1

Εξάπλωση των Ελληνων στον Μεσογειακό χώρο

- Μετά το τέλος του αχαϊκού αποικισμού αρχίζει η δεύτερη περίοδος εξάπλωσης των Ελλήνων στον μεσογειακό

χώρο.

- Η ελληνική αριστοκρατία ανέλαβε την ηγεσία της μαζικής εξόδου του πληθυσμού.

- Η διάκριση των φυλετικών τάξεων, τα ονόματα των αρχόντων, το ημερολογιακό σύστημα, η λατρεία των θεών

μεταφερόταν από τις μητροπόλεις στις αποικίες.

- Αίτια αποικισμού: υπερπληθισμός, βαθιές κοινωνικές αντιθέσεις, διαφωνίες πολιτών με τυράννους.

- Εξέλιξη εμποριου

- Ο αποικισμός έγινε κυρίως προς τα δυτικά κια βόρεια του μεσογειακού κόσμου γιατί στην Ανατολή ήταν το

απειλητικό κράτος των Ασσυρίων.

- Η Χαλκιδαίοι ίδρυσαν στην Δύση την αποικία της Κύμης και έδωσε στους Ετρούσκους και μέσω αυτών στους

Ρωμαίους το χαλκιδικό αλφάβητο. Ήταν σπουδαίοι ναυτικοί.

- Στην Ιταλία και Σικελία αναπτύχθηκαν στενές εμπορικές σχέσεις με τους Έλληνες.

- Η Κάτω Ιταλία αποικήθηκε λόγω ανάγκης για καλλιεργίσιμη γή, κυρίως από τους Αχαιούς.

- Σπουδαία επιρροή των Ελλήνων στα ιταλιωτικά φύλα ως προς τον πολιτισμό και την γλώσσα.

- Το όνομα "η Μεγάλη Ελλάς" αναφέρεται στην κάτω Ιταλία λόγω των πολλώ αποικιών και των στενών σχέσεων

τους με τις μητροπόλεις.

- Οι Φωκαείς εκμεταλλευτηκαν την εμπορική κυρίως επικοινωνία με την απώτατη Δύση και ίδρυσαν κοντά στις

εκβολές του Ροδανού τη Μασσαλία που είχε σημαντικότατη επιρροή πολιτιστική και όχι μόνο στους γύρω λαούς

και ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο.

- Από την Μασσαλία και μέχρι τα Πυρηναία ιδρύθηκαν πολλοι εμπορικοι σταθμοί σαν αποικίες όπως η Μαινάκη η

προκάτοχος της Μάλαγας.

- Πολλές εμπορικές αποικίες και στον Εύξεινο Πόντο, όπως της Τραπεζούντας. Ο αποικισμός του Πόντου ξεκίνησε

από τους Μιλήσιους.

- Φημίζονταν για την αφθονία των ψαριών τους.

- Αργότερα αποικίστηκε και η νότια ακτή της Θράκης στην οποία κατοικούσαν άγρια πολεμικά φύλα. Πρώτοι

απόικίσαν την νήσο Θάσο και την ενδοχώρα οι Πάριοι.

- Αποικίες και στην βόρεια Αφρική: Κυρήνη, Λιβύη και Ναυκρατίς.

- Τεράστια πολιτική και πολιτιστική σημασία των αποικισμών γιατί οι Έλληνες όπου εγκαταστάθηκαν οργάνωναν

την καινούργια τους πατρίδα σύμφωνα με τα πρότυπα της ελληνικής πόλης.

- Στις πόλεις που αποίκισαν στέκονταν πολύ ψηλότερα από τους αυτόχθονες που τους ονόμαζαν βαρβάρους λόγω

κυρίως της ακατάληπτης γλώσσας. Παρόλα αυτά έγιναν επιγαμίες με την αυτόχθονη αριστοκρατία.

- Στην Ρωσία επηρεάστηκαν πολύ από τους Μυκηναίους.

2

Η Αθήνα κατά την εποχή του Περικλή

- Με τον Περικλή η Αθήνα απέδειξη πόσο ηγετική δύναμη ήταν μέσα στην Ελλάδα

- Κραταιές οχυρώσεις και μνημειώση οικοδομήματα πάνω από την Ακρόπολη.

- Αθήνα συνενώθηκε με τον Πειραιά και το Φάληρο

- Οχυρώθηκε ολόκληρη και έγινε απόρθητη

- Κτίστηκαν σπουδαία οικοδομηματα στην πόλη και την Ακρόπολη. Όπως κατά τα χρόνια του Κίμωνα το Θησείο

- Αυτά ήταν μια εισαγωγή για την δραστηριότητα του Περικλή.

- Πάνω στην Ακρόπολη χτίστηκε ο Παρθενονας ναός της Πολιάδος Αθηνάς με σπουδαίες διακοσμήσεις όπως η

πομπή των Παναθηναίων στη ζωφόρο.

- Επίσης το Ερέχθειο άρχισε πιθανόν να οικοδομείται στην εποχή του Περικλή

- Το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή προκάλεσε επιβαρύνσεις στα οικονομικά που καλύφθηκαν από τις

εισφορές της Δηλιακής - Αθηναϊκής συμμαχίας και από τα χρήματα όσον είχαν πάρει μέρος στην μεγάλη

ομοσπονδία κατά των Περσών.

- Τα οικοδομήματα αποτέλεσαν επίσης για τους κατοίκους της πόλης μεγάλη πηγή εργασίας

- Κατά τον ύστερο 5ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ευρέως η αττική διάλεκτος

- Ο Σοφοκλής ο βασικός πνευματικός εκπρόσωπος των χρόνων του Περικλή

- Σπουδαία άνθηση πνευματική και καλλιτεχνική

- Άνθηση της παιδείας μα τα πλατυτερα στρώματα του πληθυσμόυ να φοιτούν στα γυμνάσια.

- Η γυναίκα δεν είχε καμία συμμετοχή στην ζωή της πόλης ασχέτως αν ο Ευρυπίδης έγραψε για αυτή

- Ο Περικλής είχε σπουδαία ρητορική δεινότητα και κατηυθυνε τους πολίτες κατά τις συνελεύσεις της Εκκλησίας.

- Δημιουργία αποικιών και κληρουχιών για την κοινωνική προστασία των φτωχότερων και ακτημόνων τάξεων

καθώς και για την κατοχύρωση της αθηναϊκής κυριαρχίας στην περιοχή της συμμαχίας.

- Η κληρουχία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την Αθήνα. Σπουδαίες κληρουχίες: Νάξος, Άνδρος, Λέσβος...

- Με την εκστρατεία του Πόντου ο Περικλής αναμίχθηκε στην σφαίρα επιρροής του κράτους του Βοσπόρου, το

οποίο ήλεγχε την εξαγωγή δημητριακών από την Νότια Ρωσία.

- Σε δυο τομείς η εσωτερική πολιτική του Περικλή ήταν επικίνδυνη: στην τακτική ως προς τα πολιτικά δικαιώματα

(ίσχυαν για τους ντόπιους κάτοικους της Αθήνας αλλά όχι για αυτούς που δεν είχαν γνησια καταγωγή από την

Αθήνα) και στην διαχειριση των οικονομικών (υψηλές δαπάνες πολέμων).

- Έτσι κλείνει η Πεντηκονταετία

3

Η Ανατολή και η δημιουργία του κόσμου των ελληνικών πολιτειών

- Με το μεγάλο ελληνικό αποικισμό εντάσσονται στον Ελληνισμό μεθοριακές περιοχές της Ανατολής (Εύξεινος

Ποντος, Κυρηναϊκή)

- Η εγκατάστηση ελλήνων εμπόρων και μισθοφόρων στην Αίγυπτο δημιουργεί στενές σχέσεις ανάμεσα στην

Αίγυπτο και στην Ελλάδα.

- Μετά την πτώση της χετταϊκής αυτοκρατορίας αναλαμβάνουν τα ηνία οι Φρύγοι. Εισάγουν νέες θεοτητες στο

τομέα της θρησκείας.

- Με την μεσολάβηση των Ιώνων δημιουργούνται ορισμένες σχέσεις ανάμεσα σε Φρύγες και Έλληνες.

- Την ίδια περίοδο έχουμε και τους Λύδους των οποίων η έδρα των βασιλέων ήταν οι Σάρδεις με την ψηλή

ακρόπολή τους. Η δύναμη του κράτους ήταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες.

- Οι Έλληνες της Μ.Ασίας δέχθηκαν βαρβαρικές επιθέσεις και το ιερό της Αρτέμιδος πυρπολήθηκηε και πολλές

πόλεις λεηλατήθηκαν.

- Το φρυγικό βασίλειο δεν επέζησε και το κράτος των Λυδών ανέβηκε στην εξουσία.

- Πενταετής πόλεμος των Λυδών για την υποταγή της Σμύρνης ο οποίος έκκλησε με μια συνθήκη συμμαχίας.

-Επειτα έρχεται η κυριαρχία της Ασσυριακής δύναμης. Επί της κυριαρχίας του Assurnasirpal το Ασσυριακό κράτος

βρίσκεται στο απώγειο του κύρους του. Διέθετε τρομερές στρατιωτικές δυνάμεις.

- Κατά την εποχή τους Sargon Β' έχουμε την πρώτη επαφή Ελλήνων και Ασσυρίων.

- Κατέκτησαν την Αίγυπτο με τον Asarhaddon

- Στον Assurbanial οφείλουμε τους θησαυρούς της "ανακτορικής βιβλιοθήκης" του από την Νινευή.

- Στην Αίγυπτο το επάγγελμα του στρατιώτη πήγαινε κληρονομικά. Το καθεστώς στην Αίγυπτο άλλαξε και απο την

ευαισθησία που έδειχνε προς την τέχνη τώρα είχε πιο βαρβαρικά χαρακτηριστικά.

- Υπο τους Αιθίοπες ηγεμόνες δεν υπάρχει πια κεντρική εξουσία, αλλά αναπτύσσονται στις πόλεις τοπικές

ηγεμονίες.

- Στην Αίγυπτο ήρθαν πρώτα μισθοφόροι και έμποροι και αργότερα δόθηκε η άδεια σε Μιλήσιους να

εγκατασταθούν σε μια εκβολή του Νείλου και να ιδρύσουν ωχυρωμένο οικισμό. Θα δούμε στα σημεία αυτά και

δείγματα Ελληνικής κεραμικής.

- Ασσυριακο κράτος: η πρώτη ολοκληρωμένη μορφοποίηση του κοσμοκρατορικού κράτους στην Οικουμένη

- Σε όλα τα κράτη η παρουσία του θείου αποτελεί την εσωτερική ουσία της πολιτείας.

- Ο χώρος της πόλης πολύ περιορισμένος. Συγκεντρώνονταν όλα τα είδη ζωής μέσα σ αυτή και για την επίτευξη

ανώτερων στόχων έπρεπε να συνεργάζονται πολλές πόλεις μαζί.

- Μεγαλύτερες πολιτείες δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα κατά τα σκοτεινά χρόνια, όπως αυτη της Σπάρτης που ήταν

καθαρά πολεμική.

- Οι Σπαρτιάτες με την αύξηση του δωρικού λαού και την έλλειψη γης πραγματοποίησαν 2 μεγάλους πολέμους με

τους Μεσσηνιους για να επεκτείνουν την γη.

4

- Η πελοποννησιακή συμμαχία αποτελούταν από τους Μεσσήνιους, τους Πισάτες, τους Ηλείους, τους Αρκάδες και

οι Αργείοι. Κέντρο της πελοποννησιακής συμμαχίας κατά της Σπάρτης ήταν ο βασιλιάς του Άργους Φείδων.

Συνδέεται με την εισαγωγή ριζικών μέτρων στον τομέα της οικονομίας.

- Σπάρτη και Άργος συγκρούονταν κυρίως για την περιφέρεια της Κυνουρίας. Στην συνέχεια μετά απο

μακροχρόνιους αγώνες περιήλθε στη σπαρτιατική κατοχή.

- Δημιουργήθηκε η συνείδηση ότι όσοι μιλούν την ελληνική γλώσσα ανήκουν στην ίδια εθνότητα.

- Η Ελλάς ήταν μια μικρή περιοχή στα νότια της Θεσσαλίας που για άγνωστο λόγο κατάφερε να δώσει το όνομά της

σε όλη τη χώρα μας.

- Η Ολυμπία συναγωνιζόταν τους Δελφούς σε σπουδαιότητα.

- Ολυμπιακοί αγώνες - συνάθροιση Ελλήνων στην Ολυμπία για αθλητικά αγωνίσματα.

- Έπειτα από την Σπάρτη, μόνο η Αττική δημιουργησε ενιαιο κράτος με πολιτική ηγεσία. Συνδέεται με τον ήρωα

Θησέα. Αργότερα έγινε και προσάρτιση της Ελευσίνας.

- Στην παρούσα εποχή

5

Η δηλιακή-αττική συμμαχία και η σπαρτιατική ηγεμονία μέχρι τις παραμονές του Πελοποννησιακού

πολέμου

- Η Σπάρτη εκείνο το διάστημα ήταν δέσμια της επανάστασης των Μεσσηνίων, που υπεταξε τις Μυκήνες. Η Σπάρτη

δεν κατόρθωσε να σώσει τους συμμάχους της και στην μάχη που έγινε κοντά στην Οινόη οι Αθηναίοι και οι Αργείοι

εθελοντές κατατρόπωσαν τον σπαρτιατικό στρατό και έσπασαν το αήττητο των Σπαρτιατών

- Η Αθήνα συμμάχησε με τα Μέγαρα και μέχρι και εκείνη τη στιγμή αντιμετώπιζε επιτυχώς τους Σπαρτιάτες

- Η Σπάρτη συμμαχεί με τη Βοιωτία και αισθάνεται πιο ισχυρη.

- Η Αθήνα κατέλαβε την Αίγινα

- Η Θεσσαλία ήταν υπο Αθηναϊκή επιρροή ενώ η Αχαΐα προσαρτήθηκε στην πορεία.

- Η ήττα των Αθηναίων από τους Πέρσες στο Νείλο ήταν πολύ σοβαρή με αποτέλεσμα να χαθεί και η Κύπρος.

- Το συμμαχικό ταμείο μεταφέρεται από την Δήλο στην Αθήνα

- Η Αθήνα δυστυχώς αναγκάστηκε να εγκαταλλείψει τη συμμαχία του Άργους γιατί συνήψε συνθήκη με τους

Σπαρτιάτες και έτσι οι Σπαρτιάτες έγιναν πάλι κύριοι της Πελοποννήσου.

- Ο Κίμων που επέστρεψε από την εξορία επέτυχε πάλι την ανάκτηση της Κύπρου.

- Η ειρήνη του Καλλία με τον βασιλιά Αρταξέρξη επισφραγίστηκε με ένα συνέδριο που θα γινοταν στην Αθήνα

σύμφωνα με σχέδιο

- Πλήγμα για την Αθήνα ήταν η αποστασία των ολιγαρχικών στην Βοιωτία όπου οι Αθηναίοι νικήθηκαν και

αναγκάστηκαν να εκκενώσουν την Βοιωτία.

- Ο Περικλής ήταν ελεύθερος να δράσει κατά της Εύβοιας

- Με την τριακονταετή συνθήκη ειρήνης μεεταξύ Αθηναίων και Σπάρτης επιτεύχθηκε η εξισορροπηση στον μεγάλο

αγώνα των δύο αντίπαλων δυνάμεων της Ελλάδας.

- Τα νομίσματα των διάφορων πόλεων παραμερίστηκαν από το αθηναϊκό χρήμα.

6

Η εκστρατεία του νεώτερου Κύρου και ο σπαρτιατικός-περσικός πόλεμος στην δυτική Μ.Ασια

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ο Κύρος βοήθησε τους Σπαρτιάτες να νικήσουν τους Αθηναίους

και αυτοί ανταποδίδοντας τη χάρη απέστειλαν μία μεγάλη δύναμη 10.400 μισθοφόρων.

Ο Κύρος θέλοντας να κρατήσει μυστικές τις προθέσεις του, συνέχισε να πληρώνει τους φόρους του και

δικαιολόγησε την συγκέντρωση των ελληνικών δυνάμεων λέγοντας ότι είχε διαμάχη με τον σατράπη της Ιωνίας,

Τισσαφέρνη. Οι Έλληνες στρατιώτες, υπό τις διαταγές του Σπαρτιάτη στρατηγού Κλέαρχου συγκεντρώθηκαν χωρίς

να γνωρίζουν το λόγο της εκστρατείας και ακόμη και όταν τον έμαθαν, ο Κύρος κατάφερε να τους πείσει με την

υπόσχεση περισσοτέρων χρημάτων.

Ο Αρταξέρξης είχε ενημερωθεί για τα πλάνα του Κύρου από τον Τισσαφέρνη. Καταστρώνοντας τα σχέδια του είχε

ως βοήθεια τον Έλληνα εμπειρογνώμονα Φαλίνο, ο οποίος - σύμφωνα με τον Ξενοφώντα - εργάζονταν για τον

Τισσαφέρνη και θεωρείτο γνώστης των τακτικών του πεζικού.

Οι δύο δυνάμεις διέφεραν κατά πολύ και είχαν διαφορετικά πλεονεκτήματα ο ένας συγκρινόμενος του άλλου. Ο

Κύρος είχε ως πλεονέκτημα την ποιότητα του στρατεύματος του, καθώς διέθετε 10.400 βαριά οπλισμένους Έλληνες

οπλίτες, αποδεδειγμένα ανώτερους από τους Πέρσες ομόλογους τους. Επίσης, διέθετε 2.500 μισθοφόρους

πελταστές, 1.000 Παφλαγόνες ιππείς, 100.000 Ασιατικά στρατεύματα και 600 επίλεκτους ιππείς ως σωματοφυλακή.

Αντ' αυτού, ο Αρταξέρξης είχε ποσοτικό πλεονέκτημα καθώς διέθετε 400.000 πεζικάριους και 150 με 200

δρεπανηφόρα άρματα, καθώς και 6.000 ιππείς ως σωματοφυλακή. Επίσης, ο Αρταξέρξης είχε το πλεονέκτημα ότι

περίμενε τον Κύρο και προετοίμασε τον στρατό του όσο το δυνατόν καλύτερα, ενώ ο Κύρος εξασθένισε το στρατό

του μέσω μιας μεγάλης πορείας μέσα από την αραβική έρημο.

Ο Κύρος περίμενε ότι η αρχική συνάντηση θα πραγματοποιούνταν στην τάφρο που είχε διανοίξει ο Αρταξέρξης

αλλά εξεπλάγη όταν πλησιάζοντας προς το όρυγμα συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχε κανείς. Η παράταξη του Κύρου,

συνέχισε την προέλαση της με τους Έλληνες μισθοφόρους, υπό την καθοδήγηση του Κλέαρχου, στην δεξιά πλευρά

με τον ποταμό Ευφράτη να προστατεύει τα δεξιά τους. Στο αριστερό άκρο της ελληνικής πτέρυγας τοποθετήθηκαν

2.500 πελταστές με 1.000 Παφλαγόνες ελαφρούς ιππείς από πίσω τους. Στο κέντρο του στρατεύματος του,

βρισκόταν ο Κύρος με τους 600 βαριά οπλισμένους φρουρούς του. Στο αριστερό άκρο της παράταξης βρισκόταν οι

100.000 Ασιάτες στρατιώτες με 20 δραπανηφόρα άρματα υπό την καθοδήγηση του Πέρση διοικητή Αριαίου.

Ο στρατός του Κύρου προχωρούσε σε σχηματισμό πορείας, όταν γύρω στο μεσημέρι οι ανιχνευτές του ανέφεραν

την προσέγγιση του βασιλικού στρατού. Ο στρατός του Αρταξέρξη βρισκόταν σε βαθύ σχηματισμό με τον

Αρταξέρξη στο κέντρο. Κοντά στον Ευφράτη είχε τοποθετηθεί το ιππικό του Τισσαφέρνη. Στα δεξιά του ιππικού

τάχθηκε το βαρύ περσικό πεζικό και στα αριστερά του το αιγυπτιακό βαρύ πεζικό, ενώ πίσω τους βρισκόταν ιππικό

και τοξότες σε μεγάλο βάθος.

Ο Ξενοφών αναφέρει ότι ο Κύρος διέταξε τον Κλέαρχο να παραταχθεί στο κέντρο, απέναντι από τον Αρταξέρξη

αλλά ο Σπαρτιάτης στρατηγός αρνήθηκε φοβούμενος περικύκλωση από τον πολυάριθμο στρατό του Πέρση

βασιλιά. Επίσης, αναφέρει ότι η μάχη ξεκίνησε νωρίς το απόγευμα οπότε οι δύο δυνάμεις είχαν πολύ χρόνο για να

ανασυνταχθούν.

Οι δύο δυνάμεις βρίσκονταν σε απόσταση περίπου μισού χιλιομέτρου, όταν ο Κύρος έδωσε το σύνθημα για

επίθεση. Η ελληνική πλευρά του στρατεύματος του προχωρούσε τραγουδώντας τον πολεμικό παιάνα που έδινε

συντονισμό στο βάδισμα και ταυτόχρονα αποσκοπούσε στον εκφοβισμό του αντιπάλου. Από την πλευρά του

Αρταξέρξη, πρώτα επιτέθηκαν τα δραπανηφόρα άρματα. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, μερικά από τα εν λόγω

άρματα διαπέρασαν κατά λάθος το δικό τους στράτευμα ενώ άλλα πέρασαν τις γραμμές του Κύρου, ακυβέρνητα,

με αποτέλεσμα να μην καταφέρουν να διασπάσουν την ελληνική φάλαγγα.

7

Μέτα τα δραπανηφόρα άρματα, ήταν παραταγμένο το περσικό και αιγυπτιακό ιππικό το οποίο υποχώρησε άτακτα,

με τους Έλληνες να τους ακολουθούν για μία περίπου ώρα, κρατώντας τον σχηματισμό τους. Την ίδια στιγμή, η

αριστερή πλευρά του Κύρου υπερφαλαγγίστηκε από τη δεξιά του Αρταξέρξη. Ο Τισσαφέρνης, βλέποντας το κενό

στην δεξιά πλευρά του Κύρου, αφού οι Σπαρτιάτες είχαν προχωρήσει σχεδόν 6 χιλιόμετρα έχοντας απομακρυνθεί

από την υπόλοιπη γραμμή, κατευθύνθηκε προς το ελληνικό στρατόπεδο διασκορπίζοντας τους Παφλαγόνες ιππείς

και χωρίς να προσπαθήσει να επιτεθεί στους Έλληνες οπλίτες άδραξε την ευκαιρία, να επιτεθεί από πλάγια, στον

Κύρο. Ο Κύρος βλέποντας ότι δεν είχε επιλογές μετά την απομάκρυνση των Σπαρτιατών, επιτίθεται με τη φρουρά

του κατά του αδελφού του. Η φρουρά του Αρταξέρξη διαλύεται σχεδόν αμέσως αφού ο διοικητής των 6.000

φρουρών του Αρταξέρξη, Αρταγέρσης σκοτώνεται από τη σφοδρή επίθεση του Κύρου. Αμέσως μετά επιτίθεται κατά

του ίδιου του Αρταξέρξη χωρίς να έχει ανασυντάξει το ιππικό του. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Αρταξέρξης

επιτέθηκε με το ακόντιο του αλλά πέτυχε τον φίλο του Κύρου, Σαλτιφέρνη. Ο Κύρος κατάφερε να πληγώσει τον

Αρταξέρξη, αλλά στη σφοδρή μάχη με τους βασιλικούς σωματοφύλακες σκοτώθηκε.

νίκη του ελληνικού στρατεύματος όχι μόνο δεν ωφέλησε τον Κύρο, αλλά άφησε εκτεθειμένη τη δεξιά πλευρά του

έτσι ώστε να έχει τη δυνατότητα να διεισδύσει το ιππικό του Αρταξέρξη. Η αδύναμη αριστερή πλευρά του

Αρταξέρξη οπισθοχώρησε και προφανώς δεν υπήρξε σωστός συντονισμός από τον Κύρο ή τον Κλέαρχο για το τι

πρέπει να κάνουν οι Έλληνες μετά από το εν λόγω συμβάν.

Ο αριθμός των νεκρών, ήταν πολύ μικρός για τα μεγέθη των στρατευμάτων που συγκρούσθηκαν. Ο Πλούταρχος

αναφέρει δύο πιθανά νούμερα: 9.000 σύμφωνα με τον Κτησία ή 25.000 σύμφωνα με τον Δείνωνα.

Μετά την μάχη, ο Αρταξέρξης απέδωσε στον Τισσαφέρνη την υψηλότερη βασιλική εύνοια, δίνοντάς του την κόρη

του για σύζυγο. Επίσης, ο Τισσαφέρνης ανέλαβε τη διοίκηση των επαρχιών του Κύρου.

Τέλος, να αναφέρουμε ότι οι πολιτιστικές διαφορές Ελλήνων και Περσών οδήγησαν στη σύγκρουση των δύο

πλευρών και στην μαχητική αποχώρηση του στρατεύματος του Κλέαρχου που έγινε γνωστή ως η Κάθοδος των

Μυρίων. Η ηρωική αυτή πορεία ήταν που κατέδειξε τις αδυναμίες της Περσικής Αυτοκρατορίας στους Έλληνες και

πιο συγκεκριμένα στο Φίλιππο και τον Μέγα Αλέξανδρο.

8

Η εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Ελλάδος

- Το σχέδιο απέβλεπε σε όλη σχεδόν την Μεσόγειο

- Συνεργάστηκαν Πέρσες και Καρχηδονιοι

- Της περσικής στρατιάς προηγήθηκαν πρέσβεις που είχαν εντολή να παρακινήσουν τους Έλληνες σε υποταγή.

- Στο συνέδριο των ελληνικών πολιτειών ιδρύθηκε μια εθνική συμμαχία με όλους όσους είχαν αποφασίσει να

πολεμήσουν κατά των Περσών.

- Το πολεμικό σχέδιο καταστρώθηκε από το Θεμιστοκλή και τους Σπαρτιάτες εφόρους.

- Ο βασικός τόπος της μάχης θα ήταν η θάλασσα ενώ ο στρατός στην ξηρά είχε σκοπό να κρατήσει την προέλαση

των Περσών μέχρι ο στόλος να καταφέρει το αποφασιστικό χτύπημα

- Το σώμα του στρατού παρατάχθηκε στις Θερμοπύλες, με επικεφαλής των Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα και

απαρτιζόταν απο 4000 Πελοποννησίους (μεταξύ τους οι 300 Σπαρτιάτες), 700 Θεσπιείς και μονάδες Φωκέων και

Οπουντιων Λοκρών.

- Ο ελληνικός στόλος περιλάμβανε 270 πλοία

- Η ναυμαχία έγινε στο Αρτεμίσιο. Και οι 2 μάχες έλαβαν χώρα την ίδια ημέρα.

- Η ναυτική μόιρα ππου έστειλαν οι Πέρσες καταστράφηκε.

- Ο Λεωνίδας παρά την περικύκλωσή του έμεινε όσο χρειαζόταν στη μάχη μέχρι που σκοτώθηκε.

- Οι Θερμοπύλες έπεσαν τελικά και οι Πέρσες είχαν στην διάθεσή τους όλη την κεντρική Ελλάδα

- Ο στόλος με 300 πλοιά συγκεντρώθηκε στην Σαλαμίνα, μέρος ευνοϊκό για τους Έλληνες.

- Οι 'Ελληνες τους πλαγιοκόπησαν και τα Περσικά πλοια αναγάστηκαν να συμπτυχθούν. Μετά από ένα 12ωρο η

ναυμαχία τελείωσε με πλήρη επιτυχία των Ελλήνων.

- Ο λόγος της νίκης ήταν οτι ο περσικός στόλος είχε υποστεί ζημιές από την τρικυμία στην Σηπιάδα άκρα πριν από

την ναυμαχία του Αρτεμίσιου, την ελάχιστη εξοικείωση τους με την Ελληνική Θάλασσα και το γεγονός οτι οι

Έλληνες πολεμούσαν για την πατρίδα, ενώ οι Πέρσες για κάποια αμοιβή.

- Η εκστρατεία μπορεί να τελείωσε τότε αλλά τα περσικά στρατεύματα βρισκονταν ακόμη στη Θεσσαλία.

- Ο Ξέρξης ετοίμαζε την επόμενη εκστρατεία

9

Η Ελλάδα και η Μακεδονία από την Φιλοκράτειο ειρηνη μέχρι τον θάνατο του Φιλιππου Β'

- Φιλοκράτειος ειρήνη η ειρήνη που συνήψε ο Φίλιππος με την Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα

- Ο Δημοσθένης συνέχιζε με την κόντρα και στράφηκε προς την Περσία και την σύναψη συνθήκης με εκείνη.

- Ο Φίλιππος προσπαθούσε πλαγίως να πείσει τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την Αμφίπολη, την Πύδνα και

την Ποτείδαια αλλά οι διαπραγματεύσεις ήταν μάταιες.

- Ο Φίλιππος προσπάθησε να φυλάξει τα νώτα του από πλευράς Περσίας και έκλεισε σύμφωνο φιλίας και μη

επίθεσης, θέλωντας να διαφυλλάξει και τη Θράκη αλλα και να ξεκινήσει τον αγώνα του για ηγεμονία στην Ελλάδα.

- Την ίδια περίοδο ο Αρταξέρξης Γ' εισέβαλε και κατέλαβε την Αίγυπτο γεγονός που επηρέασε την Ελλάδα αλλά και

την Μακεδονία που έβλεπε την δύναμη των Περσών να αυξάνεται

- Ο Φίλιππος πρότεινε η Φιλοκράτειος να γίνει κοινή ειρήνη αλλά οι Αθηναίοι αρνήθηκαν. Στράφηκε στη Θράκη, η

οποία οργανώθηε ως μακεδονική επαρχία και η διοικηση της ανατέθη σε στρατηγό διορισμένο από τον Φίλιππο.

- Το γεγονός ότι ο Φίλιππος προχώρησε προς στα στενά κινητοποιησε τους Αθηναίους οι οποίοι συνήψαν

αμμυντική συμμαχία με Βυζάντιο και Άβυδο αλλά όχι με Χίο και Ρόδο καθώς και με την Περσία που ήθελε να μείνει

ουδέτερη.

- Όταν ο Φίλιππος επιτέθηκε στην Πέρινθο η Αθήνα δημιούργησε αμυντική συμμαχία για να αποκρούση την

επιθεση του Μακεδόνα βασιλιά γεγονός που κατάφερε. Η πόλη έλαβε βοήθεια και από το Βυζάντιο και τον Αρσίτη,

που ήταν Πέρσης σατράπης.

- Όταν ο Φίλιππος λήστεψε μια αθηναϊκή νηοπομπή με δημητριακά στον Βόσπορο, οι Αθηναίοι κατέστρεψαν τη

στήλη της Φιλοκρατείου ειρήνης

- Στην θαλασσα οι Αθηναίοι ήταν σαφώς ανώτεροι και ο Φίλιππος είχε αρνητικά αποτελέσματα. Έτσι ο Φίλιππος

στράφηκε κατά των Σκυθών του κάτω Δούναβη και έφερε θετικά αποτελέσματα αν και τραυματίστηκε σοβαρά.

