ANGKOR, PHE TICH BI QUN LANG( The forgotten ruins of IndoChina, Mar.1912)Ngoai ngi Thai va Cambodia, chng my ai bit ti Angkor, ni co mt dn tc Khmer a tng sng, chinh phat, lao ng va bi tiu dit trn mt ia cu. Ngay My, n tn by gi(1912), ngi ta vn con ng la khng bit co my ngi a nghe noi n Angkor Wat va Angkor Tom, nhng ph tich lng ly bi rng gia Cambodia vui kin va bi nhng chng ngai vt thin nhin tach ri vi th gii vn minh.Ngc ln thi gian gn y,khng nhiu khach du lich n ving Angkor, va trong s o co vai ngi khng bao gi tr v k lai cu chuyn v mt x s ma t ngan xa khng h to ra thn thin vi vin khach.Ngi ta k rng ngi La Ma a tng gi mt phai b n y vao thi cc thinh. Ngi Trung hoa i khi cung co c phai b n va ky vai hip c, chinh ho co nhng m ta sm nht v vung t nay. Marco Polo thi co noi ti nhng cha h thy no.Ngi Ha Lan, vao th ky 16, co gi mt vin ai s n y, nhng bi ngi ban x git mt. Sau o ngi B ao nha va Ty ban nha co n ving, nhng x nay vn c la mt vung t bi n va xa la, n l cho ngi Thai trong sut nhiu nm.Th ri ngi Phap n, vao gia th ky trc, va nhng gii han v mt ia d tinh trang bao h nc Cambodia th la c xac inh.

Trong sut nhiu th ky tach bit va c lp, nhng toa n nay vn c bao tn mt cach di thng. Song le, chung vn gi ly nhng bi mt cua ring minh, cho du co bit bao nha nghin cu v chung, nhng bi n v cach xy dng chung vn cha c giai ma. Nhng nu bi n v ngun gc cua chung gy kho khn cho cac nha khao c thi cac ngh si va kin truc lai hao hng chim ngng ve ep cu truc va cac chi tit trang tri trai ra trc mt ho, ma nhng cai nay, may thay, lai khng cn giai ma.Khng co ng xa ti Angkor, ngoai tr ng danh cho vai chic xe bo ti tan, bt u con sng cach chng nm, sau cy s va chm dt ngay di tich. T th gii bn ngoai khng co mt phng tin nao kha di n gn c ngoai tr ng thuy, vi mt s tr ngai. Mt chng ngai hin nhn la cai h can nm vt qua con ng. Vao cui mua ma, t 15 thang 10 n 15 thang 12, cai h nay u su i lai bng thuyn cheo. Vi nhng iu kin thun li, thi gian nay co th keo dai thm 2 tun trc hoc 2 tun sau, con ngoai thi gian nay thi v phng.Mt chuyn i bt ky u, cung phai co mc khi im, mc nay Saigon, ria ng Nam A, vi Saigon la hai cang kha di gn nht. Angkor chng co khach san, cung chng co ai hay ngi nao cung cp cho ban cai n hay ch . o co mt nha nghi, nha nay co mai co san va bn bc vach, vy thi.Va o la ly do ti khi hanh n ph tich trn mt con tau chay bng hi nc vi linh kinh qun ao mc min nhit i, mt tm nm hi, mt cai lu lam ging ngu, mt cai mn kiu Cao Min ( mt vt xa xi), lng thc va mt ngi u bp Trung Hoa.Chuyn hanh trinh bng ng st dai 70 cy s a ti n My Tho. T y, chuyn i ngc dong M kng mnh mng bng tau hi nc keo dai 24 gi, va ban se khng hi tic khi no kt thuc, du chng co chut tin nghi nao.Mekong la mt trong nhng dong sng ln nht th gii: no la