/. Ar. D.DISSERTATIO POLITICA

DE

TFMOREGENTIUMPANICO,

QuamConfenfu Amplisf. Facultatis Philof. in Regia ad

AURAM AcademiäySUB

PR/ES I D I O

Mag JOHANNISBILMARK,

Hist. Se Phil. Pract. PROF. Reg. 5c Ordin.Pro Gradu Magisterii

JPublico bonorum examini modelie defertCAROLUS ROBERTUS GIERS.

Satacunda-Fenno.In AUDITORIO MAJORI Die Februarii

Anni MD CCL XIX,Horis änte meridiem confvetis.

ABO^Typis Joh. Christoph. Frenckell.

S:iE P.:.e M.TIS.Magn.e Fidei VIRO,

Reverf.ndissimo PATRI ac DOMINO,

D:noCAROLOFRID.MENNANDER

S. S. Theolog. Doctori Celeberrimo, Dioeceseos Abo-cnsis Episcofo Eminentissimo , Rf.gi._e Academive PRO-CANCELLARIO Magnificfntissimo, Summi VenekandiConsistorii Ecclesiastici leidem PR.iT.SIDI Gravtssimo,SciiOLAßU.Mque per Dioecesin EPHORO Longe Accura-tissimo, Nec non Reg. Acad. Scient. Holm. MEMBRO

Dignissimo,

M/ECJENATI MAXIMO.

Z'ir&r fpem metumque, Reve-rendissime D:ne PR/ESUL $fPR'O - CANCELLARIE, dm inccrtus bafi, utrum dis*

fcrtatimem hane, nitorc oinni deftitutam & prater mate-ria gravitatem nullä re commendabilem , ad limma TuAdepotiere , atque a Nominis Tui gloria &fplendore, admo-dum late corufeante , lucem ~f dignitatem ipfi mutuari fitrjlinerehi. Animum vero propter honoris, in quo conftitu-

tus es, eminentiam, fic ftuSlti antcrn , erexib-'ef vskiti enlcareidem addidit favör ille fu?umus 17 prorius ftngtäaris ,quo Tu, RcVERENUiSsiMF. DasF PR7E.SUL & PRO-CANCELLARIIC, omnes clicnies Tuos, Utter-arian imprimis Ö"*virtutum uniceftv.dio litantes , continuo amplccti haud fuiftidedignatns. No!i igitur mirari , Reverfndissime D:nePR/ESUL ac PRO- CANCEI.LARIE, fed patiare Potius ,me tenuitatis -laea opiime confcium , bas piitgvi Minerva.elaboratas pagellas Tib ', in tefferam venerabanda erga Tepietatis mea nunquam intermoritura , cl7arc, £7 pro moveTuo, miti fronte fpecimen bocce levisfimum intuere, fer-tunamane infuper meam 'I~VJE tutela fempcr commendatambabe, id eft>, quod fupplex rogito £7 cernuus obteftor. Mearumvieisfim erit partium ad DEum, Summum omnium rerunArbifrum, fuspiria fundere ardentisfima "■ pro perenni TuoTuorumqv.e ftore if felicitate. Vivas igitur quamdiutis-

fime Sofp.es hJ incolumis, Ecclefia columen firmisfimum, Pa-trie ac Rci litteräriw decus Of ornamentv.m longe maximum.Vivas Familia Teve Nobilisfima fulcrv.m £7 folatinm tu-tisfimum; Vivas deniaue clientum Tuofunt pairoaniumoptimum, certisfimum. Sic vovet. ~3~, dumvixerit, jupitervovtbit

REVERENDISSIMI NOMINIS tui

Cultor DevotlsfimusCARO LUS R, GIERS,

F~IRO Amplisfimo atque Confultisfimo.yD:no L A U REN TIO S A CKLE N,

Confuli Civitatis Arclopolitanac meritisllmo.VIRO Plurimum reverendo atque Prceclarisjimo ,

D:no Mag. MARTINO TOLPO,Ecclefise, qua; in Kiulo congregatur, Paftori dignisfimo.

VIRO Prwclarisjimo,D:no Mag. FRIDERICO REGINALDO

BRAN DER,Pv.eclori Schol. Triv. Biorneburgenfis dignisfimo.

VIRO Plurwrum Reverendo atque C/arisjimo,D:no ANDREA F L AM E N 10 ,

Ecclefix, qucc i Kumo DEo colligitur, Vice Pailori &Sacellano vigtlarttisfimo.VIRO SpcSlatx Fidei,

D:no ERICO JOHANNI LAGERBLAD,Commisfario ad Legioncm Pedeftrem Biorneburgenfemdexterrimo nec non Rationario ibidem h. t. accuratibfimo.

