REPUBLIKA E SHQIPEumlRISEuml UNIVERSITETI I TIRANEumlS FAKULTETI I DREJTEumlSISEuml

DEPARTAMENTI I TEuml DREJTEumlS PUBLIKE

TEMA

PEumlR MBROJTJEN E GRADEumlS SHKENCORE ldquoDOKTORrdquo

ldquoOMETIMI LEGJISLATIV DHE KONTROLLI KUSHTETUESrdquo

Punoi LLM Noela Ruccedilo Udheumlheqeumlse shkencore PhD Arta Vorpsi

Tiraneuml 2019

1

copy Teuml gjitha teuml drejtat teuml rezervuara Noela Ruccedilo

2

Mireumlnjohje Kjo eumlshteuml pjesa meuml e veumlshtireuml por e ndiej qeuml duhet ta shkruaj Ccedildo punim shkencor i keumltij niveli pavareumlsisht se paraqitet si krijim individual eumlshteuml e pamundur teuml realizohet pa kontributin e personave meuml teuml afeumlrt neuml aspektin profesional dhe familjar Ata kaneuml qeneuml mjaft teuml reumlndeumlsisheumlm dhe frymeumlzues peumlr mua dhe me keumlteuml rast dua trsquoi faleumlnderoj dhe trsquou jem mireumlnjoheumlse peumlrjeteuml Faleumlnderimi i pareuml i dedikohet mikes dhe udheumlheqeumlses sime PHD Arta Vorpsi peumlr keumlshillat e shumta disponibilitetin dhe durimin e treguar peumlr teuml realizuar njeuml punim sa meuml cileumlsor neuml peumlrmbajtje dhe formeuml Miken time Kalioneumln dhe gjitheuml miqteuml e mi qeuml me sugjerimet e tyre meuml kaneuml ndihmuar teuml rritem gjateuml keumltyre viteve Faleumlnderoj prindeumlrit e mi qeuml kaneuml qeneuml neuml jeteumln time profesionale dhe personale mbeumlshtetja ime meuml e mireuml duke meuml qeneuml bashkudheumltareuml neuml ccedildo hap teuml reumlndeumlsisheumlm timin Faleumlnderoj gjysmeumln time meuml teuml mireuml Giannin qeuml me entuziazmin e tij meuml inkurajon dhe frymeumlzon ccedildo diteuml teuml jeteumls sime Sot uneuml e di qeuml ata do teuml jeneuml shumeuml teuml lumtur Jua kushtoj Juve keumlteuml punim

3

Peumlrmbajtja

Abstrakt 6

I HYRJE 9

1 Nevoja peumlr keumlteuml studim 9

2 Objekti i studimit shkencor dhe metodologjia 12

3 Struktura 15

4 Literatura 16

Kapitulli I 17

Koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridik- qasje dhe kritika teorike 17

1 Lindja dhe zhvillimi historik i teoriseuml seuml ometimit ligjor 17

2 Kritikat e doktrinave teuml ndryshme 30

3 Probleme lidhur me ometimin dhe peumlrballja dialektike 36

4 Llojet e boshlleumlqeve 49

5 Konkluzione 53

Kapitulli II 57

Kushtetuta dhe raporti i saj me ometimin legjislativ 57

1 Kushtetuta dhe legjitimiteti i rendit juridik 57

2 Kushtetuta dhe mbrojtja e teuml drejtave themelore 62

3 Integriteti i rendit juridik dhe problemet e ometimit 66

4 Raporti i Kushtetuteumls me ometimi ligjor 71

5 Konkluzione 77

Kapitulli III 80

Drejteumlsia kushtetuese peumlrballeuml ometimit 80

1 Lindja e drejteumlsiseuml kushtetuese 80

2 Efekti i drejteumlsiseuml kushtetuese neuml mbrojtjen e teuml drejtave themelore 85

3 Ometimi ligjor si kusht teorik i kontrollit kushtetues aspektet formale dhe substanciale 91

4 Reagimi i gjykateumls kushtetuese ndaj formave teuml ndryshme teuml ometimit 97

5 Gjykata kushtetuese si ligjveumlneumls negativ pozitiv dhe i peumlrkohsheumlm 100

4

6 Konkluzione 117

Kapitulli IV 120

Ndeumlrveprimi i gjykatave kushtetuese me ligjveumlneumlsin peumlrballeuml ometimit 120

1 Efektet e kontrollit kushtetues ndaj ometimit 120

2 Eliminimi i boshlleumlkut 128

21 Pasojat pozitive dhe negative teuml boshlleumlqeve ligjore Eliminimi i boshlleumlqeve ligjore 128

22 Ndeumlrhyrja e gjykateumls kushtetuese neuml legjislacionin ekzistues (kushtetues dhe ligjor) neumlpeumlrmjet interpretimit 131

23 Jurisprudenca e Gjykateumls Kushtetuese shqiptare 138

24 Gjykatat kushtetuese si ploteumlsuese teuml ligjveumlneumlsit duke i ldquoshtuarrdquo rregulla teuml reja dispoziteumls legjislative ekzistuese kur i jep asaj njeuml kuptim teuml ri 151

25 Ndeumlrhyrja e Gjykatave kushtetuese neuml peumlrcaktimin e efekteve teuml ligjit 162

3 Doktrina self restraint e veteumlpeumlrmbajtjes gjyqeumlsore kundeumlr asaj teuml aktivizimit gjyqeumlsor 163

4 Efektet e vendimeve teuml Gjykateumls Kushtetuese 165

41 Shtyrja e efekteve teuml vendimeve teuml gjykatave kushtetuese 165

42 Efektet prapavepruese ose jo prapavepruese teuml vendimeve teuml saj 174

5 Probleme teuml deformimit teuml funksionit interpretativ teuml gjykateumls kushtetuese 181

6 Dheumlnia nga gjykata kushtetuese e rekomandimeve detyruese ose jodetyruese peumlr ligjveumlneumlsin 185

7 Dheumlnia nga gjykata kushtetuese e urdheumlzimeve dhe orientimeve peumlr ligjveumlneumlsin 187

8 Konkluzione 190

Kapitulli V 1933

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 1933

BIBLIOGRAFIA 2110

5

Abstrakt Cilado qofteuml dija dhe largpameumlsia e ligjveumlneumlsit eumlshteuml e pamundur qeuml ligji teuml parashikojeuml dhe teuml rregullojeuml teuml gjitha rastet qeuml mund teuml shfaqen neuml praktikeuml keumlshtu qeuml pa dyshim mund teuml themi se normat e shprehura nga ligji nuk mund teuml mjaftojneuml peumlr teuml rregulluar ccedildo lloj raporti teuml jeteumls Ndoneumlse ligji rregullon marreumldheumlnie teuml llojeve teuml ndryshme jeta gjithmoneuml ofron njeuml diversitet edhe meuml teuml madh ndaj do teuml ishte e pamundur teuml krijoheshin rregulla sjelljeje qeuml do teuml peumlrfshinin teuml gjitheuml larmineuml e sjelljeve njereumlzore neuml teuml gjitha rrethanat e ofruara nga jeta Peumlr rrjedhojeuml hereumlt a voneuml ligji nuk arrin teuml rregullojeuml njeuml marreumldheumlnie teuml caktuar qeuml neuml fakt duhet teuml rregullohej ligjeumlrisht ndash dhe ky eumlshteuml pikeumlrisht ometimi legjislativ Ky punim ka si qeumlllim qeuml teuml paraqeseuml njeuml tablo teuml peumlrgjithshme neuml lidhje me kontrollin kushtetues teuml ometimit legjislativ detyrimet qeuml i lindin pushtetit ligjveumlneumls peumlr ploteumlsimin e tij si dhe evoluimin e jurisprudenceumls kushtetuese neuml shqyrtimin e tij Jurisprudenca e gjykatave kushtetuese teuml vendeve teuml Europeumls i kushton njeuml reumlndeumlsi mjaft teuml madhe peumlrkufizimeve teuml boshlleumlqeve ligjore duke u orientuar drejt ndeumlrveprimit teuml institucioneve shteteumlrore kompetencave dhe detyrimeve teuml tyre veccedilaneumlrisht teuml detyrimeve qeuml parashikohen nga Kushtetuta zbatimi jo i duhur i teuml cilave prezumon shfaqjen e ometimit legjislativ Fusha E Drejta kushtetuese Fjaleumlt kyccedile Kushtetuta funksioni ligjveumlneumls ometim legjislativ boshlleumlk ligjor kontrolli kushtetues Gjykata Kushtetuese interpretimi i ligjit dhe i Kushtetuteumls

6

Abstract Despite the legislator`s knowledge and vision it is impossible for the law to foresee and regulate all the situations that may arise in practice so it can be said without any doubt that the law provisions cannot suffice to regulate every kind or type of life relations Although the law regulates relations of different kind life always offers a even greater diversity so it would be impossible to create rules of behavior that could comprise all the diversity of human behaviors in all the circumstances provided by life As a consequence sooner or later the law fails to regulate a certain relation that had to be regulated by legal norms - and this is the legislative omission This study aims to present a general overview on the constitutional control of the legislative omission the obligations that arise to the legislative power for proper filling of legal gaps and the evolution of the constitutional jurisprudence in its investigation The jurisprudence of the constitutional courts of the European countries pays a great importance to the definition of legal gaps being oriented through the interaction of state institutions the latest competences and obligations particularly to those obligations provided by the Constitution the improper implementation of which presumes the appearance of legislative omission Field Constitutional Law Key terms Constitution legislative function legislative obstruction legal vacuum constitutional control Constitutional Court interpretation of the law and the Constitution

7

Terminologjia ometim boshlleumlk ometim ligjor ometim legjislativ natur de sache natyra e ccedileumlshtjes Analogia legis interpretimi me analogji Contra legem kundeumlr ligjit De iure condendo sipas normeumls qeuml do teuml miratohet De iure condito sipas normeumls neuml fuqi De lege ferenda ligji i seuml ardhmes De lege lata ligji i seuml tashmes Equitagrave barazi Equitas parimi i seuml drejteumls qeuml gjyqtari vendos sipas asaj qeuml eumlshteuml e drejteuml Ex nihilo krijon diccedilka teuml re nga asgjeuml Extra legem jashteuml parashikimeve ligjore Extra ordiner jashteuml teuml zakonshmes Horror vacui frikeuml nga hapeumlsirat boshe In malam partem neuml kuptim negativ Intra legem brenda ligjit Iura e drejta materiale Ius honorarium neuml Romeumln e lashteuml ndash ligji i hartuar nga magjistrateumlt supremeuml Ius praetorium ligji i hartuar nga pretoreumlt peumlr teuml korrigjuar teuml drejteumln civile Leges e drejta pozitive Lex ligji Magis ut valeat teuml keteuml meuml tepeumlr efekt Modus operandi meumlnyra e teuml vepruarit Non facere mosveprim Nullum crimen sine lege nuk ka krim pa ligj Prius logico logjikeuml primare Ratio legis qeumlllimi i ligjit Ratio scripta arsyeja e shkruar Stare decisis trsquoi peumlrmbahesh precedentit Summa diviso ndarja neuml kategori e seuml drejteumls summa iniuria maksimumi i padrejteumlsive in itinere neuml zhvillim Zone franche hapeumlsira boshe Die rechtliche Gewalt pushteti gjyqeumlsor Freies rescht e drejta e lireuml Grundgesetz ligji themelor Grundnorm ligji themelor Nathur der sache natyra e ccedileumlshtjes Rechtsleerer Raum teoria e hapeumlsireumls boshe teuml seuml drejteumls juridike Zusammenbang Gewalt eumlshteuml njeuml semantikeuml komplekse - ldquopushtetrdquo ldquoforceumlrdquo

8

I HYRJE

1 Nevoja peumlr keumlteuml studim

Ideja nga duhet nisur ky studim eumlshteuml qeuml neumlse natyra nuk e peumllqen boshlleumlkun shoqeumlriseuml njereumlzore nuk i peumllqen boshlleumlku legjislativ Ndonjeumlhereuml shfuqizimi i njeuml akti normativ eumlshteuml mjaft i thjeshteuml pasi nxjerr nga rendi juridik akte normative pa qeneuml e nevojshme qeuml trsquoi zeumlvendeumlsojeuml me njeuml rregullim tjeteumlr Eumlshteuml situata kur nuk ekziston meuml nevoja peumlr njeuml rregullim Megjithateuml neuml shumiceumln e rasteve ligjet janeuml pasuese Nga momenti i daljes nga rendi juridik i njeuml akti dhe atij teuml hyrjes neuml fuqi teuml njeuml akti tjeteumlr kalon njeuml interval kohe periudheuml gjateuml seuml cileumls gjendemi para njeuml boshlleumlku ligjor Boshlleumlqe teuml tilla sjellin anarki Marreumldheumlniet shoqeumlrore i shpeumltojneuml kontrollit teuml ligjit duke pasur mundeumlsineuml teuml zhvillohen neuml meumlnyreuml kaotike neuml njeuml sens teuml kundeumlrt me interesat e shoqeumlriseuml Kjo eumlshteuml arsyeja pse boshlleumlku duhet teuml shmanget1

ldquoMe miratimin e normave teuml reja ligjore synohet teuml meumlnjanohet boshlleumlku ligjor teuml zeumlvendeumlsohen rregulla ekzistuese teuml ploteumlsohen ose ndryshohenrdquo dhe neuml rastin e shfuqizimit teuml njeuml akti normativ dhe zeumlvendeumlsimit teuml tij me njeuml tjeteumlr ldquokeumlto dy momente keumlrkohet teuml jeneuml neuml harmoni peumlr trsquou shmangur mundeumlsia e krijimit teuml antinomive ose teuml boshlleumlqeve legjislative teuml diktuara nga hendeku mes hyrjes dhe daljes nga fuqia e dy akteve normativerdquo2

Shpesh eumlshteuml folur mbi ideneuml se ligji eumlshteuml i vetmi mjet qeuml mund teuml rregullojeuml marreumldheumlniet shoqeumlrore dhe se kur kjo marreumldheumlnie nuk eumlshteuml e rregulluar nga e drejta ateumlhereuml mbizoteumlron ldquorreumlmujardquo Veteumlm e drejta eumlshteuml neuml gjendje teuml garantojeuml kontrollin e shoqeumlriseuml dhe njeuml bashkeumljeteseuml paqeumlsore midis njereumlzve Neumlse mbajmeuml parasysh se burimi i veteumlm i rendit eumlshteuml ligji ateumlhereuml eumlshteuml e pashmangshme teuml mos hamendeumlsohet se sipas keumlsaj teorie realiteti nuk ka njeuml struktureuml teuml tijeumln3

Peumlr rrjedhojeuml njeuml veumlshtrim i tilleuml mbi teuml drejteumln peumlrcjell ideneuml sipas seuml cileumls eumlshteuml absolutisht e domosdoshme teuml parashikohet dhe teuml rregullohet ccedildo gjeuml me synimin e garantimit teuml rendit shoqeumlror Lind keumlsisoj ideja se sistemi juridik mund teuml konsiderohet i ploteuml ose jo me boshlleumlqe veteumlm kur ai eumlshteuml neuml gjendje trsquou japeuml zgjidhje teuml gjitha marreumldheumlnieve qeuml lindin natyrsheumlm e neuml meumlnyreuml teuml peumlrditshme neuml jeteumln reale dhe peumlr pasojeuml teuml jeteuml neuml gjendje teuml largojeuml peumlrfundimisht frikeumln qeuml krijon gjendja natyrore

Peumlr keumlteuml arsye rrugeumltimi yneuml do teuml vijojeuml me vlereumlsimin se mbi bazeumln e cilave termave mund teuml thuhet se sistemi juridik aktual fryt i pozicioneve formaliste dhe pozitiviste teuml shkenceumls juridike mund teuml arrijeuml neuml objektivin e paracaktuar ose anasjelltas neumlse neuml keumlteuml veumlshtrim shfaqen kufizime qeuml mund teuml deumlmtojneuml keumlto rezultate neumlse sistemi eumlshteuml me teuml veumlrteteuml i ploteuml neumlse sistemi

1 Z D Van Introduction in formal legistics Legislative tecnique Oscar Print Publishing House 1996 fq Problems of legjislative omission in constitutional jurisprudence Vilnius 2009 Editor Prof DR Jarasiunas E Report of the Cosntituional Court of Rumania fq 744 2 Vida I Formal legistic Introducion in the legjislative procedure and tecnique 2nd Editon revised and supplemented Lumina Lex Publishin House Bucharest 2006 fq 184-193 Problems of legjislative omission in constitutional jurisprudence Vilnius 2009 Editor Prof DR Jarasiunas E Report of the Cosntituional Court of Rumania fq 744 3 Guastini R Le fonti del diritto e lrsquointerpretazione Giufre Editore Milano 1993

9

juridik si teumlreumlsi normash teuml peumlrgjithshme dhe abstrakte me teknikalitetin e tij arrin teuml rregullojeuml ccedildo lloj fakti qeuml i neumlnshtrohet shqyrtimit teuml tij neumlse shkenca juridike moderne i ka arritur ose jo rezultatet qeuml i ka paracaktuar vetes dhe peumlr pasojeuml neumlse duhet teuml mbeumlrrijmeuml neuml konkluzionin se nuk ka fakt qeuml teuml mos gjejeuml neuml sistemin normativ njeuml rregullim dhe njeuml peumlrfaqeumlsim koherent

Duke pasur parasysh konceptin e ldquofaktitrdquo qeuml nuk gjen rregullim dhe peumlr pasojeuml mund teuml neumlnkuptohet si njeuml boshlleumlk i pasteumlr i ligjit (rregullimit ligjor) ose neuml teuml kundeumlrt neuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe teuml zgjeruar si mungeseuml e seuml drejteumls eumlshteuml e pashmangshme teuml mos e kthejmeuml veumlmendjen toneuml neuml ateuml qeuml na kujton neuml sistemin toneuml njeuml peumlrkufizim i tilleuml ose meuml sakteuml neuml mangeumlsiteuml dhe problemet interpretative qeuml boshlleumlqet e sistemit juridik propozojneuml neuml peumlrvojeumln juridike neuml peumlrpjekjen peumlr teuml riparuarmbyllur keumlteuml hapeumlsireumlboshlleumlk qeuml shkenca juridike moderne duket se ka futur mes faktit dhe rregullimit teuml tij

Neuml keumlteuml drejtim ne duhet teuml mbajmeuml parasysh njeuml konsiderateuml teuml thjeshteuml Faktin se eumlshteuml veumlrtet diccedilka e paimagjinueshme qeuml njeuml sistem legjislativ teuml jeteuml absolutisht i ploteuml Neuml keumlteuml kuadeumlr eumlshteuml e nevojshme teuml pranojmeuml qeuml kodifikimi neuml veccedilanti dhe veprimtaria legjislative neuml peumlrgjitheumlsi janeuml pashmangshmeumlrisht teuml kufizuara Ato kristalizojneuml njeuml realitet por pikeumlrisht neuml ccedilastin kur ato e beumljneuml njeuml gjeuml teuml tilleuml ato rezultojneuml teuml pamjaftueshme ndaj zhvillimeve teuml jeteumls seuml peumlrditshme e cila veuml gjithnjeuml peumlrpara nesh situata nga meuml teuml rejat e peumlr rrjedhojeuml teuml paparashikueshme nga rregullat e kodifikuara

Kontrolli i kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml temeuml qeuml kalon marreumldheumlniet midis pushteteve (Parlament gjyqtar dhe gjykateuml kushtetuese) dhe neuml teuml njeumljteumln koheuml futet neuml problematikeumln e efektivitetit dhe garancive kushtetuese teuml teuml drejtave

Neuml demokraciteuml evropiane teuml pas Lufteumls seuml Dyteuml boteumlrore ky profil i drejteumlsiseuml kushtetuese neuml fakt eumlshteuml i lidhur ngushteuml si me dinamikat qeuml i peumlrkasin evoluimit teuml marreumldheumlnieve midis pushteteve ashtu edhe me formulat e miratuara peumlr teuml garantuar ploteumlsisht teuml drejtat e kodifikuara nga kushtetutat e ngurta qeuml kaneuml ngritur sfida neuml lidhje me objektivat e transformimeve shoqeumlrore Realizimi i keumltyre objektivave keumlrkon impenjimin e teuml gjitheuml pushteteve duke nisur nga ai legjislativ peumlr teuml krijuar kushtet peumlr teuml garantuar efektivitetin e teuml drejtave ekonomike dhe sociale

Neuml eksperienceumln kushtetuese evropiane qeuml formalizohet neuml vitet rsquo50 teuml shekullit teuml kaluar sipas modelit kelsenian teuml garanciseuml (dhe jo politike) teuml kushtetutave teuml ngurta qeuml pranojneuml kontrollin mbi parlamentin ldquosovranrdquo dhe legjitimimin ldquokushtetuesrdquo sipas njeuml rendi hierarkik shfaqet i paevituesheumlm njeuml reflektim mbi shtrirjen e rolit teuml gjykatave kushtetuese neuml ldquokrijiminrdquo e seuml drejteumls peumlr meuml tepeumlr kur legjislatori teumlrhiqet nga peumlrgjegjeumlsiteuml e tij dhe insiston peumlr teuml mos realizuar parimet dhe garanciteuml e shkruara neuml njeuml kushtetuteuml teuml ngurteuml Premisa qeuml duhet teuml kemi parasysh eumlshteuml peumlrcaktimi i kufijve qeuml u vihen gjyqtareumlve kushtetues qeuml nisin nga respektimi i zgjedhjeve ldquodiskrecionalerdquo teuml legjislatorit parim i cili i jep formeuml dhe substanceuml ekuilibrit midis pushteteve kushtetutshmeumlrisht teuml peumlrcaktuar

10

ldquoMoszgjedhjardquo e legjislatorit nuk mund teuml tolerohet kur nga ky qeumlndrim rrjedh mungesa e realizimit teuml parimeve kushtetuese teuml krijuara peumlr teuml zgjatur neuml koheuml dhe peumlr teuml garantuar meumlnyreumln e implementimit neuml teuml ardhmen teuml normave kushtetuese

Krijimi i parimeve objektive qeuml veumlrtiten rreth aspirateumls peumlr teuml garantuar premtimet e shtetit social dhe nevoja peumlr teuml garantuar nga ana e teuml gjitha pushteteve ldquosovranitetin e Kushtetuteumlsrdquo janeuml arsyet e rrugeumltimit kompleks qeuml impenjon gjyqtareumlt kushtetues qeuml teuml gjejneuml njeuml pikeuml ekuilibri me kufizimin ldquopeumlr teuml krijuarrdquo (procesi interpretues) qeuml teuml mos tejkalojneuml kompetencat duke ldquopushtuarrdquo prerogativat e legjislatorit

Peumlrfshirja e parametrave kushtetues peumlr teuml hequr pengesat qeuml pengojneuml realizimin jo veteumlm teuml teuml drejtave dhe lirive klasike por edhe realizimin e teuml drejtave sociale veuml para njeuml prove teuml veumlshtireuml sistemin e drejteumlsiseuml kushtetuese qeuml ka neuml kodin e tij gjenetik liberal mbrojtjen ndaj arbitraritetit teuml pushteteve Neuml sajeuml teuml keumltij tensioni teuml paevituesheumlm zhvillohen pasazhet jurisprudenciale qeuml i shohin gjyqtareumlt kushtetues si protagonisteuml neuml keumlrkim teuml vazhduesheumlm teuml njeuml ekuilibri i cili mund teuml sigurojeuml superimin e boshlleumlqeve ligjore qeuml pengojneuml zhvillimin e garancive kushtetuese

Tema e boshlleumlqeve teuml rendit juridik i ka dheumlneuml jeteuml njeuml debati teuml ndezur neuml gjirin e doktrineumls juris-filozofike debat qeuml ndoneumlse e gjen origjineumln e tij historike neuml epokeumln e kodifikimit do teuml sheumlrbente si pararendeumls i njeuml aktualiteti teuml turbullt ku gjithsesi nuk mund teuml thuhet se zgjidhja e tij eumlshteuml gjetur peumlrfundimisht Kjo analizeuml ka si qeumlllim pareumlsor teuml nxjerreuml neuml pah reumlndeumlsineuml dhe aktualitetin e problemit qeuml lidhet me nevojeumln qeuml ka gjyqtari peumlr ius dicere teuml ldquothoteuml teuml drejteumlnrdquo neuml ccedildo mosmarreumlveshje qeuml duhet teuml shqyrtojeuml duke njohur mjetet qeuml rendi juridik i veuml neuml dispozicion duke ruajtur ekuilibrin e duhur dhe korrekt teuml raporteve thelbeumlsore qeuml i neumlnshtrohen vlereumlsimit teuml tij

Problemet e boshlleumlqeve ligjore analizohen neuml doktrineumln shkencore teuml vendeve teuml ndryshme dhe impakti i keumlsaj doktrine ndihet neuml jurisprudenceumln kushtetuese neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr Literatura ligjore e vendeve teuml ndryshme paraqet peumlrkufizime teuml ndryshme teuml boshlleumlkut ligjor Shumeumlllojshmeumlria e keumltyre peumlrcaktimeve lidhet me konceptet e ndryshme teuml tij Kjo gjithashtu peumlrcakton mundeumlsineuml e klasifikimit teuml boshlleumlqeve teuml ndryshme ligjore Neuml vlereumlsimin e shumeumlllojshmeumlriseuml seuml terminologjiseuml seuml peumlrdorur klasifikimi i boshlleumlkut si ldquoboshlleumlkrdquo ldquoometimrdquo apo ldquorregullim me mangeumlsirdquo eumlshteuml rrjedhojeuml e koncepteve teuml ndryshme qeuml kaneuml autoreuml teuml ndrysheumlm

Boshlleumlqet ligjore konceptohen shpesh si njeuml anormalitet i sistemit ligjor Shumica e gjykatave kushtetuese theksojneuml se neuml doktrineumln ligjore shkencore mbizoteumlron ideja se neuml praktikeumln ligjore teuml gjitha boshlleumlqet ligjore shkaktojneuml probleme ligjore teuml karaktereve teuml ndryshme teuml cilave u duhet dheumlneuml zgjidhje Gjykatat kushtetuese shohin si teuml reumlndeumlsishme ato meumlnyra zgjidhjeje teuml problemeve teuml boshlleumlqeve ligjore teuml cilat neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr lidhen me ushtrimin e funksioneve teuml tyre si institucione teuml kontrollit kushtetues dometheumlneuml si veprojneuml gjykatat kushtetuese gjateuml eliminimit teuml boshlleumlqeve ligjore dheose gjateuml krijimit teuml parakushteve peumlr njeuml eliminim teuml tilleuml

11

2 Objekti i studimit shkencor dhe metodologjia

Ky studim ka peumlr objekt trajtimin e ometimit legjislativ kontrollin kushtetues teuml tij si dhe detyrimet qeuml i lindin pushtetit ligjveumlneumls peumlr ploteumlsimin e ometimit legjislativ Gjateuml keumltij punimi do teuml peumlrpiqem trsquou peumlrgjigjem pyetjeve duke peumlrshkruar teoriteuml e autoreumlve teuml ndrysheumlm dhe qeumlndrimet e gjykatave kushtetuese neumlse ekzistojneuml boshlleumlqet neuml rendin juridik neumlse ky eumlshteuml i ploteuml ose jo si dhe peumlr teuml kuptuar se neuml ccedilrsquokushte rendi juridik modern peumlrcakton dhe nxjerr faktin nga e drejta A eumlshteuml aq i pasur ligji peumlr teuml veteumlrregulluar pamjaftueshmeumlrineuml e tij Si ka evoluar jurisprudenca kushtetuese neuml shqyrtimin e ometimit legjislativ Cilat janeuml metodat dhe mjetet qeuml veumlrehen neuml jurisprudenceumln kushtetuese peumlr ploteumlsimin e boshlleumlkut A eumlshteuml e drejteuml qeuml gjykata kushtetuese neuml sajeuml teuml kontrollit kushtetues qeuml ajo ushtron ndaj ligjeve dhe akteve me fuqineuml e ligjit teuml kontrollojeuml sjelljet ometive teuml pushtetit politik peumlrballeuml realizimit teuml mbrojtjes dhe garantimit teuml lirive themelore dhe teuml drejtave teuml individit veccedilaneumlrisht neuml njeuml dimension politiko-ekonomik teuml dominuar nga globalizimi qeuml sjelleuml njeuml ridimensionim teuml vendimit politik mbi zgjedhjet ekonomike duke humbur unitetin e rendit juridik

Punimi peumlrqendrohet kryesisht neuml trajtimin teorik e doktrinar teuml keumltij problemi por edhe neuml analizeumln jurisprudenciale kushtetuese Analiza eumlshteuml ndalur neuml institucionin qeuml jep drejteumlsi kushtetuese gjykateumln kushtetuese veccedilaneumlrisht neuml kontrollin e kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ Paraqitja e veccedilorive teuml ometimit legjislativ ka qeneuml njeuml tjeteumlr qeumlllim i keumltij studimi duke u ndalur veccedilaneumlrisht neuml karakteristikat e keumltij shqyrtimi kriteret qeuml e peumlrcaktojneuml ateuml si dhe mjetet e teknikeumls legjislative qeuml peumlrdoren nga gjykata kushtetuese kur keumlrkohet shmangia e tij

Synimi i analizeumls neuml keumlteuml studim nuk eumlshteuml arritja neuml konkluzione peumlrfundimtare lidhur me pyetjet e shtruara meuml lart por peumlrpjekja peumlr teuml evidentuar qeumlndrimet dhe standardet e zhvilluara nga jurisprudenca kushtetuese neuml lidhje me ometimin duke kaluar neuml njeuml analizeuml krahasuese qeuml do teuml nxjerreuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese teuml cilat mendoj se do teuml kishin vlereuml qofteuml edhe neumlse sillnin neuml mendje problematikeumln argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimin ndeumlrmjet tyre

Doktrina kushtetuese hartimi i akteve ligjore dhe jurisprudenca kushtetuese sheumlrbejneuml si tri nivele peumlr studimin e problemit Studimi i gjitheuml keumltyre elementeumlve eumlshteuml shumeuml i reumlndeumlsisheumlm pasi ata janeuml teuml gjitheuml konkurrues ploteumlsues dhe lehteumlsojneuml kuptimin e njeumlri-tjetrit As autoreumlt e teksteve kushtetuese subjektet e tjera ligjbeumlreumlse dhe as gjyqtareumlt kushtetues nuk mund teuml mos ndikohen nga koncepti i boshlleumlqeve ligjore i formuluar neuml doktrineuml Cileumlsia e akteve ligjore peumlrcaktohet nga njeuml seumlreuml faktoreumlsh praktika e gjykatave kushtetuese neuml shqyrtimin dhe vlereumlsimin e ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml pjeseuml e reumlndeumlsishme e realitetit ligjor qeuml i jep formeumln peumlrfundimtare ligjit si fenomen

Marreumldheumlniet jeteumlsore kur shqyrtohen me kujdes dhe analizohen imteumlsisht neuml teuml gjitha elementet e tyre midis teuml cilave ka njeuml reumlndeumlsi teuml veccedilanteuml qeumlllimi nevojat ekonomike dhe sociale dhe interesat e paleumlve qeuml janeuml neuml lojeuml zbulojneuml veteuml me arsyen njereumlzore normeumln e duhur peumlr rregullimin e tyre

12

Problemi nuk qeumlndron kur themi se e drejta pozitive ka boshlleumlqe sepse ky pohim eumlshteuml tepeumlr i zakonsheumlm E reumlndeumlsishme eumlshteuml teuml kuptojmeuml se si keumlto boshlleumlqe mund teuml shmangen Problemi i njeuml rendi juridik teuml paploteuml eumlshteuml pikeumlrisht ai i paafteumlsiseuml seuml normeumls juridike peumlr teuml rregulluar rastin konkret paafteumlsi e natyrshme neuml abstraksionin e saj e krijuar peumlr trsquou rregulluar jeteumln normave teuml saj qeuml janeuml prej koheumlsh teuml pazbatueshme Dhe pikeumlrisht keumltu lind reumlndeumlsia e ndeumlrhyrjes interpretuese Juridikisht interpretimi eumlshteuml njeuml meumlnyreuml e thjeshteuml deklarative dhe ploteumlsisht e afteuml trsquoi japeuml njeuml zgjidhje njeuml rasti ccedilfareumldo juridik dhe pikeumlrisht ai qeuml shfaqet si njeuml interpretim i thjeshteuml eumlshteuml neuml thelb krijim qeuml rendi juridik edhe pse abstrakt e arrin neuml zbatim teuml normave teuml tij Ajo qeuml duket si paafteumlsi organike e rendit juridik eumlshteuml rregulluar neumlpeumlrmjet puneumls krijuese dhe interpretuese qeuml peumlrshtat neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme rastin konkret me ligjin abstrakt