con sng vi ai trn ban ao ng Dng. Nu i ngc dong, ban se thy u ngun cua no khng xa binh nguyn trung tm chu A la my. oan gia, no la mt dong sng hung vi, con ha lu, no chinh la mt chu th Mississipi, vn dai ra m ly vung chu th ma no tao ra, va sau cung ra ti bin qua v s chi lu. Vai nm trc, ca su va t giac con thng lui ti hai bn b, nhng hin nay chung a rut ln thng ngun.Mt lp nc vang rng hn mt cy s chung quanh la da va tht nt(arica palm); vai cy a, chui, nhng m dy leo ri bi, mt hai con chim bay lac, mt chic tam ban cua dn ban x, mt chic thuyn manh cua ngi Trung hoa, vai manh rung, i ba m ly; khng co ly ngon i nao giam bt ve n iu _ o la vin canh ngay u tin cua chuyn hanh trinh se a ban ti Phnom Penh, thu tn thi cua x Cao Min.Mt ni nho nhng quyn ru la Phnom Penh, cac l ng c lat ep e. Ngi Phap a mt nhiu thi gian lam nhng con ng tt va gi cho no tt _ mt cn gio mua nhe lam diu bt khng khi; vai toa nha ni bt cua hoang gia, gi ln cai mui muc nat nhe nhang; mt ngi chua san lot bac va c Pht anh mt l ang bng thuy tinh vy chung quanh la oan tuy tung gm cac vi s bng vang choi ngi anh kim cng; mt th vin khng co cun sach nao; hang oan nhng vi s Pht giao ao choang vang sang rc; dn ban x y phuc bng lua va vai bng mau sang; va trn ht la Phnom, toa kin truc ni ln nh mt ngi n co nhiu net ep e hn la ky di.c vua Sisowath xut hin, ve thanh than, ung dung; va o la khao khat ln nht cua mt vi vua thng tri quc gia min nhit i. Vy quanh ng la mt oan tuy tung. ng co cac thng th va tng quan pho ta, ng tra lng cho ho va tranh c nhng hu qua ang tic va nhng tiu tit phin phc. ng thng th b binh chiu trach nhim by voi cho ng, by voi nay chi duyt binh hn la phuc vu chin trn.Ngi ta k la my nm trc , nh bt ky mt nha vua thc thi nao, ng cam thy cn phai co hai qun cho ng thng lanh. Vin toan quyn a t t cp cho ng mt tau tun duyn a thao g ht sung ng va nha vua a n thm vng quc Annam. Sau khi tr v, toan th hoang gia u dung thuyn tam ban, c nh ho a quen dung no vy, con chic tun duyn khng ang tin cy kia bi y i lam tau keo, va quay v Phnom Penh la ca mt oan toan la thuyn tam ban.Nu nghe my ngi Cao Min noi chuyn ci ct, ta co th git ca minh, nht la i vi nhng ngi a quen nghe ting Vit Nam hay Trung hoa, th ting sau la ting n m va khng th thay i cht giong ma khng thay i nghia cua t, trong khi ngn ng chu u m iu co th ln xung tuy y, gy biu cam va uyn chuyn hn. Khi ban nghe giong ngn nga cua ngi Cao Min, ban nhn ra ngay s khac bit, va ban nhin lai nhng b mt nay ln na mong nhn ra net quen thuc, nhng khng h co.Khng, nhng con ngi nay nm im hi hop cua hai nn vn minh, Aryan va Mongolian. Ngn ng, tn giao, va tt thay nn vn minh cua ho bt ngun t Hindu(n giao); nhng chung tc cua ho co ngun gc t u thi con phai nghin cu lu na, nu mun bit ro ho.

