KOHSll!lacja naulwwal'n~f.b]~«]1',W. oh' Eonfu,. lil\~g\UlI3Jj! Ci571!':h:

l'oWie\OllO w Dziale Wydawnictw Akademii Mcdyczncj w Warszawie

Zam. 159/2002 naldad SOOegz. . .': tel. 824-37-88

P(lj~dll pn;h,tn"I'\}]"Y~ 1

l~ol!.r.in{yuhR~.}u fl-c,n-lH>Vego 'T

Hnr-wh.i v!\«f'lo1,\ fobermnvegQ 14)

}'()W~IIHYSHlill :;;:n"1'[.'17.:ltO"IV u!lll'lll!! nerWO\YEgo to

;(,mi~1\)' nTI'blh i§dl'l!1y CI1:TI")'nt'~oV'lcj 13'c

(}~{ntcc:wc !1~T.!31t\l\Ynnle!i~nlzcnln h~fgQ.:vcgoluenv6w nh:eniowycit .14

l}rls:ty l'oh\"l'u.i miiz(;ovvln III

POIldnl ()nr.nl!:le1!1ldytmy ikUniexoy m(!lgowia261 __··

J(rllkOli~ p!)'lmm.o;¥.1t1)'l'¥(t-nl:u:n~ioi\'ego 29 1./

Nnw nllA";lIio;/'y 32 \. .....

Lnlt fI(\Ilfdw~1'Y J6

Drogi um:;owe :moiste ~2 ,//

lln,~i ullrin s'.lIllnlyul1Icgo 43 f.//

DW(ifl cztlci" bolli, lempr.mlury orientacyjnego czuda dotyku z ot>~z,-mJ'

IInerwiuncgo przcz nenV"j n!;:cniowe 44

Droga cLUcia gl~Uolciego. preeyzyjnego cztlcla dotyku, crucia uciskui wibrncji .z

OURWruuncrwionego przez: llerwy rdzeniowe 46'

Drogi ewe.in somalyc:wego I. ouszaru unerwionego przez neIivy c.z.8sz.kowe '17

Drogi crncin 117..eIYnego 51

Zespoly uszlcouzeil rotnych rlr6g cruciowych 52

[>-tJ':'op,i :mi~!.ane?.-t nucgolnY!9i rOlh.njnmi nudn 5<1

Droga slllflkoWil 5'1 c/

Droga ~.!uchowa 56 l./

Droga przedsionkowlI 57

DroISu wzrokowa 58 V

Droga W«dlOWfl 61 \//

Wl.f~!l!7.c il3

rorJLinl nur.1f)l1\h:7.~))'W7.gonn 63

Vo!)zjnl rzynllosciowy wzg6qll 65

Kora m6Lr,ow.n 69 '-,../'

Ofrollhi IUHlm'c 69

Pola kurowc ZWia,7l\lteze $wiadomym odbiorcm infomlilcji czuciPwej 71

Korn kujarz-cniowa cicmicniowo-polylicwo-skroniowa 75': .

Clsrodki ntehawe kory 78

Pozo,.Lq!c osrodki korowe 30

{Jld:ld ntbkowy 32

OIJIl'U<! hiflOlUllllJlI\ 33

1'1ll:lcZ~J1i:tc/nla migul'I[owll{ego 84

I'rzcgro!la lU'esrlmii:q;011'il\ lJ5

J'rlc!lv:r..gorr.c 86

f\!al!l1'7.gcirze 89

Of.l'odld idn'ogi ruchuwl;l 90

Ultlacl pJramiuowy 90 '//

Ull1nll p oznpiralllitIovyJ' 9'1 .-/.

.J'ltlnl rllchoTV~ !1CI"WQWCZ:IS1Jtowych 100 v/

!I1M.utelt 1QI. l/

Uldad 11l7.:cdsionlto\l'Y 109

O§nHUd 7.wi'p:nnQ z nu:hnmi gnle!t ocwych 111

lHt/nu m.llol1oll1iczny 116

Uklm! wspOIczuluy (cz~6cllicrsiow~ 1I1dndu lIutollomiewcp,Q) li7

Ul I~:!d~u [1~.)'lYsIH\lcz1J.lny(cr.f5C cvm:!wwo-Iuzyzown ulll:1I1u l1u{llllomiCLncf,o) tu

t. au ma{how~H}' 133 .

