antiče lučke konstrukcije

7/25/2019 Antie luke konstrukcije

1/21

0

Antike luke konstrukcije

Seminarski rad iz kolegija rimsko gospodarstvo

Student: Luka Golubovi

Mentor: dr.sc. Silvia Bekavac

U Zadru 29.01.2016


2/21

1

Sadraj:Luke konstrukcije................................................................................................................................... 2

Izgled i gradnja lukih pristanita............................................................................................................ 3

Gradnja u odnosu na okolni teren ....................................................................................................... 3

to pronalazimo uz luke konstrukcije.................................................................................................... 4

Nalazita u Istri........................................................................................................................................ 5

Uvala Verige ........................................................................................................................................ 7

Nalazita u Dalmaciji................................................................................................................................ 8

Caska ................................................................................................................................................. 10

Pakotane.......................................................................................................................................... 13

Katelanski zaljev............................................................................................................................... 15

Trstenik .......................................................................................................................................... 16

Spinut ............................................................................................................................................. 17

Zakljuak................................................................................................................................................ 19

Literatura: .............................................................................................................................................. 20


3/21

2

Luke konstrukcije

Kada govorimo o lukim konstrukcijama prvo je potrebno definirati to podrazumijevamo pod

pojmom luka konstrukcija. Naime, nijme obuhvaamo sve ljudske konstrukcije koje su sluile za

pristajanje brodova te utovar i istovar brodskoga tereta. U antikim lukama pronai emo razliite

konstrukcije poput solana, vivarija i ribnjaka koje je potrebno razlikovati od lukih konstrukcija radi

pravilnog tumaenja nalazita. Naistonoj jadranskoj obali pronalazimo brojne ostatkepristanita i

operativne obale koji nam govore o prometnosti nae obale. Ovo nas netreba zauditi s obzirom na

pogodan geoloki, ali i politiki poloaj koji je privlaiogrke kolonizatore ve od 7.stoljeaprije

Krista te relativno rano doveo do integracije lokalnog, ionako pomorski orijentiranog stanovnitva, u

rimske krugove. Razvedena obala pruala je utoita brodovima umnogobrojnim otocima kojih,

prema aktualnim podacima, zajedno s otoiima i hridima ima ak 12461. Ovakva konfiguracija terena

dovela je do potrebe za koritenjem mnotva brodova i izgradnju velikog broja pristanita kako bi se

omoguila komunikacija izmeunaselja i gospodarskih objekata.

Prvi zapisi koji ukljuuju luke konstrukije su oni koje je 1540. Pietro Coppo zabiljeiou svomdjelu

Pietro Coppo del sito L'Istria. Poznati geograf iz Izole, interpretirao je ostatke u plitkome moru kao

mjesto gdje se nekada nalazilo kopno, to je u veini sluajeva i tono. Nakon njega mnogi su kroz

stoljea biljeili ostatke potonulih lukih konstrukcija, gospodarskih objekata i naselja koje su mogli

vidjeti s obale.2Tek pedesetih godina devetnaestoga stoljea izraena je prva nacrtna dokumnentacija

arheolokih ostataka pod morem te su pri tome opisani antiki sarkofazi uz zapadnu obalu Vranjica,

kao i ostaci lukih konstrukcija u uvali Caska na otoku Pagu. Za ovu dokumentaciju zasluan je Mijat

Sabljar, povjerenik Narodnog muzeja u Zagrebu koji je putujui Dalmacijom biljeio istaknute nalaze

i nalazita u svoju biljenicu.3Zanimljivo je to to jeupravo na lokalitetu u Vranjici provedeno i prvo

podvodno istraivanje kada je Frane Buli angairao ronioce da istraelokalitet.4

Ovi nalazi nisu vani samo za arheologiju ve i za druge znanosti, ovi su nalazi ukazali na promjenu

morske vode i pomogli u prouvanju u promjena njene razine. U tu svrhi prviih je put upotrijebio

talijanski prirodoslovac Vitalono Donati, koji je 1750. godine objavio knjiguDella storia naturale

dell' Adriatico, kada je naveo pretpostavku da se od antikog doba morala podii razina mora da bi se

arheoloki ostaci, koji su oito namjenjeni upotrebi na kopnu, nali pod morem.5Mnogi su se hrvatski

i strani znanstvenici nastavili baviti ovim problemom i to ponajvie u Istri, gdje su arheoloka

istraivanja nalazita u plitkome moru bila najaktivnija. Istarsko podruje istraivalisu Pietro Kandler

1I. RADIC ROSSI, 2011, 19.

