anticlaudianus - documenta catholica alanus ab insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice...

114
Anticlaudianus Alanus de Insulis

Upload: others

Post on 12-May-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

AnticlaudianusAlanus de Insulis

Page 2: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Prologus 

Cum fulminis impetus uires suas expandere dedignetur inuirgulam, uerum audaces prouectarum arborum expugnetexcessus, imperiosa uenti rabies iras non expendat in calamum,uerum in altissimarum supercilia rerum uesani flatus inuectionesexcitet furiosas, per uitiosam nostri operis humilitatem inuidieflamma non fulminet, nostri libelli depressam pauperiemdetractionis flatus non deprimat, ubi potius miserie naufragium,misericordie portum expostulat, quam felicitas liuoris exposcataculeum. In quo lector non latratu corrixationis insaniens, uerumlima correctionis emendans, circumcidat superfluum et compleatdiminutum quatenus illimatum revertatur ad limam, impolitumreducatur ad fabricam, inartificiosum suo referatur artifici, maletortum proprie reddatur incudi. Sed quamuis artificii enormitasimperitiam accuset artificis, in adulterino opere imperitieuestigium manus relinquat opificis, opus tamen sui ueniamdeprecatur erroris, cum tenuis humane rationis igniculus multisignorantie obnubiletur erroribus, humani ingenii scintilla multaserroris euanescat in nebulas. Quare ad hoc opus non nauseantisanimi fastidio ductus, non indignationis tumore percussus, seddelectatione nouitatis illectus, lector accedat, ut, quamuis liberuernantis eloquii purpuramento non floreat et fulgurantissententie sydere non clarescat, tamen in fragilis calami tenuitatemellis possit suauitas inueniri et arescentis riuuli modicitate sitisariditas temperari; in hoc tamen nulla uilitate plebescat, nullosreprehensionis morsus sustineat, quod modernorum redoletruditatem, qui et ingenii preferunt florem et diligentie efferuntdignitatem, cum pigmea humilitas excessui superposita giganteo,altitudine gigantem preueniat et riuus a fonte scaturiens intorrentem multiplicatus excrescat. Hoc igitur opus fastidire nonaudeant qui adhuc nutricum uagientes in cunis, inferiorisdiscipline lactantur uberibus. Huic operi derogare non temptentqui altioris scientiae militiam spondent. Huic operi abrogare nonpresumant qui celum philosophie uertice pulsant. In hoc etenimopere litteralis sensus suauitas puerilem demulcebit auditum,moralis instructio perficientem imbuet sensum, acutior allegoriesubtilitas proficientem acuet intellectum. Ab huius igitur operisarceantur ingressu qui, solam sensualitatis insequentesimaginem, rationis non appetunt ueritatem, ne sanctum canibusprostitutum sordescat, ne porcorum pedibus conculcata

Page 3: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

margarita depereat, ne derogetur secretis, si eorum magestasdiuulgetur indignis. 

Quoniam igitur in hoc opere resultat grammatice syntaseosregula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communissententia, arismetice matheseos paradoxa, musice melos,anxioma geometrie, gramatis theorema, astronomice ebdomadisexcellentia, theophanie celestis emblema, infruniti homines inhoc opus sensus proprios non impingant, qui ultra metassensuum rationis non excedant curriculum, qui iuxtaimaginationis sompnia aut recordantur uisa, aut figmentorumartifices commentantur incognita; sed hii qui sue rationismateriale in turpibus imaginibus non permittunt quiescere, sedad intuitum supercelestium formarum audent attollere, meioperis ingrediantur angustias, certa discretionis libra pensantesquid sit dignum in aures publicas promulgari uel silentio penitussepeliri. Sicut enim quorundam genuinos detractions insultusnon timeo, sic fauorabilem commendationis auram ab aliis nonexpecto. Non enim tumor superbie intus eructuans ut exiret inpublicum, me huius operis coegit ad fabricam, uel fauorpopularis applausus insolentem inuitauit ad operam, sed ne meussermo contraheret de cure raritate rubiginem aliorumqueprofectibus labore mei studii desudarem. 

PROLOGUS 

[1­9] 

Autoris mendico stilum falerasque poete,Ne mea segnicie Clio directa senescat,Ne iaceat calamus scabra rubigine torpens.Scribendi nouitate uetus iuuenescere cartaGaudet, et antiquas cupiens exire latebrasRidet, et in tenui lasciuit harundine musa.Fonte tuo sic, Phebe, tuum perfunde poetam,Vt compluta tuo mens arida flumine, germenDonet, et in fructus concludat germinis usum. 

LIBER PRIMUS 

[1­17] 

Vt sibi iuncta magis Nature dona resultent,

Page 4: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Vt proprium donet donis mixtura fauorem,Solers Nature studium, que singula sparsimMunera cuntulerat aliis, cuncludit in unum.Cudit opus, per quod operi cuncluditur omni:Pristina sic operum peccata repensat in uno,Vt quod deliquit alias cumpenset in isto.Supplicat huic operi famulans, opus omne decoris,Et tanta cupiens uestiri dote fauoris,Incudis deposcit opem: sed fessa laboratIncus, que tantos uires expendit in usus.Vltra sese posse studet Natura suumqueSupra se metitur opus, sic uincere ferturArtifices alios, quod se superasse fatetur.Nec subitos animi motus perpessa, repenteCurrit ad hec opera, sed ad hec deliberat utrumPossit et ad libram racionis singula pensat. 

[18­32] 

Protinus ergo suas uocat in sua uota sorores,A quibus emeriti descendat tramite rectoRegula consilii mentisque coherceat estum,Vt sic, freta sue scalpro racionis, in ipsosEffectus operum mentis deducat ydeas,Aut lima meliore diu concepta recidat.Ergo consilii non aspernata rigorem,Concilium celeste uocat; peregrinat ab altoMilicie celestis honor terramque serenatLuce sua, dignatus humum uestire beatisGressibus, et nostri tolerans fastidia mundi,A splendore suo descendit regia celi;Dum lumen proprium terre cucedit ad horam,Jam noua miratur tellus uestigia ferre,Gaudet honus, sed uis honeris pensatur honore. 

[33­46] 

Pacis alumpna mouet primos Concordia gressus,Et pleno cuncta perfundens Copia cornu,Et Fauor, et multo perfusa fauore Iuuentus,Et Risus nostre proscribens nubila mentis,Et Pudor, et certo contenta Modestia fine,Et Racio, mensura boni, quam semper adherens

Page 5: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Felici gressu felix comitatur Honestas,Et Decus, et cuncta trutinans Prudentia libra,Et Pietas, et uera Fides, que fraudis in umbraNobis ypocritum mentiri nescit amorem,Et uirtus que spargit opes, que munera fundit,Quam penes ignorat ignauam gaza quietemNec dormire potest thesauri massa sepulti,Sed mutat uarios tociens peregrina magistros. 

[47­54] 

Vltima Nobilitas, et forme laude secunda,A longe sequitur harum uestigia; quamuisNescio quid presigne gerat, tamen huius ad unguemNon poterat reliquis facies equare decorem;Munere Fortune melior sed parcius ipsaGracia Nature dotes effundit in illa.Hec superum soboles gressus maturat in arcemNature proprioque domum chorus afflat honore. 

[55­80] 

Est locus a nostro secretus climate longoTractu, nostrorum ridens fermenta locorum:Iste potest solus quicquid loca cetera possunt;Quod minus in reliquis melius suppletur in uno;Quid prelarga manus Nature possit et in quoGracius effundat dotes, exponit in isto,In quo, pubescens tenera lanugine florum,Sideribus stellata suis, succensa rosarumMurice, terra nouum contendit pingere celum.Non ibi nascentis expirat gracia florisNascendo moriens; nec enim rosa mane puellaVespere languet anus, sed uultu semper eodemGaudens, eterni iuuenescit munere ueris.Hunc florem non urit hyems, non decoquit estas.Non ibi bacchantis Boree furit ira, nec illicFulminat aura Nothi, nec spicula grandinis instant.Quicquid depascit oculos uel inhebriat aures,Seducit gustum, nares suspendit odore,Demulcet tactum, retinet locus iste locorum.Iste parit, nullo uexatus uomere, quicquidMilitat aduersum morbos nostramque renodat,

Page 6: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Instantis morbi proscripta peste, salutem.Non uulgus uerum, uerum miracula gingnensSponte nec externo tellus adiuta colono,Nature contenta manu Zephirique fauore,Parturit et tanta natorum prole superbit. 

[81­91] 

Flore nouo gaudens, folio crinita uirenti,Non demorsa situ, non iram passa securis,Non deiecta solo, sparsis non deuia ramis,Ambit silua locum, muri mentita flguram.Non florum predatur opes foliique capillumTondet hyems, teneram florum depasta iuuentam.Exilium patitur arbor quecumque tributumGerminis et fructus Nature soluere nescit,Cuius mercari fructu meliore fauoremContendens aliasque suo precellere dono,Quelibet et semper de partu cogitat arbor. 

[92­96] 

Syrenes nemorum, cithariste ueris, in illumConuenere locum mellitaque carmina sparsimCommentantur aues, dum guturis organa pulsant.Pingunt ore liram, dum cantus imbibit istosAuditus, dulces offert sonus auribus escas. 

[97­106] 

In medio lacrimatur humus fletuque beatoProducens lacrimas, fontem sudore perhenniParturit et dulces potus singultat aquarum.Exuit ingenitas feces argenteus humor,Ad puri remeans elementi iura, nitoreFulgurat in proprio, peregrina fece solutus.Pregnantis gremium telluris inhebriat istePotus et ad partus inuitat uota parentis:Arboribus similes tellus non inuida potusDonat et affectum pariendi suggerit illis. 

[107­125] 

In medio nemoris euadit in aera montis

Page 7: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Ardua planicies et nubibus oscula donat.Hic domus erigitur Nature, si tamen istoNomine censeri fas sit, cum numine possitSydereas superare domos superumque penates,Nec sibi dignetur conferre palacia regum.A nostris laribus excepta beatior aulaAera metitur, altis suspensa columpnis,Sydere gemmarum prefulgurat, ardet in auroNec minus argenti proprio donatur honore.Non ibi materies, que sit demissior istis,Jura tenet propriaque potest plebescere forma.Hic hominum mores picture gracia scribit:Sic operi proprio pictura fideliter heret,Vt res picta minus a uero deuiet esse.O noua picture miracula! Transit ad esseQuod nichil esse potest picturaque simia ueri,Arte noua ludens, in res umbracula rerumVertit et in uerum mendacia singula mutat. 

[126­151] 

Sic logice uires artis subtiliter huiusArgumenta premunt logiceque sophismata uincunt:Hec probat, ista facit; hec disputat, impetrat illaOmne quod esse potest: sic utraque uera uideriFalsa cupit, sed ad hoc pictura fidelius instat.Illic arma parat logico logiceque palestramPingit Aristoteles, sed eo diuinius ipsaSompniat archana rerum celique profundaMente Plato, sensumque Dei perquirere temptat.More suo Seneca mores ratione monetat,Optimus excultor morum mentisque colonus.Diuitis ingenii uena Ptholomeus inundans,Deuectus superas curru racionis in arces,Colligit astrorum numeros, loca, tempora, cursus.Verbi pauperiem redimit splendore colorumTullius et dictis ornatus fulgura donat.Virgilii musa mendacia multa coloratEt facie ueri contexit pallia falso.Hic uigor et sensus equali munera lancePensant: Alcidem uigor armat, sensus Vlixem.Ne mentem fermentet opum conuictus, habundeFundit opes Tytus et munera cogit abire.

Page 8: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Militat instantis feruens audacia Turni,Ense tonans, ignara metus et prodiga uite,Ypolitique pudor Veneris subductus habenisGaudet et excepto luget Cytherea pudore. 

[152­206] 

Has species rerumque tropos et sompnia ueriRegia picta tenet, tanto festiua decore,Sed minus in uultu gestans insigne decorisPostremos subtristis habet pictura penates.Vel lusisse parum, uel saltem sompnia passamCredas et tenues ire sensisse procellas,Vel magis oblitam facti presentis in illaNaturam peccasse putes. Delira uideturPicture facies meliorem poscere formam,Sed neque gemmarum radius splendore diescens,Nec nitor argenti, nec fulgure gracius aurumExcusare potest picture crimen adultumQuin pictura suo languens pallescat in auro:Illic pannoso plebescit carmine nosterEnnius et Priami fortunas intonat; illicMevius, in celos audens os ponere mutum,Gesta ducis Macedum tenebrosi carminis umbraPingere dum temptat, in primo limine fessusHeret et ignauam queritur torpescere musam;Illic precipiti Nero fulmine concutit orbem,Indulgens sceleri, cogit plus uelle furorem,Quam furor ipse uelit; quicquid distillat ab illoNequicie sese totum partitur in orbem;Illic diues eget, sitit aurum totus in auroMidas, nec metas animo concedit habendi.Militis excedit legem plus milite milesAiax milicieque modus decurrit in iram.Fractus amore Paris, Veneris decoctus in igne,Militat in Venerem; dum militis exuit actus,Damnose compensat in hac quod perdit in armis.In Dauo propriam miratur noctua formamEt uultus peccata sui solatur in illo.Ergo Nature quicquid munuscula plenePercipit aut eius modicam subterfugit artem,Inscriptum calamis picture fabula monstrat.Singula decernens sensu Natura profundo,

Page 9: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sedibus hiis sua iura tenet legesque figuratProuida, quas toto sparsim promulgat in orbe.Scrutatur rerum causas et semina mundi:Quis Chaos anticum uultu meliore redemit,Dum forme melioris opem uultusque decoremQuereret atque suum lugeret silua tumultum;Quis, fidei nexu ciuilia bella refrenans,Et fratrum rixas, elementis oscula pacisIndidit et numeri nodo meliore ligauit.Terrarum motus, mugitum fulminis, irasOcceani, uentorum prelia mente fideliConspicit et certa solers indagine clauditTemporis excursus; cur contristata pruinisLuget hyems canis, ridet uer, estuat estas,Effluit autumnus rerum torente profundo,Vel cur terra sedet, fluit amnis, profluit aer,Flamma uolat reliquisque fidem non inuida seruat;Non audens uiolare fidem cur federa terrisLabilis unda tenet, certo contenta meatu. 

[207­213] 

Postquam celestis aurata sedilia cetusImpleuit tantaque nitens deitate refulsitIpsa domus, tanti lucem mirata diei,Concilii stetit in medio Natura, parumperIn terram demissa caput, concepta seuerisVultibus exponens dextraque silencia dictans,Suspendensque animos, uoces exiuit in istas: 

[214­269] 

"Sepe, diu, multum solerti mente retractoSingula que nostre pinxit solercia dextre,Sed nichil invenio quod in omni parte beateViuat, quin multas nobis deferre querelasPossit, si hanc nostram uelit accusare Mineruam.Sed nostras errasse manus quod penitet, errorHaut nocet et nostros denigrat parcius actus.Nec tamen herentes maculas abstergere possum,Quas habitus firmi prescriptio longa tuetur,Nam medicina silet, ubi morbi causa senescit,Nec morbi ueteres molimina tarda requirunt.

Page 10: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Vnica coniecto tante solacia pestis,Que tamen effectu describere nolo, priusquamNorma iudicii uestri mens nostra probetur.Hoc in mente diu scriptum mihi sedit, ut omnesEt simul instanter, caute, solerter ad unumDesudemus opus, in quo tot munera fundatQuelibet, ut post has dotes uideatur egere,Nostrorum crimen operum redimatur in uno,Vnius probitas multorum crimina pensetVnaque quamplures exterminet unda litturas.Non terre fecem redolens, non materialisSed diuinus homo nostro molimine terrasIncolat et nostris donet solacia damnis,Insideat celis animo, sed corpore terris:In terris humanus erit, diuinus in astris.Sic homo sicque Deus fiet, sic factus uterqueQuod neuter mediaque uia tutissimus ibit,In quo nostra manus et munera nostra loquantur.Sit speculum nobis, ut nos speculemur in illoQue sit nostra fides, que nostra potencia, virtusQue sit et in quantum melius procedere possit.Si labor accusat nostros in munere tantoDeffectus honerique manus succumbere nostro,Hoc decus excusat, soluens objecta pudoris.Si Natura negat, animi succurrere debetRobur et affectus effectu claudere nostros.Nam quod nulla ualet per se supplebit in unumConiurata manus, ut que non singula prosuntMulta iuuent collecta simul, nam plurimus annemRiuulus excressens gignit scintillaque flammamMulta parit multusque lapis concludit aceruum.Heu! pudeat nostrum tociens errasse laboremEt tociens fructum male respondisse labori!Heu! pudeat nostra terris decreta silere,Quod nostri languescit amor, quod fama tepescensTorpet et a toto uiles proscribimur orbe,Quod laxas mundo sceleris concedit habenasThesiphone nostraque sibi de gente triumphansGaudet et a nostro luctu sibi gaudia suggit:Vincimur et uictas pedibus summittit HerinisEt grauibus nostra castigat colla cathenis". 

Page 11: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[266­269] 

Sic Natura, suo mentem sermone figurans,Fine dato uerbis, orandi fine perorat.Gaudet et assentit Nature curia, uotumLaudat et a uoto non distant uota sororum. 

[270­302] 

Surgit ad hoc placidi uultus gestusque modestiCircumscripta modum Prudencia. Colla pererratAurea cesaries, sed acus mediata refrenatLitigium crinis et regula pectinis instat.Ordo supercilii, iusto libramine ductus,Nec nimis exhaustus nec multa nube pilorumLuxurians, sese geminos exemplat in arcus.Luminis astra iubar, frons lilia, balsama naris,Dens ebur osque rosam parit, offert, reddit, adequat;Spirat in ore color uiuus nec candor adulterTurpiter effingit tanti phantasma decoris.Sydereum uultus castigauere ruboremLilia nupta rosis et, ne palloris obumbrentNubila candorem, deffendit flamma ruboris.Clarior argento, fuluo conspectior auroLucidior glacie, cristallo gracior omni,Menti planicies roseo non derogat ori;Non male colla sedent, humero non insidet altaCeruix, sed spacio surgit distincta modesto.Poma mamillarum, modico suspensa tumore,Nulla mollicie dependent fracta, sed ipsaDuricie proprii describunt signa pudoris.Explicat explicito tractu iunctura lacertosAmplexusque suos deposcere brachia credas,Imaque conciliat summis extremaque primisConuallis laterum, modulo submissa decenti.Cetera quis nescit meliora latere sub istisQuorum sola gerunt placidi preludia uultus?Canone sub certo dimensio nulla retardatCorporis excursum uel certo fine refrenat:Nunc magis euadens celestia uertice pulsat,Nunc oculos frustrans celestibus insidet, ad nosNunc redit et nostra sese castigat habena. 

Page 12: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[303­325] 

Vestis erat filo tenui contexta, coloremNon mentita suum nulloque sophismate uisumDecipit, immo rubor natiuus inhebriat illum.Non ibi materies forme suffragia queritNec forme peccata sibi uelamina querunt.Materie neutra succumbit, neutra sororiCedit et ex equo certant utra uincere possit.Sompniat hie rerum species pictura resultans,Quas tamen ex parte iubet expirare uetustas,Et forme ueteris uestigia pauca supersunt;Sed tamen in partes uestem diffibulat istamIn uariis scissura locis, lugere uideturVestis et illata sibimet conuicia fiere.Dextra manus librat trutinam que singula pensatIn numero, forma, mensura, pondere, causa.Hiis ornata modis, isto festiua paratu,Verba parat solers Prudencia, cuius ab oreCuria dependet. Currunt instanter ad illamVisus et auditus, sed uoto dispare certant:Visus, ut in specie tanta conuiuia queratAuditusque fauos uerborum suggat ab ore.Hiis igitur uerbis mentem Prudencia pingit,Dum tenet intentas attentio tanta sorores: 

[326­424] 

"Nil nisi diuinum sapit hec sentencia, tantiProuida consilii, que sic racionis in igneDecoquitur quod nulla manent uestigia fecis.Non fluidum redolet animum, non mentis obeseSegniciem loquitur, subitis non motibus instatA summis exputa labris, sed mentis ab altoProminet et nostris offert medicamina morbis.Trans hominem mens ista sapit, condita saporeDiuine mentis, de cuius fonte profundoRiuulus emanat, animi discrecio uestri.Non igitur iacet exanimis, non indiga recti,Non racionis inops, non mens effrenis oberrat,Non agitur casu, tanto suffulta patrono.Que tantam mentem detractio mordeat, aut quisVrgeat inuidie stimulus? Quis nubila liuor

Page 13: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Misceat aut odium? Cur limes regius illamDirigat et recto producat calle uiantem?Ne uestre faciat conceptio mentis abortum,Ne res tanta ruat, ne lux moriatur in umbra,Sed magis exposita prefulguret, exeat illudIn commune bonum, melius sub luce patebit.Namque bonum quod sepe latet splendore minoriDegenerat lucetque magis si luce fruatur:Sic flos in fructus, in flumen riuus inundansIbit et in messem pinguis procedet arista.Quid melius sperare potest, quid maius et ultraQuid poterit uelle mentis conceptus honeste?Si bonus est, hucusque licet, deflgat in istoGressus proposito nec longius ire laboret.Sed tamen hoc superest quod mentem concutit, obstatProposito, uexat animum, concepta retardat,Quod tanti uires operis, tot pondera rerumTantum nescit opus, operas suspirat ad istasNostra manus, que sic hominem conducit ad esse.Quod non perducit, facit hunc, non perficit ipsum;Semper ad esse mouet, sed nunquam permouet illum;Ejus ad esse ualet nec ad eius preualet ortum.Dispar natura, dispar substancia, formaDiscors, esse duplex hominis concurrit ad esse;Vna sapit terras, celum sapit altera, celisInsidet hec, illa terris, mortique tributumCogitur ista dare, mortis lex excipit illam.Hec manet, illa fluit; hec durat, deperit illa;Essendi nomen gerit hec, gerit altera numen;Corpus habet terras, celestia spiritus: ergoTerram terra tenet, retinent celestia celum.Incudem nostram corpus mortale fatetur,Artifices nostros et nostram postulat artem.Artifices alios anime natale requirit,Artificis melioris opem celestis origoPostulat et nostram fugit eius forma monetam,Diuinique loquens operis miracula, nostrumSpernit opus, ridens artis uulgaria nostre.Qualiter ex nichilo, sine forma, semine, causa,Materia, motu, sensu, ductore, ministro,Ingenitum, simplex, animabile, mobile, purumProdeat exterius, nullo mediante patrono,

Page 14: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sola Dei nouit Prudencia, cuius ab altoPectore procedit quicquid procedit in esse.Hie elementa silent, languescunt semina rerum,Sydus hebet, natura tacet uirtusque planeteDeficit et propria miratur iura tacere.Ergo cum nostram genituram regula talemNesciat et tantam stupeat pictura figuramOccasumque manus talem patiatur ad ortum,Non uideo, non concipio, non iudico memetScire modos, causas, raciones, semina, formas,Instrumenta quibus, nostra mediante Minerua,Ortus celestis anime ducatur ad ortum.Ergo consilii super hiis libramina ferreNescio, non ualeo, dubito, desisto, retardor;Consilio, racione, fide mea causa iacebitOrphana nec certo claudetur fine uoluntas,Singula ni Racio trutina meliore repenset,Quam penes obscurum, fluitans, mutabile, cassum,Ignotum, mendax nichil est, cui singula lucent,Cuncta patent dubiumque nichil, non alta uidenturAstra nec obscurus aer pelagusque profundum.Sol animi, mentis oculus lumenque uianti,Proscripti patria, mortis solamen, origoIusticie, uirtutum regula, linea recti,Subducat dubia certis, mendacia ueris,In certo figat animum dubiumque recidat,Erroris tergat tenebras uerique serenetLuce diem mentis et falsi nubila pellat.Menti concusse dubiorum fluctibus auraGracior applaudat, Racionis flamine leniConcilians estus animi fluctusque retardans.Segniciemque meam non tanti massa laborisAccusare potest; non tanto uicta laboreCedo nec ignaue mendico quietis asylum.Aggrediar quicquid Racio dictauerit, immoIusserit atque nichil de contingentibus ipsaTransgrediar, finem proprio pro posse secuta.Sed quia principia nullo concludere fine,Vel dare principiis fines aliunde petitos,Vt primo medium, medio non consonet imum,Censetur turpe, fluitans, mutabile, stultum.Cedere principiis malo quam cedere fini". 

Page 15: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[425­435] 

Sic ait et tanto dubiorum turbine totaCuria concutitur turbataque turba sororumFluctuat in dubiis, alta cum uoce fluentesSuspendens animos, et murmura sola pererrant.Qualiter aura fremit, fluit aer, fluctuat unda,Quam primo Zephirus complanat flamine leni,Si maris excuciat borealis turbo soporem,Vel maris instantes cogat uigilare procellas,Sic animi fluitant et mentes mentibus instant;Quas Natura prius leni perflauerat aura,Perflat maiori flatu Prudencia mentes. 

[436­464] 

Erigitur Racio poscitque silencia nutuVoce, manu, facie; pacis tranquilla mereturVultus et ad nutum moriencia murmura nutantVirginis in facie. Prudencia plurima uultuParet et expressi sequitur uestigia uultus.Suntque relatiue facies: gerit altera formamAlterius seseque sibi conformat in illa.Vna sibi facies faciem presentat utramque.Vultus diuersi, facies diuersa duarum,Non aduersa tamen, quales decet esse sororum.Par facies habitusque pares, par gestus in illis,Par modus atque decor, sed dispar uultus in annis.Nam pocior Racio senii uexilla gerebat,Plenior etate, plenis maturior annis.Dextra manus triplicis speculi flamata nitoreSplendet et in triplici speculo triplicata resultatVitrea mollicies, que tactus abdicat omnemInsultum digitique leues uix sustinet ictus.Vnius speculi sese concedit in usumAttente Racio, speculo speculator in istoCausarum seriem, rerum scrutatur abissum,Subiecti formeque uidet connubia, cernitOscula, que miscet concrecio, queue propinatVnio natiua, formis subiecta maritans,Subiecti que forma facit, que perficit esse,Que rem conducit uel que perducit ad esse;Que generat, que mutat eam, que seruat in esse,

Page 16: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Quid sit uel quanta, qualis uel quomodo seseRes habeat reliquosque status perquirit in illa. 

