dias#* r$*asasi
dan %$n'isian yan' ($r'an#ian. Kn#rasi #$rjadi ar$na %$ny$(aran $si#asi $ s$*uru"
jan#un'- s$!$n#ara r$*asasi !$n'iu#i r$%*arisasi ## jan#un'.
unyi 9an#un'
unyi jan#un' yan' nr!a* yan' da%a# did$n'ar d$n'an s#$#s% ada 2- yai#u (unyi
jan#un' %$r#a!a dan (unyi jan#un' $dua. unyi jan#un' %$r#a!a ($rnada r$nda"- *$!(u#-
dan r$*a#i< *a!a (unyi H. . unyi jan#un' $dua !$!i*ii nada *$(i" #in''i s$r#a *$(i"
sin'a# dan #aja! (unyi H#. unyi jan#un' %$r#a!a ($rai#an d$n'an %$nu#u%an a#u%
AV a#u% !i#ra* dan #rius%id - s$!$n#ara (unyi jan#un' $dua ($r"u(un'an d$n'an %$nu#u%an a#u% s$!i*unar a#u% ar#a dan %u*!na*is. P$!(uaan a#u% #ida
!$ni!(u*an suara a%a%un.
12
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 13/39
unyi dis$(a(an
*$" '$#aran yan' #$r($n#u di
da*a! dindin' ;$n#ri$*
dan ar#$ri ($sar s$,a#u
a#u% !$nu#u%- (uan *$" a#u%
i#u s$ndiri. Kar$na a#u% AV
!$nu#u% %ada %$r!u*aan
n#rasi ;$n#ri$*- s$,a#u#$anan ;$n#ri$* %$r#a!a a*i !$*$(i"i #$anan a#riu!- !aa (unyi
jan#un' %$r#a!a !$nandaan a,i#an sis#* ;$n#ri$*. Ka#u% s$!i*unar !$nu#u% %ada
%$r!u*aan r$*asasi ;$n#ri$*- s$,a#u #$anan ;$n#ri$* iri dan anan !asin')!asin' #urun
di (a,a" #$anan ar#a dan ar#$ri %u*!na*is- ar$na i#u (unyi jan#un' $dua !$nandaan
a,i#an dias#* ;$n#ri$*.
"!2 D(8-,-%- #$, ).$%-8-)$%- $&-+0-$
A! DEFINISI ARITMIA
Ari#!ia ada*a" 'an''uan ira!a jan#un'- sua#u ndisi di !ana jan#un'
($rd$nyu# #ida !$n$n#u. Ira!a jan#un' !un'in #$r*a*u +$%a# #aiardia- #$r*a*u
*a!(a# (radiardia a#au #ida #$ra#ur.
B! KLASIFIKASI ARITMIA
Ari#!ia da%a# di (a'i !$nuru# d$nyu# jan#un' yai#u #aiardia d$nyu# jan#un'
+$%a# dan (radiardia d$nyu# jan#un' *a!(a#- d$n'an ni*ai nr!a* ($risar 70)100
B= !$ni#.
1. Taiardia ari#!ia
a. Su%ra;$n#ri+u*ar #a+"y+ardia
&ai#u j$nis ari#!ia yan' di#andai d$n'an #i!(u*nya d$nyu# jan#un'
+$%a# s$+ara !$ndada yan' ($rasa* dari s$ra!(i jan#un'. Di #andai d$n'an
%$ru(a"an <r$u$nsi jan#un' yan' !$ndada ($r#a!(a" +$%a# !$njadi
($risar an#ara 160)2?0=!$ni#. $%isd$ s$ran'an (isa ($r*an'sun' s$*a!a
($($ra%a d$#i "in''a ($($ra%a "ari.
1
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 14/39
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 15/39
/$ja*a3
<i(ri*asi ;$n#ri$* !$ny$(a(an $#ida sadaran s$!$n#ara. 9ia #ida
di (a#i %$nd$ri#a (iasanya !$n'a*a!i n;u*si dan ($r$!(an' !$njadi
rusanya #a s$#$*a" 6 !$ni# ar$na si'$n #ida *a'i !$n+a%ai #a.
K$!a#ian aan s$'$ra !$n'iu#i.
d. A#ria* <*u##$r
S$%$r#i yan' #$r+$r!in dari na!anya- da*a! ndisi ini s$ra!(i
jan#un' ($rd$nyu#- !$ni!(u*an d$nyu# yan' #$ra#ur +$%a# yai#u s$(anya 00
a*i da*a! sa#u !$ni#. dari d$nyu# i#u di#$rusan $ (i*i- s$"in''a
!$n'"asi*an d$nyu# 100)160 !$ni# s$+ara #$ra#ur.
/$ja*a3
• Pa*%i#asi %$rasaan yan' ua# dari d$nyu# jan#un' yan' +$%a# a#au
J($rd$(arJ da*a! dada
• S$sa na%as-K$*$!a"an a#au $su*i#an ($r*a"ra'a-Ny$ri dada-Pusin'
a#au %in'san-K$*$*a"an-K$(in'un'an
$. Fi(ri*asi a#ria*
Ini j$nis ari#!ia yan' u!u! #$rjadi- #$ru#a!a %ada ran' d$,asa *anju#
usia. Pada <i(ri*asi a#ria*- s$ra!(i jan#un' ($rd$nyu# +$%a# yai#u 00)700
d$nyu# %$r!$ni# yan' a+au. i*i ju'a !$!%$r+$%a# d$nyu#an s$"in''a
!$ni!(u*an ira!a jan#un' yan' #ida #$ra#ur irr$'u*ar dan +$%a#. %$ny$(a(
u#a!a <i(ri*asi a#ria* ada*a" 3P$nyai# jan#un' is$!i- Tir#sisis-
P$nyai# a#u% !i#ra*- ardi!i%a#i.
/$ja*a3
16
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 16/39
Pa*%i#asi %$rasaan yan' ua# dari d$nyu# jan#un' yan' +$%a# a#au
J($rd$(arJ da*a! dada-S$sa na%as- K$*$!a"an a#au $su*i#an ($r*a"ra'a-
Ny$ri dada- Pusin' a#au %in'san- K$*$*a"an- K$(in'un'an
2. radiardia ari#!ia
a. Sinus (rady+ardia
Ada*a" <r$u$nsi d$nyu# jan#un' yan' *a!(a# s$(a'ai ai(a# sinya*
dari ndus sina#ria* yan' !$*a!(a#- yai#u di (a,a" 70 B= !$ni#.
Sinus (radiardi %ada a#*$# ada*a" nr!a* di #$!uan. ar$na yan' #$r*a#i"
!$!%unyai #nus ;a'a* yan' !$nin'a#- yan' !$n'ai(a#an #$rjadinya sinus
(radiardia yan' <isi*'is.
/$ja*a3
T$anan dara" r$nda"- In#*$ransi #$r"ada% *a"ra'a- %in'san-
$*$*a"an- %usin'- ;$r#i'- rasa rin'an di $%a*a rasa Sai#=ny$ri didada- s$sa
na<as- d$nyu# jan#un' #a $ra#uran
(. Si+ Sinus Syndr!$
Sick Sinus Syndrome #$r!asu $#ida nr!a*an yan' ($r;ariasi s$a*i
dari <un'si nr!a* pacemaker . Sindr! ini da%a# !$ny$(a(an d$#a jan#un'
yan' *a!(a# s$+ara %$r!an$n sinus (radiardi a#au sua#u (*ad$ %$nu"
an#ara %a+$!a$r dan a#riu! %$na"anan sinus di!ana i!%u*s dari pacemaker
'a'a* un#u !$!(ua# a#riu! ($rn#rasi.
/$ja*a *inis
anya j$nis sick sinus syndrome #ida !$ni!(u*an '$ja*a #$#a%i
$+$%a#an jan#un' r$nda" yan' !$n$#a% !$ny$(a(an $*$!a"an dan
$*$#i"an. Pin'san da%a# #$rjadi jia $+$%a#an !$njadi san'a# *a!(a#.
K$+$%a#an jan#un' yan' #in''i s$rin' dirasaan %$nd$ri#a s$(a'ai %a*%i#asi.
+. 4a!(a#an a#ri;$n#iu*$r a#ri;$n#ri+u*ar (
4a!(a#an a#ri;$n#iu*$r (* AV $ra% !$njadi %$ny$(a( (radiardia !$si%un *$(i" jaran' di(andin'an d$n'an $*ainan <un'si ndus
17
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 17/39
SA. P$ny$(a( #$rs$rin' (* AV ada*a" (a#)(a#an- %rs$s d$'$n$ra#i<-
%$nyai# jan#un' rn$r dan $<$ sa!%in' #indaan %$rasi jan#un'.
