aplikimi i paraburgimit në kosovë

Upload: dardanrexhepi

Post on 26-Feb-2018

265 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    1/36

    1

    QENDRA KOSOVARE PR REHABILITIMIN E T MBIJETUARVE T TORTURS

    THE KOSOVA REHABILITATION CENTRE FOR TORTURE VICTIMS

    Parabu rgim i sishrb im :

    Prg jeg jsitdheZbat imi

    Prdorim i i paraburg im it nsi s tem in

    e drejtsisnKosov:

    n jprp jek je pr n xit jen e refo rmave penale

    QKRMT, Gusht 2015Prishtin

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    2/36

    2

    Paraburgimi si shrbim:

    Prgjegjsit dhe Zbatimi

    Prgatitur nga:Dr. Feride Rushiti

    &Alban Muriqi

    Gusht, 2015Prishtin

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    3/36

    3

    Raporti Paraburgimi si Shrbim: Prgjegjsit dhe Zbatimi sht botim i Qendrs Kosovare prRehabilitimin e t Mbijetuarve t Torturs (QKRMT). Ky raport paraqet alternativa programesh dhe formamanaxhimi pr nj shtje specifike si sht paraburgimi, bazuar mbi vlersimin e prgjithshm t

    studimeve, dhe gjetjeve nga t dhnat e mbeldhura gjat procesit t monitorimit, dhe monitorimit tprocesit gjyqsor, si dhe prvojs shum-vjeare t organizats n kt fush. Qllimi sht t ofrojinformacion pr zgjidhje t informuara n planifikimin, zbatimin dhe prmirsimin e shrbimit dhepraktikave ekzistuese t sistemit t drejtsis penale.

    ParathnieShrbimi i paraburgimit dhe zbatimi adekuat i tij mund t jet burim i vlefshm pr prmirsime t

    dukshme n sistemin e drejtsis penale pr shkak t aplikimit t tij n fazat e hershme t procesit penal.Paraburgimi i panevojshm para gjykimit jo vetm rezulton n kosto t lart dhe t panevojshme, porgjithashtu i privon t pandehurit lirin dhe cenon prezumimin e pafajsis. Nga perspektiva politike,vendimet pr arrestimin ose lirimin e t pandehurit duhet t balancohen me prfitimet e lirimit dherrezikun e arratisjes apo krcnimin ndaj siguris publike.

    Dnimet alternative, dnimet me kusht, puna n komunitet dhe alternativa t tjera ende mbetenmekanizma t cilat, nse adresohen si duhet, mund t prdoren n dobi t lirimit ose arrestimit t tpandehurit. Kuadri ligjor penal i vendit u ofron alternativa gjykatave, duke prmirsuar gjersin dhecilsin e informacionit n lidhje me t pandehurit, duke prfshir strehimin e tyre dhe situatn epunsimit, marrdhniet me familjen, dhe lidhjeve t tjera t komunitetit, si dhe duke ofruar shrbime prt adresuar nevojat e identifikuara. Duke marr parasysh kta faktor social dhe ekonomik, ekziston nj

    nevoj urgjente pr t trajtuar zbatueshmrin e paraburgimit si programe dhe/ose shrbim, me njshumllojshmri mekanizmashq mund t kontribuojn pr t adresuar mbipopullimin dhe recidivizmin,pr t ndihmuar gjykatn t vendos pr lirimin apo t ndaloj t pandehurit pr hapat e mtejshmligjor e procedural.

    Ky raport ofron analiz t shtjeve dhe praktikave n fushn e paraburgimit. Ai prshkruan se sifunksionon paraburgimi, diskuton shtjet kryesore t politikave q merren n konsiderat pr aplikimin etij, dhe prshkruan shtjet e sfidat pr t ardhmen. Ai i kushton vmendje t veant shrbimit dheprcjell informacion t rndsishm n lidhje me aplikimin e mass s paraburgimit/lirimit.

    Ai gjithashtu prshkruan se si autoritetet e shrbimit para gjykimit, gjykata, dhe agjenci t tjera t sistemitt drejtsis penale mund t punojn s bashku pr t minimizuar rreziqet e shkeljeve n fazn

    paraprake penale.

    Ky raport inkurajon politikbrsit dhe institucionet ekzekutuese pr t shqyrtuar vendimet e marra,format e zbatimit (prmes prezantimit t rasteve reale t identifikuara nga gjykimi dhe monitorimi iparaburgimit), si dhe analizon rolet q shrbimi i paraburgimit dhe procedurat paraprake mund t luajnn proceset e drejtsis penale, dhe rritjen e siguris publike.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    4/36

    4

    HyrjeKy dokument pasqyron kontributet e dhna nga shum personalitete. Raporti trajton si shtjet epolitikave dhe praktikave operacionale, dhe reflekton njohuri, kndvshtrime dhe ide nga nj gam t

    gjer e politikbrsve, profesionistve, gjyqtarve t drejtsis penale etj.

    Nj numr ekspertsh dhe profesionistsh nga mjaft institucione u prgjigjn me durim pyetjeve tona dhemateriali prshkruan edhe t dhna nga kontributi i tyre, ndaj t cilve QKRMT sht shum mirnjohse.Kontribute t tjera jan mbledhur nprmjet intervistave me t burgosurit / t paraburgosurit n Qendrat eParaburgimit n Lipjan dhe n Prishtin dhe institucione t tjera korrektuese n Kosov.

    N prgatitjen e ktij materiali jan marr n konsiderat komentet dhe sugjerimet e t gjith personaveq u morn me rishikimin e raportit. N disa raste, bm korigjimet dhe rregullimet e nevojshme pr treflektuar ndaj zhvillimeve m t fundit.

    Ky Raport adreson shtje politikash dhe ato operacionale. Nuk sht konceptuar n formn e njmanuali ndrhyrjeje, edhe pse pasqyron kndvshtrime dhe analiza t praktikave t paraburgimit, si dheofron mundsi ndrhyrjeje nprmjet teknikave t mbledhjes s informacionit, verifikimit, vlersimit trrezikut, monitorimit dhe mbikqyrjes s personave t liruar. N vazhdim, raporti ofron informacion tkonsiderueshm mbi burimet ekzistuese n ndihm t profesionistve pr shtje t ndryshmeoperacionale.

    Ne i kemi dhn rndsi t veant diskutimit t dy shtjeve kryesore: S pari trajtimit t politikavepenale dhe sistemeve t informacionit; ushtrimit t diskrecionit gjyqsor si shtje me rndsi t madhe jovetm pr t ardhmen e shrbimeve t paraburgimit, por edhe pr t ardhmen e drejtsis penale nKosov. S dyti, ne besojm q profesionistt q jan prgjegjs pr shtjet operacionale do t kenmundsi t prmirsojn standardet e puns s tyre si dhe t rrisin ndikimin n aplikimin e masavealternativave me dnim efektiv n sistemn zbatim t kuadrit kushtetues dhe kontekstit politik brendat cilit zbatohen veprimet operacionale.

    N kndshtrimin ton, konceptet e ndershmris themelore dhe drejtsis s barabart para ligjit duhett jen n qendr t sistemit t drejtsis penale. Nj shrbim paraburgimi i projektuar si duhet dhe mir imenaxhuar, paralel me zbatueshmrin e standardeve t qarta, dhe qasja ndaj procedurave t unifikuarakan potencial pr t ndihmuar sistemin e funksionit t drejtsis n mnyr t drejt dhe n mnyr mefikase pr t gjith qytetart.

    Kjo sht prpjekja e par pr adresimin e emergjencave n ndrhyrje ndaj shrbimit t paraburgimit nKosov, n prmirsim t sistemit t drejtsis penale, dhe n reduktimin e numrit t lart t personaveq mbahen n paraburgim vetm pr shkak se ata nuk mund t prballojn pagesn e lirimit me kusht.N kontekst t numrit gjithnj n rritje t arrestimeve dhe mbipopullimit, ndalimi sht br shtjeserioze n shum qendra paraburgimi dhe stacione policie; zbutja e sistemit mund t adresohet si duhetprmes prdorimit t teknikave t mbikqyrjes prkatse, dokumentacionit dhe prdorimit m efikas talternativave. Por, fakti q shum vendime gjyqsore kan "ushqyer" sistemin e paraburgimit,konsiderohet se ka ardhur momenti pr adresimin e ndrhyrjeve npmjet nj strategjie kombtare, dukeu prqndruar n ndihmn dhe identifikimin e numrit t personave n paraburgim q mund t lirohen nmnyr t shpejt para gjykimit, pa zvogluar vmendjen ndaj shtjeve themelore t drejtsis qqndrojn n thelb t vendimmarrjes pr kto praktika.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    5/36

    5

    Teknikat e prdorura nga QKRMT, duke prfshir informacionin e mbledhur gjat monitorimit tgjykimeve penale, vlersimin e rrezikut t rasteve t procedurs s paraburgimit, dhe mbikqyrjen e tpandehurve- jan zhvilluar pr t ndihmuar vendim-marrje m t drejt dhe t paanshme, pr t ulurmbipopullimin e paraburgimit dhe pr t siguruar n nj mas m t madhe sigurin publike.

    N disa seksione, ne i referohemi lexuesit n burime t tjera pr mbulimin e temave t veanta n

    thellsi, edhe pse pr shtje t tilla, hulumtimet relevante t kohve t fundit dhe literatura ndispozicion jan t kufizuara.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    6/36

    6

    Prmbajtja

    Parathnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    Prmbledhje Ekzekutive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    Kapitulli 1: Shrbimi i Paraburgimit: paraqitje e prgjithshme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Paraburgimi si shrbim: vshtrim i prgjithshmshtje kryesorefar ofrohet sot n shrbimin e paraburgimit?Ndikimi n komunitetNdikimi mbi t pandehurit

    Drejtsia e Barabart pr t gjithPolitikat ndshkimore n sistemin penal n Kosov dhe pasojat e sajNevoja pr kt StudimMetodologjia dhe organizimi i ktij RaportiKonteksti n t cilin zbatohet paraburgimiPersoneli i zbatimit t ligjitProkurori i ShtetitAvokati mbrojtsGjyqtart e gjykatave penale

    Kapitulli 2: Dokumentimi dhe informacioni lidhur me privimin e lirisshtje themelore

    Informacioni q krkohetManaxhimi i rrezikut ndaj siguris publikeShkmbimi i informacionit m agjencit e zbatimit t ligjitShkmbimi i informacionit pr stafin e burgjeveShkmbimi i informacionit pr qllim t zbatimit t vendimeve t forms s prerShkmbimi i informacionit pr menaxhimin e rasteve dhe arkivimin e rasteve t veantaRoli i shrbimeve t paraburgimit in sistemet e integruara t drejtsisN krkim t zgjidhjeve t ardhshme, nprmjet shmangies s dshtimeve t mparshme

    Literatura

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    7/36

    7

    Prmbledhje EkzekutiveMonitorimi i ambienteve t paraburgimit ofron rekomandime mjaft t rndsishme pr administriminefektiv t drejtsis penale: ai mbledh dhe prezanton informacion mbi t pandehurit e arrestuar dhemundsit pr lirimin e tyre (pr prdorim nga zyrtart e policis, gjyqtart prkats apo edhe zyrtart eShrbimit Sprovues) paraqet kushtet q duhet t plotsohen pr lirimin parakohe me kusht t tpandehurit.

    Kur kto funksione zbatohen si duhet, sistemi i drejtsis mund t minimizoj paraburgimin epanevojshm, t zvogloj mbipopullimin, t rrit sigurin publike, t siguroj se t pandehurit e liruarparaqiten pr seancat e planifikuara gjyqsore, dhe t paksoj diskriminimin mes t pasurve dhe tvarfrve duke evituar n kt mnyr kompromentimin e procesit t dhnies s mass s paraburgimit.Ky raport prshkruan se si veprojn shrbimet e paraburgimit dhe diskuton shtjet e politikave t lidhurame to. Ai fokusohet veanrisht n faktin se si sistemi merr dhe prcjell informacionin e rndsishm prarrestin apo lirimin dhe si, duke punuar me gjykatat dhe agjencit e tjera t sistemit t drejtsis,shrbimet mund t ndihmojn pr t menaxhuar dhe minimizuar rreziqet e krimit pr kt mas sigurie.

    Teknikat q prdoren pr informimin ndaj mass me arrest apo vendimit t lirimit

    Thelbi i veprimeve paraprake q lidhen me masn e paraburgimit sht mbledhja, verifikimi, dhe analizae informacionit rreth t pandehurve t arrestuar rishtas dhe opcionet mbikqyrse n dispozicion.Organet apo agjensit e ndrlidhura me paraburgimin duhet t mbledhin dhe t sigurojn pr gjykatn tpaktn informacionin e mposhtm pr t pandehurit:

    Identiteti, duke prfshir datn e lindjes dhe gjinin.

    lidhjet e komunitetit, duke prfshir banimi, punsimi dhe statusi familjar.

    gjendja fizike dhe mendore, duke prfshir prdorimin e alkoolit ose abuzimit me drogn.

    t dhnapenale (dshmi), duke prfshir historin e gjykimit.

    vlersim paraprak lidhur me kushtet e lirimit, duke prfshir dshmi t paraqitjes n datat e caktuaragjyqsore.

