ankara Ünİversİtesİ nÜkleer bİlİmler enstİtÜsÜ...
TRANSCRIPT
ANKARA ÜNİVERSİTESİ NÜKLEER BİLİMLER
ENSTİTÜSÜ SEMİNER SUNUMU
RADYOAKTİF KAYNAKLARIN GÜVENLİTAŞINMASI
Danışman: Prof. Dr. Haluk YÜCEL
Hazırlayan: Tuğçe SARI
İÇERİK
TEHLİKELİ MADDE NEDİR
TEHLİKELİ MADDE SINIFLARI
RADYOAKTİF KAYNAKLARIN SINIFLANDIRILMASI
RADYOAKTİF MADDE TAŞIMACILIĞINDA
KULLANILAN PAKET TİPLERİ
RADYOAKTİF MADDE TAŞIYAN PAKETLERİN
SINIFLANDIRILMASI
AMAÇ
Radyoaktif kaynak emniyetinin amacı:
Herhangi bir radyoaktif maddenin/kaynağın karayolu,demiryolu, hava ve deniz yolu ile taşınması sırasında; toplumbireylerinin, radyasyon görevlilerinin radyasyondankorunmasını ve çevrenin radyasyon güvenliğini sağlamaktır
https://www.businessinsider.com/nuclear-power-fall-rise-united-states-2017-6 http://cevremuhendisiyim.com/radyoaktif-maddelerin-tasinmasi
TEHLİKELİ MADDE
Doğaları, içerik ve durumları nedeniyle çevre güvenliğini,hayvanları, insanları ve genel güvenliği tehlikeye düşürmepotansiyeline sahip maddelere ‘’tehlikeli madde’’ denir.
https://www.propazar.com/tehlikeli-madde-levhası-tabelasi
Yapı ve özellikleri itibariyle çevrenin can ve mal güvenliğini
tehlikeye sokabilen maddelerdir.
Gerek iş gerekse özel yaşamımızda yeri olan ve kullanılan
maddelerdir.
Kullanımları esnasında tehlikeli ve dikkatsiz davranışlar
sonucu hayati tehlike de yaratabilirler.
ADR yönetmeliğine göre 9 sınıfa ayrılmışlardır.
ADR Fransızca kelimelerinin baş harflerinden
rin oluşan bir kısaltmadır;Accord Européen Relatif Au
rans Transport International Des Marchandises
Dangereuses Par Rout.
Uluslararası Kara yollarında, Tehlikeli Maddelerin Taşınması ile ilgili
bir Avrupa Anlaşmasıdır(Resmi Gazete Tarihi: 24.10.2013 Resmi Gazete Sayısı:
28801).
TEHLİKELİ MADDE SINIFLARI
Sınıf 1: Patlayıcı Maddeler
Sınıf 2:Gazlar
Sınıf 3:Yanıcı Sıvılar
Sınıf 4:Alevlenir katılar;kendiliğinden yanmaya
yatkın maddeler,Su ile temasta alevlenir gaz açığa çıkaran maddeler
Sınıf 5:Yükseltgen maddeler(oksitleyiciler),organik peroksitler
Sınıf 6:Zehirli ve bulaşıcı maddeler
Sınıf 7:Radyoaktif maddeler
Sınıf 8:Aşındırıcı maddeler
Sınıf 9:Muhtelif tehlikeli maddeler(Asbest , Amyant vb.)
http://www.tehlikelimaddetasimaciligi.org/tehlikeli_maddelerin_siniflandirilmasi.html
iyonlaştırıcı radyasyon,bir atomdan veya molekülden bir elektronu
tamamen koparabilmek için gerekli olan yüksek enerjiye sahip
radyasyon türüdür(Yücel,2017).
İyonlaştırıcı olmayan radyasyon, bir atomdan veya molekülden bir
elektronu tamamen koparabilmek için gerekli olan enerjiye sahip
olmayan herhangi bir elektromanyetik radyasyon türüdür.
RADYASYON
İYONLAŞTIRICI
Alfa, Beta,Gama, X-ışını, nötron, çerenkov, frenleme,
kozmik, v.b.
İYONLAŞTIRICI OLMAYAN
Radarlar, mobil tlf. baz istasyonları, uydu iletişim
araçları, radyo, TV
dalgaları,v.b.
Tehlikeli kaynakların sınıflandırılmasında kullanılan işlevsel bir tanım geliştirilmiştir.Bu tanım D-değeri (D-value) olarak bilinmektedir(TAEK,2018).