[465­482] 

Argenti facies, feces exuta metalli,Infra se splendore diem stellasque relinquens,Exultat, speculi formam uestita secundi.Hie subiecta uidet, formis uiduata, reuertiAd Chaos antiqum propriamque requirere matremInque statu proprio puram iuuenescere formamNec sua degeneris subiecti tedia flere;Quomodo forma suo gaudens requiescit in esse,Nec uarios fluctus subiecti naufraga querit;Qualiter ad proprium peregrina reuertitur ortum,Subiecti fugit occasus et funera uitat.Subiecti senio non deflorata iuuentusFormarum, formas semper facit esse puellas.Cernit inoffenso uultu mentisque profundoQuomodo compositum simplex, celeste caducum,Diversum sit idem, grauidum leue, mobile certum,Obscurum lucens, preciosum uile, iocosumFlebile, perpetuum mortale, uolubile fixum. 

[483­510] 

Auri nobilitas, auro decoctior omni,Vixque suum dignata genus speciemque fateri,In speculi transit speciem, que tercia rerumVmbras mentiri nescit, sed singula monstratCercius et specie meliori cuncta figurat.Hie rerum fontem, mundi genus, orbis ydeam,Exemplar, speciem, causam, primordia, finemConspicit et certis metitur singula metis:Qua racione, quibus causis, cur, quomodo, quandoInstabilis, genitus, fluitans, mutabilis isteMundus ab ingenito, stabili certoque figuram,Esse, statum, speciem, uitam contraxit et ortum;Quomodo terrestrem formam celestis ydeaGignit et in nostram sobolem transcribit abissum,Mittit in exilium formas quas destinet orbi,A patre degenerat proles faciemque paternamExuit antiqui uultus oblita parentis;

Page 17: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Qualiter in mundo fantasma resultat ydee,Cuius inoffensus splendor sentitur in umbra;Qualiter a fonte formarum riuus aberransIngenitum perdit subiecti labe nitorem;Quid cogat fatum, quia casu deffluat aut quidArbitrii possit medio librata potestas.Se totam Racio speculis expendit in istis,Sed magis ad presens uisus indulget habenis,Mentem sollicitat, animum diffundit, ut intusHauriat a speculis aliquid racione probatum,Quod digne ferri tantas mereatur ad aures. 

LIBER SECUNDUS 

[1­6] 

Regia tota silet; expirat murmur in altum,Cum uisu placidos delegat curia uultus,Cum uisu currit animus uisumque uolantemAnticipare cupit uisus auriga uoluntas.Euocat ergo foras mentem Rationis inundansEloquium sermoque modum decurrit in istum: 

[7­56] 

"Plus quam posse meum possit me posse iubetis,Dum uestram cogor indocta docere Mineruam.Sic mirti presunt lauris, oleaster oliuis,Sic saliunca rosis, uilis sic alga iacintisPrefertur germinique lutum uiolisque cicuta;Sic ouis a capra mendicat uelleris usum,Sic tumidus torrens a riuo postulat undam,Sic solet a Dauo Narcisus querere formam,Sic addit lucem candele flamma diei.Sed quantum cogit, iubet, instat uestra uoluntasVt super hiis que uestra modo discrecio mouit,Mendicata mei tandem suffragia denturConsilii, plene uestris obsistere uotisNolo, sicque mea uobiscum uelle uoluntasIncipit, ut tandem cupiat quodcumque necesse est.Defecata minus aliamque rogancia formam,Consilii secreta meis deponere uerbisMalo, quam uotis uulgata fronte repugnem,

Page 18: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Aut mea coniectent suspecta silencia fastum.Ergo precor ueniam, uenie non tarda sequaturGracia delictum, releuet compassio morbum,Si minus excoctas raciones uerba propinent,Vel racionis inops, ieiunus sermo laboret;Nec stupor inuadat uestre munimina mentis,Si sibi sermo meus maculas erroris adoptat.Error in humanis comes indefessus oberrat,Denigrare solet fermenti copia quicquidHumanus sermo uel mens humana voluptat.Si tamen officio finis respondeat, alterNon orantis erit error, non culpa medentis,Si primus finis fraudetur fine secundo.Non ferit assiduo telum quodcumque minatur,Non semper medicus sanat, non ipse peroratRetor, non logicus ad metas peruenit, immoSepe iacens, calle medio defessus anhelat.Discretum, prudens, cautum, laudabile, tutum,Vtile consilium Nature iudico, uotumApprobo, propositum laudo, molimen adoroVt nouus in mundo peregrinet Lucifer, in quoNullius labis occasus nubilet ortum,Solis in occasu sol alter proferat ortum,Sol nouus in terris oriatur, cuius in ortuSol uetus occasus proprios lugere putetur,Possideat solus quicquid possedimus omnes;Omnis homo sic unus erit, sic omne quod unum:Vnus in esse suo, sed erit uirtutibus omnis.Sit contra uicia que nos depellere temptantTutor, defensor, iudex, athleta, patronus;A nostris laribus cum nos exterminet orbis,Hie noster thalamus, nostrum firmetur asylum. 

[57­89] 

Non tamen inficior uterine uerba sororis,Que tanti limam sapiunt examinis, immoVerius hec eadem possunt examina dici,Cum nostrum fateatur opus nostramque requiratIncudem, fluitans humane machina molis.Corpus ad esse suum uocat artis regula nostre;Excipit hanc hominis animam, que semper ab istisLegibus excipitur, meliori pollice ducta.

Page 19: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Non tamen a tanto debet secedere uotoInstans propositum nec citra prelia uinci,Quamuis ad tantas operas tantumque laboremNature suspiret opus citraque residat.Supplebit tamen ipsa manus diuina quod infraPerfecti normam Nature norma relinquet:Quod Natura facit diuinus perficit auctor;Diuinum creat ex nichilo, Natura caducaProcreat ex aliquo; Deus imperat, illa ministrat;Hie regit, illa facit; hie instruit, illa docetur.Ergo si nostris que sunt indigna fauoreVotis aspirat, suspiria nostra relaxans,Plenius applaudet istis que sola perorant,Nec candore precum uestiri cultius orant.Vota tamen precibus nostris mellita mereriPlus possunt tali melius condita sapore.Ergo vota, preces, animos fundamus in illum,Vt nostris faueat uotis, ut uota secundetQui solus complere potest, nec tarda sequeturMens diuina preces, si mens legauerit extra.Quem non rethoricis oracio picta figuris,Non ignauus opum cumulus, non musa Maronis,Non amor ypocrita nec honor uenator amorisDemulcet, sed sola precum dulcedo perorat,Si tamen a fonte cordis deducta madescat. 

[90­157] 

Restat in ambiguo nec certa luce patescitQue nostrum, quibus auxiliis, quo calle uiarumIn superas deuecta domos, donetur honoreLegati, que uota Deo presentet et, instansImbre precum, precibus diuinas compluat aures.Sed tamen, ut proprie mentis sentencia dictat,Nulla potest melius istius muneris usumAmplecti quam nostra soror Prudencia, cuiusDebellare nequit uirtutem turba laborum.Cuius iter, gressus obstacula nulla retardant,Non strepitus, non ira maris, non uallis abyssus,Non iuga, non celsi preceps audacia montisAsperitasque uie saxis callosa, nec ipseLimitis ambages desertaque nescia gressus,Non rabies uenti, non imbribus hebria nubes,

Page 20: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Non tonitrus horrenda lues, non nubilus aerQuin superos adeat, quin uisitet astra DeiqueImbibat archanum. Diuino fonte madescens,Cernit in archanis superum quis conditor orbis,Quid Deus ipse uelit, quid mundo preparet aut quidPreuideat aut prouideat, uel destinet orbi,Quid celi possint secreta, quid astra loquantur,Cur celi motu cursus nugetur eodem,Semper in occasum uergens contra quem planetaMilitet aduerso motu celumque refrenet;Morbida Saturni quid mundo stella minetur,Quamue salutis opem iouialis gracia mundoNunciet, aut Martis sidus que bella prophetet,Quo duce, qua causa, quo fomite quoue patrono,Temperie, motu, uita, splendore, meatuProuidet, applaudit, blanditur, consulit orbiSol, oculus mundi, uite fons, cereus orbis;Quas Venus, illecebras, que tristia gaudia, tristesLeticias, mala dulcia, pocula fellea terrisOffert et felle mellito cumpluit orbem;Quo nexu, qua lege meant, quo federe iunctiLucifer et nostri Cillenius, assecla solisNascentis, uexilla gerunt, famulantur euntiAlternantique uices, sibi quas partitur uterque,Alter in alterius usum transcribitur, alterSolis in occasu splendescit, solis in ortuAlter, et alterni sibi mutua nomina donant:Hesperus occasum comitatur, Lucifer ortum.Quo modo mendicat alienum luna decorem,Cur a luce sua Phebe demissa parumperDetrimenta sue deplorat lucis, at infraPlenius exhausta, tocius luminis amplamIacturam queritur, sed rursus fratris in igneArdescens, nutrit attriti damna decoris,Perfectos tandem circumfert plena nitores.Quis ligat in nube pluuiam, cur mugiat aer,Quis pariat uentos, quis eorum seminet iras,Cur in tot facies exit substancia nubis,Nunc pluuie plena lacrimis, nunc cana pruinis,Nunc uestita niuis facie, nunc grandinis armaSuscipit et celi miratur terra sagitas.Ergo que melius legati nomen inibit

Page 21: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Quam Fronesis, cui cuncta Dei secreta loquntur?Ergo si nostris uult condescendere uotis,Omnia prouenient, ut lex deposcit et ordoPostulat, et certis claudentur singula metis.Nec puto quod tanta rerum molimina, tantosCognatus animi, tanti momenta favorisDefraudare uelit tantosque refellere questus.Nil dubii superest, hiis concurrentibus; omnesAggrediamur opus; melior fortuna sequetur.Dimidium qui cepit habet, finisque beatiGracia principiis semper respondet honestis". 

[158­164] 

Sic animos captat Racio mentesque sororumAllicit et turbam cogit plus uelle uolentem.Sed tamen assensum Prudencia sola minoremDonat seque parem tanto negat esse labori.Cogitur, illa negat meruitque negacio cogi.Fluctuat hec, se nolle negat nec uelle fatetur,Inter utrumque uolat, nec uult et nolle ueretur. 

[165­177] 

Cum sic in dubio mens pendet, fluctuat, heret,In medium cuncta medians Concordia seseProfert, in cuius facie deitatis ymagoSplendet et humani fastidit tedia uultus.Pacem sponte tenet crinis flammancior auro,Se sibi concillat nec opem sibi pectinis optat;Sed sibi sufficiens in tanta pace quiescitVt nec perflantis Boree suspiria crinemSollicitare queant litisque creare tumultum;Forma, figura, modus, numerus, mensura decenterMembris aptatur et debita munera soluit.Sic sibi respondent concordi pace ligataMembra, quod in nullo discors uinctura uidetur. 

[178­212] 

Vnius uultus, uno contenta coloreVestis in ornatum membrorum transit, eisdemSic aptata foris quod eis inscripta putetur.

Page 22: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Illic arte sua vitam pictura secundamDonat eis quos castus amor, concordia simplex,Pura fides, uera pietas coniunxit et unumEsse duos fecit purgati fedus amoris;Nam Dauid et Ionathas ibi sunt duo, sunt tamen unum;Cum sint diuersi, non sunt duo mente sed unus;Dimidiant animas, sibi se partitur uterque.Vt sibi Pyrithous se reddat, redditus orbiTheseus inferni loca, monstra, pericula uictat,Viuere posse negat in se, nisi uiuat in illo;Tydeus arma rapit, ut regnet Thydeus alter,In Polinice suo pugnat seseque secundum,Dum regnare cupit sibi, poscere regna uidetur.Alter in Eurialo comparet Nisus et alterEurialus uiget in Niso; sic alter utrumqueReddit et ex uno comitum pensatur uterque.Atride furit in furiis eiusque furoremIudicat esse suum Pilades patiturque Megeram,Ne paciatur idem Pilades suus alter et idem.Hec pictura suis loquitur misteria signis;Non res ipsa magis, non lingua fidelius unquamTalia depingit talique sophismate uisumDecipiens oculis, rerum concludit in umbraQui preco solet esse boni pacisque figura.Virginis in dextra, foliorum crine comatus,Flore tumens, fructus expectans, ramus oliuePubescit nec matris humi solacia querit.Quo mediante, uices, nexus et uincula rerum,Fedus, amicitiam, pacem Concordia nectit.Ad uirge nutum pacem sibi postulat illaVerborumque uotis succurrens, nutibus illisProdit in hec uerbique sonum sentencia dictat: 

[213­309] 

"Si mea iura, meas leges, mea federa mundusOlim seruasset uel adhuc seruaret amorisVincula, non tantis gemeret sub cladibus orbis;Non cenam fratrum, non cene flesset abusumPhebus et errantis Nature crimina lugens,Noctis abusiue tenebras legasset in orbem.Non rex thebanus, Pollinicis frater et hostis,Exutus fratrem, sese mutasset in hostem.

Page 23: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Non Progne commenta dolos, exuta parentem,Pro pietate scelus redolens, pro matre nouercam,In sua degenerem uertisset uiscera dextram,Nec furor armasset contra sua uiscera matrem.Troie nobilitas, Troie decus, inclita TroieFama uireret adhuc nec laudis flore careret.Non auri potum siciens, non hebrius auroAurum potasset Crassus, male potus in auro.Non olim ciuile nefas, non Cesaris arma,Non pueri regis animum, non federa regni,Non mortis seruile genus seruosque probassetMagnus et exanimis, truncatus, nudus honoreFuneris, in nuda solus iacuisset harena.Post tantos belli strepitus, post funera Martis,Post gladii furias, post tot discrimina CesarNon fraudes pugnamque stili sensisset inhertem.Cesaris insultus, belli momenta, furoremFortune casusque uices Antonius olimDe facili posset uitasse, nec uxor, adoptansMammis serpentes, colubros lactasset et ipsosVberibus portans, portasset in ubere mortem.Ni stabili nexu, concordi federe, pacePerpetua uicibusque meis elementa ligassem,Intestinus adhuc strepitus primordia rerumDissona concuteret germanaque bella mouerent;Officiis excepta suis, ignara meatus,Scabra situ, confusa locis, permixta figuris,Fortuitis agitata modis, elementa iacerent.Et nisi sponte meis obnoxia legibus essentAstra poli, celique uices, septemque planeteOrdine, pace, fide, numero nexuque ligati,Omnia fortuitis ruerent incerta minis.Ni mea corporibus animas iunctura ligasset,Dedignans habitare casas, ergastula carnis,Spiritus egrediens proprios remearet in ortus.Hec probat, hec fatur, hec disputat, edocet, instat.Ostendit Racio quod nil seruatur in esseQuod seruare meas leges et iura recuset.Nos ergo liget unus amor, liget una uoluntas,Vnum uelle liget, liget unum nolle sorores.Cetera si normam pacis seruare tenentur,Nos magis ad quarum nutum disponitur orbis,

Page 24: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Quas penes arbitrium ius est et regula mundi.Quis nexus, quis uerus amor, quod fedus amoris,Que pietas, que pura fides, que linea rectiIn rebus reliquis saltern uestigia pacisSeruabit? Si nostra manet concordia discors,Defiluet in membra capitis iactura dolentis,Deffluet in ramos vicium radicis amare,Deffluet in riuos tabes cognata fluento.Quis lune splendor, si solis lumen oberret?Quis riui fluctus, si copia fluminis aret?Quis grani fructus, si torpens languet arista?Si nostram pacem discordia dissuit, immoRumpit, nostra perit uirtus, nam stare negatur,Occasum paciens, in se diuisa potestas.Cum nobis donet consensus robur adultum,Dissensus noster uires exhauriet istas:Effectus medicina suos diuisa recusat;Quem sibi distribuunt riui minus amnis inundat,Vel diuisa minus candescit flamma camini;Acrior insultus uiciorum pugnaque maiorNobis incumbet, si nos diuiserit error;Postquam cementi rumpit discordia muros,Hostili pugne muros exponit inhermes;Acrius insultat sevitque profundius ensis,Conserte partes ubi nulla repagula donantNec series harum conserta recalcitrat ensi;Acrius in uolucrem Iouialis fulminat ales,Cum plebem uolucrum uenientis disgregat horor;Vberius torrens effunditur, obice nulloDeffendente uiam fluuioque negante meatum.Ergo Concordes uotum curramus in unum:Quod Natura petit, Racio commendat, HonestasApprobat, immo cupit, Pietas deposcit et instat.Nec Fronesis sola, distans, contraria, discorsNos omnes pacis conformi lege iugatasDiuidet in partes ut amoris uincla relaxet,Sed pocius constans, congaudens, consona, concors,In nostram mentem ueniet nec uicta laboreCedere credatur citra preludia lucte,Vel tumido flatu perflare superbia mentem,Vel sibi liuor edax animi mordere recessus.An que sola solet bona poscere, sola recidet

Page 25: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Hoc commune bonum, nostrum decus, utile uotum,Nos omnes que sola libens et sponte mouereIn tantum deberet opus tantumque fauorem,Si flamata minus torperet nostra uoluntasNec tantum uellet animus conscendere noster?" 

[310­324] 

Hiis uerbis accensa magis Prudencia mentemSistit et in certo figit uestigia mentis.Tempestas animi moritur fluctusque recedunt,Velle suum commune facit cum uelle sororum:Cogitat, exquirit, studet, inuenit, eligit ergoQue uia, quis callis, que semita rectius ipsamDefferat ad superos archanaque regna TonantisVtque minus possit gressus uexare uiantisLimitis asperitas, pes scandala nesciat, immoVt cicius possit munus complere quod instat,In quo percurrat celum, mare, sydera, currumImperat excudi Sapiencia nec pede lentoAffectum sequitur effectus, sed simul instant.Nascitur effectus cum nascitur ipsa uoluntas:Sic matri prolique simul conceditur ortus. 

[325­362] 

Caute, prudentes, pulcre similesque puelleSeptem, que uultum sub septem uultibus unumReddunt, quas facies, genus, etas, forma, potestasVna tenet, tenet una fides, tenet una uoluntas,Assistunt Fronesi, Fronesis decreta sequntur,Eius in obsequio semper feruere parate.Tot dotes in eas effundunt dona SophyeQuod sese totam Prudencia fundit in illas,Se partitur eis, sibi thesaurizat in illis.Sic diuisa tamen manet integra, sparsaque tandemColligitur, diffusa redit cum fenore multo.Delegans uultus in eam mentisque latebras,In uultu uelud in speculo chorus iste sororumConspicit, attendit, discit, notat atque doceturQuicquid carta tenet, quicquid mens concipit, audetLingua loqui tantamque bibit sine fine sophiam,Quid manus artificis, pictoris gracia, fabri

Page 26: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Dextera, scultoris solers industria possit:Vt Zeuxis pingit chorus hie, ut Milo figurat,Vt Fabius loquitur, ut Tullius ipse perorat,Vt Samius sentit, sapit ut Plato, querit ut Hermes,Diuidit ut Socrates, ut Zeno colligit, instatVt Brisso, studet ut Crisias, speculatur ut Argus,Temporis excursus ut Cesar cogit, ut AthlasSydera perquirit, ut Zetus pondera librat,Tanquam Crisippus numerat, metitur ut alterEuclides, canit ut Phebus, cytharizat ut Orpheus,Circinat ut Perdrix, ut Dedalus erigit arces,Fabricat ut Cyclops, ut Lennius arma monetat,Instruit ut Seneca, blanditur ut Appius, urgetVt Chato, succendit ut Curio, uelat ut alterPerseus, ut Crassus simulans, ut Iulius alterDissimulans, ut Soldius implicat, explicat idemVt Naso, uernat ut Stacius, ut Maro dictat,Concipit, exponit, imitatur, gestat, adimpletMercurii sensus, nostri Demostenis iras,Ouidii flumen, Lucani fulmen, abyssumVirgilii, morsus Satyre, Solonis asylum. 

[363­379] 

Ergo Minerua uidens tanto splendore Sophye,Tot donis tantisque datis splendere sorores,Ordinat, iniungit, iubet, imperat, orat ut instansQuelibet istarum comitum, comitante Sophia,Corpore, mente, fide studeat, desudet, anhelet,Instet et efflciat ut currus currat ad esse,Quo terre spacium, mare, sydera, nubila, celumTranseat et, trini superato cardine celi,Scrutetur secreta Noys sensusque profundosHauriat et summi perquirat uelle magistri.Vix satis expressit uotum, cum uota iubentisCertatim complere student seseque sororesAccingunt operi nec mens discordat ab actu,Non a mente manus, sed eam delegat in actumAffectus mentis, manus ergo predicat extraQuod mens intus habet; sic mentis lingua fidelisFit manus et proprio mentem deponit in actu. 

[380­475] 

Page 27: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Harum prima studet ut themo, preambulus axiEt quasi uenturi quedam prefacio currus,Prodeat, ut tanti sit pars primeua laboris.Illa uigil, studiosa, libens, attenta, laborans,Indulgens operi, mentem deducit in actum,Non habitu uilis nec uultu sordida, gestuDegener, incompta uerbis uel barbara factis,Sed tamen in uultu proscribit signa laborisPallor; sed modicus, qui non proscribit ab orePurpureos ignes niueique coloris honorem,Cum flos uirgineus non deffloretur in illaNec proprium frangat Veneris fractura pudorem.Sunt tamen in multo lactis torrente natantes.Mamme, subducti mentite damna pudoris.Dum suspirat adhuc lactantis ad ubera matris,Infantem cibat iste cibus liquidoque fouetur,Quem solidum non pascit adhuc, dum pocula lactisLactea delibat etas potuque sub unoEt cibus et potus in solo lacte resultat.Asperat illa manum scutica qua punit abususQuos de more suo puerilis combibit etas.Verberibus sic asperat ubera, uerbera mollitVberibus. Facto pater est et mater eodem,Verbere compensat patrem, gerit ubere matrem;Officio scalpri seruit manus altera, dentesLiberat a scabie, dum buxum dentis in ipsumVertit ebur rursusque suo candore uenustat;Vel si dens aliquis aliorum de grege solusDeuiet, excessum sub iusta lance recidit.Infantes docet ipsa loqui linguasque ligatasSoluit et in propriam deducit uerba monetam.Candida Niliaco uestis contexta papyroVestit eam; forme non detrahit illa nec illiForma nocet. Cultus forme connubia grataNectunt et sese proprio uenerantur honore.Vestibus hec inscripta manent, descripta resultant,Artis gramatice uirtus, natura, potestas,Ordo, materies, pars, finis, nomen et actor,Officium, species, genus, instrumenta, facultas.Illic imperium datur arti, regula regnat,Exilium patitur uicium ueniamque mereriNescit. Gramatice paciens sine line repulsam,

Page 28: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Deffendens sese propria racione, figuraExcubat ante fores artis ueniamque precatur.Ars admittit eam, ueniam largita precanti,Nec fouet in gremio sed tamen sustinet illam.Hie docet ars, monstrat racio, doctrina fateturLittera cur simplex, cur indiuisa uocetur,Cur sibi mendicet elementi littera nomen,Vel tropice soleat elementum littera dici;Que pingant elementa note, que nomina signent,Quis claudat numerus, quis congruit ordo, potestasQue sit, et has species certo sub canone claudit.Cur tenui deiecta sono poscencia uocemCetera mutescant, uerum uocalis aperteClamitet et reliquis uocis spiramina donet.Qua racione, quibus causis H littera non sit,Cum sibi pretendat scripturam, nomen et usum,Sed cyphri loca possideat solumque figureIus sibi deffendens, elementi preferat umbram;Qualiter in metro secum rixata liquescatVocalis uocisque suum deperdat honorem;Qualiter in metro natiuas littera uiresPerdit et ad tempus langet proscripta potestas;Qualiter in metro uires et iura duarumVendicet una sibi, redimendo damna sororum;Quomodo diversas species uox induit una,Quam gravis accentus infra demittit, acutusErigit, in gyrum fert circumflexus eandem;Quidue sibi proprium deffendit littera quidueSillaba, quid proprii iuris sibi dictio seruat,Quid proprie proprium nomen sibi vendicat, aut quidAppropriat uerbum sibi, quid pronomen adoptat,Quid relique partes proprio sibi iure reseruant,Quid nomen proprie designat, quid peregrineInsinuat, quid uerba notant, pronomina signant;Cum subiecta notent, cur sic pronomina formeDedignantur opem, cur demonstracio solaSubueniat formeque uicem compenset in illis;Qua racione regat pars partem quaue regatur,Cur nomen substans aliis, uel cetera pingens,Materie gerat officium formamque figuretVerbi, cur redeat in se, cur transeat actusFedus amicicie, cur uerbis nomina seruant

Page 29: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Et uerbo iunctum soluat sua federa nomen,Que nisi conueniant oracio muta iacebitNec plenos sensus uox decurtata loquetur;Cur, partem capiens ab utroque, rependat utrinqueDictio quod debetur ei, sic reddit utrumqueQuod neutrum, mediumque tenens mediatur utrinque;Cur relique partes istas uenerentur et istisSese summittant nec eis seruire recusent.Hec artis series seriatim picta propinatDelicias oculis et menti fercula donat,Nam pictor predoctus eam descripserat, immoPlus pictore potens, picturaque clamitat illum. 

[476­485] 

Aggrediens proprium uirgo prefata laborem,Non honeris concussa metu, non fracta labore,Ad proprium desudat opus multumque rebellisMateries tandem sequitur superata uolentem.Nam predicta iacent ad tempus et ocia seruantInstrumenta quibus pueriles excolit annosEt mentita fabrum, fabrilibus utitur armis,Materie fluxum superat cogitque negantemMateriam seruire sibi lignique rigoremEdomat et lignum themonis ymagine uestit. 

[486­513] 

Hie ortu cultura nouo uitaque decentiGramatice locat artifices et uiuere cogit;Illic Donatus rector, patronus et heres,Gramatice precepta docens uiciumque recidens,Doctrina, uerbis, studio, racione, figuraAmpliat, extollit, ditat, deffendit, honestatGramaticam nomenque sibi speciale mereturVt non gramaticus dicatur, at emphasis ipsamGramaticam uocat hunc, signans sub nomine numen.Noster Aristarcus donaria fundit in artemGramaticam, cujus thesauros ampliat, augetDiuitias uiresque suos mensurat in illa.Partes grammatice dissutas cogit in unumDindimus et propriis describit singula formis.Gramatice tractus pertractat apostata noster,

Page 30: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Pigrius in dictis torporis somnia passus;In scriptis errans propriis, aut hebrius esse,Aut magis insanus, aut dormitare putatur.Claudicat ille fide, ne fama claudicet eiusTractatus, uenditque fidem, ne premia libriDepereant, erratque fides, ne rumor aberret.Solos artifices quos fama beauit adultaLaude nec a fama discessit gloria facti,Hec scriptura tenet, minime dignata fateriGramaticos humiles, qui sola cortice gaudent,Quos non dimittit intus pinguedo medulle:Si foris exposcunt framenta, putamine soloContenti, nequeunt nuclei libare saporem. 