    T pandehurit jan burimi kryesor i informacionit pr veten e tyre dhe duhet t intervistohen sa m shpejtt jet e mundur pas arrestit. Burime t tjera - duke prfshir t dhnat e paraburgimit, agjencit e tjeraprbrenda sisitemit penal, familjart e t pandehurit, dhe pundhnsi-mund t japin informacion n lidhjeme t pandehurit dhe mund t verifikojn informacionin e dhn n intervist dhe gjat marrjes n pyetjet tij. Nse informacioni nuk mund t verifikohet, kjo duhet t evidentohet si e pa hulumtuar n raportinpr gjykatn.

    N shumicn e rasteve t paraburgimit, informacioni i mbledhur nga zyrtar e policis pr dhnien erekomandimeve apo identifikimin e mundsive pr lirimin/arrestimin, bhet n form t rastsishme pakryer procesin e vlersimit t rrezikut, si hap t rndsishm n procesin e vendimmarrjes s gjykats.

    Shkmbimi i informacionit pr prdorim prtej procesit t lirimit / arrestimit

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    8/36

    8

    Programet e shrbimit t paraburgimit mbledhin informacion t vlefshm pr prdorim nga ana e shumagjencive t drejtsis penale, por pjesa m e madhe e ktij informacioni sht e natyrs sndjeshme/sensitive dhe personale. Shpeshher, ky informacion mblidhet nga t pandehurit t ciltparaqiten emocionalisht t tronditur dhe pa pranin e avokatit mbrojts. Duke u nisur nga natyra endjeshme e informacionit dhe nevoja pr t marr informacion nga t pandehurit q n pjesn drmueset rasteve nuk jan bashkpunues (pr shkak se gjithka q sht deklaruar do t prdoret kundr tyre

    gjat procesit gjyqsor) me prioritet pr sistemin gjyqsor si dhe pr t gjitha agjencit q shkmbejninformacion - q t ndrtojn politika realiste q garantojn mbrojtje dhe fshehtsi t t dhnave dheparandalim t keqprdorimit t informacionit.

    Teknologjia e re krijon lehtsira t nevojshme si pr mbrojtjen ashtu edhe pr shkmbimin e informacionitt klasifikuar, si dhe kufizimet prkatse n do rast.

    Q nga fillimi i procesit t monitorimit t institucioneve korrektuese n 2007, QKRMT ka ofruar vlersimeperiodike t kushte t prgjithshme t burgimit dhe trajtimit t personave n paraburgim. Ndrkoh, qprej vitit 2013, me paraqitjen e mbrojtjes strategjike, QKRMT ka mundsuar pranin aktive t saj nprocesin e reformimit t sistemit t drejtsis penale me fokus mbi paraburgimin.

    Hulumtimi i vitit 2012 "Promovimi i reforms s paraburgimit n vendet e Evrops Qendrore e Lindoredhe ish vendet e BRSS-s" synoi organizimin e nj fushate avokimi pr paraburgimin n 17 vende tndryshme dhe identifikimin e problemeve t prbashkta, praktikave t mira n aspektin e legjislacionitdhe alternativave ndaj paraburgimit n t gjith rajonin. Projekti ka arritur t rrit ndrgjegjsimin n lidhjeme nevojn pr t zbatuar alternativa ndaj paraburgimit dhe ka kontribuar n ngritjen e kapaciteteve tOJQ-ve pjesmarrse n hulumtim.

    Hulumtimi i vitit 2014 pr "Shkeljet e t drejtave t njeriut t t burgosurve me nevoja t veanta ", kishtepr qllim vlersimin e praktiks s privimit t liris, nga faza e arrestit, paraburgimit, dhe burgimit nKosov. Hulumtimi konsistoi n mbledhjen e t dhnave sasiore dhe cilsore nga intervistimi i 75 tparaburgosurve dhe t dnuarve. Rezultatet e prgjithshme nxorrn sfida t shumta q lidhen merespektimin e masave mbrojtse procedurale (garancive themelore) kundr shkeljes s t drejtave t

    njeriut n vendet e paraburgimit, si dhe kohzgjatje t paraburgimit, shkelje t t drejts pr gjykim tdrejt dhe trajtim t prgjithshm n institucionet korrektuese.

    Pas ksaj qasjeje, gjat monitorimit t rregullt t qendrave t paraburgimit, QKRMT ka identifikuar rastete shkeljeve t t drejtave themelore t njeriut q lidhen me paraburgimin. shtje t tjera ligjore eprocedurale t identifikuara krkojn vmendje dhe trajtim nga ana e autoriteteve prkatse, si mungesae efikasitetit procedural dhe vonesat e mdha pr t kryer gjykime n periudh t arsyeshme kohe; si dheaplikim t dnimeve alternative.

    Pjes e kontributit t QKRMT jan gjithashtu aspekte t ndryshme t ekzekutimit t vendimeve penale, sipjes e sistemit t drejtsis penale, trajtimi i t dnuarve dhe vlersimi i prgjithshm i kushteve taplikimit t dnimit me burgim nga gjykatat n Kosov.

    Vlersimi sistematik si dhe t dhnat studimore n fushn e paraburgimit tregojn praktikat epaprshtatshme dhe mungesn e standardeve q ofrojn siguri dhe mbrojtje m t mir t t drejtave tnjeriut n nj proces gjyqsor dhe trajtim njerzor n vendet e privimit nga liria. Popullsia n rritje eparaburgimit n institucionet korrektuese n vitet e fundit ka krijuar mbipopullim n kto institucione. Kjogjendje sht edhe pasoj e prdorimit t gjr t mass s paraburgimit nga ana e gjykatave nKosov.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    9/36

    9

    Duke pasur nj pozicion t konsoliduar aktiv n procesin e reformave legjislative, komunikim t mir dhedialog konstruktiv me autoritetet shtetrore dhe mundsin e qasjes n punn e sistemit gjyqsor,monitorimit t gjykimeve, QKRMT arriti n prfundimin se mund t veproj edhe m shum n mnyraktive n nxitjen e reformave n drejtsin penale, sidomos n lidhje me aplikimin e duhur tparaburgimit dhe promovimin e alternativave ndaj tij.

    Identifikimi i mangsive n zbatimin e Udhzimeve Administrative dhe rekomandimet e adresuara do tndihmojn pr t kthyer performancn e burgjeve n nj qasje t unifikuar n gjith sistemin korrektues.

    shtje pr t ardhmen:

    Disa shtje themelore

    Pas shum vitesh rindrtimi pas konfliktit dhe vite t administrimit ndrkombtar, Kosova reflekton sotsfida drejt konsolidimit t shtetit t s drejts, kapaciteteve t institucioneve dhe zhvillimin e kulturs s tdrejtave t njeriut. Me agjendn politike t integrimit t artikuluar pro BE-s, qeveria ka prioritet reformnlegjislative n fushn e drejtsis penale n mnyr q t prputhen me normat dhe standardetevropiane, por vmendje e barabart nuk sht dhn edhe pr ndryshime efektive n kodet penale dhe

    procedurale, duke e sfiduar mbrojtjen e avancuar t t drejtave t njeriut dhe mungesn einformacionevedhe koordinimit ndrmjet aktorve kryesor kombtar t prfshir n reform.

    N veanti, problem t bartura paraqiten shtjet q lidhen me t drejtat e viktims dhe prmirsimin eprgjithshmn t kushteve materiale n burgje (duke prfshir ktu stacionet policore dhe institucionetkorrektuese) q reflektojn shkall t lart t mbipopullimit.1Prdorimi i teprt i paraburgimit prfaqsonnj problem t rndsishm t sistemit t drejtsis penale n Kosov. Sipas t dhnave t QKRMT-s,kur paraburgimi zbatohet n mas t tepruar, shpesh sht arbitrar: personat arrestohen pa baz, dherrall dnohen apo dnohen pr vepra relativisht t lehta (duke ngritur rrezikun e diskriminimit, shkeljess privatsis dhe t drejts pr jet).

    Ligjet e zbatuara n mnyrn jo t duhur pengojn bashkpunimin efektiv midis organeve/agjencive t

    sistemit penal dhe atyre kundr korrupsionit, q shpesh on n keqprdorim t burimeve t kufizuarapublike, duke br t pamundur ofrimin e ndihms ligjore pr njerzit n nevoj 2.

    Mungesa e efikasitetit proceduraldhe dshtimipr t kryer gjykime n nj periudh t arsyeshme kohorendikon negativisht n t drejtat themelore t t pandehurve dhe personave t akuzuar, pa marrparasysh supozimin e pafajsis.

    Duke pasur parasysh kto kufizime, shum pak konsiderat sht dhn pr masat alternative kundrejtparaburgimit, rrethanat personale t pandehurit, t tilla si karakteri, gjendja mendore dhe financiare(familjet e t ndaluarve, kryesisht t varfra, luftojn me tarifat ligjore dhe shpenzimet e tjera) nuk merrenparasysh. Pr m tepr, prdorimi i tepruar ose arbitrar i paraburgimit shpesh mund t jepet pr arsyekrejt t rndomta. Pr shembull, mungesa e koordinimit midis agjencive t drejtsis penale ose burimet

    e pamjaftueshme pr sistemet e drejtsis penale mund t rezultojn, ndr t tjera, n shrbime policoreku mungojn resurset njerzore dhe teknike pr t hetuar krimet, apo munges t ekspertizs mjekoligjore.

    Tendencat e tilla paralizojn vazhdimisht sistemin e drejtsis penale pr nga rritja e numrit t rasteve t

    humbura dhe shkelje t t drejtave themelore, duke rritur borxhin shtetror ndaj personave t ndaluar apo

    1 Sot, numri i prgjithshm i personave n institucionet korrektuese sillet rreth 1800 -1900, ndrsa numri I t paraburgosurve sillet ndrmejt 700-800(afr 40%)2 Raporti i Progresit i KE (2014) lidhur me qasjen n drejtsi thekson se prej 13 zyrave pr ndihm juridike t sponsoruara nga UNDP 8 zyra janmbyllur..

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    10/36

    10

    mbajtur padrejtsisht. Procesi i pranimit t vlerave demokratike i prfshir n qeverisjen e sotme tKosovs sht nj sfid q bn thirrje pr prpjekje t prbashkta nga ana e institucioneve prgjegjseshtetrore nga njra an dhe shoqris civile dhe komunitetit ndrkombtar n ann tjetr.

    Duke qen e njohur nga institucionet shtetrore, organizatat kombtare t drejtave t njeriut, shoqriacivile dhe komuniteti ndrkombtar, QKRMT ka konsoliduar nj pozicion aktiv n procesin e reformave

    legjislative dhe ndryshimeve institucionale. Duke adresuar mangsit e identifikuara t sistemit,nprmjet monitorimit dhe kshillimit, ndrgjegjsimit dhe avokimit prmes ndrhyrjeve, do t krijojmundsi pozitive nga disponimi i alternativave ndaj paraburgimit n ligj dhe praktik, reduktimin eshkeljeve t t drejtave t njeriut, prmirsimin e t drejtave t viktimave pr t siguruar qasje n drejtsidhe dmshprblim ose kompensim.

    shtjet kryesore pr t ardhmen, t trajtuara si pjes e nj Strategjie Kombtare pr Reduktimin eparaburgimit duhet t prfshijn:

    Menaxhim efektiv t rasteve t procedurs s paraburgimit pr ato gjykata q sot ngecin apo kanvonesa t mdha;

    Menaxhim t rasteve kur t miturit dnohen njlloj si t rriturit;

    Prdorimi i teknologjive t reja pr t rritur cilsin e menaxhimit t rasteve t paraburgimit / dhembikqyrjen e t pandehurve t liruar;

    Struktura m efektive pr vendimmarrjen gjyqsore n procesin e paraburgimit, pr t luftuarshndrrimin e procesit gjyqsor n proces formal dhe mekanik;

    Zhvillimii nj baze aktuale t njohurive t dobishme n lidhje me shtjet kye duke prdorur krkiminshkencor dhe analizn e t dhnave n nivel kombtar dhe lokal;

    Zhvillimi i nj game t plot t programeve t edukimit dhe trajnimit pr zbatuesit e ligjit, prokurort eshtetit , gjyqtart e gjykatave penale dhe politikbrsit.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    11/36

    11

    Kapitulli 1Paraburgimi si shrbim: vshtrim i

    prgjithshmshtje kryesore

    Aplikimi i paraburgimit luan nj rol specific n administrimin e drejtsis penale:

    Nprmjet dokumentimit dhe paraqitjes se informacionit lidhur me t pandehurit me mas arresti n

    funksion t zyrtarit t policis / gjyqtarit n marrjen e vendimeve lidhur me statusin e t pandehurit nn

    hetime.

    Faktort e msiprm jan thelbsor pr pushtetin gjyqsor pr t arritur qllimin kryesor t nj politike

    favorizuese ndaj lirimit/paraburgimit t drejt dhe efektiv, pr t minimizuar paraburgimin e panevojshm

    dhe shtuar masat alternative.

    Vendimi i paraburgimit ka pasoja t shumta pr komunitetin. Ndikimi i tij lidhet me hapsirn e kufizura npr

    burgje dhe me rreziqet e krimit n paraburgim, profilizimit kriminal, recidivizmit etj. Vendimi ka ndikim t rndsishm mbi t pandehurit. Prek aftsin e tyr pr t vrtetuar pafajsin, pr t

    negociuar lirimin apo pr t krkuar uljen e dnimit.

    Politikat e lirimit / e paraburgimit dhe vendimet prkatse kan implikime shum t rndsishme pr

    kapacitetin e shoqris pr t arritur idealin e drejtsis s barabart para ligjit.

