antiseptic and disinfectant (2)

ยาฆ่าเชื้อ 1


• Sterilization (การทำาให ้ปราศจากเช ือ้) คอื การทำาลายจ ุลชพีท ุกชนดิรวมทั้งส

ปอร ์ให ้หมดสิน้ไป เชน่ การต ้มน ึง่ การ อบแห้ง (hot air oven)

• Disinfection (การทำาลายการตดิเช ือ้) คอื การลด หรือการกำาจ ัด

จ ุลชพี ท ั้งท ำาให ้เก ิดโรค และ ที่ไม ่ท ำาให ้ เก ิดโรค

การทำาลายการติดเช ื้อ

Sterilization

Disinfection

Antiseptic

Disinfectant

ความ ร ้อน

แสง

ต้มน ึง่

อบแหง้


ปัจจ ัยทางฟสิ ิกสท์ ีส่ามารถทำาลายเชื้อไดค้ ือ

ความร ้อน แบ่งได ้เป ็นความร ้อนแหง้ (dry heat) และความร ้อนเป ียก (moist heat)

moist heat ใช้ไดผ้ลดีในการแทรกเข้าภายใน สารอินทร ียท์ ีส่ารเคมเีขา้ไปไมถ่ ึง โดยทำาให้

โปรตีนของเช ื้อโรคแข็งต ัว สว่น dry heat นั้นต ้องใช้ความร ้อนสงูกว ่าและนานกว่า แสงที่สามารถใชฆ้ ่าเช ื้อโรคได้ค ือ แสงultraviolet ซึ่งมคีวามยาวคลื่น 2540-2800 angstorm สามารถใช้ฆ ่าแบคทเีร ียกร ัมลบ และ

แบคทเีร ียท ีไ่มม่สีปอร ์

แต่ใช ้ได ้ผลไมด่ ีต ่อ Staphylococcus, Streptococcus และ virus

แสง UV ไมม่อี ำานาจทะลุทะลวงผ่านกระจกได้


Antiseptics (ยาฆ่าเช ื้อ/ ยาระง ับเช ือ้)

• คอื สารเคมที ี่ท ำาลายหร ือย ับย ั้งการเจร ิญ เต ิบโตของเช ือ้จ ุลชพีท ี่ท ำาให ้เก ิดโรค (มี

ความจ ำาเพาะต ่อชนิดของเช ือ้)• ใชก้ ับผวิหนงัหร ือเย ื่อเม ือกของส ิง่ม ีชวี ิต

และใชก้ ับ “ภายนอก” ร ่างกายโดยไม่ท ำาอ ันตรายต่อเน ือ้เย ื่อบร ิเวณนัน้

Disinfectant ( ยาทำาให้ปราศจากเชื้อ/ ยาล ้างเช ื้อ)

• คอืสารเคม ีท ี่ใชฆ้ ่าหร ือท ำาลายจ ุลชพีและ ใชก้ ับส ิง่ไมม่ชีวี ิต (การออกฤทธิไ์ม ่ม ี

ความจ ำาเพาะต ่อเช ือ้) • ใชก้ ับ พื้นห ้อง เคร ื่องม ือ เคร ื่องใช ้ พ ื้นห ้อง เป ็นต ้น


การใช้ยา antiseptic หรือ disinfectant จะได้ผลหรือไม่ ขึ้นอยู่กบั

• 1. ความเข ้มข ้นของยา• 2. ระยะเวลายาวนานที่ใชย้า• 3. อณุหภูม ิของยาซึง่จะท ำาให ้ฤทธ ิ์ยาเพ ิ่มข ึ้น

• 4. ความไวของแบคทีเร ียตอ่ยา• 5. จ ำานวนแบคทีเร ียท ี่ม ี• 6. คณุสมบตัขิอง media บริเวณที่ม เีช ือ้

โรค เชน่ เปน็โปรต ีน กรด/ ด่าง อ ินทร ียสาร


ว ิธ ีปฏ ิบ ัต ิในการใช้antiseptic และdisinfectant1. ทำาความสะอาดเอาส ิง่สกปรกที่ปกคล ุม

เช ือ้ออก เพื่อไมใ่ห ้มผีลต ่อประสทิธภิาพ ของยา โดยใช้ detergent

2. ล้างบร ิเวณนัน้ด ้วยแอลกอฮอล์ อ ีเทอร ์ หรือ gasoline ขาว เพื่อเอา

น ำ้ามนัตามผวิหนงัและส ิง่อ ืน่ท ี่อาจปอ้งก ันไมใ่ห ้ยาสมัผสัก ับแบคทีเร ียโดยตรง


คณุสมบตั ิของ Antiseptics และDisinfectant ในอุดมคติ

• 1. มฤีทธ ิท์ ำาลายจ ุลชพีได ้ท ุกชนดิ• 2. ออกฤทธิไ์ด ้รวดเร ็วและม ีฤทธ ิอ์ย ู่นาน

• 3. ละลายนำ้าได ้ง ่ายและมคีวามคงตวัสงู• 4. ฤทธิ์ไมเ่สยีไปเม ือ่ถ ูกก ับสบ ู่ หร ือ

สารอนิทร ีย ์ เชน่ เลอืด หนอง ฯลฯ• 5. ไมเ่ปน็อ ันตรายต่อเน ื้อเย ื่อของ

ร ่างกาย และไมข่ ัดขวางกลไกในการหายของแผล


คณุสมบตั ิของ Antiseptics และDisinfectant ในอุดมคติ (ต่อ)

• 6. ถูกด ูดซ ึมเข ้ากระแสเล ือดได้นอ้ยและไมก่ ่อให ้เก ิดการแพ้

• 7. สามารถแทรกซมึเข ้าไปในสิง่ของที่ ต้องการ ทำาให ้ปราศจากเช ือ้ได ้ด ี และ

ไมม่ ีฤทธ ิก์ ัดกร ่อนต ่อว ัตถ ุท ี่ใช ้• 8. ไมม่ ีส ี และกล ิ่นอ ันไมพ่ ึงประสงค ์• 9. ราคาถูก