FAUTORIBUS, AVUNCULIS, CONSANGVINEO,

Tot tantaque funt illa favoris, benivolentijc nec nonFautoresque OptimiEt ConsangvineiCarissimi nullo

Veftro absque ulla Ipe inde emergendi reapfe me efie& deberem, nedum referre queam, ne tamen partibusvantije fpecimen hoc AcademiCnm Vobis cernuus ofFero.dem favore, quo hatftenus gavifus eft, in pofterum quoquecalidilTimis follicitabo precibus, velit vosPatroni, Fautoresmultos falvos, fospites & incolumes fervare. Vivatis Patrik,admodum digni : Vivatis Veftris & aliis quoque quam

NOMINUMGliciis hu-

CAROLUS

VIRO aämodum Reverendo atque Praclarijfim*.,Dtno Mag. JOHANNI LAIHIANDER.,Paftori & Prarpofito Ecclefiarum , qua; in Eura DEo cot-*

liguntur, longe dignisfimo.VIRO Plurimum Reverendo atque Praclarisfimo^

D:no GABRIELI G0 TT L E B E N,Ecclefiarum,- qu« DEo in Kumo colliguntur, Paftori

meritisfimo.VIRO Praclarisfimo,

D:no Mag. J 0 H A NN l P 1 H L M A N,Con-Rectori Schol. Triv. Biorneburgenfis accuratisfimo.

VIRO Plurimum Reverendo atque ClarisfimoD:no J ACO BO OLAVO BRÄNDER,Ecclefiarum, qira Deo in Ulfsby convoc-antur, Vice

Paftori & Sacellano accuratisfimo.VIRO Doäisfimo atque Clarisfimo

. D:no HENRICO BRÄNDER,Collegce fuperiori Trivialis Schoke, quar Biorneburgl

floret , dignisfimo.& ADFINI Propenfisfimis , Carisfimis.

amorisplane fingularis documenta, qua?Vos , PATRONInon tempore mihi prxbere voluiftis, ut totum in aerefentiam. Cum vero nec agere gratias, quantas vellemofficii penitus defuifie videar, in fignum pietatis & obfer-Sufcipite illud ferena, qua foleds fronte., Auctoremque eo-ampleclihauddedignemini. Ipfe vicisfimDEUM O. M.QyerROPENStssiMi & consangvinei DU.ECTissiMi in annos beneEccleiia. & ceteris, qu# in republica fuftinetis, muneribusdiutisfimefelices ; lic vovet permanfurus ad urnam usque

VESTRORUMp_.lltn.Ms .R. GIERS.

BorgmåftarenÄdle och Högaehtade,

Herr ARVID BRÄNDER,Min Hogtårade kåre Morbror ;

Råd - och Handels - Månnerne uti Stapel - StadenBiörnehorg :

Arehome och Hogyalaktade ,Herr OTTO JULIUS BRANDER,Herr HENRIC BACKMAN,Herr CARL INDEBETOU,Herr ISAAC BÄCKMAN,Herr FRIDRIC CLOUBERG,Herr FRIDRIC AHLQUIST,Herr HENRIC JOHAN MOLIS,

Gunftige Gynnare och Min kåre Coufin.

Så ärbar och nödvändig fak det år i et Borgerligit lam-hålle, atmed takfamhet ihogkomma och bemöta St-

njuten ynneft och bevågenhet; få kärt och angenämt år detock för mig, atvid detta tillfälle kunna lemna något veder-måle af min erkända för de många vagärningar. I, MinHerr Morbror, Gunftige Gynnare ochMinkåre Coufin, migoch minFaders hus benågit täckts bevifa. Tillåtendå, at det-ta Academifkaarbete, iom Eder i ödmiukhet upoffras, måblifva en talk afden vördnad jagbeftåndigt för Eder hyfer.Lycklig jag,om jagframdeles far aga lika bevågenhet, fomjaghkintils afEder i ymnig måtto åtniudt. Då (kal det va-ra mig en glad fkyldighet, at anropa den Högfte GUDENför Eder välgång , famt med beftändig tiigifvenhet ochhögaktning förblifvaMin. Hogtårade Herr Morbrors, Gunftige Gynnares och

Min kåre Coufinsoiliniu-ke tj-cnnr.e

CAROLUS R. GIERS.

§. I.

■ni indolem ingenii humapi attente confideraverit, haud difficulter concedct, amraumnoi-trum haud disfimilem erfe Oceano. Sicut c ■

nim hic modo placide itaconfif.it, utncpki-mulam quidem leviiTimam excudat, modo äu-

