Tπi Th∏i B◊nh, h«u nh≠ c∏c x∑ Æ“u nªm trong t◊nh trπng thıaho∆c thi’u ph©n vÀt nu´i. ß∑ tı l©u, ch†t th∂i ch®n nu´i kh´ngnh˜ng Æ≠Óc ng≠Íi n´ng d©n tÀn dÙng cho hoπt ÆÈng s∂n xu†tcÒa m◊nh mµ cfln Æ≠Óc Æem trao ÆÊi nhªm tr∏nh ´ nhi‘m. DovÀy, nghi™n c¯u cÒa chÛng t´i tÀp trung ph©n t›ch c∏c h◊nhth¯c trao ÆÊi ch†t th∂i ch®n nu´i c„ nguÂn gËc tı lÓn, ÆÂngthÍi Æ∏nh gi∏ kh∂ n®ng trao ÆÊi ch†t h˜u c¨ trong tr≠Íng hÓpph∏t tri”n mÈt ngµnh c´ng nghi÷p ch’ bi’n ch†t th∂i. Ph©n lÓnÆ≠Óc trao ÆÊi chÒ y’u d≠Ìi dπng h„t vµ ch≠a qua ch’ bi’n.Hi÷n nay, c∏c ph≠¨ng ti÷n vÀn chuy”n ch†t th∂i cfln r†t hπnch’ cho n™n ch†t h˜u c¨ chÿ Æ≠Óc trao ÆÊi trong phπm vi hãp.MËi quan h÷ x∑ hÈi gi˜a nh˜ng ng≠Íi d©n Æ∆c bi÷t r†t g«n gÚi,Æ∂m b∂o mËi quan h÷ t›n nhi÷m gi˜a h‰ nh≠ng g©y hπn ch’cho hoπt ÆÈng th≠¨ng mπi ch†t h˜u c¨. Tuy nhi™n, ph∏t huygi∏ trfi cÒa ph©n lÓn bªng c∏ch ph∏t tri”n mÈt ngµnh hµngph©n lÓn th˘c s˘, ÆÂng thÍi duy tr◊ m´ h◊nh s∂n xu†t k’t hÓplµ Æi“u hoµn toµn c„ th” th˘c hi÷n Æ≠Óc. MÈt ngµnh hµngph©n ph∏t tri”n t†t y’u sœ Æem lπi thu nhÀp cho ng≠Íi d©n vµtr∏nh Æ≠Óc hi÷n t≠Óng ´ nhi‘m nguÂn n≠Ìc. Qua nghi™n c¯unµy, chÛng t´i hy v‰ng sœ Æem lπi mÈt sË c¨ sÎ hµnh ÆÈng choc∏c c∏n bÈ ch›nh s∏ch tπi Æfia ph≠¨ng.

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’cÒa ngµnh hµng ph©n

vÀt nu´i C. Colson, J.-P. Boutonnet

162

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

LÍi mÎ Æ«u

Ch›nh phÒ Vi÷t Nam Æang th˘c hi÷n mÈt sË ch›nh s∏ch ph∏t tri”n ch®n nu´i nhªm khuy’n kh›ch ng≠Íi d©n Æ«ut≠, th©m canh s∂n xu†t. Ch›nh s∏ch nµy c„ mÙc Æ›ch tπo th™m nguÂn vi÷c lµm trong khu v˘c n´ng th´n vµ lµmt®ng s∂n l≠Óng n´ng nghi÷p (h◊nh 1). Th©m canh ch®n nu´i lµ Æi“u hoµn toµn c„ th” v◊ hai l˝ do: th¯ nh†t, thfitr≠Íng thfit lÓn Æang mÎ rÈng, th¯ hai, nguÂn lao ÆÈng Î n´ng th´n kh∏ dÂi dµo.

Tuy nhi™n, hπn ch’ lÌn nh†t cÒa tÿnh th∏i b◊nh lµ s˘ khan hi’m Ɔt: trung b◊nh c„ tÌi h¨n mÈt ngh◊n ng≠Íi/km2. DoÆ„, th©m canh ch®n nu i ÆÂng ngh‹a vÌi vi÷c t®ng s∂n xu†t vµ vi÷c lµm tr™n mÈt ƨn vfi di÷n t›ch Ɔt n´ng nghi÷p.M∆t kh∏c, th©m canh ch®n nu i cÚng Æ≠Óc bi”u hi÷n qua vi÷c ph∏t tri”n ch®n nu i vµ t®ng tÿ tr‰ng cÒa n„ trong gi∏trfi s∂n xu†t n´ng nghi÷p n„i chung. ßi“u nµy käo theo s˘ m†t c©n ÆËi vËn c„ gi a l≠Óng ph©n vÀt nu i th∂i ra vµ kh∂n®ng thu gom ch†t th∂i Î c∏c n´ng hÈ. Tr≠Ìc th˘c t’ nµy, v†n Æ“ ph∏t tri”n th≠¨ng mπi ch†t th∂i ch®n nu i Æ≠Óc Æ∆tra vµ khi Æ„, ch†t th∂i ch®n nu i ph∂i Æ≠Óc nh◊n nhÀn vÌi t≠ c∏ch lµ mÈt s∂n ph»m.

Tr™n kh›a cπnh kinh t’, v†n Æ“ Æ∆t ra lµ ph∂i t◊m hi”u s∂n ph»m ph©n lÓn vµ ph©n t›ch c∏c h◊nh th¯c tÂn tπi cÒaph©n lÓn Æ” c„ th” th˘c hi÷n trao ÆÊi ph©n gi˜a hÈ thıavµ hÈ thi’u. D≠Ìi dπng nµo s∂n ph»m c„ th” trao ÆÊiÆ≠Óc? C∏c h◊nh th¯c th≠¨ng mπi ph©n tÂn tπi nh≠ th’ nµo? Hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n c„ khi’n ng≠Íi n´ng d©n ch’bi’n s∂n ph»m kh´ng? Trao ÆÊi ph©n chÿ dıng lπi trong phπm vi Æfia ph≠¨ng hay mÎ rÈng h¨n? Trao ÆÊi ph©nÆ≠Óc th˘c hi÷n mÈt c∏ch tr˘c ti’p hay c„ s˘ tham gia cÒa ÆËi t≠Óng trung gian? Ph©n Æem trao ÆÊi lµ cho kh´nghay ph∂i tr∂ ti“n? Trong t≠¨ng lai, hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n sœ ti’n tri”n nh≠ th’ nµo? Nh˜ng Æ“ xu†t nhªm c∂ithi÷n ngµnh hµng ph©n lÓn lµ g◊?

HH◊◊nnhh 11:: V†n Æ“ nghi™n c¯u

163

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Ph≠¨ng ph∏p

Hi÷n nay, c„ nhi“u Æfinh ngh‹a kh∏c nhau v“ kh∏i ni÷mngµnh hµng. Tuy nhi™n, t†t c∏c c∏c Æfinh ngh‹a Æ“u d˘atr™n 3 y’u tË x∏c Æfinh: m∂ng c´ng ngh÷ (chuÁi c∏c hoπtÆÈng ch’ bi’n), m∂ng quan h÷ (tÀp hÓp c∏c mËi quanh÷ th≠¨ng mπi vµ tµi ch›nh) vµ m∂ng chi’n l≠Óc (tÀp hÓpc∏c hµnh vi kinh t’) (Grifon, 1989 vµ 2003; Hugon,1989, Lauret, 1989, Rastoin vµ cÈng s˘, 1998). ChÛngt´i Æ∑ l˘a ch‰n nghi™n c¯u hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n lÓntheo kh∏i ni÷m ngµnh hµng m∆c dÔ hi÷n nay, Æi“u nµyc„ th” cfln ch≠a Æ≠Óc phÊ bi’n.

ß” m´ t∂ c†u trÛc vµ hoπt ÆÈng cÒa ngµnh hµng(Boutonnet, 1999), chÛng t´i th˘c hi÷n nh˜ng b≠Ìc sau: i) X∏c Æfinh s∂n ph»m ch›nh, s∂n ph»m phÙ vµ mÙc

Æ›ch sˆ dÙng s∂n ph»m. ii) X∏c Æfinh c∏c ÆËi t≠Óng vµ mËi quan h÷ gi˜a h‰.iii) M´ t∂ c∏c chu tr◊nh trao ÆÊi vµ t◊m hi”u s˘ h◊nh hµnh

gi∏ c∂ cÒa s∂n ph»m. iv) T◊m hi”u c∏c ki”u phËi hÓp vµ thu nhÀp cÒa c∏c ÆËi

t≠Óng thuÈc ngµnh hµng.

ChÛng t´i cÚng nghi™n c¯u c∏c h≠Ìng ti’n tri”n c„ th”cÒa ngµnh hµng d˘a tr™n nh˜ng ngoπi ¯ng c„ ∂nhh≠Îng Æ’n c¨ c†u, hoπt ÆÈng vµ do Æ„ ∂nh h≠Îng Æ’nhi÷u qu∂ cÒa ngµnh hµng. Nh˜ng ngoπi ¯ng nµy ho∆cc„ nguÂn gËc tı c∏c th” ch’ (luÀt, ch›nh s∏ch nhµn≠Ìc), ho∆c do cπnh tranh (trong bËi c∂nh cÒa chÛngta lµ th¯c ®n cÒa c∏, ph©n ho∏ h‰c vµ c∏c loπi ph©n h˜uc¨ kh∏c ngoµi ph©n lÓn).

Ti’p theo, chÛng t´i th˘c hi÷n tÊng k’t c∏c cuÈc ph·ngv†n ng≠Íi d©n vµ c∏c ÆËi t≠Óng Æfia ph≠¨ng trong bËnhuy÷n: c∏n bÈ ch›nh trfi Î nhi“u c†p kh∏c nhau, c∏c k‹thuÀt vi™n trÂng tr‰t, k‹ thuÀt vi™n Biogaz, c∏n bÈ c∏chÓp t∏c x∑ vµ ng≠Íi b∏n ph©n ho∏ h‰c.

Ph©n lÓn: s∂n ph»m cÒa ch®n nu´i

ThuÀt ng˜ ph©n lÓn, Î Æ©y, Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” chÿ toµnbÈ ch†t th∂i c„ nguÂn gËc tı lÓn, cho dÔ ch†t th∂i Æ„ tÂntπi d≠Ìi dπng ræn, l·ng hay hÁn hÓp cÒa hai dπng nµy.

C∏c h÷ thËng n´ng nghi÷p truy“n thËng tπo ra s∂nph»m phÙc vÙ nhi“u mÙc Æ›ch nhau vµ bÊ sung cho

nhau. S∂n ph»m cÒa ch®n nu´i lÓn lµ thfit, Æ∏p ng chonhu c«u sˆ dÙng cÒa gia Æ◊nh ho∆c Æem b∏n. S∂nph»m cÒa ch®n nu´i lÓn cÚng lµ ch†t th∂i, phÙc vÙ chonhu c«u dinh d≠Ïng cÒa c©y trÂng. Do Æ„, chÛng ta c„th” k’t luÀn rªng ph©n lÓn lµ mÈt s∂n ph»m cÒa ch®nnu´i mµ kh´ng ph∂i lµ mÈt s∂n ph»m phÙ. Tr™n kh›acπnh kinh t’, vi÷c coi ph©n lÓn lµ mÈt s∂n ph»m c„ gi∏trfi (kh´ng ph∂i lµ s∂n ph»m phÙ) Æ≠Óc hi”u nh≠ sau:theo gi∏ thfi tr≠Íng hi÷n nay, ph©n chi’m 15% tÊng gi∏trfi kinh t’ cÒa c∏c s∂n ph»m ch®n nu´i lÓn (thfit lÓnchi’m 85% gi∏ trfi).

ß∆c Æi”m cÒa s∂n ph»m

Tr≠Ìc h’t, ph©n ch¯a c∏c y’u tË (nit¨, phËtpho, kim loπin∆ng), c∏c ch†t c„ th” g©y ´ nhi‘m n’u chÛng ta b„nph©n vÌi li“u l≠Óng v≠Ót qu∏ nhu c«u cÒa c©y trÂng vµkh∂ n®ng h†p thÙ cÒa Ɔt. Ph©n lÓn cÚng ch¯a c∏c vikhu»n g©y b÷nh. V◊ th’, vÀt nu´i vµ con ng≠Íi d‘ c„nguy c¨ bfi nhi‘m b÷nh. CuËi cÔng, ph©n lµ mÈt s∂nph»m g©y mÔi, c„ th” thu hÛt nhi“u ruÂi, muÁi vµ c∏cloπi c´n trÔng kh∏c. Do Æ„, c´n trÔng c„ th” lµm nhi‘mkhu»n, g©y b»n m´i tr≠Íng sËng (ch≠¨ng 4).

Con ng≠Íi kh´ng ti™u thÙ ph©n vµ ph©n cÚng kh´ngph∂i lµ loπi vÀt li÷u Æ” s∂n xu†t c∏c s∂n ph»m c´ngnghi÷p. Ng≠Óc lπi, ph©n lµ mÈt s∂n ph»m mµ con ng≠ÍitÀn dÙng vµ vi÷c xˆ l˝ n„ c„ th” r†t tËn käm. Ch†t th∂ivÀt nu´i Æ≠Óc sˆ dÙng lµm ph©n, phÙc vÙ s∂n xu†t mÈtsË s∂n ph»m n´ng nghi÷p kh∏c nh≠ l≠¨ng th˘c, rau,c©y ®n qu∂ vµ thu˚ s∂n. L≠Óng ch†t th∂i ›t ho∆c gi∏ph©n h˜u c¨ t®ng c„ th” lµ nh˜ng nh©n tË g©y hπn ch’s˘ ph∏t tri”n cÒa s∂n xu†t.

Ph©n Æ≠Óc sˆ dÙng ngay tπi n¨i s∂n xu†t, bÎi ch›nhng≠Íi ch®n nu´i. Do n∆ng vµ c„ dung t›ch lÌn, vi÷c vÀnchuy”n ph©n r†t kh„ kh®n vµ tËn käm. C∏c hoπt ÆÈngtrao ÆÊi ph©n di‘n ra ngoµi s˘ qu∂n l˝ cÒa nhµ n≠Ìc.

SË l≠Óng ph©n th∂i ra/ngµy trong mÁi n´ng hÈ thay ÆÊitu˙ theo sË vÀt nu´i, loπi vÀt vÀt nu´i (n∏i, lÓn con, lÓnthfit). Ph©n lÓn tÂn tπi d≠Ìi nhi“u trπng th∏i kh∏c nhautu˙ thuÈc vµo ki”u chuÂng, c∏c th„i quen qu∂n l˝ ch†tth∂i cÒa ng≠Íi ch®n nu´i vµ c∏c khuy’n c∏o cÒa ch›nhquy“n Æfia ph≠¨ng.

164

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

Sˆ dÙng ph©n vµ c∏c s∂n ph»m thay th’ ph©n

SSˆ ddÙÙnngg cchh††tt tthh∂∂ii llÓÓnn llµµmm pphh©©nn bb„„nn

Ph©n Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” b„n cho ruÈng ÆÂng ho∆c chov≠Ín nhµ (lÛa, c©y vÙ Æ´ng, c©y c∂nh, rau, c©y ®n qu∂ho∆c c©y hoÃ,...). Ngoµi ra, ph©n cfln Æ≠Óc sˆ dÙng Æ”b„n cho ao c∏: ng≠Íi ta ræc ph©n tr˘c ti’p xuËng ao;ph©n ch¯a c∏c y’u tË c„ th” Æ∏p ng Æ≠Óc nhu c«u dinhd≠Ïng cho c∏c loπi t∂o vµ th˘c vÀt nÊi.

Nh˜ng s∂n ph»m thay th’ g«n giËng ph©n lÓn nh†t lµc∏c loπi ch†t h˜u c¨ kh∏c c„ nguÂn gËc tı ÆÈng vÀt(ph©n gia c«m, ph©n tr©u bfl): c∏c loπi ph©n nµy c„ th”lµm ph©n b„n ho∆c lµm ch†t dinh d≠Ïng, giÛp t®ng ÆÈph◊ cho Ɔt. Qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ ch†t h˜u c¨ di‘n rachÀm vµ c∏c ch†t mµu mÏ d«n d«n Æ≠Óc gi∂i ph„ng.

S∂n ph»m thay th’ trung gian lµ ph©n Ò h˜u c¨ theoph≠¨ng th¯c c´ng nghi÷p. Tuy nhi™n, mÈt sË ›t ng≠Íi sˆdÙng loπi ph©n nµy Æ“u lµ n´ng d©n s∂n xu†t c©y trÂngvµ vÀt nu i c„ gi∏ trfi kinh t’ cao (c©y c∂nh, nu i c∏).

S∂n ph»m thay th’ kh∏c lµ ph©n b„n ho∏ h‰c (ur™,N,P,K) Æ≠Óc s∂n xu†t theo ph≠¨ng th¯c c´ng nghi÷p.C∏c thµnh ph«n ph©n ho∏ h‰c r†t ch›nh x∏c vµ Æ≠Ócnghi r‚. do Æ„, n„ d‘ sˆ dÙng h¨n. Loπi ph©n nµy kh´ngth” c∂i tπo Æ≠Óc c†u trÛc Ɔt. T∏c dÙng cÒa c∏c y’u tËdinh d≠Ïng v´ c¨ cho c©y trÂng gi∂m d«n. Sau mÈt thÍigian ngæn, c∏c y’u tË ho∏ h‰c bfi cπn ki÷t ho∆c m†t Æido s˘ ng©m chi’t ho∆c do th»m th†u.