สว่นผสมของยาฆ่าเช ื้อท ีถ่ ูกระบ ุ ว ่าเป ็น disinfectant ก็ตอ้งฆา่

เช ือ้ในสิ่งไมม่ชี ีว ิตเทา่น ัน้ เพราะม ีฤทธิ์ระคายเค ืองต ่อเน ือ้เย ือ่ปกติ

การทำาลายไวร ัสจงึหมายถงึท ำาลายไวร ัสท ีป่นเป ื้อนในสิง่แวดล้อมนอกร่างกายสัตว ์เทา่น ั้น


ความไวของเชื้อโรคต่อยาฆ่าเชื้อ

มาก

น้อย ที่มา : Prince et al., 1991

ความไว เช ือ้โรคretroviruses, ortho-paramyxoviruses, herpesviruses, coronaviruses

Other enveloped viruses;

gram-negative rods and some filamentous fungi; some gram-positive rod

2Staphylococcus aureus, some diphasic and filamentous fungi, yeasts

and algae, some gram negative rods, hepatitis B

3 adenoviruses

4Mycobacterium tuberculosis, rotaviruses, reoviruses, some mold

ascospores

5 picornaviruses, parvoviruses, hepatitis A

6 bacterial endospores; viroids

7 prion

1


• ชนิดของยาฆ่าเช ือ้และยาล ้างเช ือ้ แบง่ ตามโครงสร ้างทางเคม ี ได ้แก ่

1. Alcohols

2. Aldehydes

3. Halogens

4. Heavy

metals

5. Oxidizing

agents

6. Phenols

7. Surface active

agents

8. Acids

9.

Nitrofurazone

10. Ethylene

oxide

11.

Miscellaneous


กลไกการออกฤทธิ์ของยาฆ่าเชื้อและยาล้างเชื้อ

ที่มา : Prince et al., 1991

กลไก ชนดิยาฆา่เช ือ้quarternary ammonium compound, chlohexidine

phenolics, acids, bases, alcohols

สรา้งหรอืท ำาลายแรงยดึเหนีย่ว aldehydes, enzymes

C S N ( oxidant)เพ ิม่ข ัว้บวกของ เปน็ halogens, H2O2, ozone

ทำาใหโ้ครงสรา้งโปรตนีและไขมนัเส ือ่มสภาพ


ALCOHOL

กลไกการออกฤทธิ์• โดยละลายไขมันที่อย ู่ในเย ือ่ห ุ้มเซลล ์และทำาให้โปรต ีนของ

จุลช ีพตกตะกอน•ทำาลายเช ื้อแบคทีเร ียท ั้งกร ัมบวกและ

กรัมลบ รวมทั้งเช ือ้ว ัณโรค เช ือ้รา และไวร ัสบางชนิด แต ่ไม ่ม ีผลต ่อส

ปอร ์

Alcohol ที่ใช ้มากมี 2 ชนิด คอื Ethanol และ Isopropanol


Ethanol

• นิยมใช้มากที่ส ุด สามารถใช้ไดท้ ี่ ความเข ้มข ้น 60-95%

• ความเข ้มข ้นที่ใชค้ ือ 70% (โดยนำ้าหนัก) จะออกฤทธิไ์ด ้เร ็วท ี่ส ุด สามารถ

ฆ่าเช ือ้ได ้ดที ี่สดุ ม ีผลต ่อเช ือ้ท ุกชนิด ยกเว ้น สปอร ์ ออกฤทธิใ์นเวลา 1-2

นาที•อาการไม่พ ึงประสงค ์

– ทำาให ้ผวิแห ้งและตกสะเก ็ดเน ือ่งจากไข มนัท ี่ผวิหนงัถ ูกท ำาลาย และการที่โปรต ีน

ถ ูกท ำาลายจะกลายเปน็อาหารของเช ือ้ได ้ด ี

– ห้ามใชก้ ับแผลสดหรือแผลติดเช ือ้ท ี่เปดิเพราะทำาให ้ปวดแสบปวดร ้อน


Ethanol (ต่อ)

ประโยชน์• ใชเ้ป ็นยาฆ่าเช ื้อและยาล ้างเช ื้อ เชน่

ทำาความสะอาดที่ผ ิวหนัง ใช้แช ่เคร ื่อง มอืภายในเวลา 5 นาที

• ใชผ้สมกับ 20% formalin จะฆ่าส ปอร ์ได ้ในเวลา 30 นาที

•ไมใ่ช ้แช ่เคร ื่องม ือ เพราะทำาให้เป ็น สนิม แต ่ถ ้าเต ิม 0.2% โซเด ียมไนไตร

ทจ์ะช่วยป ้องก ันไม ่ให ้โลหะเป ็นสนิมได ้

• ออกฤทธิ์ synergism เม ื่อใชร้ ่วมก ับdisinfectant อื่น เช ่น I, KI


ALDEHYDE

กลไกการออกฤทธิ์• โดยทำาให้โปรต ีนตกตะกอนดว้ยว ิธ ี

alkylation •ทำาลายเช ื้อแบคทีเร ียท ั้งกร ัมบวกและ

กรัมลบ รวมทั้งเช ือ้ว ัณโรค เช ือ้รา ไวร ัส และม ีผลช้าๆ ต ่อสปอร ์และเช ือ้ ชนิด acid fast

ทีใ่ช ้ในปัจจ ุบนั ค ือ Formaldehyde และ Glutaraldehyde


FORMALDEHYDE

• มขีายในท้องตลาด ชือ่ Formalin (Formaldehyde 37%)