- Για να δημιουργήσει διάσπαση ανάμεσα στην Αθήνα και την Βοιωτία χρησιμοποίησε την Δελφική αμφικτυονία

- Η Αθήνα στράφηκε κατά της Άμφισσας και έτσι ο Φίλιππος βρήκε ευκαιρία να φτάσει μέχρι τις Θερμοπύλες.

- Όταν σταμάτησαν οι στρατιωτικές δραστηριότητες αρχίσαν οι διπλωματικές με τον Δημοσθένη να πετυχαίνει την

δημιουργία μεγάλου συνασπισμού που κάλυπτε όλη την κεντρική Ελλάδα, τμήματα της Πελοποννήσου και πολλά

νησιά.

- Οι σύμμαχοι δέχθηκαν αιφνιδιαστική επίθεση των Μακεδόνων στην Άμφισσα και εγκατέλλειψαν την Φωκίδα η

οποία περιήλθε στην Μακεδονική κυριαρχία.

- Η σημαντική μάχη όμως δώθηκε στην Χαιρώνεια όπου οι Έλληνες παρατάχθηκαν σε ευνοϊκό σημείο, δίπλα από

τον Κηφισό. Και οι 2 αντίπαλοι ήταν ισοδύναμη. Ο Φίλιππος επιτέθηκε αρχικά εναντίον των Βοιωτών. Ο γιός του

Αλέξανδρος διέσπασε την βοιωτική φάλαγγα και οι άνδρες του Ιερού Λόχου έπεσε στη μάχη. Όταν το κέντρο των

Ελλήνων διαλύθηκε το αριστερό περικυκλώθηκε και οι συμμαχοι έφυγαν για να σωθούν.

- Θρίαμβος και κυριαρχία για τους Μακεδόνες. Ο Φίλιππος δεν ήθελε να καταδιώξει τους Έλληνες αλλά να τους

συνενενώσει ενάντια στους Πέρσες.

- Οι Θήβες κατέρρευσαν υπό την πίεση του Μακεδόνα βασιλιά. Η Αθήνα έκανε μαζί του ειρήνη. Παρόλα αυτά οι

απόψεις στην Αθήνα ήταν διχασμένες.

10

- Ο Φίλιππος εκστράτευσε στην Πελοπόννησο με σκοπό την αποκατάσταση της τάξης στον ελληνικό χώρο.

- Πόλλές από τις πόλεις, όπως τα Μέγαρα και η Κόρινθος συνήψαν συνθήκη μαζί του αλλά η Σπάρτη αρνήθηκε να

υποταχθει και έπειτα απ αυτό διεγράφηκε οριστικά από την ομάδα των ηγεμονικών πολιτειών της Ελλάδας.

- Εγκαθιδρύεται πλέον κοινή ειρήνη και απαγορεύεται κάθε είδους σύγκρουση μεταξύ των ελληνικών πόλεων.

- Δημιουργήθηκε έτσι μια πανελλήνια ομοσπονδία η οποία συμμετείχε στο συλλογικό όργανο το "Συνέδριο".

Αποδέχθηκε την αυτονομία του κάθε κράτους μέλους καθώς και την ελέυθερη ναυσιπλοϊα.

- Μετά την "συντακτική συνέλευση" της Κορίνθου πραγματοποιήθηκε μια "πολεμική συνέλευση" για να

οργανώσουν πόλεμο κατά των Περσών. Το συνέδριο του απένειμε τον τίτλο του "στρατηγού αυτοκράτορα".

- Η επίθεση των Μακεδόνων έγινε σε στιγμή που η Περσία ήταν σε εσωτερική αναταραχή λόγω του θανάτου του

Αρταξέρξη Γ' και τον διαμαχών για την άνοδο στο θρόνο.

- Ο Φίλιππος μετά από τους γάμους της κόρης του Κλεοπάτρας δολοφονήθηκε.

11

Η Ελλάδα και η Μακεδονία κατά την εποχή του Τρίτου Ιερού πολέμου

- Την εποχή που ο Φίλιππος πολιορκούσετην Μεθώνη στην κεντρική Ελλάδα είχαμε διενέξεις μεταξύ Φωκέων και

Βοιτωτών και Θεσσαλών.

- Ειχανε κοντρα σχετικα με το δελφικο ιερό το οποίο ανήκε στη Θήβα τώρα αλλά παλαιότερα ήταν φωκική κτήση.

- Οι Φωκείς ανακατέλαβαν το ιερό και συμμάχησαν με τους Σπαρτιάτες.

- Ο Φιλόμηλος της Φωκίδας δημιουργησε μισθοφορικό στράτευμα από 10000 άνδρες και έγινε η ισχυρότερη

δυναμη σε όλη την Ελλάδα.

- Όταν σκοτώθηκε πολεμώντας κατά των Βοιωτών τον διαδέχθηκε ο Ονόμαρχος, ο οποιος έκοψε νομίσματα με το

όνομα του και το κράτος του έφτασε στο αποκορύφωμα της ισχύος του.

- Εξαπλώθηκε στην Θεσσαλία και έπληξε καίρια 2 φορές τους Μακεδόνες.

- Αργότερα ο Φίλιππος νίκησε τον Ονόμαρχο κοντά στον Παγασιτικό κόλπο. Στις Παγασές μετά τη νίκη

ναυπηγούσαν μακεδονικά πλοία και έτσι παγίωσε την μακεδονική κυριαρχία στη Θεσσαλία.

- Ήθελε να αναθεωρήσει τη σχέση της Μακεδονίας με την ομοσπονδία των χαλκδικών πόλεων

- Ήθελε επίσης να εξαπλωθεί προς την Ασία αλλά φοβόταν ότι θα έρθει αντιμέτωπος με Περσία και Αθήνα

- Παγίωσε ειρήνη με την υπόλοιπη Ελλάδα ώστε να διεισδύσει ειρηνικά σε αυτή.

- Ειρήνη ήθελε και η Αθήνα. Μεγάλη κόντρα και μίσος του ρήτορα Δημοσθένη προς τον Φίλιππο.

- Η Αθήνα επανέκτησε για συντομο χρονικό διάστημα τη θρακική χερσόνησο ιδρύοντας κληρουχίες μέχρι ο

Φίλιππος με την θρακική εκστρατεία να την ανακαταλάβει και να συνάψει συνθήκη με τους Θράκες ηγεμόνες.

- Άλλο σπουδαίο πλήγμα για την Αθήνα ήταν η εκστρατεία του Φιλίππου κατά των χαλκιδικών πόλεων και η Αθήνα

βιαστικά συνήψε συνθήκη με τους Χαλκιδαίους στέλνοντας βοήθεια που δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Κατέλαβε

μεγάλο τμήμα τους και έκανε πόλεις της Ευβοιας όπως η Κάρυστος να αποστατήσουν από την Αθήνα.

- Μετά απ όλα αυτά η Αθήνα στέλνει πρέσβεις στην Πέλλα για συμφωνία ειρήνης.

- Συνήψε συνθήκη με την Αθήνα και γενικα εισχώρησε πολύ στην πολιτική και κοινωνική ζωή της υπόλοιπης

Ελλάδας.

- Σύμφωνα με τον Ισοκράτηο Φίλιππος έδινε την δυνατότητα στους Έλληνες να συνενώσουν τις δυνάμεις τους σε

έναν εθνικό κατά της Περσίας πόλεμο

12

Η Ελλάδα και η Περσία μέχρι τη μάχη του Μαραθώνα

- Η Σπάρτη δεν βοήθησε τους Ίωνες λόγω των δραστηριοτήτων με το Άργος και της αποστροφής για τις υπερπόντιες

εκστρατείες.

- Η Αθήνα για να αντισταθεί στην Περσία έπρεπε να ναυπηγήσει στόλο και ο Θεμιστοκλής άρχισε με την οργάνωση

πολεμικού λιμένα στον όρμο του Πειραιά.

- Στην Σπάρτη ο Κλεομένης Α' εφαρμοζε ενεργητική και επεκτατική εξωτερική πολιτική και κατόρθωσε να

κατατροπώσει τον τελευταίο σοβαρό εχθρό της Σπάρτης, τους Αργείους.

- Ο Δαρείος προετοιμάζοντας την πολιτική διείσδυση στην Ελλάδα σύναψε προσωπικές σχέσεις με ένα μέρος της

ελληνικής αριστοκρατίας.

- Έγινε Περσική εκστρατεία ενάντια της Ερέτριας και της Αθήνας για να τιμωρηθούν για τη συμμετοχή τους στην

ιωνική εξέγερση

- Τότε υποδουλώθηκαν και οι περισσότερες από τις Κυκλάδες

- Μετά την Ερέτρια οι Πέρσες υπό τον Δάτι και τον Αρταφέρνη αποβιβάστηκαν στον Μαραθώνα. Την εκστρατεία

αντιμετώπισε μόνη η Αθήνα γιατί αν και η Σπάρτη απάντησε στην ανάγκη της Αθήνας για βοήθεια, έφτασε πολύ

αργά. Οι Πλαταιείς βοήθησαν. Ο Μιλτιάδης πρότεινε να γίνει έξοδος κατά των Περσών για να μην προελάσουν

περισσότερο. Η φάλαγγα κινήθηκε κατά των Περσών. Τελικά νικήθηκαν και αποπέμφθηκαν

13

Η Ελλάδα μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

- Η Αθήνα είχε χάσει την ναυτική ηγεμονία την οποία ανέλαβε η Σπάρτη και επέβαλε πολύ αυστηρά και βίαια

μέτρα.

- Υπήρχε γενικά ανασφάλεια στις θάλασσες με τους πειρατές, μετά την εξαφάνιση της αθηναϊκής ναυτικής

"αστυνομίας"

- Η Σπάρτη αλλοίωθηκε με την εισροή του χρήματος και δωροδοκίες γινόταν κάθε μέρα. Στο απόγειο η διαφθορά.

- Ο Λύσανδρος μετά την πτώση της Αθήνας έγινε ανεπίσημα βασιλιάς της Ελλάδας.

- Στην Αθήνα υπό την απειλή του στόλου του Λυσάνδρου έπεσε για δεύτερη φορά η δημοκρατία και ανέβηκε η

ολιγαρχία με μια εκτελεστική επιτροπή από 5 εφόρους και ανέθεσαν την διακυβέρνηση της χώρας σε 30 πολίτες.

Συγκέντρωσαν στα χέρια τους όλη την εξουσία και στην ουσία επικρατούσε τρομοκρατία.

- Η σωτηρία της πόλης ήρθε από μια μικρή ομάδα εξόριστων Αθηναίων και μεταναστών υπό το Θρασύβουλο που

ξεκίνησε από την Βοιωτία, καταλαμβάνοντας περιοχές ενώ οι επικεφαλής των 30 πέσαν μαχόμενοι σε οδομαχίες.

- Ο Λύσανδρος απέκλεισε τον Πειραιά αλλά όταν κατέβηκε ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Παυσανίας Β' στην Αθήνα ο

Λύσανδρος τέθηκε υπο τις διαταγές του.

- Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις σε Αθήνα και Πειραιά συμφιλιώθηκαν, η Βουλή των 500 ξαναανέλαβε και επανήλθε

η Δημοκρατία.

- Στην πορεία έχουμε πτώση του Λυσάνδρου και κατάργηση της ηγετικής πολιτικής των Λακεδαιμονίων

14

Η εξισορρόπηση των ελληνιστικών δυνάμεων

- Τρία μεγάλα κράτη, η πτολεμαϊκή Αίγυπτος, το βασίλειο των Σελευκιδών στην πρόσω Ασία και η Μακεδονία των

Αντιγονιδών.

- Η διάλυση του βασιλείου του Λυσιμάχου στον Ελλήσποντο είχε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες. Δημιουργήθηκε

ένα κενό στα Βαλκάνια στο οποίο παρεισέφρησαν οι Κέλτες. Ήταν πολύ κατώτεροι στρατιωτικά από τους Έλληνες

αλλά πραγματοποιούσαν επιτυχίες γιατί η περίοδος εκείνη ήταν δύσκολη για τους Έλληνες και το εκμεταλλεύτηκαν.

- Οι Κέλτες επιτέθηκαν πρώτα στην Μακεδονία και σκότωσαν τον βασιλιά Πτολεμαίο Κεραυνό. Μετά την πτώση της

Μακεδονίας άνοιξε ο δρόος και για την κεντρική Ελλάδα. Οι Αιτωλοί, Φωκείς και Βοιωτοί συσπειρώθηκαν για να

αντιμετωπίσουν την επίθεση.

- Η ύπαρξη τους στην Ελλάδα ήταν καταστροφική, μέχρι που ο Αντίοχος Α' τους κατέφερε ένα αποφασιστικό

χτύπημα με την μάχη των ελεφάντων, τους μετέφερε στην βόρεια μεγάλη Φρυγία

- Με τον θάνατο του Πτολεμαίου Κεραυνού συνδέεται με την Μακεδονία μια περίοδος αναρχίας με πολλούς

μνηστήρες του στέμματος. Ανέλαβε ο Σωσθένης αλλά μετά τον θάνατο του και με μια σοβαρή νίκη του Αντίγονου

Γονατά (γιου του Δημητρίου Πολιορκητή) ενάντια στους Κέλτες ενισχύθηκε η θέση του και ανέλαβε εξουσία η

οποία απλωνόταν στην Θεσσαλία και σε σημαντικά τμήματα της ανατολικής και της νότιας Ελλάδας.

- Οι Κέλτες που είχαν καταλάβει τα εδάφη του θρακικού βασιλείου του Λυσιμάχου ήταν ισχυρή απειλή για τους

Έλληνες

- Στα αλλα 2 μεγάλα βασίλεια, των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων υπήρχε βαθιά αντίθεση σχετικά με το "συριακό

ζήτημα". Μάχονταν συνεχώς για την κατοχή της νότιας Συρίας. Ανήκε βέβαια στους Πτολεμαίους. Έγιναν 2 πόλεμοι

για το λόγο αυτό

- Στον 1ο Συριακό πόλεμο καμια από τις 2 παρατάξεις δεν είχε σημαντικές επιτυχίες. Οι Πτολεμαίοι κατόρθωσαν να

διατηρήσουν τα εδάφη τους.

- Ο πιο οξύς και επικίνδυνος αντίπαλος κατά τους Πτολεμαίους ήταν το βασίλειο των Μακεδόνων, έτσι έστρεψαν

όλη τη δύναμή τους στο να ξεσηκώσουν τους Έλληνες κατά των Μακεδόνων. Παρόλα αυτά στις επιθέσεις που

έγιναν οι Μακεδόνες οργανώθηκαν σωστά και δεν είχαν απώλειες

- Στον 2ο Συριακό πόλεμο, ο Πτολεμαίος Β' αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τον συνασπισμό του βασιλείου των

Σελευκιδών και της Μακεδονίας. Ο Αντίγονος εκεινο το διάστημα προσπαθούσε να ναυπηγήσει ενιαίο στόλο, όπως

ακριβώς έκαναν και οι Ρωμαίοι το ίδιο διάστημα. Ο Πτολεμαίος έχασε κάποια από τα εδάφη του αλλά φέρθηκε

διπλωματικά και τελικά συνήψε συνθήκες.

15

Η εποχή της ειρήνης του Νικία και η μεγάλη σικελική εκστρατεία των Αθηναίων

- Δεν ήταν ολοι ευχαριστημένοι με τις συνθήκες της ειρήνης και έτσι η Σπάρτη για να εξομαλύνει την κρίση που είχε

ξεσπάσει στην Πελοπόννησο συμφιλιώθηκε με τους Αθηναίους υπογράφοντας συνθήκη αμυντικής συμμαχίας για

πενήντα χρόνια.

- Γενικά η περιρέουσα ατμόσφαιρα της ειρήνης ήταν αρνητική και τελικά όταν εμφανίστηκε ο Αλκιβιάδης έθεσε ως

στόχο του την πλήρη απομόνωση της Σπάρτης.

- Μάχη μεταξύ σπάρτης και Άργους για την ηγεμονία στην Πελοπόννησο, κορυφώθηκα με την μάχη της Μαντινείας,

όπου αποκαταστάηκε η σπαρτιατική ηγεμονία

- Στην Αθήνα εσωπολιτική μονομαχία ανάμεσα σε Αλκιβιάδη και Νικία. Ο Αλκιβιάδης ωστόσο συμφιλιώθηκε με τον

Νικία και στον οστρακισμό εμφανίστηκε στο ίδιο ψηφοδέλτιο που έφερε και την νικη.

- Ακολουθησε περίοδος προκλήσεων της Αθήνας, όπως με την εκστρατεία των Αθηναίων στη Μήλο και τις

λεηλασίες της αθηναϊκής φρουράς στη Πύλο στις οποίες η Σπάρτη δεν απάντησε.

- Ο Αλκιβιάδης στην πορεία κατηγορήθηκε από την Αθήνα ως προδότης και απομακρύνθηκε

16

Η εποχή της θηβαϊκής ηγεμονίας

- Η μόνη δυναμη που συνυπολογιζόταν με την Θήβα ως σημαντική ήταν η Θεσσαλία που κι αυτή μετά το θάνατο

του Ιάσωνα έχασε κάθε δύναμη.

- Οι Βοιωτοί εξάπλωσαν τις συμμαχίες τους. Προσπάθησαν να επεκτείνουν την επιρροή τους και στην

Πελοπόννησο. Η Σπάρτη δεν ήταν πλέον ηγεμονική δυναμη και περιορίστηκε στην άμυνα.

- Η πτώση των Λακεδαιμονίων έφερε μια περίοδο εσωτερικής αναταραχής στην Πελοπόννησο. Φόνοι, εξορίες,

δημεύσεις...

- Οι Αρκάδες με την ηγεσία της Μαντινείας έκαναν ένα ομοσπονδιακό κράτος, εχθρικά διακύμενο προς τη Σπάρτη.

Συνεργάστηκαν με την Θήβα για να απαλλαγούν από τη Σπάρτη.

- Ο Επαμεινώνδας οδήγησε στην εξέγερση των Μεσσηνίων και στην ίδρυση του ανεξάρτητου Μεσσηνιακού

κράτους. Ήταν καιριο πλήγμα για την Σπάρτη γιατί έχασε σπουδαία εδάφη.

- Στην Αρκαδία δημιουργηθηκε ένα κολοσσιαίος συνοικισμός. Με την συνένωση 39 πολισμάτων ιδρύθηκε η

πρωτεύουσα Μεγαλόπολις. Στο Θερσίλειο στεγαζοταν η συνέλευση της αρκαδικής ομοσπονδίας οι "Μύριοι".

Κόψαν δικά τους νομίσματα και διέθεταν ομοσπονδιακό στρατό.

- Όλα αυτά έφεραν Σπάρτη και Αθήνα κοντά.

- Μεγάλες εσωτερικές αναταραχές σε Μακεδονία και Θεσσαλία. Η Βοιωτία συνήψεε συνθήκη με τους Πέρσες και η

Μεσσηνία ανεξαρτητοποιήθηκε.

- Όλα κινούνταν με βάση τη θέληση του Πέρση μονάρχη.

- Η στροφή της Αθήνας στην Σπάρτη ήταν μάταιη. Έκλεισε αμυντική συμμαχία με την Αρκαδική ομοσπονδία. Δεν

έπαψε να συμμαχεί με την Σπάρτη και αναγκαζόταν να παρέχει βοήθεια διττη.

- Στη Σπάρτη σιδερένιο νόμισμα. Είχαν αδιάσει τα ταμεία της και έτσι έστειλε βοήθεια στον επαναστατημένο

σατράπη Αριοβαρζάνη για να πάρει χρυσάφι.

- Η Αθήνα εξαπλωνόταν στην Θράκη και προσπαθούσε να αποκτήσει πάλι την θαλασσοκρατορία.

- Οι Βοιωτοι είχαν αποκτήσει επιρροή στην Θεσσαλία.

- Η πρώτη ναυτική εκστρατεία του Επαμεινώνδα κατευθύνθηκε προς τα Δαρδανέλλια και το Βυζάντιο προσχώρησε

αμέσως στην βοιωτική παράταξη, όπως και η Χίος και η Ρόδος.

- Διαμάχη κρατιδίων Πελοποννήσου. π.χ. η Ήλιδα και η Αρκαδία. Κατά την τέλεση της Ολυμπιάδας οι Αρκάδες

λήστεψαν τους θησαυρούς από τους ναούς της Ολυμπίας για να καλύψουν τις πληρωμές για τον ομοσπονδιακό

στρατό τους. Όμως η ομοσπονδια τους διαλύθηκε με τους μισους να συμμαχούν με τους βοιωτούς και τους άλλους

με άλλα κρατίδια. Δώθηκε μια μάχη (της Μαντινείας) στην οποία ο Επαμεινώνδας σκοτώθηκε και τελικά κηρύχθηκε

ειρήνη από την οπόια κρατήθηκε μακριά μόνο η Σπάρτη

17

Η ίδρυση της δηλιακής- αττικής συμμαχίας - Οι κιμώνιοι χρόνοι

- Το πολιτικό περιεχόμενο της Πεντηκονταετίας καθορίζεται από την σύγκρουση Αθηνών και Περσίας και από τοον

εντεινόμενο δυαδικό ανταγωνισμό Αττικής και Σπάρτης.

- Η Δηλιακή - Αθηναϊκή συμμαχία θα στεκόταν ισοδύναμη της Πελοποννησιακής συμμαχίας.

- Με πρωτοβουλια του Θεμιστοκλή χτίζεται προστατευτικό τοίχος, γεγονός που προκαλεί αγανάκτηση στη Σπάρτη.

Ταυτόχρονα δημιουργούταν και οχυρώσεις στον Πειραιά.

- Απ την άλλη ο Σπαρτιάτης Παυσανίας κατέκτησε αρκετές κοινότητες της Κύπρου σε μια επιχείρηση.

- Η κατάληψη του Βυζαντίου από τον Παυσανία έκανε τους Ίωνες να αντιδράσουν και τους Σπαρτιάτες να

ανακαλέσουν τον αρχιστράτηγο, ο οποίος όμως δεν τιμωρήθηκε αλλά γύρισε σαν ιδιώτης από το Βυζάντιο.

- Στην Δηλιακή - Αθηναϊκή συμμαχία πρωτοστάτησαν ο Θεμιστοκλής και ο Αριστείδης.

- Στην συμμαχία ανήκαν και η Χίος, Σάμος και Λέσβος. Όσοι δεν διέθεταν στόλο κατέθεταν στο συμμαχικό ταμείο

εισφορά που ο Αριστείδης όρισε στα 460 τάλαντα. Οι συνελέυσεις της συμαχάς λάβαιναν χώρα στη Δήλο.

- Σοβαρό μειονέκτημα για τις πόλεις που συμμετείχαν ήταν ότι η συμμαχία είχε συνααφθεί για απεριόριστο χρόνο

- Αργότερα έχουμε την πολίτικη διαφορά Θεμοστοκλή και Κίμωνα. Ενώ ό ένας επιδίωκε να ενισχύσει την Αθήνα

κατά το μέγιστο βαθμό χωρίς να υπολογίζει τη Σπάρτη, ο Κίμων ήταν φιλικά διακύμενος προς αυτή και υποστήριζε

την συνεργασία με την Σπάρτη.

- Ο Κίμων παρόλο που ήταν αριστοκράτης αποτέλεσε σημαντικό μέρος στην πολιτικη ζωή των Αθηνών. Ήταν

σπουδαίος και από στρατιωτικής και από πολιτικής άποψης.

- Εκτόπισε τον Παυσανία από το Βυζάντιο. Μετά το Βυζάντιο κατέκτησε τη Ηϊόνα, την Σκύρο και την Κάρυστο.

- Κατέστρεψε την περσική κυριαρχία στην θάλασσα μεταξύ Κύπρου και Μ. Ασίας με την νίκη στον Ευρυμέδοντα.

- Οργάνωσε εκστρατεία για την επανακατάληψη της Θάσου στην οπόια το νησί παρέδωσε όπλα και παραδώθηκε

δυστυχώς.

18

Η Ιωνική Επανάσταση

- Ξεκινά με την εξέγερση των Ελλήνων της Ιωνίας κατά των Περσών, λόγω της καταπίεσης που δέχονταν από το

φεουδαλικό σύστημα

- Η κατάκτηση από τους Πέρσες της Αιγύπτου έφθειρε το ελληνικό εμπόριο

- Τα αίτια της εξέγερσης ήταν περισσότερο πολιτικά: ο περιορισμός της αυτονομίας των πόλεων και η ανατροπή

των ορισμένων από τους Πέρσες τυράννων.

- Ο Αρισταγόρας, τύραννος της Μηλίτου, λογω αποτυχίας σε εκστρατεία και έχοντας πέσει στην δυσμένεια του

βασιλιά σε μία απέλπιδα προσπάθεια να σωθεί ξεσήκωσε τους Ίωνες σε επανάσταση.

- Η επανάσταση διαδόθηκε στην Μ.Ασία

- Οι Πέρσες ήταν τελείως απροετοίμαστοι αλλά και οι Ίωνες χωρίς συμμάχους και ανώτερη διοίκηση.

- Ο Αρισταγόρας ζήτησε βοήθεια από Ελλάδα, η Σπάρτη αρνήθηκε η Αθήνα έστειλε μια μοιρα από 20 πλοία.

- Οι Ίωνες πυρπόλησαν τις Σάρδεις και ξεσήκωσαν και άλλους υποδουλωμένους λαούς.

- Οι Πέρσες έδρασαν οργανωμένα.

- Επανέκτησαν τα εδάφη, κατέστρεψαν ναούς και θησαυρούς.

- Επανήλθε το κύρος των σατραπών. Επίσης οι Πέρσες επέβαλαν ένα σύστημα τακτικής απονομής δικαιοσύνης που

έλλειπε μέχρι τότε.

19

Η κατάκτηση του ανατολικού Ιράν και των ΒΔ. Ινδιών

- Ο επόμενος στόχος του Αλέξανδρου ήταν να βρει τον Δαρείο. Έφτασε στα Εκβάτανα πολυ άργα και τελικά βρήκε

τον Δαρείο πέρα από τις Κασπικές πύλες αλλά νεκρό. Πλέον οΑλέξανδρος θεωρούσε τον εαυτό του νόμιμο

κληρονόμο του Δαρείου.

- Ο Αλέξανδρος μεταμορφώνεται πλέον σε απολυταρχικό άρχοντα.

- Προχώρησε στα ανατολικό - ιρανικά διαμερίσματα της περσικής αυτοκρατορίας για να τα καταλάβει αλλά

πρόβαλλαν σημαντική αντίσταση και λόγω του θρησκευτικού φανατισμού τους.

- Ο Αλέξανδρος για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες και αυτού του πολέμου αναδιαμόρφωσε το στρατό του σε

μικρότερες και πιο ευκίνητες μονάδες και χρησιμοποιήσε ιρανικά στοιχεία αλλοιώνοντας έτσι την εσωτερική

συνοχή του μακεδονικού στρατου.

- Ακολουθώντας την μεγάλη βασιλική οδό και θέλωντας να φτάσει στην Βακτρία, για να εξασφαλίσει τη κεντρική

οδική αρτηρία με τους ενδιάμεσους σταθμούς ίδρυσε την Αλεξάνδρεια εν Αρεία και την Αλεξάνδρια εν

Αραχωσία.Μπήκε στην Βακτρία διαγράφοντας καμπύλη και περνώντας από οροσειρές. Βρήκε και εκτέλεσε τον

Βήσσο και μετά ήθελε να πιάσει τον Βάκτριο Σπιταμένη. Προχώρησε στο Τουρκεστάν και μέχρι τον ποταμό Ιαξάρτη

όπου και ίδρυσε την Αλεξάνδρεια Εσχάτη. Αφου συνεχίστηκαν οι αγώνες τελικά τον επόμενο χρόνο σκοτώθηκε ο

Σπιταμένης.

- Όσον αφορά το κομμάτι του μακεδονικού στρατού ο Αλέξανδρος διέπραξε 3 σοβαρά σφάλματα για τα οποία

αργότερα μετάνοιωσε. Διέταξε να εκτελέσουν τους Φιλώτα, Παρμενίωνα και Κλείτο που ήταν πολύ κοντινοί του

φίλοι και συνεργάτες.

- Στην πορεια και θέλωντας ο Αλέξανδρος να αγγίξει το άπειρο πέρασε από την περιοχή του Πακιστάν όπου έδωσε

μεγάλες μάχες για ανοίξει ο δρόμος προς την κοιλάδα των ινδικών ποταμών.

- Η τελευταία μεγάλη μάχη του Αλέξανδρου ήταν στο ποταμό Υδάσπη όπου νίκησε τον Ινδό βασιλιά Πώρο. Σε

ανάμνηση της νίκης ίδρυσε τις πόλεις Νίκαια και Βουκεφάλα.

- Ο φόβος των Μακεδόνων προς το τροπικο κλίμα (θερμό και υγρό) άγνωστο για αυτο΄τς καθώς και οτι θα

οδηγηθούν σε ατελείωτα μακρινα εδάφη έφερε πτώση στο φρόνημα τους και ο Αλέξανδρος αναγκάστηκε να

ενδώσει από τα σχέδια του να φτάσει στον Γάγγη. Επέστρεψε στον Υδάσπη και ναυπήγησε τεράστιο στόλο απο

πολεμικά, μεταγωγικά πλοία και μικρότερα σκάφη τα οποία ήταν επανδρωμένα με διάφορους από τους

κατακτηθέντες κυρίως λαούς.

- Ζωηρό ενδιαφέρον του Αλέξανδρου για παρατηρήσεις και ανακαλύψεις σε γεωγραφικό επίπεδο.

- Οργάνωσε εκστρατείες για την γεωγραφική αποτύπωση περιοχών

20

Η Μακεδονία πριν τον Φίλιππο Β'

- Πολιτιστικό χάσμα ανάμεσα σε Έλληνες και Μακεδόνες. Δεν τους θεωρούσαν ισότιμους αλλά Βαρβαρους.

- Ο Φίλιππος Β' παρέλαβε ένα έθνος φτωχό και το εξοικείωσε με την αστική ζωή

- Δεν έχουμε πληροφορίες για την γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων. Επίσης η παλαιότερη ιστορία των Μακεδόνων

καλύπτεται από σκότος. Κατά τους αρχαίους χρόνους κατοικούσαν την χώρα θρακο-φρυγικά φύλα

- Πρώτος βασιλιάς ο Περδίκκας Α' αλλά σπουδαίος βασιλιας ο Αλέξανδρος Α' γνωστός ως "φιλέλλην" ο οποίος

αγωνίστηκε να συνδέσει τη Μακεδονία με το Ελληνικό Έθνος. Οργάνωσε το στρατό από τη μάζα του αγροτικού

πληθυσμού υπό τον τιμητικό τίτλο των "πεζεταίρων"

- Οι μετέπειτα βασιλείς όπως και ο ίδιος αποδείχθηκαν ικανοί στο να οδηγήσουν την χώρα μέσα από τους

διάφορους σκοπέλους.

- Σπουδαιότερος όμως ο Φίλιππος Β' ο οποίος ενέταξε την Μακεδονία στο περσικό νομισματικό σύστημα,

κατασκεύασε οδικό δίκτυο και πήρε σπουδαία οικονομικά και πολιτικά μέτρα εξασφαλίζοντας την ευημερία της

χώρας του. Σπουδαίος προστάτης της τέχνης καθώς στην αυλή του στην Πέλλα έζησαν σπουδαίοι καλλιτέχνες.