    Duke ofruar informacion thelbsor pr vendimmarrjen e drejt nga ana e hetuesve gjyqsore, gjyqtart e

    gjykatave kan mundsi pr t mbikqyrur t pandehurit e liruar, ndihmojn sistemin e burgjeve pr uljen e

    recidivizmit, dhe pr t reduktuar diskriminimin n baz t pasuris dhe faktorve t tjer pavarsisht

    shkalls s rrezikut. Politikat e drejta dhe efektive pr reduktimin e paraburgimit jan nj komponent

    thelbsor i drejtsis s barabart pr t gjith.

    Kur faktor t till, zbatohen mir, sistemi i drejtsis mund t minimizoj masn e arrestit, reduktoj

    mbipopullimin, rrit sigurin publike, dhe garantoj kushte kundr diskriminimit. Ky Raport adreson shtje

    politikash dhe operacionale. Nuk sht konceptuar n formn e nj manuali ndrhyrjeje, edhe pse pasqyronkndvshtrime dhe analiza t praktikave t paraburgimit, si dhe ofron mundsi ndrhyrjeje nprmjet

    teknikave t mbledhjes s informacionit, verifikimit, vlersimit t rrezikut, monitorimit dhe mbikqyrjes s

    personave t liruar. N vazhdim, raporti ofron informacion t konsiderueshm mbi burimet ekzistuese n

    ndihm t profesionistve pr shtje t ndryshme operacionale.

    far ofrohet sot n shrbimin e paraburgimit?

    Shrbimi i paraburgimit dhe zbatimi i tij mund t jen burim i vlefshm pr t br prmirsime tdukshme n sistemin e drejtsis penale pr shkak se ato prdoren n fazat e hershme t procesit tshtjes penale. Paraburgimi i panevojshm para gjykimit jo vetm rezulton n kosto t panevojshme tparaburgimit, ai poashtu privon t pandehuritnga liria dhe rrezikon parimin e supozimit t pafajsis. Nga

    nj perspektiv e politiks, vendimet pr arrestimin ose lirimin e t pandehurve duhet t balancohenndrmjet prfitimit nga lirimi dhe rrezikut t arratisjes apo krcnimi pr sigurin publike.

    Dnimet alternative, dnimi me kusht, puna n komunitet dhe alternativa t tjera ndaj paraburgimit endembeten mekanizma t cilat nse adresohen si duhet mund t prdoren n dobi t lirimit ose ndalimit tt arrestuarit. Korniza ligjore penale e brendshme u ofron alternativa gjykatave duke prmirsuargjersin dhe cilsin e informacionit n lidhje me t akuzuarit, duke prfshi strehimin e tyre dhe situatne punsimit, marrdhniet me familjen, si dhe lidhjet e tjera n komunitet duke ofruar shrbime pr t

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    12/36

    12

    adresuar nevojat e identifikuara. Duke marr parasysh kta faktor social dhe ekonomik, ekziston njnevoj urgjente pr t trajtuar zbatimin e paraburgimit si program dhe / ose shrbim, ku njshumllojshmri mekanizmash mund t jen t dobishm pr t adresuar mbipopullimin dhe recidivizmin,pr t ndihmuar gjykatn t vendos pr lirimin apo arrestimin e t akuzuarit n pritje t procedurave tmtejshme ligjore.

    Kodi i Procedurs Penale parashikon t drejtn pr gjykim t drejt dhe t paanshm brenda nj kohe tarsyeshme, si nj parim t prbashkt pr do person t akuzuar pr nj vepr penale. "dokush qprivohet nga liria me arrest menjher njoftohet n gjuhn q ai kupton, pr arsyet e privimit nga liria .dokush q privohet nga liria pa urdhr t gjykats duhet t sillet para gjyqtarit t procedurs parapraket Gjykats Themelore pr ligjshmrin e arrestimit brenda dyzet e tet (48) orve. Gjyqtari i vlersimit tmass s arrestit vendos pr paraburgimin e tij ose t saj n prputhje me Kapitullin X (neni 164,5) i ktijKodi ".

    N nj shtje penale, fillimi i procedurs penale prfshin s bashku zyrtar t policis dhe prokurortkur ekziston nj dyshim i arsyeshm. Procedurat e tilla penale mund t fillojn pas marrjes sinformacionit nga policia, nga institucioni publik apo privat, antar i publikut, media, nga informacioni imarr nga nj tjetr procedur penale, me paraqitjen e ankess s pals s dmtuar.

    Paraburgimi do t urdhrohet nga gjyqtari i procedurs paraprake i gjykats kompetente n baz tkrkess me shkrim t prokurorit t shtetit dhe pas seancs s dgjimit. Pas arrestimit t tij / saj, ipandehuri ka t drejt t ket koh t mjaftueshme pr prgatitjen e mbrojtjes s tij. Kjo e drejt shtartikuluar edhe gjat shqyrtimit t par nga gjykata q e zbaton procedurn penale, njoftimit t arsyevepr akuzat dhe arrestimin, si dhe t drejtn pr t informuar antart e familjes ashtu si parashihet mekt Kod.

    Policia ka t drejt pr t ndaluar dhe pr pr t mbledhur informacion nga personat q gjenden nvendin e ngjarjes t veprs penale q mund t ofrojn informacione t rndsishme pr procedurnpenale, nse ka gjasa q mbledhja e informacionit nga kta persona n nj koh tjetr do t jet epamundur ose do t vonoj n mnyr t konsiderueshme procedimet ose t shkaktoj vshtirsi t tjera.

    Ndalimi i personave t till zgjat jo m shum se pr verifikimin pr emrat, adresat dhe informatat tjeraprkatse q do mblidhen, dhe n do rast jo m shum se gjasht (6) or.

    I paraburgosuri mund t mbahet n paraburgim n mnyr fillestare n baz t nenit 187 t ktij Kodi prnj periudh maksimale prej nj (1) muaji nga dita q sht arrestuar. Pas ksaj periudhe kohore ai oseajo mund t mbahet n paraburgim vetm me aktvendim t gjyqtarit t procedurs paraprake, gjyqtarit tvetm gjykues ose kryetarit t i trupit gjykues q urdhron nj zgjatje t paraburgimit. Para ngritjes saktakuzs, paraburgimi nuk do t kaloj:

    katr (4) muaj kur procedura zbatohet pr vepr penale t dnueshme me burgim m pak sepes (5) vjet;

    tet (8) muaj kur procedura zbatohet pr vepr penale t dnueshme me burgim prej s paku

    pes (5) vjet.

    N raste t jashtzakonshme kur procedura zbatohet pr vepr penale t dnueshme me burgim prej spaku pes (5) vjet, shtja sht komplekse si sht prcaktuar n nenin 19 t ktij Kodi dhe vonesanuk i atribuohet prokurorit t shtetit, prve afateve kohore t parashikuara n paragrafin 2 t ktij neni,paraburgimi para ngritjes s aktakuzs mund t zgjatet deri n katr (4) muaj pr nj maksimum prejdymbdhjet (12) muaj n total. Pas nj arsye bindse dhe bazuar n bindjen se rreziku publik ose njkrcnim pr dhun ekziston pas lirimit t t pandehurit, nj zgjatje e paraburgimit nga paragrafi 3. i ktijneni mund t vazhdohet edhe pr gjasht (6) muaj, pr nj maksimum prej tetmbdhjet (18) muajve n

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    13/36

    13

    total. Nse aktakuza nuk ngrihet para kalimit t periudhave t prcaktuara kohore t parashikuara nparagraft 2, 3 dhe 4 t ktij neni, i paraburgosuri lirohet.

    Paraburgimi mund t vazhdohet vetm nga gjyqtari i procedurs paraprake, gjyqtari i vetm gjykues osekryetari i trupit gjykues me krkes t prokurorit t shtetit, i cili do t tregoj se ka baz pr paraburgimnga neni 187 i ktij Kodi, se hetimi ka filluar dhe se hapat e t gjith t arsyeshme jan marr pr t kryer

    hetimin shpejt. Pala ose avokati i viktims mund t krkoj formalisht ose joformalisht nga prokurori ishtetit nj zgjatje t paraburgimit. I pandehuri ose mbrojtsi i tij do t informohen me propozimin jo mpak se tre (3) dit para skadimit t vendimit t tanishm mbi paraburgimin. do vendim mbi vazhdimin eparaburgimit mund t apelohet.

    Gjat vitit 2013, nj numr total prej 3733t burgosurve me vendim t gjykats u pranuan nga autoritetet

    korrektuese; 787 transferime; 81 gra t burgosura, 76 t mitur, 140 shtetas t huaj. Numri i prgjithshm it paraburgosurve, t pranuar n qendrat korrektuese ishte 1.916.

    Grafiku.1 Rastet e arrestit, paraburgimit dhe burgimit gjat 2013

    Situata gjat vitit 2014 (n krahasim me vitin paraprak) tregon pothuajse tendencat e njjta si pasoj eprdorimit t gjr t paraburgimit. Si e till, numri i t burgosurve t pranuar nga autoritetet korrektuese,ka qen 4939 (m i lart se 2013) prej t cilve 3934 lnd jan pranuar drejtprdrejt prmes

    vendimeve gjyqsore; 56 gra t burgosura, 103 t mitur, 188 shtetas t huaj. Numri i lirimeve shkon n4051. Numri i prgjithshm i t paraburgosurve t pranuar n qendrat korrektuese ishte 1879.

    410

    31 20 20 17

    510 510 510 510 510

    Court.Prishtina Court.Mitrovica Court.Prizren Court.Gjilan Court.Peja

    Rastet e arrestit, paraburgimit dhe burgimit gjat 2013

    No Cases Total Column2

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    14/36

    14

    Grafiku.2 Rastet e arrestit, paraburgimit dhe burgimit gjat 2014

    Nga t dhnat zyrtare t mbledhura nga sistemi gjyqsor dhe shrbimi korrektues, paraburgimi pr vitet2013-2014 lviz nga 2 muaj deri n 2 vjet heqje lirie. Nga analiza e t dhnave dhe informatave prtipologjin e krimeve, prdorimi i zgjeruar i paraburgimit gjithashtu llogaritet n baz t numrit t rastevet apeluara.

    Ndikimi n komunitet

    Ndalimi i panevojshm do t thot shpenzime t panevojshme e t larta t paraburgimit pr komunitetin,si dhe privimin e liris s t pandehurit. Megjith ndrtimin e pashembullt t objekteve korrektuese gjatviteve t fundit, shum qendra paraburgimi jan seriozisht t mbipopulluara. Politikat dhe vendimet qrezultojn me paraburgim t panevojshm t t arrestuarve kontribuojn n mbipopullimin e paraburgimit

    dhe, n fund t fundit, n shpenzimet e mtejshme t resurseve publike pr ndrtimin dhe funksionimin eobjekteve t paraburgimit.

    Nse t pandehurit lirohen, megjithat, dy tipe pasojash potencialisht negative mund t ndikonin nkomunitet: i pandehuri mund t mos respektoj vendimin e gjykats pr t'u paraqitur tek oficeri i policis/oficeri i Shrbimit Sprovues, ose i pandehuri mund t kryej ndonj vepr tjetr penale, duke prfshir

    tentimin pr friksim t dmtuarit ose dshmitarve t tjer.

    Pr t minimizuar paraburgimin e panevojshm dhe pasojat e dmshme pr komunitetin, t dy vendimetsi ai fillestar i lirimit / ndalimit dhe zbatimi i tij, krkon informacionin prkats mbi t pandehurit dhe nlidhje me opsionet n dispozicion pr mbikqyrjen e tij.

    Ndikimi ndaj t pandehurit

    Nse t pandehurit i caktohet ndalimi, ose nse i pandehuri nuk mund t prballoj garancin pr lirimine tij / saj, disa pasoja t rndsishme mund t rezultojn:

    i pandehuri q mbetet n paraburgim mund t ket vshtirsi t marr pjes n mbrojtjen e tij ose t saj.(Nj i pandehur i paraburgosur nuk mund t krkoj/gjej dshmitart e tij dhe n disa raste, nuk ka gjasaq t ket kontakt me nj avokat mbrojts.)

    217

    22 12 8 7

    290 290 290 290 290

    Court.Prishtine Court.Prizren Court.Gjilan Court.Mitrovice Court.Peje

    Rastet e arrestit, paraburgimit dhe burgimit gjat 2014

    No.Cases Total Series 3

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    15/36

    15

    T pandehurit q mbahen n paraburgim shpesh kan nj nxitje fajsie n rritje, edhe pse ata mund tken nj mbrojtje t vlefshme, thjesht pr t fituar lirin e tyre sidomos nse kan qndrime t gjata nparaburgim kundrejt dnimeve me burgim me kohzgjatje relativisht t shkurt.

    Praktika tregon, se t pandehurit e paraburgosur para gjyqit deklarohen fajtor m shpesh, dnohen mshpesh, dhe (me gjas) dnohen me burgim n krahasim me t pandehurit q jan ln t lir para gjyqit

    3.

    N t kundrtn, t pandehurit e ln t lir mund t jen n kontakt me nj avokat relativisht leht dhemund t ndihmojn n zhvillimin e nj mbrojtje ndaj akuzave t veanta. Ata gjithashtu mund t marrinhapa pr t reduktuar ashprsin e dnimit, nse ata n fund t fundit mbrohen ose shpallen fajtor nga,pr shembull, fitimin ose ruajtjen e nj vndi pune, ruajtjen apo rivendosjen e lidhjeve familjare, dhe krijimin

    e nj profili pozitiv n prputhje me garancit/kushtet e lirimit.