Doktrina shkencore mbizoteumlruese e shumeuml vendeve evropiane pranon ekzistenceumln e boshlleumlqeve ligjore si dhe ekzistenceumln e peumlrkufizimeve teuml ndryshme peumlr to Larmia e peumlrkufizimeve lidhet me konceptet e ndryshme qeuml ekzistojneuml peumlr boshlleumlqet ligjore Diversiteti i qeumlndrimeve ndaj boshlleumlqeve ligjore ka peumlrcaktuar edhe njeuml gameuml teuml gjereuml teuml kritereve peumlr klasifikimin e tyre

Qeumlllimi i keumltij punimi eumlshteuml teuml thellohemi meuml tej neuml drejtim teuml problemit teuml karakterit teuml ploteuml ose teuml paploteuml teuml sistemit juridik si dhe teuml shohim neumlse ky sistem mund teuml konsiderohet ose jo me mangeumlsi Sikurse do teuml shohim ky problem geumlrshetohet pashmangshmeumlrisht dhe ka mjaft pika prereumlse me problemin e interpretimit teuml ligjit sepse veteumlm pasi teuml kemi keumlrkuar kuptimin e normeumls dhe zbatimin optimal teuml saj do teuml jeteuml e mundur teuml kuptojmeuml se ndonjeumlhereuml (peumlr teuml mos theumlneuml shpesh) njeuml operacion i tilleuml nuk shpie neuml ndonjeuml rezultat teuml keumlnaqsheumlm duke nxjerreuml keumlsisoj neuml pah faktin e mangeumlsive teuml pashmangshme teuml sistemit toneuml juridik

Shqyrtimi i ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml prej kontrolleve qeuml mund teuml kryhen nga gjykata kushtetuese Neuml situateumln kur kushtetuta a ligji i japin neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml gjykateumls kushtetuese teuml drejteumln e shqyrtimit teuml ometimit legjislativ gjykata peumlrballet veccedilse me detyreumln e zbatimit neuml meumlnyreumln e duhur teuml keumltij detyrimi Neuml rastet kur njeuml dispoziteuml e tilleuml direkte mungon duhet teuml vendoset neumlse gjykata kushtetuese mundet ose jo teuml iniciojeuml shqyrtimin e kushtetutshmeumlriseuml seuml boshlleumlqeve ligjore Peumlrgjigjet neuml keumlteuml rast janeuml teuml ndryshme Kjo nuk do teuml thoteuml se disa prej tyre janeuml teuml drejta dhe teuml tjerat teuml gabuara Veteuml sistemi kushtetues e drejta qeuml i njihet gjykateumls kushtetuese doktrina shkencore qeuml mbizoteumlron neuml njeuml vend si dhe faktoreuml teuml tjereuml teuml ngjasheumlm mund teuml peumlrcaktojneuml qeumlndrimin e gjykateumls kushtetuese lidhur me mundeumlsineuml e shqyrtimit teuml boshlleumlkut ligjor Seuml fundi edhe neumlse konkludohet se gjykata kushtetuese e ka autoritetin peumlr teuml shqyrtuar dhe vlereumlsuar ometimin legjislativ do teuml mbetet gjithmoneuml problemi i metodeumls seuml ushtruar peumlr kontrollin shtrirja e tij shpallja e vendimeve dhe zbatimi i tyre Edhe peumlr keumlteuml rast peumlrgjigjet janeuml teuml ndryshme Gjykata kushtetuese peumlrdor shumeuml instrumente ligjore Shqyrtimi i ometimit legjislativ eumlshteuml veteumlm njeumlri prej tyre Vlera e keumltij kontrolli evidentohet neumlpeumlrmjet shkalleumls me teuml cileumln ai lehteumlson garantimin e detyrimeve kushtetuese neuml sistemin ligjor

Karakteristikat e shqyrtimit vlereumlsimit dhe formulimit teuml vendimit kushtetues qeuml ka teuml beumljeuml me ometimin legjislativ nga gjykatat kushtetuese teuml vendeve teuml ndryshme neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr lidhen me detyrimet e ligjveumlneumlsit teuml formuluara keumlto neuml meumlnyra teuml ndryshme ku antikushtetutshmeumlria e boshlleumlkut ligjor theksohet neuml ccedileumlshtjet e drejteumlsiseuml kushtetuese Sigurisht jo gjithmoneuml ligjveumlneumlsi apo subjektet e tjera ligjbeumlreumlse reagojneuml neuml koheuml ndaj vendimeve teuml tilla

13

ndaj pasojat e vendimeve teuml Gjykateumls Kushtetuese neuml lidhje me ometimin legjislativ si dhe detyrat qeuml ngrihen para ligjveumlneumlsit por dhe detyrimet qeuml lindin edhe peumlr subjekte teuml tjera do teuml jeneuml njeuml tjeteumlr ccedileumlshtje qeuml do teuml synoj teuml trajtoj gjateuml keumltij punimi

Studimet krahasuese nxjerrin gjithmoneuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese Ndodh qeuml elemente karakteristike teuml praktikeumls seuml njeuml gjykate kushtetuese beumlhen udheumlrreumlfyese peumlr gjykatat e tjera kushtetuese Zakonisht rezultatet pozitive veumlrehen kur aplikimi beumlhet duke marreuml parasysh sistemin kushtetues teuml secilit vend dhe jo duke beumlreuml thjesht transportimin mekanik teuml njeuml instituti Seuml fundi do teuml kishte vlereuml qofteuml edhe risjellja neuml mendje e problemit argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimi ndeumlrmjet tyre megjitheumlse qeumlndrimi i marreuml fillimisht mund teuml mos ndryshojeuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive dhe sfidave teuml mundshme vendosa teuml peumlrzgjedh keumlteuml temeuml interesante me qeumlllim arritjen e disa objektivave midis teuml cileumlve meuml kryesori eumlshteuml ai i fitimit teuml afteumlsive keumlrkuese teuml cilat do teuml beumljneuml teuml mundur zbatimin neuml meumlnyreuml teuml pavarur dhe kritike teuml gjetjeve dhe peumlr rrjedhojeuml prodhimin e njohurive teuml reja neuml fusheumln e peumlrzgjedhur Paraqitja e informacionit teuml peumlrditeumlsuar peumlr sa i peumlrket zhvillimeve teuml drejteumlsiseuml kushtetuese neuml Shqipeumlri teuml jurisprudenceumls kushtetuese teuml gjetjeve konkluzioneve dhe rekomandimeve peumlrkateumlse do teuml peumlrbeumljeuml shtyllat kryesore teuml keumltij punimi

Keumlrkimi i materialeve teuml ndryshme shkencore edhe neuml rrugeuml elektronike neumlpeumlrmjet hulumtimit teuml disa bibliotekave teuml njohura peumlr kapacitetet cileumlsore dhe voluminoze konsultimi i manualeve komentareumlve apo botimeve si dhe gjetja e artikujve shkencoreuml teuml publikuar qeuml kaneuml ofruar trajtim doktrinal apo jurisprudenceuml neuml lidhje me temeumln e peumlrzgjedhur i kaneuml sheumlrbyer qeumlllimit teuml temeumls seuml doktoratureumls Peumlr shkak teuml punimeve teuml pakta teuml autoreumlve shqiptareuml neuml keumlteuml drejtim si burim referimi alternativ kaneuml sheumlrbyer punimet meuml teuml fundit teuml autoreumlve teuml huaj studiues teuml seuml drejteumls Eumlshteuml konsultuar literatureuml shkencore e printuar dhe online

Punimi bazohet neuml metodeumln e keumlrkimit doktrinar neuml ekspozimin sistematik teuml rregullave parimeve dhe vlerave mbi teuml cilat eumlshteuml trajtuar ometimi legjislativ Faleuml keumlsaj metode janeuml shfryteumlzuar materialet keumlrkimore shkencore vendase dhe ndeumlrkombeumltare neuml keumlteuml fusheuml

Bazuar neuml metodeumln e keumlrkimit historik studimi ka peumlr qeumlllim teuml identifikojeuml sfondin historik neuml teuml cilin ka lindur dhe eumlshteuml trajtuar ometimi legjislativ duke vlereumlsuar ndikimet si dhe kritikat e autoreumlve teuml ndrysheumlm si dhe dhe analizeumln e tyre dhe parashikimin peumlr aq sa eumlshteuml e mundur teuml zhvillimeve neuml teuml ardhmen

Po ashtu ky punim eumlshteuml bazuar edhe neuml metodat empirike teuml keumlrkimit Neuml keumlteuml kuptim krahas analizeumls analitike dhe peumlrshkruese mbi vendimmarrjen konkrete teuml gjykateumls kushtetuese punimi pasqyron jurisprudenceumln kushtetuese llojet e vendimeve efektet e tyre burimet e seuml drejteumls jurisprudenceumln ndeumlrkombeumltare teknikat e interpretimit etj teuml gjitha neuml funksion teuml identifikimit teuml orientimeve dhe tendencave teuml shfaqura neuml jurisprudenceumln kushtetuese neuml trajtimin e ometimit legjislativ

Peumlr sa meuml sipeumlr eumlshteuml e dukshme se nevoja peumlr kombinimin e metodologjive teuml keumlrkimeve shkencore neuml fusheumln e seuml drejteumls tashmeuml peumlrbeumln domosdoshmeumlri Neuml keumlteuml kuptim punimi eumlshteuml

14

bazuar neuml njeuml kombinim teuml metodave teuml meumlsipeumlrme keumlrkimore me qeumlllim arritjen e rezultateve teuml besueshme teuml peumlrforcuara peumlrmes zbatimit teuml metodologjive teuml ndryshme

Analiza e ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml sfideuml Neuml keumlteuml drejtim trajtimet teorike-doktrinare dhe vendimmarrjet kushtetuese neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje megjitheumlse teuml pakta neuml numeumlr meuml kaneuml sheumlrbyer si pikeuml shumeuml e reumlndeumlsishme referimi dhe akoma meuml tej si njeuml nxitje meuml shumeuml peumlr keumlteuml puneuml keumlrkimore shkencore qeuml teuml jeteuml sa meuml cileumlsore dhe teuml mund teuml sheumlrbejeuml si njeuml kontribut neuml fusheumln e drejteumlsiseuml kushtetuese duke nxjerreuml neuml pah vlerat qeuml ka gjykata kushtetuese

3 Struktura

Tema eumlshteuml e peumlrbeumlreuml nga peseuml kapituj

Neuml pjeseumln e pareuml paraqitet njeuml veumlshtrim i peumlrgjithsheumlm se si eumlshteuml trajtuar koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridike me qeumlllimin peumlr teuml kuptuar dhe sqaruar koncepte thelbeumlsore qeuml lidhen me keumlteuml ccedileumlshtje Sjellja neuml veumlmendje e qeumlndrimeve teuml autoreumlve teuml ndrysheumlm si atyre qeuml afirmuan dhe mbeumlshteteumln ploteumlsineuml e rendit juridik ose mungeseumln e boshlleumlqeve ashtu edhe atyre qeuml neuml teuml kundeumlrt mbeumlshteteumln neuml meumlnyreuml teuml qeumlndrueshme natyreumln e boshlleumlkut ka peumlr qeumlllim teuml ofrojeuml qasjet mbeumlshteteumlse ose kritike ndaj ometimit legjislativ teuml cilat karakterizuan neuml meumlnyreuml origjinale debatet doktrinare teuml koheumls

Neuml pjeseumln e dyteuml trajtohen rregullimet kushtetuese dhe jurisprudenca peumlrkateumlse lidhur me ometimin legjislativ Fillimisht trajtohet Kushtetuta dhe legjitimiteti i rendit juridik pastaj problemi i ometimit legjislativ i cili na sheumlrben peumlr teuml kuptuar mekanizimin e drejteumlsiseuml kushtetuese si instrument peumlr teuml konkretizuar Kushtetuteumln dhe mbrojtjen e teuml drejtave themelore Meuml pas analizohet raporti i Kushtetuteumls me ometimin ligjor si dhe pikeumlpamjet qeuml e konsiderojneuml Kushtetuteumln si njeuml ligj pa boshlleumlqe por dhe ato qeuml e konsiderojneuml si njeuml ligj qeuml ka dhe mund teuml keteuml boshlleumlqe Po ashtu analiza ka synuar teuml trajtojeuml kompetenceumln e gjykateumls kushtetuese peumlr teuml kontrolluar dhe vlereumlsuar kushtetutshmeumlrineuml e boshlleumlqeve ligjore si dhe mosveprimin e ligjveumlneumlsit neuml realizimin e teuml drejtave dhe lirive themelore teuml garantuara neuml Kushtetuteuml

Neuml pjeseumln e treteuml trajtohet lindja e drejteumlsiseuml kushtetuese dhe fazat neumlpeumlrmjet teuml cilave ka kaluar zhvillimi i saj Meuml pas analizohet efekti qeuml ka drejteumlsia kushtetuese neuml mbrojtjen e teuml drejtave dhe lirive themelore format e ometimit si dhe reagimi i gjykateumls kushtetuese ndaj tyre Neuml keumlteuml pjeseuml teuml punimit trajtohen dilemat e shumeuml autoreumlve mbi natyreumln politike teuml veprimtariseuml seuml gjykateumls kushtetuese apo rolin e saj si ligjveumlneumls pozitiv Po ashtu do teuml analizohet problematika e ometimit legjislativ si dhe aspektet formale dhe substanciale teuml tij duke kaluar neuml njeuml analizeuml krahasuese qeuml do teuml nxjerreuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimin ndeumlrmjet tyre

Neuml pjeseumln e kateumlrt analizohet institucionin qeuml jep drejteumlsi kushtetuese gjykata kushtetuese veccedilaneumlrisht neuml kontrollin e kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ Neuml keumlteuml pjeseuml teuml punimit do teuml paraqiten veccediloriteuml e ometimit legjilsativ duke u ndalur veccedilaneumlrisht neuml karakteristikat e keumltij shqyrtimi kriteret qeuml e peumlrcaktojneuml ateuml si dhe mjetet e teknikeumls legjislative qeuml peumlrdoren nga gjykata kushtetuese kur keumlrkohet shmangia e tij Neumlpeumlrmjet keumlsaj analize eumlshteuml synuar teuml trajtohen marreumldheumlniet e gjykateumls kushtetuese me legjislativin pasi neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr

15

ometimi legjislativ lidhet me detyrimet e ligjveumlneumlsit teuml formuluara keumlto neuml meumlnyra teuml ndryshme reagimi i ligjveumlneumlsit ndaj vendimeve teuml gjykateumls si dhe detyrat qeuml ngrihen para tij neuml rastet e boshlleumlkut ligjor

Neuml pjeseumln e fundit pasqyrohet peumlrmbledhja e peumlrfundimeve teuml nxjerra gjateuml punimit si dhe rekomandimet peumlrkateumlse

4 Literatura Literatura e shfryteumlzuar peumlr realizimin e keumltij punimi shkencor peumlrfshin burime kryesore dhe dyteumlsore Neuml burimet kryesore peumlrfshihen botime teuml autoreumlve teuml huaj dhe shqiptareuml qeuml trajtojneuml ccedileumlshtje teuml drejteumlsiseuml kushtetuese dhe ateuml teuml ometimit legjislativ Njeuml burim i reumlndeumlsisheumlm konsultimi dhe referimi kaneuml qeneuml tekstet e ndryshme peumlrfshireuml punime teuml gjata akademike (tekste universitare monografi disertacione) artikuj teuml botuar neuml revista dhe periodikeuml shkencoreuml kryesisht ndeumlrkombeumltare teuml aksesueshme online

Punimi gjithashtu eumlshteuml referuar kryesisht neuml vendimet e gjykateumls kushtetuese teuml Republikeumls seuml Shqipeumlriseuml dhe neuml vendimet e gjykatave kushtetuese teuml vendeve teuml tjera kryesisht evropiane teuml aksesueshme peumlrmes faqeve zyrtare teuml cilat kaneuml sheumlrbyer si njeuml burim me vlereuml referimi peumlr keumlteuml punim

16

Kapitulli I Koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridik- qasje dhe kritika teorike

1 Lindja dhe zhvillimi historik i teoriseuml seuml ometimit ligjor

Ligji eumlshteuml i destinuar teuml ndjekeuml njeuml realitet teuml cilin ai nuk mundet ta arrijeuml kurreuml Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml beumlreuml zakon teuml thuhet se kodet lindin ldquotashmeuml teuml plakurrdquo neuml kuptimin qeuml edhe pse janeuml teuml ploteuml sipas pikeumlpamjes seuml ligjveumlneumlsit neuml momentin qeuml ata nisin teuml zbatohen rezultojneuml menjeumlhereuml teuml pamjaftuesheumlm peumlr teuml mbuluar krejt jeteumln dhe veprimtarineuml njereumlzore4 Mjaft teuml kujtojmeuml neuml keumlteuml drejtim ateuml ccedilfareuml ka ndodhur gjateuml Revolucionit francez i cili pikeumlrisht si rrjedhojeuml e ndryshimeve teuml menjeumlhershme politike dhe shoqeumlrore teuml cilat shprehnin keumlrkesa nga meuml teuml ndryshmet e qeuml peumlr rrjedhojeuml keumlrkonin rregullime teuml ndryshme mbi teuml tjera baza frymeumlzuese mund teuml na japeuml njeuml shembull teuml qarteuml edhe pse teuml kufizuar lidhur me ateuml qeuml sapo thameuml meuml sipeumlr Faktikisht duke filluar nga viti 1793 dhe peumlrgjateuml kateumlr viteve neuml vazhdim juristit teuml shquar francez Jean-Jacques-Regis de Cambacegraveres iu keumlrkua teuml beumlnte tri projekte teuml kodeve civile por edhe pse ai peumlrfundoi draftet peumlrfundimtare (ose thuajse peumlrfundimtare) ndoneumlse ndoqi edhe prirjet politike teuml koheumls ato nuk do teuml miratoheshin asnjeumlhereuml pikeumlrisht peumlr shkak teuml ndryshimeve teuml papritura Neuml keumlteuml rast rezultonte ldquoi plakurrdquo jo kodi por veteuml drafti peumlr shkak teuml trazirave teuml vazhdueshme politike revolucionare5

Ccedileumlshtjes seuml boshlleumlkut ligjor i janeuml kushtuar shumeuml studime6 teuml cilat kaneuml ccediluar neuml qeumlndrime dhe trajtime teuml ndryshme Duke iu referuar qeumlndrimeve teuml shumta doktrinare dhe veumlshtireumlsive peumlr ta klasifikuar ateuml mund teuml thuhet se problemi i boshlleumlkut ligjor eumlshteuml zhvilluar duke ndjekur tri linja problematike kryesore

Linja e pareuml e cila ka karakterizuar analizeumln e keumlsaj ccedileumlshtje neuml lidhje me ploteumlsineuml ose jo teuml sistemit juridik eumlshteuml ajo qeuml trajton boshlleumlkun e sistemit juridik duke neumlnkuptuar me keumlteuml teuml fundit sistemin legjislativ Ky eumlshteuml keumlndveumlshtrimi i ploteumlsiseuml de lege lata ku lex7 merret neuml kuptimin e ngushteuml pothuajse tekniko-juridik si formeuml e shfaqjes seuml vullnetit shteteumlror Eumlshteuml ky qeumlndrimi i kompletimit teuml de lege lata duke kuptuar lex (ligj) neuml kuptimin e mireumlfillteuml tekniko-juridik si formeuml teuml shfaqjes seuml vullnetit shteteumlror Autoreumlt qeuml e kaneuml ngritur studimin e tyre mbi keumlteuml keumlndveumlshtrim peumlrpiqen teuml kuptojneuml neumlse ligji peumlrbeumln ose jo shfaqjen optimale teuml vullnetit shteteumlror dhe neumlse po neuml ccedilfareuml termash ky vullnet mund trsquoi japeuml jeteuml organizimit teuml njeuml jete shoqeumlrore pa boshlleumlqe

Linja e dyteuml synon trsquoi japeuml peumlrgjigje pyetjes neumlse rregullimi juridik i neumlnkuptuar si rregullim qeuml peumlrfshin shprehjen legjislative shteteumlrore kur shqyrtohet neuml vetvete paraqet ose jo boshlleumlqe dhe keumlteuml pa dashur teuml dimeuml se si mund teuml jeteuml apo pa e peumlrqasur me rregullimin ldquoidealrdquo Ky orientim

4 Tasso TG Oltre il diritto Alla ricercha della giuridicita del fatto Cedam 2012 fq17 5 Tasso TG po aty Peumlrveccedil keumlsaj mbeumlshteteumlsit e disa orientimeve doktrinale kaneuml tendenceumln qeuml ta mbyllin sistemin legjislativ me qeumlllimin qeuml ta konsiderojneuml teuml ploteuml dhe jo me boshlleumlqe dhe duke e beumlreuml ateuml teuml veteumlmjaftuesheumlm dhe teuml veteumlreferuesheumlm tentojneuml teuml mohojneuml boshlleumlqet neuml rendin juridik 6 Kelsen H General Theory of Law and State (1945) Comaducci P Guastini R Struttura e dinamica dei sistemi giuridici Torino 1996 fq 15-36 7 Latinisht lex ndash ligji Vocobolario giuridico Treccani

17

problematik i peumlrcaktuar si de iure condito8 do teuml ilustrohet peumlrmes sugjerimeve teuml autoreumlve teuml ndrysheumlm dhe neuml veccedilanti teuml Donati-t Brunetti-it dhe Bobbio-s Peumlr rrjedhojeuml njeuml gjeuml e tilleuml do teuml na japeuml mundeumlsineuml teuml kuptojmeuml dometheumlnien e secilit prej keumltyre pozicionimesh ngandonjeumlhereuml teuml ndrysheumlm e ngandonjeumlhereuml edhe teuml kundeumlrt me njeumlri-tjetrin (pozicionim pro-boshlleumlkut pro-ploteumlsiseuml e seuml fundi pro-tezeumls se nuk eumlshteuml i veumlrteteuml as njeumlri e as tjetri qeumlndrim edhe pse secili prej keumltyre qeumlndrimeve ngrihet mbi argumente bindeumls neuml planin logjik dhe dialektik) me synimin peumlr teuml mbeumlrritur neuml njeuml zgjidhje teuml pranueshme si neuml pikeumlpamjen thelbeumlsore ashtu edhe neuml pikeumlpamjen logjiko-filozofike)

Linja e treteuml peumlrpiqet trsquoi peumlrgjigjet pyetjes neumlse rendi juridik peumlrfaqeumlson ose jo teuml gjitha institutet juridike teuml nevojshme peumlr realizimin e qeumlllimit teuml drejteumlsiseuml qeumlllim i epeumlrm i bashkeumljeteseumls shoqeumlrore apo neumlse atij i mungojneuml disa institute ose parashikime teuml natyreumls normative Neuml keumlteuml kuptim ky orientim shtron problemin e ploteumlsimi teuml rendit sipas perspektiveumls de iure condendo9 ose de lege ferenda10 teuml cilat neuml thelb peumlrputhen ose qeuml veuml neuml marreumldheumlnie (dhe duke e krahasuar) teuml drejteumln (duke peumlrfshireuml neuml teuml por jo veteumlm edhe vullnetin e shprehur teuml legjislatorit) ldquoashtu siccedil eumlshteumlrdquo me teuml drejteumln qeuml ldquoduhet teuml jeteumlrdquo peumlr trsquoi dheumlneuml njeuml peumlrgjigje teuml ploteuml dhe teuml veumlrteteuml keumlrkeseumls peumlr drejteumlsi nga ana e shoqeumlriseuml

Njeuml veumlshtrim mbi literatureumln qeuml trajton boshlleumlkun e rregullimit juridik na jep mundeumlsineuml teuml kuptojmeuml se ndoshta ky problem e ka pasur epiqendreumln e vet historike aty rreth fundit teuml shekullit teuml neumlnteumlmbeumldhjeteuml11 Lidhur me keumlteuml problem teorik ka pasur shumeuml studime dhe debate si dhe kundeumlrveumlnie shkollash teuml ndryshme filozofike

Natyrisht problemi i boshlleumlkut juridik nis e shfaqet kur keumlrkohet qeuml sistemi juridik teuml paraqitet si virtualisht i ploteuml Neuml ato momente historike kur nuk ekziston ideja e ploteumlsiseuml seuml sistemit kjo ccedileumlshtje nuk ngrihet Peumlr keumlteuml arsye neuml periudheumln klasike romake12 problemi i boshlleumlkut nuk shfaqet pasi neuml ateuml koheuml nuk ekzistonte ideja e sistemit juridik teuml ploteuml

Sidoqofteuml mund teuml thuhet se ideja e njeuml sistemi juridik teuml ploteuml shfaqet veteumlm me zbulimin e Kodeve teuml Justinianit teuml konsideruar nga Shkollat e Glosatoreumlve13 si njeuml burim i veumlrteteuml i seuml drejteumls seuml shkruar peumlrkundrejt teuml teuml cileumlve vijonte teuml mbetej njeuml lloj neumlnshtrimi psikologjik14 Neuml fakt Norberto Bobbio15 thekson se origjina e dogmeumls rreth sistemit teuml ploteuml legjislativ i ka

8 Latinisht de iure condito- sipas normeumls neuml fuqi Vocobolario giuridico Treccani 9 Latinisht de iure condendo eumlshteuml njeuml shprehje latine qeuml normalisht peumlrdoret kur beumlhet fjaleuml peumlr politikeumln legjislative Neuml praktikeuml peumlrgjitheumlsisht peumlrdoret duke iu referuar rasteve qeuml kaneuml si objekt ndryshimet legjislative Vocobolario giuridico Treccani 10 Latinisht de lege ferenda do teuml thoteuml ldquosesi duhet teuml jeteuml ligjirdquo ose ldquoligji i seuml ardhmesrdquo Vocobolario giuridico Treccani 11 Modugno F Antinomie e lacune in Enciclopedia giuridica II Roma 1988 fq 1-5 12 Todescan F Compendia di storia difilosofia del diritto Padova 2009 fq 3 e neuml vazhdim 13 Shkolla e shekujve teuml 12-13 teuml Universitetit teuml Bolonjeumls neuml Itali shkolleuml juristeumlsh dhe studiuesish qeuml rikonstruktoi vepreumln e Justinianit teuml I-reuml duke zbuluar dhe riinterpretuar tekstet klasike httpsdirittiedirittowordpresscom20130217scuola-bolognese-dei-glossatori 14 Peumlr njeuml kuadeumlr teuml peumlrmbledhur teuml Shkolleumls seuml glossatoreumlve dhe komenteve rreth saj shih Todescan F Compendia di storia difilosofia del diritto cit fq 68 e neuml vazhdim 15 Bobbio N Teoria dell ordinamento giuridico Torino 1960 fq 131 e neuml vazhdim

18

fillesat e veta pikeumlrisht neuml meumlnyreumln se si glosatoreumlt e periudheumls seuml Mesjeteumls e trajtonin teuml drejteumln Justiniane16 si ratio scripta17

Problemi i ploteumlsiseuml apo i boshlleumlkut teuml sistemit juridik shfaqet neuml krejt kthjellteumlsineuml e vet pikeumlrisht faleuml komentatoreumlve mesjetareuml teuml ligjit teuml cileumlt neumlpeumlrmjet teknikeumls eksplikative teuml ligjeve teuml shenjteuml dhe asaj interpretuese keumlrkonin tek teksti justinian zgjidhjen e ccedildo rasti konkret duke shfryteumlzuar peumlr keumlteuml veccedilaneumlrisht Corpus juris civilis18

Kjo ccedileumlshtje do teuml mbetej peumlr shumeuml koheuml neuml harreseuml peumlr trsquou rishfaqur fuqimisht neuml momentin kur Francis Bacon do teuml angazhohej lidhur me teuml neuml De dignitate et augmentis scientarum19 Pasi konstatonte boshlleumlkun ligjor Bacon-i theksonte se njeuml boshlleumlk i tilleuml mund teuml ploteumlsohej peumlrmes analogjiseuml qeuml mund teuml beumlhej me rastin e extensio legis (gjeuml qeuml shprehet ai duhet teuml keteuml njeuml peumlrdorim teuml kufizuar) por mbi teuml gjitha duke iu referuar parimit teuml baraziseuml i neumlnkuptuar jo si njeuml rikthim neuml teuml drejteumln natyrore por si njeuml mjet drejt njeuml procesi interpretues neuml doreuml teuml gjykateumlsve ldquoteuml mireumlrdquo boni viri teuml veumlrteteuml

Kur burimet e seuml drejteumls janeuml veumlrtet jo pjellore dhe nuk janeuml meuml neuml gjendje teuml sigurojneuml rregullimin e njeuml raporti juridik teuml caktuar pavareumlsisht mjeteve interpretuese teuml ligjit ateumlhereuml ku duhet keumlrkuar ky rregullim Brenda ligjit apo jashteuml tij A eumlshteuml aq i pasur ligji peumlr teuml veteumlrregulluar pamjaftueshmeumlrineuml e tij Brenda njeuml kohe fare teuml shkurteumlr ky problem serioz do teuml teumlrhiqte sikurse duhej veumlmendjen e doktrineumls juridike franceze dhe shumeuml shpejt neuml keumlteuml drejtim do teuml shfaqeshin qartazi prirjet teuml cilave u neumlnshtroheshin neuml funksion teuml frymeumls seuml tyre autoreumlt e ndrysheumlm20 Keumlteuml problem e ngriteumln neuml meumlnyreuml teuml qarteuml disa juristeuml qeuml i peumlrkisnin brezit teuml treteuml teuml seuml ashtuquajtureumls (Scuola dell Esegesi) Shkolleuml teuml Ekzegjezeumls21 Shkolla e Eksegjezeumls22 eumlshteuml

16 Neuml realitet peumlr teuml peumlrmbushur keumlteuml ide duhet theumlneuml se ideja e boshlleumlqeve ka nisur teuml krijohet si njeuml ccedileumlshtje juridikisht e reumlndeumlsishme pikeumlrisht qeuml neuml vepreumln e Justinianit ku perandori Giustiniano nel Digesto pohon se ldquoNon possunt omnes articuli singillatim out legibus aut senatis consultis comprehendi sed cum in aliqua causa sententia eorum manifesto est is qui iurisdictionipraeest ad similiaprocedere atque ita ius dicere debetrdquo D I 3 12 cit neuml Tasso TG Oltre il diritto Cedam 2012 fq 21 17 Latinisht ratio scripta arsyeja e shkruar Fjalori Treccani La Cultura Italiana- httpwwwtreccaniitvocabolario 18 Talamanca M Il ldquoCorpus Iurisrdquo giustinianeo fra il diritto romano e il diritto vigente in AAVV Studi in onore di Mazziotti Celso Padova 1995 fq 775 19 Bacone F Esempio di un trattato della giustizia universale e delle fonti del diritto in un sol titolo distinto in aforismi in De dignitate et argmentis scientiarum VIII 3 vepeumlr e peumlrkthyer neuml italisht nga De Mas E neuml Opere filosofiche II Bari1965 fq 482 dhe Versioni i pareuml italisht De dignitate et augmentis scientiarum di Francis Bacon peumlrkthyer nga Antonio Pellizzari Ms 1408 - Biblioteca Comunale di Treviso 2013 20 Baudry-Lacantinerie G Houques-Fourcade M Trattato teorico-pratico diritto civile Delle persone vol I vepeumlr e peumlrkthyer neuml italisht nga Bonfante P Pacchioni G Sraffa A Milano 1914 fq 218-219 21 Tarello G La Scuola dellesegesi e la sua diffusione in Italia in id Cultura giuridica e politica del diritto Bologna 1988 fq 75-77 22 Ky term u stampua nga Glasson neuml 1904 dhe u peumlrdor si term i zakonsheumlm neuml vepreumln e Julien Bonnecase L Ecole de IExegese en droit civil Les traits distinctifs de sa doctrine et de ses methodes d apres la profession de fois des ses plus illustres representants botuar neuml Paris nel 1924 Cit nga Tasso TG Oltre il diritto Cedam 2012 fq 22