O[lOnr 141,

I-bc7.Yllia oSrOlllwVI'cgo ultladu ncnl'owego 146

Uvdallia mor[ologiczue o§roukowego uldadu nerwrJwc{;o 155

POlli2:.<;I.Yopi.<; mmtolIlii C7.yll1l0sciowcj uklad\l ncrwo\'/cgo W 7.<1(lnym rnzie

nic jest wyc;;~r;rpuj'lcYIll. Na pewno !lie wyczerpujc temal\]. Main llmlziejr,;, 'i:e nie

wycz.cqJic \c,: c7.ytclnika, ktOlylll ma bye sludent picrwsl..cgn kurslI IllCc1y~)'tlY,

\\czw:·y ~iy ntlfltOll!ii pmwiulowd o~rodkowcgo uklauu lIcrwowcgo. Nic fii'j\llogiiCLy palo\ogii, Hili tym brlrClLicj Ilcurolt1gii, tylko 311nlomii. DIn przyszlych lcl;nr7.)'

uolJrLc jes[ jClhmk oc! pocz,\l.bl kojnrLyc sobic IrcSc opis\! <lnnlolJ1ie7.llcgo i'.

rUI11<cjq om:', chorob'1.. Znmiarclll 11Ioi.m jcs! wywolnnie takklt wlasnic sk(~i'lI·z'~Ji.

ZrC7..yglll)\'ml<JIll 7. p17.cd~tnwicllia w typowy spos6b ulldowy llldndu ncn.\'ol'lcl'.o,

bowicm wiele 7.;Tl;\koll1ityeh podr~.,c1.1lik6w j nllns<iw tnki Opifl porJajc. !'!ntoll1i3sl

ogt11ny pbn lludowy Uklnlll1 I1CT\'IUWCgO przcu"lawill1lll przy oka<;ji o1Jwwiani2

r07:woju o~oI1llic7.'::.gc.Jlego \lk!;Jt!u. W por~c7..[1ilwch lcma! tell jest nlbo 7.updnil;

pOlllijrmy nlhq opi" je:;! nic;;;wyl;\r; r,:l.c7,egt\lowy j trudny do pI7.yswojcnin .. W

lJloil11l'rZ:8kOlHlllill 7obnc7.cnie, j,lk bl.l,,!tUjC siC;; uldncl llcrwowy, r.lajc nailcpSi'.<\

pochlawG do 7.r\J7..l.1I1!iclliajcgo (dnlcl:zl1cj budowy. tv18.ll1 1H1ll:;,i:;jc;, 7.C wybr:1l1y

I'rLC7X 1lll1ic spos(lb przcdsln\\'icilia proceSll po\\'staw<1l1ia nklndu ncrwowego

jest j':dnO(;·j.l~:·:nic i dnsc Ob:,7_Cl'I1Y i lalwos(rflwllY, VI eakj pnwy, 7.. lIw,lgi nn

oC7,ywi:-;lc nicdosl<lII~(;7.Ile prz,yg()101YiIIJic czylc!nikR w zakrc!;ic' hi~lologii,

cylo1ogii, biochcmii, fiLjolo[,!ii, illl., ild., st3mlalll siQ poslugiY,'ae jQ7.ykielll

pO[OC7,lIylll '.11"8Z wpro"mdzilnm 111Ilt)~ilW() uproncLCI'I. Opracowilnic ninicjs·f.I.:

slut.yc Illa jako JlH1!cri8Iy uZlIpr:lniaj,\Ce stUUCl1tOlll n8.szcj Akm.!Glllii. W 11i.J:37..ylll

progr(1l11ic 111H110111ii prawidlowsj !tur" osrotlkowcgo \lldndu llCrWO\vq;o

przcmbi<111Y jnst j;\ko c.lrugi 1m lqll;.;ic oslcologii. Dlalcgo nnvr'ifll.ujqr; do inllych

1I:.Jr7':'ldow lllbili\ll1 krotkic wyj:.lsnicnia <1lbo rCl.ygnowalnm Z opj[;\1 pmwd;:iwic

alwlolHic;;:ncgo (miQ!;llic ponI:wljflcc ~~uchw~to jest cas, b czym h:ri:dy wic LJc,~

spcl.;inl1!l':go uc;;;eni'.l !3iy, ll<llollli(l';1 mi\:Rnifc ;i:udn rcrr,wrli ",,,.I1I<:<'(017i, ci'.yli Illir:;io'}