    Prdorimi i teprt i paraburgimit n raport me masat e tjera alternative si prcaktohen me Kodin eProcedurs Penale sht konsideruar si faktor q mund t krijoj nj klim t mungess s efikasitetit t

    drejtsis penale n Kosov dhe shkelje t rnda t t drejtave t njeriut n procedurn penale. Realiteti itanishm tregon se burgjet e mbipopulluara jan ambiente me prirje ndaj rrezikut t torturs dhe

    keqtrajtimit, diskriminimit dhe neglizhencs. Shumica e t burgosurve jan viktima t regjimit tparaburgimit, prdorimit t teprt t masave shtrnguese dhe dhuns. Studimet dhe t dhnat tregojnseriozitetin e ksaj forme t dnimit dhe se si ajo ndikon n jetn dhe mirqenien e t burgosurve 4.

    Edhe n qoft se paraburgimi sht aplikuar pr periudha t shkurtra kohore, ai shpesh shkakton vuajtjeapo poshtrim mendor ose fizik, q arrijn trajtimin ose dnimin mizor, njerzor ose poshtrues, dhe nqoft se dhimbja q rezulton ose vuajtjet jan t rnda, ajo madje arrin n keqtrajtim apo tortur.Keqprdorimi, apo prdorimi i tepruar i paraburgimit korrespondon drejtprdrejt me sigurin e tburgosurve dhe sigurin e prgjithshme, mirqenien sociale, q ndikojn n t drejtn pr liri, t drejtnpr gjykim t drejt, shrbimet shndetsore t duhura, etj.

    Sa i prket mbrojtjes s t drejtave t njeriut "sht prgjegjsi e shtetit, t siguroj jetn e t

    burgosurve, n at mnyr q tortura dhe trajtimi tjetr mizor dhe njerzor dhe poshtrues t luftohen,qoft kur vijn si rezultat i veprimeve t stafit qoft t burgosurve t tjer5. Pr t prmbushur ktdetyrim, shtetet duhet t njohin dhe t adresojn llojin dhe prejardhjen e dhuns.

    Pr t adresuar shtje q lidhen me zbatimin e t drejtave t personave n paraburgim, QKRMT,konsideron t rndsishme avokimin me autoritetet gjyqsore dhe palt e tjera relevante pr t arriturprmirsime n prdorimin e paraburgimit dhe t marr parasysh m shum alternativat ndajparaburgimit n procedurn penale. Kjo iniciativ do t jap nj pasqyr m t qart n lidhje me situatnaktuale me aplikimin e paraburgimit n Sistemin Gjyqsor t Kosovs dhe pasojat e saj n lidhje me tdrejtat e njeriut dhe aspekte t tjera.

    Drejtsia e Barabart pr t gjith

    Koncepti i drejtsis s barabart para ligjit sht mishruar edhe n Kushtetut. N fushn evendimmarrjes s lirimit / paraburgimit, do t thot, q t gjith t pandehurit duhet t ken t njjtnmundsi pr shqyrtim lidhur me lirimin pa diskriminim n baz t racs, gjinis, apo statusin ekonomik.N veanti, t pandehurve t varfr nuk duhet tiu mohohet lirimi vetm pr shkakun se ata nuk jan

    3 Statistikat e ofruara nga intervistat me gjyqtart e gjykatave, avokatve dhe prokurorve4 Gjetjet nga studimi mbi shkeljen e grupeve vulnerabl n paraburgim, t kryera n burgjet e Kosovs n vitin 2014, QKRMT&DIGNITY.5 Konventa e Kombeve t Bashkuara kundr torturs dhe trajtimeve t tjera mizore dhe njerzore, CAT t OKB-s; deklarata i raportuesit special2011 pr izolim

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    16/36

    16

    financiarisht n gjendje t paguajn pr lirim t parakohshm apo pr t prfituar alternativa n vend tparaburgimit. Nprmjet informacionit pr gjyqtart n lidhje me t pandehurit dhe opsionet e mbikqyrjesn dispozicion, alternativat e lirimit do t mundsojn gjykatat t lvizin drejt qllimit t drejtsis sbarabart pr t gjith.

    Ligji pr Gjykatat q hyri n fuqi n janar t vitit 2013, kishte pr qllim thelbsor ristrukturimin dhe

    reformimin e sistemit gjyqsor t Kosovs, i cili do t prbhet nga Gjykata Themelore, Gjykata e Apelitdhe Gjykata Supreme, ndrsa brenda fushveprimit t Gjykats Themelore, do t themelohen degtprkatse.

    Zbatimi i nj vendimi gjyqsor sht pjes prbrse e t drejts themelore t njeriut pr nj gjykim tdrejt brenda nj afati t arsyeshm [...]. 62 Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut n juridiksionin e

    saj ka gjetur se procedura e ekzekutimit duhet t shihet si nj pjes prbrese e gjykimit pr qllim tnenit 6.

    Do t ishte e pakonceptueshme q neni 6 [1] t prshkruaj n detaje garancit procedurale q i

    atribuohen palve - proces gjyqsor t drejt, publik dhe t shpejt - pa mbrojtur ekzekutimin evendimeve gjyqsore; t interpretoj nenin 6 si t lidhur vetm me qasje n gjykata dhe zbatimin e

    procedurs, q me shum gjasa shpie n situata t papajtueshme me parimin e sundimit t ligjit 6.

    N prputhje me Ligjin pr Gjykatat, ekziston nj gjykat e shkalls s dyt e quajtur Gjykata e Apelit.Gjykata Supreme do t pranoj mjete t caktuara ligjore drejtprdrejt ose si gjykat e shkalls s tret.

    Mjetet juridike jan t prshkruara n nenin 374, dhe prfshijn: (1) ankesat kundr aktgjykimit tGjykats Themelore n Gjykatn e Apelit, (2) ankesat kundr aktgjykimit t Gjykats s Apelit nGjykatn Supreme n rrethana t caktuara, (3) ankesat kundr vendimeve t Gjykats Themelore nGjykatn e Apelit, dhe (4) krkesat pr mjete t jashtzakonshme juridike n Gjykatn Supreme tKosovs.

    Prve mjeteve juridike t prshkruara n nenin 374, kundrshtimet ndaj urdhrave t lshuar nga gjyqtari

    penal i vlersimit t mass s arrestit mund t shqyrtohen nga nj panel shqyrtues prej tre gjyqtarsh nGjykatn Themelore n pajtim me Nenin 19 (21) dhe nenin 24 (2) dhe (4).

    Me qllim t rritjes s transparencs, neni 379 i Kodit t Procedurs Penale krkon t gjithakundrshtimet dhe krkesat pr mjetet juridike t jen n prputhje me krkesat e caktuara. Prshembull, Neni 375 ndalon komunikimin ex partendrmjet ankuesit dhe panelit shqyrtues, Gjykats s

    Apelit apo Gjykats Supreme. Neni 376 dhe neni 377 krkojn q ankuesi/apeluesi dhe i paditurit tprdorin nj format t caktuar standard pr vrejtje, krkesa pr mjete juridike dhe prgjigje. Koha ekundrshtimeve, krkesat pr Mjete Juridike dhe prgjigjet rregullohen n nenin 378. N fakt, kapitulli XXIi Kodit t Procedurs Penale ofron nj prmbledhje t qart t procedurave dhe standardeve pr mjetetjuridike nga Gjykata e Apelit dhe Gjykata e Supreme.

    Politikat ndshkimore n sistemin penal n Kosov dhe pasojat e saj

    sht e rndsishme t theksohet se sistemi gjyqsor n Kosov ka psuar reforma t shumta n vitet efundit. Struktura e tr gjyqsore ka ndryshuar, ndrsa ka shnuar prmirsime t legjislacionit prkatsn lidhje me mbrojtjen dhe avancimin e t drejtave dhe lirive t njeriut.

    6 Shih Hornsby v. Greece, vendim i 19 Marsit 1997, Raporte 1997-II, p. 510, 40)

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    17/36

    17

    N fushn e drejtsis penale, ligjet prkatse jan miratuar, t tilla si Kodi i Procedurs Penale dhe KodiPenal t cilat n prgjithsi jan n pajtim me standardet e t drejtave t njeriut dhe i plotsojn krkesatq rrjedhin nga instrumentet ndrkombtare pr t drejtat e njeriut.

    Megjithat, sht e qart se kodi i tanishm penal ka prqafuar teorin e ashprsis s dnimeve penale.Kodi aktual Penal parashikon burgim t prjetshm dhe dnime pr shum vepra penale q kan rritur

    ndjeshm dnimin me burgim. Rrjedhimisht, kjo politik ndshkuese gjithashtu ndikon n mas t madhen zbatimin e paraburgimit, si nj mas pr sigurimin e t pandehurit n procedur penale.

    Gjersia e aplikimit t sanksioneve penaleburgimit ndaj mos ekzekutimit t dnimeve me gjob ka brq kategoria e t dnuarve pr kundrvajtje (deri n gjasht muaj burgim) t jet e konsiderueshme ninstitucionet korrektuese. N fund t vitit 2014, numri i tyre ishte rreth 160.

    Nevoja pr kt Studim

    Variacionet e gjra n praktikat e paraburgimit / lirimit, s bashku me rritjen e popullsis n paraburgimdhe recidivizmit q shpesh duket shum i lart, duhet t jen arsye pr politikbrsit dhe praktikuesit esistemit drejtsis pr t marr parasysh shqyrtimin e politikave t paraburgimit (ose, anasjelltas,

    mungesa e politikave t tilla).

    Ky raport ka pr qllim t jap nformacion dhe ide politikbrsve, praktikuesve t ligjit dhe prfaqsuevet sistemit t drejtsis n shqyrtimin e efekasitetit t sistemit t paraburgimit n Kosov. Raporti idedikohet gjykatsve, administratorve t gjykatave, prokurorve, mbrojtsve publik, zyrtarve nagjencit e zbatimit t ligjit, Shrbimit Sprovues, Ods s Avokatve, Njsive pr Mbrojtjen e Viktimave,Agjencis per Ndihm Juridike falas, agjencive prgjegjse pr menaxhimin e paraburgimit, dheshtetrore dhe mekanizmave prkats t drejtsis penale vendore. Raporti duhet gjithashtu do t jet idobishm pr ligjvnsit dhe akademikt, n mnyr q t kemi nj proces t gjr diskutimesh prfinalizimin e nj strategjie kombtare pr reduktimin e prdorimit t paraburgimit.

    Administrimi i drejtsis sht shum her m efikas n rastet kur nj gjyqtar vendos pr kushtet e

    dorzanis n baz t t dhnave t mjaftueshme, t sakta dhe objektive lidhur me t pandehurin,gjendjen e tij, veprn dhe gjitha provat e tjera q lidhet me pyetjen nse ai do t paraqitet para gjyqit.Sistemi sht shum m fuksional kur gjyqtari mund t marr nj vendim t mbshtetur mbi informata tbesueshme/t konfirmuara. N kt mnyr edhe vet procesi i hetimit ka br nj hap t madh prpara.

    Ligji udhzon oficert dhe prokurort gjyqsor pr t shqyrtuar kornizn ligjore gjat procesit tprgatitjes dhe vlersimit t rastit:

    Natyra dhe rrethanat e veprs.

    Pesha e provave.

    Lidhjet familjare.

    Punsimi.

    Burimet financiare.

    Karakteri dhe gjendja mendore.

    Kohzgjatja n vendqndrim.

    Regjistrimii dnimeve.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    18/36

    18

    N realitet, sistemi i drejtsis n Kosov dhe i drejtsis penale n veanti, prballet me shum sfida.Sa i prket shtjeve lidhur me paraburgimin, ai paraqet nj shtje shum t ndrlikuar q prfshinshum aktor t tilla si policia, prokuroria, Gjyqsori dhe mekanizmat prkatse t drejtsis penalevendore. Prandaj, pr nj aplikim t prshtatshm dhe t duhur t paraburgimit, sht me rndsifunksionimi i duhur dhe koordinimi i t gjitha palve t interesuara n kt proces.

    Agjencit e zbatimit t ligjit, respektivisht policia shpesh paraqet denoncime penale q jan t arsyetuaran mnyr t pamjaftueshme dhe me mungesa t provave relevante. Nuk ka bashkpunim t duhur dhekoordinim t aktiviteteve n mes t policis dhe prokuroris (vendimtare). Duke pasur parasysh numrin emadh t rasteve penale, numri i vogl i prokurorve dhe t stafit mbshtets, kapacitetet e kufizuaranjerzore dhe veanrisht afatet ligjore t shkurtra ndikojn n punn e prokurorve t cilt hasin sfida nvlersimin e krkesave prkatse ligjore pr rastet me paraburgim. Kshtu, prokurort shpeshparashtrojn krkesa t paarsyetuara n gjykata pr dhnien ose zgjatjen e paraburgimit dhe nganjherkrkesat pr paraburgim jan thjesht t paarsyeshme dhe t pajustifikueshme. Kjo sht e dukshmesidomos n rastet me shum t pandehur, ku prokurort rrall ofrojn arsyet n mas t mjaftueshme, tprshtatshme dhe individuale, si krkohet n baz t dispozitave t procedurs penale, por m teprjapin arsye abstrakte q i referohen n prgjithsi t gjith t pandehurve.