•ยาทำาปฏิกร ิยาก ับโปรต ีนใน เน ื้อเย ือ่ ท ำาให ้ประสทิธภิาพลดลง

• อาการไม่พ ึงประสงค ์ คอื เป ็น อันตรายต่อผวิหนัง และไอระเหย

ทำาให้ระคายเคอืงเย ือ่บจุม ูกและนัยน ์ตา

• ใชอ้บห้อง อบตู้ฟกัไข ่• เก ็บในภาชนะปดิสนิท สชีา และ

เก ็บท ี่อ ุณหภูม ิ > 15 C


GLUTARALDEHYDE

• มขีายในท้องตลาด ชือ่ Cidex (Glutaraldehyde 2% ใน

สารละลายทีเ่ปน็เบสผสมกับ 70% Isopropanol)

• ใชฆ้ ่าเช ื้อท ุกชนิดได ้ผลดกีว ่าformaldehyde ระเหยเป ็นไอน้อย

กว่า รวมทั้ง กล ิ่น ไอ ม ีความระคายเค ืองน ้อยกว ่า

•สารละลายนี้จะคงต ัวในสภาวะที่เปน็กรด

•การใช้ยาฆ่าเช ื้อน ี้แช ่เคร ื่องม ือจะ ไมม่ ีผลก ัดกร ่อนโลหะ ไมว่ ่าจะอย ู่

ในสภาวะกรดหรือเบส


HALOGENS

กลไกการออกฤทธิ์• โดยการ ออกซิไดซ์

sulfhyhydryl (-SH) group ให้ กลายเป ็น S-S group ทำาให ้

โปรต ีนถ ูกท ำาลายและตกตะกอน

Halogens ทีใ่ช ้มาก คอื Iodine, chlorine และ อนุพนัธ ์ของสารทั้งสอง


IODINES• เม ื่อละลายนำ้า จะปล ่อยไอโอดนีอ ิสระ

ท ำาลายเช ื้อแบคทีเร ียท ั้งกร ัมบวกและ กรัมลบ รวมทั้งเช ือ้ว ัณโรค เช ือ้รา

และไวร ัส• ทิงเจอร ์ไอโอดีน 2% ใช้ทาแผลสด

หรือ สารละลายล ูกอลไอโอดีน ใช้ ล้างมดล ูกในกรณีท ี่เปน็หนอง

• ขนาด 1 : 20000 สามารถฆ่าเช ื้อ แบคทีเร ียได ้ภายใน 1 นาที และฆ่าส

ปอร ์ได ้ภายใน 15 นาที•อาการไม่พงึประสงคแ์ละอาการพิษ

– อาการระคายเคอืงผวิหนัง ท ำาให ้เปน็ผ ืน่ บวม แดง ปวดแสบปวดร ้อน ไม ่ควรใช้

กับบาดแผลใหญ่ ไมค่วรใชส้ ำาล ีชบุ ทิงเจอร ์ไอโอดีนปดิแผล เพราะทำาให ้

เน ือ้ เย ื่อบร ิเวณนัน้ตาย


IODOPHORES

• เปน็สารประกอบเชงิซอ้นของไอโอดีน กับโมเลก ุลท ีเ่ปน็ carrier

• ชนิดที่ร ู้จ ักก ันด ี คอื Povidone-Iodine (Betadine®, Isodine®)

• ประกอบด้วย Iodine + Polyvinylpyrolidone ซึ่งเม ื่อละลายนำ้าจะปล ่อยไอโอดีนอ ิสระออกมาอย่าง

ช้าๆ• ที่ความเข ้มขน้ 10% มีฤทธ ิฆ์ ่าเช ื้อ• ไม่ระคายเคอืงผวิหนัง และไม ่เป ื้อน

เส ือ้ผ ้า และไม ่คอ่ยทำาให้เก ิดการแพ้


สารจ ำาพวกคลอร ีน

• คลอร ีนเป ็นก ๊าซ แต่ม ีพษิมาก จึงใช้ ละลายนำ้าท ำาให้เก ิดกรดไฮโปรคลอร ัส

(HOCl) มีฤทธ ิ์ฆ ่าเช ื้อ แบคทีเร ีย โปร โตซวั และไวร ัส รวมทั้งม ีฤทธ ิก์ ัดส ี

ด ้วย• ส่วนใหญ่ใชฆ้ ่าเช ื้อในนำ้าประปา และ

ในสระว ่ายนำ้า ในขนาดเข ้มข ้น 1-3 ppm และใช้ตามคอกโค โรงร ีดนมรวมทัง้เช ็ดเต ้านม

•ข้อเสยีคอืคลอร ีนท ำาปฏิกร ิยาก ับสาร อินทร ียไ์ด ้เร ็ว ท ำาให้สญูเส ียฤทธิใ์น

การฆ่าเช ื้อได ้งา่ย


SODIUM HYPOCHLORITE

(NaOCl)• ร ู้จ ักท ั่วไปใชเ้ป ็นน ำ้ายาซักผ ้าขาว “ไฮเตอร ์”

• สามารถฆ่าเช ื้อแบคทีเร ีย สปอร ์ เช ือ้รา โปรโตซัว และไวร ัส โดยเฉพาะชนิดท ี่

มไีขมนัเปน็สว่นประกอบของเปล ือกหุ้ม เช ่น

เช ื้อไวร ัสไข้หว ัดนก• ถ้าอย ูใ่นสถานะของเหลวใช้ 2-3% แต่

ถ้าเปน็ผงใช้ 2-3 กรมัต ่อล ิตร•อาการเป ็นพษิค ือปวดแสบปวดรอ้นบร ิเวณที่สมัผ ัส


HEAVY METALS

กลไกการออกฤทธิ์•ทำาให้โปรต ีนของจ ุลช ีพตกตะกอน

และย ับย ัง้การทำางานของ sulfhydryl group

•สามารถยับย ัง้การทำางานของ เอนไซม์ของแบคทีเร ีย และ ของ

เน ื้อเย ือ่

ใช้ในร ูปเกลอื เช ่น เกลอืปรอทและเกล ือเง ิน


เกล ือปรอท

• เกล ืออนินทร ียเ์ปน็พษิมาก ทีย่ ังคงใช้ อยูค่ ือ ammonium mercury

ointment ซึ่งใช ้เป ็นยาฆ่าเช ื้อแผลพพุอง

• สว่นเกล ืออ ินทร ียจ์ะม ีพษิน ้อยกว ่า เช ่นMerthiolateR (thimerosal) ซึ่งม ีขายในร ูปทงิเจอร ์เมอไธโอเลท ใช้