/$ja*a *inis
Sa!a d$n'an (radiardi *ainnya yai#u %usin'- *$!as "a!%ir %in'san-
%in'san- dan adan')adan' $!a#ian !$ndada.
/an''uan ini di(a'i !$njadi (* AV d$raja# 1- (* AV 2- dan (* AV d$raja# ##a*.
- * A; d$raja# 1
* AV d$raja# 1 (i*a s$!ua i!%u*s dari a#riu! da%a# di"ana#ran $
;$n#ri$* d$n'an ,a#u "an#aran *$(i" *a!a %ada EK/ in#$r;a* PR0-20
d$#i. K$*ainannya (iasanya %ada #in'a# ndus AV dan jaran' %ada
sis#$! 4is)Purinj$. Kar$na s$!ua i!%u*s dari a#riu! da%a# di"an#aran
$ ;$n#ri$* !aa #ida !$ni!(u*an '$ja*a.
- * AV d$raja# 2
Pada $adaan ini #ida s$!ua i!%u*s dari a#riu! da%a# di"an#aran
!$*a*ui ndus AV dan sis#$! 4is)Purinj$ $ ;$n#ri$*.
$rdasaran r$a!an EK/ $*ainan ini da%a# di$*!%an !$njadi
#i%$ M(iz# I #i%$ ,$n+$(a+" dan #i%$ M(iz# II. Pada #i%$ !(iz# I
#$rda%a# %$!anjan'an in#$r;a* PR yan' %r'nsi< s$($*u! #$rjadinya
"a!(a#an ##a*. Lasi $*ainan ini (iasanya di #in'aa# ndus AV.
S$dan'an %ada #i%$ M(iz# II #$rda%a# "a!(a#an i!%u*s dari a#riu! yan'
in#$r!i#$n di!ana i!%u*s dari a#riu! #i(a)#i(a #ida da%a# di"an#aran $
;$n#ri$*. Pada #i%$ ini *asi "a!(a#an ada*a" infranodal %ada sis#$!
4is)Purinj$. /$ja*a yan' !un+u* san'a# ($r'an#un'an %ada ($sarnya
*aju ;$n#ri$*. 9aran' (* AV d$raja# 2 !$ni!(u*an '$ja*a.
- * A; d$raja# +!%*$#$ "$ar# (*
i*a "an#aran i!%u*s dari a#riu! sa!a s$a*i #ida da%a# !$n+a%ai
;$n#ri$* dis$(u# (* AV d$raja# (* AV ##a*. Pada $adaan ini *aju
;$n#ri$* #$r'an''u %ada %a+$!a$r +adan'an subsidiary pacemaker
yan' !$n'a!(i* a*i". i*a *asi "a!(a#an ($rada di AV nd$ !aa *aju
;$n#ri$* (iasanya +uu% un#u !$!%$r#a"anan +ura" jan#un'. Na!un
*asi "a!(a#an ($rada di(a,a" ndus AV in<randa* $ra%
!$ni!(u*an 'an''uan "$!dina!i ar$na *ajunya san'a# %$*an 50
a*i %$r !$ni#.
18
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 18/39
"!3 ETIOLOGI DAN PATOFISIOLOGI ARITMIA
E+-*.*9-Ari#!ia da%a# #$rjadi ar$na ada yan' !$!%$n'aru"i $*!% s$*)s$* yan' !$!%unyai
au#!a#isi#as dan sys#$! %$n'"an#arnya-yai#u 3
1. P$rsara<an au#n! dan (a#)(a#an.
2. Ran'san'an dari *uar jan#un' s$%$r#i %a+$ !a$r.
. K$*ainan jan#un' s$%$r#i jarin'an jan#un' yan' a(nr!a*=d$'$n$ra#i;$.
5. P$radan'an jan#un'- !isa*nya d$!a! r$u!a#i- %$radan'an !iard !iardi#is
ar$na in<$si.
6. /an''uan siru*asi rn$r a#$rs*$rsis rn$r a#au s%as!$ ar#$ri rn$r-
!isa*nya is$!ia !iard- in<ar !iard.
7. /an''uan $s$i!(an'an $*$#r*i# "i%$ra*$!ia- "i%a*$!ia.
8. /an''uan %sin$ur#i dan susunan sara< %usa#.
?. /an''uan !$#a(*i asidsis- a*a*sis.
:. /an''uan $ndrin "i%$r#iridis!$- "i%#iridis!$.
10. /an''uan ira!a jan#un' ai(a# 'a'a* jan#un'.
11. /an''uan ira!a jan#un' ar$na ardi!i%a#i a#au #u!r jan#un'.
1?
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 19/39
Pa#<isi*'iDi da*a! jan#un' #$rda%a# s$*)s$* yan' !$!%unyai si<a# au#!a#isasi ar#inya da%a#
d$n'an s$ndirinya s$+ara #$ra#ur !$*$%asan ran'san'. I!%u*s yan' di "asi*an dari s$*)s$*
ini aan di'unaan un#u !$ns#i!u*us ## jan#un' un#u !$*auan n#rasi.
S$*)s$* #$rs$(u# ada*a" SA nd$- AV nd$- und*$ 4is- dan s$ra(u# Purinj$$. S$+ara
nr!a*- i!%u*s aan di "asi*an *$" SA nd$- yan' $!udian di#$rusan $ AV nd$- (und*$
"is- dan #$ra"ir $ s$ra(u# %urinj$. T$rjadinya ari#!ia da%a# dis$(a(an *$" ($r(a'ai
<a#r. Fa#r yan' %$r#a!a ia*a" !$nurunnya <un'si SA nd$- s$"in''a AV nd$
!$n'"asi*an i!%u*s s$ndiri- i!%u*s ini aan di#$rusan s$%$r#i (iasanya sa!%ai $ s$ra(u#
%urinj$. Pada s$ra(u# %urinj$ aan di#$ri!a 2 i!%u*s yan' ($rasa* dari SA nd$ dan AV
nd$ s$"in''a !$ny$(a(an !$anis!$ r$$n#ry. K$dua- i!%u*s yan' di"asi*an *$" SA
nd$- aan #$r"a!(a# %ada %$r+a(an'an SA nd$ Sinus arr$s# s$"in''a i!%u*s #ida sa!%ai
$ AV nd$- !aa AV nd$ s$+ara #!a#is aan !$n'"asi*an i!%u*s s$ndiri s$"in''a
#i!(u* ju'a ira!a jan#un' #a!(a"an. P$n'"a!(a#an i!%u*s #ida "anya da%a# #$rjadi %ada
%$r+a(an'an SA nd$- #$#a%i da%a# #$rjadi %ada (und*$ "is ju'a.
/an''uan ira!a jan#un' s$+ara $*$#r<isi*'i da%a# dis$(a(an *$"3
1. /an''uan %$!($n#uan ran'san'
/an''uan ini da%a# #$rjadi s$+ara a#i< a#au %asi<. i*a 'an''uan ran'san'
#$r($n#u s$+ara a#i< di *uar uru#an jaras "an#aran nr!a*- s$rin'a*i !$ni!(u*an
'an''uan ira!a $#%iG dan (i*a #$r($n#u s$+ara %asi< s$rin' !$ni!(u*an escaperythm ira!a %$n''an#i.
- Ira!a $#%i #i!(u* ar$na %$!($n#uan ran'san' $#%i s$+ara a#i< dan
<$n!$na r$$n#ry.
- Escape beat d$nyu# %$n''an#i di#i!(u*an (i*a ran'san' nr!a* #ida a#au
($*u! sa!%ai %ada ,a#u #$r#$n#u dari ira!a nr!a*- s$"in''a (a'ian jan#un'
yan' ($*u! a#au #ida !$nda%a# ran'san' i#u ($$rja s$+ara au#!a#is un#u
!$n'$*uaran ran'san'an in#rinsi yan' !$!a+u jan#un' ($rn#rasi. Kn#rasi
ini*a" yan' di$na* s$(a'ai d$nyu# %$n''an#i escape beat .
1:
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 20/39
- Active ectopic firing #$rjadi %ada $adaan di !ana #$rda%a# $naian $+$%a#an
au#!asi %$!($n#uan ran'san' %ada s$(a'ian ## jan#un' yan' !$*$(i"i
$adaan nr!a*- a#au !$n'a#asi ira!a nr!a*.