    Gjykatat prballen me numr t madh t rasteve dhe t krkesve pr caktimin dhe vazhdimin eparaburgimit. Ekziston nj numr i madh i rasteve brenda Sistemit t Drejtsis n Kosov. Prve ksaj,si pasoj e gabimeve t gjykatave n shkall t par, shum raste jan kthyer pr rigjykim nga Gjykata eApelit, e cila e rrit edhe m shum numrin e rasteve n gjykatat e shkalls s par. Si pasoj gjykatatjan gjetur shpesh n situat t pamundsis pr t br analiz t mirfillt dhe t plot t rasteve sikrkohet me dispozitat e procedurs penale. N shum raste, arsyetimi i dhn n caktimin apo zgjatjene paraburgimit, nuk sht plotsisht n prputhje me krkesat ligjore sipas dispozitave t Kodit tProcedurs Penale.

    Nj sfid pr gjykatat sht edhe praktika e krijuar pr t aplikuar shum leht paraburgimin q n rastet shumta sht joadekuat. Sidoqoft, shumic gjyqtarve t gjykatave nuk jan mjaft t familiarizuar prdomosdoshmrin e zbatimit t masave alternative. Ndrmjet gjyqtarve t gjykatave ekziston prshtypjase masat alternative nuk jan efektive sepse mungojn mekanizmat adekuate pr t zbatuar kto masa,

    fjala vjen arresti shtpiak sht vshtir pr t'u zbatuar pr shkak se sht nj sfid pr policin pr tsiguruar q kjo mas sht duke u respektuar.

    Nj shqetsim tjetr sht edhe aplikimi i standardeve t ndryshme, prkatsisht standardeve t dyfishta,

    q do t thot zbatimin e ndryshm t paraburgimit n rastet penale t njjta apo t ngjashme. Gjykatatjan shpesh subjekt i presionit publik dhe gjykatat jan duke dshtuar pr t'i rezistuar presionit dhendikimit politik. Ka shum raste kur gjykatat kan aplikuar paraburgim pr t njjtin rast dhe pas njperiudhe njmujore t njjtat gjykata kane vendosur se kushtet ligjore pr paraburgimin kan pushuar sekzistuari, duke ngritur dyshime dhe dilema n kto raste pr sa i prket ndryshimit pr 180 shkall trrethanave brenda periudhs nj mujore.

    N rastet me paraburgim, sigurimi i nj mbrojtje efektive sht gjithashtu i rndsish. Shpesh avokattmbrojts nuk arrijn t japin arsyetim t duhur pr t sfiduar me sukses kerkesat e pabazuara tprokurorispr paraburgim. Numri i ankesave t suksesshme kundr vendimeve t gjykatave t shkalls

    s par n gjykatn e apelit sht shum i ult. Kjo vlen sidomos n rastet kur avokatt mbrojts jancaktuar sipas detyrs zyrtare.

    Ekzistojn edhe shtje t tjera q n mnyr indirekte ndikojn n mnyrn n t ciln gjykata vendoslidhur me paraburgim. Mungesa e gjyqtarve dhe t stafit mbshtets sht e qart. Kjo krijon vshtirsi

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    19/36

    19

    pr gjyqtart t cilt kan pr t kryer gjyqe dhe gjithashtu t merren me fluks t madh t krkesave prdhenien ose zgjatjen e paraburgimit. Prve ksaj, sht me vler t prmendet domosdoshmria eorganizimit t trajnimeve pr gjyqtart, q sot pr sot jan t pamjaftueshme.

    Rasti i nj t paraburgosuritshtetas i Kosovs i arrestuar n Shqipri me krkesn e autoriteteve serben Interpol. I dnuari ishte dnuar dhe po vuante nj dnim prej 6 vjet n Kosov, me krkes t

    autoriteteve t Serbis pr krimin e kryer n Serbi.

    Ky person u mbajt pr dy muaj n paraburgim n Kuks, Shqipri. Autoritetet serbe nuk i njohin vendimete organeve gjyqsore t Kosovs pr arsye politike. EULEX-i dhe PSBE n Kosov nuk ka dashur tprgjigjet pr kt shtje, ndrsa njsia prkatse brenda Ministris s Drejtsis n Kosov, iu prgjigjse vepron vetm n baz t krkesave t shteteve t prfshira n nj shtje penale. QKRMT, mepartnert rajonal si Komitetet e Helsinkit n Shqipri dhe Serbi, prmes nj varg letrave t avokimit kanxitur autoritetet e Serbis dhe ata t Shqipris pr nj bashkpunim dhe sqarim t shtjes. E gjith kjo

    histori prfundoi me lirimin e t burgosurit nga Gjykata e Qarkut n Kuks, me arsyetimin se rasti prbnres-judicata, e cila ofroi prova t siguruara nga gjykata kompetente n Kosov dhe dshmi nga vuajtja ednimit n institucionet korrektuese t Kosovs pr t arrestuarin.

    Pas ksaj, krkesa e Serbis n Interpol sht aktivizuar srish. QKRMT, po punon pr t nxiturautoritetet gjyqsore dhe Ministrin e Drejtsis n Kosov pr t mundsuar trheqjen e urdhrit tSerbis, pasi personi n fjal sht provuar se ka kryer dnimin pr t cilin krkohet ekstradimi i tij nSerbi dhe ekstradimi eventual n Serbi prbn shkelje t t drejtave t njeriut dhe shkakton pasigurijuridike n sistemin e drejtsis n Kosov. QKRMT, synon q rasti n fjal t nxis aktort e drejtsisn Kosov pr rregullimin sistemor t ksaj problematike.

    Metodologjia dhe organizimi i ktij Raporti

    Shqyrtimi i ktij raporti, i shtjeve dhe praktikave n fushn e shrbimeve t paraburgimit jan nxjerrnga tre lloje kryesore t burimeve. S pari, nj prmbledhje e legjislacionit prkats, artikuj dhe udhzimet shumta, standardet kombtare q adresojn ndalimin/paraburgimin. S dyti, intervista t strukturuara

    jan kryer personalisht me profesionistt e drejtsis penale, duke prfshir zyrtart e shrbimitkorrektues, gjyqtar, administrator t gjykatave, prokuror, avokat mbrojts, dhe krkuesit akademik.S treti, jan reflektuar komentet dhe sugjerimet e bra n takime t ndryshme me palt e prfshira.

    Konteksti n t cilin zbatohet paraburgimi

    Prse mbipopullimi n burgje dhe qendra t paraburgimit ka mbetur nj problem i hapur? Rekomandimetnga KPT, raportet alternative dhe informacionet nga aktert e shoqris civile dshmojn nevojn pr njrishqyrtim t plot lidhur me ndrhyrjet n kuadr t procesit t reformave t drejtsis penale.

    Personeli i zbatimit t ligjit

    Policia ka disa t drejta fillestare pr hetimin e veprave penale sipas neneve 69-83. Sipas nenit 69 (2),prokurori i shtetit dhe policia punojn s bashku gjat ktyre hapave fillestare pr t garantuar integritetine nj procedure penale. Sipas nenit 70, policia mund t marr hapat hetimore fillestar pas marrjes sinformacionit pr nj vepr penale t dyshuar. Zyrtart e policis prgatisin raportet e incidentit dhedokumente t tjera mbi sigurimin e informacionit n lidhje me rrethanat e arrestit ose akuzn. M tej, neni

    70 i lejon Policis t ndrmarr hapa pr t mbledhur dshmi nga nj vend i ngjarjes, t mbledhinformacion nga personat, t ndjek kryesit dhe ndrmarr hapat e tjer fillestare pasi ndodh nj krim.Neni 71, n mnyr specifike lejon policin t mbledh me kujdes provat n vendin e ngjarjes dhe ruajtjene tyre pr testim laboratorik. Neni 72 rregullon se si Policia mund t ndaloj prkohsisht nj person n

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    20/36

    20

    mnyr q t mbledh informata nga ai/ajo. Neni 73 rregullon se si policia mund t marr n pyetje,ndrsa neni 74 prcakton kufizimet q i caktohen policis. Pr m tej, Policia mund t kryej kontrolle nbaz t nenit 75, dhe mund t marr masa pr t identifikuar nj t dyshuar (t tilla si fotografime tpersonit ose shnjat e gishtave), n baz t nenit 76. S fundi, Policia mund t mbledh informacion ngapala e dmtuar pas informimit pr t drejtat e tyre si viktim sipas nenit 62.

    Zakonisht, autoritetet policore drgojn raportin lidhur me rastin dhe do informacion paraprak tmbledhur (dosjen hetimore) n prokurori pr hetim t mtejshm n prcaktimin e llojit t akuzs, edhepse ndodh q policia paraqet kallzime penale dhe prokuroria i referon ato n gjykat. Kjo sht treguarnga norma e lart e arrestimeve pr t cilat sht miratuar masa e paraburgimit nga gjykata.

    Grafiku.3 Rastet e arrestit nga policia kundrejt miratimit t paraburgimit nga Gjykata Themelore n

    Prishtin prgjat 2013-2014

    Prokurori i Shtetit

    Sipas Kodit t Procedurs Penale, prokurori prcakton se far akuze ose akuza do t depozitohen, dukee bazuar kt vendim mbi raporte e policis dhe informata t tjera n dispozicion (neni 78 i KPP), dukeprfshir ekzistencn e mundshme t rasteve t tjera n pritje kundr t ndaluarit. Prokurori i Shtetitmund t filloj procedurn penale dhe hetimin, hedh posht raportin brenda 30 ditve sipas Nenit 79, oset krkoj informata shtes sipas nenit 80. Nse prokurori i shtetit ka dyshim t bazuar se jan kryer disavepra penale t prcaktuara n nenin 90, sht duke u kryer ose s shpejti do t kryhet, ai gjithashtumund t autorizoj apo krkoj nj gjyqtar penal q t autorizoj masat e ndalimit.

    Arrested by policeApproved detention in

    remand

    2013 954 816

    2014 892 686

    0200

    400600800

    10001200

    Casedistribution

    Rastet e arrestimeve n stacionin policor n

    Prishtin

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    21/36

    21

    Grafiku 4 Raste te administruara nga Departamenti pr hetimin e Krimeve t Rnda n Zyrn e Prokuroritt Prishtins

    Prokurori m pas harton nj dokument formal akuzues (padin) q parashtron akuzat dhe i dokumentonpran gjykats. N paraqitjen e par gjyqsore, prokurori zakonisht paraqet informacione n lidhje meakuzn; ndonj precedent penal; ekzistencn e do rasti tjetr n procedur/pezull; dhe nj rekomandimn lidhje me ndalimin ose lirimin.

    Pasi procedimi penal sht inicuar n baz t nenit 102, caktohet gjyqtari penal. Masat e fshehta apoteknike mund t vazhdojn, apo prokurori i shtetit mund t krkoj nj urdhr gjykate pr krkim dhekonfiskim t prkohshm t pasuris s t ndaluarit/arrestuarit sipas nenit 105. Disa artikuj mund tsekuestrohen n baz t nenit 112. Disa sende t cilat jan n thelb t rrezikshme, mund t testohen,

    fotografohen dhe shkatrrohen (Neni 115 (5)).

    N prfundim t hetimit, neni 240 dikton se nse Prokurori i Shtetit konsideron se informacionet q ai oseajo ka n lidhje me veprn penale dhe kryersin e saj paraqesin dyshimin e bazuar se i pandehuri kakryer vepr penale ose veprave penale, Prokurori i Shtetit do t paraqes aktakuz n prputhje menenin 241. Nse prokurori i shtetit nuk e ka at dyshimin e bazuar, ai ose ajo duhet t paraqes njvendim pr pushimin e hetimeve.

    Hulumtimi i Komitetit Hungarez t Helsinkit mbi "Promovimin e reforms n paraburgimin n vendet eCEE-FSU - prezantimin e praktikave t mira", i vitit 2012, tregon rritjen e numrit t t paraburgosurve ninstitucionet korrektuese t Kosovs, gjat periudhs s dhn, e cila paraqitet nj dallim me trendin nvendet e tjera pjesmarrse n hulumtim.

    2013 2014 2015

    Requested detention in

    remand595 575 174

    Approved detention in

    remand372 270 103

    0

    100

    200

    300

    400

    500

    600

    700

    CaseDistribution

    Raste t administruara nga Departamenti pr hetimin e

    krimeve t rnda n Zyrn e Prokurorit n Prishtins

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    22/36

    22

    M tej, t dhnat nga i njjti hulumtim n lidhje me shpenzimet pr nj t burgosur n dit, gjithashturendisin Kosovn n nj shkall t lart, n mesin e 17 vendeve pjesmarrse..

    0.00%

    10.00%

    20.00%

    30.00%

    40.00%

    50.00%

    60.00%

    2009

    2010

    2011

    Cost of PTD per person per day Years

    Countries 2009 2010 2011 3 years AVG

    Czech Republic 34,81 33,32 30,75 32,96

    Kosovo 30,00 30,00 30,00 30,00

    Hungary 28,00 27,00 26,00 27,00

    Russia N/A 21,92 21,92 21,92

    Poland 17,72 18,60 19,14 18,49

    Albania 15,60 17,50 19,80 17,63

    Lithuania 16,61 14,24 13,67 14,84

    Turkey 10,75 14,33 18,36 14,48

    Kazakhstan 6,40 8,30 8,00 7,57

    Moldova 6,31 6,46 7,25 6,67

    Ukraine 1,26 1,63 1,73 1,54

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    23/36

    23

    Grafiku. 5 Raste t administruara nga Departamenti i Prgjithshm i Prokuroris s Prishtins

    Grafiku. 6 Raste kur sht kerkuar dhe miratuar paraburgimi, DKR

    2013 2014 2014

    Requested detention in

    remand106 148 49

    Approved detention in

    remand227 123 49

    0

    50

    100

    150

    200

    250

    CaseDistrib

    ution

    Raste t administruara nga Departamenti i Prgjithshm

    i Prokurorise s Prishtins

    Requested detention inremand

    Approved detention inremand

    2013 104 95

    2014 199 190

    0

    50

    100

    150

    200

    250

    Casedistribution

    Raste kur eshte kerkuar dhe miratuar paraburgimi, DKR

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    24/36

    24

    Graph. 7 Raste t administruara nga Zyra e Prokurorit Special

    Sipas t dhnave t QKRMT-s, kur paraburgimi sht rendomt i tepruar, shpesh sht arbitrar:persona arrestohen pa baza, dhe rrall pr relativisht serioze (duke vuajtur rrezikun e diskriminimit,shkeljes s privatsis dhe t drejts pr jet).