2I. RADIC ROSSI, 2011, 38.

3

I. RADIC ROSSI, 2011, 384D. VRSALOVI, 2011, 37.

5I. RADIC ROSSI, 2011,39


4/21

3

i drugi,pokuavajui dokazati fenomen promjene razine mora, dok su ga istraivai poput Nike

Andrijaevia pokuali opovrgnuti, ali su i jedni i drugi zabiljeili mnotvo arheolokih lokaliteta na

podruju Istre.Ova istraivanja okupio je i nadopunio tridesetih godina Attila Degrassi, koji je proveo

prvo sustavno rekognosciranje jedne zaokruene cjeline u hrvatskom primorju.6Ovakva zapaanja

iznimno su vrijedan izvor podataka za prouavanje lukih konstrukcija iz razloga to su mnoga od

ovih nalazita zauvijek izgubljena zahvaljujui graevinskim radovima, u sklopu kojih nisu provoeni

arheoloki nadzori. Jednako tako vani su i zapisi legendi i pria od kojih su mnoge danas izgubljene a

u vrijeme predhodno navedenih istraivaa su bile rado prepriavanemeu lokalnim stanovnitvom.

Arheoloka istraivanja podmorja pa tako i lukih konstrukcija zapoela su 1960-ih godina u

organizaciji gradskih muzeja od kojih se po aktivnosti istiu muzej Pule, Rijeke, Zadra, Senja,

ibenika te Splita i Dubrovnika. Na podruju srednje i june Dalmacije moemo istaknuti Zdenka

Brusia, koji je istraivaobrojne lokalitete poput Zatona, Polaa na Mljetu te u suradnji sa ZlatkomGunjaom Collentum na Murteru dok je Boris Ilakovac istraivao Kument i Janice u Pamanskom

kanalu i Otarije te Tukljae.7

Izgled i gradnja lukih pristanitaPrilikom istraivanja antikih villa maritimnoga tipa i manjih gospodaskih instalacija gotovo su uvijek

otkrivene i luke instalacije. Na onim mjestima gdje nije utvreno postojanje nikakvih pristanita za

brodove moemo zakljuiti kako se one nisu ouvale, jer su one zasigurno bile njihov sastavni dio.

One su bile izraivane od kamena ili drveta ovisno o dostupnosti materijala, a najee su koritena

oba. Nalaz lukih konstrukcija i njihovo datiranje pomou nalaza pronaenih u njihovom kontekstu i

dendrokronolokih i C14 analiza moe nam rei puno o kompleksu kojeg istraujemo na kopnu. esto

moemo isitati razvojne faze kompleksa i kada se on irio jer se snjim irilo i njegovo pristanie za

brodove. Kao zanimljiv primjer ovakvih drvenh konstrukcija navest u one u uvali Caska i onena

Trsteniku u Katel uurcu,jer su na njima provedena sustavna istrivanja i sve potrebne analize.

Gradnja u odnosu na okolni teren

Naini gradnje odeeni su izgledom same obale i potrebama graditelja, na mjestima gdje se mogloiskoristiti konfiguraciju terena te se slaganjem dva ili vie redova poluobraenog kamenja izmeu

kojih se nasipao sitan kamen dobivao lukobran i operativna obala. Takve luke moemo pronaiu

uvalama relativno zatienim od vjetra gdje je primarni cilj izgradnje luke konstrukcije bilo dobivanje

to vee operativne obale na koju su se vezivali brodovi i na kojoj sepretovarala roba. Takve su

konstrukcije daleko jeftinije od onih koje su primjenjivane u uvalama izloenim vjetru. Ovakvi uvjeti