tis ventorum frenis, adeo a.ttuat, ut coclo ter-l-am mifceat, nec gubernatores navium illa adfpiciant in "dicia, quorum ope fe tempeftatibus iubducere & por-tum intrare poflent; ita quoque anima noiira järn grå-ta agit haicyonia , atque in placido itatu tantum non o-vat j jam iterum, a^ftuantibus prsecipue adfc&ibus, corpusrationis dedignatur imperium , &, quo iili follickant-non tam movetur, quam praxipitanter fuit. In horri-do hocce flatu homines , faicino quafi capti, limites of-riciorum admodum transgrediuntur , & alia quxvis a-gunt, quam agere debcrent. Quamobrem etjam QUIN-7ZILIANUS merito dixit : Quod magni adfe&.us jurttnon fpetlent. Inter adfeclus autem nullus fere ell , quiufum rationis magis fequeltrat, quam metus; quippequi intelleclus judicium velut obnubilat, & animi vi-gorem vehementer profligat. Non equidem diffitemur,quin homines multis laborent infirmitatibus, DEus ta-men, qua; furama Ejus efi: in genus noftxum bonitas,varia nobis adminicula, imprimis perfpicax ingeniumatque agile corpus concei3it, qux fi fuis rite perrungan-tur partibus, incommoda multa partim repeliere, par-tim etjam eludere pofiiimus. Enimvero multi adeofunt vecordes, ut, malis imminentibus , fecum confe-flim aclum conclamatumque putent; quare fpem ex il-lis dextre emergendi abjiciunt: non diilimiles proindeiiiis aviculis , qua: in arboribus confidentes <lk ingentium

A lerpei».-

2ferpentum hiantes fauces vidences potius in has voragt-nes fele pracipkant , quam expedkum iter per ii-quida aeris capefiant. Hoc pracipue tum mortalibus e-venire animadverdmus, quoties pracordia ipforum ve-hemend quodam Metu, quem Terrorem appellamus, per-celluntur. Hinc Terrorcm definire folent Philofophi,quodfit vehemcntius tadrum, ex malo improvifo örtum. Etab hoc terrore difttngvunt nonnulli Pavorem; quippe quifit infignior terroris gradus. Per terrorem, übi iile mi-crocolmo incubuerit, obftupefcit animus , & deiiquiumquaii patitur, adeo ut fuum nobis detreciet officium:fangvis, jn cujus jufta circulatione vita noftra confiftk,veluti coagulatur in venis & arteriis, unde pallor in fa-cie, & denique membra contremiicunt, quaii confiften-dam omnem amiferint. Sed metuimus, ne ii de indo-le metus plura dififeramus, in juftam cenfaram incur-ramus, quare cetera verba, qua in frondfpicio occurrunt,enucleare conabimur.

§. 11.

Sicut Gentiles, avitis fafcinati fuperftitionibus, re-bus tantum non omnibus, quas ob prxftandam Sc uti-litatem magnifecerunt, diuinitatem quandam tribuerunt,qu_e ipfis regendis & tutandis pro_efiet; ka non eft mi-randam, quod fylvis & nemoribus pra'fecerint Numentutelare, quod tam pecorum, quam éorundem cuftodumcuram ageret. Talis fingebatur efie Pan, qut licet pafto-ftores imprimis fuo dignaretur pradidio, juxta illudPo^ttx: Pati curat oves, oviumque magfiros, in fylvis quo-que otiari credebatur. Cultum hu;us Divi primum in-ftituilTe videntur __ffgyptii, qui Pana inter oclo majoresDeos, quos coluerunt, retulerunt, a quibus Geniihujire

facra

3faera ad alias a'iasque gentes fuerunt propagata. Siveautem formam Panis confideremus , five etjam res ge-ftas, quas ipfi adfinxit credula antiquitas, expendamus,multa , qua horrorem incutiant , nthil quod venerado-nem excitet, reperimus. Finge enim dbi, fl ipfum co-gnofcere velis , monftrum quoddam villis obfitum , cor-nuta fronte, pinu coronatum, caprinis infuper pedibus& hircina cauda inftrudtum; & imaginem Panis fic ad-umbratam habebis. Ut corpus plerumque animi eft in-dex, ita quod ab hoc femifero homine exlj^eclandumeflet , facilé perfpickur. Etenim feroci , quo fuit ani~mo, Pan nulla non vitia fibi permifit, atque ut voto-rum impudicorum compos redderetur, adinftar Proteicujufdam varias induit formas ; imrao quum ridenshic DEus non omnibus arrideret, quas blande feducerenon potuit, vi opprimere nullus dubkavit. Cum igiturfimplex atque imbellis turba hominum in denfis fylvisoberraret, cumque, vefperafcente imprimis ccelo, nna-ginatio in crepufculis, nullis occupata objedis vifibilibus,Fordus vim fuam exfereret, facile in horrorem & ter-rorem quendam incidk ; cujus cauftiim quum indagarenon poftet , protinus fibi perfuafit , Pana , foedum flludNumen, adeflfe, cujus non folum occurfum, ob fpecieideformkatem, metuerunt homines fuperftkiofi , fed fla-gitiofum fodalidum exhorruerunt. Hinc Pana terroresrepentinos mortalibus immittere credidit antiquitas. Ex-inde TERROR PANICUS («) dici fuevit veliemens acfubitaneiis metus, cujus cauda liquida non conftaret.Mox yero oftendemus , tum genuinam hujus terrorisoriginem, tum etjam quod integras gentes nonnunquamka adfecerit, ut fui quam maxime diiTimiies fuerint ,illo pracipue temporis articuio , quo conftantiam &fordtudinem ab illis exfpedare par omnino fuit. Interea

A 2 veto

4vero dum huic immoramur operi, mitiorem tuam B.L. nobis expetimus ceniuram, ne terrore Panico forfitantacti, fine noftro excidamus, nec tuofatisfaciamus deiiderio.

