anlamca kaliplaŞmiŞ bİrleŞİk eylemlere yapisalci bİr bakiŞ.pptx

8/19/2019 ANLAMCA KALIPLAŞMIŞ BİRLEŞİK EYLEMLERE YAPISALCI BİR BAKIŞ.pptx

1/31

ANLAMCA KALIPLAŞMIŞ BİRLEŞİK

EYLEMLERE YAPISALCI BİR BAKIŞ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Levent YENERÇanaa!e "nse#$ Mart %n#vers#tes#

&en Ede'#(at &a)!tes# *)r D#!# veEde'#(at+ B,!)-)-!(ener/-a#!.0o-


2/31

ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİKEYLEMLER

• “Bir isim öğesiyle bir yardımcı filin sözl!anlamlarından "amamen ya da !ısmen#za!la$malarıyla meydana %elen !alı&la$mı$

ya&ılar'(


3/31

KALI)LAŞMAK

• Türkçe Sözlük’te şöyle tanımlanır: “*'

Belli bir bi+im alma!, !li$ele$me!' -'.öre/ini yi"irme!, 0' 1#r#m#n#srdrme!, belli bir d#r#m#n dı$ına

+ı!mama!'”


4/31


5/31

1EYİMLEŞME

• Bir yapıdaki sözcüklerin

temel/gerçek/sözlük anlamlarındansıyrılıp işaret ettikleri kavramlaenzerlik! anımsatma! karşılaştırma

gii y"llarla ilişkili "larak yeni irkavramı işaret etmeyeaşlamalarıdır#


6/31

$%&$'

• “Bir $eyin "a$ıdığı i+eri! ya dad$nce, sözc!lerin /eyada/ranı$ların zi4inde #yandırdığı

izlenim'”


7/31

ANLAMCA KALI)LAŞMIŞ

• Anlamca kalıplaşmış ifadesiyapının ya da biçimin değil

anlamın kalıplaştığınıanlatmaktadır # (ani aktardı)ı içerikya da düşünce d"nm*ş! klişeleşmiş!

de)işmez ir d*r*m içine girmiştir# +,alde karşı karşıya "ld*)*m*z d*r*mir anlam d"nmasıdır- yapı d"nmasıde)il#


8/31

$nlamlandırma için * kavram

ve sesirimlerinin k"n*şanınzi,ninde *l*nması gerekir#


9/31

$%&$' .%01&'S0

• (an anlam/mecaz anlam tanımlarındageçen anlamından "amamen ya da!ısmen #za!la$ma! i2adesi "ld*kçamantık dışıdır- çünkü zaten * anlamilişkisi tamamen k"parsa iki 2arklısözlükirimi "l*ş*r ki *nlara eş sesli

sözcükler deriz# B* d*r*m tanımısakatlamaktadır# 3ısmen ya datamamen *zaklaşmanın ölçütleri

nelerdir4


10/31

$%&$' .%01&'S0


11/31

$%&$' .%01&'S0

• +t"üse geç kalınca iletlerimiz yandı#


12/31

5(0'/$T$S678/907

• B* söz irlikleri! anlam genişmesiyle "rtaya çıkar#• B*nlar !alı&la$mı$ sözler adı altında incelenmektedirler-

ancak "nların anlamca kalıplaşmış "lmaları! dil dizgesininiçimsel *ns*rlarının da kalıplaştı)ı! içimsel "larak söz;

söz ilişkisini sa)layan m"r2emlerin de kalıplaşıpgörevlerini yitirdi)i anlamına gelmez#• $tasözü! deyim ;*rada kalıplaşmış irleşik eylem ya da

anlamca kaynaşmış irleşik eylem; ve vecize gii dilselö)elerin ütün sözlük irimleri gii iki yönü *l*n*r:

• Biri anlam/içerik yönü


13/31

($=>;$%&$'

• (apıyı d")*ran anlam de)ildir# $nlam-sözcü)ün dil içinde k*llanımındançıkan ir s"n*çt*r# Bir sözcük! ancak

dil içinde di)er sözcüklerle içimselve anlamsal ilişkilere girdi)i sürecetemel anlamı dışındaki yeni anlamları

"rtaya k"yailir#


14/31

“Bir sözcğn anlamı, 3n#n dili+inde!i !#llanımıdır #” ?ittgenstein


15/31

507./5070/5070'

• Dizge1 ir dilin! elli ir dönemde! tüm katmanlarındakik*ralların "l*şt*rd*)* ütündür ve *na yapı da denir#0nsan * dizgeyi "l*şt*r*rken aynı türe giren sözcüklerinve eklerin "l*şt*rd*)* ir dizi den (paradigma) seçim

yapıp seçti)i * ö)eleri ir araya getirerek dizimi (sentagma) "l*şt*r*r# “$yak” ve “kap” sözcükleri dizidenseçilip diz%enin aynı zaman dilimi içinde elirledi)i k*rallarda,ilinde “ayakkaı” şeklinde dizilerek ir dizim "l*şt*r*l*r# 5izge! * sözcüklerin “kaıayak” ya da da,ade)işik içimlerde dizilmesine izin vermeyecektir#

