animal product albanian final
DESCRIPTION
asTRANSCRIPT
-
0Rezultatet shtes
AgStrat Kosov Studimi i produkteve shtazore
Prishtin, Kosov Prill 2010
Ky raport sht prgatitur pr USAID-in. Shprndarja dhe prdorimi i materialit sht e drejt e posame e USAID-it.
-
Prmbajtja
Pasqyra e rezultateve
Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor
Rekomandimet pr prmirsimin e Sektorit t Prodhimit Shtazor n Kosov
1
-
Synimi i ktij dokumenti sht t prezantoj detajet e studimit tprodukteve t kafshve dhe rekomandimet pr kafsht dhe nnproduktet e fokusit
Synimet e dokumentit
N fund t janarit, ekipi i Booz Allenit kreu fazn e par t Strategjis s Mundsive t Bujqsis n Kosov e cila u fokusua n rekomandimet pr potencialet e reja t kultivimit t kulturave me vler t lart n Kosov.
Si veprim konkret pas ktij studimi, USAIDi krkoi nga Booz Allen q t hulumtoj produktet kryesore t kafshve q mund t zhvillohen n Kosov. Gjat periudhs shtat javore, ekipi i Booz Allen, prfshir ktu edhe nj ekonomist t blegtoris dhe specialist pr akua-kultur, kan analizuar n detaje sektorin e produkteve t kafshve n Kosov. Ekipi ka paraqitur t gjeturat n tri fusha kryesore: nj studim baz sasior t sektorit t produkteve shtazore n Kosov, pengesat aktuale t sektorit, si dhe nj vlersim t praktikave m t mira q zbatohen n bot.
Bazuar n analizn, ekipi ka zhvilluar kto rekomandime: 1) Modelin kuantitativ pr t prcaktuar kafsht m t mira dhe nn-produktet e fokusit; 2) Pasqyrat Drejt Tregut pr kafsht dhe nn-produktet m t mira; dhe 3) Iniciativat pr t reformuar sektorin e produkteve t kafshve. Rekomandimet jan prdorur pr t prcaktuar ndikimin potencial tek konsumi, prodhimi dhe punsimi vendor.
Burimi: Analiza BAH. 2
-
Prfundimi i Studimit t Fizibilitetit pr tfiltruar produktet
Analiz e plot e produkteve shtazore
Piknisje e plotMini, pengesat dhe praktikat m t mira
Zhvillimi i Modelit Sasior pr tekzaminuar
produktet e kafshve
Zhvillimi i rekomandimeve dhe
plani plotsues i veprimeve
Studimi pr Produktet e Kafshve prbhet nga pes hapa qzgjasin shtat jav
Qasja e projekt propozimit pr Studimin mbi Produktet e kafshve
Prfundimi i Studimit t Fizibilitetit pr tfiltruar produktet
3
Piknisje e plotMini, pengesat dhe praktikat m t mira
2
Zgjerimi I piks s nisjes,analiza pr pengesat dhe praktikat m t mira nga projekti i AgStrat pr tshqyrtuar nn-fusha t rejapr produkte t kafshve
Zhvillimi i Modelit Sasior pr tekzaminuar
produktet e kafshve
1
Krijohet nj list e produktevet mundshme pr ekzaminim prfshir ktu blegtorin, shpeztarin dhe peshqit Ndrtohen parametrat e
modelit pr t zhvilluar analizn e fizibilitetit
Filtroni produktet prfizibilitetin e bazuar n resurse natyrore, ndikiminekonomik dhe pengesat nzinxhirin e vlerave Eliminoni produktet q do t
ishte vshtir t zhvillohen, vshtir t plasohen nkonkurrencn e tregut dhe t cilat do t krkonin sasi t madhe tokash bujqsoreapo vlera t larta prshfrytzimin e tyre
Analiz e plot eprodukteve shtazore
4 Zhvillimi i
rekomandimeve dhe plani plotsues i
veprimeve
5
Zhvilloni nj analiz m tdetajizuar t nj numri mt vogl produktesh q jant realizueshme brenda Kosovs Analizat do t prfshijn
kushtet pr prodhim dhe marketing, konkurrencn, dhe ndikimin ekonomik n komunitetet rurale
Rekomandoni veprimet dheiniciativat pr prodhimin,plasimin n treg dhe eksportin e produkteve tkafshve Integroni rekomandimet
brenda kornizs s rekomandimeve t AgStrat
3.5 jav 1 jav 2.5 jav
Burimi: Analiza BAH. 3
-
Raportet e ekzaminuara Anketa bujqsore n amvisni, 2007, Enti i Statistikave t Kosovs Trajnimi i praktikantve n pun terreni pr cilsin e qumshtit (PNPK), 2009 Reagimi ndaj importeve t subvencionuara qumshtore n Kosov (PNPK),
2009 Standardet e identitetit pr qumsht dhe produkte qumshtore, 2009 Vlersimi i Zinxhirit t Vlerave Qumshtore, Serbi, qershor 2008 FAO, Pellgjet e vogla bjn dallimin e madh, Integrimi i peshqve me t korra
dhe blegtorin, 2000 Raporti IFPRI Fish to 2020, Oferta dhe krkesa n tregje globale n ndryshim,
2003 Banka Botrore, Kosov Drejt nj Plani Strategjik Veprimi, nntor 2009
IFPRI, Qendra Botrore e Peshkut, Peshku si Ushqim, Projeksionet deri m2020 Dokumenti i diskutimit FAO 28, Blegtoria m 2020, Revolucioni i ardhshm
ushqimor Dokumenti i diskutimit t politikave FAO 6, tregtia ndrkombtare me bagti dhe
produkte: nevoja pr nj qasje t bazuar n mall, mars 2002 Revista e Agro-Biznesit, Prcjellja dhe certifikimi n zinxhirt furnizues t mishit,
2003 UNESCO, Rrjedhat virtuale t ujit mes shteteve n lidhje me tregtin me bagti
dhe produkte shtazore, gusht2003 PNPK, Standardet pr qumsht dhe produkte qumshtore, 26 qershor 2009 Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen e Mjedisit, Draft Raport mbi Gjendjen e
Ujrave n Republikn e Kosovs, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Subvencionet shtetrore
rrjedhin pr mbshtetje t tregtis gjenetike, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Rusia ndrron legjislacionin
dhe strukturn e industris s prmirsimit t kafshve, 2008 Informatat toksore n Zeland t Re, Raporti kalimtar i Shqyrtimit t
Qiradhnies pr Kullota n Lartsira, 2005 Komisioni Evropian, nj Strategji e re shndetsore pr Bashkimin Evropian,
2007
T intervistuarit Menaxheri kryesor/blersi i mishit, produkteve qumshtore, ETC Supermarket Bejim Koja, blegtor Deme Abazi , Iber Lepenc Lulzim Shamolli, Ekspert agronomie Muzafer Luma, Agjencia e Pyjeve Komisoni Besim Beqaj, Drejtor i Ods Ekonomike Ilir Zenelaj , Mercy Corps Gursel Arifi, Ish KCBS Zija Idrizi, furnizues i ushqimit t kafshve dhe inputeve veterinare, FAUNA Ramadan Memaj, Kryetar, KDPA Imer Berisha, Menaxher, Qumshtorja Bylmeti Peter elling, Ekspert peshku, ICO n Mitrovic Agim Rexhepi, ekspert peshku dhe Fakulteti i Veterinaris Bajram Imeri, Drejtori i Departamentit t bagtis, MBPZHR Arsim Mema, Shefi i Mbarshtimit t bagtis, MBPZHR Kurtesh Sherifi, hulumtues veterinarie Sali Golaj, importues kafshsh dhe pajisjesh blegtorie, Agroscheiz Behlul Behluli, distributor i premix dhe specialist pr AI, SANO Vizita n Istog (Trofta Istog dhe fermat tjera t peshqve) Arton Osmani, Zyra e Komisionit Evropian Karoline Schollmayer, Projekti binjakzues gjerman/lituanez Naim Huruglica , Drejtori Gjeneral i Doganave Flamur Kadriu, Shefi i Shndetit Publik Veterinar, KFVA Bafti Murati, Shefi i Shndetit Shtazor, KFVA Milazim Berisha, Kryetar, KAMP Muhamet Farizi, Drejtor Ekzekutiv, Shoqata e Mullisve Agron Berisha, furnizues i ushqimit t kafshve, Agrocom Ekrem Gjokaj, Zyrtar i Lart i Politikave Bujqsore, MBPZHR Lulzim Shamolli, Shef i Divizionit pr Politika dhe Projekte Bujqsore, MBPZHR
Mustafe Kastrati, Menaxher Projekti, GTZ
Kemi intervistuar nj numr individsh nga palt e interesit, kemi shqyrtuar studime, dokumente dhe raporte
Lista e t intervistuarve dhe dokumentet e shqyrtuara T intervistuarit
Menaxheri kryesor/blersi i mishit, produkteve qumshtore, ETC Supermarket Bejim Koja, blegtor Deme Abazi , Iber Lepenc Lulzim Shamolli, Ekspert agronomie Muzafer Luma, Agjencia e Pyjeve Komisoni Besim Beqaj, Drejtor i Ods Ekonomike Ilir Zenelaj , Mercy Corps Gursel Arifi, Ish KCBS Zija Idrizi, furnizues i ushqimit t kafshve dhe inputeve veterinare, FAUNA Ramadan Memaj, Kryetar, KDPA Imer Berisha, Menaxher, Qumshtorja Bylmeti Peter elling, Ekspert peshku, ICO n Mitrovic Agim Rexhepi, ekspert peshku dhe Fakulteti i Veterinaris Bajram Imeri, Drejtori i Departamentit t bagtis, MBPZHR Arsim Mema, Shefi i Mbarshtimit t bagtis, MBPZHR Kurtesh Sherifi, hulumtues veterinarie Sali Golaj, importues kafshsh dhe pajisjesh blegtorie, Agroscheiz Behlul Behluli, distributor i premix dhe specialist pr AI, SANO Vizita n Istog (Trofta Istog dhe fermat tjera t peshqve) Arton Osmani, Zyra e Komisionit Evropian Karoline Schollmayer, Projekti binjakzues gjerman/lituanez Naim Huruglica , Drejtori Gjeneral i Doganave Flamur Kadriu, Shefi i Shndetit Publik Veterinar, KFVA Bafti Murati, Shefi i Shndetit Shtazor, KFVA Milazim Berisha, Kryetar, KAMP Muhamet Farizi, Drejtor Ekzekutiv, Shoqata e Mullisve Agron Berisha, furnizues i ushqimit t kafshve, Agrocom Ekrem Gjokaj, Zyrtar i Lart i Politikave Bujqsore, MBPZHR Lulzim Shamolli, Shef i Divizionit pr Politika dhe Projekte Bujqsore, MBPZHR Mustafe Kastrati, Menaxher Projekti, GTZ
Raportet e ekzaminuara
Anketa bujqsore n amvisni, 2007, Enti i Statistikave t Kosovs Trajnimi i praktikantve n pun terreni pr cilsin e qumshtit (PNPK), 2009 Reagimi ndaj importeve t subvencionuara qumshtore n Kosov (PNPK), 2009 Standardet e identitetit pr qumsht dhe produkte qumshtore, 2009 Vlersimi i Zinxhirit t Vlerave Qumshtore, Serbi, qershor 2008 FAO, Pellgjet e vogla bjn dallimin e madh, Integrimi i peshqve me t korra dhe blegtorin, 2000 Raporti IFPRI Fish to 2020, Oferta dhe krkesa n tregje globale n ndryshim, 2003 Banka Botrore, Kosov Drejt nj Plani Strategjik Veprimi, nntor 2009 IFPRI, Qendra Botrore e Peshkut, Peshku si Ushqim, Projeksionet deri m 2020 Dokumenti i diskutimit FAO 28, Blegtoria m 2020, Revolucioni i ardhshm ushqimor Dokumenti i diskutimit t politikave FAO 6, tregtia ndrkombtare me bagti dhe produkte: nevoja pr nj qasje t bazuar n mall, mars 2002 Revista e Agro-Biznesit, Prcjellja dhe certifikimi n zinxhirt furnizues t mishit, 2003 UNESCO, Rrjedhat virtuale t ujit mes shteteve n lidhje me tregtin me bagti dhe produkte shtazore, gusht2003 PNPK, Standardet pr qumsht dhe produkte qumshtore, 26 qershor 2009 Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen e Mjedisit, Draft Raport mbi Gjendjen e Ujrave n Republikn e Kosovs, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Subvencionet shtetrore rrjedhin pr mbshtetje t tregtis gjenetike, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Rusia ndrron legjislacionin dhe strukturn e industris s prmirsimit t kafshve, 2008 Informatat toksore n Zeland t Re, Raporti kalimtar i Shqyrtimit t Qiradhnies pr Kullota n Lartsira, 2005 Komisioni Evropian, nj Strategji e re shndetsore pr Bashkimin Evropian, 2007
Burimi: Analiza BAH. 4
-
Burimi i tdhnave Informatat e nxjerra
FAOSTAT
UN Comtrade / KNT TradeMap
Rendimenti i produkteve shtazore pr vendet standard Paraqitja e vlerave t eksportit/importit sipas destinimit
/origjins pr vende standard Parimet udhheqse baz
Mbshtetja sa m shum qsht e mundur n nj burim tdhnash pr t ofruar shifra konsistente dhe tkrahasueshme t eksportit
Krahasimi i shnimeve tregtare, mimeve dhe t prodhimit me burime alternative t dhnash
Preferohen trsi t kontrolluara t dhnash kundrejt burimeve tvetme
Plotsohen informatat qmungojn me mendime ekspertsh dhe ndr-krahasues
Faqja e OIE Totali i kafshve sipas llojit pr vende standard; shkallt e smundjeve dhe vaksinimit sipas venditKNT Agjencia e
Pyjeve Totali i kullosave n dispozicion n Kosov
Enti i Statistikave t Kosovs
Ministria e Bujqsis,
Zhvillimit Rural, Kosov
Doganat e Kosovs
Zonat e t korrave t tagjis, rendimenti, ujitja, mimet ntregun lokal
Numri dhe madhsia e fermave sipas llojit t kafshs Kullosat sipas komuns
Vllimet dhe vlerat e importit dhe eksportit, si dhe pr kode t caktuara kafshsh dhe nn-produktesh shtazore sipas SH
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit
Hapsinor
T dhnat e temperaturs, dhe t reshjeve pr 7 stacione meteorologjike
dhe kemi prpiluar nj baz gjithprfshirse t t dhnave bazuar n referenca t ndrsjella nga burime t shumfishta pr tsiguruar nj qndrueshmri t t dhnave
Burimet e t dhnave dhe Parimet udhzuese
Burimi i t dhnave Informatat e nxjerra
FAOSTAT Rendimenti i produkteve shtazore pr vendet standard UN Comtrade / KNT TradeMap
Paraqitja e vlerave t eksportit/importit sipas destinimit /origjins pr vende standard
Faqja e OIE Totali i kafshve sipas llojit pr vende standard; shkallt e smundjeve dhe vaksinimit sipas vendit KNT Agjencia e
Pyjeve Totali i kullosave n dispozicion n Kosov
Enti i Statistikave t Kosovs
Zonat e t korrave t tagjis, rendimenti, ujitja, mimet n tregun lokal
Ministria e Bujqsis,
Zhvillimit Rural, Kosov
Numri dhe madhsia e fermave sipas llojit t kafshs Kullosat sipas komuns
Doganat e Kosovs Vllimet dhe vlerat e importit dhe eksportit, si dhe pr kode
t caktuara kafshsh dhe nn-produktesh shtazore sipas SH
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit
Hapsinor
T dhnat e temperaturs, dhe t reshjeve pr 7 stacione meteorologjike
Parimet udhheqse baz
Mbshtetja sa m shum q sht e mundur n nj burim t dhnash pr t ofruar shifra konsistente dhe t krahasueshme t eksportit
Krahasimi i shnimeve tregtare, mimeve dhe t prodhimit me burime alternative t dhnash
Preferohen trsi t kontrolluara t dhnash kundrejt burimeve t vetme
Plotsohen informatat q mungojn me mendime ekspertsh dhe ndrkrahasues
Burimi: Analiza BAH. 5
-
Prmbajtja
Pasqyra e rezultateve
Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov Pasqyr e pengesave dhe mundsive Vlersimi i praktikave m t mira ndrkombtare
Rekomandimet pr prmirsimin e Sektorit t Prodhimit Shtazor n Kosov
6
-
Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov
Definimi dhe metodologjia e tregut
Funksionimi i sektorit t produkteve shtazore
7
-
Yndyrna apo vajra shtazore
(SH 15*)
Yndyr nga derri, shpezt, gjedhe, dele, dhia, peshku/kafsh deti; yndyr leshi etj.