( ) Polyan. Stratag. Libr. i. Cap. 2. „. Bacchi Duxfuit Pan. Isprimum invenit aciem, phalangem nomina-vit, cornu inftitu.it dextrum & finiftrum. Tlac de caus-fa ferentem cornua Pana fingunt. Sed primus etjamhic cadem hoftibus per folertiam & artem immifit.Quum Baccho in concavo faltu nunciaflent fpeculatores,infinnas hoftium copias in ulteriori parte caftra metad;metus Bacchum inceffit, non item vero Pana ; fed nocluBacchico exerckui fignum dedk, ut maximum & incon-ditum clamorem tolleret. His vero clamantibus, petrafonum acceptum referebant , & cavitas faltus longe ma-jorem copiarum fremkum reddebat. Quare metu per-territi fe in fugam conjecerunt. Cum igitur Pan hocftratagema ufurpark, Echo Pani gratam & amicam eflelingimus, atque vanos notfturnofque terrores exercku-tim Panicos appellamus. „ Hac POLYyENU§.

§" «I.Referat quis, grandi ac forti turgens fpiritu, origi-

Äiem terroris Panici, qui vel integras gentes, vel fingu-las pérfonas nonnunquam adfligit, five ad pofitionemvel influxum fiderum, five ad alias quasdam cauilåsPhylicas; nos horum conatus non argumenta fed com-menta judicamus, digna, qua indefertam quandam infulamtransferantur, & cordatorum hominum confpectui fub-ducantur. Ab alio principio hanc mutationem efie re-petendam cenfemus, & ficut admirandam Summi Nu-minis gubernationem, cujus modum ne acuti/limumquidem unquam ritc adfequi poteft ingenium, cernui ve-

tteramurj

5heramur; ita etjam ipfum efie DEum arbkramtu*, quitantum terrorem ex juftifllmo judicio mortaiibus im-mittåt, dum vel peccads fuis iilum graviter offende-runt. \rel fécunda fortuna aura infiati gloriam, quamipfi debent, fibi folis arrogare nituntur. Patet fienten-ua noftra ratio imprimis ex amplkudine terroris Pani-d, qui. in tegras hominum cohortes, ceu diximus , ad-ficit, adeo ut quemadmodum corda tenfa motum fu-«m tremulum ceteris vicinis fidibus, licet ipfas nontangat, communicat, ut fingula harmonice contremi-fcant; ita quoque, incumbente terrore Panico, ne for-tifiimus quidem Heclor a gregario milite diftingui pot-eft. Sdpes igitur fit oportet, qui heic digitum Do mi-ni non agnofcat, Conftat idem quoque ex magnkudi-ne terroris hujus; quippe qui ufum prudentia & forti-tudinis e veftigio fufflamminat. Scilicet immittit juftifll»mus Dominus hominibus vadas calamkates, ut inträofficiorum gyrum ipfbs reducat, fed quum illi, qua,multorum eft levkas ingenii, hinc non moratiores fedfape afperiores & ferociores euadant , quamdiu animivigor & corporis vires fufficiunt; igitur manum fuamhis contumacibus quafi fubducit, qui tunc fentientesquam parum a nihilo abfint, animum defpondent, me*

tusque pracordia ipfbrum occupat, adeo ut non diiTi-miies fint velis, qua, filentibus ventis , fiaccida pen-dent. Valet igitur'heic eflatum Pocita: Ludit in burna-nis Divina potentia rebus. Denique quum Deus ipfe inScriptura S. fe falutari voiuerit Dominus exercituum, hocipfo luculenter lignificat, quod ipfe fit, qui åkeri aci-ei, quantumvis exigua, alacritatem & vigorem largkur,alteram autem ob aquiflimas rationes ka percellit, ut,priusquam alea ja&a fit, fugam medketur , nec illuftremgloriam, fed obicuras quarat latebras. Enimvero dicat

A 3 forte

6forte quispiam, quod animus cujuslibet in dubiis hiscecafibus finiftri quid prafagiat. Sed dic, fodes , qui idéeri pofiit , cum res omnes circumftantes latiflfima pra-tfere videantur auguria _ Et quomodo hinc ingrave-feens metus ad omnes cives, quorum diverfifllma eftindoles, Ceih fubito & priusquam alter alterius doloremperfentifcere videtur, extendat? Fateamur itaque inge-*nue, quod nodum in fcirpo quarant, quotquot in ex-plicanda terroris Panici origine ab admiranda DEi gu-bernadone penitus fecedant.