    Ligjet e zbatuara jo si duhet pengojn bashkpunimin efektiv midis agjencive t drejtsis penale dheatyre kundr korrupsionit, q shpesh on n keqprdorim t burimeve t kufizuara publike, duke mosofruar ndihm ligjore pr njerzit n nevoj.7

    1. Rasti i nj arrestuar n Lipjan i moshs 75 vjet. QKRMT, ka identifikuar kt rast gjat monitorimit t

    rregullt t Njsis pr femra t dnuara n Qendrn Korrektuese n Lipjan. E paraburgosuri ishte

    arrestuar dy muaj m par dhe ka ishte nn hetime pr veprn penale t vjedhjes. Gjykata Themelore nPrishtin, n bazueshmrin e paraburgimit nuk kishte marr parasysh moshn dhe rrethanatshndetsore t t burgosurve, kur kishte shqiptuar paraburgimin. Pr m tepr, Gjykata nuk e ka

    prmendur askund n arsyetimin kt fakt, i cili paraqitet shum i rndsishm pr prcaktimin errethanave pr sigurimin e pranis s t pandehurit n procedur penale.Praktika e caktimit t paraburgimit nga gjykatat n Kosov, madje edhe pr vepra t vogla dhe prnjerzit q kan nj mosh t shtyer, me probleme shndetsore apo i prkasin grupeve me nevoja tveanta / t ndjeshme, me rregullime mendore etj., duket t jet e zakonshme dhe vazhdon tpraktikohet gjersisht.

    2. Rasti i paraburgimit t tejzgjatur: QKRMT, prmes monitorimit t rregullt ka identifikuar nj rast t

    paraburgimit t gjat n Qendrn e Paraburgimit n Prishtin. I paraburgosuri ka qen i arrestuar n vitin2010, ndrsa pr rreth tre vjet ai nuk ka pasur ndonj seanc gjyqsore. Seanca e par pas ksajperiudhe ka ndodhur n qershor t vitit 2015. Para ksaj seance, QKRMT ka dorzuar nj letr nGjykatn Themelore n Prishtin, duke vepruar si amicus curiae - ndrhyrje e pals s tret, duke i

    krkuar Gjykats prshpejtimin e procedurs, pr shkak t tejzgjatjes s paraburgimit dhe t Drejts pr

    7 Sot popullata e burgjeve n Kosov sht 1800 n 1900 t burgosur, ndrsa numri t t burgosurve n paraburgim mbetet m shum se 800 (rreth40)

    2013 2014 2015

    Requested detention in

    remand41 179 13

    Approved detention in

    remand41 179 13

    020406080

    100120140160180200

    AxisTi

    tle

    Raste t administruara nga Zyra e Prokurorit Special

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    25/36

    25

    t'u gjykuar n nj koh t arsyeshme n baz parimeve t mirnjohura ndrkombtare t t drejtave tnjeriut, vendimeve t GJEDNJ / interpretime dhe krkesat ligjore lokale.

    Avokati mbrojts

    Avokati mbrojts, nse sht zgjedhur apo sht emruar nga gjykata pr t prfaqsuar t pandehurin,konsultohet me t pandehurin sa m shpejt t jet e mundur. N gjykat, avokati mbrojts do t bjrastin m t fort t mundshm pr lirimin e t pandehurit n kushte m pak kufizuese.

    Sipas hulumtimit t QKRMT dhe Institutit Danez kundr Torturs (DIGNITY), pr "Shkeljet e t drejtave tnjeriut t grupeve t ndieshme n burgjet pr t rritur", nntor 2014, ku nj grup prej 75 personave t

    dnuar dhe t paraburgosur u pyetn lidhur me t drejtn pr mbrojtje ligjore n gjykat, nj prqindjerelative kan deklaruar se ata nuk kan pasur nj avokat mbrojts n paraqitjen e tyre t par/dgjiminprpara autoriteteve hetimore / gjyqsorit, ose mbrojtja ligjore e tyre ka qen e dobt duke lehtsuarhumbjen e shtjes.

    Respektimi nga Kodi i Procedurs Penale pr t drejtat e njeriut sht par pr her t par n nenet 192dhe 441, t cilat specifikojn se Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe vendimet e GjykatsEvropiane pr t Drejtat e Njeriut jan nj baz pr mjetet juridike kundr t pandehurve dhe takuzuarve. Pr shembull, neni 192 krkon q gjykata t mbikqyr personat t cilt jan n paraburgim.

    Kjo nuk ka ndodhur asnjher n praktik. As Prokurort as gjyqtart, duke mos qen n dijeni tkushteve materiale n paraburgim, nuk kan ndjeshmri ndaj ktij aspekti kur propozojn ose vendosinparaburgimin. Pr ta br kt t drejt m t efektshme, t pandehurit i jan ofruar t drejta t theksuaran krkesn pr lirim, duke prfshir ligjshmrin e paraburgimit sipas paragrafit 5. I paraburgosuri do tduhet t tregoj se kushtet e paraburgimit nuk jan n prputhje me Kodin e Procedurs Penale apo"Konventen Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe Lirit Themelore, si interpretohet nga vendimet eGjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut.

    0

    10

    20

    30

    40

    50

    60

    70

    80

    90

    within 24h within 48h within 1

    week

    after 1 week no access

    % e pjesemarresve qe kishin mbrojtje ligjore

    Albania

    Kosovo

    Honduras

    Phillipines

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    26/36

    26

    "Po kshtu, i pandehuri duke krkuar mjetin pr mbrojtjen e ligjshmris mund t mbshtetet nKonventn Evropiane pr t Drejtat e Njeriut apo vendimet e Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriutsipas nenit 441, dhe n qoft se nj vendim i ri i Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut krijon nj t tdrejt te re, neni 433 (3) lejon koh pas ktij vendimi pr t paraqitur nj krkes pr mbrojtje tligjshmris n baz t atij vendimi. N nj mnyr shum konkrete, Konventa Evropiane dhe GjykataEvropiane e t Drejtave t Njeriut mund t shrbej si nj burim i s drejts dhe nj baz ligjore q gjykata

    t vendos n nj rast penal.

    Kthimi i rasteve penale n rivendosje sht nj dukuri e shpesht n praktikn gjyqsore n Kosov. Kanj numr t madh t rasteve q kthehen pr rigjykim, ndrsa nuk arrijn t procedohen me muaj apo vitet tra. Ka madje raste t tilla edhe kur t akuzuarit ndodhen n paraburgim.

    Gjykata e Apelit e Kosovs kishte marr ankesa t vazhdueshme pr kt praktik t GjykataveThemelore, t ciln ajo e kishte vlersuar si t paligjshme. Kshtu, kjo Gjykat prmes nj qarkoreje tdats 04.12.2014, kishte urdhruar t gjitha gjykatat themelore q brenda nj muaji pas vendimit prkthimin e nj shtje n rigjykim, t caktohet seanca kryesore e shqyrtimit.

    Gjykata n kt qarkore, n veanti trheq vrejtjen pr veprimin me urgjenc t gjykatave themelore n

    rastet me paraburgim, duke e vlersuar arsyetimin "e ngarkess s gjykatave" si t pa justifikueshm.

    Lidhur me mbrojtjen efektive t personave q jan n paraburgim, ka probleme t natyrave t ndryshme.Prkundr faktit se legjislacioni prkats sht tashm n fuqi, shum probleme jan hasur n zbatimin etij n praktik. Dhoma e Avokatve ka ndrmarr iniciativa t muara pr t prmirsuar jo vetmimazhin, por edhe punn e avokatve mbrojts, duke siguruar, ndr t tjera, trajnime dhe organizimin ekonferencave dhe seminareve n fusha t ndryshme t ndryshme t ligjit. Oda e Avokatve ka prgatituredhe listat e avokatve mbrojts t cilt, sipas nj procedure t caktuar ligjore mund t emrohen exofficio n rastet e parashikuara me ligj. Megjithat, kjo list nuk sht respektuar n mnyr rigoroze.Zakonisht avokatt t cilt jan t njohur dhe kan nj prvoj t gjat nuk emrohen ose emrohenshum rrall sipas detyrs zyrtare. Zakonisht, vetm nj kategori e vogl e avokatve t cilt nuk kansa duhet prvoj, jan t ri apo nuk jan t prfshir n shum raste, caktohen sipas detyrs zyrtare. Kjo

    prbn disavantazh pr personat q p arsye ekonomike nuk jan n gjendje t angazhojn mbrojtssipas zgjedhjes s tyre.

    Vetm n vitin 2014, Kshilli Gjyqsor i Kosovs i ka paguar mbi 500.000 Euro si kompensim ndaj tpandehurve pr burgosjen/paraburgosjen ose arrestimin e tyre t paligjshm nga autoritetet gjyqsore.

    Tendencat e tilla paralizojn vazhdimisht sistemin e drejtsis penale pr nga rritja e numrit t rasteve thumbura dhe shkelje t t drejtave themelore, duke rritur borxhin shtetror ndaj personave t ndaluarpadrejtsisht. Procesi i pranimit t vlerave demokratike i prfshir n qeverisjen e sotme e Kosovs shtnj sfid q bn thirrje pr prpjekje t prbashkta nga ana e institucioneve prgjegjse shtetrore nganjra an dhe shoqris civile dhe komunitetit ndrkombtar n ann tjetr.

    Gjyqtart e gjykatave penale

    Privimi nga liria i t pandehurit trajtohet n Kapitullin X t Kodit t Procedurs Penale. Para aktakuzs, kyKapitull prcakton kufizime pr arrestin e prkohshm dhe ndalimin nga ana e policis n nenin 163,ndrsa nj arrest gjat fazs s hetimit rregullohet me nenin 164. Prokurori i shtetit mund t krkoj ngagjyqtari paraprak t urdhroj masa pr t siguruar pranin e t pandehurit n baz t nenit 173. Ktoprfshijn nj thirrje, urdhr pr arrestimin dhe urdhrin pr t mos braktisur shtpin e tij apo saj, ndalimipr t'iu afruar vendit ose personit t caktuar, paraqitjen n polici, dorzani, arrestin shtpiak. Neni 184

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    27/36

    27

    prdoret gjithashtu pr ata q nuk kan kryer krime t rnda pr t cilt trajtimi mjeksor apo terapiapsikologjike mund t parandaloj akte t tjera penale.

    N marrjen e ktij vendimi, gjyqtart duhet t marrin n konsiderat dy llojet e rrezikut rrezikutrreziku iarratisjes apo mosparaqitjeje pr seancat gjyqsore dhe rreziku pr sigurin publike. N vlersimin ektyre rreziqeve, gjyqtart kan tendenc t prqndrohen n katr faktor kryesor si:

    Serioziteti i akuzs aktuale, si sht prcaktuar n padit dhe prezentimi/pasqyrimi i prokurorit (kurkrimi dnohet pr m shum se 3 vjet).

    E kaluara kriminale e t pandehurit, q konsiderohet shum relevante pr vlersimin e rrezikut ndajsiguris publike q vjen nga nj vendim pr lirim ose garanci monetare.

    Informacion n lidhje me t pandehurit, duke prfshir edhe t komunitetit dhe lidhjet familjare; statusi ipunsimit; strehimi; ekzistenca dhe natyra e do problemi abuzimi t substancave; dhe (nse i pandehuriishte arrestuar m pare; Procesverbali i pajtueshmris me kushtet e lirimit t vendosura n raste tmparshme, duke prfshir do shkelje.

    Informacion n lidhje me opsionet mbikqyrse n dispozicion n qoft se i akuzuari sht liruar.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    28/36

    28

    Kapitulli 2

    Dokumentimi dhe informacioni lidhurme privimin e liris

    shtje themelore Duke siguruar informacion t besueshm pr gjykatat, autoritetet mbi hetimin dhe ndjekjen penale mundt rrisin aftsin e gjykatave pr t marr vendime t drejta n paraburgim, t barabarta, dhe efektive. Shrbimet e paraburgimit duhet t mbledhin dhe t sigurojn n gjykat t paktn informacionin emposhtm n lidhje me t pandehurit e arrestuar rishtas:- Identiteti, duke prfshir datn e lindjes dhe gjinis.- Lidhjet e komunitetit, duke prfshir banimit, punsimin dhe statusin familjar.

