ari Ürünlerinin İnsan sağlığı ve beslenme açısından Önemi

7/31/2019 Ari rnlerinin nsan Sal ve Beslenme Asndan nemi

1/53

T.CULUDA NVERSTES

ZRAAT FAKLTES

ZRAAT MHENDSL ZOOTEKN BLM

BTRME DEV(TEZ)

ARI RNLERNN NSAN SALIINDAVE BESLENMESNDE

NEM

HAZIRLAYAN

BAHADIR MEYDAN

RENC NUMARASI

050750122

BURSA2012
http://www.uludaguniversitesi.org/wp-content/uploads/uludag_uni_fakultesi_logo.jpg


2/53

NDEKLERARI RNLERNN NSAN SALII VE BESLENMES

AISINDAN NEM

GR1.BAL1.1 BALIN BLEM1.2 BALIN NSAN SALIINA ETKLER1.3 BESLENMEDEK NEM1.4 BALIN KULLANIM ALANLARI

2. ARI ST2.1 ARI STNN BLEM2.2 ARI STNN NSAN SALIINDA ETKLER

2.3 ARI STNN KULLANIM EKL2.4 SAF ARI STNN PAZARA SUNUM EKL

3. ARI ZEHR3.1 ARI ZEHR BLEM VE ZELLKLER3.2 ARI ZEHRNN TIBB TARH3.3 ARI ZEHRNN TEDAVDE KULLANIMI3.4 ARI ZEHRNN KULLANILDII DURUMLAR3.5 PAZARA SUNUM EKL

4. PROPOLS4.1 PROPOLSN BLEM4.2 PROPOLSN NSAN SALIINA ETKLER4.3 PROPOLSN KULLANILMA EKLLER4.4 PROPOLSN KULLANIM ALANLARI4.4 PROPOLS LE YAPILAN RNLER

5. POLEN5.1 POLENN BLEM5.2 POLENN NSAN SALIINDA ETKLER5.3 POLENN KULLANIM ALANLARI

6. BALMUMU6.1 BALMUMUNUN BLEM6.2 BALMUMUNUN FZYOLOJK ETKLER6.3 BALMUMUNUN KULLANILMA ALANLARI

TEEKKRKAYNAKLAR


3/53

ARI RNLERNN NSAN SALII VE BESLENMESAISINDAN NEM

GiriZengin bitki gen kaynana sahip olan lkemizin tm blgeleri arcilik

yapmak iin uygun bir ekolojik yapya sahip bulunmaktadr.ar genmerkezlerinden biri saylan Trkiye 4.2 milyon koloni varl 67 bin ton balve 3500 ton balmumu retimi ve 11.0 milyon dolar deerinde arclk rn

d satm ile sayl lkeler arasnda bulunmaktadr.Aricilik faaliyetleri sonucu,insan sagligi aisindan ok nemli rnler retilmektedir.arclk rnlerinintedavi amacyla kullanlmas ok eski zamanlara dayanmakla birlikte bukonuda arastrmalarn yaplmas ve apiterapi merkezlerinin kurulmasylagnmzde de gncelliini korumaktadr . son yllarda dnya da zellikle inde Apiterapi ad verilen ar rnleri ile tedavi yntemleri hzl bir gelimegstermitir.lkemizde ise ar rnlerinin sala faydal olduu bilinmekle

birlikte bu rnlerin tbbi zellikleriyle ilgili yeterli aratrmalaryaplmamaktadr.bal polen, propolis, ar st,ar zehiri gibi arclk rnleri

eitli hastalklarn tedavisinde kullanlmaktadr.Bu rnlerden propolismkemmel antibiyotik olarak ar st , zengin enerji ve hormon kaynaolarak bilinmekte ve besleyici deeri yksek olan bal ve polen de yine birgrup hatalk ve enfeksiyonlarn tedavisinde kullanlmaktadr.

1.BALBal bal arlar tarafndan salglanan invertaz enzimi ile bitki

nektarlarndan retilen tatl,aromatik ve viskz bir urup olaraktanmlanmaktadr(Akpnar 2002).Bal ilk defa kimin ne zamn ve nasl bulduu

bilinmemekle birlikte aratrmalar spanya da Valencia eyaletinde buluna

Arona maarasnn bal toplayan kz resminin a6 bin yl ncesine ait olduunugstermektedir. Kendi tarihimize baktmzda,Kagarl Mahmutun aklamalarna gre Trkler ilk zamanlar bal ar yag olarak tanmlamlar,sonralar Bat Trkleri tarafndan gnmzde kullanlan adyla bal demeye

baslamslardr. Baln Anadoluda beslenmede nemli rol oynadg kesindir.atalky duvar sslemelerinde iekler ve zerlerindeki bcek resimlerignmzden 8-9 bin yl ncesinde bile Anadoluda baln arlar tarafndanieklerden toplandgnn bilindigi ve beslenmede nemli bir yeroluturduunun gstergesidir (tles 1999).Tarih boyunca bala hekimlertafndan ayr bir nem verilmitir. Romal hekimler , baln ok kuvvetli bir

panzehir olduunu, Hipokrates baln hava ve suya e deerliliini


4/53

,Msrl,Yunanl, Arap hekimlerde baln eitli gz ruh ve sinirselhastalklarda yalnz veya bitkilerle kartrlarak yaplan urup veya merhemeklinde kullanldn belirtmilerdir (Brown 2000).

1.1. BALIN BLEMBaln bileimi arnn nektarn ald ieklerin trne , iklim koullarna ,arnn yana ve cinsine bal olarak deimekle birlikte ortalama olarak baln

bileim izelgede grlmektedir

izelge 1. Baln Kimyasal Bilesimi (ANON_M 2003a).BileimMaddeleri

OrtalamaMiktar(g/100 g)

BileimMaddeleri

OrtalamaMiktar(mg/100 g)

Su 17,10 Riboflamin 0,04Fruktoz 38,50 B6 vitamini 0,02Glukoz 31,00 Potasyum 52,00Maltoz 7,20 Kalsiyum 6,00Sakaroz 1,50 Sodyum 4,00Dierkarbonhidratlar

4,00 Fosfor 4,00

Toplam protein 0,30 Magnezyum 2,00Kl 0,20 Selenyum 0,80C vitamini 0,50mg Demir 0,42

Niasin 0,12 mg Manganez 0,08Pantotenik asit 0,17mg Bakr 0,04

Kalori (kkal) 304

izelge 1de grld gibi baln %17.10unu su, kalann kat maddeoluturmaktadr.Kat madde iinde fruktoz ,maltoz glikoz ve sakaroz olmakzere ekerler nemli paya sahiptir.Ayrca az miktarda protein , baz B grubu

vitaminler, C vitamini ve eitli minereller de bulunmaktadr.Bal ierdii bataglukonik asit olmak zere btirik, asetik,formik, laktik, sksinik, malik,sitrikve okzalik asitler gibi organik asitler nedeniyle asidik bir gdadr. Ortalamaolarak asitlii %0,57(%0.017-1.17) olup ,pHs 3.9(3.4-6.1)dur(anonim 2003a)

Baldaki balca maddeler ekerdir ve bu da anti bakteriyel etkili osmotikbasnca sebep olmaktadr. Bal da ayrca lizozim enzimi de anti bakteriyel etkiyesahiptir. Balda anti bakteriyel flovanoidlerden pinocembrin de bulunmaktadr.Fakat baldaki ierigi olduka dktr. Yeni Zelanda ballarnda, zellikle deManuka ve Vipers Bugloss ballarnda anti bakteriyel aktiviteye sahip birka

aromatik asit izole edilmitir. Baln yksek osmomolaritesine ilaveten dk


5/53

pHya sahip olmas anti bakteriyel aktiviteden sorumlu tutulmaktadr.Bazaratrclar antibakteriyel aktiviteye sahip uucu bileenler izole etmilerdir.

1.2 BALIN NSAN SALIINA ETKLERBal insanolunun tkettii en eski gdalarn banda gelmektedir. Bal

binlerce yldan beri hem enerji salayan deerli bir besin maddesi olarak, hemde yara ve yanklarn tedavisinde ve bir ok hastalklarda ila niyetinekullanlmaktadr. Burada unu belirtmekte fayda vardr. Baln eitlihastalklarn tedavisinde kullanm konusunda bir ok rnek uygulama

bulunmaktadr. Ancak bu uygulamalarn bir tp doktorunun nerisidorultusunda yaplmas en doru olandr. Zira ar rnleri ile tedavi, tbbnalternatifi deil sadece yaplan tedavilere destek olma konumundadr. Ayrcagenel kural olarak; bir kii iin ila olan ey baka biri iin zehir olabilir

prensibini hatrdan karmamak gerekir. Baln fizyolojik zellikleri ve kullanmkonusunda yzlerce kaynak bulunmaktadr. Bal bir doal enerji kaynadr. Bunedenle 1 yandan byk bebekler, yallar, sporcular, hasta ve dknlerle

birlikte normal salkl insanlar tarafndan da severek ve bilinli olaraktketilmektedir. Bal itah artrmakta, enerji ve hastalklara direnkazandrmaktadr.1.2.1 Antimikrobiyal Etkisi

Baln insan saglg zerine etkileri ile ilgili olarak yaplan bir okalsmada, zellikle hastalklara kars etkisinin incelenmesi amalanmstr. Baln

antimikrobiyal etkisinin, yksek molarite, dsk rutubet ve asidik karakterdeolmasnn yansra yapsnda bulundurdugu hidrojen peroksit, flavonoidler vefenolik asitten kaynaklandg bilinmektedir. Bu zellikleri sayesinde bal,insanlarda hastalk olusturan bir ok bakteri iin uygun olmayan bir ortamolusturmaktadr. Antibiyotiklere kars direnli oldugu bilinen Meticilinedirenli Staphylococcus aureus (MRSA) bakterisinin bal ierinde ykkmlandaratrmalar sonucunda tespit edilmitir(Dixon 2003). Yapsnn % 80inifruktoz ve glikozun olusturdugu ballarn 21 esit bakteriye ve zellikleEscherichia coli, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae ve

Pseudomonas aeruginosaya kars inhibe edici etkisi oldugu glukoz ve fruktozorannn % 40a kadar dsrlmesi ile Gram pozitif ve Gram negatif birokbakteriye (Escherichia coli Salmonella gibi) inhibe edici etkisinin devam ettigiortaya konulmustur (Tomoi, Miyata 2000). Mansourun yapms oldugu birarastrmada, baln patojen mikroorganizmalarnn vejetatif formlarndan baska,spor formlarna da etkili oldugu ve bu sayede zellikle Clostridium

botulinumun spor formlarn yok edebildigi bildirilmistir (Mansour 2002). Birdiger alsmada, baln 7 tip mikroorganizma (Escherichia coli O157:H7,Salmonella typhimurium, S. sonnei, Listeria monocytogenes, Staphylococcus

aureus Bacillus cereus) zerine katalaz enzimi ile birlikte etkileri arastrlms,sonuta baln bu bakterilerin gelismesini yavaslattg ve zellikle Bacillus


6/53

cereusun remesini tamamen durdurdugu, Staphylococcus aureus Listeriamonocytogenes ve Shigella sonneinin remesinin engellenmesinde % 25orannda basarl oldugu tespit edilmistir. Ayrca bu alsmada, koyu ve akrenkli ballar kullanlms olup, koyu renkli ballarn ak renkli ballara gre gdakaynakl patojenlerin remesini nleyici etkilerinin daha fazla oldugu da

bildirilmistir (Taormina ve ark. 2001). Weston ve arkadaslarnn yaptklaralsmada, baln antimikrobiyal etkisini yapsnda bulunan benzoik asit, sinamikasit ve flavonoidlerle sagladg ve bu kimyasal bileenlerin antibiyotik etkisinesahip oldugu tespit edilmistir (Weston ve ark. 1999).1.2.2 Antioksidatif Etkisi

Baln bir diger zellii de antioksidatif etkisidir. Bu etki sayesindeinsanlar, oksidatif olaylar sonucunda olusabilecek bir takm rahatszlklara

zellikle kansere, kardiyovaskler kollapsa ve seker hastalgna kars korudugubildirilmektedir. Baln antioksidatif etkisi, yapsnda bulundurdugu tokoferol,askorbik asit, flavonoidler ve diger fenolik enzim bilesenleriyle (glukozoksidaz, katalaz, peroksidaz) saglanmaktadr(Takeshi ve ark. 2001). Mamary vearkadaslarnn yapms oldugu alsmada, baln yapsnda bulunan fenolik

bileenlerin Antioksidatif etkiye sahip oldugu ve baln hastalara sulandrlpkademeli olarak arttrlarak verilmesi ile Antioksidatif etkisinin arttg ortayakonulmustur (Mammary ve ark. 2002). Bir diger alsmada, baln hekimliktemide mukozasn zararl etkilere kars korumak ve oksidasyona engel olmak iin

kullanlan sucralfat ve allopurinol ile ayn etkiye sahip oldugu bildirilmistir(Mobarak, Swayeh 1997).1.2.3 Sindirim Sistemine Etkisi

Yaplan alsmalarda, baln sindirim sistemi hastalklarna iyi geldigiortaya konulmustur. zellikle mide lserinin etkeni olarak gsterilenHelicobacter pylorinin gelisimi zerine inhibe edici zellii oldugu vehastalgn gerilemesinin saglandg bildirilmektedir (akmak 2001). Baln oralolarak tavsanlara verilmesi sonrasnda, gastrointestinal sistemlerinde bulunanglisirizin ve gliseritik miktarlarnn azaldg tespit edilmistir (Ching ve ark.