SSˆ ddÙÙnngg pphh©©nn llµµmm tthh¯cc ®®nn cchhoo cc∏∏

ô Th∏i B◊nh, ng≠Íi d©n sˆ dÙng ph©n lµm th¯c ®n choc∏ n≠Ìc ng‰t m∆c dÔ l≠Óng dinh d≠Ïng ph©n cung c†pcho c∏ kh´ng nhi“u. Tuy nhi™n, ph©n th≠Íng xuy™n bfith∂i tr˘c ti’p ra ngoµi h÷ thËng k™nh m≠¨ng ho∆c s´ngngfli.

C∏c ch†t thay th’ ph©n lÓn gÂm: b∑ bia, bÈt gπo, bÈtng´ vµ th¯c ®n c´ng nghi÷p ÆÀm Æ∆c. C∏c s∂n ph»mnµy ›t g©y nguy c¨ nhi‘m nh≠ng Ææt h¨n nhi“u so vÌic∏c loπi ch†t h˜u c¨ c„ nguÂn gËc tı vÀt nu´i.

CCuunngg vvµµ cc««uu

Nhªm t◊m hi”u Æ∆c Æi”m cÒa ngµnh hµng ph©n lÓn,chÛng t´i t◊m c∏ch nghi™n c¯u c∏c ÆËi t≠Óng li™n quanÆ’n s∂n ph»m nµy. H‰ lµ ng≠Íi cung c†p vµ ng≠Íi sˆdÙng ph©n.

NNgg≠≠ÍÍii ccuunngg cc††pp pphh©©nn llÓÓnn

Nu´i lÓn ÆÂng ngh‹a vÌi vi÷c s∂n xu†t ph©n chuÂng. DoÆ„, t†t c∂ c∏c hÈ ch®n nu´i lÓn Æ“u c„ th” trÎ thµnh ƨnvfi cung c†p s∂n ph»m nµy. Tu˙ theo ki”u chuÂng, ki”uhË ch¯a vµ c∏ch v÷ sinh chuÂng trπi, ng≠Íi ch®n nu´itπo ra nhi“u loπi ph©n kh∏c nhau (ch≠¨ng 5,6 vµ 7).

Ng≠Íi s∂n xu†t ph©n t≠¨i th≠Íng lµ ng≠Íi ch®n nu´i lÓnlÌn. HÈ s∂n xu†t ph©n l·ng lµ hÈ kh∏ linh hoπt vµ nhÀnth¯c Æ≠Óc gi∏ trfi cÒa s∂n ph»m. HÈ th≠Íng h„t ph©n lµhÈ kh´ng nu´i c∏. HÈ s∂n xu†t ph©n truy“n thËngth≠Íng lµ hÈ ch®n nu´i nh·.

Nh˜ng hÈ ch®n nu´i nµo nh≠Íng ph©n cho hÈkh∏c? HÈ ch®n nu´i nh· th≠Íng hoπt ÆÈng theo m´ h◊nhtruy“n thËng ho∆c m´ h◊nh vac vÌi quy m´ nh·. H‰ sˆdÙng toµn bÈ l≠Óng ch†t th∂i ch®n nu´i cho hoπt ÆÈngs∂n xu†t cÒa m◊nh. ThÀm ch›, c„ hÈ ph∂i Æi mua ph©n.MÈt sË hÈ nu´i c∏ chuy™n nghi÷p s∂n xu†t lÓn nhªmmÙc Æ›ch l†y ph©n nu´i c∏. ßËi vÌi h‰, ph©n lÓn lµ mÈts∂n ph»m c„ gi∏ trfi. Do Æ„, toµn bÈ l≠Óng ph©n th∂iÆ≠Óc tÀn dÙng Æ” phÙc vÙ cho s∂n xu†t. Khi t®ng quym´ Ƶn vÀt nu´i, hÈ ch®n nu´i lÌn th≠Íng bfi d≠ thıaph©n do kh´ng th” mÎ rÈng di÷n t›ch h†p thÙ ch†t th∂i.

CCuunngg pphh©©nn tt®®nngg vvµµoo nnhh˜nngg tthhÍÍii ÆÆii””mm nnµµoo?? Ng≠Íi d©n th≠Íng t®ng sË l≠Óng vÀt nu´i khi thfit lÓnÆ≠Óc gi∏. Kh∂ n®ng s∂n xu†t ph©n t®ng mπnh vµo mÔaÆ´ng, tr≠Ìc mÁi dfip t’t. S˘ thay ÆÊi sË l≠Óng ph©n theomÔa th” hi÷n r‚ nät nh†t ÆËi vÌi c∏c hÈ ch®n nu´i quym´ trung b◊nh vµ quy m´ lÌn. Ng≠Óc lπi, nh˜ng c¨ sÎHH◊◊nnhh 22:: Ng≠Íi trÂng tr‰t vÀn chuy”n ph©n lÓn

165

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

ch®n nu´i th©m canh theo ki”u c´ng nghi÷p lu´n duytr◊ Ên Æfinh sË Æ«u lÓn.

Ng≠Íi s∂n xu†t ph©n c„ th∏i ÆÈ nh≠ th’ nµo ÆËi vÌic∏c s∂n ph»m thay th’ ph©n? Trong th˘c t’, b∂n th©nnh˜ng ng≠Íi s∂n xu†t ph©n kh´ng bi’t Æ≠Óc thµnhph«n cÒa ph©n. Do Æ„, h‰ kh´ng th” so s∏nh c∏c ch†tch¯a trong ph©n vÌi c∏c ch†t c„ trong s∂n ph»m thayth’ n„. Ch›nh v◊ vÀy, kh´ng c„ s˘ cπnh tranh gi˜a hailoπi s∂n ph»m nµy.

NNgg≠≠ÍÍii ssˆ ddÙÙnngg pphh©©nn llÓÓnn

Ng≠Íi sˆ dÙng ph©n lµ ai? Tπi sao h‰ sˆ dÙng ph©n?Nhu c«u ph©n t®ng vµo nh˜ng thÍi Æi”m nµo trongn®m? C∏c s∂n ph»m thay th’ ph©n c„ th” cπnh tranhÆ≠Óc vÌi ph©n kh´ng, theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi ti™u thÙ?ß©y lµ nh˜ng v†n Æ“ chÛng t´i sœ cË gæng gi∂i Æ∏p.

Ng≠Íi sˆ dÙng ph©nNg≠Íi sˆ dÙng ph©n lÓn Æ≠Óc chia thµnh hai nh„m:ng≠Íi sˆ dÙng ph©n cho c©y trÂng vµ ng≠Íi sˆ dÙngph©n cho ao nu´i c∏.

i) Ng≠Íi sˆ dÙng ph©n cho trÂng tr‰t - tr≠Ìc h’t, hÈtrÂng lÛa sˆ dÙng ph©n Æ” b„n cho lÛa. Trong qu∏tr◊nh ph·ng v†n, chÛng t´i kh´ng g∆p mÈt hÈ nµochuy™n trÂng lÛa v◊ trÂng lÛa kh´ng l∑i nhi“u nh≠ngc©y lÛa lπi r†t phÔ hÓp vÌi ch†t Ɔt vµ kh› hÀu Î Æ©y.LÛa chÒ y’u cung c†p l≠¨ng th˘c cho gia Æ◊nh. Tuynhi™n, mÈt ph«n kh´ng nh· lÛa thu hoπch Æ≠Óc Æemb∏n. Ch›nh phÒ khuy’n kh›ch ng≠Íi d©n chuy™n m´nho∏ vµo c∏c l‹nh v˘c n´ng nghi÷p cho s∂n ph»m c„gi∏ trfi kinh t’ cao: ch®n nu´i, thu˚ s∂n, c©y trÂng c„gi∏ trfi cao. Ng≠Íi trÂng tr‰t, ngoµi hai vÙ lÛa/n®m,trÂng th™m c©y vÙ Æ´ng. Ng≠Íi ta ræc ph©n d≠Ìi dπngræn ho∆c ph©n Ò tr™n ruÈng ngay tr≠Ìc khi trÂng. MÈtsË hÈ hoµ ph©n vµo n≠Ìc rÂi thÿnh tho∂ng t≠Ìi cho c©ymÈt thÍi gian sau Æ„. Nh˜ng hÈ trÂng c©y c„ gi∏ trfikinh t’ cao nh≠ rau, c©y thuËc l∏, c©y c∂nh, c©y ®nqu∂,...th≠Íng sˆ dÙng ph©n l·ng. Th˘c vÀy, nh˜ngloπi c©y nµy Æ≠Óc trÂng tr™n ph«n Ɔt g«n Æfia Æi”mch®n nu´i, do Æ„, ng≠Íi d©n c„ th” th≠Íng xuy™n sˆdÙng ph©n l·ng t≠Ìi cho c©y.

ii) Ng≠Íi sˆ dÙng ph©n Æ” nu´i c∏ - ng≠Íi nu´i c∏ sˆdÙng ph©n lµm th¯c ®n cho c∏ vµ lµm t®ng ÆÈ ph◊ choao. Tu˙ theo mÙc Æ›ch sˆ dÙng mµ ng≠Íi n´ng d©ndÔng ph©n d≠Ìi dπng nµy hay dπng kh∏c. N’u dÔngph©n tr˘c ti’p lµm th¯c ®n cho c∏, ng≠Íi d©n th≠Íng sˆdÙng ph©n d≠Ìi dπng ræn v◊ n„ d‘ ti™u thÙ h¨n. N’u Æ”lµm th¯c ®n gi∏n ti’p cho c∏ qua vi÷c lµm t®ng ÆÈ ph◊cÒa ao, ng≠Íi ta th≠Íng sˆ dÙng ph©n d≠Ìi dπng ræn

vµ l·ng, ch≠a qua ch’ bi’n. Ngh‹a lµ ph©n cfln t≠¨i saukhi t›ch tr˜. Khi ph©n tÂn tπi d≠Ìi nh˜ng dπng nµy, c∏cloπi c©y thu˚ sinh sœ h†p thÙ ph©n Æ≠Óc tËt h¨n.

Nh˜ng ÆËi t≠Óng nµo nhÀn ph©n tı c∏c hÈ kh∏c?Ng≠Íi nu´i c∏ vµ ng≠Íi trÂng tr‰t kh´ng chuy™n th≠Íngthi’u ph©n. B∂n th©n h‰ cÚng s∂n xu†t ph©n vµ hoπtÆÈng theo m´ h◊nh VAC. Ng≠Íi nu´i c∏ chuy™n nghi÷pho∆c ng≠Íi trÂng c©y c„ gi∏ trfi kinh t’ cao cÚng th≠Íngthi’u ch†t h˜u c¨ v◊ l≠Óng ph©n h‰ tπo ra ›t vµ kh´ngÆÒ. H‰ th≠Íng Æ«u t≠ vµo c∏c l‹nh v˘c h‰ chuy™n m´nho∏ vµ do Æ„, kh´ng cfln ÆÒ tµi ch›nh, vÀt ch†t hay laoÆÈng Æ«u t≠ cho ch®n nu´i lÓn. Tuy nhi™n, cÚng c„ hÈÆ«u t≠ vµo ch®n nu´i lÓn nhªm tÀn dÙng nguÂn ph©ncho c∏. Nh˜ng hÈ nu´i c∏ nµy th≠Íng hoπt ÆÈng theom´ h◊nh k’t hÓp Æ” kh´ng ph∂i mua ph©n vµ phÙ thuÈcvµo c∏c hÈ s∂n xu†t kh∏c. Do Æ„, t†t c∂ Æ“u phÙ thuÈcvµo mËi quan h÷ gi˜a l≠Óng ph©n th∂i ra (do quy m´Æµn vÀt nu´i quy’t Æfinh) vµ di÷n t›ch trÂng tr‰t vµ ao c∏.

Nhu c«u ph©n t®ng khi nµo? ThÍi Æi”m nhu c«u ph©n t®ng phÙ thuÈc vµo mÙc Æ›chsˆ dÙng ph©n. Nh≠ vÀy, ng≠Íi trÂng tr‰t c«n ph©n tr≠ÌcvÙ trÂng 2 ho∆c 3 th∏ng n’u h‰ lµm ph©n Ò ho∆c vµothÍi Æi”m b„n ph©n tr≠Ìc khi c†y. ThÍi Æi”m b„n ph©nth≠Íng vµo th∏ng mÈt-th∏ng hai; th∏ng s∏u-th∏ng b∂yvµ th∏ng m≠Íi-m≠Íi mÈt (lÛa xu©n: th∏ng hai Æ’n th∏ngn®m, th∏ng s∏u; lÛa hÃ: th∏ng b∂y Æ’n th∏ng m≠Íi-m≠Íi mÈt; c©y vÙ Æ´ng: th∏ng m≠Íi-th∏ng m≠Íi mÈtÆ’n th∏ng mÈt-th∏ng hai).

Ng≠Íi nu´i c∏ sˆ dÙng ›t ph©n h¨n tı th∏ng mÈt Æ’nth∏ng ba bÎi v◊ vµo thÍi gian nµy, sË giÍ chi’u s∏ngkh´ng ÆÒ vµ nhi÷t ÆÈ n≠Ìc xuËng th†p. ß©y lµ nguy™nnh©n g©y hπn ch’ s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c sinh vÀt trongm´i tr≠Íng ao, hπn ch’ s˘ quang hÓp vµ do Æ„ ∂nhh≠Îng x†u Æ’n s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c loπi t∂o vµ th˘cvÀt nÊi. Khi nhi÷t ÆÈ n≠Ìc xuËng d≠Ìi 18 ho∆c 200c, c∏cvi sinh vÀt ph©n hu˚ ch†t h˜u c¨ sœ hoπt ÆÈng käm Æi.Giai Æoπn nµy t≠¨ng ¯ng vÌi thÍi k◊ kh´, hπn (tı th∏ngm≠Íi Æ’n th∏ng ba/th∏ng n®m). Khi Æ„, vi÷c thay n≠Ìcao ÆËi vÌi nhi“u hÈ trÎ n™n kh„ kh®n vµ nguy c¨ gi∂ml≠Óng kh› ´xy trong ao sœ t®ng. Ng≠Óc lπi, ng≠Íi nu´ic∏ lu´n c«n ph©n trong c∏c giai Æoπn kh∏c trong n®m.Do Æ„, nhu c«u ph©n lµ r†t th≠Íng xuy™n. Ng≠Íi ta t∏tao vµo th∏ng m≠Íi hai, tr≠Ìc mÁi dfip t’t.

Ng≠Íi sˆ dÙng ph©n c„ th∏i ÆÈ g◊ ÆËi vÌi c∏c s∂nph»m thay th’ ph©n lÓn?ChÛng t´i cË gæng t◊m hi”u ng≠Íi d©n th›ch sˆ dÙngph©n h˜u c¨ hay ph©n v´ c¨, th¯c ®n h˜u c¨ hay th¯c®n c´ng nghi÷p cho c∏. Ti’p Æ„, chÛng t´i sœ lµm r‚ tπisao ng≠Íi d©n lπi c„ s˘ l˘a ch‰n Æ„ d˘a vµo k’t qu∂

166

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

Æi“u tra. Nh◊n chung, ph©n lÓn Æ≠Óc Æ∏nh gi∏ lµ tËt h¨nso vÌi ph©n tr©u, bfl v◊ lÓn Æ≠Óc nu´i bªng th¯c ®n c´ngnghi÷p ch†t l≠Óng cao. trong khi Æ„, c· lµ nguÂn th¯c®n nghÃo dinh d≠Ïng th≠Íng m‰c b™n bÍ ruÈng. ßËi t≠Óng sˆ dÙng c∏c loπi ph©n kh∏c cho trÂng tr‰tPh©n ho∏ h‰c Æ≠Óc ≠a chuÈng h¨n v◊ n„ c„ kh∂ n®ngk›ch th›ch s˘ t®ng tr≠Îng cÒa c©y trÂng. th˘c vÀy, c©ytrÂng d‘ h†p thÙ ph©n ho∏ h‰c h¨n vµ do Æ„, chÛngt®ng tr≠Îng nhanh h¨n so vÌi khi Æ≠Óc b„n ph©n h˜uc¨ v◊ thÍi gian h†p thÙ ph©n h˜u c¨ l©u h¨n. tuy nhi™n,sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c kh´ng k’t hÓp vÌi ph©n h˜u c¨ho∆c sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c qu∏ nhi“u c„ th” g©y ramÈt sË loπi b÷nh cho c©y trÂng. nhÍ ph©n ho∏ h‰c,ng≠Íi n´ng d©n sœ ÆÏ v†t v∂ h¨n†: vÀn chuy”n nhanhh¨n vµ ÆÏ m÷t nh‰c h¨n ph©n lÓn†; ræc ph©n ho∏ h‰ccÚng ƨn gi∂n h¨n nhi“u.