• 0şte * yatay ve düşey ilişkiler içinde art arda gelen sesler-sözcükleri! sözcükler de tümceleri/sözceleri "l*şt*r*r#


16/31

($=>S$& $%&$' ve T8' $%&$'>

• “=öç!er celö!e(#n d"r"kta şep#(or!ar.”• N3"a a!$am +öl #y#• lar leyin, de, y3rlar • N3"alar a!$amleyin +ölde #y#y3rlar'


17/31

• .ramercili! "ari4imizden b# yana :r!+enin söz

diziminin "as/irinde ya&ısalcılığın ;m3r&43l3%izm


18/31

B$@&$'

• +rtalı)ın karışaca)ını anlayınca,emen çekilirim- b#lanı! s#da balı!a/lanmaz'

• 5enizin dalgalanaca)ını anlayınca,emen "ltaları t"plarım- b#lanı! s#dabalı! a/lanmaz'


19/31

($=>$ 3$&>=&$1'$

•

$,met! kendine ir gözde *ld*#• $,met! aradı)ını ir gözde *ld*#


20/31

($=> ve 0A03 ($%0 $%&$'

• $nlam- k*llanıma göre de)işeilen! kişidenkişiye ve a)lamdan a)lama 2arklıde)erlendirileilecek ir *ns*r ise dilin yapısalve dizimsel özelliklerinin anlaşılailmesi için ilkönce içimsel ir t*t*mla sözcükler arasındakiilişkilerin göz önünde t*t*lması gerekir- çünkü“bi+imsel !alı&ların ne !adar !esin 3labileceği,anlamları 4i+ bilinmeyen !elimelerin bile#y%#n söz bölmlerine 3"3ma"i! 3lara!ayrılabilmesinden anla$ılma!"adır'”


21/31

($=>S$& $%&$' ve T8' $%&$'>

• Yabancı dilde!i !elimeler "e! "e!anla$ıldı!ları 4alde cmlede!i %enelanlamın !a/ranılmayı$ sebebi ya&ısal

anlamın !a+ırılmasıdır' B# da bir dilbilmenin, sadece !elime bilme! 3lmayı&3 dilin cmle ya&ısını da bilme! 3ld#ğ#n#a+ı!+a 3r"aya !3yma!"adır' Ameri!an

3!#l# b# ba!ımdan cmle ya&ısını daaydınlığa +ı!armaya +alı$mı$"ır'”


22/31

($=>S$& $%&$' 9 T8' $%&$'>

YAPISAL ANLAM

• “şeytan! pa*ç! ters!giy”

• 1eytanC2! pa*c*nu tersC2 giy;-#3#

• 1eytana pa*cunuters giyd#rd#

*%MCEANLAMI4İÇERİK

• Tümce anlamı y"kt*r- çünküsözcükler arasında yapı vegörev ilişkisi y"kt*r#

• Tümce anlamı *l*n*r-çünkü sözcükler yapı vegörev ilişkisiyle sıralanmıştır# Temel/gerçek anlamdır#

• Tümce anlamı *l*n*r-çünkü sözcükler yapı vegörev ilişkisiyle sıralanmıştır#$nlam mecazdır- anlamcakalıplaşmıştır#


23/31

%(0 6&A8T $&'$&>(>74

• $raanın lasti)i• .üzel kız•

Bir ekmek• .üzel k"n*şt*


24/31

5(0'&0% 6@ .6905ELENEKSELKAB6L

Bİ7E 58RE

$,metşeytana

pa*c*n*ters giydirdi#

67% (83&'

Ahmet şeytana pabucunu ters giydirdi.ÖZNE Dolaylı

Tümleçelirtili Nesne

elirteçTümleci

!"#$E%

Ad&' Ad&!a(laşma

DurumE(i

Ad&elirtme Durum

E(i

Ad&' Eylem)#ip)#işi

E(i


25/31

B0A0'S&/S67 5070'S&9 S67&83S& S>%>D&$%5>'$

Aya((abı Ad Tamlaması *+,-di-imsel

irleşi( ad *+,-lü( bilgisel

belirten belirtilen belirten belirtilen

Ad

*içimselTür

Ad

*içimselTür

Ad&' Ad&/!E$/# +ÖZ D/Z/%/ 0A$1N2

#,r d,3üşü Ad tamlaması *+,-di-imsel

Deyim *Anlam bilgisel

1(ul (itabı Ad Tamlaması *+,-di-imsel


26/31

6@ .69&0 9 $%&$'0&0130S0

u (,r d,3üşüdür.

ÖZNE !"#$E%

AD AD&' AD&/!E

$/#

E#E!$E

%u aya((abıdır.

u o(ul (itabıdır.


27/31

5(0'&5 5EE'%504

4. Ahmet şeytana pabucunu ters giydirdi.ÖZNE Dolaylı

Tümleç

elirtili

Nesne

elirteç

Tümleci

!"#$E%

Ad&' Ad&!a(laşma Durum E(i

Ad&elirtme Durum

E(i

Ad&' Eylem)#ip)#işi

E(i

5. Ahmet çocu6a (a-a6ını ters giydirdi

7. 8ocu( ar(adaşına ,de3ini yanlış anlattı.9. arda( o(uluna otobüsünü dü- g,türdü.