Tai Phnom Penh, chung ti t gia sng Mekong ngc dong ln mt trong cac phu lu cua no. o thc s la mt phu lu, nc t h chay thanh dong rt manh vao no. Tonle Sap, vai thang sau o se chay vao theo mt nga khac. Chng bao lu quang canh thay i: cac con sui m rng hn, i a xut hin ni ng chn tri. Chung ti n lang Kompong Chnang.

Ngi ta cho chung ti bit la Kompong la ni bung neo, va nhin trn ban , chung ti thy la hu ht cac ngi lang u c chi ro. iu nay nghia la gi? Tai sao, cac lang u c bung neo; cho chc, th tim lang nay. Kompong Chnang la mt lang chai; khng co nhiu thuyn tam ban ct dinh vao nhau va cung di chuyn, nh Quang ng(Canton), nhng cac ngi nha, co ve to ln, mt vai nha ct theo kiu Ty phng, nm trn nhng cy ct tre cm thng xung nc. Tre la mt loai ngn kin khng thm nc, ct u nay vao u kia va no ni nh cng rm vy. ng xa kia la mt cai gi o ging nh cy cu, bt u t bn phai gia dong nc, chay v ni xa khut, chc la ang i tim nn t cng.Trong khi o, cac ngi nha ang cui chao nhau mt cach thn mt, vi nh mt cng dn Sai gon chinh hiu tham d chuyn du tham, va nh th chung ti chia tay ho.m xung khi chung ti i vao trong long h va ngoc v hng i din. Nc ang rut rt nhanh va trong vai tun na nc h se can ti mc mt chic tam ban cung khng xoay tr c cho du luc can nht thi no cung su ti 20 met. Dai 112km va ngang 36km, hin gi mt nc phng lng va ep, song vao u mua ma no chi nh mt khi bun rng hang km vung. Luc na m chung ti n mt ni nm b i din vi ngun mt con sui nho _ thi it nht chung ti cung nghe noi la co mt con sui o. Tt ca nhng gi nhin thy c la mt nc cua h, mt hang cy cach xa non cy s, ro rang la anh du cho b h, nhng chic tam ban c lnh trc ch a ban ln b; vi y la ni ban ri con tau hi nc va l thuc hoan toan vao ngun tip t chua chinh ban.Vao luc 1gi, nhng rng hom xing va Van, ngi u bp Trung hoa khng th thiu, c chuyn qua chic tam ban va 2 ngi Cao Min cheo v hng hang cy. khoang trng hi hep, ti mi nhn ra tai sao luc u ti khng nhin thy con sui nho la bi no nm khut nhiu met di mt h, va ti cung nhn ra hang cy khng phai b h ma la bia mt canh rng nh ra. Phai mt 5 gi cheo thuyn chung ti mi n c Siem Reap, mt lang nho, ni my chic xe bo ch sn tip tuc cuc hanh trinh.o la mt chuyn i khng d chong qun, cuc hanh trinh t na m cho n sang xuyn qua mt canh rng vi anh trng vng vc trn u di bu tri trong veo. Nhng hang cy u, trng cao hn va khoe hn nhng cy con lai, quy lut tai sinh t nhin cua rng, va ngoai nhng trang cy bui co, con thi khp moi ni la nc. Nhng tan cy tron vn trn mt nc t 3 -5m, va nhng chic la xoe ra kiu hanh. Nhng cy nho, bi che khut, khng co chic la nao vn ra, cao sn st vao man thuyn, nh mt con vt gi o bi trn nc , vung vy sinh tn, ang e doa chup ly con thuyn.o la mt canh tng ep ky di, hoang ng, va cy ci la ke thng tri. Chi vai thang mua kh ,khi hoan toan trn mt nc chung can trng xm chim bin ca, chp nhn tinh th mi me nay va lai ch cho n khi t kh rao.Va ngu nhin no se tr thanh vung t kh rao. Vao ban ngay, ngi ta nhin thy c inh Phnom Crom, nm ngay trn b h, tr trui khng co ly mt bong cy, trn cac sn nu y nhng vt nt su hom, ging y nh cai u boc ng ang tan ra t t. Nhin quanh , ngi ta co th thy c nhng ngon nui hay m t khac , ang tan vao h, vy la ngay chin thng cua cy ci ang gn ti.Nhng iu nay la c s vng chc cho cu chuyn v ngh ca cua ngi Cambodia, vi h nay ro rang la cai by ca t nhin. Khi nc rut i vao cui mua kh, ca phai tu tp vao nhng con sui nng nui sng chung. Vt vai mu banh mi xung nc la nghe ting quy cua hang an ca quanh thuyn, nhng cung ng thi la nhng ting cau nhau kho chiu cua cac tay cheo ngi Cao Min, khi thy nhng ming banh mi ngon lanh lai i hoang phi cho lu ca ma khng phai la cho ho.Ho sang bn nhng iu thuc t cun ly, ngu nghin thng thc mon banh mi kh. Ti cho ho mi ngi mt iu xi ga con ca nhan. Nhng con ngi ngheo kh y g non kep di tay, cung kinh cui u chia tay ra. Long bit n c bay to qua mc cn thit.

Khi ti n Siem Reap tri a sang to, sau 5 gi cheo thuyn qua bun, nc, mui; thm mt gi ri dn xoc trn xe bo, va xuyn qua rng cy la nhng ngon thap cua n Angkor Wat.Nhin s ngi ta cung nhn ra di tich nay qua ngon thap tron thp thoang trong tan la cach chng non 2 km, va chi giy lat na thi, ban se co mt o. y la Angkor Wat, nh va mi hm qua, c bao tn qua tt, c xa nht, t im cho tt ca, du khng phai la ln nht. Con nhiu ngi thap khac nm rai rac trong vung ng bng rng ln nay, gm ca Angkor Thom, cach o chi non 2 km, nhng tt ca a la ph tich cho du wat( chua) vn c goi la n ai.ng trc sn n (wat), ban co th thy mt con hao rng chng 150m(30 rods) bao quanh cng trinh nay nh toa lu ai thi trung c, co mt con chay ngang dn n li vao chinh. Li vao nay t no la mt ngi thap khng l, cp hai bn la hai ngi thap khac chi nho hn nt chut, tao thanh mt bc tng khep kin.Toan th tng bao nay dai chng 800- 1.000m, chim din tich khoang 70ha. i qua li vao, ban nhin thy con bng a co bc cp, hai bn co rt nhiu n nho dn ln ti toa thap xa.Ngay t xa ban a cam thy c s to ln cua cac mt bn, vi toan th kin truc hay tng nhom kin truc nm ngay trn mt binh nguyn bng phng, khng khao khat va hu nh khng gy cam hng. No c t mt vi tri nh ln, va chi cach vai met ch khng nhiu _ nhng lam gi ? Nhng nha xy dng chc phai co ly cua ho, nhng by gi thi ho khng th a ra c.Di nhin la khng ngac nhin lm khi nhin thap trung tm va nghe noi rng chiu cao t inh n mt bng la 65m.