7;li'l';'lf\:.7'. t!:".'iC/f(I!.'; r1lfr.~s'!(cr, lni~si~{l:-;J~rons{rwy /Utr.tenl" .•• fcllf!HJJali.f, ntj~:ii~':{l~1t17~yd!uyvy

IH"\.7:l~Yrcll!.;mll!s I't~~F!rflidcl(., Imrmfi., i ')1i~'Jic{1 nllJ'J;ylllon'j' pn;y£Jn1'.l,11I.Jwy r;clls<"III".'

pfer}'f1"irklls ",e"if/lis, 10 1111l6s!wo 110w)'<.::h10rtl\iIJOW - nie 111ov,ri<\.cjU7_ 0 ~;cl1sic sprmvy

- un wyl1czellin). M'1l1ljClliwk n;\lI7.ich, 7.C mi1l1o tyell \iCl.l1ych \lproS7,S7-Cl'1, udnlo

llIi ~iy llic wplOwad7.n6 czytclnik:t IV bl~d. Nalominsl Kolcgow Stmh;n(ow prn::m;:,

aby po pr:r.crobicniu calc go progrnmu, IV trflkciG przygotowall Llci cg7.HlIlinn z

1.llwloll1ii prawidlowcj, f.<lIni dokonnli 7..[Illliany VlW. mir;:sni pomswj'lcycll 7..11chwy

na mi't3'Jic z;\r.cin /IIf(.rcrcli II1rr"ticcrfnril, czyli lI1i~!1iel1 :h1'UCI: rrrrw:,t1rr., mf/.u('fer, ill!. \V

C<1!Yltlopmcow<lniu kOlls~kwcnlnic Hie utywalam skrol6w w twzwach polskich j

lacil'lsl:ich, ponicw;l;1. Sr\di.Q, 7.Cpowinl1o to sprzyjClc opanowalJiu nazcwl1iclwl.l IV

pnpmwllej rDnnie.

DOllldadll nerwowego zaliczamy. nast~pujqce nar:z:qdy: mOlZgo",~'i· :;

weep/wioa, rUEe;ii ~[jj'<tgO'il'Y medi4lla spinalis .omz nerwy. rler"i. Z nerwami

.zwiqzane mogq bye aplo>ty IDI<crwowe plexus nc:n'oiri i 7';waj<e nB<En"1017e gonglia

1l1':/1'O:W. Uldad nerwowy cIziala W oparcill 0 re~ell)tol}' l.:Tw::RnW·Bi zwykle za

posrednictwem£feIttor6w.· ."'''-

·z uwngi napoJoz.enie

z uwagi nacharakter bodica

z tnvngi nn

sZ]'9dJiwosc bod:i:ca

I

receptory b6Jowe,

c0'Ji nocyc<':lllOry

ekslerorcceptory. telereceptory

propioreceptory

inleroreceplory

. mechanoreceptorychemoreceptory .

termoreceplory

fotoreceptoryreceptory polimodatne .

Rye. 1. l'rzyk.l<!cly sposob6w klasyfikowania rcceptor6w.

l1l""ce~~tory czudow<c1 stanowiq twory vvyspe~j;}lizowm1e W odbicr;miu

bodzc6\v, c:r.yli z3uwatanill zmian zachodzqcych w srodowislm. Po odebranin

bodica receptor prz.elcazuje wiadomosc do unerwiajqcego go llerwu, a ten z kolci

wiadomo~6 t~ przesyla do osrodk6w uldadu 11erwowego. Blisko powierzc1l11i

ciala lez'l. e k s t e r 0 r e c e p tory, \ctore odbieru.i'l. bodice dzialaj'lcc W

srodowislcn zewn~t1?:nym, bqdi: bezposrednio OR powierzchl1i~ dala, b,\dz w

pewl1ym oddaleniu od niego (tzw. telereceptory). Pro p ~i 0 r e c cpt 0 r a III j

113zyv:mnytakie receptory w uldaclzie rueIlu oraz w uelm wevmr;:trznY!ll, klt'>re

odbierah' bodice zwi'lZanez pozycj<t naswgo ciala i jego nlclJalili.

lilt e r 0 r e c e p tor y rozmieszczone. sft .w narz'tdach wewn~lrznych i

odbienijq bodice zwiqzane ze staucm nuszego srodowiska wewnQ{rzlJcgo. W

zaleznosci od fizyeznego charakteru bC1dica, Da kt6ry dany re<::eplor reaguje,

wyrozniamy meehano-, foto-, termo- i chemareceptory.