$. IV.Aldoris efle indaginis illam Philofbphiam, qui o-

riginem terroris Panici diftin&e adeo explicet, ut rigo-rem demonftrationis concatenata fuftinere queant argu-*menta, non diffitemur; attamen fi quis teftem fenten-tia, anobisin §. antecedente allata, defideret, moxpro-ducemus omni exceptione majorem , DEUM ipfum, quinec fallere poteft, nec falli. In pluribus autem Scrfeptura S. Locis Dominus exercituum graviffimeminitatur,quod terrore confunderet tam alias gentes, quam If-raelkas, dileclum licet fuum peculium, ii mandata ipfiustransgrederentur. Hinc MOSES in concione fua Cygnéapradixit Ifraelkis, quod fi praceptis Divinis mörernnon gererent, foris gladius ipfos väftaret £?* intus pa*vor. Et paullo poft ipfis perfricta frontis minitatur , quodterrore Panico ita percellerentur , ut unus hoftium milUipforum perfequeretur £f duo fugarent decem millia; caus-iam hane interferens, quod DEus, Petra ipforum, eoitradidiffet. Deut. XXXII. 25: 30. graves min»occurrunt Levit. XXVI. 36. Faciam Ulls, inquk Domi-nus, cor pavidum in terra illa, ad quam ab hoflibus funtétbduålfy adeo ut fufurru foliorum percellentnr &propttr Utf ... , km

7/m/# fugient , ftrf^ ftritto ipfos ptrfequeretur gladio ,8^ cumulatim cadent, quamuis nemo illos infeqitatur.Quum itaque DEus jufti.Tmius hoc modo addixerk non-nunquam liraelkas, quos tamen in liberos fuos ado-ptaverat, quisque facillime concludere poteft, quod nonminorem juftitia ipfius rigorem experta fint alia gen-tes , qua praceptis Divinis temere funt tergiverfata.Enimvero antequam fa-cros fontes, ex quibus noftrahactenus arva irrigavimlis, linqvimus, juvat adhuc unumalterumve diclum in robur fententia noftra adducere:Pfahn LXXVI. Terribilis eft Dominus, qui confringitpot-entias arcuum, fcutum, gladium & bclluni. Dum incre-pat DEus jf-acobi , currus £f equus , velut alto fopore con-feQi, procumhmt. Quando Dominus judicia fita e coelopronuntiat, ipfa obftupefcit tellus & quafi attoniia in eo-dem confiftit loco. Ipfe eft, qui aufcrt fpiritum Pri>icipumtf terribilis eft inter Reges terr£. Ex quibus 6c pluri-bus aliis di&is, qua ficco jam pratedmus pede,*diiu-cide-cönftat, quod coeli terraque Monarcha rebeiiesdves puniturus, immktatillis gravillimos terrores, atqueita & fortiftimos & prudentiflimos celerker confundat

§. V.Sicut Divinis tam promiftis quam minis exaftis-

fima conftat verkas; ita quoque Hiftoria facra. adfatimdocet, quod Ifraélka vehementi meta perculfi , tergahoftibus prater omnium opinionem & fpem verterefubinde coaeli fuerint, dum in odium ejus fuis incur-riflent malefa&is. Sic dum JOSUA in Palaftinam perve-hiflet, mifit quosdam , qui urbis, Ai dida, fitum & mu-nimenta explorarent. Hi pauHopoftincaftra fuareverfi,in medium confuluefunt , quod non totus exercitus fefeilluc conferret, fed quod tria millia miiitum admodum' iuiii-

m)s c bfufficerent huic oppido expugnando. Habka eft illis fi-des, miflaque funt triamiliia virorum, qui vero impe-

■tum oppidanorum nonfiiftinuerunt, fed, laxatis equorumfrenis, in fugam (efe pracipites conjecerunt, ne reftite-re quidem audentes hoftibus, qui vecordibus illis in-fultabant. Qua, quafo, caufla tanti terroris & inde fecu-tx fuga? DEus ipfe teftatu.r, quod Ifraeika non pos-fent fuftinereadfpeftum hoftiumfuorum, quoniam manumfuam ob delicla ipforum illis fubtraxiflet. Hoc quoquecomprobavit exitus ; poftquam enim Ifraeika commis-lum flagitium expiafTent , &in gratiam cum DEo redi-iflent, urbem modo dictam celerker expugnarunt: J-0-SU7E VII Z7 VIII. Enimvero ficut Pater, qua ipfiuseft indulgentia, parcius fuos caftigat liberos; ita quo-que DEus erga Ijfraelkas mitius fe geftit , etjam quumindignationen! fuam provocaffent : quare licet peccataipforum eis non indulferit, rarius tamen terrorem Pa-nicum, fed aiia pcenarum genera , qua ipfius fapientiaconvenerunt, illis immifit. Contra ea hoc terrore im-primis adfecli funt hoftes Ifraelitarum, cujus rei uni-cum tantummodo adducam exemplum. Ifraelitas ad in-citas usque redegiflent Philiftai, adeo ut arma quoque& quauis ex ferro confecla inftrumenta ipfis eripuiflent;fed quum adhuc internecionem populi DEi meditaren-tur Philiftai, ingentem contraxerunt exerckum, exhau-ftam hane gentem uno impetu opprefTuri. Copiis veroe regione conftitutis, Saulifilius, JONATANUS, adfum-to in focietatem fuo armigero, vefperafcente coelo adcaftra Philiftaorum tranfiit , &, proftratis primis, qui i-pfis obviam fuérunt, ab his duumviris, DEo fpeciali ra-tione ipfis favente, tantus terror excitatus fuit, ut nonfolum exercitus Philiftaorum in fugam fe prodnus con-jiceret, fed etjam populi vicini fugam capefcerent &

tot»

