ANTANTİİMMİİKROBKROBİYİYAL AJANLARAL AJANLARIIN ETKN ETKİİ

MEKANMEKANİİZMASI VE SINIFLANDIRILMASIZMASI VE SINIFLANDIRILMASI

Kemoterapotik MaddeKemoterapotik Madde

Çok küçük miktarlarda tedavi esnasında mikroorganizmalara toksik etkili (Parazitotrop etki)

organizmaya etkileri (Organotrop etki) çok az olan ya da hiç zararlı etkisi olmayan, infeksiyon hastalıklarının tedavisinde kullanılan, kimyasal maddelere kemoterapotik maddeler denir.

Bu özelliğe seçici toksik etki denir ki bu özellik antiseptik maddelerle kemoterapotik maddeleri birbirinden ayıran başlıca özelliktir.

AntibiyotiklerAntibiyotikler

Bazı bakteri ve mantar türü mikroorganizmalar tarafından, üreme ortamında oluşturulan ve başka mikroorganizmalar için öldürücü ya da üremelerini durdurucu etki gösteren ve tedavide kullanılan maddelerdir.

Ancak günümüzde bunların sentetikleri veya semisentetikleri yapılabilmektedir.

Antimikrobik maddeAntimikrobik madde

Hem kemoterapotik hem de antibiyotikler için kullanılan genel bir isimdir.

Bakteri hücresi ile insan hücresi arasında 4 büyük farklı nokta bulunmaktadır

1.   Hücre duvarı (Peptidoglikan tabaka sadece bakteri hücre duvarında bulunur),

2.   Ribozomlar (Bakteriyel ribozomlar 50S ve 30S alt birimine sahip 70S büyüklükte iken, ökaryotik ribozomlar 60S ve 40S alt birimine sahip 80S büyüklüktedir),

3.   Nükleik asitler (Bakteri hücreleri ökaryotlardan farklı olarak; çekirdek zarı, mitotik aygıt ve histon içermezler),

4.   Hücre zarı’dır (Ökaryotik zarlar steroller içerirken prokaryotlar sterol içermezler).

Bu özellikler kemoterapötiklerin etki mekanizmlarında önemlidir.

Kemoterapotiklerin Mikroorganizmalara Etki Kemoterapotiklerin Mikroorganizmalara Etki MekanizmalarMekanizmalarıı

Kemoterapotik maddelerin mikroorganizmalar üzerine etkisi iki türlüdür

1.   Mikrobiyostatik etki: Kemoterapotik maddelerin mikroorganizmalar üzerine üremelerini durdurucu etkilerine mikrobiyostatik etki denir.

2.   Mikrobisit (Jermisit) etki: Kemoterapotik maddelerin mikroorganizmaları öldürücü etkilerine Mikrobisit (Jermisit) etki denir.

Her kemoterapotik madde genel olarak, konsantrasyonlarına bağlı olmak üzere; başlangıçta mikrobiyostatik ve daha sonra da (yüksek yoğunluklarda) mikrobisit etki gösterirler.

Burada önemli olan, organizmaya zarar vermeyen, terapötik dozlardaki etkileridir.

Kemoterapotiklerin mikroorganizmalara etki Kemoterapotiklerin mikroorganizmalara etki mekanizmalarmekanizmalarıından bugün bilinen başlndan bugün bilinen başlııcalarcalarıı şşunlardunlardıırr

1. DNA oluşmasını ve DNA’daki transkripsiyonu engelleyerek etki göstermeleri;

a. Folik asit sentezini engelleyip purin ve timidin oluşmasını, dolayısıyla DNA sentezini bloke ederek etki,

b. DNA’ya bağlı RNA polimerazı inhibe ederek etki,

c. Timidilat sentetazı bloke ederek transkripsiyonu önleyen etki,

d. DNA sentezini ve bu yolla DNA virüslerinin replikasyonunu önleyen etki,

e. DNA ile sıkı bileşikler yaparak etki,f. DNA gyrase enzimini bağlayıp bloke

ederek etki. 2. Hücre duvarı sentezini inhibe ederek

etki göstermeleri, 3. Hücre zarının işlevini değiştirerek etki

göstermeleri, 4. Protein sentezini inhibe ederek etki

göstermeleri

DNA OLUDNA OLUŞŞMASINI VE DNA’DAKMASINI VE DNA’DAKİ İ TRANSKRTRANSKRİİPSPSİİYONU ENGELLEYEREK ETKYONU ENGELLEYEREK ETKİİ

Bu gruptaki antimikrobikler; bakteriyostatik etkili olup, mikroorganizmaların üremelerini durdurarak etki ederler.

a.   Folik asit sentezini engelleyip purin ve timidin oluşmasını, dolayısıyla DNA sentezini bloke ederek etki:

Folik asit, purin ve timidin oluşmasında gereklidir.

Folik asitin oluşumunda PABA (Para amino benzoik asit) kullanılmakta olup, PABA’ya benzeyen kemoterapotik maddelerin PABA yerine geçerek Folik asitin oluşumunu, dolayısıyla da sentezini engelleyerek ve purin ve timidin oluşması engellendiğinden, DNA sentezi yapılamayarak, hücrenin üremesi durmuş olur (Mikrobiyostatik etki).