Radyoaktif maddenin D-değeri ; kontrol edilmediği durumda radyasyona maruz kalan bireyin ölümü veya yaşam kalitesini düşüren kalıcı yaralanması ile sonuçlanabilecek etkiler oluşturabilen radyoaktif madde miktarıdır.
Yapay radyoaktif kaynaklar 5 farklı sınıfta kategorize edilir (Safety
Standard RS-G-1.9).
KATEGORİ A/D Oranı AÇIKLAMA UYGULAMA ALANI
I A/D ≥ 1000 Olağanüstü tehlikeli olarak
değerlendirilen bu
kaynaklar,kısa süre içerisinde
ölümcül hasara sebep olan
kaynaklardır.
Radyo izotoplu termoelektrik üreticiler
(RTGs), Işınlayıcılar (Irradiators), Teleterapi
II 1000 > A/D ≥ 10 Korumalı değilse çok
tehlikeli olarak
değerlendirilen bu kaynaklar
ölümcül yada kalıcı hasara
sebep olur.
Endustriyel gama radyografi
Yüksek/orta doz-şiddetinde brakiterapi
III 10 > A/D ≥ 1 Tehlikeli olarak
değerlendirilen bu
kaynaklar,birkaç saate kadar
tutulduğunda kalıcı hasara
sebep olabilecek
kaynaklarıdr.
Sabit Endüstriyel ölçüm sistemleri : Seviye
ölçerler,Taramalı ölçerler, Yüksek aktiviteli
kaynak bulunduran taşıma bandında
ölçerler, Petrol arama kuyularında
kullanılan ölçerler
IV 1 > A/D ≥0,01 Kalıcı hasar görme olasılığı
düşüktür. Uzun süre maruz
kalındığında geçici hasara
sebep olabilecek
kaynaklardır.
Düşük aktiviteye sahip brakiterapi
cihazları,kemik dansitometri cihazları.
VMuaf≤A/D ve A
<0,01
Bu kategori radyasyon
kaynaklarının kişilerde kalıcı
hasar bırakma olasılığı yok
denecek kadar azdır.
XRF(X ray Fluoresance)cihazları,kal,brasyon
kaynakları
RADYOAKTİF KAYNAKLARIN GÜVENLİ TAŞINMASI
https://tr.depositphotos.com/5755917/stock-illustration-transport-with-radioactive-waste.html
Uluslararası Mevzuat
1959 Yılında Birleşmiş Milletler Ekonomi ve Sosyal Konseyi radyoaktifmaddelerin güvenli taşınması için bir mevzuat gereği hissetmiş ve IAEA tarafından«Regulations for the Safe Transport of RadioactiveMaterial» hazırlanmıştır.
IATA DGR – Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği,
IMDGR – Uluslararası Denizcilik Örgütü, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği,
OTIF RID – Uluslararası Demiryolu Taşımacılığı Örgütü, Tehlikeli MaddelerinDemiryolu ile Taşınması Yönetmeliği
ADR – Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin AvrupaAnlaşması
Ulusal Mevzuat
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu:
13/7/1982 tarihli 17753 sayılı Resmi Gazete, Kanun No:2690.
Radyasyon Güvenliği Mevzuatı
Radyasyon Güvenliği Tüzüğü (7/9/1985 tarihli 18861 sayılı Resmi Gazete)
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği( 24/3/2000 tarihli 23999 sayılı Resmi Gazete )
Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği (8/7/2005 tarihli ve 25869 sayılı ResmiGazete)
«Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği» de, diğer uluslararası düzenlemelergibi IAEA’nın «Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material» düzenlemesinidayanak alır.
TAEK mevzuatına ilave olarak, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından
«Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik» yayımlanmış ve 2013yılında yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin dayanağı ADR mevzuatıdır.
NOT: Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği ve Radyoaktif Maddenin Güvenli TaşınmasıYönetmeliği 2690 sayılı TAEK kanunun 4. maddesinin (d) bendine dayanır.
RADYOAKTİF MADDE TAŞIMACILIĞINDA KULLANILAN PAKET TİPLERİ
Radyoaktif maddelerin fiziksel yapılarına ve aktivitelerine göre 4 tip paket vardır:
1. Adi Paketler
2. Endüstriyel Paketler
3. A– Tipi Paketler
4. B – Tipi Paketler
ADİ PAKETLER
Adi paketler çok düşük radyoaktivite içeren maddelerdir.Çevreyle etkileştiklerindeönemli bir tehlike oluşturmazlar.