LIBER TERTIUS 

[1­24] 

Lacius inquirens, solers, studiosa, laborans,Virgo secunda studet, intrat penetralia mentisSollicitatque manum. Mentem manus excitat, urgetIngenium, sensus proprios inuitat, ut axisEffigiet speciem multoque secundet honore,Vt nec materie nec forme laude secundus,Cum themone suo contendens disputet axis,Immo precellens specie concludat eidem.Et decor et species perflasset uirginis artus,Sicut presignis uerborum disserit ordo,Ni facies quadam macie resparsa iaceret.Vallat eam macies, macie uallata profundeSuisidet et nudis cutis ossibus arida nubit.Hie habitu, gestu, macie, pallore figuratInsompnes animi motus uigilemque MineruamPredicat et secum uigiles uigilare lucernas.Quodam litigio contendens, crinis in imaDeuiat et secum pugnans rixatur inepte;Nec pecten castigat eum, non forcipis urgetMorsus, tonsure non mordet apocopa crinem.Dum stellis oculi certant, ardere putantur;Subcombunt aquile uisus et lincis adorantIntuitus oculos tales seseque fatenturDeuictos et eis sese conferre uerentur. 

Page 31: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[25­105] 

Dextra manus floris donatur honore, sinistramScorpius incendens caude mucrone minatur.Mel sapit ista manus, fellis gerit illa saporem;Hec spondet risus, fletu concluditur illa;Hec capit, illa fugat; hec ungit, pungit et illa;Hec ferit, hec mulcet; hec afficit, in licit illa;Non sordis scalore iacens, non luce superbaVestis erat mediumque tenens, utrinque redacta.Illic arte noua pictor nouus, histrio ueri,Monstrat elenchorum pugnam logicesque duellum,Qualiter, ancipiti gladii mucrone choruscans,Vis logice, ueri facie truncata, reciditFalsa, negans falsum ueri latitare sub umbra;Cur pseudologicus, artis fur, artis adulter,Falsus et ypocrita, furtiuus predo, sophista,Mentitur logice uultum fretusque quibusdamProdigiis, temptat pro uero uendere falsum;Quid locus in logica dicatur quidue localisCongruitas, que causa loci, quid maxima, que sitVis argumenti, manans a fonte locali;Cur argumentum firmet locus, armet elenchumMaxima, que uires proprios largitur elencho;Quo modo materia uel forma peccat elenchusEt sola facie laruam pretendit elenchi;Cur ex premissis conclusio nata, loquendoQuod premissa velint uultu signetur eorum;Cur liget extremos medius mediator eorumTerminus et flrmo conflbulet omnia nexu;Cur decurtati species nascatur elenchi,Quando uel afferesis uel sincopa curtat elenchum;Qualiter, usurpans uires et robur elenchi,Singula percurrit inductio, colligit omne,Sed tamen inferior sese summittit elencho;Qualiter exemplum de se parit, immo recisaParte sui, curtata parens sibi pignora gignit;Qualiter est munita locis ars ista localis,Nec tamen est conclusa loco, non quod loca querat,Immo locum, capiatque locos, ignara locorum;Quo modo diffinit, partitur, colligit, unitSingula que gremio complectitur illa capaci;

Page 32: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Quo modo res pingens descriptio claudit easdemNec sinit in uarios descriptum currere uultus;Quid genus in species diuisum separat aut quidDiuidit in partes totum rursusque renodatQue sunt sparsa prius, diuisaque cogit in unum;Qualiter ars logice, tamquam uia, ianua, clauis,Ostendit, reserat, aperit secreta sophie;Qualiter arma gerit et in omni militat arteAscribitque sibi causas et damna sororum;Qualiter hec reliquas deffendit, ditat egentes,Roborat inflrmas, elingues instruit, ornatIncomptas, torpentes excitat, armat inhermes;Qualiter hec purgat uicium fecemque repellit,Si quid inest fecis, uicium ne deroget arti;Qualiter incudem seruat, ne falsa monetetArgumenta sui furtiua fraude sophista.Hec expressa tenet inscriptio uestis ut artemEt proprios pugiles et luctam poscere credas.Hunc habitum, formam, speciem gestumque puellaPretaxata gerit, sed florem dextra resignatAd presens aliisque uacat, serpensque sinistramExit et ad maius urget manus utraque uotum.Virginis ergo manus ne torpor inhebriet, adsuntInstrumenta fabri, manibus que Lennius ipseCommodat et propriis illi deseruit in armis.Ergo se totam concedens uirgo labori,Duriciem ferri temptat mollire, rigoremFlectere, torporem delere, fugare stuporem,Vt, ferri delicta domans, exemplet in axem.Materiam ferri uultu meliore flgurans,Nunc ignis demollit eam, nunc malleus ipsamFlectit et ad culmen ferri suspirat uterque.Sic ferrum ferro contendit, ut excolat illud,Vt socium uenerans sese ueneretur in illo.Post multum sudoris opus, post prelia lucte,Insultum ferri uincit labor improbus, aufertNequiciam motumque ligat rixamque retundit.Materiam ferit informem uestitque figura,Et que iam fuerat discors, rudis, yspida, torpens,Temperiem, formam, cultum motumque resumitMateries, axisque gerit formata figuram. 

Page 33: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[106­136] 

Picture series cum fama predicat illicAuctores logice, quos donat fama perhenniVita, nec sepelit illos quos terra sepultosVelat, sed recolens deffunctos suscitat orbi.Illic Porfirius directo tramite pontemDirigit et monstrat callem quo lector abyssumIntrat Aristotilis, penetrans penetralia libri.Illic Porfirius archana resoluit, ut alterEdipodes nostri soluens enigmata Spingos.Verborum turbator adest et turbine multosTurbat Aristotiles noster gaudetque latere.Sic logicam tractat, quod non tractasse uidetur,Non quod oberret in hac, set quod uelamine uerbiOmnia sic uelat quod uix labor ista reuelet.Qui tamen iccirco uestit sua dicta latebris,Ne sua prostituat secreta suumque relinquensArchanum, uulgo tandem uilescere cogat,Nam sua secreti maiestas uilet et omniPriuatur splendore sui, si publica fiat;Nam magestatem minuit qui mistica uulgat,Nec secreta manent quorum fit conscia turba,Nam res uulgate semper fastidia gignunt:Ex re uulgata contemptus nausea surgit.Zeno, pugil logicus, logices athleta, sophyeRex et ductor adest, logice sibi prelia querens;Illius nudat latebras ymosque recessus,In lucem tenebrosa refert, noua ducit in usum,Excusatque tropos, in normam scema reducit.Exerit ambiguum Seuerinus, quo duce linquensNatalem linguam nostri peregrinat in usumSermonis logice uirtus ditatque latinum. 

[137­150] 

Non cultu facieque minor, non arte secunda,Tertia uirgo suo non fraudat munere currum.Euocat exterius mentem, studioque uocatamDestinat, atque manus animo ducente gubernat,Supremasque manus apponit opusque sororumPerficit atque semel factum perfectius ornat.Excolit illa gradu supremo que positiuo

Page 34: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Facta gradu fuerant, sed non augmenta superniFinis contigerant, gradibus contenta secundis.Nec mirum si facta prius perfectius ornansPerficit et factum cultu meliore uenustat,Cui magis arridet species et gracia forme,Quod comites multa pictoris preuenit arte,Totam pictoris artem sub pectore claudens.Exemplans auri speciem miraque polytusArte iacet crinis, inuestit colla capillusIn uultuque natat color igneus, ignis in orePurpureus roseo uultum splendore colorat,Sed partim uultus candor peregrinus inheretNatiuoque suum certat miscere colorem.Nunc uario fluctu lacrimarum riuus inundat,Nunc uultum uarii risus aurora serenat,Abstergens fletus lacrimas, nunc uirgo seuerosPretendit uultus cum magestate rigoris,Nunc oculus sursum lumen delegat in imum,Nunc cadit huius apex, nunc totum lucis acumenIn latus obliquans, anfractus querit et umbram.In dextra gerit illa tubam cornuque sinistramDonat et in cornu signat preludia belli.Claudit eam uestis que, picturata coloreMultiplici, gaudet uarios inducta colores.Hic pictoris ope splendet pictura colorisRectorici, sic picturam pictura colorat.Hic uelud in libro legitur quis finis et actor,Forma uel officium, que causa, quis ordo, quid artisRectorice proprium, que uirtus, qualiter instansNunc tonat illa minis, nunc uerbi luce coruscat,Nunc pluit illa preces, nunc laudibus imbuit aurem;Quid cause genus efficiat, quo tendat et ad quemDeueniens finem deliberet utile, iustumIudicet, affirmet rectum, demonstret honestum;Que partes artis, quis earum texitur ordo,Qualiter in primis ars inuenit ipsaque tandemOrdinat, eloquitur, memorat, pronunciat, ut sicOrdine legitimo sibimet respondeat ordo;Quas uel quot partes oracio rethoris in seContineat uel qua serie texantur in illa;Quomodo principium mentem mouet, erigit aurem,Excitat auditum, cor iudicis apparat illi,

Page 35: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Quo magis attentus, docilis magis atque benignusRedditur auditor et mentem dedicat auri;Quomodo sub breuibus uerbis narratio uerumExplicat, aut latitans ueri sub imagine falsum;Qualiter in summa particio colligit omneQuod sequitur, dispersa legens, diffusa coartans;Qualiter in partem faciens assertio nostramArgumenta notat, probat, exprimit, astruit, infert;Qualiter oppositam ferit infirmacio partem,Destruit, infirmat, dissoluit, dissipat, urget;Quomodo concludens conclusio singula fineLegitimo claudit, sistens sermonis habenas;Quod factum factiue genus nomenue requiratQuestio, diuersis racionum nixa columpnis,Que lis de facto certet, que questio iuris,Que uel quot species, que simplex queue relataQueue relatiue partes; cur astruat illaCriminis objectum, hec transferat, illa repellat,Comparet hec equa librans incommoda lance;Qualiter assumat contencio robur utrinque,Cum lex rixatur socie contraria legi,Vel contra scriptum discors sentencia pugnat,Vel parit in scripto dubium sentencia duplex,Vel quando nomen describi possit ut ipsumNominis ambiguum descriptio certa resignet,Vel cum jure loci, persone, temporis ipsaQuestio transfertur, alios motura tumultus,Vel si contendat contencio nescia certeLegis et a simili rationis robora firmat;Quomodo personis accomoda roboris armaDant argumentis, sed falso robore nutantNomen, natura, uictus fortunaque uultusPretendens dubios, habitus, affectio, fallaxConsilium, studia, casus, oracio, factum;Euentus que contineant, quid questio factiObtineat. facto que sint adiuncta uel ipsum,Ut res deposcit, solito de more sequantur;Quis modus in facto uel que complexio facti,Quis locus aut tempus, occasio, causa, facultas. 

[225­271] 

Hanc artis gerit effigiem pars unica uestis,

Page 36: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sed tamen artificum loquitur pars altera formas.Illic rethoricam sibi solus Marcus adoptat,Immo parit, quare Cyceronis filla diciArs merito poterit, quam gignit Tullius, a quoArs ortum ducens censeri Tullia posset.Illic multiplici presignit carmina floreSermonisque notas Ennodius effricat omnes.Quintilianus adest quadam sub imagine ueriCausarum uelans umbras, litesque nouellasFingit et in litem cogit sine lite uenire.Symacus in uerbis parcus sed mente profundus,Prodigus in sensu, uerbis angustus, habundansMente, sed ore minor, fructu, non fronde beatus,Sensus diuicias uerbi breuitate coartat.Illic Sydonii trabeatus sermo refulgensSydere multiplici splendet gemmisque colorumLucet et in dictis depictus pauo resultat.Nunc tenuem gracili meditatus harundine musam,Nec tamen exanguis sermo ieiunia luget,Nunc medium, nec in ima ruens, nec in ardua turgens,Nunc tonat altiloquis describens seria uerbis,Nunc tamen inflato tumidus crepat ille boatu.Hoc cultu festiua suam non detrahit artemVirgo, sed in cultus eius factura redundat.Gemmis stellatam speciem themonis inignit,Argento sparsim themonem uestit et ipsiLigni materie, que pollet honore minori,Extremus succurrit honor redimitque minorem.Ligni primeuos ortus omnesque querelasSplendor adoptiuus sepelit lignique uetustasExulat et primos sic obliuiscitur ortus.Ergo themonem gemmarum sydus inaurat,Immo diem uerum reddit lux ista diesqueMaterialis hebet, nam lux natiua dieiLumen adoptiuum tantum miratur adorans.A simili uariis inscribit floribus axemVirgo, flore nouo cogens iuuenescere ferrum;Et quamuis ferrum soleat torpere rigoreFrigoris et brume soleat redolere pruinam,Hoc hyemem nescit, frigus natale relinquens,Vsurpatque sibi risus et gaudia uerisEt faciem prati pretendit ymagine florum.

Page 37: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Dum sic themonem gemmis et floribus axemExhilarat uirgo, cumulum largita decoris,Pingentis calamo cedit tuba, dat loca celtiCornu, sicque duo sumunt sibi iura duorum. 

[272­385] 

Quarta soror sequitur. Quarte rota prima sororisEst opus: huic operas operose dedicat illaEt, quamuis hec quarta foret, tamen esse secundamSe negat, in facto contendens prima uocari.Ergo decora, decens, gracilis, subtilis, acutaPollet et in uultu monstratur copia mentis,Nam uultus noster liber est et littera cordisNuncius, interpres uerax animique figura.Solliciti uultus, animum prudentis, honestiCultus, attenti speciem formamque modestiHec gerit et sexum transcendit mente uirili.Non eius roseos color incolit aduena uultus,Sed color indigena regnat nec purpura uultusSecum furtiui patitur fermenta coloris.Demittit caput in terram nec lubrica sensusVenatur; menti cedens agit occia uisus.Mensam Pyctagore, que menti pabula donat,Delicias animi sapiens, non corporis escas,Sustinet una manus; pugnas manus altera monstrat,Agmina disponit numerorum, prelia fingit,Indicat insultus uarios numerosque rebelles,Tandem subtili concludit bella triumpho.Ex bysso contexta, suo uestita colore,Vestis sidereos inuestit uirginis artus.Materies subtilis erat; subtilius ipsamMateriam precellit opus: sic preuenit ususNature uires naturaque uincitur arte.Hic pictura loquens scripto clamansque figuris,Muta tamen, totam numerandi predicat artem:Que numeri uirtus, que lex, quis nexus et ordo,Nodus, amor, racio, fedus, concordia, limes;Quo modo concordi numerus ligat omnia nexu,Singula componit, mundum regit, ordinat orbem,Astra mouens, elementa ligans animasque maritansCorporibus, terras celis, celeste caduco;Quomodo nascenti mundo rebusque creandis

Page 38: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Principium, finis, exemplar, forma, sigillumHic erat, ad cuius formam deitatis ydeaImpressit rebus formas mundoque figuras;Quomodo principium numeri, fons, mater, origoEst monas, et de se numeri parit unica turbam;Quomodo Virgo parit, gignens manet integra, simplexSese multiplicat, de sese gignit et in seIncorrupta manet, partus imitata parentis;Quis numerus numerans censetur, quis numeratus,Quis repetit, quis distribuit, quis colligit, aufert,Addit et ad primum radices extrahit ortum;Quo iuris merito uel qua racione uoceturFemina par numerus, impar mas, uirgo Minerua;Cur animam, celum, racionem, gaudia, uitamImpare sub numero prudentum dogma figuret;Cur corpus, terram, sensum, lacrimabile, mortemPar numerus signet peioraque fata loquatur;Quis numerus punctum, quis linea quisue figuraPlana uel equorum laterum, quis spera uocatur,Quis quadrus uel quis solidus, quis piramis aut quisCiclicus est a se qui circumflectitur in se;Quis numerus propriis completur partibus aut quisVel partes superat, uel ab hiis superatus habundat;Que numerum numero concordia nectit et undeProuenit, ut uicibus mediis extrema ligentur;Cur duo quadrati medio nectantur in unoVel solidos nectat mediis iunctura duobus.Hoc igitur cultu uirgo preculta laborisPondera non fugiens, ne pondere pondus honorisEffugiat, dum uitat honus ne utiet honorem,Robur uirgineum cumulo uirtutis et arteTransgrediens, superat uir sensu, femina sexu:Sir uir, sic mulier, animo non illa sed ille est.Nec motu subito quod concipit exprimit actu,Nec quod mens gignit subitos deducit in actus,Nam, si conceptum pariat mens ipsa, priusquamFormam suscipiat conceptus mentis in aluo,Vel firmum capiat mentis matrice sigillum,Nutritumque diu racionis fomite uiuat,Fetus abortiuus subito decurret ad ortus,Non uita dignus proprio morietur in ortu,Vel uiuens saltem lugebit crimina forme.

Page 39: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Ergo legitimo ne partus mentis ab ortuDeuiet et nullam ducat de matre querelam,Mens gignit, nutrit racio, quod parturit actusFabricat in thalamo mentis mentale, priusquamMateriale foras opus euocet. Ergo laboreMentis et artificis animi studiique fauoreErigitur rota mentalis, post materialiEffigie describit eam; sic mente prioremConcipit ut pariat, actu parit illa secundam.Instrumenta prius manibus prefecta relinquens,Ingreditur lathomi studium, domat arte rigoremMarmoris et primum partes complanat ad unguem.Scrupulus in planum descendit, surgit in equmVallis et in curuum demittitur angulus, orbisPlaniciem claudit planumque reducit in orbem.Sed tumor in medio surgens supereminet, immoSic in supremum tendens non deserit imum.Partibus in curuum, ferro mediante, redactis,Exhaurit partes uirgo marmorque fenestrisDistinguens, totum spaciis intersecat orbem.Collocat in medio centrum mediumque coronatMultiplici radio quem latus circinat orbis.Hic pictura docet auctores qui numerandiInuenere uias, artem docuere, latentemProduxere foras, fama coluere iacentem.Illic Nichomacus predicta ludit in arteEt quasi per numeros rerum secreta prophetat;Illic castra tenet et eadem miles in arteGilbertus saltu fallaci transilit artem,Pictagoras menti proprie conuiuia donans,Non carni, saciens animos, non corpora pascens,Certis ascribit numerorum legibus ortus,Esse, uices, causas, motus et uincula rerum;Indulget numeris tanto Crisipus amoreEius ut in uerbo numerus factoque resultetSemper et in sompnis illum numerare putares. 

[386­468] 

Quinta soror, quarte similis, gerit ore priorem.Pingit eam cultu factoque recurrit in illam,Nec uacat a simili studio sequiturque sororem.In studiis exemplat eam, factumque sororis

Page 40: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Respiciens, eius facto sua facta sigillat,Et quam iamdudum fecit Natura sororem,Fit soror in facto, cumulans ius omne sororis,Namque docet racio, ius postulat, exigit ordoVt fateatur opus id quod natura fatetur.Pro speculo uultum gerit hec preclara tuenti,Nam quicumque uidet uultum se uisus in illoCernit et in speculo uultus epulatur ocellus.Dum citharam manus una gerit, manus altera cordasSollicitat dulcemque soni parit illa saporem,Auri dans epulas oculisque prohemia somni.Quo cantu lapides mollescere, currere siluas,Flumina stare, feras mitescere, cedere litesIussit TraÃˉcius uates, fractoque rigore,Compulit Eumenides lacrimis Ditemque coegitEsse pium Furiasque suum nescire furorem;Quo cantu Tyrios montes in menia uertitAmphion, sic saxa domans quod nulla securisEdomuit rigidas cautes, quas sola domareVox cythare potuit, tenuitque silencia ferrum.Insigni uestita toga se pacis alumpnamEsse puella docet nec querere fulgura belli.Illic picture ridens lasciuia ludit,Scemate sub uario monstrans quid musica possit,Que sint uincla, quibus compaginet omnia nodis,Que species artis, que musica colligit horas,Distinguit menses, locat anni tempora, cogitExcursus, elementa ligat iungitque planetas,Astra mouet uariasque uices que musica nectit,Corporis humani partes mundumque minoremOrdinat et specie mundi melioris honorat,Vt sic pigmeus fraterculus esse gigantumMaiorisque minor mereatur ymagine pingi;Que partes anime sociat, que federat illamCarni confirmatque fidem, que musica uocesDiuidit et numeris uariat discrimina uocum;Que racio cur omne melos dulcesque sonorumCantus non gignit uox una sed unio uocum,Dissimilis similisque sonus, diversus et idem,Vnicus et simplex, dupplex, difformis et alter;Quo modo mutato se mutat musica cantu,Cum lacrimis risus, cum ludis seria texens.

Page 41: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Nunc enarmonice resonat, nunc tristia fingensDitonico cantu luget, nunc cromate ludit;Que uox ad uocem fit duppla uel in diapasonQuis resonet cantus, uel quis sexqualter ad illumSit sonus aut illi concors sonet in diapente;Que uocum iunctura parit diatessaron, in quaCum tribus una sonans uox litigat, immo iocatur;Qua racione toni pars altera semper habundet,Transgrediens partem reliquam ne possit in equasDistribui partes tonus integer, immo parumperExcedat pars una toni superetque minoremEt proprio uincat pars altera comate limma,Nec tamen equali sectas libramine partesIn duo diuisum diasymata coma recuset.Hoc igitur splendens habitu cultuque decorisVirgo nitens, usum cythare deponit ad horam,Dum subit officium fabri lapidemque calorisImperio conuertit in es, ex ere secundamFabricat illa rotam, que forme laude prioremDemonstrans, prime se predicat illa sororem,Et, quamuis diuersa foret que diuidit illasMateries, has forma tamen facit esse gemellas.Illic artifices quos musica gaudet habereConsortes, uel quos proprii dignatur honoreNominis amplecti, scripture fama perhennat.Mellite uocis Millesius exerit usumEt ueluti quedam cantus encenia donatAuribus et tali mentes effeminat arte.Alter ab opposito cantus fastidia lenti,Obtuse uocis rixam cantusque rebelles,Qui magis impugnant aures quam uoce salutentInuenit et nostras offendit cantibus aures.Nauigat in medio partemque relinquit utramqueGregorius noster, reffugitque pericula uocum;Cantus Syrenum fugiens uitansque CaribdimMusica letatur Michalo doctore suosqueCorrigit errores, tali dictante magistro. 

[469­512] 

Instat sexta soror operi, se funditus urgetAd studium, studio reliquis studiosius herens.Certatim gestus, habitus, decor huius honorem

Page 42: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Accumulant pariter, eius pro laude loquentes.Encleticum gerit illa caput nec corporis ullamIacturam patitur, sed lumen legat in unum,Vt quibus insideat mens, enclesis ipsa loquatur.Exponit mentem facies animumque fatetur.Virgam uirgo gerit, qua totum circinat orbem,Qua terre spacium metitur, qua mare certisLimitibus claudit, qua circinat ardua celi.Et quamuis eius uestis respersa minutimPulueris imbre foret, non denigratur honestasMaterie formeque decor, sed gramate multoPicturata nitet multoque superbit honore.Hic artem totam picture lingua recenset,Que mensurandi doctrinam fundit et usumEdocet, immensum claudit, spatiosa refrenatParuaque consequitur, metitur magna, profundumScrutatur, ualles habitat, conscendit in altum.Hic legitur quid sit punctum, que linea curua,Recta uel equalis, que circumflexa uoceturQueue superficies piano contenta, profundumIgnorans altoquc carens, decurrit in equm;Quid sit tetragonus, quid forma triangula, quid sitMensura triplici clausum, quid sterion aut quidCircumducta sua describat linea centro;Cur centrum sedet in medio, cur angulus omnisAut obtusus hebet, aut sursum tendit acutusObtusoque minor sit rectus, maior acuto;Cur iuxta leges artis normamque datorum,Supra grama datum proeedens tramite recto,Equorum laterum trigonus describitur, in quoSese prosternens partem data linea donat;Qualiter a puncto ducatur linea cumparProposite reddensque datam; cur linea maiorDe se producat, abciso fine, minorem;Cur huius tyrones artis eleufuga terretAtque prius cogit illos exire profundumQuam subeant labique priusquam in arte laborent;Qua racionis ope sibi forma triangula formamRepperit equalem; cur linea partibus equisScinditur, aut simili distinguitur angulus arteInque duos unum diuisio diuidit una. 

Page 43: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[513­533] 

Hac igitur ueste uirgo nitet, immo uiragoGlossat in hac mentem, uirge dans ocia, fabrumInduit et sparsam mentem componit in unum.Mente, manu, studiis inuadit, corrigit ipsamPlumbi materiam quam crebro malleus urget.Imprimit ad placitum formam, uetus exit et intransForma recens plumbi ueteres excusat abusus.Nascitur ex plumbo rota tercia, nata prioremReddit et in uultu formam gerit illa prioris,Illic artifices pictoris littera clamat,Qui rerum tractus, mensuras, pondera fines,Limite sub certo claudentes, aera, celum,Astra, fretum, terras simili racione tuentur.Hic geometra Tales sine motu preterit orbemAerii tractus, sine pennis transuolat equor,Occeani spacium sine remige transit, in astraAbsque gradu graditur, sine tactu tangit Olimpum.In seriem precepta ligans artemque retexens,Euclides partes artis locat ordine iusto,Quas ueluti quodam racionis fune ligatasNectit et ex una reliquas exire putares. 

LIBER QUARTUS 

[1­69] 

Ultima subsequitur uirgo, que prima decore,Cultu prima, gerit primam sub pectore mentem;Non morbo, non tristicia, non mente magistraDegenerat caput in terram, sed uultus in astrisHeret et archanum celi causasque fugacesVenatur uisus, mentis preambulus, illiNunciat et crebro mentem docet asecla mentis.Ori fulgor adest, qui facto fulgure nostrumVerberat intuitum, dum uisus fulgur adultumDeuitans, oculi tunicas exire ueretur.Implet spera manum, spere tamen umbra uideriHec melius posset, que solam suscipit umbram,Nec proprium spere retinens consurgit in altum,Sed iacet in piano, nullo promota tumore.Vestis inardescit gemmis auroque superbit

Page 44: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Et splendore suo Stellas equare uidetur.Hic uiget, hie loquitur, hie instruit, hie docet, immoDat precepta suis picture dote facultasQue docet astrorum leges, loca, tempora, motus,Signa, potestates, discursus, nomina, causas.Hic legitur que sit celestis spera, quis axisIn partes speram distingat, quis polus axemTerminet, aut sursum tendens, aut mersus in imo;Cur mundi sit forma teres mundusque ligetur,Quinque parallelis cinctus zonisque quibusdamSectus, in extremis rigeat, medio tenus estuTorreat atque duas laterales temperet harum,Excessu dupplici castigans frigore flammam;Cur decurtatus concludat utrumque colurumCirculus et neuter ad puncta priora redirePossit, sed nomen abscisio donet utrique;Cur obliqua means, decliui limite ductaLinea signiferi duodeno sydere celumPinguat et hospicium peregrino grata planeteDonet et ipsius proprium communicet illi;Qua racione meant stelle, qua lege planetaDirectum metitur iter, qua lege retrorsumAut fugit aut certa fluxus stacione moratur;Qua racione meant obliquo signa meatu,Cur signum proprios directius exit in ortusOpposite, furans nascendi tempora, tempusPerdit in occasu quod plus expendit in ortu;Quis lune motus, que solis spera, quis orbisMercurii Venerisque semita, que uia Martis,Que mora Saturnum retinet; quo limite curritStella Iovis motusque uagos quis circulus equat;Quis sursum tendens egressa cuspide terramExit et in terra nescit defigere centrum.Ergo puella gerens tanti sollempnia cultus,Non animum sepelit nec pigra per ocia seseDistrahit aut animi uires effeminat, immoExercet studiis totam cum corpore mentem.Exit spera manum, quoniam manus ipsa uocaturAd noua, que cudens fabri sibi uendicat artem.Dum manus excudit aurum massamque figurat,Nascitur ex auro rota quarta, decoris honoreHec comites uincens, primas facit esse secundas.