9tota circumjacens terra admodum contremifceret. i.Sam. XIV. Qua, quafo, rado five Phyfica five Politi-ca fatis idonea eft tanta & tam infperata rerum con-verfioni explicanda ' Quis adeo obefa naris , ut exfer-tum Domini digitum in his cafibus non agnofceret?

§ VI.

Antequam Hiftoria profana monimenta excutia-mus atque ex illa exempla quadam terroris Panici inilluftrationem prafentis argument! defumamus , a pro-pofito noftro forte non erk alienum, paucis inquirere:cur frequentiora hujus terroris veftigia apud Gentilesoccurrant , quam apud populos , vera DEi cognitioneimbutos. Frukur itaque animus , quem nulli confcien-tia morfus propter commifla peccata exagitant, fed quiin finu benignitatis Divina blande otiatur, tam aliiscommodis , quam eximia tranquillkate, adeo ut nullisfortuna procellis, quantumvis licet improvifis, fefe ad-modum commoveri padatur. Clypeo enim Divina Pro-videnda teclus ftabk inftar excelfa rupis, in mediomaris, altifllmis defixa radicibus, cujus fumma fluclusnon attingunt, infima fic verberant, non ut frangant,led ut ipii frangantur. Quin ut generofiores fera adcanum latratum lente refpiciunt ac plurimum nec ad-fpeclu dignantur ; ka mens DEo confifå eft invicla at-que interrita, Nec fi terra mari tnifccbitur , £? mare ccelo— pedem referet. Contra ea fi malefana fuperftidoveram pietatem animis mortalium excullerit, tum ipfirobur illud defiderant, quod a DEo provenit, & glau-comate velut oculis objeclo. vel ea fe viderc ac fendrefingunt, qua tamen nec vident nec fentiunt, vel pluranonnunquam animadvertunt, quam qua ipfis revera

B ob-

10obuerfantur. Hinc animi levkas. orkur, qua fit, ut ho-mines velin foiia ventilatione exigua agkentur, & quumgraviffima quavis pericufa fibi ominentur, animumprater omnium fpem & opinionem defpondeant, necjecum ipfis habkare fatis videantur. Dum vero animusfibi non fu7c.it, faci.es expalefcit, pracordia palpitant,& homines terrore ita perceliuntur, ut & confiiium &vires fubito ipius deficiant. Quare fuperftkionem , quagendltum fafcinat animos, caufTam efle merito conclu-dimus, cur ipfos fapius terrore Panico agitatos fuiiledoceant Hiftoria.

§. VII.

Quod fi Hiftoria Profana campum nunc ingredia-mur, cum alias multas ibidem reperimus praftigias ,tum imprimis terroris Panici vada argumenta. Ne au-tem vel nodum in fcirpo quaramus, vel multitudineexemplorum confundamur , ex ampla horum meffefpecilegium quoddam in medium nunc proferemus.Quum igitur ALEXANDER, fortiffimus ille MacedonumRex, mukas res contra DARIUM CODOMANNUM,Perfartim Regem , fe.icker geflfuTet, & fpes haud dubiaipfi adfulgeret, quod vaftum hoc imperium in fuamredigeret potePcatem; attamen cum horum Principumexercitus nunc appropinquarent, & decretoria pugna adArbelas inftaret, totum ALEXANDRI exercitum pavor,cujus caufla non fuberat, fubito invafit, adeo ut milkeslymphati trepidare coeperint, omnium pectora occultometu percurrente; ficut memoria prodit CURTIUS (a).Quid ? Quod non comperta pro vifis habuerint, vadafibi tam in ccelo quam in terra imaginarentur fpeftacu-la & portenta, finiftri quid indicantia & quorum horro-rem incuba nox augebat. Nec ipfe ALEXANDER,

quan-

11quantumvis ferox, ab hac contagione fuit immunis ,quareliac occafione immolavit clanculum vidimas <$ooa_feu Timori, quem malecredula antiquitas ut DEum ve-nerata fuk Dicat autem forte quispiam, haud efle mi-randum, f\ Macedones ingenti terrore fuerint perculfi,yifa & aftimata vegrandi Perfarum multitudine pra fuapaucitate. Verum numerus tantummodo erat, & ingen-tes Darii exercitus impedimenta potius, quam vidori-arum inftrumenta fuerunt ; quod variorum praliorumexperientia Macedonas fatis docuerat. Immo MAZJEIconftkit exemplo, quod Perfia ne quidem extra aciemädfpe&um Macedonum fatis conftanter fuftinerent: qua-re pradiclum terrorem ad Panicum merito referimus.