2002). Bir diger arastrmada, baln hastalara oral yolla verilmesi ile, vasklerpermeabilitede olumlu etkilerin gzlendigi sonucuna varlmstr (Mobarak veSwayeh 1997). Soguk baln midedeki asit sekresyonunu stimle ederken, aksinescak baln asit sekresyonunu inhibe ettigi dolaysyla, midede yksek asiditesonucunda lserlesmenin ortaya kmasna engel oldugu bildirilmektedir(Kasianenko ve ark. 2002). Mahgoup ve arkadaslari, deneysel olarak 4 gn

boyunca kolitli farelere bal verip, sonrasnda alnan biyopsi rneklerininbiyokimyasal ve histopatolojik incelemelerinde, baln kolitiste gzlenen asetikasit indirgemesine kars etkili oldugunu ve kolitisteki ykmlanmann azaldgn

saptamslardr (Mahgoup ve ark. 2002). Gharzouli ve arkadaslarnn yapmsoldugu bir alsmada glukoz, fruktoz, sukroz, maltoz ve bal oral yolla farelere


7/53

verildikten sonra yaplan histopatolojik incelemelerde mide lezyonlarnnkorundugu, kanl mide lezyonlarnda byk oranda iyilesme saglandg ve mideasit ieriginin dzeldigi tespit edilmistir (Gharzouli ve ark. 1998). Bunlarnyansra asidoza engel olmas, yag sinidirimini kolaylastrmas, istah amas,

barsak hareketlerini dzenlemesi bakmndan baln sindirim sistemi zerindeolumlu etkileri bulunmaktadr (Akpnar 2002).

1.2.4 Gz Hastalklarna EtkisiBaln, gz hastalklar zerine de etkisinin oldugu, zellikle gzn irinli

akntsnda, mikrobiyal kornea lserlerinde, blepharitis, kataral konjuktivit vekornea enfeksiyonlarnda tedavi amal kullanlabilecegi bildirilmistir. Yaplan

bir alsmada, allerjik rhino konjuktivite kars etkisi incelenmis ve baln

kullanlmasyla bu rahatszlgn bulundugu kisilerin % 20sinde olumlu etkiyaratarak hastalk semptomlarnn azaldg grlmstr. Ayrca baln topikalolarak hiperozmotik ajan seklinde gz blgesine srlerek, anterir ve posterirsn tedavisi ile birlikte kullanlmasnn korneal dem rahatszlklarna iyigeldigi bildirilmistir (Mansour 2002).1.2.5 Az, Di ve Deri Hastalklarna Etkisi

Yaplan alsmalarda, baln zellikle periodontal hastalklara, agzlserlerine ve diger birok agz problemlerine iyi geldigi tespit edilmistir.Dislerin rmesine neden olan etkenlerden Streptecoccus mutansann

remesine kars baz ballarn engelleyici etkisinin oldugu bildirilmistir. Yinebaln topikal olarak derinin zerine uygulamas ile kepege ve derirahatszlklarna kars etkili oldugu ortaya konulmustur(Waili 2001). Alcaraz veKelly alsmalarnda, bacaklarda mikrobiyal enfeksiyon sonucu meydana gelenlserlere kars baln etkili oldugunu tespit etmis ve etki mekanizmasnn baln

patojen bakterilerin ortamda reme ve gelismesini engellemesi sayesindegereklestirdigini bildirmistir(Alcaraz ve Kelly 2002). Ayrca, yaraiyilesmesinde kullanlan baln, yarann kesilmeye uygun olmayan blgeyesrlmesi ile, ikincil bir kesme islemine gerek duyulmadan temizleyici

etkisinden yararlanldg da bilinmektedir (Molan 1999). Bir diger alsmada,baln deri iltihaplarnda, nekrotik dokularda ve demlerin iyilesmesinde nemlirol oynadg, granlasyon ve epitelizasyon olaylarnda etkili oldugu tespitedilmistir (Tonks ve ark. 2001).1.2.6 Sinir Sistemi Rahatszlklarna Etkisi

Baln, sinir sistemi zerine en byk etkisi sedatif ve antidepresanzelliginden kaynaklanmaktadr. Arastrmalar sonucunda, baln agresiflige,depresyona, bas agrsna, uyku problemlerine iyi geldigi, insan sakinlestirdigitespit edilmistir (Gnes 2003).

1.2.7 Kanser ve Tmr Hcrelerine Etkisi


8/53

Baln yapsnda bulunan 5-floracil ve siklofosfamidden kaynaklananlaboratuar farelerinin beyin tmr hcrelerine antimetastazik etkisinin olduguarastrmalar sonunda saptanmstr (Gribel ve Pashinskii 1990). Bir alsmada,kekik balnn maymun bbrek hcrelerinden izole edilen Rubella virus zerineetkili oldugu ve gelisme gsteren tmrler zerine topikal olarakuygulandgnda tmrn gelismesini yavaslattg tespit uygulandgnda tmrngelismesini yavaslattg tespit Orofaringeal blge kanserine kars radyoterapi ileOrofaringeal blge kanserine kars radyoterapi ile alsmada, bal ile birlikteyaplan radyasyon uygulamalarnn sagaltmda daha basarl sonular verdigitespit edilmistir (Biswall ve ark. 2003). Hamzaoglu ve arkadaslarinin yapmsoldugu alsmada, deney farelerinde olusturulan yaralara tmr implantasyonlaryapldktan sonra, tmrdeki gelimse incelenip, gelisme gsteren tmrlerin

zerine srlen baln tmr gelisimine kars yavaslatc etki gsterdigigrlmstr (Hamzaoglu ve ark. 2000). Ayrca baln sahip oldugu antimutajeniketkisi sayesinde Trp-p-1 karsinojenik hcrelerin gelismesine engel olup,yavaslattg bildirilmistir (Wang ve ark. 2002).

Yaplan bir diger alsmada ise, baln % 6-12lik hazrlanan solusyonlarhalinde hastalkl doku ierisine veya oral olarak uygulanmasnn idrar kesesikanserine kars olumlu etkileri oldugu, zellikle T-24, MBT-2, RT- 4, 253-Jtmr hcrelerinin bymesini yavaslattg bildirilmistir (Swellam ve ark.2003).

Kullanlan Baz Ballarn Saglk zerine Etkileri

1-Ihlamur bal: Sinir yatstrc, uykusuzluk giderici zellii olup gzel kokuluve akrenklidir2- Nane bal: Barsak gazlarn nleyici, kolitleri zc, pankreas salgsnsktrc, sindirimi kolaylastrc zellii olan bu bal, uucu yaglar ynndenzengindir.

3- Kusdili bal: Karaciger hastalklarn iyilestirici, sindirim bozukluklarndzeltici zellii vardr4- Portakal bal: yattrc ve kramp zc zelliklere sahiptir.5- Kestane bal: Kalp arpntsna ve yksek tansiyona kars olumlu etkilerivardr.6- am bal: Diretik olarak ve solunum sistemi rahatszlklarnda kullanlr7- Kzl yonca bal: Diareyi nler, diretik ve solunum sistemi rahatszlklarnaolumlu etkileri vardr.8- Okaliptus bal: Solunum sistemi rahatszlklarnda kullanlr (Simics 1998).

Bal, gemisten gnmze, yasamn her dneminde ve bilimin esitlidallarnda tedavi ve beslenme amal kullanlmaktadr. _inde bulundugumuz


9/53

21. yzylda alternatif tp alannda baln kullanm ve neminin her geen gnarttg bilinmektedir. Tbbn babalar diyeadlandrlan Hippokrates ve Asklepiadesin bal hakkndaki sylevleri de bunlarkantlayacak niteliktedir. Baln sahip oldugu besleyici deger ve tedavi edicizellikleri nedeniyle insan saglg zerinde olumlu etkilerinin anlatlmas, iyiretim teknikleri uygulayarak kaliteli bal retiminin saglanmas ve insanlartarafndan tketiminin arttrlmas gerekmektedir1.3 BESLENMEDEK NEM

Baln, sindirim olaynn gereklesmesinde dogrudan etkili olup diger gdamaddelerinin daha iyi emilmesini sagladg bunlardan yararlanma orannarttrdg bilinmektedir. Bu nedenle gelisme bozukluklarnda, hastalk venekahat dnemlerinde alnmas olduka yararl olacaktr. Yaplan bir alsmada,

Lazio blgesindeki baz ballarn insan yasam ve gelismesi iin gerekli olansodyum (76 g/g), kalsiyum (51 g/g), potasyum (39.3 g/g), magnezyum (4g/g) ve demir (9.4 g/g) mineralleri ynnden zengin oldugu tespit edilmistir(Conti 2000). Besleyici zelliginden yararlandgmz bal zellikle ocuk

beslenmesinde nemli bir yere sahiptir. Anne ve inek stnde yetersiz olandemirin, bal yenmesi ile vcut iin gerekli olan ihtiyac karslanabilmektedir.Ayrca bal insanlarn gnlk gereksinimleri olan C vitaminini yeterinceiermektedir. Kahvaltda alnan 50 g bal, gnlk bagrsak bosaltlmasndzenlemekte bunun yannda ocuklarn ksrk, bronsit, yaz ishalleri ve

bagrsak tembelligine kars da yararl etki gstermektedir (Gnes2003).

Tablo(baldaki temel besinler ve yalara gre gnlk almlar)


10/53

1.4 BALIN KULLANIM ALANLARI

Sofralk olarak (petekli, szme, krem bal, meyveli bal, aromal bal,kuruyemili bal, polenli bal, ar stl, propolisli bal vb.)

Gda sanayisinde besin elementi veya tatlandrc olarak. Pasta ve frnclkta tatlandrc ve bayatlamay nleyici olarak, eker, ekerleme, helva reel ve marmelat sanayi de, St, yourt, dondurma sanayisinde, Alkoll ve alkolsz iki sanayisinde. la sanayisinde (ksrk urubu vb)

2.ARI ST

Ar st, ergin ana ar ve gen larvalar beslemek iin gen ii arlarn, zamanzaman yavru besini bezi olarak da isimlendirilen hypopharyngeal bezindensalglanr. Ana ar ve larvalar, salgland gibi depolanmadan dorudan ar stile beslenirler. Bu nedenle ar st, geleneksel arclk rn deildir. ncedenana ar olarak yetitirilecei belirlenmi olan larva, bol miktarda ar st ile

beslendii zaman hasat yaplabilir. Ana ar larvas, ana ar hcresinebiriktirildii kadar hzl bir ekilde besini tketemez.Ana ve ii ar arasndaki farkllk larval evreler esnasndaki besleme ileilikilidir. Gerekten tm dii yumurtalardan bir ana ar retilebilir. Fakat buolay larvann tam geliim esnasnda ve zellikle ilk drt gnde gerekleir ve bularvalar bir ana ar gibi beslenir ve baklr. Ana ar yetitirme kovan ierisindekompleks mekanizmalar tarafndan dzenlenir. Gen bir larvada bir serihormonal ve biyokimyasal etki ve tepkilerle oluan deiim bir ana arnngeliimini salar. Bir ana ar ii ardan eitli ynleriyle farkldr:

Morfolojisinde; i arda polen sepetleri, kuvvetli eneler, yavru besin bezlerive mum bezleri ile ilikili organlar geliirken ana arda reme organlar geliir.

Gelime Periyodunda; i ar gelime iin 21 gne gereksinim duyarken ana arortalama 15,5 gnde geliir.

Yaam Sresinde; i ar birka ay yaamasna karlk ana ar birka yl yaar

Davrannda; i ar sadece nadiren yumurta brakrken ana ar gnde bir ka

bin yumurta brakr. Ana ar iilerden farkl olarak genel kovan aktivitelerinekatlmaz.


11/53

Esasnda ana arnn uzun mrl ve olaanst verimlilie sahip olmaszel olarak ar st ile beslendiinden insanlarda da benzer etkiler ortayakaracana inanlmaktadr. 1950lerin ilk yllarnda birka hastanede yrtlenaratrmalara dayanan, ar stnn zelliklerini vc Franszca arclkyaynlar grlmeye balanmtr

Ar st olgusu, bir taraftan artc biyolojik olgularla dier taraftan datemelinde entomolog ve fizyologlarca elde edilen balangtaki sonulara balolarak ticari speklasyonlarla balam, bu bilinmeyen ve nadir rn tarafndanikna edilmeye istekli tketicilerin hayalini smrmlerdir. Gerekte ar style nadir ve az biliniyordu ki pek ok rnde bu ekicilii bulmak olanakszd.

Hasada Hazr Halde Ar St Pupa Aamas ncesikapal

zerinde 3 Gnlk Larva Gzde 5 GnYal

Sonraki yllarda ar st hzl bir ekilde geni kitlelerce tannd ve tketildi.Artan istekler yeni retim teknikleri gelitirmek iin uzmanlar harekete geirdive bu aktivitede uzmanlamak iin pek ok arc daha fazla zaman harcad. Aynzamanda ticari rnn kalite kontrol ile biyolojik ve klinik zellikleri zerinearatrmalar yaplmtr.Ar stnn tketimi, insan salna katks bilimsel olarak kantlanmasa bileher geen gn artmtr. Batl tp kurulular balangta geni lde

tantlmasndan dolay onu tketmek


12/53

amacyla, kabullenmemelerine ramen bu rn iin iddia edilen etkilere kardaima kukulu olmulardr. Ar stnn faydalar hakknda vg dolu yaynlarve ksmen de bol kaynaka olmasna ramen ar stnn klinik etkilerikonusunda ciddi bilimsel veri eksiklii halen bulunmaktadr.

2.1 ARI STNN BLEM

Ar stnn kimyasal analizi hakknda yllardr saysz yaynyaplmaktadr. Sadece son yllarda stn teknolojiler sayesinde asidik yapsnnkarkl (pH 3.6-4.2) ve zel yapsnn ayrntl analizleri verilmitir. Arstnn asl yaplar su, protein, ekerler, yalar ve mineral tuzlardr. Yapsnda

deiimler olmakla birlikte (izelge 1) ar rk, hasat zaman ve farkl kolonilerkarlatrld zaman greceli olarak sabit kalmaktadr.

Ar Stnn Yapserik Minimum MaksimumSu % 57 % 70Proteinler (N x 6.25) Kuru arln %

17siKuru arln %45i

ekerler Kuru arln %

18i

Kuru arln %

52siYalar Kuru arln %

3.5iKuru arln %19u

Mineraller Kuru arln %2si

Kuru arln %3

Taze ar stnn 2/3 sudur. Fakat kuru arlnn en nemli ksmnprotein ve ekerler oluturmaktadr. Azotlu maddelerden ortalama %73.9dzeyinde alt adet byk protein ve drt adet glikoprotein bulunmaktadr.