- Οι σπουδαίοτεροι εχθροί τους τότε ηταν η χαλκιδική ομοσπονδια και οι Ιλλύριοι. Με την επέμβαση της Σπάρτης

όμως τότε έδωσε την νίκη στους Μακεδόνες.

- Ήταν φεουδαλική πολιτεία που χωριζόταν σε Άνω και Κάτω Μακεδονία. Στην κάτω Μακεδονία είχαν άμεση

κυριαρχία οι βασιλείς, ενώ η άνω είχε δικούς της ηγεμόνες.

- Οικονομια κατ εξοχήν αγρορική με άφθονη ξυλεία. Εμπορεύονταν ναυπηγήσιμη ξυλεία, πίσσα και άσφαλτο και

ήταν χρησιμος συνεργατης και συμμαχος για πολλά ελληνικά ναυτικά κράτη.

- Ο βασιλιάς συγκέντρωνε στο πρόσωπο του όλες τις κρατικές εξουσίες.

21

Η μεγάλη μετανάστευση

- Ξεκινά πριν από το 1200 π.Χ. Αποτελέσματα έκδηλα σε όλο το κόσμο. Οριοθετεί την τομή ανάμεσα στην

Χαλκοκρατία και την εποχή του σιδήρου.

- Μια υπόθεση για την αιτία της μετανάστευσης ήταν ότι ήθελαν να πάρουν από τους Χετταίους το μονοπωλημένο

σίδηρο.

- Οι Ιλλύριοι μετακινήθηκαν προς τα νότια και έτσι, οι Θράκες μετακινήθηκαν ανατολικά και τα ελληνικά γένη προς

τα νότα.

- Με την μετακίνηση των Θρακών μετακινήθηκαν οι Φρύγες. Οι Δωριείς που ήταν εγκατεστημένοι στην Βόρεια

Ελλάδα μετακινήθηκαν προς το Νότο (Δωρική Μετανάστευση)

- Ο ελληνικός χώρος εξινδοευρωπαϊστηκε.

- Επικάλυψη ενός μέρους των παλαιότερων διαλέκτων από την Δωρική.

- Στην Πελοπόννησο το αρκαδικό στοιχείο απωθήθηκε από τους Δωριείς. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός ήταν σε φάση

πτώσης τότε όχι απαραίτητα λόγω των Δωριαίων.

- Οι εξάπλωση των Δωριαίων είχε καταστροφικές συνέπειες στην υπόλοιπη Ελλάδα. Υπάρχει η άποχη ότι κατέλαβαν

την Κρήτη και τις νότιες Κυκλάδες.

- Σοβαρές συνέπειες και με την είσοδο των θρακικών φυλών στην Μ. Ασία όταν και καταρρέει η αυτοκρατορία των

Χετταίων. Η πτώση αυτή οφείλεται στην μετανάστευση των "θαλασσίων λαών"

- Η μεγάλη μετανάστευση αφορά περισσότερο την περιοχή του Αιγαίου.

22

Η μεταβατική περίοδος

- Μετά την Μεγάλη Μετανάστευση στο Αιγαίο ο ελληνικός κόσμος βυθίζεται σε σκότος.

- Πληθαίνουν οι καύσεις των νεκρών στην Ελλάδα ειδικά στον Κεραμεικό, .ομως στην πλειονότητα τους θάβουν

ακόμη τους νεκρούς.

- Πολύ περισσότερα ταφικά κτερίσματα έρχονται στο φως

- Μετανάστευση ιωνικών φύλων προς Μ.Ασία

- Εμπορικές σ΄χεσεις Ελλάδας με Μ. Ασία

- Απο τα βόρεια προς τα νότια στα παράλια της μ.Ασίας ήταν εγκατεστημένοι Αιολείς, Ίωνες και Δωριείς. Αργότερα

οι Ίωνες κυριάρχησαν στα φύλα της Μ.Ασίας.

- Τον 8ο αι οι Ίωνες συνεννώνονται σε μια αμφικτυονία με πολιτικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Επικεφαλής ήταν

ένας αιρετός άρχοντας που εκλεγόταν από το σύνολο των αμφικτυόνων. Το κέντρο της Ιωνίκής ομοσπονδίας ήταν

το ιερό του Ελικωνίου Ποσειδώνος στην Μυκάλη.

- Οι Δωρικές κοινότητες είχαν ως κέντρο τους το ιερό του Τριοπίου Απόλλωνα κοντά στην Κνίδο και οι Αιολείς το

ιερό του Απόλλωνα στο Γρύνειο.

- Πολή μεγάλη έμφαση στην τοπική κοινότητα της πόλης.

- Ο πολιτισμός της μεταβατικής περιόδου είχε συνέπειες στη συμαντική υλική εξάντληση με αποτέλεσμα ο

ελληνικός πολιτισμός να αδρανεί για αιώνες. Επίσης διαλύηκε η "μυκηναϊκή κοινή" στην καλλιτεχνική δημιουργία.

- Μετάβαση από υπομυκηναϊκή φάση στον πρωτογεωμετρικό και μετά στον γεωμετρικό ρυθμό. Διαβήτης και

κανόνας σπουδαία εργαλεία του καλλιτέχνη.

- Μετά την πτώση του μινωικού και μυκηναϊκόυ κόσμου κύριοι της ανατολικής Μεσογείου έγιναν οι Φοίνικες.

- Στενές επαφές Ελλήνων και Φοινικών, φαίνονται από την αποδοχή του φοινικικού αλφαβήτου. Η μινωική γραφή

χρησιμοποιήθηκε στην Ελλάδα και κατά την μυκηναϊκή εποχή.

- Λίγο αργότερα γίνονται οι αλλαγές και το φοινικό αλφάβητο μετατρέπεται σιγά σιγά στο γνωστό ελληνικό.

- Εξέλιξη επικής ποίησης. Αοιδοί και αψωδοί υμνούσαν στις ηγεμονικές αυλές τα θαύματα των προγόνων.

- Πιθανόν στα ομηρικά έπη λόγων κάποιων αντιφάσεων να πήραν μέρος παραπάνω ποιητές.

- Πυργόσχημη ασπίδα - ασπίδα του Διπύλου.

- Πρώτα η Ιλιάδα μετά η Οδύσσεια. Τα Ομηρικά έπη έβαλαν τις βάσεις για την ανάπτυξη του εθνικού

συναισθήματος των Ελλήνων.

- Η άνοδος των αριστοκρατικών γενεών επέφερε πλήγμα στην βασιλεία.Η πορεία της δημόσιας ζωής καθωριζόταν

στις συνελεύσεις των μαχίμων ανδρών μόνο από τους ευγενείς και οι κοινή θνητοί πειθαρχούσαν στις αποφάσεις

τους. Τότε μάχονταν κυρίως για τα λάφυρα και τη δόξα.

- Η βελτιώση της γεωργικής παραγωγής ήταν αδύνατη λόγων των πρωτόγωνων μεθόδων καλλιέργειας και έτσι τα

πράγματα οδήγησαν σε μια νέα αποικιακή εξάπλωση.

23

Η παγίωση των ελληνιστικών δυναστικών κρατών

- Έχουμε την ύπαρξη ενός μεγάλου συστήματος κρατών που υπάγονται σε τέσσαρα βασίλεια, του Σελεύκου, του

Λυσιμάχου του Πτολεμαίου και το βασίλειο της Μακεδονίας. Εκτός αυτού ξεχωρίζει η μορφή του Δημητρίου

Πολιορκητή. Η δύναμη του στηριζόταν κυρίως στις παράλιες πόλεις της Ιωνίας, της Καρίας και της Φοινίκης. Μετά

την μάχη στην Ιψό οι Αθηναίοι αρνήθηκαν να τον δεχθούν στην πόλη τους γεγονός που αποδεικνύει ότι η Αθήνα

έγινε πάλι κυρίαρχο κράτος.

- Ο Κάσσανδρος παρά την τραχύτητα του χαρακτήρα του έδειξε μεγάλη ενεργητικότητα και ικανότητα κατα την

θεμελίωση της ηγεμονίας του στην Μακεδονία. Ίδρυσε την Θεσσαλονίκη.

- Η συναφθεία στην Ρόδο συμμαχία Δημητρίου και Σελεύκου διαλύθηκε λόγω του γεγονότος ότι ο Δημήτριος

κατείχε όλα τα φοινικικά παράλια και το κράτος του Σελεύκου περιριζόταν πολύ και στερούταν τις βασικές

προσβάσεις προς την θάλασσα.

- Ο Δημήτριος επιτέθηκε στην Αθήνα που αντιστάθηκε μέχρι αισχάτων αλλά τελικά υποχρεώθηκε να παραδωθεί.

Φεύγοντας όμως από τις περιοχές που κατείχε έδωσε πρόσφορο έδαφος στον Σέλευκο που κατέκτησε την Κιλικία.

- Ο Δημήτριος που τότε ήταν κύριος της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, μεγάλων τμημάτων της κεντρικής Ελλάδας

και της πελοπονήσου και ηγεμόνας της ομοσπονδίας των Νησιωτών, ήταν ο πιο κραταιός άνδρας της Ευρώπης.

Σπουδαίες πλουτοπαραγωγικές πηγές και πολεμικές δυνάμεις. Ίδρυσε την Δημητριάδα νοτίως του Βόλου την οποία

περιτοιχίσε.

- Η Βοιωτία επαναστάτησε υποστηριζόμενη από τον Πύρρο και τους λοιπούς ηπειρώτες και από τους Αιτωλούς.

Τελικά όμως ο Δημήτριος κυρίεσε την Θήβα και την μεταχειρίστηκε μαλακά σε σχέση με την αντίστοιχη

συμπεριφορά του Αλεξάνδρου.

- Κατέλαβε την Κέρκυρα και άρχισε να έχει βλέψεις προς τη Δυση

- Μετά τον θάνατο του Δημητρίου οι εσωτερικές συγκρούσεις στην οικογένεια του Λυσιμάχου δεν άφηναν τον

κόσμο να γαληνέψει

- Τα νομίσματά του έγιναν περίφημα και κόβονταν για αρκετό διάστημα μετά το θάνατο του για τί χρησίμευαν στις

εμπορικές συναλλαγές και ιδιαίτερα σε αυτές με τις βαλκανικές χώρες.

- Πολλές συγκρούσεις με τον Σέλευκο στον Ελλήσποντο για τα μικρασιατικά εδάφη. Στη μάχη πέθανε ο Λύσανδρος

και νίκησε ο Σέλευκος. Αργότερα όμως και σε Ευρωπαϊκά εδάφη δολοφονήθηκε και εκείνος, οπότε βασιλιάς των

Μακεδόνων ανακυρήχθηκε ο Πτολεμαίος Κεραυνός.

24

Η προϊστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου

- Η φλόγα του πολέμου άναψε με την σύγκρουση των εμπορικών συμφερόντων Αθήνας και Κορίνθου.

Κατά τον 1ο Πελοποννησιακό πόλεμο

- Η Σπάρτη έμεινε αμέτοχη λόγω της συνεχούς μείωσης του πληθυσμού, φοβόταν νέα επανάσταση ειλώτων, είχε

περιορισμένους οικονομικούς πόρους και χαλάρωσε η Πελοποννησιακή συμμαχία

- Η Κόρινθος συμμάχησε με τους Αιγινήτες που ήταν αντίπαλοί της Αθήνας και η Αθήνα συμμάχησε με την Αχαΐα

- Υπήρξε εχθρότητα της Κορίνθου και της αποικίας της της Κέρκυρας που κατέληξε σε πόλεμο

- Η Κέρκυρα ζήτησε βοήθεια από την Αθήνα και σύναψε αμυντική συμμαχία (επιμαχία). Οι Αθηναίοι δεν επέτρεψαν

με το στόλο τους στους Κορινθίους να ολοκληρώσουν τη νίκη που απέεσπασαν κατά την πρώτη φάση της

σύγκρουσης.

- Επιπλέον σύγκρουση Αθήνας και Κορίνθου για την Ποτείδαια που ήταν στην αθηναίκή συμμαχία αλλά ήταν

αποκία της Κορίνθου.

- Με το "Μεγαρικό Ψήφισμα" ο Περικλής απέκλειε από όλα τα λιμάνια της ηγεμονίας τους Μεγαρείς που ήταν

σύμμαχοι της Κορίνθου και ανταγωνιστές των Αθηναίων

- Ήταν αφορμή του πολέμου, γιατί διατυπώθηκε στην Απέλλα και στην Πελοποννησιακή συμμαχία οτι οι Αθηναίοι

παραβίασαν την τριακονταετή ειρήνη.

- Η Σπάρτη απαίτηση από την Αθήνα την εξορία του Περικλή.

- Η Κόρινθος και οι συμμαχοί της παρέσυραν την Σπάρτη στον πόλεμο.

25

Η Σπάρτη και η Θήβα στον αγώνα για την ηγεμονία. Η δεύτερη αττική συμμαχία

- Η ειρήνη του βασιλιά σταθεροποίησε την κατάσταση στην Μ. Ασία. Ακολουθεί περίοδος οικονομικής ακμής.

- Η διεθνής πολιτικη κατάσταση δεν ρυθμιζόταν από την Ελλάδα αλλά έπρεπε να ειναι της αρεσκείας των Περσών.

- Η Σπάρτη βασιζόταν κυρίως στις συμμαχίες που είχε συνάψει με τις διάφορες πόλεις. Οι Θήβες αρνήθηκαν να

ακολουθήσουν στον Ολυνθιακό πόλεμο. Η συμπεριφορά των Σπαρτιατών ήταν θρασεία και είχε ξεσηκώσει

αντιδράσεις.

- Η Σπάρτη συμμετείχε με τους Μακεδόνες στον πόλεμο στην Όλυνθο της Χαλκιδικής, εναντίον της Χαλκιδικής όπου

και έχασε η δεύτερη

- Οι δέκα "επαρχίες" της λακωνικής συμμαχίας κάλυπταν την διοικηση ολοκληρης της Ελλάδας. Κάθε περιφέρεια

της κάθε επαρχίας ώφειλε να συμβάλει στον συμμαχικό στρατό 1000 άνδρες ή να πληρώνει το αντίστοιχο

χρηματικό ποσό.

- Η Θήβα είχε εξελιχθεί σε δύναμη στον Ελλαδικό χώρο και η Αθήνα είχε παράσχει υποστήριξη. Οι Θηβαιοι

εξοριστοι τελικά ανέτρεψαν την φιλολακωνική κυβέρνηση και ανεξαρτιτοποιήθηκαν από τη Σπάρτη.

- Αυτό ήταν η αφορμή για την ίδρυση μιας δεύτερης αττικής συμμαχίας με μονομερείς συνθήκες με διάφορες

πόλεις

- Μετά από επίσημη πρόσκληση προς Έλληνες και Βαρβάρους στη συμμαχία προσχώρησαν τα περισσότερα νησια

του Αιγαίου, οι πόλεις των θρακικών παραλιών και ορισμένες ενότητες του Ιονίου πελάγους.

Οι σύμμαχοι κατέβαλαν "συντάξεις" (συνεισφορές)

- Μετά την βασίλειο ειρήνη στην Αθήνα εμφανίζεται μια καινούργια γενιά πολιτικών που απομακρυνθηκε απο

οποιαδήποτε μονόπλευρη πολιτική θεωρία. Επι κεφαλής πολιτικός ηγέτης ήταν ο Καλλίστρατος

- Η Θήβα είχε δημιουργήσει συνθήκη ηγεμονίας στην Βοιωτική ομοσπονδία και η κυβέρνηση αποτελούταν από

επτά βοιωτάρχες κα στις Θήβες ήταν η έδρα μιας γενικής συνέλευσης όλων των Βοιωτών.

- Με τις νικές των Αθηναίων κατά του στόλου των Πελοποννησίων κέρδισαν την απερόριστη θαλασσοκρατορία στο

Αιγαίο.

- Η Θεσσαλία έγινε σπουδαία δύναμη υπό τον Ιάσωνα με αναλογικά μεγάλη στρατιωτική δύναμη. Οι Αθηναίοι

έβλεπαν με μεγάλη ανησυχία την άνοδο των Θηβών.

- Όταν η Θήβες, που ανήκαν τυπικά στην ναυτική ομοσπονδία, κατέστρεψαν τις Πλαταίες που συμμαχούσαν με την

Αττική, Σπάρτη και Αθήνα συμφιλιώθηκαν.

- Εμφανίζεται ο Επαμεινώνδας ο οποίος διακρίθηκε για τις νεωτεριστικές κινήσεις του. Χρησιμοποιούσε αυστηρά το

σύστημα των συνδυασμένων όπλων και εφάρμοσε την ιδέα της λοξής φάλαγγας. Αυτη τεχνοτροπία εφαρμόστηκε

στην μάχη στα Λεύκτρα

- Μόλις τελείωσε το συνέδριο για την ειρήνη στη Σπάρτη εκεινοι εισέβαλαν στην Βοιωτία. Ο Επαμεινώνδας με την

τεχνικής της λοξής φαλαγγας έλεγξε απόλυτα τον Σπαρτιατικό στρατό που είχε στη πρώτη του γραμμή των Ιερό

Λόχο.

- Σπουδαίες απώλειες σε στρατό για την Σπάρτη. Η νίκη του Επαμεινώνδα προκάλεσε σύγχηση και κατάπτωση

ηθικού στη Σπάρτη, καθώς και απογοήτευση στην Αθήνα.

26

Μετανάστευση Ινδοευρωπαίων

- Οι συνθήκες στην Ελλάδα, κλιματολογικές και γεωγραφικές εσωτερικά τουλάχιστον δεν την κάνουν την καλύτερη

επιλογή για εγκατάσταση και τίποτε δεν μπορεί να δημιουργηθεί χωρίς μόχθο.

- Ινδοευρωπαίοι πρόγονοι των Ελλήνων μετανάστευσαν και εγκαταστάθηκαν στο χώρο μεταξύ του μέσου Δούναβη

και των Καρπαθίων.

- Πίστευαν στον θεό του ουρανού που αργότερα οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν Δία. Στην ουγγρική πεδιάδα

ανέπτυξαν αγροτικό πολιτισμό.

- Η εγκατάσταση των Ινδοευρωπαίων στην Ελλάδα δεν είναι σαφής. Πρέπει να πραγματοποιήθηκε πριν από την

εισβολη των Δωριέων στην Πελοπόννησο.

- Η νεολιθική εποχή αντιπροσωπεύεται περισσότερο στον Θεσσαλικό χώρο. (Σέσκλο - Διμήνι)

- Κεραμική με λευκά και έπειτα πολύχρωμα κοσμήματα

- Ο πολιτισμός στην φάση αυτή ακολουθεί τον μικρασιατικό.

- Μέγαρο, ορθογώνιος αρχιτεκτονικός τύπος με μια εστία στη μέση για θέρμανση

- Ο πρωτοελλαδικός πολιτισμός είναι καθαρά αγροτικός. Η ακρόπολη στην Τίρυνθο διαθέτει μεγάλο κυκλικό

οικοδόμημα, πρέπει να ήταν τότε έδρα ισχυρού ηγεμονικού κράτους.

- Ο παλαιο μεσογειακός πληθυσμος της Ελλάδας ήταν ήδη εγκατεστημένος σε αυτή πριν την έλευση των

Ινδοευρωπαίων. Η γλώσσα ήταν σαφώε επηρεασμένη από αυτούς.

- Κλιμακωτή εισροή ινδοευρωπαίων στον ελλαδικό χώρο. Το ινδοευρωπαϊκό στοιχείο ανέλαβε βαθμιαία πολιτική

ηγεσία.

- Τρεις μεγάλες ομάδες με βάση τις διαλέκτους: ιωνική, αρκαδο - αιολική και δωρική - βορειοδυτική ελληνική. Η

Ιωνική αρχικά ήταν πιο εξαπλωμένη μέχρι την εμφάνιση της βορειοδυτικής ελληνικής

- Ταυτόχρονα με την ινδοευρωπαϊκη μετανάστευση, μετανάστευσαν και οι προπάτορες των Χετταίων στο

εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Με την συγχώνευση των ινδοευρωπαϊκού στρώματος των κατακτητών με τον παλιό

ανατολικό πληθυσμό προέκυψε ο ανθρωπολογικος τύπος του γνήσιου Μικρασιάτη, ο τύπος των λεγόμενων

Χετταίων.

- Οι Αμορίτες εισέβαλαν στην Βαβυλώνα και το παλαιό φύλο των Βαβυλωνίων αναζωογωνήθηκε.

- Η Αίγυπτος γίνεται λεία των Υξώς, ενός μείγματος λαών, με χαρακτηρίστική φεουδαρχική οργάνωση κράτους.

Αργότερα οι ηγέτες της 18ης Αιγυπτιακής δυναστείας αποτίναξαν τον ζυγό των Υξώς και το κράτος άνθισε και

εξαπλώθηκε.

27

Μινωικός Πολιτισμός

- Οι Αρχαίοι ονόμαζαν την Κρήτη την πιο μεγάλη νήσο της Μεσογείου. Βρίσκεται στο κέντρο μεγάλων θαλλασίων

αρτηριών. Δέχθηκε ποικίλες επιδράσεις από ξένους πολιτισμούς αλλά και η ίδια επηρέασε.

- Γύρω στα 2200 π.Χ. άκμασε η κρητική τέχνη με την ταινιωτή κεραμική και την ανοικοδόμιση των ανακτόρων της

Φαιστού και της Κνωσού. Η Κρήτη υπέστη κρίση και ερειπώθηκε αλλά πρόσκαιρια μέχρι να ρθει η μεγάλη ακμή.

Στα ανατολικά της ήταν γεμάτη συνοικίες αλλά στα δυτικά της ήταν σχεδόν ακατοίκητη.

- Πιθανόν όταν ο πρώτος μεγάλος κρητικός πολιτισμός τελείωνε, ερειπώθηκαν τα ανάκτορα λόγω των Υξως.

- Τα ανάκτορα είναι τα κέντρα της οικονομίας

- Καμαραϊκος ρυθμός στην κεραμική με πολύχρωμη διακόσμηση, φυτικά σχήματα πάνω σε σκοτεινό γάνωμα.

Δείγματα της κεραμικής των Κρητών βρέθηκαν στην Αίγυπτο.

- Ειρηνική εποχή, απόλυτη ασφάλεια.

- Στην αρχιτεκτονική οι Κρήτες πήραν πολλά στοιχεία από την Αιγυπτιακή τεχνική και διακόσμηση.

- Στην επάνοδο του Κρητικού πολιτισμού η Κνωσός εγκαθίδρυσε την ηγεμονία της

- Πολλές επαύλεις. Τα πορϊόντα της κρητικής τέχνης είχαν μεγάλη εκτίμηση στο εξωτερικό.

- Τοιχογραφία του Κροκοσυλλέκτη, βρισκεται σε ένα κήπο του ανακτόρου της Κνωσού. Πολυχρωμία, ζωντάνια.

- Τα ανάκτορα καταστράφηκαν αρκετές φορές από σεισμούς.

- Εφτασε στο αποκορύφωμα του γύρω στα μέσα του 16ου αιώνα.

- Η γυναίκα βρίσκεται στο κέντρο του δημοσίου βίου.

- Πολεοδομία: σύστημα πυκνοκτισμένου συνοικισμού, τα οικοδομήματα συνωθούνται σ ένα στενό χώρο.

- Η κρητική γραφή δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της ανακτορικής αυλής και της δοίκησης.

- Η γραφή Η θεωρείτε μητέρα της γραμμικής γραφής Β. Η γραμμική Β χρησιμοποιούταν κυρίως για τις ανάγκες της

"αυλής". Αποτελούταν από 48 σύμβολα.

- Φυσιοκρατικός χαρακτήρας κρητικής θρησκείας. Διαμόρωσε κατά πολύ την πίστη των αρχαίων Ελλήνων σχετικά

με τη λατρεία των θεών.

- Σπουδαίες θεότητες στις οποίες κάναν θυσίες σε σπήλαια και οικιακα ιερά των ανακτόρων: η Μεγάλη Μήτηρ και

η Πότνια θηρών.

- Λατρευτικά σύμβολα: τα κέρατα και ο διπλούς πέλεκυς.

- Παρουσία στην κρητική θρησκεία δαιμόνων και τεράτων.

- Ανταλλαγή στοιχείων με την ηπειρωτική Ελλάδα. Παρόλα αυτά ο ανώτερος μινωικός πολιτισμός δεν κατώρθωσε

να αλλοιώσει τον ελληνικό χαρακτήρα.

28

Μυκηναϊκός Πολιτισμός

- Μινύειος κεραμική με τραφρόχρωμα και κιτρινωπά αγγεία.

- Ο κατά κύριο λόγο αγροτικός πολιτισμός αντικαθίσταται με αγάπη για πόλεμο και κυνήγι και εισαγωγή πολεμικού

υλικού και αρμάτων.

- Πάνω από το στρώμα των απλών πολιτών υπάρχει η πολεμική αυτοκρατορία.

- Η εποχή αυτή δανείστηκε το όνομά της από τις Μυκήνες.

- Σπουδαίο ρόλο οι ακροπόλεις στους λόφους των πόλεων, με οχυρώσεις. (π.χ. Αθήνα)

- Κύρια περιοχή ανάπτυξης κεντρική Ελλάδα και Πελοπόννησος.

- Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός επηρέασε την Ελλάδα περισσότερο ως προς τα κτίσματα και τα βαριά οχυρώματα.

- Οι κρήτες ενδιαφέρονταν για την γοητεία της στιγμής οι μυκηναίοι οχύρωνν πόλεις και ήταν σε πολεμικό πνεύμα.

- Στο κέντρο κάθε Ακρόπολής ήταν το συγκρότημα του βασιλικού ανακτόρου με την αίθουσα του θρόνου, με

ορθογώνιο τύπο και θερμαίνουσα εστία στη μέση. Το λεγόμενο Μέγαρο, η πιο χαρακτηριστική μορφή της

Μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής.

Αντίθεση ανάκτορα μυκηναϊκά - ανάκτορα μινωικά:

- Μυκηναϊκά ανάκτορα: το μέγαρό του έχει την πρόσοψη διαμορφωμένη σαν στοά και τα υπολοιπα διαμερίσματα,

δωμάτια και διάδρομη της βασιλικής κατοικίας διαμορφώνονται γύρω από το μέγαρο.

- Μινωικά ανάκτορα: στα ανάκτορα απλώνονται τα διάφορα τμήματα του κάθε συγκροτήματος γύρω από μια

κεντρική αυλή, εντελώς ασύνδετα και δεν μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει ότι ανήκουν στο ίδιο συγκρότημα.

- Ο Schliemann έκανε ανασκαφές στις Μυκήνες όπου βρήκε ταφικά μνημεία μέσα στην ακρόπολη των Μυκηνών

(λακοειδείς τάφοι)

- Στους τάφους αυτούς στα πτώματα βρέθηκαν χρυσές προσωπίδες. Μάλλον ήταν βασιλικού γένους.

- Θαφτηκαν με προσωπικά αντικείμενα χρυσά κατα κανόνα

- Εδώ η γυναίκα δεν είχε σπουδαία θέση στην δημόσια ζωή των Μυκηνών

- Σταματούν οι λακκοειδείς τάφοι και ξεκινούν οι θολωτοί.

- Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες, θυρεοειδής διάταξη μιάζει με την πόλη Chattusas την πρωτεύουσα του

Χετταϊκού βασιλείου.

- Μεγάλα έργα (π.χ. αποστράγγιση της Κωπαϊδας)

- Πολύ σθεναρή κεντρική εξουσία. Για τα έργα επιστράτευαν ξένους δούλους από εκστρατείες σε γειτωνικές χώρες.

- Ο βασιλιάς ήταν ο απόλυτος ηγεμόνας

29

- Οι Μινωίτες κυρίαρχοι στις θάλασσες και στην ναυτιλία. Καθώς όμως οι μυκηναϊοι προωθούνται στην θάλασσα

αλλάζει αυτή η εικόνα αλλά γίνονται κυρίαρχοι μόνο όταν πέφτει η μινωική θαλασσοκρατία. Οι Μυκηναίοι κάναν

ποντοπόρες εκστρατείες.

- Σταδιακή εξάπλωση των Μυκηναίων, με δείγματα κεραμικής να βρίσκονται ανά την Ελλάδα, αλλά και στην

Αίγυπτο και κάτω Ιταλία και Σικελία. Εδώ έχουμε και ανάπτυξη του εμπορίου.

- Εμπόριο και με ελληνικό λάδι και κρασί

- Υπεροχή Μυκηναίων στους πολέμους χάρη σε μια τάξη ευγενών πολεμιστών που χρησιμοποιούσε το άρμα.

- Πυργόσχημη ασπίδα, δόρυ και κοντό ξίφος.

- Στις περιπτώσεις ευρύτερων εκστρατειών συνενενώνονταν πολλοι άρχοντες και διάλεγαν έναν ως ηγεμόνα.

- Στην μυκηναϊκή εποχή ανάγεται η λατρεία των θεών.

- Στην θρησκεία των μυκηναίων βασίστηκε σχεδόν απόλυτα η θρησκεία των μετέπειτα Ελλήνων

- Ομηρικά έπη αναφέρονται στον μυκηναϊκό πολιτισμό

30

Ναυπήγηση στόλου από Θεμιστοκλή και οι περσικοί εξοπλισμοί

- Μετά την επιτυχία του Μαραθώνα ο Μιλτιάδης εξέπλευσε κατά των δυτικών Κυκλάδων όπου όμως καθηλώθηκε

κάτω από τα τείχη της Πάρου και διακόπηκε. Καταδικάστηκε από το αθηναϊκό δικαστήριο γιατί "απάτησε" το λαό.

- Μετά τον Μιλτιάδη πολλοί πολιτικοί ηγέτες φιλικά διακυμένοι εξορίστηκαν μέσω οστρακισμού, όπως ο

Μεγακλής.

- Το δικαίωμα να γίνονται άρχοντες και οι ιππεις έκανε το αξίωμα του άρχοντα να χάσει την εξέχουσα σημασία που

είχε.

- Την θέση του πήρε η στρατηγία.

- Η ναυπήγηση του στόλου από τον Θεμιστοκλη κρινόταν απαραίτητη και για την προστασία των εμπορικών

πλοίων. Καθώς και για την προστασία από τους Πέρσες.

- Για την επάνδροση του στόλου χρησιμοποιήθηκαν θήτες, που ανήκαν στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα.

- Για την οικονομική κάλυψη του προγράμματος χρησιμοποιήθηκαν τα εισοδήματα από τα κρατικά αργυρορυχεία

του Λαυρίου και προσφορές από τους πλουσιώτερους Αθηναίους πολίτες με την συντήρηση μιας τριήρους.

- Έγινε πρώτη ναυτική δύναμη της Ελλάδος

- Παρόμοιο κατόρθωμα ήταν και η δημιουργία της ναυτικής δύναμης των Ρωμαίων.

- Ο Ξέρξης σχεδίαζε ένα μεγαλόσκοπο σχέδιο εναντίον της Ελλάδας που παρόμοι δεν υπήρχε.

31

Ο αγώνας για την κληρονομιά του Αλεξάνδρου

- Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου η αυτοκρατορία έμεινε ακυβέρνητη και η ευθύθνη για την τύχη της έπεσε στην

συνέλευση του μακεδονικού στρατού.