Czasami odroiniamy let nocyceptory, czyli receptory b6loYYe.

Reag'Jj<t one na bodice, kt6re 8'1.na tyle silne, ze mag'!. 8powodowa6 uszkodzenie

tkanek. Reccptory bolowe S'l. zIoIcalizowane wevvszystkich !:'jpach tk:mdc i mog'l.

by6 polmdzane po zadzialul1iu wysoIciej temberatury, bodic6w mechanicznych 0

I Receptory ewciowc, czyli wyspecjnJiwwane narZ:1l.dy czuciowe, nalei.y orlr6i.ni6 IIp. od

eJement6w blony kom6rkowcj, tzw. receptor6w powierz:chniowych, stuz'lcych do wi1',zania

przez t'( blon~ roznych substancji. Din uprosz:czenill Vi niniej'iz.Ylll opnlcowaniu receptory

(;zucioweb'(dit nazywane po prostu receptorami.

dui.cj illfclI"YWIIOSGi lub srodldnv c1JcmiGznych. Wsr6d reccplor6w b6Jowych sq

let i (akic, klore reaguj'lIlH sirlle bodice 0 rozn)'111 char<lklerze fiz;ycznym, czyli

rccep(OIY polimodalnc.

Efehtvrami nazywUl11y narz'l.dy, kt6re w wyniku dzialania. uJdad u·

f1CITVOWCgOzmielli~jq. sw6j stan cZy11uosciowy, co mote stano\vic odpowiediJns;;~cgo organ.izmu na zJ11iany srodowiska. Wybrana przez llasze m6zgowie lub

nlzclJ ~wegOwy odpowiedi: zostaje przeltazana do efektora ~~og<lnerwu, kt6ry go

UlICflNIa. Pod wplywcm implllsll· olTzymanego od nerwu efektor zmjeIlia sw6j

:;(an CZYllllosciowy, np. zaczyna .intensywniej pracowa6. Efektoram i S'l.

l1J i~S 11 i e pop r z e c z n ie p r <\.7'; k 0 wan e, m i~S n ic g I a d k ie,

ni i rr sic 11 s ere a oraz g r 1I C Z 0 Iy. Dlatego na slmlek dzialania ukladll

ncrwowcgo lllo2:cmy sj~ spocic, cos pO\viedziec, wyciqgllqc r~ky, itp. Czasami

uklild nerwowy pracqje jakby bcz llZywania efektor6w. Siedzimy sobie bez fllC!JU

i myslimy, up. wspolllinalllY, ale przeciez nawet vl:'tedy cos siy dzieje. Chociazby

perilla por~ja krwi lliepotrzebn8 w tylU momencie w sk6rze cz;yw miysniach, na

shIck ZIll1any stann miysni6wki gladlcicj nacZYIJ, przesuwana jest do naczy{J

tn'.~z;gowia po to wlasnie, aby nam sil( lcplej myslalo. .

wypu5leL jF;st pCJc!slawq wyr61.nir.:lIi<l Ii :1,,01, /'I~;'ldlliGT.yd:l grup hJU10rek

ll.erwowyc!J, lZl1. kom6rek jrodnu-, dW\I i wi\llllJiql,i1l\UWYcJl. l'· liljlicznicjszc ,q

kom6rki widobiegwlOwe 0 jednym alc;ol!ic i Wit,'[C:;.'.i,:jlicz;bie doswJryl6w. Isilli",je

wiele oclmi2.!l kom6rek wielobiegunowydl. "lI/.\da!'.; lWllIcdd 5'1. vv}<:t';ciwie

kom6rlcmni dV{UWypustkovvymi - po~,iu(I;,j;1 ;<.;\!L:IJ ak:JOll i jr:;den eJenchyt. V1