19

termi me teuml cilin do teuml quheshin juristeumlt kryesisht ata francezeuml qeuml do trsquoi kushtoheshin interpretimit teuml Kodit teuml Napolonit teuml 1804-eumls23

Neuml llojin e saj kjo shkolleuml eumlshteuml konsideruar si shprehja meuml e larteuml teorike e tezeumls seuml ploteumlsiseuml seuml sistemit legjislativ pasi sipas autoreumlve teuml saj ccedildo rast qeuml mund teuml keumlrkojeuml interpretim dhe diskutim mund teuml gjejeuml fare thjesht njeuml zgjidhje veteumlm duke iu referuar fjaleuml peumlr fjaleuml tekstit teuml Kodit

Besimi neuml karakterin e ploteuml teuml instrumentit kodifikues nuk mundi teuml shmangte lindjen e ccedileumlshtjeve teorike qeuml lidheshin me boshlleumlqet e qarta teuml ligjit Psh Jean-Etienne-Marie Portalis24 pranon se njeuml legjislacion i caktuar ka detyrimisht boshlleumlqe por ai peumlrcakton edhe kriteret peumlr ploteumlsimin e keumltyre boshlleumlqeve pasi ai mbron ideneuml sipas seuml cileumls gjykateumlsi peumlr teuml peumlrcaktuar kufijteuml e ligjit duhet teuml peumlrdoreuml ldquobarazineuml gjyqeumlsorerdquo ldquoarsyen natyrorerdquo teuml cilat hasen tek maksimat tek precedenteumlt tek jurisprudenca dhe neuml doktrineuml25

Mendimi i Charles-Bonaventure-Toullier peumlrputhet neuml thelb me ateuml teuml Portalis-it kur thekson se dispozita legjislative mund teuml jeteuml e integrueshme peumlrmes peumlrdorimit teuml parimit teuml baraziseuml teuml seuml drejteumls natyrore dhe asaj zakonore 26

Del pra qarteuml se problemi i boshlleumlkut teuml sistemit juridik ishte veumlneuml re edhe veteuml brenda mendimit teuml keumlsaj Shkolle pavareumlsisht besimit qeuml ajo kishte peumlr mundeumlsiteuml e integrimit teuml rregullimit normativ neuml garantimin e ploteumlsiseuml seuml sistemit legjislativ

Njeuml ccedileumlshtje problematike brenda keumlsaj shkolle ishte ajo qeuml rridhte nga neni 4 i Kodit teuml Napoleonit27 peumlrmes teuml cilit futet peumlr hereuml teuml pareuml parimi i ndalimit teuml drejteumlsiseuml seuml mohuar i cili e detyronte gjykateumlsin teuml vendoste mbi ccedilfareumldo lloj kauze qeuml i paraqitej ku atij i hiqej e drejta teuml ngrinte arsyen e pamundeumlsiseuml seuml dheumlnies seuml vendimit peumlr shkak teuml mungeseumls seuml njeuml norme qeuml rregullonte njeuml kauzeuml teuml caktuar

Peumlrse kjo ccedileumlshtje qeuml ngrihet nga neni 4 eumlshteuml e reumlndeumlsishme Sepse ajo shkaktoi peumlrccedilarjen e pareuml teuml qarteuml neuml gjirin e keumlsaj Shkolle mes atyre qeuml shihnin neuml nenin neuml fjaleuml thjesht njeuml variant teuml parimit teuml njeuml rendi juridik teuml ploteumlsuar i cili i impononte gjyqtarit teuml gjente njeuml rregullim peumlr rastin konkret neuml teumlreumlsineuml e rregullave qeuml peumlrmbante Kodi dhe teuml gjitheuml atyre qeuml shihnin neuml keumlteuml meumlnyreuml teuml vepruari njeuml pikeuml teuml rrezikshme keumlputjeje dhe kontradikte Teuml dyteumlt mbeumlshtesnin ideneuml

23 Peumlr njeuml panorameuml meuml peumlrmbledheumlse teuml qeumlndrimeve teuml ndryshme teuml autoreumlve teuml keumlsaj Shkolle referohu Chiassoni P Scuola dell Esegesi Progetto di voce per un ldquoVademecumrdquo neuml ldquoMateriali per una Storia della Cultura Giuridicardquo 2 2003 fq 335-358 24 Portalis EM Expose des motifs du projet de loi intitule Titre Preliminaire De la publication des effets et de lapplication des lois en general (1802) in id Ecrits et discours juridiques et politiques Aix-Marseille 1988 fq 75-77 25 Peumlr njeuml panorameuml teuml autoreumlve meuml teuml shquar teuml tre periudhave teuml Shkolleumls seuml Esegjezeumls reforohu veccedilaneumlrisht neuml vepreumln e peumlrkthyer Laurent F Principes de droit civil (1869-1878) Principii diritto civile trad it a cura di Trono G vol I Napoli 1879 26 Toullier CBM Il diritto civile francese secondo lordine del Codice vepcit fq 103 27 Neni 4 i Kodit teuml Napoleonit (Roli i gjyqtarit) ldquoNeumlse njeuml gjyqtar nuk do teuml gjykojeuml neumln pretekstin e heshtjes apo teuml teuml meteumls seuml ligjit ai do teuml konsiderohet fajtor peumlr drejteumlsineuml e mohuarrdquo

20

se neni 4 i jepte gjyqtarit njeuml pushtet ligjor pjeseumlrisht teuml papajtuesheumlm pikeumlrisht me ideneuml e Kodit teuml ploteumlsuar si dhe me burimin peumlrkateumls ligjor Laurenti eumlshteuml i qarteuml mbi keumlteuml ccedileumlshtje kur thoteuml se ldquo[] gjyqtari kthehet neuml ligjveumlneumlsrdquo Sipas Portalis ldquomes dy teuml keumlqijave autoreumlt e Kodit kaneuml zgjedhur meuml teuml voglinrdquo Gjithsesi neni 4 u jep gjyqtareumlve njeuml pushtet teuml madh dhe madje deri neuml njeuml fareuml mase edhe teuml drejteumln peumlr ushtrimin e njeuml pushteti ligjveumlneumls Sa hereuml qeuml ligji paraqitet i erreumlt ose i pamjaftuesheumlm vendimi i gjyqtarit merr njeuml karakter ligjbeumlreumls neuml kuptimin qeuml eumlshteuml veteuml gjyqtari qeuml formulon rregullin para se ta zbatojeuml ateuml28rdquo

Duke u peumlrpjekur teuml nxjerrim disa konkluzione mbi keumlteuml Shkolleuml duhet teuml pajtohemi me doktrineumln e mbeumlshtetur nga pjesa meuml e madhe pasi na duket se ajo peumlrfaqeumlson ndoshta njeuml prej teorizimeve meuml teuml qarta teuml tezeumls seuml ploteumlsiseuml seuml rendi ligjor i cili eumlshteuml gjithnjeuml neuml gjendje teuml ofrojeuml njeuml zgjidhje qeumlndrim ky qeuml peumlrforcohet pikeumlrisht sa hereuml qeuml i referohemi nenit 4 teuml Kodit teuml Napolonit29

Mireumlpo duhet neumlnvizuar se neuml gjirin e Shkolleumls seuml Eksegjezeumlve kishte autoreuml qeuml distancoheshin nga ky klasifikim teorik duke daleuml me qasje teuml ndryshme Peumlr shembull Alexandre Duranton pranon ekzistenceumln e mangeumlsive teuml ligjit duke pranuar njeumlkoheumlsisht se gjyqtari ldquomund teuml peumlrpiqet ta ploteumlsojeuml jo veteumlm duke i integruar atij zgjidhje teuml tijat por edhe zgjidhje teuml tjera teuml ndryshme qeuml i vijneuml nga jashteuml pasi ldquoai mund ta marreuml vendimin e tij bazuar mbi ndihmeumln e arsyes dhe teuml baraziseuml seuml natyreumls30rdquo duke hapur peumlrmes keumltij qeumlndrimi mundeumlsineuml peumlr trsquoiu referuar burimeve krejt teuml ndryshme prej atyre pozitive dhe teuml kodifikuara siccedil eumlshteuml peumlr shembull e drejta natyrore Ndoshta eumlshteuml kjo arsyeja qeuml Franco Todescan neumlnvizon se neuml Shkolleumln e Exegjezeumlve vijon teuml mbetet njeuml qeumlndrim i cili e peumlrcakton si teuml ldquodyzuar peumlrkundrejt raportit e drejteuml pozitive e drejteuml natyrorerdquo Faktikisht sipas disa eksponenteumlve juristi ka peumlr detyreuml teuml mbeumlshtetet teumlreumlsisht mbi teuml drejteumln pozitive duke peumlrjashtuar ccedildo mundeumlsi referimi ndaj teuml drejteumls natyrore Por sipas teuml tjereumlve Kodi nuk eumlshteuml gjeuml tjeteumlr veccedilse versioni i shkruar i normave teuml seuml drejteumls natyrore keumlshtu qeuml duke iu peumlrmbajtur variantit teuml pareuml i peumlrmbahemi automatikisht edhe teuml dytit31rdquo

Paralelisht edhe neuml traditeumln gjermanike pranohej se si neuml teuml drejteumln legjislative ashtu edhe neuml teuml drejteumln zakonore mund teuml evidentohen boshlleumlqe32 Ky mjedis doktrinar i cili ka qeneuml edhe neuml bazeuml teuml hartimit teuml Kodit Civil Gjerman teuml shekullit teuml XIX-teuml i cili i peumlrmbahej tezave teuml Savigny-seuml33 nisej nga ideja themelore se normat e dheumlna dhe teuml vendosura nga burime formale teuml seuml drejteumls shteteumlrore nuk ishin mes tyre krejteumlsisht teuml pavarura krejteumlsisht teuml ndara dhe pa pika takimi mes tyre por ato ishin ngushteumlsisht teuml lidhura mes tyre nga njeuml lloj marreumldheumlnieje organike Normat pozitive nuk janeuml njeuml materie amorfe fryt i akumulimit teuml formulave formale teuml

28 Laurent F Principi di diritto civile vol I cit fq 294 29 Norberto Bobbio peumlr shembull konsideron se shenjeuml evidente e keumltij pohimi eumlshteuml komenti i Demolombe-s i nenit 4 teuml Kodit teuml Napolonit sipas teuml cilit laquogjyqtari nuk mundet teuml pretendojeuml qeuml ligji nuk i ofron mjete peumlr teuml zgjidhur ccedileumlshtjen qeuml ka neuml shqyrtimraquo Cit Bobbio N Il positivismo giuridico cit fq 96 30 Duration A Corso di diritto francese Botuar Domenico Capasso libraio-tipografo editore Napoli cit fq 21 31 Todescan F Compendio di stroria del diritto cit fq 268 32 Janeuml teuml shumteuml autoreumlt qeuml kaneuml trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje meuml tepeumlr neuml meumlnyreuml ilustruese sesa ezauruese Windscheid B Leherbuch der Pandekten I IX Frankfurt 1906 i peumlrkthyer nga shumeuml autoreuml italianeuml veccedilaneumlrisht nga Fadda C dhe Bensa P 33 Savigny R Sistema del diritto romano attuale peumlrkthyer nga Scialoja V I Torino 1886 fq 296 ribotuar Macchina del tempo libri anastatiche II edizione (2010)

21

dispozitave ligjore pa kurrfareuml marreumldheumlnieje mes tyre por ato janeuml pjeseuml e njeuml organizmi unitar i cili ngeumlrthen neuml vetvete elementeumlt e nevojsheumlm e teuml mjaftuesheumlm peumlr njeuml zhvillim dhe zgjerim teuml papeumlrcaktuar e teuml papeumlrcaktuesheumlm

Peumlr pasojeuml normat pozitive nuk mund teuml jeneuml teuml vetmet norma por veccedil tyre neuml fusheumln e konceptit teuml gjereuml teuml rregullimit juridik ekzistojneuml edhe shumeuml norma teuml tjera teuml cilat edhe pse jo teuml shprehura gjenden neumlnkuptuesheumlm teuml ngeumlrthyera tek teuml parat prej ku ato mund teuml nxirren lehteumlsisht neumlpeumlrmjet njeuml procesi induktiv Sipas keumlsaj doktrine boshlleumlqet mund teuml ploteumlsoheshin kryesisht peumlrmes peumlrdorimit teuml forceumls seuml zgjerimit logjik teuml sistemit normativ ose neumlpeumlrmjet veumlrtetimit teuml ldquomendimit efektivrdquo ose ldquoteuml frymeumlsrdquo seuml ldquoveteuml teumlreumlsiseuml teuml seuml drejteumlsrdquo34

Doktrinat qeuml kaneuml pohuar karakterin jo teuml ploteuml teuml rendit juridik pra edhe teuml ekzistenceumls seuml boshlleumlqeve ligjore kaneuml qeneuml teuml ndryshme Duke dashur teuml gjurmojmeuml neuml linjat kryesore keumlto teori po sjellim keumltu njeuml veumlshtrim teuml peumlrgjithsheumlm mbi teoriteuml kryesore qeuml kaneuml mbeumlshtetur karakterin jo teuml ploteuml rregullimit juridik duke u peumlrpjekur njeumlherazi teuml neumlnvizojmeuml edhe disa qeumlndrime kritike teuml cilat kaneuml qeneuml pasojeuml e keumltyre doktrinave

Problemi i praniseuml seuml mangeumlsive neuml rendin juridik ose i boshlleumlqeve normative eumlshteuml rishfaqur deri diku neuml njeuml formeuml teuml spikatur peumlr teuml arritur kulmin e tij neuml fund teuml shekullit teuml XIX moment historik qeuml karakterizohet nga shndeumlrrime teuml meumldha shoqeumlrore dhe ekonomike rrjedhojeuml e fazave teuml ndryshme teuml revolucionit industrial dhe kryesisht i kushteumlzuar nga humbja e njeuml pjese teuml madhe teuml karakterit centralizues politik teuml borgjeziseuml dhe nivelimit mes klasave teuml ndryshme shoqeumlrore gjeuml qeuml pat mbartur me vete pasoja teuml thella e teuml dukshme edhe neuml fusheumln juridike Konteksti social qeuml shtrohej peumlrpara veumlmendjes seuml juristit ishte ai i njeuml shoqeumlrie teuml karakterizuar nga shndeumlrrime teuml shpejta dhe mbi teuml gjitha nga njeuml diversifikim i vazhduesheumlm grupesh dhe shtresash shoqeumlrore gjeuml qeuml do teuml fillonte teuml brente konceptin klasik teuml teuml drejteumls pozitive me tiparet e saj teuml peumlrgjitheumlsimit dhe teuml natyreumls abstrakte35

Neuml keumlteuml kontekst veteuml dogma (tashmeuml tradicionale) lidhur me karakterin e ploteuml teuml rendit juridik nis teuml konsiderohet si njeuml frenim ndaj shndeumlrrimit teuml shumansheumlm vital e teuml pandalsheumlm teuml realitetit shoqeumlror neuml teuml cileumln zhvillimi eksponencial i veprimtariseuml dhe i raporteve ekonomike beumljneuml qeuml teuml ndihet gjithnjeuml e meuml shumeuml keumlrkesa peumlr institute teuml reja korresponduese si dhe peumlr rregulla teuml reja peumlr marreumldheumlniet juridike Instrumenti i normeumls pozitive nis teuml shfaqet peumlrhereuml e meuml shumeuml si njeuml instrument i vjetruar i cili frenon veteuml evolucionin

Pra neuml keumlteuml kontekst nis teuml shfaqet domosdoshmeumlria e njeuml ideje teuml ndryshme lidhur me rolin e gjyqtarit i cili tashmeuml nuk duhet teuml jeteuml thjesht dhe veteumlm zbatues mekanik i ligjit por duhet teuml kthehet edhe neuml njeuml figureuml qendrore teuml momentit juridik teuml procesit gjyqeumlsor si ldquokrijuesrdquo i teuml drejteumls qeuml neuml veprimtarineuml e tij nuk kufizohet neuml njeuml veprim thjesht logjiko-formal por qeuml duke u beumlreuml interpret i keumlrkesave teuml thella peumlr ndryshim arrin teuml mbusheuml boshlleumlqet qeuml neuml fusheumln e teuml drejteumls ekzistojneuml dhe nuk kaneuml se si teuml mos ekzistojneuml

34 Larenz K Methodenlehre der Rechtswissenschaft (I ed 1960) peumlrkthyer nga Ventura S Storia del metodo nella scienza giuridica Milano Collana Civiltagrave del diritto Editore Giuffre 1970 cap I-II 35 Tasso TG Oltre il diritto vepcit fq 26

22

Miti i siguriseuml seuml teuml drejteumls i mbeumlshtetur fuqimisht nga pozitivizmi juridik kundeumlrshtohet seuml tepeumlrmi nga e ashtuquajtura (Scuola del diritto libero) Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml 36

Sipas peumlrfaqeumlsuesve teuml keumlsaj shkolle e drejta eumlshteuml e mbushur me boshlleumlqe pra edhe me raste teuml paparashikuara prej ligjit pasi ato nuk janeuml teuml parashikuara nga vepra rregulluese e ligjveumlneumlsit Keumlta autoreuml duke u nisur nga kjo konsiderateuml peumlrpiqen teuml gjejneuml njeuml zgjidhje bazuar neuml veprimtarineuml e gjyqtarit i cili hamendeumlsohet teuml marreuml njeuml funksion krijues ose tipikisht ligjveumlneumls peumlr teuml mbushur boshlleumlkun e mundsheumlm

Faktikisht kjo Shkolleuml mbronte ideneuml se krahas normave me burim legjislativ kishte edhe norma jashteumlligjore (ose ekstralegjislative) peumlr teuml cilat gjyqtari kishte peumlr detyreuml neuml momentin e dheumlnies seuml gjykimit prej tij peumlr trsquoi peumlrcaktuar dhe peumlr trsquoi zbatuar neuml rast se teksti legjislativ rezultonte teuml ishte jo neuml peumlrputhje me keumlrkesat konkrete teuml rastit neuml fjaleuml

Neuml keumlteuml perspektiveuml nga gjyqtari nuk keumlrkohet veteumlm pushteti peumlr teuml keumlrkuar lirisht teuml drejteumln por edhe peumlr teuml shqyrtuar mundeumlsineuml qeuml neuml arsyetimin e tij teuml peumlrfshihen si burime normative edhe fakte qeuml teoriteuml pozitiviste dhe formaliste i konsideronin si jo normative dhe kjo konsiderohej si njeuml detyreuml e organit gjykues i cili ka peumlr detyreuml teuml japeuml realisht drejteumlsineuml (e neumlnkuptuar ajo si neuml realitetin konkret teuml rastit neuml fjaleuml)

E Drejta e Lireuml e lindur neuml njeuml shoqeumlri dhe e kapur nga afteumlsia e gjyqtarit dhe e shenjteumlruar prej tij neuml vendimin gjyqeumlsor vendoset praneuml seuml drejteumls pozitive duke marreuml keumlsisoj detyreumln peumlr teuml mbushur boshlleumlqet e pashmangshme teuml keumlsaj teuml drejte kur kjo e fundit shfaqet si e papeumlrshtatshme peumlr teuml garantuar njeuml mjet teuml sigurt peumlr zgjidhjen e konfliktit

Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml e quajtur edhe si Leumlvizja e seuml Drejteumls seuml Lireuml peumlr faktin se me teuml keumlrkohej teuml emeumlrtohej jo veteumlm njeuml grup i mireumlpeumlrcaktuar studiuesish por edhe njeuml prirje e cila do teuml zhvillohej neuml forma nga meuml teuml ndryshmet e teuml larmishmet mes teuml cilave vlen teuml peumlrmendet e ashtuquajtura jurisprudenceuml e interesave dhe e ashtuquajtura jurisprudenceuml sociologjike qeuml do teuml karakterizonin gjateuml periudheumls qeuml shkon nga fundi i shekullit teuml XIX deri neuml fillim teuml shekullit XX sektoreuml teuml ndrysheumlm kulturoreuml nga arti deri tek feja teuml cileumlt kishin peumlr emeumlrues teuml peumlrbashkeumlt synimin peumlr trsquoiu kundeumlrveumlneuml traditeumls dhe konformizmit qeuml rridhte prej saj37

Neuml kontrast teuml hapur dhe kundeumlrshti ideologjike me pozitivizmin juridik Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml mbeumlshteste nga njeumlra aneuml ideneuml se e drejta nuk peumlrputhet veteumlm me ligjeumlrimin formal teuml shtetit e peumlr rrjedhojeuml ajo mohon ekzistenceumln e njeuml rregullimi juridik teuml ploteuml Autoreumlt e keumlsaj shkolle niseshin faktikisht nga konstatimi (i hidhur por i qarteuml) se neuml ccedilfareumldo lloj rregullimi juridik edhe pse ai mund teuml keumlrkohet teuml paraqitet si i ploteuml mbetet gjithnjeuml njeuml hapeumlsireuml e zbrazeumlt e cila duhet teuml mbushet nga vepra e juristit

36 Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml eumlshteuml njeuml leumlvizje juridike e seuml drejteumls seuml lireuml (Freirechtsbewegung) e lindur dhe e zhvilluar neuml Gjermani neuml fund teuml shekullit teuml XIX-teuml dhe neuml fillim teuml shekullit teuml XX-teuml por qeuml pati sukses edhe neuml vendet e tjera evropiane Kjo leumlvizje eumlshteuml quajtur ndryshe edhe giusliberismo dhe ndeumlr autoreumlt e saj meuml teuml meumldhenj ishin E Ehrlich F Geacuteny e H Kantorowicz 37 Peumlr njeuml analizeuml teuml termave teuml trajtuara shih Fasso G Storia della filosofm del diritto Ottocento e Novecento botim i zhornuar neuml 2015 collana Manuali Latereza nga Faralli C vepcit fq 188

23

copy Teuml gjitha teuml drejtat teuml rezervuara Noela Ruccedilo

2

Mireumlnjohje Kjo eumlshteuml pjesa meuml e veumlshtireuml por e ndiej qeuml duhet ta shkruaj Ccedildo punim shkencor i keumltij niveli pavareumlsisht se paraqitet si krijim individual eumlshteuml e pamundur teuml realizohet pa kontributin e personave meuml teuml afeumlrt neuml aspektin profesional dhe familjar Ata kaneuml qeneuml mjaft teuml reumlndeumlsisheumlm dhe frymeumlzues peumlr mua dhe me keumlteuml rast dua trsquoi faleumlnderoj dhe trsquou jem mireumlnjoheumlse peumlrjeteuml Faleumlnderimi i pareuml i dedikohet mikes dhe udheumlheqeumlses sime PHD Arta Vorpsi peumlr keumlshillat e shumta disponibilitetin dhe durimin e treguar peumlr teuml realizuar njeuml punim sa meuml cileumlsor neuml peumlrmbajtje dhe formeuml Miken time Kalioneumln dhe gjitheuml miqteuml e mi qeuml me sugjerimet e tyre meuml kaneuml ndihmuar teuml rritem gjateuml keumltyre viteve Faleumlnderoj prindeumlrit e mi qeuml kaneuml qeneuml neuml jeteumln time profesionale dhe personale mbeumlshtetja ime meuml e mireuml duke meuml qeneuml bashkudheumltareuml neuml ccedildo hap teuml reumlndeumlsisheumlm timin Faleumlnderoj gjysmeumln time meuml teuml mireuml Giannin qeuml me entuziazmin e tij meuml inkurajon dhe frymeumlzon ccedildo diteuml teuml jeteumls sime Sot uneuml e di qeuml ata do teuml jeneuml shumeuml teuml lumtur Jua kushtoj Juve keumlteuml punim

3

Peumlrmbajtja

Abstrakt 6

I HYRJE 9

1 Nevoja peumlr keumlteuml studim 9

2 Objekti i studimit shkencor dhe metodologjia 12

3 Struktura 15

4 Literatura 16

Kapitulli I 17

Koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridik- qasje dhe kritika teorike 17

1 Lindja dhe zhvillimi historik i teoriseuml seuml ometimit ligjor 17

2 Kritikat e doktrinave teuml ndryshme 30

3 Probleme lidhur me ometimin dhe peumlrballja dialektike 36

4 Llojet e boshlleumlqeve 49

5 Konkluzione 53

Kapitulli II 57

Kushtetuta dhe raporti i saj me ometimin legjislativ 57

1 Kushtetuta dhe legjitimiteti i rendit juridik 57

2 Kushtetuta dhe mbrojtja e teuml drejtave themelore 62

3 Integriteti i rendit juridik dhe problemet e ometimit 66

4 Raporti i Kushtetuteumls me ometimi ligjor 71

5 Konkluzione 77

Kapitulli III 80

Drejteumlsia kushtetuese peumlrballeuml ometimit 80

1 Lindja e drejteumlsiseuml kushtetuese 80

2 Efekti i drejteumlsiseuml kushtetuese neuml mbrojtjen e teuml drejtave themelore 85

3 Ometimi ligjor si kusht teorik i kontrollit kushtetues aspektet formale dhe substanciale 91

4 Reagimi i gjykateumls kushtetuese ndaj formave teuml ndryshme teuml ometimit 97

5 Gjykata kushtetuese si ligjveumlneumls negativ pozitiv dhe i peumlrkohsheumlm 100

4

6 Konkluzione 117

Kapitulli IV 120

Ndeumlrveprimi i gjykatave kushtetuese me ligjveumlneumlsin peumlrballeuml ometimit 120

1 Efektet e kontrollit kushtetues ndaj ometimit 120

2 Eliminimi i boshlleumlkut 128

21 Pasojat pozitive dhe negative teuml boshlleumlqeve ligjore Eliminimi i boshlleumlqeve ligjore 128

22 Ndeumlrhyrja e gjykateumls kushtetuese neuml legjislacionin ekzistues (kushtetues dhe ligjor) neumlpeumlrmjet interpretimit 131

23 Jurisprudenca e Gjykateumls Kushtetuese shqiptare 138

24 Gjykatat kushtetuese si ploteumlsuese teuml ligjveumlneumlsit duke i ldquoshtuarrdquo rregulla teuml reja dispoziteumls legjislative ekzistuese kur i jep asaj njeuml kuptim teuml ri 151

25 Ndeumlrhyrja e Gjykatave kushtetuese neuml peumlrcaktimin e efekteve teuml ligjit 162

3 Doktrina self restraint e veteumlpeumlrmbajtjes gjyqeumlsore kundeumlr asaj teuml aktivizimit gjyqeumlsor 163

4 Efektet e vendimeve teuml Gjykateumls Kushtetuese 165

41 Shtyrja e efekteve teuml vendimeve teuml gjykatave kushtetuese 165

42 Efektet prapavepruese ose jo prapavepruese teuml vendimeve teuml saj 174

5 Probleme teuml deformimit teuml funksionit interpretativ teuml gjykateumls kushtetuese 181

6 Dheumlnia nga gjykata kushtetuese e rekomandimeve detyruese ose jodetyruese peumlr ligjveumlneumlsin 185

7 Dheumlnia nga gjykata kushtetuese e urdheumlzimeve dhe orientimeve peumlr ligjveumlneumlsin 187

8 Konkluzione 190

Kapitulli V 1933

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 1933

BIBLIOGRAFIA 2110

5

Abstrakt Cilado qofteuml dija dhe largpameumlsia e ligjveumlneumlsit eumlshteuml e pamundur qeuml ligji teuml parashikojeuml dhe teuml rregullojeuml teuml gjitha rastet qeuml mund teuml shfaqen neuml praktikeuml keumlshtu qeuml pa dyshim mund teuml themi se normat e shprehura nga ligji nuk mund teuml mjaftojneuml peumlr teuml rregulluar ccedildo lloj raporti teuml jeteumls Ndoneumlse ligji rregullon marreumldheumlnie teuml llojeve teuml ndryshme jeta gjithmoneuml ofron njeuml diversitet edhe meuml teuml madh ndaj do teuml ishte e pamundur teuml krijoheshin rregulla sjelljeje qeuml do teuml peumlrfshinin teuml gjitheuml larmineuml e sjelljeve njereumlzore neuml teuml gjitha rrethanat e ofruara nga jeta Peumlr rrjedhojeuml hereumlt a voneuml ligji nuk arrin teuml rregullojeuml njeuml marreumldheumlnie teuml caktuar qeuml neuml fakt duhet teuml rregullohej ligjeumlrisht ndash dhe ky eumlshteuml pikeumlrisht ometimi legjislativ Ky punim ka si qeumlllim qeuml teuml paraqeseuml njeuml tablo teuml peumlrgjithshme neuml lidhje me kontrollin kushtetues teuml ometimit legjislativ detyrimet qeuml i lindin pushtetit ligjveumlneumls peumlr ploteumlsimin e tij si dhe evoluimin e jurisprudenceumls kushtetuese neuml shqyrtimin e tij Jurisprudenca e gjykatave kushtetuese teuml vendeve teuml Europeumls i kushton njeuml reumlndeumlsi mjaft teuml madhe peumlrkufizimeve teuml boshlleumlqeve ligjore duke u orientuar drejt ndeumlrveprimit teuml institucioneve shteteumlrore kompetencave dhe detyrimeve teuml tyre veccedilaneumlrisht teuml detyrimeve qeuml parashikohen nga Kushtetuta zbatimi jo i duhur i teuml cilave prezumon shfaqjen e ometimit legjislativ Fusha E Drejta kushtetuese Fjaleumlt kyccedile Kushtetuta funksioni ligjveumlneumls ometim legjislativ boshlleumlk ligjor kontrolli kushtetues Gjykata Kushtetuese interpretimi i ligjit dhe i Kushtetuteumls

6

Abstract Despite the legislator`s knowledge and vision it is impossible for the law to foresee and regulate all the situations that may arise in practice so it can be said without any doubt that the law provisions cannot suffice to regulate every kind or type of life relations Although the law regulates relations of different kind life always offers a even greater diversity so it would be impossible to create rules of behavior that could comprise all the diversity of human behaviors in all the circumstances provided by life As a consequence sooner or later the law fails to regulate a certain relation that had to be regulated by legal norms - and this is the legislative omission This study aims to present a general overview on the constitutional control of the legislative omission the obligations that arise to the legislative power for proper filling of legal gaps and the evolution of the constitutional jurisprudence in its investigation The jurisprudence of the constitutional courts of the European countries pays a great importance to the definition of legal gaps being oriented through the interaction of state institutions the latest competences and obligations particularly to those obligations provided by the Constitution the improper implementation of which presumes the appearance of legislative omission Field Constitutional Law Key terms Constitution legislative function legislative obstruction legal vacuum constitutional control Constitutional Court interpretation of the law and the Constitution

7

Terminologjia ometim boshlleumlk ometim ligjor ometim legjislativ natur de sache natyra e ccedileumlshtjes Analogia legis interpretimi me analogji Contra legem kundeumlr ligjit De iure condendo sipas normeumls qeuml do teuml miratohet De iure condito sipas normeumls neuml fuqi De lege ferenda ligji i seuml ardhmes De lege lata ligji i seuml tashmes Equitagrave barazi Equitas parimi i seuml drejteumls qeuml gjyqtari vendos sipas asaj qeuml eumlshteuml e drejteuml Ex nihilo krijon diccedilka teuml re nga asgjeuml Extra legem jashteuml parashikimeve ligjore Extra ordiner jashteuml teuml zakonshmes Horror vacui frikeuml nga hapeumlsirat boshe In malam partem neuml kuptim negativ Intra legem brenda ligjit Iura e drejta materiale Ius honorarium neuml Romeumln e lashteuml ndash ligji i hartuar nga magjistrateumlt supremeuml Ius praetorium ligji i hartuar nga pretoreumlt peumlr teuml korrigjuar teuml drejteumln civile Leges e drejta pozitive Lex ligji Magis ut valeat teuml keteuml meuml tepeumlr efekt Modus operandi meumlnyra e teuml vepruarit Non facere mosveprim Nullum crimen sine lege nuk ka krim pa ligj Prius logico logjikeuml primare Ratio legis qeumlllimi i ligjit Ratio scripta arsyeja e shkruar Stare decisis trsquoi peumlrmbahesh precedentit Summa diviso ndarja neuml kategori e seuml drejteumls summa iniuria maksimumi i padrejteumlsive in itinere neuml zhvillim Zone franche hapeumlsira boshe Die rechtliche Gewalt pushteti gjyqeumlsor Freies rescht e drejta e lireuml Grundgesetz ligji themelor Grundnorm ligji themelor Nathur der sache natyra e ccedileumlshtjes Rechtsleerer Raum teoria e hapeumlsireumls boshe teuml seuml drejteumls juridike Zusammenbang Gewalt eumlshteuml njeuml semantikeuml komplekse - ldquopushtetrdquo ldquoforceumlrdquo