Radyoaktivite içeren saat,elektronik cihaz gibi mamul madde paketleri,
Doğal uranyum, doğal toryum, tüketilmiş uranyum ve diğer radyoaktif maddeleri içerenpaketler,
Küçük kapalı kontrol kaynakları içeren paketler,
Daha önce içinde radyoaktif madde bulunan, fakat sonra temizlenmiş ve yüzey bulaşmasılimitlerin 100’de birinin altına kadar indirilmiş olan paketlerdir(TAEK,2018).
Adi paketler için 2 noktaya dikkat edilir:
Paketlenmemiş bir aletin yüzeyinden 10 cm uzaklıkta herhangi birnoktada radyasyon seviyesi 0.1 mSv/ h ' den fazla olamaz.
Adi paket yüzeyinin herhangi bir noktasında radyasyon seviyesi 5 Sv/h 'den fazla olamaz.
ADİ PAKETLER
https://training.fema.gov/emiweb/is/is302/ss_mod05_sg.pdf
ENDÜSTRİYEL PAKETLER
Endüstriyel paket,
Düşük özgül aktiviteli madde (Low Specific Activity Material - LSA) ya da,
Yüzeyi bulaşmış cisimleri (Surface Contaminated Object - SCO) taşıyanpaketlerdir.
Bu paket tipi 3 ‘e ayrılır :
1. Endüstriyel Paket Tip – I ( IP - 1 )
2. Endüstriyel Paket Tip – II ( IP - 2 )
3. Endüstriyel Paket Tip – III ( IP-3 )
http://www.radkor2017.org/dosya/up/sunumlar/28_AydinKARADENIZ.pdf
A TİPİ PAKETLER :
Düşük ama önemli aktiviteye sahip maddenin güvenli ve ekonomik taşınması için
tasarlanmış olan paket tipidir.
http://www.radkor2017.org/dosya/up/sunumlar/28_AydinKARADENIZ.pdf
B TİPİ PAKETLER
Ciddi kaza koşullarına dayanıklı olacak şekilde tasarlanmış ve imal edilmişpakettir. B(U) ve B(M) olarak iki tipi vardır. B tipi pakete ayrıca onay sertifikasıverilir. Onay sertifikasının paket tasarımına ilişkin izin verdiği radyoaktivite, cins,fiziksel ya da kimyasal yapı dışında radyoaktif madde taşınamaz ( RGY,2005).
B Tipi Paketler tek taraflı onay B ( U ) ya da çok taraflı onay B ( M ) ile taşınır.
Bunlar;
B (U): Yalnız paket tasarımının yapıldığı ülkenin onayı yeterlidir.
B (M): Paket tasarımının yapıldığı ülkenin onayının yanı sıra; sevkiyatın geçtiği yolüzerindeki ülkelerle birlikte, sevkiyatın yapıldığı ülkenin de onayı gerekmektedir.
B Tipi Paket İçerikleri:
Açık radyoaktif Kaynaklar ( I -131, H - 3 )
Kapalı Kaynaklar Na - 24
Kapalı Kaynaklar Ir-192 veya Co-60
Medikal Amaçlı Co-60 teleterapi
NükleerYakıt
B(U) Tip Paket Co-60 Kaynağı
http://www.radkor2017.org/dosya/up/sunumlar/28_AydinKARADENIZ.pdf
RADYOAKTİF MADDE TAŞIYAN PAKETLERİN
SINIFLANDIRILMASI
Radyoaktif madde paket ve kolileri taşıma indisi ( TI ) ve yüzey radyasyon seviyelerine göre
I- BEYAZ Sınıf – I
II- SARI Sınıf – II
III- SARI Sınıf – III
3’e ayrlır.
Taşıma İndisi ( TI ): Radyoaktif madde taşıyan paketin veya paketlenmemiş LSA maddeveya SCO ’ in yüzeyindeki ya da yakın çevresindeki radyasyon seviyesini gösterensayıdır(RGY,2005). Diğer ifadeyle, paket yüzeyden 1 m mesafede mrem/saat olarakölçülen radyasyon seviyesinin (doz hızının) birimsiz değeridir (Yücel,2017).