Theo k’t qu∂ Æi“u tra, ph©n ur™ r†t tËt cho c©y ng´ v◊n„ c„ kh∂ n®ng h†p thÙ r†t lÌn trong qu∏ tr◊nh t®ngtr≠Îng. do Æ„, Æ©y lµ loπi ph©n c«n thi’t Æ” c©y trÂngc„ th” ph∏t tri”n tËt vµ nhanh. c©y ®n qu∂ sœ cho nhi“uqu∂ h¨n vµ kh∂ n®ng chËng chfiu nhi÷t ÆÈ th†p sœ caoh¨n khi Æ≠Óc b„n ph©n ur™. t≠¨ng t˘ nh≠ vÀy, ph©n kalicÚng k›ch th›ch s˘ t®ng tr≠Îng cÒa c©y trÂng. theo ng≠Íid©n, ph©n gµ c„ ch†t l≠Óng r†t tËt nh≠ng sË l≠Óng ›t vµg©y mÔi kh„ chfiu. mÈt sË ng≠Íi cho rªng mÔi ph©n gµcfln kh„ chfiu h¨n mÔi ph©n lÓn. m∆t kh∏c, ph©n gµ qu∏ÆÀm Æ∆c vµ kh´ng th” b„n tr˘c ti’p Æ≠Óc cho c©y trÂng,Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi r‘ c©y c∂nh. ng≠Óc lπi, n’u ph©n gµÆ≠Óc chuy”n ho∏, n„ sœ trÎ thµnh mÈt loπi ph©n r†t tËtvµ nhã. ng≠Íi th›ch sˆ dÙng ph©n lÓn lπi th†y ph©n lÓnc„ nhi“u ≠u Æi”m†: theo h‰, ch†t l≠Óng dinh d≠Ïng cÒaph©n lÓn lµ cao nh†t†Æ∆c bi÷t vÌi tÿ l÷ Æπm cao h¨n c∏cloπi ch†t h˜u c¨ kh∏c. ph©n lÓn kh´ng qu∏ ÆÀm Æ∆cch¯a c∏c thµnh ph«n tu˙ theo th¯c ®n cÒa lÓn vµ c∏cdπng Æπm phÔ hÓp h¨n ÆËi vÌi c©y trÂng, Æ∆c bi÷t lµ ÆËivÌi c©y lÛa v◊ n„ c„ th” cho n®ng su†t Æπt tÌi 250 kg/sµo(6 t†n/ha). b„n ph©n lÓn cho c©y trÂng tËt h¨n b„n ph©ngµ vµ cfln tËt h¨n n˜a so vÌi b„n ph©n tr©u, bfl v◊ lÓnÆ≠Óc nu´i bªng th¯c ®n c´ng nghi÷p c„ ch¯a hµml≠Óng pr´t™in vµ mÈt sË c∏c ch†t kh∏c mµ lÓn ch≠a h†pthÙ h’t trong qu∏ tr◊nh ti™u ho∏. theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íid©n, vi÷c sˆ dÙng ph©n lÓn c„ th” lµm gi∂m ho∆c tr∏nhsˆ dÙng ph©n b„n ho∏ h‰c. ng≠Íi d©n Æ∆c bi÷t th›chph©n lÓn Î Æ∆c Æi”m n„ c„ th” lµm l∏ lÛa m“m h¨n, hπtlÛa to h¨n vµ Ɔt Æ≠Óc c∂i tπo l©u b“n. trong qu∏ tr◊nht›ch tr˜, mÔi h´i cÒa ph©n lÓn c„ th” bfi hπn ch’ n’u Æ≠Ócche phÒ. tuy nhi™n, mÔi ph©n lÓn v…n g©y phi“n to∏i chong≠Íi d©n, Æ∆c bi÷t trong khu v˘c d©n c≠. h¨n n˜a, mÔih´i kh„ chfiu nµy khi’n ng≠Íi d©n ›t b„n ph©n lÓn cho

v≠Ín. mÈt sË hÈ th›ch sˆ dÙng ph©n gia c«m h¨n v◊ n„rŒ, nhã, kh´, d‘ vÀn chuy”n vµ ÆÏ h´i h¨n ph©n lÓn.nh≠ vÀy, vi÷c trao ÆÊi ph©n gµ sœ d‘ dµng h¨n. ng≠Óclπi, n’u b„n ph©n gµ tr˘c ti’p cho c©y trÂng sœ r†t nguyhi”m. do Æ„, c«n ch’ bi’n ph©n tr≠Ìc khi sˆ dÙng. ph©ngµ Æ∑ chuy”n ho∏ r†t tËt cho Ɔt v◊ n„ lµm Ɔt trÎ n™nt¨i, xËp. ph©n gµ cÚng ch¯a c∏c ch†t tËt cho c©y trÂngv◊ gµ chÒ y’u Æ≠Óc nu´i bªng th¯c ®n c´ng nghi÷p. v◊vÀy, vi÷c sˆ dÙng ph©n gµ c„ th” khi’n ng≠Íi d©n hπnch’ sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c v◊ c©y trÂng cho n®ng su†tgiËng nh≠ khi Æ≠Óc b„n bªng ph©n v´ c¨ vµ c„ kh∂n®ng ph∏t tri”n b“n h¨n vÌi s¯c Æ“ kh∏ng tËt. khi Æ„,hπt lÛa sœ to h¨n, do Æ„, n®ng su†t lÛa t®ng.

ßËi t≠Óng sˆ dÙng th¯c ®n cho nu´i trÂng thu˚ s∂nng≠Íi nu´i c∏ sˆ dÙng ph©n gµ v◊ ph©n gµ d‘ vÀnchuy”n (ph©n gµ th≠Íng Æ≠Óc Æ„ng t∂i). tuy nhi™n,ph©n gµ khi Æem cho c∏ ®n v…n bfi l…n vÌi tr†u (ch†t ÆÈnchuÂng). v◊ th’, tr†u c„ th” g©y nhi‘m m´i tr≠Íng ao.m∆t kh∏c, ng≠Íi ch®n nu´i r†t sÓ dfich cÛm gia c«m v◊dfich cÛm Æ∑ g©y nhi“u tÊn th†t lÌn ÆËi vÌi ng≠Íi d©n Æfiaph≠¨ng. do Æ„, ng≠Íi d©n kh´ng c∂m th†y y™n t©m khisˆ dÙng ph©n gµ lµm th¯c ®n cho c∏. nh˜ng hÈ nu´i c∏cho nhu c«u cÒa gia Æ◊nh tÀn dÙng th¯c ®n thıa cÒa lÓnvµ c∏c ch†t th∂i sinh hoπt cÒa gia Æ◊nh cho c∏ ®n mµkh´ng tËn käm, phi“n ph¯c. th¯c ®n c´ng nghi÷p chon®ng su†t c∏ cao h¨n nh≠ng c∏ th≠Íng mæc mÈt sËb÷nh. h¨n n˜a, gi∏ loπi th¯c ®n nµy ngµy cµng cao vµch†t l≠Óng cµng gi∂m. bÈt gπo vµ bÈt ng´ c„ th” cungc†p dinh d≠Ïng cho c∏ r†t tËt vÌi gi∏ thµnh hÓp l˝ h¨nso vÌi th¯c ®n c´ng ngi÷p. theo mÈt sË ng≠Íi d©n, thfitc∏ nu´i bªng th¯c ®n c´ng nghi÷p ngon h¨n so vÌi nu´ibªng ph©n. tuy nhi™n, gi∏ th¯c ®n c´ng nghi÷p cÒa c∏lπi cao h¨n gi∏ ph©n. ng≠Íi d©n cho bi’t s¯c khoŒ cÒac∏ sœ gi∂m khi dÔng ph©n ho∏ h‰c. b∑ bia Æ≠Óc b∏n vÌigi∏ th†p h¨n nhi“u so vÌi bÈt gπo ho∆c th¯c ®n c´ngnghi÷p nh≠ng ch¯a hµm l≠Óng bÈt kh∏ cao. loπi th¯c®n nµy c„ th” k›ch th›ch s˘ t®ng tr≠Îng cÒa c∏ nh≠ngc«n k’t hÓp sˆ dÙng vÌi ph©n. ng≠Íi nu´i c∏ (ng≠Íi sˆdÙng ph©n lÓn) cho rªng ph©n lÓn lµ loπi th¯c ®n r†t tËtcho c∏ vµ kh´ng Ææt. c∏ ®n ph©n vµ khËi l≠Óng c∏ t®ngnhanh h¨n so vÌi c∏c ch†t h˜u c¨ kh∏c. tuy nhi™n, ph©nsœ kh´ng sˆ dÙng Æ≠Óc cho ao n’u di÷n t›ch ao qu∏nh·, c„ qu∏ nhi“u c∏ ho∆c vi÷c thay n≠Ìc ao kh´ng th”th˘c hi÷n Æ≠Óc. nÂng ÆÈ ph©n cao trong ao c„ th” g©y´ nhi‘m vµ do Æ„, t∏c ÆÈng x†u Æ’n nu´i trÂng thu˚s∂n. cuËi cÔng, ng≠Íi nu´i c∏ cÚng sˆ dÙng ph©n vfit.h‰ cho rªng ph©n vfit c„ ch†t l≠Óng th†p h¨n ph©n lÓnho∆c ph©n gµ nh≠ng vµo nh˜ng thÍi Æi”m kh´ng nu´ilÓn, gµ, ph©n vfit trÎ n™n r†t ti÷n ›ch.

167

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

CChhÿÿ ssËË ttrraaoo ÆÆÊÊii tthh≠≠¨nngg mmππii cchh††tt hh˜uu cc¨

Vi÷c t›nh chÿ sË trao ÆÊi th≠¨ng mπi ch†t h˜u c¨ cho phäpchÛng ta lÀp luÀn Æ≠Óc mËi quan h÷ gi a ÆËi t≠Óng b∏nvµ ÆËi t≠Óng mua cÒa ngµnh hµng (Colson, 2005).ChÛng t i g‰i chÿ sË nµy lµ chÿ sË qu∂n l . D˘a vµo chÿsË qu∂n l , chÛng t i c„ th” d˘ Æo∏n ÆËi t≠Óng nµo sœtham gia vµo hoπt ÆÈng trao ÆÊi ch†t h˜u c¨ vÀt nu i, Æ∆cbi÷t lµ ph©n lÓn. Chÿ sË nµy Æ≠Óc t›nh tr™n phπm vi n´nghÈ. ß©y lµ mËi quan h÷ gi a sË l≠Óng nit¨ mµ sË vÀt nu ihi÷n c„ trong n´ng hÈ th∂i ra/n®m vµ l≠Óng nit¨ c«n thi’tsˆ dÙng cho trÂng tr‰t vµ cho ao.

Nh˜ng hÈ c„ chÿ sË d≠Ìi 1 lµ hÈ thi’u ch†t h˜u c¨ vµ c„xu h≠Ìng mua ch†t th∂i ch®n nu i tı b™n ngoµi. Nh˜nghÈ c„ chÿ sË g«n 1 lµ hÈ Æ∑ thµnh c´ng trong vi÷c c©n ÆËigi a s∂n xu†t vµ nhu c«u ch†t h˜u c¨. Do Æ„, nh˜ng hÈnµy th≠Íng hoπt ÆÈng theo m´ h◊nh ch®n nu i k’t hÓp.CuËi cÔng, nh˜ng hÈ c„ chÿ sË tr™n 1 lµ hÈ d≠ thıa ph©nvµ do Æ„, c„ kh∂ n®ng sœ nh≠Íng ph©n cho c∏c hÈ kh∏c.

C∏c k’t qu∂ t›nh to∏n nµy Æ≠Óc ∏p dÙng cho nh˜ngn´ng hÈ mµ chÛng t´i Æ∑ Æi“u tra. ßi“u nµy cho phäpgÓi ˝ th™m mÈt sË h≠Ìng ph©n t›ch s©u h¨n v“ chÿ sËqu∂n l˝. Tr™n th˘c t’, c∏c th„i quen qu∂n l˝ vµ sˆ dÙngch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©n th∏i b◊nh cfln phong phÛ h¨nso vÌi chÛng t´i Æ∑ mi™u t∂. Do Æ„, c„ th”:

ßËi vÌi chÿ sË d≠Ìi 0,20, n´ng hÈ mua ho∆c nhÀn ch†th˜u c¨ mÈt c∏ch th≠Íng xuy™n tı c∏c hÈ kh∏c (tr≠ÌcmÁi vÙ trÂng ÆËi vÌi ng≠Íi trÂng c©y l≠¨ng th˘c vµ tımÁi ngµy/l«n Æ’n mÈt th∏ng/l«n ÆËi vÌi ng≠Íi nu´i c∏).13 tr≠Íng hÓp.

Tuy nhi™n, chÛng t´i Æ∑ quan s∏t Æ≠Óc hai tr≠Íng hÓp,c„ chÿ sË r†t th†p, d≠Ìi 0,20 nh≠ng kh´ng mua ch†t h˜uc¨. Hai hÈ nµy ti™u thÙ r†t nhi“u ph©n b„n ho∏ h‰c.

ßËi vÌi chÿ sË gi˜a 0,20 vµ 2, n´ng hÈ Æ≠Óc coi lµ trongt◊nh trπng c©n bªng, kh´ng th˘c hi÷n trao ÆÊi ph©n vÌic∏c hÈ kh∏c. 9 tr≠Íng hÓp. Tuy nhi™n, c„ nh˜ng hÈ c„chÿ sË nªm gi˜a kho∂ng nµy nh≠ng kh´ng trao ÆÊith≠¨ng mπi ph©n mµ Æ´i khi, nh≠Íng ph©n cho ng≠Íih‰ hµng ho∆c ng≠Íi hµng x„m. 7 tr≠Íng hÓp.

ChÛng t i Æ∑ thıa nhÀn tr≠Íng hÓp cÒa hai hÈ mua ph©n,c„ chÿ sË gi a 0,20 vµ 0,50. MÈt hÈ chuy™n nu i c∏ vÌiquy m´ lÌn (h¨n 70 sµo ao). HÈ kh∏c c„ nhi“u di÷n t›chtrÂng tr‰t vµ ao c∏ (18 sµo). Ngoµi ra, chÛng t i cfln ph∏thi÷n th™m hai tr≠Íng hÓp kh∏c, c„ chÿ sË cÚng thuÈckho∂ng nµy vµ th˘c hi÷n hoπt ÆÈng b∏n ph©n. MÈt hÈchuy™n nu i c∏ nh≠ng cho c∏ ®n c∏c loπi bÈt th˘c vÀt (r†thi’m); hÈ kia chÿ sˆ dÙng ph©n b„n ho∏ h‰c cho c©ytrÂng. Do Æ„, hai hÈ tr™n kh´ng tÀn dÙng l≠Óng ph©n vÀtnu i cÒa gia Æ◊nh th∂i ra. Hi÷n t≠Óng nµy r†t hi’m Î Vi÷tNam v◊ Î Æ©y, h÷ thËng ch®n nu i k’t hÓp kh∏ phÊ bi’n.

Khi chÿ sË qu∂n l˝ cao h¨n 2,0 vµ 2,50, n´ng hÈ bæt Æ«ub∏n ph©n cho hÈ kh∏c vµ th˘c hi÷n hoπt ÆÈng trao ÆÊith≠¨ng mπi mÈt c∏ch Æ“u Æ∆n. 9 tr≠Íng hÓp. Ng≠Óc lπi,chÛng t´i nhÀn th†y 5 tr≠Íng hÓp c„ chÿ sË tr™n 2,50nh≠ng kh´ng trao ÆÊi ch†t h˜u c¨. C«n Æ∆c bi÷t quant©m Æ’n c∏c n´ng hÈ loπi nµy. Th˘c vÀy, trong sË 5 hÈtr™n, 3 hÈ Æ∑ læp Æ∆t b” Biogaz vµ 2 hÈ c„ b” ch¯a ph©nth≠Íng xuy™n bfi trµn.

Do Æ„, c„ th” n„i n´ng hÈ loπi nµy Æ∆c bi÷t nguy hi”mÆËi vÌi m´i tr≠Íng: h‰ d≠ thıa mÈt l≠Óng nit¨ lÌn nh≠ngkh´ng sˆ dÙng n„ mµ th∂i tr˘c ti’p ra ngoµi m´i tr≠Íng.ChÛng t´i g∆p mÈt hÈ kh∏c c„ chÿ sË g«n Æπt 2,50,kh´ng th˘c hi÷n b∏n ph©n mµ thÿnh tho∂ng mÌi choph©n. HÈ nµy cho chÛng t´i bi’t ao cÒa gia Æ◊nh th≠Íngbfi nhi‘m. V◊ vÀy, Æ©y cÚng lµ mÈt tr≠Íng hÓp g©y nguyhi”m tÌi m´i tr≠Íng do l≠Óng ch†t th∂i d≠, thay v◊ Æ≠Ócsˆ dÙng lπi bfi th†t tho∏t.

168

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

Chÿ sË tr™n cho phäp d˘ b∏o nh˜ng hÈ nµo sœ trÎ thµnhhÈ cung c†p ho∆c hÈ ti™u thÙ ph©n cÒa ngµnh hµngph©n lÓn. Tr≠Ìc th˘c trπng hi÷n nay, chÛng t´i Æ“ xu†thai gi∂i ph∏p nhªm tr∏nh nhi‘m do vi÷c qu∂n l˝ nguÂnph©n lÓn kh´ng hÓp l˝:i) Khuy’n kh›ch ng≠Íi n´ng d©n duy tr◊ h÷ thËng s∂n

xu†t vÌi chÿ sË ig nªm trong kho∂ng 0,2 vµ 2. ii) Ph∏t tri”n ngµnh hµng ph©n lÓn.

Th˘c vÀy, n’u trong t≠¨ng lai, ngµnh ch®n nu´i lÓn ph∏ttri”n ÆÛng nh≠ Æ∑ d˘ b∏o th◊ hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©nsœ ph∂i c„ tÊ ch¯c h¨n vµ khi Æ„, ph∏t tri”n mÈt ngµnhhµng ph©n lÓn tr™n quy m´ lÌn lµ Æi“u h’t s¯c c«n thi’t.