(a) Vid Libr. IV. Cap. 12. v. 14.

§. VIII.Luculentius adhuc & ftupendum fere terroris Panici ex-

emplum nobis fubminiftrat exercituum Romanorum DuxPOMPEJUS in pugna Pharfalica. Videamus autem tumquid proxime praceflerit hoc pralium , tum quid inipfb certamine acciderit. Scilicet Pompejus gravi pra-ho fugaverat Cafarem ad Dyrrachium : duobus eisdem-que inftru&iflimis exerckibus jam erat ftipatus: clafllsimprimis ejus ferme invincibilis habebatur : exercitusterreftris tam multitudine quam delectu militum longefuperabat copias Cafaris. Pompeji enim caftra feque-bantur feptem mille equites & quadraginta quinque mil-Ha peditum; Cafar mille admodum equites & vigjntiduo millia peditum in aciem producefe potuit. Pom-pejus omnium rerum copia abundabat, ipfi fauebanttam Senatus Romanus, quam podor civiura fuorum pars;

B 2 quare

12

Suare etjam Pratorium Pompeji diflum fuit Senatus tafar vix tantum quotidie ab hoftibus extorquere pot-

uit, quantum ad vitam fuftentandam requirebatur ;.praterea amici ejus.ipfum fenfim deferuerunt, & adPompejum fefe contulerunt. Nihilo tamen minus incampis Pharfalicis viftas fuit Pompejus , &, ne quid dis-fimulem, adeo turpi ratione , ut fi comparemus ea, quafeck, cum iliis qua hac occafione facere d?buiflet,cum illis qua in ejusmodi cafibus facere foleant cordatiimperatores, & denique cum illis, qua in crifinon ad-modum dilliraili ipfe egisfet, Pompejum mlnime dig-nofcimus, fed in Pompejo magnum quarimus Pompe-jum. Dicenim, fodes, an fortitudini magni illius Pompejiconveniebat, quam primum in inido pugna audierat,cohortes quasdam fiuas impetum hoftium non fuftinere,ipfum aciem & omnia pugna reparanda adminicula ,qua certe habuit ampliflima , confeftim deferere, quafijamdudum cum toto exercitu aclum conclamatumqueeflet, fuum tentorium prapropere repetere, ibique tam-

3uam deliquium animi paflus & fulmine taclus fuiflet,ecuflatis brachiis immobiiem federe. Qui lupi hoc die

priores viderunt Pompejum ? unde tantus terror, quipracordia ejus occupavit , dum omnia adhuc certamvicloriam portende_e videbantur ? Quare animum de-fpondet ad primum quafi armorum fiagorem ? Cur nonfuo exemplo, fuis rebus geftis hinc exekat ferociftimosmilites, inde revocan dilapfäs cohortes? Scilicet nonamplius eft ipfe ilie Pompejus, qui vinginti quatuorannos natus Domkium fuperavit, & viginti milda mi-litum ejus ancipiti pralio proftravit: qui fpatio quadra-ginta dierum totam ferme Africam in poteftatem Ro-manorum redegit: q.ii Mithridatem & Tigranem, illosorbis terrores, feliciter profligavit; denique non eft:

ille

13ille ipfe Dux, cujus fub aufpiciis Romani non tam adpralium, quam ad certam ducebantur victoriam : mu-tatus fubito eft in hominem vecordem, timidum, fur,exercitus 5c todus reipubiica faluds incurium, qui in-gratiis & ominibus & legionibus fugam maximo cumdedecore caneicere non dubitat. Quocirca bene exnoftra quidem fententia ratiocinatur L' Efprit FLE-CHIER: Le chaiigementfondain de Pompie nousfoYce de nouselever plus haut, '<jf nous fait comprendre que la frayeurqui faifit fon cceur , ou la crainte n' étoit jamais entrée ,etoit une fraycur Divine ; que c~ étoit un coup de la maindu Tres- Haut , qui ea fait de femblables de tems en temspour apprendre av.x grands Capitaines <Zf aux admiratcursaveuglcs de leurs exploits, qu' ils nefont beureux ~f negagnent les combats que par les confeils ~f le courage ,qu~ il leur infpire , que te/tant leurs caurs dansfes mains ,il leur o"te la rcfolution ef la force quand il lus platt ;/que pour les dkruire & les livrer å leurs ermemis , il n'a qu' a retirer fa main j que la valeur, la puijfimce £7 frinduftrie des hommes tombent d' slle-memes aujjtiot qu' el-les n' en foni plus foutenues (a).

(a) Vid. La fmffeti des vertus humaines Jom T. pag.28 W 29.