- Προσωρινά ανέλαβε βασιλιάς ο διανοητικά ανάπηρος ετεροθαλής αδελφός του Αλεξάνδρου Αρριδαίος. Ο

Περδίκκας ανέλαβε την εποπτεια των ασιατικών εδαφών, ο Αντίπατρος παρέμεινε "στρατηγός της Ευρώπης". Ο

Πτολεμαίος πήρε την Αίγυπτο, στον Ευμένη δόθηκαν η Παφλαγονία και η Καππαδοκία, στον Αντίγονο Μονόφθαλμο

η Παμφυλία και η μεγάλη Φρυγία και στον Λεοννάτο η κατ' Ελλήσποντο Φρυγία. Ο Λυσίμαχος πήρε την κυριότητα

της Θράκης.

- Οι Μακεδόνες απέριπταν τα σχέδια συγχώνευσης του Αλεξάνδρου.

- Δύο τάσεις που υποστηρίζονταν από τους διαφόρους επάρχους: από τη μια η ιδέα της διατήρησης μιας ενιαίας

αυτοκρατορίας από τον Περδίκκα, τον Ευμένη και τον Αντίγονο και από την άλλη η ιδέα της διάσπασης σε

ανεξάρτητα κράτη από τον Πτολεμαίο και τον Λυσίμαχο.

- Όλοι οι διάδοχοι που ανέλαβαν εξουσία προσπάθησαν να ανανεώσουν την Κορινθιακή συμμαχία. Πλέον η

ελευθερία των Ελλήνων γίνεται παιχνίδι στα χέρια των διαδόχων.

- Ύστερα από 4 φάσεις η αυτοκρατορία χωρίζεται σε πολλά ανεξάρτητα και τοπικά κράτη.

- Στην Ελλάδα μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου επικρατεί σύγχιση. Οι Αθηναίοι μην έχοντας ξεχάσει την Εκκλησία

του Δήμου θεωρούν την Κορινθιακή συμμαχία διαλυμμένη και δημιουργούν μια νεα Αθηναϊκη συμμαχία.

- Δώθηκε ναυμαχία κοντά στην Αμοργό όπου ο αθηναϊκός στόλος κατατροπώθηκε από τον Μακεδόνα ναύαρχο

Κλείτο.

- Ο Αντίπατρος πήρε σπουδαία νίκη στην Θεσσαλία

- Ο Αντίπατρος και ο Κρατερός είχαν σκοπό να εκστρατεύσουν κατά των Αιτολών όταν αναγκάστηκαν να διακόψουν

λόγω των γεγονότων στην Ασία. Όταν ο Κρατερός έφυγε για την Ευρώπη ο Περδίκκας βρήκε πρόσφορο έδαφος για

να επεκταθεί. Παρόλα αυτά όταν εκστράτευσε στην Αίγυπτο απέτυχε και δολοφονήθηκε. Ο νικητής Πτολεμαίος δεν

δέχθηκε την προσφερθείσα σε αυτόν αντιβασιλεία και παρέμεινε στην σατραπεία της Αιγύπτου

- Αργότερα ο Αντίγονος έγινε επιμελητής των βασιλέων του κράτους ώστε να διευθετηθούν τα πράγματα της

αυτοκρατορίας.

- Με τη μάχη της Ιψού καταποντίστηκε η ιδέα της μιας και αδιαίρετης αυτοκρατορίας και γεννήθηκε το σύστημα

των ελληνιστικών κρατών.

- Ο στρατός είναι η βάση για την εξουσία κάθε διαδόχου. Οι δαπάνες για τον εφοδιασμό και την διαμονή των

τεραστίων μαζών του στρατού έρχονταν πρώτες στον κρατικό προϋπολογισμό των Διαδόχων.

- Ο σπουδαιότερος όλων των διαδόχων,ο Αντίγονος αντικατέστησε τους σατράπες με στρατηγούς για την διοικήση

των επαρχιών.

- Τα σχέδια για φυλετική συγχώνευση εγκαταλλείφθηκαν τελειώς μετά το θάνατό του.

32

Ο Αλέξανδρος από τον Ελλήσποντο στην Περσέπολη

- Στον περσικό θρόνο είχε ανέβει ο Δαρείος Γ' ο Κοδομαννός ένας μέτριος ηγέτης. Η περσική κεντρική εξουσία δεν

είχε κατορθώσει να συνενώσει σε οργανικό σύνολο τους πολυαριθμούς λαούς. Γενικά ήταν περίεργο πως οι Πέρσες

δεν ανησυχουσαν και ασιθάνονταν απόλυτα ασφαλείς παρά τις ειδήσεις περι εξοπλισμών στην Ελλάδα και την

Μακεδονία.

- Μόλις τελείωσαν οι εξοπλισμοί του Αλέξανδρου, εκείνος ανεμπόδιστος από τους Πέρσες και συνοδευομενος από

τον ελληνικό στόλο πέρασε τον στρατό του από την Σηστό στην Άβυδο.

- Ο πόλεμος στην Μ. Ασία είχε μικρή σχετικά κλίμακα από τους Πέρσες και αφέθηκε στους σατράπες που

πρόσεβαλε ο Αλέξανδρος.

- Όταν προτάθηκε στους Πέρσες σατράπες να ερημώσουν την περιοχή και να επιτεθούν ταυτόχρονα στα νώτα των

Μακεδόνων μεταφέροντας τον πόλεμο στην Ελλάδα, εκείνοι αρνήθηκαν γιατί δεν ήθελαν να αφήσουν τα εδάφη

τους χωρίς αγώνα.

- Η ορμή του Αλεξάνδρου νίκησε πάλι και από τα λάφυρα ο Αλέξανδρος έστειλε 300 πανοπλίες στην Αθήνα

αφιερωμένες στην Αθηνά.

- Προκειμένου να καλύψει την ανεπάρκεια του σε στόλο αποφάσισε να καταλάβει τις περσικές ναυτικές βάσεις

καθώς και τα λιμάνια από την ξηρά, όπως το σπουδαίο λιμάνι της Εφέσου.

- Εγιναν οι λαοί των οποίων τους τόπους κατέλαβε επίσημοι υπόκοοι αλλά τους φέρθηκε με επιεικεια για να

κερδίσει την συμπάθεια και επανέφερε την δημοκρατία.

- Οι ιωνικές πόλεις απέδωσαν στον Αλέξανδρο θείες τιμές και καθιέρωσαν ειδική λατρεία για αυτόν. Αυτά έγιναν

από την χαρά για την απελευθέρωση από την περσική δουλεία. Ο Αλέξανδρος παρά τις δυσκολίες που

αντιμετώπησε στην Μίλητο τελικά την ακτέκτησε αφού διαλύθηκε ο ελληνικός στόλος. Επίσης και η Αλικαρνασσός

κατακτήθηκε με δυσκολία.

- Ο Αλέξανδρος εμφανιζόταν στην Μ. Ασία ως απελευθερωτής και όχι ως δυνάστης. Τον χειμώνα του 334 συνέχισε

την πορεία του δια της Λυκίας και της Παμφυλίας και αποφάσισε να διαχειμάσει στο Γόρδιο, κοντά στον Σαγγάριο,

στην παλιά δηλαδή πρωτεύουσα του Φρυγικού βασιλείου.

- Στο μεταξύ ο Μέμνων που ήταν η αρχή για τις επαναστάσεις κατά των Μακεδόνων πέθανε. Ο Αλέξανδρος

προχώρησε προς τον Ταύρο αφού εγκατέστησε σατράπη έναν αυτόχθωνα στην νότια Καππαδοκία. Την βορρεία,

τον λεγόμενο Πόντο δεν την κατέκτησε ποτέ.

- Οδηγήθηκε προς την συρία όπου έδωε και μάχη κοντά στην Ισσό. Τότε του επιτέθηκε ο Πέρσης χωρίς να το

καταλάβει. Ο Δαρείος όμως έχασε την ψυχραιμία του και ετράπη σε φυγή. Ο Αλέξανδρος σε μια ανελέητη

καταδίωξη κατόρθωσε να διαλύσει τον εχθρικό στρατό.

- Η νίκη είχε σπουδαία απήχηση και στην Ελλάδα

- Το σχέδιο του Αλέξανδρου παρέμενε το να διώξει οριστικά τους Πέρσες από την θάλασσα. Κατέλαβε πολλές

φοινικικές ναυτικές πόλεις εκτός της Τύρου την οποία πολιόρκησε και της οποίας η πολιορκία ήταν εξαιρετικά

δύσκολη.

- Ο Αλέξανδρος απέρριπτε όλες τις προτάσεις του Δαρρείου για ειρήνη.

- Εκστράτευσε κατά της Αιγύπτου την οποία κατέλαβε με ευκολία καθώς οι Αιγύπτιοι των δέχθηκαν σαν

ελευθερωτή και οι ιερείς της Μέμφιδος τον έστεψαν με διπλό αιγυπτιακό στέμμα.

33

- Στον βραχίονα της εκβολής του Νείλου ιδρύει πολιτεία ο Αλέξανδρος που φέρει ακόμη το όνομα του, Αλεξάνδρια.

Εξαιρετικά πλεονεκτική και προστατευμένη τοποθεσία από την νήσο Φάρο. Οικοδομήθηκε από τον Δεινοκράτη και

σ αυτή κατοίκησαν όχι μόνο Έλληνες αλλά και αυτόχθονα στοιχεία.

- Ο Αλέξανδρος ήθελε τότε να επιβεβαιώσει την θεία του καταγωγή. Οι διάφοροι λαοί τον είχαν χαρακτηρίσει ως

γιο του Δία.

- Στην Αίγυπτο γενικα επιχειρήθηκε αποκέντρωση και ο Αλέξανδρος διόρισε σε αυτή στρατηγούς για να έχουν την

διοίκηση της κάθε περιοχής.

- Στα Γαυγάμηλα ο Αλέξανδρος εξουδετέρωσε ουσιαστικά την περσική απειλή. Επόμενος στόχος ήταν η Βαβυλώνα,

τα Σούσα και η Περσέπολη. Εκει βρήκε μεγάλα πλούτη ειδικά στα Σούσα με τον χρυσό.

- Διέταξε να πυρποληθούν τα ανάκτορα των Αχαιμενιδών στην Περσέπολη ως αντίποινα για την προσβολή του

Ξέρξη προς τα ελληνικά ιερά.

34

Ο Αλέξανδρος μέχρι την απόβαση στην Ασία

- Ο Αλέξανδρος ήταν σε στενή επιρρόη από την μητέρα του Ολυμπιάδα αλλά δεν είχε στενές σχέσεις με τον πατέρα

του.

- Σπουδαίος του πνευματικός δάσκαλος ο Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης. Ο Αλέξανδρος αργότερα συνήθιζε να λέει πως

όφειλε στον Φίλιππο τον ζην και στον Αριστοτέλη το ευ ζήν.

- Στα 16 του χρόνια ως "διοικητής της αυτοκρατορίας" κατά την εκστρατεία του πατέρα του στο Βυζάντιο ίδρυσε

την Αλεξανδρούπολη στην Θράκη

- Μετά τον γάμο του Φιλίππου με την Κλεοπάτρα το χάσμα ανάμεσα σε πατέρα και γιο μεγάλωσε και ο Αλέξανδρος

εγκατέλλειψε την Μακεδονία μαζί με την μητέρα του. Στην δολοφονία του πατέρα του δεν είχε καμία ανάμειξη.

Ανέλαβε το θρόνο μετα τον θάνατο του και ακολούθησε ένα λουτρό αίματος για να ξεκαθαριστει η κατάσταση από

τους εχθρούς του βασιλιά.

- Στην Ελλάδα τα πνεύματα ταράχθηκαν. Ειδικά οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να ξεχάσουν την Χαιρώνεια. Ο

Αλέξανδρος παρόλα αυτα εξασφάλισε τον έλεγχο στις σπουδαιότερες θέσεις στην Ελλάδα όπως στη Θεσσαλία και

στην Δελφική αμφικτυονία

- Ο Αλέξανδρος εκστράτευσε για πρώτη φορά μόνος του προς τα βόρρεια φτάνοντας μέχρι τον κάτω Δούναβη

περνώντας από τη Φιλιππουπολη. Μετά από νικηφόρους αγώνες στην Αλβανία κατά των Ιλυρίων πληροφορήθηκε

ότι στην Ελλάδα είχαν εξεγερθεί οριστικά εναντίον του. Κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο βασιλιάς σκοτώθηκε και ο

χρυσός των Περσών συντέλεσε στην αύξηση του μίσους ενάντια στους Μακεδόνες.

- Στην Θήβα η Μακεδονική φρουρά πολιορκούταν και έφτασε από τα ιλλυρικά συνορα ο Αλέξανδρος στην Βοιωτία

μέσα σε 13 ημέρες οπότε και χτύπησε τους Θηβαίους και μπήκε στην πόλη τους. Τιμωρήθηκαν βαριά από την

απόφαση του Συνεδρίου των Ελλήνων. Ο πληθυσμός τους καταστράφηκε καθώς και η πολιτεία τους και οι φυγάδες

θεωρούταν άτιμοι. Η Αθήνα τον συνεχάρη και για την νικηφορα πορεία του αλλά και για την απόφαση κατά των

Θηβαίων.

- Τον Αλέξανδρο τώρα των απασχολούσαν πιο πολύ τα σχέδια για εκστρατεία κατά των Περσών.

- Στα οικονομικά η θέση του δεν ήταν καθόλου καλή ειδικά πριν την ασιατική εκστρατεία όπου το μακεδονικό

ταμείο ήταν άδειο.

35

Ο Αρχιδάμειος πόλεμος

- Η Αθήνα ήταν σπουδαία ναυτική δύναμη αλλά στη ξηρά ήταν περικυκλωμένη από εχθρούς. Η Αθήνα συμμαχούσε

με τις αποικίες στο Ιόνιο (Κέρκυρα, Ζάκυνθο), στη Δύση και στην Σικελία και κάτω ΙΤαλία καθώς και άλλους από την

Κεντρική Ελλάδα. Από την Πελοπόννησο μόνο το Άργος και η Αχαΐα μείναν αμέτοχοι.

- Στον πεζικό στρατό σαφώς είχαν την αριθμητική υπεροχή οι Πελοποννήσιοι. Η Αθήνα όμως είχε πολύ δυνατό

στολο και οικονομικά αποθέματα

- Ο Περικλης θυσίασε την πεδινή χώρα μέχρι και τις οχυρώσεις που θα πολιορκούνταν για να του δώσουν χρόνο

ώστε ο αττικός στρατός να κάνει απόβαση στα παράλια των Πελοποννησίων

- Ο πόλεμος ξεκίνησε την άνοιξη του 431. Πρώτα επιτέθηκαν οι Θηβαίοι στους Πλαταιείς.

- Μετά από δύο μήνες εισέβαλε ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αρχίδαμος στν Αττική. Ο Περικλής πρόβαλε σθεναρή άμυνα

και ο στρατός του Αρχίδαμου αποσύρθηκε.

- Η Αθήνα έστειλε μια μοιρα του στόλου της κατά της Πελοποννήσου.

- Δεύτερη εισβολή των Πελοποννησίων στην Αττική την άνοιξη του 430 προκάλεσε πολλές καταστροφές.

- Τότε επλήγη και ο πληθυσμός των Αθηναίων από μια φοβερή επιδημία, τον "λοιμό" που αποδεκάτησε των

πληθυσμό.

- Η Αθήνα συνήψε συνθήκη με την Θράκη γεγονός πολύ σημαντικού.

- Το 429 ο Περικλής επανήλθε στην εξουσία αλλα είχε χάσει την δύναμη του. Δεν του είχαν απομείνει συνεργάτες

και στην κωμωδία κυρίως ο Αριστοφάνης μιλάει με προσβλητικά λόγια και ο Θουκυδίδης τον χαρακτηρίζα με

ειρωνικά σχόλια.

- Έρχεται ο Νικίας στο προσκήνιο που ειχε διακριθεί ως στρατηγός

- Εξαιτίας του "λοιμού" η δράση και των 2 αντιπάλων ήταν περιορισμένη μέχρι την αιφνιδιαστική επίθεση του

Βρασίδα κατά του Πειραιά που απέτυχε ολοκληρωτικά.

- Η Μυτιλήνη αποστάτησε και τελικά το μόνο που κατόρθωσε ήταν να πέσει σε καθεστώς πολιορκίας και τελικά να

παραδωθεί και να τιμωρηθεί πολύ βαριά.

- Στα χρόνια που ακολούθησαν κανείς από τους παλαιότερους στρατηγούς δεν επανεκλέγη. Όλες οι επιθέσεις των

Πελοποννησίων από ξηρά είχαν αποκρουσθεί.

- Η απόβαση του Κλέονα στην Πύλο ήταν ζωτικής σημασίας.

- Στο συμμαχικό ταμείο πλέον η εισφορά έφτασε τα 1460 τάλαντα

- Οι Αθηναίοι με τον Νικία κατέλαβαν τα Κύθηρα, εξαιρετικά ευνοϊκή τροπή με σκοπό τον αποκλεισμό της

Πελοποννήσου.

- Σ αυτή την περίοδο σωτήριος αποδείχθηκε ο Βρασίδας ο οποίος με ένα μικρό στρατιωτικό σώμα αφαίρεσε από

την Αθήνα τα Μέγαρα, πηγαίνοντας επιτυχώς να επικουρήσει τους κατοικους της Χαλκιδικής

- Κατέλαβε την Αμφίπολη καθώς και τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου.

- Η Αθηναίοι απέτυχαν σε μια εκστρατεία κατά της Βοιωτίας και κατά την επιστροφή τους οι Αθηναίοι χτυπήθηκαν

στο Δήλιο.

36

- Στην Αθήνα έγιναν πολυάριθρμες δίκες εναντίων των στρατηγών.

- Μετά τον θάνατο του Κλέονα και του Βρασίδα και αφού ανέλαβε ο Νικίας ήταν πλέον καιρός για ειρήνη. Αυτή

ήταν η πεντικονταετής ειρήνη (σπονδαί) μεταξύ Αθηναίων Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Η "Νικείος

ειρήνη" ήταν μια σημαντική επιτυχία για τους Αθηναίους.

37

Ο Δεκελεικός και ο Ιωνικός πόλεμος

- Στο θρόνο της Περσίας ανέβηκε ο Δαρείος Β' και διέταξε το σατράπη της Λυδίας και της Φρυγίας να εισπράξουν

τους καθυστερημένους φόρους από τους Μικρασιάτες Έλληνες.

- Η Περσία θεώρησε την ειρήνη του Καλλία λυμένη και εχθρικά διακύμενη προς τους Αθηναίους έστειλε βοήθεια

στους Σπαρτιάτες οι οποίοι ως αντάλλαγμα θυσιασν τον μικρασιατικό Ελληνισμό.

- Η αποστασία πολλών πόλεων ανάγκασε την Αθήνα να συμπληρώσει την συμμαχικό φόρο με ένα δασμό 5%

(εικοστή) επί της αξίας όλων των εμπορευμάτων που εισάγονταν.

- Για τις εξωτερικές αποτυχίες φάνηκε ότι έφταιγε η δημοκρατία και έτσι έγινε αποφασιστηκε στροφή προς τον

απολυταρχισμό με την εκλογή των "δέκα προβούλων" που αποτέλεσαν την ανώτατη αρχή στην Αθήνα. Η

ολιγαρχική κίνηση συνδέθηκε με τον Αλκιβιάδη.

- Οι Πέρσες ανανέωσαν την συνθήκη με τη Σπάρτη.

- Στην Αθήνα με εισήγηση του Πεισάνδρου περιορίστικαν τα πολιτικά δικαιώματα από 5000 Αθηναίους και

εγκαθίδρυσε μια δικτατορία των 400.

- Λόγω των πολλών ατυχών γεγονότων που ακολούθησαν την ολιγαρχία και την απώλεια των Δαρδανελλίων και του

Βυζαντίου ήρθε η ανατροπή των 400. Αφού ανετράπησαν αυτοί η εξουσία περιήλθε στους 5000 πολίτες, όσους

μπορούσαν να προσφέρουν στρατιωτική υπηρεσία. Αποτέλεσαν μια βουλή χωρισμένη σε 4 τμήματα που

αναλάμβαναν διαδοχικά την διαχείρηση των κρατικών υποθέσεων και ονομάσθηκε "σύνταγμα του Θηραμένους"

- Συνεχίζονταν οι εξωτερικές αποτυχίες των Αθηναίων. Οι ημέρες της Αθηναϊκής θαλασσοκρατορίας ήταν στο τέλος

τους

- Ο Αλκιβιάδης πήρε αποφασιστηκή νική έναντι του σπαρτιατικού στόλου. Μετά και τις επιτυχίες του στο εξωτερικό

τιμήθηκε, αμηνστεύθηκε και πήρε τιμητική δωρέα για την αντικατάσταση της δημευμένης περιουσίας του.

- Ο Λύσανδρος όμως από την Σπάρτη στάθηκε εμπόδιο στο δρόμο του, συνεργαζόμενος και με τον Πέρση βασιλέα

των έκανε να πιστέψει ότι η νίκη της Σπάρτης εξυπηρετούσε τα περσικά συμφέροντα.

- Η Αθηναίοι υπέστησαν ήττα από τους Σπαρτιάτες στο Νότιο, με τον Λύσανδρο να αποδεικνύει την στρατηγική του

δεινότητα και τον Αλκιβιάδη να του αφαιρείται η αρχιστρατηγία και τελικά να δολοφονείται από τους πέρσες όπου

πήγε να ζητήσει βοήθεια.

- Η σύγκρουση με τον Κύρο διέκοψε την περσική βοήθεια στους Σπαρτιάτες.

- Ο Λύσανδρος κατέστρεψε τον Αθηναϊκό στόλο και έφτασε στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι ήταν έτοιμοι να παραιτηθούν.

Οι Σπαρτιάτες επέμεναν να κατεδαφισθούν τα Μακρά τείχη και να αποχωρήσουν οι Αθηναίοι από τις κτήσεις τους.

- Οι συνθήκη της ειρήνης ομως εφερε τελικά βαρύτατες επιπτώσεις στην Αθήνα: έχασε όλες τις εξωτερικές κτήσεις,

τα οχυρά και τα Μακρά τείχη κατεδαφίστηκαν, παραδόθηκε ολοκληρος ο στόλος (εκτός από 12 πλοία) στους

νικητές και υποχρεώθηκε να ακολουθεί τους Σπαρτιάτες σε όλες τις εκστρατείες.

38

Οι Δυτικοί Έλληνες από το 500 μέχρι το 480 π.Χ.

- Οι τύραννοι στις περιοχές της Ιταλίας όπου είχαν αποικήσει Έλληνες, με την σκληρότητα τους έκαναν την σικελική

πόλη να βγεί απο την περίοδο αδυναμίας και οδήγησαν τους Έλληνες τις Σικελίας στην επιδίωξη νέων εθνικών

σκοπών, προκειμένου να αποκρουστεί ο καρχηδονιακός κίνδυνος.

- Η τυραννίδα του Κλεάνδρου είχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία.

- Ο αδερφός του Κλεάνδρου Ιπποκράτης εγκαθίδρυσε στην Γέλα στρατιωτική μοναρχία, με ένα ισχυρό σώμα

μισθοφόρων.

- Υποδούλωσε πολλές κοινότητες Σικελών και προσάρτησε χαλκιδικές αποικίες.

- Σπουδαία νίκη εναντίων των Συρακουσίων

39

Οι δυτικοί Έλληνες κατα την Πεντηκονταετία - Η αφύπνιση των Σικελών και Ιταλιωτών

- Μετά την μάχη στην Ιμέρα της Σικελίας ακολούθησε μια περίοδος ησυχίας από την πλευρά των Καρχηδονίων

- Σπουδαία άνθηση του πνεύματος με ποιητές όπως ο Πίνδαρος.

- Ο Ιέρων νίκησε τους Ετρούσκους στην Κύμη και αναδείχθηκε σε σωτήρα του δυτικού Ελληνισμού.

- Με αυτή τη νίκη εξασφαλίστηκε η ανεξαρτησία της Ρώμης.

- Με την εξέγερση των Συρακουσίων ξέσπασε σε ολόκληρη τη Σικελία το απελευθερωτικό κίνημα και έπεσαν οι

τυραννίδες.

- Σπουδαία οικοδομήματα σε πολές πόλεις ειδικά πολυτελείς ναοί όπως στον Ακράγαντα και στις Συρακούσες.

- Αργότερα έχουμε άλλες εσωτερικές διαταραχές στη Σικελία, όπου οι Σικελοί έθεσαν σκοπό να διώξουν

ολοκληρωτικά τους Έλληνες από τον τόπο τους. Οι Συρακούσιοι όμως κατόρθωσαν να ανακτήσουν την ηγεμονία

τους και ήταν και πάλι η πιο ισχυρή δύναμη της ελληνικής Δύσης και της Σικελίας

- Η Μασσαλία έγινε η πιο σημαντική ναυτική πολιτεία της Δύσης

- Οι νίκες το Ελληνισμού στήριξαν στα πρώτα βήματα το ρωμαϊκό κράτος και η διείσδυση του ελληνικού πολιτισμού

στην ρωμαϊκή κοινωνία έκανε κατά τους μεταγενέστερους αιώνες τους κατοίκους της Ρώμης ικανούς να

κατακτήσουν την κοσμοκρατορία.

40

Οι Δυτικοί Έλληνες στα χρόνια του Αγαθοκλή και του Πύρρου

- Εκείνη την περίοδο στην Ιταλία έχουμε την επικράτηση της Ρώμης ως κυριάρχου, έπειτα από σκληρούς αγώνες

ιδίως με τους Ετρούσκους και τους Κέλτες. Οι Έλληνες της Σικελίας απ την άλλη πολεμούσαν με τους Καρχηδονίους

και οι Έλληνες τις Ιταλίας με ιταλιώτικα φύλα. Τελικά τους μείνανε ελάχιστα εδάφη στην νότια Ιταλία στα παράλια

αλλά με πολύ μικρό βάθος.

- Οι Έλληνες της Δύσης αντιμετώπιζαν δύσκολες στιγμές και ζητούσαν βοήθεια από Έλληνες βασιλείς μέχρι την

εμφάνηση του Αγαθοκλή ως σωτήρα τους. Ο Αγαθοκλής δημιούργησε μια τυπική στρατιωτική δικτατορία. Ο

Αγαθοκλής θεωρώντας ότι θα μπορουσε να κρατηθεί η συνενωση των Ελλήνων με τους Συρακουσίους μόνο αν

έδιωχνε οριστικά τους Καρχηδονίους. Δυστυχώς όμως οι εκστρατείες του δεν ήταν επιτυχημένες.

- Ο Αγαθοκλης τώρα αναμειγνύεται στονς αγώνες των Ελλήνων της κάτω Ιταλίας κατώ των αυτοχθόνων λαών της.

Κατέλαβε τον Κρότωνα και ενώ δεν συγκρούστηκε πότε με τους Ρωμαίους φαινόταν ότι είχε σχέσεις με εκείνους.

- Ο Αγαθοκλής ήθελε να συνεχίσει τον πόλεμο κατά των Καρχηδονίων και απότερος σκοπός του ήταν η συνένωση

των Ελλήνων της Σικελία και της Κάτω Ιταλίας. Για αυτό το λόγο ναυπήγησε έναν κραταιό στόλο και φυσικά τον

βοήθησε και η συμμαχία με τπν Δημήτριο. Δεν πρόλαβε όμως να πραγματοποιήσει το στόχο του καθώς πέθανε.

- Παρότι ήταν ο τελευταίος μεγάλος ηγεμόνας στην Δύση εμφανίστηκε αργά γιατι είχε ήδη σημάνει το τέλος του

Δυτικού Ελληνισμού.

- Ο πόλεμος του Πύρρου έδωσε στην Ρώμη την αφετηρία για να αρχίσει να εξαπλώνεται και στα εδάφη που ανήκαν

ως τότε στους Έλληνες της Δύσης. Η Ρώμη αφού εξουδτέρωσε αργότερα την Καρχηδόνα, υπέταξε και τα

ελληνιστικά κράτη και εγκαινίασε δική της πολιτική.

- Η μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα σε ανατολή και δύση έγινε μεταξύ Ρώμης και Πύρρου, με τον πόλεμο στον

Τάραντα. Οι Ταραντινοι τότε ζήτησαν βοήθεια από τον Πύρρο. Ο Πύρρος ήταν ένας από τους πιο σπουδαίους

στρατηγούς των ελληνιστικών χρόνων.

- Τελικά οι Ρωμαίοι για να αντιμετωπίσουν τον Πύρρο που κέρδιζε συνήψαν συνθήκη με τους Καρχηδονίους και

εξασφάλισαν βοήθεια με τον καρχηδονιακό στόλο αλλά και αρκετό ασήμι για να αμείψουν τους συμμάχους τους

στην νότια Ιταλία.

- Στο μεταξύ ήρθε πρόσκληση από την Σικελία στον Πύρρο για βοήθεια. Αφού πήγε ο Πύρρος τον δέχθηκαν ως

ήρωα. Ο Πύρρος έκανε μια επιτυχημένη πορεία μέσα στην Σικελία και οι Καρχηδόνιοι του πρότειναν συμμαχία με

μόνη απαίτηση να διατηρήσουν το τελευταίο τους φρούριο σε αυτή την οποία όμως ο Πύρρος απέρριψε.

- Οι επιτυχίες όμως είχαν πολύ πρόσκαιρο χαρακτήρα. Ο Πύρρος βρήκε τον θάνατο σε μια οδομαζία στο Άργος. Ο

Ελληνισμός της Ιταλίας αφέθηκε στην διάκριση των Ρωμαίων.

- Παρόλα αυτά έχουμε σύζευξη του ελληνικού πνεύματος με της ρωμαϊκές αρετές.

41

Οι νικές των Ελληνων στις Πλαταιές και στην Μυκάλη

- Ο Μαρδόνιος προσπαθούσε να προσεταιριστεί την Αθήνα και έστειλε τον βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρο Α'

με πολλές ευνοϊκές προσφορές για τους Αθηναίους εκ μέρους των Περσών.

- Αργότερα και όταν στην θέση του Θεμιστοκλή με τον οποίο ήταν δυσαρεστημένος ο λαός, εξελέγησαν ο

Ξάνθιππος και ο Αριστείδης, οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την πόλη τους υπό την πίεση των Περσών που τελικά

εισέβαλαν και την κατέκτησαν.

- Η Σπάρτη δεν γινόταν να μείνει αμέτοχη και ο Παυσανίας μαζί με σώματα των Αθηνων, Πλαταιών, Μεγάρων,

Αίγινας και Κορίνθου πέρασε τον ισθμό.

- Ο Μαρδόνιος αποσύρθηκε στη Βοιωτία και περίμενε στην περιοχή των Πλαταιών με μεγάλο στρατό.

- Στα σώματα των Ελλήνων υπήρχε σύγχυση και ο καθένας έκανε αυτό που ήθελε αλλά τελικά με αρχή τη

Σπαρτιατική Φάλαγγα και τις λόγχες των Ελληνων οι Πέρσες κατατροπόθηκαν και ο Μαρδόνιος σκοτώθηκε. Στο

πεδίο της μάχης στήθηκε βωμός, αφιερωμένος στο Δία.

- Μετά από την νίκη στις Πλαταιές, ο Ελληνικός στόλος προχώρησε στην Ιωνία και συγκεκριμένα στην χερσόνησο

της Μυκάλης. Ξεσηκώθηκαν οι Έλληνες της Ιωνίας

- Οι Ίωνες για να προστατευτούν ζητήσαν να μπουν σε συμμαχία και έτσι δημιουργήθηκε η Πρώτη Αθηναϊκή

Συμμαχία.