ŞARTLAR SINIF
TI (Taşıma İndisi) Yüzeyin herhangi bir
noktasında en yüksek
radyasyon seviyesi
0 ≤ 0,005 mSv/h
0,5mrem/h
I - BEYAZ
0 -1 (0,005-0,5) mSv/h
0,5-50 mrem/h
II-SARI
1 -10 (0,5 -2) mSv/h
50-200 mrem/h
III-SARI
>10 (2 -10) mSv/h
200-1000 mrem/h
III-SARI ve özel koşullar
(TAEK,2018)
RADYOAKTİF MADDE TAŞIYAN PAKETLERDE
ETİKETLEME
Radyoaktif maddeleri içeren paketler, paketin yüzeyindeki ve paketten 1 m mesafedeki radyasyon seviyesine göre 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlar;
Beyaz-I ,paket yüzeyinde izin verilen sınır 0.005mSv/h ‘ i aşmamalıdır.
Taşıma İndisi=0 ise
Beyaz-I etiket
yapıştırılır.
Adi Paketler
Sarı – II , paket yüzeyindeki radyasyonseviyesi;
0,005 mSv/ h ’ den büyük,
0,5 mSv / h ‘ den küçük
olmalıdır.
paket yüzeyinden 1 m mesafedekiradyasyon seviyesi;
0,1 mSv / h ’ i aşmamalıdır.
Taşıma indisi
0<TI<1 ise
Sarı-II etiket
yapıştırılır.
B-Tipi Paketler
Sarı –III , paket yüzeyindeki radyasyonseviyesi;
0,5 mSv/ h ’ den büyük,
2 mSv / h ‘ den küçük
olmalıdır.
Paket yüzeyinden 1 m
mesafedeki radyasyon seviyesi ise;
0,1 mSv / h ’ i geçmemelidir.
Taşıma indisi
TI>1 ise
Sarı-III etiket yapıştırılır.
A-tipi Paket veya Endüstriyel Paketler (IP-1,
IP-2 ve IP-3 )
PLAKA SİMGELERİ :
Adi paket dışında radyoaktif paket taşıyan büyük
taşıma kabı ve tankların görünür yüzlerine model
ve boyutları belirtilen plakalar yapıştırılır.
Birleşmiş Milletler Radyoaktif Madde Plakası (TAEK,2018)
TAŞIMA ARAÇLARI İÇİN EN YÜKSEK RADYASYON
SEVİYELERİ
2m
0,1mSv/h aracın herhangi bir yüzeyinden 2m mesafedeki seviye.
Aracın herhangi bir dış yüzeyindeki seviye ;2mSv/h
Sürücü bölgesinde; ALARA
https://www.sinertech.com.tr/radyoaktivite-topraklama-sistemleri/
RADYOAKTİF KAYNAK TAŞIMA EMNİYET PLANI
Radyoaktif kaynak taşıma emniyet planında aşağıdakiler bulunmalıdır :
Taşınacak radyoaktif kaynakların cinsi,aktivitesi,üretim tarihi,seri numarası, paket tipi,kategorisi bilgilerinin tanımlanması,
Radyoaktif kaynağın taşınması ve mola yerlerinde duraklama sırasında radyoaktif kaynak emniyeti için alınan önlemler,
Taşımada görevli personelin adı,güvenilirliğinin sağlanması ve sorumlulukları,
Araç takip sistemine ait bilgiler,
Gönderici ,alıcı ve taşıyıcının ilgili personelinin adı, iletişim bilgileri ve teslimat prosedürü,
Acil veya tehlike durumunda irtibat kurulacak kişilerin ve kurumların listesi,
Taşıma şekli,taşıma güzergahı ve acil durumlarda kullanılacak alternatif güzergah (TAEK,RSGD.UE.017.E07,2018).
KAYNAK LİSTESİ
Prof. Dr. Haluk YÜCEL Radyasyondan Korunma Ders Notları,2017. Radyoaktif Kaynakların Güvenli Taşınması Yönetmeliği, erişim tarihi,28.12.2018
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050708-16.html
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu,Endüstriyel Uygulamalarda Radyasyondan Korunma KursuEğitim Materyalleri,2018.
Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Yönetmeliği ,erişim tarihi:01.01.2019
https://statik.tse.org.tr/upload//tr/dosya/icerikyonetimi/7622/27012017105304-3.pdf
IAEA Safety Standards ,Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material,2012Edition, Specific Safety Requirements, No. SSR-6 .
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu,Radyoaktif Kaynakların Emniyetine İlişkin Usul ve Esaslar,2018. Erişim tarihi: 02.01.2019
http://www.taek.gov.tr/tr/belgeler-formlar/rsgd-formlari/usul-esaslar/Radyoaktif-Kaynaklar%C4%B1n-Emniyetine-%C4%B0li%C5%9Fkin-Usul-ve-Esaslar/lang,tr-tr/
Teşekkürler…