zahtijevali su izgradnju dva izboena lukobrana koji su tvorili uzak ulaz u luku, ujedino su esto

ovakve konstrukcije vee te solidnije graene. Kamene lukobrane moemo podjeliti i po obradi

s66

I. RADIC ROSSI 2011, 39.7D. VRSALOVI, 2011, 217.


5/21

4

kamena koritenog pri njihovoj izgradnji. Naime nailazimo na lukobrane u kojima je kamenje ili

barem bridnjaci kamenja obraeni i na konstrukcije ije je vanjsko kamenje potpuno neobraeno.8

to pronalazimo uz luke konstrukcijeUz luke konstrukcije nailazimo na njihove dijelove koji su se pod utjecajem vjetra i valova odlomili irazasuli uokolo, ali i mnotvo materijala koj je prilikom upotrebe luke i pretovaranja robe s

brodova i na brodove ispao te ostao skriven sve do dolaska arheologa. esto se pronalazi i

mnotvo keramikog materijala koji je nakon gubljenja izvornog oblika odbaen od strane

svojeg vlasnika. Takoer pronalazimo zanimljive nalaze poput u cijelosti ouvanih pitosa i

keramikih amfora koje su pri izgradnji operativne obale posluili kao svojevrsna armatura.9

Slika 1. Trstenik- Katel uutrac, konstrukcija izgraena od drvenih pilona i amfora Dressel 20

8D. VRSALOVI, 2011, 217.

99I. RADIC ROSSI, ARCHAEOLOGIA ADRIATICA II, 2088, 491.


6/21

5

-

Slika 2. Trstenik Katel uurac - luka knstrukcija izgraena od drvenih pilona i amfora Dressel 20.

Nalazita u IstriStupanj razvitka prijevoznike tehnologije Istre u antiko doba bio je odlian zahvaljujui

geografskom poloaju, naime zapadna obala Istre nalazila se na pomorskom pravcu prema Akvileji,

metropoli ovog dijela Italije te izlaznoj morskoj luci podunavskih zemalja, dok je juni dio zapadne

istarske obale bio dobro povezan i s Ravenom.10

Vano je spomenuti kako je cestovni promet u Istri, po znaenju i rentabilnosti, bio ogranien na

pravce koji su povezivali sredinje dijelove poluotoka sa zapadnom obalom, dok su kopnene veze sa

zaleem, zbog teko prohodnih brda od Uke do Trsta,bile od manje vanosti. Sve ovo objanjava

iznimnu koliinu pronaenih maritimnih villa rustica u Istri i drugih gospodarskih zdanja koja su u

svojoj cjelini imala i luke instalacije.

10R. MATIJAI, 1998, 292.


7/21

6

1. Savudrija

2. Zambratija

3. Uvala Katoro

4. Uvala Krapinjan kod Novigrada

5. Uvala Sv. Antun kod Novigrada

6. Uvala Valeta

7. Lorun

8.

Rt Busuja

9. Uvala Sv. Martin

10.Poluotok Sorna (Pore)

11.

Uvala Sv. Feliks (na ulazu u Limski kanal)


8/21

7

12.Uvala Vetar kod Rovinja

13.Uvala Mari kod Barbarige

14.Uvala Runci kod Faane

15.

Uvala Sv. Mikula

16.Uvala Nutarnja Draga

17.Uvala Javorika

18.

Uvala Verige

19.Uvala Turanj

20.Veli Fraker (juno od Pule)

21.

Pomer (Uvala-luka Medulin)

22.Poluotok Viula kod Medulina

23.Luka Budava (jugoistono od Valture)

Uvala Verige

Najpoznatiji ruralni arhitektonski kompleks istarske antike, skup zgrada u uvali Verige, smjeten je

oko duboko uvuenog zaljeva na istonoj obali najveeg otoka u skupini Brijuna. Prilikom podvodnih

istraivanja napravljeni su geodetski snimci koji su korigirali Gnirskove tlorise. Sondanimiskopavanjem utvreno je da su gat i lukobran graeni od velikih kamenih blokova (duine izmeu

1,20 i 1,50 m, ali ima ih i do 3m), koji su polagani na pjeskovito dno ili na nasip sitnijeg kamenja.