ทำาความสะอาดผิวหนังก ่อนผ่าต ัด และยาแดง (Mercurochrome)

• ใช้ใสแ่ผลสด แต่ไมค่วรให้ก ับแผลไฟ ไหม้ และแผลเร ื้อร ัง และ

ไมค่วรใช้ต ิดต ่อก ันเปน็เวลานาน•สามารถฆ่าเช ื้อแบคทีเร ียและเช ือ้รา


เกล ือเง ิน

• เกล ืออนินทร ียท์ ี่ไมร่ะคายเค ืองต ่อ ผิวหนังและยงัคงใช้ก ันมากคือ silver

nitrate• ที่ความเข ้มข ้น 0.1 % สามารถทำาลาย

เช ื้อเก ือบทุกชนิด ส ่วนนำ้ายาเขม้ข ้น1% ใช้หยอดตาทารกแรกเก ิด เพ ื่อปอ้งก ันการต ิดเช ือ้หนองในที่เย ื่อบ ุล ูก

ตา นอกจากนี้ความเข ้มข ้น 0.5% ใช้ ปอ้งก ันการต ิดเช ือ้ของบาดแผลไฟลวก

ชนิดเปน็แทง่ใชจ้ ี้แผลและกำาจ ัดห ูด•อาการพิษอาจเก ิดจากแบคทีเร ียใน

แผลเปล ี่ยนจากเกล ือ ไนไตรท์ ให ้เปน็ เกล ือไนเตรด ทำาให้เก ิด

methemoglobin เก ิดเป ็นสเีทาถาวร


OXIDIZING AGENTS

เปน็กล ุ่มท ี่น ิยมใช้อย ูท่ ั่วไป เชน่• ไฮโดรเจนเปอร ์ออกไซด์• ด่างท ับท ิม•ฟีนอล•ครีซอล

ใช้เป ็นยาฆา่เช ือ้ เหมาะก ับจ ุลช ีพ anaerobic หรือ facultative anaerobic microorganism

ได้จากนำ้ามนัด ินจากถ่านหินและไม ้


HYDROGEN PEROXIDE (H2O2)

• ทีค่วามเข ้มขน้ 3% เม ื่อสมัผ ัสก ับ เอนไซม์ catalase ในเน ื้อเย ือ่และเล ือด

จะทำาให้เก ิดแตกตัวเป ็นน ำ้า และออกซิเจน

•H2O2 ทำาลายแบคทีเร ีย เน ื่องจาก free radical จะม ีผลต ่อไขมันที่เย ือ่ห ุ้มเซลล ์และที่องคป์ระกอบอื่นของเซลล์

• ใชล้ ้างแผลที่เปน็แอ ่งต ื้น ท ำาให้เน ื้อเย ือ่ ทีต่ายหลุดออกมาได้

ไมเ่หมาะก ับแผลที่เป ็นโพรงล ึกและไมม่ ีทางเปดิส ูภ่ายนอก


HYDROGEN PEROXIDE (H2O2)

• นำ้ายานี้ไม ่คงต ัว H2O2 จะเก ิดปฏิกร ิยาoxidation ทำาให้ ออกซิเจนถูกปล ่อย

ออกมาช้าๆ ม ีผลให้ประส ิทธภิาพลดลง จึงต ้องเก ็บในภาชนะปดิสนิท ปอ้งก ัน

แสง อ ุณหภูม ิ 15-30 C•ประส ิทธภิาพในการออกฤทธิย์ ังคงม ีอย ู่ตราบเท ่าท ี่ม ีออกซิเจนทำาให้เก ิดเป ็นฟอง

•ฤทธิ์จะเส ือ่มอยา่งรวดเร ็วเม ือ่ม ีสาร อินทร ีย ์ หร ือ ความร ้อน


POTASSIUM PERMANGANATE (KMnO4)

• ออกฤทธิเ์ป ็น oxidizing agent เช ่น กัน แต่ไม ่ให ้ก ๊าซออกซิเจนฤทธิ์

antiseptic หมดอยา่งรวดเร ็วเม ือ่ สมัผ ัสก ับเน ื้อเย ือ่ ซ ึ่งจะเห ็นว ่าน ำ้ายา

เปล ี่ยนเป ็นสนี ำ้าตาล• ความเข ้มข ้นที่ใชค้ ือ 1: 10000 ฆ่า

แบคทีเร ียภายใน 1 ชม .• ความเข ้มข ้น 1: 5000 จะระคายเคอืงต ่อเน ื้อเย ือ่


PHENOLS

• เปน็ยาฆ่าเช ือ้ชน ิดแรกที่ใช ้ในวงการแพทย์

• ที่ความเข ้มข ้น 1-2% สามารถทำาลาย เช ื้อไดห้ลายชนิด สามารถซึมผา่น

ผิวหนังและเน ื้อเย ือ่ได ้ด ี แต ่ท ำาให ้ผ ิวหนังระคายเค ืองไดง้ ่าย

• ปจัจ ุบนัเล ิกใชเ้ปน็ยาฆ่าเช ื้อ แต ่ใช ้ล ้างเช ื้อเท ่าน ั้น– ที่ความเข ้มข ้น 1% ใชเ้ปน็ยาล ้างเช ือ้

ทำาความสะอาดเคร ื่องม ือ เคร ื่องใช ้– ที่ความเข ้มข ้น 2% ใชเ้ชด็ถ ูพ ื้นโรงพยาบาล

– ที่ความเข ้มข ้น 5% ใชท้ ำาลายเช ือ้ในส ิง่ คดัหลั่งตา่งๆ (นอกตัว) ของผูป้ว่ย

• ข้อดคี ือ ออกฤทธิ์ทนัท ี ไม ่เส ื่อมฤทธิ์ เม ื่อถ ูกอ ินทรยีว ัตถ ุ ข ้อเสยีคอืกล ิ่นแรง