- Η δράση του ελληνικού στόλου περατώθηκε με την κατάληψη της Σηστού στον Ελλήσποντο.

42

Πολιτική και κοινωνική οργάνωση την εποχή του αποικισμού

- Μετάβαση από αριστοκρατικό κράτος στην "πολιτεία των οπλιτών" και στην πορεία σε ένα δημοκρατικά

χρωματισμένο καθεστώς.

- Πολιτειακή συγκρότηση και στρατιωτική οργάνωση σε άμεση αλληλεξάρτηση.

- Βάση ελληνικής οικονομίας ή αγροτική με πρωτόγονα όμως συστήματα

- Στην Ιωνία κόβεται για πρώτη φορά νόμισμα, χωρίς μικρότερες υποδιαιρέσεις

- Η δουλεία γίνεται παράγοντας της εθνικής οικονομίας, με τη Χίο να αγοράζει δούλους πρώτη

- Την βασιλεία διαδέχθηκε η άνοδος της αριστοκρατίας στην εξουσία. Ηταν περιορισμένης διάρκειας σε αντίθεση

με την βασιλεία που ήταν ισόβια.

- Οι ευγενείς αρχοντες είχαν την "ιπποτροφία", πήγαιναν δηλαδή στη μάχη έφιπποι με πανοπλία βαρύτιμή και

ασπίδα, ξίφος ή λόγχη.

- Οι μικρο-καλλιεργητές μεταβάλλονταν σε δουλοπαροίκους των μεγάλων γαιοκτημόνων.

- Τα λαϊκά στρώματα περιφρονούνταν από την αριστοκρατία

- Η αριστοκρατία έπαιρνε μέρος και στους Ολυμπιακούς αγώνες που ήταν μια επιπλέον τιμή και αναγνώριση για

αυτούς σε περίπτωση νίκης

- Η αριστοκρατία ανέλαβε και την δικαστική εξουσία και καταπατούσαν το δίκαιο του απλού πολίτη

- Πολιτική σπουδαιότητα είχε ένα συμβούλιο αποτελούμενο από μέλη της αριστοκρατίας, όπως ο Άρειος Πάγος

στην Αθήνα, που εξασφάλιζε ένα στοιχείο σταθεροτητας στην γεμάτη εναλλαγές πολιτική ζωή. Είχε την ίδια

σημασία με την ρωμαϊκή σύγκλητο σε σχέση με τα πολιτικά δικαιώματα.

- Το πολίτευμα άλλαζε σταδιακά από την αριστοκρατεία, πέρασε στην τυραννίδα και μετά στη Δημοκρατία.

- Οι πολεμικές δυνάμεις άλλαξαν με την δημιουργία του σώματος της φάλαγγας. Οι πολεμιστές δεν πολεμούσαν

πλέον για την δόξα και τα λάφυρα αλλά το θεωρούσαν καθήκον. Έτσι δημιουργήθηκε μια ευρεία πολεμική τάξη

που εμφανίστηκε ιδιαίτερα στη Σπάρτη κατά των 2ο Μεσσηνιακό πόλεμο.

- Χωρισμός πολιτών σε 3 στρατιωτικές τάξεις: ιππείς, ζευγίτες και θήτες. Ιππεις - αριστοκρατικό ιππικό, ζευγίτες-

μέλη φάλαγγας, θήτες - βοηθητικοί, ελαφρα οπλισμένοι.

- Στοιχείο δημοκρατικοποιήσεως: η καταγραφή του ισχύοντος δικαίου. Νόμοι για όλες τις τάξεις. Στην αρχή λίγο

δύσκολο να προσαρμοστούν με την νέα λογική. Μέχρι τότε προφορικό δίκαιο.

- Ποινές: απάνθρωπη σκληρότητα, π.χ. κατά την δρακόντεια νομοθεσία στην Αθήνα η κλοπή τιμωρούταν με

θάνατο.

- Η τυραννίδα ξεκίνησε από τις εσωτερικές διενέξεις και τους κομματισμούς της αριστοκρατικής τάξης.

Εγκαθιδρύθηκε στην Αθήνα με τον Πεισίστρατο και τους γιους του. Ενιαία με συνειδητούς στόχους διαχειρηση της

κυβερνητικής εξουσίας στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Οι τύραννοι επέβαλαν στην εξουσια δικά τους

άτομα.

- Ιωνία και Μίλητο - Θρασύβουλος, Έφεσο – Μέλας. Η Κόρινθος υπό τον τύραννο Περίανδρο έφτασε στο

αποκορύφωμα της πολιτικης και οικονομικής της δύναμης. Απαγόρευσε την αγορά δούλων.

43

Πολιτική και κοινωνική οργάνωση την εποχή του αποικισμού

- Οι τύραννοι υποστήριζαν τον δήμο και τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα και χαρακτηριστικέ από μεταγενέστερους

κριτικούς ως προδρομική δημοκρατία.

- Εσωτερικές διαμάχες τυράννων και αριστοκρατών.

- Στη Σπάρτη η Μεγάλη Ρήτρα - το αρχαιότερο πολιτικό κείμενο της ελληνικής ιστορίας - καθωρίζει την πολιτεία.

- Έχουμε διπλή βασιλεία, με την αποτελούμενη από 30 μέλη Γερουσία (συμβούλιο των γερόντων) και τη συνέλευση

των μαχίμων ανδρών, την Απέλλα.

- Με τη Μεγάλη Ρήτρα περιορίστηκε η βασιλική εξουσία προς όφελος του δήμου.

- Οι είλωτες ήταν ένα είδος δημοσίων δούλων και ήταν προδωρικοί κάτοικοι της Λακωνίας και της Μεσσηνίας. Στη

Σπάρτη μιλιταριστικός τρόπος ζωής.

- Σύστημα λακωνικής εκπαιδεύσεως η "Αγωγή", παντελής έλλειψη ιδιωτικής ζωής. Συνεχης στρατιωτική ετοιμότητα.

Σε έντονη αντίθεση με τη ζωή στην υπόλοιπη Ελλάδα.

- Όμοιοι όσοι συμμετείχαν στα κοινά γεύματα, Υπομείονοι όταν δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν σε αυτά.

- Τα παιδία παίρνονταν από τις οικογένειες στα 7 και αναθρέφονταν από την πολιτεία, στα 14 έμπαιναν στην τάξη

των "Ειρήνων" και στα 20 στην τάξη των πολεμιστών. Ο μόνος σκοπός του γάμου και της οικογένειας ήταν η

δημιουργία απογόνων.

- Στην Αθήνα αντιθέτως έχουμε την αριστοκρατία που σιγά σιγά οδεύει προς την τυραννίδα.

- Το σύνολο σχεδόν του καλλιεργήσιμου εδάφους ανήκε στην αριστοκρατία.

- Αυτοί που όφειλαν έπεφταν κυρίως σε καθεστώ δουλοπαροικίας.

- Στα χρόνια του Σόλωνα έχουμε άνθηση του εμπορίου και της βιοτεχνίας. Επίσης έχουμε υπερπόντια εξάπλωση

μέσω της ναυτιλίας.

- Στην αναδιοργάνωση του Σόλωνα περιλαμβάνονται τρεις ενέργειες: η απαλλαγή των πολιτών από τα χρέη

(σεισάχθια), η μεταρρύθμιση του νομισματικού συστήματος (με μέτρα και σταθμά) και η σύνταξη νομοθεσίας.

Επέφερε έτσι την απελευθέρωση της αγορικής τάξης. Έτσι οι εκτήμοροι απέκτησαν γη και παρείχαν μέρος της

παραγωγής τους στους γαιοδεσπότες σαν εισφορά.

- Ο διαχωρισμός του λαού σε ιππείς, ζευγίτες και οπλίτες ανήκε στον Σόλωνα και χωριζόταν ανάλογα με την

οικονομική δυνατότητα του καθενός. Οι νόμοι του Σόλωνα επηρέασαν και το ρωμαϊκό δίκαιο.

- Το λάδι και τα αττικά αγγεία γνωρίζουν άνθηση ενώ τα δημητριακά που έχουν έλλειψη, εισαγωνται.

- Θεωρείται μαζί με τον Κλεισθένη ο πατέρας της αθηναϊκής δημοκρατίας.

- Μετά τον Σόλωνα ανέλαβε την εγκατάσταση της τυραννίδας ο άρχοντας Δαμασίας όπου έπειτα από 2 χρόνια

ανατράπηκε και στη θέση του εμφανίστηκε μια δεκαμελής επιτροπή η "δεκανδρία" που απαρτιζόταν από πέντε

ευπατρίδες, τρείς "αγροίκους" και δύο "δημιουργούς". Κατά τις επόμενες δεκαετίες επικράτησε αναταραχή στην

Αθήνα.

- Στην υπόλοιπη Ελλάδα πλην Σπάρτης (στρατιωτικό καθεστώς) και Αθήνας (τιμοκρατικό καθεστώς) επικρατεί η

αριστοκρατική πολιτεία

44

Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου

- Μετά τον Αμύντα Γ', πατέρα του Φιλίππου, την ηγεσία ανέλαβε ο μεγαλύτερος αδερφός του Περδίκκας Γ'.

- Κατέκτησε την Αμφίπολη και οδήγησε τους Μακεδόνες έναντια σουτ Ιλλύριους που απειλούσαν την χώρα του

όπου και σκοτώθηκε μαζί με 1000 στρατιώτες.

- Οι Παιόνες και οι Θράκες είδαν την ευκαιρία να εισβάλλουν από τα βόρρεια. Στο μεταξύ εσωτερικά υπήρχε

αναταραχή καθώς ήταν πολλοι οι διεκδικητες του θρόνου.

- Ο Φίλιππος Β' ανέλαβε την εξουσία και εξουδετέρωσε εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς.

- Παραχώρησε την Αμφίπολη στην Αθήνα κα εξασφάλισε συμμαχία μαζί της. Εξουδετέρωσε οριστικά τους Ιλλύριους

και έθεσε τέλος στην ανεξαρτησία των ηγεμόνων της Άνω Μακεδονίας σχηματίζοντας πλέον ένα ενιαίο Μακεδονικό

κράτος.

- Οργάνωσε το στατό με διαρκή άσκηση και εκστρατείες ήταν ένα δυναμικό όργανο. Πυρήνας του ήταν η φάλαγγα

των πεζεταίρων με τις σάρισσες που ήταν ανίκητοι. Επίσης το ιππικό των εταίρων, με θέση στα πλάγια έγινε πολυ

αποφασιστικό όπλο στις μάχες.

- Κατά την ίδια περίοδο είχαμε την πτώση της Αθήνας με την Β' αττική συμμαχία.

- Η Αθήνα του κύρηξε πόλεμο καθώς εκμεταλλευόμενος την κακή κατάσταση κατέλαβε την Αμφίπολη αλλά και την

Πύδνα. Για να αντιμετωπίσει σωστά τον πόλεμο συμμάχισε με τις πόλεις της Χαλκιδικής

- Με την κατάληψη των ορυχείων του Παγγαίου ο χρυσος των Μακεδόνων ανταγωνιζόταν στην Ελλάδα τον

περσικό.

45

Τα τελευταία χρόνια του Αλεξάνδρου

- Ο Αλέξανδρος είχε σχέδια φυλετικής συγχώνευσης των δύο ηγετικών λαών της κοσμοκρατορίας και ένας τρόπος

επίτευξης τους ήταν οι ομαδικοί γάμοι πολλών Μακεδόνων με Περσίδες γυναίκες στα Σούσα.

- Ο Αλέξανδρος, εκτός της Ρωξάνης, παντρέυτηκε την Στάτειρα, κόρη του Δαρείου Γ' και την Παρύσατη κόρη του

Αρταξέρξη Γ'.

- Ο Αλέξανδρος κατόρθωσε να εξουδετερώσει μια ανταρσία του τμήματος των Μακεδόνων της παλαίας νοοτροπίας

που δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν τη σκέψη του βασιλιά. Εκείνος με διάταγμα έστειλε τους Μακεδόνες αυτούς

πίσω στο τόπο τους.

- Σύμφωνα με διάταγμα που έστειλε από τα Σούσα στην Ελλάδα έπρεπε γενικα οι εκπατρισμένοι να επιστρέψουν

στο τόπο τους, γεγονός που έκανε πολλούς από τους Έλληνες να αντιδρασουν

- Όσο ο Αλέξανδρος προχωρούσε στην Ασία οι Σπαρτιάτες ήρθαν σε επαφή με τους Πέρσες και πέτυχαν να

αποσκιρτησει ολη σχεδόν η Πελοπόννησος από την Μακεδονική συμμαχία. Όταν ομως ο βασιλιάς των Σπαρτιατών

Άγις κατατροπώθηκε στην Μεγαλόπολη από τον Αντίπατρο, στρατηγό της Ευρώπης και αντιπρόσωπο του βασιλιάς

στην πανελλήνια ομοσπονδία η Σπάρτη αναγκάστηκε να προσχωρήσει στην Κορινθιακή συμμαχία και οι Έλληνες

δεν τόλμησαν αλλη φορά όσο ζούσε ο Αλέξανδρος να αντιδράσουν κατά της μακεδονικής κυριαρχίας.

- Μετα από σύντομη διαμονή στα Εκβάτανα ο Αλέξανδρος μεταφέρθηκε στην Βαβυλώνα που ήθελε να την κάνει

πρωτεύουσα της κοσμοκρατορίας.

- Στο μεταξύ πρέσβεις από διάφορα κράτη του ζητούσαν βοήθεια

- Ο Αλέξανδρος έστειλε παραγγελία στους μητροπολιτικούς Έλληνες ύστερα από τον θάνατο του πιστού του φίλου

Ηφαιστίωνα να του προσφέρουν λατρεία θεού ή ήρωα ως σύντροφου του ηγεμόνα.

- Υπήρχε μια γνήσια ελληνική πίστη ότι όποθος είχε κατορθώσει υπεράνθρωπα πράγματα έπρεπε να καταταχθεί

στους αθανάτους. Αν ο Αλέξανδρός γίνόταν παραδεκτός σαν θεός από τους Έλληνες η θρησκεία και η πολιτική θα

συμπλέκονταν στην περίπτωση αυτή. Ο Αλέξανδρος λοιπόν θα τοποθετούνταν στην αρχή μιας εξέλιξης που μας

φέρνει δια της ελληνιστικής μοναρχίας προς τον Ιούλιο Καίσαρε, την ρωμαϊκή αυτοκρατορική λατρεία και την ελεω

θεου βασιλεία του Μεσαίωνα.

- Ο Αλέξανδρος πέθανε μετά από ένα συμπόσιο όταν αρρώστησε από ενδημικό ελώδη πυρετό ή πνευμονία στα 33

χρόνια έχοντας κυβερνήσει το κράτος επι 13 χρόνια.

46

Το κράτος του Διονυσίου Α' και των διαδόχων του στη Σικελία. Ο Τιμολεων

- Η ιστορια της ελληνικής Δύσης κυριαρχείται κατά τις αρχές του 4ου αιωνα από τον Διονύσιο Α' των Συρακουσών.

Στα χρόνια του ο δυτικός πολιτισμός αναλαμβάνει την ηγεσία των Ελλήνων γεγονός που καταδεικνύει την πτώση

της μητροπολιτικής Ελλάδας.

- Μετά την ήττα των Αθηναίων στην Σικελία, μεγάλες αναταραχές και φθορές των Ελλήνων στο νησί και εκπληκτικές

επιτυχίες των Καρχηδονίων από την άλλη.

- Σ αυτή τη κατασταση ο Διονύσιος Α αποδειχθηκε σωτήρας αφού ανέτρεψε το "Διευθυντήριο" των Συρακουσίων

και αναδείχθηκε στρατηγός αυτοκράτωρ με απεριόριστες δικαιοδοσίες.

- Ανέλαβε την ευθύνη και την εξουσία για τον πόλεμο κατά των Καρχηδονίων ο οποίος έληξε με μια σχετικά ευνοϊκη

ειρήνη και με την αναγνώρηση της ανεξαρτησίας των Συρακουσών.

- Για να μπορέσει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους Καρχηδονίους κατασκεύασε στη νήσο Ορτυγία κραταίες

οχυρώσεις. Η Σικελική μητροπολη έγινε η μεγαλύτερη του ελληνικού κόσμου. Επίσης δημιουργησε εργοστάσια

κατασκευής όπλων και ανεπτυξε μεγάλο στόλο. Για όλα αυτα επιβαρύνθηκαν αρκετά τα οικονομικά της περιοχής.

- Ο Διονύσιος κήρυξε πόλεμο ενάντια στους Καρχηδονίους με σκοπό να διώξει τους ξένους από τη Σικελία. Μέχρι

τον πρώτο χρόνο όλα έβαιναν καλώς μέχρη και την απόβαση του Ιμίλκωνος στην Πάνορμο όπου άλλαξε η

κατάσταση και ο Διονυσιος αναγκάστηκε να αποσυρθή στις Συρακούσες και ο στόλος του υπέστη μεγάλες

καταστροφές. Τελικά όμως λόγω μιας βαριας επιδημίας στον καρχηδονιακό στρατό που πολιορκουσε τις

Συρακούσες κατάφερε να γλυτώσει. Κάνοντας μια πετυχημένη έξοδο κατέστρεψε το στόλο των Καρχηδονίων.

- Υπεγράφη ειρηνη με τους Καρχηδονίους 4 χρόνια αργότερα και σχεδόν όλη η Σικελία ανήκε στον ελληνισμό.

- Ίδρυσε ένα ισχυρό αποικιακό κράτος στην Αδρία κατά τα χρόνια που το έδαφος της Ιταλίας μαστιζόταν από

κελτικές επιδρομές.

- Η αξία του δεν εκτιμήθηκε στα χρόνια του αλλά αργότερα. Παρόλα αυτά δεν κατάφερε να διώξει την Καρχηδόνα

από την Σικελία τελείως.

- Μετά τον θάνατο του και την ανάληψη της εξουσίας από τον Διονύσιο Β' δεν υπήρχαν ούτε κατά διάννοια τέτοια

αποτελέσματα. Το κράτος εσωτερικά διασπάστηκε σε μικρότερες τυραννίδες.

- Ο Τιμολέων πήγε από την Κόρινθο για να εξομαλύνει τα πνεύματα και έγινε γνωστός από τον τύραννο Ανδρόμαχο

ως σωτήρας της Σικελίας.Έκανε λαμπρές νίκες. Μετά την κατατρόπωση των εξωτερικών εχθρών ασχολήθηκε με τα

εσωτερικά ζητήματα. Κατήργησε όλες τις τυραννίδες εκτός του Ανδρόμαχου. Αφιέρωσε τη ζωή του στα ιδανικά,

αφού όταν ειρηνευσε το εσωτερικό του κράτους κατέθεσε οικειοθελώς την εξουσία του στρατηγου αυτοκράτορ και

πέρασε τα υπόλοιπα του χρόνια στις Συρακούσες.

47

Το κράτος των Αχαιμενιδών-Η Ελλάδα και η Δύση τις παραμονές των περσικών πολέμων

- Οι Πέρσες άρχισαν να εξαπλώνονται. Ιδρυτής της αυτοκτατορίας ο Κύρος.

- Η αντεπίθεση των Περσών ανάγκασε τους Λυδούς να εγκαταλλείψουν τα εδάφη τους και αποδιοργάνωσε τελείως

το ιππικό τους.

- Πρώτη εισβολή στην Ιωνία. Στην μικρασία ιδρύθηκαν δυο σατραπείες στις οποίες εντάχθηκαν και οι Έλληνες της

Ιωνίας και της Αιολίδας. Οι Φωκαείς απομακρύνθηκαν από τα εδάφη τους.

- Ο Κύρος κατέκτησε και το νεο-βαβυλωνιακό κράτος εισβάλοντας στην ιερή πόλη Μαρδούκ. Σπουδαία λύση για το

εμπόριο με τις παλίες εμπορικές αρτηρίες.

- Μετά τον θάνατο του Κύρου ο γιός του Καμβύσης κατέκτησε την φαραωνική Αίγυπτο.

- Μετά την επιστροφή του από την Αίγυπτο πέθανε ο Καμβύσης και στο θρόνο ανέβηκε ο Δαρείος ο οποίος στην

ουσία μετέτρψε την αυτοκρατορία εσωτερικά και εξωτερικά σε κραταία δύναμη του αρχαίου κόσμου.

- Η ιθύνουσα τάξη είχε αριστοκρατική καταγωγή.

- Πίστευαν σε ένα ύψιστο όν, που απαιτεί από τους λατρευτές του ηθική τελειώτητα (κάτι που δίδαξε ο

Ζαρατούστρας)

- Το να υπηρετεί κανεις τον βασιλιά ήταν τιμητικό

- Μαζί με τις σατραπείες που διατηρήθηκαν όλη η επικράτεια χωρίστηκε σε 20 φορολογικές περιφέρειες.

- Σαν γλώσσα της διοίκησης ο Δαρείος χρησιμοποιήσε την αυτοκρατορική αραμαϊκή. Εκτός απ αυτή σε κάποια

ευρύματα εμφανίζεται και μια καινούργια σφηνοειδής γραφή και σε ελαμίτικη γλώσσα.

- Με την αποστολή Περσών αξιωματούχων, στρτιωτών και υπαλλήλων δημιουργήθηκαν αποικίες που διοικούσαν οι

σατράπες και μέναν σε οικίες που παρομοιάζαν την αυτοκρατορικη αυλη. Οι σατράπες συγκέντρωναν και πολιτικη

και στρατιωτική εξουσία

- Ο αυτοκρατορικός στρατός αποτελούταν από τις φρορές των οχυρών και από τους υποτελείς τιμαριούχους σε

περίπτωση πολέμου. Τον πυρήνα του στρατού αποτελούσε το περσικό πεζικό των 10000 "Αθανάτων" με

επικεφαλής των χιλίαρχο.

- Κατασκευή εκτεταμμένου οδικού δικτύου, με 111 σταθμούς η λεγόμενη "Βασιλική Οδός". Στην οικοδόμηση των

ανακτόρων παρά τα Σούσα ανάγκασε ο Δαρείος να συμμετάσχουν

- Στην επικράτεια της Περσίας το νομισματικό σύστημα δεν ήταν ίδιο. Άλλοι χρησιμοποιούσαν νόμισμα και άλλοι

ράβδους από πολίτιμο μέταλλο.

- Το νόμισμα του Δαρείου ήταν ο "δαρεικός" και ήταν χρυσό νόμισμα με την εικόνα του βασιλιά. Συνέβαλε πολύ

στην ανάπτυξη του εμπορίου.

- Η σύγκρουση Ελλήνων και Περσών ήρθε από το γεγονός ότι κανείς από τους 2 δεν καταλάβαινε την εσωτερική

διάταξη του άλλου.

- Η μόνη σημαντική υπερκρατική δύναμη στην μητροπολιτική Ελλάδα που θα μπορούσε να προσομοιάσει την

ηγεμονία των Περσών ήταν η Πελοποννησιακή Συμμαχία ηγεμονευομενη από τη Σπάρτη. Στην Αθήνα ο

Πεισίστρατος κατέλαβε την Ακρόπολη και έγινε κύριος των Αθηνών, είχε "κορυνηφόρους" ως προσωπική

σωματοφυλακή.

48

Το κράτος των Αχαιμενιδών-Η Ελλάδα και η Δύση τις παραμονές των περσικών πολέμων

- Ο Πεισίστρατος αφαίρεσε από τον αθηναϊκό λαό ότι πολύτιμο είχε κατακτήσει: το δικαίωμα να αποφασίζει ο ίδιος

για την τύχη του και τη ζωή του.

- Προστάτευσε πολύ την αγροτική και τη μεσαία τάξη.

- Ο Πεισίστρατος κατέλαβε τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου και της Ραικήλου για την συντήρηση του μισθοφορικού

στρατού, όμως τελικά οι πόροι δεν του έφθαναν και υποχρεώθηκε να επιβάλει φόρο εισοδήματος. Επί της

γεωργικής παραγωγής.

- Κόβει νόμισμα με την εικόνα της θεάς Αθηνάς

- Εξάπλωση για να αναπτυχθεί το εμπόριο.

- Δημιούργησε συμμαχίες για να κινείται με περισσότερη ασφάλεια.

- Οι γιοι του ήταν πιο ηγεμονικοί και εν τελει δολοφονήθηκαν

- Μετά τους Πεισιστρατίδες ανέλαβε την εξουσία ο Πολυκράτης της Σάμου ο οποίος όμως δολοφωνήθηκε από τους

Πέρσες. Τελικά και η Σάμος πέρασε σε Περσική κατοχή.

- Ο Δαρείος έκανε εκστρατεία για την διασφάλιση των βορείων συνόρων - στην οποία δημιούργησε την περιφημη

γέφυρα του Δουνάβεως- που στέφθηκε με απόλυτη αποτυχία.

- Κατέλαβαν και τη Θράκη.

- Η Ελλάδα αρχίζει να αντιμετωπίζει προβλήματα με τις αποικίες της.

- Ο Κλεισθένης στην Αθήνα χώρισε την Αττική σε γεωγραφικά διαμερίσματα

- Δημιουργήθηκαν 10 τοπικές φυλές που αντικατέστησαν τις παλιές πατριαρχικές φυλές. Δημιουργήθηκαν 100

δήμοι, έπρεπε να διατηρούν ληξιαρχικώ μητρώο, να ενημερώνουν στρατιωτικούς και ναυτικούς καταλόγους και να

έχουν τοπική αυτοδιοίκηση στα οικονομικά και στη λατρεία.

- Η Βουλή είχε 500 μέλη που χωρίζονταν κατα φυλές σε 10 ομάδες 50 βουλευτών. Κάθε ομάδα διοικούσε για 1/10

του χρόνου. Κάθε απόφαση πριν φτάσει στην Εκκλησια του Δήμου έπρεπε να συζητηθεί από τη Βουλή. Κάθε χρόνο

κατά την 6η πρυτανεία έθεταν στην Εκκλησία το ερώτημα αν έπρεπε να διενεργηθεί οστρακοφορία. Αν ήταν

καταφατική η απάντηση τότε γινόταν ψηφοφορία με οστρακισμό.

- Η Αθήνα φοβούμενη τους αντιπάλους της στην Ελλάδα υποτάχθηκε στον σατράπη Αρταφέρνη εξασφαλίζοντας

περσική συμμαχία.

- Ήταν επικίνδυνο.

49

Το τέλος του Παυσανία και του Θεμιστοκλή-η μεγάλη επανάσταση των ειλώτων - Η ολοκλήρωση της

αττικής δημοκρατίας

- Στην Αθήνα μετά την πτώση του Θεμιστοκλή εγκαθιδρύθηκε εξτρεμιστική δημοκρατία, στη Σπάρτη μετά την

πτώση του Παυσανία απολυταρχική εξουσία.

- Η Σπάρτη μετά από το τέλος του Παυσανία αντιμετώπισε δύσκολη εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Νίκησε μεν

στις μάχες της Τεγέας και τις Δίπαιας έναντια στους Τεγεάτες, τους Αργείους και τους Αρκάδες αλλά η ηγεμονία της

κλονίστηκε σημαντικά από την δημοκρατική κίνηση που εκδηλώθηκε στη συμμαχό της Ήλιδα.

- Ο Παυσανίας διωγμένος από το Βυζάντιο πήγε στην Τροία ενώ ο Θεμιστοκλής εξωστρακίστηκε και στο Άργος.

- Κατά το Παυσανία ήταν η κατηγορία ότι συνδέθηκε με τους Πέρσες και πρόδωσε την χώρα του, κατά του

Θεμιστοκλή ότι συνωμοτούσε με τον Παυσανία και πρόδωσε κι αυτός τη χώρα του. Καμία από τις δυο κατηγορίες

δεν ευσταθούσε.

- Ένας μεγάλος σεισμός στη Σπάρτη που κατέστρεψε μεγάλο τμήμα της ήταν το σύνθημα για την εξέγερση των

ειλώτων στην Μεσσηνία. Διέπραξαν μεγάλες αγριότητες κατά των Λακεδαιμονίων δεσποτών τους. Οι Σπαρτιάτες

ζήτησαν βοήθεια από την Αθήνα και με την επανεκλογή του Κίμωνα ως στρατηγού και έστειλε βοήθεια στη Σπάρτη.

Οι Σπαρτιάτες όμως γύρισαν πίσω το στράτευμα επειδή δεν το χρειάζονταν πλέον και οι Αθηναίοι το θεώρησαν

προσβλητικό.

- Καθώς ο Κίμων έλειπε στην Μεσσηνία με πρωτοβουλία του Εφιάλτη αφαιρέθηκε η κυρίαρχη θέση του Αρείου

Πάγου, που πλέον εκδίκαζε υποθέσεις και δώθηκε στην Βουλή, στην Ηλιαία και στην Εκκλησία.

- Μετά τον θάνατο του Εφιάλτη ανέλαβε ο Περικλής

50

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κεφάλαιο 1ο - Το υπόβαθρο του 3ου αιώνα

- Η περίοδος ξεκινά από την άνοδο του Διοκλητιανού στο θρόνο το 284 μ.Χ. και φτάνει μέχρι το τέλος του 4ου

αιώνα με τον θάνατο του Θεοδοσίου Α' το 395 μ.Χ. που η αυτοκρατορία μοιράστηκε στους 2 γίους του Ονώριο στην

Δύση και Αρκάδιο στην Ανατολή.

- Κωνσταντίνος ιδρυτής της Κωνσταντινούπολης (πρώτος αυτοκράτορας που ασπάστηκε και υποστήριξε τον

χριστιανισμό)

- Άλωση Κων/πολης από Τούρκους το 1453

- Κατακερματισμός και κατάρρευση της δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τον 5ο αιώνα

- "Δεσποτεία" η περίοδος μετά τον Διοκλητιανό καθώς ο αυτοκράτορας αποκαλείται dominus (δεσπότης), ενώ στην

πρώιμη αυτοκρατορία (εποχή της "Ηγεμονίας", αποκαλούταν princeps (ηγεμόνας)

- Σύστημα τετραρχίας: δύο αυτοκράτορες (augusti) μοιράζονται την εξουσία ενώ ο καθένας συνοδεύεται από έναν

καίσαρα που όταν ερχόταν η στιγμή θα τον διαδεχόταν.

- "Κρίση του 3ου αιώνα" - ραγδαία αλλαγή αυτοκρατόρων, συνεχείς πόλεμοι (εσωτερικοί - εξωτερικοί),

ολοκληρωτική κατάρρευση του ασημένιου νομίσματος και φορολόγηση σε είδος από το κράτος.(Ακόμη γνωστή ως

"μεταβατική περίοδος", "περίοδος στρατιωτών - αυτοκρατόρων" "στρατιωτική μοναρχία"). Σιήρκεσε από την

δολοφονία του Αλέξανδρου Σεβήρου το 235 μ.Χ. μέχρι την άνοδο του Διοκλητιανού.

- Σασανίδες απειλή από την ανατολή που διήρκεσε τριακόσια χρόνια. Τελείωσε με τις νίκες του Ηράκλειτου το 628

μ.Χ. προξένησε βαριέσε συνέπειες σε ανθρώπινο δυναμικό και πόρους.