Azotlu yaplardan serbest aminoasitler ortalama %2.3 ve peptitler %0.16dr.nsan iin esansiyel olan btn aminoasitler vardr ve 29 aminoasit vetrevlerinin tamam bulunmaktadr. En nemli olanlar aspartik asit ve glutamikasittir. Prolin ve lisin serbest aminoasitlerdir. Glukoz oksidaz, fosfataz vekolinesteraz da dahil birka enzim bulunmaktadr.ekerler balda olduu gibi benzer ve sabit oranlarda ounlukla fruktoz veglukozdan olumaktadr. Fruktoz daha fazladr. Pek ok nedenle fruktoz veglukoz birlikte toplam ekerlerin %90n oluturur. Sukroz ierii nemliderecede bir rnekten dierine deiir. Daha az oranda bulunan dier ekerler

ise maltoz, trihaloz, melibioz, riboz ve erlozdur.


13/53


14/53

25 ve 5 g/g olarak bulunmaktadr. Bu bileikler ii ar larva besininde yaklak 1/10 konsantrasyonda bulunmaktadrlar. Serbest bazlar (adenozin,uridin, guanozin, iridin ve sitidin), fosfataz AMP, ADP ve ATP asetilkolin (1mg/g kuru arlk) ve glukonik asit (ya arln %0.6s) gibi birka nkleotidieren maddeler de tanmlanmtr. Tm populer ve bilimsel literatrlerde, arstnn dier, henz bilinmeyen olarak tanmlanan bir fraksiyonu

bulunmaktadr. Bu deyim, rn hakknda sadece tamamlanmam analitik bilgiyivurgulamamakta, ar stnn biyolojik aktivitelerini anlama konusundaeksikliimizi de gstermektedir. imdiye kadar pek ok almaya ramen buaktivitelerin ou kesinlikle kantlanmam ve bilinen herhangi bir bileie de

balanmamtr.

2.4 ARI STNN NSAN SALIINDA ETKLER

Ar st kalp rahatszlklarndan kansere kadar bir ok hastalkta vcuduglendirmek, baklk sistemini uyarmak amacyla kullanlmaktadr.zellikle youn antibiyotik kullanan radyoterapi ve kemoterapi olan hastalardamuhtemel karacier ve bbrek zararlarn nlemekte, fonksiyonlarnkorumaktadr.Ar stnn insan ve hayvanlar zerinde etkilerini belirlemek amacyla bir ok

alma yaplmtr. Yaplan almalardan bazlar unlardr;Japonyada 54 farkl hastalk zerinde yaplan uygulamalarda ortalama %

80 dolaynda iyileme belirleyen aratrclar bu hastalklarn bazlarnnitahszlk, kronik hastalklar nedeniyle vcut savunma sistemi yetersizlii,metabolizma ve beslenme bozukluklar, adet bozukluu, sindirim sistemirahatszlklar, astm, bronit, kronik kabzlk, asabilik uykusuzluk ve karacierrahatszlklar olarak bildirmektedirler. Ayn aratrclar kanserde tmroluumunun ve bymesinin ar st tarafndan engellediini de

belirtmektedirler.

inde yaplan baka bir denemede, deney hayvanlarna tmr oluumunaneden olan antijen verilmi ve iki gruba ayrlmtr. Grubun birine ar stverilmi dierine verilmemitir. Ar st almayan gruptaki btn hayvanlarkanserden ld halde ar st alan gruptaki hayvanlarda lenerastlanmamtr. Bu durum ar stnn en azndan kanser oluumunu engelleyicietkisini kantlayc niteliktedir.

Yine Arjantinde yaplan bir baka aratrmada tavanlara ar ya ierendiyet uygulanm ve iki gruba ayrlarak grubun birine arst verilmitir. Deneysonucunda kontrol grubunun kanndaki kolesterol dzeyi ortalama % 1,37 olarak

belirlenirken ar st verilen grupta bu deer ortalama % 0,68 bulunmutur.


15/53

Ayrca ayn denemede kroner damarlarn ve karacierin incelenmesi sonucuarst alan bu grupta nemli derecede stnlk belirlenmitir.

eitli literatrlerde ortak olarak, arstnn eitli iltihabi hastalklarda,nefes darlnda, karacier yalanmasnda, eklem hastalklarnda, zayflk vehalsizliklerde, sinirsel ve fiziksel yorgunluk hallerinde, mide barsakhastalklarnda, baklk sisteminin glendirilmesinde, sinirsel ve ruhsal

bozukluklarda, yallk durumunda, reme ve cinsel problemlerin giderilmesindebaaryla kullanld belirtilmektedir.

Ar stnn eitli iltihabi hastalklarda baar ile kullanlabileceinidestekleyen bir alma da Bulgaristanda yaplmtr. 125 iltihabi hastalkzerinde yaplan aratrmada ar stnn organizmada immino-biyolojik

aktiviteyi arttrarak hastaln nlenebilecei sonucuna varlmtr.

Avrupa ve Amerika'da, son 30 yldan beri ar st, ierdii hayatimaddeler nedeniyle, insan mrn uzatan, salkl ve din kalmasn salayanzel bir gda olarak kabul edilmitir. 1960'l yllarn ortalarnda ar st, tedaviedici ve kuvvet verici

zelliklerinden dolay, Fransa ve Ingiltere'de diyetlerde ve kozmetik sektrndegeni kullanm aan bulmutur. ratrmalar, ar stn aada belirtilendurumIarda, belirli doz ve aralklarla kullanlabileceini gstermitir (Tutkun2000). .Dokulara fazla oksijen girmesinin salanmasnda, .Metabolizmann dzene sokulmasmda, .Bedeni ve zihni yorgunlua kar direncin artrlmasmda, Sedatif zellii nedeniyle sinirlerin sakinletirilmesinde, Uyarc zelliinden dolay vcuda canllk ve zindelik

kazandrlmasmda, Hcre onarc ve yapc zelliiyle cilt bozukluklarmda

.Erken yalanmaya ve ypranmaya mani olmada, .Soua kar direncin artrlmasmda, Kan dolamnn hzlandrlmasmda, .Kandaki kolesterol ve total lipid seviyelerinin drlmesinde, .Inslin benzeri peptitleri iermesi nedeniyle, hipoglisemik (kan ekerini

drc) etki salanmasmda, .Kalbin myocardium tabakasnn kuvvetlendirilmesinde .Yksek ve alak tansiyonlarn ayarlanmasmda, Karacier fonksiyonlarnn dzeltilmesinde,

Zayfl nlemede, Kanszln giderilmesinde,


16/53

Immnolojik(bakteriyel ve viral hastalklara kar baklk) etkisalanmasnda,

Kan kanserinde (antitmr zellik tad iin), Gastrit ve mide lserinde oluan yaralarm tedavisinde, .Sindirim sistemi bozukluklarmda, ocuklarm itahlarnn almasnda, ocuklarn di ve kemiklerinin gelimesinde, ocuklarn dima ve zekalarnn gelimesinde, ocuk astmnn tedavisinde, Sporcularn enerji ihtiyalarnn karlanmasnda, Kadnlarn menopoz devresindeki asabi hallerinin giderilmesinde,

Yal erkeklerde prostat vakalarmm tedavisinde, Cinsi kudretin artrlmasnda, iktidarszln nlenmesinde, Ksrlk tedavisinde, sperm aktivitesinin artrlmasnda, doal besin ve

destek rn olarak kullanlabilir.Amerika ve Almanya'da yaplan aratrmalarda, ar stnde, bakteri ve virsleringelimesini nleyen, gamma globlin maddesi bulunduu tespit edilmitir.Grme yetersizlii olan insanlara ar st nerilmektedir. Ar stnn, sinirsistemi zerinde de olumlu etkileri mevcuttur. Elde edilen deneysel sonularagre, gnlk dzenli dozlar halinde alnan ar st, ya metabolizmasn

d9zenlemektedir. Dier taraftan, byme ve gelimeye etkisi nedeniyle, arstnn ocuklarn gelimelerinde nemli bir etkiye sahip olduu

bildirilmektedir. Ana arnn reme mevsiminde yumurtlama hznn ar olarakartmas; dil yumurtadan gelien ar tipinin, ar st ile beslenme younluk vesresine bal oluu, bu maddenin reme sisteminin gelimesini ve faaliyetlerinikamlayan baz maddeleri de ierdiini gstermektedir.Birok lkede gda maddesi olarak tketilen ar st, saf halde taze olarak, ballaeitli oranlarda kartrlarak, Iiyofilize edildikten (suyu alndktan) sonrakapsl, draje ve benzeri ekillere getirilerek kullanlmaktadr.

Ar stnn karacier yalanmasn nleyebilecei destekleyen unsur yapsndabol miktarda asetil kolinin bulunmasdr. nk asetil kolin ile yalanmaarasnda negatif korelasyon vardr.

Ar stnn 50-100 mg dozu bile total kolesterol dzeyinde % 14 lipitdzeyinde ise % 10 azalma salanmtr. Ayrca ar stnn yksek dozlardakullanm antiviral etki oluumuna neden olduundan gribe karda olduka

baarl sonular alnmtr.

Baka bir aratrc da ar stnn grme bozukluklarnda ve grme yeteneiniartrmada nemli derecede etkili olduunu deneylerle belirlemitir.

nvitro (laboratuar) almalar, ar stnn yapsnda bulunan 10 HDA nnantibiyotik etkiye sahip olduunu desteklemektedir. Bu antibiyotik etki E.coli,


17/53

Salmonella, Proteus, Basillus suptillis ve Saureus mikroorganizmalarna karkantlanmtr. Bu konuda yaplan bir almada ar stnn 0,5 mg ve 1 mgmiktarlar bakteri geliimini inhibe ettii grlmtr. Ayrca bazantibiyotiklere kyasla bakteriler zerinde daha etkili olduu gzlenmitir(Mercan, 2000).Ar st kozmetik sanayiinde de doku ve cildi yenileyici, deriyi gerdirici,derinin ya sekrasyonunu dzenleyici etkisi gz nnde bulundurularakkullanm alan bulmaktadr. Yanklarda kullanlan dermatolojik krem vemerhemlere genellikle %0.05 ile 1 orannda ar st katlmaktadr.Ar stnn apiterapik etkisini inceleyen ok sayda alma hayvanlar zerindede yaplmtr.

- Tavanlarn normal besinine ar stnn 100-200 mg/kg (vcut

arl) eklenmesi embriyo geliimi ve fertilitenin artmasnsalamtr. Japon bldrcnlarnn besinlerine 0,2 gr. dondurulupkurutulmu ar stnn eklenmesi cinsel olgunlua daha ksa sredeerimelerine ve daha fazla yumurtlamalarn salamtr.

- Tavuk besinlerinin her bir kilogramna 5 mg ar st ilavesininyumurta verimini ve kuluka k arln artrd belirlenmitir.

- Buzalar rasyonunda (7 gnlk) 0,02 gram/gn miktarnda ar stkullanlmas kontrol grubuna oranla 6 ay ierisinde % 10- 13 arlkkazanc salad daha dk lm oran ve enfeksiyonlara kar daha

yksek diren olutuu grlmtr.

2. 3 ARI STNN KULLANIM EKLAr st taze halde, dondurularak veya soutulma hari ilenmemi, dier

rnlerle kartrlm veya dondurularak kurutulmu olarak satlmaktadr. Tazeretim ve sat, zel teknoloji gerektirmemektedir. lenmemi ekilde kozmetikveya tbbi rnler gibi pek ok besin ve diyette dorudan kullanlmaktadr.

Geni lekte endstriyel kullanmnda elde edilmesi ve depolanmas kolaylsebebiyle ar st kuru-dondurulmu form olarak tercih edilmektedir. Kuru-dondurulmu ar st taze formda olduu gibi baz rnleri de ierebilmektedir.Kuru dondurulmu ar st retimi amacyla kuru-dondurucu iin en az 10.000$lk bir yatrma, yeterli retim hacmi ve saf materyal elde edilebilecek pazaragereksinim duyulmaktadr.Ar stnn yararlar yeterli bir ekilde kantlanmamtr. Reklamlardakiifadelerde ve paketlerdeki etiketlerde nerilerde ok dikkatli olunmaldr.Dolandrclarn, ar iirilmi iddialarn rnn fiyatn artrmak gibi ksa

vadeli kazantan ziyade uzun vadede ok byk tehlikesi bulunmaktadr. Ar


18/53

st ieren rnler, ar st iermeyen benzer rnlerden ayrmak iin zelolarak iaretlenmeli veya paketlenmelidirler.

2.3.1 Diyete Ek Olarak Ar St KullanmAr st diyet ek maddeleri olarak tanmlanan rn olarak da

kullanlmaktadr. Bunlar ne keyif amacyla ne de kalorik ierii sebebiyletketilen rnlerden deildir. Fakat eksik olabilen maddelerle diyetitamamlamak iin eklenirler. Gerekte ar stnn kullanm, varsaylan tedaviedici deeri ve uyarc etkisine baldr. Bir tbbi rn olaraktanmlanamamakta, bu kategoride tanmlanmas iin gerekli olan veriler eksik

bulunmaktadr. Eer bir tbbi rn olarak bildirilecekse onun kullanm tbbireetelere bal olmal ve ar st ieren rnlerin retim ve pazarlamas ilaendstrisinin zel bir alannda olmaldr.

Ar st geni miktarda hasat edildii gibi satlmakta ve tketilmektedir. Pekok tketici tarafndan ilenmemi ve doal halde tercih edilmektedir. nk arst doalln kaybetmemesi iin herhangi bir zel teknolojigerektirmemektedir. Tad gerekte ok ho deildir. zel tbbi ynne deer

biilmemekte ve ar st biraz bal, eker urubu veya su ile kartrlabilmekteveya kapsllenebilmektedir.