8

I HYRJE

1 Nevoja peumlr keumlteuml studim

Ideja nga duhet nisur ky studim eumlshteuml qeuml neumlse natyra nuk e peumllqen boshlleumlkun shoqeumlriseuml njereumlzore nuk i peumllqen boshlleumlku legjislativ Ndonjeumlhereuml shfuqizimi i njeuml akti normativ eumlshteuml mjaft i thjeshteuml pasi nxjerr nga rendi juridik akte normative pa qeneuml e nevojshme qeuml trsquoi zeumlvendeumlsojeuml me njeuml rregullim tjeteumlr Eumlshteuml situata kur nuk ekziston meuml nevoja peumlr njeuml rregullim Megjithateuml neuml shumiceumln e rasteve ligjet janeuml pasuese Nga momenti i daljes nga rendi juridik i njeuml akti dhe atij teuml hyrjes neuml fuqi teuml njeuml akti tjeteumlr kalon njeuml interval kohe periudheuml gjateuml seuml cileumls gjendemi para njeuml boshlleumlku ligjor Boshlleumlqe teuml tilla sjellin anarki Marreumldheumlniet shoqeumlrore i shpeumltojneuml kontrollit teuml ligjit duke pasur mundeumlsineuml teuml zhvillohen neuml meumlnyreuml kaotike neuml njeuml sens teuml kundeumlrt me interesat e shoqeumlriseuml Kjo eumlshteuml arsyeja pse boshlleumlku duhet teuml shmanget1

ldquoMe miratimin e normave teuml reja ligjore synohet teuml meumlnjanohet boshlleumlku ligjor teuml zeumlvendeumlsohen rregulla ekzistuese teuml ploteumlsohen ose ndryshohenrdquo dhe neuml rastin e shfuqizimit teuml njeuml akti normativ dhe zeumlvendeumlsimit teuml tij me njeuml tjeteumlr ldquokeumlto dy momente keumlrkohet teuml jeneuml neuml harmoni peumlr trsquou shmangur mundeumlsia e krijimit teuml antinomive ose teuml boshlleumlqeve legjislative teuml diktuara nga hendeku mes hyrjes dhe daljes nga fuqia e dy akteve normativerdquo2

Shpesh eumlshteuml folur mbi ideneuml se ligji eumlshteuml i vetmi mjet qeuml mund teuml rregullojeuml marreumldheumlniet shoqeumlrore dhe se kur kjo marreumldheumlnie nuk eumlshteuml e rregulluar nga e drejta ateumlhereuml mbizoteumlron ldquorreumlmujardquo Veteumlm e drejta eumlshteuml neuml gjendje teuml garantojeuml kontrollin e shoqeumlriseuml dhe njeuml bashkeumljeteseuml paqeumlsore midis njereumlzve Neumlse mbajmeuml parasysh se burimi i veteumlm i rendit eumlshteuml ligji ateumlhereuml eumlshteuml e pashmangshme teuml mos hamendeumlsohet se sipas keumlsaj teorie realiteti nuk ka njeuml struktureuml teuml tijeumln3

Peumlr rrjedhojeuml njeuml veumlshtrim i tilleuml mbi teuml drejteumln peumlrcjell ideneuml sipas seuml cileumls eumlshteuml absolutisht e domosdoshme teuml parashikohet dhe teuml rregullohet ccedildo gjeuml me synimin e garantimit teuml rendit shoqeumlror Lind keumlsisoj ideja se sistemi juridik mund teuml konsiderohet i ploteuml ose jo me boshlleumlqe veteumlm kur ai eumlshteuml neuml gjendje trsquou japeuml zgjidhje teuml gjitha marreumldheumlnieve qeuml lindin natyrsheumlm e neuml meumlnyreuml teuml peumlrditshme neuml jeteumln reale dhe peumlr pasojeuml teuml jeteuml neuml gjendje teuml largojeuml peumlrfundimisht frikeumln qeuml krijon gjendja natyrore

Peumlr keumlteuml arsye rrugeumltimi yneuml do teuml vijojeuml me vlereumlsimin se mbi bazeumln e cilave termave mund teuml thuhet se sistemi juridik aktual fryt i pozicioneve formaliste dhe pozitiviste teuml shkenceumls juridike mund teuml arrijeuml neuml objektivin e paracaktuar ose anasjelltas neumlse neuml keumlteuml veumlshtrim shfaqen kufizime qeuml mund teuml deumlmtojneuml keumlto rezultate neumlse sistemi eumlshteuml me teuml veumlrteteuml i ploteuml neumlse sistemi

1 Z D Van Introduction in formal legistics Legislative tecnique Oscar Print Publishing House 1996 fq Problems of legjislative omission in constitutional jurisprudence Vilnius 2009 Editor Prof DR Jarasiunas E Report of the Cosntituional Court of Rumania fq 744 2 Vida I Formal legistic Introducion in the legjislative procedure and tecnique 2nd Editon revised and supplemented Lumina Lex Publishin House Bucharest 2006 fq 184-193 Problems of legjislative omission in constitutional jurisprudence Vilnius 2009 Editor Prof DR Jarasiunas E Report of the Cosntituional Court of Rumania fq 744 3 Guastini R Le fonti del diritto e lrsquointerpretazione Giufre Editore Milano 1993

9

juridik si teumlreumlsi normash teuml peumlrgjithshme dhe abstrakte me teknikalitetin e tij arrin teuml rregullojeuml ccedildo lloj fakti qeuml i neumlnshtrohet shqyrtimit teuml tij neumlse shkenca juridike moderne i ka arritur ose jo rezultatet qeuml i ka paracaktuar vetes dhe peumlr pasojeuml neumlse duhet teuml mbeumlrrijmeuml neuml konkluzionin se nuk ka fakt qeuml teuml mos gjejeuml neuml sistemin normativ njeuml rregullim dhe njeuml peumlrfaqeumlsim koherent

Duke pasur parasysh konceptin e ldquofaktitrdquo qeuml nuk gjen rregullim dhe peumlr pasojeuml mund teuml neumlnkuptohet si njeuml boshlleumlk i pasteumlr i ligjit (rregullimit ligjor) ose neuml teuml kundeumlrt neuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe teuml zgjeruar si mungeseuml e seuml drejteumls eumlshteuml e pashmangshme teuml mos e kthejmeuml veumlmendjen toneuml neuml ateuml qeuml na kujton neuml sistemin toneuml njeuml peumlrkufizim i tilleuml ose meuml sakteuml neuml mangeumlsiteuml dhe problemet interpretative qeuml boshlleumlqet e sistemit juridik propozojneuml neuml peumlrvojeumln juridike neuml peumlrpjekjen peumlr teuml riparuarmbyllur keumlteuml hapeumlsireumlboshlleumlk qeuml shkenca juridike moderne duket se ka futur mes faktit dhe rregullimit teuml tij

Neuml keumlteuml drejtim ne duhet teuml mbajmeuml parasysh njeuml konsiderateuml teuml thjeshteuml Faktin se eumlshteuml veumlrtet diccedilka e paimagjinueshme qeuml njeuml sistem legjislativ teuml jeteuml absolutisht i ploteuml Neuml keumlteuml kuadeumlr eumlshteuml e nevojshme teuml pranojmeuml qeuml kodifikimi neuml veccedilanti dhe veprimtaria legjislative neuml peumlrgjitheumlsi janeuml pashmangshmeumlrisht teuml kufizuara Ato kristalizojneuml njeuml realitet por pikeumlrisht neuml ccedilastin kur ato e beumljneuml njeuml gjeuml teuml tilleuml ato rezultojneuml teuml pamjaftueshme ndaj zhvillimeve teuml jeteumls seuml peumlrditshme e cila veuml gjithnjeuml peumlrpara nesh situata nga meuml teuml rejat e peumlr rrjedhojeuml teuml paparashikueshme nga rregullat e kodifikuara

Kontrolli i kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml temeuml qeuml kalon marreumldheumlniet midis pushteteve (Parlament gjyqtar dhe gjykateuml kushtetuese) dhe neuml teuml njeumljteumln koheuml futet neuml problematikeumln e efektivitetit dhe garancive kushtetuese teuml teuml drejtave

Neuml demokraciteuml evropiane teuml pas Lufteumls seuml Dyteuml boteumlrore ky profil i drejteumlsiseuml kushtetuese neuml fakt eumlshteuml i lidhur ngushteuml si me dinamikat qeuml i peumlrkasin evoluimit teuml marreumldheumlnieve midis pushteteve ashtu edhe me formulat e miratuara peumlr teuml garantuar ploteumlsisht teuml drejtat e kodifikuara nga kushtetutat e ngurta qeuml kaneuml ngritur sfida neuml lidhje me objektivat e transformimeve shoqeumlrore Realizimi i keumltyre objektivave keumlrkon impenjimin e teuml gjitheuml pushteteve duke nisur nga ai legjislativ peumlr teuml krijuar kushtet peumlr teuml garantuar efektivitetin e teuml drejtave ekonomike dhe sociale

Neuml eksperienceumln kushtetuese evropiane qeuml formalizohet neuml vitet rsquo50 teuml shekullit teuml kaluar sipas modelit kelsenian teuml garanciseuml (dhe jo politike) teuml kushtetutave teuml ngurta qeuml pranojneuml kontrollin mbi parlamentin ldquosovranrdquo dhe legjitimimin ldquokushtetuesrdquo sipas njeuml rendi hierarkik shfaqet i paevituesheumlm njeuml reflektim mbi shtrirjen e rolit teuml gjykatave kushtetuese neuml ldquokrijiminrdquo e seuml drejteumls peumlr meuml tepeumlr kur legjislatori teumlrhiqet nga peumlrgjegjeumlsiteuml e tij dhe insiston peumlr teuml mos realizuar parimet dhe garanciteuml e shkruara neuml njeuml kushtetuteuml teuml ngurteuml Premisa qeuml duhet teuml kemi parasysh eumlshteuml peumlrcaktimi i kufijve qeuml u vihen gjyqtareumlve kushtetues qeuml nisin nga respektimi i zgjedhjeve ldquodiskrecionalerdquo teuml legjislatorit parim i cili i jep formeuml dhe substanceuml ekuilibrit midis pushteteve kushtetutshmeumlrisht teuml peumlrcaktuar

10

ldquoMoszgjedhjardquo e legjislatorit nuk mund teuml tolerohet kur nga ky qeumlndrim rrjedh mungesa e realizimit teuml parimeve kushtetuese teuml krijuara peumlr teuml zgjatur neuml koheuml dhe peumlr teuml garantuar meumlnyreumln e implementimit neuml teuml ardhmen teuml normave kushtetuese

Krijimi i parimeve objektive qeuml veumlrtiten rreth aspirateumls peumlr teuml garantuar premtimet e shtetit social dhe nevoja peumlr teuml garantuar nga ana e teuml gjitha pushteteve ldquosovranitetin e Kushtetuteumlsrdquo janeuml arsyet e rrugeumltimit kompleks qeuml impenjon gjyqtareumlt kushtetues qeuml teuml gjejneuml njeuml pikeuml ekuilibri me kufizimin ldquopeumlr teuml krijuarrdquo (procesi interpretues) qeuml teuml mos tejkalojneuml kompetencat duke ldquopushtuarrdquo prerogativat e legjislatorit

Peumlrfshirja e parametrave kushtetues peumlr teuml hequr pengesat qeuml pengojneuml realizimin jo veteumlm teuml teuml drejtave dhe lirive klasike por edhe realizimin e teuml drejtave sociale veuml para njeuml prove teuml veumlshtireuml sistemin e drejteumlsiseuml kushtetuese qeuml ka neuml kodin e tij gjenetik liberal mbrojtjen ndaj arbitraritetit teuml pushteteve Neuml sajeuml teuml keumltij tensioni teuml paevituesheumlm zhvillohen pasazhet jurisprudenciale qeuml i shohin gjyqtareumlt kushtetues si protagonisteuml neuml keumlrkim teuml vazhduesheumlm teuml njeuml ekuilibri i cili mund teuml sigurojeuml superimin e boshlleumlqeve ligjore qeuml pengojneuml zhvillimin e garancive kushtetuese

Tema e boshlleumlqeve teuml rendit juridik i ka dheumlneuml jeteuml njeuml debati teuml ndezur neuml gjirin e doktrineumls juris-filozofike debat qeuml ndoneumlse e gjen origjineumln e tij historike neuml epokeumln e kodifikimit do teuml sheumlrbente si pararendeumls i njeuml aktualiteti teuml turbullt ku gjithsesi nuk mund teuml thuhet se zgjidhja e tij eumlshteuml gjetur peumlrfundimisht Kjo analizeuml ka si qeumlllim pareumlsor teuml nxjerreuml neuml pah reumlndeumlsineuml dhe aktualitetin e problemit qeuml lidhet me nevojeumln qeuml ka gjyqtari peumlr ius dicere teuml ldquothoteuml teuml drejteumlnrdquo neuml ccedildo mosmarreumlveshje qeuml duhet teuml shqyrtojeuml duke njohur mjetet qeuml rendi juridik i veuml neuml dispozicion duke ruajtur ekuilibrin e duhur dhe korrekt teuml raporteve thelbeumlsore qeuml i neumlnshtrohen vlereumlsimit teuml tij

Problemet e boshlleumlqeve ligjore analizohen neuml doktrineumln shkencore teuml vendeve teuml ndryshme dhe impakti i keumlsaj doktrine ndihet neuml jurisprudenceumln kushtetuese neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr Literatura ligjore e vendeve teuml ndryshme paraqet peumlrkufizime teuml ndryshme teuml boshlleumlkut ligjor Shumeumlllojshmeumlria e keumltyre peumlrcaktimeve lidhet me konceptet e ndryshme teuml tij Kjo gjithashtu peumlrcakton mundeumlsineuml e klasifikimit teuml boshlleumlqeve teuml ndryshme ligjore Neuml vlereumlsimin e shumeumlllojshmeumlriseuml seuml terminologjiseuml seuml peumlrdorur klasifikimi i boshlleumlkut si ldquoboshlleumlkrdquo ldquoometimrdquo apo ldquorregullim me mangeumlsirdquo eumlshteuml rrjedhojeuml e koncepteve teuml ndryshme qeuml kaneuml autoreuml teuml ndrysheumlm

Boshlleumlqet ligjore konceptohen shpesh si njeuml anormalitet i sistemit ligjor Shumica e gjykatave kushtetuese theksojneuml se neuml doktrineumln ligjore shkencore mbizoteumlron ideja se neuml praktikeumln ligjore teuml gjitha boshlleumlqet ligjore shkaktojneuml probleme ligjore teuml karaktereve teuml ndryshme teuml cilave u duhet dheumlneuml zgjidhje Gjykatat kushtetuese shohin si teuml reumlndeumlsishme ato meumlnyra zgjidhjeje teuml problemeve teuml boshlleumlqeve ligjore teuml cilat neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr lidhen me ushtrimin e funksioneve teuml tyre si institucione teuml kontrollit kushtetues dometheumlneuml si veprojneuml gjykatat kushtetuese gjateuml eliminimit teuml boshlleumlqeve ligjore dheose gjateuml krijimit teuml parakushteve peumlr njeuml eliminim teuml tilleuml

11

2 Objekti i studimit shkencor dhe metodologjia

Ky studim ka peumlr objekt trajtimin e ometimit legjislativ kontrollin kushtetues teuml tij si dhe detyrimet qeuml i lindin pushtetit ligjveumlneumls peumlr ploteumlsimin e ometimit legjislativ Gjateuml keumltij punimi do teuml peumlrpiqem trsquou peumlrgjigjem pyetjeve duke peumlrshkruar teoriteuml e autoreumlve teuml ndrysheumlm dhe qeumlndrimet e gjykatave kushtetuese neumlse ekzistojneuml boshlleumlqet neuml rendin juridik neumlse ky eumlshteuml i ploteuml ose jo si dhe peumlr teuml kuptuar se neuml ccedilrsquokushte rendi juridik modern peumlrcakton dhe nxjerr faktin nga e drejta A eumlshteuml aq i pasur ligji peumlr teuml veteumlrregulluar pamjaftueshmeumlrineuml e tij Si ka evoluar jurisprudenca kushtetuese neuml shqyrtimin e ometimit legjislativ Cilat janeuml metodat dhe mjetet qeuml veumlrehen neuml jurisprudenceumln kushtetuese peumlr ploteumlsimin e boshlleumlkut A eumlshteuml e drejteuml qeuml gjykata kushtetuese neuml sajeuml teuml kontrollit kushtetues qeuml ajo ushtron ndaj ligjeve dhe akteve me fuqineuml e ligjit teuml kontrollojeuml sjelljet ometive teuml pushtetit politik peumlrballeuml realizimit teuml mbrojtjes dhe garantimit teuml lirive themelore dhe teuml drejtave teuml individit veccedilaneumlrisht neuml njeuml dimension politiko-ekonomik teuml dominuar nga globalizimi qeuml sjelleuml njeuml ridimensionim teuml vendimit politik mbi zgjedhjet ekonomike duke humbur unitetin e rendit juridik

Punimi peumlrqendrohet kryesisht neuml trajtimin teorik e doktrinar teuml keumltij problemi por edhe neuml analizeumln jurisprudenciale kushtetuese Analiza eumlshteuml ndalur neuml institucionin qeuml jep drejteumlsi kushtetuese gjykateumln kushtetuese veccedilaneumlrisht neuml kontrollin e kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ Paraqitja e veccedilorive teuml ometimit legjislativ ka qeneuml njeuml tjeteumlr qeumlllim i keumltij studimi duke u ndalur veccedilaneumlrisht neuml karakteristikat e keumltij shqyrtimi kriteret qeuml e peumlrcaktojneuml ateuml si dhe mjetet e teknikeumls legjislative qeuml peumlrdoren nga gjykata kushtetuese kur keumlrkohet shmangia e tij

Synimi i analizeumls neuml keumlteuml studim nuk eumlshteuml arritja neuml konkluzione peumlrfundimtare lidhur me pyetjet e shtruara meuml lart por peumlrpjekja peumlr teuml evidentuar qeumlndrimet dhe standardet e zhvilluara nga jurisprudenca kushtetuese neuml lidhje me ometimin duke kaluar neuml njeuml analizeuml krahasuese qeuml do teuml nxjerreuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese teuml cilat mendoj se do teuml kishin vlereuml qofteuml edhe neumlse sillnin neuml mendje problematikeumln argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimin ndeumlrmjet tyre

Doktrina kushtetuese hartimi i akteve ligjore dhe jurisprudenca kushtetuese sheumlrbejneuml si tri nivele peumlr studimin e problemit Studimi i gjitheuml keumltyre elementeumlve eumlshteuml shumeuml i reumlndeumlsisheumlm pasi ata janeuml teuml gjitheuml konkurrues ploteumlsues dhe lehteumlsojneuml kuptimin e njeumlri-tjetrit As autoreumlt e teksteve kushtetuese subjektet e tjera ligjbeumlreumlse dhe as gjyqtareumlt kushtetues nuk mund teuml mos ndikohen nga koncepti i boshlleumlqeve ligjore i formuluar neuml doktrineuml Cileumlsia e akteve ligjore peumlrcaktohet nga njeuml seumlreuml faktoreumlsh praktika e gjykatave kushtetuese neuml shqyrtimin dhe vlereumlsimin e ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml pjeseuml e reumlndeumlsishme e realitetit ligjor qeuml i jep formeumln peumlrfundimtare ligjit si fenomen

Marreumldheumlniet jeteumlsore kur shqyrtohen me kujdes dhe analizohen imteumlsisht neuml teuml gjitha elementet e tyre midis teuml cilave ka njeuml reumlndeumlsi teuml veccedilanteuml qeumlllimi nevojat ekonomike dhe sociale dhe interesat e paleumlve qeuml janeuml neuml lojeuml zbulojneuml veteuml me arsyen njereumlzore normeumln e duhur peumlr rregullimin e tyre

12

Problemi nuk qeumlndron kur themi se e drejta pozitive ka boshlleumlqe sepse ky pohim eumlshteuml tepeumlr i zakonsheumlm E reumlndeumlsishme eumlshteuml teuml kuptojmeuml se si keumlto boshlleumlqe mund teuml shmangen Problemi i njeuml rendi juridik teuml paploteuml eumlshteuml pikeumlrisht ai i paafteumlsiseuml seuml normeumls juridike peumlr teuml rregulluar rastin konkret paafteumlsi e natyrshme neuml abstraksionin e saj e krijuar peumlr trsquou rregulluar jeteumln normave teuml saj qeuml janeuml prej koheumlsh teuml pazbatueshme Dhe pikeumlrisht keumltu lind reumlndeumlsia e ndeumlrhyrjes interpretuese Juridikisht interpretimi eumlshteuml njeuml meumlnyreuml e thjeshteuml deklarative dhe ploteumlsisht e afteuml trsquoi japeuml njeuml zgjidhje njeuml rasti ccedilfareumldo juridik dhe pikeumlrisht ai qeuml shfaqet si njeuml interpretim i thjeshteuml eumlshteuml neuml thelb krijim qeuml rendi juridik edhe pse abstrakt e arrin neuml zbatim teuml normave teuml tij Ajo qeuml duket si paafteumlsi organike e rendit juridik eumlshteuml rregulluar neumlpeumlrmjet puneumls krijuese dhe interpretuese qeuml peumlrshtat neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme rastin konkret me ligjin abstrakt

Doktrina shkencore mbizoteumlruese e shumeuml vendeve evropiane pranon ekzistenceumln e boshlleumlqeve ligjore si dhe ekzistenceumln e peumlrkufizimeve teuml ndryshme peumlr to Larmia e peumlrkufizimeve lidhet me konceptet e ndryshme qeuml ekzistojneuml peumlr boshlleumlqet ligjore Diversiteti i qeumlndrimeve ndaj boshlleumlqeve ligjore ka peumlrcaktuar edhe njeuml gameuml teuml gjereuml teuml kritereve peumlr klasifikimin e tyre

Qeumlllimi i keumltij punimi eumlshteuml teuml thellohemi meuml tej neuml drejtim teuml problemit teuml karakterit teuml ploteuml ose teuml paploteuml teuml sistemit juridik si dhe teuml shohim neumlse ky sistem mund teuml konsiderohet ose jo me mangeumlsi Sikurse do teuml shohim ky problem geumlrshetohet pashmangshmeumlrisht dhe ka mjaft pika prereumlse me problemin e interpretimit teuml ligjit sepse veteumlm pasi teuml kemi keumlrkuar kuptimin e normeumls dhe zbatimin optimal teuml saj do teuml jeteuml e mundur teuml kuptojmeuml se ndonjeumlhereuml (peumlr teuml mos theumlneuml shpesh) njeuml operacion i tilleuml nuk shpie neuml ndonjeuml rezultat teuml keumlnaqsheumlm duke nxjerreuml keumlsisoj neuml pah faktin e mangeumlsive teuml pashmangshme teuml sistemit toneuml juridik

Shqyrtimi i ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml prej kontrolleve qeuml mund teuml kryhen nga gjykata kushtetuese Neuml situateumln kur kushtetuta a ligji i japin neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml gjykateumls kushtetuese teuml drejteumln e shqyrtimit teuml ometimit legjislativ gjykata peumlrballet veccedilse me detyreumln e zbatimit neuml meumlnyreumln e duhur teuml keumltij detyrimi Neuml rastet kur njeuml dispoziteuml e tilleuml direkte mungon duhet teuml vendoset neumlse gjykata kushtetuese mundet ose jo teuml iniciojeuml shqyrtimin e kushtetutshmeumlriseuml seuml boshlleumlqeve ligjore Peumlrgjigjet neuml keumlteuml rast janeuml teuml ndryshme Kjo nuk do teuml thoteuml se disa prej tyre janeuml teuml drejta dhe teuml tjerat teuml gabuara Veteuml sistemi kushtetues e drejta qeuml i njihet gjykateumls kushtetuese doktrina shkencore qeuml mbizoteumlron neuml njeuml vend si dhe faktoreuml teuml tjereuml teuml ngjasheumlm mund teuml peumlrcaktojneuml qeumlndrimin e gjykateumls kushtetuese lidhur me mundeumlsineuml e shqyrtimit teuml boshlleumlkut ligjor Seuml fundi edhe neumlse konkludohet se gjykata kushtetuese e ka autoritetin peumlr teuml shqyrtuar dhe vlereumlsuar ometimin legjislativ do teuml mbetet gjithmoneuml problemi i metodeumls seuml ushtruar peumlr kontrollin shtrirja e tij shpallja e vendimeve dhe zbatimi i tyre Edhe peumlr keumlteuml rast peumlrgjigjet janeuml teuml ndryshme Gjykata kushtetuese peumlrdor shumeuml instrumente ligjore Shqyrtimi i ometimit legjislativ eumlshteuml veteumlm njeumlri prej tyre Vlera e keumltij kontrolli evidentohet neumlpeumlrmjet shkalleumls me teuml cileumln ai lehteumlson garantimin e detyrimeve kushtetuese neuml sistemin ligjor

Karakteristikat e shqyrtimit vlereumlsimit dhe formulimit teuml vendimit kushtetues qeuml ka teuml beumljeuml me ometimin legjislativ nga gjykatat kushtetuese teuml vendeve teuml ndryshme neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr lidhen me detyrimet e ligjveumlneumlsit teuml formuluara keumlto neuml meumlnyra teuml ndryshme ku antikushtetutshmeumlria e boshlleumlkut ligjor theksohet neuml ccedileumlshtjet e drejteumlsiseuml kushtetuese Sigurisht jo gjithmoneuml ligjveumlneumlsi apo subjektet e tjera ligjbeumlreumlse reagojneuml neuml koheuml ndaj vendimeve teuml tilla

13

ndaj pasojat e vendimeve teuml Gjykateumls Kushtetuese neuml lidhje me ometimin legjislativ si dhe detyrat qeuml ngrihen para ligjveumlneumlsit por dhe detyrimet qeuml lindin edhe peumlr subjekte teuml tjera do teuml jeneuml njeuml tjeteumlr ccedileumlshtje qeuml do teuml synoj teuml trajtoj gjateuml keumltij punimi

Studimet krahasuese nxjerrin gjithmoneuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese Ndodh qeuml elemente karakteristike teuml praktikeumls seuml njeuml gjykate kushtetuese beumlhen udheumlrreumlfyese peumlr gjykatat e tjera kushtetuese Zakonisht rezultatet pozitive veumlrehen kur aplikimi beumlhet duke marreuml parasysh sistemin kushtetues teuml secilit vend dhe jo duke beumlreuml thjesht transportimin mekanik teuml njeuml instituti Seuml fundi do teuml kishte vlereuml qofteuml edhe risjellja neuml mendje e problemit argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimi ndeumlrmjet tyre megjitheumlse qeumlndrimi i marreuml fillimisht mund teuml mos ndryshojeuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive dhe sfidave teuml mundshme vendosa teuml peumlrzgjedh keumlteuml temeuml interesante me qeumlllim arritjen e disa objektivave midis teuml cileumlve meuml kryesori eumlshteuml ai i fitimit teuml afteumlsive keumlrkuese teuml cilat do teuml beumljneuml teuml mundur zbatimin neuml meumlnyreuml teuml pavarur dhe kritike teuml gjetjeve dhe peumlr rrjedhojeuml prodhimin e njohurive teuml reja neuml fusheumln e peumlrzgjedhur Paraqitja e informacionit teuml peumlrditeumlsuar peumlr sa i peumlrket zhvillimeve teuml drejteumlsiseuml kushtetuese neuml Shqipeumlri teuml jurisprudenceumls kushtetuese teuml gjetjeve konkluzioneve dhe rekomandimeve peumlrkateumlse do teuml peumlrbeumljeuml shtyllat kryesore teuml keumltij punimi

Keumlrkimi i materialeve teuml ndryshme shkencore edhe neuml rrugeuml elektronike neumlpeumlrmjet hulumtimit teuml disa bibliotekave teuml njohura peumlr kapacitetet cileumlsore dhe voluminoze konsultimi i manualeve komentareumlve apo botimeve si dhe gjetja e artikujve shkencoreuml teuml publikuar qeuml kaneuml ofruar trajtim doktrinal apo jurisprudenceuml neuml lidhje me temeumln e peumlrzgjedhur i kaneuml sheumlrbyer qeumlllimit teuml temeumls seuml doktoratureumls Peumlr shkak teuml punimeve teuml pakta teuml autoreumlve shqiptareuml neuml keumlteuml drejtim si burim referimi alternativ kaneuml sheumlrbyer punimet meuml teuml fundit teuml autoreumlve teuml huaj studiues teuml seuml drejteumls Eumlshteuml konsultuar literatureuml shkencore e printuar dhe online

Punimi bazohet neuml metodeumln e keumlrkimit doktrinar neuml ekspozimin sistematik teuml rregullave parimeve dhe vlerave mbi teuml cilat eumlshteuml trajtuar ometimi legjislativ Faleuml keumlsaj metode janeuml shfryteumlzuar materialet keumlrkimore shkencore vendase dhe ndeumlrkombeumltare neuml keumlteuml fusheuml

Bazuar neuml metodeumln e keumlrkimit historik studimi ka peumlr qeumlllim teuml identifikojeuml sfondin historik neuml teuml cilin ka lindur dhe eumlshteuml trajtuar ometimi legjislativ duke vlereumlsuar ndikimet si dhe kritikat e autoreumlve teuml ndrysheumlm si dhe dhe analizeumln e tyre dhe parashikimin peumlr aq sa eumlshteuml e mundur teuml zhvillimeve neuml teuml ardhmen

Po ashtu ky punim eumlshteuml bazuar edhe neuml metodat empirike teuml keumlrkimit Neuml keumlteuml kuptim krahas analizeumls analitike dhe peumlrshkruese mbi vendimmarrjen konkrete teuml gjykateumls kushtetuese punimi pasqyron jurisprudenceumln kushtetuese llojet e vendimeve efektet e tyre burimet e seuml drejteumls jurisprudenceumln ndeumlrkombeumltare teknikat e interpretimit etj teuml gjitha neuml funksion teuml identifikimit teuml orientimeve dhe tendencave teuml shfaqura neuml jurisprudenceumln kushtetuese neuml trajtimin e ometimit legjislativ

Peumlr sa meuml sipeumlr eumlshteuml e dukshme se nevoja peumlr kombinimin e metodologjive teuml keumlrkimeve shkencore neuml fusheumln e seuml drejteumls tashmeuml peumlrbeumln domosdoshmeumlri Neuml keumlteuml kuptim punimi eumlshteuml

14

bazuar neuml njeuml kombinim teuml metodave teuml meumlsipeumlrme keumlrkimore me qeumlllim arritjen e rezultateve teuml besueshme teuml peumlrforcuara peumlrmes zbatimit teuml metodologjive teuml ndryshme

Analiza e ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml sfideuml Neuml keumlteuml drejtim trajtimet teorike-doktrinare dhe vendimmarrjet kushtetuese neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje megjitheumlse teuml pakta neuml numeumlr meuml kaneuml sheumlrbyer si pikeuml shumeuml e reumlndeumlsishme referimi dhe akoma meuml tej si njeuml nxitje meuml shumeuml peumlr keumlteuml puneuml keumlrkimore shkencore qeuml teuml jeteuml sa meuml cileumlsore dhe teuml mund teuml sheumlrbejeuml si njeuml kontribut neuml fusheumln e drejteumlsiseuml kushtetuese duke nxjerreuml neuml pah vlerat qeuml ka gjykata kushtetuese