Page 45: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Illi scripture facies applaudit et illosColligit in scripto, qui, ducti remige mentis,In superas abiere domos secretaque celiScrutati, meruere sibi deitatis honorem.Illic astra, polos, celum septemque planetasConsulit Albimasar terrisque reportat eorumConsilium, terras armans flrmansque caducaContra celestes iras superumque furorem;Astraque sustentat, dum sustentatur ab astrisAthlantis uirtus, celi sine pondere pondusGestat, fert celum, dum fertur dumque ferendoSyderibus cedit, cedenti sidera cedunt. 

[70­94] 

Has igitur currus partes, ut norma requirit,Ordo petit, poscit racio, Prudencia dictat,Cudit et excudit, facit immo perficit, ornatExornatque simul lima meliore sororumPretaxata cohors, nullumque relinquit in istisEnormis forme uultum maculeue querelam,Apponensque manum supremam, fine beatoConcludens operam, sparsas Concordia partesOrdine, lege, loco confederat, unit, adequat.Ergo iunctura, clauis gumfisque ligatePartes effigiant currum qui luce decorisPreradians, facie propria demonstrat in ipsoDiuinam sudasse manum superumque Mineruam.Tunc Racio monitu Nature docta docentis,Quinque sibi presentat equos, quos federat illaFedere complacito, concordi pace, fideliConnexu, cogitque iugo seruire iugalesIndomitos, primis quos enutriuit ab annisGracia Nature, que sic construxit equinosMores, mis animi quedam uestigia donans,Vt, quamuis bruti, tamen hii uenerentur alumpnam.Insuper, in quantum patitur Natura, iugalisHorum quisque sue nature munera iactat:Nil cultus formeque nihil peregrinat ab illisQuod plene possit speciem cumulare iugalis. 

[95­116] 

Page 46: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Primus equs cultu, forma cursuque sodalesPreuenit et reliquos proprio summitit honori.Cultus, forma, color, species, audacia, cursusDitat eum nec in hec patitur sibi damna, quod illumRespersus candore color subrufus inaurat.Non meat, immo uolat nec enim discrimine passusInscribit terram nec gramen curuat eundo,Sed celeri cursu terram delibat euntisPassus et in terra uestigia nulla relinquit,Sed leuis aura suos stupet inuenisse volatusMiraturque sui Boreas torpescere cursum.Aura cadit, lentescit auis, uolucrisque sagiteCursus hebescit, equi lentescunt omnia cursu.Anticipat monitum calcaris, sponte meatumAggreditur facilique tamen frenatur habena.Preterea dotes natiuas aggerat ipsaNobilitas generis, Pyroum namque parentemIactat et in speculo prolis pater ipse resultat.Hunc dedit in munus Iouialis gracia matriNature, cuius grates dantisque fauoremAccumulat doni meritum, quo munere maiusNil potuit tantus tante conferre parenti. 

[117­137] 

His igitur, uelud ipsius natura requirit,Nobilitatur equi species, infraque secundusPollet equs specieque minor cultuque minoriCultus et inferior, cursuque remissior illo.Et quamuis minor a primo formaque secundus,Est tamen in reliquis maior primusque decoris Munere, sedreliquos superans, superatur ab uno;Et si non equo passu contendere primoPossit equo, non aura tamen fugitiua secundum Preuenit, immopari cursu contendit eidem.Se uarians nullo prescribitur ille colore,Sed uultum proprii mentitur sepe coloris.Intonat ille fremens, hinnitibus aera crebrisVerberat et tenuem sine uulnere uulnerat auram.A collo suspensa sonos crepitacula dulcesReddunt et multo perfundunt aera cantu.In uultu gerit ille patrem, dum reddit EoumGestibus huncque suum forma probat esse parentem.

Page 47: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Muneribus prelarga suis, hoc munere uiuoNature cumulauit opes meruitque fauoremNuminis et proprium dono descripsit amorem. 

[138­158] 

Tercius a tanta speciei luce parumperObliquatur equs nec enim sibi dona priorumVendicat, immo minus retinens suspirat ad illos.Et quamuis species huius tenebrescat eorumRespectu, tamen ad reliquos collata nitoremExerit et proprio non est fraudata decore.Et quamuis agili cursu uincatur ab illisDe quibus exiuit sermo, tamen ipse triumphansIn reliquis uictor gaudet reliquosque uolatuVincit et in proprio motu concludit eisdem.Subtilis respergit eum mixtura coloris,Sed fugiens oculos, uisum color ille recusat.Conserti floris series quasi ueste decentiInduit hunc et ei proprios inspirat odores.Flos uiole perfundit eum, rosa debriat aurasAffines naresque thimi saciantur odore.Nescia natiui choitus, equa flamine soloEdidit hunc, ignara maris, contenta maritiAeris afflatu, Zephiro gravidata marito.Hoc dono Zephyrus Nature matris amoremMercatus, proprium uectigal soluit eidem. 

[159­189] 

Degenerat polletque minus, lentescit abundeQuartus equs formaque jacet cursuque tepescit,Predictis famulans, illos quasi pronus adorat.Ancillatur eis nec se negat esse clientemHorum, sed tanquam dominis ut uerna ministrat.Non tamen omnino Naturam sentit auaram,Immo dote sua qua se tueatur habundat,In nullo paciens eclipsim muneris huius,Quo de more solet Natura beare iugalem.Nec uiole marcent, quamuis rosa floris honoreSplendeat aut cultus componat lilia candor.Non omnis delirus erit cui sensus VlixisDefficit, aut mutus quem nescit musa Maronis.

Page 48: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Non nitor argenti liuet, si fulgurat aurum,Non minus arma rapit Hector, si plenius Aiax Fulminat: a similinon omnis gloria quartoAbsentatur equo, quamuis gradus ille negetur Emphatice laudis,in qua Natura prioresSistit equos. Non iste tamen deiectus ab omniMunere Nature queritur, sed gaudet in illaFortuna qua diues eum Natura beauit.Glaucus ei color arridet, respergit eundemImber et irriguo ros compluit imbre iugalem.Hoc speciale sibi retinet propriumque reseruat,Quod celer ad potum non obliuiscitur escam.Potibus indulget, pre cunctis solus ad esumCurrit et in potus deffectus supplet equorum.Hunc genuit Tritonis equs iurisque paterniHeredem statuens, sese descripsit in illo:Nature Triton dans intersigna fauorisContulit hoc munus, donans cum munere mentem. 

[190­212] 

Vix speciem deffendet equi formamque tenebitQuintus equs, si quis temptet conferre prioresIsti, nam deponet equm laruaque iugalisVestitus sapiet asinum, deiectus eademSegnicie, plene mores exutus equinos.Si tamen ad primos collatio nulla redundetHuius equi, sed eum proprio scrutemur in esse,Non erit a propriis exclusus dotibus eiusCultus et in nullo forme pacietur abusum.Quintus equs quartum redolet partimque figurat,Sed tamen in modico quintus demittitur, in quoParcius arrisit predicto forma iugali,Qui magis in terram sese demittit eundo.Nec satis ad plenum caput erigit, immo caducoDeclinans uultu, uisus descendit in imum.Vestit eum color obscurus quem possidet ipsaNigredo, nullum passura colorem,Nec plebeia uiget generis fortuna, sed EthonHunc genuit, qui Solis eqos se gaudet habereFratres et fratrum sese deffendit honore.Ops, superum genitrix, in signum federis istoNaturam donauit equo, quo nodus amoris

Page 49: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Firmior effectus illarum uota ligauit. 

[213­270] 

Predictos Racio, propria racione magistra,Sub iuga cogit eqos, themoni federat, urgetEffrenes, ligat indomitos frenatque uagantes.Primum sternit equm, stratum conscendit, habenisCorrigit excursus, in uirga uisitat, instatVerbere, uoce, minis; ilium uix illa quietumReddit, sed tandem superatus uincitur, illiParet et ad nutum Racionis fessus anhelat.Sic primum componit eqos auriga Sophye,Ne, si quadrigam Fronesis conscendat, eisdemIndomitis, spacientur equi normamque relinquant,Deuia sectentur, laxent iuga, uincula soluant,Cuncta fluant, nutet currus, compago uacillet,Cingula soluantur, laxetur nexus, habeneDepereant et tota labet substancia currus.Postquam compositus ordo, per singula currens,Singula composuit, Fronesis conscendere currumDisponens, talem sese componit in usum:Assidet; applaudit, congaudet, complacet illiCuria tota simul multoque fauore recessumVirginis exhylarat, reditus felicius omenOrat et euentus reditu meliore serenos.Oscula multiplicat repetens et in ore sigillansImprimit expresse; complexu brachia nectens,Colla ligans animoque simul cum uoce salutans,Illam congeminans iterat repetitque salutem.Tunc monitu Racionis adest Prudencia; currumConscendit currusque decor cumulatus habundatPlenius et roseo flammatur sidere uultus.Instat equis Racio; uirga dictante, iugalesAggrediuntur iter. Currus subtollitur, exitTerras et tenuem currens euadit in auram.Aeris aggrediens tractus Prudencia cauteSingula disquirit animo que uendicat aerIpse sibi, scrutatur eum penetratque fugacem.Inquirit que materies, que nubis origo,Quomodo terra madens proprio sudore resudatIn nubes celoque suos componit amictus;Cur Phebus sitiens estuque caloris hanelus,

Page 50: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Haurit ab Oceano potus, sua pocula uertitIn nubes, crasso suspendit in aere nimbiVasa, cyphos ymbris uarii pluuieque lagenas;Qualiter ignis hebet moriens in nube paritqueFulmina, dum moritur, sic morte nocencior instatQuam uita, uiuusque nequit quod mortuus infert;Vnde trahunt ortum uenti, que semina rerumInspirent motum uentis causasque mouendi;Cur Auster pluuias, pluuie pincerna, propinatTerris et plene largitur pocula mundo;Qualiter austrinos Boree sitis ebibit imbresEmundatque uias pluuiis quasi scopa uiarum;Qualiter agricola Zephyrus sine uomere terramExcolit et florum segetes extollit in ortus;Cur uolucris celeri pennarum remige tuta,Plumas in remos, alas in carbasa fingens,Transmeat aerium pelagus quasi nauis ymagoEt sine naufragio talem pertransit abyssumTuta, nec in tali pelago timet illa Caribdim. 

[271­331] 

Aeris occultos aditus, secreta, latebrasAltius inquirit Fronesis sensuque profundoVestigans, uidet intuitu meliore uagantesAerios ciues, quibus aer carcer, abyssusPena, dolor risus, mors uiuere, culpa triumphus.Quorum mens, humili liuoris lesa ueneno,In genus humanum uirus transfundit, ut ipsumConsimili sanie morboque laboret eodem.Hii sunt qui semper in nos armantur, inhermesDeiciunt, uincunt armatos, rarius ipsiCedunt, sed uicti nequeunt iterare duellum,Qui, uelud aerio uestiti corpore, nostramMentiti speciem, multo phantasmate brutosDeludunt homines, falsi uerique sophyste.In tenebris lucem simulant, in lite quietem,Abscondunt sub pace dolos, in felle figurantDulcia, sub specie recti uiciata propinant.Hos Deus esse deos fecit, quos lumine ueroVera dies fudit et quos ab origine primaVestiuit deitatis honos; qui luce relictaIn tenebras adiere suas; qui fonte relicto

Page 51: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Inferni petiere lacus; qui, ueste decorisExuti, uestem gemitus saccumque dolorisIniecere sibi; qui, maiestate supernaDeiecta, sine fine sibi meruere ruinam.O grauis euentus, casus miser, unica pestis!Iam seruit qui liber erat, mendicat habundansQui fuit, exilium patitur qui primus in aulaRegnabat, patitur penas a rege secundus.Hoc casu fit gemma lutum, fit purpura saccus,Lux tenebre, species confusio, gloria casus,Risus tristicies, requies labor, alga iacinctus.Celestis sic stella cadit, sic Lucifer, ortusNescius, occasu premitur, sic ciuis OlimpiExulat eiectus nec temperat exulis omen.Spes reditus, spes omnis abest ceditque timori.O fastus uitanda lues, fugienda Caribdis,Culpa grauis, morbus communis, publica pestis,Ianua peccati, viciorum mater, origoNequicie, semen odii, uenacio pugne!Que cadit ascendens, elata perit, perituraErigitur, promota ruit, ruitura tumescit.Que se ferre nequit, supra se lata, ruinamInfra se patitur nec sese sustinet, immoMole sua premitur, proprio sub pondere lapsa.Extra se cogit hominem se querere, de seExit homo, factusque sibi contrarius a seDiscrepat oblitusque sui se nescit et ultraTransgrediens euadit adhuc, plus esse laboransQuam sit, nec propria contentus origine, seseEsse cupit maior et se superare laborat;Quod petit amitens, perdens quod postulat, optansQuod sibi mentitur, falsum uenatur honorem.Hec pestis rectum uiciat, deturpat honestum,Fermentat mores, iustum fugat, utile perdit.Hec saliunca rosas, hec nubes nubilat astraVirtutum, cuius tenebris paciuntur eclipsim.Hac lue celestis regni proscriptus ab aula,Delictum luit exilio penaque reatumAngelus, a propria deiectus sede, tumoreFractus, deiectus fastu, liuore solutus. 

[332­368] 

Page 52: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Aeris excurso spacio, quo nubila celiNocte sua texunt tenebras, quo pendula nubesIn se cogit aquas, quo grandinis ingruit imber,Quo uenti certant, quo fulminis ira tumescit,Ethera transgreditur Fronesis, quo gracia pacisSumma uiget, quo grata quies, quo gracior auraCuncta fouet, quo cuncta silent, quo purior etherRidet et expellit fletum, quo nubilus aerIngemit et totus archano lumine floret.Etheree lucis superatis tractibus, illaAlcius ingreditur spacium, quo splendor et ignisIura tenent, lux grata micat, sed coniuga luciLucis blandicias retrahit uis ipsa caloris.Hic rerum nouitas, rerum decus, unica rerumForma, decor mundi uisum demulcet euntisVirginis et cantus species noua debriat aurem,Sed parco tamen auditu sonituque minoreConcipit illa sonum, certa tamen imbibit aure,Qualiter iste sonus cythare celestis obesisVocibus expirat, ubi lune spera remissoSuspirat cantu, rauce sonat, immo sonandoPene silet, languetque sonans, neruique iacentisInferius gerit illa uicem, cordamque minoremReddit et in cythara sedere uix illa meretur.Hic uidet explicito uisu Prudencia luneDetrimenta, uices, cursus, momenta, labores,Quomodo iunctus ei Phebus depauperat illamLuce, uel econtra Phebo furatur honoremLuminis et populos fallaci nocte timereCogit et effigiem noctis sine nocte figurat;Humores cur luna parit, cur equora luneDetrimenta luunt uel eadem diuite gaudent;Quid notet in luna lune nota quidue notandoSignet, nec tenuem possit delere lituramSplendoris cumulus, dum fonti luminis instatParua lues, nec ei dignatur cedere, cum quoLitigat et radio lucis magis umbra diescit. 

[369­392] 

Alcius euadens, uirgo conscendit in altum,Sol ubi iura tenet, ubi solis cereus ardetEt lucis scaturit fons uiuus, uena caloris

Page 53: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Manat splendorisque noui thesaurus habundat.Illic uirgo uidet que sit uia, semita, cursusSolis et unde sibi sumat fomenta uigorisEtheree lucis genitor, fons, mater, origo;Qualiter in stellis regnans artansque planetasImperio seruire suo, nunc stare meantesCogit, nunc tumidos sectari deuia solaMaiestate iubet, nunc libertate meandiConcessa motus, reddit sua iura planetis;Qualiter alternans uultus erroris in ortuFit puer inque die medio iuueneseit adultus,Mentiturque uirum tandem totusque senescitVespere: sic uarias species etatis ad horamSol prefert unusque dies complectitur euum.Iam lune sonitum fastidit uirginis aurisQuam dulcis meliorque sonus seducit, inescansAurem, nec cantus memorem sinit esse prioris.Hunc cantum Syrena parit, que solis adheretMotibus et cytharam uocis dulcore fatetur.Vox omnis miratur eam, ueneratur adorans,Tociusque sonus cythare suspirat ad illam. 

[393­413] 

Egrediens solis regnum maturat in altumGressus uirgo suos, sed gressus impedit ipseLimitis anfractus anceps, multeque uiarumAmbages; tandem superato calle, laborisPondere, cautele studio, regione potiturQua Venus et Stilbons complexis nexibus herent.Illic, precursor solis precoque diei,Lucifer exultat, terris solacia lucisPresignans, ortuque suo preludit ad ortumSolis et auroram proprio predicit in ortu.Gressibus hiis Stilbons comes indiuisus adheret,Tanquam uerna sui comitans uestigia solis,Obnubensque comas radiis solaribus, ignesTemperat et solis obnubilat astra galero.Speraque Luciferi motu leuis, ocior aura,Motu parturiens sonitum, lasciuit acutaVoce, nec in cythara Veneris plebea putaturMusa, sed auditis assensum iure meretur.Voce pari similique modo cantuque propinquo

Page 54: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Mercurii Syrena canit Venerisque camenamReddit et ex equo sonitu citarizat amico. 

[414­462] 

Progreditur Fronesis, flammata palacia MartisIngrediens, stupet insultus irasque calorisQuem parit ille locus qui, totus in igne uaporans,Nil nouit nisi feruores ignisque procellas.Non ibi luget hyems, non ueris gracia ridet,Non tumet autompnus, sed tantum fulminat estas.Imperat hic Mars igne calens, fecundus in ira,Bella serens siciensque lites nostrique sititorSanguinis, excuciens pacem fedusque recidens,Qui regni uiolare fidem, mutare potentesGaudet, flammantis uestitus crine comete,Qui parat arma uiris, cogit sperare furentes,Seminat insultus, parit iras, laxat amores.Quid gerat interius facies docet ipsa, ruborePredicat interni rabiem pestemque furoris;Tabe sua uiciat comitem, sociumque planetamVel seuum seuire docet, uel forte benignumNequicia docet esse trucem leditque ueneno.Cuius spera ruens tonantis more tonandoClamat et altisonos resonat clamore boatus.Alcius exclamat reliquis Syrena tonantisMartis, sed cantus dulcedo remittitur ipsaTempestate soni langens, minuitque fauoremAsperitas, uocisque rigor fert damna fauori. 

[438­462] 

Et jam Lemniacos uomitus ignisque uaporesVirgineus labor euadit nec flamma uiantemContigit aut eius ausa est contingere crinem.Tunc Iouis ignocuos ignes, lucisque sereneLeticiam, risusque poli pertemptat eundo.Hic regio stelle Iouialis lampade totaSplendet et eterno letatur uere beata.Hic sydus Iouiale micat mundoque salutemNunciat et Martis iram Martisque furoremSistit et occurit tranquilla pace furenti.Cui si stella mali prenuncia, preuia casus

Page 55: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Iungitur, ille tamen inimicum sidus amicat,Alternansque uices, in risus tristia, planctumIn plausus, fletusque graues in gaudia mutat;Vel si forte Ioui societur stella salutisNuncia, stella Iouis uultu meliore salutemAuget et euentus melioris dupplicat omen,Fedus amans pacisque sator, nutritor amoris,Extirpans iras, proscribens bella, furoresCompescens, delens lites Martemque refrenans.Qui motu generans sonitum, non uerberat auramObtuso cantu, sed dulcibus allicit auresCantibus et dulcem Philomenam reddit amenansMusa Iouis, tantoque sono letatur alumpnoMusica que proprie thesauros aggerat artis. 

[463­483] 

Vlterius progressa suos Prudencia gressusDirigit ad superos, superans Iouis atria cursu,Saturnique domos tractu maiore iacentesIntrat et algores hyemis brumeque pruinasHorret et ignauum frigus miratur in estu.Illic feruet hyems, estas algescit et estusFriget, delirat splendor, dum flamma tepescit.Hie tenebre lucent, hie lux tenebrescit et illicNox cum luce nitet et lux cum nocte diescit.Illic Saturnus spacium percurrit auaroMotu progressuque graui longaque dieta.Hie algore suo predatur gaudia uerisFuraturque decus pratis et sidera florum,Algescitque calens, frigens feruescit, inundatAridus, obscurus lucet iuuenisque senescit.Nec tamen a cantu sonus eius degener errat,Sed comitum uoces uox preuenit eius adultoConcentu, quem non cantus obtusio redditInsipidum, cui dat uocis dulcedo saporem.Hie dolor et gemitus, lacrime, discordia, terror,Tristicies, pallor, planctus, iniuria regnant. 

LIBER QUINTUS 

[1­39] 

Page 56: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Lucis inoffense spacium fontemque nitoris,Quo radiant stelle, quo certant fulgure multoAstra poli propriumque diem sine fine perhennant,Quo celi faciem depingunt sidera, uirgoExhilarata subit, hausto pro parte laborisPondere, letaturque poli perflata sereno.In stellis ibi preradiant celoque fruunturQuos uel fama deos facto, uel fabula uerboEffinxit, retinentque sibi sine munere nomen.Hic nouus Alcides celo summittitur, illicPerseus ardentis gladio metit ora Meduse;Illic ense carens, ensem mentitur Orion,Sub pugne facie sine bello bella minaturEmoniusque senex, archu dictante, sagitamExcitat ad motum, nullo tamen illa uolatuEffugit, aut monitus arcus euadit eundo.Hic proles Ledea micat nec pignus amoris,Quem prius in terris gessit, deponit in astris.Vertitur in sidus, stellatus sidere fame,Hic cuius dono medicine stella caducisIlluxit, contra morbos dans arma salutis.Ablatos redimit uultus et damna pudorisParrasis in celum translata; repensat eidemIupiter ablatum florem, pro flore pudorisEterno largitus ei florere nitore.Preterea uariis stellis inscribitur aulaCeli, quas uario titulauit nomine quondamMusa poetarum, ueri sub ymagine ludens.Signorum duodena cohors prefulget in astris,Ex quo fulgore nitens infraque relinquitStellarum uulgus reliquasque superuenit astro.Hic ardet Cancer, urit Leo, Virgo resultat.Equat Libra diem, crudescit Scorpius, algetChyron, Capra riget, diffunditur Vrna, madescuntPisces, exultat Aries, vexilla gerendoVeris, preradiat Taurus Geminique Latones.Hanc celi speciem Fronesis delibat ocellus,Quam penetrare nequit uisus notamque requiritMateriem tanteque stupet miracula lucis. 

[40­82] 

Postquam celestes aditus celique profundum

Page 57: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Astrorumque uagos reditus emensa reliquit,Inque supercilio mundi stetit anxia, menteFluctuat, in uarios motus deducitur; heretMens animusque fluit, dubitat cum mente uoluntasIpsa nec in certo defigitur anchora mentis.Namque timet dubitatque, timens ambage locorumSeduci, quos ulterius uia porrigit anceps;Que nullos hominum gressus uolucrumque uolatusNoscit, ab incursu rerum strepituque uiantumFunditus excipitur, nullo uexata tumultu.Hic hominis gressus nutans peccaret eundo,Hebrius erraret pes ipse pedisque lucernaOccia uisus hebens ageret, pedibusque negaretDucatum, lumenque foret sub lumine cecum,Non quod regnet ibi noctis caligo, sed illamEmphatice lucis splendor purgatus inungit.Difficilis conscensus ad hanc facilisque recessus,Accessus paucis, casus patet omnibus, in quamVix aliquis transire ualet, ualet omnis ab illaDeclinare uia, que paucis peruia multisClauditur, arta nimis uirtuti, larga ruine:Non huc nobilitas generis, non gracia forme,Non gaze deiectus amor, non gloria rerum,Non mundanus apex, non uirtus corporis, audaxImprobitas hominis, preceps audacia tendit,Sed solum uirtus animi, constancia mentisFactaque nobilitas, non nata sed insita menti,Interior species, uirtutum copia, morumRegula, paupertas mundi, contemptus honoris.Difficiles igitur aditus facilemque ruinamCum Fronesis uideat, magno succenditur estuSollicite mentis, uictique labore iugalesNec iuga ferre uelint nec soluere iura magistre,Ignarique uie, callem mirentur ineptumGressibus, et pedibus gradiendi iura negantem;Non Racio sursum deflectere possit habenas,Quas retinent instanter equi domineque repugnantEffrenes, ultraque negant seruire jubenti.Dum mentem Fronesis anceps sentencia motusDistrahit in uarios nec pretemptare locorumAbdita sola potest, nisi quis premonstret eidem,Vel conducat eam, gressum moderatus euntis. 