Kullanmadan nce Kartrlacak Olan 166 mglk 10 Adet Dondurularak

Kurutulmu Ar St ve 10 Adet Askorbik Asit le Korunan 6 ml GlukozAromal Sv

lenmemi ar st genellikle bir kutu ierisinde 10, 15, 20 adetlik kk, koyucam ielerde paketlenir. Kk plastik bir spatula ve 250-500 mg arasndauygun dozlar ierir. zel izotermal paketleme sistemi rn olas scaklkdalgalanmalarndan korumak iin kullanlr. talyada, oksidasyona kar nemlioranda koruma salayan zel cam rngalarda satlmtr.reticiler de kapal yksklerde ve sonradan larvalar alnarak atlm olanorijinal ana ar yksklerinde saf ar st eklinde satmaktadrlar. Ykskler,sv balmumu ile hazrlanm olan ana ar ykskleri ile kapatlabilir veya u


19/53

ksm sktrlabilir. Byle hazrlanan ana ar ykskleri, kk plastikkutularda veya cam kavanozlarda kk bir spatula ile birlikte paketlenirler. Butip paketlemenin dezavantaj, ar stnn iyi korunmamas (buzdolabnda ikihafta veya hemen dondurulduunda birka hafta) ve sadece reticiden tketiciyedorudan satlmasdr.Dier taraftan bu tip satlar son derece kazanl olabilir ve tketicilerinilemden gememi ve taze ar st aldklarndan emin olabilmeleri iinetkileyici olabilmektedir. Ana ar yksnn ieriindeki normal deiimin netarl kk olas miktar olarak verilmelidir (rnein minimum ierii 250mg/yksk gibi). Yukardaki ekillerde satlan ar st, herhangi biri depolama,tama ve perakende sat esnasnda 5 Cden aadaki scaklkta tutulmaldr.Beslenme rnlerinin Bileiminde Ar St

Bal ile ar stnn karm (%1-3 ar st) en genel kullanm eklidir. Burnn avantajlar arasnda zel bir teknoloji gerektirmemesi ve baln arstnde herhangi bir gzle grlebilir deiim yapmamas saylabilir. Sonutaelde edilen rn tatl olup bal ve ar stnn yararl etkilerini iermektedir. Biray ka karm 100-300 mg ar st ierebilmektedir. Ar stnn yaklak

bu dozaj nerilen en genel kullanm eklidir. Bu tip karmla ar stnnsaklanma ekli hakknda yeterli dzeyde bilgi bulunmamaktadr. Bu sebepten

buzdolabnda saklanmaldr.Baz Avrupa lkelerinde ar st ile zenginletirilmi olan dier bir besin, ar

st ile benzer asitlie sahip yourttur. Yourtla yaplan karm dabuzdolabnda saklanmaldr. Yourt, salk konusundaki bilinli tketicilerasndan, ar style zenginletirilmi olmasnn yannda zaten popler bir

besindir.Bazen vitamin katklar ve meyve sular, dondurularak kurutulmu ar st ilezenginletirilirler. Ar st Asyada nemli dzeyde iecek olarakkullanlmaktadr. Ar st ayrca bal, eker, reel ve pektin ile yaplan jelierisinde de satlmaktadr. Ancak bu yolla ar stnn uzun mrll veyakalc etkisi hakknda kullanlabilecek yeterli veri bulunmamaktadr.

la Benzeri rnlerin Bileiminde Ar Stla benzeri rn kategorisi sunum ekillerine bal olarak ilalarabenzemektedir. Fakat bu rnlerin diyet ilavelerinden ve besinlerden farkyoktur. Bununla birlikte retim ve paketleme iin daha ileri teknolojiye, kalitekontrol gibi ilemlere gereksinim bulunmaktadr. Ayn nedenlerden dolay, buuygulamalarn ounda kuru dondurulmu ar st kullanlmaktadr. Ne yazkki, bu rnlerin fiyatlandrlmas rn kalitesine daima yansmamakta veounlukla byk oranda fiyat konulmaktadr.la benzeri formlasyonlarda ar st ounlukla uyarc etki ve zel salk

problemlerini zme amacyla kullanlmaktadr. Formlasyonlarn deiik eklisklkla ksmen sknt giderici bileimler ieren bir ekilde kullanlabilmektedir.


20/53

Ancak bu tip kullanm herhangi bir bilimsel temele sahip deildir. Reklam veyadier popler bilgiler bu nedenle byk bir dikkatle yaplmaldr. Ar st aslauzman hekim tarafndan uygulama iin uygun bulunmadka dier uygulamalarailave edilmemelidir.Ar st sadece aktif bileik veya dierleriyle karm olup olmadna

baklmadan temel sunum ekilleri ayn kalmal ve tketici tercihlerine adapteedilmelidir. Kullanlacak dozajlar aadaki herhangi bir ekilde olabilir.1

Ayr bir zc ile kuru ar stnn bir doz paketi olarak,

Enjeksiyon veya az yoluyla kullanm iin tek veya ok dozlu sv olarak.

zcl veya zcsz olarak kartrlm bileim, tablet veya kapsleklinde bir doz paketi olarak,

Tek doz ieren paketler, tketiciler tarafndan kolaylkla elde edilebilecekekilde hazrlanmaldr. Sadece kuru dondurulmu ar stnden 250 mg ieren

bir doz ok az grneceinden dolay eker, tuz, aromalar, sitrik asit, glisin gibimaddelerle hacim artrmak amacyla ho tat verecek olan rnler kullanlr. Arst ile genellikle bitki ekstraktlar, mayalar, polen ekstraktlar gibi ek bileiklerkartrlmaktadrlar.

ou paketler ayr kaplarda kuru durumda ar st ile zc sv iermektedir.Bu ayrlk ar stnn depolama mr ile tama ve pazarlamasnkolaylatrmaktadr. Baz paketler, aldnda, zc iine ar st tozununkart zel bir kapakta kuru faz halinde ar st iermektedir.Tablet eklinde ise temelde genel olarak toz haline getirilmi eker ile gumarabik gibi bir balayc kullanlr. Daha fazla retim iin tablet yapmamakineleri gereklidir. Sert ve yumuak jelatin kapsller de benzerformlasyonlarla kullanlabilirler. Sert kapsller, kk leklerle el ile veyadaha endstriyel dzeyde ise makine ile doldurulabilirler. Fakat yumuak

kapsller ve jelatin drajeler pahal ekipmanlar gerektirmektedir.Kozmetiklerde KullanmAsya hari, ar stnn en yaygn kullanm kozmetiklerdedir. Ar st pek okdermatolojik preparatlarda bulunmaktadr. Fakat ounlukla deri yenileme vegenletirmede kullanlmaktadr. Yanmalarda ve dier yaralarda kullanlan kremveya merhemlerde de kullanlmaktadr. Genellikle %0.05ten %1e kadar olandozajlar halinde kullanlr. Ama greceli olarak abuk bir ekilde ktlemeeilimi gsterir. Etkinlik kaybn belgeleyen hassas bir veri mevcut deildir.

2.3.2 Dier Kullanm ekilleri

Ar stnn dier bilinen kullanm hayvan beslemededir. zellikle yaratlarn uyarmak iin ar stnn taze veya dondurularak kurutulmu formu


21/53

bazen kullanlmaktadr. Deneysel amala akar ve bceklerin yetitirilmesinde dekullanlmaktadr.

2.4 SAF ARI STNN PAZARA SUNUM EKL

Dondurulmu-Kurutulmu (Liyofilize) Ar StDondurulmu kurutulmu ar st ok higroskopik bir tozdur. Vakum

ortamda dondurulmu rnden su ieriinin buharlatrlmas ile elde edilir.

Dondurularak kurutma basit laboratuvar dondurucu-kurutucudan geniendstriyel bitkilere kadar kullanlan zel ekipmanlar gerektirir. Kklaboratuvar modelleri normal olarak sadece analiz iin kullanlsa bile, kkhacimli ar st bu boyuttaki ekipmanlarla yeterli bir ekilde ilenebilir. Kk

bir kurutma sistemi iin yaklak olarak 10.000 ABD dolar yeterli olurken dahageni endstriyel sistemler iin birka yz bin dolara gereksinim vardr.Kurutma amacyla ar st bir miktar temiz su ile sulandrlr. Bu olay zelliklegeni miktarlarla dondurularak kurutma yapld durumlarda su kaybnayardmc olur. Sonu olarak kurutma faz esnasnda kalan su miktarn tamolarak almay baarmak iin madde ok az stlr, 35 dereceyi gemez.Dondurularak kurutma sonrasnda ar st son derece higroskopik olur. Havageirmeyen tama kaplarnda depolama esnasnda evredeki nemdenkorunmaldr. Dondurulmu kurutulmu olan ar st dorudan tketicilere

pazarlanr ve genellikle ayr viollerde kuru ksm ieren sv zc ile birliktesata sunulur. Bu kimyasal koruyucu madde olmadan korunmas iin en iyi


22/53

zmdr. Scakla duyarl ar st zarar grmeden, sv ksm pastrizeedilebilir ve paketlenebilir. Bir doz iin bileim;Sv ksm (6-10 ml) Kuru ksm5-8 g bal 170 mg liyofilize ar stAlabildii kadar su 130 mg glisin veya dier stabilize edicilerTipik bir paket, sterilize edilmi su-bal solsyonu olan 10 adet cam viol ierir.Kuru faz, ayr olarak metal veya jel kapsllerde ve genellikle bireysel camviollerde paketlenirler.Ar Stl Bal

Bu tip bir retim iin sv ve hzl kristalleen ballar kullanlabilir. Balnnem ierii yeterli ( %16) dzeyde dk olmaldr. rn oda scaklnda depoland zaman bile grlebilir bir deiiklik olmamaldr. Fakat ar st

bileenlerinin stabilitesi konusunda yeterli veri yoktur. Tketicilere karmbuzdolabnda saklamalar nerilmelidir.Bal, ok dk nem ieriine sahip olmaldr. Ar stne nem eklendii zaman(ar stnn her bir gramna 0.6-0.7 g su) baln fermente olmasna sebep olur.Bu tip problemlerden uzak durmak iin dondurulmu-kurutulmu ar stkullanlmaldr. Ayrca yksek nem ieriine sahip youn olmayan ballarda arst baldan ayrlma ve yzeyde toplanma eilimindedir. Bal ve ar st karmsaf bal gibi paketlenir. Fakat saf baldan grsel olarak farkl bir ekilde (renkliielerde ve kartonla) paketlenmelidirler.

Karm hazrlamak iin ar st baln kk miktar ile kartrlr ve bu nkarm sonra baln dier kalan ksm ile kartrlr. Ar st kristalizasyondannce krem halinde bala kartrlabilir. Bal temelli rnler dier ar rnleri(polen ve/veya propolis ekstrakt) eklenerek de hazrlanabilir. Bu durumlardafiziksel olarak kararl rnler sadece kristalize olmu bal kullanld zaman eldeedilebilirler.

Ar Stl Yourt

Yourt, ayn ar st gibi dk pHya sahip ve souk saklamayagereksinim gstermektedir. Bylece depolama ve satta minimum problemlekar karya kalnr. Genel olarak kullanlan karm her bir kilogram yourda 2gram ar stdr. Bylece standart olarak 125 gram yourtta 250 mg ar st

bulunmaktadr. Fermentasyondan sonra yourda eklenen ar sthomojenizasyon ile tam bir ekilde kartrlr. Endstriyel homojenizerler harihomojenizasyon ilemi kk premix yaplarak en iyi sonuca ulatrr. Jeller veYumuak KaramellerArlka iindekiler;20-25 su75den fazla sukroz, glukoz, bal veya meyve preleri


23/53

1-1.5 pektin1 ar stEk olarak sitrik asit, doal aromalarPektin, kaynatmadan nce souk su ierisinde eritilmelidir. ekerler ve balarasndaki oran fiyata, tada ve dier hususlara bal olarak deiebilir. Toplamsu ierii %20-25 arasndadr ve pektinin miktar veya dier yaptrc sonukvamn belirler. Meyve presi, esansiyel yalar ve bitki ekstraktlar gibiaromatik maddeler eklenebilir.

Jelatinimsi karameller, farkl kalplarn iine veya metal tepsilere dklerekkatlatrlan jellerle retilebilir. Ar st, mmkn olduu kadar dkscaklkta eklenmelidir. Soutulup yar katlatrld zaman kk kpler

kesilir ve eker kristalleri veya toz ekerle zeri rtlr. Kpler daha sonrabireysel olarak scaklkta kapatlan plastik kaplara konulur veya temiz plastikkutulara paketlenir ve etiketlenir.

Kurutulmu Meyve Suyu KonsantresiBir doz iin iindekiler; fruktoz, kurutulmu meyve suyu tozu ve 0.17 g

liyofilize ar st (taze ar stnn 0.5 gramna edeer).Kurutulmu meyve suyu tozu, fruktoz ve kuru ar st kartrlr. Kuru toz

plastik ve alminyum kapl kat zarflarda, bir bardak iin yaklak 4 gramlk

bireysel dozlarda paketlenir. yi kalite kurutulmu meyve suyunun retimi pahalekipman gerektirir. retilen meyve tozlar pek ok farkl meyveden retilebilir.Sv PreparatlarPahal paketleme gerektirse bile bu durum ar stnn pazarlanmas iin

ok popler ve kazanl ekildir. Bu rnler ok kk marketler iindir. ok azkalite kontrol vardr ve tketici gveni kolaylkla ktye kullanlr. Sv ksmdaima koruma problemi iermektedir. Bir doz iin iindekiler; 300 mg taze arst, 10 ml viol doldurmak iin bal ve su.

Bir paket 10 ml koyu camdr. Her bir viol bir doz ierir. Bu formlasyoniindekilerin tm pastrize edilmedike ok kararl deildir. Istma ar stnnyararl olan aktivitesini yok etmektedir.