- Σημαντικότερος Σασανίδης βασιλιάς του 3ου αιώνα ο Σαπώρης Α', εισέβαλλε σε Μεσοποταμία, Συρία και Μικρά

Ασία, κατέλαβε την Αντιόχεια. (επί Βαλεριανού)

- Απειλές από βορρά και Δύση γερμανικά φύλα (στον Μάρκο Αυρήλιο) και Γότθοι νίκησαν το Δέκιο.

- Βαρβαρικές επιδρομές σε Καππαδοκία, Αχαΐα, Αίγυπτο και Συρία, και στην Ιταλία την εποχή του Αυρηλιανού.

- Μεταρρυθμίσεις Σεπτίμιου Σεβήρου ο στρατός αποκτά πολύ μεγάλη σημασία (κάθε επαρχιακός στρατός

πρόβαλλε τον δικό του υποψήφιο ως αυτοκράτορα και εξίσου γρήγορα τον δολοφονούσε αν ήθελε)

- Η Σύγκλητος δεν ελέγχει άμεσα τα στρατεύματα

- Ο στρατός αυξήθηκε σε μέγεθος και αυξήθηκαν οι απαιτήσεις του σε πόρους

- Στην πρώιμη αυτοκρατορία ειρηνικές συνθήκες

- Το σύστημα μισθοδοσία και τροφοδοσία των στρατιωτικών κατέρρευσε κάτω απο πίεση.

- Η περιεκτικότητα του δηναρίου σε ασήμι μειώθηκε από την εποχή του Νέρωνα

- Το νόμισμα την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου δεχόταν υπτιμήσεις ενώ ο στρατιωτικός μισθός αυξανώταν.

- Κοπή νομισμάτων (λόγω μείωσης αποθεμάτων ασημιού)

51

- Οι τιμές ανέβηκαν και προκάλεσαν δυσκολίες στις ανταλλαγές και την κυκλοφορία αγαθών

- Επιστροφή στις ανταλλαγές (στρατός και φόροι πληρώνονταν σε είδος) - κύρια διαρροή πόρων ο στρατός.

- Στρατός 4ου αιώνα χωρισμένος σε μικρότερες μονάδες που στρατωνίζονταν κοντά στα κέντρα διανομής

- Οι έπαρχοι του πραιτωρίου ανέλαβαν γενικότερα στρατιωτικά καθήκοντα (από διοικητές του ιππικού)

- Η τάξη των ιππέων γενικά καθήκοντα στην διοίκηση των επαρχιών που αρχικά είχαν οι συγκλητικοί

- Έκκλειψη Συγκλήτου τον 3ο αιώνα (σπάει ο στενός δεσμός μεταξύ αυτοκράτορα και Συγκλήτου) - Απώλεια

μεγάλου μέρους του πολιτικού της ρόλου

- Η Ρώμη δεν είναι πλέον ο κύριος τόπος κατοικίας των αυτοκρατόρων

- Ο Κωνσταντίνος θέτει την συγκητική τάξη σε νέο επίπεδο με μέλη που προέρχονται από όλη την αυτοκρατορία

- Διακοπή ανέγερσης δημοσίων οικοδομημάτων (χτίζονταν από ευγενείς) - "ευεργεσία"

- Από 4ο αιώνα και μετά πρόβλημα οικονομικό των τοπικών βουλών για την διατήρηση των οικοδομημάτων

- Καρακάλλας - απένειμε το δικαίωμα του ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας (Constituto

Antoniniana) με κίνητρο την είσπραξη των φόρων

- Πολιτικός και στρατιωτικός κατακερματισμός

- Κοπτική και Συριακή σημαντικές λογοτεχνικές γλώσσες

- Αυτοκρατορία Μάρκου Αυρήλιου πλήττεται από πανώλη μαζί με τις συνέπεις της εισβολής και του πολέμου

μειώσανε τον πληθυσμό και την οικονομική βάση

- Διαχωρισμός μεταξύ ανώτερης τάξης (Honestiores, εντιμότεροι) και κατώτερης τάξης (humiliores, ταπεινώτεροι)

- Φιλόσοφος Πλωτίνος - μιλά για πλατωνισμός της Ρώμη ενώ ο Πόπλιος Ερέννιος Δέξιππος έγραψε ιστορία για τις

γοτθικές και σκυθικές εισβολές.

- Η εποχή της πνευματικότητας ήταν απόρροια της ανασφάλειας του τρίτου αιώνα, οι άνθρωποι στράφηκαν στην

θρησκεία και ειδικά στον χριστιανισμό για να ξεφύγουν από τα βάσανά τους.

- Αυτοκράτορες των διωγμών: Δέκιος, Βαλεριανός και Διοκλητιανός

- Άνοδος Χριστιανισμού - Παρακμή Παγανισμού

- Εκχριστιανισμός και προσυλητισμός στην αυτοκρατορία από τον Κωνσταντίνο

- Βασιλείες Διοκλητιανού και Κωνσταντίνου (50 χρόνια) σηματοδοτούν την ανάκαψη και σταθεροποιήση της

αυτοκρατορίας μετά την περίοδο αναρχίας.

52

Κεφάλαιο 2 - Οδηγίες

- Ύστερος τέταρτος αιώνας-πολλές μαρτυρίες και έργα κοσμικής γραμματείας

- Αμμιανός Μαρκελλίνος (λατίνος ιστορικός)

- Τέταρτος και Πέμπτος αιώνας αντιπροσωπεύουν την εποχή της "Πατερικής" λογοτεχνίας (γραμμένα από τους

μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας)

- Οι μεγάλοι άνθρωποι των γραμμάτων γίνονται επιφανείς και πλούσιοι

- Επικρατεί ο Χριστιανισμός

- Συγγραφείς στην υπηρεσία αυτοκρατόρων.

- Διακύρηξη ανεξιθρησκείας από Λικίνιο και Κωνσταντίνο με το "Διάταγμα των Μεδιολάνων"

- Οι διώκτες των χριστιανών πλέον τιμωρούνται

- ο Ευσέβιος έγραψε για τις νίκες του Κωνσταντίνου (ενάντια στον Λικίνιο, ενάντιο στον Μαξέντιο στην μάχη της

Μουλβίας κ.λπ.) - "Εκκλησιαστική Ιστορία"

- ο Ευσέβιος (χρονικογράφος) έγραψε το "Βίος Κωνσταντίνου" - έργο πανηγυρικό για τον Κωνσταντίνο

- Συνέταξε επίσης πανηγυρικό λόγο για τα εγκαίνια της εκκλησίας του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ το 335

μ.Χ. και τον πανηγυρικό Τριακονταετηρικός Λόγος για τα 30 χρόνια του Κωνσταντίνου στην Βασιλεία.

- Ευσέβιος μεροληπτεί υπέρ του Κωνσταντίνου

- Αποκρύπτει το γεγονός της εκτέλεσης του μεγαλύτερου γιού του Κωνσταντίνου, Κρίσπου, έπειτα από διαταγή του

πατέρα του.

- Το "Χρονικό" ήταν χρονολογικός πίνακας που ξεκινούσε από την δημιουργία του κόσμου και έγινε πρότυπο για

τον μεταγενέστερο χριστιανικό παγκόσμιο χρονικό.

- Το έργος Res Gestae του Αμμιανού Μαρκελλίνου ήταν σαφώς το πιο σημαντικό ιστορικό έργο του 4ου αιώνα.

(συνολικά 18 βιβλία). Στα τελευταία 6 βιβλία μιλάει για τη Ρώμη και για τα διεφθαρμένα ήθη της συκλητικής τάξης.

- Δεν είναι φερέφωνο κανενός και δεν απολαμβάνει της πατρωνείας τους.

- Περιγράφει τον εαυτό του ως Έλληνα κατάγεται από την Αντιόχεια

- Επηρεάστηκε από τον Ιουλιανό (για τον οποίο έγραψε επικήδειο όταν πέθανε στην διάρκεια μιας εκστρατείας)

- απεχθανόταν την συγκεντρωτική πολιτική του Κωνσταντίνου

- Δεν ήταν θαυμαστής της χριστιανικής Εκκλησίας

- Ακατέργαστα λατινικά

- "Historia Augusta" έργο έξι συγγραφέων (ταυτόχρονα με το Res Gestae). Βιογραφίες αυτοκρατόρων ξεκινώντας με

τον Αδριανό. Βιογραφίες σκανδαλώδεις και λιγότερο ιστορικές.

- Annales του Νικόμαχου Φλαβιανού (είναι χαμένο). Μιλάει για την παγανιστική αναγέννηση στη συγκλητική τάξη.

53

- Η Πολιτεία του Θεού (De civitate Dei) του Αυγουστίνου ήταν έργο 22 βιβλιών - αναρωτιέται πως ο Θεός επέτρεψε

την λεηλασία της Ρώμης από τον βησιγότθο Αλάριχο το 410 μ.Χ.

- Βίος και πολιτεία του Οσίου πατρός ηημών Αντωνίου(εριμήτη) - πρώτο δείγμα χριστιανικής αγιογραφίας

αποδίδεται στον Αθανάσιο επίσκοπο Αλεξανδρείας, σώζεται σε συριακή και ελληνική γλώσσα. Ήθικο γραμματειακό

πρότυπο.

- Ο Ιερώνυμος προσπάθησε να κάνει κάτι καλύτερο και έγραψε λατινικούς βίους αντιπάλων ερημιτών με πιο

γνωστό το Βίο του Μάλχου.

- Βίος της Μακρίνας - γράφτηκε από τον αδερφό της Γρηγόριο Νύσσης. Έργο έντονα λογοτεχνικό και φιλοσοφικό.

Περιγράφει τη ζωή της Μακρίνας που παρόλο που δεν έιχε λάβει εκπαίδευση κατείχε την αληθινή φιλοσοφία.

- Βίος Μελάνης της Νεότερης η οπόια σε ηλικία είκοσι ετών έπιεσε τον σύζυγό της Πινιανό να αποποιηθεί την

τεράστια περιουσία τους και να διάγει βιο ασκητισμου και αφιερωμένο στην θρησκεία. Στα λατινικά και στα

ελληνικά. Χριστιανικό έργο.

- Αφιοθαύμαστο το γεγονός ότι οι βίοι 2 γυναικών έγιναν αντικείμενα έργων ανδρών συγγραφέων παρά την πολύ

μειονεκτική θέση της γυναίκας για τον χριστιανισμό στην ύστερη αρχαιότητα.

- Εξομολογήσεις Αυγουστίνου, πρώτη αρχαία αυτοβιογραφία. Λεπτομέριες καταγωγής, πνευματικής εξέλιξης

ιδιαίτερης σημασίας για τον πολιτισμό. Περιγράφει τον προσηλυτισμό του. Πάλεψε στο Μεδιόλανο να αρνηθεί τα

συναισθήματά του. Εντυπωσιακά χαρακτηριστικά: εντιμότητα ενάργεια της ψυχολογικής αυτοαναπαράστασης του.

Ένα από τα πιο σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, προϊον του κλασσικού κόσμου.

- Δύο σπουδαία λατινικά κείμενα το De rebus bellicis (έργο άγνωστου και πρωτοτυου συγγραφέα που έχει

υπομνημα με ευφυεις εφευρέσεις για να βοηθήσουν την απόδοση των στρατιωτών) και το Notitia Dignitatum

(έγγραφο με ενδιαφέρουσες εικονογραφήσεις στρατιωτικών εμβλημάτων, στοχεύει να εκθέσει τις λεπτομέριες των

στρατιωτικών και πολιτικών κατεστημένων στις επαρχίες). Πάντως και τα 2 δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστα.

- Θεοδοσιανός Κώδικάς μια συλλογή αυτοκρατορικών νόμων από την εποχή του Κωνσταντίνου και μετά. Πάνω από

2,5 χιλιάδες διατάξεις κατηγοριοποιούνται. Βασίζεται σε 2 προγενέστερες συλλογές τον Codex Gregorianus και τον

Codex Hermogenianus. Ο Κώδικας όμως φαίνεται να είναι ελλιπής γιατί οι νόμοι ήταν διάσπαρτοι. Πολλές διατάξεις

επαναλαμβάνονταν από άλλους αυτοκράτορες με λίγες αλλαγές.

- Διάταγμα περί των Μεγίστων Τιμών - ένα παράδειγμα νόμου του Κώδικα χαραγμένο σε πέτρα (επιγραφή). Η

κυβέρνηση παρόλα αυτά δεν είχε τον απαραίτητο μηχανισμό να την θέση σε ισχύ.

54

Η Νέα Αυτοκρατορία: Ο Διοκλητιανός

- Η αναταραχή της προηγούμενης περιόδου τίθεται υπο έλεγχο

-Τα επιτεύγματα αποδόθηκαν στους 2 σπουδαίοτερους αυτοκράτορες

- Διοκλητιανός: Δαματός ταπεινής καταγωγής, ανήλθε στην διοίκης της αυτοκρατορικής φρουράς, ιλλύριος

στρατιώτης - αυτοκράτορας που ανέλαβε την εξουσία μετά τον θάνατου του Γαλληινου το 268 μ.Χ.

- Αυρηλιανός απώθησε εισβολή των Αλαμανών και νίκησε τη Ζηνοβία στην Παλμύρα - δολοφονήθηκε

- Πρόβος απώθησε τους γερμανούς εισβολέις που περάσανε το Ρήνο, δύναψε συνθήκη που εδραίωσε τη ρωμαική

στρατιωτική παρουσία πέρα από το Ρήνο - δολοφονήθηκε από τα στρατεύματά του

- Κάρος, μεγάλη επιτυχημένη εκστρατεία στην Περσία, πέιανε ξαφνικά ενώ βρισκόταν στον Ευφράτη ποταμό. Ο γιος

του Νουμεριανός ηγήθηκε της ρωμαϊκής αποχώρησης αλλά πέθανε μυστηριωδώς καθ οδον

- Διοκλής κατέλαβε εξουσία στην Νικομήδεια. Κατηγόργησε τον έπαρχο του πραιτωρίου Άπερ ότι δολοφόνησε τον

Νουμεριανό και τον μαχαίρωσε μέχρι θανάτου και κατόπιν πήρε το όνομα Διοκλητιανός. Την επομένη χρονιά

νίκησε τον άλλο γιο του Κάρου, τον Καρίνο σε μια μάχη στην Γιουγκοσλαβία.

- Μπήκε τέλος στην αστραπιαία εναλλαγή αυτοκρατόρων

- Διοκλητιανός 293 μ.Χ. εδραίωσε σύστημα καταμερισμού εξουσίας, την ΤΕΤΡΑΡΧΙΑ. Θα υοήρχαν δυο αύγουστοι

και δ΄υο καίσαρες. Το σύστημα της τετραρχίας λειτουργησε μέχρι που το κατέστρεψε η φιλοδοξία του

Κωνσταντίνου.

- Κωνσταντίνος ανέλαβε την εξουσία μετά τον θάνατο του πατέρα του ο οποίος είχε γίνει αρχικά καίσαρας και μετά

αύγουστος κατά την εξουσία του Διοκλητιανου.

- Κωνσταντίνος: διορίζει έναν άλλο ιλλυρίο στρατιώτη, το Μαξιμιανό, στη θέστη του καίσαρα. Ο Μαξιμανός πήρε τη

Δύση και ο Διοκλητιανός την Ανατολή. Πήραν τους τίτλους Δίιος και Ηράκλειος στα Μεδιόλανο.

- Ο Κωνστάντιος και ο Γαλέριος έγιναν καίσαρες του Μαξιμιανου και του Διοκλητιανού αντίστοιχα.

- Η προπαγάνδα και η θρησκευτικότητα που αποδιδόταν στην τετραρχία βοήθησαν στον εντυπωσιασμό των

υπηκόων και προδέφεραν σιγουράι στον Διοκλητιανό και τους συνεργάτες του, αν και πραγματικά η στρατιωτική

και πολιτική επιτυχία προσέδωσε νομιμότητα.

- Η τετραρχία πέτυχε να προσφέρει μια περίοδο σταθερότητας που κράτησε είκοσι σχεδόν χρόνια.

- Προτεραιότητα Διοκλητιανού ο στρατιωτικός τομέας: ήθελε να δώσει κεντρικό έλεγχο στο στρατό και να τον κάνει

ικανή δύναμη να υπερασπιστεί την ασφάλεια της αυτοκρατορίας. Ο ίδιος έπρεπε να φροντίσει για την τακτική

τροφοδοσία του.

- Προς αυτή τη κατεύθυνση είχαν κινηθεί προηγούμενοι αυτοκράτορες ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Σεπτίμιος Σεβήρος

και ο Καρακάλλας.

- Ο μισθός διπλασιάστηκε και ο στρατός μεγάλωσε. Ραχοκοκαλιά του στρατού ήταν οι λεγεώνες, οπλισμένες και

εκπαιδευμένες μονάδες από 5000 περίπου οπλίτες.Ο Διοκλητιανός δημιούργησε μεγάλες λεγεώνες και τους έδωσε

ονόματα. Τεράστιος στρατός περίπου 400.000 άνδρες δημιούργησε σοβαρές συνέπεις στην τροφοδοσία, τις

πληρωμές και την στρατολόγηση.

55

- Ο Διοκλητιανός ενδυνάμωσε τα σύνορα χτίζοντας οχυρά και κατασκευάζοντας στρατιωτικούς δρόμους (σύγκριση

από σύγχρονους της εποχής με Κωνσταντίνο που λένε ότι αποδυνάμωσε την άμυνα)

- Ο Διοκλητιανός εισήγαγε ένα περίπλοκ σύστημα φορολόγησης σε είδος (περισσότερο για να καλύψει τις ανάγκες

του στρατού) βασισμένο τόσο σε κεφαλικό φόρο όσο και σε γη. Όλες οι γαίες χωρίστηκαν σε νοητές ενότητες (iuga)

που ποικίλαν σε μέγεθος ανάλογα με την αποτίμηση της παραγωγικότητας τους. Το πληρωτέο ποσό έπρεπε να

είναι ανάλογο με αυτό που παραγόταν τοπικά.

- Ο Διοκλητιανός θέλησε να δημιουργήσει έναν τακτικό προϋπολογισμό για την αυτοκρατορία που είχε στόχο να

προβλέπει για τις ανάγκες των στρατευμάτων.

- Οι πληρωμές του στρατού σε χρήμα παρέμειναν επίσης σε ισχύ, σύμφωνα με μαρτυρίας περί κοπής νομισμάτων.

Ο εφοδιασμός του στρατού είχε συχνά τη μορφή υποχρεωτικής αγοράς αγαθών από το κράτος.

- Ο Διοκλητιανός πίστευε ότι η υψηλή θέση είτε δεν έπρεπε να φορολογείτε είτα να συνοδεύεται από

φοροαπαλλαγές.

- Συνεχόμενος πληθωρισμος και έλλειψη χρυσού και αργυρού στο θησαυροφυλάκιο. Οι 2 αυτοκράτορες

προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν απαιτώντας από τους πλουσίοτυς να ανταλλάξουν πολύτιμα μέταλα με χαλκό. Η

κυβέρνηση για να αντιμετωπίση την έλλειψη του ασημιού έκοψε χάλκινα νομίσματα. Δεν είχε αποτέλεσμα.

- Το Διάταγμα περί των Μεγίστων Τιμών: προσπάθησε να καθορίσει μέγιστες τιμές των αγαθών προς πώληση (έργο

Διοκλητιανού) - απέτυχε και αυτό το μέτρο

- Αναδιοργάνωσε την διοίκηση των επαρχιών: τα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα διαχωρίστηκαν. Η γεωγραφική

έκταση των επαρχιών μειώθηκει και οι επαρχίες αυξήθηκαν σε άριθμό. Μείωσε την ισχύ των διοικητών. Ο έπαρχος

ήταν δεύτερος τη τάξει μετά τον αυτοκράτορα, με στρατιωτικές, οικονομκές, νομοθετικές και διοικητικές

αρμοδιότητες.

- Το σύστημα διοίκησης των επαρχιών απαιτούσε μεγάλους αριθμούς αξιωματούχων που διαχειρίζονταν στην

ουσία τους αυτοκρατορικούς θησαυρούς. Ο αυτοκρατορικός γραμματέας, ο μάγιστρος των οφφικίων, οι

αυτοκρατορικοί ταχυδρόμου, οι ευνούχοι αξιωματούχοι και ο κόμης της φρουράς του παλατιού. Οι αξιωματούχοι

λάμβαναν στρατιωτικά τροφεία και πληρωμή (έκανε την τάξη τους ιδιαίτερα ελκυστική).

- Πολλοί απασχολούμενοι στην διοίκηση, εγκαταλληφθηκε η παραγωγική βάση, αιτία οικονομικής παρακμής.

Ταξιδια αυτοκρατόρων σε άλλες πόλεις. Ανάπτυξη αυτών των πόλεων και δυνατότητα στους συνεργάτες και

διαδόχους να εισάγουν καινοτομίες και να ενθαρρύνουν την ανέγερση αυτοκρατορικών οικοδομημάτων.

- Κάθε τετράρχης είχε την δική του ακολουθία, το δικό του προσωπικού του ιερού κοιτώνα και δική του στρατιωτική

φρουρά.

- Διοκλητιανός εξέδωσε διάταγμα που επέβαλε την καταστροφή των εκκλησιών και το κάψιμο των χριστιανικών

Γραφών. Καθαίρεσε τους χριστιανούς που είχανε δημόσιο αξίωμα και όσοι αυτοκρατορικοι απελεύθεροι δεν

αποκήρυσσαν το χριστιανισμό θα γίνονταν δούλοι. (Διωγμοί Χριστιανών).

- Μικρή υποστήριξη των διωγμών. Ανακλήθηκε από τον Γαλέριο ενώ ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος διακήρυξαν την

ανεξιθρησκεία με το "Διάταγμα των Μεδιολάνων"

- Τρόπος διακυβέρνησης αυστηρός και αυταρχικός.Σύστημα των παροίκων το δέσιμο του ελέυθερου πληθυσμού με

τη γη

- Ο Διοκλητιανός μαζί με τον πρεσβύτερο συνεργάτη του Μαξιμιανό παραιτήθηκε την 1η Μαϊού 305 μ.Χ. και

αποσύρθηκε στο παλάτι του στο Σπλιτ.

56

Η Νέα Αυτοκρατορία: Ο Κωνσταντίνος

- Συχνά αδικείται πολύ από σύγχρονους του ιστορικούς περισσότερο και από τον Διοκλητιανό (τον κρίνουν

αυστηρά)

- Άγιος της ορθόδοξης Εκκλησίας και ιδρυτής της Κωνσταντινούπολης

- Πατέρας του ο Κωνστάντιος (ιλλυρίος στρατιώτης)

- Συνόδεψε τον Διοκλητιανό και το Γαλέριο σε μια σιερά στατριωτικών επιχειρήσεων.

- Πολλοί πανηγυρικοί λόγοι και έπαινοι για τον Κωνσταντίνο

- Τα νομίσματα του Κωνσταντίνου σβήνουν τον Άρη και τον αντικαθιστούν με τον Ανίκητο Ήλιο (με τον οποίο

ταυτιχόταν ο Απόλλωνας)

- Ο Κωνσταντίνος διέσχησε την Ιταλία, πολιόρκησε το Σεγούσιο, μπήκε στο Τορίνο και το Μεδιόλανο και κατέλαβε

την Βερόνα. Αμέσως μετά κατατρώποσε τον Μαξέντιο στην Μουλβία γέφυρα του Τίβερη. Αυτό το επέτρεψε να

ελέγχει τη Δύση.

- Στην αψίδα του Κωνσταντίνου η μάχη αυτή παρουσιάστηκε ως μια μεγάλη ήττα της τυραννίας από την

δικαιοσύνη. Είναι διακοσμημένη από ανάγλυφα που παρουσιάζουν την εκστρατεία και την είσοδο στην Ρώμη.

- Ο Μαξιμίνος επανέφερε τους διωγμούς αλλά όπως και ο Γαλέριος ανακάλεσε τη διαταγή λίγο πριν πεθάνει.

- Ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας όταν κατανίκησε οριστικά το Λικίνιο στην Χρυσόπολη

- Ο Κωνσταντίνος δέχθηκε μομφή από σύγχρονούς του συγγραφείς ότι αποδυνάμωσε την άμυνα της

αυτοκρατορίας (όσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα).

- Συνέχισε και εδραίωσε τις επαρχιακές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανου με τη διαφορά ότι οι

έπαρχοι του πραιτωρίου έχασαν τις στρατιωτικές τους αρμοδιότητες.

- Ο πληθωρισμός συνέχιζε να ανεβαίνει και την εποχή του Κωνσταντίνου. παρόλα αυτά ο αυτοκράτορας κατάφερα

να κόψει ένα νέο χρυσό νόμισμα που δεν υποτιμηθηκε ποτέ. (ένδειξη εξασφάλισης της απαιτούμενης ποσότητας

χρυσόυ).

- Χρησιμοποίηση συγκλητικών σε υψηλά αξιώματα. Ο Κωνσταντίνος διεύρυνε ιδιαίτερα την συγκλητική τάξη.

χρησιμοποίησε μέλη των μεγάλων ρωμαϊκών οικογνειών στην διοίκηση ώς συγκλητικούς διοικητές, διοικητές

επαρχιών στην Ιταλία, επάρχους της πόλης της Ρώμης και στο τιμητικό πλέον αξίωμα του υπάτου.

- Η διεύρυνση της τάξης των συγκλητικών από τον Κωνσταντίνο ήταν εξαιρετικά σημαντική: έμελλε να παράσχει το

θεμέλιο για μια περαιτέρω διεύρυνση τους επόμενους δύο αιώνες κατά την διάρκεια των οποίων η τάξη των

ιππέων πρακτικά εξαφανίστηκε.

- Νομοθετικά συνέχισε την πορεία του Διοκλητιανού περιορίζοντας ακόμη περισσότερο την ελευθερία των

κινήσεων των βουλευτών και τον παροίκων.

- Ταυτίζει την διατήρηση του χριστιανισμού με το καλό της αυτοκρατορίας (εξαίρεσε το χριστιανικό κλήρο από τα

καθήκοντά του στις τοπικές βουλές - φοροαπαλλαγή)

57

- Πριν από τη μάχη στη Μουλβία γέφυρα ο Κωνσταντίνος είδε ένα όραμα που τον διέτασσε να τοποθετήσει το

έμβλημα Χ-Ρ στις ασπίδες των στρατιωτών του.

- Από το 312 μ.Χ. υποστηρίζει την Εκκλησία, εκτός από τν φοροαπαλλαγή και την νομοθεσία προς όφελος του

κλήρου δεν δίστασε να λάβει θέση σε εσωτερικές έριδες ανάμεσα στους δονατιστές και τον ορθόδοξο κλήρο στη

Βόρειο Αφρική.

- Στράφηκε προς την χριστιανική πίστη και αν και βαπτίστηκε λίγο πριν το θάνατο του, γεγονός τυπικό μιας και το

ανέβαλαν όσο περισσότερο μπορούσαν για να λάβουν συγχώρεση και να μην υπάρχει περίπτωση να υποπέσσουν

σε μεγάλο αμάρτημα. Όταν βαπτίστηκε ήταν ντυμένος στα λευκά (όχι στην πορφύρα όπως περιγράφει ο Ευσέβιος).

- Συχνά λεγόταν ότι ο Κωνσταντίνος υποστήριξε τους χρστιανούς μόνο για λόγουυς προσωπικού συμφέροντος,

γεγονός απίθανο γιατί το ποσοστό των χριστιανών μέσα στην αυτοκρατορία ήταν ακόμη πολύ μικρό.

- Ο Κωνσταντίνος δεν έγινε αμέσως άγιος άνθρωπος αφού διέταξε την εκτέλεση του Κρίσπου και της γυναίκας του

Φαύστας.

- Οι εθνικοί συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι έγινε χριστιανός για να βρει συγχώρεση για το αμάρτημά του.

- Σκληρή νομοθεσία Κωνσταντίνου για σεξουαλικά ζητήματα. Μια γυναίκα μπορούσε να χωρίσει τον άντρα της και

να κρατήσει την προίκα της αν εκείνος ήταν φονιάς, μάγος ή τυμβωρύχος, αλλιώς θα έχανε την προίκα της και θα

εκτοπιζόταν σε ένα νησί για την αυθάδεια της. Αν μια τροφός δούλη βοηθούσε στην απαγωγή κοριτσιού με σκοπό

το γάμο, θα έχυναν στο λαιμό της λιωμένο μολύβι.

- Οι δούλοι δεν σημαδεύονταν πλέον στο μέτωπο

- Κατάργησε τις ποινές για την αγαμία που ίσχυαν επί Αυγούστου

- επέτρψε και ενθάρρυνε την ασκητική ζωή.

- Οι διωγμοί τελειώσανε, στενή σχέση αυτοκράτορα με Εκκλησία. Δεν δίσταζε να παρεμβάινει στις εκκλησιαστικές

έριδες και στη σύγκληση συνόδων (ειδικά στην πρώτη οικουμενική σύνοδο στη Νίκαια το 325 μ.Χ.)

- Σύνοδος της Νίκαιας ασχολήθηκε με τον καθορισμό της σχέσης του Θεού -Υιου με το Θεο - Πατέρα

- Κατά τον Κωνσταντίνο η ενότητα της Εκκλησίας ήταν βασική προϋπόθεση για την χριστιανική αυτοκρατορία.

- Ο Ευσέβιος στον Τριακονταετηρικό Λόγο και στο Βίο Κωνσταντίνου αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του

για να την πετύχει

- Η μεγαλύτερη εκκλησία του Κωνσταντίνου ήταν αυτή του Αγίου Πέτρου, χτισμένη με δυσκολία στο λόφο του

Βατικανού. Χτίστηκε πάνω από μια νεκρόπολη. Οι Ρωμαϊκες εκκλησίες μαζί με άλλα ιδρύματα του Κωνσταντίνου

προικοδοτήθηκαν με το δικό τους εισόδημα, από κτήματα για την συντήρηση τους και τις ανάγκες του κλήρη και τις

ιεροπραξίες.

- Σπουδαία εκκλησία στα Ιεροσόλυμα και στους Αγίους Τόπους, Εκκλησια του Πανάγιου Τάφου, συνέδεσε τις

περιοχές του Γολγοθά και του κήπου της Γεσθημανής. Ο Άγιος Αμβρόσιος συνδέει την Εκκλησία αυτή με την μητέρα

του Κωνσταντίνου, Ελένη (σύμφωνα με την παράδοση κατά την ανοικοδόμηση του Ναού η Ελένη βρήκε τον Τίμιο

Σταυρό). Έτσι ο Κωνσταντίνος μετέτρεψε την Ιερουσαλήμ και τους Αγίους Τόπους σε κέντρο χριστιανων

προσκυνητών.

- Κύριος τύπος εκκλησιών η Βασιλική με την ημικυκλική αψίδα ενωμένη με ένα ορθογώνιο κτίριο και συχνά με

πλευρικά κλίτη (ρυθμός παρμένος από την αίθουσα συνεδριάσεων της ρωμαϊκής εκκλησίας.

58

- Ο άλλος τύπος ήταν στρόγγυλος, εξαγωνικός ή οκταγωνικός, συνδεδεμένος με ένα ιερό ή "μαρτύριον" (ο ρυθμός

που ο Κωνσταντίνος υιοθέτησε γ ια το μαυσωλείο του στην Κωνσταντινούπολη δίπλα στο οποίο κτίστηκε η

εκκλησία των Αγίων Αποστόλων.)