Page 58: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[83­153] 

Ecce puella poli residens in culmine, celumDespiciens, sursum delegans lumina, quiddamExtramundanum toto cognamine uisusVestigans, nil corporeum uenata sed ultraTranscendens, incorporei scrutata latentemCausam, principium rerum finemque requirens,Visibus offertur Fronesis, uisumque nitoreLuminis offendens, mentem nouitate relaxat.Nec mirum quoniam tanto fulgore decorisPreminet ut Stellas preditet fulgure, lumenLumine multiplicans et lucem luce, nec ipsiLumen adoptiuum largiri censet Olimpo.Nil terrestre gerens facie, nil ore caducumInsinuans, mortale nichil genitumque puelleDemonstrat facies, tantum celeste quod offertForma puellaris. Hanc argumenta decorisEsse deam monstrant, instancia nulla refellitQuod decor ipse probat faciesque simillima celo.Inflammat diadema caput quod, lampade multaGemmarum radians, auro flammatur et extraScintillans, lapidum duodeno sidere fulget.Librum dextra gerit, sceptrum regale sinistraGestat et ad librum plerumque recurrit ocellus;Sed raro tendit ad uirgam, tandemque reuertensCircuit ille manum solers, ne leua uacillet,Succumbens honeri uirge, sceptrumque resignet.Claudit eam uestis auro perfusa, refulgensArgento, plus ueste decens habituque decentiGracior et puro celi fulgencior astro,Quam diuina manus et solers dextra MinerueTexuit, ut forme nobis exponit honestas.Hie archana Dei, diuine mentis abyssumSubtilis describit acus formaque figuratInformem, locat immensum monstratque latentem.Incirconscriptum describit, uisibus offertInuisum, quod lingua nequit pictura fatetur:Quomodo Nature subiectus sermo stupescit,Dum temptat diuina loqui, uiresque loquendiPerdit et ad ueterem cupit ille recurrere sensum,Mutescuntque soni, uix barbutire ualentes,

Page 59: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Deque suo sensu deponunt uerba querelam;Qualiter ipse Deus in se capit omnia rerumNomina, que non ipsa Dei natura recusat,Cuncta tamen, mediante tropo, dictante figuraConcipit et uoces puras sine rebus adoptat.Ens iustus sine iusticia, uiuens sine uita,Principium sine principio, finis sine fine,Immensus sine mensura, sine robore fortis,Absque uigore potens, sine motu cuncta gubernans,Absque loco loca cuncta replens, sine tempore durans,Absque situ residens, habitus ignarus habendoCuncta simul, sine uoce loquens, sine pace quietus,Absque nouo splendore nitens, sine luce choruscans.Nec solum iustus uera racione, sed ipsaIusticia est, non solum lucidus ipse, sed ipsaLux est nocte carens, nec solum nomine soloDicitur immensus, uerum mensura caducaSingula describens et certis finibus aptans,Nec fortis sola dicti racione sed ipsumRobur subsistit, eterno robore nitens.Solus iure potens, qui summa potencia solusCuncta potest, a quo procedit posse potentum,Nec solum loca cuncta replet, sed singula solusInfra se claudit, quasi meta locusque locorum.Hic legitur tamen obscure tenuique figuraQualiter una, manens, simplex, eterna potestas,Fons, splendor, species, uia, uirtus, finis, origo,Ingenitus genitor, uiuens Deus, unicus auctor,Unus in usya, personis trinus, in unoVnicus esse manet, quem trina relacio trinumReddit et in trino manet unus, trinus in uno. 

[154­165] 

Qua racione Patris speculum, lux, splendor, ymago,Filius est a Patre Deo Deus unus et idem,Principium de principio, de lumine lumen,Sol de sole micans, splendor productus ab igne,A simili similis, a uero uerus, ab unoVnus, ab eterno nascens eternus, ab equoEqualis, bonus a summo, sublimis ab alto;Qualiter ardor, amor, concordia, forma duorumSpiritus est, in quo proprie Pater oscula proli

Page 60: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Donat et in nato sese Pater inuenit, in quoSe uidet ipse parens, dum de se nascitur ipseAlter et in genito splendet gignentis ymago. 

[166­177] 

Cultibus hiis afflata poli regina caducaDeserit atque Dei secretum consulit, heretDiuinis, mentem terrenis exuit, ipsamHaurit mente Noym, diuini fluminis haustuEbria, sed pocius dicatur sobria, namqueEbrietas nascens ex tali nectare, plenaSobrietate uiget nec mentem cogit ab usuDegenerare suo, uerum generosius ipsamErigit, elimans nostre contagia sordis.Hanc humilis gressu, uultu submissa, modestaGestibus assequitur Fronesis primoque salutemDelibans, tali pingit concepta loquela: 

[178­264] 

"O regina poli, celi dea, filia summiArtificis, facies nec enim diuina caducamTe docet, aut nostri generis defflere litturam,Quam probat esse deam uultus sceptrumque fateturReginam natamque Deo tua gloria monstrat,Cui superum sedes, celi uia, limes Olimpi,Extramundanus orbis regioque TonantisTota patet, soliumque Dei fatumque quod ultra est,Me moderare uagam, stupidam rege, siste timentemIndoctamque doce, fluitantem corripe, tristemLetifica, gaudens peregrine consule, ceptumPerfice, nutantem firma, succurre cadenti;Nam uaga sum, tremebunda, stupens, indocta, laborans,Defficiens, ignara loci, peregrina, fatiscens;Que, nitens superare polos sedesque supernasInuadens, penetrale Dei talamumque TonantisConsiliumque Iouis nutans, uaga, sola pererrans,Aggredior, celique uias pertempto latentes.Nec tamen inconstans, preceps, improuida, casuPrecipitante uias, istos inuado labores;Sed precibus cedens et tandem uelle coactaNature monitu, Virtutum numine, nutu

Page 61: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Precipue Racionis ad hoc ego mittor, ut ipsaNature summo presentem uota Tonanti.In multis errare manum Natura recordans,Erratum reuocare uolens culpasque prioresTergere, uel ueteres operis nouitate beatiExcusare notas, hominem formare, beatumCudere, perfectum complere, creare modestumTemptat, quo possit ueteres uelare reatus,Erranti mundo dans de tot milibus unum,Qui rectum sibi deffendat, scrutetur honestum,Damnet avariciam, diffundat munera, curetExcessus, medium teneat, proscribat abusus.Nec sine consiliis, nutu, moderamine, uotoVirtutum discernit opus, sed tota sororumConcio conceptus assensu nutrit eodem.Sed quoniam tantum circa terrena potentisNature uiget officium languetque potestas,In superis nil iuris habens animamque creareNescia, quam sola pictoris dextra superniFormat et in nullo Nature iura requirit,Hac racione diu nitens multumque reluctans,Huc agor et superos perquiro sola recessus,Quo possim conferre Deo quod concipit ipsaNature racio, quod uirtus optat, ut ipsumVelle Dei nostrum confirmet uelle precesqueAudiat et nostris aspiret gracia uotis:Vt diuina manus animam demittat ab alto,Que sit mente sagax, uirtute referta, pudorePredita, presignita fide, pietate refulgens,Que, carnis uestita toga, sic uisitet orbemQuod facinus redimat pietas uirtusque reatum,Incestumque pudor, fraudem ius, gloria casum,Quod superet terrena domus, uis terrea, uestisCorporee masse, corpus mortale, potentisNature ducatur opus, sic dote beatumMultiplici, nullo fraudatum munere forme,Vt jam corporeum non dedignetur habereSpiritus hospicium nec tantus defleat hospesHospicii tabem, sed carnis regnet in aula.Ergo mihi describe uiam qua callis ad arcemSuperni Iouis erigitur, nec deuia passimErrabunda ferar, nec nostrum deuius error

Page 62: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Propositum perdat, uiduans mercede laborem."Hiis uerbis gauisa, poli regina benignoReddidit affatu quod se preberet euntiConsortem callisque ducem gressusque magistram.Sed soli Fronesi ducatum spondet et ipsiConsulit instanter, precepti robur eidemConsilio miscens, ut currum deserat, ipsosIn celo deponat equos comitemque relinquatInferius, que sit stabilis custodia tantiDepositi, currum sistens frenansque iugales,Ne si currus, equi, Racio nitantur in altumTendere, nec talem dignetur habere uiantemSemita celestis, alios experta meatus,Erret equs, nutet Racio currusque uacillet.Explentur mandata dee uotisque fauetur;Stat Racio, sistuntur equi, quadriga quiescit.Omnibus exclusis, solum regina secundumConsorti concedit equm, qui parcius ipsumAdmiretur iter nec multum deneget ipsosAscensus, fractus freni melioris habena.Fertur equo Fronesis, se fert regina, uolatuFertur equs, dea certat equo gressuque uolantemPreuenit et comiti pretemptat preuia gressum. 

[265­277] 

Hactenus insonuit tenui mea Musa susurro,Hactenus in fragili lusit mea pagina uersu,Phebea resonante cheli; sed parua resignans,Maiorem nunc tendo liram totumque poetamDeponens, usurpo michi noua uerba prophete.Celesti Muse terrenus cedet Apollo,Musa Ioui, uerbisque poli parencia cedentVerba soli, tellusque locum concedet Olimpo.Carminis huius ero calamus, non scriba uel actor,Es resonans, reticens scriptoris carta, canentisFistula, sculptoris scalprum uel musa loquentis,Spina rosam gestans, calamus noua mella propinans,Nox aliunde nitens, lucteum uas, nectare manans. 

[278­305] 

Summe parens, eterne Deus uiuensque potestas,

Page 63: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Vnica forma boni, recti uia, limes honesti,Fons ueri, sol iusticie, pietatis asylum,Principium finisque, modus, mensura, sigillum,Rerum causa, manens racio, noys alma, sophyaVera, dies uerus, lux nescia noctis, origoSumma, decor mundi perfectus, uita perhennis,Nata regens, uentura serens, nascencia seruans,Omnia sub numero claudens, sub pondere sistensSingula, sub stabili mensura cuncta choercens,Qui rerum species et mundi sensilis umbramDucis ab exemplo mundi mentalis, eumdemExterius pingens terrestris ymagine forme,Qui ueterem massam de uultus sorde querentemInuestis meliore toga, formeque sigilloSignans, excludis nexu mediante tumultum.Efficiens causa, qui rem producis ad esse,Formalis, dum pingis eam, finalis in esse,Dum rem conseruans certo sub fine cohartas,Tu mihi preradia diuina luce meamquePlenius irrorans diuino nectare mentem,Complue, terge notas animi, tenebrasque recindensDiscute meque tue lucis splendore serena.Tu repara calamum, purga rubigine linguam,Da bleso tua uerba loqui mutoque loquelamPrebe, da fontem sicienti, dirige callemErranti, due nauta ratem portumque timentiDona, celesti perflans mea carbasa uento. 

[306­372] 

Jam Fronesis, dictante dea, superauerat arcesSydereas, callemque nouum nodosque uiarumMirans, que tante quereretur pondera molis,Ni proprios uisus rerum nouitate foueretEt proprii partem ferret regina laboris.Dum transit, miratur aquas, quas federat igniIndiuisa loci series, nec flamma liquoremImpedit, aut flamme certat liquor ille repugnans,Sed pocius sua deponunt certaminis arma.Nec iam natiuos querunt memorare tumultusQuos ligat assensus discors, discordia conchors,Pax inimica, fides fantastica, falsus amorisNexus, amicicia fallax, umbratile fedus.

Page 64: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Figit in hiis uisum mentemque Sophia, sagaciPerquirens animo quis pacem fecit adesse,Pax ubi nulla manet; quis Martem iussit abesse,Mars ubi iura tenet; quis fedus nexuit illic,Fedus ubi nullum; quis pacem miscuit ire,Litigio fedus, liti coniunxit amorem.Alcius inquirit Fronesis, feruencius instans,An liquor iste fluat, sibi quem uicina maritatFlamma poli flammeque truces contemperat iras;An nebule faciem gestans formamque uaporis,In speciem nubis expassus, in ethere summoPendeat et donet sicienti pocula flamme;An glaciem gerat in specie reddatque figuramCristalli perdatque suum liquor ipse liquorem.Sed tamen a Fronesi uiua racione probaturQuod nullos illic possit torquere recursusHumor nec proprio ualeat discurrere fluctu,Cum gremium nullus ibi prebeat alueus illi,Nec matrix terrena sinus expendat eidem,Nec centrum repetens, natiuo pondere tractus,Humor ad ima ruat, proprie grauitatis amicus,Descensum cum flamma neget, sursumque manereCogat aquas, supraque liget quasi carcere clausas.Nam qui furtiuo lapsu quasi nesciat ignisA superis rorem descendere, sompniat illePhilosophus, racione caret falsumque prophetat,Occia sectatur, nubes et inania captat,In scirpo nodum querens, in lumine fumum,In piano scrupulum fingens, in luce tenebras.Hac eciam racione probat quod nullus ibidemExalat uapor in nebulas, nec pendulus humorEthera uelat aquis, ubi nullas euomit aurasTerra, nec ignis ibi suspendit in ethere nubes.Ex hiis concludit Fronesis quod celicus humorCristalli retinet speciem glaciemque figurat.Que glacies, ignara gelu nec conscia brume,Estatem magis agnoscit celique calores,Ad uultus ignis minime dignata liquari.Hoc solo magis illa stupet meliusque mouetur,Qua nexus mediante fide, quo federe pacisFrigida conueniunt calidis, fluitancia pigris.Hic ubi nullus adest pacis mediator et omne

Page 65: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Fedus abest extrema ligans, quod pace repertaDeleat hostiles rixas pugnamque recidat,Defficit inquirens, querendo uincitur illa;Quesitu superata suo sed uicta querelisDeffectus queritur proprios; sic ista querelaQuestio fit, Fronesi suspiria sola relinquens.Nec mirum si cedit ad hec Prudencia, que sicExcedunt matris Nature iura, quod eiusExuperant cursus, ad que mens defficit, heretIntellectus, hebet racio, sapiencia nutat,Tullius ipse silet, mutescit musa Maronis,Languet Aristotiles, Ptholomei sensus obumbrat. 

[373­442] 

Vlterius producit iter Prudencia, gressumInformans gressu comitis, tandemque laboreMagno, multiplici nisu, cognamine multoAscendit loca leticie, loca plena fauoris,Celesti loca grata Deo, loca grata Tonanti.Hic risus sine tristicia, sine nube serenum,Delicie sine deffectu, sine fine uoluptas,Pax expers odii, requies ignara laboris,Lux semper rutilans, sol ueri luminis, ortusNescius occasus, gratum sine uespere mane;Hic splendor noctem, sacies fastidia nescit;Gaudia plena uigent, nullo respersa labore.Non hic ambiguo graditur Fortuna meatu,Non risum lacrimis, aduersis prospera, letaTristibus in firmans, non mel corrumpit aceto,Aspera commiscens blandis, tenebrosa serenis,Connectens luci tenebras, funesta iocosis,Sed requies transquilla manet, quam fine carentemFortune casus in nubila uertere nescit.Hic sua preradiat celestis regia solis,Que sordes hominum, mundi contagia spernit.Extramundanus orbis mundique beataPorcio, munda magis quam mundus, purior ipsoPuro, lucidior claro, fulgencior auro,Que blando splendore micat, que fulgurat igneInnocuo, feruore carens, fulgoris habundans,Blandicias splendoris habens, feruoris haborrensNequiciam, splendore fouet nec uerberat estu.

Page 66: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Hic ignis minus igne calet, plus igne nitescit,Sicque manens unus minor est et maior eodem.Sed quoniam totus scintillat in igne beatoHic locus et flamme nutu blanditur amico,Censetur polus empireus cui flamma benignisIgnibus arridet aulamque nitoribus ornat.Hic habitant ciues superi proceresque Tonantis,Angelici cetus diuinaque numina, mundiRectores, turme celestes, agmina celi,Excubie nostri, uarius quos diuidit ordo,Munus et officium, uirtus diuersa, potestasPlurima dissimilisque gradus, distancia facti.Hic ardent Seraphin, flammata calore superneLucis et eterni solis radiata nitore.Diuini fontis Cherubin saciata liquore,Plus sapiunt mentique Dei perfectius herent,Inque Tronis censura Dei librata resultat,In quibus ipse Deus residens examina librat.Nomen ab officio Dominancia numina sumunt,Que sicut superis cedunt, sic ceditur ipsisA reliquis, pariterque iubent parentque iubenti.Princeps turma suos disponit in ordine ciuesAtque suis uotis astringit uota suorum.Aeris istius rectores, immo tyrannosTurba Potestatum uincit celestibus armis.Legibus occurrunt Nature iuraque soluuntVirtutes, formisque nouis antiqua reformant.Mistica denudat, aperit secreta, reuelatAbdita queue magis latitant archangelus orbiNunciat et celi pandit misteria terris.Maior in obsequiis sed ei uirtutibus impar,Angelice plebis exercitus omnibus istisPersoluit ius obsequii mundoque minoraPredicat et uarios nobis discurrit in usus.Hic ciues habitant suppremi regis in urbe.Ciuibus hiis seruanda datur respublica celi,Inter quos hec lex sanctitur ut imperet unus,Hic operetur agens, reliquis obtemperet ille.Quilibet in libro diuine mentis agendaDiscit ibique legit que sint uentura, DeumqueConsulit, in speculo deitatis singula cernens:Non solul tantam sibi uendicat angelus urbem. 

Page 67: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[443­470] 

Hic habitat quem uita deum uirtusque beatumFecit et in terris meruit sibi numen Olimpi,Corpore terrenus, celestis mente, caducusCarne, Deus uita, uiuens diuinitus, extraTerrenum sapiens, intus diuina repensans;Quem non erexit fastus, non gloria rerum,Non mundi deiectus amor, non lubrica fregitLuxuries, non luxus opum, non ardor habendiSuccendit, non liuor edax, non anxia fedatPestis auaricie, non laudis ceca cupido,Sed pocius donauit eum Prudencia, mundiContemptus, rerum paupertas arctaque uictusRegula, despectus carnis, deiectio uite;Qui calcauit opes animo uictore, malignumDeiecit carnemque sibi seruire coegit.Cetibus angelicis tales ascribit honestasVite, uirtutis meritum mercesque laboris,Quos uel uirgineus candor uel purpura uestitMartirii, uel doctoris sua laurea ditat,Vel quos aureole munus non excipit, omnesLaurea communi fretos mercede coronat.Cum sint diuersi merito meritique resultetSplendor inequalis, lux dispar, gaudia cunctisEqua manent risusque pares, ubi dissona merces.Nec mirum si leticie par gracia cunctosExpectat, quibus una datur pro munere uita,In quibus ipse Deus est omnibus omnia, donumEt donans, uni dans plurima, pluribus unum. 

[471­486] 

Hic superos ciues proprio precellit honoreVirgo que proprium pariendi lege pudoremNon perdens, matris meruit cum uirgine nomen,In qua concordant duo nomina, lite sepulta,Que secum pugnare solent litesque mouere,Nec iam discordant mater uirgoque, sed ipsisLitibus exclusis, se pacis ad oscula uertunt.Hic natura silet, logice uis exulat, omnisRethorice perit arbitrium racioque uacillat.Hec est que miro diuini muneris usu

Page 68: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Nata patrem natumque parens concepit, honoremVirgineum retinens nec perdens iura parentis,In cuius uentris thalamo sibi summa parauitHospicium deitas, tunicam sibi texuit ipseFilius artificis summi, nostreque salutisInduit ipse togam, nostro uestibus amictu. 

[487­543] 

Hec est stella maris, uite uia, porta salutis,Regula iusticie, limes pietatis, origoVirtutis, uenie mater thalamusque pudoris,Ortus conclusus, fons consignatus, oliuaFructiferans, cedrus redolens, paradisus amenans,Virgula pigmenti, uinaria cella, liquorePredita celesti, nectar celeste propinans,Nescia spineti florens rosa, nescia culpeGracia, fons expers limi, lux nubila pellens,Spes miseris, medicina reis, tutela beatis,Proscriptis reditus, erranti semita, cecisLumen, deiectis requies, pausacio fessis.Hec est que primos casus primeque parentisAbstersit maculas, uincens uirtute reatum,Diruta restituens, reddens ablata, rependensPerdita, restaurans amissa, fugata repensans,Post uespertinos gemitus noua gaudia donans,Post mortis tenebras uite nouitate relucens;Cuius ad aduentum redit etas aurea mundo,Post facinus pietas, post culpam gracia, uirtusPost uicium, pax post odium, post triste iocundum.Vt rosa spineti compensat flore rigorem,Vt dulcore suo fructum radicis amareRamus adoptiuus redimit, sic crimina matrisIsta luit, matrem facit sua nata renasci,Vt sic munda ream, corruptam uirgo, pudicaEffrontem, miseram felix humilisque superbamAbluat et uite pariat sua filia matrem.Huius ab imperio celestis curia pendet,Huius ad imperium deuota mente parata,Cum qua celestis regni moderatur habenas,Qui pater et proles eiusdem, natus et actorCuncta regit, sine fine regens, quo rege triumphatIn celo miles, in terris militat exul.

Page 69: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Hic est qui carnis intrans ergastula nostre,Se pena uinxit ut uinctos solueret, egerFactus ut egrotos sanaret, pauper ut ipsisPauperibus conferret opem, deffunctus ut ipseVita donaret deffunctos, exulis omnePassus ut exilio miseros subduceret exul.Sic liuore perit liuor, sic uulnere uulnus,Sic morbus damnat morbum, mors morte fugatur,Sic moritur uiuens ut uiuat mortuus, heresExulat ut seruos heredes reddat, egenusFit diues pauperque potens, ut ditet egenos.Sic liber seruit ut seruos liberet, imumSumma petunt ut sic ascendant infima summum.Vt nox splendescat, splendor tenebrescit, eclipsiSol uerus languescit, ut astra reducat ad ortum,Egrotat medicus, ut sanet morbidus egrum.Se celum terre conformat, cedrus ysopo,Ipse gigas nano, fumo lux, diues egeno,Egroto sanus, seruo rex, purpura sacco.Hic est qui nostram sortem miseratus, ab aulaEterni patris egrediens, fastidia nostreSustinuit sortis, sine crimine criminis in seDeffigens penas et nostri damna reatus. 

LIBER SEXTUS 

[1­72] 

Postquam uirgo Dei solium sedesque superbasIngrediens, uoluit noua prelibare uidendo,Offendit splendor oculos mentemque stuporePercussit rerum nouitas, defecit in illisVisus et interior mens caligauit ad illas.Sic sopor inuasit uigilem, sic somnus adulterOppressit Fronesis animum, sompnoque soporansExtasis ipsa suo, mentem dormire coegit.Et jam precipitem pateretur lapsa ruinam,Ni comes occurrens manibus complexa cadentemSisteret, et blando complexu uirginis artusConfortans, tantos lapsus eluderet, ipsamMittibus aggrediens uerbis mentisque stuporemDemulcens; mens plena tamen non redditur illi.Sed postquam ualuit nulla racione stuporis

Page 70: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Extirpare malum totamque reducere mentem,Vt Fronesi ferat auxilium totumque soporemExcuciens, reddat mentem cogatque reuerti,Sollicitat precibus propriam regina sororem,Que superum solio residens, celeste profundumScrutatur solisque Dei penetralibus heret,Cui Racio nichil affirmat, cui sufficit ipsaCredulitas et sola Fides, Racione remota.Ipsam namque Fidem Racio non prevenit, immoIpsa Fides hanc anticipat Fideique docentiObsequitur tandem Racio, sequiturque docentemArticulos Fidei, diuinaque simbola carnisInserit hec, scribens animo quod arundine pingit.Purpureis clauata notis niueumque coloremIntermixta rubet uestis candore represso,Qua mulier predicta nitet, cultusque fateturArbitrium mentis, mens ipsa uidetur in illo.Picture cedit uestis que tota figurisScribitur et forma pretendit scripta libelli.Hic renouat ueteres uiuens pictura magistros,Per quos nostra fides totum diffusa per orbemClaruit et laudum titulis preclara refulsit.Hic Abraham, nostre fidei pater, exuit actusPatris, dum summo Patri parere libentiContendens animo, nato pater esse recusat,In quo discordes Natura Fidesque duellumExercent unamque trahunt in dissona mentem;Nam Natura docet genitorem parcere nato.Econtra stat firma Fides que spernere natumImperat, ut summo faueat Natura parenti.Quod non uult cupit ergo pater; nunc parcere temptans,Nunc offerre uolens, tandem negat ipse quod optat.Ergo succumbit Fidei Natura dolensqueCedit uictrici, quod non uult uelle coacta.In robur Fidei, uirtutum luce choruscatPetrus et ipsius uirtus splendescit in umbra.Armatus uite meritis et dote sophye,Blandiciis, racione, minis, uirtutibus instatPaulus et introitum fidei gentibus offert.Nec solum signis, uerum racione, rebellesVincit nec satis est concesso calle meare:Plus cupit atque uiam gaudet racione parare.

Page 71: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Illic blanda, minas, ergastula, uerbera, mortesExpugnat, clipeo Fidei protectus et armisIusticie, superatque suos Laurencius ignes.Par pugne meritis et eisdem miles in armisMundum deuincens, Vincencius omnia uictorCalcat et in uiuos pugnans in morte triumphat.Hunc habitum, quamuis scripture pingat honestas,Nulla tamen uestem lasciuia deprimit, immoTalis erat qualem matrone postulat etas,Que senii metas attingit plena dierum,Canicie respersa caput seniique pruina.Nec tamen illius faciem matura senectusExarat in sulcos; facies discordat ab euo,Que iuuenile docet euum, contraque loqunturCani, cum canis sic uultus gracia certat. 