Iwm6dq)ch. chvubiegl1.l1owydJ VlypllSlki (c wydlOr.lz;l Z dw6dJ. prz·;;\;iw!cgJ.ych

stron Imm6rlli. Natomiasl wyclH,d·i.:lCI J. lWI1lC,,·ek jr;;d!,l,cbiegm'.owych

pojedyncza \l\fi1lUstka szybko dzidi !;ir; 11;1 dwi{; odllOgi, Ild8j<.j.'-,e::lir;;'.~Ipl~?eci\;!l1'"

strOll;. kdua l. tych odn6g jesl dcmlrylclll, a dillga - al· ,so[J,;;m3. WyrniaF'} cial

kom6rlmV'/ydl zmviewj<\.. si~ w granicach od '1 do (wyjqlkowo) 1."20 I·un, llc,tomi<'lst

curkowila dlugosc kom6rek ncrwowych moLe clochodzi6 do 2 In. TSlnicuic

cllu1:,-ichwypustelc z.wiqzane jest z. potrzcb'l ullcrwicnia n::ceptor6w i cfelctor6w

arM z pottz,ebq przelcazywania impuIs6w w obrr;::bie same.go llkl".dtll1l:rwowr,go.

~'\ \~/ ---j dcnelf)'I)'

lmil'sniepopr~J;'.czl1ieprqtkowane

mif(snie gladkie .

mi'<5iel1serca

gruczory . .

Ityc. 2. Efektory uk/adu nerwowego,

W blldowanill llar~_qd6w ukladu IlcrwO\yego bioH lldzial kom6rki nc;'wowc;

k01ll6rki glejowe, naczynia krwlonosne oraz tkanka I'l.C7.Jla(w niewielkiej iI6s~j).

n{(}mod~i glejowe towarz.ysz'l-. wsv:;clzie. kOlDor!com nCr\VOwyrll i spelniajq w

s(oslll1ku do llich wielorakie fUilkcje. Trzeba. pai~i',;tac,· ze bez prawidlowego

l\lejll i bel. prawidlowego unaczynienia uie jest mozliwc. nalezyte funkcjolJowani.e

llkJadu nerwowego.

Komor!d n en'l' owe, . czyli neurony2 skladajq si~ z tZ\lI'. cia! a

k 0111.0 r Ie i, .z.awicrajqcego jqdro kOniorkowe; oraz z v,rypustck dwojakiego

rodzaju . .fedne z wypustek Sq z.wylcIe kr6tkie, m.ocno rozgall\:zione i wystctpuj'l w

wir,;kszej liez.bie. Sq to dell dry t y. Wypustk'l-. .pojedynczC\.,dlugq i maj'lc<\.

malo rozgalf;;zicfJ. jest n cur y t, czyli a k son. " Kom6rki nef\yowe. llJogct

prz;ybicrac r6iny ksztalt, co zalez.y przede wszystkim od liczby posiadanycb

prz;cz nie wypustek oraz od sposobu rozkrzewiania siy ich delldryt6w. Liczba

A1CSOIlYi niekl6re tylko dcndryty posiadaj'l osionky gJejo\;vq. W y p 11 S Ik y

ne r ~ ow &. w r a z z j e j 0 s Ion Ie 'l-. g I e j 0 w q nClzyw<Jmy w~o!mem

nCnYflwyr.!L Niektore wl6kna majq jcszcl.e do d a t k 0 w q OSIOllkQ glcjow'l,

tzW.o s I 0 11k ~ m i e Iin 0 W q. DJatego wyr67.niamy clwa rodz~~je 'Yvl61dcn

nerwowych - wl6lma mielinowe (czyli i'd1zennc) i wl6knn lu:~n~]idi!1()w<e (czyli

bezrdzcnne).

WI 6 k 11 a JJe r VI 0 we· ~a svvoim przebiegu grllpujq si'( tworZqC )Jyczki

przebicgi\j~tce w roz.nych kiCl1111kach v,' m6zgowiu i rdzeniu Iw;:gow}'Irl Iub pozc1.

nimi. W m6zgoWiu i w rdzeniu S'l-. to z;wykJe pf(czki w16kiell miclillowych.

Poniewai oslon.ki micIinowc nadajq wl6Imom nerwowym j<J311'lbar\Yr~, fokllfJiska

talcich P'2(~zk6w tvvorZ<1w m6zgowlu. i w rdzellill l(r~g'JwYIll lZ\v. nstllf~'t bi"lfi:t

JI,us(m,tia rdu(/.