- Reentry #$rjadi (i*a %ada s$(a'ian ## jan#un' #$rjadi (*ad$ unidirectional
(*ad$ #$r"ada% ran'san' da*a! ara" an#$'rad- di !ana ran'san' dari ara" *ain
da%a# !asu $!(a*i s$+ara r$#r'rad !$*a*ui (a'ian yan' !$n'a*a!i (*ad$
#adi- s$#$*a" !asa r$<ra#$rnya di*a!%aui 'a!(ar 1. K$adaan ini !$ni!(u*an
ran'san' (aru s$+ara $#%i ectopic beat .
- i*a reentry #$rjadi s$+ara +$%a# dan ($ru*an')u*an' a#au #ida #$ra#ur %ada
($($ra%a #$!%a#- !aa da%a# !$ni!(u*an $adaan #aiardia $#%i a#au
<i(ri*asi.
2. /an''uan %$n'"an#aran ndusi ran'san'
. /an''uan %$!($n#uan dan %$n'"an#aran ran'san'
/an''uan ira!a jan#un' da%a# #$rjadi s$(a'ai ai(a# 'an''uan %$!($n#uan
ran'san' ($rsa!a 'an''uan "an#aran ran'san'.
6.5 PEMERIKSAAN FISIK DAN PENUN9AN/
A,$0,(%-% P(0(&-)%$$, 8-%-) #$, P(0(&-)%$$, '(,,;$,9
A&-+0-$
A! A,$0,(%-%
1. K$*u"an u#a!a
. Ri,aya# !$dis di!asa *a*u
5. Ri,aya# $*uar'a- %$$rjaan-dan ssia*
6. Ri,aya# $*uar'a d$n'an "i%$r#$nsi- dia($#$s- s#r$- a#au $!a#ian diniC M$r-
#$r!asu *a!a dan ju!*a"nya 1 %a="ari un#u 1 #a"un 1 %a)#a"un dan nsu!sia*"*. P$$rjaan G s#r$s- uran' ($r'$ra a#au a#i<.
B! PEMERIKSAAN FISIK
1. P$!$risaan U!u! /a!(ar 0a
Tan'an Tr$!rG siansis %$ri<$r ,arna (iru- d$si"$!'*(in.6 '=dL- !isa*nya
;asns#rusi- sy- 'a'a* jan#un'G #ida #$r*i"a# %ada an$!ia- %u*sasi a%i*$r
(an#a*an au uin+$s si'nG r$'ur'i#as ar#a- #ir#sisisG s%*in#$r
"$!rr"a'$ di(a,a" uu #rau!a- $ndardi#is in<$#i<G jari #a(u" /a!(ar
0a.
20
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 21/39
@aja" dan *$"$r P$risa*a" njun'#i;a un#u an$!iaG *ida" (i(ir un#u siansis
s$n#ra*G $*%a !a#a un#u B$n#$*as!a %*a unin'G "i%$r*i%id$!iaG r$#ina
un#u $rusaan ai(a# "i%$r#$nsi. P$risa %$!($saran $*$njar '$#a" ($nin' a#au
#irid- dan #anda)#anda %$nyai# sis#$!i.
A(d!$n Pa*%asi %$!($saran a#au ny$ri #$an "a#i "$%a#!$'a*i- asi#$s
%$nin'a#an >VP- 'a'a* jan#un'- s%*$n!$'a*i $ndardi#is in<$#i<.
Es#r$!i#as (a,a"- %$r'$*an'an ai Ni*ai*a" $d$!a dan #anda)#anda %$nyai#
;asu*ar %$ri<$r.
2. Nadi 'a!(ar 0(
Laju nadi saa# is#ira"a# ada*a" 70):0 a*i=!$ni# !$*a!(a# s$irin' usia %ada saa# a#*$#.
andin'an nadi %ara radia*is d$n'an d$nyu#an a%$s %$nundaan d$*ay !isa*nya %ada
<i(ri*asi a#riu! dan <$!ra*=$s#r$!i#as (a,a" %$nundaan d$*ay a#$rs*$rsis-s#$nsis ar#a. P$ru(a"an <r$u$nsi nadi saa# ($rna<as ada*a" nr!a* ari#!ia sinus.
• D$nyu# ir$'u*$r R$'u*ar*y irr$'u*arG !isa*nya %ada $s#rasis#* !$n'"i*an'an
saa# a#i;i#as- (*ad$ jan#un' d$raja# dua. Irr$'u*ar*y irr$'u*arG !isa*nya
<i(ri*asi a#riu! #ida ($ru(a" d$n'an a#i;i#as.
• Kara#$r ar#is $r'$*!(an' #"r$ady a#au *$!a"G 'a'a* jan#un'- sy-
%$nyai# a#u(G d$n'an %$nin'a#an *a!(a#G s#$ansis ar#a. Kua#=!$n'"$n#a
(undin'G +ura" #in''i diiu#i *$" %$nurunan #aja! *a%s- ,a#$r "a!!$r
+ura" san'a# #in''i r$'ur'i#asi a#u% ar#a. $ru(a")u(a" *$!a"=ua# %u*sus
a*#$rnans 'a'a* jan#un' iri ($daan d$n'an %u*sus (i'$!inus- d$nyu# nr!a*diiu#i *$" d$nyu# %r$!a#ur yan' *$!a". Pu*sus %aradsus- d$nyu# yan' j$*as
!$*$!a" saa# ins%irasiG #a!%nad$ jan#un'- as!a ($ra#- %$riardi#is r$s#ri#i<.
. T$anan dara"
Saa# is#ira"a#- #$anan sis#*i ar#$ria* d$,asa nr!a*nya 160!!4'- dias#*i
:0!!4'. Sis#*i !$nin'a#an s$irin' usia. Sis#*i da%a# !$nin'a# ai(a# ansi$#as.
• T$anan ;$na ju'u*aris 9VP /a!(ar 0d P$n'uuran #$anan a#riu! anan
s$+ara #ida *an'sun'. 9VP !$nin'a# %ada 'a'a* jan#un' dan $*$(i"an ;*u!$.
/$*!(an' Qa ($sar "i%$r#$nsi %u*!na*- s#$nsis a#u( %u*!na*- s#$nsis#rius%id '$*!(an' Q; ($sar r$'ur'i#asi #rius%id. Tida ada Qa <i(ri*asi a#riu!.
5. P$!$risaan dada
Psisi %asi$n d$n'an nya!an %ada #$!%a# #idur d$n'an dada !$!($n#u sudu#
56d$raja#. P$risa*a"a adanya %aru# ($as %$!($da"an- dan d$<r!i#as !isa*nya ($n#u
#n'.
• Pa*%asi G D$nyu#an a%$s- (iasanya %ada ruan' s$*a i'a $*i!a- 'aris
!id*a;iu*ar ar$a !i#ra*. M$n'"i*an' ($si#as- "i%$rin<*si- $<usi %*$ura.
T$r'$s$rG ardi!$'a*i- %n$u!#ras. Ta%%in' !$ny$n#aG s#$nsis !i#ra*.
/andaG "i%$r#r<i ;$n#ri$*. 4$a;in' san'a# ua# dan s#a(i* $*$(i"an #$anan
21
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 22/39
"i%$r#$nsi- s#$nsis ar#a. Paras#$rna* "$a;$G "i%$r#r<i ;$n#ri$* anan. T"ri**
ada*a" !ur!ur yan' !$ra(a ar$na ($rsi<a# ua#
• Ausu*#asi $r"u(un'an d$n'an d$nyu#.
A%).+$%- D$(&$<=D$(&$< J$,+,9P$!$risa "arus ($rada %ada sisi anan %asi$n s$!$n#ara %asi$n ($r(arin' #$*$n#an'.
9ia #ida %ada $#in''ian yan' #$%a#- #$!%a# #idur "arus dis$suaian s$"in''a %$!$risa
($rada da*a! %sisi yan' nya!an. P$!$risa "arus !$nd$n'aran di da$ra" ar#a- %u*!na*-
#rius%id dan !i#ra*. T$#a%i %$!$risa #ida (*$" !$!(a#asi ausu*#asinya %ada da$ra"
#$rs$(u#. P$!$risa s$"arusnya !u*ai %ada sa*a" sa#u da$ra" dan !$n''$raan s#$#s%nya
s$dii# d$!i s$dii# dari sa#u da$ra" $ da$ra" *ain di %r$rdiu!. Da$ra")da$ra" ini #$*a"
di#$#$n#uan un#u !$!($rian s#andarisasi.