[73­184] 

Hec mulier, motu proprio precibusque sororisTacta, mouet gressus illuc ubi lesa soporeLetargi languet Fronesis mortisque figuramExemplans, moritur uiuens et mortua uiuit.Sed postquam ueniens signis dictantibus illamAgnouit, uidit stupidam stupuitque iacentem.Hos casus miserata dolet mentisque rigoremExuit, in gemitus erumpens, fractaque parumperMagestas animi molescere cogitur, exitDuricies et sola tenet miseracio mentem.Hec igitur magis accedit propiusque iacentemVisitat et querit languoris semina, temptatCuncta, locum, tempus, causam, sinctomata morbiCaute disquirens, cuius uestigia tandemInuenit et Fronesim letargi sompnia passamNoscit, ut exterius languoris signa fatentur.Inuenta racione mali morbique repertaMaterie, disquirit adhuc que causa salutisLanguoris causas ualeat secludere, pestemPerdere, supplantare luem morbumque fugare.Ergo minis, precibus, plausu, clamore, soporemExpugnare parat, sed talis sompnus obaudit.Nec mirum si morbus ad hec contempnit abire.Non erat iste sopor somni, sed mortis ymago,Que uite tenebrat lucem uitamque soporat

Page 72: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Plus sompno, sed morte minus, maiorque sopore,Morte minor, sed fida tamen prefactio mortis.Cum talis nequeat medicina refellere morbumNec tantum ualeat morbi superare uigorem,Celesti confecta manu, condita sapore,Mellifluo gustu mellita, suauis odore,Secretas redolens species, terrena repellensCondimenta, nouum celi thimiama propinans,Exquisita datur languenti pocio, totumQue corpus peragrat, uitalia circuit, intratVenas, disquirit neruos penetratque medullas.Huius ad aduentum Fronesis sibi redditur, ad seDum redit, et totus mentis seducitur horror.Hic stupor ipse stupet medicinam posse; fugatusMiratur talem medicine cedere morbum,Sed quamvis oculus mentis resplendeat intra,Languescit tamen exterior nec ferre nitoremSustinet empireum nec tantum fulgur Olimpi.Ergo suam solers matrona recurrit ad artemEt presigne, decens, rutilans, immitabile, tersum,Grandi diffusum spacio scriptumque figurisPresentat Fronesi speculum, quo cuncta resultantQue locus empireus in se capit, omnia lucent,Que mundus celestis habet, sed dissona rerumParet in hiis facies. Hic res, hic umbra uidetur,Hic ens, hic species, hic lux, ibi lucis imago.Detinet hoc speculum mentem uisumque SophyeSistit, ne maior oculis lux obuiet, illosOffendens, uisumque simul cum mente fatiget.Hoc speculum mediator adest, ne copia lucisEmpiree, radians uisum, depauperet usum.Visus in hoc speculo respirat, lumen amicumInuenit et gaudet fulgens cum lumine lumen.Cernit in hoc speculo uisu speculante Sophia,Quicquid diuinus in se complectitur orbis.Dum noua queque uidet, miratur ad omnia, gaudetIn cunctis, nouitas noua rerum gaudia gingnit;Eius cum uisu mens delectatur et omnesEroris pellit nebulas et gaudia mentemPerfundunt; perit omne sui sintoma doloris.Si qua minus plene cognoscit, plenius illamAsistens matrona docet suppletque minorem

Page 73: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Intuitum panditque latens aperitque reclusum.Hic uidit angelice plebis superique senatusMiliciam, palmamque simul dulcesque triumphosSanctorum, meritum dispar fructusque laborum.Virginis illius meritum miratur, adoratPartum quod peperit, non marcescente pudorisFlore, nec atrito feruente libidinis estu.Conceptus partusque modum floremque pudorisIntactum stupet admirans, non inuenit undeSit matri que nulla uiri commercia nouit.Confugit ad logice leges; hec ergo parentisIura negat, cui uirginitas concedit honoremVirginis, a simili uult supplantare pudoremVirgineum matri, quam disputat esse parentemPartus, et ad matrem natiuo iure refertur.Ista tamen racio nutat, cum uirgine matremInuenit et logices uidet argumenta iacere.Amplius admirans, magis hesitat, amplius herens,Inquirit quo iure poli, qua lege beataNata patrem, terrena Deum, casura manentem,Flos cedrum, sidus solem, scintilla caminumProferat, et mellis desudet petra liquorem.Miraturque Deum nostram uestire figuram,Et nostras habitare casas flammantis OlimpiRectorem, floremque rose latitare sub alga,Et gemmam uestire lutum, uiolamque cicutaVelari, uitamque mori, tenebrescere solem,Qui gunfi, que iuncture, quis nexus et undeConnectant humana Deo, diuina caducoConsocient hominique Deum, quis federet ordo.Singula dum Fronesis miratur et omnia temptatVestigare sue racionis legibus, illamAsistens matrona monet, ne sompniet illicHumanas leges mundanaque federa, cursusNature nostrasque uices, ubi nulla potestasIllius, sed cuncta silent decreta, pauescuntLeges, iura stupent, ubi regnat sola uoluntasArtificis summi, que uult a canone nostroExcipiens, ubi iura pauent et regula ceditArtifici, canonque silet, dictante magistro.Non Racio sed sola Fides ibi queritur, illicTranscendit causas celestis causa, minores

Page 74: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Exuperat leges lex summa et federa legum.Ergo sufficiat Fides, disquirere cessetHic Racio, sistatque Fides Racionis habenas. 

[185­272] 

His monitis fert assensum Prudencia, ceditDoctrine, sequiturque Fidem totumque supernoDeputat aetori quod nostram uincere legemCernit et excepti iuris racione moueri.Hiis edocta uiam maturius arripit, eiusInformat regina gradum gressumque sigillatIncessu proprio, ne locus abditus, ancepsCallis, distortus limes, uia dissona gressusVirginis impediat, comitem sibi destinat illam,Que Fronesi mentem proscriptam reddidit, eiusResiituens uisum, cui cessit abusio morbi,Quam uia nulla latet, nullus locus abditur illi,Non delirus obest limes, non semita fallit.Hiis comitata uie Fronesis securius instatAncipitesque uias transit, loca dissona, callesIgnotos; nec iam posset superare locorumAnfractus; sed nutanti soror utraque uiresSuppeditat, firmatque gradum, gressusque reciditPondus, et extenuans penam fastidia tollit.Oblatum Fronesi uisum deffendit ab omniLuminis occursu speculum, ne debriet illamCelestis splendor oculosque reuerberet ignis.Tandem fessa, tremens, admirans, uirgo dietamExplet et eterni supprema palacia regisIntrat et expleti superata mole laborisLetatur; sed cuncta stupet que nuncius offertIn speculo uisus, ubi nil mortale, caducum,Defficiens, terrestre micat, solumque refulgetEternum, celeste, manens, immobile, certum.Hic uidet ingenitas species, speculatur ydeasCelestes, hominum formas, primordia rerum,Causarum causas, racionum semina, legesParcarum, fati seriem mentemque Tonantis,Cur Deus hos reprobat, illos predestinat, istumPreparat ad uitam, sua munera substrahit illi;Cur alios humiles paupertas cogit, egenosOpprimit et solum lacrimis saciatur egestas;

Page 75: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Cur aliis prediues opum pluit alueus omnesDiuicias diuesque natat fecundus in auro;Cur istos ditat sapiencia, nubilat illosSensus inops, animus pauper, mendica uoluntas;Cur forme species purgata serenat Adonim,Dauus abusiuam speciem gerit, Hector in armisFulgurat, ingenii radio scintillat Vlixes;Cur Cicero rethor, cur Tiphis nauita, pictorMilo, pugil Pollux, rigidus Cato, Naso poeta.Nec hec sola fauent Fronesis conspectibus; ultraProgrediens uisus alia nouitate uidentemDemulcet, redituque suo miranda reportat.Hic uidet irrigui fontis radiare nitoremQui prediues aquis, reliquo conspectior anne,Sidera luce domat, precellit mella sapore.Cuius deliciis cedit paradisus, odoreBalsama uincuntur, nardus summittitur illi.A quo procedens riuus non immemor horumQue fons ille gerit, totum sibi fontis honoremAssumit, fontique pari respondet honore;Non tamen irriguum minor afflat gratia fontem.Ergo fons riuum, riuus cum fonte fluentumProducit, retinens fontis riuique saporem.Cum sint diuersi, fons, riuus, flumen in unumConueniunt eademque trium substancia, simplexEsse, sapor similis, color unus, splendor in illisVnicus et uultus horum conformis et idemAd speciem fontis sol uincens lumine solem.Hic radium fundit quem sol mundanus adorat,Cui celum stelleque fauent et supplicat orbis.Occasum nunquam patitur sol iste, nec ullamSustinet eclipsim, nec nubis nubila sentit,A quo procedens radius Solaris adequatLuce patrem loquiturque suo splendore parentem:Idem sol, species eadem, lux una, coeuusSplendor, nequaquam proprio decliuus ab ortu,Sol alius sed non aliud, sol unus et unumCum gignente manens, lux luci consona, fulgorFulgori splendorque sui non immemor ignis.De se producit radius cum sole caloremQui mulcens urit, urendo mulcebris et ardensMitigat, incendens demulcet, temperat urens.

Page 76: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Iste calor siccat uiciorum flumina, sordesPurgat et a uicio uirtutis decoquit aurum.Iste calor perimit peccati frigora, flammasIre, torporis hyemes Venerisque calorem.Sic calor expugnat ignem, sic flamma repellitFlammam, sic estus estum splendorque caminum.Pullulat in flores mens isto tacta calore,Et terram mentis uirtutum flore beatoPurpurat iste calor, dum uer celeste reducit. 

[273­295] 

Hec mirata diu Fronesis multumque retractansSingula, que uisus pregustat, freta sororumDucatu, summi regis conscendit in arcemQua residet rex ipse poli, qui cuncta cohercetLegibus imperii, qui numine numina celiConstringit, cuius nutu celestia nutant.Hec igitur uicina Deo uix sustinet eiusImmortale iubar, ius magestatis inundans,Expectat lumen, sed eam deffendit ab istoFulgure planicies speculi, quam uisibus offertIlla suis, lucem speculo mediante retardans.Tunc uirgo, genibus flexis et supplice uultu,Submisse uocis modulo gestuque timentisSupplicat eterno regi, uerbumque salutisPrelibat, mixtaque tremunt formidine uerba.Sed superum genitor, reddens sua iura saluti,Erigit hanc et stare iubet motusque timorisSistere, ne terror animum uocemque retardet.Erigitur mentemque regit, partimque retardatVirgo metum, stat mens cum corpore, corporis equatMens erecta situm. Sic mens submissa resumitVires, erectam mentem sua uerba sequntur.Exit in has uoces animus uerbumque redundat: 

[296­381] 

"Si nostros gemitus et nostre tedia sortis,Mundanos casus mundanaque fata, caducosOrtus, instantes obitus uiteque propinquosLapsus et nostre pensemus originis omen,Que nostrum tantos fastus inuadat ut ante

Page 77: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Conspectum faciemque Dei presumat habereColloquium noctisque lues cum luce loquatur,Conueniat regem seruus pauperque potentem,Factorique suo moueat factura querelam?Sed quia te fontem pietatis nouimus, a quoLiuoris stimulum bonitas innata relegat,Cuius iusticie pietas adiuncta rigoremTemperat et multum discurrere non sinit illam,Ad te confugimus proscripte quas fugat orbis,Persequitur mundus, homo respuit, improbat omnisViuens, sicque tuis, si fas est dicere, mundusLegibus excipitur, dum nostri jura nefandisActibus expugnat, etiam tibi bella minatur,Nam tua res agitur, paries cum proximus ardet.Hos casus Natura uidet lapsusque cadentisMundi, uirtutem uicio succumbere, fraudiFedus, amiciciam liti pacemque furori.Hos gemit excessus, errores luget, abususDeplorat mundumque dolet sub nocte iacere.In multis etiam damnat sua fata, reatusExcusare uolens facto meliore nouisqueArtibus, atque noua medicina tergere morbum.Qualiter ergo malum superet morbumque recidat,Putrida membra secet, ne pars sincera trahatur,Occurrat uicio, ne totum diruat orbem,Vix cognoscit adhuc, sed tandem freta sororumColloquio, meliore uia procedit, in istudConsilium ueniens, ut totum uiribus unumCudat opus, per quod proprio succurat honori.Quo ueteres hominum possit pensare ruinas,Vult hominem formare nouum, qui sidere formeEt morum forma reliquos transcendat, et omnesExcessus resecans, regali limite gressumPerducat, mediumque tenens extrema relinquat,Vt saltem mundo sydus prefulguret unumQui iacet errorum tenebrosa nocte sepultus,Vt sic respiret uirtus, excuset in istoErores Natura suos, et conferat uniQuod multis conferre nequit meritumque fauorisEt laudum titulos saltem lucretur in uno.Que iacet in multis dampnata suumque decoremAmittit, dum sola sui jam restat ymago,

Page 78: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sed nullo firmata manent concepta tenore,Ni tua conceptis applaudat gracia, ceptumRoboret atque suo confirmet munere uotum.Nature langueret opus penitusque iaceretIncultum, ueteris retinens fastidia masse,Ni tua mature firmaret dextera factumInfirmamque manum regeret, conduceret huiusScribentis calamum, lapsum suppleret euntis.Corporis effigiem sibi deputat, exigit a teQuod superest Natura bonum munusque quod ipseSolus habes, animamque petit que sola superniPostulat artificis sensum limamque requirit.Nostras namque manus terrestris fabrica tamenExposcit, sed eas anime celestis origoIgnorat, solique suum sibi deputat ortum.Ergo tuo nutu, numen celeste caducaVisitet et corpus celestis spiritus intret;In terra positus, in celo mente beataViuat et in terris peregrinet corpore solo,Virtutum diues opibus, fecundus amoreCelesti, carnisque domet racione tirannum,Teque tuum fateatur opus, quis fecerit actorPredicet artificemque suum factura loquatur.Sic ad nos diuinus homo descendat, ut ipsisVirtutum titulis aliorum moribus instet.Te saltem moueant Nature dampna, pudorisExilium, iactura boni, detractio morum,Error honestatis, fidei proscriptio, legumContemptus nostreque preces; si pondera rerumVel momenta sumus, noli confundere dudumConfusas: fuimus et nos quandoque beate.Si te nulla mouent rerum discrimina, saltemTe gratis moueat tua gracia, suscipe uotaQue damus et precibus deuotis pondera dona.Si nos a patriis proscriptas sedibus omniDestituis uoto, deserte uincimur, omnePerdimus officium nostrasque relinquimus artes".Hiis donat precibus assensus arbiter auleCelestis, mentemque foras uox prouocat ista: 

[382­424] 

"Virgo parens rerum, superum germana meique

Page 79: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Filia, celestis ortu, tamen incola terre,In terris que sola sapis diuina meequeExemplum deitatis habes, fastidia mundiQue relevas fletusque tuo solamine tergis,Non tua degenerat a summa mente uoluntas,Nam patris ad uotum suspirat nata; parentemIn uoto sequitur patri non dissona proles.Hoc mihi iampridem Racio dictauit ut unoMunere respicerem terras mundumque bearemNumine celestis hominis, qui solus haberetTot uirtutis opes quot munera digna fauore,Tot dotes anime quo saltern mundus oberransFloreret, uiciis aliorum marcidus, immoIam defloratus in flore resurgeret uno.Si terre uicium, scelus orbis, crimina mundiAd meritum pensans, uellem persoluere penas,Aut iterum terras uelarem fluctibus, undisVestirem montes iterum, totumque periretDiluuio genus humanum, nec fluctibus ullumExciperet uite meritum, nec uiueret alterDeucalion alterque Noe concluderet archam.Sed pocius mundus, qui crimine uiuit in uno,Ad uite meritum pena moreretur in una,Aut terre delicta nouus consumeret ignis,Inuoluens homines una sub clade, nec unumExciperet tante generalis regula cladis,Aut scelerum pestes alia sub peste perirent.Sed quia iusticie uincit miseracio normamIudiciique rigor cedit pietate remissus,Non penas equabo malis, non premia culpis,Non ferro purgabo luem, non uulnere morbum,Sed uictus dulcore precum uestrique misertusExilii, meliora dabo medicamina mundo.Munere diuino donis celestibus auctus,Spiritus a celo terre dimissus in orbeTerreno peregrinus erit, carnisque receptusHospicio, luteum tegimen nouus hospes habebit.Hoc superest ut uestra manus concedat honestumHuic anime thalamum, regi respondeat aula,Ne nouus hospicii contagia senciat hospes,Ne nucleum ledat teste putredo, saporemCorrupti uasis sibi res contenta maritet". 

Page 80: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

[425­451] 

Hiis hylarata magis propriumque oblita laboremVirgo, nec ulterius pondus conquesta uiarum,Persoluit grates et celi numen adorat.Ipse Deus rem prosequitur, producit in actumQue pepigit. Vocat ergo Noym, que preparet illiNuminis exemplar, humane mentis ydeam,Ad cuius formam formetur spiritus omniMunere uirtutum diues, qui, nube caduceCarnis obumbratus, ueletur corporis umbra.Tunc Noys ad regis preceptum singula rerumVestigans exempla, nouam perquirit ydeam.Inter tot species speciem uix inuenit illamQuam petit; offertur tandem quesita petenti.In cuius speculo locat omnis gracia sedem:Forma Ioseph, sensus Ytide, potencia justiIob, zelus Finees Moysique modestia, IacobSimplicitas Abraheque fides pietasque Thobie.Hanc formam Noys ipsa Deo presentat, ut eiusFormet ad exemplar animam. Tunc ille sigillumSumpsit, ad ipsius forme uestigia formamDans anime, uultum qualem deposcit ydeaImprimit exemplo, totas usurpat ymagoExemplaris opes, loquiturque figura sigillum.Adsunt factori Parce cumulantque decoremFacture, non inuidie liuore retracteA donis anime, sed multa dote salutantOrtam, felici claudentes omine fatum. 

[452­465] 

Hiis donis ditans facturam, factor eandemCommendat Fronesi, monet hanc et precipit, addensPreceptis monitisque minas, ne tanta remisseConseruet commissa sibi, sed caucius illamConducat, meliore uia moderata meatum,Ne uel Saturni glaciali frigore tactaSenciat algorem nimium, uel Martis in estuTorreat, aut dulci pruritu lesa DyonesLangueat, aut lune fluitet torrentibus acta.Tunc Noys unguenti specie, que funditus omnemAeris insultum sistat morbique procellam,

Page 81: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Frigus auaricie, fedeque libidinis estum,Inuidieque sedet stimulum, contemperet iram,Perfundens animam celesti rore perungit. 

[466­488] 

Ergo potens uoti, celo demittitur altoVirgo, gradum properat illucque reuertitur undeVenerat; in celum stellis radiantibus ardens.Peruenit; occurrit Racio uotoque potitamLaudat et actoris miratur dona superni.Tunc comites, quarum ductu Prudencia sursumEuasit, reddens grates soluensque salutemDeserit, ad currum rursus solitumque recurrensAurigam, ueteremque uiam gauisa resumit.Tunc loca pertransit Saturno proxima, cauteDecipit illa senem, gressum secludit et illiSe procul absentat fugiens, callemque remotumIntrat, ut illius queat expugnare furorem.Saturnique tamen sensisset spiritus iram,Ni liquor unguenti contra pugnasset et illumVincens, feruorem superasset celicus imber.Sic Veneris pestes, sic Martis decipit estus,Lunaremque globum que tandem singula uincens,Immensum consummat iter uotisque sororumExpectata diu Prudencia redditur; offertNature celeste datum; miratur in illoArtificis Natura manum, munusque beatumLaudat et in dono laudatur gracia dantis. 

LIBER SEPTIMUS 

[1­55] 

Occurrit Fronesi uirtutum turba suoquePendet in amplexu, collum ligat, oscula prebet,Felicem laudat reditum, cum grata laboriReddatur merces, felici fine laboremConcludens, nec iam risus et gaudia uendatSpem timor offendens, cum res superata timoremSorbeat et longo succedant gaudia uoto.Ergo sollerti studio Natura requiritMaterie summam, de qua presigne figuret

Page 82: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Hospicium, carnisque domum quam spiritus intretCelestis, radietque suo domus hospite digna.Excipit a terra quicquid purgacius in seTerra tenet, quicquid sibi puri uendicat humor,Quidue magis purum purus sibi destinat aer,Vel defecatum retinet sibi purior ignis.Diuidit a toto, diuisaque rursus in unumColligit in summa commiscens, dumque futurumSic prelibat opus, humani corporis aptatMateriam, signans operis uexilla futuri.Ergo materiam colere uis ignea donatQue, quamuis soleat totam turbare quietemCorporis et bellum plus quam ciuile mouere,Hic pacata iacet, nullos motura tumultus.Materiam purus traducit ab aere sanguis,Nec iam luxuriat proprio torrente superbus,Sed pacem seruat reliquis humoribus humorSanguineus nullasque mouet cum fratribus iras.Mis inferior infra decurrit aquosusHumor et in morbos iam declinare recusat,Quamuis germane soleat putredinis esseProximus et uarias morborum gignere pestes.Hic fex humorum fecem deponit et omnesIngenitos mores melius morata recidit.Ex hiis materiam ductam Natura monetatIn speciem, uultus humani corporis aptansMaterie, cuius miratur turba decorem,Parque suum stupet in terris decor ipse decorum.Omnes diuicias forme diffundit in illoNature prelarga manus; post munera pauperPene fuit Natura parens que dona decoris,Forme thesauros uultu deponit in uno.Spirat in hac forma Narcisus et alter AdonisSpirat in hac facie quam, si Venus altera rursumCerneret, in solitum decurreret illa furorem.Hoc magis in signum speciei donaque formeCedit, quod nulla corpus pinguedine surgit,Sed magis in maciem tendit, sic omnia iustePossidet et nullo decor eius claudicat, immoNil maius conferre potest Natura uel ultra;Nil imperfectum, quia perfectissimus actor,Nec maius uoluit quam quod satis omnibus esset,

Page 83: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Nec decuit fecisse minus qui plus potuisset.Hec igitur species tantum pretendit honorisQuod sese possit tute committere laudiInuidie laudemque suam mereatur ab hoste. 

[56­116] 

Postquam materiem Nature dextra beauitVultibus humanis, animam Concordia carniFederat et stabili connectit dissona nexu.Iunctura tenui, gunfis subtilibus aptatComposito simplex, hebeti subtile, ligatqueFedere complacito, carni diuina maritat.Sic nocti lucem connectit et ethera terre,Sic diuersa tenent pacem, sic dissona litemDeponunt propriam nec iam caro bella minatur,Spiritui cedens sed non sine murmure multo.Nec iam corpoream uestem fastidit abhorrensSpiritus, hospicio tali letatus et umbra.Vt melius concludat opus Concordia, uirgoQue nobis numeri doctrinam spondet et illaQue monstrat uocum nexus et uincla sonorum,Assistunt operi cepto firmantque duorumConnubium, numerisque ligant et federe certoNectunt, ut carni nubat substancia celi.Ergo nouus formatur homo: miratur in illoSe tantum potuisse potens Natura stupensqueVix opus esse suum credit quod fecerat ipsa.Dat iuueni dotes predictas Copia, plenoPerfundens cornu Nature munera, nullamMensure metam retinens in munere tanto.Et cornu quod nulla prius munuscula, nullumExhausit munus, totum diffunditur, in quoSe probat et quantum possit metitur in illo.Accedit Fauor in dotem, ne tanta priorumMunera perfecte perdant preconia laudis.Hiis fauet ergo Fauor, donans ut dona placerePossint et celeri perfiat tot munera Fama.Que, quamuis soleat uerum corrumpere falso,Hic nescit nisi uera loqui moresque uetustosExuit et de se retinet sibi nomina fame.Non ibi laus sine re, non res sine laude, suamqueCurat ab ypocrisi laudem res digna fauore.

Page 84: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Munera leticie largitur grata Iuuentus,Et quamuis huius soleat lasciuia semperEsse comes, deponit eam moresque seuerosInduit atque senis imitatur moribus euum:In senium transit morum grauitate Iuuentus.Sic etate uiret iuuenis, quod mente senescit,Etatem superat sensus, primordia florisAnticipat fructus et riuum preuenit amnis.Euo concludit animus, dum dispare rituPugnant: Hoc iuuenem loquitur, probat ille senectam.Risus adest, non ille tamen quem sepe malignaGignit abortiuum derisio, liuor ab intusParturit, aut extra falsi describit amorisForma, uel instabilis crebro lasciuia pingit;Sed multum grauitatis habens uultumque modesteInscribens, nullo deformans ora cachino,Talis erat risus, nullo corruptus abusu,Qualem causa, locus, tempus, persona requirit.Hiis Pudor accessit, longe fermenta relegansLuxurie, Veneris declinans dulce uenenum,Incestusque sitim redeuntem grata PudorisExtinguit sacies, fluctusque libidinis a seDepellit, uincitque fuga, non mente Dyonem.Ypolitus redit ad uitam, redit alter in orbemHelyas ueteremque Joseph nouus alter adequat. 

[117­165] 

Forma pudicicie custosque Modestia dotesApponit proprias et donum cetera uincensDona, nec in dando mensuram deserit, immoSingula describit certo moderamine finis.Totum componit hominem, contemperat actusVerbaque metitur, libratque silencia, gestusPonderat, appendit habitus sensusque refrenat.Admonet instanter ut nil agat unde pudendum,Vnde pudor frontem signet mentemque reatusTorqueat, aut fame titulos infamia ledat.Demonstrat que uerba, quibus uel quando tacendaQueue loqui deceat, ne uel dicenda tacendoStrangulet, aut nimio largus sermone tacendaEuomat atque seram diffuso subtrahat ori.Describit gestum capitis faciemque uenuste

Page 85: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Suscitat ad recti libram, ne fronte supinaAd superos tendens, uideatur spernere nostrosMortales, nostram dedignans uisere uitam,Vel nimis in faciem terre demissus, inhertemDesertumque notet animum; moderancius ergoErigitur, nec enim surgit uel decidit ultraMensuram. Signans mentem, Constancia uultusScurriles prohibet gestus nimiumque seuerosAbdicat incessus, ne uel lasciuia scurramPredicet, aut fastus nimius rigor exprimat usum.Et ne degeneres scurrili more lacertosExerat et turpi uexet sua brachia gestu,Aut fastum signans ulnas exemplet in arcum,Admonet illa uirum, uel ne delibet eundoArticulisque pedum terram, uix terrea tangens,Eius legitimo firmat uestigia gressu.Ne cultu nimium crinis lasciuus adequetFemineos luxus sexusque recidat honorem,Aut nimis incomptus iaceat, scalore profundoDegener et iuuenem proprii neglectus honorisPhilosophum nimis esse probet, tenet inter utrumqueIlla modum proprioque locat de more capillos.Non habitum cultus nimio splendore serenat,Non scalore premit, mediocriter omnia pensat.Ne uitanda foris oculus uenetur et auris,Melliflue uocis dulci seducta canore,Seducat mentem deceptaque naris odoreDeffluat in luxus, uisum castigat et aurem,Frenat odoratum; uel ne dulcore saporisDesipiens, gustus mentem nimium sapiendoDecipiat, sensum gustus contemperat, usumTactus componit, ne deuius erret et intusMentem sollicitet, Veneris preludia querensExterius nostreque ferens uexilla Dyones. 

[166­201] 

Non minor in donis Racio succedit et omneDiffundit munus, nunc primum prodiga donis,Iampridem que parca fuit jam parcere donoDesinit, ipsa tamen redeunt cum fenore dona.Illa monet iuuenem monitu seniore senisqueLargitur mores iuueni. Docet ergo repente

Page 86: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Ne quid agat subitumue nil presumat, at omneFactum preueniat animo, deliberet anteQuam faciat, primumque suos examinet actus;Diuidat a falso uerum, secernat honestumA turpi, uicium fugiens, sectator honesti,Promittat raro, det crebrius, immo petentemMunere preueniat nec sit res empta rogatu;Si quid promittat, promissum munus adequetVel superet, ne re maior spes gaudia uincat.Promissum comittetur opus, ne tarda sequanturMunera, ne doni merito dantisque fauoriDetractet, donum minuat dilacio dantis;Non fluat in motus uarios, sed firmiter uniInsistat mens fixa bono, ne singula temptansNil teneat nec sic animus discurrat ubique,Quod nusquam; ne planta recens translata frequenterAreat, aut uarii temptans medicaminis usum,Inualeat morbus; ne mens sic omnibus assitQuod nulli, sic cuncta probet quod singula perdat;Nec petat impelli populari laude, nec ipsamRespuat oblatam, nisi sit uelata coloreYpocrisis, uerbo querens emungere lucrum;Nam nimis austerum redolet qui despicit omnemFamam, molescitque nimis qui singula fameBlandimenta petit, populari deditus auri.Non animo facili, non aure bibente fauoremAudiat ypocritas laudes, mendacia fame,Palponis phaleras, qui uerba sophistica pingit,Et dulci laudum sonitu citarizat in aureDiuitis et uendit laudes ad pondera doni. 