CRESOLS

• ใช้เปน็ disinfectant เท ่าน ั้น• ออกฤทธิค์ล ้าย Phenol แต่ด ีกว ่าและ

ถูกกว ่า มกีล ิ่นแรงคล ้ายก ัน• เปน็สว่นผสมระหว ่าง isomer ของ

อนุพนัธข์อง Phenol 3 ชนิด ทำาให้เพ ิม่ ประสทิธภิาพในการฆ่าเช ือ้ ในขณะที่

ความเป ็นพษิลดลง• ใช้ผสมกับสบ ู่ ได ้สารละลายใหม่เร ียก

Lysol ราคาถูก ใช้ฆ ่าเช ื้อได ้หลาย ชนิด แต่ไมท่ ำาลายสปอร ์ ม ักใชใ้นโรง

พยาบาล


HEXACHLOROPHENE

• คอื xylenol ที่ม ี Cl เปน็สว่นประกอบเปน็ยาฆ่าเช ือ้ท ี่ใช ้อยา่งแพร่หลายใน

โรงพยาบาล มีพ ิษน ้อย•ออกฤทธิ์ฆ ่าเช ื้อแบคทีเร ียกร ัมบวก

มากกว ่ากร ัมลบ โดยเฉพาะStaphylococcus aureus และไมค่ ่อย

มผีลต ่อไวร ัส หร ือ สปอร ์•พบว่าอาจเปน็สาเหตุการระบาดของโรคติดเช ื้อจากโรงพยาบาล

• ใชผ้สมกับสบ ูฟ่อกมือก ่อนผา่ต ัด หร ือใชป้ ้องก ันการต ิดเช ื้อ

เช ่น CHLORHEXIDINE, CHLOROXYLENOL (Dettol)


DYES

• ชนิดที่ร ู้จ ักก ันด ี ค ือAcriflavin (ยาเหลอืง)

และ Gentian violet (ยาม่วง)


ยาเหลือง(Acriflavin)

• ออกฤทธิย์บัย ั้งเช ือ้กร ัมบวกที่ท ำาให ้เก ิด หนอง และจะม ีฤทธ ิล์ดลงเม ือ่ถ ูกเล ือดและ

หนอง• เหมาะจะใชท้าแผลเร ื้อร ัง

• มฤีทธ ิ์ย ับย ั้งการเจร ิญของเช ือ้รา ย ีสต ์ และ Dermatophytes เชน่ เช ือ้

Candida และมฤีทธ ิต์ ้านเช ือ้กร ัมบวกesp. Staphylococcus แตไ่ม ่มผีลตอ่สปอร ์

• ฤทธิล์ดลงเม ือ่มนี ำ้าเหล ือง

ยาม่วง(Gentian violet)


Brilliant Green

• เปน็ผล ึกสทีอง น ำ้ายาที่เปน็น ำ้าและเปน็ด ่าง มสีเีข ียว แต ่เม ือ่ออกฤทธิ์ฆ ่าเช ือ้แล ้วจะ

เปล ี่ยนเปน็กรดเกล ือได ้สเีหล ืองแดง• มฤีทธ ิ์ต ้านเช ือ้กร ัมบวก esp.

Staphylococcus และเปน็bacteriostatic ต่อ E.coli

• Brilliant Green + Gentian Violet ใช้ เปน็ยาปา้ย หร ือใชท้าภายนอก ใชใ้ส ่

แผลที่ต ิดเช ือ้ หร ือไฟไหม้


สารที่อย ูเ่ปน็หนึง่ในกลุ่มน ีแ้ละร ู้จ ักก ันด ี คอื detergent หรือ ผงซักฟอกมี

คณุสมบตั ิคอื• ทำาให ้เปยีก โดยลดความตึงผวิ ท ำาให ้เก ิดการสมัผ ัสระหว ่างน ำ้ายาและพื้นผวิส ิง่ของ

• ทำาให ้กระจาย• ทำาให ้แทรกซมึ• ทำาให ้เปน็ฟอง แต ่มบีางชนิดไมท่ ำาให ้

เก ิดฟองแตใ่ชเ้ปน็ตวัช ำาระล ้าง โดยใช้ปลายหนึ่งซ ี่งเปน็ไฮโดรคาร ์บอนจับก ับ

ไขมนั และรวมตัวเปน็วงกลม อปีลาย หนึง่เกาะก ับน ำ้าอย ู่ด ้านนอก ทำาให ้ด ึง

สว่นไขมนัท ี่สกปรกออกไป

SURFACE-ACTIVE AGENTS


SURFACE-ACTIVE AGENTS

Anionic•สบู่• เปน็

emulsifier ที่ ดี ท ำาให้เช ื้อ

แบคทีเร ียหล ุดออกมาพร้อมกับไขมันและส ิ่งสกปรก

Cationic (ดีกว ่าAnionic)•Quaternary ammonium co

mpound• ออกฤทธิ์ในสภาพเบส (ตรง

ข้ามกับ Anionic) มีผลฆ่า แบคทีเร ีย esp. กร ัมบวก

Emulsify = การสลายไขมนั เป ็นการแยกไขมนั และนำ้าเป ็นอนภุาคขนาดเล ็ก ซึ่งจะถ ูกแขวนลอย

ในสารละลาย


Quaternary Ammonium compound

• เปน็ยาฆ่าเช ือ้ท ี่มกีล ิ่นหอม ทำาให้น ่าใช้• ความเข ้มข ้น 0.1% มีฤทธ ิล์ดแบคทีเร ีย