3 Struktura

Tema eumlshteuml e peumlrbeumlreuml nga peseuml kapituj

Neuml pjeseumln e pareuml paraqitet njeuml veumlshtrim i peumlrgjithsheumlm se si eumlshteuml trajtuar koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridike me qeumlllimin peumlr teuml kuptuar dhe sqaruar koncepte thelbeumlsore qeuml lidhen me keumlteuml ccedileumlshtje Sjellja neuml veumlmendje e qeumlndrimeve teuml autoreumlve teuml ndrysheumlm si atyre qeuml afirmuan dhe mbeumlshteteumln ploteumlsineuml e rendit juridik ose mungeseumln e boshlleumlqeve ashtu edhe atyre qeuml neuml teuml kundeumlrt mbeumlshteteumln neuml meumlnyreuml teuml qeumlndrueshme natyreumln e boshlleumlkut ka peumlr qeumlllim teuml ofrojeuml qasjet mbeumlshteteumlse ose kritike ndaj ometimit legjislativ teuml cilat karakterizuan neuml meumlnyreuml origjinale debatet doktrinare teuml koheumls

Neuml pjeseumln e dyteuml trajtohen rregullimet kushtetuese dhe jurisprudenca peumlrkateumlse lidhur me ometimin legjislativ Fillimisht trajtohet Kushtetuta dhe legjitimiteti i rendit juridik pastaj problemi i ometimit legjislativ i cili na sheumlrben peumlr teuml kuptuar mekanizimin e drejteumlsiseuml kushtetuese si instrument peumlr teuml konkretizuar Kushtetuteumln dhe mbrojtjen e teuml drejtave themelore Meuml pas analizohet raporti i Kushtetuteumls me ometimin ligjor si dhe pikeumlpamjet qeuml e konsiderojneuml Kushtetuteumln si njeuml ligj pa boshlleumlqe por dhe ato qeuml e konsiderojneuml si njeuml ligj qeuml ka dhe mund teuml keteuml boshlleumlqe Po ashtu analiza ka synuar teuml trajtojeuml kompetenceumln e gjykateumls kushtetuese peumlr teuml kontrolluar dhe vlereumlsuar kushtetutshmeumlrineuml e boshlleumlqeve ligjore si dhe mosveprimin e ligjveumlneumlsit neuml realizimin e teuml drejtave dhe lirive themelore teuml garantuara neuml Kushtetuteuml

Neuml pjeseumln e treteuml trajtohet lindja e drejteumlsiseuml kushtetuese dhe fazat neumlpeumlrmjet teuml cilave ka kaluar zhvillimi i saj Meuml pas analizohet efekti qeuml ka drejteumlsia kushtetuese neuml mbrojtjen e teuml drejtave dhe lirive themelore format e ometimit si dhe reagimi i gjykateumls kushtetuese ndaj tyre Neuml keumlteuml pjeseuml teuml punimit trajtohen dilemat e shumeuml autoreumlve mbi natyreumln politike teuml veprimtariseuml seuml gjykateumls kushtetuese apo rolin e saj si ligjveumlneumls pozitiv Po ashtu do teuml analizohet problematika e ometimit legjislativ si dhe aspektet formale dhe substanciale teuml tij duke kaluar neuml njeuml analizeuml krahasuese qeuml do teuml nxjerreuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimin ndeumlrmjet tyre

Neuml pjeseumln e kateumlrt analizohet institucionin qeuml jep drejteumlsi kushtetuese gjykata kushtetuese veccedilaneumlrisht neuml kontrollin e kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ Neuml keumlteuml pjeseuml teuml punimit do teuml paraqiten veccediloriteuml e ometimit legjilsativ duke u ndalur veccedilaneumlrisht neuml karakteristikat e keumltij shqyrtimi kriteret qeuml e peumlrcaktojneuml ateuml si dhe mjetet e teknikeumls legjislative qeuml peumlrdoren nga gjykata kushtetuese kur keumlrkohet shmangia e tij Neumlpeumlrmjet keumlsaj analize eumlshteuml synuar teuml trajtohen marreumldheumlniet e gjykateumls kushtetuese me legjislativin pasi neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr

15

ometimi legjislativ lidhet me detyrimet e ligjveumlneumlsit teuml formuluara keumlto neuml meumlnyra teuml ndryshme reagimi i ligjveumlneumlsit ndaj vendimeve teuml gjykateumls si dhe detyrat qeuml ngrihen para tij neuml rastet e boshlleumlkut ligjor

Neuml pjeseumln e fundit pasqyrohet peumlrmbledhja e peumlrfundimeve teuml nxjerra gjateuml punimit si dhe rekomandimet peumlrkateumlse

4 Literatura Literatura e shfryteumlzuar peumlr realizimin e keumltij punimi shkencor peumlrfshin burime kryesore dhe dyteumlsore Neuml burimet kryesore peumlrfshihen botime teuml autoreumlve teuml huaj dhe shqiptareuml qeuml trajtojneuml ccedileumlshtje teuml drejteumlsiseuml kushtetuese dhe ateuml teuml ometimit legjislativ Njeuml burim i reumlndeumlsisheumlm konsultimi dhe referimi kaneuml qeneuml tekstet e ndryshme peumlrfshireuml punime teuml gjata akademike (tekste universitare monografi disertacione) artikuj teuml botuar neuml revista dhe periodikeuml shkencoreuml kryesisht ndeumlrkombeumltare teuml aksesueshme online

Punimi gjithashtu eumlshteuml referuar kryesisht neuml vendimet e gjykateumls kushtetuese teuml Republikeumls seuml Shqipeumlriseuml dhe neuml vendimet e gjykatave kushtetuese teuml vendeve teuml tjera kryesisht evropiane teuml aksesueshme peumlrmes faqeve zyrtare teuml cilat kaneuml sheumlrbyer si njeuml burim me vlereuml referimi peumlr keumlteuml punim

16

Kapitulli I Koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridik- qasje dhe kritika teorike

1 Lindja dhe zhvillimi historik i teoriseuml seuml ometimit ligjor

Ligji eumlshteuml i destinuar teuml ndjekeuml njeuml realitet teuml cilin ai nuk mundet ta arrijeuml kurreuml Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml beumlreuml zakon teuml thuhet se kodet lindin ldquotashmeuml teuml plakurrdquo neuml kuptimin qeuml edhe pse janeuml teuml ploteuml sipas pikeumlpamjes seuml ligjveumlneumlsit neuml momentin qeuml ata nisin teuml zbatohen rezultojneuml menjeumlhereuml teuml pamjaftuesheumlm peumlr teuml mbuluar krejt jeteumln dhe veprimtarineuml njereumlzore4 Mjaft teuml kujtojmeuml neuml keumlteuml drejtim ateuml ccedilfareuml ka ndodhur gjateuml Revolucionit francez i cili pikeumlrisht si rrjedhojeuml e ndryshimeve teuml menjeumlhershme politike dhe shoqeumlrore teuml cilat shprehnin keumlrkesa nga meuml teuml ndryshmet e qeuml peumlr rrjedhojeuml keumlrkonin rregullime teuml ndryshme mbi teuml tjera baza frymeumlzuese mund teuml na japeuml njeuml shembull teuml qarteuml edhe pse teuml kufizuar lidhur me ateuml qeuml sapo thameuml meuml sipeumlr Faktikisht duke filluar nga viti 1793 dhe peumlrgjateuml kateumlr viteve neuml vazhdim juristit teuml shquar francez Jean-Jacques-Regis de Cambacegraveres iu keumlrkua teuml beumlnte tri projekte teuml kodeve civile por edhe pse ai peumlrfundoi draftet peumlrfundimtare (ose thuajse peumlrfundimtare) ndoneumlse ndoqi edhe prirjet politike teuml koheumls ato nuk do teuml miratoheshin asnjeumlhereuml pikeumlrisht peumlr shkak teuml ndryshimeve teuml papritura Neuml keumlteuml rast rezultonte ldquoi plakurrdquo jo kodi por veteuml drafti peumlr shkak teuml trazirave teuml vazhdueshme politike revolucionare5

Ccedileumlshtjes seuml boshlleumlkut ligjor i janeuml kushtuar shumeuml studime6 teuml cilat kaneuml ccediluar neuml qeumlndrime dhe trajtime teuml ndryshme Duke iu referuar qeumlndrimeve teuml shumta doktrinare dhe veumlshtireumlsive peumlr ta klasifikuar ateuml mund teuml thuhet se problemi i boshlleumlkut ligjor eumlshteuml zhvilluar duke ndjekur tri linja problematike kryesore

Linja e pareuml e cila ka karakterizuar analizeumln e keumlsaj ccedileumlshtje neuml lidhje me ploteumlsineuml ose jo teuml sistemit juridik eumlshteuml ajo qeuml trajton boshlleumlkun e sistemit juridik duke neumlnkuptuar me keumlteuml teuml fundit sistemin legjislativ Ky eumlshteuml keumlndveumlshtrimi i ploteumlsiseuml de lege lata ku lex7 merret neuml kuptimin e ngushteuml pothuajse tekniko-juridik si formeuml e shfaqjes seuml vullnetit shteteumlror Eumlshteuml ky qeumlndrimi i kompletimit teuml de lege lata duke kuptuar lex (ligj) neuml kuptimin e mireumlfillteuml tekniko-juridik si formeuml teuml shfaqjes seuml vullnetit shteteumlror Autoreumlt qeuml e kaneuml ngritur studimin e tyre mbi keumlteuml keumlndveumlshtrim peumlrpiqen teuml kuptojneuml neumlse ligji peumlrbeumln ose jo shfaqjen optimale teuml vullnetit shteteumlror dhe neumlse po neuml ccedilfareuml termash ky vullnet mund trsquoi japeuml jeteuml organizimit teuml njeuml jete shoqeumlrore pa boshlleumlqe

Linja e dyteuml synon trsquoi japeuml peumlrgjigje pyetjes neumlse rregullimi juridik i neumlnkuptuar si rregullim qeuml peumlrfshin shprehjen legjislative shteteumlrore kur shqyrtohet neuml vetvete paraqet ose jo boshlleumlqe dhe keumlteuml pa dashur teuml dimeuml se si mund teuml jeteuml apo pa e peumlrqasur me rregullimin ldquoidealrdquo Ky orientim

4 Tasso TG Oltre il diritto Alla ricercha della giuridicita del fatto Cedam 2012 fq17 5 Tasso TG po aty Peumlrveccedil keumlsaj mbeumlshteteumlsit e disa orientimeve doktrinale kaneuml tendenceumln qeuml ta mbyllin sistemin legjislativ me qeumlllimin qeuml ta konsiderojneuml teuml ploteuml dhe jo me boshlleumlqe dhe duke e beumlreuml ateuml teuml veteumlmjaftuesheumlm dhe teuml veteumlreferuesheumlm tentojneuml teuml mohojneuml boshlleumlqet neuml rendin juridik 6 Kelsen H General Theory of Law and State (1945) Comaducci P Guastini R Struttura e dinamica dei sistemi giuridici Torino 1996 fq 15-36 7 Latinisht lex ndash ligji Vocobolario giuridico Treccani

17

problematik i peumlrcaktuar si de iure condito8 do teuml ilustrohet peumlrmes sugjerimeve teuml autoreumlve teuml ndrysheumlm dhe neuml veccedilanti teuml Donati-t Brunetti-it dhe Bobbio-s Peumlr rrjedhojeuml njeuml gjeuml e tilleuml do teuml na japeuml mundeumlsineuml teuml kuptojmeuml dometheumlnien e secilit prej keumltyre pozicionimesh ngandonjeumlhereuml teuml ndrysheumlm e ngandonjeumlhereuml edhe teuml kundeumlrt me njeumlri-tjetrin (pozicionim pro-boshlleumlkut pro-ploteumlsiseuml e seuml fundi pro-tezeumls se nuk eumlshteuml i veumlrteteuml as njeumlri e as tjetri qeumlndrim edhe pse secili prej keumltyre qeumlndrimeve ngrihet mbi argumente bindeumls neuml planin logjik dhe dialektik) me synimin peumlr teuml mbeumlrritur neuml njeuml zgjidhje teuml pranueshme si neuml pikeumlpamjen thelbeumlsore ashtu edhe neuml pikeumlpamjen logjiko-filozofike)

Linja e treteuml peumlrpiqet trsquoi peumlrgjigjet pyetjes neumlse rendi juridik peumlrfaqeumlson ose jo teuml gjitha institutet juridike teuml nevojshme peumlr realizimin e qeumlllimit teuml drejteumlsiseuml qeumlllim i epeumlrm i bashkeumljeteseumls shoqeumlrore apo neumlse atij i mungojneuml disa institute ose parashikime teuml natyreumls normative Neuml keumlteuml kuptim ky orientim shtron problemin e ploteumlsimi teuml rendit sipas perspektiveumls de iure condendo9 ose de lege ferenda10 teuml cilat neuml thelb peumlrputhen ose qeuml veuml neuml marreumldheumlnie (dhe duke e krahasuar) teuml drejteumln (duke peumlrfshireuml neuml teuml por jo veteumlm edhe vullnetin e shprehur teuml legjislatorit) ldquoashtu siccedil eumlshteumlrdquo me teuml drejteumln qeuml ldquoduhet teuml jeteumlrdquo peumlr trsquoi dheumlneuml njeuml peumlrgjigje teuml ploteuml dhe teuml veumlrteteuml keumlrkeseumls peumlr drejteumlsi nga ana e shoqeumlriseuml

Njeuml veumlshtrim mbi literatureumln qeuml trajton boshlleumlkun e rregullimit juridik na jep mundeumlsineuml teuml kuptojmeuml se ndoshta ky problem e ka pasur epiqendreumln e vet historike aty rreth fundit teuml shekullit teuml neumlnteumlmbeumldhjeteuml11 Lidhur me keumlteuml problem teorik ka pasur shumeuml studime dhe debate si dhe kundeumlrveumlnie shkollash teuml ndryshme filozofike

Natyrisht problemi i boshlleumlkut juridik nis e shfaqet kur keumlrkohet qeuml sistemi juridik teuml paraqitet si virtualisht i ploteuml Neuml ato momente historike kur nuk ekziston ideja e ploteumlsiseuml seuml sistemit kjo ccedileumlshtje nuk ngrihet Peumlr keumlteuml arsye neuml periudheumln klasike romake12 problemi i boshlleumlkut nuk shfaqet pasi neuml ateuml koheuml nuk ekzistonte ideja e sistemit juridik teuml ploteuml

Sidoqofteuml mund teuml thuhet se ideja e njeuml sistemi juridik teuml ploteuml shfaqet veteumlm me zbulimin e Kodeve teuml Justinianit teuml konsideruar nga Shkollat e Glosatoreumlve13 si njeuml burim i veumlrteteuml i seuml drejteumls seuml shkruar peumlrkundrejt teuml teuml cileumlve vijonte teuml mbetej njeuml lloj neumlnshtrimi psikologjik14 Neuml fakt Norberto Bobbio15 thekson se origjina e dogmeumls rreth sistemit teuml ploteuml legjislativ i ka

8 Latinisht de iure condito- sipas normeumls neuml fuqi Vocobolario giuridico Treccani 9 Latinisht de iure condendo eumlshteuml njeuml shprehje latine qeuml normalisht peumlrdoret kur beumlhet fjaleuml peumlr politikeumln legjislative Neuml praktikeuml peumlrgjitheumlsisht peumlrdoret duke iu referuar rasteve qeuml kaneuml si objekt ndryshimet legjislative Vocobolario giuridico Treccani 10 Latinisht de lege ferenda do teuml thoteuml ldquosesi duhet teuml jeteuml ligjirdquo ose ldquoligji i seuml ardhmesrdquo Vocobolario giuridico Treccani 11 Modugno F Antinomie e lacune in Enciclopedia giuridica II Roma 1988 fq 1-5 12 Todescan F Compendia di storia difilosofia del diritto Padova 2009 fq 3 e neuml vazhdim 13 Shkolla e shekujve teuml 12-13 teuml Universitetit teuml Bolonjeumls neuml Itali shkolleuml juristeumlsh dhe studiuesish qeuml rikonstruktoi vepreumln e Justinianit teuml I-reuml duke zbuluar dhe riinterpretuar tekstet klasike httpsdirittiedirittowordpresscom20130217scuola-bolognese-dei-glossatori 14 Peumlr njeuml kuadeumlr teuml peumlrmbledhur teuml Shkolleumls seuml glossatoreumlve dhe komenteve rreth saj shih Todescan F Compendia di storia difilosofia del diritto cit fq 68 e neuml vazhdim 15 Bobbio N Teoria dell ordinamento giuridico Torino 1960 fq 131 e neuml vazhdim

18

fillesat e veta pikeumlrisht neuml meumlnyreumln se si glosatoreumlt e periudheumls seuml Mesjeteumls e trajtonin teuml drejteumln Justiniane16 si ratio scripta17

Problemi i ploteumlsiseuml apo i boshlleumlkut teuml sistemit juridik shfaqet neuml krejt kthjellteumlsineuml e vet pikeumlrisht faleuml komentatoreumlve mesjetareuml teuml ligjit teuml cileumlt neumlpeumlrmjet teknikeumls eksplikative teuml ligjeve teuml shenjteuml dhe asaj interpretuese keumlrkonin tek teksti justinian zgjidhjen e ccedildo rasti konkret duke shfryteumlzuar peumlr keumlteuml veccedilaneumlrisht Corpus juris civilis18

Kjo ccedileumlshtje do teuml mbetej peumlr shumeuml koheuml neuml harreseuml peumlr trsquou rishfaqur fuqimisht neuml momentin kur Francis Bacon do teuml angazhohej lidhur me teuml neuml De dignitate et augmentis scientarum19 Pasi konstatonte boshlleumlkun ligjor Bacon-i theksonte se njeuml boshlleumlk i tilleuml mund teuml ploteumlsohej peumlrmes analogjiseuml qeuml mund teuml beumlhej me rastin e extensio legis (gjeuml qeuml shprehet ai duhet teuml keteuml njeuml peumlrdorim teuml kufizuar) por mbi teuml gjitha duke iu referuar parimit teuml baraziseuml i neumlnkuptuar jo si njeuml rikthim neuml teuml drejteumln natyrore por si njeuml mjet drejt njeuml procesi interpretues neuml doreuml teuml gjykateumlsve ldquoteuml mireumlrdquo boni viri teuml veumlrteteuml

Kur burimet e seuml drejteumls janeuml veumlrtet jo pjellore dhe nuk janeuml meuml neuml gjendje teuml sigurojneuml rregullimin e njeuml raporti juridik teuml caktuar pavareumlsisht mjeteve interpretuese teuml ligjit ateumlhereuml ku duhet keumlrkuar ky rregullim Brenda ligjit apo jashteuml tij A eumlshteuml aq i pasur ligji peumlr teuml veteumlrregulluar pamjaftueshmeumlrineuml e tij Brenda njeuml kohe fare teuml shkurteumlr ky problem serioz do teuml teumlrhiqte sikurse duhej veumlmendjen e doktrineumls juridike franceze dhe shumeuml shpejt neuml keumlteuml drejtim do teuml shfaqeshin qartazi prirjet teuml cilave u neumlnshtroheshin neuml funksion teuml frymeumls seuml tyre autoreumlt e ndrysheumlm20 Keumlteuml problem e ngriteumln neuml meumlnyreuml teuml qarteuml disa juristeuml qeuml i peumlrkisnin brezit teuml treteuml teuml seuml ashtuquajtureumls (Scuola dell Esegesi) Shkolleuml teuml Ekzegjezeumls21 Shkolla e Eksegjezeumls22 eumlshteuml

16 Neuml realitet peumlr teuml peumlrmbushur keumlteuml ide duhet theumlneuml se ideja e boshlleumlqeve ka nisur teuml krijohet si njeuml ccedileumlshtje juridikisht e reumlndeumlsishme pikeumlrisht qeuml neuml vepreumln e Justinianit ku perandori Giustiniano nel Digesto pohon se ldquoNon possunt omnes articuli singillatim out legibus aut senatis consultis comprehendi sed cum in aliqua causa sententia eorum manifesto est is qui iurisdictionipraeest ad similiaprocedere atque ita ius dicere debetrdquo D I 3 12 cit neuml Tasso TG Oltre il diritto Cedam 2012 fq 21 17 Latinisht ratio scripta arsyeja e shkruar Fjalori Treccani La Cultura Italiana- httpwwwtreccaniitvocabolario 18 Talamanca M Il ldquoCorpus Iurisrdquo giustinianeo fra il diritto romano e il diritto vigente in AAVV Studi in onore di Mazziotti Celso Padova 1995 fq 775 19 Bacone F Esempio di un trattato della giustizia universale e delle fonti del diritto in un sol titolo distinto in aforismi in De dignitate et argmentis scientiarum VIII 3 vepeumlr e peumlrkthyer neuml italisht nga De Mas E neuml Opere filosofiche II Bari1965 fq 482 dhe Versioni i pareuml italisht De dignitate et augmentis scientiarum di Francis Bacon peumlrkthyer nga Antonio Pellizzari Ms 1408 - Biblioteca Comunale di Treviso 2013 20 Baudry-Lacantinerie G Houques-Fourcade M Trattato teorico-pratico diritto civile Delle persone vol I vepeumlr e peumlrkthyer neuml italisht nga Bonfante P Pacchioni G Sraffa A Milano 1914 fq 218-219 21 Tarello G La Scuola dellesegesi e la sua diffusione in Italia in id Cultura giuridica e politica del diritto Bologna 1988 fq 75-77 22 Ky term u stampua nga Glasson neuml 1904 dhe u peumlrdor si term i zakonsheumlm neuml vepreumln e Julien Bonnecase L Ecole de IExegese en droit civil Les traits distinctifs de sa doctrine et de ses methodes d apres la profession de fois des ses plus illustres representants botuar neuml Paris nel 1924 Cit nga Tasso TG Oltre il diritto Cedam 2012 fq 22

19

termi me teuml cilin do teuml quheshin juristeumlt kryesisht ata francezeuml qeuml do trsquoi kushtoheshin interpretimit teuml Kodit teuml Napolonit teuml 1804-eumls23

Neuml llojin e saj kjo shkolleuml eumlshteuml konsideruar si shprehja meuml e larteuml teorike e tezeumls seuml ploteumlsiseuml seuml sistemit legjislativ pasi sipas autoreumlve teuml saj ccedildo rast qeuml mund teuml keumlrkojeuml interpretim dhe diskutim mund teuml gjejeuml fare thjesht njeuml zgjidhje veteumlm duke iu referuar fjaleuml peumlr fjaleuml tekstit teuml Kodit

Besimi neuml karakterin e ploteuml teuml instrumentit kodifikues nuk mundi teuml shmangte lindjen e ccedileumlshtjeve teorike qeuml lidheshin me boshlleumlqet e qarta teuml ligjit Psh Jean-Etienne-Marie Portalis24 pranon se njeuml legjislacion i caktuar ka detyrimisht boshlleumlqe por ai peumlrcakton edhe kriteret peumlr ploteumlsimin e keumltyre boshlleumlqeve pasi ai mbron ideneuml sipas seuml cileumls gjykateumlsi peumlr teuml peumlrcaktuar kufijteuml e ligjit duhet teuml peumlrdoreuml ldquobarazineuml gjyqeumlsorerdquo ldquoarsyen natyrorerdquo teuml cilat hasen tek maksimat tek precedenteumlt tek jurisprudenca dhe neuml doktrineuml25

Mendimi i Charles-Bonaventure-Toullier peumlrputhet neuml thelb me ateuml teuml Portalis-it kur thekson se dispozita legjislative mund teuml jeteuml e integrueshme peumlrmes peumlrdorimit teuml parimit teuml baraziseuml teuml seuml drejteumls natyrore dhe asaj zakonore 26

Del pra qarteuml se problemi i boshlleumlkut teuml sistemit juridik ishte veumlneuml re edhe veteuml brenda mendimit teuml keumlsaj Shkolle pavareumlsisht besimit qeuml ajo kishte peumlr mundeumlsiteuml e integrimit teuml rregullimit normativ neuml garantimin e ploteumlsiseuml seuml sistemit legjislativ

Njeuml ccedileumlshtje problematike brenda keumlsaj shkolle ishte ajo qeuml rridhte nga neni 4 i Kodit teuml Napoleonit27 peumlrmes teuml cilit futet peumlr hereuml teuml pareuml parimi i ndalimit teuml drejteumlsiseuml seuml mohuar i cili e detyronte gjykateumlsin teuml vendoste mbi ccedilfareumldo lloj kauze qeuml i paraqitej ku atij i hiqej e drejta teuml ngrinte arsyen e pamundeumlsiseuml seuml dheumlnies seuml vendimit peumlr shkak teuml mungeseumls seuml njeuml norme qeuml rregullonte njeuml kauzeuml teuml caktuar

Peumlrse kjo ccedileumlshtje qeuml ngrihet nga neni 4 eumlshteuml e reumlndeumlsishme Sepse ajo shkaktoi peumlrccedilarjen e pareuml teuml qarteuml neuml gjirin e keumlsaj Shkolle mes atyre qeuml shihnin neuml nenin neuml fjaleuml thjesht njeuml variant teuml parimit teuml njeuml rendi juridik teuml ploteumlsuar i cili i impononte gjyqtarit teuml gjente njeuml rregullim peumlr rastin konkret neuml teumlreumlsineuml e rregullave qeuml peumlrmbante Kodi dhe teuml gjitheuml atyre qeuml shihnin neuml keumlteuml meumlnyreuml teuml vepruari njeuml pikeuml teuml rrezikshme keumlputjeje dhe kontradikte Teuml dyteumlt mbeumlshtesnin ideneuml

23 Peumlr njeuml panorameuml meuml peumlrmbledheumlse teuml qeumlndrimeve teuml ndryshme teuml autoreumlve teuml keumlsaj Shkolle referohu Chiassoni P Scuola dell Esegesi Progetto di voce per un ldquoVademecumrdquo neuml ldquoMateriali per una Storia della Cultura Giuridicardquo 2 2003 fq 335-358 24 Portalis EM Expose des motifs du projet de loi intitule Titre Preliminaire De la publication des effets et de lapplication des lois en general (1802) in id Ecrits et discours juridiques et politiques Aix-Marseille 1988 fq 75-77 25 Peumlr njeuml panorameuml teuml autoreumlve meuml teuml shquar teuml tre periudhave teuml Shkolleumls seuml Esegjezeumls reforohu veccedilaneumlrisht neuml vepreumln e peumlrkthyer Laurent F Principes de droit civil (1869-1878) Principii diritto civile trad it a cura di Trono G vol I Napoli 1879 26 Toullier CBM Il diritto civile francese secondo lordine del Codice vepcit fq 103 27 Neni 4 i Kodit teuml Napoleonit (Roli i gjyqtarit) ldquoNeumlse njeuml gjyqtar nuk do teuml gjykojeuml neumln pretekstin e heshtjes apo teuml teuml meteumls seuml ligjit ai do teuml konsiderohet fajtor peumlr drejteumlsineuml e mohuarrdquo

20

se neni 4 i jepte gjyqtarit njeuml pushtet ligjor pjeseumlrisht teuml papajtuesheumlm pikeumlrisht me ideneuml e Kodit teuml ploteumlsuar si dhe me burimin peumlrkateumls ligjor Laurenti eumlshteuml i qarteuml mbi keumlteuml ccedileumlshtje kur thoteuml se ldquo[] gjyqtari kthehet neuml ligjveumlneumlsrdquo Sipas Portalis ldquomes dy teuml keumlqijave autoreumlt e Kodit kaneuml zgjedhur meuml teuml voglinrdquo Gjithsesi neni 4 u jep gjyqtareumlve njeuml pushtet teuml madh dhe madje deri neuml njeuml fareuml mase edhe teuml drejteumln peumlr ushtrimin e njeuml pushteti ligjveumlneumls Sa hereuml qeuml ligji paraqitet i erreumlt ose i pamjaftuesheumlm vendimi i gjyqtarit merr njeuml karakter ligjbeumlreumls neuml kuptimin qeuml eumlshteuml veteuml gjyqtari qeuml formulon rregullin para se ta zbatojeuml ateuml28rdquo

Duke u peumlrpjekur teuml nxjerrim disa konkluzione mbi keumlteuml Shkolleuml duhet teuml pajtohemi me doktrineumln e mbeumlshtetur nga pjesa meuml e madhe pasi na duket se ajo peumlrfaqeumlson ndoshta njeuml prej teorizimeve meuml teuml qarta teuml tezeumls seuml ploteumlsiseuml seuml rendi ligjor i cili eumlshteuml gjithnjeuml neuml gjendje teuml ofrojeuml njeuml zgjidhje qeumlndrim ky qeuml peumlrforcohet pikeumlrisht sa hereuml qeuml i referohemi nenit 4 teuml Kodit teuml Napolonit29

Mireumlpo duhet neumlnvizuar se neuml gjirin e Shkolleumls seuml Eksegjezeumlve kishte autoreuml qeuml distancoheshin nga ky klasifikim teorik duke daleuml me qasje teuml ndryshme Peumlr shembull Alexandre Duranton pranon ekzistenceumln e mangeumlsive teuml ligjit duke pranuar njeumlkoheumlsisht se gjyqtari ldquomund teuml peumlrpiqet ta ploteumlsojeuml jo veteumlm duke i integruar atij zgjidhje teuml tijat por edhe zgjidhje teuml tjera teuml ndryshme qeuml i vijneuml nga jashteuml pasi ldquoai mund ta marreuml vendimin e tij bazuar mbi ndihmeumln e arsyes dhe teuml baraziseuml seuml natyreumls30rdquo duke hapur peumlrmes keumltij qeumlndrimi mundeumlsineuml peumlr trsquoiu referuar burimeve krejt teuml ndryshme prej atyre pozitive dhe teuml kodifikuara siccedil eumlshteuml peumlr shembull e drejta natyrore Ndoshta eumlshteuml kjo arsyeja qeuml Franco Todescan neumlnvizon se neuml Shkolleumln e Exegjezeumlve vijon teuml mbetet njeuml qeumlndrim i cili e peumlrcakton si teuml ldquodyzuar peumlrkundrejt raportit e drejteuml pozitive e drejteuml natyrorerdquo Faktikisht sipas disa eksponenteumlve juristi ka peumlr detyreuml teuml mbeumlshtetet teumlreumlsisht mbi teuml drejteumln pozitive duke peumlrjashtuar ccedildo mundeumlsi referimi ndaj teuml drejteumls natyrore Por sipas teuml tjereumlve Kodi nuk eumlshteuml gjeuml tjeteumlr veccedilse versioni i shkruar i normave teuml seuml drejteumls natyrore keumlshtu qeuml duke iu peumlrmbajtur variantit teuml pareuml i peumlrmbahemi automatikisht edhe teuml dytit31rdquo

Paralelisht edhe neuml traditeumln gjermanike pranohej se si neuml teuml drejteumln legjislative ashtu edhe neuml teuml drejteumln zakonore mund teuml evidentohen boshlleumlqe32 Ky mjedis doktrinar i cili ka qeneuml edhe neuml bazeuml teuml hartimit teuml Kodit Civil Gjerman teuml shekullit teuml XIX-teuml i cili i peumlrmbahej tezave teuml Savigny-seuml33 nisej nga ideja themelore se normat e dheumlna dhe teuml vendosura nga burime formale teuml seuml drejteumls shteteumlrore nuk ishin mes tyre krejteumlsisht teuml pavarura krejteumlsisht teuml ndara dhe pa pika takimi mes tyre por ato ishin ngushteumlsisht teuml lidhura mes tyre nga njeuml lloj marreumldheumlnieje organike Normat pozitive nuk janeuml njeuml materie amorfe fryt i akumulimit teuml formulave formale teuml

28 Laurent F Principi di diritto civile vol I cit fq 294 29 Norberto Bobbio peumlr shembull konsideron se shenjeuml evidente e keumltij pohimi eumlshteuml komenti i Demolombe-s i nenit 4 teuml Kodit teuml Napolonit sipas teuml cilit laquogjyqtari nuk mundet teuml pretendojeuml qeuml ligji nuk i ofron mjete peumlr teuml zgjidhur ccedileumlshtjen qeuml ka neuml shqyrtimraquo Cit Bobbio N Il positivismo giuridico cit fq 96 30 Duration A Corso di diritto francese Botuar Domenico Capasso libraio-tipografo editore Napoli cit fq 21 31 Todescan F Compendio di stroria del diritto cit fq 268 32 Janeuml teuml shumteuml autoreumlt qeuml kaneuml trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje meuml tepeumlr neuml meumlnyreuml ilustruese sesa ezauruese Windscheid B Leherbuch der Pandekten I IX Frankfurt 1906 i peumlrkthyer nga shumeuml autoreuml italianeuml veccedilaneumlrisht nga Fadda C dhe Bensa P 33 Savigny R Sistema del diritto romano attuale peumlrkthyer nga Scialoja V I Torino 1886 fq 296 ribotuar Macchina del tempo libri anastatiche II edizione (2010)