K$#ia !$nd$n'aran %ada as%$ dan (a#as s#$rna* (a,a" iri d$n'an ($* s#$#s%-
%$!$risa "arus !$n$n#uan a%aa" a%aa" ada S a#au S5.
isin' jan#un' da%a# #$rs$(ar *uas. O(s$r;asi yan' %$n#in' ada*a" un#u !$n$n#uan
#$!%a# di!ana (unyi #$rs$(u# %a*in' ua# a#au %a*in' j$*as #$rd$n'ar. Tida ada dindin'aus#i didada. isin' yan' "as #$rd$n'ar dias%$ d$n'an %$ny$(aran $ asi*a da%a#
#$rd$n'ar di *$"$r- jia +uu% ua#. Da*a! +n#" ini (isin' i#u !un'in #$rd$n'ar %a*in'
ua# dias%$ dan asi*a.
P*%-%- A%).+$%- S+$,#$&
E!%a# %sisi s#andar un#u ausu*#asi- yai#u3
• T$*$n#an'
• D$u(i#us *a#$ra* iri
•
Dudu #$'a *urus
• Dudu- !$!(un'u $ d$%an
S$!ua da$ra" %r$rdia* di%$risa $#ia %asi$n #$*$n#an' . d$n'an !$!aai +ara
sis#$!a#is- %$!$risa !u*ai %ada da$ra" ar#a a#au as%$ dan d$n'an +$r!a# !$nd$n'aran
(unyi jan#un'. S$#$*a" s$!ua da$ra" di%$risa- %asi$n disuru" un#u ($r(arin' %ada sisi iri
#u(u"nya. S$aran' %$!$risa "arus !$*$#aan s#$#s%nya di as%$ un#u !$nd$n'aran
adanya (isin' dias#*i ($rnada r$nda" ar$na s#$nsis !i#ra*- yan' %a*in' (ai did$n'ar ($*
s#$#s%. K$!udian %asi$n di!in#a dudu #$'a dan s$!ua da$ra" di%$risa d$n'an
dia<ra'!a s#$#s%. A"irnya %asi$n di!in#a un#u !$!(un'uan $ d$%an. Pasi$n
di!in#a un#u !$n'$*uaran na<as dan $!udian !$na"annya $#ia %$!$risa- d$n'andia<ra'!a- !$nd$n'aran (isin' dias#*i ($rnada #in''i ar$na r$'ur'i#asi ar#a %ada s$*a
i'a $dua dan $#i'a- anan dan iri.
P(,9$&< P(&,$'$%$,
P$!$risaan "arus !$!($rian %$r"a#ian "usus $%ada in#$nsi#as (unyi jan#un'.
K$(anyaan (isin' a#au (unyi jan#un' yan' ($rasa* dari jan#un' anan aan !$n'ua# d$n'an
ins%irasi. Ini ($rai#an d$n'an !$nin'a#nya a*iran $!(a*i dara" yan' #$rjadi d$n'an
ins%irasi yan' !$n'ai(a#an !$nin'a#nya $*uaran ;$n#ri$* anan. Disa!%in' i#u- S a#au
S5 yan' ($rasa* dari jan#un' anan ju'a aan !$n'ua# s$*a!a ins%irasi
P(,(,+$, W$)+ P(&-%+->$=P(&-%+->$ J$,+,9
Un#u !$na<siran (unyi)(unyi jan#un' d$n'an #$%a#- %$!$risa "arus da%a#
!$n$n#uan ,a#u %$ris#i,a)%$ris#i,a da*a! si*us jan#un'. >ara yan' %a*in' #$%a# da%a#dianda*an un#u !$n'$na*i S1 dan S2 ada*a" !$n$n#uan ,a#u #$rjadinya (unyi i#u d$n'an
22
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 23/39
!$!%a*%asi ar#$ri ar#is. S$!$n#ara #an'an anan %$!$risa !$n'u(a")u(a" %sisi
s#$#s%- #an'an iri di*$#aan %ada ar#$ri ar#is %asi$n. unyi yan' !$nda"u*ui d$nyu#
ar#is ada*a" S1. S2 #$rd$n'ar s$#$*a" d$nyu# #$rs$(u#. &an' %a*in' %$n#in' ada*a" anda "arus
!$!aai d$nyu# ar#is (uan d$nyu# radia*. K$#$r*a!(a#an ,a#u dari S1 sa!%ai d$nyu#
radia* ($r!ana- s$"in''a aan #$rjadi $sa*a"an da*a! %$n$n#uan ,a#u ini.
P(,#()$+$, ,+) A%).+$%- /$,9 C(&0$+Sa!%ai %$!$risa ($r%$n'a*a!an da*a! %$!$risaan jan#un'- ia "arus !$!$risa
(unyi)(unyi jan#un' d$n'an +ara yan' diuraian da*a! Ta($* 11)8. P$!$risa "arus
!$n+ura"an ,a#unya %ada s$#ia% da$ra" s$($*u! !$*anju#an $ da$ra" s$*anju#nya. Ia
"arus !$nd$n'aran ($($ra%a si*us jan#un' %ada #ia% %sisi un#u !$!(ua#nya yain
!$n'$nai (s$r;asi yan' di*auan- yan' !$n+au% $<$ %$rna%asan.
U&$-$, 0(,9(,$- -%-,9 ;$,+,9
9ia #$rda%a# (isin' jan#un'- %$r"a#ian "arus diara"an $%ada +irri)+iri s$(a'ai ($riu# 3
• @a#u da*a! si*us jan#un'
• Lasi
• P$ny$(aran
• La!anya
• In#$nsi#as
• #in''i nada
• ua*i#as
• "u(un'annya d$n'an %$rna%asan
• "u(un'annya d$n'an %sisi #u(u"
,a#u (isin' di%andan' dari sudu# sis#* a#au dias#*$ ada*a" san'a# %$n#in'3 a%aa"
(isin' sis#*i !u*ai #i!(u* ($rsa!a)sa!a d$n'an- a#au s$#$*a" s1Ca%aa" ia ($ra"ir
s$($*u!- ($rsa!a)sa!a d$n'an- a#au s$#$*a" s2C A%aa" (isin' i#u !$n$%a#i s$*uru" %$rid$
sis#*iC isin' yan' #$rjadi s$%anjan' sis#* dis$(u# "*sis#*i a#au %anis#*i. isin' ini
!u*ai #i!(u* ($rsa!a)sa!a d$n'an s1 dan ($ra"ir s$#$*a" s2. isin' $j$si sis#*i !u*ai
#i!(u* s$#$*a" s1 dan ($ra"ir s$($*u! s2. A%aa" (isin' i#u "anya #$rjadi %ada a,a*
sis#*-!idP*%-%- E$.$%-
T(.(,+$,9 S1 %ada s$!ua da$ra"
S2 %aad s$!ua da$ra"
isin' a#au (unyi sis#*i %ada s$!ua da$ra"
D()-+% .$+(&$. )-&- P$ris#,a)%$ris#i,a dias#*i %ada a%$ d$n'an
!$!aai ($* s#$#s%
D#) +(9$) S1 %ada s$!ua da$ra"
S2 %aad s$!ua da$ra"
isin' a#au (unyi sis#*i %ada s$!ua da$ra"
isin' a#au (unyi dias#*i %ada s$!ua da$ra"
D#) +(9$),9)) )( #('$, P$ris#i,a)%$ris#i,a dias#*i %ada (asis
2
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 24/39
jan#un' !$!aai dia<ra'!a s#$#s%
sis#*$- a#au (a'ian a"ir sys#*$C A%aa" (isin' i#u !$n$#a% s$%anjan' s$*uru" %$rid$
dias#*i+. isin' s$%$r#i i#u dis$(u# "*dias#*i.
Di da$ra" !ana (isin' %a*in' (ai did$n'arC
P$ny$(aran (isin' da%a# !$!($ri %$#unju !$n'$nai %$ny$(a(nya. A%aa" (isin' i#u!$ny$(ar $ asi*aC L$"$rC Pun''un'C
In#$nsi#as (isin' di '*n'an dari I da!%ai VI- ($rdaasaran $ua#an yan' !ain
($r#a!(a". Sys#$! %$n''*n'an ($riu# ini- !$si%un un- ($r<un'si s$(a'ai a*a#
!uniasi d$n'an ran'*ain !$n'$nai in#$nsi#as (isin'.
I. In#$nsi#as #$r$nda"- s$rin' #ida #$rd$n'ar *$" %$!$risa yan' ($*u! ($r%$n'a*a!an
II. In#$nsi#as r$nda"- (iasanya da%a# did$n'ar *$" %$!$risa yan' ($*u! ($r%$n'a*a!an
III. In#$nsi#as s$dan' #an%a #"ri**
IV. In#$nsi#as s$dan' dan'an #"ri**
V. isin' ua# yan' da%a# did$n'ar (i*a s#$#s% di*$#aan di dada. $rai#an d$n'an
#"ri**.