Ph«n lÌn c∏c hÈ s∂n xu†t c„ chÿ sË IG nªm trongkho∂ng 0,2 vµ 2 v◊ h‰ chÒ y’u th˘c hi÷n m´ h◊nh s∂nxu†t k’t hÓp. Th˘c vÀy, c∏c hÈ trÂng c©y l≠¨ng th˘c vµc∏c gia trπi Æ“u hoπt ÆÈng theo ki”u truy“n thËng nµy.Tuy nhi™n, c«n xem xät li÷u c„ th” ph∏t tri”n Æ≠Óc m´h◊nh tr™n, vÌi quy m´ lÌn. ßi“u nµy chæc chæn sœ th˘chi÷n Æ≠Óc v◊ hi÷n tπi, th¯c ®n gia sÛc Æ“u do c∏c c¨ sÎb™n ngoµi ch’ bi’n vµ n´ng hÈ cÚng kh´ng cfln t˘ s∂nxu†t th¯c ®n vÀt nu´i n˜a. Tuy nhi™n, tr™n th˘c t’, Æ”ph∏t tri”n m´ h◊nh s∂n xu†t k’t hÓp, ng≠Íi n´ng d©ncfln g∆p nhi“u kh„ kh®n†nh≠ thi’u kinh ph›, kh´ng ti’pcÀn Æ≠Óc nguÂn vËn, giao th´ng kh„ kh®n vµ thi’uth´ng tin, ki’n th¯c k‹ thuÀt. Tr≠Ìc t◊nh h◊nh Æ„, ch›nhphÒ ph∂i th˘c hi÷n vai trfl hÁ trÓ cho ng≠Íi d©n Æ” ch®nnu´i lÓn v…n Æ≠Óc duy tr◊ theo m´ h◊nh k’t hÓp, vÌi quym´ lÌn. UBND tÿnh th∏i b◊nh Æ∑ r†t ˝ th¯c Æ≠Óc s˘ c«nthi’t nµy nh≠ng tÿnh kh´ng th˘c hi÷n mÈt bi÷n ph∏p cÙth” nµo nhªm khuy’n kh›ch ng≠Íi n´ng d©n duy tr◊ h÷thËng s∂n xu†t k’t hÓp vµ ch≠a h≠Ìng d…n, giÛp ÆÏng≠Íi d©n thµnh c´ng khi Æ«u t≠ s∂n xu†t.

HHooππtt ÆÆÈÈnngg ggiiaaoo ddfificchh vvµµ cc∏∏cc ÆÆËËii tt≠≠ÓÓnngg tthhaamm ggiiaa

B∏n tr˘c ti’pTrong n“n kinh t’ thfi tr≠Íng, ÆËi t≠Óng cung vµ ÆËi t≠Óngc«u s∂n ph»m ph∂i li™n h÷ vÌi nhau Æ” trao ÆÊi s∂nph»m. MËi li™n h÷ gi a ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íi ti™u dÔngc„ th” lµ tr˘c ti’p ho∆c gi∏n ti’p. Ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íiti™u thÙ s∂n ph»m sœ li™n h÷ vÌi nhau trong hai tr≠ÍnghÓp sau: hai loπi ÆËi t≠Óng nµy sËng g«n nhau vµ th≠Íngg∆p nhau mÈt c∏ch t˘ nhi™n ho∆c h‰ t◊m mÈt Æfia Æi”mnµo Æ„ (chÓ) c„ th” cho phäp h‰ g∆p nhau. Trao ÆÊi tr˘cti’p kh´ng c«n ÆËi t≠Óng trung gian. Theo k’t qu∂ Æi“utra, ph«n lÌn c∏c cuÈc trao ÆÊi Æ≠Óc th˘c hi÷n theo ki”ubu´n b∏n tr˘c ti’p, tr™n mÈt Æfia bµn giÌi hπn vµ chÿ baogÂm ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íi ti™u thÙ.

G‰i ng≠Íi vÀn chuy”nTrong Æa sË c∏c hÈ ph·ng v†n, ng≠Íi sˆ dÙng ph©n ph∂iÆ’n nhµ ng≠Íi cung c†p ph©n vµ ph∂i t˘ chuy”n ph©nv“. chÛng t i Æ∑ g∆p hai ng≠Íi vÀn chuy”n ph©n tronghai x∑ c„ hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n di‘n ra th≠Íng xuy™nvµ trÎ thµnh th„i quen. Ngoµi ra, c∏c hÈ ph·ng v†n chochÛng t i bi’t th´ng tin v“ mÈt sË ng≠Íi vÀn chuy”n ph©nkh∏c mµ chÛng t i Æ∑ kh´ng th” li™n h÷ vµ g∆p gÏ. Haing≠Íi vÀn chuy”n tr™n lµ nh˜ng ng≠Íi chuy™n vÀnchuy”n cÒa x∑: h‰ vÀn chuy”n nguy™n vÀt li÷u x©y d˘ng(gπch, ng„i, c∏t, Ëng sæt,...) vµ s∂n ph»m n´ng nghi÷p.MÈt ng≠Íi trong sË h‰ cho chÛng t i bi’t vÀn chuy”nph©n chi’m mÈt nˆa hoπt ÆÈng cÒa anh ta. Tuy nhi™n,ng≠Íi nµy Æ∑ lµm ngh“ vÀn chuy”n tı hai m≠ i n®m nayvµ Æ∑ gi∂m Æ∏ng k” hoπt ÆÈng vÀn chuy”n ph©n v◊ l dos¯c khoŒ (s¯c khoŒ gi∂m sÛt vµ kh´ng th” lµm vi÷c Æ≠Ócnh≠ tr≠Ìc Æ©y) vµ v◊ ng≠Íi d©n Æ∑ thay ÆÊi th„i quen sˆdÙng ph©n chuÂng. Th˘c vÀy, ng≠Íi d©n th≠Íng Ƶo aovµ do Æ„ kh´ng b„n ph©n cho ruÈng n˜a.

ß©y lµ b∂ng t„m tæt hoπt ÆÈng cÒa n´ng hÈ, li™n quan Æ’n vi÷c qu∂n l˝ ch†t h˜u c¨:

CChhÿÿ ssËË qquu∂∂nnll˝ ((IIGG))Hoπt ÆÈng cÒa n´ng hÈ

Ghi chÛ

IIGG<<00,,2200

Mua ph©n th≠Íng xuy™n

Tr≠Íng hÓp ngoπi l÷:kh´ng mua ph©n mµ muac∏c s∂n ph»m thay th’

00,,2200<<IIGG<<22

Hoπt ÆÈng b†p b™nh:- hoµn toµn kh´ng trao ÆÊi ch†t h˜u c¨ - trao ÆÊi ph©n kh´ng th≠Íng xuy™n vµ

kh´ng mang t›nh th≠¨ng mπi

Tr≠Íng hÓp ngoπi l÷:Ng≠Íi mua lµ n´ng hÈ chuy™n nghi÷p, c„di÷n t›ch lÌn, ng≠Íi b∏n ph©n lµ ng≠Íi sˆ dÙngc∏c s∂n ph»m cπnh tranh

IIGG>>22

B∏n ph©n th≠Íng xuy™n

Tr≠Íng hÓp ngoπi l÷: kh´ng b∏n ph©n mµ g©y ´nhi‘m do nit¨.

IG: chÿ sË qu∂n l˝: tÿ sË gi˜a sË l≠Óng vÀt nu´i hi÷n c„ trong n´ng hÈ Æ≠Óc quy ÆÊi thµnh lÓn thfit 50 kg/sË l≠Óng lÓn tr™n l˝thuy’t c„ th” cung c†p ÆÒ ch†t h˜u c¨ cho toµn bÈ di÷n t›ch canh t∏c vµ di÷n t›ch m∆t ao cÒa ch›nh n´ng hÈ Æ„.

169

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Theo ng≠Íi nµy, ng≠Íi sˆ dÙng dfich vÙ vÀn chuy”nph©n lÓn lµ nh˜ng ng≠Íi giµu ho∆c ng≠Íi giµ. ßa sËn´ng d©n/ng≠Íi sˆ dÙng ph©n Æ“u cho rªng vÀnchuy”n ph©n lÓn lµ Æi“u r†t b◊nh th≠Íng vµ n„ lµ mÈthoπt ÆÈng cÒa h‰. ß” tr∏nh c´ng vi÷c n∆ng nh‰c nµy,nh˜ng hÈ thi’u lao ÆÈng, kh´ng c„ s¯c khoŒ ho∆c c„kinh ph› tr∂ dfich vÙ, ph∂i g‰i ng≠Íi vÀn chuy”n Æ’n.Chuy”n ph©n ra ÆÂng lµ mÈt trong nh˜ng hoπt ÆÈngn´ng nghi÷p bfi Æ∏nh gi∏ lµ n∆ng nh‰c nh†t. Tπi mÈt x∑,ng≠Íi d©n cfln d˘ Æo∏n th„i quen sˆ dÙng ph©n lÓn sœd«n d«n bi’n m†t do ph©n qu∏ n∆ng khi vÀn chuy”n.

Ng≠Íi d©n c„ nhi“u gi∂i ph∏p Æ” vÀn chuy”n ph©n lÓn.C„ th” ÆÊ ph©n vµo s´, x∏ch bÈ. c∏ch nµy kh´ng vÀnchuy”n Æ≠Óc nhi“u ph©n n’u kho∂ng c∏ch xa. MÈtc∏ch kh∏c lµ cho ph©n vµo trong t∂i, thÔng t´n ho∆c s‰trÂi Æ∆t t†t c∂ l™n hai gi∏ gæn b™n xe Æπp th . Xe Æπpth lµ mÈt loπi ph≠¨ng ti÷n Æ∆c bi÷t, dµnh cho c´ngvi÷c ÆÂng ∏ng. Xe r†t th´ s¨ nh≠ng chæc chæn. MÁi gi∏b™n xe c„ th” chfiu Æ≠Óc khËi l≠Óng 125 kg. Ng≠Íi taÆi”u ki”n xe bªng mÈt thanh gÁ gæn vµo ghi-Æ´ng xevµ Æ»y tı ph›a sau (h◊nh 16). ß´i khi, xe th vÀn chuy”nph©n vÌi kho∂ng c∏ch xa nh≠ng chÿ giÌi hπn trong Æfiabµn mÈt huy÷n. Khi ph©n Æ≠Óc Æ„ng vµo t∂i, ng≠Íi tachÎ ph©n Æi bªng xe m∏y: tr‰ng t∂i c„ th” nhã h¨n sovÌi xe th nh≠ng kho∂ng c∏ch vÀn chuy”n Æπt xa h¨n.V◊ vÀy, c„ th” n„i hai ph≠¨ng ti÷n vÀn chuy”n nµy c„hi÷u qu∂ nh≠ nhau vµ kh´ng cao. Ngoµi ra, ph©n cflnÆ≠Óc vÀn chuy”n bªng xe c∂i ti’n, gæn sau xe m∏yho∆c bªng c∏c ben xe m∏y käo vÌi tr‰ng t∂i 2,5 t†n.Loπi ph≠¨ng ti÷n vÀn chuy”n nµy giÛp ng≠Íi d©n c„ th”th˘c hi÷n Æ≠Óc hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n gi˜a c∏c x∑, vÌisË l≠Óng lÌn. C∏c ph≠¨ng ti÷n vÀn chuy”n th≠Íng ngµyd≠Íng nh≠ Æ∑ lÁi thÍi nh≠ng v…n c„ th” sˆ dÙng Æ≠ÓcÆËi vÌi c∏c Æoπn Æ≠Íng hãp, kh„ Æi. M¯c ÆÈ n∆ng nh‰ccÒa c´ng vi÷c vÀn chuy”n ph©n ›t nhi“u phÙ thuÈc vµodπng ph©n Æ≠Óc vÀn chuy”n. Ph©n t≠¨i c„ mÔi r†t kh„chfiu, kh„ thao t∏c bªng tay vµ kh∏ n∆ng. Sau qu∏ tr◊nht›ch tr˜ vµ chuy”n ho∏, ph©n trÎ n™n kh´ h¨n: bÌt mÔivµ nhã. Nh◊n chung, ph©n Æ≠Óc t›ch vµo trong hË vµ l†yph©n ra lµ mÈt c´ng vi÷c n∆ng nh‰c. V› dÙ mÈt ng≠ÍivÀn chuy”n ph©n cho bi’t anh ta ph∂i m†t 20 phÛt Æ”l†y ph©n vµ Ææp Æ«y xe c∂i ti’n nh≠ng chÿ m†t 10 phÛtÆ” vÀn chuy”n ph©n trong kho∂ng 500 m.

Vi÷c g‰i ng≠Íi vÀn chuy”n ph©n Æ’n r†t ƨn gi∂n: chÿg«n g∆p anh ta tr™n Æ≠Íng vµ y™u c«u anh ta tÌi. Nh◊nchung, hai b™n th≠Íng tho∂ thuÀn mi÷ng Æ” thËng nh†tthÍi gian ng≠Íi vÀn chuy”n ph©n Æ’n nhµ ng≠Íi thu™dfich vÙ. Trong tr≠Íng hÓp ng≠Íi vÀn chuy”n ph©n bÀn,ng≠Íi sˆ dÙng dfich vÙ sœ ÆÓi. Nhu c«u vÀn chuy”nth≠Íng t®ng vµo vÙ g∆t ho∆c Æ«u n®m bÎi v◊ vµo thÍi

Æi”m nµy, ng≠Íi n´ng d©n bæt Æ«u nu´i c∏. ß´i khi,ng≠Íi vÀn chuy”n vµ ng≠Íi nu´i c∏ tho∂ thuÀn mi÷ngvÌi nhau. Ng≠Íi nu´i c∏ lµ kh∏ch hµng trung thµnh cÒang≠Íi vÀn chuy”n vµ ÆËi t≠Óng nµy quy’t Æfinh t«n sËvÀn chuy”n/n®m vµ gi∏ thµnh dfich vÙ.

Bu´n b∏n ch†t h˜u c¨, mÈt hoπt ÆÈng hi’m g∆pnh≠ng c„ thu nhÀp ChÛng t´i Æ∑ ph·ng v†n mÈt chfi bu´n ph©n lÓn vµ mÈtchfi bu´n ph©n tr©u, bfl. Hai ng≠Íi phÙ n˜ nµy th≠Íngxuy™n mua ph©n vÌi sË l≠Óng lÌn Î m¯c gi∏ th†p tπinh˜ng hÈ ch®n nu´i chuy™n m´n ho∏. Nh˜ng hÈ nµykh´ng quan t©m Æ’n gi∏ trfi cÒa ch†t h˜u c¨ vµ chÿ coiÆ„ lµ nguÂn ch†t th∂i ho∆c kh´ng c„ thÍi gian sˆ dÙngn„. Nh≠ vÀy, h‰ kh´ng ph∂i xˆ l˝ ch†t th∂i mµ chÿ c«ng‰i mÈt ÆËi t≠Óng kh∏c Æ’n. Trong c∂ hai tr≠Íng hÓptr™n, m∆c dÔ hai ng≠Íi phÙ n˜ Æ“u c„ ruÈng vµ vÀtnu´i nh≠ng h‰ dµnh ph«n lÌn thÍi gian cho vi÷c vÀnchuy”n vµ bu´n b∏n ph©n. Hµng ngµy, h‰ Æi h„t, b‰clπi, b∏n vµ ph©n phËi ch†t h˜u c¨. LÓi nhuÀn tı hoπtÆÈng nµy kh´ng chÿ ƨn gi∂n lµ nguÂn thu nhÀp bÊsung mµ Æ∑ trÎ thµnh mÈt nguÂn thu nhÀp th˘c s˘. Chfibu´n ph©n tr©u, bfl khºng Æfinh vÌi chÛng t´i rªng vi÷cbu´n b∏n ch†t h˜u c¨ kh´ng v†t v∂ vµ c„ thu nhÀpkh∏: kho∂ng 45-50 000Æ (3 USD)/ngµy. Xin nh†nmπnh rªng m¯c l≠¨ng trung b◊nh cÒa mÈt ng≠Íi c´ngnh©n n´ng nghi÷p chÿ lµ 2 000 Æ/giÍ ho∆c 20 000Æ/ngµy lao ÆÈng 10 giÍ. Chfi cfln cho bi’t thu nhÀphµng n®m cÒa chfi tı vi÷c bu´n b∏n ph©n cfln cao h¨nthu nhÀp tı 4,7 sµo ruÈng (2 vÙ lÛa tr™n 4,7 sµo chokho∂ng 200 kg x 2 = 4,7 tri÷u ÆÂng vµ mÈt vÙ trÂngbæp tr™n 1,5 sµo cho h¨n mÈt tri÷u ÆÂng/vÙ thu hoπch.Nh≠ vÀy, tÊng doanh thu lµ 5,7 tri÷u ÆÂng vµ ch≠a trıÆi chi ph› ph©n ho∏ h‰c).