Cho n khi ngi ta bt u i vao cac hanh lang va o ac cac khoang cach thi mi cam nhn c tm vi ai va n tng no tao ra. Nhng thap tron nay by gi vot ln cao va ngi n bn trong vn ln trn hanh lang vy quanh, hanh lang nay n lt no tao thanh mt cai nn cao trn mt hanh lang ngoai na, cho n khi mai cua cai nay ngang vi nn cua cai kia. 2 hanh lang bao quanh va ngi n nm ngay giao im hinh ch thp tao ra s cn i trong ban thn no la nhng chi tit chinh trong s mt bng cua ngi chua thap (wat) nay.Cht liu xy dng chinh trong kin truc nay la a sa thach xam, ngi Phap goi la gres. No cung tng t nh a cm thach (marble) v nen va min cua hat, no lai rt bn vi thi tit. nhng chi tit trang tri bi tay ngi khng nen c long than phuc s mo n, thi mt a min nh c anh bong vy. Mau sc chc chn a m uc i nh co th cam nhn c, va nhin no tan ta i thi cung au bun nh thy mau xam xit cua cai cht vy.Tt ca nhng khi a nng hang tn nay c ly t Phnom Coulen, cach o chng 35km. Bng cach nao, ng b chng ? Khng th c. Nu canh rng kia ma k lai c cu chuyn cua no thi hoa may chung ta mi bit v mt thi ky khi ca Coulen va Angkor u nm b cua Tonle Sap va nhng chic thuyn ch a i lai gia hai ni nay. Nhng canh rng chin thng kia , a y lui ca bin khi, tao nn canh ng ly cha nguy c bnh st ret nm gn di tich chi la mt trong cac vu khi phong v cua no thi.Ngi Cao Min, tt nhin, chiu ng ni chuyn nay va nhng cai lan mong manh cua cac vi s nm rai rac quanh chn ngi chua thap vn gin gi truyn thng ngun gc cua ho la mt tu vin Pht giao.. Ting ho lao xao nghe u u trong khng khi nong bc, oi a, khi ho cu kinh hay oc sach ln ting.Ho it y ti nhng loai cy ci lun tinh tao, nhng lum co, bui cy, nhng cy lun lam vic khi chui mui vao nhng tang a lat nn, va ung a cac cy ct. Cung co nhng hang ct bng a v nat di chn tng nh b dc chn i, nhng trang tri mt ngoai va nhng phn khng cn thit. Nhng sanh va hanh lang hu nh con nguyn ven va it cn phai don dep thng xuyn. Khng ngac nhin la chi co cac vi s coi soc ngi chua thap nay sau hang bao nhiu lu a bi bo ph cho di, chim, rac ri va thinh lng, mt s thinh lng c c ging nh cai cht; ve hoang liu cua no khin ngi ta rung minh khi quay sang mt goc thi thy i din vi minh la mt tng Pht bng a, tay gi ln nh th van xin ta ng quy ry s yn tinh a hang th ky.Nu ca khi kin truc nay la cc ky s, s lng cac tac phm diu khc trn no, chi noi v s lng thi, thi con hn th na. Bn ngoai va bn trong , t ay ln n inh, no la mt khi lng s nhng iu khc bng a. Ngi ta cung tim thy vai khoang trng, a s nm trong toa thap chinh, la ch danh cho nhng ngh si ln, nhng ngi khng bao gi n(?). Ca nhng hanh lang bao quanh gm mt hang ct vung phia ngoai, mt ca vong cung bn trn va mu ct bn trong (entablature). Va moi th u c trang tri, bn mt cua cac ct, cac bc tng, cac chom ct, cac trn bng g ma ngay xa ta trn no cho thy rng ca vong cung la ni khng c trang tri.Quanh chn kin truc nay la mt hang gm nhiu ct nm tp trung, co th a c thm vao nhiu th ky sau o. Nhng ct nay rt ging vi ct cua ngi Moor, chi co iu h thng knh khng su bng; va hn na phn u ct rt ging kin truc cua Byzantine. Nhng vi phn con lai, ban nhin thy nhng ct vung co khp moi ni, co cung kich thc t chn n inh, nhng hang dai cac hanh lang; mt hang ct tao thanh hinh ch thp trn sn thng, hoc bin thanh cac tru ap tng khi nm k cac ca i.Nhng mu ep nht trong ngh thut trang tri Angkor c tim thy trong cac ct nay, nht la nhng ct di dang tru ap tng co dm trn. Cach phn chn vai tc , ngi ta thng thy mt tng Pht co ru, va trn na la mt mang hoa tit ng net cc ky tinh xao va mm mai nh mt bc thu tuyt my vy.

Phia ngoai i khi trng rt ky di, chung co dang nh mt tin hoc phn tran tng (pediment), trn mt li vao, chu i khi la mt vu cng hoc thng thng hn la mt by khi ri rm. Cn phai bit rng nhng mu trang tri nay noi cho ung chi la lam cho y b cuc vi muc ich ro rang la khng bo sot mt khoang trng nao ma khng co trang tri. Thc t la rt nhiu mu c lp i lp lai, nhng s lng va tinh bin i vn lam ta kinh ngac.Co le chi tit hp dn nht trong cac mu trang tri la mt loat nhng phu iu (bas-relief), trc ht la s lng. Di y la tom tt mt phn bc phu iu am rc:1. Trn chin gia ngi va khi _ mt chu a thich _ dai 50m .2. Trn chin gia ngi n va ke thu khng ro la ai, dai 50m.