21

dispozitave ligjore pa kurrfareuml marreumldheumlnieje mes tyre por ato janeuml pjeseuml e njeuml organizmi unitar i cili ngeumlrthen neuml vetvete elementeumlt e nevojsheumlm e teuml mjaftuesheumlm peumlr njeuml zhvillim dhe zgjerim teuml papeumlrcaktuar e teuml papeumlrcaktuesheumlm

Peumlr pasojeuml normat pozitive nuk mund teuml jeneuml teuml vetmet norma por veccedil tyre neuml fusheumln e konceptit teuml gjereuml teuml rregullimit juridik ekzistojneuml edhe shumeuml norma teuml tjera teuml cilat edhe pse jo teuml shprehura gjenden neumlnkuptuesheumlm teuml ngeumlrthyera tek teuml parat prej ku ato mund teuml nxirren lehteumlsisht neumlpeumlrmjet njeuml procesi induktiv Sipas keumlsaj doktrine boshlleumlqet mund teuml ploteumlsoheshin kryesisht peumlrmes peumlrdorimit teuml forceumls seuml zgjerimit logjik teuml sistemit normativ ose neumlpeumlrmjet veumlrtetimit teuml ldquomendimit efektivrdquo ose ldquoteuml frymeumlsrdquo seuml ldquoveteuml teumlreumlsiseuml teuml seuml drejteumlsrdquo34

Doktrinat qeuml kaneuml pohuar karakterin jo teuml ploteuml teuml rendit juridik pra edhe teuml ekzistenceumls seuml boshlleumlqeve ligjore kaneuml qeneuml teuml ndryshme Duke dashur teuml gjurmojmeuml neuml linjat kryesore keumlto teori po sjellim keumltu njeuml veumlshtrim teuml peumlrgjithsheumlm mbi teoriteuml kryesore qeuml kaneuml mbeumlshtetur karakterin jo teuml ploteuml rregullimit juridik duke u peumlrpjekur njeumlherazi teuml neumlnvizojmeuml edhe disa qeumlndrime kritike teuml cilat kaneuml qeneuml pasojeuml e keumltyre doktrinave

Problemi i praniseuml seuml mangeumlsive neuml rendin juridik ose i boshlleumlqeve normative eumlshteuml rishfaqur deri diku neuml njeuml formeuml teuml spikatur peumlr teuml arritur kulmin e tij neuml fund teuml shekullit teuml XIX moment historik qeuml karakterizohet nga shndeumlrrime teuml meumldha shoqeumlrore dhe ekonomike rrjedhojeuml e fazave teuml ndryshme teuml revolucionit industrial dhe kryesisht i kushteumlzuar nga humbja e njeuml pjese teuml madhe teuml karakterit centralizues politik teuml borgjeziseuml dhe nivelimit mes klasave teuml ndryshme shoqeumlrore gjeuml qeuml pat mbartur me vete pasoja teuml thella e teuml dukshme edhe neuml fusheumln juridike Konteksti social qeuml shtrohej peumlrpara veumlmendjes seuml juristit ishte ai i njeuml shoqeumlrie teuml karakterizuar nga shndeumlrrime teuml shpejta dhe mbi teuml gjitha nga njeuml diversifikim i vazhduesheumlm grupesh dhe shtresash shoqeumlrore gjeuml qeuml do teuml fillonte teuml brente konceptin klasik teuml teuml drejteumls pozitive me tiparet e saj teuml peumlrgjitheumlsimit dhe teuml natyreumls abstrakte35

Neuml keumlteuml kontekst veteuml dogma (tashmeuml tradicionale) lidhur me karakterin e ploteuml teuml rendit juridik nis teuml konsiderohet si njeuml frenim ndaj shndeumlrrimit teuml shumansheumlm vital e teuml pandalsheumlm teuml realitetit shoqeumlror neuml teuml cileumln zhvillimi eksponencial i veprimtariseuml dhe i raporteve ekonomike beumljneuml qeuml teuml ndihet gjithnjeuml e meuml shumeuml keumlrkesa peumlr institute teuml reja korresponduese si dhe peumlr rregulla teuml reja peumlr marreumldheumlniet juridike Instrumenti i normeumls pozitive nis teuml shfaqet peumlrhereuml e meuml shumeuml si njeuml instrument i vjetruar i cili frenon veteuml evolucionin

Pra neuml keumlteuml kontekst nis teuml shfaqet domosdoshmeumlria e njeuml ideje teuml ndryshme lidhur me rolin e gjyqtarit i cili tashmeuml nuk duhet teuml jeteuml thjesht dhe veteumlm zbatues mekanik i ligjit por duhet teuml kthehet edhe neuml njeuml figureuml qendrore teuml momentit juridik teuml procesit gjyqeumlsor si ldquokrijuesrdquo i teuml drejteumls qeuml neuml veprimtarineuml e tij nuk kufizohet neuml njeuml veprim thjesht logjiko-formal por qeuml duke u beumlreuml interpret i keumlrkesave teuml thella peumlr ndryshim arrin teuml mbusheuml boshlleumlqet qeuml neuml fusheumln e teuml drejteumls ekzistojneuml dhe nuk kaneuml se si teuml mos ekzistojneuml

34 Larenz K Methodenlehre der Rechtswissenschaft (I ed 1960) peumlrkthyer nga Ventura S Storia del metodo nella scienza giuridica Milano Collana Civiltagrave del diritto Editore Giuffre 1970 cap I-II 35 Tasso TG Oltre il diritto vepcit fq 26

22

Miti i siguriseuml seuml teuml drejteumls i mbeumlshtetur fuqimisht nga pozitivizmi juridik kundeumlrshtohet seuml tepeumlrmi nga e ashtuquajtura (Scuola del diritto libero) Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml 36

Sipas peumlrfaqeumlsuesve teuml keumlsaj shkolle e drejta eumlshteuml e mbushur me boshlleumlqe pra edhe me raste teuml paparashikuara prej ligjit pasi ato nuk janeuml teuml parashikuara nga vepra rregulluese e ligjveumlneumlsit Keumlta autoreuml duke u nisur nga kjo konsiderateuml peumlrpiqen teuml gjejneuml njeuml zgjidhje bazuar neuml veprimtarineuml e gjyqtarit i cili hamendeumlsohet teuml marreuml njeuml funksion krijues ose tipikisht ligjveumlneumls peumlr teuml mbushur boshlleumlkun e mundsheumlm

Faktikisht kjo Shkolleuml mbronte ideneuml se krahas normave me burim legjislativ kishte edhe norma jashteumlligjore (ose ekstralegjislative) peumlr teuml cilat gjyqtari kishte peumlr detyreuml neuml momentin e dheumlnies seuml gjykimit prej tij peumlr trsquoi peumlrcaktuar dhe peumlr trsquoi zbatuar neuml rast se teksti legjislativ rezultonte teuml ishte jo neuml peumlrputhje me keumlrkesat konkrete teuml rastit neuml fjaleuml

Neuml keumlteuml perspektiveuml nga gjyqtari nuk keumlrkohet veteumlm pushteti peumlr teuml keumlrkuar lirisht teuml drejteumln por edhe peumlr teuml shqyrtuar mundeumlsineuml qeuml neuml arsyetimin e tij teuml peumlrfshihen si burime normative edhe fakte qeuml teoriteuml pozitiviste dhe formaliste i konsideronin si jo normative dhe kjo konsiderohej si njeuml detyreuml e organit gjykues i cili ka peumlr detyreuml teuml japeuml realisht drejteumlsineuml (e neumlnkuptuar ajo si neuml realitetin konkret teuml rastit neuml fjaleuml)

E Drejta e Lireuml e lindur neuml njeuml shoqeumlri dhe e kapur nga afteumlsia e gjyqtarit dhe e shenjteumlruar prej tij neuml vendimin gjyqeumlsor vendoset praneuml seuml drejteumls pozitive duke marreuml keumlsisoj detyreumln peumlr teuml mbushur boshlleumlqet e pashmangshme teuml keumlsaj teuml drejte kur kjo e fundit shfaqet si e papeumlrshtatshme peumlr teuml garantuar njeuml mjet teuml sigurt peumlr zgjidhjen e konfliktit

Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml e quajtur edhe si Leumlvizja e seuml Drejteumls seuml Lireuml peumlr faktin se me teuml keumlrkohej teuml emeumlrtohej jo veteumlm njeuml grup i mireumlpeumlrcaktuar studiuesish por edhe njeuml prirje e cila do teuml zhvillohej neuml forma nga meuml teuml ndryshmet e teuml larmishmet mes teuml cilave vlen teuml peumlrmendet e ashtuquajtura jurisprudenceuml e interesave dhe e ashtuquajtura jurisprudenceuml sociologjike qeuml do teuml karakterizonin gjateuml periudheumls qeuml shkon nga fundi i shekullit teuml XIX deri neuml fillim teuml shekullit XX sektoreuml teuml ndrysheumlm kulturoreuml nga arti deri tek feja teuml cileumlt kishin peumlr emeumlrues teuml peumlrbashkeumlt synimin peumlr trsquoiu kundeumlrveumlneuml traditeumls dhe konformizmit qeuml rridhte prej saj37

Neuml kontrast teuml hapur dhe kundeumlrshti ideologjike me pozitivizmin juridik Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml mbeumlshteste nga njeumlra aneuml ideneuml se e drejta nuk peumlrputhet veteumlm me ligjeumlrimin formal teuml shtetit e peumlr rrjedhojeuml ajo mohon ekzistenceumln e njeuml rregullimi juridik teuml ploteuml Autoreumlt e keumlsaj shkolle niseshin faktikisht nga konstatimi (i hidhur por i qarteuml) se neuml ccedilfareumldo lloj rregullimi juridik edhe pse ai mund teuml keumlrkohet teuml paraqitet si i ploteuml mbetet gjithnjeuml njeuml hapeumlsireuml e zbrazeumlt e cila duhet teuml mbushet nga vepra e juristit

36 Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml eumlshteuml njeuml leumlvizje juridike e seuml drejteumls seuml lireuml (Freirechtsbewegung) e lindur dhe e zhvilluar neuml Gjermani neuml fund teuml shekullit teuml XIX-teuml dhe neuml fillim teuml shekullit teuml XX-teuml por qeuml pati sukses edhe neuml vendet e tjera evropiane Kjo leumlvizje eumlshteuml quajtur ndryshe edhe giusliberismo dhe ndeumlr autoreumlt e saj meuml teuml meumldhenj ishin E Ehrlich F Geacuteny e H Kantorowicz 37 Peumlr njeuml analizeuml teuml termave teuml trajtuara shih Fasso G Storia della filosofm del diritto Ottocento e Novecento botim i zhornuar neuml 2015 collana Manuali Latereza nga Faralli C vepcit fq 188

23

Mireumlnjohje Kjo eumlshteuml pjesa meuml e veumlshtireuml por e ndiej qeuml duhet ta shkruaj Ccedildo punim shkencor i keumltij niveli pavareumlsisht se paraqitet si krijim individual eumlshteuml e pamundur teuml realizohet pa kontributin e personave meuml teuml afeumlrt neuml aspektin profesional dhe familjar Ata kaneuml qeneuml mjaft teuml reumlndeumlsisheumlm dhe frymeumlzues peumlr mua dhe me keumlteuml rast dua trsquoi faleumlnderoj dhe trsquou jem mireumlnjoheumlse peumlrjeteuml Faleumlnderimi i pareuml i dedikohet mikes dhe udheumlheqeumlses sime PHD Arta Vorpsi peumlr keumlshillat e shumta disponibilitetin dhe durimin e treguar peumlr teuml realizuar njeuml punim sa meuml cileumlsor neuml peumlrmbajtje dhe formeuml Miken time Kalioneumln dhe gjitheuml miqteuml e mi qeuml me sugjerimet e tyre meuml kaneuml ndihmuar teuml rritem gjateuml keumltyre viteve Faleumlnderoj prindeumlrit e mi qeuml kaneuml qeneuml neuml jeteumln time profesionale dhe personale mbeumlshtetja ime meuml e mireuml duke meuml qeneuml bashkudheumltareuml neuml ccedildo hap teuml reumlndeumlsisheumlm timin Faleumlnderoj gjysmeumln time meuml teuml mireuml Giannin qeuml me entuziazmin e tij meuml inkurajon dhe frymeumlzon ccedildo diteuml teuml jeteumls sime Sot uneuml e di qeuml ata do teuml jeneuml shumeuml teuml lumtur Jua kushtoj Juve keumlteuml punim

3

Peumlrmbajtja

Abstrakt 6

I HYRJE 9

1 Nevoja peumlr keumlteuml studim 9

2 Objekti i studimit shkencor dhe metodologjia 12

3 Struktura 15

4 Literatura 16

Kapitulli I 17

Koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridik- qasje dhe kritika teorike 17

1 Lindja dhe zhvillimi historik i teoriseuml seuml ometimit ligjor 17

2 Kritikat e doktrinave teuml ndryshme 30

3 Probleme lidhur me ometimin dhe peumlrballja dialektike 36

4 Llojet e boshlleumlqeve 49

5 Konkluzione 53

Kapitulli II 57

Kushtetuta dhe raporti i saj me ometimin legjislativ 57

1 Kushtetuta dhe legjitimiteti i rendit juridik 57

2 Kushtetuta dhe mbrojtja e teuml drejtave themelore 62

3 Integriteti i rendit juridik dhe problemet e ometimit 66

4 Raporti i Kushtetuteumls me ometimi ligjor 71

5 Konkluzione 77

Kapitulli III 80

Drejteumlsia kushtetuese peumlrballeuml ometimit 80

1 Lindja e drejteumlsiseuml kushtetuese 80

2 Efekti i drejteumlsiseuml kushtetuese neuml mbrojtjen e teuml drejtave themelore 85

3 Ometimi ligjor si kusht teorik i kontrollit kushtetues aspektet formale dhe substanciale 91

4 Reagimi i gjykateumls kushtetuese ndaj formave teuml ndryshme teuml ometimit 97

5 Gjykata kushtetuese si ligjveumlneumls negativ pozitiv dhe i peumlrkohsheumlm 100

4

6 Konkluzione 117

Kapitulli IV 120

Ndeumlrveprimi i gjykatave kushtetuese me ligjveumlneumlsin peumlrballeuml ometimit 120

1 Efektet e kontrollit kushtetues ndaj ometimit 120

2 Eliminimi i boshlleumlkut 128

21 Pasojat pozitive dhe negative teuml boshlleumlqeve ligjore Eliminimi i boshlleumlqeve ligjore 128

22 Ndeumlrhyrja e gjykateumls kushtetuese neuml legjislacionin ekzistues (kushtetues dhe ligjor) neumlpeumlrmjet interpretimit 131

23 Jurisprudenca e Gjykateumls Kushtetuese shqiptare 138

24 Gjykatat kushtetuese si ploteumlsuese teuml ligjveumlneumlsit duke i ldquoshtuarrdquo rregulla teuml reja dispoziteumls legjislative ekzistuese kur i jep asaj njeuml kuptim teuml ri 151

25 Ndeumlrhyrja e Gjykatave kushtetuese neuml peumlrcaktimin e efekteve teuml ligjit 162

3 Doktrina self restraint e veteumlpeumlrmbajtjes gjyqeumlsore kundeumlr asaj teuml aktivizimit gjyqeumlsor 163

4 Efektet e vendimeve teuml Gjykateumls Kushtetuese 165

41 Shtyrja e efekteve teuml vendimeve teuml gjykatave kushtetuese 165

42 Efektet prapavepruese ose jo prapavepruese teuml vendimeve teuml saj 174

5 Probleme teuml deformimit teuml funksionit interpretativ teuml gjykateumls kushtetuese 181

6 Dheumlnia nga gjykata kushtetuese e rekomandimeve detyruese ose jodetyruese peumlr ligjveumlneumlsin 185

7 Dheumlnia nga gjykata kushtetuese e urdheumlzimeve dhe orientimeve peumlr ligjveumlneumlsin 187

8 Konkluzione 190

Kapitulli V 1933

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 1933

BIBLIOGRAFIA 2110

5

Abstrakt Cilado qofteuml dija dhe largpameumlsia e ligjveumlneumlsit eumlshteuml e pamundur qeuml ligji teuml parashikojeuml dhe teuml rregullojeuml teuml gjitha rastet qeuml mund teuml shfaqen neuml praktikeuml keumlshtu qeuml pa dyshim mund teuml themi se normat e shprehura nga ligji nuk mund teuml mjaftojneuml peumlr teuml rregulluar ccedildo lloj raporti teuml jeteumls Ndoneumlse ligji rregullon marreumldheumlnie teuml llojeve teuml ndryshme jeta gjithmoneuml ofron njeuml diversitet edhe meuml teuml madh ndaj do teuml ishte e pamundur teuml krijoheshin rregulla sjelljeje qeuml do teuml peumlrfshinin teuml gjitheuml larmineuml e sjelljeve njereumlzore neuml teuml gjitha rrethanat e ofruara nga jeta Peumlr rrjedhojeuml hereumlt a voneuml ligji nuk arrin teuml rregullojeuml njeuml marreumldheumlnie teuml caktuar qeuml neuml fakt duhet teuml rregullohej ligjeumlrisht ndash dhe ky eumlshteuml pikeumlrisht ometimi legjislativ Ky punim ka si qeumlllim qeuml teuml paraqeseuml njeuml tablo teuml peumlrgjithshme neuml lidhje me kontrollin kushtetues teuml ometimit legjislativ detyrimet qeuml i lindin pushtetit ligjveumlneumls peumlr ploteumlsimin e tij si dhe evoluimin e jurisprudenceumls kushtetuese neuml shqyrtimin e tij Jurisprudenca e gjykatave kushtetuese teuml vendeve teuml Europeumls i kushton njeuml reumlndeumlsi mjaft teuml madhe peumlrkufizimeve teuml boshlleumlqeve ligjore duke u orientuar drejt ndeumlrveprimit teuml institucioneve shteteumlrore kompetencave dhe detyrimeve teuml tyre veccedilaneumlrisht teuml detyrimeve qeuml parashikohen nga Kushtetuta zbatimi jo i duhur i teuml cilave prezumon shfaqjen e ometimit legjislativ Fusha E Drejta kushtetuese Fjaleumlt kyccedile Kushtetuta funksioni ligjveumlneumls ometim legjislativ boshlleumlk ligjor kontrolli kushtetues Gjykata Kushtetuese interpretimi i ligjit dhe i Kushtetuteumls

6

Abstract Despite the legislator`s knowledge and vision it is impossible for the law to foresee and regulate all the situations that may arise in practice so it can be said without any doubt that the law provisions cannot suffice to regulate every kind or type of life relations Although the law regulates relations of different kind life always offers a even greater diversity so it would be impossible to create rules of behavior that could comprise all the diversity of human behaviors in all the circumstances provided by life As a consequence sooner or later the law fails to regulate a certain relation that had to be regulated by legal norms - and this is the legislative omission This study aims to present a general overview on the constitutional control of the legislative omission the obligations that arise to the legislative power for proper filling of legal gaps and the evolution of the constitutional jurisprudence in its investigation The jurisprudence of the constitutional courts of the European countries pays a great importance to the definition of legal gaps being oriented through the interaction of state institutions the latest competences and obligations particularly to those obligations provided by the Constitution the improper implementation of which presumes the appearance of legislative omission Field Constitutional Law Key terms Constitution legislative function legislative obstruction legal vacuum constitutional control Constitutional Court interpretation of the law and the Constitution

7

Terminologjia ometim boshlleumlk ometim ligjor ometim legjislativ natur de sache natyra e ccedileumlshtjes Analogia legis interpretimi me analogji Contra legem kundeumlr ligjit De iure condendo sipas normeumls qeuml do teuml miratohet De iure condito sipas normeumls neuml fuqi De lege ferenda ligji i seuml ardhmes De lege lata ligji i seuml tashmes Equitagrave barazi Equitas parimi i seuml drejteumls qeuml gjyqtari vendos sipas asaj qeuml eumlshteuml e drejteuml Ex nihilo krijon diccedilka teuml re nga asgjeuml Extra legem jashteuml parashikimeve ligjore Extra ordiner jashteuml teuml zakonshmes Horror vacui frikeuml nga hapeumlsirat boshe In malam partem neuml kuptim negativ Intra legem brenda ligjit Iura e drejta materiale Ius honorarium neuml Romeumln e lashteuml ndash ligji i hartuar nga magjistrateumlt supremeuml Ius praetorium ligji i hartuar nga pretoreumlt peumlr teuml korrigjuar teuml drejteumln civile Leges e drejta pozitive Lex ligji Magis ut valeat teuml keteuml meuml tepeumlr efekt Modus operandi meumlnyra e teuml vepruarit Non facere mosveprim Nullum crimen sine lege nuk ka krim pa ligj Prius logico logjikeuml primare Ratio legis qeumlllimi i ligjit Ratio scripta arsyeja e shkruar Stare decisis trsquoi peumlrmbahesh precedentit Summa diviso ndarja neuml kategori e seuml drejteumls summa iniuria maksimumi i padrejteumlsive in itinere neuml zhvillim Zone franche hapeumlsira boshe Die rechtliche Gewalt pushteti gjyqeumlsor Freies rescht e drejta e lireuml Grundgesetz ligji themelor Grundnorm ligji themelor Nathur der sache natyra e ccedileumlshtjes Rechtsleerer Raum teoria e hapeumlsireumls boshe teuml seuml drejteumls juridike Zusammenbang Gewalt eumlshteuml njeuml semantikeuml komplekse - ldquopushtetrdquo ldquoforceumlrdquo

8

I HYRJE

1 Nevoja peumlr keumlteuml studim

Ideja nga duhet nisur ky studim eumlshteuml qeuml neumlse natyra nuk e peumllqen boshlleumlkun shoqeumlriseuml njereumlzore nuk i peumllqen boshlleumlku legjislativ Ndonjeumlhereuml shfuqizimi i njeuml akti normativ eumlshteuml mjaft i thjeshteuml pasi nxjerr nga rendi juridik akte normative pa qeneuml e nevojshme qeuml trsquoi zeumlvendeumlsojeuml me njeuml rregullim tjeteumlr Eumlshteuml situata kur nuk ekziston meuml nevoja peumlr njeuml rregullim Megjithateuml neuml shumiceumln e rasteve ligjet janeuml pasuese Nga momenti i daljes nga rendi juridik i njeuml akti dhe atij teuml hyrjes neuml fuqi teuml njeuml akti tjeteumlr kalon njeuml interval kohe periudheuml gjateuml seuml cileumls gjendemi para njeuml boshlleumlku ligjor Boshlleumlqe teuml tilla sjellin anarki Marreumldheumlniet shoqeumlrore i shpeumltojneuml kontrollit teuml ligjit duke pasur mundeumlsineuml teuml zhvillohen neuml meumlnyreuml kaotike neuml njeuml sens teuml kundeumlrt me interesat e shoqeumlriseuml Kjo eumlshteuml arsyeja pse boshlleumlku duhet teuml shmanget1

ldquoMe miratimin e normave teuml reja ligjore synohet teuml meumlnjanohet boshlleumlku ligjor teuml zeumlvendeumlsohen rregulla ekzistuese teuml ploteumlsohen ose ndryshohenrdquo dhe neuml rastin e shfuqizimit teuml njeuml akti normativ dhe zeumlvendeumlsimit teuml tij me njeuml tjeteumlr ldquokeumlto dy momente keumlrkohet teuml jeneuml neuml harmoni peumlr trsquou shmangur mundeumlsia e krijimit teuml antinomive ose teuml boshlleumlqeve legjislative teuml diktuara nga hendeku mes hyrjes dhe daljes nga fuqia e dy akteve normativerdquo2

Shpesh eumlshteuml folur mbi ideneuml se ligji eumlshteuml i vetmi mjet qeuml mund teuml rregullojeuml marreumldheumlniet shoqeumlrore dhe se kur kjo marreumldheumlnie nuk eumlshteuml e rregulluar nga e drejta ateumlhereuml mbizoteumlron ldquorreumlmujardquo Veteumlm e drejta eumlshteuml neuml gjendje teuml garantojeuml kontrollin e shoqeumlriseuml dhe njeuml bashkeumljeteseuml paqeumlsore midis njereumlzve Neumlse mbajmeuml parasysh se burimi i veteumlm i rendit eumlshteuml ligji ateumlhereuml eumlshteuml e pashmangshme teuml mos hamendeumlsohet se sipas keumlsaj teorie realiteti nuk ka njeuml struktureuml teuml tijeumln3

Peumlr rrjedhojeuml njeuml veumlshtrim i tilleuml mbi teuml drejteumln peumlrcjell ideneuml sipas seuml cileumls eumlshteuml absolutisht e domosdoshme teuml parashikohet dhe teuml rregullohet ccedildo gjeuml me synimin e garantimit teuml rendit shoqeumlror Lind keumlsisoj ideja se sistemi juridik mund teuml konsiderohet i ploteuml ose jo me boshlleumlqe veteumlm kur ai eumlshteuml neuml gjendje trsquou japeuml zgjidhje teuml gjitha marreumldheumlnieve qeuml lindin natyrsheumlm e neuml meumlnyreuml teuml peumlrditshme neuml jeteumln reale dhe peumlr pasojeuml teuml jeteuml neuml gjendje teuml largojeuml peumlrfundimisht frikeumln qeuml krijon gjendja natyrore

Peumlr keumlteuml arsye rrugeumltimi yneuml do teuml vijojeuml me vlereumlsimin se mbi bazeumln e cilave termave mund teuml thuhet se sistemi juridik aktual fryt i pozicioneve formaliste dhe pozitiviste teuml shkenceumls juridike mund teuml arrijeuml neuml objektivin e paracaktuar ose anasjelltas neumlse neuml keumlteuml veumlshtrim shfaqen kufizime qeuml mund teuml deumlmtojneuml keumlto rezultate neumlse sistemi eumlshteuml me teuml veumlrteteuml i ploteuml neumlse sistemi

1 Z D Van Introduction in formal legistics Legislative tecnique Oscar Print Publishing House 1996 fq Problems of legjislative omission in constitutional jurisprudence Vilnius 2009 Editor Prof DR Jarasiunas E Report of the Cosntituional Court of Rumania fq 744 2 Vida I Formal legistic Introducion in the legjislative procedure and tecnique 2nd Editon revised and supplemented Lumina Lex Publishin House Bucharest 2006 fq 184-193 Problems of legjislative omission in constitutional jurisprudence Vilnius 2009 Editor Prof DR Jarasiunas E Report of the Cosntituional Court of Rumania fq 744 3 Guastini R Le fonti del diritto e lrsquointerpretazione Giufre Editore Milano 1993

9

juridik si teumlreumlsi normash teuml peumlrgjithshme dhe abstrakte me teknikalitetin e tij arrin teuml rregullojeuml ccedildo lloj fakti qeuml i neumlnshtrohet shqyrtimit teuml tij neumlse shkenca juridike moderne i ka arritur ose jo rezultatet qeuml i ka paracaktuar vetes dhe peumlr pasojeuml neumlse duhet teuml mbeumlrrijmeuml neuml konkluzionin se nuk ka fakt qeuml teuml mos gjejeuml neuml sistemin normativ njeuml rregullim dhe njeuml peumlrfaqeumlsim koherent

Duke pasur parasysh konceptin e ldquofaktitrdquo qeuml nuk gjen rregullim dhe peumlr pasojeuml mund teuml neumlnkuptohet si njeuml boshlleumlk i pasteumlr i ligjit (rregullimit ligjor) ose neuml teuml kundeumlrt neuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe teuml zgjeruar si mungeseuml e seuml drejteumls eumlshteuml e pashmangshme teuml mos e kthejmeuml veumlmendjen toneuml neuml ateuml qeuml na kujton neuml sistemin toneuml njeuml peumlrkufizim i tilleuml ose meuml sakteuml neuml mangeumlsiteuml dhe problemet interpretative qeuml boshlleumlqet e sistemit juridik propozojneuml neuml peumlrvojeumln juridike neuml peumlrpjekjen peumlr teuml riparuarmbyllur keumlteuml hapeumlsireumlboshlleumlk qeuml shkenca juridike moderne duket se ka futur mes faktit dhe rregullimit teuml tij

Neuml keumlteuml drejtim ne duhet teuml mbajmeuml parasysh njeuml konsiderateuml teuml thjeshteuml Faktin se eumlshteuml veumlrtet diccedilka e paimagjinueshme qeuml njeuml sistem legjislativ teuml jeteuml absolutisht i ploteuml Neuml keumlteuml kuadeumlr eumlshteuml e nevojshme teuml pranojmeuml qeuml kodifikimi neuml veccedilanti dhe veprimtaria legjislative neuml peumlrgjitheumlsi janeuml pashmangshmeumlrisht teuml kufizuara Ato kristalizojneuml njeuml realitet por pikeumlrisht neuml ccedilastin kur ato e beumljneuml njeuml gjeuml teuml tilleuml ato rezultojneuml teuml pamjaftueshme ndaj zhvillimeve teuml jeteumls seuml peumlrditshme e cila veuml gjithnjeuml peumlrpara nesh situata nga meuml teuml rejat e peumlr rrjedhojeuml teuml paparashikueshme nga rregullat e kodifikuara

Kontrolli i kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml temeuml qeuml kalon marreumldheumlniet midis pushteteve (Parlament gjyqtar dhe gjykateuml kushtetuese) dhe neuml teuml njeumljteumln koheuml futet neuml problematikeumln e efektivitetit dhe garancive kushtetuese teuml teuml drejtave

Neuml demokraciteuml evropiane teuml pas Lufteumls seuml Dyteuml boteumlrore ky profil i drejteumlsiseuml kushtetuese neuml fakt eumlshteuml i lidhur ngushteuml si me dinamikat qeuml i peumlrkasin evoluimit teuml marreumldheumlnieve midis pushteteve ashtu edhe me formulat e miratuara peumlr teuml garantuar ploteumlsisht teuml drejtat e kodifikuara nga kushtetutat e ngurta qeuml kaneuml ngritur sfida neuml lidhje me objektivat e transformimeve shoqeumlrore Realizimi i keumltyre objektivave keumlrkon impenjimin e teuml gjitheuml pushteteve duke nisur nga ai legjislativ peumlr teuml krijuar kushtet peumlr teuml garantuar efektivitetin e teuml drejtave ekonomike dhe sociale

Neuml eksperienceumln kushtetuese evropiane qeuml formalizohet neuml vitet rsquo50 teuml shekullit teuml kaluar sipas modelit kelsenian teuml garanciseuml (dhe jo politike) teuml kushtetutave teuml ngurta qeuml pranojneuml kontrollin mbi parlamentin ldquosovranrdquo dhe legjitimimin ldquokushtetuesrdquo sipas njeuml rendi hierarkik shfaqet i paevituesheumlm njeuml reflektim mbi shtrirjen e rolit teuml gjykatave kushtetuese neuml ldquokrijiminrdquo e seuml drejteumls peumlr meuml tepeumlr kur legjislatori teumlrhiqet nga peumlrgjegjeumlsiteuml e tij dhe insiston peumlr teuml mos realizuar parimet dhe garanciteuml e shkruara neuml njeuml kushtetuteuml teuml ngurteuml Premisa qeuml duhet teuml kemi parasysh eumlshteuml peumlrcaktimi i kufijve qeuml u vihen gjyqtareumlve kushtetues qeuml nisin nga respektimi i zgjedhjeve ldquodiskrecionalerdquo teuml legjislatorit parim i cili i jep formeuml dhe substanceuml ekuilibrit midis pushteteve kushtetutshmeumlrisht teuml peumlrcaktuar

10

ldquoMoszgjedhjardquo e legjislatorit nuk mund teuml tolerohet kur nga ky qeumlndrim rrjedh mungesa e realizimit teuml parimeve kushtetuese teuml krijuara peumlr teuml zgjatur neuml koheuml dhe peumlr teuml garantuar meumlnyreumln e implementimit neuml teuml ardhmen teuml normave kushtetuese