MÈt chfi bu´n ph©n lÓn cho bi’t chfi thu Æ≠Óc lÓi nhuÀnhµng n®m kho∂ng 10 tri÷u ÆÂng (ho∆c 633 USD).Th˘c vÀy, th´ng qua hÓp ÆÂng, chfi ÆÈc quy“n sˆ dÙngtoµn bÈ l≠Óng ch†t th∂i cÒa mÈt trang trπi quËc doanhvÌi 200 n∏i. MÁi n®m sË n∏i nµy th∂i ra 365 000 kgph©n t≠¨i nh≠ng kho∂ng 215 000 kg ph©n t≠¨i Æ≠Ócsˆ dÙng cho hoπt ÆÈng Biogaz cÒa trang trπi (sˆ dÙngb” Biogaz nhªm hπn ch’ l≠Óng ch†t th∂i th∂i ra). ß”mua Æ≠Óc 150 000 kg ph©n cfln lπi, chfi chÿ ph∂i tr∂ 3tri÷u, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi 2 000 Æ/100 kg ph©n t≠¨i. Chfisˆ dÙng mÈt ph«n ph©n nµy cho ao cÒa chfi vµ ph«ncfln lπi Æem b∏n vÌi gi∏ 16 000 Æ/100 kg. Nh≠ vÀy, khib∏n Æ≠Óc 100 kg ch†t th∂i, chfi Æ∑ l∑i Æ≠Óc 14 000 Æ.Chfi b∏n kho∂ng 30% sË ph©n thu Æ≠Óc, t≠¨ng ng vÌi45 000 kg ho∆c 7,2 tri÷u ÆÂng vµ sË ti“n l∑i lµ 6,3 tri÷uÆÂng. Ngoµi ra, chfi cfln Æ≠Óc sˆ dÙng 70% l≠Óng ch†tth∂i Æ” b„n cho ao c∏ rÈng 27 sµo cÒa chfi.

170

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

Trong c∂ hai tr≠Íng hÓp bu´n b∏n ch†t h˜u c¨ vÀtnu´i tr™n, ng≠Íi bu´n ph©n c„ th” hoπt ÆÈng r†t ti÷nlÓi. Th˘c vÀy, c∂ hai chfi kh´ng c«n t›ch tr˜ ch†t th∂ibÎi v◊ ng≠Íi bu´n ph©n tr©u, bfl h„t ph©n d‰c theo c∏cbÍ ruÈng vµ ng≠Íi bu´n ph©n lÓn l†y ph©n tr˘c ti’p tπitrang trπi ch®n nu´i lÌn n™n h‰ kh´ng c«n Æ«u t≠ vµtr∏nh Æ≠Óc mÈt sË phi“n ph¯c do qu∏ tr◊nh t›ch tr˜,vÀn chuy”n ho∆c ch’ bi’n ph©n. Ng≠Óc lπi, Æi“u nµykhi’n hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n kh´ng Æ≠Óc b“n v˜ngdo ng≠Íi bu´n ch†t h˜u c¨ hoµn toµn phÙ thuÈc vµoch®n nu´i vµ c∏c nh©n tË kh∏c. V› dÙ, ng≠Íi h„t ph©n

tr©u, bfl kh´ng th” lµm vi÷c Æ≠Óc vµo mÔa m≠a dokh´ng h„t Æ≠Óc ph©n. Do Æ„, ng≠Íi nµy ph∂i t◊mnguÂn thu nhÀp kh∏c.

Tr≠Íng hÓp Æ∆c bi÷t: ÆËi t≠Óng cung c†p th´ng tinTrong thÍi Æi”m hi÷n nay, ch≠a c„ mÈt ÆËi t≠Óng ho∆cmÈt tÊ ch¯c trung gian nµo th˘c hi÷n ch¯c n®ng k’t nËigi a ng≠Íi mua vµ ng≠Íi b∏n ph©n. ß∑ xu†t hi÷n tr≠ÍnghÓp ng≠Íi nµy th´ng tin cho ng≠Íi kh∏c nh≠ng d≠Ìi dπngmi‘n ph›. Do Æ„, Æ©y kh´ng ph∂i lµ mÈt dfich vÙ cung c†pth´ng tin mang t›nh chuy™n nghi÷p vµ c„ thu nhÀp.

KKhhuunngg 11:: C∏c ÆËi t≠Óng cÒa ngµnh hµng

NNgg≠≠ÍÍii ccuunngg cc††pp pphh©©nn:: Æ©y lµ ng≠Íi ch®n nu´i lÓn, Æ∆c bi÷t lµ ng≠Íi ch®n nu´i chuy™n m´n ho∏ vµ d≠ thıaph©n.NNgg≠≠ÍÍii ssˆ ddÙÙnngg pphh©©nn llÓÓnn lµ ng≠Íi nhÀn ph©n tı hÈ kh∏c: ng≠Íi nu´i c∏ chuy™n nghi÷p ho∆c ng≠Íi trÂng c©y c„gi∏ trfi kinh t’ cao. H‰ th≠Íng thi’u ch†t h˜u c¨. H‰ Æ∑ Æ«u t≠ vµo c∏c l‹nh v˘c n´ng nghi÷p vµ thi’u tµi ch›nhho∆c lao ÆÈng Æ” Æ«u t≠ vµo ch®n nu´i lÓn. Chÿ nh˜ng hÈ thıa ho∆c thi’u ch†t h˜u c¨ mÌi th˘c hi÷n trao ÆÊi th≠¨ng mπi. Nh˜ng hÈ cfln lπi Æ∂m b∂o tËtÆ≠Óc m¯c ÆÈ c©n ÆËi do kh∂ n®ng Æi“u chÿnh m“m dŒo. DDoo ÆÆ„„,, cc∏∏cc ÆÆËËii tt≠≠ÓÓnngg llµµ nngg≠≠ÍÍii ss∂∂nn xxuu††tt vvµµ nngg≠≠ÍÍii ttii™™uu tthhÙÙ cÒa ngµnh hµng phÙ thuÈc vµo mËi quan h÷ gi˜a l≠Óngph©n th∂i ra (li™n quan Æ’n quy m´ Ƶn) vµ di÷n t›ch Ɔt canh t∏c ho∆c ao nu´i c∏. NNgg≠≠ÍÍii vvÀÀnn cchhuuyy””nn:: ph≠¨ng th¯c vÀn chuy”n (xe Æπp, x›ch l´ Æ»y, xe m∏y, ben xen nh·, xe ´ t´ nh·) hπn ch’kho∂ng c∏ch vÀn chuy”n. Dπng ph©n quy Æfinh ph≠¨ng th¯c vÀn chuy”n.NNgg≠≠ÍÍii bbuu´nn bb∏∏nn pphh©©nn:: lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng c„ thu nhÀp cao nh†t trong ngµnh hµng v◊ h‰ bu´n b∏n ch†t h˜u c¨mµ kh´ng c«n ch’ bi’n vµ Æ«u t≠. NNgg≠≠ÍÍii tthh´nngg ttiinn:: kh´ng ph∂i lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng hoπt ÆÈng mÈt c∏ch chuy™n nghi÷p. Tuy nhi™n, h‰ cho phäpÆi“u ti’t cung vµ c«u trong thÍi Æi”m m†t c«n bªng v“ ch†t h˜u c¨, bªng c∏ch th˘c hi÷n mËi li™n h÷ gi˜a ng≠Íis∂n xu†t vµ ng≠Íi ti™u thÙ.

171

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

C∏c l˝ do giao dfich

KKhhoo∂∂nngg cc∏∏cchh xxaa ggii aa nngg≠≠ÍÍii ccuunngg cc††pp vvµµ nngg≠≠ÍÍiissˆ ddÙÙnngg

Trao ÆÊi ph©n d≠Íng nh≠ chÿ di‘n ra trong giÌi hπn Æfial˝ nh†t Æfinh vÌi kho∂ng c∏ch tËi Æa lµ 12 km. Kho∂ngc∏ch gi˜a c∏c hÈ quy Æfinh ph≠¨ng ti÷n vÀn chuy”n.Trong phπm vi mÈt th´n, ng≠Íi d©n c„ th” hµi lflng vÌivi÷c sˆ dÙng s´ vµ x∏ch bÈ ra ao ho∆c ra ruÈng trÂng.N’u Æi“u ki÷n cho phäp, ng≠Íi d©n c„ th” g‰i ng≠Íi Æ’nvÀn chuy”n, th≠Íng lµ bªng x›ch l´ Æ»y ho∆c bªng xeÆπp gæn gi∏ th Πhai b™n xe. Ng≠Óc lπi, khi kho∂ngc∏ch xa h¨n, ng≠Íi ta dÔng xe m∏y gæn ben ch¯a ph©nΠƪng sau ho∆c bªng mÈt loπi m∏y ÆÈng c¨ 3 b∏nh.Kho∂ng c∏ch cÚng quy’t Æfinh s∂n ph»m vÀn chuy”n:v› dÙ, r†t kh„ c„ th” vÀn chuy”n ph©n l·ng bªng c∏cloπi ph≠¨ng ti÷n k” tr™n. N„i chung, ph©n l·ng th≠ÍngÆ≠Óc sˆ dÙng Æ” t≠Ìi cho v≠Ín cÒa ng≠Íi s∂n xu†t vµcÒa c∏c hÈ l©n cÀn. Tuy nhi™n, s∂n ph»m vÀn chuy”ncfln phÙ thuÈc vµo ph≠¨ng ti÷n cÒa chÒ hÈ: n’u gia Æ◊nhc„ c∏c thÔng t´n, h‰ c„ th” vÀn chuy”n ph©n l·ng nhÍc∏c thÔng Æ„. Ng≠Óc lπi, ng≠Íi ta vÀn chuy”n ph©n kh´h¨n bªng s‰t ho∆c thÀm ch› bªng t∂i.

CC∏∏cc kkii””uu qquuaann hh÷÷ vvµµ qquueenn bbii’’tt

Tr≠Íng hÓp phÊ bi’n nh†t lµ ng≠Íi sˆ dÙng vµ ng≠Íicung c†p ph©n quen bi’t nhau. Ng≠Íi ch®n nu´i lÓnthıa ph©n theo tıng thÍi Æi”m ho∆c th≠Íng xuy™nnh≠ng vÌi sË l≠Óng hÓp l˝, sœ cho ng≠Íi h‰ hµng ho∆chµng x„m cÒa anh ta l≠Óng ph©n thıa. Nh◊n chung,trong tr≠Íng hÓp nµy, quan h÷ gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng kh∏g«n gÚi. Do Æ„, ng≠Íi cung c†p ph©n kh´ng ngh‹ Æ’nvi÷c b∏n ph©n. M∆t kh∏c, vi÷c gÓi b∏n ph©n cho h‰ lµÆi“u kh´ng th” t≠Îng t≠Óng Æ≠Óc. Do Æ„, ki”u trao ÆÊinµy Æ≠Óc th˘c hi÷n trong phπm vi nh· d˘a tr™n mËiquan h÷ quen bi’t vµ th≠Íng di‘n ra trong mÈt th´n,mÈt lµng. Vi÷c trao ÆÊi ph©n gi˜a nh˜ng ng≠Íi h‰ hµngc„ th” lµ trong mÈt x∑. N’u kho∂ng c∏ch g«n, Æ´i khi,ng≠Íi d©n vÀn chuy”n ph©n bªng c∏ch x∏ch bÈ (Æ∆cbi÷t khi h‰ cho ph©n ra ao ho∆c v≠Ín) nh≠ng n’u ph∂ichuy”n ph©n ra c∏c ruÈng Î xa, ng≠Íi ta th≠Íng dÔngph≠¨ng ti÷n vÀn chuy”n phÊ th´ng nh†t lµ xe Æπp thÂ.Th˘c vÀy, xe Æπp c„ th” vÀn chuy”n ph©n Æi xa h¨n vÌikhËi l≠Óng ph©n lÌn h¨n (trung b◊nh tı 200 Æ’n 250kg/xe th theo Æi“u tra). ß∆c bi÷t, Æ©y lµ loπi ph≠¨ng ti÷nvÀn chuy”n r†t phÔ hÓp tr™n Æ≠Íng Æ™ hãp, bao quanhruÈng ÆÂng.

Tr≠Íng hÓp th¯ hai lµ ng≠Íi cung c†p vµ ng≠Íi sˆ dÙngph©n chÿ bi’t m∆t nhau vµ h‰ Î trong cÔng mÈt x∑. H‰chÿ thÿnh tho∂ng li™n h÷ vÌi nhau Æ” trao ÆÊi ph©n.Ng≠Íi cung c†p bfi thıa ch†t h˜u c¨ vµ muËn b∏n s∂nph»m cÒa m◊nh. Trong khi Æ„, ng≠Íi xin ph©n lπi c«ns∂n ph»m nµy. ß´i khi, cung vµ c«u ph©n c©n bªng tπimÈt thÍi Æi”m nh†t Æfinh. S˘ c©n bªng gi˜a cung vµ c«uph©n di‘n ra l©u h¨n khi tÂn tπi mËi quan h÷ trung thµnhgi˜a ng≠Íi cung c†p vµ ng≠Íi ti™u thÙ ph©n. Nh◊nchung, do ng≠Íi sˆ dÙng ph©n chÿ c«n s∂n ph»m tπimÈt thÍi Æi”m nh†t Æfinh ho∆c kh´ng th≠Íng xuy™n n™nh‰ kh´ng c«n thi’t lÀp mËi quan h÷ trung thµnh vÌing≠Íi cung c†p ph©n. H‰ lµ ng≠Íi ch®n nu´i nh≠ng Æ´ilÛc thi’u ph©n chuÂng ho∆c lµ ng≠Íi trÂng c©y l≠¨ngth˘c c«n ch†t h˜u c¨ vµo thÍi Æi”m b„n ph©n. Khi h‰c«n ph©n, h‰ t◊m ng≠Íi cung c†p s∂n ph»m. Th´ngth≠Íng, h‰ quay lπi nhµ ng≠Íi Æ∑ cung c†p ph©n tr≠ÌcÆ©y. H‰ mang xe Æπp th gæn gi∏ th hai b™n Æ’n nhµng≠Íi ch®n nu´i lÓn c„ kh∂ n®ng b∏n ph©n vµo buËis∏ng. Ng≠Íi nµy c„ th” c„ ph©n ho∆c kh´ng. H‰ Æ’nnhµ t†t c∏c c∏c hÈ ch®n nu´i trong x∑ mµ h‰ cho lµ c„ph©n Æ” b∏n (ho∆c bÎi v◊ hÈ Æ„ c„ nhi“u lÓn ho∆c trÂngtr‰t ›t). R†t thÛ vfi xin nh†n mπnh Î Æ©y rªng th≠Íng chÿc„ ng≠Íi c«n ph©n Æ’n t◊m ng≠Íi cung c†p ph©n.Tr≠Íng hÓp ng≠Óc lπi lµ r†t hi’m. Khi thıa ph©n, ng≠Íicung c†p li™n h÷ vÌi c∏c hÈ l©n cÀn, g‰i nh˜ng kh∏chhµng trung thµnh nh†t ho∆c li™n h÷ vÌi ng≠Íi Æ∑ tıngÆ’n l†y ph©n. M∆t kh∏c, mÈt khi Æ∑ c„ kh∏ch hµng, h‰sœ cË gæng duy tr◊ mËi quan h÷ nµy Æ” ng≠Íi Æ„ cflnquay lπi. N’u nh˜ng kh∂ n®ng nµy kh´ng x∂y ra, hËch¯a ph©n sœ bfi trµn ra v≠Ín, trµn xuËng ao vµ s´ng.ßi“u nµy cho th†y c„ nhi“u t◊nh huËng kh∏c nhau trongc∏c n´ng hÈ, c∏c lµng, c∏c x∑ nh≠ thıa ph©n, ÆÒ ph©nvµ thi’u ph©n. Nh˜ng ng≠Íi sˆ dÙng ph©n th≠Íngxuy™n lµ ng≠Íi nu´i c∏. Th˘c vÀy, ngµy nµo h‰ cÚngcho c∏ ®n ph©n, chÿ trı vµo mÔa lπnh. Ng≠Íi mua ph©nc„ mËi quan h÷ tËt vÌi ng≠Íi b∏n ph©n v◊ h‰ th≠Íngxuy™n c«n ch†t h˜u c¨. ßi“u nµy lµ r†t c«n thi’t ÆËi vÌivi÷c qu∂n l˝ kinh t’ cÒa n´ng hÈ v◊ n’u kh´ng c„ ph©n,n®ng su†t c∏ sœ gi∂m.

Tr≠Íng hÓp th¯ ba lµ tr≠Íng h¨p c∏c ÆËi t≠Óng g∆pnhau Æ” th˘c hi÷n quan h÷ th≠¨ng mπi l©u dµi. Ban Æ«u,h‰ kh´ng bi’t nhau nh≠ng nghe n„i v“ nhau qua mÈtÆËi t≠Óng m´i giÌi nµo Æ„. Th˘c t’, ng≠Íi nµy lµ bπnho∆c Î cÔng x∑, cÔng lµng vÌi ng≠Íi b∏n ph©n. Anh tasœ th´ng tin cho ng≠Íi mua ph©n v“ vi÷c c„ ng≠Íi c«nb∏n ph©n vµ Æ≠a cho ng≠Íi c«n mua ph©n t™n vµ Æfiachÿ cÒa ng≠Íi b∏n Æ” ng≠Íi nµy t˘ t◊m Æ’n vµ Æ“ nghfing≠Íi b∏n ph©n k’t hÓp cÔng lµm vi÷c. Nh≠ng xin l≠u

172

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

˝ rªng ÆËi t≠Óng mµ chÛng t´i g‰i lµ m´i giÌi, th˘cch†t, chÿ lµ ng≠Íi trung gian, lµm vi÷c kh´ng nhªm mÙcÆ›ch thu lÓi v◊ m´i giÌi kh´ng ph∂i lµ ngh“ cÒa anh ta.ß©y chÿ lµ mÈt ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng cung c†p th´ngtin mi‘n ph› cho ng≠Íi mua ph©n. ng≠Íi th´ng tin nµykh´ng hoπt ÆÈng d≠Ìi dπng c∏c v®n phflng ho∆c mÈttÊ ch¯c m´i giÌi chuy™n nghi÷p. H‰ kh´ng c„ thu nhÀpcho dfich vÙ cung c†p th´ng tin cÒa m◊nh. ChÛng t´i xinnh†n mπnh Î Æ©y rªng mËi quan h÷ tËt Æãp l∏ng gi“ngc„ ∂nh h≠Îng tÌi hoπt ÆÈng th≠¨ng mπi ch†t h˜u c¨:khi ch≠a Æ∏p ng ÆÒ nhu c«u ph©n cÒa ng≠Íi mua, mÈttrong nh˜ng hÈ ch®n nu´i lÌn nh†t lµng Æ∑ Æ“ nghfi c∏chÈ l©n cÀn b∏n ph©n cho ng≠Íi mua ph©n tr™n vµ kh´ngy™u c«u ti“n hoa hÂng. nh≠ vÀy, hÈ ch®n nu´i lÌn nµyÆ∑ thi’t lÀp Æ≠Óc mËi quan h÷ gi˜a ng≠Íi mua ph©n lÌnkia vµ c∏c hÈ ch®n nu´i nh· ch≠a c„ Æ«u ra cho s∂nph»m cÒa m◊nh. MÈt l«n n˜a, ng≠Íi nµy Æ∑ Æ„ng vai trflcÒa ng≠Íi th´ng tin nh≠ng kh´ng v◊ mÙc Æ›ch kinh t’.