VI. In#$nsi#as #$rua#3 da%a# did$n'ar s$,a#u s#$#s% dian'aa# dari dada. $rai#an
d$n'an #"ri**.
isin' da%a# di*uisan- !isa*nya- s$(a'ai d$raja# HII=VI- d$raja# II)III=VI. Tia% (isin'
yan' ($rai#an d$n'an #"ri** %a*in' !$!%unyai d$raja# IV=VI. P$r*u $#a"ui (a",a (isin'
d$raja# IV=VI *$(i" ua# dari %ad (isin' d$raja# II=VI "anya ar$na ada #ur(u*$nsi yan' *$(i"
($sar. K$dua)duanya !un'in !$!%unyai !ana *inis- !un'in %u*a #ida. P$nu*isan HVIdi%aai ar$na ada sys#$! %$n''*n'an *ain yan' uran' %%u*ar yan' !$!aai "anya
$!%a# a#$'ri.
Kua*i#as (isin' da%a# di*uisan s$(a'ai H ($r'$!uru" ru!(*in'- H!$niu%(*,in'-
Hasar - H !usi$*- Hs$%$r#i (unyi !$sin !a+"in$ry- a#au Hasar s$%$r#i !$n''aru#
s+ra#+"y.
T;$, A%).+$%-
Tujuan %ada a"ir ausu*#asi ada*a" a'ar da%a# !$*uisan "a*)"a* ($riu# ini3
• In#$nsi#as S1 di s$!ua da$ra"
• In#$nsi#as S2 di s$!ua da$ra"
• >iri)+iri s$#ia% (unyi sis#*i
• >iri)+iri s$#ia% (unyi dias#*i+
C! P(0(&-)%$$, P(,,;$,9 K$&#-*$%).$&
P$!$risaan %$nunjan' u#a!a un#u %$nyai# ardi;asu*ar ada*a" $*$#rardi'ra!
EK/- rn#'$n dada- dan $ardi'ra!. P$!$risaan *ainnya yai#u uji EK/ saa# *aa#i"an-
%$!an#auan #$anan dara" a!(u*a#ri- dan a#$#$risasi d$n'an an'i'ra<i rn$r a#au %u*!na*.
25
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 25/39
1. E*$#rardi'ra! EK/
T$s EK/ 12 sada%an yan' s#andar- %$nd$- dan di*a*uan da*a! $adaan is#ira"a#
aan !$d$#$si (*ad$ ndusi dan %$ru(a"an ai(a# $rusaan ## !isa*nya %as+a)MI.
EK/ ini su*i# !$nd$#$si $jadian in#$r!i#$n s$%$r#i ari#!ia %arsis!a*- yan'
!$!(u#u"an %$!an#auan n#inu d$n'an #$s 4*#$r %$n+a#a#an EK/ a!(u*a#ri s$*a!a25ja!. Pada #$s #*$ransi *a#i"an- ($(an $rja s$+ara %r'r$si<- dan EK/ !$!an#au d$%r$si
ST dan ari#!ia ai(a# is$!ia yan' ($r"u(un'an d$na'an %$nyai# ar#$ri rn$r.
K!%n$n '$*!(an' %ada EK/ !$ru%aan 'a!(aran dari3
1. /$*!(an' P
M$ru%aan 'a!(aran %rs$s d$%*arisasi A#riu!
Ni*ai nr!a* 3
) L$(ar 0-12 d$#i
) #in''i 0- !i*i;*#
) s$*a*u di *$ad II
) s$*a*u ) di *$ad A;r
2. K!*$ RS !$ru%aan sis#* ;$n#ri$* d$%*arisasi ;$n#ri$* *$(ar nr!a* 0-07)
0-10 d$#i dan #$rdiri dari3
- /*!(an' 3 d$<*$si n$'a#i;$ %$r#a!a- !$ru%aan d$%*arisasi s$%#u! in#$r;$n#ri$*
yan' #$ra#i;asi dari iri dan anan- durasi nr!a* $+ua*i sada%an III dan aVR uran'
dari 0.05 d$#i 1 #a $+i* dan #in''inya uran' dari s$%$r#i'a #in''i dari '$*!(an'
R %ada sada%an ($rsan'u#an.
- /$*!(an' R3 d$<*$si %si#i< %$r#a!a. D$<*$si $dua dis$(u# R.
- /$*!(an' S3 d$<*$si n$'a#i< %$r#a!a s$*a!a R. D$<*$si $dua dis$(u# '$*!(an' S.
. /$*!(an' T !$ru%aan r$%*arisasi ;$n#ri$*- (iasanya #in''i uran' dari 6 !!
%ada sada%an $s#r$!i#as a#au 10 !! %ada sada%an %r$rdia*. /$*!(an' T (isa
%si#i<- n$'a#i< a#au (i<asi.
5. P$ny$(a( #$rjadinya '$*!(an' U !asi" n#r;$si- sa*a" sa#u #$ri !$ny$(u#
'$*!(an' U #$rjadi ar$na r$%*arisasi #$rs$(u# purkinje. $n#u nr!a* (u*a#- $+i*
dan a!%*i#ud uran' dari 1-6 !!.
6. In#$r;a* PR !$ru%aan +$r!inan d$%*arisasi a#riu! %*us %$r*a!(a#an <isi*'is di
nda* AV dan ($ras 4is-ni*ai nr!a* 0-12)0-20 d$#i.
7. S$'!$n PR di($n#u dari a"ir '$*!(an' P sa!%ai d$n'an a,a* !%*$ RS dan
!$ru%aan %$n$n#u 'aris is$*$#ris.
8. S$'!$n ST !$ru%aan #anda a,a* r$%*arisasi ;$n#ri$* iri dan anan. Ti#i an#ara
%$r#$!un a"ir !%*$ RS dan a,a* s$'!$n ST dis$(u# J point . 9ia j %in
26
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 26/39
di(a,a" 'aris is$*$#ris dis$(u# d$%r$si j point dan jia dia#as 'aris 'aris is$*$#ris
dis$(u# $*$;asi j point .
?. In#$r;a* T !$ru%aan a#i;i#as ##a* ;$n#ri$* !u*ai dari d$%*arisasi "in''a
*$%ra*isasi ;$n#ri$*. Diuur !u*ai a,a* !%*$ RS "in''a a"ir '$*!(an' T.
durasi nr!a* #$r'an#un' dari u!ur- j$nis $*a!in dan d$nyu# jan#un'. Ra#a)ra#a
uran' dari 0-? d$#i.
GAMBARAN EKG NORMAL
INTERPRETASI EKGS$+ara sis#$!a#is- in#$r%r$#asi EK/ di*auan d$n'an !$n$n#uan 3
A 3 Ri#!$ a#au ira!a jan#un'
3 Fr$u$nsi *aju RS
> 3 Mr<*'i '$*!(an' P +ari #anda $*ainan a#riu! iri a#au a#riu! anan
D 3 In#$r;a* PR
E 3 K!%*$s RS
o Asis jan#un'
o A!%*i#ud +ari #anda "i%$r#r<i ;$n#ri$* iri =;$n#ri$* anan
o Durasi
o Mr<*'i ada a#au #ida '$*!(an' %a#*'is a#au '$*!(an' R #in''i diV1
F 3 S$'!$n ST a%aa" ada #anda is$!ia-injuri a#au in<ar !iard
/3 /$*!(an' T
4 3 In#$r;a* T
I 3 /$*!(an' U
A!M(,(,+)$, I&$0$ J$,+,9
Kara#$ris#i sinus ri#!$ 3
- Laju 3 70)100B=!$ni#- Ri#!$ 3 In#$r;a* P)P R$'u*$r-In#$r;a* R)R r$'u*ar
27
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 27/39
- /$*!(an' P 3 %si#i< u%ri'"# di sada%an II -s$*a*u diiu#i !%*$s RS
- PR in#$r;a* 3 0-12) 0-20 d$#i dan ns#an dari ($a# # ($a#.
- Durasi RS 3 uran' dari 0-10 d$#i $+ua*i ada 'an''uan ndusi in#ra;$n#ri$*.