2 HisloryC7,lIie rz.ecz biorqc rue jest to zupelnie poprawne. Nazwa neuron miala oznaczac

jcdl1ostk,< llidadu Ilcrwowego niezalezlifl, morfologicznie, metaboJicznie i cz.ynnokiowo.

l'onicwat. jednak sarna konccpcja takiej jednostki nie wytrzymala proby czasu, nazw~ neuron

slo:Jujc sic<wymicl1nie z naz.wq komorka nerwowa.

J Korn6rkijednobiegunowe powstajq ''': tyciu plodowym z 1({1l1ll)r(;kuwubi,.,gunovtych jJoprzez

. stopniowezblizanie i ostateczne po~t~~zenje si,< obu bicgllll(I\V. Z lqw powryl.u S'\ oue

nazywane cZ'esto kom6rl(ami pozornie jeclnobicgunowymi.

Pt<c7Jci w16Jcien nerwowyeh bieglqce po:;a IIH'l!-/',UWll:1ll I rdl.t:lliclll

I, I \T,awyrn wytwarzajq nerwy. Natomiast splot ucnVllWY slanowi lllicjscc, w

I (1'1I ym r6tne nerwy, Z\vane k a r zen i ami s p lot u spotykaj'\. sit;, wnOSZqC

liI.ll\' do wsp6lnej puli swoje w16kna. Powstajqea w ten spos6b pula w16kien

I >::!:Ijc Ilast~pllie rozdzieJona na nerwy wychoOz'\.ce ze splotu, czyJi g a Itt z i e

. I' I ()t n. Korzenie splotll zawsze r6miq si~ od siebiez uwagi na pochodzenie

1,,1, ,,;.yllllOSC w16kien,kt6re prowadz't. Galyzie splotu mog'\. siy ad siebie r6tni6

(Iii, I:pk na rye. 4) alba wszystkie mogqmiec taId sam sklad. Jednak sklad kazdej

I',i\:.i ~;plotujest inny, niz sldad kt6regokolwiek zjego korzeni.·

.Z W 0 j 0 wy m i4, a ieh skupiska - zwojami ncnvllwymi. W naszym organizmie

spotykamy dwa typy zwoj6w: rnoje czuciowe ganglia sell.~oria oraz 1.woje

autonomianc ganglia aJitollOmica. .

~ ·1=Cf=1~.~-------.,. ~) -' -~_._~

zwoje -------- .... ~,".

II .®~'.'.I II

lcorzeriie splalu

II I

splot nerwowy gal«Zie splatu Rye. 6. Dwa typy zwoj6w. I-Zw6J ezuciowy zbudawany z kom6rek zwojowyeh pozornie

jednabiegunoVvych (a); zezwoju lego wyehodZl\, w przeciwnych kierunlcach dellurylY i <1ksony

kom6relc.· zwojawych. n c Zw6j autonorniczny zbudowany z kom6relc zwojowych

wielobiegunowych (b), kt6rych kr6lkie dendryty pominil<to; do zwoju lego dochodzl', "ksony

(e) innych kom6rck,a wychodzq z niego !'.ksolly kom6relc zwojowych.

Podabnie jak do splot6w, dochodzq do zwojo,.v i ze ZV/OJOW wychodz'l

jakid nr:rwy. S'l. to Ie0 r zen ie i gal ~ z ie z IV 0 j 6 'IV. Jednak nie ,,\'011'10

myli6 zwoj6wze spJotami. Zwoje nerwowe; poza wehodzqcymi i w)Tchodz(lcymi

w16knami nerwO'\-vymi,zawieraja. bowiem cia 1a kom6rek nenyowyc!l5.

Wn~trze kom6rki nerwowej w stanie spoczynku posiada potencjal ujcmny

w slosunku do otoczel1.ia, c:iyli blona lWlll6rlci nerwowej jest spolaryzowana.

Isto.icnic takiego pot e n c j a 1ubI 0 now ego jest niczbQdnym wanmkir::m

funkcjotlO'.V<lDialcom6rki nenvowej. Potcnr;;jal blollowy spoczYllkowy jest

wynikiem r6tnej biemej przepuszczalllosci blony kOilll'lrlcowej dla r6i:nych

jonow. Miejscowa znuana potencjalu blonowego na dodail1i jest nazywana

potencjalem czynnosciowym. Potencj£'ly czynoosciowe s'\.