CuËi cÔng, tr≠Íng hÓp th¯ t≠ bao gÂm ng≠Íi bu´nph©n - ng≠Íi m´i giÌi gi˜a ng≠Íi cung c†p ph©n vµng≠Íi ti™u thÙ. Ng≠Íi bu´n ph©n sœ mua ch†t h˜u c¨tı ng≠Íi cung c†p vµ b∏n lπi cho ng≠Íi ti™u thÙ. Nh≠vÀy, ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íi ti™u thÙ kh´ng tr˘c ti’pg∆p nhau. Do Æ„, ng≠Íi bu´n ph©n Æ∑ lÀp ra mËi li™nh÷ gi˜a h‰. Nh˜ng ng≠Íi bu´n ph©n mµ chÛng t´i Æ∑g∆p mua s∂n ph»m qua hÓp ÆÂng vÌi nhµ cung c†pnh≠ng h‰ kh´ng c„ hÓp ÆÂng cung c†p s∂n ph»m vÌing≠Íi ti™u thÙ ph©n. ßi“u nµy c„ th” do sË kh∏chhµng cÒa h‰ kh´ng Ên Æfinh.

MMËËii qquuaann hh÷÷ tt››nn nnhhii÷÷mm

ßa sË ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n khºng Æfinh vÌi chÛng t´irªng h‰ kh´ng g∆p kh„ kh®n nµo trong qu∏ tr◊nh traoÆÊi ph©n v◊ h‰ tin ÆËi t∏c cÒa m◊nh dÔ ch†t l≠Óng ho∆csË l≠Óng s∂n ph»m c„ thay ÆÊi. Tuy nhi™n, chÛng t´ixin Æ≠a ra mÈt sË tr≠Íng hÓp trong qu∏ tr◊nh lµm Æi“utra†: nhi“u ng≠Íi mua ph©n cho bi’t r†t tin t≠Îng vµong≠Íi cung c†p ph©n v◊ ng≠Íi nµy ch®n nu´i theoph≠¨ng ph∏p c´ng nghi÷p n™n ch†t l≠Óng vµ sË l≠Óngph©n lu´n kh´ng ÆÊi. MÈt ng≠Íi mua ph©n lµ hÈ nu´ic∏ chuy™n nghi÷p khºng Æfinh: m∆c dÔ vi÷c mua b∏ngi˜a ng≠Íi cung c†p vµ ng≠Íi ti™u thÙ c„ hÓp ÆÂngnh≠ng Æ´i khi sË l≠Óng ph©n ›t h¨n so vÌi quy Æfinh tronghÓp ÆÂng. Tuy nhi™n, anh ta kh´ng th” phµn nµn g◊.Ng≠Íi h‰ hµng, hµng x„m cÒa ng≠Íi b∏n ph©n th≠ÍngÆ’n xin ph©n vµ chÒ hÈ kh´ng th” tı chËi Æ≠Óc. ß´i khi,ng≠Íi mua ph©n vµ ng≠Íi b∏n ph©n c„ mËi quan h÷ r†tt›n nhi÷m: n’u ng≠Íi b∏n ph©n væng nhµ, ng≠Íi mua

ph©n c„ th” nhæn gˆi lπi vµi ch˜ tr™n t≠Íng, mang s∂nph»m v“ nhµ vµ tr∂ ti“n sau. Ng≠Íi Vi÷t Nam coi tr‰ngmËi quan h÷ con ng≠Íi h¨n so vÌi mÙc Æ›ch kinh t’ vµlÓi nhuÀn. Do Æ„, ng≠Íi b∏n th›ch b∏n ph©n cho mÈtng≠Íi mua h¨n lµ b∏n cho mÈt kh∏ch hµng mÌi vÌi gi∏cao v◊ gi˜a hai b™n Æ∑ tÂn tπi mËi quan h÷ tin t≠Îng vµhi”u bi’t. MËi quan h÷ tËt Æãp nµy d≠Íng nh≠ c„ lÓi ÆËivÌi ngµnh hµng ph©n lÓn v◊ n„ cho phäp ti’t ki÷m thÍigian vµ ti“n bπc; Æ∆c bi÷t n„ tr∏nh cho r†t nhi“u ng≠Íich®n nu´i kh´ng m†t thÍi gian t◊m ki’m ng≠Íi sˆ dÙngs∂n ph»m. Ng≠Óc lπi, ki”u hoπt ÆÈng nµy sœ tπo ra ÆÈtr◊ tr÷, hπn ch’ s˘ ph∏t tri”n cÒa ngµnh hµng. Th˘c vÀy,mËi quan h÷ g«n gÚi hπn ch’ c∏c h≠Ìng thay ÆÊi c„ th”:c∏c ÆËi t≠Óng kh´ng c„ s˘ l˘a ch‰n, nh≠ ng≠Íi d©nÆ∑ t©m s˘ vÌi chÛng t´i khi Æi“u tra.

CC∏∏cc llooππii hhÓÓpp ÆÆÂÂnngg vvµµ pphh≠≠¨nngg tthh¯cc hhÓÓpp tt∏∏cc

Loπi hÓp ÆÂng chÒ y’u phÙ thuÈc vµo quan h÷ gi˜a c∏cÆËi t∏c trong ngµnh hµng. ph«n lÌn trao ÆÊi chÛng t´ith†y Æ“u di‘n ra mÈt c∏ch t˘ ph∏t kh´ng c„ b†t k˙ mÈttho∂ thuÀn hay hÓp ÆÂng nµo. n’u c∏c ÆËi t∏c c„ quanh÷ g«n gÚi (ng≠Íi trong gia Æ◊nh ho∆c hµng x„m) th◊ khic«n ng≠Íi mua th≠Íng Æ’n tÀn nhµ ng≠Íi c„ ph©n. lÛcnµy tho∂ thuÀn gi˜a h‰ kh´ng cÙ th”. Æ„ lµ tho∂ thuÀnng«m d˘a tr™n s˘ ÆÂng ˝ gi˜a hai ng≠Íi c„ quan h÷th©n mÀt. KhËi l≠Óng trao ÆÊi trong tr≠Íng hÓp nµykh´ng lÌn (mÈt xe thÂ/tu«n...). Khi s∂n xu†t ph©n kh´ngth≠Íng xuy™n vµ ng≠Íi mua chÿ c«n ph©n trong mÈt thÍiÆi”m nµo Æ„ th◊ trao ÆÊi ph©n cÚng kh´ng c„ tho∂ thuÀnhay hÓp ÆÂng cÙ th”. Ng≠Íi mua vµ ng≠Íi b∏n thÿnhtho∂ng g∆p nhau mÈt c∏ch t◊nh cÍ. Trong tr≠Íng hÓpnµy, gi˜a h‰ kh´ng c„ mËi quan h÷ trao ÆÊi l©u dµi.H◊nh th¯c trao ÆÊi nµy phÔ hÓp vÌi c∂ hai b™n trong mÈtthÍi Æi”m nh†t Æfinh nµo Æ„. Do hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©ndi‘n ra kh´ng th≠Íng xuy™n, ho∆c do c∏c hÈ Æ∑ c„ kh∏ÆÒ ph©n n™n c∏c ÆËi t∏c kh´ng c∂m th†y c«n thi’t ph∂ilµm hÓp ÆÂng. Tuy nhi™n, cÚng c„ mÈt sË ÆËi t∏c th†yc«n trao ÆÊi bªng hÓp ÆÂng, dÔ chÿ lµ tho∂ thuÀn mi÷ngtrong tr≠Íng hÓp hai b™n c„ quan h÷ tin t≠Îng nhau hayhÓp ÆÂng mi÷ng ho∆c hÓp ÆÂng tr™n gi†y (hÓp ÆÂngnµy mang t›nh th≠¨ng mπi h¨n). Trong mÈt sË tr≠ÍnghÓp, c∏c ÆËi t∏c cho bi’t h‰ trao ÆÊi d˘a tr™n tho∂thuÀn mi÷ng. N„i chung, tho∂ thuÀn mi÷ng Æ≠Óc ti’nhµnh trong tr≠Íng hÓp trao ÆÊi kh´ng th≠Íng xuy™n.V†n Æ“ tho∂ thuÀn th≠Íng lµ gi∏ c∂, khËi l≠Óng vµ thÍiÆi”m trao ÆÊi. Khi hoπt ÆÈng trao ÆÊi gi˜a c∏c ÆËi t∏cth≠Íng xuy™n h¨n t¯c lµ c„ s˘ hi”u bi’t vµ tin t≠Îng th◊h‰ c„ th” sˆ dÙng h◊nh th¯c hÓp ÆÂng mi÷ng. Y’u tËÆ” ph©n bi÷t ki”u hÓp ÆÂng nµy vÌi h◊nh th¯c vıa tr◊nh

173

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

bµy Î tr™n lµ Î chÁ thÍi gian trao ÆÊi c„ Æ≠Óc t›nh Æ’ntrong hÓp ÆÂng. CuËi cÔng chÿ c„ tr≠Íng hÓp trao ÆÊiph©n gi˜a ng≠Íi d©n vÌi c∏c trang trπi quËc doanh lµti’n hµnh d˘a tr™n hÓp ÆÂng tr™n gi†y/ch›nh th¯c. C∏cÆi“u kho∂n ghi trong hÓp ÆÂng lµ gi∏, khËi l≠Óng, t«nsË trao ÆÊi,...th´ng th≠Íng hÓp ÆÂng nµy c„ thÍi hπn 1n®m ho∆c kh´ng x∏c Æfinh. ßi“u nµy cho th†y trang trπiquËc doanh tr™n kh´ng quan t©m tÌi c∏c Æi“u kho∂n ghitrong hÓp ÆÂng. Ng≠Íi phÙ n˜ mua ph©n cÒa trang trπiquËc doanh nµy cÚng khºng Æfinh ÆËi vÌi h‰, vµi ngh◊nÆÂng chºng Æ∏ng g◊.

Nguy c¨ ph∏ vÏ hÓp ÆÂng r†t th†p. C∏c ÆËi t∏c r†t tint≠Îng nhau Æ∆c bi÷t lµ khi s∂n ph»m trao ÆÊi kh´ngmang h◊nh ∂nh cÒa mÈt s∂n ph»m c„ gi∏ trfi. Nh≠ng n’umÈt trong hai b™n kh´ng t´n tr‰ng hÓp ÆÂng th◊ hÀu qu∂sœ r†t nghi™m tr‰ng: quan h÷ x„m gi“ng trÎ n™n x†u Æivµ quan h÷ c„ Æi, c„ lπi sœ ph∂i xem xät lπi, ....

Hi÷n nay, ph©n lÓn Æ≠Óc trao ÆÊi d≠Ìi dπng t≠¨i sau khih„t mµ kh´ng qua ch’ bi’n n™n kh©u vÀn chuy”n c„nhi“u hπn ch’. Do Æ„, ngµnh hµng ph©n v…n chÿ di‘nra tr™n phπm vi cÙc bÈ, nh· lŒ. H¨n n˜a, m∆c dÔ quanh÷ g«n gÚi gi˜a c∏c ÆËi t∏c tπo Æi“u ki÷n tin t≠Îng nhaunh≠ng lπi hπn ch’ hoπt ÆÈng trao ÆÊi mang t›nh th≠¨ngmπi. Tuy nhi™n, hoπt ÆÈng trao ÆÊi th≠¨ng mπi s∂nph»m ph©n lÓn th´ng qua vi÷c ph∏t tri”n mÈt ngµnhhµng hoµn chÿnh trong tÿnh ÆÂng thÍi duy tr◊ h÷ thËngs∂n xu†t k’t hÓp lµ hoµn toµn c„ th” th˘c hi÷n Æ≠Óc.ßi“u nµy chæc chæn sœ mang lπi lÓi nhuÀn kinh t’ chong≠Íi d©n. M∆t kh∏c, n’u ngµnh hµng ph©n lÓn ph∏ttri”n, c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m m´i tr≠Íng sœ gi∂m.

174

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

ßfinh gi∏ ph©n

GGii∏∏ bb∏∏nn ÆÆ««uu,, ttuu˙ tthheeoo ggiiaaii ÆÆooππnn vvµµ ttrrππnngg tthh∏∏ii ss∂∂nnpphh»»mm

Gi∏ b∏n ph©n lÓn r†t ›t dao ÆÈng vµ v…n cfln Î m¯c r†tth†p. ChÛng ta gi∂i th›ch hi÷n t≠Óng nµy ra sao?

D≠Íng nh≠, ph©n bfi coi lµ mÈt loπi ch†t th∂i vµ c«n ph∂iloπi b· mÈt c∏ch tri÷t Æ” v◊ n„ g©y ´ nhi‘m (Æ∆c bi÷t lµc∏c v†n Æ“ v“ mÔi h´i vµ s¯c khoŒ). Vi÷c vÀn chuy”nph©n r†t kh„ kh®n vµ n∆ng nh‰c. M∆t kh∏c, th˘c t’ choth†y ph©n ch≠a bao giÍ Æ≠Óc sˆ dÙng ri™ng bi÷t dÔ lµmph©n b„n cho c©y trÂng hay dÔng trong nu´i c∏. Ph©nlu´n Æ≠Óc b∏n d≠Ìi dπng t≠¨i ho∆c Æ∑ qua Ò. ßa sËnh˜ng hÈ chÛng t´i ph·ng v†n Æ“u sˆ dÙng ph©n chohoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒa m◊nh sau Æ„ mÌi th˘c hi÷n traoÆÊi ph©n vÌi hÈ kh∏c.

Kh´ng c„ tr≠Íng hÓp nµo ch’ bi’n ph©n Æ” b∏n. ChÛngta c„ th” Æ≠a ra nhi“u gi∂ thi’t Æ” gi∂i th›ch hi÷n t≠Óngnµy: - V◊ quan ni÷m ph©n nh≠ mÈt loπi ch†t th∂i n™n ng≠Íi

d©n kh´ng th†y Æ≠Óc ph©n lµ mÈt s∂n ph»m c„ gi∏trfi kinh t’. Tı l©u, ng≠Íi d©n v…n s∂n xu†t ph©n Æ” sˆdÙng cho nhu c«u cÒa ch›nh h‰ trong h÷ thËng s∂nxu†t k’t hÓp. S∂n xu†t mang t›nh hµng ho∏ vÌi mÙcÆ›ch t®ng thu nhÀp Æ∑ ph∏t tri”n trong nh˜ng n®mg«n Æ©y ÆËi vÌi c©y lÛa vµ c∏c s∂n ph»m ch®n nu inh≠ thfit lÓn vµ nu i trÂng thÒy s∂n.Tuy nhi™n, hi÷n tπi,ng≠Íi d©n ch≠a c„ ˝ t≠Îng s∂n xu†t ph©n Æ” b∏n.

- Th˘c t’ v…n ch≠a c„ tr≠Íng hÓp nµo th˘c s˘ ti’nhµnh b∏n ph©n. Th˘c ra Æ©y lµ mÈt hoπt ÆÈng r†tmÌi vµ kh∏c bi÷t n™n Æ” ti’n hµnh sœ r†t kh„ kh®n.

- ß” ch’ bi’n ph©n, ngoµi nh˜ng kinh nghi÷m phÊth´ng, ng≠Íi d©n c«n c„ hi”u bi’t v“ k¸ thuÀt ch’bi’n vµ nh˜ng ki’n th¯c kh∏c Æ” c„ th” Æem traoÆÊi s∂n ph»m vÌi gi∏ trfi ÆÛng vÌi gi∏ trfi th˘c cÒa n„.B™n cπnh Æ„, cfln c«n thÍi gian Æ” ch’ bi’n v◊ chÛngta Æang Î trong mÈt Æfia ph≠¨ng c„ tr◊nh ÆÈ c¨ giÌiho∏ r†t th†p vµ do vÀy c´ng t∏c ch’ bi’n Æfli h·inhi“u c´ng s¯c.