[202­227] 

Post Racionis opes et tantum munus, HonestasThesaurum reserat proprium iuuenemque suarumCustodem decernit opum, deponit in illoQuidquid habet, ius omne boni transfundit in illum.Infames uitare monet, ne fama laboret,Ne uicina bonos ledant contagia mores,Vt uicium fugiat, Naturam diligat, illudQuod facinus peperit damnans, quod praua uoluntasEdidit, amplectens quicquid Natura creauit;Non homines sed monstra cauens et crimina uitans.

Page 87: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sic instet uicio quod rerum parcat honori,In commune bonum ne lux abscondita parceLuceat et uirtus det fructus clausa minores,Interius sibimet ut pauci uiuat et extraVt plures, intus sibi uiuens, pluribus extra;Vt mundo natum se credat, ut omnibus omnisPareat et sapiens sese cognoscat in illo;Ne loca denigrent famam, ne tempora reddantSuspectum uiteque modus rerumque facultas.Predictis succedit Honor, predicta coloransLuce sua, nullamque sinit sentire lituramDedecoris, sed cuncta suo perlustrat honoreMuneris, et cultu proprio Decus omnia uestit,Non minus irradians aliarum facta sororumQuam rosa cognatos flores, quam Lucifer ignesSydereos, lapidumque iubar carbunculus auget. 

[228­260] 

Assistens, Fronesis pluit omnia dona Sophye,Non illas largitur opes que sepe potentumExcecant animos et magestatis honoremInclinant, minuunt leges et iura retardant,Sed pocius donat thesaurum mentis et omnesDiuicias animi, quas qui semel accipit, ultraNon eget, immo semel ditatus semper habundat,Quarum rectus amor, possessio nobilis, ususVtilis, utilior largicio, fructus habundans.Hec est gaza poli, celi thesaurus, inundansGracia que doctos ditat, que prodiga largosVult possessores et dedignatur auaros.Clausa perit, diffusa redit; nisi publica fiat,Labitur et multas uires adquirit eundo.Non istas depascit opes rubigo, nec ignisDeuorat, aut furis minuit subreptio, mergitNaufragium, tollit predo, depauperat hostis.Nec solum Fronesis confert sua dona, sed ultraProcedit, iubet ancillas exponere quicquidPossunt et quodam certamine fundere dona:Gramatice doctrina prior precepta SophyeComplet et in iuuenem descendit tota, nec in seFit minor, immo, magis crescens, grandescit in illo.Omne quod ipsius discernit regula, canon

Page 88: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Precipit et dictat artis censura magistre,In dotem iuuenis confert, ne uerba monetetCitra gramaticam, ne uerbo barbarus erret.Barbaries quam nulla notat, sic ergo loquendiRecte scribendique uiam sectatur et artemAssequitur, damnat uicium toleratque figuram,Perfundensque uirum Pegasei nectare fontis,Turba poetarum docet illum uerba ligareMetris et dulci carmen depingere rithmo. 

[261­269] 

Succedit Logice uirtus arguta, nec algetMunere pigmeo, uerum contendit in illoSpargere diuicias et dandi laxat habenas.Hec docet argutum Martem racionis inire,Aduerse parti concludere, frangere uiresOppositas partemque suam racione tueri,Vestigare uiam ueri falsumque fugare,Scismaticos logice falsosque retundere fratresEt pseudologicos et denudare sophistas. 

[270­284] 

Assunt Rethorice cultus floresque colorum,Verba quibus stellata nitent, et sermo decoremInduit, et multo splendescit clausula luce.Has sermonis opes, cultus et sidera uerbiCopia Rethorice iactat iuuenisque loquelamPingit et in uario presignit uerba colore.Succincte docet illa loqui sensusque profundosSub sermone breui concludere, claudere multaSub paucis nec diffuso sermone uagari,Vt breue sit uerbum, diues sentencia, sermoFacundus, multi fecundus pondere sensus.Vel si forte fluat sermo sub flumine uerbi,Fulminet ulterius sentencia, copia fructusExcuset folii siluam, paleasque uagantesVbertas grani redimat sensusque loquelam. 

[285­296] 

Donat opes ars illa suas, que semina rerum,

Page 89: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Federa, complexus, causas et uincula certisLegibus inquirit, numeros uestigat et omnesDiscutit effectus, quibus omnia fixa tenentur,Sub uicibus constricta suis numerisque liganturCuncta simul, pacemque tenent, cessante tumultu.Ergo uirum, sua denudans secreta Minerve,Heredem facit esse suum, iuuenique reuelatScibile quicquid habet, quicquid sua copia fundit,Que racio numeris, que uirtus queue potestasInsit, et in numeris que tanta potencia regnet,Vt numeri nodo stabilis liget omnia nexus. 

[297­310] 

Musica diuicias aperit, sua munera multoPlena fauore uiro concedit, adoptat eundem,Omne suum uelud heredi delegat eidem.Que uox displiceat uoci, que consonet illiMonstrat, amicicias uocum rixasque sonorumEdocet, et que uox trahat, que debriet aurem.Explicitas in dona manus ars illa relaxat,Que terre spacium, tractus maris, aeris altosDiscursus, celi fines metitur, et omneCorpus sub certo describit fine nec altumImpedit, immensum tardat retrahitque profundum.Illa uirum docet in spacium concludere terram,Aera metiri, mare sistere, claudere celumFinibus et teretem mundi describere formam. 

[311­328] 

Astrorum doctrina suum componit in illoHospicium, quo nulla magis sibi complacet aula.Illa docet quis motus agat celestia, stellasExcitet, aut celi quis spiritus incitet orbem.Hoc doni titulo mundi Sapientia ditatPresignitque uirum, sed eum diuinius afflans,Ars diuina poli, ueri uia, nescia falsi,Ars que sola fide gaudet subnixa nec arteNititur, humane fugiens racionis asilum,Gracius arrisit, animam cum celicus ignisIn superis retineret adhuc splendorque serenesAspiraret eius, nec nostras etheris imi

Page 90: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Pressuras pateretur adhuc nec tedia mundi.Illa docet celeste sequi, uitare caducum,Viuere lege poli, sursum suspendere mentem,Fastidire solum, celum conscendere mente,Corporis insultus frenare, reffellere luxusCarnis et illicitos racioni subdere motus. 

[329­343] 

Succedens Pietas se totam donat et offertIn munus, tantumque uiro committit ut ipseCredatur Pietas, tante pietatis alumpnus.Hec docet ut maculas animi complanet et omnesDeponat nubes odii, mens cerea fiat,Si respersa semel fuerit pietatis oliuo,Sic tamen ut nunquam firme constancia mentisDeuiet a recto, ne, si pietate remissusMollescat iuuenis, magnos effeminet actusMollicies, perdatque uiri mens fracta rigorem.Hec docet ut miseri lacrimas, incommoda, casusIudicet esse suos, ne se putet esse beatum,Dum superesse uidet in multis unde dolendum,Deffendat uiduas, miseros soletur, egenosSustentet, pascat inopes faueatque pupillos. 

[344­377] 

Adnectens sua dona Fides in munere multoSe probat esse Fidem, nec se sibi subtrahit, immoMonstrat et in dono se disputat esse fidelem.Illa docet uitare dolos, contempnere fraudes,Fedus amicicie, fidei ius, pignus amorisIllesa seruare fide, nec nomine falsoPseudo uel ypocritam simulare latenter amicum.Preterea monet illa uirum ne querat amicosFortune comites, cum qua mutentur et assint,Vel fugiant, casusque uices et fata sequantur,Qui cum fortune fugitiuo uere recedant,Aduersi casus hyemes et nubila uitent.Hec iuuenem docet ut nunquam mercetur amicumMunere, nec doni merito uenetur amorem,Nam precio quesitus amor cum munere cedit,Et quantum durat largicio durat amicus.

Page 91: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Perstat talis amor, mensuram muneris implens.Non ibi uera Fides ubi munus donat amorem;Non donum largitur amor, dum pondus amorisPonderat ipsa dati merces et copia doni;Sed precis et precii uenali lege relicta,Querat quem uero sic complectatur amoreIllesaque fide quod amor lucretur amoremAlterius, referatque nouos amor alter amores;Sicque relatiua dilectio, mutuus adsitNexus amicicie, quam nec Fortuna nouercansSoluat, nec casus agitet, nec gloria frangat.Querat cui possit se totum credere, uelleDeclarare suum totamque exponere mentem,Cui sua committat animi secreta latentis,Vt sibi conseruans thesaurum mentis in illo,Nil sibi secretum quod non denudet eidem,Vt suus in signo tali mensuret amicusPondus amicicie, quam lance rependat eadem. 

[378­396] 

Subsequitur uirtus que gaudet spargera dona,Fundere diuicias et opum diffundere massam,Que census nutrire uitat uel pascere nummos,Nec sinit ignauam secum torpescere gazam,Nec bursam saciat nummis, sed cogit eandemAd uomitum, si quid census absorbuit unquam.Olim parca nimis, nunc uni prodiga, seseTranscendit, uiresque suas excedit in uno.Hec monet ut mentem dono suspendat ab omni,Excuciatque manum nec opum succumbat amori;Diuicias animo calcans et mente triumphans,Sic conculcet opes ne conculcetur ab illis,Ne manus ad donum currat nexuque tenaciViscus auaricie munus constringat adeptum,Neue relatiuam mercedem munera querant,Nec lucrum siciat nec premia munus adoret;Sed sine spe reditus fundantur munera sparsimSolaque nobilitas et simplex gratia mentisInformet munus et doni condiat usum. 

[397­404] 

Page 92: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Post alias sua dona libens et leta dedissetFilia Fortune, Casus cognata propinquiNobilitas, si quid proprium cessisset in eiusSortem, quod posset Nature lege tueri.Sed quia nulla potest, nisi que Fortuna ministrat,Nil sine consilio Fortune perficit, immoMatris adire locum disponit filia, gressumAggreditur superatque uie dispendia gressu. 

[405­457] 

Est rupes maris in medio, quam uerberat equorAssidue, cum qua corrixans litigat unda,Que uariis agitata modis percussaque motuContinuo, nunc tota latens sepelitur in undis,Nunc, exuta mari, superas expirat in auras.Que nullam retinet formam, quam singula mutantIn uarias momenta uices, que sidera florumIactat et in multo letatur gramine rupes,Dum leni Zephirus inspirat singula flatu.Sed cito deflorat flores et gramina seuusDeperdit Boreas ubi, dum flos incipit esse,Explicit et florum momento fallitur etas.Sicque furens Aquilo predatur singula, floresFrigoris ense metit et pristina gaudia delet.Hic nemus ambiguum diuersaque nascitur arbor:Ista manet sterilis, hec fructum parturit; illaFronde noua gaudet, hec frondibus orphana plorat;Vna uiret, plures arescunt, unaque floret,Efflorent alie; quedam consurgit in altum,Demittuntur humi relique. Dum pullulat una,Marcescunt alie; uarius sic alterat illasCasus et in uariis alternant motibus omnes.Multa per antifrasim gerit illic alea casus:Pigmea breuitate sedens demissaque cedrusDesinit esse gigas et nana mirica gigantemInduit: alterius sic accipit altera formam.Marcescit laurus, mirtus parit, aret oliua,Fit fecunda salix, sterilis pirus, orphana fructuPomus et in partu contendit uitibus ulmus.Hic iaculis armata suis, spineta minanturVulnus et incautis manibus nocet hispida taxus.Hic raro Philomena canit, citharizat alauda;

Page 93: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Crebrius hic miseros euentus bubo prophetat,Nuncius aduersi casus et preco doloris.Hic duo decurrunt fluuii quos diuidit ortusDissimilis, dispar uultus, diuersa colorisForma, sapor uarius, distans substancia fontis.Predulces habet alter aquas mellitaque donansPocula, melle suo multos seducit et haustePlus siciuntur aque, potantes debriat, immo,Dum saciat, parit unda sitim potusque sititurAmnis et innumeros ydropicat ille bibentes.Murmure lasciuit tenui dulcique susurroMurmurat et placida rupem preterfluit unda.Annis in ingressu multi sistuntur et ultraNon patet accessus, qui dulces fluminis undasVix tangunt libantque parum, tantoque saporePasci plus cupiunt, immergi plenius undisOptant et totos perfundunt fluctibus artus.Procedunt alii, quos alto gurgite mersosPlenior annis habet et prouehit alcior unda,Quos tamen imbutos tanta dulcedine fluctusAd ripam leuis unda refert terreque remittit. 

[458­480] 

Precipiti lapsu fluuius dilabitur alter,Sulfureis tenebrosus aquis; absincia gignitVnda sapore suo, reddit feruore caminum,Sicque color uisum, gustum sapor, impetus auremTurbat et insipidum fastidit naris odorem.Non has crispat aquas Zephirus, sed funditus illasEuertens Boreas in montes erigit, undisIndicens bellum cognataque prelia miscens.Fluminis in ripa lacrimarum flumina multosDemergunt, qui demergi torrentis abissoAmne furente timent et fluctus ferre tumultum.Multus in hunc annem populus descendit et altisConsepelitur aquis tumidoque impellitur anne.Absorbet nunc unda uiros, nunc euomit; istosFluctibus immergit, hos respirare parumperPermittit, sed quamplures sic sorbet abissusQuod reuocare gradum superasque euadere in aurasNon licet et reditus uestigia nulla supersunt.Hic fluuius, uariis currens anfractibus, intrat

Page 94: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Torrentem, preclusus aquis, cogitque fluentumDegenerare luemque suam partitur eidem:Nubilus obtenebrat clarum, fermentat amarusPredulcem, tepidum calidus, fetosus odorum. 

LIBER OCTAVUS 

[1­62] 

Rupis in abrupto suspensa minansque ruinam,Fortune domus in preceps descendit, et omnemVentorum patitur rabiem celique procellasSustinet, et raro Zephiri mansueta serenatAura domum flatusque Nothi Boreeque rigoremParcius abstergit lenis clemencia flatus.Pars in monte sedet, pars altera montis in imoSubsidet, et casum tanquam lapsura minatur.Fulgurat argento, gemmis splendescit et auroResplendet pars una domus; pars altera uiliMaterie deiecta iacet; pars ista superbitCulmine sublimi, pars illa fatiscit hiatu.Hic est Fortune sua mansio, si tamen usquamRes manet instabilis, residet uaga, mobilis heret,Cuius tota quies lapsus, constancia motus,Voluere, stare, situs discurrere, scandere casus,Cui modus et racio racionis egere, fidesqueNon seruare fidem, pietas pietate carere.Hec est inconstans, incerta, uolubilis, anceps,Errans, instabilis, uaga, que, dum stare putatur,Occidit et falso mentitur gaudia risu.Aspera blandiciis, in lumine nubila, pauperEt diues, mansueta, ferox, predulcis, amara,Ridendo plorans, stando uaga, ceca uidendo,In leuitate manens, in lapsu firma, fidelisIn falso, leuis in uero stabilisque mouendo,Hoc firmum seruans quod nunquam firma, fideleHoc solum retinens quod nesciat esse fidelis,Hoc solo uerax quod semper falsa probetur,Hoc solo stabilis quod semper mobilis erret,Ambiguo uultu seducit forma uidentem.Nam capitis pars anterior uestita capillisLuxuriat, dum caluiciem pars altera luget.Alter lasciuit oculus, dum profluit alter

Page 95: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

In lacrimas; hie languet hebes dum fulgurat ille.Pars uultus uiuit, uiuo flammata colore;Pars moritur quam pallor habet, qua gracia uultusExpirat, languet facies et forma liquescit.Vna manus donat, retrahit manus altera donum:Ampliat hec munus, nec munera contrahit; illaPorrigit, hec auffert; hec comprimit, illa relaxat.Gressus inequalis, retrogradus, hebrius, errans,Progrediens retrograditur, multumque receditProcedens, pariter uelox et lentus eundo.Nunc meliore toga splendet, nunc paupere cultuPlebescens Fortuna iacet, nunc orphana uesteProstat et antiquos lugere uidetur honores.Precipitem mouet illa rotam motusque laboremNulla quies claudit nec sistunt ocia motum.Nam cum sepe manum dextram labor ille fatigatLeua manus succedit ei fesseque sororiSuccurrit motumque rote uelocius urget.Cuius turbo rapax, raptus celer, impetus anceps,Inuoluens homines, a lapsus turbine nullumExcipit et cunctos fati ludibria ferreCogit et in uarios homines descendere casus.Hos premit, hos releuat; hos deicit, erigit illos:Summa rote dum Cresus habet, tenet infima Codrus;Julius ascendit, descendit Magnus et infraSilla iacet; surgit Marius, sed cardine uersoSilla redit, Marius premitur; sic cuncta uicissimTurbo rapit uariatque uices Fortuna uolutans. 

[63­130] 

Fortune loca predicto signata paratuNobilitas festiua petit matremque salutatAdueniens causamque uie perstringit eidemSub breuibus uerbis et matri supplicat, oransVt si quid presigne gerat dignumque fauore,Quod deceat uirtutis opus, quod competat illiNature facto, non illud deneget illi.Quod Natura creat, recreat noua gracia, formantMores, informat uirtus, prudencia ditat,Preditat pietas, afflat decus, ornat honestas,Exornat racio, species presignit et omnisVirtutum cumulus eius concurrit in usum.

Page 96: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Hiis dictis, modico risu Fortuna seuerosExhilarans uultus, hec nate uerba rependit:"Actus Nature, uirtutis fabrica nostrumNon deposcit opus; nostro non indiget actuTam celebris factura Dei quam singula ditantMunera Nature, diuinaque uota beatamEfficiunt, nulloque caret uirtutis honore.Quid poterit casus ubi casu nulla reguntur?Quid mea mobilitas ubi rem constancia seruat?Quid leuitas ubi res stabilis? Quid mobile certaRes ubi queque manet? Ferro non indiget aurum,Non lumen tenebris; sic me non exigit actusNature, uirtutis opus, factura superniArtificis nostreque manus non postulat usum.Sed ne liuoris stimulus uideatur in istudDeseuire bonum uel me suspendere fastus,Dona feram; quecumque tamen sunt, illa negareNolo, ne donans pocius quam dona pudoremSustineat, donique nothe sint crimina danti.Addam que mea sunt, si qua tamen aut mea diciAut me posse decet alii conferre, quod absit!Vt dem, sed pocius ad tempus presto nec unquamVila dedi, nisi que pro uelle resumere possem.Sed tamen hic nostros cognabor uincere lapsusEt uires conferre mini; mutabo propinquasFraudes atque mei deponam tedia casus.Me reddam stabilem, motum pro parte reddens,Incipiam solers, sapiens discretaque, ueraxEt stabilis fieri, que stulta, improuida, mendaxEt preceps hucusque fui, mutabo prioresExcessus, nostrasque manus mirabor ad horam".Arripit ancipites post hec Fortuna meatusEt ceptum maturat iter. Comitatur euntemNobilitas sequiturque sue uestigia matris.Ergo uiam superans incerto limite, gressuAmbiguo, casu ductore, errore magistro,Nature Fortuna domum perquirit et illamVix tandem forte uaga, preceps, mobilis, erransInuenit, aduentum cuius mirata stupescitCuria. Sed quamuis habitus mutacio, uultusDegener, inconstans gestus terrere uidentemPosset et a recto stupidam diuertere mentem,

Page 97: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Non tamen illa metu nutat, sed uisa parumperMiratur nec mentis abest constancia firme.Ergo Nobilitas dotes et munera profert,Fortuna dictante modum, iuuenemque beatumNature dono, uirtutis munere, doteElecti, nulla peccati labe iacentemAfflat honore suo; tamen huius dona minoreLuce micant donis adiuncta prioribus, immoVix aliquid splendoris habent, dum luce premunturMaiore: sic flamma minor uicina caminoLanguescit, sic stella latet contermina Phebo.Confertur tamen ad laudem titulumque fauorisNobilitas augusta, genus presigne, parentesIngenui, libertas libera, nobilis ortus. 

[131­146] 

Dum Fortuna parat alias apponere dotes,Assistit danti Racio, ne forte priorumMunera fermentet unius munus et unoDepereat uicio multarum gloria rerum.Non sinit aduersis respergere prospera, mestisGaudia, Fortunam se fallere cogit et auffertHanc sibi, mendacem ueram facit esse, fidelemFalsam, constantem fluidam cecamque uidentemReddit, et ad tempus cogit cessare uagantem.Ergo suas largitur opes Fortuna nec ultraMensuram citraue sinit decurrere donumFortune Racio, sed opes metitur et omnesLibrat diuicias, ne si nimis effluat harumAlueus, in preceps mentem deducat et illamMergat opum torens, animum declinet in ususIllicitos mentisque suos effeminet actus. 

[147­159] 

Jam perfectus erat in cunctis celicus illeEt diuinus homo. Jam lubrica fama per orbemNature clamabat opus, jam rumor in auresMultorum dilapsus erat, cum tristis ad istosHorruit Alecto rumores; non tamen illisPrebuit assensus faciles, sed credere tandemCogitur inuita, cum res et fama perorat.

Page 98: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Ergo dolos languere dolet gemitusque silereIngemit atque suos luget torpescere luctus.Cum letetur homo, plorat; cum rideat orbis,Luget; languescit, cum mundus floreat; aret,Cum uireat uirtus; cum res humana uirescat,Marcessit; cum regnet homo proscribitur illa. 

[160­171] 

Ergo suas pestes pestis predicta repenteConuocat, ad cuius nutum glomerantur in unumTartarei proceres, rectores noctis, alumpniNequicie, fabri scelerum, culpeque magistri,Dampna, doli, fraudes, penuria, furta, rapine,Impetus, ira, furor, odium, discordia, pugne,Morbus, tristicies, lasciuia, luxus, egestas,Luxuries, fastus, liuor, formido, senectus.Is scelerum turbo, uiciorum turba, malorumConuentus, numerosa lues et publica pestisTartareas ruit in sedes, ubi regnat Herinis,Imperat Alecto, leges dictante Megera. 

[172­217] 

Postquam turba furens, gens dissona, concio discors,Plebs dispar, populus deformis sedibus illisInsedit, dum murmur adhuc percurreret aures,Dans tumidas uoces et uerba loquencia fastus,Allecto prorumpit in hec: "Que iura, quis ordo,Quis modus, unde quies, que tanta licencia pacisVt nostras Natura uelit proscribere legesEt mundum seruire sibi, dampnare nocentes,Et iustos seruare uelit, cum nostra potestasEius preueniat uires, nostroque senatuPlebescat Natura minor, totiensque subactaLegibus imperii nostri, mutare ualebitAmplius et nostris subducere colla cathenis?Proh pudor! incestus aberit, regnante pudore?Languescet facinus mundum pietate regenteCedet auaricia, si munera fundat ubiqueHostis auaricie? fraudis censura silebit,Regna tenente fide? feret ira silencia pacis?Ius nostrum pax subripiet, quod tempore tanto

Page 99: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Deffendens nobis prescriptio uendicat, ususConfert et iusto titulo collata tuetur?Sed pudeat nos iura sequi, quas uiuere iusteNon decet, aut precibus uti. Pro legibus ergoSumende uires, uis pro uirtute feratur.Nos pro iure decet assumere robur et armisRes dictare nouas et sanguine scribere leges.In nos maturas euo bellique potentes,In numero plures, maiores uiribus, unumExpertem belli puerum, uirtute minoremArmauit Natura parens: sic seuit in ursumHinnulus, in quercus armatur uirgula, uallisIn montes, lepus in catulos, in tigrida damme.Si forti fortem clauoque retundere clauumVellemus, numquid uni concludere possetE nostris unus, primo quem fouit ab euoThesiphone, quem lacte suo potauit Herinis?Numquid Silla nouus, alter Nero uincere possetLeges, antiquos rursus renouare furoresRufinus, Katelina nouus peruertere mundum?Sed melius gens nostra simul collecta nouellosNature teret insultus fastusque recentesDemittet, ueteri reddens elata ruine.Ergo pari strepitu, concordi Marte, furoreEquali lites et bella geramus in illumQui solus, puer et belli male conscius, in nosArmatur cedrosque cupit delere murica". 

[218­233] 

Hiis dictis plebs tota suos clamore fateturAssensus, dominamque sequi quocumque feraturSpondet et ad uotum confestim facta sequuntur.Arma sitit belli Discordia, prima tumultusAppetit et primi preludia Martis inirePreparat; assistunt famuli, complentque iubentisPreceptum, domineque parant insignia belli:Liuor equos, Rabies currus, Furor arma ministrat;Impetus auriga, Lis armiger, Ira maniplusPreuenit incessum domine, sed Terror euntisAsistit dextro lateri Damnumque sinistroHeret, Deffectus sequitur, Mors ultima gressusArripit occiduos, et Mortis fldus Achates,

Page 100: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Pallor, et assiduo Cedes comitata Dolore.Hos comites trahit ad pugnam Discordia, cunctosExcitat et sociis infundit Martis amorem. 

[234­273] 

Post hos arma capit, humili de plebe creataPauperies, facie deiecta, paupere cultu,Incessu tristi gradiens, sed prodiga uite;Non mortis concussa metu, non fracta timoreIrruit et uendens in multo funere uitam,Plus audet, dum nescit inops pauperque timere.It pedes innumera peditum uallata corona,Cuius in arraa ruit plebee turba cohortis:Pena, Labor, Sitis, Esuries, Ieiunia, Cure.Subsequitur uallata suis Infamia monstris;Illius uexilla gerunt Contagia uite,Factaque digna notis et Vita notabilis actu.Despectus comittatur eam, Pudor heret eunti,Serpit humi Murmur, currunt Conuicia, laudemFama per antiphrasim fundit risumque Cachini.Morbida, mesta, tremens, fragilis, longeua Senectus,Innitens baculo nec mentis robore firma,Bella mouet bellique nouo iuuenescit in estu.Debilitas, Morbi, Languores, Tedia, LapsusIllius comittantur iter, qui Martis amoreSuccensi, pugne cupiunt impendere uitam.Ardet in arma furens, scisso uelatus amictuLuctus et, irrorans lacrimis, arat unguibus ora.Tristicies, Lamenta, Dolor, Pressura, RuineEius in obsequium feruent, dominique fatenturMiliciam, belloque calent cum rege ministri.Martis in ardorem natiuos excitat ignesIgnea Luxuries, multo comitata cliente.Eius in auxilium iurant Periuria, spondetFalsus Amor, Leuitas animi, Lasciuia mendax,Insipidus Dulcor, sapidus Dolor, egra Voluptas,Prosperitas adversa, locus lugubris, amaraGaudia, Paupertas diues, Opulencia pauper.Post alios in bella furens et promptus in arma,Sublimi prouectus equo gestuque superbus,Excedens habitu uerboque superfluus, actuDegenerans Excessus adest, bellique furorem

Page 101: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Preuenit, et cunctis bellandi suggerit iras.Quo duce signa gerit et bellum uoce minaturHebrietas, Fastus, Iactancia, Crapula, Luxus. 