Zidovi piscina izgraeni su od sitnijeg kamenja tehnikom a sacco. Prema preliminarnim rezultatima

novijih istraivanja, sjeverna obala zaljeva vee se koristila za pretovar tereta s brodova, u odnosu na

junu obalu, koja je uz to i nastala kasnije, nakon II. st, pa nije u svezi s ranijom zgradom s dva

peristila koja se nalazila junoj obali.11

11R. MATIJAI, 1998, 296-297.


9/21

8

Nalazita u Dalmaciji

1.

Uvala Caska na otoku Pagu

2.

Novalja-Luka (Saular)

3.

Silba-Pocukmarak

4.

Banva na Olibu

5.

Privlaka kod Nina

6. Rt Kremenjaa kod Zatona

7. Podprie na Zverincu

8. Muli-Sestrunj

9.

Dunboica-Sestrunj10.Srbino-Sestrunj

11.

Muline-Sestrunj

12.

Karanke-Sestrunj

13.Suica-Sestrunj

14.

Uvala Muline-otok Ugljan

15.Uvala inta- otok Ugljan

16.Ova(juno od Savra)-Dugi otok

17.Uvala june od Ove-Dugi otok

18.Koino kod Petrana

19.

Diklo

20.Batalaka uvala

21.Barbir u Pamanskom kanalu

22.

Dobropoljana

23.Mirie

24.Neviane (Sv. Mihovil)

25.Garmenjak

26.Galenjak27.Tukljae

28.

Frmi29.Boana30.Kraj (Polaine) na Pamanu31.Muntan

32.Mali Duac

33.Veliki Duac

34.avatul

35.

Kumenat

36.Kumenti

37.Pakotane (Janice)

38.Otok Lavdara


10/21

9

39.Tristikovac (Pliki Tremuli)

40.

Tarac na Kornatu

41.Otok Pikera (Jadra)

42.

Murter (Hramina)


11/21

10

Slika 3. Luke konstrukcije srednje Dalmacije


12/21

11

Caska

Uvala u Caskoj i gospodarski kompleks koji se u njoj nalazio jo je nerazjanjena problematika, ali za

potrebe ovog seminararazmatrat emo luke konstrukcije nainjnene od drveta i kamena kamena ali i

potopljenih brodova. Prve sonde na sustavnom istraivanju postavljene su na istonoj obali

uvale zbog uoene vee koncentracije nalaza i ostataka potopljenog lukobrana, koji je dobro

vidljiv na zranim fotografijama. U sondama su pronaeni oekivani naseobinski i luni

nalazi, ali ve prve godine istraivanja pronaeno je i u potpunosti ouvano rimsko sidro koje

je, prema mjestu pronalaska i injenici da nije pronaena olovna preka niti utvreni tragovi

njenog naslinog odvajanja, najvjerojatnije bilo odbaeno. Prilikom sondiranja istonoga dijela

uvale i pozornog pregleda terena, koji je izvren sve do visoke stijene poznate pod nazivom

Gavranie, pronaeno je mnotvo drvenih konstrukcija koje se veinom sastoje od okomito

zabijenih pilona, a ponegdje i vodoravno postavljenih greda i dasaka. Osim ostataka

organskog materijala i sitnih nalaza, pregledom terena zapaeni su i os taci zidova ili njihovi

komadi odvaljeni u more, dok su neke od pravilnih konstrukcija uronjenih u more, koje su

prije tumaene kao zidovi, pobliim promatranjem definirane kao pravilne prirodne formacije,

tj. tzv. beach rock (plana stijena).12

Zbog dobre ouvanosti drvene grae, 2007. godine na mjestima gdje se oekivao nalaz bolje

ouvane drvene konstrukcije postavljene su dvije probne sonde oznaene brojevima 14 i 15.