Folik asit sentezini engelleyip purin ve timidin Folik asit sentezini engelleyip purin ve timidin oluşmasını, dolayısıyla DNA sentezini bloke ederek etkioluşmasını, dolayısıyla DNA sentezini bloke ederek etki PABA Folik asit Folinik asit Purin,Timidin DNA

 

-Sülfonamidler,

-Para amino salisilik asit (PAS),

Folik asit sentezini engelleyip purin ve timidin Folik asit sentezini engelleyip purin ve timidin oluşmasını, dolayısıyla DNA sentezini bloke ederek etkioluşmasını, dolayısıyla DNA sentezini bloke ederek etki

-Trimehoprim, Primethamine gibi kemoterapotikler, bakteri ve protozoa’ların dihidrofolik asit redüktaz enzimlerini, inhibe ederler.

Bu yolla bakteri ve protozoonların üremelerini durdururlar. Trimehoprim, Sulfonamid’lerle birlikte kullanıldığında bakteriyostatik etkileri birkaç misli artar.

Dihidro-folik asit Tetra-hidro folik asit Folinik asit

 

Dihirofolik asit redüktaz

b.b. DNA’ya bağlı RNA polimerazı inhibe ederek etkiDNA’ya bağlı RNA polimerazı inhibe ederek etki

DNA’ya bağlı RNA polimeraz’a güçlü bir şekilde bağlanarak RNA sentezini inhibe eder ve sonuçta DNA sentezi yapılamaz (bakteriyostatik etki ).

Örnek; Rifampin (Mycobacterium tuberculosis’e ve bazı virüslere etkili), Actinomycin (memeli hayvan hücrelerine çok toxiktir) gibi ilaçlar

c.c. Timidilat sentetazı bloke ederek transkripsiyonu Timidilat sentetazı bloke ederek transkripsiyonu önleyen etkiönleyen etki

5-Flucytocine bu etkidedir. Mantar hücrelerine etkili olur.

d. DNA sentezini ve bu yolla DNA virüslerinin d. DNA sentezini ve bu yolla DNA virüslerinin replikasyonunu önleyen etkireplikasyonunu önleyen etki

5-iodo-2’deoxyuridine (Idoxuridine = IDU); memelilerin hücrelerine de toxik etkili olduklarından lokal uygulamalarda kullanılırlar.

Antiviral kemoterapötiklerden Cytarabine ve adenin arabinosid’in etkisi de bu yolla olur.

e. e. DNA ile sDNA ile sııkkıı bileşikler yaparak etki bileşikler yaparak etki

Mitomycinler buna örnek olup çok toxiktirler.

f. f. DNA DNA gygyrase enzimini bağlayrase enzimini bağlayııp bp bloloke ederek etkike ederek etki

Quinolon’ların etkileri buna örnektir.

Süper sarmal oluşumunu engelleyerek etkili olurlar. Bakterisid etkilidirler.

2. 2. HHÜCÜCRE DUVARI SENTEZRE DUVARI SENTEZİİNNİİ İİNHNHİİBE BE EDEREK ETKEDEREK ETKİİ GGÖSTERMELERÖSTERMELERİİ

Biyosentetik ve semisentetik penicillinler ile sefalosporinlerin etkisi bu yolla olur.

Bu etki Hücre duvarındaki temel yapı olan peptidoglikanın oluşumunda rol alan transpeptidaz ve karboxipeptidaz enzimlerinin bloke edilmesi şeklinde olur.

Böylece Murein yapısının sentezi bozulur.

Penicillin’in bağlandığı transpeptidazlara ve diğer bazı enzimlere Penicillin Bağlayan Proteinler (PBP) denir.

Bakterisid etkilidirler.

Ayrıca Basitrasin, Vankomisin, Teikoplanin, Ristosetin ve Novobiosin’de erken dönemde hücre duvarının oluşumunu engellemektedirler.

Bakteriler bu etkiden korunmak için penicillini bağlayan enzimler (Beta laktamaz’lar) üretirler (Meticillin ve Kloksasilin hariç).

3. HÜCRE ZARININ İ3. HÜCRE ZARININ İŞŞLELEVİVİNNİİ DE DEĞİŞĞİŞTTİİREREK REREK ETKETKİİ GÖSTERMELER GÖSTERMELERİİ

Kemoterapötikler stoplazmik zar üzerine etkilerini; ya zarı eritici etki, ya da seçici geçirgenliklerini bozarak gösterirler.

Bakterisit etkilidirler. Polymyxin’ler, Polyen’ler (Amphotericin-B, Colistin ve Nystatin) bazı mantarlara bu şekilde etkirler. Burada selektif toxik etki güçtür.

4. PROTE4. PROTEİİN SENTEZN SENTEZİİNNİİ İİNHNHİİBE EDEREK ETKBE EDEREK ETKİİ GÖSTERMELERGÖSTERMELERİİ

Kloramfenikol, Tetrasiklinler, Eritromisin, Linkomisin ve Aminoglikozitler’in etkileri bu yolla olur.

((PROTEPROTEİİN SENTEZN SENTEZİİNNİİ İİNHNHİİBE EDEREK ETKBE EDEREK ETKİ)İ)

a.   Ribozomlardaki 30 S ünitine bağlanarak protein sentezini inhibe edenler:

Aminoglikozitler(bakterisid), Tetrasiklinler(bakteriyostatik) ve Spectinomycin(bakteriyostatik)’in etkisi bu şekildedir.

b.   Ribozomlardaki 50 S ünitine bağlanarak protein sentezini inhibe edenler:

Klorafenikol (bakteriyostatik), Makrolidler (bakteriyostatik) ve Linkomicinler (bakteriyostatik)’in etkisi bu şekildedir.