Tabletlerindekiler (arlka)10 liyofilize ar st30 mannitol5 laktoz8 gum arabik

2 magnezyum stearat1.5 sodyum sitrat


24/53

Ek olarak besin boyalar ve dier kokular

Tek tablet bu karmdan 565-580 mg ierebilir. Bunun iinde de 100 mg arst bulunur. Mannitol ve laktoz dier toz halindeki ekerlerle deitirilebilir.Glisin ve kaplama elemanlar, agar, pektin, jelatin, eitli zamklar veya

balmumu yerine kullanlabilir. Sodyum sitrat, sitrik asit yerine kullanlabilir.Kokular ve boyalar yerine doal bitki ekstraktlar kullanlabilir. Su ierensvlar, koyu jel veya hemen hemen eer tablet olarak baslacaksa kuru kitlehalinde elde ederek seyrek bir ekilde eklenmelidir. Kapsllenmiformlasyonlarla birlikte liyofilize ar st pek ok herbal formllereeklenebilir.

Kapsllerindekilerin tm kuru ve iyi toz formda olmaldr. Tam bir ekilde

kartrlmal, en son eklenen ise ar st olmaldr. Karm ve kapsllerin sondoldurulmas istenilen bir ekilde dk nemli bir odada yaplmaldr.Kat jelatin kapsller iine doldurma elle veya makinelerle doldurulabilir. Kurutozlar doldurmak iin en kolaydr. Ayrca balla kartrlm hamurlar kapsllerierisine doldurulabilir. Yumuak jel kapsller iin formlasyonlar yalekstraktlara, karmlara ve pahal teknolojiye gereksinim gsterir. rnek tozkarm aadadr. indekiler (arlka):

1 liyofilize ar st2-4 pulverize edilmi glukoz, fruktoz, laktoz. Arnn toplad polen veya kurupropolis ekstrakt ksmen eker yerine kullanlabilir.

Kuru tozlar kartrlr ve kapsllenir. Her bir kapsl 300-350 mgdr.Kapsllemeden nce tm maddeler iyice kartrlr. Tam oranlar rn kvamiin nemli deildir. Fakat iindekilerin seim ve miktar herbal karakterdeolmaldr. Dier herbal formlasyonlar ar st ve/veya polen, propolis vs ilezenginletirilmelidir. Bununla birlikte herbal ekstraktlar veya tozlarla

preparasyonlar bulundurulmaldr.

KozmetiklerAr st herhangi bir krem veya losyonlara %0.1-1 taze, %0.03-0.3

liyofilize ar st olarak kolaylkla eklenebilir. Formlasyonlar genel olarakdeiiklik gstermez ve bunun iin uygun reeteler uyarlanabilir. Ar st zatenemlsiyon halinde olduundan dolay herhangi bir kreme eklenebilir. Kreminkk miktar ile ar st kartrlr ve sonra kalan ksm ile kartrlarakkullanlr.

3. ARI ZEHR

Arlar soktuunda canmz yakan ve bu yuzden insanlarn arlardankorkmasna sebep olan ar zehiri de bir ar urunudur. Ancak bu urunun kullanm


25/53

alanlarnn daha dar ve yuksek teknik isteyen alanlar olmas, hem yurdumuzdahem de dunyada tannmasn geciktirmitir. Yurdumuzda hem uretimi hem detuketimi konusunda neredeyse hicbir bilgi yok diyebileceimiz ar zehirininromatizmal rahatszlklar ve MS hastal diye bilinen Multiple Sclerosis bataolmak uzere baz hastalklarn tedavisinde kullanlmas ile ilgili son yllarda

bircok aratrma yaplmaktadr. Bu aratrmalarn says arttkca ar zehrininonemi artacak ve dunya koloni varlnda onemli bir yere sahip olan Turkiyeuretim konusunda buyuk bir potansiyel olarak gorulecektir.

Petek gozlerinden yeni ckan arlarn zehir uretme yetenekleri cok az olup12 gunluk olduklarnda en yuksek kapasiteye ularlar ve 20 gunluk olduklarndazehir uretme yeteneklerini kaybederler. Bir ardaki zehir miktar mevsime vearnn yapsna gore 0.05-0.3 ml/ar olacak ekilde deiiklik gosterir. Koloni

herhangi bir ekilde rahatsz edildiinde veya koloniye dier canllarsaldrdnda ici arlar alarm feromonu salglarlar ve bu feromon ici arlardasokma eylemine neden olur. ci arlar soktuklar zaman inelerini gericekemezler ve ine kaslarn da hareketiyle zehir torbasndaki zehiri sokulankiiye enjekte eder. Bir ar soktuunda zehirin ancak 1/3 unu enjekte edebilir vezehir icerisindeki maddeler nedeniyle ac ve yanma ile birlikte sokulan yerdekzarklk ile kant hissedilir.

3.1 ARI ZEHR BLEM VE ZELLKLER

Ar zehiri saylan endikasyonlardaki stn baarsn phesizbileimindeki srad maddelere borludur. Ar zehirinin bileiminde 18 farklbiyoaktif molekl yer alr. Bunlarn byk ksmn bilinen en glantienflamatuar ajanlardan olan melittin oluturmaktadr (Tablo 1)Tablo 1. Ar zehiri bileimindeki maddeler


26/53

Ar zehiri enzimler, proteinler ve aminoasidlerden oluan kompleks birkarmdr. Renksiz berrak bir svdr, hafif tatldr. Suda znebilirzelliktedir. Hava ile temas ettiinde opak ya da gri-beyaz kristaller eklindekelir. Kuruduktan sonra beyaz renkli bir toz halini alr. Solsyonlar renksizdir

Kimyasal Madde Oran (%)Mellitin 30-50

Fosfolipas - A 10-20

Apamin 3

Hyaluronidase 2

MCD peptidi 2

Histamin


27/53

3.2 ARI ZEHRNN TIBB TARH

lk kaytlara m.. 2000 yllarna ait bir Msr papirsnde rastlanmtr lk bilimsel yaz, Fransz fizik tedavi uzman Dr. T. P Demartise aittir.

Bu yaz Bir Hastann Raporu adyla Medical Bee Journal adl dergideyaynlamtr.

1888 ylnda Avusturyal bir baka uzman Dr. Terc, Ar neleri leRomatizma Arasndaki Garip liki Hakknda Rapor balkl yazsnyaymlamtr.

1928 ylnda Viyanal bir dier uzman Dr. Kretchy mmenin veMnihten Dr. H. Pollak Apicosan adl ar zehiri inelerini tp dnyasnatanttlar.

Dr. K. A Forster Almanyada Wrzburg niversitesi FarmakolojiEnstitsnde ilk modern rn gelitirmitir. 1935 ylnda piyasaya Forapin adyla sunulan rn gnmzde hala kullanlmaktadr.

3.3 ARI ZEHRNN TEDAVDE KULLANIMI

nsanlarn tedavisinde ar zehirinin toplanarak kullanm yerine, ergin iiarlarn dorudan hastay inelemesi yaygn olarak kullanlan biryntemdir. Bu yntem ar zehirinin en taze, en ucuz ve tam olarakkullanld eklidir.

Koloniden arlar kovan nnden, kulukalk veya ballk blmndenalan kk bir delikten bir kavanozla toplanabilirler. Toplanan 10-100adet ii ar, yaklak 2 hafta eker urubuyla beslenir ve hasta zerinde

gnlk olarak sokma ileminde kullanlr.

Canl ar kullanm imkan yok ise saf kuru ar zehiri satn alnr eczacveya fizik tedavi uzmannn yardm ile bir ar zehiri inesi hazrlanr szgeen blgeye enjekte edilir. Ar inesinden kaynaklanan acyadayanamayan kiilerde ayn amala kremlerin, merhemlerin kullanlmasmmkndr

Tedavi sresince kesinlikle alkol alnmamal, st, beyaz ekmek,

dondurma, pirin, beyaz eker gibi beyaz yiyeyecekler tketilmemelidir.Bunlarn yerine tatlandrc olarak bal kullanlabilir. Ar st ve gnlk -


28/53

1 ay ka polen alnmas da yararl olacaktr. Bunlara ek olarak 1000-5000 mg C vitamini, 100-300 mg B kompleks ve 400 IU E vitaminialnmasda tavsiye edilir. Ar zehiri tedavisine en az 6 ay devam etmelidir.

TEDAVi EKLLER Ar inesi tedavisi Arpunktur ne Krem Merhem Liniment

Antiallerjik rnler Haplar Ar zehiri buharlar Elektroforez Ultrasonoforez

3.4 ARI ZEHRNN KULLANILDII DURUMLAR

Antikanser: Basel cell carsinoma, lemfoma, malignant melanoma (kt huyluderi kanseri)

Kardiovaskler: Akut romatizmal kardit, aritmi, damar sertlii, yksek tansiyon,damar bozukluklar, Raynaud hastal.

Deri rahatszlklar: Corns, iyilemeyen yaralar, egzama, mantar hastalklar,kant, skleroderma, kl kk yanglar, topical lserler.

Endocrine: Kortizon salglanm, hipoglisemi, dzensiz adet grme, adetkramplar, mood swings, PMS.


29/53

Baklk sistemi: AIDS, sistemik lupus erythematosus, T hcre basklanm veB hcre art.

Sinir sistemi: Kronik ar sendromu, dupuytrons kontraktur, bel ars, multiplsklerosis, periferal nritis, post herpetik nralji, siyatik.

Romatolojik: Akut ve kronik bursit, fibrosit, juvenil artirit (eklem yangs),lateral epikondilit, miyalji, kemik eklem yangs, poliartirit deformans,Scheuermann hastal, romatizmal artirit, travmatik artirit.

Viral: AIDS, epstein barr virus, mononucleosis, past-herpetic neuralgia.

Multiple Sklerosis ,dnya tp otoritelerince tedavi edilemez hastalklar arasndagsterilmektedir. Bugn tedavide ok fazla seenek yoktur. Betapheron,copaxon ve Rebif gibi ilalar en ok kullanlanlardr. Bu ilalarn dezavantaj;yksek fiyatl olmas, srekli kullanm gereklilii ve myelin ykmnda gl biretkinin yokluudur.

Mellitin ok gl anti-bakteriyel ve anti-inflammatory etkilere sahiptir.

Apaminnin muhtemelen sinir sisteminde potasyum transferi ile ilgili

proteine balanarak MS hastalnn tedavisinde etkili olduudnlmektedir. Apaminin ayn zamanda Propanolol ilac tarafndantamamen bloke edilemeyen beta-adrenergic etkileri ve anti-romatizmaletkileri bulunmaktadr.

Ar zehiri ile 1500 MS hastas zerinde yaplan 6 ay sren bir almadatedaviye alnan 4 deiik grupta % 30-% 86 arasnda bir baar eldeedilmitir. Bu sonu MS iin gelecekte umut vericidir.

ekil : Ar zehirinden retilen eitli rnler aada gsterilmektedir

A B C D


30/53

A: Manuka ar zehiri balnn antibakteriyal zellikleri vardr. Staphylococcus,Streptococcus, Helicobacter cinsi bakterilerinin geliimini inhibe ettiisaptanmtr.B: Ar zehiri bal piyasa deeri yaklak 19 $ civarnda olan bir rndr.

C: Ar zehiri bal kapslleri piyasa deeri yaklak 29$ civarnda olan birrndr.D: Ar zehiri kremi piyasa deeri yaklak 29 $ olan bir rndr.

3.5 PAZAR DURUMU

Ar zehiri, belirli oranda alcs olan yksek derecede zel bir rndr.

Amerikada bulunan nemli retici firmalar, son 30 ylda yaklak 30 kgkuru ar zehiri retmilerdir.

Brezilyada da ok geni bir retici kitlesi bulunmakla birlikte dier lkelerdebu say dktr.

Dnya piyasasnda 1990 ylnda 1 g ar zehirinin fiyat 100-200 dolararasnda deiim gstermitir. Enjeksiyon amal kk dozlardahazrlanan zehirlerse daha yksek fiyatlarla satlmaktadr.

Avrupa ve Asya pazarlarnda zehirin pazar fiyat daha dktr. Saf arzehirinin lokal retimi, dondurma ilemi dnda ok yksek ve pahal birteknoloji gerektirmez.

