SKRIPSI ARSITEKTUR

(AR.8122)

JUDUL

PERPUSTAKAAN UMUM DI KOTA MANOKWARI

TEMA

ARSITEKTUR METAFORA

Disusun oleh:

Sakinah Fitraini Samiun

15.22.032

Dosen Pembimbing:

Ir. Breeze A.S. Maringka, MSA.

Ir. Gaguk Sukowiyono, MT.

PROGRAM STUDI ARSITEKTUR

FAKULTAS TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN

INSTITUT TEKNOLOGI NASIONAL MALANG

MARET 2020

KATA PENGANTAR

Puji syukur penyusun panjatkan kehadirat Allah SWT karena dengan rahmat dan karunianya

penyusun dapat menyelesaikan Laporan Skripsi yang berjudul “Perpustakaan Umum Di Kota

Manokwari” dengan tema Arsitektur Metafora disusun dan diajukan sebagai syarat untuk memperoleh

gelar Sarjana Arsitektur (S1) di Institut Teknologi Nasional Malang.

Pada kesempatan ini penyusun tidak lupa mengucapkan banyak terima kasih kepada:

• Allah SWT yang telah memberikan kemudahan dan kelancaran selama perkulihan dan

pengerjaan skripsi.

• Kedua Orang Tua dan seluruh Keluarga yang senantiasa memberikan doa dan supportnya.

• Bapak Ir. Breeze Maringka, MSA. dan Bapak Ir. Gaguk Sukowiyono, MT. selaku dosen

Pembimbing Skripsi yang telah memberikan pengarahan, masukan dan ilmu.

• Bapak Ir. Adhi Widyarthata, MT., Bapak Ir. Budi Fathony, MTA., dan Bapak Ir. Gatot Adi

Susilo, MT. selaku Dosen Penguji yang telah memberikan kritik dan saran yang membangun.

• Seluruh dosen Prodi Arsitektur Institut Teknologi Nasinal Malang yang telah memberikan

banyak Ilmu Arsitektur.

• Sahabat yang selalu menemani saya mulai dari awal hingga akhir perkuliahan.

• Teman-teman di Studio Skripsi Arsitektur

Kami menyadari bahwa dalam laporan ini masih tedapat banyak kekurangan maupun kesalahan

baik dari segi penyusunan, isi pembahasan, serta bahasa yang digunakan.

Akhir kata semoga dapat bermanfaat bagi penyusun, Institusi pendidikan, dan masyarakat luas.

Malang , 7 Februari 2020

Penyusun

ABSTRAK

Perpustakaan Umum merupakan sarana pembelajaran dan sarana pengetahuan atau informasi

yang diperuntukan melayani masyarakat tanpa membeda-bedakan. Keberadaan perpustakaan dibuat

untuk mempermudah masyarakat dalam mendapatkan pengetahuan maupun informasi. Namun

sebagian masyarakat menganggap bahwa citra perpustakaan masa kini di anggap sebagai tempat

yang membosankan. Hal ini dikarenakan perpustakaan di anggap sebagai tempat kegiatan yang

kaku, formal, membosankan dan hanya ditunjukan untuk kalangan tertentu. Untuk itu tantangan

utama bagi perpustakaan umum pada saat ini adalah dalam upaya menarik minat masyarakat untuk

berkunjung dan mengakses informasi melalui perpustakaan. Salah satu upaya membangun citra

perpustakaan umum masa kini dapat diwujudkan antara lain melalui desain tata ruang yang tepat.

Di Kabupaten Manokwari terdapat sebuah perpustakaan umum, namun fasilitas-fasilitas yang

ada di dalamnya belum memadai dan penataan ruangan di dalam perpustakaan tersebut terkesan

kaku dan formal. Hal ini yang menyebabkan sebagian masyarakat juga tidak nyaman jika berlama-

lama di dalam perpustakaan. Dalam mendesain sebuah perpustakaan umum yang menjadi

pemikiran utama adalah mengamati secara langsung aktivitas di dalam perpustakaan, dan mencari

tahu bagaimana karakter setiap masyarakat jika berada di dalam perpustakaan dari segi

kenyamanan. Seperti sebagian pengguna perpustakaan nyaman jika membaca di dalam ruangan

maupun luar ruangan, dan sebagian pengguna perpustakaan nyaman jika membaca dengan suasana

tenang baik individu maupun kelompok.