Produkte me origjin
kafshsh (SH 05*)
Qime derri/qeska/barku i kafshve:lkur zogjsh: eshtra:sqep,brir: kthetra etj
Gzof me lkur
(SH 43*)
Qime t paprpunuara t vizonit, qengjit, dhelprs etj; qime t krehura t vizonit, qengji dhe dhelpre etj
Kafsh tgjalla
(SH 01*)
Kuaj, gomar, mushka, drenusha,gjedhe, derra, dele, dhi, pula, dhelpra, lepuj, blet etj.
Peshk, etj.
(SH 03)
Peshk i gjall/i freskt/i ngrir (krap, troft, tuna etj.); peshk i terur/i kriposur/i tymosur; krustace dhe molusk t gjall/ t freskt/t ngrir
Mish/ rropulli t ngrnshme
(SH 02)
Mish gjedhi t freskt/t ftoht apo tngrir, mish derri, dele/dhi, mish kali: prbrendsa t ngrnshme gjedhi, derri, apo deleje etj.
Mish, peshk i prgatitur, etj. (SH 16)
suxhuk; mish i prgatitur/prbrendsa mishi/gjak: ekstrakte/lngje mishi/peshk/kristaken/molusk; havijar/ peshk i konservuar.
Bylmet, vez, mjalt,etj.
(SH 04)
Qumsht, maz, qumsht yndyre, jogurt, ajk (e thart), hirr/hirr e prpunuar, gjalp, djath, mjalt, vez:
Gzof dhe lkura t
paprpunuara(SH 41)
Gzof dhe lkura t paprpunuara tgjedheve dhe kuajve, deleve, derrave, dhive, drerve; gzof apo lkura tregjura: lkur e prgatitur etj.
Ushqimi i prgatitur shtazor(SH 23*)
Miell/ushqime/toptha nga mishi apo nga prbrendsa mishi; miell/ushqime/ toptha nga peshku, krustaqe, guaca deti etj.
Lesh, lesh fin shtazor(SH 51*)
Leshra t pa hapur, pa krehur; qime tbuta apo t forta shtazsh t hapura, tkrehura etj
Definimi i Tregut dhe Metodologjia
Kemi prqendruar analizn baz n blegtori dhe peshk si dhe nnn-produktet e ktyre kafshve
Artikujt kryesor t kafshve dhe produket prkatse t prpunuara
Yndyrna apo vajra shtazore
(SH 15*)
Yndyr nga derri, shpezt, gjedhe, dele, dhia, peshku/kafsh deti; yndyr leshi etj.
Produkte me origjin
kafshsh (SH 05*)
Qime derri/qeska/barku i kafshve:lkur zogjsh: eshtra:sqep,brir: kthetra etj
Gzof me lkur
(SH 43*)
Qime t paprpunuara t vizonit, qengjit, dhelprs etj; qime t krehura t vizonit, qengji dhe dhelpre etj
4
5
Kafsh t gjalla
(SH 01*)
Kuaj, gomar, mushka, drenusha,gjedhe, derra, dele, dhi, pula, dhelpra, lepuj, blet etj.
Peshk, etj. (SH 03)
Peshk i gjall/i freskt/i ngrir (krap, troft, tuna etj.); peshk i terur/i kriposur/i tymosur; krustace dhe molusk t gjall/ t freskt/t ngrir
Mish/ rropulli t ngrnshme
(SH 02)
Mish gjedhi t freskt/t ftoht apo t ngrir, mish derri, dele/dhi, mish kali: prbrendsa t ngrnshme gjedhi, derri, apo deleje etj.
Mish, peshk i prgatitur, etj.
(SH 16)
suxhuk; mish i prgatitur/prbrendsa mishi/gjak: ekstrakte/lngje mishi/peshk/kristaken/molusk; havijar/ peshk i konservuar.
Bylmet, vez, mjalt,etj.
(SH 04)
Qumsht, maz, qumsht yndyre, jogurt, ajk (e thart), hirr/hirr e prpunuar, gjalp, djath, mjalt, vez:
Gzof dhe lkura t
paprpunuara( SH 41)
Gzof dhe lkura t paprpunuara t gjedheve dhe kuajve, deleve, derrave, dhive, drerve; gzof apo lkura t regjura: lkur e prgatitur etj.
2
Ushqimi i prgatitur shtazor (SH 23*)
Miell/ushqime/toptha nga mishi apo nga prbrendsa mishi; miell/ushqime/ toptha nga peshku, krustaqe, guaca deti etj.
Lesh, lesh fin shtazor (SH 51*)
Leshra t pa hapur, pa krehur; qime t buta apo t forta shtazsh t hapura, t krehura etj
1
3
6
10
9
8
7
11
Shnim: Gjitha kodet brenda kapitullit SH jan prfshir prve nse nuk shnjohen me (*). (*) Kapitulli SH01 sht fokusuar tek 0101-0105, 010619, dhe 010690; Kapitulli SH05 sht fokusuar tek 0502-0511; Kapitulli SH15 sht fokusuar tek 1501-1506, 151610, 1517, 1518; Kapitulli SH23 sht fokusuar n 230110, 230120; Kapitulli SH43 sht fokusuar n 4301, 4302, 430390; Kapitulli SH51 sht fokusuar n 5101-5105; shnim: Analiza prjashton primat, balenat, delfint, derrat e detit, zvarranikt dhe zogjt; Burimi: FAOSTAT; Comtrade KB; Analiz e BAH 8
-
Eksporti Prodhimi Konsumi Importe
Definimi I Tregut dhe Metodologjia
Baza ka t bj me ekzaminimin e aspekteve t ndryshme tprodhimit, konsumit, importit dhe eksportit pr t kuptuar m mirperformancn e sektorit t produkteve t kafshve
Kompontentet e Analizs Bazike n Kosov
Vlera e eksportit t Kosovs sipas kategoris s produkteve t kafshve 2005-2009
Eksportet e Kosovs n tregjet e destinuara
Performanca e eksportit t Kosovs n krahasim me vendet e caktuara/ krahasuese
Proporcioni i 5 eksporteve m t mdha n eksportin total
Rendimenti pr nnprodukte n krahasim me vendet e caktuara
Numri i prgjithshm i kafshve dhe shkalla prkatse e rritjes
Numri dhe madhsia e ferms sipas llojit t kafshve
Totali i toks pr kullos dhe toks pr kultivimin e foragjereve.