Obje su pruile zanimljive rezultate: u sondi 15 otkrivena je pravokutna drvena konstrukcija

sastavljena od dva balvana duine oko dva metra postavljena na meusobnoj udaljenosti od tri

metra. Balvani su bili fiksirani pomou drvenih pilona umetnutih kroz pravokutne utore na

njihovim krajevima, dok su s jedne strane bili povezani poprenom gredom privrenom na

njih u vidu lastinog repa. Unutar sonde 14, ve u povrinskom sloju, pronaena su dislocirana

brodska rebra, a na dubini od 60-70 cm pronaeni su ostaci brodske oplate in situ.13

Odmah je utvreno kako nije rije o brodolomu nego onamjernom odbacivanju i potapanju

broda u svrhu uvrivanja neke lune konstrukcije, jer je brodska oplata na nekoliko mjesta

bila probijena, a brod ispunjen lomljenim kamenom i graevinskim otpadom.14

12

I. RADIC ROSSI, HISTRIA ANITQUA 2012, 299.13I. RADIC ROSSI, HISTRIA ANTIQUA 2012, str. 300-301.

14I. RADIC ROSSI, HISTRIA ANTIQUA 2012, str. 301-302.


13/21

12

Slika 4. Luka konstrukcija L oblika Caska


14/21

13

Slika 5. Detalj luke konstrukcije - Caska

PakotaneMjesto Pakotane nalazi se 30 kilometara jugoistono od Zadra, na prevlaci izmeu mora i Vranskog

jezera. O ovom nalazitu prvi pie don Luka Jeli, koji Pakotane tumai kao luku grada Aserije. iril

Ivekovi pie kako je pakotanska luka bila pristup itavoj Dalmatinskoj zagori. Prve materijalne

dokaze donosi Mate Sui, koji pronalazi poloaj Janice istono od Pakotana. Prvi podovodni

arheoloki radovi u Pakotanama provedeni su na prostoru rimskog pristanita, na poloaju Janice.

Pronaeni ostaci lukih konstrukcija protezali su se uz kopno te se danas nalaze na dvametra dubine.

Poloaj je zatien kopnom od bure dok ga je od junih vjetrova titio prirodni greben, to ga je inilo

vrlo povoljnim pristanitem. Iskopana je probna sonda veliine 2X4 metra te je utvren bogat kulturni

sloj debljine 80 cm, a njegov nastanak tumai se intenzivnim boravkom brodova na ovom mjestu.


15/21

14

Slika 6. Prostor

pakotana s

oznaenim

nalazitem

Slika 7.Prostor Pakotana s naznaenom antikom lukom


16/21

15

Katelanski zaljev

Slika 8. Katra lukih konstrukcija na podruju srednje Dalmacije

Pojam Katelanski zaljev obuhvaa geografsku cjelinu izmeu Trogira na zapadu i Splita na istoku.

Zbog iznimno povoljnih prirodnih osobina ovaj je prostor u prolosti bio gusto naseljen, ali zbog


17/21

16

intenzivne gradnje tijekom 20. stoljea velik je dio njegove kulturne batine zauvijek uniten. Upravo

na ovom prostoru dogodilo se prvo podvodno arheoloko istraivanje, i to jo 1899. godine.15

U pogledu lukih konstrukcija zanimljivi su lokaliteti Trstenik i Spinut jer su na ovim lokalitetima

pronaene drvene luke konstrukcije koje ukazuju na intenzivno gospodarstvo u vrijeme antike isrednjeg vijeka. Bitno je napomenuti kako unato edukaciji lokalnog stanovnitva i njihovoj postupnoj

promjeni pogleda prema arheolokoj batini, zbog intenzivnog gospodarstva mnogim nalazima i

nalazitima prjeti velika opasnost.16

Slika 9. Katelanski zaljev s naznaenim nalazitima Resnik (3), Trstenik (6) i Spinut (9)

Trstenik

Na poloaju Trstenik 2002. godine otkrivena je skupina amfora Dressel 20 te ostaci drvene

konstrukcije to je navelo na daljnja istraivanja. U istraivakimje kampanjama od 2003. do 2006.