Dengan latar belakang ini, muncul suatu ide untuk mendesain Perpustakaan Umum di Kota

Manokwari yang lebih menarik dengan memberikan berbagai aspek kenyamanan bagi pengguna

dalam penataan ruang perpustakaan umum sebagai sebuah lingkungan yang menyenangkan,

mewadahi beragam kegiatan dalam perpustakaan, dan juga merancang bangunan perpustakaan

yang dapat menarik perhatian masyarakat.

Kata Kunci : Perpustakaan, Perpustakaan Umum, Kota Manokwari

DAFTAR ISI

PERSETUJUAN SKRIPSI ..................................................................................................................... ii

PENGESAHAN SKRIPSI ...................................................................................................................... ii

PERNYATAAN KEASLIAN SKRIPSI ............................................................................................... iii

KATA PENGANTAR ............................................................................................................................ iv

ABSTRAK ............................................................................................................................................... iv

DAFTAR ISI ............................................................................................................................................ v

DAFTAR GAMBAR .............................................................................................................................. vi

DAFTAR TABEL ................................................................................................................................... vi

DAFTAR DIAGRAM ............................................................................................................................ vii

BAB I PENDAHULUAN ........................................................................................................................ 1

1.1 Lalar Belakang ............................................................................................................................ 1

1.2 Tujuan Perancangan .................................................................................................................... 1

1.3 Lokasi .......................................................................................................................................... 1

1.4 Rumusan Masalah ....................................................................................................................... 1

BAB II PEMAHAMAN OBYEK RANCANGAN ................................................................................ 2

2.1 Kajian Fungsi .............................................................................................................................. 2

2.1.1 Pengertian perpustakaan ...................................................................................................... 2

2.1.2 Peran dan Fungsi Perpustakaan ........................................................................................... 2

2.1.3 Pertimbangan Dalam Mendirikan Perpustakaan ................................................................. 3

2.1.4 Kebutuhan Ruang dalam Perpustakaan Umum ................................................................... 3

2.1.5 Tata Ruang dan Perabot dalam Perpustakaan Umum ......................................................... 4

2.1.6 Kajian Obyek ....................................................................................................................... 6

2.1.7 Kesimpulan ........................................................................................................................ 10

2.2 Kajian Tema .............................................................................................................................. 10

2.2.1 Pengertian Metafora .......................................................................................................... 10

2.2.2 Prinsip-Prinsip Metafora .................................................................................................... 10

2.2.3 Kegunaan Konsep Metafora .............................................................................................. 10

2.2.4 Kategori Metafora dalam Arsitektur .................................................................................. 10

2.2.5 Keterkaitan Perpustakaan dengan Tema Metafora ............................................................ 10

2.3 Kajian Lokasi Tapak dan Lingkungan ...................................................................................... 11

2.3.1 Informasi Tapak ................................................................................................................. 11

2.3.2 Kajian Tapak ...................................................................................................................... 13

2.4 Kajian Peraturan Bangunan dan Pembangunan ........................................................................ 19

2.4.1 Garis sempadan bangunan (GSB) ...................................................................................... 19

2.4.2 Koefisien dasar bangunan (KDB) ..................................................................................... 19

2.4.3 Koefisien derah hijau (KDH) ............................................................................................. 19

2.4.4 Koefisien lantai bangunan (KLB) ...................................................................................... 19

2.4.5 Tinggi lantai bangunan (TLB) ........................................................................................... 20

BAB III PROGRAM RANCANGAN .................................................................................................. 21

3.1 Diagram Aktivitas ..................................................................................................................... 21

3.1.1 Aktifitas Pengunjung .......................................................................................................... 21

3.1.2 Aktifitas Penunjang ............................................................................................................ 21

3.1.3 Aktifitas Pengelola ............................................................................................................. 22

3.2 Jenis dan Besaran Ruang ........................................................................................................... 23