3. am sn bn, dai 40m .

4. 3 canh chin trn na, dai 54, 68m, 90m .

5. am rc rn thn Naga, dai 40m .6. Canh thin ang va ia nguc, chiu dai khng xac inh c, it nht cung 48m .

Chinh la trong cac phu iu nay ma nhng net bi tham trong i cua nhng ngi th xy dng hin ra. c bit trong cac phu iu chin tranh, co rt nhiu chu va chi tit , ngi th iu khc a k cho ngi xem nhiu hn la nhng gi ho mun noi. Ban nhin thy nhng cuc hi qun khng ro la qun cua ai, mt s mc trang phuc co khn quang u cua ngi n, con co rt nhiu binh si khac i kiu mu Hy lap.Hai bn u vu trang bng giao, khin, ao giap va gy chin. Cac chi huy vu trang bng kim, cung, tn va che nng ngay trong luc anh nhau bng nhng chic du khng l. Ho ci voi, nga, bo, va nh th khng u con co ca nhng vi thn khng l theo tri tng tng cua cac ngh si.Ngi ta co th cho y la huyn thoai hn la lich s, song cung co nhng canh chem u, nh ngi ban x a tng ap dung, cung co nhng chic xe bo y nh chic ti a i vao bui sang, nhng c s dung nh mt cng cu tra khao. iu nay rt ang tin. y t hn la lich s.Nhng phu iu mt trc toa n nay co le la ep nht. Chung c thc hin rt chi tit va rt co y thc, nh la a c hiu ro, va trng rt sinh ng. Co 2 im ho lam rt d la mt va chn. Trong tng hang hay hang trm hang ngi, cp mt nao cung y nh nhau, chng co chut biu l tinh cam nao _ a tng co iu khc gia nao khng gp rc ri vi chn khng nhi ? Trong trng hp nay, hinh nh moi th u c nhiu ngi th khac nhau ln lt th qua, chc chn la vy, va ban se thy ca mt, hai thc dai nhng oan ngi ma phn chn u quay ra ngoai v hng ngi th cham, nh la nha ngh si mun ban chi nhin phn thn trn thi; phn thn trc va phn nhin ngang cua cng chn cung vy. Phai, phn chn thi cung c xa nh ngi Hy Lap va Ai Cp vy.Phu iu oan ngi Thin ng va ia nguc tht ra la mt b ba trai doc theo bc tng theo th t song song. Phn di la nhng ngi ang chiu kh hinh, va cung ang quan tm khi thy la rt nhiu hinh tng nay u lang min vi tay ngi xem s vao. Phu iu thin ng la mt b i, cham nhng con ngi vui sng nhe nhang phia di va c ng ti cao ban phuc ngi trong mt hc nho nhin khp ca th gii nh ch ngi trong mt nha hat vy. mt ch rt ang xem cham canh i sn la cac vi vua va cac ng linh thing khac, mi ngi u co mt cu cham khc chc la tn va chc vu. Trng con rt mi va vn cha mt t nao c giai ma. Nhiu ct ngi n trong u co ch cham khc va ang ch c dich nghia.

Angkor Thom co chu vi 3,5 va 4 km, nghia la co kich thc gp 10 ln Angkor Wat. Tng t, bao quanh no la mt bc tng, co nhng cng vao vi ai. Nhng di tich chinh la Bayon, Baption, va Pimean Acas, cung v s cac ph tich khng phn bit c na.

Chi ring Bayon, vi 53 ngon thap, mi thap u co cac tng Pht 4 mt, nhin v 4 hng chinh cua la ban, co le cung ln nh ngi n thap vy. Ngi ta oan chng rng y la kho bau cua hoang gia va mau tham a ni ln trong nhiu cuc tim kim v vong nhng kho bau tng tng nay. Nhng cy cao ngt vn ln trn cac di tich nay, va nhng by khi, soc than nhin nhay nhot. Pimean Acas la mt ngon thap hinh chop 4 mt khng l, nhng trong tinh trang hin thi trng rt gh gm, du sao, nh moi kin truc khac, no cung l ra nhng tac phm tuyt ep bng a.Ai a xy dng nhng cng trinh nay va khi nao ?