ที่ผ ิวหนังน ้อยกว ่า Ethanol 70%• เม ื่อใช ้ก ับบาดแผลจะอยูใ่นล ักษณะเป ็น

แผ่นบางๆ คลุมผ ิวหนังไว ้ ในขณะทีย่ ัง มแีบคทีเร ียเหล ืออย ู่ และอาจก่อให้เก ิด

การระบาดได้•การใช้ยาน ี้ต ้องระว ังในเร ื่อง

ประสทิธภิาพเก ี่ยวก ับแบคทีเร ียกรมัลบและฤทธิ์ของยาลดลงเม ื่อรวมกับสบ ู่


ACIDS

กรดอนินทร ีย ์•ออกฤทธิ์ใน

สภาพ pH กรด• กรดเกล ือ กรดกำามะถ ัน

• เปน็อนัตรายต่อเน ื้อเย ือ่

• ใชเ้ปน็disinfectant เท ่าน ั้น

กรดอินทร ีย ์• ออกฤทธิ์ในสภาพ pH กรด• ละลายไขมันได้ สามารถซึม

ผ่านเข ้าเซลล ์แบคทีเร ีย ท ำาให้เย ื่อห ุ้มเซลล ์ขาด

•ให้ผลดกีว ่ากรดอนินทร ีย ์•Acetic acid, Benzoic acid


ACETIC ACID

• ที่ความเข ้มข ้น 1% มีฤทธ ิ์ยบัย ัง้ แบคทีเร ีย ใช้ล ้างแผล

• ที่ความเข ้มข ้น 5% มีฤทธ ิ์ฆ ่าเช ื้อแบคทีเร ียได ้หลายชนิด

• ที่ความเข ้มข ้น 10-40% ใช้จ ี้ห ูดและตาปลา

SALICYLIC ACID


BORIC ACID

•ยบัย ั้งการเจร ิญของเช ื้อราและแบคทีเร ียอยา่งอ ่อนๆ

• ที่ความเข ้มข ้น 3% ใช้เป ็นยาล ้างตา•glycerine borax ใชป้ ้ายแผลที่ปากและหยอดหู

•Benzoic acid + Salicylic acid = Whitfield ointment ใช้ร ักษาโรคผิวหนังท ี่เก ิดจากเช ือ้รา

BENZOIC ACID


ประสทิธ ิภาพของการทำาให ้ปราศจากเช ือ้

การทำาความสะอาดเบ ื้องต ้น

ชนิดของยาที่ใช ้

ความเข ้มข ้น

ระยะเวลา

กรด เบสอ ุณหภูม ิ

ค ุณภาพ

จุลชีพ

ชนิดและจ ำานวน

Stage ของเชื้อโรค


ยาฆา่เช ือ้ ความเขม้ขน้ท ีใ่ช ้ ระยะเวลาฆา่เช ือ้ ขอ้สงัเกตในการใช้สบูแ่ละสารซกัลา้ง 10 นาท ี Aลา้งท ำาความสะอาดฆา่เช ือ้ไวรสัไมไ่ดย้กเวน้ไวรสักล ุม่

ใชผ้สมกบัสารละลายโซเดยีมคารบ์อเนตเพ ือ่เพ ิม่ประสทิธภิาพในการชำาระลา้งและท ำาใหผ้วิสมัผสัเปยีก

oxidizingสาร ไวรสัทกุกล ุม่ เวน้แตม่สีารอนิทรยีป์ะปนจะลดประสทิธภิาพ NaOCl, Ca(OCl)2 2-3% 10-30 นาที และจะสลายตวัเม ือ่มคีวามรอ้นดา่ง

โซดาไฟ 2 % w/v 10 นาท ี ไวรสัทกุกล ุม่ไมค่วรใช้เม ือ่มอีลมูเินยีมอลัลอยด์ โซดาซักผ ้า 4-10 % w/v 10-30 นาที ไวรสัทกุกล ุม่ แมเ้ม ือ่มสีารอนิทรยีป์ะปนกรด กรดเกล ือ 2 % v/v 10 นาท ี ใช้เม ือ่หาสารเคมอี ืน่ไมไ่ด ้มฤีทธ ิก์ดักรอ่นรนุแรงตอ่โลหะคอนกรตี กรดซิตร ิก 0.2% w/v 30 นาท ี ใชล้า้งเส ือ้ผา้รา่งกายอลัดไีฮด ์ glutaraldehyde 2 % w/v 10-30 นาที ไวรสัทกุกล ุม่ใช ้เขม้ขน้แพง formaldehyde 8 % v/v 10-30 นาที ปลอ่ยกา๊ซซึง่เปน็อนัตราย

เปร ียบเท ียบการใชย้าฆ่าเช ือ้ชนดิตา่งๆ

ที่มา : AUSVETPLAN, 2000


ปจัจ ัยทางส ิง่แวดล ้อมที่มผีลต ่อการใช้ยาฆ่าเช ือ้ชนดิตา่งๆ

ที่มา : Quinn, 1991

ยาฆา่เช ือ้ สารอนิทรยี ์ pH ความชืน้สมัพทัธ ์ สบ ูแ่ละการซกัลา้ง น ำ้ากระดา้งAcids + + - - +/-

Alcohols + - - - -

Bases + + - - +/-

Formalin +/- - + - -

Formadehyde (g) + - + - -

Glutaraldehyde +/- + - - +/-

Halogens + + - - +/-

Oxidizing agents + - - - -Phenolic

compound +/- + - - +/-Quaternary

ammonium

compound +/- + - + +/-


การ ล ้างฆ่าเช ื้อบ ุคคล esp. เม ื่อม ีโรคระบาดเก ิดข ึ้นในฟาร ์ม

• จัดบร ิเวณล้างฆ่าเช ื้อไว ้ใกล ้จ ุดท ีอ่อกจาก บริเวณปนเป ื้อน นำ้าล ้างจะต ้องไมไ่หลไปสู่