4. PROPOLS

Tarihin derinliklerinden gnmze ulasan balars, gerek yasam ve gerekseolusturdugu degerli gerek yasam ve gerekse olusturdugu degerli dengeli vesaglkl beslenmesinde nemli bir yeri olan bal rn yannda; polen, ar st,

propolis ve ar zehiri birok hastalgn iyilestirilmesinde gnmzde tp alanndaalternatif rn olarak kullanlmaktadr.Propolis bal arlar tarafndan agalarn kozalak ve kabuklarndan, bitkilerintomurcuk ve filizlerinden toplanan esitli yaglar, polenler, zel reine ve mumsu

maddelerin karsmndan olusan; ok kuvvetli anti-viral, anti-bakteriyel, anti-fungal kuvvetli anti-viral, anti-bakteriyel, anti-fungal iin vcut yoluyla alnmas


31/53

gereken 22 besini bnyesinde tasmas asndan iinde bulundugumuz yzyldakesfedilen mkemmel dogal ila zelligi ile nem kazanmstrPropolis, eski Yunanda pro (n, giris) ve polis (sehir) anlamnda, bal arlarnn

kovan savunmas ile ilgili olarak kullanlmstr. Propolis ok eski aglarda ilkkez Yunanllar tarafndan kesfedilerek dogal bir antibiyotik olarakkullanlmstr. Yasadgmz yzylda bu degerli ar rnnn antibakteriyel,antifungal, antiviral zellikleri yannda anti-inflamatr, anti-lser, lokalanestetik, antitmr, bagsklg uyarc ok sayda yararl biyolojik aktivitezelligi gstermesi; tp, apiterapi, Arlar propolisi kovan ve diger yasamalanlarnn i yaygnlastrmstr.Arlar propolisi kovan ve diger yasam alanlarnn i ksmna bir tabaka seklindeuygular. Kovan delik ve atlaklarnn kapatlmasnda, peteklerin tamir

edilmesinde, peteklerin birbirlerine yapstrlmasnda, petek gzlerininparlatlmasnda, kovan girisini daraltmak, esitli ar hastalklarndan koloninkorunmasnda ve hastalk etmenlerinin etkisiz duruma getirilerek gelismelerininnlenmesinde kullanlr. Propolisin mikroorganizmalara kars etkisi en nemli

biyolojik zelligidir. Kovan iinde mantar ve bakterilerin daha dsk dzeydekalmasn saglamaktadr. Bu adan propolis eski zamanlardan gnmze kadarfarmakolojik zellikleri nedeniyle insanlar tarafndan kullanlan dogal bir arrndr.Propolisin tm bu zellikleri 1960 yllarnda bilim adamlarnn dikkatini ekmis

ve son 40 ylda pek ok arastrmac propolisin kimyasal kompozisyonu,biyolojik aktivitesi, farmakolojik ve tedavi edici zellikleri zerine yaynlaryapmstr. Bu konudaki ilk alsmalar Ghisalberti tarafndan 1978 ylndayaynlanmstr. Bu alsmalardan 20 yl sonra propolisin biyolojik aktivitesi vekimyasal yapsna ait degerli bilgiler ortaya konulmustur.Bat balars (Avrupa balars) tr Apis mellifera kolonileri tarafndantoplanlan propolis, Asya balars trleri tarafndan toplanlmamaktadr.Meliponine (ignesiz) cinsi arlarda kovanlarnn kapatlmasnda, bal ve polengzlerinin yapmnda Apis melliferaya benzer yapda yapskan reineli bir

madde toplamaktadr. Propolisin kimyasal kompozisyonu toplanldg blgeninekolojik yapsna bagl olarak degisiklik gstermektedir zellikle farklekosistemlerde bulunan farkl bitki rts propolisin kaynagn olusturmaktadr.Tropik blgelerden toplanan propolis rneklerinde byk sorunlar ortayakmaktadr. Aktif bilesenlere bagl olarak propolisin kimyasal standardizasyonuhenz gereklesmemistir. Modern ar yetistiriciliginde propolis toplama egilimiyksek ar rklar ile alsmak arcnn alsma kosullarn ve bal hasadnzorlastrmakta, petekli baln pazar degerini dsrmektedir. Ancak propolisin tp,veteriner, hekimlik, disilik, kozmetik ve bitkisel retim alanlarnda insanlara

son derece yararl ynleri ortaya konulduktan sonra baz lkelerde propolisretimi son derece nem kazanmstr.


32/53

4.1 PROPOLSN BLEMKimyasal yaps

Propolisin kimyasal yaps 20. yzyln baslarnda yaplan arastrmalarla ortayakonulmustur. Propolis ierigi; toplanlan bitki kaynagna, ar tr, ar rk veekolojik kosullara bagl olarak degisim gsterebilmektedir. Yapsnda yaklask150 kimyasal bilesik, 20' den fazla mineral madde, bal mumu, reine ve polen

bulunmaktadr. Bu yaps ile birok ilacn aktif maddesi olan flavonoidler,birok ilacn aktif maddesi olan flavonoidler, birok ilacn aktif maddesi olanflavonoidler, bnyesinde bulundurmaktadr. Bu maddelerin miktar vedaglmlar ile farmakolojik zellikleri esitli alsmalarla ortaya konulmustur.

Tablo 1. Propolisin Genel Yapsnda Bulunan Maddelerin Oran

Maddeler (%) (%)

Reine ve zamksmaddeler

50

Bitkisel mumlar 30

Esansiyel yaglar 10

Polen 5

Organik bilesikler vemineralmaddeler

5

Propoliste nemli kimyasal maddelerden; Flavonoidler, Krizin, Apigenin,Acacetin, Quercetin, Kaempferide, Kaemperol-7,4-dimethyl ether, Ermanin,

Galangin, Pinochembrin, Pinobanksin, Pinobanksin-3-acetate, Pinostrobin,3,4- dihydroxyflavanoids, Flavan-3-ols, Pectolinaringenin, Luteolin, 3, 4-dimethyl etherluteolin, Artepillin C, Eriodictyol, Pinosylvin (3,5-dihydroxystilbene), Ferulic asit, Isoferulic asit, Benzoik asit, Cinnamic asit,Isopentyl ferulate, p- Coumaric asit benzyl ester, Caffeic asit, Prenyl caffeate, 3-methyl-but-2-enyl caffeate, Caffeic asit phenetyl ester, Methyl caffeate,Diterpenoid- clerodan, Volatile compounds (etheric oils) bulunmaktadr.

Tablo 2. Propoliste Belirlenen Bilesik Gruplar ve Saylar

Bilesikler Tanmlanan


33/53

Bilesik Says(ad)

Flavanoidler 38Hidroksiflavonlar 27Hidroksiflavononlar 11

Kalkonlar 2Benzoik Asit veTrevleri

12

Asitler 8Esterler 4Benzaldehit Trevleri 2

Sinamil ve SinamikAsit iletrevleri

14

Alkoller, Ketonlar,Fenoller

8

HeteroaromatikBilesikler

12

Terpen ve Sekuterpenve

Trevler

7

Alifatik Hidrokarbonlar 6Sekuterpen ve TriterpenHidrokarbonlar

11

Steroller ve SteroidHidrokarbonlar

6

Mineraller 22Seker 7

Aminoasitler 24Propolisin fizksel yapsPropolis, isci bal arlarnca bitkilerin filiz ve tomurcuklarndan toplanan; bitkireineleri, bitki salglar ve arlarn salgladklar enzimlerle biyokimyasaldegisiklige ugratlan bir maddedir. Arlarn balmumu ile karstrdklar

propolisin baz bitkilere zg proteinleri de yapsnda bulundurmas, propolisinmumsu ksmnn bitkisel mum yapsnda oldugunu gstermektedir. Propolis 15-25 C arasnda mum kvamnda elastik bir yap gstermekte, sogukta kat krlgan bir sekle dnsmektedir. Yksek scaklklarda (30-40 C) yumusayp yapskan bir durum almakta, 80 C da ksmen erimektedir.


34/53

Propolisin rengi bitki kaynagna bagl olarak sar, yesil ve koyu kahverenginekadar degisim gsterir. Propolis, eter, kloroform, aseton ve diger organikzclerde ksmen, %95lik alkolde byk lde erimekte, suda ok az veyahi erime gstermez. Propolis, tbbi alanda %70lik alkolde erimis zelti olarakkullanlr.4.2 PROPOLSN NSAN SALIINA ETKLER*Akcier rahatszlklarnda kullanlr.*Melanoma ve carcinoma tmr hcreleri tedavisinde etkilidir.*Anti romatizmaldir.*Doku yenileyicidir*Kapillar damarlar glendiricidir.*Anti diyabetiktir.

*Yaralarn iyilemesini 4 kata kadar hzlandrr.*ok gl antioksidandr.*Plak oluumunu nler*Di eti iltihab, az ii ve grtlak enfeksiyonlarn giderir,*Di apselerine, rklere, az kokusuna kar kullanlr ve di beyazlatcdr.*Sedef hastalna iyi gelir.*Deri enfeksiyonlarn giderir.*Mantar ve zor ldrlen bakteri eitlerini engeller.*Souk algnlna iyi gelmektedir.

*ampuana katldnda sa salna ve kepee kar faydaldr.*Akut ve kronik kolite zmdr.*Kulak enfeksiyonlarna devadr.*Solunum enfeksiyonlarnda; farenjit, kronik bronit, burun iltihabhastalklarnda etkin zmdr.

KLNK ETKLER

Solunum Enfeksiyonlar: Bronit ikayeti olan 260 elik iisine 24 gn

boyunca, baklk sisteminin lokal ve sistematik dzenlenmesi gibi eitlimetotlar ve propolis etanol ekstraktnn fizyolojik tuz zeltisi lokal olarakuygulanmtr. En iyi sonular, propolis tabletleriyle birlikte alnan etanolekstrakt ile elde edilmitir.Viral Enfeksiyonlar: Klinik deneyler, insanlarda grip rahatszlna karkoruyucu etki gsterdiini ortaya koymutur. Souk algnlnda, propoliskullanan hastalar 3 gnde tamamen iyileirken, propolis kullanmayan hastalarda

bu srenin 5 gne kt grlmtr.Deri Enfeksiyonlar: Propolisin eter veya alkol ekstraktnn (% 110) klinik

uygulamalarnda 10 yzeysel mantara ve 9 derinde yetien mantara kar etkilisonular elde edilmitir. 160 sedef hastasna 3 ay boyunca, gnde 3 kez 0,3 g


35/53

propolis verilmi ve te birinin iyiletii ya da tamamen kaybolduubulunmutur.110 mantar hastasna % 50lik propolis merhem olarak uygulanmve hastalarn 97sinde mkemmel sonular ortaya kt gzlenmitir.Yara Tedavisi ve Doku Yenilenmesi:2398 ya aras tipik ak yaras bulunan64 hastaya propolis ieren merhemler uyguland. Yaral blgeye her gn

propolis ieren merhem uyguland, ayrca yara evresine antibiyotik merhemlersrld. Bu uygulama 412 hafta sonunda sonlandrld. Tedavi sonucunda 19hastada hibir klinik gelime gzlenmedi, dier hastalarda ise nemli gelimelergzlendi.Kulak Enfeksiyonlar: kulak iltihab, d kulak iltihab ve benzer kulakrahatszl olan 126 hasta zerinde % 5- 10 propolis zeltileri denenmitir.Btn rahatszlklar iin propolisin iyiletirici etkisi olduu belirtilmitir (Matel

ve ark. 1973). Propolis ayrca kulaktaki akut rahatszlklara kar da pozitif etkigstermitir.Sindirim Sistemi Rahatszlklar: Barsak paraziti ikyeti olan 138 hastaya %10-20lik propolis ekstrakt uygulanmtr. ocuklarda dk dozun tedavi edicietkisi olduu gzlenmitir. Yetikinlerde ise % 20 lik propolis ekstraktnn,tinidazol ve antiprotozoa ilalaryla ayn dozda etki gsterdii bulunmutur.Propolis, Danimarkada lser ve Crohn hastalar zerinde denenmitir. Propolisekstraktnn lser zerinde etkili olduu fakat Crohn hastalna etkisi olmad

bulunmutur.

ltihaplanmalar: Aseptik necrosis hastas olan 22 hastaya dzenli olarak propolisenjekte edilmi, 32 hastaya ise ayn artlarda normal tedavi uygulanmtr.Propolis tedavisi uygulanan hastalarda dierlerine gre belirgin gelimelergzlenmitir. Vajina ve uterus iltihaplanmas ikyeti olan 90 hastaya % 3lk

propolis etanol ekstrakt uygulanm ve % 50den fazlasnda olumlu gelimelersalanmtr.Tberkloz: Eski Sovyetler Birliinden V.H. Karinova ve E.l. Rodionova farkltrlerde ve aamalardaki 135 tberkloz hastasyla almlardr. Hastalarn yaaral 6 ile 50 arasndayd. Hastalara, alnan tepkiye gre, gnde 3 kez 4 ile 10

ay arasnda propolis uygulanmtr. alma sonucunda 12 hasta haricinde btnhastalarn iyiletii gzlenmitir. Bu 12 hastann ise bbrek tberklozu olduutespit edilmitir.lser: Romanyada Dr. A. Vasilca ve Dr. Eugenia Milcu propolisin lserzerindeki tedavi edici zellikleri zerinde almlardr. 34 kronik lserhastasna 4 hafta boyunca propolis ekstrakt verilmitir. 28 hasta tamameniyileirken 6 hastada nemli gelimeler kaydedilmitir. Baz hastalara doku

biyopsisi uygulanm ve propolisin yenileyici etkisi gzlenmitir.Baklk Sistemi: Propolisin en ok aratrlan ve yaygn olarak kabul edilen

zellii bakl arttrc zelliidir. Propolis, doal, salg bezlerini aktiveeden geni spektrumlu antibiyotiktir. Propolis sadece enfeksiyonlar


36/53

engelemenin yannda, onlar vcuttan da temizler. ok sayda deneyle ortayakonduu gibi, propolis; bakterileri, virsleri, mantarlar ve hatta penisilinedayankl staphlococcusu ortadan kaldrr. Propolis virslere kar ok gldr.

4.3 PROPOLSN KULLANILMA EKLLERModern tpta sentetik ilalarn yaygn olarak kullanm bilinen dogal

ilalarn nemini azaltmstr. Ancak son 20 yl ierisinde, sentetik ilalarn yanetkilerinin ortaya kmas ve bu hastalk etmenlerinin bu ilalara direnli halegelmeleri sonucu insanlar tekrar dogal ilalarn kullanmna yneltmistir. Dogalilalarn basnda gelen propolisin kimyasal yaps, farmokolojik zellikleri ileetkili ve hzl bir sekilde fayda saglamas esitli sekillerde kullanmyaygnlastrlms olup propolis rnlerini kapsl, tablet, granl, pastil ve ciklet,seklinde bulmak olasdr. _slenmemis ham propolis dogal olarak agzda

yumusatlarak ignenebilir veya dogrudan yutularak kullanlabilir. _nsanlarngnde 10 g kadar propolisi alabilecegi belirtilmektedir. Bu sekilde alnan ham

propolis, sindirim siteminde yavas zlerek kana gemekte;, halsizlikdurumlarnda, agz ve bogaz rahatszlklarnda, sindirim sistemi mukozasnndzenlenmesinde ve dis agrlarnda kullanlmaktadr. Propolis gvenli bir diyetrndr. Dzenli alndgnda herhangi bir yan etkisinin olmadg, hemen hertrl hastalga kars olumlu bir diren yarattg belirtilmektedir. Ancak bazkisilerde hafif allerjik reaksiyonlara neden olabildigi bu adan ilk kezkullanldgnda bir iki damla kullanlarak test edilerek alnmas nerilmektedir.