Uji i disponueshm dhe i konsumuar n Kosov
Konsumi i prgjithshm mishit dhe produkteve t bulmetit n vitin 2009
% e konsumit vendor kundrejt atij ndrkombtar
Konsumi pr banor pr produkte t caktuara n krahasim me vendet e caktuara
mimet vendore n krahasim me shtete t caktuara
Vlera e importit sipas kategoris s produktit t kafshve pr periudhn 2005 2009
Importi i Kosovs nga vendet e origjins
Eksporti Prodhimi Konsumi Importe- +=
Burimi: Analiza BAH. 9
-
Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov
Definimi dhe metodologjia e tregut
Funksionimi i sektorit t produkteve shtazore
10
-
2005 2006 2007 2008 2009
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Rreth 81% e eksporteve t produkteve shtazore t Kosovs jan tprqndruara n gzofe dhe lkura t paprpunuara
Ndarja e eksportit t produkteve shtazore n Kosov sipas llojit t produktit (20052009, n milion euro)
CAGR2009 Total
6.9M 7.1M (2005-2009)
-3.2%
Kafsh t gjalla
Gzof dhe lkura t paprpunuara
81.5%
0.6% T tjera 8% 10% Produkte qumshtore
-7.6%
23.9% 26.6%
Mish dhe rropulli Leshi
-100% -100%
4.5M 4.8M
6.5M6.6M 6.1M
0.5M 0.4M
0.9M
0.4M6.6M
5.9M
5.5M
2005 2006 2007 2008 2009
CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: Vlera e eksporteve t produkteve shtazore e prcaktuar duke shikuar kapitujt 2-4, 16, 41 t SH, si dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 Shnim: Leshi dhe mishi dhe rropullit nuk jan eksportuar m 2009 Shnim: Kategoria t tjera prfshin: peshkatarin, produktet me origjin shtazore; yndyrat dhe vajrat bimore dhe shtazore; miellin, ushqimet dhe topthat nga mishi dhe peshku; lkurat leshtore; gatitjet nga mishi dhe peshku; Burimi: Doganat e Kosovs
11
-
2005 2006 2007 2008 2009
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Eksportet n Itali, Austri dhe Shqipri llogaritet t jen mbi 80% t tregjeve t destinuara dhe jan duke u rritur, ndrsa eksportet nvendet tjera t rajonit si n Bosnj dhe Kroaci po bien
Pjesaa relative e tregjeve t destinuara pr eksportet e produkteve shtazore t Kosovs (2005-2009, n milion euro)
CAGR eksportet Produkti kryesor 2009 Total (2005-2009) shtazor
7.1M
Shqipria
Italia
21.4% 1.2M
Mali i Zi T tjera 4.8% 0.26M0.30M
Bosnia Kroacia5.1% 0.27M
Maqedonia
36.9%
0.5%
7.2%
0.5%
1.2M
Bullgaria 6.6M
1.3M
1.1M 1.1M0.88M
0.77M
1.2M
0.54M
2.1M 3.3M4.0M
0.25M
0.40M
2.6M
0.58M
6.9M
5.9M
0.36M 0.20M0.75M
0.66M
0.34M 0.57M
0.27M
0.59M
0.85M 5.5M
Austria23.5%
0.53 M 0.44M 0.77M
2.0M
Serbia
-100% Lesh
Gzof dhe lkura t paprpunuara -100% Peshkataria -26.8%
Gzof dhe lkura t paprpunuara 31.4% Gzof dhe lkura t paprpunuara -25.4%
-17.1% Gzof dhe lkura t paprpunuara -37.6% Gzof dhe lkura t paprpunuara
Produkt qumshtor 43.3%
Gzof dhe lkura t 13.7% paprpunuara
Gzof dhe lkura t 13.4% paprpunuara
2005 2006 2007 2008 2009 CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: M 2005, Serbia dhe Mali i Zi jan regjistruar si nj shtet. Kshtu, CAGR pr Serbi dhe Mal t Zi kalkulohet n periudhn2006-2009; Shnim: T tjera prfshin: Afganistanin, Algjerin, Bahamet, Haitin, Indin, Madagaskarin, Sllovenin, Turqin, Greqin, Irlandn, Zvicrn, Holandn, MB shnim: Kapitujt SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 jan prdorur pr
eksporte Shnim: N BE, Italia dhe Austria jan partnert kryesor t eksportit Burimi: Doganat e Kosovs; Analiz e BAH. 12
-
27
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Eksportet kryesore t kafshve t Kosovs jan kryesisht produkte t prpunuara dhe jan t prqendruara kryesisht n nj numr tvogl shtetesh si Shqipri dhe Bosnj dhe Hercegovin
Shprndarja sipas tregut t Produkteve Kryesore t Kafshve n Kosov (2008)
HS410120/410150 Lkur apo HS010290- Gjedh i HS410411- Lkur e HS 020230 Copa gjedhi HS040120 - Qumshti gzof t paprpunuar gjall plot e gjedhit
gjedhi apo kali*
5% 7%
95% 94%
Maqedonia
25% 26% Austria
18%
14.6%
8.1%
15.3%
8.9%
17.4%
22.2% 22%
37.2% 36.4%
T tjera
Turqia
Italia
Bosnja e 100% 100% Shqipria 100% 100% Shqipria Austria Hercegovina
Bosnja e Hercegovina
Bosnja &
Hercegovina
74% 75%
31
% Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim
Shnim: Produktet primare shtazore n Kosov jan prcaktuar duke shikuar kapitujt e SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 Shnim: (*) 410120 dhe 410150 t kombinuara pr shkak t ngjashmris Shnim: Kategoria T tjera prfshin Shqiprin, Kroacin dhe Serbin Burimi: Doganat e Kosovs
13
-
60.5%
94.9% 65.1% 42.3% 40.5%69%
49%38%
98%
26%31%
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Pes produktet kryesore shtazore prbjn pjesn m t madhe tvlers s eksportuar t Kosovs n krahasim me vendet e caktuara
Pes eksportet kryesore shtazore n krahasim me eksportin e prgjithshm t produkteve t kafshve (2008, n miliona, Euro)
5.9M 37.8M 146.4M 7,809.1M 7,632.8M 274.8M
98%
31% 69%
49% 38%
26%
Kosova Maqedonia Serbia Italia Spanja Kroacia 5 Artikujt kryesor t Artikujt tjer t eksportuar eksportuar
Vendet 5 Kategorit kryesore t produkteve shtazore
Kosova Lkura apo gzofe t gjedheve dhe kuajve, gjedhe t gjalla, lkurat e plota t gjedhit, qumsht, pjes t prera gjedhesh etj
Maqedonia Mish i therur qengji, molusk dhe invertebrate (shtaz pa eshtra) tjera akuatike t konservuara, suxhuk dhe produkte t ngjashme, gjedhe t gjalla, mish i therrur derri
Serbia Copa t prera gjedhi, suxhuk dhe produkte t ngjashme, qumsht, djath, lkura dhe gzof t gjedheve dhe kuajve
Italia Gzofe dhe lkura,* djath tjetr, mish derri, djath t freskt dhe gjiz
Spanja T prera derri (t freskta apo t ftohta), copa derri (t ngrira) proshut, tuna dhe gjedhe t therrura
Kroacia Tuna t kaltra n form pende, lkura dhe gzofe, peshq t tjer, sardina, tuna tjera
Shnim: Vlera e eksportuar pr produkte shtazore prcaktohet duke shikuar kapitujt SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105; 5 kodet SHm t larta: Kosov: 410120 dhe 410150 (kombinuar pr shkak t ngjashmris), 010290, 410411, 040120, 020230; Maqedonia: 020410, 160590, 160100, 010290, 020311; Serbia: 020120, 160100, 040120, 040690, 410150; Italia: 410712 dhe 410719* (grupuar si lkura dhe gzof t plota) 040690 (djathrat tjera prfshijn djathin Brindza, Cheddar dhe Gouda), 021019, 040610; Spanja: 020319, 020329, 020312, 160414, 020110; Kroacia: 030235, 410712 , 030269 (peshqit tjer prfshijn: shqarthin, t ujrave t mbla, sharrmak, levrek), 160413, 030231; SHnim: (1): Kategoria SHmund t prfshij: produktet me prmbajtje mishi t peshkut, ushqimet e prgatitura, molusqet n konzerva hermetike, goca deti t tymosura, krmijt, etj.; Burimi: Doganat e Kosovs, TradeMap 14
-
2005 2006 2007 2008 2009
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Importi i Kosovs pr produkte shtazore prbhet kryesisht ngamishi, prbrendsa dhe bylmeti t cilat jan shtuar n mnyrkolektive prej 48.4M deri 78.7M Euro pr pes vitet e fundit
Shprndarja e Vlers s Importit t Produkteve Shtazore sipas llojit t Produktit (20052009, n milion, Euro)
CAGR 2009 Total (2005-2009)105.2M 103.3M
25.6M 21.4M 30.2M
27M
47.3M 47.2M
13.7M 32.2M
16.9M
31.5M
16.5M
4M
23.10M 22.8M
9.9M9.7M 4.2M 3.6M
2.6M
4.7M T tjera 1.9% 9.4% Yndyrna e vajra shtazore ose bimore 2.2% 16.0%
3.9% Kafsh t gjalla -1.0% Preparate t mishit dhe 15.9% 14.2%peshkut76.10M
64.9M 62.2M 30.4% Produkte qumshti 8.4%
45.6% Mish dhe rropulli 16.5%
2005 2006 2007 2008 2009
CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: Vlera e importeve t produkteve bimore prcaktuar prmes shikimit t kapitujve SH2-4, 16, 41 dhe kodeve SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 Shnim: Kategoria T tjera prfshin: peshkatarin, produktet me origjin shtazore, miellin, ushqimet dhe topthat e mishit dhe peshkut; lkurat dhe gzoft e paprpunuar; lkurat leshtore; leshin; Burimi: Doganat e Kosovs
15
-
2005 2006 2007 2008 2009
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
M shum se gjysma e produkteve shtazore vijn nga Brazili, Sllovenia, SHBA-t dhe Hungaria
Ndarje relative e importuesve t produkteve shtazore n Kosov (2005-2009, n milion, Euro)
CAGR Produktet kryesore 2009 Total 105.1M 103.2M (2005-2009) shtazore
15.8% T tjera 6.5%
Polonia 13.2% Mish i ftohur gjedhi 4.0% 4.7% Serbia 23.9% Margarina, gjedh i gjall 3.5% Maqedonia 13.8% Mish i prgatitur (salsie 5.4% Gjermania 2.2% Bylmet (ajk e thart) 7.0% Holanda 101.7% Mish i ftohur gjedhi
Bosnja & 7.6% 23% Mish i prgatitur (salsie Hercegovina 10% Hungaria 6.2% Koncentrate proteinash
qumshtore
10.5% Shtetet e 9.1% Mish shpendsh e rropulli Bashkuara
12.7% Sllovenia 19.2% Qumsht dheajk
Mish gjedhi i ngrir pa 18.8% Brazili 11.1% eshtra 12.7M
8.8M
4.3M
15.4M
11.1M
4.8M
6.0M
3.1M
24.1M
4.2M
13.1M
10.3M
7.2M
4.8M
5.1M
63.4M 62.2M
77.1M
8.1M
10.8M
5.7M
8.1M
4.6M
16.3M
11.6M
9.5M
10M
8.4M
19.4M
10.8M
7.8M
5.5M 3.6M
6.5M
7.6M 8.7M 2.8M 3.4M
2.6M
4.8M 5.1M
5.8M
5.3M
4.1M 4.7M
16.3M 18.1M
11.6M 12.7M
2005 2006 2007 2008 2009
CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: T tjera prfshin vendet si: Argjentina, Bullgaria, Kanada, Kroacia, Italia, Shqipria, Australia, Austria, Belgjika, Kina, Republika Ceke, Danimarka, Franca, Greqia, India dhe 46 tjera Shnim: vlera e produkteve shtazore e prcaktuar me kapitujt SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 .Numrat total mund t mos prbjn shumn e totaleve t vendeve pr shkak t rrumbullaksimit; Burimi: Doganat e Kosovs
16
-
3%
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Kosova konsumon kryesisht produkte vendore pr qumsht tfreskt, mish qengji, derri, djath dhe mish lope por importon UHT qumshtin dhe gjith mishin e puls
Konsumi total n Kosov (2009, n mijra, tonelata )
262.3K 0.8K 3.1K 6.5K 24.6K 10.1K 22.5K 36.2K
100% 93% 81% 60% 55%
45% 40% 3%
qumsht i mish qengji mish derri djath mish lope jogurt UHT qumsht pul freskt
produkte vendore produkte ndrkombtare
Shnim: kto kode SHjan prdorur pr prpilimin e importeve t UHT m 2009: 40110, 40120, 40130, 40210, 40221, 40229, 40291; SHkodet e djathit t importuar jan 40610, 40620, 40630, 40640, 40690; kodi SHi jogurtit t importuar sht 40310; kodet SHt gjedhit t importuar jan 020110, 020120, 020220, 020230; kodet SHpr derrin e importuar jan 020311, 020319, 020322, 020329; kodet
SHpr qengjin e importuar jan 020422, 020442, 020443; kodet SHpr puln e importuar jan 020711, 020712, 020713, 020714; Burimi: Doganat e Kosovs, ETC Supermarket, MBPZHR
17
-
Konsumi i prodhimeve t qumshtit (Kg pr kok banori)
Konsumi vjetor i mishit (Kg pr kok banori)
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
N prjashtim t qumshtit dhe mishit t shpezve, konsumi i mallrave t Kosovs pr kok banori sht m i ult n krahasim me vendet e caktuara
Konsumi pr kok banori: Kosova kundrejt Vendeve t caktuara (2009, n kg pr kok banori n vit)
Konsumi vjetor i mishit (Kg pr kok banori) Konsumi i prodhimeve t qumshtit (Kg pr kok banori)
0 5
10 15 20 25 30
Mish i bagtive
11 15
25
5
Kosova Spanja Italia Sllovakia
Mish derri
1
61
39 33
0
20
40
60
80
Kosova Spanja Italia Sllovakia
qumsht
djath
131
104
60
0
50
100
150
Kosova Spanja Italia
3
10
23
0
5
10
15
20
25
Kosova Spanja Italia
0 1 2 3
4 5 6
Mish dele / dhi
0.35
5
2
Kosova Spanja Italia
Mish shpezsh
17
32
15 19
0
10
20
30
40
Kosova Spanja Italia Sllovakia
Burimi: Doganat e Kosovs, Eurostat; ETC Supermarket, MBPZHR, Analiz e BAH 18
-
Komente Edhe pse mimi i jogurtit dhe qumshtit UHT t
prodhuar n vend sht krahasimisht m i ultsesa brendet e importuara nga vendet rajonale, konsumi i artikujve t importuar ndaj artikujvevendor sht 40% prkatsisht 45%. Arsyet kryesore pr kt jan:
Artikujt e importuar kan m shum afat kohor para skadimit, derisa produktet vendore prishen m shpejt. Konsumatort mund t mbajn ato produkte pr periudhm t gjat kohore.
Ekziston nj perceptim mes konsumatorve q artikujt e vendeve me shkall m t lartt prodhimit t certifikuar me PKKARR kancilsi m t sigurt dhe konsumatort jan mt ndjeshm n cilsi sesa mim
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Edhe pse qumshti UHT dhe jogurti kushtojn m pak sesa llojet e importuara, konsumatort zgjedhin t blejn artikuj t importuar pr shkak t periudhs m t gjat skaduese dhe perceptimit pr cilsi m t lart
Krahasimi i mimeve t tregut pr prodhimet e qumshtit (2009, Euro)
UHT qumshti (/Litr)
1.00 0.9 0.86 0.820.77 0.720.75
0.50
0.25
0.00
Komente
Edhe pse mimi i jogurtit dhe qumshtit UHT t prodhuar n vend sht krahasimisht m i ult sesa brendet e importuara nga vendet rajonale, konsumi i artikujve t importuar ndaj artikujve vendor sht 40% prkatsisht 45%. Arsyet kryesore pr kt jan:
Artikujt e importuar kan m shum afat
kohor para skadimit, derisa produktet vendore prishen m shpejt. Konsumatort mund t mbajn ato produkte pr periudh m t gjat kohore.