Gi∏ ph©n tr™n thfi tr≠Íng hi÷n nay r†t th†p vµ kh´ng m†ych™nh l÷ch dÔ Æ≠Óc b∏n d≠Ìi b†t k˙ dπng nµo: 1730ÆÂng/10 kg ph©n ræn; 1000 ÆÂng/10 kg ph©n Ò. ChÛngt´i Æ∑ g∆p mÈt tr≠Íng hÓp duy nh†t b∏n ph©n Ò. Gi∏b∏n ph∂n ∏nh quan ni÷m cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi s∂nph»m. Th˘c ra, ng≠Íi d©n chÿ b∏n ph©n thıa vµo cuËivÙ Æ´ng, c„ ngh‹a lµ h‰ muËn tËng kh¯ mÈt s∂n ph»mmµ h‰ kh´ng cfln th†y c„ ›ch n˜a, vµ nh≠ vÀy lµ h‰muËn tËng kh¯ Æi mÈt loπi ch†t th∂i mµ th˘c ra h‰ kh´ngÆ∏nh gi∏ Æ≠Óc gi∏ trfi cÒa n„. Ph©n Ò Î Æ©y lµ loπi ph©nmµ ng≠Íi d©n Vi÷t Nam v…n g‰i lµ ph©n chuÂng, c„ngh‹a lµ loπi ph©n lÓn ch≠a ph©n hu˚ h’t, Æ≠Óc Ò tπitrang trπi trong m´i tr≠Íng y’m kh› vµ kh´ng xÌi hÁnhÓp Ò,... trong khi Æ„, gi∏ b∏n ph©n Ò theo ph≠¨ng ph∏pc´ng nghi÷p vµ Æ≠Óc Æ„ng g„i lµ 11 000 ÆÂng/kg. ß©ylµ mÈt loπi ph©n h˜u c¨ c„ thµnh ph«n dinh d≠Ïng c©nbªng, vÌi c∏c hπt nh·, mfin. Nh≠ vÀy, ch™nh l÷ch gi∏ c∂lµ r†t lÌn vµ gi∏ b∏n ph©n t≠¨i lµ qu∏ th†p so vÌi gi∏ c∏cs∂n ph»m kh∏c hay so vÌi c´ng lao ÆÈng.

Ph©n h„t: 173 ÆÂng/kgPh©n Ò: 100 ÆÂng/kg

Th„c: 2 500 ÆÂng/kgLÓn h¨i: 16 500 ÆÂng/kgC´ng lao ÆÈng trong n´ng nghi÷p: 2000 ÆÂng/h

PPhh©©nn

Ph©n lÓn h„t Ph©n chuÂng ÒPh©n gia c«mPh©n bfl ßπmAmmonitrate

ßßÂÂnngg//11kkgg nniitt¨((VVNNDD))24,70015,20012,50052,5009,90013,500

kkhhËËii ll≠≠ÓÓnngg pphh©©nn ((kkgg)) cchh¯aa 11 kkgg nniitt¨

143152633332.23

BB∂∂nngg 22:: gi∏ 1kg nit¨ theo tıng loπi ph©n

175

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Gi∏ ph©n ho∏ h‰c, Æ∆c bi÷t nh˜ng loπi ph©n kh´ngÆ≠Óc s∂n xu†t trong n≠Ìc, li™n tÙc t®ng tı n®m nµy quan®m kh∏c. Trong vflng 4 n®m (tı th∏ng 9 n®m 2001 Æ’n2005) tr™n thfi tr≠Íng th’ giÌi, gi∏ ph©n Æπm Æ∑ t®ng l™ng†p 3 l«n, gi∏ kali t®ng g†p 4 l«n vµ gi∏ nguy™n li÷u ch’bi’n ph©n NPK g«n nh≠ t®ng l™n g†p 2 l«n (Le Turioner,2005). ß©y lµ mÈt v†n Æ“ Æ∏ng quan t©m. Trong tπp ch›cÒa phflng th≠¨ng mπi vµ c´ng nghi÷p (Qu˙nh Chi,2005), mÈt nhµ b∏o Æ∑ nh†n mπnh rªng Vi÷t Nam v…nti’p tÙc nhÀp kh»u ph©n ho∏ h‰c v◊ kh∂ n®ng s∂n xu†t,dÔ nh˜ng n®m g«n Æ©y c„ t®ng l™n, v…n kh´ng Æ∏p ngÆÒ nhu c«u trong n≠Ìc. Gi∏ ph©n Æπm sœ kh´ng ngıngt®ng vµ gi∏ nhÀp kh»u ph©n b„n sœ Æπt m¯c k˚ lÙc vµoth∏ng 4/2005, m¯c ch≠a tıng th†y tı n®m 1990. CÚngtheo tπp ch› nµy, m¯c s∂n xu†t cÒa c∏c doanh nghi÷ptrong n≠Ìc chÿ c„ th” Æ∏p ¯ng ÆÒ 30% nhu c«u nÈi Æfiavµ s∂n ph»m b∏n ra vÌi gi∏ t≠¨ng ÆËi th†p (tr™n d≠Ìi4500 ÆÂng/kg nit¨ so vÌi gi∏ trung b◊nh 5000 ÆÂng/kgnit¨ nhÀp kh»u). N’u gi∏ qu∏ cao, nhu c«u sœ gi∂m dong≠Íi d©n sœ ngıng sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c.

Gi∏ nit¨ h˜u c¨ r†t Ææt (nit¨ ch¯a trong ph©n bfl Ææt h¨nÆπm ur™ 5 l«n, nit¨ trong ph©n lÓn h„t Ææt h¨n 2-3 l«nnit¨ trong Æπm ur™) trong khi Æ„ ph«n lÌn ng≠Íi d©nchÛng t´i ph·ng v†n cho rªng ph©n lµ mÈt s∂n ph»mr†t ›t gi∏ trfi.

Gi∏ nit¨ h˜u c¨ cao c„ th” lµ nguy™n nh©n c∂n trÎ s˘ph∏t tri”n cÒa ngµnh hµng ph©n lÓn. Th˘c vÀy, n’ucoi (i) ng≠Íi mua ph©n hoµn toµn bi’t r‚ thµnh ph«n,ch†t l≠Óng vµ c∏ch sˆ dÙng ph©n tËi ≠u nh†t vµ (ii) ti™uch› l˘a ch‰n cÒa ng≠Íi mua ÆËi vÌi mÈt loπi s∂n ph»mhay mÈt s∂n ph»m thay th’ ch›nh lµ gi∏ s∂n ph»m th◊chæc chæn ng≠Íi mua sœ kh´ng sΩn sµng mua nit¨ h˜uc¨ vÌi gi∏ tr™n thfi tr≠Íng hi÷n nay. ßi“u nµy c„ ngh‹a lµgi∏ nit¨ c„ th” lµ rµo c∂n cho qu∏ tr◊nh trao ÆÊi ph©nmang t›nh th≠¨ng mπi vµ do vÀy c∂n trÎ qu∏ tr◊nh ph∏ttri”n chung cÒa ngµnh hµng ph©n lÓn.

Tuy nhi™n, chÛng t´i Æ∑ l˘a ch‰n c∏ch lÀp luÀn theohµm l≠Óng nit¨ c„ trong ph©n b„n. ßi“u nµy xu†t ph∏ttı nguy™n tæc nit¨ lµ y’u tË dinh d≠Ïng c«n thi’t nh†tcho c©y trÂng vµ ng≠Íi d©n chÿ quan t©m Æ’n y’u tË nµytrong ph©n. VÀy mµ trong ch†t th∂i ch®n nu´i cfln c„r†t nhi“u y’u tË kh∏c (nh≠ phËtpho vµ kali). H¨n n˜a,khi sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i, c∏c y’u tË nµy Æ≠Ócgi∂i ph„ng mÈt c∏ch li™n tÙc vµ l©u dµi, tr∏i ng≠Óc vÌiph©n ho∏ h‰c vËn chÿ c„ t∏c dÙng trong thÍi gian ngæn.Ch›nh v◊ th’ gi∏ ph©n c„ vŒ r†t cao c„ th” lµ do c∏c y’utË nµy.

TT◊◊mm hhii””uu tthhfifi ttrr≠≠ÍÍnngg..

Trong sË nh˜ng ng≠Íi ti’n hµnh trao ÆÊi ph©n kh´ngmang t›nh th≠¨ng mπi th◊ r†t ›t ng≠Íi bi’t gi∏ b∏n ph©ntr™n trfi th≠Íng. H‰ kh´ng quan t©m Æ’n Æi“u Æ„ v◊ n’ugi∏ ph©n Î n¨i kh∏c lµ bao nhi™u th◊ ch›nh h‰ cÚngkh´ng th” b∏n Æ≠Óc nh≠ th’. Tuy nhi™n, trong nh˜ngx∑ c„ hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph©n di‘n ra th≠Íng xuy™n, th◊ng≠Íi cho ph©n lπi bi’t gi∏ tr™n thfi tr≠Íng. Th´ngth≠Íng, gi∏ c∂ Æ≠Óc th≠¨ng l≠Óng gi˜a ng≠Íi mua vµng≠Íi b∏n. Nh≠ng v◊ gi∏ ph©n n„i chung r†t th†p n™ngi∏ th≠¨ng l≠Óng ›t c„ s˘ thay ÆÊi vµ s∏t vÌi gi∏ tr™n thfitr≠Íng. N„i chung, ng≠Íi b∏n vµ ng≠Íi mua cÔng ch‰ngi∏ d˘a theo gi∏ b∏n chung. Do vÀy, r‚ rµng kh´ng c„s˘ kh∏c bi÷t v“ hi”u bi’t gi∏ c∂ tr™n thfi tr≠Íng gi˜a ng≠Íimua vµ ng≠Íi b∏n n™n kh´ng c„ t◊nh trπng ∏p Æ∆t vµb†t b◊nh ƺng trong quy’t Æfinh gi∏ b∏n.

ô Æ©y, chÛng t´i cÚng c„ th” Æ≠a ra v› dÙ li™n quan tÌigi∏ ph©n bfl tπi mÈt x∑ mµ chÛng t´i Æ∑ Æi“u tra. TheochÛng t´i, v› dÙ nµy c„ vŒ kh∏ thÛ vfi Æ” xem xät n’umuËn ph∏t tri”n mÈt ngµnh hµng ph©n th˘c s˘ trongt≠¨ng lai. Tπi x∑ nµy, c„ 8 ng≠Íi phÙ n˜ th≠Íng xuy™nÆi h„t ph©n bfl Æ” b∏n. Vµo thÍi Æi”m Æ«u n®m, h‰ h‰pnhau lπi Æ” cÔng quy’t Æfinh gi∏ ph©n cho n®m Æ„. V†nÆ“ lπm ph∏t cÚng Æ≠Óc t›nh Æ’n. Nh≠ vÀy, h‰ lµ ng≠Íiquy’t Æfinh gi∏ ph©n bfl trong x∑. Theo ki’n cÒa chÛngt´i, tr≠Íng hÓp nµy c«n Æ≠Óc xem xät k¸ trong khu©nkhÊ ph∏t tri”n ngµnh hµng ph©n. N’u c∏c nhµ s∂n xu†tph©n bi’t li™n k’t vÌi nhau th◊ chæc chæn h‰ c„ th” gi˜vai trfl quy’t Æfinh trong ngµnh hµng vµ thu Æ≠Óc lÓinhuÀn nhi“u h¨n tı s∂n ph»m cÒa h‰.

Kh∂ n®ng ph∏t tri”n ngµnh hµng ph©n

Li÷u c„ th” ph∏t tri”n mÈt ngµnh hµng ph©n d˘a tr™nhoπt ÆÈng trao ÆÊi th≠¨ng mπi vµ d˘a tr™n s˘ tham giacÒa ÆËi t≠Óng m´i giÌi th˘c s˘? Nh˜ng y’u tË c„ t›nhch†t quy’t Æfinh tÌi s˘ ph∏t tri”n ngµnh hµng ch›nh lµc∏c v†n Æ“ li™n quan Æ’n s∂n xu†t, khËi l≠Óng ph©n s∂nxu†t ra; c∏c v†n Æ“ li™n quan Æ’n ti™u thÙ, l≠Óng ph©nb∏n ra, gi∏ b∏n, thu nhÀp cÒa c∏c ÆËi t≠Óng tham giangµnh hµng vµ hi÷u su†t cÒa tıng kh©u hoπt ÆÈngtrong c∂ quy tr◊nh cÚng nh≠ chi ph› vÀn chuy”n.

QQuuaann hh÷÷ ccuunngg--cc««uu cchh††tt tthh∂∂ii ttππii tthh∏∏ii bb◊◊nnhh:: ttii’’nn ttÌÌiipphh∏∏ vvÌÌii tthh’’ cc©©nn bbªªnngg

Trong nh˜ng n®m tÌi Æ©y, sË l≠Óng trang trπi ch®n nu´ilÓn chuy™n m´n ho∏ sœ t®ng l™n. Nh≠ vÀy, sË l≠Óng c∏cnhµ cung c†p ph©n th≠Íng xuy™n cÚng t®ng theo.Trong khi Æ„, sË l≠Óng nh˜ng ng≠Íi c„ nhu c«u ph©n

176

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

t≠¨i sœ t®ng l™n nh≠ng vÌi m¯c ÆÈ nh†t Æfinh. Th˘c vÀy,Ch›nh phÒ Vi÷t Nam chÒ tr≠¨ng ≠u ti™n ph∏t tri”n nu´ic∏ theo m´ h◊nh k’t hÓp. H¨n n˜a, ng≠Íi d©n th›ch sˆdÙng ph©n t≠¨i lµm th¯c ®n cho c∏. M´ h◊nh ch®n nu´ik’t hÓp c„ th” lµm phong phÛ hoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒang≠Íi d©n, lµm gi∂n ti÷n c´ng vi÷c vµ tr∏nh m†t thÍigian t◊m ki’m nguÂn ph©n h˜u c¨. Do Æ„, sË hÈ nu´i c∏c„ nhu c«u ph©n t≠¨i th≠Íng xuy™n c„ th” sœ kh´ngt®ng. Trong khi Æ„, di÷n t›ch trÂng tr‰t trong tÿnh v…nkh´ng thay ÆÊi. Ngay c∂ khi hi÷u qu∂ sˆ dÙng Ɔt t®ngl™n, ∏p l˘c v“ sË l≠Óng vÀt nu´i l™n di÷n t›ch trÂng tr‰t(vËn Æang bfi thu hãp) cÚng sœ v…n t®ng. Do Æ„, mËit≠¨ng quan gi˜a cung vµ c«u ph©n hi÷n tπi sœ thay ÆÊi.CÙ th” l≠Óng ph©n t≠¨i s∂n xu†t ra sœ cao h¨n so vÌinhu c«u. Nh≠ vÀy, chÛng ta c„ th” h◊nh dung tÌi tr≠ÍnghÓp m¯c cung sœ t®ng nhanh h¨n m¯c c«u.

Hi÷n tπi, xät tr™n quy m´ x∑ vµ huy÷n (ch≠¨ng 8), t◊nhh◊nh chung toµn tÿnh lµ c„ th” ch†p nhÀn Æ≠Óc. TÊngsË d≠ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ch†t th∂i xät tr™n quym´ huy÷n v…n cfln mang d†u ©m. T◊nh h◊nh thıa- thi’uph©n trong tıng x∑ cÚng Æ≠Óc x∏c Æfinh r‚. ChÛng ta c„th” ngh‹ Æ’n gi∂i ph∏p trao ÆÊi gi˜a c∏c vÔng g«n nhau(chºng hπn nh≠ gi˜a hai x∑).Tuy nhi™n, tÊng l≠Óngcung t®ng vµ m¯c c«u g«n nh≠ ch˜ng lπi khi’n cho c∏nc©n cung-c«u d«n d«n trÎ n™n c©n bªng rÂi sau Æ„ c„nguy c¨ nghi™ng v“ b™n cung. Chºng hπn n®m 2014,huy÷n vÚ th≠ sœ thıa ph©n (ch≠¨ng 8). Trong tr≠ÍnghÓp thıa ph©n, t†t nhi™n nguy c¨ th∂i ph©n ra m´itr≠Íng sœ x∂y ra, g©y ´ nhi‘m nghi™m tr‰ng. VÀy, c„n™n xem xät gi∂i ph∏p tÀn dÙng nguÂn ph©n lÓn-mÈts∂n ph»m cÒa ch®n nu´i-bªng c∏ch ph∏t tri”n mÈtngµnh hµng ph©n kh´ng? Vµ khi Æ„, ngµnh hµng c„ th”tπo mËi li™n h÷ gi˜a ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íi ti™u thÙtrong tÿnh (tπi nh˜ng huy÷n thi’u ph©n) vµ ngoµi tÿnhkh´ng?

ßßii““uu kkii÷÷nn pphh∏∏tt ttrrii””nn nnggµµnnhh hhµµnngg pphh©©nn llÓÓnn??

ChÛng t´i th†y rªng hπn ch’ lÌn nh†t ÆËi vÌi vi÷c ph∏ttri”n ngµnh hµng ph©n lÓn hi÷n nay lµ ph≠¨ng ti÷n vÀnchuy”n vµ ch’ bi’n ph©n. Do vÀy, khi c∏c v†n Æ“ tr™nÆ≠Óc c∂i thi÷n sœ g„p ph«n thÛc Æ»y s˘ ph∏t tri”n cÒangµnh hµng.

Hi÷n nay, kh©u vÀn chuy”n ph©n r†t kh„ kh®n vµ n∆ngnh‰c, Æfli h·i chi ph› nh©n l c r†t lÌn vµ chÿ giÌi hπn trongphπm vi tr™n d≠Ìi 10 km. ß” t®ng kh∂ n®ng vÀn chuy”n,c«n ph∂i bi’n ph©n lÓn thµnh mÈt s∂n ph»m nhã, d‘vÀn chuy”n, d‘ ch¯a vµ ›t mÔi h´i h¨n.