Tedavi amal kullanmlar iin gnde 1-3 kez 250 miligramlk kapsl seklindealnmas tavsiye edilmektedir. Ticari olarak alnmas tavsiye edilmektedir. Ticariolarak bulunan kapsllerden gnde 2-6 adet alnmas nerilmektedir. Propolis%70lik alkolde zlerek, %3-30 orannda su ile seyreltilir. Bu propolis eriyigiyara, yank ve egzamaya kars kullanlmaktadr. Baln zerine (bir orba kasg)

bu eriyikten birka damla damlatlarak agzdan alnabilir. Saflastrlms propolis,%120 arasnda vazelin, bal mumu gibi maddeler ile karstrlarak krem vemerhem seklinde cilt rahatszlklarnda kullanlabilir. Anadoluda gelenekselolarak insanlarn ve iftlik hayvanlarnn ayak problemlerinde kullanlmaktadr.

Propolis kedi, fare ve domuzlarda 1 kg. canl agrlk iin 10-15 g/gn seklindepropolis kullanlmasnn zararl etkisinin olamdg arastrmalarla kantlanmstrAntibiyotiklerin etkisini yitirdigi gnmzde, ar propolisi insanlar esitli

hastalklara kars koruyan en iyi dogal savunma yntemidir. Ar rnlerinin tekkullanmnn yannda tmnn karstrlarak kullanmnn daha yararl oldugu veherhangi bir saglk probleminin zlmesinde bir ila olarak tbbi tedaviyntemleri ile birlikte kullanlabilecegi bildirilmektedir. Bu ynyle ar rnleritbbn alternatifi degil destekisi olarak nem kazanmaktadr.

4.4 PROPOLSN KULLANIM ALANLARI

Propolisin birok olumlu etkilerinin ortaya konulmas sonucu gnmzdepropolis, dnya ticaretinde dzenli alnp satlan bir rn durumuna gelmistir.


37/53

ok genis kullanm alan olan ve her geen gn nemi daha da artan propolisinkullanldg yerler su sekilde zetlenebilir.

1-Propolis, bakterilerin biroguna kars ldrc ya da gelismelerini engelleyicibilesikler iermesi nedeniyle baz bakteriyel hastalklarn iyilestirilmesinde,vcudun genel alsma sistemi ve i salg bezlerinin alsmalarnndzenlenmesinde, baz fungal hastalklarn tedavisinde, ierisindeki esansiyelyag asitleri nedeniyle lokal anestezide, grip, uuk gibi viral enfeksiyonlara kars,antitmr etkisi nedeniyle zellikle akciger kanserlerinde, hastalk sonrashalsizligin ve yorgunlugun giderilmesinde, doku ve hcrelerin formasyonunudzenlemede, antiromatik zelligi nedeniyle romatizmal hastalklarntedavisinde, bagsklk sistemini dzenlenmesinde hastalklara kars vcut

direncini arttrmakta kullanlr.2-rmeyi ve bozulmay engelleyici zelligi ile gda sanayindekullanlmaktadr.3-imlenme engelleyici olmas nedeniyle yumrulu bitkilerin saklanmasndakullanlr.4-Mobilya sanayinde cila islerinde kullanlr.5-Propolis bitki ekstraktlar, ar st ve E vitamini ile birlikte kozmetik alanndagn getike artanoranlarda kullanlmaktadr. Cildi besleyici, temizleyici ve onarc rnlerden

krem, st ve pomatlarn yapmnda genis lde kullanm alanna sahiptir6-Evcil hayvanlarn ayak ve deri problemlerinin zmnde, endometritisintedavisinde basarl sonular vermistir.

4.4PROPOLS LE YAPILAN RNLER1. Propolis Tableti: Propolisin sarmsak ve vitamin C ile karstrlarak hazrlanantablet sekli soguk algnlgna ve gribe kars kullanlr. Propolis tableti bu virseve hastalgn bktrc zelliklerini rahatlatmak amac ile zenle formleedilmistir.2. Propolis Kapslleri: Propolis kapslleri esitli enfeksiyonlara kars vcudun

bagsklgn glendirir, bronsial sorunlarda, mide lserinde kullanlr veyasamsal antioksidan nem saglar.3. Propolis Dudak Kremi: Propolise E vitamini eklenerek elde edilen dudakkremi, dudaklar yumusatmak ve iyilestirmek iin kullanlmaktadrAyrca atlaklardan, gnes ve rzgar yanklarndan da korumaktadr.4. Propolis Dis Macunu: Propolis ve ay agac yag iermekte ve saglkl dis vedis eti iin gerekli dogal antibakteriyel zelligi tasmaktadr. Bakteriyelenfeksiyonlara, dis rmelerine, agz temizligine ve bakmna, dis etikanamalarna ve dis eti ekilmesine kars iyilestirme saglar.


38/53

5. Propolis Alkol Eriyigi: Srtnmeden olusan yaralar, yanklar, tahrisleri veenfeksiyonlar giderici olarak dstan kullanlr. Ds kullanm yannda bir aykasg balla birlikte agz yoluyla da alnabilir.6. Propolis Agz Spreyi: Propolis ve alkolle hazrlanan bu rn bakterilere karskullanlr. Ayrca agz enfeksiyonu sonucu olusan kokular giderir, nefestazeleyici zellik tasr.7. Ekstra Gl Propolis Alkol Eriyigi: ki kere daha konsantre standart propolisalkol eriyigi ierir Her bir ml eriyik 325 mg taze propolise esdegerdir. Bu eriyiksuda erimeye hazr durumda olup ayn zamanda dogrudan deriyeuygulanmaktadr8. Propolis z: Alkolsz hazrlanan bu eriyik genellikle i kullanm iinantibakteriyal, genellikle i kullanm iin antibakteriyal, genellikle i kullanm

iin antibakteriyal, barsak problemlerini rahatlatmaktadr.9. Propolis ve Bal Karsm: Propolis ve bal karsm olan bu rn, deriyanklar, tahris ve enfeksiyonlara kars, lser ve iyilesmeyen inat agrlar,mide sorunlarn gidermede, bagsklg glendirmede etkilidir.10. Propolis ve ay Agac Merhemi: Deride grlen, tahris, egzema ve mantarihastalklar ve grlen, tahris, egzema ve mantari hastalklar ve yanklardansonra doku iyilesmesi iin uygundur11. Propolis sabunu: Manuka bal ve ay agac yag ile etkin antibakteriyelmaddeler ieren karsm, tamamen dogal antiseptik ykama iin hazrlanmstr.

12. Propolis Ekstrakt: Saf propolis konsantresi (%100) ve sifal bitkileri ieren,alkol bulunmayan karsm, 10 damlasnda 500 mg propolis, 500 mg karsm, 10damlasnda 500 mg propolis, 500 mg korunmaldr. Gnde 5-10 damla dogrudanveya herhangi bir iecekle karstrlarak kullanlr.13. Propolis Eriyigi: Her kullanm dozunda %50 etil alkol ieren 1.25 ml

propolis eriyigi bulunmaktadr. Gnde 1/8-1/4 ay kasg kullanm dozu olaraknerilmektedir.14. Propolis Konsantre z: Saf konsantre propolis z (%100) bal arstarafndan enzimatik olarak retilen bir besin maddesidir. Bir tableti 500 mg

propolise esdeger miktarda %100 saf propolis iermektedir. Seker, nisasta,aroma, renk maddesi, msr, soya, maya, bugday, st, yumurta ve narenciyernleri ve koruyucu maddeler iermez. Gnde 1 tablet olarak kullanlmaldr.15. Propolis Jeli: Amino asit ve vitamin degerleri yksek propolis jeli, saderisinin yag retimini dengelemede ve dinlendirmede, kasnt ve tahrislerigidermede, zararl mikroorganizmalarn sa diplerinden temizlenmesindeetkilidir. Sa derisine haftada bir kez, sampuan ncesi uygulanr ve 3 dakikamasaj yaplarak uygulanr.16. Propolis Tozu: Bal iine (500 gr) 10 gr propolis tozu ile karsm

zenginlestirmek iin polen, ar st eklenerek hazrlanr. Sabahlar dzenliolarak bir tatl kasg agz yolu ile kullanmak yeterlidir. Propolis tozu menopoz


39/53

devresi ve sonras kemik erimelerine kars, st solunum yolu rahatszlklarnda,kulak, burun, bogaz, astm, bronsit gibi rahatszlklarda, romatizmal agrlar veeklem agrlarnda, kt nefes kokularn giderici, dis etlerindeki bakterilerin yokedilmesinde kullanlmaktadr.17. Svlastrlm Saf Propolis: Agz hastalklarnn tedavisinde, dis agrlarnakars gnde 1-2 kez hastalkl blgeye 1 veya 2 damla uygulanr. Ciltteki kasnt,

beriberi, lser ve yaralarn tedavisinde hastalkl blgeye gnde bir kereuygulanr. Rinit tedavisinde gnde 1-2 kez bir para ekmege 45 damladamlatlarak agz yolu ile alnr. Komedo tedavisi iin gece propolis ile kaplanr,sabah alkol ile ykanr. Kanser, lser, damar hastalklar ve diabet tedavisi:kansere kars, i organlardaki lserin tedavisinde, kandaki seker ve yagseviyelerini dsrmede, damar sertligini gidermede ve diger kan ve damar

hastalklarnn tedavisinde gnde 3 kez kahve, st, bir para ekmege veya kesmesekere 12 damla propolis damlatlarak kullanlr. Toksinleri atma, kantemizleme, kalbi glendirme ve bagsklg arttrmak amacyla gnde bir keziecege veya yiyecege 10 damla damlatlarak kullanlr.

5. POLEN

Bitkiler, bilindigi gibi yeterince hareket edip, yer degistiremiyencanlilardir. Bitkilerin byk

ogunlugu nesillerini devam ettirebilmek iin tohum yaparlar. Tohumlar topragadsp veyadikilip ayni cins bitki olarak yeniden dogarlar. Tohumdan hemen nce aanieklerin ortasindaki erkek reme organlarinin bascik kisminda, iegin genelgrnsnden ayri ancak

bitkinin tm kalitsal zelliklerini tasiyan toz seklinde hcreler kmesi vardir.Bitki cinsine gre, bu erkek reme hcresi tozcuklar, ya ayni iegin iine veya

baska bir yerdeki ayni cins iegin iine rzgar sinek, bcek, karinca, kelebek,ari veya insan eli gibi vastalarla girerek iegin dii organinda dllenmeyi

saglayarak cinslerinin devaminida salam olurlar.Polen iste bu iek remehcreleridir. Bitkilerin iekleri dnemleri bitince polenler dekaybolurlar.Okullardaki derslerde gretilen polen budur. Ancak 1960 liyillardan itibaren Isveli bilim adamlari bu iek reme organlarinin okyksek bir besin ve ila oldugunu kesfedip dnyaya duyurmasindan sonra polen

botanik ynden gretildigi kadar tibbi ynden de bilim adamlarina vekullanicilara tm zellikleriyle tanitilmaya ve dnyaya bilinli kesim tketicilertarafindan yogun sekilde kullanilmaya baslanmistir,

5.1 POLENN BLEM


40/53

Polen insan metabolizmas iin ok deerli besin maddelerini iermektedir(Tablo 1). Esas olarak yksek derecede protein ve karbonhidrat kaynaolmakla birlikte zengin vitamin ve mineral madde deposudur. Polende bulunanvitaminler; Provitamin A (karotenoidler, %5-9 mg), B1 Vitamini (thiamine,%9,2 g), B2 Vitamini (riboflavin), B3 Vitamini (niacin), B5 Vitamini(pantotenic asit), B6 Vitamini (pridoksin, %5 g), B12 Vitamini, C Vitamini(askorbik asit), D Vitamini, E Vitamini, Vitamin H (biotin), Vitamin K (kolin,inositol), folik asit (%5 g), pantotenik asit (20-50 g/g)tir. Mineraller ise;kalsiyum, fosfor, demir, bakr, potasyum, magnezyum, manganez, silis, slfr,sodyum, nikotinamid, iyot, klorin, bor ve molibdendir.

Tablo1. Polenin Kimyasal erii (Schmidt, 1996).

Bileenler Deerler Bileenler Deerler Enerji 2,46 kcal/gr Bakr 14 ppmProtein %23,7 Nikel 4.5 ppmKarbonhidrat %27 Tiamin 9.4 ppmYa %4,8 Niasin 157 ppmFosfor %0,53 Riboflavin 18.6 ppmPotasyum %0,58 Pantotenat 28 ppmKalsiyum %0,225 Pridoksin 9 ppmMagnezyum %0,148 Folik Asit 5.32 ppmSodyum %0,044 Biotin 0.32 ppmDemir 140 ppm Karotenler 95 ppmMangenez 100 ppm Vit. E 14 ppminko 78 ppm Vit. C 350 ppm

Polende bulunan iz elementler ise alminyum, titanyum, inko ve nikeldir.Polenin besin deerini gnlk hayatta aldmz besinlerin deerleriylekarlatrrsak ortaya u ekilde bir tablo kmaktadr.

Tablo 2. eitli Yiyeceklerle Polenin Karlatrlmas.