3.3 Organisasi Ruang ...................................................................................................................... 31

3.4 Hubungan Ruang ....................................................................................................................... 32

3.4.1 Kelompok Pengunjung ....................................................................................................... 32

3.4.2 Kelompok Penunjang ......................................................................................................... 33

3.4.3 Kelompok Pengelola .......................................................................................................... 34

3.5 Persyaratan Ruang ..................................................................................................................... 35

BAB IV ANALISA DAN KONSEP ...................................................................................................... 36

4.1 Analisa ....................................................................................................................................... 36

4.1.1 Analisa tapak ...................................................................................................................... 36

4.1.2 Analisa ruang ..................................................................................................................... 38

4.1.3 Analisa bentuk .................................................................................................................... 39

4.1.4 Analisa struktur .................................................................................................................. 40

4.1.5 Analisa utilitas ................................................................................................................... 41

4.2 Konsep ...................................................................................................................................... 43

4.2.1 Konsep umum .................................................................................................................... 43

4.2.2 Konsep bentuk ................................................................................................................... 43

4.2.3 Konsep ruang ..................................................................................................................... 43

4.2.4 Konsep struktur .................................................................................................................. 44

4.2.5 Konsep utilitas ................................................................................................................... 44

BAB V VISUALISASI RANCANGAN ............................................................................................... 46

5.1 Pra-Rancangan .......................................................................................................................... 46

5.1.1 Layout plan ........................................................................................................................ 46

5.1.2 Tampak site dan bangunan ................................................................................................ 47

5.1.3 Detail ................................................................................................................................. 49

5.2 Pengembangan Desain .............................................................................................................. 52

5.2.1 Layout plan ........................................................................................................................ 52

5.2.2 Potongan site dan bangunan .............................................................................................. 53

5.2.3 Tampak site dan bangunan ................................................................................................ 54

5.2.4 Detail ................................................................................................................................. 55

5.2.5 Visual 3D ........................................................................................................................... 56

DAFTAR PUSTAKA ............................................................................................................................ 58

LAMPIRAN ........................................................................................................................................... 59

DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.1 Lokasi perancangan .............................................................................................................. 1

Gambar 2.1 Sistem terbuka ...................................................................................................................... 4

Gambar 2.2 Penempatan area baca ........................................................................................................... 4

Gambar 2.3 Site ...................................................................................................................................... 11

Gambar 2.4 Kondisi Eksisting Tapak ..................................................................................................... 11

Gambar 2.5 Dimensi tapak ..................................................................................................................... 12

Gambar 2.6 Drainase pada tapak ............................................................................................................ 12

Gambar 2.7 Sisi timur tapak tidak terdapat drainase .............................................................................. 12

Gambar 2.8 Potongan tapak ................................................................................................................... 13

Gambar 2.9 Kondisi topografi tapak potongan A-A .............................................................................. 13

Gambar 2.10 Potongan Tapak A-A ........................................................................................................ 13

Gambar 2.11 Potongan Tapak B-B ........................................................................................................ 13

Gambar 2.12 Arah matahari ................................................................................................................... 14

Gambar 2.13 Arah angin ........................................................................................................................ 14

Gambar 2.14 Sirkulasi di sekitar tapak ................................................................................................... 15

Gambar 2.15 Aksesibilitas pada tapak ................................................................................................... 15

Gambar 2.16 Titik view dari luar tapak .................................................................................................. 15

Gambar 2.17 Titik view dari luar tapak .................................................................................................. 16

Gambar 2.18 Vegetasi ............................................................................................................................ 18

Gambar 2.19 Drainase disekitar tapak .................................................................................................... 18

Gambar 2.20 Drainase pada tapak .......................................................................................................... 19

Gambar 2.21 Jaringan listrik disekitar tapak .......................................................................................... 19

Gambar 4.1 Sirkulasi dan Aksesibilitas .................................................................................................. 36

Gambar 4.2 Sirkulasi dan Aksesibilitas .................................................................................................. 36

Gambar 4.3 View & orientasi bangunan ................................................................................................ 36