-
B!M(,(,+)$, 8&()(,%- ;$,+,9 4.$; ?RS5
Ada !$#d$ yai#u 3
1. Ti'a ra#us 00 di (a'i ju!*a" #a ($sar an#ara R)R.
2. S$ri(u *i!a ra#us 1600 di(a'i ju!*a" #a $+i* an#ara R)R. 4i#un' ju!*a" '$*!(an' RS da*a! 7 d$#i-$!udian dia*ian 10-a#au da*a! 12
d$#i dia*ian d$n'an 6.
C!M*&8*.*9- 9(.*0$,9 P
$r(a'ai !r<*'i '$*!(an' P
D!M(,(,+)$, I,+(&$. PR
28
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 28/39
E!A,$.-%-% )*0'.()% ?RS
Ana*isis #$rdiri dari 3
- Menentukan aksis jantung
Su!(u jan#un' asis di#$n#uan d$n'an !$n'"i#un' ju!*a" r$su*#an d$<*$si %si#i<
dan n$'a#i;$ !%*$s RS ra#a)ra#a di sada%an I s$(a'ai su!(u B dan sada%an aVF
s$(a'ai su!(u &.Asis nr!a* ($risar an#ara )0 sa!%ai 110.$($ra%a %$d!an yan' da%a# di'unaan un#u !$n$n#uan asis jan#un' ada*a" 3
a. i*a "asi* r$su*#an sada%an I %si#i< dan aVF %si#i<-!aa su!(u asis ($rada
%ada %sisi nr!a*.
(. i*a "asi* r$su*#an sada%an 1 %si#i< dan aVF n$'a#i;$- jia r$su*#an sada%an II
%si#i< 3asis nr!a*-#$#a%i jia sada%an II n$'a#i;$ !aa d$;iasi asis $ iri
LADL$<# aBis d$;ia#in-($rada %ada sudu# )0 sa!%ai ):0.
+. i*a "asi* r$su*#an sada%n 1 n$'a#i< dan aVF %si#i<-!aa d$;iasi asis $ anan
RADRi'"# aBis d$;ia#in ($rada %ada sudu# 110 sa!%ai 1?0.
d. i*a "asi* r$su*#an sada%an I n$'a#i<dan aVFn$'a#i<-!aa d$;iasi asis anan
a#as-($rada %ada sudu# ):0 sa!%ai 1?0.
Dis$(u# ju'a da$ra" !ans *and.
EERAPA >ONTO4 /AMARAN IRAMA 9ANTUN/
1. Ta"iardi SinusST
Kri#$ria 3
- Ira!a 3 T$ra#ur
- Fr$u$nsi 3 100)160B= !$ni#
- /$*!(an' P 3 nr!a*-s$#ia% '$*!(an' P di iu#i '$* RS-T
- In#$r;a* PR 3Nr!a* 0-12)0-20 d$#i
- /$*!(an' RS 3Nr!a* 0-07)0-12d$#i
2. radiardi Sinus
2?
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 29/39
Kri#$ria3
- Ira!a 3#$ra#ur
- Fr$u$nsi 4R 370B=!$ni#
- /$*!(an' P 3nr!a*- s$#ia% '$*!(an' P s$*a*u diiu#i '$* RS
- In#$r;a* PR 3Nr!a* 0-12)0-20 d$#i
- /$*!(an' RS 3Nr!a* 0-07)0-12d$#i
. Ari#!ia sinus
- Ira!a 3 #ida #$ra#ur
- Fr$u$nsi 4R 3 (iasanya an#ara 70)100B=!$ni#
- /$*!(an' P 3 nr!a*-s$#ia% '$*!(an' P di iu#i '$* RS-T
- In#$r;a* PR 3Nr!a* 0-12)0-20 d$#i
- /$*!(an' RS 3Nr!a* 0-07)0-12d$#i
5. K!%*$s a#ria* %r$!a#ur$
P$ny$(a( #$rs$rin' ada*a" !$anis!$ r$)$n#ry.
Kri#$ria3
Laju 3 (iasanya 70)100B=!$ni#-(isa saja *!(a#-jia *$(i" dari 100B=!$ni#
dis$(u# #aiardia a#ria*.
- Ira!a 3(isa ir$'u*$r
- /$*!(an' P 3 uuran -($n#u- ara" (isa ($ru(a" dari ($a# # ($a#.
- In#$r;a*PR 3 ($r;ariasidurasi RS3 0-10 d$#i a#au uran' $+ua*i ada %$r*a!(a#an
ndusi in#ra;$n#riu*$r.
6. Taiardi su%ra;$n#iu*ar3
Kri#$ria3
- Laju 3100)260B=!$ni#- Ira!a 3r$'u*ar
2:
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 30/39
- /$*!(an' P 3 adan' '$*!(an' P #u!%an' #indi" d$n'an '$*!(an' T dan
dis$(u# '$*!(an' P.
- Durasi RS 3 0-10 d$#i a#au uran' $+ua*i ada %$r*a!(a#an ndusi
in#ra;$n#riu*$r.
7. Taiardi a#ria*
Kri#$ria3- Ira!a 3#$ra#ur
- Fr$u$nsi 4R 3160)260B=!$ni#
- /$*!(an' P G suar di*i"a#-adan' #$r*i"a# #$#a%i $+i*
- In#$r;a* PR 3 #ida da%a# di"i#un' a#au !$!$nd$
- /$*!(an' RS 3 nr!a* 0-07)0-12 d$#i.
8. F*u##$r a#ria*
F*u##$r a#riu! diai(a#an adanya sirui# r$)$n#ry yan' "as dan $(anyaan !$*i(a#an
a#riu! anan.
Kri#$ria3
- Laju 3*aju a#ria* 250)560B=!$ni#
- Ira!a 3 ira!a a#ria* #$ra#ur #$#a%i ira!a ;$n#ri$* (isa #$ra#ur a#au #ida
#$r'an#un' ndusi a#au (* a#ri;$n#riu*ar.
- /$*!(an' P 3 #ida (isa diid$n#i<iasi dan ($r($n#u 'i'i '$r'aji.- In#$r;a* PR 3 #ida (isa diuur.
?. Fi(ri*asi a#riu!3
Kri#$ria3
- Laju 3 *aju a#ria* 120)1?0B=!$ni#-*aju ;$n#ri$* ($r;ariasi
0
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 31/39
- Ira!a 3 ira!a ;$n#ri$* #ida #$ra#ur
- /$*!(an' P 3Ta da%a# diid$n#i<iasi
- In#$r;a* 3 #ida da%a# di"i#un'
- /$*!(an' RS 3Nr!a*
:. Taiardi ;$n#ri$*
Kri#$ria3
- Ira!a 3 #$ra#ur - Fr$u$nsi 4R 3 .100B=!$ni#
- /$*!(an' P 3 #ida #$r*i"a#
- In#$r;a* PR 3#ida ada
- /$*!(an' RS3 0-12 d$#i
10. Fi(ri*asi ;$n#ri$*
Kri#$ria 3
- Ira!a 3 #ida #$ra#ur
- Fr$u$nsi 4R 3#ida da%a# di"i#un'
- /$*!(an' P 3 Tida ada
- In#$r;a* PR 3 Tida ada
- /$*!(an' RS3 #ida da%a# di"i#un'-($r'$*!(an' dan #ida #$ra#ur.
1
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 32/39
2. Rn#'$n radi'ra<i dada
Rn#'$n dada +"$s# )ray !$ru%aan a*a# dia'ns#i yan' $s$nsia*. >R inisia* di
(ua# %ada ara" %s#$r)an#$rir PA- d$n'an %asi$n ($rdiri #$'a dan %ada ins%irasi %$nu".
a. M$nunjuan s$+ara dia'ra!a#is s#ru#ur u#a!a di!ana a(nr!a*i#as yan' ($sar
da%a# #$rd$#$si- !isa*nya %$!($saran rn''a jan#un' dan %$!(u*u" u#a!a- s$r#asua#u >R PA yan' nr!a*.
. Eardi'ra<i dan U*#rasn'ra<i D%%*$r
E*$#rardi'ra<i da%a# di'unaan un#u %$!($saran jan#un' dan '$raan jan#un'
a(nr!a*- s$r#a un#u !$%$riraan <rasi $j$si. Sua#u d$nyu# u*#arsaund s$($sar 2-6
M4z di"asi*an *$" sua#u #rans!i#$r)%$n$ri!a %i$z$*$#ri %ada dindin' dada- dan
di%an#u*an $!(a*i *$" s#ru#ur in#$rna*.
5. P$!$risaan dara".
P$!$risaan ini di*auan un#u !$!$risa adar ($($ra%a ;aria(*$ da*a! dara" s$%$r#i
$*$#r*i# dan adar "r!n #irid- "asi* yan' a(nr!a* aan !$nin'a#an $!un'inan
anda !$nd$ri#a ari#!ia jan#un'.