YYECEKMADDES

PROTEN(G)

YA(G)

K(G)

CA(MG)

NA(MG)

FE(MG)

VT.A(MG)

V.C(MG)

POLEN 96,3 19,5 2,4 915 179 57 14500 142

DOMATES 50 8,8 11 588 138 22 41000 1050LAHANA 54,1 8,3 2,4 2037 835 16 5410 1950


41/53

TAVUK 152,8 35,9 2 60 484 8,4 484 0FASULYE 40,1 6,5 1,7 443 3800 15 1070 16

ELMA 3,4 10,3 1,9 122 19 5,3 1560 68BUDAY 43,2 12,3 1,1 407 2200 12 iz izBFTEK 59,4 82,7 0,7 26 145 7,5 143 0

Alanin, arginin, sistin, glisin, histidin, izolsin, lsin, lisin, fenilalanin,mefiyonin, prolin, serin, threonin, triptofan, trisin ve valin gibi deerli toplam 22eit aminoasit bulunan polende, 27 eit madensel tuz, karotenoidler, steroidler,flavonoidler, esansiyel ya asitleri ve hormon benzeri byme faktrleri,diastaz, fosfotaz ve amilaz gibi deerli enzimler, renk maddeleri de tespit

edilmitir5.2POLENN NSAN SALIINDA ETKLER

Genel salmzn korunmas ve vcut direncimizin arttrlmasndanbaka dengeli beslenmek amacyla da tketilen taze polenin bilim adamlartarafndan da ne srlm etkileri u ekilde maddelenebilir.

a. Kanszln giderilmesinde; alyuvar (krmz kanhcreleri) saysn %25-30, hemoglobini %15 orannda ykseltir;

b.Vcudumuzu zinde tutar,c.Sporda yksek performans salar,d.inde bulundurduu doal antibiyotiklerle inat barsak iltihaplarn,yaralarn iyiletirir,e.Kabzlk ve barsak tkanmalarn ortadan kaldrr ve hemoroidi (basur)iyiletirir,f.lseri, mide yaralarn iyiletirir; geleneksel tbbi tedavi gren lserlihastalarn %29u iyileirken polenli krle beslenen hastalarn iyileme oran ise%59.2dir.g. Yara ve yanklarn iyiletirilmesinde kullanlr; gnde 2 g polen yenmesiyleyara ve yanklarn iyilemesinde %30luk bir hzlanma ve art gzlenmitir.

h. Ar sinir ve stresten kurtulup rahatlatr,i. nat ishalleri tedavi eder,

j. Gelime ve bymeyi hzlandrr,


42/53

k. Grme sorunu olanlarda, grme yeteneini artrr,

l. Sa dklmesini nleyip sa saysn artrr,m. Prostat hastalarnda iyiletirici etki yapar,n. Klcal damarlar etkileyip fazla kanamaya engel olur, kalp kasnn almasnglendirir,o. Hcre yenileyicidir, yalanmay geciktirir, gzellik kremi olarak cildi beslerve yumuak tutar,

p. Yksek tansiyon ve souk algnlnda iyiletiricidir,q. Dnme yeteneini arttrr, zekay glendirir;r. Ksa srede hasta kiileri enerji ve canlla kavuturur,s. Mikrop ldrcdr,t. Deri ve gz kapa iltihaplarn nler,u. Solunum yolu hastalklar ve iltihaplarnn iyiletirilmesinde faydaldr,v. Ar yorgunluk ve stresten kaynaklanan cinsel isteksizlii giderir, ksrlksorununun giderilmesinde faydaldr,w. Hayvanclkta zellikle yar atlarnn, balklarn, kafes kularnn, civciv vetavuklarn aktivitelerinin, verimliliklerinin, hzl gelimelerinin ve sindirimkolayl salamalarnda kullanlmaktadr,x. Hayvanlar ve insanlar radyasyon ve X nlarnn zararl etkilerinden korur,y. Yemeklerden yarm saat nce alnmas halinde hem yenilen yemein

yaraylln arttrr hem de itah aar, kilo aldrr.Polenin Tketim ekli

Polenler ya taze olarak kullanlmal ya da taze kalmas amacyla hemen-18oCdeki derin dondurucuda poet veya cam kavanoz ierisindesaklanmaldr. Taze olarak kullanlacak polenler serin ve rutubetsiz bir ortamdatercihen de ambalaj iinde buzdolabnda saklanmaldr


43/53

Polen, daha nce de bahsedildii zere canlnn gelimesi ve bymesi iin

gnlk alnmas gereken tm gerekli maddeleri uygun denge iinde bulunduranyegne doal besindir. Bu bakmdan insan sal ve beslenmesinde ve genelvcut direncinin korunmasnda byk neme sahiptir. Polen, sabahlar akarnna, kahvaltdan en az yarm saat nce ya da akam yemeinden en az 4 saatsonra tercihen yatmadan nce sade olarak veya lk st ve meyve sular iindealnmaldr. Gnlk alnmas gereken doz duruma gre, yetikinlerde 15-40 g, 6-12 ya grubu ocuklarda 10-15 g, 3-5 ya grubu ocuklarda ise 5-15 g'dr. Biryemek ka kuru polen yaklak 10 g'dr.Uygulanabilecek bir polen kryledir. Birinci hafta 15 gram polen sabahlar a karnna alnmaldr, iki ve

nc hafta gnde 30 gram sabah kahvaltsndan 15 dakika nce yars vegnde 30 gram sabah kahvaltsndan 15 dakika nce yars ve drdnc haftadaise uygulama birinci haftada olduu gibi tekrarlanmaldr. Bu kre ilave olarakher sabah kahvaltsnda bir dilim ekmee polenli bal srlmeli ve bu yolla da 8gram polen alnmaldr.

Polen AlerjisiAlerji; vcudun herhangi bir yabanc maddeye kar gsterdii ar tepkidir.Alerjileri olan insanlarn baklk sistemleri bu yabanc maddeye kar bir

takm tepkiler verir ki bunlara alerji belirtileri denilmektedir. Byle kiilere dealerjen bnyeli denmektedir. Alerji kiiye zel bir durumdur ve bu nedenle


44/53

alerjik insanlarn hassas olduu maddeler birbirinden farkllk gstermektedir.Baz kimseler iin polen alerjen bir madde olabilirken bazlarnaolmayabilmektedir Polenin bilinen hibir yan etkisi olmamasna karn zelliklealerjen bnyeli insanlarda baz alerjik reaksiyonlar gzlenebilmektedir. Bunedenle kiilerin polen alerjisi olup olmadn anlamak iin kullanmadan nceaz bir miktar polenle test edilmesi gereklilii ortaya kmaktadr.Polenler alerjik rinit, astm gibi rahatszlklarn olumasna nedenolabilmektedirler. Alerjik durumlar genellikle atmosferdeki polen miktarnnfazla olduu dnemlerde grlmektedir. Alerji dnemleri iklim, corafi artlarve bitki rtsne bal olarak deiim rtsne bal olarak deiim dnemlerifarkl olduu iin alerji dnemlerinde de farkllk ve alerji iddetinde deiimlergrlebilmektedir.

Polen alerjisi insanlarda itahszlk, bulant, ba ars, karn ars,kusma, ishal,kant eklinde grlebilecei gibi ileri aamalarda ok durumlar dagzlenebilmektedir.

5.3 POLENN KULLANIM ALANLARI

Vcudumuzu zinde tutmak ve dengeli beslenmek iingnlk ihtiyacmz olan eksik maddeleri tamamlamada,

Kk ocuklarn sabah kahvaltlarnda lk su ve bal ilekarm olarak itah amada,

Apiterapi de Tpta polen alerjisinin tedavisinde, ila sanayinde Gda sanayisinde pasta, kek, brek ve rek yapmlarnda, Bombus ars yetitiriciliinde, Kovan iindeki larvalarn beslenmesinde, Evcil hayvanlarn zellikle yar atlarnn beslenmesinde ve

laboratuar bceklerinin yemlerine katlarak bymehzlarn artrmada

Kozmetik sanayinde krem, temizleme st, yz temizlemelosyonu, cildi besleyici olarak,

Polinasyon almalarnda, evre kirlilii almalarnda kullanlmaktadr.

6 . BALMUMUBal mumu isi arilarin 12-18 gnlk yas dnemlerinde 4, 5, 6 ve 7. abdominalsegmentlerdeki mum salgi bezlerinden salgilanan bir maddedir. Rengisalgilandigi anda beyaz olmasina ragmen, daha sonra koyulasarak sariya veya

kahverengine dner. Arilar bu maddeyi yavru yetistirmek, bal ve polendepolamak zere gerekli depo gzlerini rmek iinsalgilarlar. Gnmzde


45/53

peteklerin bali szldkten sonra geriye kalan rlms petek mumlari eritilipyabanci maddelerden ayrilarak tekrar aricilikta kullanilmaktadir (Gen 1993;Schmidt1997). 6.1 BALMUMUNUN BLEM

Saf balmumu en az 284 farkl bileik iermektedir.yapsnda 100 nzerimde buharlaan bileik vardr ve en az 48 bileik balmumunun aromasnakatk yapar

Major bileikler balmumunun %56sn oluturur.Dier %44 balmumununelastikiyeti ve dk erime noktasndan sorumlu olan minr bileiklerdir

Balmumunun yemel bileikleri ;doymu ve doymam monoesterler,diesterler, doymuve doymamhidrokarbonlar ,serbest asitler ve hidroksipoliesterlerdir.

Balmumunun bileenleriBal mumunun bileiminde esterler, ya asitleri, yuksek alkoller ve az miktardayuksek molekullu hidrokarbonlar bulunmaktadr (Garnier ve ark. 2002, Kimpeve ark. 2002). Kuru arl %93 olup, %14-23 alkan (doymu alifatikhidrokarbonlar) (Hargrove ve ark., 2004) bulunduran bal mumunun bileenleriTablo da verilmitir.

Bileen Fraksiyonun %si Fraksiyondaki bileen saysmajor minor

Hidrokarbonlar 14 10 66Monoesterler 35 10 10Diesterler 14 6 24Triesterler 3 5 20Hidroksimonoesterler

4 6 20

Hidroksidiesterler

8 5 20

Asit esterler 1 7 20

Asit poliesterler 2 5 20Serbest asitler 12 8 10Serbest alkoller 1 5 ?Belirlenmemi 6 7 ?Toplam 100 74 >210Hidroksidiesterler

8 5 20

6.2BALMUMUNUN FZYOLOJK ETKLER


46/53

Paslanmay nleme

Anmay nleme Nem kaybn nleme Elektrik izolayonu Dk dzeyde antiosidan etki Kozmetik rnlere duraan ve yumuak yap kazandrma,su

tutma kapasitesini arttrma,solsyonlara katlk, parlakllkkararllk ve renk stabilizasyonunu salama(rujlarda e.t.c)

6.3 BALMUMUNUN KULLANILMA ALANLARI

Kandil(mum)yapmnda(%51safbalmumu) Arclkta(temelpetek)

Kozmetikte(krem,deodorant,sakremi,depilatr,ruj,far,saspreyi,

maskara)

Gda ilemede(paketleme,muhafaza)

Baskda(mrekkep,karbonkad,marker)

Farmakolojide(haplarkaplama) kullanlmaktadr

Sonu

Aricilik faaliyetleri sonucu retilen rnlerin besin maddesi olarak tketimininyaninda ok genis kullanim alanlari bulunmaktadir. Bu rnlerden bal, kandolasimini kolaylastirmakta, uykusuzluk ve sinirlilik durumlarinda sakinlestiricietki yapmakta, bakteriyel hastaliklara, yara ve yaniklara, sindirim sistemihastaliklarina, st solunum yolu enfeksiyonlarina karsi tedavi amaciylakullanilmaktadir.

Bal mumu, bazi merhem tr ilalarin yapiminda, kozmetikte krem vedudak boyasi yapiminda ve disilik alaninda kullanilmaktadir

Polen, byme ve gelisme zerinde etkili olmakta, zengin besin maddeierigi dolayisiyla insan beslenmesinde ok byk bir neme sahip

bulunmaktadir. Ayrica tipta polen allerjisinin tedavisinde kullanilmaktadirAri zehiri, romatizmal, gripal, ortopedik hastaliklarin tedavisinde,

bunlarin yaninda mafsal iltihabi, deri kanseri, ekzemaya karsi kullanilmaktadir.Ari st, brons astimi, damar sertligi, mide barsak hastaliklari, romatizmalhastaliklar, bbrek ve idrar yolu enfeksiyonlari gibi birok rahatsizliklarin

tedavi edilmesinde nemi rollere sahiptir.


47/53

Propolisin antibakteriyel, antifungal, antiviral zellikleri bulunmaktadir.Romatizmal hastaliklara, st solunum yolu enfeksiyonlarina, sindirim sistemihastaliklarina karsi kullanilmaktadir. Dogal rnlerle tedavinin gndemdeoldugu ve zerinde duruldugu gnmzde ari rnlerinin, zengin besleyicizelliklerinin yaninda, tedavi edici etkilerinin oldugu da gz ardi edilmemelidir.Bal, polen, propolis, ari st, ari zehiri gibi dogal rnlerin esitli hastaliklarintedavisinde kullanimi ile ilgili tibbi arastirmalar yapilmali, bu konu zerindehassasiyetle durulmalidir.


48/53

TEEKKR

Bu almay yapmamda tm olanaklar sunan ve desteini esirgemeyensayg deer hocam prof.Dr.mran ahana ve Arda Szc ye sonsuzteekkrlerimi sunarm

KAYNAKLAR

Akpnar, A. 2002. Bal Beslenme Dergisi, S: 5-10, U. . ZiraatFakltesi Gda Mh. Blm, Bursa.

Alcaraz, A., Kelly, J. 2002. Treatment of an infected venous leg ulcerwith honey dressing.Br Journel Nurs. 11-24;11(13). 859-870.

Biswal, BM., Zakaria, A., Ahmad, A. NM. 2003. Topical aplication ofhoney in the manangement of radiation Support Care Cancer.11(4),242-248

Brown, R. 2000. Honey royden browns bee hive product bible. 123-133.

Ching, H., Hou, YC,. Hsiu, SL., Tsai, SY., Chao, PD. 2002. Influnceof honey on the gastrointestinal metabolis and disposition of

glycyrhizm and glycyrhetic acid in abbits. Biol Pharm Bull. 25(1): 87-91.

akmak,_. 2001. Apiterapi. UludagArclk Dergisi 2. 16-18 Gnes, N. 2003. Baln bilesimi ve kullanm alanlar. 2.Marmara

Arclk Kongresi Bildiri Kitab. 225. Yalova Kasianenko, VI., Selezneva, E., Markarova, NV.2002. Effectof warm

and cold honey solutions on acid-forming function of the stomach.Article in Russian

Mamary, M. A., Meeri, A., Habori, M. 2002. Antioxidant activities

and total phenolics of different types o

ari Ürünlerinin İnsan sağlığı ve beslenme açısından Önemi

Documents