28/31

%504

4. %ehmet A6a e3den (açan (ı-ını de:terden sildi.ÖZNE E$/;T/$/ NE+NE D1$A!$<

T"%$E8

!"#$E%

/!E$/#$/ ÖE# Tamlayan düşmüş Tamlanan

Eylemsi Öbe6iEylemsi*!,netme=rubu

AD

AD&2-a( laşmaDurumu

Eylemsi

AD&' AD&'

*/yeli(si- Öbe(>sıralama iliş(isi

E!$E%+/ ÖE?/&elirtme Durumu AD&2-a(laşmaDurumu

E!$E%)#ipişi

5. %ehmet A6a (endisine ,denen borçları de:terden sildi.7. %ehmet A6a as(erden d,nen o6lunu pencereden g,rdü.9. Ali Amca elinden düşen tespihini yerden aldı.@. ar: Dayı Tür(iyeBden gelen seslerini yu(arıdan duydu.


29/31

1E 6%3&0 0%&(&0'Bu dağlara gönül verdi, Köroğlu.Dolaylı Tümleç !ü(lem Ö-ne

Dolaylı Tümleç Belirtisiz Nesne

Yüklem Özne

Sözünde durmadı mavi gökler.

!ü(lem Ö-ne Dolaylı Tümleç Yüklem Özne

Otuz sene içinde hiçbir an ümidini kesmedi.

elirteç Tümleci elirteç Tümleci !ü(lem Belirteç Tümleci Belirteç Tümleci Belirtili Nesne Yüklem

İntihara dair eni ta!silat verengazeteleri

gözden geçirdiler.

elirtili Nesne !ü(lem Belirtili Nesne Dolaylı Tümleç Yüklem


30/31

S+%EA• S"n*ç "larak-• 5ililgisel ve anlam ilgisel sözcük öeklerinin sınırları elirlenmelidir#

(*karıda verilen düşünce da,a geniş ir örneklem gr** içindesınanmalıdır# 5ililgisel "lg*ların açıklanmasında ele alınan "lg*ya *yg*nyöntemler k*llanılmalıdır# Ses "layları ses ilgisinin- söz dizimi! sözdiziminin sınırları içinde kalmalıdır#

• Türkçe kendi dizimsel ve yapısal özellikleri içinde incelenmeli! kendi

dinamiklerinden y"la çıkılarak *nlar açıklanmalıdır# Sözcük ve anlamüretme y"lları * kadar işlek "lan ir dil- ne Fint;$vr*pa dillerinin ne deFami;Sami dillerinin anlayışıyla inceleneilir#

• $nlam iki yönlüdür: * yönlerden iri k"n*ş*r*n ,azır *ld*)* sözlükselirimlerdir# 5i)eri ise dilin imkGnları içinde ,azır *ld*)* sözlük irimleri!yapısal "larak ir araya getirdi)i dizgeyle "l*şt*rd*)* dizimlerdir# 0lki

t"pl*msal iken ikincisi ireyseldir# T"pl*msal "lan d"nm*şt*r- ancakireysel "lan d"n*k de)ildir# 5izim! ireysel k*llanımın devamı içingereklidir# 5izimi "l*şt*ran ilkeler! anlamı elirleyen ilkelerdir# $nlam irs"n*ç "larak de)erlendirilmelidir# Tümcede ya da öekte aynı sözcüklerinile yer de)iştirmesi anlam de)işikli)ine y"l açar# $nlam * nedenle"ld*kça kaygan ir zemine "t*rmaktadır# B* nedenle anlama dayalı ölçütlerdililgisel yapıların açıklanmasında "ld*kça zayı2 kalmaktadır# 5eyimlerde

sözcüklerin yerlerinin de)iştirilmesinin anlam yitimine y"l açaca)ıd")r*d*r- ancak deyimin anlamı yitirilecektir- çünkü &as"anın !ralı! !ralın


31/31

• $nlamın yapısal "lg*ları açıklamakta k*llanılması neden;s"n*ç ilişkilerininters çevrilmesi gii görünmektedir# B* da dil üzerinde çalışanların yanlış

y"r*mlar yapmasına neden "lmaktadır# Birleşik eylem "larak ,angieylemlerin ka*l edilece)i k"n*s* ,angi ilkelere göre elirlenmelidir4$nlam mı! yapı mı4 B* k"n*da! özelli!le anlamca !ayna$mı$ !ab#l edilenfillerin ;canı sı!ılma!, 43$#na %i"me!< d#r#m# belirsizdir' Bazıara$"ırmacıların birle$i! fil saydığı b# ya&ılar bazı dilciler "ara@ından !elime%r#&ları i+erisinde incelenmez # Bize göre * d*r*m* çözecek tek y"l! öekk"n*s*nda anlamın de)il- dizim ve yapının göz önünde t*t*lmasıdır#

• Birleşik sözcük

anlamca kaliplaŞmiŞ bİrleŞİk eylemlere yapisalci bİr bakiŞ.pptx

Documents