- Όπως όλοι οι αυτοκράτορες και ο Κωνσταντίνος ήθελε να ιδρύσει μια πόλη με το όνομά του. Η Κωνσταντινούπολη

έγινε αργότερα η πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

- Της απέδωσε ιδιαίτερες τιμές ονομάζοντας την "Νέα Ρώμη" και την στόλισε με γλυπτά

- Η πρώτη εκκλησία της Αγίας Σοφίας μπορεί να άρχισε να κτίζεται από τον Κωνσταντίνο αλλά δεν βεβαιώνεται

ιστορικά

- Η Ρώμη δεν υποβιβάζεται και η συγκλητική τάξη παραμένει ψηλά.

59

Εκκλησία και Κράτος - Η κληρονομιά του Κωνσταντίνου

- Ο Δονατισμός αποτέλεσε εκκλησιαστικό σχίσμα της τοπικής εκκλησίας της Βορείου Αφρικής, με κεκαλυμμένη

αιτία το ζήτημα επιστροφής των πεπτωκότων στην εκκλησία. Το όνομα του σχίσματος δόθηκε από το Μέγα Δονάτο,

ο οποίος υπήρξε ευνοούμενος της Λουκίλλας, που ήταν η ηγέτιδα πίσω από την απόσχιση. Ο Δονάτος με την εύνοιά

της αλλά και τη συνέργεια τοπικών επισκόπων και πρεβυτέρων εξελέγη σχισματικώς, επίσκοπος Καρθαγένης.

- Στη σύνοδο της Αρελάτης προσπάθησε να δοθεί λύση στο θέμα. Στη σύνοδο απορρίφθηκαν τα επιχειρήματα των

δονατιστών και εκείνοι άσκησαν αμέσως έφεση.

- Ο όρος "καισαροπαπισμός" χρησιμοποείται για να δηλώσει τον αυτοκρατορικό έλεγχο της Εκκλησίας. Είναι

ασαφές γιατί ο αυτοκράτορεας δεν είχε ποτέ απόλυτο έλεγχο ούτε και διόριζε τους ανώτερους του κλήρου.

- Η εκκλησία διασπάστηκε σε έδρες.

- Ευσέβιος: ο χριστιανός αυτοκράτορας ήταν ο αντιπρόσωπος του Θεού στην γη και το επίγειο βασίλειο ένας

μικρόκοσμος του ουράνιου

- Αρειανισμός σε αντίθεση με δονατισμό είχε ευρύτερη κλίμακα και κατατάχθηκε στις αιρέσεις. Ο γιος του

Κωνσταντίνου, Κωνστάντιος Β' ήταν φιλικός προς τον αρειανισμό

- Μια σύνοδος που συγκάλεσε ο Θεοδόσιος Α' στην Κωνσταντινούπολη το 381 μ.Χ. καταδίκασε επίσημα τον

αρειανισμό (αναγνωρίστηκε ως οικουμενική)

- Εξέλιξη των επισκόπων ως δημόσιων ανδρών (κατάφεραν να εισέλθουν στην δημόσια και ορισμένες φορές στην

πολιτική ζωή). Η στάση αυτή ενισχύθηκε από τον ολοένα και αυξανόμενο πλούτο της Εκκλησίας. Οι επίσκοποι ήταν

μορφωμένοι άνθρωποι.

- Υπόθεση των αγαλμάτων: ένα εξαγριωμένο πλήθος από την αυξημένη φορολογία και το φόβο βαρβαρικών

απειλών, γκρέμισε τα αυτοκρατορικά αγάλματα.

- Ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων ήταν γιος πραιτωριανού επάρχου. Στην αρχή δεν ήταν καν βαπτισμένος. Ως επίσκοπος

είχε μεγάλη επηροή σε άλλους επισκόπους αλλά και στους αυτοκράτορες Γρατιανό και Θεοδόσιο Α΄.

- Όλοι οι αυτοκράτορες του 4ου αιώνα υποστήριξαν τον χριστιανισμό εκτός του Ιουλιανού (παγανιστής)

- Ενώ ο Κωνσταντίνος κατά τον Ευσέβιο διέταξε την διακοπή των θυσιών αυτές δεν σταμάτησαν. Στην ύπαιθρο οι

παγανιστικές λατρείες συνεχίστηκαν.

- Τον ύστερο τέταρτο αιώνα αποφασιστηκή χριστιανική επίθεση. Κλείσανε παγανιστικοί ναοί και απαγορεύτηκαν οι

τελετές τους. Ο Θεοδοόσιος με νέο μεγάλο ψήφισμα επιχειρήσε να προχωρήσει περαιτέρω στην απαγόρευση της

παγανιστικής λατρείας που και πάλι δεν ήταν κάτι καθολικό.

- Την ίδια περίοδο αυξημένη εχθρότητα των χριστιανών απέναντι στους Ιουδαίους. Δεν απαγορέυτηκε ο

Ιουδαϊσμός. Οι Ιουδαίοι ωστόσο εκδιώκονταν από τα επαγγέλματα που είχαν μεγάλη θέση (π.χ. του συνηγόρου).

- Στην διάρκεια του τέταρτου αιώνα η διαδικασία του εκχριστιανισμού ήταν πολύ πιο αργή και πιο ανομοιόμορφη.

Με τον αυτοκράτορα σταμάτησαν οι διωγμοί, με νομικά και οικονομικά προνόμια άλλαγε την θέση της Εκκλησίας

στην αυτοκρατορία, εύνοια σε χριστιανούς και ειδικά σε επισκόπους στην δημόσια και πολιτική ζωή.

- Ενισχύθηκε ο ασκητισμός και ο μοναχισμός και σε ακραίες μορφές μάλιστα. Πολλές μορφές ασκιτισμού-

ξεκινώντας από μέσα σε συνηθισμένα σπίτια μέχρι κα ιστην έρημο. (Γνωστοί μοναχοί η Παύλα και ο Ιερώνυμος)

60

Η Βασιλεία του Ιουλιανού

- Ο Ιουλιανός ήταν ο νεότερος γιός του Ιούλιο Κωνσταντίνου (ετεροθαλή αδερφού του Κωνσταντίνου)

- Από τους 3 γιούς του Κωνσταντίνου οι 2 δολοφονήθηκαν και ο Κωνστάντιος Β' έγινε αυτοκράτορας και θέλησε να

εκδικηθεί για τον θάνατο των αδερφών του. Εκείνος νίκησε τον Μαγέντιο και έμεινε μοναδικός αυτοκράτορας.

(τότε ο Ιουλιανός ήταν μόνο 6)

- Ο Ιουλιανός είχε μεγάλη αντίθεση με τον Κωνστάντιο Β'. Οι λόγοι βαθύτεροι και προσωπικοί γιατί μετά τον

θάνατο των γονιών του και ειδικά όταν ήταν 12 ο Κωνστάντιος εξόρισε τους αδερφούς στο Μάκελλο της

Καππαδοκίας όπου ήταν υπο επιτήρηση. (Ο Κωνστάντιος φοβόταν για την θέση του επειδή ήταν άτεκνος)

- Ιουλιανός ενθουσιασμένος με τον παγανισμό - κρατούσε όμως τα προσχήμτα για τον χριστιανισμό. Εξαιρετικές

επιτυχίες ως καίσαρας και στρατηγός στην Γαλατία παρά τις επικινδυνότητες. Νίκη στη μάχη του Στρασβούργου.

τον σημάδεψε. Περαιτέρω νίκες με Φράγκους.

- Όταν ο Κωνστάντιος ανακάλεσε τα στρατεύματα, τα στρατεύματα του Ιουλιανού τον ανακύρηξαν αύγουστο και

παρολο που ο Κωνστάντιος απαίτησε να παραμείνει στο αξίωμα του εκείνος αρνήθηκε.

- Στην Γαλατία κόπηκαν νομίσματα των δύο αυγούστων.

- Παρόλα αυτά στις 26 Ιουνίου του 363 ο Ιουλιανός έχασε την τύχη που τον συνόδευε. Ήταν νεκρός. Τον διαδέχθηκε

ένας άσημος αξιωματικός του σταρτού ο Ιοβάνος (χριστιανός)

- Αμμιανός ενθουσιώδης οπαδός του Ιουλιανού

- Ο χαρακτήρας του Ιουλιανού ήταν εριστικός, δεικτικός και είχε συμπτώματα ανεπάρκειας

- Παρά τις επιτυχίες των εκστρατειών σε Γαλατία και Γερμανία η εκστρατεία στην Περσία είχε σφάλματα κρίσης.

- Ιδεαλιστής με απόψεις και σπουδαίες προσδοκίες. Ο Αμμιανός περιγράφοντας τον χαρακτήρα του τον επαινεί

- Ο Ιουλιανός αφιερώθηκε στην αναγέννηση των πόλεων και στην οργάνωση της διοίκησής τους. (φοραπαλλαγές

π.χ.). Αφαίρεσε τις φοροαπαλλαγές από τον κλήρο, μείωσε το βάρος του συστήματος του δημοσίου ταχυδομείου,

έκανε εθελοντικό το χρυσό στεφάνι που δώριζαν στις πόλεις όταν διοικούσε νέος αυτοκράτορας.

- Μέτρο που στόχευε ενάντια στους χριστιανούς: Διάταγμα του Ιουλιανού 362 μ.Χ. τους απαγόρευε να διδάσκουν

ρητορική ή γραμματική. (το μέτρο το επικρίνει μέχρι και ο Αμμιανός)

- Συνέχιζε να κάνει θυσίες, προσπάθησε να επαναφέρει τη λατρεία του Απόλλωνα.

- Όταν μια φωτιά κατέστρεψε τη στέγη του ναού του Απόλλωνα και το άγαλμα του θεού, ο Ιουλιανός πίστεψε ότι

ήταν εμπρησμός των χριστιανό και διέταξε να κλείσει η μεγάλη εκκλησία της Αντιόχειας και να δημευθεί η

περιουσία της.

- Αμφιλεγόμενη κίνηση η προσπάθεια του να κτίσει ξανά τον μεγάλο Ναό της Ιερουσαλήμ γεγονός που δεν έγινε

λόγω των συνεχών κεραυνών που έσκαγαν κοντά στα θεμέλια του.

- Για την περσική εκστρατεία ο Αμμιανός λέει ότι ο Ιουλιανός δέχθηκε θεϊκούς οιωνούς τους οποίους αγνόησε και

έκανε λάθος κινήσεις.

- Οι χριστιανικές πηγές υποθέτουν οτι λόγω των λανθασμένων κινήσεων ο Ιουλιανός αυτοκτόνησε.

61

Το Ύστερο - Ρωμαϊκό Κράτος - Από τον Κωνστάντιο στον Θεοδόσιο

- Μετά τον θάνατο του Ιοβιανού ανέλαβε ο Βαλεντινιανός (από τους υψηλόβαθμους στρατιωτικούς)

- Τρία χρόνια μετα αρρώστησε βαριά και για να αποφύγει τις κινήσεις για εύρεση νέου αυτοκράατορα διόρισε τον

γιό του Γρατιανό (ήταν μόλις 8 ετών) συναυτοκράτορα.

- Τελικά ένας γιός της δεύτερης γυναίκας του Βαλεντινιανού Α', ο Β' ορίστηκε αυτοκράτορας. Αργότερα ο Γρατιανός

δολοφονήθηκε από τα στρατεύματά του.

- Η Σύγκλητος δεν μπορούσε να παίξει ισχυρό ρόλο πλέον.

- Πόλλοι αυτοκράτορες τότε ήταν κάτω από την κηδεμονία και επηροή ρητόρων ή επισκόπων

- Αυξανόμενες βαρβαρικές εισβολές και χρήση βαρβάρων ακόμη και στα ανώτερα κλιμάκια του στρατού (π.χ.

στρατηγός Στιλίχωνας)

- Χριστιανοί καλλιτέχνες στρέφονταν στην αυτοκρατορική τέχνη. Σπουδαία πρωιμότερα σωζόμενα χριστιανικά

μωσαϊκά στη Ρώμη με τον Χριστό και την Παρθένο.

- Συνωστισμός στην τάξη των ιππέων, έχασε την αίγλη της.

- Στην Σύγκλητο οδηγούταν κανείς λόγω καταγωγής αλλά ο βαθμός εξαρτιόταν από το αξίωμα: βαθμός ενδόξων,

περίβλεπτων και λαμπρότατων.

- Τον 5ο αιώνα οι πολίτες ήταν πρόθυμοι να πληρώνουν για να λάβουν πλεονεκτικές θέσεις γεγονός που

εκμεταλλεύτηκε η κυβέρνηση.

- Η στρατιά των αξιωματούχων έδειχνε ότι ήταν μια αταξία κινούμενη από διαφθορά.

- Δεν υπήρχε αστυνομική δύναμη για να αναζητά εγκληματίες, δεν υπήρχε τραπεζικό σύστημα, την υγεία την

αναλάμβανε οποιοσδήποτε ήταν διαθέσιμος (γιατρός για λίγους και μάγους και θείους άνδρες για τους πολλούς).

- Στην εκπαίδευση είχε πρόσβαση μια πιο ελίτ τάξη

- Σύγκρουση ισχυρής τάξης και φτωχών

- Έρχεται ξανά στο προσκήνιο το θέμα της παρακμής

- Συνθήκες πατρωνίας γιατί οι ισχυροί ανταγωνίζονταν για τις πηγές πλουτισμού, ενώ οι φτωχοί είχανε

περισσότεροι ανάγκη προστασίας

- Γινόταν απογραφές για τον κεφαλικό φόρο που είχε επιβάλλει ο Διοκλητιανός

- Αργότερα ο κεφαλικός φόρος καταργήθηκε στη Θράκη

- Πάροικοι δεμένοι με την γη

- Οι πάροικοι σε καλύτερη θέση από τους δούλους αν και ταυτόχρονα μπορούσε κανείς να είναι και τα 2

- Οι ρωμαϊκές κυβερνήσεις είχανε σοβαρά προβλήματα. Οι αυτοκράτορες του ύστερου τέταρτου αιώνα

ακολούθησαν ή ανέπτυξαν τα σχήματα που θέσπισαν ο Διοκλητιανός και ο Κωνσταντίνος.

62

Η Ύστερο-Ρωμαϊκή Οικονομία και Κοινωνία

- Ο πληθωρισμός συνέχισε να ανεβαίνει

- Ο Διοκλητιανός δημιούργησε "κρατικά εργαστήρια" φτιάχνανε ασπίδες και τόξα για να καλύψουν στρατιωτικές

ανάγκες.

- Η μετάλλευση σταμάτησε να είναι οργανωμένη. Παρόλα αυτά συνέχιζε να είναι αυξημένη.

- Η Εκκλησία πλούτισε από ποσά που δώσανε οι χριστιανοί και ένα μεγάλο μέρος των δαπανών πήγαινε σε

ναοδομία και έργα χριστιανικής φιλανθρωπίας.

- Έλλειψη ασημιού, δύο είδη νομισμάτων: χρυσό και χάλκινο

- Κυκλοφόρουσαν υπερβολικά πολλά νομίσματα από μη ευγενή μέταλλα.

- Ο στρατός πληρωνόταν ακόμη σε είδος εν μέρει.

- επαναλαμβανόμενες πληρωμές μεγάλων ποσών σε χρυσό ως ετήσιες επιχορηγήσεις ή εφάπαξ πληρωμές σε

βαρβαρικές φυλές.

- Πολλοί χωρικοί κατάφερναν να ζούν σε μεγάλο βαθμό χωρίς να χρησιμοποιούν χρήματα.

- Οι Συγκλητικοί συγκέντρωσαν αρκετό πλούτο από κτήματα.

- Δουλεία πολύ σημαντικό θέμα. Οι δούλοι δεν αντικαταστάθηκαν από ελεύθερους εργάτες ακόμη και στην ύστερη

ρωμαϊκή αυτοκρατορία

- Οι μισθωτοί δούλευαν με τους δούλους για αιώνες.

- Πολλές δοσοληψίες γίνονταν ανάμεσα στα κτήματα του γαιοκτήμονα ή μέσω διακανονισμών με φίλους για να μη

ξοδεύουν πολύ χρυσό.

- Και οι Εκκλησίες απέκτησαν κτήματα και άρχισαν να έχουν εμπορικές συνδιαλλαγές.

- Αναπτύχθηκαν και οι διανομές προϊόντων άλλωτε επί πληρωμή άλλωτε δωρεάν για προμήθειες σε πόλεις

- Εμπόριο εξελίσσεται όλο και πιο πολύ καθώς και η αγροτική παραγωγή

- Διάδοση χριστιανισμού οδήγησε σε μορφές ανακατανομής του πλούτου (με μεταφορά πλούτου στην Εκκλησία

αλλά και με αποποίηση της περιούσιας τους από πλούσιους χριστιανούς π.χ. Μελάνη η Νεότερη)

- Οι ασκητές και οι μοναχοί δέχονταν επισκέψεις από πλουσίους κυρίως

- Αυτές οι επισκέψεις οδήγησαν σε αγορές χριστιανικών προϊόντων αλλά και σε διανυκτερεύσεις σε τοπικά

καταλύμματα

- Φιλανθρωπικές παροχές από πλούσιους χριστιανούς όπως άσυλα αστέγων, φιλανθρωπικά ιδρύματα, γηροκομεία

κ.λπ.

- Μερικές γυναίκες κέρδισαν οικονομική ανεξαρτησία μέσω του εκχριστιανισμού, επιλέγοντας μάλιστα και τον

τρόπο ζωής τους.

- Τα μέλη των ανώτερων τάξεων είχαν το νομικό δικαίωμα της αγαμίας σύμφωνα με το νόμο του Κωνσταντίνου

63

- Τα κορίτσια παντρέυονταν σε ηλικία εφηβείας

- Μειωνεκτική και καταπιεστική η θέση της γυναίκας και από την πολιτεία και από την Εκκλησία

- Στην Σύνοδο της Εφέσου το432 μ. Χ. κεντρικό ζήτημα ήταν το καθεστώς της Παρθένου Μαρίας (κατά πόσο

διατήρησε την παρθενία της κατά την διάρκεια της κύησης και μετά την γέννηση του Χριστού.

- Η εμφάνιση των πόλεων άρχιζε να αλλάζει σιγά σιγά καθώς χτίζονταν όλο και περισσότερες εκκλησίες.

- Σπουδαία ψηφιδωτά μωσαϊκά σε σπίτια πλουσίων (περίστηλα με τα δωμάτια κτισμένα γύρω από μια κεντρική

κιονοστοιχία)

- Τα ενδύματα τα κοσμήματα και τα καλλυντικά πολύ δημοφιλή.

64

Οι στρατιωτικές υποθέσεις, οι βάρβαροι και ο Ρωμαϊκός Στρατός της ύστερης περιόδου

- Μέχρι το 321 μ.Χ. η αυτοκρατορία απολάμβανε περίοδο ειρήνης

- Σπουδαίες εχθροπραξίες μετέπειτα. Βαρβαρικές επιθέσεις

- Μεγαλύτεροι εχθροί, Φράγκοι, Γότθοι, Βησιγότθοι, Οστρογότθοι

- Εστίαση της προσοχής του στρατού στα ανατολικά σύνορα.

- Χρήση νομάδων συμμάχων ή υπόσπονδων και από τις δύο πλευρές. (Σαρακηνοί)

- Σύγκέντρωση στην Μεσοποταμία, όπου οι εχθροπραξίες συγκεντρώθηκαν σε οχυρωμένες πόλεις.

- Η κυβέρνηση το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να στρέφει το ένα βαρβαρικό φύλο ενάντια στο άλλο και να

μένει θεατής.

- Οι Ούννοι απέσπασαν φόρο υποτελίας από τον αυτοκράτορα της Ανατολής

- Διχόνοια ανάμεσα σε πολιτικούς και στρατηγούς

- Λιγότερο μεγαλοπρεπής αλλά περισσότερο ενοποιημένη συγκλητική τάξη της Ανατολής επέτρεψε την ανάπτυξη

μιας πιο σταθερής πολιτικής κυβέρνησης.

65

Ο πολιτισμός τον ύστερο τεταρτο αιώνα

- Η κοινωνία άλλαζε ταχύτητα και αγκάλιαζε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς

- Η διάδοση του χριστιανισμού επέφερε κοινωνικές και θρησκευτικές αλλαγές.

- Απαίτηση του λαού για κυβέρνηση

- Ρητορική μόρφωση αγαθό προς πώληση

- Ο χριστιανισμός απευθυνόταν και σε γυναίκες και σε άνδρες (φόβος για πηγή εντάσεων)

- Οι άνθρωποι της Εκκλησίας επιθυμούσαν να προσηλυτίσουν και το έκανα στα πλαίσια σχολείων και να

ανεβάσουν το επίπεδο του αλφαβητισμού

- Αμόρφωτοι στον χριστιανισμό ήταν λίγοι, κάποιοι μοναχοί και ερημίτες που ήταν εχθρικοί απέναντι στην

διανόηση και αμόρφωτοι

- Σύγκρουση χριστιανισμού και παγανισμού, σε αυτούς ειδικά που ενδιαφέρονταν να διατηρήσουν τον πολυτελή

τρόπο ζωής τους

- Περίοδος παγανιστικής αναγέννησης

- Παγανιστικά έργα: το έργο του Μακρόβιου Saturnalia αι το μεγάλο κριτικό υπόμνημα του Σέρβιου στο Βιργίλιο.

- Οι χριστιανοί μετέφραζαν σπουδαίο αριθμό ελληνικών έργων στα λατινικά π.χ. τα έργα του Ωριγένη, του

Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, του Βασιλείου Καισαρείας κ.λπ.

- Οι πλούσιες οικογένειες ήταν πάτρωνες των τεχνών (κυρίως αντικείμενα πολυτελείας που στόλιζαν τα σπίτια

τους). Η ύστερη αρχαιότητα μετά τον τέταρτο αιώνα είναι πλούσια από τέτοια έργα κυρίως από 2 υλικά, ασήμι και

ελεφαντόδοντο.

- Διάσημο το δίπτυχο από ελεφαντόδοντο του οποίο τα 2 μέρη απεικονίζουν μια γυναίκα με κλασικό πτυχωτό

χιτώνα να κάνει μια προσφορά σε βωμό

- Σημαντικά και άλλα πλακίδια και δίπτυχα

- Ο εκχριστιανισμός ήταν προοδευτικός για τις μεγάλες ρωμαϊκές οικογένειες. (έγινε σιγά σιγά)

- Τα σπίτια των χριστιανών απείχαν πολύ από το σπιτικό μιας οικογένειας εθνικών.

- Τα έργα περιλάμβαναν περισσότερο χριστιανικά θέματα.

- Σπουδαία ανθρωπόμορφα μωσαϊκά.

- Κατά τις βασιλείες του Βαλεντινιανού και του Βάλεντα μέλη της Συγκλήτου δικάστηκαν για αδικήματα όπως

μαγεία, μοιχεία και άλλα σεξουαλικά αμαρτήματα σύμφωνα με ένα νόμο που επέτρεπε τη χρήση βασανισμού.

- Καταδίωξη της μαγείας

- Νεοπλατωνισμός - έργα συγγραφικά στα αχνάρια του Πλάτωνα

- Συνδυασμός σε πολλές περιπτώσεις νεοπλατωνικών δογμάτων και χριστιανικών απόψεων

66

- Μανιχαίοι: ηθικά αδιάλλακτη σέκτα που ακολουθούσε την διδασκαλία του πενυματικού ηγέτη Μάνη από τη

Μεσοποταμία, σύμφωνα με την οποία υπήρχαν δύο θεοί, ένας κακός δημιουργός θεός υπεύθυνος για την ύλη και ο

καλός θεός του πνεύματος. Οι μανιχαίοι χωρίζονταν στους "Εκλεκτούς" στους οποίους είχε επιβληθεί πολύ

αυστηρός ασκητισμός και αποχή από τις σεξουαλικές σχέσεις που θεωρούταν κακό, και στους "Ακροατές" που

θεωρούνταν ασθενέστεροι αδερφοί.

- Σπουδαία έργα από ασκητές και μοναχούς, παράλληλα με τα έργα των επισκόπων

- Ο Εφραίμ συνέγραψε μεγάλο αριθμό μετρικών ύμνων και ομιλιών στην συριακή γλώσσα. Η τεχνοτροπία του ήταν

πλήρης φραστικών σχημάτων και συμβολισμών. Ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς στη συριακή γλώσσα.

- Από την εποχή του και μετά παρουσιάστηκε σημαντική ανάπτυξη στην χριστιανική τέχνη της Συρίας, στην

εκκλησιαστική ιστορία, την αγιογραφία και τα χρονικά με πολλές μεταφράσεις μάλιστα από τα ελληνικά στα

συριακά.

- Η κοπτική γραμματεία επίσης αρχίζει τον τρίτο και το τέταρτο αιώνα.

- Η γνώση της ελληνικής γλώσσας στη Δύση είχε μειωθεί

67

Η Κωνσταντινούπολη και η Ανατολή

- Η Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 6ου αιώνα είχε περιβληυεί τον μανδύα της Ρώμης

- Το αρχαίο παλλάδιο της Ρώμης είχε μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρισκόταν θαμμένο κάτω απο τον

κίονα από πορφυρίτη του Κωνσταντίνου σαν φυλαχτό της πόλης

- Οι τελετές εγκαινίων της νέας πόλης περιλάμβαναν την επίσημη αναφώνηση του κίονα αυτού που ήταν στημένος

στο Φόρο του Κωνσταντίνου, με ένα άγαλμα του αυτοκράτορα στη κορυφή του.

- Ελάχιστα σημάδια από την ανοικοδόμηση του Κωνσταντίνου (είχαν μείνει ερείπια από το παλάτι του π.χ.). Το

μαυσωλείο του Κωνσταντίνου και η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων έχουν χαθεί. Από το άγαλμα έχει σωθεί μόνο η

κολώνα αλλά κι αυτή κατεστραμμένη.

- Η υπάρχουσα εκκλησία της Αγίας Σοφίας κτίστηκε από τον Ιουστινιανό τον 6ο αιωνα

- Την εποχή του Ιουστινιανού ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης είχε φτάσει στο απώγειό του.

- Κατασκευή Υδραγωγείο από τόν Βάλεντα (λόγω αύξησης πληθυσμού)

- Η Σύγκλητος της Κωνσταντινούπολης και ο ρόλος της πόλης ως κύριας αυτοκρατορικής κατοικίας στην Ανατολή

γρήγορα την έκαναν πραγματική έδρα της ανατολικής κυβέρνησης.

- Καθώς μεγάλωνε η Κωνσταντινούπολη το ίδιο συνέβαινε και με άλλες πόλεις της ανατολής π.χ. Έφεσο -

αναστήλωση λουτρών και μητροπολιτικού ναού αφιερωμένου στην Παρθένο Μαρία

- Στην Αντιόχεια συνέχεια των ελληνικών πολιτικών παραδόσεων τις οποίες εκτιμούσε ο Ιουλιανός. Έδρα της

ρωμαϊκής στρατιωτικής οργάνωσης της Ανατολης. Φωτισμός δρόμων πόλης. Μεγάλη εκκλησία της Αντιόχειας (δεν

σώζεται), σπουδαία μωσαϊκά, ο Φόρος του Βάλη. Το 387 μ.Χ. ξεσπάει η "Σταση των Αγαλμάτων" που τα

αυτοκρατορικά αγάλματα αναποδογυρίστηκαν και κακοποιήθηκαν λόγω αγανάκτησης του λαού από τους φόρους

και τις πιέσεις. Ο αυτοκράτορας υποβίβασε την Αντιόχεια σαν πόλη από επαρχιακή μητρόπολη που ήταν.

- Οι απλοί πολίτες δεν μπορούσαν πλέον να συμμετέχουν στις αποφάσεις σχετικά με την διοίκηση των πόλεων.

Αυτό το ρόλο τον ανέλαβαν οι βουλευτές

- Στάση του Νίκα στην Κωνσταντινούπολη το 532 μ.Χ. - κάηκε το κέντρο της πόλης και πάνω από 30000 πολίτες

λέγεται ότι σκοτώθηκαν από στρατιώτες που κατέστειλαν την εξέγερση.(λόγω ψαλιδισμού δικαιωμάτων και

έλλειψης προσφοράς αγαθών) - Πράσινοι και Βένετοι (ομάδες ιπποδρόμου που εξεγέρθηκαν)

- Θεοδοσιανός Κώδικας τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 439 μ.Χ.

- Η δημόσια ζωή, οι εκκλησιαστικές σύνοδοι, οι θεατρικές παραστάσείς είχα μετατραπεί σε ιδιαίτερα δημοφιλή

αθλήματα

- Η Εκκλησία άρχισε να παρεμβαίνει στη ζωή των πόλεων (απελευθέρωση αιχμαλώτων, παροχή τροφίμων στους

φτωχούς)

- Λόγω ελεημοσύνης και προσφοράς αγαθών πολύ μεγάλος πληθυσμός συνέρρεε στις πόλεις αυτές - ο Λιβάνιος

κάνει λόγο για μεγάλο πληθυσμό χωρίς σπίτια.

- Οι Άγιοι Τόποι ευεργετήθηκαν τον τέταρτο αιώνα από την κυκλοφορία των προσκυνητών και από τους πλούσιους

πάτρωνες

68

- Ακμάζουν οι ανατολικές πόλεις.

- Αντίθεση της Δύσης με την Ανατολή. Στη Δύση μεγάλα κτήματα ενώ στην Ανατολή μικροκαλλιεργητές.

- Στη Σύνοδο της Χαλκιδόνας το 451 μ. Χ. καταδικάστηκαν ο μονοφυσιτισμός και ο νεστοριανισμός. Ο

μονοφυσιτισμός υποστήριζε ότι ο Χριστός είχε μια μόνο φύση, τη θεϊκή. Ο νεστοριανισμός προήλθε από τον

Νεστόριο (χειροτονήθηκε επίσκοπος Κωνσταντινούπολης το 428 μ.Χ. και εκθρονίστηκς από την Σύνοδο της Εφέσου

το 431 μ.Χ.) επέμενε στο διαχωρισμό των δύο φύσεων, της ανθρώπινης και της θεϊκής.

- Η ελληνική ήταν η γλώσσα της παραδοσιακής παιδίας αλλά και της διοίκησης (τα λατινικά βέβαια συνέχισαν να

χρησιμοποιούνται)

- Μοναχισμός και ασκητισμός και στην Αίγυπτο

69

Συμπεράσματα

- Πτώση ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γύρω στο 476 μ.Χ.

- Την διαδέχθηκε η ανατολή με έδρα της τη Κωνσταντινούπολη, μεχρι την άλωση της από τους Τούρκους το 1453

- Στις αρχές του 6ου αιώνα είχαν εμφανσιτεί αρκετά βαρβαρικά βασίλεια

- Η Πολιτεία του Θεού γράφτηκε από τον Αυγουστίνο λόγω της λεηλασίας της Ρώμης

- Εξασθένηση ρωμαϊκού στρατού στην βόρεια Αφρική λόγω επιθέσεων των Βανδάλων

- κατακερματισμός της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στη Δύση (σε υπο-βασίλεια), οι αραβικές επιδρομές στην Ανατολή

έφεραν σιγά σιγά την κατάρρευση της

- Άθελα του ο Κωνσταντίνος δημιούργησε μια Εκκλησία που θα αντιμάχοταν για αιώνες την εξουσία της πολιτείας.