    - Gjendja fizike dhe mendore, duke prfshir informacion n lidhje me abuzimin t alkoolit apo drogs.- e shkuara kriminale, duke prfshir historin dhe gjykimet penale.Evidencn e pajtueshmris me kushtet e lirimit, duke prfshir t dhena t meparshme pr paraqitjene datat e caktuara gjyqsore. Rastet q prfshijn akuza t dhuns n familje prbjn sfida t veanta pr gjykatat dhe prprogramet e shrbimeve n paraburgim. Shrbimet e paraburgimit mund t ndihmojn gjyqtart t marrinvendime lirimi / paraburgimit n kto raste me marrjen dhe prezantimin e informacionit t mposhtm:- Marrdhnia e t pandehurit me viktimn e pretenduar, duke prfshir gjendjen e jetess dhe nse atakan fmij t prbashkt.- Ekzistenca e mundshme e ndonj urdhri t gjykats (e kaluara ose aktuale) lidhur me t pandehurin.- Problem e abuzimit me substancat nga i pandehuri.- Aranzhmanet jetsore, t ndara nga viktima e supozuar, q mund t jet n dispozicion t pandehuritnse lirohet.

    - Mekanizmat q mund t prdoren pr t parandaluar kontaktin ndrmjet t pandehurit dhe viktims ssupozuar gjat periudhs s paraburgimit dhe monitorimi i kushteve t t pandehurit n periudhsprovuese. T pandehurit jan burimet kryesore t informacionit rreth vetes s tyre. Ata duhet t intervistohenshum shpejt pas arrestimit pr t filluar procesin e grumbullimit dhe verifikimin e informacionit thelbsorprpara paraqitjes s par t t pandehurit ne gjykat. Nuk ka dshmi t marra n baz t torturs dhekeqtrajtimit q duhet t pranohen nga gjykata. Burime t tjera mund t japin informacion n lidhje me t pandehurit. Nse ky informacion nuk mund t verifikohet, ai duhet t evidentohet qart si i paverifikuar n raportin pr gjykatn. Vlersimii rrezikut duhet t bhet pr do rast individual, duke siguruar kshtu nj baz pr formulimine rekomandimeve n lidhje me lirimin me kusht dhe prdorimin e mekanizmave mbikqyrs ndispozicion.

    Informacioni q krkohet

    Informacioni n lidhje me identitetin e t pandehurit, precedentt penal, dhe do akuz aktive/ epazgjidhur (duke prfshir proven ose shkelje t lirimit me kusht) grumbullohen shpesh nga zbatuesit eligjit dhe prokurori. Megjithat, kjo sht nj fush n t ciln shrbimet e paraburgimit shpesh luajn njrol t vlefshm. Shpesh, vet t dhnat e shrbimit t paraburgimit "do t prmbajn informacionin eduhur q ofron policia dhe at q prokurori mund ta siguroj. Shumica e informacioneve t tjera tnevojshme pr marrjen e vendimeve pr lirim / paraburgimin - informacion n lidhje me t pandehurit dhe

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    29/36

    29

    n lidhje me opsionet e mundshme pr lirimin do t minimizojn rreziqet e mosparaqitjes apo krimit gjatprocedurs parapenale/t paraburgimit - do t luajn nj rol t rndsishm n regjistrat e t pandehurit,t tilla si:

    Gjatsia e qndrimit n adresn e kaluar dhe e tanishme.

    Lidhjet familjare dhe marrdhniet n komunitet.

    Statusii punsimit.

    Kushtet financiare dhe mjetet e mbshtetjes.

    Gjendja fizike dhe mendore, prfshir abuzimin e drogs apo alkoolit.

    Identiteti i referencave q do t verifikoj informacionin dhe ndihmojn t pandehurin n prputhje mekushtet e lirimit.

    precedent penal dhe historia e delikuencs.

    rekord parapraki dshtimit t paraqitjes n gjykat n prputhje me kushtet e lirimit.

    Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut me an t Nenit 5 dhe 6 jep informacion shtes n lloje tcaktuara t rasteve pr t ndihmuar gjyqtart t vendosin kushte t cilat jan t prshtatshme prrrethanat e rastit. Duke shpallur "t drejtn pr liri", Neni 5 parashikon lirin fizike t personit; Qllimi i tijsht pr t siguruar se askush nuk duhet t privohet nga liria, n mnyr arbitrare; 8 ajo gjithashtuparashtron nj detyrim pozitiv pr shtetin, jo vetm q t parandaloje shkelje aktive t t drejtave n fjal,por q t marr hapat e duhura pr t siguruar mbrojtje kundr do ndrhyrje t paligjshme9n ato tdrejta pr t gjith brenda juridiksionit t saj10

    Rndsia e informacionit qndron n karakteristikat e t pandehurit: gjinis, moshs, gjendjesshndetsore, etj. Prve q ka informacion n lidhje me t pandehurit, gjykata duhet gjithashtu t marr

    n konsiderat se far jan mundsit mbikqyrse jan n dispozicion n qoft se ato (gjykatat)vendosin se i pandehuri nuk ka nevoj pr t'u mbajtur n paraburgim. shtja zakonisht lind n situata qprfshijn t pandehur t cilt jan t pastreh, t pandehur t cilt kan nevoja mjeksore, dhe tpandehur t cilt kan nevoj pr trajtim pr alkool, abuzime me drogn, apo probleme t shndetitmendor. shtja gjithashtu lind n rastet q prfshijn akuza t dhuns n familje ose sulm tjetr kur

    gjyqtari dshiron t jet i sigurt se asnj kontakt mes t pandehurit dhe ankuesit nuk do t ndodh.

    Pr t pandehurat femra, mund t ket pyetje q adresojn shtjet gjinore specifike t tilla si shtatznia,kujdesi pr fmijt, dhe t dhuns n familje pr t msuar rreth shrbimeve t nevojshme dhe pr tndihmuar llojin dhe formn e kushteve t lirimit. E njjta gj vlen edhe pr prdoruesit e drogs(abuzuesit): n fazn e paraburgimit, t pandehurit jan akuzuar pr nj krim, jo dnuar, dhe prfshirja ntrajtim mund ose nuk mund jet n interesin ligjor t keqbrsit. Trauma dhe pasiguria e arrestit ose

    mund t ndihmoj ose t dmtoj motivimin pr trajtim. Trajtimi mbetet prioritet i ult n sistemin edrejtsis penale n fazn paragjyqsore, edhe pse qllimi mbetet ulja e sjelljes kriminale. Llojshmriapr trajtim mund t ndodh n disa faza para burgosjes. Kundrvajtsit mund t zgjedhin trajtimin nvend t burgimit ose reduktimn e dnimit.

    8(Anguelova v.Bulgaria, 154) dhe Ples v.Hungary, 59).9 (McKay v. theUnited Kingdom[GC], 3010

    (El-Masri v.the former Yugoslav Republic of Macedonia[GC], 239)

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    30/36

    30

    Ky fakt zbatohet edhe pr personat me smundje kronike ose terminale, t miturit n konflikt me ligjin, tsmurt mendor dhe ata q kalojn rregullime mendore gjat kohs s paraburgimit.

    Informacioni i mbledhur pr kategorit e ndryshme t t pandehurve, jan t lidhur me procesin evlersimit t rrezikut. Vlersimet e rrezikut jan hartuar t'i dhn gjykatave dhe informacione personelit tburgut - n shumicn e rasteve, rekomandime ose opsione - q ata mund t prdorin n marrjen e

    aktvendimit pr paraburgim / lirim dhe vendosjen e kushteve t prshtatshme. Duke prdorurinformacionin e disponueshm, gjyqtari vlerson rrezikun se i pandehuri nuk do t paraqitet pr datat ecaktuara gjyqsore dhe merr n konsiderat se far kushte lirimi mund t minimizojn kt rrezik. Nshum raste, programet gjithashtu krkojn pr t vlersuar rrezikshmrin dhe marrin parasysh kushtetq mund t imponohet pr t ulur rrezikun pr sigurin publike (veanrisht pr ato raste t terrorizmit,ose krime kundr pakicave etnike)

    Nj rast i nj gruaje pr rreth 4 vite n n burgun e femrave Lipjan 11. Ajo paraqiti nj krkes pran

    Institucionit t Ombudspersonit, ndrkoh ajo sht vizituar nga QKRMT n burgun e Lipjanit (Njsia prfemra). Personi n fjal ka rregullime mendore, ndrsa Prokuroria dhe Gjykata Themelore n Ferizaj nuke ka marr n konsiderat kt fakt, kur ata kan krkuar apo zgjatur masn e paraburgimit t saj.QKRMT po provon t nxis prshpejtimin e rastit n procedure pran Gjykats Themelore n Ferizajprmes shkresave avokuese pr kt qllim.

    Rasti i t paraburgosurs n fjal sht kthyer n rigjykim dhe prvese prbn shkelje t parimit tmirnjohur dhe t drejtn s pals s akuzuar pr tu gjykuar brenda nj kohe t arsyeshme shtidentifikuar se rasti prbn shkelje edhe t dispozitave ligjore (Kodit t Procedurs Penale), i ciliparashikon se personat e paraburgosur me rregullime duhet t mbahen dhe trajtohen n institucione tveanta shndetsire q do t thot jasht institucioneve korrektuese. Edhe aktvendimi i Gjykats sApelit i cili krkon kthimin e shtjes n rigjykim krkon nga Gjykata Themelore n Ferizaj q epandehura/paraburgosura t vendoset n institucione t kujdesit shndetsor si mas e trajtimit tdetyrueshm psikiatrik...

    Manaxhimi i rrezikut ndaj siguris publike

    Mundsia q nj i dnuar me kusht t kryej nj krimveanrisht nj krim t rnd sht padyshim njnga shqetsimet m t mdha pr gjyqtart dhe prokurort, prfaqsuesit e agjencive t zbatimit t ligjitdhe opinionit t gjer. Duke qen se vlersimet studimore t rrezikut shpesh nuk japin rezultatet epritshme, do juridiksion q liron nj t pandehur me dnimin/lirimin me kusht apo me shrbiminsprovues, vlerson gjithashtu masn e rrezikut q ky person mund t ket pr sigurin publike.

    Kjo procedur shpesh krkon fuqi dhe kapacite njerzore dhe teknike q shpesh mungojn. Megjithat,Shrbimi Sprovues mund t luaj nj rol t rndsishm n menaxhimin e rrezikut ndaj siguris publikenga:

    Monitorimii prputhshmris se t pandehurit t liruar me kushtet e gjykats. Sigurimii drejtprdrejt i mbikqyrjes "intensive" t disa kategorive t t pandehurve.

    Reagimi i mnjhershm ndaj shkeljeve t kushteve t lirimit.

    Aktivitetet e Shrbimit Sprovues n Kosov kryhen nga zyrtart prkats, t cilt kan statusin enpunsit civil. N pajtim me Ligjin pr Ekzekutimin e Sanksioneve Penale, si dhe ligjeve dhe aktevennligjore t tjera n fuqi, zyrtart e Shrbimit Sprovues jan t prfshir n prgatitjen e ankets sociale

    11Vizita QKRMT m 27 gusht, 2015

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    31/36

    31

    dhe raportet para dnimit pr kryersit e veprave penale; zbatimin e masave t diversitetit dhe masatedukative pr t miturit; Zbatimi i programit t kujdesit pr t mitur i lshuar nga ky institucion korrektues;mbikqyrjen dhe ndihmn ndaj kryersve t varur nga droga ose alkooli subjekt pr trajtim tdetyrueshm rehabilitues i cili zbatohet n liri; mbikqyrje dhe ndihm pr personat e liruar me kusht,hartimin e raporteve pr ekzekutimin e dnimit alternativ dhe personave t liruar me kusht pr prokurorit,gjykatat ose panelit pr lirim me kusht; mbajtjen e regjistrit mbi ekzekutimin e dnimeve alternative etj.

    Sipas nenit 235, paragrafi 2 t Ligjit Nr 04 / L-149 pr Ekzekutimin e Sanksioneve Penale, ky shrbimsht prgjegjs pr kryerjen e veprave q lidhen me:

    1. organizimin, zbatimin dhe mbikqyrjen e ekzekutimit t dnimeve alternative dhe riintegrimin nshoqri t personave t dnuar (detyrat e provs);

    2. Prgatitjen e ankets sociale dhe raportet para shqiptimit t dnimit pr kryersit e veprave penale;

    3. vlersimin e faktorve t rrezikut, nevojave, dhe trajtimin e kryesve t veprave penale;

    4. fuqizimi i masave t diversitetit dhe masat edukative pr t mitur;

    5. mbikqyrjen dhe ndihmn ndaj personave t dnuar gjat vuajtjes s dnimeve alternative;

    6. mbikqyrjen dhe ndihmn ndaj t dnuarve t varur nga droga ose alkooli subjekt pr trajtim tdetyrueshm rehabilitues (trajtim q ekzekutohet n liri);

    7. mbikqyrjen dhe mbshtetjen e personave t dnuar me kusht;

    8. zhvillimin e programeve individuale t mbikqyrjes;

    9. hartimi i raporteve pr prokurort, gjykatat dhe pr Lirim me Kusht, Panelit pr ekzekutimin e masavedhe dnimeve alternative;

    10. udhzuese dhe mbshtetjen e personave t dnuar n prfundim t dnimit t tyre;

    11. mbajtjen e evidencave dhe regjistrit t ekzekutimit t masave dhe dnimeve n sistemin elektronikpr menaxhimin e t dhnave alternative;

    Shkmbimi i informacionit m agjencit e zbatimit t ligjit

    Rastet gjyqsore, vendimi dhe informacioni n lidhje me kalendarin etj mund t jet shum erndsishme pr palt e angazhuara; qndrimi i autoriteteve t zbatimit t ligjit n lidhje me mandatet qshrbejn pr t pandehurit q shkelin detyrimin pr paraqitje pr datat e caktuara gjyqsore dhe pr tndihmuar n mbikqyrjen e t pandehurve n lirim me kusht, mbetet e vetmja mnyr pr informacion.