6. F# Rn#'$n dada.
P$!$risaan ini ($r'una un#u !$n'$#a"ui s#ru#ur rn''a dada s$%$r#i %aru %aru dan
jan#un'- dari %$!$risaan ini da%a# di *i"a# a%aa" anda !$n'a*a!i %$!($saran jan#un'
a#au #ida.
7. E+"+ardi'ra%"y.
P$!$risaan ini !$n''unaan '$*!(an' suara un#u !$!%$r*i"a#an 'a!(aran dari
jan#un' anda. E+"+ardi'ra%"y !$!($rian in<r!asi #$n#an' uuran s$r#a ($n#u dari
jan#un' anda dan s$($ra%a (ai ruan' jan#un' s$r#a a#u% a#u% jan#un' ($$rja.
P$!$risaan ini ju'a da%a# !$n'id$n#i<iasi ar$a jan#un' yan' s$dii# !$nda%a#an a*iran
dara"- ar$a dari ## jan#un' yan' #ida ($rn#rasi d$n'an (ai ju'a da%a# di $#a"ui dari
%$!$risaan ini- dan $rusaan yan' s$($*u!nya #$*a" #$rjadi.
8. Ka#$#$risasi-
Ka#$#$risasi jan#un' ada*a" is#i*a" u!u! yan' di'unaan un#u ran'aian %rs$dur
%$n+i#raan un#u !$!asuan a#$#$r $ da*a! (i*i a#au %$!(u*u" dara" jan#un'. Pada
saa# a#$#$r ($rada di %sisi yan' #$*a" di#$n#uan- !aa a*a# #$rs$(u# da%a# di'unaan
un#u !$*asanaan s$ju!*a" %rs$dur %$!$risaan *$(i" *anju# dan #$ra%i s$%$r#i
an'i'ra<i rn$r coronary angiography- an'i%*as#i angioplasty dan %$!asan'an
a#u% (ua#an balloon valvuloplasty.
?. An'i'ra<i.
P$!$risaan ini !$n''unaan za# n#ras dan sinar "usus yan' da%a# !$nunjuan
s#ru#ur dari ar#$ri rn$r. Un#u !$!(ua# za# n#ras !asu da*a! ar#$ri rn$r- d#$r
2
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 33/39
anda aan !$*auan %rs$dur yan' di s$(u# an'i'ra<i rn$r. S$(ua" sa*uran #i%is dan
<*$si($* yan' dis$(u# a#$#$r di !asuan $da*a! %$!(u*u" dara" %ada *$n'an anda a#au
*i%a#an %a"a a#au *$"$r. Sa*uran #$rs$(u# di drn' !$nuju ar#$ri rn$r anda dan za#
n#ras di *$%asan $da*a! a*iran dara". Sinar "usus aan !$r$a! saa# za# n#ras
!$n'a*ir $ da*a! ar#$ri rn$r. 4a* ini aan !$!%$r*i"a#an su!(a#an %ada ar#$ri
rn$r yan' da%a# !$ny$(a(an s$ran'an jan#un'.
6.6 PENATALAKSANAAN DAN KOMPLIKASI
PENATALAKSANAAN TA>4&ARR4&TMIA ARITMIA RITME >EPAT
.U'$/$ P(,(9$<$,
U%aya %$n+$'a"an un#u !$n'"indari %$nyai# jan#un' di!u*ai d$n'an !$!%$r(aii
'aya "idu% dan !$n'$nda*ian <a#r risi s$"in''a !$n'uran'i %$*uan' #$r$na %$nyai##$rs$(u#.
U%aya %$n+$'a"an da*a! ran'a %aradi'!a s$"a# ardi;$su*ar da%a# di'a!(aran s$(a'ai
($riu# 3
U%aya yan' di%$r*uan Oran' s$"a# #an%a
Fa#r R$si
Suda" ada <a#r r$si
#$#a%i ($*u! sai#
1. M$r Tida !$r
!$n'anjuran Oran'
*ain a'ar #ida !$r
$r"$n#i !$r
s$#$rusnya
2. Knsu!si Maanan Maanan s$"a# /izi
s$i!(an' !$!$risa
adar *$s#$r* dan
'u*a dara"
i*a ada dis*i%id$!ia
!$*auan di$#. Dan
a*au %$r*u d$n'an (a#
un#u !$n+a%ai sasaran
adar)adar *$s#$r*
yan' dianjuran
M$!$risa adar *i%ids$+ara #$ra#ur
i*a ada dia($#$s
!$*auan di$# dan *a"
ra'a yan' dianjuran
!$!$risa adar 'u*a
dara" dan <un'si 'inja*
s$+ara #$ra#ur.
. T$anan Dara" M$!$risa #$anan
dara" s$($*u! usia $rjadan s$($*u! usia 50
i*a ada "i%$r#$nsi-
!$!$risa #$anan dara"#$ra#ur dan !$nja*ani
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 34/39
#a"un %$n'(a#an
5. $ra# adan M$!$*i"ara ($ra# (adan
id$a*
M$!$*i"ara ($ra# (adan
id$a*
6. A#i<i#as <isi dan
O*a" ra'a
4idu% s$"ari)"ari yan'
a#i<- ja*an s$#ia% "ari
dai*y ,a*
4idu% s$"ari)"ari yan'
a#i< dan *a" ra'a
#$ra#ur s$suai anjuran.
7. R$*asasi 4indari "idu% s#r$s dan
s$*a*u ada $'ia#anr$*asasi dan #idur yan'
+uu%
4indari "idu% s#r$s dan
s$*a*u ada $'ia#anr$*asasi dan #idur yan'
+uu%
P(,9*$+$, A&-+0-$
P$n'(a#an ari#!ia ($r;ariasi- ($rdasaran '$ja*a)'$ja*a dan risi ari#!ia. Ari#!ia
asi!#!a#i #an%a risi s$rius #ida !$!$r*uan %$n'(a#an. Ari#!ia si!#!a#i !un'in
!$!$r*uan %$ra,a#an un#u !$nin'a#an ua*i#as "idu%. Ari#!ia yan' ($r%#$nsi!$n'an+a! ji,a !$!$r*uan %$n'(a#an.
P$n'(a#an diara"an s$suai %$ny$(a(. 9ia %$r*u- da%a# di'unaan #$ra%i an#iarr"y#"!ia
s$+ara *an'sun'- an#ara *ain d$n'an (a# an#iarr"y#"!ia- ardi;$rsi)d$<i(ri*asi- %a+$!a$r-
a#au !(inasi. Pasi$n d$n'an ari#!ia yan' !$ny$(a(an a#au ($r%#$nsi !$ny$(a(an
'$ja*a "$!dina!i "arus di*aran' !$n'$!udi sa!%ai ada r$s%ns %$n'(a#an yan' (ai.
8.2.1 K*asi<iasi O(a# An#i Ari#!ia
K$(anyaan (a# an#iarr"y#"!i di$*!%an $ da*a! 5 $*as u#a!a *asi<iasi Vau'"an
@i**ia!s ($rdasaran $<$ $*$#r<isi*'i dan !$anis!$ $rjanya. Aan #$#a%i "arus*a"di$#a"ui (a#)(a# da*a! sa#u $*as s$sun''u"nya ($r($daG sua#u (a# !un'in $<$#i< dan
a!an (a'i %asi$n #$r#$n#u- #$#a%i yan' *ain ($*u! #$n#u.
Ta($* 8)1. K*asi<iasi (a# an#iari#!ia ($rdasaran !$anis!$ $rjanya Vau'"an)@i**ia!s
K$*as M$anis!$ $rjanya O(a#
I )O(a# s#a(i*isasi !$!(ran) )M$n'"a!(a# sa*uran na#riu! yan' +$%a# yan'
5
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 35/39
!$ny$(a(an%$n'uran'an <r$u$nsi <as$
d$%*arisasi %#$nsia* asi jan#un' dan
!$!%$r*a!(a# "an#aran
I a )M$n'uran'i <r$u$nsi d$%*arisasi dan $+$%a#an"an#aran
)M$!%$r%anjan' !asa r$<ra#$r $<$#i<
)Kuinidin- %raina!id-
dis%ira!id
I ( )M$!%$r%$nd$ *a!a %#$nsia* asi
)M$nin'a#an !asa r$<ra#$r r$*a#i<
Lidain- #ainid-
<$ni#in- !$si*$#in
I + O(a# s#a(i*isasi !$!(ran *ainnya Enainid- <*$ainid-
ind$ainid-
%r%a<$nn- si($nz*in
II )O(a# %$n'"a!(a# $#a)Adr$n$r'i
)M$n'"a!(a# $rja $*$#r<isi*'i ran'san'an
adr$n$r'i
Pr%an**- as$(u#**-
$s!**
III M$!%$r*$(ar *a!a %#$nsia* asi d$n'an
!$!%$r%anjan' r$%*arisasi
A!idarn- (r$#i*iu!-
s#a**- d<$#i*id-
i(u#i*id
IV )M$n'"a!(a# arus !asu a*siu! yan' *a!(a#
)M$nurunan $+$%a#an d$%*arisasi dias#*i si!%u*sinus
)M$n$an "an#aran- !$nin'a#an !asa r$<ra#$r
da*a! si!%u* A)V
V$ra%a!i*- di*#iaz$!