Ekziston nj perceptim mes konsumatorve q artikujt e vendeve me shkall m t lart t prodhimit t certifikuar me PKKARR kan cilsi m t sigurt dhe konsumatort jan m t ndjeshm n cilsi sesa mim
Vita Alpsko Moja Meggle Alpsko Kravica
Jogurt (/Litr) 3.50 3.08 3.00
2.50
2.00 1.361.50
0.96 0.8 0.851.00
0.50
0.00 Bylmeti Mu Ella Dukat Mu
Mall vendor Serbi Mall i importuar n Kosov Mall vendor Kroaci Mall lokal i Kosovs Mall vendor Slloveni
Burimi: .mercator.si , ETC; Intervistat; Analiza BAH 19
-
Komente Mishi i freskt i lops dhe produktet e pulave jan
m t lira sesa artikujt e importuar n Kosov dhe produktet vendore t mishit q shiten n vendet rajonale. Kjo mund t jet kshtu pr disa arsye:
Kalimi ilegal i mishit t ngrir q shitet si mish i freskt i prodhuar n Kosov ul mimin e produkteve vendore t mishit t freskt. Aktualisht mishi i lops nga Brazili kontrabandohet prmes Kosovs, ndrsa pula kontrabandohet nga SHBA, duke hapur kshtu qasjen n tregjet vendore.
Kafsht e gjalla q kontrabandohen pr nKosov shfrytzohen pr t zhvilluar produkte t mishit t freskt. Meqkontrabanduesit nuk paguajn tatime pr kto mallra, mimet pr kafsht e gjalla dhe nnproduktet jan m t ulta n tregun vendor.
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Mishi i freskt i lops dhe produktet e pulave kan mimet m tulta sesa produktet e mishit vendor n vendet rajonale; kjo mund ti atribuohet importeve ilegale t kafshve, gj q ul mimet
Krahasimi i mimit t Tregut t Kosovs pr produkte t freskta t mishit (2009, Euro)
Gjedhi (fet e prer e freskt, /kg)
9.59 10.00
7.298.00 6.89 5.79
6.00
4.00
2.00
0.00
Pul e tr e freskt (/kg) 3.35 3.50 3.19
2.863.00 2.53 2.50
1.842.00
1.50
1.00
0.50
0.00
Komente
Mishi i freskt i lops dhe produktet e pulave jan m t lira sesa artikujt e importuar n Kosov dhe produktet vendore t mishit q shiten n vendet rajonale. Kjo mund t jet kshtu pr disa arsye:
Kalimi ilegal i mishit t ngrir q shitet si mish i freskt i prodhuar n Kosov ul mimin e produkteve vendore t mishit t freskt. Aktualisht mishi i lops nga Brazili kontrabandohet prmes Kosovs, ndrsa pula kontrabandohet nga SHBA, duke hapur kshtu qasjen n tregjet vendore.
Kafsht e gjalla q kontrabandohen pr n Kosov shfrytzohen pr t zhvilluar produkte t mishit t freskt. Meq kontrabanduesit nuk paguajn tatime pr kto mallra, mimet pr kafsht e gjalla dhe nnproduktet jan m t ulta n tregun vendor.
Mall vendor Serbi Mall i importuar n Kosov Mall vendor Kroaci Mall lokal i Kosovs Mall vendor Slloveni
Burimi: .mercator.si; ETC; intervista; Analiz e BAH 20
-
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Prodhimet pr nnprodukte jan shtuar pr qumsht, mish gjedhidhe deleje, por akoma mbeten t ulta n krahasim me standardet ndrkombtare
Rendimenti Kosov (2008, Hektogram pr kafsh) Qumsht lope, i plot (2008, Hektogram pr kafsh)
24,400
Italia
18,300
61,369
18,300 Qumsht 30,500 Sllovenia 57,261lope, plot Kroacia
2005 2006 2007 2008 Kosova
Serbia
Maqedonia Mish bagtie
2,100 2,100 2,205
2,275 Shqipria 22,250
23,079
27,939
30,500
35,299
2005 2006 2007 2008 Mish derri (2008, Hektogram pr kafsh)
Mish derri 600 600 600 600 1,179Italia
Sllovenia 2005 2006 2007 2008
Kroacia
Kosova
Serbia Mish deleje 125 130 133 138 Maqedonia
Shqipria 2005 2006 2007 2008 467
600
668
779
897
984
Mish bagtie (2008, Hektogram pr kafsh)
2,808Italia 2,764Sllovenia
Kroacia
Kosova
Serbia
Maqedonia
Shqipria 1,131 1,318
2,016
2,250
2,275
Mish deleje (2008, Hektogram pr kafsh)
Italia
Sllovenia
Kroacia
Kosova
Serbia
Maqedonia
Shqipria 89
92
125
138
142
147
Shnim: sht prdorur pesha e trupave pr t kalkuluar rendimentin e mishit, mishit t derrit, dhe mishit t deles Burimi: FAOSTAT, Analiza BAH
21
199
-
10,000,000
1 2
3 4
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Gjat disa viteve t kaluara, popullimi i kafshve n Kosov shtulur pr gjedhe dhe pula, por sht shtuar pr dele dhe dhi
Pasqyra e popullats s bagtis
1 (2006-2008, gjithsej numri i krerve)
Gjedhe 2 Dele
2,000,000 2,000,000
1,600,000 1,600,000
1,200,000 1,200,000
800,000 800,000
400,000 400,000
0 0 2006 2007 2008 2006 2007 2008
Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia
CAGR -5% 3% 0% N/A CAGR 27% 1% -10% N/A
3 Pula Dhi 4
30,000,000
800,000
1,000,000
8,000,000
600,000 6,000,000
400,000 4,000,000
200,000 2,000,000 0 0
2006 2007 2008 2006 2007 2008 Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia
Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia
CAGR 24% -7% -17% N/A CAGR -6% -14% 0% N/A
Shnim: CAGR kalkulohet prej 2006-2008; t dhnat e 2006 pr Serbin nuk jan n dispozicion; Burimi; ESK, faqja OIE 22
-
Fermgjedhesh
Ferm delesh
Ferm dhish
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Shumica e fermave t gjedheve dhe dhive kan m pak se 30 respektivisht 50 kok, derisa fermat e deleve kan nj numr prej 30-200 kok
Numri i fermave sipas llojit t kafshve (2009, numri i krerve)
10.0% 0.3% 572
Ferm gjedhesh
Total
46.0%
Deri n 10 krer 11-30 krer 31-50 krer mbi 50 krer
43.7%
Ferm delesh 29.0%
30-50 krer 51-100 krer 101-200 krer 201-300 krer Total 301-500 krer mbi 500 krer
23.6%
33.1%
7.6% 6.3% 11000.5%
Ferm dhish
Total
18.3%
10-50 krer 51-100 krer 101-200 krer 201-300 krer 301-500 krer mbi 500 krer
2.2% 1.3% 0.4% 230 11.3%
66.5%
Burimi: Departamenti i Blegtoris MBPZHR, 2009 23
-
Prodhimi i kafshve
Ushqimi
Shfrytzimi i ujit
Hapsira prjetes
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Kapaciteti pr prodhimin e kafshve varet nga tre faktor kryesor: hapsira pr jetes, ushqimi, dhe krkesat pr shfrytzimin e ujit
Shtytsit e prodhimit shtazor pr blegtori dhe peshkatari
Prodhimi i kafshve
Sjellja e kafshve dhe krkesat e banimit t natyrshm
Ushqimi
Shfrytzimi i ujit
Hapsira pr jetes
Bagtia: malet kundrejt lndinave, izolimi kundrejt hapsirs s lir, shkalla e ndjeshmris ndaj temperaturs
Kultivimi i peshkut: dendsia, uj i freskt kundrejt ujit t detit , temperatura e ujit, uj i rrjedhshm kundrejt ujit q qndron Disponueshmria e burimeve t toks/ujit q prmbush kushtet e
hapsirs dhe klimatike pr kafsht
Llojet dhe sasit e rekomanduara t ushqimit pr llojin e kafshve Disponueshmria dhe mundsia e qasjes n lloje t dshiruara t
ushqimit - Kultivimi vendor i foragjereve apo prodhimi i ushqimit pr peshqi Burime natyrale t ushqimit nga kullosat apo burimet e ujit Tregjet ndrkombtare
Kushtet e ujit pr llojin e kafshs pr konsumin e kafshs, kultivimin e foragjereve, mirmbajtja e kafshve
Disponueshmria dhe mundsia e qasjes n uj t mjaftueshm dhe cilsor
Burimi: FAOSTAT 24
-
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Aktualisht 153,200 hektar tok, apo 15% e toks s prgjithshme n Kosov sht n disponim pr kultivimin e blegtoris
Prqindja e tipeve t tokave dhe totali i toks pr kullosa sipas Komunave (2006)
Proporcioni i tipeve t tokave sipas hektarve Totali i toks s kullosave sipas Komunave (2006) (2006)
Kullosa kafshsh
Kullosa jo pr kafsh
Pylltaria, 44%
Toka tjera pyjore 3%
Djerrina 2%
Toka bujqsore
32%
Livadhe dhe kullosa,
15%
Zona urbane 4%
Ujra 4%
Komuna Hektar
Dean 5148
Gjakov 7335
Drenas 2521
Gjilan 5344
Dragash 15538
Istog 5547
Kaanik 3729
Klin 1939
F.Kosov 791
Kamenic 8611
Mitrovic 10091
Leposaviq 11482
Lipjan 3720
Artan 2123
Obiliq 1079
Komuna Hektar
Rahovec 4132
Pej 9499
Podujev 6838
Prishtin 5785
Prizren 13104
Skenderaj 2995
Shtime 963
Shtrpc 7109
Theranda 4439
Ferizaj 1904
Viti 2712
Vushtrri 3327
Zubin Potok 2862
Zvean 0
Malishev 2520
Shnim: raporti i toks bujqsore bazohet n statistikat e Agjencis Pyjore KNT Burimi: KNT Agjencia Pyjore, MBPZHR 25
-
Foragjere 44%
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Ve ksaj, 44% e toks bujqsore shfrytzohet pr prodhimin eforagjereve me nj prodhimtari mesatare prej 3.2 tonelata /hektar
Proporcioni i kultivimit t foragjereve dhe siprfaqja, prodhimi dhe rendimenti sipas kulturave foragjere (2006)
Proporcioni i kultivimit t foragjereve (2008)
Kultura tjera 56%
Siprfaqja e kultivuar me foragjere (2008,hektart)
Grashina Trfil
Jonxha Bar przier
San 77,864 Misr*
trshr* Elb*
Thekr* Grur*
0 5,000 10,000 15,000 78,000
215 403
81 3,646
1,209
4,299 14,494
2,385 166
Prodhimi i prgjithshm i grumbulluar sipas kulturs foragjere (2008, Ton)
Grashina Trfil
elb 55,970 bar i perzier
sana
942 1,530
412 14,759
21,603
12,879
6,819 507
216,515 miser*
tershere* elb*
theker* grure*
215,00000 20,000 40,000 60,00
Prodhimtaria e prgjithshme nga foragjeret (2008, Ton/Hektar)
Grashina 3.0 Trfil 2.9
Jonxha 3.9
Prodhimtaria mesatare sht 3.2
3.0Bar przier 2.8San
Misr* 17.9 trshr* 4.0
Elb* 5.1 Thekr* 3.8
4.4Grur*
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Shnim: totali i toks s punueshme pr rritjen e kulturave foragjere definohet nga totali i hektarve n dispozicion pr dy lloje toke: 1) livadhe dhe 2) tok e punueshme dhe kopshte shtpiake Shnim: m 2008, 40.8 tonelata fo ragjere (SH121490) jan importuar n Kosov. Kshtu, gati 100% e ushqimit t kafshve vjen nga prodhimi lokal i foragjereve; *Mbledhen t gjelbrta Burimi: ESK, Doganat e Kosovs 26
-
0
200
400
600
800
1,000
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Pothuaj 100% e konsumit t foragjereve vjen nga prodhimi vendor i foragjereve, dhe vetm 41 nga 332K ton jan importuar n vitin 2008
Kultivimi lokal dhe importimi i foragjereve (2004-2008, Ton)
Kultivimi i foragjereve vendore dhe importet Proporcioni i foragjereve vendore dhe atyre t importuara (2004-2008, Tons) (2004-2008, Ton)
2004 2005 2006 2007 2008
Imported (tons) Locally Produced (tons)
64 30
289 282
41
339K302K 314K 283K 331K
250,000
350,000
600
400
200
0
Viti Foragjeret totale n dispozicion pr
konsum % vendor % import 2004 302,241 99.98% 0.02% 2005 339,730 99.99% 0.01% 2006 314,387 99.91% 0.09% 2007 283,437 99.90% 0.10% 2008 331,977 99.99% 0.01%
Burimi: ESK, Doganat e Kosovs 27
-
Uji i disponueshm n
vit: 3,613 Mm
Uji i konsumuar nvit: 1,105 Mm
e
Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov
Kosova ka m tepr se 3,600 Mm uj t disponueshm n pellgjet lumore dhe konsumon rreth 30% apo 1,105 Mm n vit
Uji i disponueshm i pellgjeve ujore e dhe konsumi ditor i ujit (2008, Mm, Litra/kok banori/Dit)
Rrjedha vjetore e prgjithshme e pellgjeve lumore n Kosov Konsumi ditor i ujit pr kok banori (2008, Milon metr kub) (2008, Litra/kok/dit)
771 Mm Kompanit rajonale t ujit
Konsumi ditor pr kok banori (l/c/d)
Uji i konsumuar n vit (Mm)
Prishtina 250 Hidroregioni Jugor 188 Hidrodrini 523 Mitrovica 400 Radoniqi 295 Hidromorava 191 Bifurkacioni 137 Total 1,984 1,105
335 Mm
2,220 Mm
Pellgjet
307 Mm
Uji i disponueshm n
vit: 3,613 Mm
Uji i konsumuar n vit: 1,105 Mm
Shnim: Numrat e konsumit prfshijn humbje uji prej 50% pr shkak t rrjedhjeve Burimi: Raporti i Banks Botrore mbi Ujrat: Kosova Drejt nj Plani Strategjik pr Ujin, nntor 2009 28
-
Prmbajtja
Pasqyra e rezultateve
Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov Pasqyr e pengesave dhe mundsive Vlersimi i praktikave m t mira ndrkombtare
Rekomandimet pr prmirsimin e Sektorit t Prodhimit Shtazor n Kosov
29
-
Mungesa e fokusit q varet nga
krkesa
2
Rregulloret (ligjet) joadekuate pr
bujqsi
5
Potencialet e pashfrytzuara t
fermerve t vegjl
1
Mangsit nTransport
4
shtje tkapaciteteve
infrastrukturore
3
shtjet e qasjes n tregti
6
Strategjia e mparshme e kopshtaris ka identifikuar dobsit nsektorin e bujqsis n gjasht fusha detyrimore
Mungesa e fokusit q varet nga
krkesa
2
Potencialet e pashfrytzuara t
fermerve t vegjl
1
Pasqyra e pengesave Koordinimi mes fermerve t vegjl: koordinimi i fermerve t vegjl sht duke u prmirsuar por sht ende n fazn fillestare. Shrbimet e zgjerimit: shrbimet e zgjerimit q prdorin modelet publike, private apo PPP nuk ekzistojn.