[274­304] 

Assiduus fomes scelerum carnisque tiranus,Peccati stimulus, delicti flamma, reatusPrincipium, predo nostre racionis et hostis,In tantam pugne rabiem bellique furoresCurrit, in auxilium cuius mouet arma Reatus,Velle malum, Calor illicitus, damnosa Voluptas.Stulticiam non turba minor, non rarior armatConuentus procerum; comes est Ignauia, Ludi,Segnicies, Nuge, Garritus, Occia, Sompni.Non minus Impietas seuit multoque superbaMilite, maiori uoto sitit arma nec ullamGaudet habere uiam, nisi fusa sanguinis unda.Eius castra tenent illamque fatentur in armisNequicie, Strages, Facinus, Violencia, Clades.In pharetris sua tela gerens arcuque dolosoFraus armata furit; comes est Fallacia dupplex,Calliditas, Dolus illicitus, Versucia fallax.Peior Auariciam comittatur turba clientum,Cura frequens, Vsura uorax turpisque Rapina,Que uigili cura, studiosa mente recensetQui nummi uenentur opes, quis nummus in archaPigritat et nullos domine deseruit in usus.Hanc Ignobilitas sequitur gressusque sequentisDedecus assequitur, heret Deiectio, VerberAssidet, applaudit Angustia, Casus adheret.Que, quamuis onerosa foret, deiecta, malignans,Plus sibi concillat Fortune matris honorem,Plusque placet matri, tantoque remissior algetNobilitatis amor; et jam mutare prioraFacta cupit Fortuna parens, prolique secundeTota fauet, temptatque prius descindere factum. 

[305­316] 

Nuncia Fama uolat et ueris falsa maritans,In superos Furias, in celum regna silentumConspirasse refert, Manes Herebique tirannum

Page 102: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Tartareum reserasse Chaos, fratrique negareRegna, nec ulterius pacem concedere mundo;Monstraque mentitur, monstris maiora loquendo,Dum sceleri scelus accumulat Furiisque furoremAddit et Eumenides solito plus posse fatetur.Thesiphones cumulat iras augetque Megeram;Seuior assurgit Pluto; fit maior Herinis;Desinit esse triceps inferni ianitor, oraMille capit; proprios Alecto dupplicat angues. 

[317­337] 

Proposito stat fixa suo Natura nec ulloConcutitur uexata metu, sed mente timoremExpugnat, crescit animus bellique uoluntasSurgit, et affectus Virtutibus insidet idem.Armatur celestis homo superumque beataProgenies, que tanta noui discrimina MartisSola subit; dant arma uiro, uiresque ministrantVirtutes, unumque suis insignibus armant:Pax ocreas donat, Probitas calcaria confert,Loricam Pietas, galeam Prudencia, telumVera Fides, ensem Racio, Constancia scutum;Spes largitur equos, castus Timor addit habenas,Armigeri gerit officium Concordia, precoFama canit cumulatque uiri preconia laude.Militat a dextris Racio, Constancia leuamAssequitur partem, totamque Modestia plebemOrdinat, et peditum strepitus Prudencia frenat.Quelibet a simili Virtus gerit arma uiroqueIurat in auxilium; que totum Martis honoremDat iuueni, cui bella mouet Natura, suamqueDonat ei palmam belli pugneque laborem. 

[338­369] 

Iam pestes Herebi, scelerum contagia, monstraInferni, ciues Plutonis, noctis alumpni,Tartareum chaos egressi, funduntur in orbem,Iamque diem nostrum multa caligine noctisInuoluunt mundique iubar delere laborant.Insultus lux ipsa nouos miratur et ipsamNoctem plus solito iam posse magisque morari,

Page 103: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Nec proprios seruare uices, nec cedere Phebo.Sed tamen hoc solo pensat sua damna quod illicLux eterna manet nullisque decisa tenebris,Continuusque dies, ubi celicus ille senatusTurmaque Virtutum, Nature militat agmen.Iam se prospiciunt acies, jam prospicit hostemHostis et aspectus animos succendit in iras.Ignescunt animi, mentes audacia maiorErigit, exurgunt ire, jam mente cohortesSe superant, animi iam mutua uulnera fingunt.Mens ardore prius pugnat quam dextera ferro,Impaciensque more Viciorum turba prioresArripit insultus pugne, primumque furoremExcitat, et magnis clamoribus intonat irasTota cohors, uerboque prius consurgit in hostemQuam ferro, uerbis bellum prelibat et illiGestu, uoce, minis insultat. Non tamen illumGestus, uerba, mine frangunt, sed fixus in altoMentis proposito, iuuenis constanter ad istaErigitur, uincitque metum constancia mentis.Sed postquam sua uerba, mine gestusque uigorisNil habuere, locum dant uerba nec amplius illisEst locus, immo minis factum succedit et armisCedunt uerborum pugne: iam mistica bellaRem sapiunt, pugnas cum res non ipsa fatetur. 

LIBER NONUS ET VLTIMUS 

[1­52] 

Iam pedites in bella ruunt, iam sanguinis audentFundere primicias, iam libamenta cruorisPrima dare affectant primeuaque uulnera belli.Pulueris insurgunt nebule, nouus imber inundatIn terris, dum tela pluunt, dum pulueris imberFunditur, et celum telorum nubila uelant,Et ferri splendore nouo noua fulgura lucent.Mente calens, feruens animo, flammata furore,Prima uiro mouet assultus Discordia, primumAggreditur Martem, primo casura tumultu.Impetus urget equos, Lis suggerit arma, sagitamIra ministrat ei. Furor arcum preparat, ensemLiuor et ad pugnam reliquis feruencius ardet.

Page 104: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Ergo sagita uolat, prenuncia Martis, et hostemImpetuosa petit, quam totis uiribus actamDirigit in iuuenem Discordia. Nec tamen ictusDextre mittenti respondet, parma sagitamRespuit et totos abiectus umbo repellit.Tunc animi uires et totum robur in unumColligit et Marti se totum deuouet ille.Indulget freno iuuenis, calcaribus urgetCornipedem, nec segnis, hebes, pinguedine lassus,Lentescit sonipes, sed eodem Martis amoreMilitat, hostiles frangens cum milite turmas.Aduersas igitur partes inuadit et ipsisHostibus occurrens, uagina liberat ensem.Nec tonat ille minis, sed solo fulminat ense,Ferro cuncta probat nec uerbo disputat, immoVerberibus multisque modis concluditur hosti.Excipit a reliquis illam que prima furorisCausa fuit, que prima dedit fomenta laborum.Hanc igitur mucrone petens, a corpore uitamExtorquet, cogitque mori quam uiuere mundoMors erat, et mundi mortem mors una retardat.Non satis est uidisse mori, plus exigit hostis:Ense metens caput, a trunco diffibulat ora,Et merito caput a trunco discordat in illaPer quam lis, odium, rabies, dissensio, rixaPrima fuit, per quam primo conflictus et irePrimeuique metus et belli prima cupido.Ergo solo iacet exanimis que reddidit olimExanimes alios, sed ea moriente, suorumEmoritur uirtus, unius pena redundatIn multas, morbus capitis descendit in artus.Iam Timor ipse timet, Lis subditur, Ira tepescit,Mitescit Rabies, cadit Impetus, occidit ipseLiuor, languescit Odium, Furor arma resignat.Assunt uirtutes iuueni, que Martis eodemSuccense stimulo, reliquos armantur in hostes;Hos perimunt illosque fugant, bellatur in omnes.Vera Fides perimit Odium, Concordia Litem,Pax Iram, Rabiem Constancia Spesque Timorem. 

[53­107] 

Non minor ad pugnam sed maior surgit in iram

Page 105: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Pauperies, non ense tonans, non fulgure teliBella minans, nulla lorice ueste refulgens,Nec clipeo munita latus, nec casside uultus,Sed nodis uariis callosa, nec arte polita;Sed uultus ueteres retinens primamque figuram,Claua uicem gerit armorum, sed quod minus armaDant, supplent animi, dat mens quod perdit in armis.Pauperies ruit in iuuenem clauaque minaturFunera, librat eam, librata percutit. IctumIlle stupet, tanto dum cassis subsidet ictu,Sed tamen instantis ictus Constancia partemEludit mucrone suo; magis ergo furoreVritur et magno strepitu bacchatur Egestas,Dum uidet in cassum clauam seuire nec illamRespondere sibi. Tunc ictus dupplicat, immoMultiplicat, sed claua suo nugatur in ictu;Nam quociens claue Paupertas obicit ictus,Argumenta suo Virtus mucrone refellit.Sed postquam sua bella uidet nil posse, ministrosAcrius ad pugnam stimulat: Labor irruit, instatEsuries, Sitis insultat, Ieiunia pugnant,Insurgunt uigiles Cure, dant arma LaboriGleba, lapis, fustes, telum de stipite querno.Esuries armata capit carecta, ministratTela Sitis, relique paribus bacchantur in armis.Sed iuuenis prior occurrit, prior obuiat hosti,Pauperiem prior aggreditur celerique uolatuCornipedis pariterque suo cognamine nitens,Accumulat uires haste qua deicit illamQue terre deiecta iacet. Petit ergo iacentem;Non tamen illius scrutatur uiscera ferro,Nec rotat ense caput, nec inhebriat ora cruore,Funere famoso dedignans claudere uitamHostis et insigni leto pensare ruinam.Sed conculcat eam, confundens ora iacentis,Deiectamque solo pedibus triturat equinis.Cogitur ergo mori iamdudum mortua mundoPauperies nec mors animum predatur in illa,Sed pocius mens una manet languetque repensaMors a mente minor, multumque diuque resistitMens morti, tandemque simul cum morte recedit;Dum sic in fatum concedit iuraque fati

Page 106: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Paupertas, proprium moriens depauperat agmen.Cetus eget: qui diues erat, dum uixit Egestas,Ejus diuicie pereunt omnisque facultasPauperie pereunte perit; coguntur egereConciues, quos illa prius ditauit egendo.Languescit Labor exhaustus, Sitis effugit, armaDeicit Esuries, fugiunt Ieiunia, CureDepereunt; sic turba minor majore ruinaDeprimitur populusque perit pereunte magistro.Ergo Quies Penam, Sacies Ieiunia, CurasPax fugat, Esuriem deuicit Copia, languetVbertate Sitis et uicta Carencia cedit. 

[108­148] 

Tunc comitum supplere uolens Intamia casus,Forcior assurgit, sociorum uendere mortesTemptat et hostili leto saciare dolorem.Irruit in iuuenem, sed uerbo preuenit ictum,Et uerbis accuens conuicia: "Proh pudor!" inquit,"Gens euo, sensu, cautela, uiribus, armisPollens unius iuuenis subcumbet inhermiMilicie nostraque feret de gente triumphumIste puer?" Nec plura loquens, delegat in illumTelum, demonstrans facto quod uoce minatur.Missile decurrens cum uerbo uerberat auram,Nec uice legati pacem denunciat, immoBella gerit, cursuque ruens, Infamia telumInsequitur, telo cursu contendit et hostemEnse petit, mucrone uolens succurrere telo,Vt, si forte uiri deludant arma sagitam,Vel modica teli rabies deseuiat ira,Teli mucro furens algentes suppleat iras.Ergo sagita, memor dextre que miserat illam,Insilit in frontem iuuenis, sed cassis euntemSistit, eam retinet, gressus negat, obstat eunti.Sed teli supplere uolens Infamia lapsum,Succurrit telo, nudo mucrone, sed ictumExcipit a galea medius Fauor, ensis ab ictuDecidit et comitis supplet male dampna sagite.Sed postquam ducis insultus nil posse clientumTurba uidet, magis in rabiem succenditur; ergoForcius arma rapit, pugnant Contagia, Murmur

Page 107: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Irruit, insurgunt Conuicia, Dedecus instat.Sed iuuenis nec mente iacet, nec frangitur hoste,Nec terrore pauet, nec uulnere lesus oberrat,Sed cornu quo Fama sue preconia laudisIntonat, ad tempus Fame subducit et hostemHoc mucrone ferit, uires in uulnere multoMonstrat et egressus crebro reseratur in ictu.Hostis in occasu Pudor occidit, arma reponitMurmur, mutescunt Conuicia, Dedecus iramNescit, Contemptus moritur, Contagia cedunt.Dedecus ergo Fauor extinguit, Fama Pudorem;Gloria supplantat Murmur, Conuicia Laudes,Contemptum predatur Honor, Contagia Virtus. 

[149­209] 

Quamuis pigra foret, quamuis longeua Senectus,Quamuis delirans, quamuis torpore fatiscens,Prona tamen calet in bello, iuuenescit in armis,Nec baculi iam querit opem, suffulta furore,Nec regimen poscit que substentatur ab ira,Debilitate potens, morbo robusta, doloreDiues, segnicie fortis, pigredine prompta.Ergo propinqua neci, morti uicina propinque,Florida canicie, rugis sulcata SenectusOppositum ruit in iuuenem, nec primitus instatEnse, nec aggreditur telo, nec cuspide pulsat,Sed quadam specie lucte cognatur ut illumIn terram demittat, equm subducat et armisExutum liber gladius grassetur in hostem.Sed monitu calcaris equs succensus in illamIrruit et terre miseram deponit, at illaExurgens uires pariter cum mente resumit.Vertit in arma manus et spem deponit in armis,Sed cassis torpore iacet, scalore senescit,Atque situ scabre morsum rubiginis horret.Parma suum multa rubigine computat euumNec uetat ingressum nudata crate sagitis.Lorice fragiles mordens rubigo cathenasDissuit et iunctis addit diuorcia squamis.Pigritat affixus uagine mucro nec extraDe facili prodit, longo tempore quiescens,Quem Senium nudare parat; sed degener ensis

Page 108: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Respuit egressus istos dextreque monentiDenegat officium, malens torpore quietisVti quam uarios belli sen tire tumultus.Sed tamen a loculo tandem producitur ensisSegnis, hebes, scalore iacens nec iam memor ireBellorum, pacemque magis quam bella requiritHic mucro, si mucro tamen de iure uocariDebeat hic gladius et non mucronis ymago.Impetit ergo uirum gladio munita Senectus,Vulnus ab ense petit, sed uulneris immemor ensis,In cassum pulsans, aditus ad uulnera nescit,Sed stupet ad galeam, uario delirus in ictu.Ergo Senecta, uidens proprium nil posse furorem,Miratur seseque dolet sine uulnere uinci;Sed quamuis esset morti uicina, propinquamMaturare uolens, hostis sibi prouocat ensem.Sed iuuenis, miseratus eam nec digna rependensHosti pro meritis, nolenti uiuere uitamConcedit fatumque negat sua fata uolenti.Sistit equm, frenum retinens, sermone SenectamAggrediens animosque truces et uota retardans,Prodit in hec: "Cur fata paras, cui proxima faturMors finem, cui uita mori, cui uiuere fatum?Cur queris tibi concessum? Cur poscis inepteQuod Natura parat, quod mors uicina minatur?Vtere que restat uita nec quere propinquosAnticipare dies; uite compendia mortemSolentur, mortis dispendia uita repenset".Ergo uicta fugit belloque renunciat, ensemDeicit, expellit clipeum galeamque SenectusExuit, et solo baculo contenta recedit.Debilitas perdit uires belloque recedensLanguescit Morbus, Langor fit morbidus, heretLapsus, labuntur Deffectus, Tedia languent. 

[210­227] 

Jam comites errare uidens et cedere pugneFletus adest, partemque suam succumbere belloLuget, et abscisso meret uelamine LuctusVtque erat impaciens, gressum maturat et hostemImpetuosus adit, galeeque resoluere nodosTemptat, ut ad uulnus ingressum preparet ensi.

Page 109: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sed Risus succurrit ei, mucrone lacertumDissuit a trunco, galee manus hesitat, herensEmoritur proprioque stupet priuata rigore.Iam Gemitus sua dampna gemit, iam Luctus inundansAssumit sibi se, Fletus lacrimatur et omnisTurba comes, meret Planctus Lacrimeque madescunt.Iam Dolor ipse dolet, perdens fomenta doloris,Deprimitur Pressura, cadunt Lamenta, RuineDepereunt omnisque perit uiolencia Luctus.Gaudia Tristiciem, Pressuram Gloria, PlanctumProsperitas, Lamenta locus, Felicia CasusExuperant, uincitque mali fastidia Risus. 

[228­270] 

At Venus ipsa furit, cui forcior ira nephasqueMaius et insultus peior grauiorque potestas.Dum comitum languere manus, rarescere pugnamLuget, et hostiles animoque manuque caternasCrescere, iamque suos dolet expirasse furores,Ignitam tamen illa facem, que fulminis ipsamMentitur speciem, que saxa resoluere, cautesExtenuare solet, ferrum mollescere, rupesInflammare, rapit instanter, uibrat in hostem.Has pugnas, hec bella tremens, hec prelia uitansExpectare timet iuuenis; fuga consulit illiConsilioque fuge uenientes effugit ictus.Fax ignita cadit, expirat in aere, uiresAmittit, dum nulla manent fomenta caloris.Hic tamen a tergo Parthorum more sagitamDirigit in Venerem nec fallitur illa, sed ictumPrimo proponit, assumit uulnus et indeMortem concludit, nec ad hec instare LibidoArgumenta potest, dum sic concluditur illi.Sic iuueni sub Marte nouo noua laurea cedit:Dum fugit, ergo fugat; dum cedit, ceditur illi;Dum cadit, erigitur; uincit, dum uincitur; audet,Dum timet; expugnat, dum pugnam deserit; absensInstat et in bello preuentus, preuenit hostem.Dum moritur, sua fata stupet Cytherea, nec ipsamCredit adesse necem, quamuis mors ipsa loquatur.Cum per eam soleant alii succumbere leto,Vix credit se posse mori, sed proxima tandem

Page 110: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Fata uidens, prorumpit in has moritura querelas:"Heu! tociens uictrix uno delirat in actuNostra manus, tociens uincens nunc uicta fatiscitQue falli nescit, quam nunc Fortuna fefellit!Nunc alget meus ille calor, meus ille caminusQui solis flammas urit, succendit in undisNeptunum, Bachum bachari cogit et ipsumFulminat igne Iouem, superis furatur honoremNuminis et multos cogit seruire potentes.Nunc mea tela iacent, quibus olim uictus AchillesCessit, degeneri mentitus ueste puellam;Inque colum clauam uertens, in pensa sagittas,In fusum pharetras, Alcides degener armisTotus femineos male degenerauit in actus".Hec ait et uitam pariter cum uoce reliquit. 

[271­306] 

Iam timet Excessus, jam bello cedere querit,Iam mens alta cadit, iam mentis decidit ardor,Dum comitis uidet occasum qui maxima belliPars erat et prima tocius Martis origo.Hasta tamen uibrata uolat, sed deuiat, hostemDum petit hec; mittensque manus male consulit illiQue, male dum regitur, errans declinat ab hoste,Nec saltem clipei partem prelibat eundo.Tunc iuueni delegat opem Moderancia, ferrumNudat et hostilem turbat frangitque cateruam.Pugnat in Excessum Moderancia, sobria FastumAggreditur Racio, Penam Tolerancia, LuxumSobrietas, sed pugna fauet Virtutibus, harumDeffendit partes Victoria. Vincitur ergoFastus, Luxus abit, cessat Gula, Crapula cedit.Tunc Carnis Stimulus furtiuo Marte reluctans,Impetit a tergo iuuenem temptatque latenterInsultare uiro. Tamen istos prouida sentitInsultus Racio, nec torpet pigra, sed illiObuiat, indomitum retinet sistitque furentem.Sed tamen ille diu Racionis uiribus obstans,Ex equo contendit ei multumque repugnatLuctans, et tandem uictus submittitur hosti.Acrius in iuuenem uolat Imprudencia, nullamBellandi seruat legem, sed turbine belli

Page 111: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Turbida, nil animo retinet nisi Martis amorem.Mole sua fixum summa de rupe molaremExtorquere cupit, sub quo nutaret Achilles,Alcides gemeret totusque fatisceret Athlas.Sed uires honeri cedunt, et pondere uictaVis hebet, atque grauem patitur sub mole ruinam.Obstat ei Fronesis, et jam sub pondere uictamVincit et inuitam feriari cogit ab armis.Segniciem superat Solercia, Seria Ludum,Vtilitas Dampnum, Studium fugat Occia, SensusStulticiam dampnat, Nugasque Silencia uincunt. 

[307­353] 

Non ultra retinens iras mentisque tumultus,Impietas sese bellando predicat et seRixando loquitur, uerbis rixatur et ictuConsummat rixas; probat ense quod ore fatetur.Errat in errore Martis, bellique furorePlus ferit, inque uia Martis fit deuia, legemBellandi sine lege tenens, sine federe fedus.Dum minus in uulnus deseuit mucro, securimArripit, ut redimat gladii delicta securi.Ergo uirum ferit et uires consumit in illo,Sed iuuenis stat securus sub mole securis.Assistens Pietas nec ferro militat, immoBlandiciis precibusque cupit mollescere bellum.Sed tamen imbre precum grauius succenditur ardorBellandi, donantque preces fomenta furori.Sed postquam nil blandicie, nil uerba fauoris,Nil ualuere preces, Pietas mellita resignatVerba, rapit ferrum, bellumque refellere belloIncipit et ferrum ferro, fallitque securimObiectu clipei, uariosque reuerberat ictus.Sed tandem uario deuicta labore, fatiscitImpietas, cedens Marti, sine Marte subacta.Que restat? Fraus sola; sibi solacia pugneQuerit et ad latebras ueteres fraudesque recurrit.Degeneri pugna, seruili Marte, dolosoInsultu, belli furias mollitur in hostem;Blandiciis, non blanda tamen, Fraus allicit illum.Has ergo mouet illa preces et dulcibus afflatVerbis et phaleris dictorum palliat artem:

Page 112: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

"O iuuenis cui terra fauet, cui militat ether,Cui Deus arridet, celum famulatur, et omnisApplaudit mundus, et totus supplicat orbis,Reliquiis belli, que uix et forte supersunt,Parce nec in uitulos deseuiat ira leonis.Vincere cur uictos temptas? Cur bella mouereQueris in imbelles? Satis est potuisse nec ultraNobilitas animi querit, nisi uincere posse".Dum blandis precibus mentitur uerba precantis,Euocat occulte gladium, maturius ensemNudat, et ingeminans ictus, ad uulnera ferrumInuitat; sed cassis ad hoc contendit, et ensemSpernit, nec tali dignatur cedere ferro.Econtra gerit arma Fides, Fraudisque reffellitInsidias, nudatque dolos et furta reuelat.Sed postquam nil posse dolos nec pallia fraudisFraus uidet, exit bella, fuge committitur, armaExuit et uite partem lucratur eundo. 

[354­379] 

Restat Auaricie strepitus, cui tota furorisIncumbit rabies, tantique pericula MartisSolus habet, solusque furit, se pluribus offertVnus et in solo spem desperado gignit.Spicula, que multus argenti splendor inignit,In iuuenem uibrat et ad instar grandinis instantTela, pluunt haste nubemque sagita figurat.Ergo telorum siluam pluresque sagitasPlantat in hostili clipeo uestitque sagitisPestis Auaricie, sed telum parcius intratScutum nec clipeo sua spicula firmiter herent.Sed uirtus que dona pluit, que munera spargit,Nec sepelit nummos, nec opes incarcerat arena,Sed bene diuicias fundit sine spe redeundi,Telorum nemus ense secat siluamque recidit.Instat Auaricie, pugnat constanter et ensem,Quam tenet illa, rapit, armis hostilibus illamVincit et in dominam cogit seuire sagitas.Ergo uicta fugit, pugne stat sola superstesFilia Fortune, sed eam Fortuna repellitA bello, natamque monet ne bella mouereIntestina uelit, ne rixam nata parenti

Page 113: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Misceat, aut pugnam moueat germana sorori.Ergo consilio matris concordat et hostemDeserit, ignorans cui iustius arma mouerePosset: sic neutri cedens, famulatur utrique. 

[380­409] 

Iam scelerum superata cohors in regna silenterArma refert, et se uictam miratur, et illudQuod patitur uix esse putat. Non creditur illiQuod uidet, et Stigias fugit indignata sub umbras.Pugna cadit, cedit iuueni Victoria, surgitVirtus, succumbit Vicium, Natura triumphat,Regnat Amor, nusquam Discordia, Fedus ubique.Nam regnum mundi legum moderatur habenisIlle beatus homo, quem non lasciuia frangit,Non superat fastus, facinus non inquinat, urgetLuxurie stimulus, fraudis non inficit error.In terris iam castra locant et regna merenturVirtutes mundumque regunt, nec iam magis illisAstra placent sedesque poli quam terrenus orbis.Iam celo contendit humus, jam terra nitoremInduit ethereum, jam terram uestit Olimpus.Nec iam corrigitur rastro, nec uomere campusLeditur, aut curui deplorat uulnus aratri,Vt tellus auido, quamuis inuita, colonoPareat, et semen multo cum fenore reddat.Non arbor cultrum querit, non uinea falcem,Sed fructus dat sponte nouos et uota coloniFertilitate premit. Spes uincitur ubere fructu,Gratis poma parit arbor, uitisque racemos,Et sine se natas miratur pampinus uuas.E tunicis egressa suis rosa purpurat ortos,Nec spinam matrem redolet, sed sponte creataPullulat, atque nouos sine semine prodit in ortus.Sic flores alii rident uarioque coloreDepingit terram florum primeua iuuentus. 

[410­426] 

O mihi continuo multo sudata laborePagina, cuius ad hoc minuit detractio famam,Viue, nec antiquos temptes equare poetas,

Page 114: Anticlaudianus - Documenta Catholica Alanus ab Insulis... · 2007-08-28 · regula, dialetice lexeos maxima, oratorie reseos communis sententia, arismetice matheseos paradoxa, musice

Sed pocius ueterum uestigia semper adoransSubsequere et lauris humiles submitte miricas.Jam ratis, euadens Scillam monstrumque Caribdis,Ad portum transquilla meat, jam littore gaudetNauita, iam metam cursor tenet, anchora portum.Nauta tamen tremebundus adhuc post equoris estumTerrenos timet insultus, ne tutus in undisNaufragus in terra pereat, ne liuor in illumSeuiat aut morsus detractio figat in illoQui iam scribendi studium pondusque laborisExhausit, proprio concludens fine laborem.Si tamen ad presens fundit sua murmura liuor,Et famam delere cupit laudesque poeteSupplantare nouas, saltem post fata silebit. 

Explicit Anticlaudianus Alani de Antirufino.