- Πολύ μεγάλα προβλήματα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά.

70

Εισαγωγή

- Φιλολογία - περιλάμββάνει το υποσύνολο Παλαιογραφία (σπουδή της γραφής), την Επιγραφική (κείμενα σε λίθο),

την Παπυρολογία (κείμενα σε πάπυρο), τη Διπλωματική (έκδοση "διπλωμάτων") και την Κλασική Φιλολογία

(παράδοση, κριτική

- Το αντικείμενο της Φιλολογίας, η Αρχαία γραμματεία, περιλαμβάνει όλα τα διασωθέντα κείμενα της αρχαιότητας

(αυτόγραφα - πρωτοτυπα), και όλες οι υπόλοιπες λογοτεχνικές συγγραφές που μας έγιναν γνωστές μέσω της

αναπαραγωγής τους (αντίγραφα).

- Από τον 8ο π.Χ. αιώνα αυξάνονται οι επιγραφές και τα λογοτεχνικά έργα κατακόρυφα.

- Αναπαράσταση διδασκαλέιου σε κύλικα του Δούριδος.

- Έκδοσις - η δημοσιοποίηση του έργους ενός συγγραφέως σε μικρότερο ή μεγάλο κύκλο ανθρώπων με ανάγνωση,

απαγγελία, εκφώνηση ή

προσφέροντας το αυτόγραφο ή αντίγραφα. Στα ρωμαϊκά χρόνια εμφανίζεται και ο εκδότης.

- Η γραφή πραγματοποιούταν σε ωμή ή οπτή πήλινη πινακίδα, λίθο, μέταλλο, ξύλο, πάπυρο ή δέρμα. Τα τελευταία

είναι φθαρτά υλικά και έχουμε μόνο ενδείξεις της ύπαρξης τους.

- Η κοινότερη γραφική ύλη (υποδοχέας γραφής), ήταν η ξύλινη πινακίδα, συνήθως επιχρισμένη με λευκό "κονίαμα",

γύψο και το γράψιμο γινόταν ακιδογραφώντας με γραφίδες, ή ζωγραφίζοντας με χρωστήρα (ο πίνακας λόγω

χρώματος λεγόταν λεύκωμα)

- Η δέλτος, διπλός ξύλινος πίνακας με κοίλη επιφάνεια εντός του πλαισίου, βάθους λίγων χιλιοστών, γέμιζε με

χρωματισμένο κερί, τη μάλθα και το γράψιμο γινόταν με μεταλλική κοκάλινη γραφίδα (στύλος) χαράζοντας την

μαλακή επιφάνεια.

- Περισσότερες των δύο δέλτοι, συνδεδεμένες μεταξύ τους με κρίκους ή ιμάντες αποτελούσαν ένα είδος βιβλίου -

το τρίπτυχον ή πολύπτυχον.

- Άλλη μορφή βιβλίου ήταν ο κύλινδρος, συνήθως παπύρινος, γνωστός ως βύβλος, βιβλίον.

- Οι αρχαιοι εκτός από πάπυρο έγραφάν και στην διφθέρα (δέρμα) γνωστή στα αρχαϊκά χρόνια σε Μεσοποταμία

και Περσία. Μετά προέκυψε η περγαμηνή και τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες ο κώδιξ.

- Το χαρτί εφευρέθηκε στην Κίνα κατά το πρώτο μισό του 2ου μ.Χ. αιώνα. Οι κινέζοι χαρτοποιοί ως αιχμάλωτοι

μετέφεραν την τεχνογνωσία και η πρώτη χαρτοποιία στήθηκε στη Σαμαρκάνδη. Εξαιρετικής ποιότητας και το

Ισπανικό χαρτί.

- Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν βιβλιοθήκες με την σημερινή έννοια. Οι πρώτες μαρτυρημένες βιβλιοθήκες ήταν

ιδιωτικές συλλογές κυλίνδρων. Μικρές συλλογές διέθεταν και κάποια Γυμνάσια. Τον 3ο π.Χ. αι΄δημιουργούνται οι

μεγάλες βιβλιοθήκες π.χ. της Αλεξάνδριας και της Περγάμου που είναι έργα βασιλέων αντιστοίχως των Πτολεμαίων

και των Ατταλιδών.

71

Γενεαλογίες

- Ένα είδος χρονικού συγκροτημένου από την απαρίθμηση κατά γενεές σημαίνοντων προσώπων της κοινότητας

αλλά και σημαντικών γεγονότων.

- Κατάλογοι διατελεσάντων αξιωματούχων στο Άργος, Σπάρτη και Αθήνα και κατάλογος με Εφόρους της Σπάρτης

κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

- Κατάλογοι για τους επώνυμους άρχοντες των Αθηνών από 683 π.Χ.

- Ηρόδοτος αντιπροσωπευτική περίπτωση στο θέμα των γενεαλογιών.

- Ένας αιώνας ισούται με τρεις γενεές. Μια γενεά 33,33 χρόνια.

- Ολυμπιάδες

Ο Ηλείος Ιππίας περίπου το 400 π.Χ. συνεθεσε τον πρώτο κατάλογο Ολυμπικονικών. Οι Αλεξανδρινοί συγγραφείς

πάντως άρχισαν να χρησιμοποιούν τις Ολυμπιάδες για τη χρονολόγηση γεγονότων (Τίμαιος ο Ταυρομενίτης,

Πολύβιος, Διόδωρος Σικελιώτης)

Πάριον Χρονικόν

- Το πιο σημαντικό λίθινο χρονικό που διαθέτουμε από την Αρχαία Ελλάδα, σε μαρμάρινη στήλη 2x0,69 ανέγραψαν

χρονολογικό κατάλογο πολυποίκιλων γεγονότων, από την βασιλεία του Κέκροπος ως και τον άρχνοταν των Αθηνών

Διόγνητο. (η στήλη ιδρύθηκε στη Πάρο)

- Διασώθηκαν 2 θραύσματα.

Διπλωματική

- Διπλωματική είναι η επιστήμη που ασχολείται με την κριτική έκδοση και μελέτη των "διπλωμάτων", δηλαδή των

δημοσίων και ιδιωτικών εγγράφων, αυτοτελών ή και σε αρχεία κυρίως, με σαφή νομικό χαρακτήρα για ην

εξυπηρέτηση των αναγκών του καθημερινού βίου.

- Σχετίζεται άμεσα με την Παλαιογραφία.

- Ιδιαίτερη σημασία προσδίδεται στην διακρίβωση της γνησιότητας ενός εγγράφου, αφού διαχρονικώς σύνηθες

γεγονός ήταν η πλαστογράφηση για ιδιοτελείς σκοπούς.

72

Επιγραφική

- Επιγραφική: επιστήμη που μελετά τα κείμενα που διασώθηκαν γραμμένα σε σκληρή γραφική ύλη. (από την

Υστερογεωμετρική εποχή, 8ο αιώνα)

- Τρόποι γραφής: επι τα λαιά (γραφή από τα δεξιά προς τα αριστερά), βουστροφηδόν (γραφή εναλλάξ από τα δεξιά

προς τα αριστερά και το ανίστροφο), ες ευθύ (γραφή από τα αριστερά προς τα δεξιά), στοιχηδόν (κάθε στίχος έχει

τον ίδιο αριθμό γραμμάτων και κάθε γράμμα στοιχίζετα στο υπερκείμενο), πλινθηδόν (η επιγραφή ακολουθεί την

περίμετρο μιας πλίνθου), κιονηδόν ( η επιγραφή διατάσσεται κατακόρυφα, το ένα γράμμα κάτω από το άλλο),

σπειρηδόν (η επιγραφή έχει την εικόνα σπέιρας ή κυματοειδούς γραμμής), σπυρηδόν (η επιγραφή έχει την εικόνα

σπυρίδος(=καλάθου) ή τριγώνου), ες κύκλου σχήμα (η επιγραφή διατάσσεται κυκλικώς).

- Γραφές: Κρητική Ιερογλυφική (δεν μιμείται την αιγυπτιακή, δείγματα μόνο σε Κρήτη), Γραμμική Α' (συνυπάρχει με

την ιερογλυφική για σχεδόν 2 αιώνες και αποτελεί απλοποιημένη μορφή της), Γραμμική Β' (παλαιότερα δείγματα

της στην Κρήτη αλλά και στην Ηπειρωτική Ελλάδα)

- Τα αλφάβητα:

Φοινικό: στην Μεσοποταμία και στην Αίγυπτο. Δυο συλλαβογραφικά συστήματα, τη σφινοειδή και την

ιερογλυφική. Απαρχές στον 11 αιώνα και αποτελεί εξέλιξη παλαιότερων συστημάτων. Συμφωνογραφικό αλφάβητο

με 22 γράμματα. Το υιοθέτησαν κάποια στιγμή και οι Έλληνες κάπου στον 9ο αιώνα. Βάση για το ελληνικό

αλφάβητο.

Ελληνικό: Από τα 22 γράμματα του φοινικικού αλφαβήτου οι Έλληνες τροποποίησαν 5, των οποίων η φωνητική

αξία ήταν περιττή, για την απόδοση των φωνηέντων. Επόμενο στάδιο η διάκριση μακρών και βραχέων φωνηέντων

ε και ο. Έπειτα από τις μετατροπές απέκτησε την σημερινή του μορφή των 24 γραμμάτων.

Μετευκλείδειο:

Στα τέλη του 5ου αιώνα επιβλήθηκε με νόμο η ενοποίηση - απλοποίηση των αλφαβήτων. Αυτό έγινε στην Αθήνα

επί Ευκλείδου (επώνυμου άρχοντος) με πρόταση του ρήτορα Αρχίνου καθιερώθηκε το αλφάβητο των 24

γραμμάτων, το ιωνικό αλφάβητο της Μιλήτου. Το ενιαίο αλφάβητο έγινε σταδιακά αποδεκτό.

- Επιχώρια Ελληνικά Αλφάβητα:

Πράσινο αλφάβητο: Δωρικά νησιά νοτίου Αιγαίου

Βαθυκυανό αλφάβητο: Κόρινθος, Σικυών, Άργος, Μέγαρα, Λευκάδα, Κέρκυρα, Ρόδος, Αμοργός, Ελλήσποντος.....

Κυανό αλφάβητο: Αττική Αίγινα, ιωνικά νησια Κυκλάδων, Θάσος

Ερυθρό αλφάβητο: Πελοπόννησος, Βοιωτία, Εύβοια, Φωκίδα, Λοκρίδα, Θεσσαλία, Κύθηρα, Κεφαλλονιά, Ιθάκη,

Μεγάλη Ελλάδα, Σικελία, Λυκία....

73

- Ειδολογική κατάταξη επιγραφών:

ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Ψηφίσματα, Συνθήκες, Συμμαχίες, Βασιλικές Επιστολές, Διατάγματα, Νόμοι, Κατάλογοι,

Αναθέσεις

ΟΡΟΙ

ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ

ΠΟΙΚΙΛΑ

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΕΣ

ΩΝΕΣ

ΟΣΤΡΑΚΑ

ΑΡΕΣ

ΙΑΣΕΙΣ

Ιστορική Τοπογραφία

-Αντικείμενο της Ιστορικής Τοπογραφίας είναι η χώρα, δηλαδή η επικράτεια. Στόχος της είναι να ανιχνεύσει, να

μελετήσει και να ερμηνεύσει τις επεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο

ή και διαχρονικά.

- Η γένεση της ως επιστήμης είναι πρόσφατη, γύρω στην δεκαετία του '50 - '60

- Η Ιστορική Τοπογραφία πρέπει ως έρευνα να προηγείται της ανασκαφής

- Ανήκει στις αρχαιογνωστικές επιστήμες και στην Ιστορία και χρησιμοποιεί επαγωγικά τη Γεωγραφία και την

Αρχαιολογία.

74

Ημερολόγια

- Καταρτίστηκαν με βάση την κίνηση των ουρανίων σωμάτων. Ηλιακά, σεληνιακά ή σεληνοηλιακά. Τα αρχαία

ημερολόγια των λαών της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, των Ιουδαίων, των Ελλήνων και των Ρωμαίων...

- Ημέρα 24 ώρες, Μήνας 29 κ 1/2 μέρες, 365 μέρες το έτος.

- Σεληνιακό έτος 354 ημέρες, Ηλιακό 365 μέρες.

Μεγάλη μάχη δώθηκε για τον συνδυασμό τους.

- Αθηναϊκά Ημερολόγια: έτος 12 μήνες, 6 των 29 ημερών (κοίλοι) και 6 των 30 ημερών (πλήρεις). Σύνολο 354

ημέρες. (σεληνιακό ημερολόγιο)

- Ημέρα χωριζόταν σε 6 μέρη (3+3): πρωΐα, μεσημβρία, δείλη - εσπέρα, μέση νύξ, έως.

-Ρωμαϊκό Ημερολόγιο:

Αποδέχθηκαν αρχικά το σεληνιακό ημερολόγιο. Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ κάλεσε τον Αλεξανδρινό αστρονόμο

Σωσιγένη να αναμορφώσει το ημερολόγιο. Το νέο ημερολόγιο ονομάστηκε Ιουλιανό με αρχή την 1η Ιανουαρίου του

46 π.Χ. Το έτος είχε διάρκεια 365 μέρες και 6 ώρες. Για να καλυφθεί η διαφορά προστέθηκαν 90 ημέρες και

διήρκεσε τελικά 445 ημέρες για αυτό και ονομάστηκε έτος συγχύσεως.

- Οι εβδομάδα των 7 ημερών δεν εντοπίστηκε σε κανένα από τα 2 παραπάνω ημερολόγια. Είχε τις απαρχές τις

στους Βαβυλωνίους και στο ισραηλιτικό ημερολόγιο.

- Γρηγοριανό Ημερολόγιο:

το 1582 μ.Χ. ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' καθιέρωσε το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Παραλείφθηκαν οι 10 παραπάνω ημέρες

του Ιουλιανού. Όπως και το Ιουλιανό δίσεκτο έτος ανά 4 ετία. Σήμερα στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε το Γρηγοριανό

ημερολόγιο.

- Βυζαντινά Ημερολόγια:

τότε προσδιορίστηκε από τον Διονύσιο τον Μικρό η σημερινή χρονολογία, το πέρασμα από τα π.Χ. στα μ.Χ. έτη.

Χρησιμοποιούσαν 2 χρονολογικά συστήματα με αρχή τους την "δημιουργία" του κόσμου: το Βυζαντινό και το

Αλεξανδρηνό.

Βασική μονάδα μέτρησης οι ινδικτιώνες 15ους διάρκειας. Αρχή τους ορίστηκε η 1η Σεπτεμβρίου που αποτελούσε

και την πρωτοχρονιά των Βυζαντινών ως το τέλος της αυτοκρατορίας.

75

Κωδικολογία

- Υποσύνολο της Παλαιογραφίας. Ασχολείται με την ιστορία ενός κώδικα. Ποιος είναι ο γράψας, ο τόπος γραφής, το

περιβάλλον του γραφέως, οι πηγές του, οι κτήτορες και τα τεχνικά του στοιχεία.

- Ο κώδικας έχει απαρχές στην προϊστορία και στη διφθέρα. Είναι από δέρμα όπως και η περγαμηνή.

- Τεχνική παραγωγής: τα δέρματα των ζώων πλένονται, μουσκεύουν σε νερό, καθαρίζονται από τρίχες ή σάρκες και

μένουν για ημέρες σε διάλυμα ασβέστη. Από την κατεργασία εξαρτιώταν και η ποιότητα.

- Από την κλασική αρχαίοτητα βάφαν ερυθρές τις περγαμηνές ενώ τα πρωτοβυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια

βάφεται προφυρός ο κώδικας.

- Η περγαμηνή προέρχεται από την Πέργαμο όπου ο Ευμένης Β', βασιλιάς της Περγάμου δημιούργησε ολόκληρη

"βιομηχανία" περγαμηνών γιατί δεν μπορούσε να εισάγει πάπυρο.

- Σταδιακή επικράτηση κώδικα έναντι του παπύρινου κυλίνδρου, με την εξάπλωση του χριστιανισμού και την

καθιέρωση του ως επίσημης θρησκείας.

- Από τον 4ο - 5ο αι μ.Χ. γίνεται μεταφορά και αντιγραφή κλασικών λογοτεχνικών κειμένουν από παπύρινους

κυλίνδρους σε κώδικες.

- Ο κώδικας σχηματίζεται από διπλωμένα στα 2 φύλλα χωρίς όμως να είναι σταθερός ο αριθμός τους ανά τεύχος, 2

ή 3 ή 5 ή 6 φύλλα. Αργότερα ο κώδικας απέκτησε μορφή βιβλίου και καθιερώθηκε η τυπική μονάδα του κώδικα, το

τετράδιον: 4 δίφυλλα= 8 φύλλα= 16 σελίδες.

- Το χαράκωμα του τεχνιτη της σελίδας από την μια ακρη στην άλλη δημιουργούσε τις γραμμές. Δίναν ιδιαίτερη

σημασία στην αρίθμηση.

- Παλαιότερος κώδικας: του Διοσκουρίδη, οι νεώτεροι αναγάγονται ως και στην Αναγέννηση.

- Κώδικας δεν σημαίνει μόνο δέρμα και περγαμηνή: μεγάλος είναι ο αριθμός των παπύρινων αλλά και των χαρτώων

κωδίκων.

- Παλίμψηστοι κώδικες: όταν υπήρχε έλλειψη περγαμηνής ή το κόστος ήταν μεγάλο, οδηγούνταν στην απόξεση της

γραφής από παλαιότερους κώδικες και στο ξαναγράψιμό τους. Ο παλαιότερος ήταν τα έργα του Ευφραίμ του

Σύρου που αντικατέστησε την Βίβλου του 5ου αιώνα μ.Χ.

76

Μετρολογία

- Όπως και σήμερα έτσι και στην αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν σύμβολα για να αποδώσουν γραπτώς τους

λογαριασμούς σε νομίσματα.

- Τα μέτρα χρησιμοποιούταν για τον υπολογισμο μήκους, επιφάνειας, όγκου και χωρητικότητας. Η κύρια μονάδα

του μετρικού συστήματος ήταν ο πους.

- Κύρια μονάδα μέτρησης επιφάνειας ήταν το πλέθρο (με υποδιαιρέσεις την άρουρα και τον έκτο)

- Για τον υπολογισμο του όγκου και της χωριτηκότητας κυρίαρχο ήταν το αττικό σύστημα με κύρια μονάδα την

κοτύλη.

- Σταθμός ή σταθμά ονομάζονταν τα βάρη ζύγισης στην αρχαία Ελλάδα. Είχαν την μορφή μεταλλικών πλακιδιών

κυρίως από μόλυβδο και χαλκό.

Παλαιογραφία

- Ασχολείται με την ιστορία της γραφής μετετώντας τα στάδια εξέλιξης της. Συναφής με την Επιγραφική, την

Παπυρολογία και την Διπλωματική. η Ελληνική Παλαιογραφία ασχολείται με την σπουδή της γραφής στους

χειρόγραφους διασωθέντες κώδικες σε μαλακή γραφική ύλη.

- Η Κωδικολογία ασχολείται με τα ίδια ακριβώς αλλά πάνω σε έναν συγκεκριμένα κώδικα.

- Αρχαίοι Έλληνες: έγραφαν με κεφαλαία γράμματα, χωρίς πνεύματα ή τόνους και σημεία στίξης και σε συνεχή

γραφή. Από τον 4ο π.Χ. αιωνα εμφανίστικη η μικγρογράμματη γραφή, με κεκλιμμένους χαρακτήρες.

- Αντιγραφή σπουδαίων λογοτεχνικών και όχι μόνο κειμένων.

Σιγιλλογραφία

- Σιγιλλογραφία ή Σφραγιστική μελετά κάθε είδους σφραγίσματα αλλά και τις σφραγίδες (μήτρες και

αποτυπώματα)

- Πράξη εξασφάλισης γνησιότητας, εγκυρότητας, ιδιοκτησίας, ακρίβειας κ.α.

- Πολλών ειδών και κατασκευάζονται απο συνήθως πολύτιμα υλικά π.χ. οι σφραγιδοκύλινδροι της Μεσοποταμίας,

οι αιγυπτιακοί σκαραβαίοι, οι μινωικοί και μυκηναϊκοί σφραγιδόλιθοι, οι ελληνορωμαϊκοί δακτυλιόλιθοι.

77

Παπυρολογία

- Παπυρολογία η επιστήμη που μελετά τα κείμενα γραμμένα σε μαλακή ύλη και ειδικότερα σε πάπυρο αλλά και σε

όστρακα ή ξύλινες πινακίδες.

- Ο παυρολόγος μελετά και εκδίδει ελληνικά κείμενα που καλύπτουν μια περίοδο σχεδόν 1000 ετών. Αντικείμενο:

τα έγγραφα και οι φιλολογικοί πάπυροι.

- Ο πάπυρος αυτοφυές υδροχαρές φυτό, πρώτα στην Αίγυπτο και μετά στην Μέση Ανατολή. Ένα φύλλο

αποτελείται από μια οριζόντια και μια κάθετη στρώση παπύρινων λωρίδων. Το φύλλο ονομάζεται κόλλημα.

- Κύλινδρος: αλλιώς ονομάζεται βίβλος, βιβλίον, βύβλος. Τον κύλινδρο αποτελούσαν συνήθως 20

κολλήματα/φύλλα, με συνολικό μήκος τα 5μ. Κοντός ή ομφαλός ήταν η λεπτή ξύλινη η οστέινη ράβθος για το

τύλιγμα. Τα άκρα του κοντού ονομάζονταν κέρατα και ενίοτε ήταν διακοσμημένα με ελεφαντόδοντο. Σελίς

ονομάζεται η στήλη του κειμένου. Κάθε κόλλημα είχε ένα δίστηλο (2 σελίδες) κείμενο. Πρωτόκολλον ονομάζεται το

πρώτο κόλλημα, στο οποίο οι ίνες της εσωτερικής πλευράς είναι κάθετες στις ίνες του κυλίνδρου. Recto η καλή

επιφάνεια του κυλίνδρου, verso η ανάποδη.

- Ύλη γραφής το μελάνι, συνήθως μαύρου χρώματος. Μέσο γραφής ήταν ο κάλαμος ή η γραφίς. Αργότερα φτερό

(συνήθως χήνας)

- Ο πάπυρος για να διασωθεί θέλει ξηρό έδαφος και κλίμα έτσι ήταν πολύ δύσκολη η διάσωσή τους.

- Εκτός από την Αίγυπτο πάπυροι βρέθηκαν και σε ανασκαφές στην Μεσοποταμία.

- Φιλολογικά κείμενα σε πάπυρο που ήταν σημαίνουσες ανακαλύψεις: Αλκαίος, Αισχύλος, Ευριπίδης, Σοφοκλής,

Αριστοτέλης, Μένανδρός... αλλά και αρκετά της λατινικής γραμματείας.

- Ο πάπυρος του Δερβενίου: ελληνικό λογοτεχνικό κείμενο, χρονολογείται περίπου στον 4ο π.Χ. αιώνα. Βρέθηκε

περίπου το 1962 απανρθακωμένος στα κατάλοιπα νεκρικής πυράς. Το κείμενο είναι πεζό φιλοσοφικό αλληγορικό

υπόμνημα σε ένα θεογονικό ποίημα γραμμένο σε δακτυλικά εξάμετρα.

- Τα "έγγραφα" ήταν οι κάθε είδους γραπτές μαρτυρίες του καθημερινού βίου, κείμενα, τα οποία δεν ανήκουν στη

λογοτεχνία. Χωρίζονται σε ιδιωτικά και δημόσια.

- Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα "αρχεία", μια ομάδα εγγράφων ανόμοιων μεταξύ τους που έχουν βρεθεί μαζί ή

πιθανολογείται ότι αποτελούσαν κάποτε ενιαίο σύνολο.

1. Διαταγή του Πευκέστα, χρονολογείταο το διάστημα 331 - 323 π.Χ. (το παλαιότερο ελληνικό έγγραφο). Βρέθηκε

στην Σακκάρα της Αιγύπτου.

2. Αρά Αρτεμισίας, κατάρα γραμμένη ελληνιστί σε πάπυρο, βρέθηκε στο Σεράπειο της Μέμφιδας στην Αίγυπτο.

- Η γραφη σε όστρακα γινόταν κυρίως επειδή υπήρχε έλλειψη παπύρων αλλά και η τιμή του.

78

Νομισματική

- Δεν σχετίζεται ευθέως με την Φιλολογία. Είναι η επιστήμη που μελετά τα νομίσματα απο πολλές απόψεις: τεχνική,

ταύτιση και χρονολόγηση, μετρολογία, εικονογραφία....

- Τα κέρματα δεν ήταν πάντα κυκλικά, αρχικά είχαν την μορφή ράβδων, δίσκων ή ταλάντων.

- Στον ελλαδικό χώρο πρόδρομοι του νομίσματος ήταν οι σιδερένοι οβελοί (=σούβλες). Κατάλοιπο τους ήταν το

σιδερένιο νόμισμα της Σπάρτης.

- Οι πρώτες νομισματικές κοπές στην Μ. ΑΣία, Ιωνία και Λυδία κατά τον 7ο αι.

- Αποικισμός, διευκόλυνση ανταλλαγών όχι με ανταλλακτική οικονομία που δυσκόλευε τις συναλλαγές. Πρώτοι

εκοψαν νόμισμα επώνυμοι ιδιώτες. Αρχικά χρησιμοποίησαν ήλεκτρον - φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου

(διμεταλλισμός)

- Πρώτα στη Λυδία επί Κροίσου κόβονται νομίσματα τον 6ο αι. Μετά στην Αίγινα κόβωνται οι "χελώνες". Ο

ελλαδικός κόσμος προτιμά τον άργυρο (κυρίως στην Αθήνα)

- Μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε χαλκός στην νομισματοκοπία σε πόλης της Μεγάλης Ελλάδας και της Σικελίας.

Χρησιμοποιήθηκε για νομίσματα με χαμηλότερη αξία.

- Ο χρυσός δεν χρησιμοποιούταν ιδιαίτερα στις κοπές αφού ένα χρυσό νόμισμα αντιπροσώπευε υπέρμετρη

αγοραστική αξία. Τον χρησιμοποιούσαν λοιπόν σε τεχνουργήματα πολυτελείας.

- Θησαυρός ή εύρημα ονομάζεται το σύνολο των νομισμάτων που βρίσκεται μαζί ανασκαφικώς ή και τυχαία

κρυμμένο. Σε έναν θησαυρό μπορεί να βρεθέι η κυκλοφορία διάφορων νομισματικών κοπών.

- Η μπροστά μεριά του νομίσματος: εμπροσθότυπος και η πίσω μεριά: οπισθότυπος. Φιλοξενούσαν και οι 2

πλευρές επιγραφή ή παράσταση.

- Νομίσματα - ονομασίες:

στην Αθήνα: Αθηνά - Γλαύκα

στην Κόρινθο - Πήγασος

στην Αίγινα - Χελώνα

- Υποδιαιρέσεις:

1 τάλαντο = 6 μναί

1 μνα = 100 δρχ

1 δρχ = 6 οβολοί

1 οβολός = 8 χαλκοί

δεκάδραχμο

τετράδραχμο

1 στατήρ= διδραχμο

δραχμή

79

ημίδραχμο

τριώβολο

οβολός

ημιωβόλιο

έκτη.

Συστήματα Αρίθμησης

- Ακροφωνικό ονομαζόταν το αριθμητικό σύστημα το οποίο ως σύμβολα-αριθμούς χρησιμοποιούσε το πρώτο

γράμμα του αντίστοιχου αριθμού. Εμφανίστηκε στις αθηναϊκές επιγραφές και ειδικά στους φορολογικούς

καταλόγους.

πχ. Π για 5

Δ για 10

- Αλφαβητικό ονομαζόταν το αριθμητικό σύστημα το οποίο χρησιμοποιούσε ως σύμβολα-αριθμούς τα γράμματα

του ελληνικού αλφαβήτου. Το αλφάβητο διαιρούταν σε τρεις ομάδες με την αντίστοιχη προσθήκη σε κάθε μια απ

αυτές ενός επιπλέον συμβόλου.

Εμφανίζεται στην Ιωνία από τα τέλη του 8ου π.Χ. αι αλλά και στα μεταχριστιανικά χρονια του Βυζαντίου.

-Λατινικό ήταν το αριθμητικό σύστημα στο οποίο χρησιμοποιούταν 7 σύμβολα για την απόδοση των αριθμών και

καθιέρωσαν ότι η γραφή δεξιά από ένα σημείο σημαίνει πρόσθεση, ενώ αριστερά αφαίρεση.

80

Χαρτογραφία

- Γεννήθηκε στην Αίγυπτο και την Μεσοποταμία. Είχαν προχωρήσει πολύ σε κάθε είδους μαθηματικούς

υπλογισμούς.

- Πάπυρος του Turin: είναι έγχρωμος με επεξηγήσεις σε ιερογλυφικά και απεικονίζει τις στοές ενός μεταλλείου

χρυσού μεταξύ Νείλου και Ερυθράς Θάλασσας.

- Πινακίδα της Nippur (Μεσοποταμία) απεικονίζεται μέρος της πόλης Nippur. Ο ευφράτης δύο κανάλια του, το

τείχος, ο κεντρικός ναός κ.α.

- Παγκόσμιος χάρτης της Βαβυλώνας: βρέθηκε στο Νούτζι. Εικονίζει τη γη σαν μεγάλο νησί μέσα στον ωκεανό με

την πόλη της Βαβυλώνας στο κέντρο.

- Η χαρτογραφία στην αρχαία Ελλάδα έχει τις απαρχές της στην Ιωνία και τη Μίλητο. Ο Αναξίμαδρος φέρεται να

κατασκέυασε χάλκινο πίνακα με την απεικόνιση του σύμπαντος κόσμου.

- Στα Ρωμαϊκά χρόνια ο Αλεξανδρινός Κλαύδιος Πτολεμαίος με το έργο του "Γεωγραφική Υφήγησις".

- Tabula Peutingeriana περιλαμβάνεται στα Itineraria δηλαδή στα έργα που παρέχουν πληροφορίες για το ρωμαϊκό

οδικό δίκτυο. Είναι περγαμηνός κύλινδρος. Διασώζει ρωμαϊκό χάρτη από τη Βρετανία έως και την Ινδία.

Χάρτες

- Χάρτης είναι η όσο το δυνατόν ακριβέστερη απόδοση στο χαρτί τμήματος της γήινης επιφάνειας, τόσο των

γεωφυσικών χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου τμήματος όσο και κάθε είδους ανθρώπινων επεμβάσεων

διαχρωνικά σ αυτό. Την επικοινωνία στο χάρτη διασφαλίζει το Υπόμνημα που επιχειρεί να διευκολύνει τον χρήστη

στην ανάγνση του χάρτη. Ο σωστός χάρτης πρέπει να έχει 1.Κλίμακα, 2. Σύστημα συντεταγμένων και 3.

Τοπογραφικό Υπόβαθρο

Είδη χαρτών: γενικοί (όλων των ειδών), ειδικοί (εξειδικευμένοι)

- Γεωγραφικές συντεταγμένες ονομάζονται οι τρεις αριθμοί που προσδιορίζουν επακριβώς μια θέση στο

γεωγραφικό χάρτη. Το γεωγραφικό πλάτος, το γεωγραφικό μήκος και το υψόμετρο.