Mungesa e financimit pr fermert e vegjl: Kredit pr fermert e vegjl nuk jan n dispozicion; disponueshmri e kufizuar e produkteve jo bankare. Mekanizimi: Prkundr shkalls s lart t prdorimit t traktorit dhe ekzistencs s unazave makinerike, shkalla e mekanizimit pr mbjellje etj
sht e ult dhe teknikt pr shrbime mungojn. Inteligjenc tregu: ka fare pak informacione pr karakteristikat dhe krkesat e klientve. Shprndarja/distribuimi: Mungesa e qendrave t grumbullimit dhe kontraktimi i dobt mes fermerit-distributorit pengojn besueshmrin dhe
fleksibilitetin e distribuimit. Promovimi & Marketingu: promovimi i eksportit sht i fragmentuar dhe nuk fokusohet n tregje dhe kultura kryesore. Brendingu/shenjzimi sht i
dobt. mimi: Njohja e mangt e mimeve t shitjes me shumic dhe mungesa e kapaciteteve t ruajtjes pr t prfituar nga mimet e larta sezonale.
Rregulloret (ligjet) joadekuate pr
bujqsi
5
Mangsit n Transport
4
shtje t kapaciteteve
infrastrukturore
3
shtjet e qasjes n tregti
6
Burimi: Analiz e BAH
Zhvillimi i rrjetit t ujitjes: mbules e mangt e rrjetit t ujitjes n siprfaqet e rrafshta n Kosov. Dominimi i sektorit publik n ujitje dhe zbatimi i mimit t lart i cili nuk mbulon kostot dhe nuk lejon mirmbajtjen e sistemit. Ngritja e kapaciteteve t serrave: Prmirsimet n cilsi dhe siprfaqe t serrave garantojn zgjatje t sezons, zvendsim t importeve
dhe zhvillim t eksportit pr n Evropn Veriore
Shprndarja tok dhe tok-det: pengesat n linjat rrugore dhe ato tok-det pr shkak t rrjetit t paprfunduar rrugor dhe pamundsis pr tranzit npr Serbi. Transporti ajror dhe me anije: nuk ka prezenc t aeroplanve pr drgesa t mallrave/ushqimeve delikate. Nuk ka prvoj t eksportuesve
bujqsor me shprndarje prmes rrugve ajrore. Eksporti dhe zinxhiri i ftoht: mangsit n zinxhirin e ftoht pr produkte t freskta, t ftohta dhe t ngrira. Depo t kufizuara pr ruajtje.
Cilsia dhe siguria e ushqimit: Mungesa e infrastrukturs qeveritare pr sigurin e ushqimit. Mungesa e njohjes s laboratorve privat pr testimin e cilsis s ushqimit. Rregulloret: rregullore t dobta pr cilsi dhe prdorim t farrave, plehrave dhe pesticideve. Mjedisi: Mungesa e rregulloreve pr mbrojtjen e toks s punueshme, cilsin dhe disponueshmrin e resurseve natyrore.
Fuqizimi i marrveshjeve t tregtis: Ekzistojn shtje pr zbatim me CEFTAn dhe GPSHn e BE-se. Kapaciteti i qeveris i pamjaftueshm pr lehtsimin e tregtis pr marrveshjet ekzistuese dhe antarsimin n OBT. Reagimet ndaj subvencioneve: sektori i mishit dhe produkteve t qumshtit jan t ndijshme ndaj importeve t subvencionuara. Ekzistojn
disa mangsi n tregun e eksporteve. Njohja e pavarsis: Mungesa e njohjes s sovranitetit t Kosovs rezulton n kufizime t transitit dhe tregtis posarisht me Serbin dhe
Bosnjn dhe Hercegovinn. Ekzistojn rreziqe t tjera q lidhen me njohjen nga 12 shtete t tjera.
30
-
Ngritja e potencialit tfermerve t
vegjl
Fokusi i drejtuar kah
krkesa
Ngritja e kapaciteteve infrastruktur-
ore
NdikimiPasqyra
Transporti
Kto fusha gjithashtu vlejn pr produktet shtazore, q kemi hulumtuar pr t nxjerr disa prfundime tjera
Pengesa krahasimtare pr produktet shtazore
Ngritja e potencialit t fermerve t
vegjl
Fokusi i drejtuar kah
krkesa
Ngritja e kapaciteteve infrastruktur
ore
Transporti
Prdorimi i dobt i ushqimit pr kafsh: Fermerve t vegjl u mungojn njohurit pr t prodhuar silazh t cilsis s lart, pr vlersim t cilsis s ushqimit t kafshve, zhvillim t przierjeve t duhura duke prdorur prbrs t ndryshm dhe pr shfrytzim t teknikave moderne pr zbatimin e ushqimit pr kafsh. Mungesa e resurseve pr t mekanizuar prodhimin: Fermert e prodhimeve t
qumshtit nuk kan resurse pr t bler sisteme moderne t grumbullimit dhe ftohjes dhe infrastruktur tjetr t rndsishme pr furnizimin me qumsht cilsor deri tek qendrat grumbulluese t qumshtit dhe prpunuesit.
Aftsi t vogla pr t shtuar cilsin e kafshve pr zhvillimin e nnprodukteve. Konkurrenc e dobt e mallrave n tregun
vendor: pamundsi e prmbushjes s standardeve t siguris pr t eksportuar produkte.
Fare pak kohezion mes t akterve n Zinxhirin Ushqimor. Ka thyerje n marrdhnie (lidhje) mes akterve/palve t interesit (fermer, thertore, etj) pr t ofruar mallra sipas nivelit t krkess Njohuri dhe raportim i dobt pr mimet: Fermerve u mungojn njohurit pr
mimet sipas nivelit t cilsis; qendrat grumbulluese t qumshtit paguajn pa u bazuar n cilsin e qumshtit duke u dhn fare pak stimulim fermerve q t zhvillojn mallra cilsore
Ndikon n vendim-marrje t dobt dhe munges e mallrave nse furnizimi tejkalon sasin e krkuar Mungesa e transparencs n zhvillimin e
produkteve tek fermert dhe prpunuesit.
Kapacitete joadekuate pr prpunim: Mungesa e thertoreve dhe sistemeve prpunuese q jan moderne dhe kost-efektive q do t prmbushnin udhzimet ndrkombtare pr sigurin e ushqimit
Ulja e konsumit vendor sepse individt paraplqejn mallra me cilsi m t mir. Pamundsia pr t pasur qasje n tregun e
eksportit
Drgesa dhe transport i kushtueshm toksor: pr shkak t 1) sasive t vogla t prodhuara 2) mungess s transportimeve t konsoliduara, kapacitetet e plota t kamionve nuk shfrytzohen pr transport t produkteve shtazore Mungesa e shprndarjes s integruar t zingjirit t ftoht: Investime minimale
n zhvillimin e opcioneve pr shprndarjen n distanca t shkurtra t ftohta t produkteve t mishit dhe qumshtit nga prpunuesit vegjl pr t mbshtetur transportin e mallrave deri n pikat e shitjes.
Kostot e larta t transportit i ln prodhuesit kosovar n disavantazh sa i prket transportimit t mallrave. Mungesa e qasjes n tregje pr prodhuesit, sidomos pr prpunuesit e vegjl
Pasqyra Ndikimi
31
-
Rregulloret e qeveris pr
bujqsin
Qasja n Tregti
NdikimiPasqyra
Kto fusha gjithashtu vlejn pr produktet shtazore, q kemi hulumtuar pr t nxjerr disa prfundime tjera (vazhdim)
Pengesa krahasimtare pr produktet shtazore (vazhdim)
Rregulloret e qeveris pr
bujqsin
Qasja n Tregti
Pasqyra
Rregullore joefektive pr inpute: Cilsia e ushqimit t kafshve nuk monitorohet aktivisht prmes testimeve dhe analizs pr garantimin e inputeve. Zbatim dhe Mbikqyrje e mangt pr Standardet e Siguris s Ushqimit:
Zbatim i mangt i rregullatorit t standardeve t nevojshme t siguris, prfshir edhe PKKARR, IFS, ISO; sistemet ekzistuese t inspektimit jan t dobta dhe t pamjaftueshme pr t arritur minimumin e standardeve
Subvencione penguese pr produktet shtazore: vendet fqinje japin m shum subvencione pr produktet shtazore si ato t mishit dhe qumshtit Struktur disproporcionale e tarifave: Pr shkak t tarifave proporcionalisht
m t larta pr importimin e prbrsve bazik t ushqimit t kafshve (16% VAT) sesa produktet finale, fermert mbshteten m shum n importin e mallrave finale.
Ndikimi
Shkatrron cilsin dhe vlern ekonomike t mallrave Zvoglon mundsin pr t hyr n tregje t
reja dhe zhvilluar eksporte Ul konkurrencn e mallrave n tregun vendor
Ul konsumin, mimin dhe konkurrencn e mallrave t Kosovs n tregun vendor Mbshtetja e tepruar n produktet finale t
importuara i bn fermert t ndjeshm nga lvizjeve t mimit n tregun ndrkombtar.
32
-
-
Komente Shumica e fermave t qumshtit n Kosov prdorin teknika
m pak efikase pr mjeljePrafrsisht 3% e fermave bjn mjeljen me teknika dore pa automatizim; 95% prdorin sistemet me vakum; dhe vetm 2% kan instaluar sisteme me sallone me teknologji t lart Kostoja e krijimit t nj ferme moderne qumshti, me sallone
dhe sisteme pr ftohje, kushton prafrsisht 15,000-20,000
Ferma do t ket nevoj pr 25-30 lop qumshti pr tarsyetuar koston e investimit dhe tejkaluar madje.
Shumica e fermerve qumshtor prdorin teknika t vjetra dhe mpak efikase t mjeljes pr prodhim
Pasqyr e llojeve t fermave t prodhimeve t qumshtit dhe niveli i efikasitetit n Kosov
Ndarja e tipeve t fermave qumshtore n Kosov Ndarja e fermave t produkteve qumshtore sipas nivelit t efikasitetit t (%, 2009) prodhimtaris s qumshtit (%, 2009)
Ferma komerciale, 51+ Efikasitet i lart, 2% Efikasitet i ult, 3% kok, .4%
Ferm gjysm
komerciale 55.9%
Biznese familjare, 10 kok, 43.7% Efikasitet
mesatar 95%
Prodhimtaria e qumshtit sipas tipit t ferms qumshtore (litra / laktacion, 2009)
5.0 4.5
3.7
Biznes familjar Gjysm komerciale Ferm komerciale
Burimi: MBPZHR Departamenti i Blegtoris, Agro Scheiz; Analiza BAH
Komente
Shumica e fermave t qumshtit n Kosov prdorin teknika m pak efikase pr mjelje
Prafrsisht 3% e fermave bjn mjeljen me teknika dore pa automatizim; 95% prdorin sistemet me vakum; dhe vetm 2% kan instaluar sisteme me sallone me teknologji t lart Kostoja e krijimit t nj ferme moderne qumshti, me sallone
dhe sisteme pr ftohje, kushton prafrsisht 15,000-20,000
Ferma do t ket nevoj pr 25-30 lop qumshti pr t arsyetuar koston e investimit dhe tejkaluar madje.