    Arresti i menjhershm i lshuar kur i pandehuri nuk paraqitet pr nj dat t caktuar gjyqi - nse sht enevojshme - kontribuon n perceptimin se sistemi sht serioz n lidhje me detyrimin pr paraqitje n

    gjykat dhe vepron me shpejtsi nse sht e nevojshme. Ky perceptim mund t ndihmoj n uljendshtimit pr tu paraqitur. Punonjsit e policis gjithashtu mund t ndihmojn organet n verifikimin einformatave t marra prmes intervistave me t pandehurit dhe n mbikqyrjen e lirimit me kusht(nprmjet Shrbimit Sprovues).

    Shkmbimi i informacionit pr stafin e burgjeve

    N nj moment, zakonisht n fillim t procesit, autoritetet korrektuese do t kryejn vlersimin e tyre trrezikut apo klasifikimin e t pandehurve t cilt mbeten n paraburgim. Ky proces zakonisht prfshin

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    32/36

    32

    ekzaminimin e profilit/t kaluars kriminale t t pandehurit, informacionin demografik, si dhe nevojn prshrbime mjksore pr trajtimin e abuzuesve t substancave narkotike. Shpesh, procesi ngarkohet met dhna t dyfishuara t mbledhura nga zyrtart e gjyqsorit.

    Nprmjet shkmbimit t informacionit e saj me stafin e paraburgimit mund t kursejn koh dhe tshmangin dyfishimin e prpjekjeve. Ndarja e ktij informacioni mund t jet veanrisht i vlefshm kur nj

    i arrestuar ka nevoj detoksikimin ose shrbime t tjera mjeksore. N Kosov, komisioni pritur dheinformacioni i mbledhur nga autoritetet e burgut sht burimi kryesor i informacionit pr klasifikimin eqelive.

    Shkmbimi i informacionit pr qllim t zbatimit t vendimeve t forms s prer

    Prve prdorimit t informacionit pr vendimmarrje fillestare lidhur me lirimin / paraburgimin dheshqyrtimit t pajtueshmris me kushtet respektive te aplikuara, gjyqtart n disa gjykata t rrethevekonstatojn se informacioni mund t jet i vlefshm n kohn e dnimit.

    S pari, shumica e informatave t mbledhura nga policia prpara vendimmarrjes fillestare t lirimit /ndalimit duke prfshir informacion mbi vendbanimin, lidhjet familjare, punsimin, gjendjen fizike dhe

    mendore, prdorimit apo abuzimit t alkoolit apo drogave t tjera, dhe e shkuara penale, sht identik meinformacionin e mbledhur zakonisht nga stafi i prokuroris n prgatitjen e raporteve t hetimit. N rastetkur informacioni i mbledhur n fazn paragjyqsore n mnyr rutinore mund t ndahet me stafin eshrbimit t provs, mund t arrihen kursime t mdha t kostos, dhe shmangie t duplikimit t puns.Ndrsa stafi i shrbimit t proves- prgjegjs pr raportet para vendimit t forms s prer- mund t kennevoj pr t rinovuar informacionin dhe disa burime shtes, t cilat gjenden n ambjent e paraburgimit.Pr m tepr, n rastet ku nuk ka raport paraprak (pr shkak t numrit t kundrvajteve penale t shtuaran numr), raporti i hetimit paraprak mund t siguroj informacion t vlefshm pr gjykatsit q mund tmos jet n dispozicion nga ndonj burim tjetr.

    S dyti, pr sa koh q juridiksionet fillojn t eksperimentojn me formatin e prsritjes s rastit prdisa lloj veprash penale (duke prfshir edhe kundravajtjet penale), ka nj interes n rritje pr prdorimin

    e informacionit t mbledhur nga institucionet hetimore pr orientimin e masave dhe vlersimin e rastit prparaburgim. Derisa pjesa m e madhe e informacionit mblidhet nga t pandehurit, q shpesh nuk kanpasur avokat mbrojtjs, ka nevoj pr t vn theksin n nj aspekt tjetr t procedimit penal - nkonfidencialitetin dhe n mbrojtjen e t drejts pr nj proces t rregullt penal pr t akuzuarin.

    Si nj parashikues i pas-gjykimit, n prputhje me kushtet e provs, t dhnat e t pandehurit prpajtueshmrin e kushteve gjyqsore q urdhrojn lirimin e paraburgimit mund t jen t dobishme prgjyqtart q shqiptojn dnimin. N disa raste, informacionet mund t sugjerojn nevojn pr t vazhduarme llojet specifike t programeve t shrbimeve sociale.

    Si nj parashikues i periudhs s lirimit me kusht, t dhnat e t pandehurit lidhur me pajtueshmrin egjykats pr aplikimin e lirimit me kusht apo paraburgimin, informacioni mund t jet i dobishm pr

    gjyqtart. Madje, n disa raste, informacioni mund t sugjeroj nevojn pr t vazhduar llojet specifike tprogrameve t shrbimeve sociale.

    Shkmbimi i informatave pr lloje t ndryshme t menaxhimin dhe arkivimit t rasteve

    Nj numr i gjykatave kan zhvilluar format e menaxhimit t diferencuar t rasteve q prfshijnprdorimin e klasifikimeve t posame pr t trajtuar kategori t veanta t rasteve. Rastet e dhuns nfamilje, prdorimit t substancave, etj jan ndoshta shembulli m i mir i njohur. Autoritetet e paraburgimitmund t shrbej shqyrtues t vijs s frontit pr prfitimin e programit pr dy arsye kryesore: (1) ato

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    33/36

    33

    kan mbledhur tashm te dhnat e nevojshme pr t prcaktuar t drejtn e programit gjat intervistsfillestare, dhe (2) ato mund t mbledhin informacion shtes gjat intervistimit t pandehurve me kallzimepenale t mundshm pr kto programe.

    Roli i Shrbimeve t Paraburgimit n sistemet e integruara t drejtsis

    Ka interes n rritje n shum zona elektorale evropiane n zhvillimin e sistemeve t informacionit tintegruar t drejtsis - sisteme t automatizuara q mundsojn shkmbimin emenjhershm tinformacionit rreth personave dhe ngjarjeve ndrmjet agjencive dhe institucioneve t ndryshme qprbjn sistemin e drejtsis penale evropiane12. Kto sisteme mund t eliminojn duplikimin, hyrjenmbledhjen e informacionit dhe t dhnave duke minimizuar kostot e personelit, dhe siguruarvendimmarrsve qasje t plot dhe t shpejt n informacion.

    Me prparimet n teknologjine kompjuterike, barrierat teknologjike pr integrim t tilla si prdorimi ipajisjeve kompjuterike dhe soft*are t ndryshme t sistemeve nga ana e agjencive dhe institucioneve tprfshira n sistemin e drejtsis jan br m pak t vshtira. Pengesat n t ardhmen pr integrimin

    mund t vshtirsohen n nivelin e politikave pr shembull, shqetsime pr t cilat agjencit duhet t jetpjes e sistemit t integruar, cilat agjenci kan "pronsin" e far t dhnave, far informacioni duhet t

    ndahet me organizata t tjera, dhe far informaciont duhet t mbahet brenda nj agjencie t vetme sesat klasifikohet n nivel teknik. Teknologjia e re do t bj t mundshme q njkohsisht t ndajninformacionin gjersisht dhe t mbrojn konfidencialitetin e informacionit q nuk duhet t shprndahen13

    Q ndalimi dhe hetimet paraprake t mbledhin informacion q mund t jet i dobishm njkohsisht prvendimmarrje dhe pr qllime hetimore, sht e rndsishme t vlersohet roli i secilit program - dhe sesi informacioni q ato mbledhin duhen te prdoren dhe mbrohet nga prdorimi i paprshtatshm - n njsistem t integruar. T tjer administrator t sistemit t drejtsis dhe politikbrsit duhet t sigurojnq shrbimet e paraburgimit t jen t prfshira n diskutimet dhe negociatat e politikave qeverisse prshkmbimin e informacionit n nj sistem t integruar.

    Zgjidhja pr t ardhmen, duke shmangur dshtimet e mparshme

    Zhvillimi i politikave t qndrueshme n kt fush do t krkoj nj qasje drejt nj sistemi t caktuar nvend q te fokusohet vetm n vendimmarrje rastesh individuale. Nj sfid e madhe pr t ardhmensht strukturimi i pavarsis s gjyqsorit n nj mnyr t ndjeshme q merr parasysh ndikimin

    sistematik t vendimeve pr raste individuale. Pr gjykatat e shkalls s par, dhe pr institucionet e tjeradhe agjencit n komunitet q merren me problemet q kan t bjn me privimin e liris, sigurin ekomunitetit, dhe praktikat e burgimit/ lirimit, duhet tuadresohen disa grupe pyetjesh t n lidhje me roline gjyqsorit n menaxhimi i lirimit / vendimmarrjen e paraburgimit:

    Qllimet. far duhet q gjykatat dhe grupet e komunitetet e interesuara tplotsojn/rekomandojn n fushn e politiks? Deri n far mase duhet q gjykatat t marrin parasyshmbipopullimin dhe shtjet e lidhura me menaxhimin e burimeve publike ? (1) n vendimmarrje pr rastet

    individuale gjat periudhs s paraburgimit, dhe (2), n formulimin e politikave q mund t strukturojnushtrimin "e liris dhe pavarsis - diskrecionit t gjyqtarve n vendimmarrjet e lirimit/e paraburgimit?P ta prmbledhur, sht e rndsishme pr t zhvilluar qllime pr nj proces efektiv t vendimmarrjeslidhur me lirimin/burgimin n gjasht fusha kryesore:

    Rritjen e liris personale.

    12Shembul lidhen me EUROPOL, INTERPOL, etc

    13 2010/03-L-172 Ligji per mbrojtjen e te dhenave personale eshte miratuar nga Kuvendi, me date 29.04.2010 dhe hyre ne fuqi me dekretin epresidentit te republikes se kosoves No. DL-020-2010, date 13.05.2010.

  • 7/25/2019 Aplikimi i Paraburgimit N Kosov

    34/36

    34

    Vendimmarrje t unifikuar pr raste t ngjashme, duke krijuar praktika t mira.

    Garantimin e siguris s komunitetit.

    Garantimin e paraqitjes s detyruar pr seancat gjyqsore nga ana e t pandehurve t liruar me kusht

    Uljen e mbipopullimit dhe recidivizmit.Shmangien e ndrtimit apo hapjes s burgjeve t reja apo kostove t ngjashme, dhe mbshtetjen eprogrameve rehabilituese si dhe programeve t punsimit pr t dnuarit.

    A sht e mundur pr gjykatat q t punojn n bashkpunim me t tjert n vendosjen e qllimeve prvendimmarrjet lidhur me paraburgimin, pr adresimin e trsishm t ktyre shtjeve si dhe konsolidimine sistemit t unifikuar t shkmbimit t informacionit?

    Mekanizmat pr arritjen e qllimeve t vendosura. Nse pavarsia e pakufizuar e gjyqsoritsht kontribues kryesor i mbipopullimit, recidivizmit, dhe prdorimit t panevojshm t privimit t liris, aekzistojn mekanizma t tjer q strukturojn kt pavarsi si t pranueshm pr gjykatat dheprokurorin e policin? Si mund t strukturohen ndrhyrje t tjera pr strukturimin e ksaj pavarsie drejt

    realizimit t qllimeve t vendosura m lart? Si mund t anagzhohen t gjith aktort e analizuar n ktRaport pr nj ngritjen e sistemeve t unifikuara t vendimeve gjyqsore penale?

    Prgjegjsit e gjykats n lidhje me monitorimin e nivelit t popullsis s burgosur dhe

    reduktimin e vonesave n procedimin e rasteve . Duhet q gjykatat ti kushtojn vmendje tpopullsis t paraburgimit? Si, n se po, duhet q gjykatat dhe gjykatsit penal t rregullojn politikat etyre t lirimit / paraburgimit pr t marr parasysh nivelet e popullsis s burgosur dhe kohzgjatjes sizolimit n paraburgim? Duhet q Gjykatat t aprovojn standardet e menaxhimit t rasteve dhepraktikave q do t reduktonin vonesat n rastet q prfshijn njkohsisht t pandehurin dhe t liruarinn ndihm t siguris n komunitet, si dhe t ndihmojn n uljen e mbipopullimit dhe shkurtimin eperiudhs t paraburgimit pr t pandehurit?

    Prgjegjsit e gjykats n lidhje me zhvillimin dhe prdorimin e opsioneve pr

    mbikqyrjen e t pandehurve me "rrezikshmri t lart" dhe t pandehurve me nevoja t veanta .

    Nse gjyqtart penal do t ushtronin pavarsin e tyre gjyqsore me efektivitet, ata kan nevoj pr mshum struktura mbikqyrse s kemi ne sot. far roli mund dhe duhet t liajn gjykatat pr zhvillimin enj sr opsionesh mbikqyrse pr t pandehurit t liruar me kusht? Si mund q gjykatat dhe oficert epolicis gjyqsore t msojn m shum rreth efektivitetit te ktyre opsioneve mbikqyrse for kategori tndryshme t pandehurish?

    Zgjidhjet krkojn veprime t bashk-koordinuara, drejt prgatitjes s nj Strategjie Kombtare pradresimin e problemeve t identifikuara pr paraburgimin dhe pr dhnien e rekomandimeve dhepropozimin e ndrhyrjeve n a