Krijimi i parimeve objektive qeuml veumlrtiten rreth aspirateumls peumlr teuml garantuar premtimet e shtetit social dhe nevoja peumlr teuml garantuar nga ana e teuml gjitha pushteteve ldquosovranitetin e Kushtetuteumlsrdquo janeuml arsyet e rrugeumltimit kompleks qeuml impenjon gjyqtareumlt kushtetues qeuml teuml gjejneuml njeuml pikeuml ekuilibri me kufizimin ldquopeumlr teuml krijuarrdquo (procesi interpretues) qeuml teuml mos tejkalojneuml kompetencat duke ldquopushtuarrdquo prerogativat e legjislatorit

Peumlrfshirja e parametrave kushtetues peumlr teuml hequr pengesat qeuml pengojneuml realizimin jo veteumlm teuml teuml drejtave dhe lirive klasike por edhe realizimin e teuml drejtave sociale veuml para njeuml prove teuml veumlshtireuml sistemin e drejteumlsiseuml kushtetuese qeuml ka neuml kodin e tij gjenetik liberal mbrojtjen ndaj arbitraritetit teuml pushteteve Neuml sajeuml teuml keumltij tensioni teuml paevituesheumlm zhvillohen pasazhet jurisprudenciale qeuml i shohin gjyqtareumlt kushtetues si protagonisteuml neuml keumlrkim teuml vazhduesheumlm teuml njeuml ekuilibri i cili mund teuml sigurojeuml superimin e boshlleumlqeve ligjore qeuml pengojneuml zhvillimin e garancive kushtetuese

Tema e boshlleumlqeve teuml rendit juridik i ka dheumlneuml jeteuml njeuml debati teuml ndezur neuml gjirin e doktrineumls juris-filozofike debat qeuml ndoneumlse e gjen origjineumln e tij historike neuml epokeumln e kodifikimit do teuml sheumlrbente si pararendeumls i njeuml aktualiteti teuml turbullt ku gjithsesi nuk mund teuml thuhet se zgjidhja e tij eumlshteuml gjetur peumlrfundimisht Kjo analizeuml ka si qeumlllim pareumlsor teuml nxjerreuml neuml pah reumlndeumlsineuml dhe aktualitetin e problemit qeuml lidhet me nevojeumln qeuml ka gjyqtari peumlr ius dicere teuml ldquothoteuml teuml drejteumlnrdquo neuml ccedildo mosmarreumlveshje qeuml duhet teuml shqyrtojeuml duke njohur mjetet qeuml rendi juridik i veuml neuml dispozicion duke ruajtur ekuilibrin e duhur dhe korrekt teuml raporteve thelbeumlsore qeuml i neumlnshtrohen vlereumlsimit teuml tij

Problemet e boshlleumlqeve ligjore analizohen neuml doktrineumln shkencore teuml vendeve teuml ndryshme dhe impakti i keumlsaj doktrine ndihet neuml jurisprudenceumln kushtetuese neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr Literatura ligjore e vendeve teuml ndryshme paraqet peumlrkufizime teuml ndryshme teuml boshlleumlkut ligjor Shumeumlllojshmeumlria e keumltyre peumlrcaktimeve lidhet me konceptet e ndryshme teuml tij Kjo gjithashtu peumlrcakton mundeumlsineuml e klasifikimit teuml boshlleumlqeve teuml ndryshme ligjore Neuml vlereumlsimin e shumeumlllojshmeumlriseuml seuml terminologjiseuml seuml peumlrdorur klasifikimi i boshlleumlkut si ldquoboshlleumlkrdquo ldquoometimrdquo apo ldquorregullim me mangeumlsirdquo eumlshteuml rrjedhojeuml e koncepteve teuml ndryshme qeuml kaneuml autoreuml teuml ndrysheumlm

Boshlleumlqet ligjore konceptohen shpesh si njeuml anormalitet i sistemit ligjor Shumica e gjykatave kushtetuese theksojneuml se neuml doktrineumln ligjore shkencore mbizoteumlron ideja se neuml praktikeumln ligjore teuml gjitha boshlleumlqet ligjore shkaktojneuml probleme ligjore teuml karaktereve teuml ndryshme teuml cilave u duhet dheumlneuml zgjidhje Gjykatat kushtetuese shohin si teuml reumlndeumlsishme ato meumlnyra zgjidhjeje teuml problemeve teuml boshlleumlqeve ligjore teuml cilat neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr lidhen me ushtrimin e funksioneve teuml tyre si institucione teuml kontrollit kushtetues dometheumlneuml si veprojneuml gjykatat kushtetuese gjateuml eliminimit teuml boshlleumlqeve ligjore dheose gjateuml krijimit teuml parakushteve peumlr njeuml eliminim teuml tilleuml

11

2 Objekti i studimit shkencor dhe metodologjia

Ky studim ka peumlr objekt trajtimin e ometimit legjislativ kontrollin kushtetues teuml tij si dhe detyrimet qeuml i lindin pushtetit ligjveumlneumls peumlr ploteumlsimin e ometimit legjislativ Gjateuml keumltij punimi do teuml peumlrpiqem trsquou peumlrgjigjem pyetjeve duke peumlrshkruar teoriteuml e autoreumlve teuml ndrysheumlm dhe qeumlndrimet e gjykatave kushtetuese neumlse ekzistojneuml boshlleumlqet neuml rendin juridik neumlse ky eumlshteuml i ploteuml ose jo si dhe peumlr teuml kuptuar se neuml ccedilrsquokushte rendi juridik modern peumlrcakton dhe nxjerr faktin nga e drejta A eumlshteuml aq i pasur ligji peumlr teuml veteumlrregulluar pamjaftueshmeumlrineuml e tij Si ka evoluar jurisprudenca kushtetuese neuml shqyrtimin e ometimit legjislativ Cilat janeuml metodat dhe mjetet qeuml veumlrehen neuml jurisprudenceumln kushtetuese peumlr ploteumlsimin e boshlleumlkut A eumlshteuml e drejteuml qeuml gjykata kushtetuese neuml sajeuml teuml kontrollit kushtetues qeuml ajo ushtron ndaj ligjeve dhe akteve me fuqineuml e ligjit teuml kontrollojeuml sjelljet ometive teuml pushtetit politik peumlrballeuml realizimit teuml mbrojtjes dhe garantimit teuml lirive themelore dhe teuml drejtave teuml individit veccedilaneumlrisht neuml njeuml dimension politiko-ekonomik teuml dominuar nga globalizimi qeuml sjelleuml njeuml ridimensionim teuml vendimit politik mbi zgjedhjet ekonomike duke humbur unitetin e rendit juridik

Punimi peumlrqendrohet kryesisht neuml trajtimin teorik e doktrinar teuml keumltij problemi por edhe neuml analizeumln jurisprudenciale kushtetuese Analiza eumlshteuml ndalur neuml institucionin qeuml jep drejteumlsi kushtetuese gjykateumln kushtetuese veccedilaneumlrisht neuml kontrollin e kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ Paraqitja e veccedilorive teuml ometimit legjislativ ka qeneuml njeuml tjeteumlr qeumlllim i keumltij studimi duke u ndalur veccedilaneumlrisht neuml karakteristikat e keumltij shqyrtimi kriteret qeuml e peumlrcaktojneuml ateuml si dhe mjetet e teknikeumls legjislative qeuml peumlrdoren nga gjykata kushtetuese kur keumlrkohet shmangia e tij

Synimi i analizeumls neuml keumlteuml studim nuk eumlshteuml arritja neuml konkluzione peumlrfundimtare lidhur me pyetjet e shtruara meuml lart por peumlrpjekja peumlr teuml evidentuar qeumlndrimet dhe standardet e zhvilluara nga jurisprudenca kushtetuese neuml lidhje me ometimin duke kaluar neuml njeuml analizeuml krahasuese qeuml do teuml nxjerreuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese teuml cilat mendoj se do teuml kishin vlereuml qofteuml edhe neumlse sillnin neuml mendje problematikeumln argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimin ndeumlrmjet tyre

Doktrina kushtetuese hartimi i akteve ligjore dhe jurisprudenca kushtetuese sheumlrbejneuml si tri nivele peumlr studimin e problemit Studimi i gjitheuml keumltyre elementeumlve eumlshteuml shumeuml i reumlndeumlsisheumlm pasi ata janeuml teuml gjitheuml konkurrues ploteumlsues dhe lehteumlsojneuml kuptimin e njeumlri-tjetrit As autoreumlt e teksteve kushtetuese subjektet e tjera ligjbeumlreumlse dhe as gjyqtareumlt kushtetues nuk mund teuml mos ndikohen nga koncepti i boshlleumlqeve ligjore i formuluar neuml doktrineuml Cileumlsia e akteve ligjore peumlrcaktohet nga njeuml seumlreuml faktoreumlsh praktika e gjykatave kushtetuese neuml shqyrtimin dhe vlereumlsimin e ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml pjeseuml e reumlndeumlsishme e realitetit ligjor qeuml i jep formeumln peumlrfundimtare ligjit si fenomen

Marreumldheumlniet jeteumlsore kur shqyrtohen me kujdes dhe analizohen imteumlsisht neuml teuml gjitha elementet e tyre midis teuml cilave ka njeuml reumlndeumlsi teuml veccedilanteuml qeumlllimi nevojat ekonomike dhe sociale dhe interesat e paleumlve qeuml janeuml neuml lojeuml zbulojneuml veteuml me arsyen njereumlzore normeumln e duhur peumlr rregullimin e tyre

12

Problemi nuk qeumlndron kur themi se e drejta pozitive ka boshlleumlqe sepse ky pohim eumlshteuml tepeumlr i zakonsheumlm E reumlndeumlsishme eumlshteuml teuml kuptojmeuml se si keumlto boshlleumlqe mund teuml shmangen Problemi i njeuml rendi juridik teuml paploteuml eumlshteuml pikeumlrisht ai i paafteumlsiseuml seuml normeumls juridike peumlr teuml rregulluar rastin konkret paafteumlsi e natyrshme neuml abstraksionin e saj e krijuar peumlr trsquou rregulluar jeteumln normave teuml saj qeuml janeuml prej koheumlsh teuml pazbatueshme Dhe pikeumlrisht keumltu lind reumlndeumlsia e ndeumlrhyrjes interpretuese Juridikisht interpretimi eumlshteuml njeuml meumlnyreuml e thjeshteuml deklarative dhe ploteumlsisht e afteuml trsquoi japeuml njeuml zgjidhje njeuml rasti ccedilfareumldo juridik dhe pikeumlrisht ai qeuml shfaqet si njeuml interpretim i thjeshteuml eumlshteuml neuml thelb krijim qeuml rendi juridik edhe pse abstrakt e arrin neuml zbatim teuml normave teuml tij Ajo qeuml duket si paafteumlsi organike e rendit juridik eumlshteuml rregulluar neumlpeumlrmjet puneumls krijuese dhe interpretuese qeuml peumlrshtat neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme rastin konkret me ligjin abstrakt

Doktrina shkencore mbizoteumlruese e shumeuml vendeve evropiane pranon ekzistenceumln e boshlleumlqeve ligjore si dhe ekzistenceumln e peumlrkufizimeve teuml ndryshme peumlr to Larmia e peumlrkufizimeve lidhet me konceptet e ndryshme qeuml ekzistojneuml peumlr boshlleumlqet ligjore Diversiteti i qeumlndrimeve ndaj boshlleumlqeve ligjore ka peumlrcaktuar edhe njeuml gameuml teuml gjereuml teuml kritereve peumlr klasifikimin e tyre

Qeumlllimi i keumltij punimi eumlshteuml teuml thellohemi meuml tej neuml drejtim teuml problemit teuml karakterit teuml ploteuml ose teuml paploteuml teuml sistemit juridik si dhe teuml shohim neumlse ky sistem mund teuml konsiderohet ose jo me mangeumlsi Sikurse do teuml shohim ky problem geumlrshetohet pashmangshmeumlrisht dhe ka mjaft pika prereumlse me problemin e interpretimit teuml ligjit sepse veteumlm pasi teuml kemi keumlrkuar kuptimin e normeumls dhe zbatimin optimal teuml saj do teuml jeteuml e mundur teuml kuptojmeuml se ndonjeumlhereuml (peumlr teuml mos theumlneuml shpesh) njeuml operacion i tilleuml nuk shpie neuml ndonjeuml rezultat teuml keumlnaqsheumlm duke nxjerreuml keumlsisoj neuml pah faktin e mangeumlsive teuml pashmangshme teuml sistemit toneuml juridik

Shqyrtimi i ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml prej kontrolleve qeuml mund teuml kryhen nga gjykata kushtetuese Neuml situateumln kur kushtetuta a ligji i japin neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml gjykateumls kushtetuese teuml drejteumln e shqyrtimit teuml ometimit legjislativ gjykata peumlrballet veccedilse me detyreumln e zbatimit neuml meumlnyreumln e duhur teuml keumltij detyrimi Neuml rastet kur njeuml dispoziteuml e tilleuml direkte mungon duhet teuml vendoset neumlse gjykata kushtetuese mundet ose jo teuml iniciojeuml shqyrtimin e kushtetutshmeumlriseuml seuml boshlleumlqeve ligjore Peumlrgjigjet neuml keumlteuml rast janeuml teuml ndryshme Kjo nuk do teuml thoteuml se disa prej tyre janeuml teuml drejta dhe teuml tjerat teuml gabuara Veteuml sistemi kushtetues e drejta qeuml i njihet gjykateumls kushtetuese doktrina shkencore qeuml mbizoteumlron neuml njeuml vend si dhe faktoreuml teuml tjereuml teuml ngjasheumlm mund teuml peumlrcaktojneuml qeumlndrimin e gjykateumls kushtetuese lidhur me mundeumlsineuml e shqyrtimit teuml boshlleumlkut ligjor Seuml fundi edhe neumlse konkludohet se gjykata kushtetuese e ka autoritetin peumlr teuml shqyrtuar dhe vlereumlsuar ometimin legjislativ do teuml mbetet gjithmoneuml problemi i metodeumls seuml ushtruar peumlr kontrollin shtrirja e tij shpallja e vendimeve dhe zbatimi i tyre Edhe peumlr keumlteuml rast peumlrgjigjet janeuml teuml ndryshme Gjykata kushtetuese peumlrdor shumeuml instrumente ligjore Shqyrtimi i ometimit legjislativ eumlshteuml veteumlm njeumlri prej tyre Vlera e keumltij kontrolli evidentohet neumlpeumlrmjet shkalleumls me teuml cileumln ai lehteumlson garantimin e detyrimeve kushtetuese neuml sistemin ligjor

Karakteristikat e shqyrtimit vlereumlsimit dhe formulimit teuml vendimit kushtetues qeuml ka teuml beumljeuml me ometimin legjislativ nga gjykatat kushtetuese teuml vendeve teuml ndryshme neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr lidhen me detyrimet e ligjveumlneumlsit teuml formuluara keumlto neuml meumlnyra teuml ndryshme ku antikushtetutshmeumlria e boshlleumlkut ligjor theksohet neuml ccedileumlshtjet e drejteumlsiseuml kushtetuese Sigurisht jo gjithmoneuml ligjveumlneumlsi apo subjektet e tjera ligjbeumlreumlse reagojneuml neuml koheuml ndaj vendimeve teuml tilla

13

ndaj pasojat e vendimeve teuml Gjykateumls Kushtetuese neuml lidhje me ometimin legjislativ si dhe detyrat qeuml ngrihen para ligjveumlneumlsit por dhe detyrimet qeuml lindin edhe peumlr subjekte teuml tjera do teuml jeneuml njeuml tjeteumlr ccedileumlshtje qeuml do teuml synoj teuml trajtoj gjateuml keumltij punimi

Studimet krahasuese nxjerrin gjithmoneuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese Ndodh qeuml elemente karakteristike teuml praktikeumls seuml njeuml gjykate kushtetuese beumlhen udheumlrreumlfyese peumlr gjykatat e tjera kushtetuese Zakonisht rezultatet pozitive veumlrehen kur aplikimi beumlhet duke marreuml parasysh sistemin kushtetues teuml secilit vend dhe jo duke beumlreuml thjesht transportimin mekanik teuml njeuml instituti Seuml fundi do teuml kishte vlereuml qofteuml edhe risjellja neuml mendje e problemit argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimi ndeumlrmjet tyre megjitheumlse qeumlndrimi i marreuml fillimisht mund teuml mos ndryshojeuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive dhe sfidave teuml mundshme vendosa teuml peumlrzgjedh keumlteuml temeuml interesante me qeumlllim arritjen e disa objektivave midis teuml cileumlve meuml kryesori eumlshteuml ai i fitimit teuml afteumlsive keumlrkuese teuml cilat do teuml beumljneuml teuml mundur zbatimin neuml meumlnyreuml teuml pavarur dhe kritike teuml gjetjeve dhe peumlr rrjedhojeuml prodhimin e njohurive teuml reja neuml fusheumln e peumlrzgjedhur Paraqitja e informacionit teuml peumlrditeumlsuar peumlr sa i peumlrket zhvillimeve teuml drejteumlsiseuml kushtetuese neuml Shqipeumlri teuml jurisprudenceumls kushtetuese teuml gjetjeve konkluzioneve dhe rekomandimeve peumlrkateumlse do teuml peumlrbeumljeuml shtyllat kryesore teuml keumltij punimi

Keumlrkimi i materialeve teuml ndryshme shkencore edhe neuml rrugeuml elektronike neumlpeumlrmjet hulumtimit teuml disa bibliotekave teuml njohura peumlr kapacitetet cileumlsore dhe voluminoze konsultimi i manualeve komentareumlve apo botimeve si dhe gjetja e artikujve shkencoreuml teuml publikuar qeuml kaneuml ofruar trajtim doktrinal apo jurisprudenceuml neuml lidhje me temeumln e peumlrzgjedhur i kaneuml sheumlrbyer qeumlllimit teuml temeumls seuml doktoratureumls Peumlr shkak teuml punimeve teuml pakta teuml autoreumlve shqiptareuml neuml keumlteuml drejtim si burim referimi alternativ kaneuml sheumlrbyer punimet meuml teuml fundit teuml autoreumlve teuml huaj studiues teuml seuml drejteumls Eumlshteuml konsultuar literatureuml shkencore e printuar dhe online

Punimi bazohet neuml metodeumln e keumlrkimit doktrinar neuml ekspozimin sistematik teuml rregullave parimeve dhe vlerave mbi teuml cilat eumlshteuml trajtuar ometimi legjislativ Faleuml keumlsaj metode janeuml shfryteumlzuar materialet keumlrkimore shkencore vendase dhe ndeumlrkombeumltare neuml keumlteuml fusheuml

Bazuar neuml metodeumln e keumlrkimit historik studimi ka peumlr qeumlllim teuml identifikojeuml sfondin historik neuml teuml cilin ka lindur dhe eumlshteuml trajtuar ometimi legjislativ duke vlereumlsuar ndikimet si dhe kritikat e autoreumlve teuml ndrysheumlm si dhe dhe analizeumln e tyre dhe parashikimin peumlr aq sa eumlshteuml e mundur teuml zhvillimeve neuml teuml ardhmen

Po ashtu ky punim eumlshteuml bazuar edhe neuml metodat empirike teuml keumlrkimit Neuml keumlteuml kuptim krahas analizeumls analitike dhe peumlrshkruese mbi vendimmarrjen konkrete teuml gjykateumls kushtetuese punimi pasqyron jurisprudenceumln kushtetuese llojet e vendimeve efektet e tyre burimet e seuml drejteumls jurisprudenceumln ndeumlrkombeumltare teknikat e interpretimit etj teuml gjitha neuml funksion teuml identifikimit teuml orientimeve dhe tendencave teuml shfaqura neuml jurisprudenceumln kushtetuese neuml trajtimin e ometimit legjislativ

Peumlr sa meuml sipeumlr eumlshteuml e dukshme se nevoja peumlr kombinimin e metodologjive teuml keumlrkimeve shkencore neuml fusheumln e seuml drejteumls tashmeuml peumlrbeumln domosdoshmeumlri Neuml keumlteuml kuptim punimi eumlshteuml

14

bazuar neuml njeuml kombinim teuml metodave teuml meumlsipeumlrme keumlrkimore me qeumlllim arritjen e rezultateve teuml besueshme teuml peumlrforcuara peumlrmes zbatimit teuml metodologjive teuml ndryshme

Analiza e ometimit legjislativ eumlshteuml njeuml sfideuml Neuml keumlteuml drejtim trajtimet teorike-doktrinare dhe vendimmarrjet kushtetuese neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje megjitheumlse teuml pakta neuml numeumlr meuml kaneuml sheumlrbyer si pikeuml shumeuml e reumlndeumlsishme referimi dhe akoma meuml tej si njeuml nxitje meuml shumeuml peumlr keumlteuml puneuml keumlrkimore shkencore qeuml teuml jeteuml sa meuml cileumlsore dhe teuml mund teuml sheumlrbejeuml si njeuml kontribut neuml fusheumln e drejteumlsiseuml kushtetuese duke nxjerreuml neuml pah vlerat qeuml ka gjykata kushtetuese

3 Struktura

Tema eumlshteuml e peumlrbeumlreuml nga peseuml kapituj

Neuml pjeseumln e pareuml paraqitet njeuml veumlshtrim i peumlrgjithsheumlm se si eumlshteuml trajtuar koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridike me qeumlllimin peumlr teuml kuptuar dhe sqaruar koncepte thelbeumlsore qeuml lidhen me keumlteuml ccedileumlshtje Sjellja neuml veumlmendje e qeumlndrimeve teuml autoreumlve teuml ndrysheumlm si atyre qeuml afirmuan dhe mbeumlshteteumln ploteumlsineuml e rendit juridik ose mungeseumln e boshlleumlqeve ashtu edhe atyre qeuml neuml teuml kundeumlrt mbeumlshteteumln neuml meumlnyreuml teuml qeumlndrueshme natyreumln e boshlleumlkut ka peumlr qeumlllim teuml ofrojeuml qasjet mbeumlshteteumlse ose kritike ndaj ometimit legjislativ teuml cilat karakterizuan neuml meumlnyreuml origjinale debatet doktrinare teuml koheumls

Neuml pjeseumln e dyteuml trajtohen rregullimet kushtetuese dhe jurisprudenca peumlrkateumlse lidhur me ometimin legjislativ Fillimisht trajtohet Kushtetuta dhe legjitimiteti i rendit juridik pastaj problemi i ometimit legjislativ i cili na sheumlrben peumlr teuml kuptuar mekanizimin e drejteumlsiseuml kushtetuese si instrument peumlr teuml konkretizuar Kushtetuteumln dhe mbrojtjen e teuml drejtave themelore Meuml pas analizohet raporti i Kushtetuteumls me ometimin ligjor si dhe pikeumlpamjet qeuml e konsiderojneuml Kushtetuteumln si njeuml ligj pa boshlleumlqe por dhe ato qeuml e konsiderojneuml si njeuml ligj qeuml ka dhe mund teuml keteuml boshlleumlqe Po ashtu analiza ka synuar teuml trajtojeuml kompetenceumln e gjykateumls kushtetuese peumlr teuml kontrolluar dhe vlereumlsuar kushtetutshmeumlrineuml e boshlleumlqeve ligjore si dhe mosveprimin e ligjveumlneumlsit neuml realizimin e teuml drejtave dhe lirive themelore teuml garantuara neuml Kushtetuteuml

Neuml pjeseumln e treteuml trajtohet lindja e drejteumlsiseuml kushtetuese dhe fazat neumlpeumlrmjet teuml cilave ka kaluar zhvillimi i saj Meuml pas analizohet efekti qeuml ka drejteumlsia kushtetuese neuml mbrojtjen e teuml drejtave dhe lirive themelore format e ometimit si dhe reagimi i gjykateumls kushtetuese ndaj tyre Neuml keumlteuml pjeseuml teuml punimit trajtohen dilemat e shumeuml autoreumlve mbi natyreumln politike teuml veprimtariseuml seuml gjykateumls kushtetuese apo rolin e saj si ligjveumlneumls pozitiv Po ashtu do teuml analizohet problematika e ometimit legjislativ si dhe aspektet formale dhe substanciale teuml tij duke kaluar neuml njeuml analizeuml krahasuese qeuml do teuml nxjerreuml neuml pah tiparet e peumlrbashkeumlta veccediloriteuml dhe karakteristikat e secilit prej sistemeve kushtetuese argumentet qeuml ngrihen dhe krahasimin ndeumlrmjet tyre

Neuml pjeseumln e kateumlrt analizohet institucionin qeuml jep drejteumlsi kushtetuese gjykata kushtetuese veccedilaneumlrisht neuml kontrollin e kushtetutshmeumlriseuml seuml ometimit legjislativ Neuml keumlteuml pjeseuml teuml punimit do teuml paraqiten veccediloriteuml e ometimit legjilsativ duke u ndalur veccedilaneumlrisht neuml karakteristikat e keumltij shqyrtimi kriteret qeuml e peumlrcaktojneuml ateuml si dhe mjetet e teknikeumls legjislative qeuml peumlrdoren nga gjykata kushtetuese kur keumlrkohet shmangia e tij Neumlpeumlrmjet keumlsaj analize eumlshteuml synuar teuml trajtohen marreumldheumlniet e gjykateumls kushtetuese me legjislativin pasi neuml njeuml meumlnyreuml ose njeuml tjeteumlr

15

ometimi legjislativ lidhet me detyrimet e ligjveumlneumlsit teuml formuluara keumlto neuml meumlnyra teuml ndryshme reagimi i ligjveumlneumlsit ndaj vendimeve teuml gjykateumls si dhe detyrat qeuml ngrihen para tij neuml rastet e boshlleumlkut ligjor

Neuml pjeseumln e fundit pasqyrohet peumlrmbledhja e peumlrfundimeve teuml nxjerra gjateuml punimit si dhe rekomandimet peumlrkateumlse

4 Literatura Literatura e shfryteumlzuar peumlr realizimin e keumltij punimi shkencor peumlrfshin burime kryesore dhe dyteumlsore Neuml burimet kryesore peumlrfshihen botime teuml autoreumlve teuml huaj dhe shqiptareuml qeuml trajtojneuml ccedileumlshtje teuml drejteumlsiseuml kushtetuese dhe ateuml teuml ometimit legjislativ Njeuml burim i reumlndeumlsisheumlm konsultimi dhe referimi kaneuml qeneuml tekstet e ndryshme peumlrfshireuml punime teuml gjata akademike (tekste universitare monografi disertacione) artikuj teuml botuar neuml revista dhe periodikeuml shkencoreuml kryesisht ndeumlrkombeumltare teuml aksesueshme online

Punimi gjithashtu eumlshteuml referuar kryesisht neuml vendimet e gjykateumls kushtetuese teuml Republikeumls seuml Shqipeumlriseuml dhe neuml vendimet e gjykatave kushtetuese teuml vendeve teuml tjera kryesisht evropiane teuml aksesueshme peumlrmes faqeve zyrtare teuml cilat kaneuml sheumlrbyer si njeuml burim me vlereuml referimi peumlr keumlteuml punim

16

Kapitulli I Koncepti i ometimit legjislativ neuml doktrineumln juridik- qasje dhe kritika teorike

1 Lindja dhe zhvillimi historik i teoriseuml seuml ometimit ligjor

Ligji eumlshteuml i destinuar teuml ndjekeuml njeuml realitet teuml cilin ai nuk mundet ta arrijeuml kurreuml Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml beumlreuml zakon teuml thuhet se kodet lindin ldquotashmeuml teuml plakurrdquo neuml kuptimin qeuml edhe pse janeuml teuml ploteuml sipas pikeumlpamjes seuml ligjveumlneumlsit neuml momentin qeuml ata nisin teuml zbatohen rezultojneuml menjeumlhereuml teuml pamjaftuesheumlm peumlr teuml mbuluar krejt jeteumln dhe veprimtarineuml njereumlzore4 Mjaft teuml kujtojmeuml neuml keumlteuml drejtim ateuml ccedilfareuml ka ndodhur gjateuml Revolucionit francez i cili pikeumlrisht si rrjedhojeuml e ndryshimeve teuml menjeumlhershme politike dhe shoqeumlrore teuml cilat shprehnin keumlrkesa nga meuml teuml ndryshmet e qeuml peumlr rrjedhojeuml keumlrkonin rregullime teuml ndryshme mbi teuml tjera baza frymeumlzuese mund teuml na japeuml njeuml shembull teuml qarteuml edhe pse teuml kufizuar lidhur me ateuml qeuml sapo thameuml meuml sipeumlr Faktikisht duke filluar nga viti 1793 dhe peumlrgjateuml kateumlr viteve neuml vazhdim juristit teuml shquar francez Jean-Jacques-Regis de Cambacegraveres iu keumlrkua teuml beumlnte tri projekte teuml kodeve civile por edhe pse ai peumlrfundoi draftet peumlrfundimtare (ose thuajse peumlrfundimtare) ndoneumlse ndoqi edhe prirjet politike teuml koheumls ato nuk do teuml miratoheshin asnjeumlhereuml pikeumlrisht peumlr shkak teuml ndryshimeve teuml papritura Neuml keumlteuml rast rezultonte ldquoi plakurrdquo jo kodi por veteuml drafti peumlr shkak teuml trazirave teuml vazhdueshme politike revolucionare5

Ccedileumlshtjes seuml boshlleumlkut ligjor i janeuml kushtuar shumeuml studime6 teuml cilat kaneuml ccediluar neuml qeumlndrime dhe trajtime teuml ndryshme Duke iu referuar qeumlndrimeve teuml shumta doktrinare dhe veumlshtireumlsive peumlr ta klasifikuar ateuml mund teuml thuhet se problemi i boshlleumlkut ligjor eumlshteuml zhvilluar duke ndjekur tri linja problematike kryesore

Linja e pareuml e cila ka karakterizuar analizeumln e keumlsaj ccedileumlshtje neuml lidhje me ploteumlsineuml ose jo teuml sistemit juridik eumlshteuml ajo qeuml trajton boshlleumlkun e sistemit juridik duke neumlnkuptuar me keumlteuml teuml fundit sistemin legjislativ Ky eumlshteuml keumlndveumlshtrimi i ploteumlsiseuml de lege lata ku lex7 merret neuml kuptimin e ngushteuml pothuajse tekniko-juridik si formeuml e shfaqjes seuml vullnetit shteteumlror Eumlshteuml ky qeumlndrimi i kompletimit teuml de lege lata duke kuptuar lex (ligj) neuml kuptimin e mireumlfillteuml tekniko-juridik si formeuml teuml shfaqjes seuml vullnetit shteteumlror Autoreumlt qeuml e kaneuml ngritur studimin e tyre mbi keumlteuml keumlndveumlshtrim peumlrpiqen teuml kuptojneuml neumlse ligji peumlrbeumln ose jo shfaqjen optimale teuml vullnetit shteteumlror dhe neumlse po neuml ccedilfareuml termash ky vullnet mund trsquoi japeuml jeteuml organizimit teuml njeuml jete shoqeumlrore pa boshlleumlqe

Linja e dyteuml synon trsquoi japeuml peumlrgjigje pyetjes neumlse rregullimi juridik i neumlnkuptuar si rregullim qeuml peumlrfshin shprehjen legjislative shteteumlrore kur shqyrtohet neuml vetvete paraqet ose jo boshlleumlqe dhe keumlteuml pa dashur teuml dimeuml se si mund teuml jeteuml apo pa e peumlrqasur me rregullimin ldquoidealrdquo Ky orientim

4 Tasso TG Oltre il diritto Alla ricercha della giuridicita del fatto Cedam 2012 fq17 5 Tasso TG po aty Peumlrveccedil keumlsaj mbeumlshteteumlsit e disa orientimeve doktrinale kaneuml tendenceumln qeuml ta mbyllin sistemin legjislativ me qeumlllimin qeuml ta konsiderojneuml teuml ploteuml dhe jo me boshlleumlqe dhe duke e beumlreuml ateuml teuml veteumlmjaftuesheumlm dhe teuml veteumlreferuesheumlm tentojneuml teuml mohojneuml boshlleumlqet neuml rendin juridik 6 Kelsen H General Theory of Law and State (1945) Comaducci P Guastini R Struttura e dinamica dei sistemi giuridici Torino 1996 fq 15-36 7 Latinisht lex ndash ligji Vocobolario giuridico Treccani