33
-
Komentet Dobsit n zinxhirin e vlers s prodhimeve t qumshtit
kan uar drejt rritjes s prodhimit t qumshtit me cilsi tult:
1. Mosprputhje e furnizimit ndaj krkess: Gjatperiudhs s caktuar n vit, fermert prodhojn mshum (gjat vers) apo m pak (gjat dimrit). Dhe meq shum prodhues nuk kan sisteme tautomatizuara pr ftohje pr t ruajtur prodhimin e tepruar, qumshti prishet dhe cilsia bie.
2. Problemi i shtesave t lira Meq shumica e qumshtit furnizohet nga fermer t vegjl q prodhojn sasi tvogla, qumshti shpesh akumulohet n nj vend dhe bonuset jepen sipas mostrave n furnizimin e akumuluar. Kjo inkurajon shtesat pr prodhuesit dhe i dekurajon ata nga ngritja e cilsis s qumshtit.
3. Pagesa t ndryshueshme pr cilsin: Qendrat e grumbullimit nuk kan kapacitete pr mbledhjen e mostrave n mnyr t rregullt. Si rezultat i ksaj ata paguajn pr qumshtin si sasi pavarsisht nga cilsia e qumshtit t grumbulluar.
Lidhjet e shkputura mes palve t interesit n zingjirin e vlers sprodhimeve t qumshtit, kan shpier drejt prodhimit t sasiravem t mdha t qumshtit me cilsi t ult
Dobsit n Zingjirin Vlers s Prodhimeve t Qumshtit n Kosov
Ftohja & grumbullimi
Klasifikimi & Prpunimi Transportimi
Prodhimi i qumshtit
Logjistika e eksportit dhe procedurat doganore
Shprndarja n tregun e
eksportit 1 2 3
Mosprputhje Problemi i Pagesat ee oferts prfituesve ndryshueshme
pr cilsi
Raportet e sasis s qumshtit t furnizuar tek prpunuesit (%, 2010)
Cilsi e klasit t tret
70%
Cilsi e klasit 1 dhe
2, 20%
Cilsi e par 10%
Lloji i cilsis
Bonus pr prodhuesit
Premium +15%
Klasa 1 0%
Klasa 2 -5%
Klasa 3 -20%
34
Komentet Dobsit n zinxhirin e vlers s prodhimeve t qumshtit
kan uar drejt rritjes s prodhimit t qumshtit me cilsi t ult:
1. Mosprputhje e furnizimit ndaj krkess: Gjat periudhs s caktuar n vit, fermert prodhojn m shum (gjat vers) apo m pak (gjat dimrit). Dhe meq shum prodhues nuk kan sisteme t automatizuara pr ftohje pr t ruajtur prodhimin e tepruar, qumshti prishet dhe cilsia bie.
2. Problemi i shtesave t lira Meq shumica e qumshtit furnizohet nga fermer t vegjl q prodhojn sasi t vogla, qumshti shpesh akumulohet n nj vend dhe bonuset jepen sipas mostrave n furnizimin e akumuluar. Kjo inkurajon shtesat pr prodhuesit dhe i dekurajon ata nga ngritja e cilsis s qumshtit.
3. Pagesa t ndryshueshme pr cilsin: Qendrat e grumbullimit nuk kan kapacitete pr mbledhjen e mostrave n mnyr t rregullt. Si rezultat i ksaj ata paguajn pr qumshtin si sasi pavarsisht nga cilsia e qumshtit t grumbulluar. Burimi: Bylmeti Intervist; KDPA; PNPK Analiza; Analiza BAH
-
100%
65%
35%
100% 100%
Komentet Shumica e mishit, qumshtit, vezve dhe troftave nuk
prodhohen nga fabrikat q jan t certifikuara me PKKARR
Mungesa e certifikimit e pengon vendin q thyj n tregje ndrkombtare si ajo e BE-s.Ve ksaj, konsumi vendor mund t ulet meqkonsumatort mendojn q produktet jan tcilsis s ult n krahasim me mallrat e vendeve q kan nj proporcion m t lart tprodhimeve t certifikuara me PKKARR.
Vetm 35% e qumshtit prodhohet n fabrika t certifikuara mePKKARR n Kosov, q sht dukshm m pak sesa n vendet fqinje si n Serbi
Prodhimtaria e certifikuar PKKARR n Kosov kundrejt kritereve Proporcioni i prodhimit t eksportit t certifikuar me PKKARR n Serbi
50%
50% 80%
20%
100%
95 99 Proporcioni i prodhimit t certifikuar me PKKARR n Kosov 83 (2009)
Gjedh 50 38M 146M 610 (ton metrik)
2007 2008 2009
23MT 20M 20MT
25% 75%
100% 75% 25%
dele (ton metrik)
Mishi (MT) Qumshti (litra) Vez (njsi) Trofta (MT) 2007 2008 2009
Jo-PKKARR PKKARR 1.59B 1.55B 1.55B 75%
25%
15%
85% 100%
2007 2008 2009
1.46B 1.46B 1.2B Vez
(njsi)
Komentet
Shumica e mishit, qumshtit, vezve dhe troftave nuk prodhohen nga fabrikat q jan t certifikuara me PKKARR
Mungesa e certifikimit e pengon vendin q t
hyj n tregje ndrkombtare si ajo e BE-s. Ve ksaj, konsumi vendor mund t ulet meq konsumatort mendojn q produktet jan t cilsis s ult n krahasim me mallrat e vendeve q kan nj proporcion m t lart t prodhimeve t certifikuara me PKKARR.
20%
80%
10%
90% 100%
2007 2008 2009
Burimi: Intervista me ekspert; Analiza PNPK; Analiza BAH
qumsht (litra)
35
-
Komente mimet e artikujve t importuar jan m trheqs si pr
konsumatort ashtu edhe pr supermarkete pr shkak tkombinimit t mimit dhe margjinave m t larta
Pr disa artikuj, si jan djathi, mimi i shumics dhe i shitjes pr mallra t importuar sht m i ult sesa pr mallra vendore; prve ksaj pr shitsin margjinat janm t mdhaDerisa disa artikuj t importuar si jan jogurti, kan njmim pak m t lart t shitjes, supermarketet vendore ofrojn margjina m t larta pr shkak t afatit m t gjatt skadimit t artikujve n krahasim me mallrat vendor. N disa raste, si peshku, mimi i shitjes pr mallra vendor mund t jet i njjt, por supermarketet pranojn margjina m t larta duke stimuluar kshtu grumbullimin.
Mallrat e disa importuesve jan m trheqse n tregun vendor pr shkak t mimeve m t ulta dhe margjinave t larta nsupermarkete
mimet me pakic dhe margjinat pr produkte vendore kundrejt atyre t importuara n Kosov mimet vendore kundrejt atyre t importuara Djathi (, 2010) mimet vendore kundrejt atyre t importuara - Trofta (, 2010)
8.74
Me shumic Me pakic
8.04
3.86 4.29
10%
Me shumic Me pakic
4.92 4.92 10% 12% 8%
4.43 4.33
Me shumic Me pakic Me shumic Me pakic
Vendore Importi Vendore Import
mimet vendore kundrejt atyre t importuara - Jogurti , 2010)
holesale Retail holesale Retail
.76 .80 .86
.96 5% 10%
Vendore Importi
Komente
mimet e artikujve t importuar jan m trheqs si pr konsumatort ashtu edhe pr supermarkete pr shkak t kombinimit t mimit dhe margjinave m t larta
Pr disa artikuj, si jan djathi, mimi i shumics dhe i shitjes pr mallra t importuar sht m i ult sesa pr mallra vendore; prve ksaj pr shitsin margjinat jan m t mdha
Derisa disa artikuj t importuar si jan jogurti, kan nj mim pak m t lart t shitjes, supermarketet vendore ofrojn margjina m t larta pr shkak t afatit m t gjat t skadimit t artikujve n krahasim me mallrat vendor.
N disa raste, si peshku, mimi i shitjes pr mallra vendor mund t jet i njjt, por supermarketet pranojn margjina m t larta duke stimuluar kshtu grumbullimin.
Shnim: djath i bardh n paketim 2kg, prodhim/brend vendor: Rugova, importuar: djath Buda nga Hungaria; jogurt 1 litr 2.8%-3.2%, vendor: Bylmeti, importi: Mu nga Sllovenia; troft n vakum, vendore Istog; troft e ngrir e importuar: Norfish nga Bosnja; Burimi: ETC; Analiza BAH 36
-
Menaxhimi &shfrytzimi i
pamjaftueshm i kullosave
Menaxhimi i rregulluar i kullosave: Menaxhimi i lndinave dhe kullosave si dhe administrimi i strukturs s mimit pr shfrytzimin e toks Shfrytzimi i kullosave: Shfrytzimi i lndinave dhe kullosave pr t
shtuar numrin maksimal t deleve dhe arritur nivelet optimale tprodhimtaris s kullosave
Nn-fushat e produkteve shtazore
Mungesa e sistemit efektiv t
mbarshtimit
Shndeti reproduktiv i kafshve: Vlersimi i shndetit reproduktiv tkafshve (p.sh shkalla e natalitetit, shkalla e AIs) pr t siguruar furnizim t vazhdueshm t nnprodukteve Shrbimet e mbarshtimit: Shrbimet dhe njohurit pr mbarshtimin e
kafshve q mund t oj n shtimin e prodhimtaris dhe prbrjen m tmir gjenetike t kafshve
Menaxhimi i dobt i shndetit t kopeve
Parandalimi dhe minimizimi i i smundjeve: Mundsia pr t kufizuar paraqitjen dhe prhapjen e smundjeve t kafshve prmes masave proaktive dhe reaktive Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: Strategji dhe hapa pr
t prcjellur shndetin e kopeve dhe kafshve n vend.
Mungesa e sistemeve
prcjellse pr kafsht
Lvizja e rregulluar e kafshve: Mbikqyrja dhe monitorimi i kafshve qvijn dhe dalin nga vendi pr nj kontroll m t mir t smundjeve tkafshve Prdorimi i sistemeve t prcjelljes/gjurmimit t kafshve: Masat dhe
mekanizmat e prdorur pr t prcjellur lvizjen e kafshve n nivel nacional dhe ndrnacional
Ve ksaj, kemi ekzaminuar edhe katr pengesa tjera q jan unike pr produkte shtazore
Pasqyra e pengesave shtes pr produktet shtazore
Menaxhimi & shfrytzimi i
pamjaftueshm i kullosave
Nn-fushat e produkteve shtazore
Mungesa e sistemit efektiv t
mbarshtimit
Menaxhimi i dobt i shndetit t kopeve
Mungesa e sistemeve
prcjellse pr kafsht
Menaxhimi i rregulluar i kullosave: Menaxhimi i lndinave dhe kullosave si dhe administrimi i strukturs s mimit pr shfrytzimin e toks Shfrytzimi i kullosave: Shfrytzimi i lndinave dhe kullosave pr t
shtuar numrin maksimal t deleve dhe arritur nivelet optimale t prodhimtaris s kullosave
Shndeti reproduktiv i kafshve: Vlersimi i shndetit reproduktiv t kafshve (p.sh shkalla e natalitetit, shkalla e AIs) pr t siguruar furnizim t vazhdueshm t nnprodukteve Shrbimet e mbarshtimit: Shrbimet dhe njohurit pr mbarshtimin e
kafshve q mund t oj n shtimin e prodhimtaris dhe prbrjen m t mir gjenetike t kafshve
Parandalimi dhe minimizimi i i smundjeve: Mundsia pr t kufizuar paraqitjen dhe prhapjen e smundjeve t kafshve prmes masave proaktive dhe reaktive Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: Strategji dhe hapa pr
t prcjellur shndetin e kopeve dhe kafshve n vend.