Chung ti a noi rng ngi Khmer a xy chung; nhng ho la ai, ho t u n, ho xy khi nao va tai sao, va sau rt vi sao ho bin mt, khng ai co th tra li chc chn c. S gia Trung hoa thi cho rng mt tiu vng n cung vi oan tuy tung trn khoi x vi bi mt tiu vng rt hung manh khac anh ui, ng ta a chinh phuc c dn y va bt ho xy dng nn nhng cng trinh bng a vi ai nay.Nhng con nhng vn bia cn phai c hiu ro, ri se co ngay ngi ta se lam c va chung ta se bit ro hn. Con ch thi rt ging vi ch cua ngi Thai va ch Cao Min hin thi, cng vic giai ma co le khng kho khn lm.Ngu nhin ma ngi ta thy la dang dp nhng con ngi trong cac phu iu co nhng net ging vi ngi Cao Min ngay nay, va khng le nao chia khoa i vao qua kh lai nm ln khut trong cac tu vin cua ho. Con hin tai thi gia thit kha di nht v thi gian xy dng la nh sau :

Vi Angkor Thom,la th ky th 9 sau cng nguyn, trung vi thi gian tri vi cua Alfred Vi ai nc Anh . Vi Angkor Wat, la th ky th 12, hoc 100 nm sau cuc chinh phuc cua ngi Norman.

Cung co ngi liu linh cho la vao th ky th 4 trc cng nguyn, mt ng hoang tre tui ngi n gy chin vi cha minh oi mt phn vng quc, nhng bi anh bai va bi truc xut cung hang ngan tuy tung cua ng. Ho i v phia ty, vt qua sng Hng, sng Irrawaddy va Menam, nhng khng i qua sng Mekong; tai y ho tim thy nhng b lac th dn bi ho khut phuc d dang. Ri ho xy dng vng quc Cao Min, anh ui ngi Xim, ngi Annam, bt tt ca nhng b lac trn ban ao ng Dng phai thn phuc, tr nn rt giau co va hung manh. Trong nhiu th ky ho xy dng mt s kinh trn min t ho thng tri, va trong s o, Angkor Thom la ln nht. S gia Trung hoa ( co le la Chu at Quan,Tcheou Ta Kouan) chung ti nhc n trn, co n ving x nay vao th ky th 13, va ngay trc o, ho a bi ngi Xim va ngi Annam anh bai. Nhng gi s gia nay cho bit v s giau co va huy hoang cua ho gn nh khng th tin c, s cua cai cua ho la khng tng tng ni, nhng b tc ma ho chinh phuc, t ai phi nhiu, nhng mo ruby Battambang vn con ang hoat ng. Co phai la s giau co n mc hoang ng cua x n a khin cho Columbus liu linh i v phia Ty ri tinh c kham pha ra tn th gii chng ?

S VI TRI ANGKOR

Ngi chua trong hoang cung, san bng bac Phnom Penh. Nm trong cung in Vua Sisowath, nh moi kin truc gn y nht cua Cao Min, no mang anh hng cua Xim.

NGI CHUA CUA NHA VUA QUA C PHNOM PENH

LNG M CAC NHA S, TRONG CHUA CUA VUA NORODOMKich thc cua thap hoc lng m tng trng cho s thing ling cua tro ct cac nha s cha trong o

AN NG VA PHU N CAO MIN TIU BIUDn tc Cao Min la s pha trn gia ngi Ma lai, Vit Nam va Trung hoa

PHU N CAO MIN IN HINHChu y n sarong, cai bin t trang phuc cua ngi Xim, ca an ng va phu n u mc

PHU N CAO MINKhac vi cac dn tc chu A, an ng Cambodia rt yu quy phu n, ho khng phu n lam bt ky cng vic gi

NG I XUYN RNG CAO MIN

CAC VU IU RT PH BIN TRONG CAC TRIU VUA CAO MIN, NO TNG TRNG CHO LICH S Y HUYN THOAI CUA HO, CANH TRONG TRNG CA RAMAYANATrong hinh la canh khi chin u vi ngi khng l. Chu y khan gia ang chm chu xem

CAC NHA S N THM LANG NHN KHT THCHang ngay cac nha s tp hp trc chua n nhng lang bao tr ho. i theo ho la tre con nhng gia inh quyn quy, xem vic ch on cac nha s la vinh d, cac gia inh nay mang n gio ng qua biu, a phn la gao. Tt ca tre con Cao Min u phai lam cng qua chua trong mt thi gian, it nht la 3 thang

S CHI DN NHNG DI TICH CUA ANGKOR

TRAI:ANGKOR WAT, 1 TNG PHT NHIU TAY VI KIU AO CO MU KY DI ; PHAI: U TNG KHNG L NHIU MT

TRAI:ANGKOR WAT: CHN C PHT ; PHAI: RN THN NAGA 7 U TRANG TRI C A THICH ANGKOR WAT. Hinh cham u lan can

ANGKOR WAT: TIN DIN 1 NGI NT li vao con bng a dn n vi tri nay, ni cac bc cp i ln mt bng cua hanh lang ngoai

ANGKOR WAT: N TRUNG TM, THAP GIA CAO 64M VA 3 TRONG 4 THAP CAC GOCTrong, ngoai va t trn xung di day c nhng hinh cham

ANGKOR WAT :CU THANG DN LN IN TH CUA THAP TRUNG TMT chn n u cu thang cao 12m. Cac bc a cao lai rt hep, nn treo ln va kho lai va nguy him. Lu y 4 tng iu khc mt trc bn trai va cac mang cham tinh xao trn chung. Hu nh mi tc vung , ca ngoai ln trong, cua ngi n nay u co nhng trang tri cc ep nh th, cham trong a.