V )M$!%$r*a!(a# ;$n#ri+u*ar ra#$ Di'i#a*is- Ad$nsin
O$+ A,+-+$)-$&-+0-$
4asi* #$ra%i #$r(ai da%a# di%$r*$"- (i*a dia'nsis ari#!ia yan' #$%a# di#$'aan-
ar$na ($($ra%a (a# *$(i" $<$#i< a#au (a"an "a!%ir s%$si<i un#u ari#!ia #$r#$n#u.
Disa!%in' i#u indiasi ($r(a'ai (a# an#i)#aiari#!ia ($r;ariasi j$*as- #$r'an#un' a#as s$(a(
yan' !$ndasari (a'i #aiari#!ia. O(a# an#i)#aiari#!ia yan' *azi! di'unaan !$n+au% 3
/*isida jan#un'- Kuinidin- Lidain- Praina!id- F$ni#in dan Pr%an**.
O(a# an#i)#aiari#!ia yan' (aru !$n+au% 3
6
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 36/39
r$#i*iu!- Dis%ira!id- V$ra%a!i*- A!idarn- A%rindin- Tainid- Enainid- F*$ainid-
E#!zin- As$ainid- M$si*$#in- M$#%r**- S#a**- Pir!$n*- Si($nz*in- Lrainid-
Pr%a<$nn dan As$(u#**
A.$+
A*a# yan' ju'a di'unaan da*a! asus)asus 'an''uan ri#!$ jan#un' ada*a" !irect"current
#!$ cardioversion"defibrillation
Upaya Rehabilitatif
R$"a(i*i#asi ardi;asu*$r yan' id$a* ada*a" !$ru%aan %r'ra! un#u !$n+$'a"
#$rjadinya %$nyai# jan#un'- *$" ar$na i#u "arus di!u*ai s$ja !asa ana)ana.
Un#u %$nd$ri#a yan' s$dan' da*a! %$ra,a#an s$(ainya di%u#usan *$" d#$r yan'
!$ra,a#nya- yan' !$n'$na* ndisi %$nd$ri#a. S$+ara 'aris ($sar #$rda%a# <as$ (a'i
%$nd$ri#a yan' s$dan' da*a! %$ra,a#an yai#u3
1. R$"a(i*i#asi dini di ru!a" sai# s$*a!a 1)2 !in''u
2. R$"a(i*i#asi di ru!a"- !$!%$rsia%an %$nd$ri#a un#u $!(a*i ($$rja
r$#urn # ,r s$*a!a 2) 7 !in''u
. R$"a(i*i#asi *anju#an u# %a#i$n# s$*a!a "idu%.
Pr'ra! r$"a(i*i#asi #ida (isa di%isa"an dari %r'ra! *a#i"an <isi $B$r+is$- *$"
s$(a( i#u $dua "a* #$rs$(u# "arus !$njadi sa#u (a'ian $'ia#an di da*a! !$n'$**ar$"a(i*i#asi ardi;asu*$r. L$(i" uran' 20 #a"un %$n$*i#ian #$n#an' %r'ra! *a#i"an jas!ani
di($r(a'ai #$!%a# (ai un#u ran' nr!a* !au%un %$nd$ri#a %$nyai# jan#un' !$!($rian
"asi* yan' %si#i<- #$ru#a!a #a!%a %$r(aian %ada "$!dina!i yai#u %$nurunan d$nyu#
nadi dan #$anan dara" %ada ,a#u is#ira"a# !au%un %ada ,a#u *a#i"an jas!ani- 'a!(aran
is$!ia %ada EK/ !$njadi *$(i" rin'an- !ain ($ruran'nya ari#!ia yan' di#i!(u*an *$"
*a#i"an jas!ani- %$r(aian %si*'is da*a! ar#i !ain ($ruran'nya si<a# d$%r$si- ansi$#as
d**.
Kns$% ini di#$ra%an %ada %r'ra! r$"a(i*i#asi- s$"in''a a#i<i#as <isi #ida *a'i !$ru%aan
"a* yan' di%an#an' - !a*a" %$!u*an'an %$nd$ri#a dari ru!a" sai# di%$r+$%a# a'ar $!udian
da%a# di($rian *a#i"an <isi yan' #$rara" un#u !$!%$r+$%a# %$!u*i"an dari sisa)sisa %$nyai# s$+ara <isi*'is !au%un %si*'is s$"in''a da%a# ($r<un'si $!(a*i di
!asyaraa#.
Lan'a")*an'a" yan' "arus di#$!%u"3
1. S$*$si %$n'$*!%an an''#a
2. M$n$n#uan dsis *a#i"an
. M$n$n#uan ($n#u)($n#u *a#i"an
5. E;a*uasi
7
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 37/39
Pr'ra! *a#i"an 3
1. M$n'"i#un' d$nyu# nadi a,a*- un#u !$n'$#a"ui ndisi ardi;asu*$r saa#
i#u.
2. S$na! %$!anasan ($ru%a *a#i"an %$r$'an'an dis$r#ai *a#i"an %$rna<asan yan' ($r*an'sun' s$i#ar 6)10 !$ni#.
. La#i"an u#a!a ($ru%a ja*an ai- j''in'- *ari- ($rs$%$da s$i#ar 20)0 !$ni#-
s$suai d$n'an dsis *a#i"an.
5. S$na! %$ndin'inan ($ru%a *a#i"an %$rna<asan a#au%un #$ni)#$ni r$*asasi
s$*a!a 6)10 !$ni#.
6. M$n'"i#un' nadi a"ir *a#i"an
La#i"an !ini!a* di*auan a*i s$!in''u d$n'an #$ra#ur- d$n'an $#aa#an *a#i"an #ida (*$" uran' dari 80 da*a! s$(u*an.
Pr'ra! *a#i"an (a'i %$nd$ri#a %$nyai# ardi;asu*$r "arus di*auan d$n'an
%$n'a,asan dan !ni#rin' yan' +$r!a#- ar$na i#u %$#u'as yan' !$*asanaannya "arus
!$!a"a!i !asa*a" #$rs$(u#.A'ar %r'ra! ini ($rja*an d$n'an (ai di(u#u"an #$na'a3
1. D#$r S%$sia*is 9an#un' s$(a'ai nsu*$n 1ran'
2. D#$r u!u! s$(a'ai %$n'a,as "arian 1ran'
. P$ra,a# yan' !$n'uasai $'a,a#darura#an dan !$ny$nan'i *a" ra'a s$suai
ju!*a" %$s$r#a
Disa!%in' i#u di%$r*uan %u*a sarana yan' !$!adai- dian#aranya3
a. Ruan'an *a#i"an
(. A*a# *a#i"an $r'+y+*$- #r$ad!i**-d**
+. Du!$n un#u !ni#rin' dan $;a*uasi.
8
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 38/39
KOMPLIKASI ARITMIA
Ari#!ia #$r#$n#u da%a# !$nin'a#an risi !$n'$!(an'an ndisi s$%$r#i3
• S#r$. /a'a* jan#un'.
• #aiardia ;$n#ri$* ($r$*anju#an s$rin'a*i !$!(uru !$njadi <i(ri*asi ;$n#ri$*.
• T$anan dara" !$nurun s$+ara dras#is-
• ira!a jan#un' da%a# !$njadi ($'i#u a+au s$"in''a !$ny$(a(an $!a#ian
!$ndada.
?
7/17/2019 aritmia
http://slidepdf.com/reader/full/aritmia-5690c05040bd8 39/39
BAB 6
KESIMPULAN AKHIR
Rudy !$nd$ri#a ari#!ia- #indaan yan' "arus di*auan ada*a" !$!($rian (a# an#i ari#!ia