S∂n xu†t mÈt loπi ph©n d‘ vÀn chuy”n, ›t mÔi h´i, ›t g©ynguy c¨ v“ s¯c khoŒ ÆÂng thÍi r†t c„ t∏c dÙng v“ m∆t

ho∏ h‰c lµ mÈt gi∂i ph∏p c«n xem xät. Hi÷n nay, tπi th∏ib◊nh c„ mÈt sË doanh nghi÷p ch’ bi’n ph©n vi sinh. TπiVÚ Th≠, mÈt hÓp t∏c x∑ chÛng t´i Æ’n Æi“u tra Æ∑ ph∂imua nhi“u ph©n vi sinh tı hµ nÈi. ChÛng t´i cÚng Æ∑g∆p nhi“u chÒ trang trπi sˆ dÙng ph©n vi sinh-mÈt loπiph©n Ò theo ph≠¨ng ph∏p c´ng nghi÷p-Æ” b„n cho aonu i c∏ ho∆c c©y c∂nh (loπi c©y c„ gi∏ trfi kinh t’ r†t cao).Do Æ„, c„ th” khºng Æfinh rªng hi÷n Æang tÂn tπi mÈt thfitr≠Íng ph©n trong tÿnh, thÀm ch› thfi tr≠Íng nµy cfln c„kh∂ n®ng mÎ rÈng ra b™n ngoµi. Nh≠ vÀy, ph∏t tri”nngµnh hµng ph©n lÓn bªng c∏ch s∂n xu†t ph©n Ò lµ mÈtgi∂i ph∏p Æ∏ng xem xät.

Hi÷n nay, gi∏ ph©n ch’ bi’n (100 ÆÂng/kg) th†p h¨n sovÌi gi∏ ph©n th´ (173 ÆÂng/kg). Do vÀy, kh´ng ai s∂nxu†t ph©n Ò Æ” b∏n v◊ hi÷u qu∂ kinh t’ kh´ng cao bªngb∏n ph©n t≠¨i. Chıng nµo ng≠Íi ti™u dÔng ch≠a sΩnsµng mua ph©n vÌi gi∏ cao h¨n th◊ ngµnh hµng v…nch≠a th” thu hÛt c∏c ÆËi t≠Óng ti“m n®ng (Æ∆c bi÷t lµng≠Íi ch’ bi’n) v◊ lÓi nhuÀn mµ h‰ thu Æ≠Óc qu∏ th†p. Ph©n vi sinh Æ≠Óc b∏n vÌi gi∏ lµ 11 000 ÆÂng/kg. ß©ykh´ng ph∂i lµ loπi ph©n Æ≠Óc ch’ bi’n tı ph©n lÓn mµchÒ y’u tı c∏c phÙ ph»m th˘c vÀt. Do vÀy, r†t kh„ sos∏nh thµnh ph«n cÒa loπi ph©n vi sinh nµy vÌi ph©n lÓnch’ bi’n theo ph≠¨ng ph∏p c´ng nghi÷p. Tuy nhi™n,chÛng t´i cË gæng t›nh gi∏ trfi ch™nh l÷ch gi˜a hai s∂nph»m nµy. Trong qu∏ tr◊nh ch’ bi’n ph©n lÓn Ò theoph≠¨ng ph∏p c´ng nghi÷p giËng nh≠ ph©n vi sinhth≠Íng Æ≠Óc b∏n tr™n thfi tr≠Íng-mÈt loπi ph©n vÌi thµnhph«n dinh d≠Ïng kh∏ c©n ÆËi, Ên Æfinh vµ giµu ch†tmÔn-tr‰ng l≠Óng ph©n t≠¨i nguy™n li÷u sœ gi∂m Æikho∂ng 70%. Nh≠ vÀy, Æ” s∂n xu†t 1 kg ph©n lÓn Æ≠Ócph©n hu˚ hoµn toµn (kh∏c vÌi ph©n ng≠Íi d©n ch’bi’n), c«n kho∂ng 3,5 kg ph©n t≠¨i, t≠¨ng Æ≠¨ng 600ÆÂng chi ph› mua nguy™n li÷u. N’u ph©n lÓn Ò theoph≠¨ng ph∏p c´ng nghi÷p vÌi thµnh ph«n kh∏ ÆÂngnh†t c„ th” Æ≠Óc b∏n vÌi gi∏ ngang vÌi gi∏ ph©n vi sinhhi÷n nay (11 000 ÆÂng/kg) th◊ chÛng ta hoµn toµn c„th” ti’n hµnh ch’ bi’n ph©n mµ v…n Æ∂m b∂o lÓi nhuÀn.Tuy nhi™n, hi÷n tπi, l≠Óng ph©n t≠¨i trong tÿnh chÿ ÆÒcung c†p cho c©y trÂng vµ ao nu´i c∏, trong khi Æ„, nhuc«u ph©n sˆ dÙng cho mÈt sË loπi c©y Æ∆c bi÷t (nh≠ c©yc∂nh, c©y thuËc l∏...) kh´ng nhi“u n™n hoπt ÆÈng ch’bi’n vµ bu´n b∏n ph©n Ò c´ng nghi÷p tı ph©n lÓn v…nch≠a ph∏t tri”n Æ≠Óc.

PPhh∏∏tt ttrrii””nn nnggµµnnhh hhµµnngg pphh©©nn cc„„ pphhÔÔ hhÓÓpp vvÌÌii cchh››nnhhss∏∏cchh cchh®®nn nnuu´ii ccÒÒaa nnhhµµ nn≠≠ÌÌcc ttππii TThh∏∏ii BB◊◊nnhh??

Ph∏t tri”n ngµnh hµng ph©n lÓn c„ th” Æ≠Óc ti’n hµnhsong song vÌi chÒ tr≠¨ng ph∏t tri”n n´ng nghi÷p n´ngth´n cÒa ch›nh phÒ Vi÷t Nam: t®ng s∂n l≠Óng thfit lÓn,chuy™n m´n ho∏ ch®n nu´i trong n´ng hÈ, x©y d˘ng

177

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

HH◊◊nnhh 33:: Kh∂ n®ng ph∏t tri”n cÒa ngµnh hµng ph©n lÓn

c∏c khu ch®n nu´i tÀp trung (nhªm tÀp trung c∏c kh©unh≠ cung c†p c∏c y’u tË Æ«u vµo, th≠¨ng mπi ho∏ s∂nph»m, qu∂n l˝ ch†t th∂i...) vµ ph∏t tri”n h÷ thËng xˆ l˝Biogaz. ngµnh hµng ph©n lÓn c„ th” ph∏t tri”n ÆÂngthÍi vÌi m´ h◊nh ch®n nu´i k’t hÓp mµ ch›nh phÒ Æangkhuy’n kh›ch. M´ h◊nh k’t hÓp gi˜ vai trfl r†t quantr‰ng v◊ n„ cho phäp tr∏nh Æ≠Óc hi÷n t≠Óng ´ nhi‘mm´i tr≠Íng, Æ∂m b∂o th©m canh ch®n nu´i, n©ng caohi÷u qu∂ sˆ dÙng Ɔt (vËn r†t qu˝ Î Th∏i B◊nh) vµ tπonhi“u nguÂn thu nhÀp cho ng≠Íi d©n. Tuy nhi™n, n’uch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng muËn ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓnvµ nu´i trÂng thu˚ s∂n th◊ vi÷c xˆ l˝ ph©n sœ trÎ n™nh’t s¯c c«n thi’t. C´ng nghi÷p ch’ bi’n ph©n ph∏ttri”n sœ Æ∂m b∂o hoπt ÆÈng th≠¨ng mπi ch†t h˜u c¨

tr™n phπm vi rÈng h¨n vµ nh≠ vÀy chÛng ta sœ c„ mÈtn“n n´ng nghi÷p sπch. ß©y lµ mÈt trong nh˜ng Æflih·i cÒa ng≠Íi ti™u dÔng trong n≠Ìc vµ quËc t’.

CuËi cÔng, ph∏t tri”n ngµnh hµng ph©n lÓn c„ th” lµmÈt gi∂i ph∏p cho nh˜ng v†n Æ“ nan gi∂i hi÷n nay tπith∏i b◊nh: gi∂m t˚ l÷ Æ„i nghÃo, duy tr◊ vi÷c lµm trong khuv˘c n´ng th´n, gi∂i to∂ ∏p l˘c v“ d©n sË vµ hπn ch’nguy c¨ v÷ sinh do vi÷c sˆ dÙng vµ vÀn chuy”n ph©nt≠¨i... Æ” Æπt Æ≠Óc Æi“u Æ„, chÛng ta c«n ∏p dÙng c´ngngh÷ ch’ bi’n ph©n phÔ hÓp, t®ng c≠Íng c´ng t∏c tÀphu†n k¸ thuÀt cho ng≠Íi ch®n nu´i vµ x©y d˘ng ch›nhs∏ch khuy’n kh›ch Æ«u t≠ trong t≠¨ng lai.

178

ß∏nh gi∏ hi÷u qu∂ kinh t’ cÒa ngµnh hµng ph©n vÀt nu´i

K’t luÀn

Ttr™n quy m´ n´ng hÈ, c∏c hÈ nu i c∏ quy m´ vıa vµnh· c„ th” th≠Íng xuy™n Æi“u chÿnh h÷ thËng ch®n nu icÒa h‰. c∏c ph≠¨ng ph∏p Æ∂m b∂o m¯c ÆÈ c©n bªnggi a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ nit¨ trong n´ng hÈ bao gÂm:thay ÆÊi sË Æ«u lÓn, mua ph©n h˜u c¨, ph©n ho∏ h‰c hayth¯c ®n cho c∏ trong tr≠Íng hÓp thi’u ph©n, b∏n ph©ntrong tr≠Íng hÓp thıa ph©n. ßËi vÌi ng≠Íi nu i c∏, trongtr≠Íng hÓp thıa ph©n, c∏ch xˆ l kh∏ ƨn gi∂n. Th˘c ra,hi÷n nay, chÛng ta c„ th” th†y mÈt sË vÔng thıa ch†t th∂ih˜u c¨. Nh≠ng hi÷n t≠Óng m†t c©n bªng cÙc bÈ nµy c„th” d‘ dµng Æi“u ti’t trong phπm vi mÈt lµng, mÈt x∑ haygi a c∏c x∑ l©n cÀn. Th´ng th≠Íng, ng≠Íi s∂n xu†t vµng≠Íi ti™u thÙ ph©n th≠Íng t˘ xoay sÎ vµ t◊m c∏ch g∆pnhau Æ” trao ÆÊi ph©n. VÀy, khi c„ s˘ m†t c©n ÆËi gi acung vµ c«u, li÷u chÛng ta c„ th” ph∏t tri”n Æ≠Óc mÈtngµnh hµng ph©n lÓn th˘c s˘, cho phäp Æ∂m b∂o m¯cthu nhÀp cÒa t†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng thuÈc ngµnh hµng,th´ng qua hoπt ÆÈng th≠¨ng mπi ch†t h˜u c¨? Ngoµi ra,Æ” ph∏t tri”n ngµnh hµng ph©n lÓn, chÛng ta cfln c«nph∂i xem xät tÌi kh©u vÀn chuy”n vµ ch’ bi’n ph©n lÓn.

Ph©n lµ mÈt s∂n ph»m cÒa ch®n nu´i lÓn. Tπi Th∏i B◊nh,ph©n th≠Íng Æ≠Óc s∂n xu†t vµ sˆ dÙng theo ph≠¨ngph∏p truy“n thËng. Trong ph«n lÌn trang trπi ch®n nu´iquy m´ vıa vµ nh·, ph©n th∂i ra Æ≠Óc sˆ dÙng lu´n chonhu c«u cÒa n´ng hÈ. Ph≠¨ng th¯c k’t hÓp nh≠ vÀy chophäp tÀn dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i lµm ph©n b„n choc©y trÂng hay lµm th¯c ®n cho c∏. Ph≠¨ng th¯c nµy c„lÓi th’ lµ tËi ≠u ho∏ hi÷u qu∂ sˆ dÙng Ɔt, vËn r†t qu˝tπi th∏i b◊nh, vµ tr∏nh Æ≠Óc c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m do sˆdÙng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra.

Hi÷n tπi, trong tÿnh th∏i b◊nh, m¯c c«u ch†t th∂i ch®n nu ilÌn h¨n m¯c cung r†t nhi“u. Tuy nhi™n, c∏c cuÈc Æi“u tracho th†y hoπt ÆÈng ph∏t tri”n ch®n nu i (Æ∆c bi÷t trongc∏c vÔng chuy™n ch®n nu i tÀp trung tπi mÈt sË x∑) sœvÀn ÆÈng theo ph≠¨ng th¯c r†t chuy™n m´n ho∏, theoki”u ph≠¨ng t©y vµ xo∏ b· ph«n nµo m h◊nh k’t hÓp, t clµ ch†t th∂i ch®n nu i kh´ng Æ≠Óc tÀn dÙng ngay tπi n´nghÈ n˜a. do Æ„, l≠Óng ph©n th∂i ra sœ t®ng, trong khi Æ„ngµnh hµng ph©n lÓn v…n cfln ph i thai, nh· lŒ vµ c®nb∂n d˘a tr™n nh˜ng trao ÆÊi kh´ng mang t›nh th≠¨ng mπi.

Y’u tË quan tr‰ng nh†t thÛc Æ»y qu∏ tr◊nh ph∏t tri”n ngµnhhµng ph©n lÓn ch›nh lµ hoπt ÆÈng ch’ bi’n ph©n. Th˘cra, ch’ bi’n ph©n cho phäp gi∂i quy’t Æ≠Óc nh˜ng v†nÆ“ ch›nh nh≠: tr‰ng l≠Óng, mÔi h i, ÆÈ »m, nguy c ÆËi vÌis¯c khoŒ, kh„ kh®n trong vi÷c Æ„ng g„i vµ vÀn chuy”n.N’u t›nh theo gi∏ ph©n vi sinh hi÷n nay tr™n thfi tr≠Íng th◊

hoπt ÆÈng ch’ bi’n hoµn toµn c„ th” mang lπi lÓi nhuÀn.Tuy nhi™n, chÿ khi nhu c«u s dÙng ph©n Ò c´ng nghi÷pcho trÂng tr‰t vµ cho ao nu i c∏ th◊ chÛng ta mÌi c„ th”ti’n hµnh ch’ bi’n ph©n mÈt c∏ch quy m h¨n.

Do vÀy, chÛng ta c„ th” th˘c hi÷n ch’ bi’n ph©n theo m´h◊nh c´ng nghi÷p vÌi h÷ thËng thu mua ph©n tÀn n i s∂nxu†t vµ ph©n phËi s∂n ph»m Æ’n tÀn tay ng≠Íi ti™u dÔng.Tuy nhi™n, Æ” c„ th” tÊ ch¯c ch’ bi’n ph©n theo quy tr◊nhtr™n ÆÂng thÍi Æ∂m b∂o Æ«u ra cho s∂n ph»m sau xˆ lth◊ c«n c„ mÈt chi’n dfich tuy™n truy“n vµ qu∂ng b∏ tÌit†t c∂ c∏c ban ngµnh k¸ thuÀt, c∏c c¨ quan ch›nh quy“ncÚng nh≠ ÆËi vÌi tıng ng≠Íi d©n. Ph©n lÓn, dÔ gi∏ t≠¨ngÆËi cao so vÌi nhi“u loπi ph©n b„n kh∏c, v…n Æang bfi coilµ mÈt loπi ch†t th∂i kh´ng th” tÀn dÙng Æ≠Óc. Tuynhi™n, hi÷n nay, trong khi gi∏ ph©n b„n, Æ∆c bi÷t lµ ph©nho∏ h‰c, Æang t®ng cao, ng≠Íi d©n hoµn toµn c„ th”ch†p nhÀn thay ÆÊi th„i quen qu∂n l ch†t th∂i.

Tµi li÷u tham kh∂o

1. Griffon M. Analyse de l’efficacité des marchés agri-coles en Afrique: L'apport de différentes théories etméthodes. In: M. G, ed. Économie des filières enrégions chaudes, actes du Xe séminaire d'é-conomie et de sociologie. Montpellier.

2. Hugon P. Filières agricoles et programmes d’a-justement structurel. In: M. G, ed. Économie desfilières en régions chaudes, actes du Xe sémi-naire d'économie et de sociologie. Montpellier,1989:7-12.

3. Lauret F. De l'utilisation de la notion de filière dansla recherche agro-économique. In: M. G, ed.Économie des filières en régions chaudes, actes duXe séminaire d'économie et de sociologie.Montpellier, 1989:35-36.

4. Rastoin JL, Dimier-Vallet V, Jacquemin V, JoncourA. Système, marchés et filières agro-alimentaires.Montpellier: ENSA/INRA, 1998.

5. Boutonnet JP. Principes d'étude du fonction-nement et de la dynamique des filières de produitsagricoles. Montpellier: INRA/SAD, 1999.

6. Colson C. Pour une production porcine plusrespectueuse de l'environnement. Analyse socio-économique de la filière Lisier de porc dans laprovince de Thai Binh, Nord Vietnam. Angers:ISA, 2005.

7. Le Turioner J. Evolution du cours des matières pre-mières des engrais de 2001 à 2005. 2005.

8. Quynh Chi. Fertilizer Market Becomes FluctuantAgain. Vietnam Business Forum 2005; 332:19.