NHIN T CHN THAP TRUNG TM XUNGHinh cho thy mai cua cac hanh lang bao quanh, mt nam; ta cung thy cac loai thc vt min nhit i cha thng c cng trinh cua con ngi. Nhng nhom tng trang tri cho cac khoang trng gia chn song ca s. Mi tc vung ca trong ln ngoai u cham y nhng trang tri tinh xao

MT GOC HANH LANG TH HAI, TRUM LN TRN PHN NN CAO 6MNhng hang ct cham che khut cac ca s gia, hanh lang c chiu sang t mt sn trong. Trong hanh lang la v s tng a hoc g ma vang, vn la nhng linh vt i vi cac tin . Lu y n 4 ngi bn phai phia trc va hang tng cham bn trai ho

ANGKOR WAT: CA I HANH LANG TH HAIBn trn la rn thn Naga cun minh quanh 50 vi anh hung trong trng ca Ramayana

CAC VI S CAO MIN HANH HNG N NGI N VI AI ANGKOR WATHo mc ca sa vang, n t Thai lan va Cao Min, ting ho oc kinh to dn ln lam giam bt ve tinh mich cua ngi n

NGI N NHO NM TRONG HANH LANG NI TACH BIT VI N CHINHNhin thy c mai hanh lang bao quanh va sn bn canh ngi n chinh. Mi hanh lang co 4 mt bn, bao ly n chinh, cac bc tng trong y nhng phu iu

MT GOC KHAC CUA NGI N NHO

Chu y ti v s hinh cham ln ti inh kin truc

ANGKOR WAT: MAI CNG VA HANG CT BAO QUANH THAP TRUNG TMTrang tri vn ng vng bt chp nhng cn ma sm sp sut 800 nm qua. T u nay n u kia cac bc tng cua hanh lang phu y nhng hoa vn xon tuyt ep nay

CHI TIT CUA HINH TRN NHIN T MT GOC KHACChn song ca s trng nh ban tinh thng c s dung phng ng,c lam t cung mt cht liu

ANGKOR WAT:TRU AP TNG, MAI VOM VA DM CA, VN LA C MAN HINH CHAM TRN A NH THNG LTrn mi tc ca trong ln ngoai cac bc tng cua hanh lang, ngay ca trn san cung y nhng trang tri. Lnh khnh nhng tng thn. Hu ht la n thn, dim l va y biu cam. Y phuc ao co mu, trang sc y ngi, king c, king tay, mt ca chn cung eo king. Nhiu tng bong lang vi tay khach hanh hng s vao

CUNG MT VI TRI THI CACH LAM GING NHAUCa dn n hang hin thap trung tm, ni tin cu nguyn cac vi B tat hang ngay, c trang tri bng cac tru ap tng, cham kin ht. Cac B tat, cm hoa sen trn tay, la hinh anh ph bin nht

THAP TRUNG TM, HANH LANG HINH CH THP NHIN T BN TRONG

Tt ca ct trong anh nay u la a nguyn khi, phn chn cham cac b lao, net rt tinh t. Bn trn la nhng ng g tuyt my mang hinh cac vu cng dang xon. Nguyn thuy cac mai hinh vom bi che khut bng nhng tm pan g cham, nh con thy c mt phn goc trn bn phai

MT PHN TM TRN BNG G CHAM CAC HANH LANG

No dung du i mai hinh vom, vn khng c trang tri. Ngay nay chi con lai vai tm

ANGKOR WAT: TIN N MUA

Mu nay rt thng lp lai cac chi tit trang tri cua ngi n. Vu ba l ro rang khng phai la ngh thut hin ai. Trong triu inh Cambodia ngay nay, cac vu cng vn mua nhng iu mua ngi ta cho la co t thi Angkor

MU CT TRONG HANH LANG CH THP N ANGKOR WAT, CHO THY HINH TNG QUEN THUC TIN N MUA, C TRANG TRI DAY C, VA MT PHN TM TRN BNG G

ANGKOR WAT: MT PHN TRU NGACH CHO TRANG TRI CHN TRU HANH THY 1 CHIN BINH CI RNG

LANG.