บร ิเวณทีส่ะอาด

• ใช้สบ ู่ในการล ้างหนา้ ผม ผิวหนงั มอื

• ใช้ยาฆ่าเช ื้อท ีเ่หมาะสมกับเช ื้อโรคทีม่กีารระบาด

• เตร ียมนำ้ายาในถังน ำ้าและจ ุม่รองเทา้บ ู๊ทในถังน ำ้ายา

• พน่นำ้ายาทีล่ ้อรถ

• ออกจากบริเวณปนเป ื้อน อาบนำ้า สระผม และเปล ี่ยนเส ือ้ผ ้าช ุดใหม่

• งดไปฟาร ์มอ ื่นท ีไ่มป่นเป ื้อน อยา่งนอ้ย 1 สัปดาห์


การ ล ้าง ฆ่าเช ื้อ อุปกรณ์ โรงเร ือน

• กำาจ ัดเศษวัสด ุ ส ิง่สกปรก สิ่งปนเป ื้อน เพราะเศษอินทร ียว ัตถทุ ีต่กค ้างจะทำาใหป้ระส ิทธ ิภาพของยา

ฆ่าเช ื้อลดลง ใหใ้ช้แปรงขัดส ิ่งสกปรกแล้วจ ึงฉ ีดน ำ้า ล้าง เม ือ่มสี ัตว ์ป ่วยอยูใ่นโรงเร ือนใหล้ ้างด ้วยความ

ระมดัระว ัง อยา่ใช้น ำ้าท ีม่แีรงด ันส ูง เน ือ่งจากจะ เป ็นการสร ้าง bioaerosols สำาหร ับไวร ัส ท ำาให้

ไวร ัสกระจายไปสูบ่ร ิเวณใกล้เค ียง และทำาให้ส ิ่ง สกปรกกระจายในวงกว้าง ส ิ่งสกปรกนัน้ให ้ท ำาการ

ฝังและราดนำ้ายาฆา่เช ื้อ

• เล ็งเป ้าหมายใช้ยาฆ่าเช ือ้กบัส ิ่งของหร ือส ิ่ง แวดล้อมรอบตัวสตัว ์ เช ่น คอก ทางเด ิน รางอาหาร

• ปล่อยใหย้าฆ่าเช ือ้มเีวลาสมัผ ัสก ับเช ื้อโรคอย่าง นอ้ย 20-30 นาที

• โดยทัว่ไปไมจ่ ำาเป ็นต ้องล ้างน ำ้าซ ำ้า เน ื่องจาก ต้องการให้มฤีทธ ิ์ตกค้างของยาฆา่เช ือ้ เว ้นแต่เม ือ่

น ำ้ายาฆ่าเช ื้อเปรอะเป ื้อนตัวส ัตว ์


การ ล ้าง ฆ่าเช ื้อ อุปกรณ์ โรงเร ือน (ต่อ)

1. เม ือ่ไมม่ ีสตัว ์ปว่ยอย ู่ในโรงเร ือน• ใหพ้น่น ำ้ายาฆ่าเช ือ้จากบนเพดาน ฝา พืน้

2. เม ือ่มสีตัว ์ปว่ยอย ูใ่นโรงเร ือน• รดนำ้ายาฆ่าเช ื้อลงพืน้ด ้วยฝักบ ัวรดนำ้าธรรมดา

โดยรอบตัวส ัตว ์ป ่วย ไมพ่น่ยาฆ่าเช ื้อ ใสต่ ัวส ัตว ์โดยตรง และจะต้องล ้างฆ่าเช ื้อซ ำ้าใน

ตำาแหน่งน ั้นเป ็นประจ ำา ว ันละ 2 ครั้ง เชา้- เย ็น จนกระทัง่หมดสตัว ์แสดงอาการป่าย จ ึง

ลดความถี่ในการล ้าง ฆ่าเช ื้อเป ็นว ันเว ้นว ัน และอาจเจอืจางสารละลายลงได้

• ถัดไปใหล้ ้างฆ่าเช ื้อ ทางเด ิน อ ุปกรณ์การเล ี้ยง สัตว ์ และต ้องล ้าง ว ันละ 2 ครั้ง เช ้า-เยน็

• บริเวณใกล้เค ียงท ีม่ ีส ัตว ์ปกตหิร ือยงัไมแ่สดงอาการป่วยในโรงเร ือนเด ียวก ันใหล้ ้างฆ่าเช ือ้อยา่งนอ้ยวนัเว ้นว ัน


การ ล ้าง ฆ่าเช ื้อ อุปกรณ์ โรงเร ือน (ต่อ)

3. เม ือ่สตัว ์ปว่ยอย ู่นอกโรงเร ือน เชน่ การกัก โค กระบอื

• ใช้ซองก ักสตัว ์ป ่วยกลางแจง้ ใหพ้น่ด ้วยนำ้ายา ฆ่าเช ือ้โดยรอบซองกกัว ันละ 1 ครั้ง เม ือ่เล ิกการก ัก

ใหท้ ำาการฆา่เช ื้อบร ิเวณกกั โดยโรยปูนขาวหรือเผา


ไวร ัสท ีม่กีารต ิดต ่อทางการหายใจ ไมม่คีวามจ ำาเป ็นต ้องฆ่าเช ือ้โดยการพน่ยาเป ็นละอองใน

อากาศ เน ือ่งจากระยะเวลาในการสัมผ ัสก ับยาฆ่าเช ื้อน ้อยเกนิไปและส ัตว ์มกีารขับเช ื้ออย ู่

ตลอดเวลาและยงัท ำาให้เก ิด bioaerosol ทำาให้ไวร ัสฟ ุ้งกระจายไดด้ ีย ิง่ข ึ้น ในกรณีด ังกล ่าว ใหท้ ำาการฆ่าเช ือ้

ด้วยการใช้ก ๊าซจากformaldehyde รมในโรงเร ือนปิดซึ่งมกัด ำาเนนิการหลังจากไดท้ ำาลาย

สัตว ์ป ่วยแล้ว และไมม่สี ัตว ์เหล ืออย ู่ในโรงเร ือนเอกสารอ ้างอ ิงเร ื่องการใช้ยาล ้างฆ ่าเช ื้อในสัตว ์จาก

บรรจง จงร ักษ ์ว ัฒนา . 2546. คู่ม ือควบคุมโรคปากและ เท ้าเป ื่อย ส ำาน ักส ุขศาสตร ์ส ัตว ์และส ุขอนามัยท ี่ 9.