§. IXAd terrorem Panicum illos quoque referimus cafus,

dum nado quadam aiiis populis tantam tribuit poten-tiam, de fe ipfa autem adeo abjesfte fendt, ut, nullofaelo virium aut induftria experimento, palmam hisfponte fua reddat, adeoque ne lacertos quidem contrahos movere audeat. Sic tantam oiim fortitudinis Lace-damoniorum opinionem conceperant tam alii, quam

B 3 impfi-

14imprimis Boeotii, ut Épaminondas fateatur, quod anté feiirneratorem nemo Bceotiorum hoftesfuos, Laceda no-nios , in acie adfpicere fuerk aufus. Quocirca creduntnonnuld, tantum & adeo conftantem fulgorem in oc.i-lis Spartanorum ruttlafle , ut eundem acie conftante-fa-flinere non potuerint Boeotii Pro quo autem nos exi-flimamus, Lacedamonios fua difciplina & continuavi7oriarum ferie tantum terrorem vicinis populis inje-cifie, ut hi cum illis in pralii aleam defcendere exhor-ruerint. Conftat quoque folo magni cujusdam Heroisaut celebris-Legionis nomine multos adeo fuifle terrefactos,ttt,ipfo appropinquante, fugam meditati fuerint. HincCUR TIUS teftatur (/?).- ALEXANDRInomen 2/famam maxi-mum in hello fuifje momentum, pauidosque in fugam con-vertiffe. Luculentum admodum hujus rei exemplum,5c ab adulationis lpecie aiienum nobis fubminiftrat re-centior Hiftoria. Quum enim claffis ConfoederatorumAn. 1707 fubito oppugnaflet Portum Telonienfem ,Rex Gallia LUDOVICUS XIV, in anguftiis conftitutus,follicitavit opem Suethia Regis CAROLI XII., qui tuncin Saxonia cum exercitu commemorabatur. Refpoiv.iitautem Mars ille Gothicus, fe ingen ti locorum diftandaprohiberi, quominus defideratas fuppetias ferre pofler.Verum non his rationibus acquievit Gallus , fed mis-fis iterum legatis promtum Regis «oftri auxilium petiit.Promifit igitur Carolus, fe fuis partibus non defuturum.Confeftim itaque litteras mifit imperatori, graviflimeminatus, fe in terras ejus hereditarias propediem irrup-tionem fadiurum, nifi obfidionem Portus Telonienfis fol-vendam curaret. His terroribus motus imperator, noluitfulmen illud belli, quid ftricto gladio efficere posfet,experiri, Ced morem ipfi gefTit, atque claflem, infeclisrebus , domum revocavit (b).

15(a) Vik Lzlk Cap. XIII. % 14. 0) Vid. L. Uifiorie Pa,

litiijue du S7'.cle 7cm, I.§. X.

Verum terror ille Panicus non folum occupat in-terdum éxercitus, fed integras quoque respublicas itaadficit, ut fibi prorfus di!Timi'es videantur cives. Non maleenim Polkici comparant periodos imperiorum cum ho-minis atatibus. Noio exadam inter has contentioneminflltuere, fed paucis tantum obfervo, quod ficut ju-ventutis magna elfe fbleat fiducia virium , adeo ut im-pedimenta, moliminibus fuis objefta, malcuie perrumpat,5c pericula ake faftidiat , quamvis plenum robur non-dum fit confecuta; ingravefcens autem fienecius cumparibus viribus Se majori prudentia eft fubtimida Se e-gregii fere nihil perficere poteft; ita quoque in rerumpub.icarum Se imperiorum juventa omnes fervent ftudiofPatria gloriam Se vires augendi, omniaque moliminaad laudabilem ab exteris independentiam .tendunt; übiautem hac ferocitas deferbuit, quamvis opulentia civi-tatis forte increverit, torpefck Se ad exiguam jacturamfape graviter percelikur. Confidera, quafo, diverfafiaCarthaginienfium Se. Romanorum conditionem circaprimum bellum Punicum. lili certe tantum Se terra 8cmari tun'c valuerunt, ut maturitatem virilis atatis fue-rint confecuti; hi autem florem juventutis jaip atdnge-re videbantur. Attamen quamvis vadis cladibus fraffcieflent Romani, non tamen criftas depofuerunt, fed fuaalacritate eo rem deduxerunt, ut fuam hi potentiam felici-us extenderint, quam iili fuam defenderint. Quid?Quod cum ATTILIUS REGULUS in Africam defcen-diflet, licet non ultra quatuordecim miilia militum i-pfi ä Senatu relinquerentur, ita tamen hoc manipuio

tenuit

16térruk potentiflimam Carthaginem, ut ipfam in pote-ftatem Romanorum redegiflet , nifi Cartnaginienfibus ,ultra quam par erat, terrefadiis auxilio opportune ve-niflet )<ANTHIPPUS Lacedamonius , &c integram bellifcenam fuis cohortibus fuaque prudentia mutaflet.

Enimvero ut hic fubiiftamus, jubent tenues, qualesnoftra funt, facultates ; Tu vero B. L. fi commodumfuerit, allata ruminare momenta, Tibique fit perfuafum,quod non- - - - Hac fine Nutnine DivumEveniant. -----