Lvizja e rregulluar e kafshve: Mbikqyrja dhe monitorimi i kafshve q vijn dhe dalin nga vendi pr nj kontroll m t mir t smundjeve t kafshve Prdorimi i sistemeve t prcjelljes/gjurmimit t kafshve: Masat dhe
mekanizmat e prdorur pr t prcjellur lvizjen e kafshve n nivel nacional dhe ndrnacional
Burimi: Analiza BAH 37
-
shtjet e menaxhimit t tokave
Menaxhmenti i paefektshm & Prdorimi i kullosave
Pr gjasht muaj n vit, shum blegtor delesh shfrytzojn tokn publike me qira pr kullosa; por, struktura e tarifave nuk zbatohet rregullisht, ndrsa pronsia e toks sht e paqart
Menaxhimi i tokave pr kullotjen e deleve n Kosov Trendet tipike t kullosave t deleve n vit kalendarik
Lloji i toks s shfrytzuar Pronsia
Lloji i ushqimit t shfrytzuar
Jan Mbyllur Koncentrat/san
Pron e fermerit Shku
Mar
Pri
Maj
Qer
Tok kullosash t ulta Bar n fusha
E marr me qira nga fermert me pages
Korr
Gush
Shta
Pa tarif pa para
Kullosa t larta - bjeshk Bar n bjeshk
Tet
Nn
Dhje
Tok kullosash t ulta Bar n fusha
E marr me qira nga fermert me pages
shtjet e menaxhimit t tokave
Struktur e pazbatueshme e pagess pr qira: Deri n vitin 2009, rojtart nga Agjencia e Pylltaris n gjasht komuna i kan taksuar fermert pr prdorimin e kullosave sipas kostos pr kok(0.22 pr nj dele) Kto pagesa zbatohen n mnyr reaktive kur
rojtart patrullojn npr vend dhe gjejn fermert q shfrytzojn kullosat
Por ky sistem i faturimit nuk zbatohet n mnyr aktive dhe nuk sht fuqizuar si duhet pr m shum se nj vit. T drejta t paqarta pronsore mbi tokn:
Disa toka t kullosave si tek Sharr-prodhimi, jan kthyer n pronsi t ndrmarrjeve shtetrore
Derisa toka nuk i vihet n dispozicion publikut, prafrsisht 22,000 hektarkullosa t tokave produktive nuk shfrytzohen n mnyr aktive
Pr shkak t mungess pr shfrytzim MBPZHR ka filluar t lejoj fermert q t prdorin tokn pr kullosa
Burimi: Agjencia e Pyjeve; intervistat; analiza BAH 38
-
Total: 153,200 Ha
Komentet Edhe pse ekziston tok e mjaftueshme pr kullosa pr fermer t deleve dhe dhive, nj pjes e madhe e
lndinave n toka t ulta apo t larta malore konsiderohen si dytsore dhe nuk shfrytzohen n mnyr aktive
Delet do t kullosin n mnyr selektive, duke ngrn bimt m ushqyese dhe ln ato lloje barishtesh mpak t dshirueshme. Meq delet i han bimt shum afr toks ato nuk kan mundsin q t rizhvillohen. Me koh livadhet bhen t tejkullotura dhe degradohen n toka me kushte nn-optimale
Si rrjedhoj, fermert shfrytzojn tokn m produktive pr kullosa duke shkaktuar lnie anash dhe ulje tproduktivitetit t toks nn-optimale
Total: 153,200 Ha
Menagjimi i paefektshm & Prdorimi i kullosave
Derisa ekziston tok e mjaftueshme pr kullosa pr publik, prafrsisht 32% konsiderohen si margjinale, duke ln kshtu fermert q t shfrytzojn vetm tokn m produktive
Pasqyra e cilsis s toks pr kullosa n Kosov Proporcioni i tokave private kundrejt publike pr kullosa n Kosov Ndarja e tokave pr kullosa sipas cilsis
(2009) (2009)
Total: 153,200 Ha
Tok kullosash publike 80%
Tok kullosash private 20% mesatare
51.4% margjinale 31.5%
mir 16.7%
dobt 0.4%
Total: 153,200 Ha
Komentet
Edhe pse ekziston tok e mjaftueshme pr kullosa pr fermer t deleve dhe dhive, nj pjes e madhe e lndinave n toka t ulta apo t larta malore konsiderohen si dytsore dhe nuk shfrytzohen n mnyr aktive
Delet do t kullosin n mnyr selektive, duke ngrn bimt m ushqyese dhe ln ato lloje barishtesh m pak t dshirueshme. Meq delet i han bimt shum afr toks ato nuk kan mundsin q t rizhvillohen. Me koh livadhet bhen t tejkullotura dhe degradohen n toka me kushte nn-optimale
Si rrjedhoj, fermert shfrytzojn tokn m produktive pr kullosa duke shkaktuar lnie anash dhe ulje t produktivitetit t toks nn-optimale
Burimi: Agjencia e Pyjeve; intervistat; Analiza BAH. 39
-
Komentet Kosova shkalln e inseminimit artificial dhe shkalln e
natalitetit e ka m t ult sesa mesatarja pr lloje t ndryshme t kafshve, prfshir ktu edhe bagtit, delet dhe derrat qtregon se shndeti reproduktiv n vend sht prgjithsisht i dobt Dobsit mund ti atribuohen edhe mungess s shrbimeve
pr mbarshtim. Prgjigjet nga fermert gjithashtu tregojn qata mendojn q shrbimet jan t dobta
MBPZHR planifikon t filloj licencimin e veterinarve dhe teknikve pr IA (inseminim artificial) pr tmonitoruar nivelin e shrbimeve t ofruara
Mungesa e Sistemit Efektiv t Mbarshtimit
N krahasim me vendet tjera, popullimi me kafsh n Kosov
shumfishohet n shkall m t ult gj q mund ti atribuoj
mungess s sistemit efektiv pr mbarshtim
Efikasiteti n mbarshtim n Kosov kundrejt Shtete t caktuara
Shkalla e natalitetit n vit: Kosova kundrejt praktikat m t mira
(2005-2009) Shkalla e suksesit t inseminimit artificial (2009)
GjermaniKopet
Zvicr qumshtore 0.67 0.7 0.72 0.75 0.90.75
+2.9%
Slloveni 2005 2006 2007 2008 2009 Best Practice
Serbi
1.1 1.2 1.2 1.2 1.5
1.2
+2.2% Maqedoni
KosovDele
2005 2006 2007 2008 2009 Best Practice
Dhi (1)
40%
40%
50%
65%
65%
65%
1.64 1.64 1.74 1.79 1.51.48
-2.5%
2005 2006 2007 2008 2009 Best Practice
16 16 17 17 19.3 17
+1.5%
Derra (2)
Komentet
Kosova shkalln e inseminimit artificial dhe shkalln e natalitetit e ka m t ult sesa mesatarja pr lloje t ndryshme t kafshve, prfshir ktu edhe bagtit, delet dhe derrat q tregon se shndeti reproduktiv n vend sht prgjithsisht i dobt Dobsit mund ti atribuohen edhe mungess s shrbimeve
pr mbarshtim. Prgjigjet nga fermert gjithashtu tregojn q ata mendojn q shrbimet jan t dobta
MBPZHR planifikon t filloj licencimin e veterinarve dhe teknikve pr IA (inseminim artificial) pr t monitoruar nivelin e shrbimeve t ofruara
2005 2006 2007 2008 2009 praktika me e mire Shnim (1): Shkalla e lindshmris pr dhi n Kosov sht marr nga nj mostr bujqish dhe hartuar n baz t mesatares; (2) mishi i derrit n baz t mostrs s fermerve. Burimi : Analiza
PNPK, Agro Schiez; CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Analiza BAH 40
-
Komente Derisa proporcioni i kafshve t infektuara me brucellosis,
tuberculosis dhe smundjen njukastel mbetet i ult n Shqipri dhe Maqedoni, shkalla e incidencs sht rritur gjat viteve tkaluara. Aktualisht, Agjencia e Kosovs pr Veterinari nuk prcjell apo
monitoron kto smundje dhe statistikat zyrtare i jepen OIE-s pr vetm disa smundje duke treguar planifikimin e dobt tmenaxhimit t shndetit t kopeve
Menaxhimi i Dobt i Shndetit t Kopeve
Vendet fqinje si jan Shqipria dhe Maqedonia kan nj rritje tshkalls s incidenteve t smundjeve t kafshve si janbruceloza, tuberkuloza dhe smundja Necastle
Shkalla e incidenteve t smundjeve t kafshve n vendet fqinje Shqipri- Incidenca e Brucella abortus (2005-2007)
CAGR (2005-2007)
0.004% 17% 0.003%
0.002%
2005 2006 2007
Shqipri Incidenca e Bovine Tuberculosis (2005-2008) CAGR
(2005-2008) 0.048% 27%
Maqedoni Incidenca e Brucella abortus (2006-2008) CAGR
(2006-2006) 0.320% 114%0.250%
0.050%
2006 2007 2008
Maqedoni Incidenca e tuberkulozs s gjedhit (2006-2008) CAGR
(2006-2008) 0.310% 177%
0.009% 0.018% 0.020%
0.040% 0.120%
2005 2006 2007 2008 2006 2007 2008
Shqipri - Incidenc e smundjes Njukastel (2005-2008) CAGR
(2005-2008) 0.106% 140%
0.004%
0.056% 0.054%
Komente Derisa proporcioni i kafshve t infektuara me brucellosis,
tuberculosis dhe smundjen njukastel mbetet i ult n Shqipri dhe Maqedoni, shkalla e incidencs sht rritur gjat viteve t kaluara. Aktualisht, Agjencia e Kosovs pr Veterinari nuk prcjell apo
monitoron kto smundje dhe statistikat zyrtare i jepen OIE-s pr vetm disa smundje duke treguar planifikimin e dobt t menaxhimit t shndetit t kopeve 2005 2006 2007 2008
CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Burimi: Baza e shnimeve shtazore t Bots OIE; Analiza BAH 41
-
Ko
s
o
v
a
M
a
q
e
d
o
n
i
a
S
h
q
i
p
r
i
a
Menaxhimi i Dobt i Shndetit t Kopeve
Kosova ka psuar kryesisht nga brucellosis (brucelloza) e deleve dhe dhive; derisa proporcionalisht ka m pak raste sesa vendet e caktuara, shkalla e incidenteve sht duke u rritur me shpejtsi t madhe
K
o
s
o
v
a
Incidenca t Brucella Melitensis: Kosova kundrejt shteteve t caktuara Incidenca e Brucella melitensis- dele (2005-2009) (1) Incidenca e Brucella melitensis- dhi (2008-2009) (1) CAGR
(2005-2009) 103%
0.16% 1.53%
0.01% 0.02% 0.01% 0.04% 0.46%
2005 2006 2007 2008 2009 2008 2009
Incidenca e Brucella melitensis- delet (2007-2008) Incidenca e Brucella melitensis- dhi (2007-2008)
2.25% 1.32%
M
a
q
e
d
o
n
i
a
2007 2008 2007 2008
S
h
q
i
p
r
i
a
Incidenca e Brucella melitensis- dele & dhi (2006-2008) CAGR
(2005-2009) 0.31%
0.18% 0.12%
-37%
1.39% 0.79%
2006 2007 2008 CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Shnim (1): shkalla e incidencs 2009 pr Kosovn n baz t numrit t projektuar t deleve dhe dhive pasi shifrat e ESK-s nuk jan n dispozicion; Burimi:
Baza e shnimeve informative pr Shndetin e Shtazve n Bot OIE; KFVA; analiza BAH 42
-
Prqindja e vaksinuar: Smundja njukastel Prqindja e vaksinuar: gripi i derrit
Komente Edhe pse AVUKu mirmban nj sistem prcjells nuk prcjell aktivisht vaksinimet dhe shndetin
e t gjitha kafshve Sidoqoft AVUKu ka lansuar nj program anketues pr t ofruar vaksinim pr smundjet e
kafshve si jan trbimi, antraks, brucellosis, tuberculosis, BVD, IBR , gjuhkaltra, n mes tjerash
Menaxhimi i Dobt i Shndetit t Kopeve
Kosova ka filluar me vaksinimin pr disa smundje; por n disa raste proporcioni i kafshve t vaksinuara sht m i ult nkrahasim me vendet e rajonit
Prqindja e popullimit t kafshve t vaksionuara: Kosova kundrejt shteteve t caktuara
Prqindja e vaksinuar: Smundja njukastel Prqindja e vaksinuar: gripi i derrit
Kosova (2005-2008)
87% 93% CAGR
(2005-2008)
Kosova (2005-2008)
209%
CAGR (2005-2008)
334%
2005
Krocia (2005-2008)
376%
2006 2007
345%
2008
CAGR (2005-2008)
2005 2006 2007
Maqedonia (2006-2007)
140% 140%
2008
2005 2006 2007 2008 2006 2007
67% 73% 18%
116% 81%
141% 22%
151%
1.1%
Komente Edhe pse AVUKu mirmban nj sistem prcjells nuk prcjell aktivisht vaksinimet dhe shndetin
e t gjitha kafshve Sidoqoft AVUKu ka lansuar nj program anketues pr t ofruar vaksinim pr smundjet e
kafshve si jan trbimi, antraks, brucellosis, tuberculosis, BVD, IBR , gjuhkaltra, n mes tjerash
CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Burimi: Baza e shnimeve informative pr Shndetin e Shtazve n Bot OIE KFVA; Analiza BAH. 43
-
Komente Eksportet e lopve jan rritur gjat
pes viteve t kaluara me nj rritje kulmore n vitin 2008
Vetm nj pik kufitare shfrytzohet pr eksporte zyrtare t bagtive, Prizren Eksportet e deleve jan ulur nga viti
2005-2007, pa eksport zyrtar tregjistruar pr 2008-2009
Qarkullimi i deleve pr nvende tjera sht prqndruar vetm n nj pik kufitare,Pej
Mungesa e Sistemit t Gjurmimit t Kafshve
Eksporti i lopve t gjalla sht shtuar, me qarkullimin eprqndruar kryesisht n nj pik kufitare, Prizren; eksportet e deleve jan ulur, duke pas Pejn si pik t vetme zyrtare dalse
Trendet e kafshve t gjalla m t eksportuara tej kufijve t Kosovs Eksportet e bagtive t gjalla (2005-2009)
CAGR 1069 (2005-2009)
318
100% 100% 100%
100%
100% 264
422 528
13.5%
2005 2006 2007 2008 2009
Eksportet e deleve t gjalla (2005-2007)
186
CAGR (2005-2007)
-11.1%
151
120
100% 100%
100%
Komente
Eksportet e lopve jan rritur gjat pes viteve t kaluara me nj rritje kulmore n vitin 2008
Vetm nj pik kufitare shfrytzohet pr eksporte zyrtare t bagtive, Prizren Eksportet e deleve jan ulur nga viti
2005-2007, pa eksport zyrtar t regjistruar pr 2008-2009
Qarkullimi i deleve pr n vende tjera sht prqndruar vetm n nj pik kufitare, Pej
2005 2006 2007 Aeroporti (Prishtin) Hani i Elezit
Vrmica (Prizreni) Kulla (Peja) Mitrovica
Merdare (Podujeva)
Dheu i Bardh (Gjilan)
Shnim: kafsht e gjalla jan kalkuluar nga kilogramt e kafshve t importuara dhe supozim i ktyre peshave pr t nxjerr njsit: lopa - 725kg, delja 70kg; Burimi: Doganat; AVUK; Analiza BAH 44
-
Komente Importet e kafshve t gjalla jan ulur gjat
disa viteve kaluaraQarkullimi i lopve dhe pulave t gjalla kan rn n 2006 / 2007, por kanfilluar vazhdimisht t rriten gjat disaviteve t funditDerisa Hani i Elezit ka qen pika kryesore e hyrjes, qarkullimi i importit sht rritur n pika t tjera si n Pejdhe Prizren. AVUKu dhe Dogana punojn bashkrisht n
pikat kufitare pr t monitoruar qarkullimin e kafshve
AVUKu bn kontrollin e par dhe regjistrimin e kafshve, kontrollon certifikatat shndetsore dhe dokumentacionin e eksportit. Disa kafsh duhet t qndrojn n karantina pr minimum 24 ditPosa t marrin kafsht certifikatat shndetsore, Dogana liron kafsht pr hyrje n vend.