สงขลา . 95 น .


ตัวอย ่างว ิธกีารและยาฆ่าเช ื้อส ำาหร ับโรคปากและเท ้าเป ื่อย

สิง่ปนเป ื้อนยาฆ่าเช ื้อ/ ว ิธ ีการสตัว ์มชี ีว ิต ทำาลาย (ถา้ท ำาได ้)ซาก ฝังหร ือเผา , 3, 4

โรงเร ือนเล ี้ยงส ัตว ์/ อุปกรณ์ 2, 3

สิง่แวดล้อม3

คน 1, 4.2

อุปกรณ์ไฟฟา้ 5.3

สิง่ปนเป ื้อนยาฆ่าเช ื้อ/ ว ิธ ีการ

นำ้า ถงัเกบ็น ำ้า 3

อาหารสัตว ์ฝ ังหร ือ 5.2

ขยะ ฝัง หร ือ 4

บ้านเร ือน 2, 4.2

เคร ื่องจ ักร ยานพาหนะ3, 4

เส ื้อผ ้า 2, 2.3, 3, 4.2

1 = สบู่และสารซักล ้าง ; 2 = สารออกซิไดส ์: 2.1 = sodium hpochloride, 2.2 calcium hypochloride; 3 = ด่าง : 3.1 = sodium hydroxide, 3.2 = sodium carbonate; 4 = กรด : 4.1 hdrochloric acid, 4.2 citric acid; 5 = aldehyde: 5.1 glutaraldehyde, 5.2 formalin, 5.3 formaldehyde gas

ยาฆา่เช ือ้หลกั รปูแบบและความเขม้ขน้ ระยะเวลาท ีใ่ช ้1. สบ ู่และน ำ้ายาซ ักฟอก 10 แชท่ ิง้ไว ้ นาท ี2. Oxidizing agentsน ำ้ายาฆ ่าเช ื้อกล ุ่ม

2a โซเด ียมไฮโปคลอไรท ์ ของเหลวเจอืจางใหไ้ดค้วาม

2-3%เขม้ขน้ท ี่

10-30 นาทแีต ่ใช ้ไม ่ได ้กรณีท ี่ มสีารอนิทรยีป์นอย ูม่ากเชน่

ในมลูสตัวห์รอืซากสตัว ์

2b แคลเซ ียมไฮโปคลอไรท ์ 2-3% ผงหรอืของเหลวเจอืจางท ี่

( 20 / )ใช ้ผงกร ัมล ิตร

10-30 นาทแีต ่ใช ้ไม ่ได ้กรณีท ี่ มสีารอนิทรยีป์นอย ูม่ากเชน่

ในมลูสตัวห์รอืซากสตัว ์3 ยาฆ ่าเช ื้อประเภทด ่าง3a โซเด ียมไฮดรอกไซด ์( )โซดาไฟ 2% (20 / )กร ัมล ิตร

10 (นาทหี ้ามใช ้บนพ ื้นผ ิวท ี่)เปน็อลมูเินยีม

3b โซเด ียมคาร ์บอเนต( ) โซดาชะล ้าง(Na2CO3 10 H2O) 4% (40 / )กร ัมล ิตร

10 นาท ีในกรณีท ี่ม ีสาร อนิทรยีป์ะปนมากเชน่มลู

30 สตัวห์รอืซากสตัวใ์หใ้ช ้นาท ี

4 ยาฆ ่าเช ื้อประเภทกรด

4a กรดไฮโดรคลอร ิค2% (20 / )ม ิลล ิล ิตรล ิตร มฤีทธ ิก์ดักรอ่นควรเลอืกใช ้

เม ือ่ไมม่ทีางเลอืกอ ืน่

4b กรดซิตร ิค 0.2% (2 / )กร ัมล ิตร

30 นาทปีลอดภ ัยส ำาหร ับเส ื้อผา้และรา่งกายผ ูป้ฏบิตังิานท ี่อาจปนเป ือ้น

5 ก ๊าซฟอร ์ม ัลด ีไฮด ์15-24 . ชมต ้องระว ังเป ็นพ ิษตอ่ทางเดนิหายใจผ ูป้ฏบิตั ิ

ชนดิ มาตรการการท ำาลายเช ือ้ซากสตัวท์ ีต่ายจากไขห้วดันก ฝงัหรอืเผา

พ ืน้คอกโรงเรอืนวสัดแุละอปุกรณใ์นโรงเรอืน 1, 2a, 2b, 3

ผ ูป้ฏบิตังิาน 1

วสัดอุปุกรณไ์ฟฟา้ 5

อา่งหรอืถงัเกบ็น ำ้าหรอืคาดวา่มกีารปนเป ือ้น ปลอ่ยน ำ้าออกใหแ้หง้และตากท ิง้ไว ้แหลง่น ำ้าผดิขนาดเลก็ท ีใ่ช ้เล ีย้งสตัวป์กีอยา่งหนาแนน่ ปลอ่ยน ำ้าออกใหแ้หง้และตากท ิง้ไว ้อาหารสตัวท์ ี่เหลอื ฝงัมลูสตัวแ์ละของเสยีจากฟารม์ 3, 4ฝงัหรอืเผาหรอืบา้นเรอืนของเกษตรกรท ีค่าดวา่มกีารตดิเช ือ้ 1, 2a, 2b

เคร ือ่งจกัรกลใหญใ่นฟารม์และยานพาหนะ 1, 3

เส ือ้ผา้ของผ ูป้ฏบิตังิาน 1, 2a, 2b, 3

เคร ือ่งบนิ 1

ตัวอยา่งว ิธ ีการและยาฆ่าเช ื้อ

ส ำาหร ับโรคไขห้ว ัดนก

antiseptic and disinfectant (2)

Food