Gambar 4.4 View & orientasi bangunan ................................................................................................ 37

Gambar 4.5 Vegetasi pada tapak ............................................................................................................ 37

Gambar 4.6 Vegetasi pada tapak ............................................................................................................ 37

Gambar 4.7 Analisa matahari pada tapak ............................................................................................... 37

Gambar 4.8 Kontur pada tapak ............................................................................................................... 38

Gambar 4.9 Visualisasi ruang baca ........................................................................................................ 38

Gambar 4.10 Visualisasi area lobby ....................................................................................................... 38

Gambar 4.11 Ide bentuk dasar ............................................................................................................... 39

Gambar 4.12 Contoh ornamen ............................................................................................................... 39

Gambar 4.13 Bentuk yang didapat ......................................................................................................... 39

Gambar 4.14 Hasil akhir bentuk ............................................................................................................ 39

Gambar 4.15 Struktur ............................................................................................................................. 40

Gambar 4.16 Struktur bawah ................................................................................................................. 40

Gambar 4.17 Struktur inti ...................................................................................................................... 40

Gambar 4.18 Struktur atas ..................................................................................................................... 40

Gambar 4.19 Pencahayaan alami ........................................................................................................... 41

Gambar 4.20 Pencahayaan buatan ......................................................................................................... 41

Gambar 4.21 Penghawaan alami ............................................................................................................ 41

Gambar 4.22 Penghawaan buatan .......................................................................................................... 42

Gambar 4.23 Sistem air bersih ............................................................................................................... 42

Gambar 4.24 Sistem air kotor ................................................................................................................ 42

Gambar 5.1 Layout plan ......................................................................................................................... 46

Gambar 5.2 Tampak depan dan tampak samping kiri ........................................................................... 47

Gambar 5.3 Tampak samping kanan dan tampak belakang ................................................................... 48

Gambar 5.4 Detail pada tata ruang lantai 1 ............................................................................................ 49

Gambar 5.5 Detail pada tata ruang lantai 2 ............................................................................................ 50

Gambar 5.6 Detail pada tata ruang lantai 3 ............................................................................................ 51

Gambar 5.7 Layout plan ......................................................................................................................... 52

Gambar 5.8 Potongan site dan bangunan ............................................................................................... 53

Gambar 5.9 Tampak site dan bangunan ................................................................................................. 54

Gambar 5.10 Detail ................................................................................................................................ 55

Gambar 5.11 Visual eksterior ................................................................................................................ 56

Gambar 5.12 Visual interior ................................................................................................................... 57

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1 Konsep Perpustakaan Soeman Hs Provinsi Riau ...................................................................... 6

Tabel 2.2 Konsep Perpustakaan Umum Kota Malang .............................................................................. 8

Tabel 2.3 Dokumentasi view pada tapak ................................................................................................. 16

Tabel 2.4 Dokumentasi view ke luar tapak ............................................................................................. 16

Tabel 2.5 Vegetasi disekitar tapak .......................................................................................................... 18

Tabel 3.1 Besaran ruang .......................................................................................................................... 23

Tabel 3.2 Rekapitulasi ruang ................................................................................................................... 30

Tabel 3.2 Persyaratan ruang .................................................................................................................... 35

DAFTAR DIAGRAM

Diagram 3.1 Aktifitas pengunjung ......................................................................................................... 21

Diagram 3.2 Aktifitas penunjang ........................................................................................................... 21

Diagram 3.3 Aktifitas pengelola ............................................................................................................. 22

Diagram 3.4 Organisasi ruang ................................................................................................................ 31

Diagram 3.5 Hubungan ruang kelompok pengunjung ........................................................................... 32

Diagram 3.6 Hubungan ruang kelompok pengunjung ........................................................................... 33

Diagram 3.7 Hubungan ruang kelompok pengelola ............................................................................... 34

Diagram 4.1 Pencahayaan buatan ........................................................................................................... 44

Diagram 4.2 Sistem air bersih ................................................................................................................ 45

Diagram 4.3 Pembuangan air kotor ........................................................................................................ 45

Diagram 4.4 Pencegah kebakaran .......................................................................................................... 45