Mungesa e Sistemit t Gjurmimit t Kafshve
Derisa qarkullimi i importit t kafshve t gjalla n Kosov ka rn, kafsht hyjn nga kalime t ndryshme kufitare, ku Hani i Elezit shrben si pik kryesore e hyrjes
Trendet e kafshve t gjalla m t importuara n kufijt e Kosovs
Importet e bagtive t gjalla (2005-2009) CAGR (2005-2009) 6210
-3.1%
CAGR (2005-2009)
-1.2%
2005 2006 2007 2008 2009
2005 2006 2007 2008 2009
5102
4145
2711
4507
2% 3% 10%
89%
6% 2% 1%
76%
4% 15% 2%
74% 1%
13% 2%
41%
24%
22%
13%
2%
41% 2% 2%
32%
12% 4%
Importet e pulave t gjalla (2005-2009)
41%
25%
31%
3% 19825
8720 9481
14038
18913
60%
40%
12%
56%
32%
24%
52%
24%
50%
26%
24%
Komente
Importet e kafshve t gjalla jan ulur gjat disa viteve kaluara
Qarkullimi i lopve dhe pulave t gjalla kan rn n 2006 / 2007, por kan filluar vazhdimisht t rriten gjat disa viteve t fundit
Derisa Hani i Elezit ka qen pika kryesore e hyrjes, qarkullimi i importit sht rritur n pika t tjera si n Pej dhe Prizren. AVUKu dhe Dogana punojn bashkrisht n
pikat kufitare pr t monitoruar qarkullimin e kafshve
AVUKu bn kontrollin e par dhe regjistrimin e kafshve, kontrollon certifikatat shndetsore dhe dokumentacionin e eksportit. Disa kafsh duhet t qndrojn n karantina pr minimum 24 dit
Posa t marrin kafsht certifikatat shndetsore, Dogana liron kafsht pr hyrje n vend.
Aeroporti (Prishtin) Hani i Elezit
Vrmica (Prizreni) Kulla (Peja) Mitrovica
Merdare (Podujeva)
Dheu i Bardh (Gjilan)
Shnim: kafsht e gjalla jan kalkuluar nga kilogramt e kafshve t importuara dhe supozim i ktyre peshave pr t nxjerr njsit: lopa - 725kg, delja 70kg; Burimi: Doganat; AVUK; Analiza BAH 45
-
e1
1
3
2
Llojet e lvizjes s parregulluar t kafshve t gjalla
1
2
Problemet q lidhen me trafikimet ilegale
Mungesa e Sistemit t Gjurmimit t Kafshve
Ve ksaj, kufijt e Kosovs jan t ndjeshme nga importet e parregulluara me ligj t bagtis nga Serbia, tranziti i bagtis pr nShqipri si dhe kullosja ilegale e deleve prgjat kufirit Maqedon
Pik-kalimet kufitare t zakonshme q shfrytzohen pr lvizjen e parregulluar t kafshve t gjalla
46
Leshak Dren Albanik Socanice
Banjske
Mitrovice Zvecan Zubin Potok Llapshtice
Podjeve
Gllamik Orllan
Prapashtice
Batllave
Marec Hogosht
Prishtina
Artane Dardane
Vushttri Rakosh Runik Istog Vrelle
Fshat i Ri GjurakcDobrushe Vitomirice
Peje
Kilodernice Skenderaj LiaushePolac Cirez
Kastriot Fushe Kosove
Bardh i Madh Dobroshevc
Drenas Siceve
KlineRaushiq Strellc Decan
Junik
Baran Jabllanice
Irznic Kralan
Gjakove
Ratkoc Rahovec Malisheve
Drenoc Komoran
Liapushnik Krojmir
Therande Xerxe
Rogove Damjan
Krushe e M Pirane
Prizren
Restelica
Brod Dragash
Zhur
Brodosafc
Hoce e Qytetit Mushnikov
Mushtisht
Korishe Verbeshtice
Sherpce
Brod
Ham Elezit
Kacanik Gacke Greme
Pleshine Ferizaj Shtime
Lipjan Krajishte
Viti
Pozharan
Gjylekare
Zheger Gjilan
Bresalc Miresh Janjeve
1
1
3
2
Llojet e lvizjes s parregulluar t kafshve t gjalla
Importet ilegale : kufijt afr Leshakut, Mitrovics dhe Gjilanit ,jan pikat kryesore t kontrabandimit t lopve dhe kafshve tjera nga Serbia Tranziti dhe Eksporti ilegal: kufijt afr Prushit dhe Morins prdoren pr kalimin ilegal t bagtis n Shqipri pasi t ken kaluar tranzit npr Kosov Lvizja ilegale pr kullosje: delet dhe dhit rregullisht kalojn kufijt me Maqedonin gjat kohs s vers afr Dragashit pr kullosje. Lvizja e parregulluar bn q kafsht n Kosov t jen m t ndjeshme ndaj smundjeve si bruceloza me 12% incidente te dhit n rajon
1
2
3
1
2
Problemet q lidhen me trafikimet ilegale
Tregtart nga Serbia besojn q shtja e njohjes dhe kushtet pr dokumentacion vshtirsojn prdorimin e kanaleve zyrtare pr eksport.
Qeveria e Kosovs ka nnshkruar nj marrveshje me Qeverin e Serbis q t pranoj pasaportat e bagtive m tepr se sa nj certifikim m rigoroz t eksportit pr t reduktuar trafikimin Pr shkak t mungess s raportimit dhe gjurmimit t
kafshve t shenjzuar, tregtart mund t krijojn shenja falso identifikuese apo ti riciklojn ato nga kafsht e ngordhura pr t bartur kafsht tej kufirit npr Kosov
Hyrja e kafshve t gjalla ilegale ul cilsin e sortave prmes przierjes, shton prhapjen e smundjeve dhe dobson mundsin pr kualifikimin e standardeve ndrkombtare pr t eksportuar n tregjet e BE-s.Shnim: sasit specifike t qarkullimit ilegal t kafshve t gjalla nuk jan n dispozicion.
Burimi: Doganat, AVUK; Komisioni Evropian; Analiza BAH
-
Prmbajtja
Pasqyra e rezultateve
Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov Pasqyra e pengesave dhe mundsive Vlersimi i praktikave m t mira ndrkombtare
Rekomandimet pr prmirsimin e Sektorit t Prodhimit Shtazor n Kosov
47
-
Menaxhimi i kullosave
Qasja n tok e rregulluar: Marrveshjet dhe t drejtat e fermerve pr tshfrytzuar dhe/apo dhn me qira tokn pr kullotjen e deleve Menaxhimi i shfrytzimit t tokave: marrveshjet pr mimet dhe
mekanizmat pr fermert pr dhnien me qira dhe/apo shfrytzimin e toks
Nn-fushat e produkteve t
kafshve
Sistemi i mbarshtimit pr
zhvillimin e gjenetiks cilsore
t kafshve
Zhvillimi i shrbimeve t mbarshtimit: llojet e sistemeve, trajnimet dhe programet e zgjeruara pr individt pr t fituar njohurit e duhura pr ofrimin e shrbimeve pr mbarshtim Prbrja gjenetike e popullimit t kafshve: Metodat pr prmirsimin e
prbrjes gjenetike t kafshve pr t shtuar cilsin e produkteve tkafshve
Menaxhimi i shndetit t kopeve
Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: strategjit dhe masat e zhvilluara t shteteve pr t shnuar zero raste t raportuara tsmundjeve t kafshve Metodat e parandalimit dhe minimizimit t smundjeve: Masat
proaktive dhe reaguese pr parandalimin dhe kontrollimin e smundjeve tkafshve n vend
Sistemi I gjurmimitt kafshve
Regullimi i lvizjes s kafshve: marrveshjet mes vendeve pr tkontrolluar lvizjen e parregulluar t kafshve n kufij Implementimi i sistemeve t gjurmimit: Dizajni dhe implementimi i
sistemeve t gjurmimit (shenjzimi n vesh) pr t monitoruar qarkullimin e kafshve npr kufij
Kemi prfunduar nj vlersim t praktikave m t mira ndrkombtare npr nn-fushat shtes pr t nxjerr msimet e msuara
Pasqyra e dimensioneve shtes krahasuese pr produktet e kafshve
Menaxhimi i kullosave
Nn-fushat e produkteve t
kafshve
Sistemi i mbarshtimit pr
zhvillimin e gjenetiks cilsore
t kafshve
Menaxhimi i shndetit t kopeve
Sistemi I gjurmimit t kafshve
Qasja n tok e rregulluar: Marrveshjet dhe t drejtat e fermerve pr t shfrytzuar dhe/apo dhn me qira tokn pr kullotjen e deleve Menaxhimi i shfrytzimit t tokave: marrveshjet pr mimet dhe
mekanizmat pr fermert pr dhnien me qira dhe/apo shfrytzimin e toks
Zhvillimi i shrbimeve t mbarshtimit: llojet e sistemeve, trajnimet dhe programet e zgjeruara pr individt pr t fituar njohurit e duhura pr ofrimin e shrbimeve pr mbarshtim Prbrja gjenetike e popullimit t kafshve: Metodat pr prmirsimin e
prbrjes gjenetike t kafshve pr t shtuar cilsin e produkteve t kafshve
Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: strategjit dhe masat e zhvilluara t shteteve pr t shnuar zero raste t raportuara t smundjeve t kafshve Metodat e parandalimit dhe minimizimit t smundjeve: Masat
proaktive dhe reaguese pr parandalimin dhe kontrollimin e smundjeve t kafshve n vend
Regullimi i lvizjes s kafshve: marrveshjet mes vendeve pr t kontrolluar lvizjen e parregulluar t kafshve n kufij Implementimi i sistemeve t gjurmimit: Dizajni dhe implementimi i
sistemeve t gjurmimit (shenjzimi n vesh) pr t monitoruar qarkullimin e kafshve npr kufij
48
-
Prapavija
Prfitimet
Shqyrtimi i kohmbajtje
s
Menaxhimi i Kullosave
N Zeland t Re, fermert kan krijuar marrveshje t pronave ttokave me qeverin pr t marr pronsi mbi tokat pr kullosa pr dele
Zelanda e Re: Programi i Shqyrtimit t Mbajtjes pr Fermert e Deleve
Prapavija
N fillim t vitit 1991, fermerve n Ishullin e Zelands s Re n Jug ( vend i njohur pr rritjen e deleve) t cilt u ballafaquan me prfundimin e kontrats me qeverin