Co hang trm tru hinh vung nh vy,

khun mt c trang tri cm ging

nh hinh trn va t trn xung la nhng hoa vn trng nh ren

ANGKOR WAT: PHN KHAC CUA TRU NGACH

TRAI: MANG TRANG TRI TRN A ANGKOR THOM. PHAI:1 TRONG CAC GOC CUA NGI THAP NHO PIMEAN-ACAS

ANGKOR WAT, TRANG TRI TRN TNG THAP TRUNG TM: HOANG HU I VNG MIN CO 5 NGU

1 PHN MU CT TRONG N ANGKOR WAT, CHO THY TINH PHONG PHU TRONG CAC CHI TIT TRANG TRI

Co 7 kiu mu cach nhau bng cac ruy bng hep trang tri it hn. Cac kiu hinh nh theo truyn thng u co hinh hoa hu nc mau vang, moc nhan nhan x nay, co 2 mu la la sen. Tt ca u cham trn a

1 MU NG-TEN MY L TRN A

Mt phn mu ct va chop tru , trong hang lang thap trung tm. Ve ky di u rng, net tinh vi an xen vi cac ng chi min la c im cua tac phm nay

ANGKOR WAT: PHN MAI CUA HANH LANG BAO QUANH N CHINH

Chu y la ngay ca phn chop mai cung c trang tri. Mai nay bn phai cua n

CA GIA 1 TRONG CAC THAP TAI BAKONG, CHAM TRN A

CA GIA TRN THAP LOLEY

Khng phai la ren ma la cham trn a. Khng mt tiu my ngh nao sanh bng cai goi la ca gia nay. Hay th m s hinh

1 TRONG CAC CA GIA THAP ME-BAUNE, VI CAC MANG TRANG TRI TUYT EP TRN A

Ro rang cac ca gia nay chi nhm trang tri. Co rt nhiu ca gia tuyt my nh th nay trong cac di tich Cao Min, nhng khng u bng Angkor, vi co le chung thuc v mt thi ky mun hn va huy hoang hn

1 PHN CUA BAYON, DI TICH QUAN TRONG NHT CUA ANGKOR THOM

Ban thy c bao nhiu mt tng Pht. Angkor Thom co din tich gp 19 ln Angkor Wat va c xy dng trc 300 nm, ngay nay chi con la ng nat

1 TRONG 53 THAP CUA BAYONNhng khun mt Pht khng l nhin v 4 hng chinh cua la ban. Khng chi trong 53 thap ma nhiu ni khac cua di tich nay cung co rt nhiu mt tng Pht nh th. Mi mt trong 53 thap u co 4 mt Pht

ANGKOR THOM: OAN VOI TRN TNG SN THNG LN

Nhng l trng la ch trang tri ban u

CA KHNG L: 1 PHN DI TICH KOMPOMG- CHNANG

Mt trong rt nhiu ni trn cac binh nguyn cua Cambodia ni ngi Khmer lai du vt cua ho

ANGKOR WAT: KHING RN THN NAGA 7 U

ANGKOR WAT: TRICH OAN MT TRONG CAC PHU IU DIN TA CANH VI HOANG T TRN LNG NGA BAO QUANH LA CAC CUNG N

Ngay di bc phu iu nay la canh trong trng oan din ta canh tu nhn bi phat.Rt khung khip

1 PHU IU KHAC ANGKOR WAT, THUYN CUA HOANG GIACh mui thuyn la cac nhac cng va vu cng; di man trng hoang gia ang tiu khin; phn lai am ngi hu ang xem a ga, y nh ngay nay vy, con bn di cac n l ang vung tay cheo qua vung bin luc nhuc ca

ANGKOR WAT:TRICH OAN PHU IU HANH LANG TY NAM, CANH TRONG TRN CHIN GIA PANDAVAS VA KAURAV (TRNG CA MAHABHARATA)Hinh nhn nm nghing khng phai bi giao m, ma do tn ri xung. Nhng hinh nhn di ang cm can quat bng la sen

ANGKOR WAT: CANH I SN, DAI 98M

Chu y rng nhit i din ta theo truyn thng, du che cho cac th sn hoang gia va chn nhng ngi i b. y chi la 1 trong nhiu canh cua phu iu nay, cac net chinh thay i rt nhiu. Chn ngi nh dui dai ra v tn.oan trich nay dai 3m, cao 2,4m.. Toan canh co n hn 1.000 ngi

ANGKOR WAT: HANUMUNT (HANUMAN), VUA KHI

ph din sc manh kinh hn , vi thn nay chup ly 2 con rng, kep cht n ni chung mt ht sc lc ri dung tay m sit chung

ANGKOR WAT: 1 CHI TIT KHAC TRONG CAC TRN CHIN CUA TRNG CA RAMAYANA

ANGKOR WAT: TRN CHIN GIA NGI VA KHI

y la trung tm cua trn chin, ni hai bn xap vao nhau. Cac ich thu tp trung day c trong cuc loan chin n mc khng con ch cho hu canh. y la bc phu iu ep nht, dai 48m. Trich oan nay chi dai chng 3m. Toan canh co hn 1.000 ngi va khi, va nh moi phu iu khac, cham trn a

ANGKOR WAT:VUA KHI HANUMUNT, BI ANH BAI TRONG TRN CHIN VI CON NGI, CHT TRONG VONG TAY HOANG HU, VY QUANH LA CAC AI THN KHI ANG THNG KHOC

28.12.2009 12.11.2010 NTH