godine definiran poloaj drvene konstrukcije koja se prua gotovo paralelno s obalomte je nainjena

od pilona zabijenih u muljevito dno i okomito na njih postavljenih drvenih dasaka. Ostaci sline

konstrukcije pronaeni su i oko skupine amfora Dressel 20, naime 40 amfora hispanske

provinijencije omeeno je s istone i june strane drvenim pilonima, ovoj konstrukcij koja se prua

okomito na prije spomenitu jo nije odreena namjena. U sklopu izgradnje ove luke konstrukcijepotopljen je i brod, koji je prethodno napunjen kamenjem, kako bi se stvorili temelji same

konstrukcije. Prema dosadanjim nalazima i 14c analizama nalazite je datirano od 1. st. pr. Kr. do

poetka 3. st. po. Kr., ali jo se nemoe ponuditi postavka o dinamici njegova razvitka. Prema do sada

prikupljenim podacima i usporedbi nalaza iz mora s onima s kopna, moemo pretpostaviti kako je

rije o gospodarskom kompleksu smjetenom u ager nadomak Salon, ije se se aktivnosti djelomino

ili u cijelosti veu uz morsko gospodarstvo.17

15

I. RADIC ROSSI, 2008, 1.16I. RADIC ROSSI, 2008, 1

17I. RADIC ROSSI, 2008, 3-4.


18/21

17

Spinut

Provedena sondana iskopavanja 2006. i2007. godine potvrdila su znaaj lokaliteta na kojeg je

viestruko upozoravao Nenad Cambi. Uz amfore Dressel 20 pronaena je i drvena konstrukcija oko

njih koja se sastojala od kamenog nasipa i stotina drvenih pilona. Osim ovih nalaza pronaena je

vea koliina sitnoga materijala te raznovrsne drvene konstukcije i prepleti iblja a jedan ulomak

proupljenog dolija opetovano je potvrdio upotrebu ovakvih dolija u katelanskom zaljevu.18Kao

funkciju ovakvih dolija pretpostavlja se dranje ive ribe i rakova.

Slika 10. konsttrukcija - Spinut

18I. RADIC ROSSI, 2008, 12-13.


19/21

18

Slika 11. Luke konstrukcije na podruju june Dalmacije


20/21

19

ZakljuakVanost pruavanja lukih konstukcija za shvaanje ivota i gospodarstva stanovnika istone obale

Jadrana u doba Antike nepobitna je. Iako je ozbiljnijeprouavanje podvodnih lokaliteta zapoelo tek

1960-ih godina, danas imamo itav niz otkrivenih nalazita diljem obale. Kada sagledamo karte

rasprostranjenosti nalazita odmah uviamo kako se njihov broj smanjuje prema jugu istone

jadranske obale, a koji je razlog tomu moemo tek nagaati ako detaljno ne sagledamo stupanj

istraenosti pojedinih podruja i konfiguraciju terena te cestovnu povezanost odreenog prostora.

Pomou paljivo iskopanih lukih konstrukcija moemo otkriti dinamiku razvoja gospodarskog ili

rijee rezidencijalnog zdanja na obali s kojim je konstrukcija povezana. Prilikom koritenja luka brojni

su predmeti ili njihovi ostaci zavrili na morskome dnu te u sluaju da luka nije intenzivno koritena u

kasnijim vremenima i preureivana , doekali arheologe da ih iskopaju i protumae njihovu priu.


21/21

20

Literatura:Irena Radi Rossi :Arheoloka batina u podmorju Katelanskog zaljeva u Archaeologia Adriatica II,

2008,489-506.

Irena Radi Rossi, 2011 Problematika prapovijesnih i antikih nalazita u hrvatskom podmorju,doktorska disertacija, Sveuilite u Zadru, Zadar, 2011.

Irena Radi Rossi, Gulia. Boetto, 2010 Arheologija broda i plovidbe: ivani brod u uvali Caska na

PaguIstraivaka kampanja 2009, Histria Antiqua 19, 2010, 299-307.

I. Radic Rossi, Arheoloka batina u podmorju Katelanskog zaljeva, 2008.

Robert Matijai, Gospodarstvo antike Istre, 1998.

Mate Parica, Istonomediteranska keramika iz antike luke u Pakotanima, 2008.

antiče lučke konstrukcije

Documents