17

problematik i peumlrcaktuar si de iure condito8 do teuml ilustrohet peumlrmes sugjerimeve teuml autoreumlve teuml ndrysheumlm dhe neuml veccedilanti teuml Donati-t Brunetti-it dhe Bobbio-s Peumlr rrjedhojeuml njeuml gjeuml e tilleuml do teuml na japeuml mundeumlsineuml teuml kuptojmeuml dometheumlnien e secilit prej keumltyre pozicionimesh ngandonjeumlhereuml teuml ndrysheumlm e ngandonjeumlhereuml edhe teuml kundeumlrt me njeumlri-tjetrin (pozicionim pro-boshlleumlkut pro-ploteumlsiseuml e seuml fundi pro-tezeumls se nuk eumlshteuml i veumlrteteuml as njeumlri e as tjetri qeumlndrim edhe pse secili prej keumltyre qeumlndrimeve ngrihet mbi argumente bindeumls neuml planin logjik dhe dialektik) me synimin peumlr teuml mbeumlrritur neuml njeuml zgjidhje teuml pranueshme si neuml pikeumlpamjen thelbeumlsore ashtu edhe neuml pikeumlpamjen logjiko-filozofike)

Linja e treteuml peumlrpiqet trsquoi peumlrgjigjet pyetjes neumlse rendi juridik peumlrfaqeumlson ose jo teuml gjitha institutet juridike teuml nevojshme peumlr realizimin e qeumlllimit teuml drejteumlsiseuml qeumlllim i epeumlrm i bashkeumljeteseumls shoqeumlrore apo neumlse atij i mungojneuml disa institute ose parashikime teuml natyreumls normative Neuml keumlteuml kuptim ky orientim shtron problemin e ploteumlsimi teuml rendit sipas perspektiveumls de iure condendo9 ose de lege ferenda10 teuml cilat neuml thelb peumlrputhen ose qeuml veuml neuml marreumldheumlnie (dhe duke e krahasuar) teuml drejteumln (duke peumlrfshireuml neuml teuml por jo veteumlm edhe vullnetin e shprehur teuml legjislatorit) ldquoashtu siccedil eumlshteumlrdquo me teuml drejteumln qeuml ldquoduhet teuml jeteumlrdquo peumlr trsquoi dheumlneuml njeuml peumlrgjigje teuml ploteuml dhe teuml veumlrteteuml keumlrkeseumls peumlr drejteumlsi nga ana e shoqeumlriseuml

Njeuml veumlshtrim mbi literatureumln qeuml trajton boshlleumlkun e rregullimit juridik na jep mundeumlsineuml teuml kuptojmeuml se ndoshta ky problem e ka pasur epiqendreumln e vet historike aty rreth fundit teuml shekullit teuml neumlnteumlmbeumldhjeteuml11 Lidhur me keumlteuml problem teorik ka pasur shumeuml studime dhe debate si dhe kundeumlrveumlnie shkollash teuml ndryshme filozofike

Natyrisht problemi i boshlleumlkut juridik nis e shfaqet kur keumlrkohet qeuml sistemi juridik teuml paraqitet si virtualisht i ploteuml Neuml ato momente historike kur nuk ekziston ideja e ploteumlsiseuml seuml sistemit kjo ccedileumlshtje nuk ngrihet Peumlr keumlteuml arsye neuml periudheumln klasike romake12 problemi i boshlleumlkut nuk shfaqet pasi neuml ateuml koheuml nuk ekzistonte ideja e sistemit juridik teuml ploteuml

Sidoqofteuml mund teuml thuhet se ideja e njeuml sistemi juridik teuml ploteuml shfaqet veteumlm me zbulimin e Kodeve teuml Justinianit teuml konsideruar nga Shkollat e Glosatoreumlve13 si njeuml burim i veumlrteteuml i seuml drejteumls seuml shkruar peumlrkundrejt teuml teuml cileumlve vijonte teuml mbetej njeuml lloj neumlnshtrimi psikologjik14 Neuml fakt Norberto Bobbio15 thekson se origjina e dogmeumls rreth sistemit teuml ploteuml legjislativ i ka

8 Latinisht de iure condito- sipas normeumls neuml fuqi Vocobolario giuridico Treccani 9 Latinisht de iure condendo eumlshteuml njeuml shprehje latine qeuml normalisht peumlrdoret kur beumlhet fjaleuml peumlr politikeumln legjislative Neuml praktikeuml peumlrgjitheumlsisht peumlrdoret duke iu referuar rasteve qeuml kaneuml si objekt ndryshimet legjislative Vocobolario giuridico Treccani 10 Latinisht de lege ferenda do teuml thoteuml ldquosesi duhet teuml jeteuml ligjirdquo ose ldquoligji i seuml ardhmesrdquo Vocobolario giuridico Treccani 11 Modugno F Antinomie e lacune in Enciclopedia giuridica II Roma 1988 fq 1-5 12 Todescan F Compendia di storia difilosofia del diritto Padova 2009 fq 3 e neuml vazhdim 13 Shkolla e shekujve teuml 12-13 teuml Universitetit teuml Bolonjeumls neuml Itali shkolleuml juristeumlsh dhe studiuesish qeuml rikonstruktoi vepreumln e Justinianit teuml I-reuml duke zbuluar dhe riinterpretuar tekstet klasike httpsdirittiedirittowordpresscom20130217scuola-bolognese-dei-glossatori 14 Peumlr njeuml kuadeumlr teuml peumlrmbledhur teuml Shkolleumls seuml glossatoreumlve dhe komenteve rreth saj shih Todescan F Compendia di storia difilosofia del diritto cit fq 68 e neuml vazhdim 15 Bobbio N Teoria dell ordinamento giuridico Torino 1960 fq 131 e neuml vazhdim

18

fillesat e veta pikeumlrisht neuml meumlnyreumln se si glosatoreumlt e periudheumls seuml Mesjeteumls e trajtonin teuml drejteumln Justiniane16 si ratio scripta17

Problemi i ploteumlsiseuml apo i boshlleumlkut teuml sistemit juridik shfaqet neuml krejt kthjellteumlsineuml e vet pikeumlrisht faleuml komentatoreumlve mesjetareuml teuml ligjit teuml cileumlt neumlpeumlrmjet teknikeumls eksplikative teuml ligjeve teuml shenjteuml dhe asaj interpretuese keumlrkonin tek teksti justinian zgjidhjen e ccedildo rasti konkret duke shfryteumlzuar peumlr keumlteuml veccedilaneumlrisht Corpus juris civilis18

Kjo ccedileumlshtje do teuml mbetej peumlr shumeuml koheuml neuml harreseuml peumlr trsquou rishfaqur fuqimisht neuml momentin kur Francis Bacon do teuml angazhohej lidhur me teuml neuml De dignitate et augmentis scientarum19 Pasi konstatonte boshlleumlkun ligjor Bacon-i theksonte se njeuml boshlleumlk i tilleuml mund teuml ploteumlsohej peumlrmes analogjiseuml qeuml mund teuml beumlhej me rastin e extensio legis (gjeuml qeuml shprehet ai duhet teuml keteuml njeuml peumlrdorim teuml kufizuar) por mbi teuml gjitha duke iu referuar parimit teuml baraziseuml i neumlnkuptuar jo si njeuml rikthim neuml teuml drejteumln natyrore por si njeuml mjet drejt njeuml procesi interpretues neuml doreuml teuml gjykateumlsve ldquoteuml mireumlrdquo boni viri teuml veumlrteteuml

Kur burimet e seuml drejteumls janeuml veumlrtet jo pjellore dhe nuk janeuml meuml neuml gjendje teuml sigurojneuml rregullimin e njeuml raporti juridik teuml caktuar pavareumlsisht mjeteve interpretuese teuml ligjit ateumlhereuml ku duhet keumlrkuar ky rregullim Brenda ligjit apo jashteuml tij A eumlshteuml aq i pasur ligji peumlr teuml veteumlrregulluar pamjaftueshmeumlrineuml e tij Brenda njeuml kohe fare teuml shkurteumlr ky problem serioz do teuml teumlrhiqte sikurse duhej veumlmendjen e doktrineumls juridike franceze dhe shumeuml shpejt neuml keumlteuml drejtim do teuml shfaqeshin qartazi prirjet teuml cilave u neumlnshtroheshin neuml funksion teuml frymeumls seuml tyre autoreumlt e ndrysheumlm20 Keumlteuml problem e ngriteumln neuml meumlnyreuml teuml qarteuml disa juristeuml qeuml i peumlrkisnin brezit teuml treteuml teuml seuml ashtuquajtureumls (Scuola dell Esegesi) Shkolleuml teuml Ekzegjezeumls21 Shkolla e Eksegjezeumls22 eumlshteuml

16 Neuml realitet peumlr teuml peumlrmbushur keumlteuml ide duhet theumlneuml se ideja e boshlleumlqeve ka nisur teuml krijohet si njeuml ccedileumlshtje juridikisht e reumlndeumlsishme pikeumlrisht qeuml neuml vepreumln e Justinianit ku perandori Giustiniano nel Digesto pohon se ldquoNon possunt omnes articuli singillatim out legibus aut senatis consultis comprehendi sed cum in aliqua causa sententia eorum manifesto est is qui iurisdictionipraeest ad similiaprocedere atque ita ius dicere debetrdquo D I 3 12 cit neuml Tasso TG Oltre il diritto Cedam 2012 fq 21 17 Latinisht ratio scripta arsyeja e shkruar Fjalori Treccani La Cultura Italiana- httpwwwtreccaniitvocabolario 18 Talamanca M Il ldquoCorpus Iurisrdquo giustinianeo fra il diritto romano e il diritto vigente in AAVV Studi in onore di Mazziotti Celso Padova 1995 fq 775 19 Bacone F Esempio di un trattato della giustizia universale e delle fonti del diritto in un sol titolo distinto in aforismi in De dignitate et argmentis scientiarum VIII 3 vepeumlr e peumlrkthyer neuml italisht nga De Mas E neuml Opere filosofiche II Bari1965 fq 482 dhe Versioni i pareuml italisht De dignitate et augmentis scientiarum di Francis Bacon peumlrkthyer nga Antonio Pellizzari Ms 1408 - Biblioteca Comunale di Treviso 2013 20 Baudry-Lacantinerie G Houques-Fourcade M Trattato teorico-pratico diritto civile Delle persone vol I vepeumlr e peumlrkthyer neuml italisht nga Bonfante P Pacchioni G Sraffa A Milano 1914 fq 218-219 21 Tarello G La Scuola dellesegesi e la sua diffusione in Italia in id Cultura giuridica e politica del diritto Bologna 1988 fq 75-77 22 Ky term u stampua nga Glasson neuml 1904 dhe u peumlrdor si term i zakonsheumlm neuml vepreumln e Julien Bonnecase L Ecole de IExegese en droit civil Les traits distinctifs de sa doctrine et de ses methodes d apres la profession de fois des ses plus illustres representants botuar neuml Paris nel 1924 Cit nga Tasso TG Oltre il diritto Cedam 2012 fq 22

19

termi me teuml cilin do teuml quheshin juristeumlt kryesisht ata francezeuml qeuml do trsquoi kushtoheshin interpretimit teuml Kodit teuml Napolonit teuml 1804-eumls23

Neuml llojin e saj kjo shkolleuml eumlshteuml konsideruar si shprehja meuml e larteuml teorike e tezeumls seuml ploteumlsiseuml seuml sistemit legjislativ pasi sipas autoreumlve teuml saj ccedildo rast qeuml mund teuml keumlrkojeuml interpretim dhe diskutim mund teuml gjejeuml fare thjesht njeuml zgjidhje veteumlm duke iu referuar fjaleuml peumlr fjaleuml tekstit teuml Kodit

Besimi neuml karakterin e ploteuml teuml instrumentit kodifikues nuk mundi teuml shmangte lindjen e ccedileumlshtjeve teorike qeuml lidheshin me boshlleumlqet e qarta teuml ligjit Psh Jean-Etienne-Marie Portalis24 pranon se njeuml legjislacion i caktuar ka detyrimisht boshlleumlqe por ai peumlrcakton edhe kriteret peumlr ploteumlsimin e keumltyre boshlleumlqeve pasi ai mbron ideneuml sipas seuml cileumls gjykateumlsi peumlr teuml peumlrcaktuar kufijteuml e ligjit duhet teuml peumlrdoreuml ldquobarazineuml gjyqeumlsorerdquo ldquoarsyen natyrorerdquo teuml cilat hasen tek maksimat tek precedenteumlt tek jurisprudenca dhe neuml doktrineuml25

Mendimi i Charles-Bonaventure-Toullier peumlrputhet neuml thelb me ateuml teuml Portalis-it kur thekson se dispozita legjislative mund teuml jeteuml e integrueshme peumlrmes peumlrdorimit teuml parimit teuml baraziseuml teuml seuml drejteumls natyrore dhe asaj zakonore 26

Del pra qarteuml se problemi i boshlleumlkut teuml sistemit juridik ishte veumlneuml re edhe veteuml brenda mendimit teuml keumlsaj Shkolle pavareumlsisht besimit qeuml ajo kishte peumlr mundeumlsiteuml e integrimit teuml rregullimit normativ neuml garantimin e ploteumlsiseuml seuml sistemit legjislativ

Njeuml ccedileumlshtje problematike brenda keumlsaj shkolle ishte ajo qeuml rridhte nga neni 4 i Kodit teuml Napoleonit27 peumlrmes teuml cilit futet peumlr hereuml teuml pareuml parimi i ndalimit teuml drejteumlsiseuml seuml mohuar i cili e detyronte gjykateumlsin teuml vendoste mbi ccedilfareumldo lloj kauze qeuml i paraqitej ku atij i hiqej e drejta teuml ngrinte arsyen e pamundeumlsiseuml seuml dheumlnies seuml vendimit peumlr shkak teuml mungeseumls seuml njeuml norme qeuml rregullonte njeuml kauzeuml teuml caktuar

Peumlrse kjo ccedileumlshtje qeuml ngrihet nga neni 4 eumlshteuml e reumlndeumlsishme Sepse ajo shkaktoi peumlrccedilarjen e pareuml teuml qarteuml neuml gjirin e keumlsaj Shkolle mes atyre qeuml shihnin neuml nenin neuml fjaleuml thjesht njeuml variant teuml parimit teuml njeuml rendi juridik teuml ploteumlsuar i cili i impononte gjyqtarit teuml gjente njeuml rregullim peumlr rastin konkret neuml teumlreumlsineuml e rregullave qeuml peumlrmbante Kodi dhe teuml gjitheuml atyre qeuml shihnin neuml keumlteuml meumlnyreuml teuml vepruari njeuml pikeuml teuml rrezikshme keumlputjeje dhe kontradikte Teuml dyteumlt mbeumlshtesnin ideneuml

23 Peumlr njeuml panorameuml meuml peumlrmbledheumlse teuml qeumlndrimeve teuml ndryshme teuml autoreumlve teuml keumlsaj Shkolle referohu Chiassoni P Scuola dell Esegesi Progetto di voce per un ldquoVademecumrdquo neuml ldquoMateriali per una Storia della Cultura Giuridicardquo 2 2003 fq 335-358 24 Portalis EM Expose des motifs du projet de loi intitule Titre Preliminaire De la publication des effets et de lapplication des lois en general (1802) in id Ecrits et discours juridiques et politiques Aix-Marseille 1988 fq 75-77 25 Peumlr njeuml panorameuml teuml autoreumlve meuml teuml shquar teuml tre periudhave teuml Shkolleumls seuml Esegjezeumls reforohu veccedilaneumlrisht neuml vepreumln e peumlrkthyer Laurent F Principes de droit civil (1869-1878) Principii diritto civile trad it a cura di Trono G vol I Napoli 1879 26 Toullier CBM Il diritto civile francese secondo lordine del Codice vepcit fq 103 27 Neni 4 i Kodit teuml Napoleonit (Roli i gjyqtarit) ldquoNeumlse njeuml gjyqtar nuk do teuml gjykojeuml neumln pretekstin e heshtjes apo teuml teuml meteumls seuml ligjit ai do teuml konsiderohet fajtor peumlr drejteumlsineuml e mohuarrdquo

20

se neni 4 i jepte gjyqtarit njeuml pushtet ligjor pjeseumlrisht teuml papajtuesheumlm pikeumlrisht me ideneuml e Kodit teuml ploteumlsuar si dhe me burimin peumlrkateumls ligjor Laurenti eumlshteuml i qarteuml mbi keumlteuml ccedileumlshtje kur thoteuml se ldquo[] gjyqtari kthehet neuml ligjveumlneumlsrdquo Sipas Portalis ldquomes dy teuml keumlqijave autoreumlt e Kodit kaneuml zgjedhur meuml teuml voglinrdquo Gjithsesi neni 4 u jep gjyqtareumlve njeuml pushtet teuml madh dhe madje deri neuml njeuml fareuml mase edhe teuml drejteumln peumlr ushtrimin e njeuml pushteti ligjveumlneumls Sa hereuml qeuml ligji paraqitet i erreumlt ose i pamjaftuesheumlm vendimi i gjyqtarit merr njeuml karakter ligjbeumlreumls neuml kuptimin qeuml eumlshteuml veteuml gjyqtari qeuml formulon rregullin para se ta zbatojeuml ateuml28rdquo

Duke u peumlrpjekur teuml nxjerrim disa konkluzione mbi keumlteuml Shkolleuml duhet teuml pajtohemi me doktrineumln e mbeumlshtetur nga pjesa meuml e madhe pasi na duket se ajo peumlrfaqeumlson ndoshta njeuml prej teorizimeve meuml teuml qarta teuml tezeumls seuml ploteumlsiseuml seuml rendi ligjor i cili eumlshteuml gjithnjeuml neuml gjendje teuml ofrojeuml njeuml zgjidhje qeumlndrim ky qeuml peumlrforcohet pikeumlrisht sa hereuml qeuml i referohemi nenit 4 teuml Kodit teuml Napolonit29

Mireumlpo duhet neumlnvizuar se neuml gjirin e Shkolleumls seuml Eksegjezeumlve kishte autoreuml qeuml distancoheshin nga ky klasifikim teorik duke daleuml me qasje teuml ndryshme Peumlr shembull Alexandre Duranton pranon ekzistenceumln e mangeumlsive teuml ligjit duke pranuar njeumlkoheumlsisht se gjyqtari ldquomund teuml peumlrpiqet ta ploteumlsojeuml jo veteumlm duke i integruar atij zgjidhje teuml tijat por edhe zgjidhje teuml tjera teuml ndryshme qeuml i vijneuml nga jashteuml pasi ldquoai mund ta marreuml vendimin e tij bazuar mbi ndihmeumln e arsyes dhe teuml baraziseuml seuml natyreumls30rdquo duke hapur peumlrmes keumltij qeumlndrimi mundeumlsineuml peumlr trsquoiu referuar burimeve krejt teuml ndryshme prej atyre pozitive dhe teuml kodifikuara siccedil eumlshteuml peumlr shembull e drejta natyrore Ndoshta eumlshteuml kjo arsyeja qeuml Franco Todescan neumlnvizon se neuml Shkolleumln e Exegjezeumlve vijon teuml mbetet njeuml qeumlndrim i cili e peumlrcakton si teuml ldquodyzuar peumlrkundrejt raportit e drejteuml pozitive e drejteuml natyrorerdquo Faktikisht sipas disa eksponenteumlve juristi ka peumlr detyreuml teuml mbeumlshtetet teumlreumlsisht mbi teuml drejteumln pozitive duke peumlrjashtuar ccedildo mundeumlsi referimi ndaj teuml drejteumls natyrore Por sipas teuml tjereumlve Kodi nuk eumlshteuml gjeuml tjeteumlr veccedilse versioni i shkruar i normave teuml seuml drejteumls natyrore keumlshtu qeuml duke iu peumlrmbajtur variantit teuml pareuml i peumlrmbahemi automatikisht edhe teuml dytit31rdquo

Paralelisht edhe neuml traditeumln gjermanike pranohej se si neuml teuml drejteumln legjislative ashtu edhe neuml teuml drejteumln zakonore mund teuml evidentohen boshlleumlqe32 Ky mjedis doktrinar i cili ka qeneuml edhe neuml bazeuml teuml hartimit teuml Kodit Civil Gjerman teuml shekullit teuml XIX-teuml i cili i peumlrmbahej tezave teuml Savigny-seuml33 nisej nga ideja themelore se normat e dheumlna dhe teuml vendosura nga burime formale teuml seuml drejteumls shteteumlrore nuk ishin mes tyre krejteumlsisht teuml pavarura krejteumlsisht teuml ndara dhe pa pika takimi mes tyre por ato ishin ngushteumlsisht teuml lidhura mes tyre nga njeuml lloj marreumldheumlnieje organike Normat pozitive nuk janeuml njeuml materie amorfe fryt i akumulimit teuml formulave formale teuml

28 Laurent F Principi di diritto civile vol I cit fq 294 29 Norberto Bobbio peumlr shembull konsideron se shenjeuml evidente e keumltij pohimi eumlshteuml komenti i Demolombe-s i nenit 4 teuml Kodit teuml Napolonit sipas teuml cilit laquogjyqtari nuk mundet teuml pretendojeuml qeuml ligji nuk i ofron mjete peumlr teuml zgjidhur ccedileumlshtjen qeuml ka neuml shqyrtimraquo Cit Bobbio N Il positivismo giuridico cit fq 96 30 Duration A Corso di diritto francese Botuar Domenico Capasso libraio-tipografo editore Napoli cit fq 21 31 Todescan F Compendio di stroria del diritto cit fq 268 32 Janeuml teuml shumteuml autoreumlt qeuml kaneuml trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje meuml tepeumlr neuml meumlnyreuml ilustruese sesa ezauruese Windscheid B Leherbuch der Pandekten I IX Frankfurt 1906 i peumlrkthyer nga shumeuml autoreuml italianeuml veccedilaneumlrisht nga Fadda C dhe Bensa P 33 Savigny R Sistema del diritto romano attuale peumlrkthyer nga Scialoja V I Torino 1886 fq 296 ribotuar Macchina del tempo libri anastatiche II edizione (2010)

21

dispozitave ligjore pa kurrfareuml marreumldheumlnieje mes tyre por ato janeuml pjeseuml e njeuml organizmi unitar i cili ngeumlrthen neuml vetvete elementeumlt e nevojsheumlm e teuml mjaftuesheumlm peumlr njeuml zhvillim dhe zgjerim teuml papeumlrcaktuar e teuml papeumlrcaktuesheumlm

Peumlr pasojeuml normat pozitive nuk mund teuml jeneuml teuml vetmet norma por veccedil tyre neuml fusheumln e konceptit teuml gjereuml teuml rregullimit juridik ekzistojneuml edhe shumeuml norma teuml tjera teuml cilat edhe pse jo teuml shprehura gjenden neumlnkuptuesheumlm teuml ngeumlrthyera tek teuml parat prej ku ato mund teuml nxirren lehteumlsisht neumlpeumlrmjet njeuml procesi induktiv Sipas keumlsaj doktrine boshlleumlqet mund teuml ploteumlsoheshin kryesisht peumlrmes peumlrdorimit teuml forceumls seuml zgjerimit logjik teuml sistemit normativ ose neumlpeumlrmjet veumlrtetimit teuml ldquomendimit efektivrdquo ose ldquoteuml frymeumlsrdquo seuml ldquoveteuml teumlreumlsiseuml teuml seuml drejteumlsrdquo34

Doktrinat qeuml kaneuml pohuar karakterin jo teuml ploteuml teuml rendit juridik pra edhe teuml ekzistenceumls seuml boshlleumlqeve ligjore kaneuml qeneuml teuml ndryshme Duke dashur teuml gjurmojmeuml neuml linjat kryesore keumlto teori po sjellim keumltu njeuml veumlshtrim teuml peumlrgjithsheumlm mbi teoriteuml kryesore qeuml kaneuml mbeumlshtetur karakterin jo teuml ploteuml rregullimit juridik duke u peumlrpjekur njeumlherazi teuml neumlnvizojmeuml edhe disa qeumlndrime kritike teuml cilat kaneuml qeneuml pasojeuml e keumltyre doktrinave

Problemi i praniseuml seuml mangeumlsive neuml rendin juridik ose i boshlleumlqeve normative eumlshteuml rishfaqur deri diku neuml njeuml formeuml teuml spikatur peumlr teuml arritur kulmin e tij neuml fund teuml shekullit teuml XIX moment historik qeuml karakterizohet nga shndeumlrrime teuml meumldha shoqeumlrore dhe ekonomike rrjedhojeuml e fazave teuml ndryshme teuml revolucionit industrial dhe kryesisht i kushteumlzuar nga humbja e njeuml pjese teuml madhe teuml karakterit centralizues politik teuml borgjeziseuml dhe nivelimit mes klasave teuml ndryshme shoqeumlrore gjeuml qeuml pat mbartur me vete pasoja teuml thella e teuml dukshme edhe neuml fusheumln juridike Konteksti social qeuml shtrohej peumlrpara veumlmendjes seuml juristit ishte ai i njeuml shoqeumlrie teuml karakterizuar nga shndeumlrrime teuml shpejta dhe mbi teuml gjitha nga njeuml diversifikim i vazhduesheumlm grupesh dhe shtresash shoqeumlrore gjeuml qeuml do teuml fillonte teuml brente konceptin klasik teuml teuml drejteumls pozitive me tiparet e saj teuml peumlrgjitheumlsimit dhe teuml natyreumls abstrakte35

Neuml keumlteuml kontekst veteuml dogma (tashmeuml tradicionale) lidhur me karakterin e ploteuml teuml rendit juridik nis teuml konsiderohet si njeuml frenim ndaj shndeumlrrimit teuml shumansheumlm vital e teuml pandalsheumlm teuml realitetit shoqeumlror neuml teuml cileumln zhvillimi eksponencial i veprimtariseuml dhe i raporteve ekonomike beumljneuml qeuml teuml ndihet gjithnjeuml e meuml shumeuml keumlrkesa peumlr institute teuml reja korresponduese si dhe peumlr rregulla teuml reja peumlr marreumldheumlniet juridike Instrumenti i normeumls pozitive nis teuml shfaqet peumlrhereuml e meuml shumeuml si njeuml instrument i vjetruar i cili frenon veteuml evolucionin

Pra neuml keumlteuml kontekst nis teuml shfaqet domosdoshmeumlria e njeuml ideje teuml ndryshme lidhur me rolin e gjyqtarit i cili tashmeuml nuk duhet teuml jeteuml thjesht dhe veteumlm zbatues mekanik i ligjit por duhet teuml kthehet edhe neuml njeuml figureuml qendrore teuml momentit juridik teuml procesit gjyqeumlsor si ldquokrijuesrdquo i teuml drejteumls qeuml neuml veprimtarineuml e tij nuk kufizohet neuml njeuml veprim thjesht logjiko-formal por qeuml duke u beumlreuml interpret i keumlrkesave teuml thella peumlr ndryshim arrin teuml mbusheuml boshlleumlqet qeuml neuml fusheumln e teuml drejteumls ekzistojneuml dhe nuk kaneuml se si teuml mos ekzistojneuml

34 Larenz K Methodenlehre der Rechtswissenschaft (I ed 1960) peumlrkthyer nga Ventura S Storia del metodo nella scienza giuridica Milano Collana Civiltagrave del diritto Editore Giuffre 1970 cap I-II 35 Tasso TG Oltre il diritto vepcit fq 26

22

Miti i siguriseuml seuml teuml drejteumls i mbeumlshtetur fuqimisht nga pozitivizmi juridik kundeumlrshtohet seuml tepeumlrmi nga e ashtuquajtura (Scuola del diritto libero) Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml 36

Sipas peumlrfaqeumlsuesve teuml keumlsaj shkolle e drejta eumlshteuml e mbushur me boshlleumlqe pra edhe me raste teuml paparashikuara prej ligjit pasi ato nuk janeuml teuml parashikuara nga vepra rregulluese e ligjveumlneumlsit Keumlta autoreuml duke u nisur nga kjo konsiderateuml peumlrpiqen teuml gjejneuml njeuml zgjidhje bazuar neuml veprimtarineuml e gjyqtarit i cili hamendeumlsohet teuml marreuml njeuml funksion krijues ose tipikisht ligjveumlneumls peumlr teuml mbushur boshlleumlkun e mundsheumlm

Faktikisht kjo Shkolleuml mbronte ideneuml se krahas normave me burim legjislativ kishte edhe norma jashteumlligjore (ose ekstralegjislative) peumlr teuml cilat gjyqtari kishte peumlr detyreuml neuml momentin e dheumlnies seuml gjykimit prej tij peumlr trsquoi peumlrcaktuar dhe peumlr trsquoi zbatuar neuml rast se teksti legjislativ rezultonte teuml ishte jo neuml peumlrputhje me keumlrkesat konkrete teuml rastit neuml fjaleuml

Neuml keumlteuml perspektiveuml nga gjyqtari nuk keumlrkohet veteumlm pushteti peumlr teuml keumlrkuar lirisht teuml drejteumln por edhe peumlr teuml shqyrtuar mundeumlsineuml qeuml neuml arsyetimin e tij teuml peumlrfshihen si burime normative edhe fakte qeuml teoriteuml pozitiviste dhe formaliste i konsideronin si jo normative dhe kjo konsiderohej si njeuml detyreuml e organit gjykues i cili ka peumlr detyreuml teuml japeuml realisht drejteumlsineuml (e neumlnkuptuar ajo si neuml realitetin konkret teuml rastit neuml fjaleuml)

E Drejta e Lireuml e lindur neuml njeuml shoqeumlri dhe e kapur nga afteumlsia e gjyqtarit dhe e shenjteumlruar prej tij neuml vendimin gjyqeumlsor vendoset praneuml seuml drejteumls pozitive duke marreuml keumlsisoj detyreumln peumlr teuml mbushur boshlleumlqet e pashmangshme teuml keumlsaj teuml drejte kur kjo e fundit shfaqet si e papeumlrshtatshme peumlr teuml garantuar njeuml mjet teuml sigurt peumlr zgjidhjen e konfliktit

Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml e quajtur edhe si Leumlvizja e seuml Drejteumls seuml Lireuml peumlr faktin se me teuml keumlrkohej teuml emeumlrtohej jo veteumlm njeuml grup i mireumlpeumlrcaktuar studiuesish por edhe njeuml prirje e cila do teuml zhvillohej neuml forma nga meuml teuml ndryshmet e teuml larmishmet mes teuml cilave vlen teuml peumlrmendet e ashtuquajtura jurisprudenceuml e interesave dhe e ashtuquajtura jurisprudenceuml sociologjike qeuml do teuml karakterizonin gjateuml periudheumls qeuml shkon nga fundi i shekullit teuml XIX deri neuml fillim teuml shekullit XX sektoreuml teuml ndrysheumlm kulturoreuml nga arti deri tek feja teuml cileumlt kishin peumlr emeumlrues teuml peumlrbashkeumlt synimin peumlr trsquoiu kundeumlrveumlneuml traditeumls dhe konformizmit qeuml rridhte prej saj37

Neuml kontrast teuml hapur dhe kundeumlrshti ideologjike me pozitivizmin juridik Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml mbeumlshteste nga njeumlra aneuml ideneuml se e drejta nuk peumlrputhet veteumlm me ligjeumlrimin formal teuml shtetit e peumlr rrjedhojeuml ajo mohon ekzistenceumln e njeuml rregullimi juridik teuml ploteuml Autoreumlt e keumlsaj shkolle niseshin faktikisht nga konstatimi (i hidhur por i qarteuml) se neuml ccedilfareumldo lloj rregullimi juridik edhe pse ai mund teuml keumlrkohet teuml paraqitet si i ploteuml mbetet gjithnjeuml njeuml hapeumlsireuml e zbrazeumlt e cila duhet teuml mbushet nga vepra e juristit

36 Shkolla e seuml Drejteumls seuml Lireuml eumlshteuml njeuml leumlvizje juridike e seuml drejteumls seuml lireuml (Freirechtsbewegung) e lindur dhe e zhvilluar neuml Gjermani neuml fund teuml shekullit teuml XIX-teuml dhe neuml fillim teuml shekullit teuml XX-teuml por qeuml pati sukses edhe neuml vendet e tjera evropiane Kjo leumlvizje eumlshteuml quajtur ndryshe edhe giusliberismo dhe ndeumlr autoreumlt e saj meuml teuml meumldhenj ishin E Ehrlich F Geacuteny e H Kantorowicz 37 Peumlr njeuml analizeuml teuml termave teuml trajtuara shih Fasso G Storia della filosofm del diritto Ottocento e Novecento botim i zhornuar neuml 2015 collana Manuali Latereza nga Faralli C vepcit fq 188

23