,I ,<:plot nCIWOwy. Zauna z ga1l<zi tego splotu (ani A ani B) nie ma takiega samego'

1.1':11w[(,kicn, jak korz:en i, 1I albo HI.

VI 1ll6zgowiu w rdzerrill kr,<gowym s'l zlokalizowane e i a I a

'I III ('1r!c 0 w e prawie wszystkich naszych kom6rek nerwmvych. Poniewaz

, III:, l:ol116rkowe nk posiadaj~ oslonek, ieh skupislca widoczne na przekrojach

111<ljJ,owia IUDrdzeilia maj~ ban.y~ ciemniejsu:t i t\vorzq, !stot't s:tar:t SlJbstaritia

,:.',11. VI obr~bie isla!y szarej zlokalizowane S3c r6wniez dendrjty. Istott;: szarq

,,\'\\,;\I\1Y fiwn~ corte.x, jdli lety ona na powierzchni. Jezdi leZy gl{(biej i

" >.1111a jest istOtElbialq, nazywamy jqjltdJrtennIm<\OR-wowym nucleus nen'ou.;s.

4 Dla scislo:ki nalety tustwierdzie, ze peJna c1efJnicja kom6relc'l.wojowych za\~;era jeszeze

krytcrium ro:r:wojowe (plllrz sir. 11). Z uwagi wlasnie na 10 kl)1eriulU kom6rki cZf(sci

nerwowej siatlc6wki omz kom6rlei wl<chowe nie" s1t zaliczane do typowych lcorn6rd<

zwajowyeh.

J Moze si~ jednalc zd~rzyc, ze na terenie zaj~tym przez splot nerwowy usadowiq siy jalcie3

lcom6rki nery/owe. W lalciej sytuacji b"dzicmy mieli do czynienia z obecnoSci'l. zwaju w

abr"bie splotu. Moze let. bye itak, ze jalJs nerw \vcjdzie na teren zwoju. po la, nby spatkac sif(

z innymi w16knami, wychodz1l.cymi ze zwoju. Mozeiny powiedziec, 1.e w16lcna tego nerwtl

przes7Jy przez zw6j lranzylem, bowiem w og61e nieillteresowaly sire lez/lcymi tam k01Jl6rkami

nerwO\vym.i, a wil(c tym, co slanowi 0 iSlocic zwoju.

1,.\'<,.5. [(01 a ij~ura isloty s7.arej oraz Islota bi~Ja.

Niclicme kom6d,j nerwowe l1lajq, swojc ciala kcm6rkowe paza m6zgowiem

rdzelJiem kr<;;govvym. Kom6rlci takic l1aTyW<lmy k 0 m 6 r k ami

I

II r 7.cwo d Z 0 n e ..w z d III i; w 16 Iei c n oerwowych, co jest podstawowym

Illedlanizmem przelcazywania informaqji w, obrtt:bie ukladu nerwowego.

InfiJllll;Jcja z jedncj IW1ll6rld nerwowej do innej kom6rki nerwowcj Jub efektora

jl.'~;f p r z c Iea z y wall a na drodze tzw. t I' a 11S m i sfi s y nap t y c z n e j,

!;I':Jla Y<lclJodziw obn;:bie §ymnps nerwowycDa. Zjawisko transmisji moze miee

cll;lIakter c!Jcmiczny Jub, bardzo rzadko, elektryczny.

W s y nap s i e c hem i c Z l) e j istot~ przekainictwa jest udziat

subsiancji chemiczneJ, zwanej n e u I' 0 t I' a n s m i t ere ill J 1I b

III cd i a tor e m. Przylegaj'l.ce do siebie odcinlci blon dw6ch kom6rek

ograniczeU:.t tzw: s z c z e 1i 11y S Y nap t y c z n <to Mediator zostaje .

wydzieIony jJfZez pobudzoIl'l kom6rky do szczdioy synapiycznej i IqGz'lc siy Z

bloIl't dmgiej kom6rld wyvvoluje w niej ZIIllan~ potencjalu blollowego, czyli

powsia.nie pote11cjaru czynllosciowego. W podobny spos6b pobudzenie· z

kom6rki Ilerwowej moze zosta6 przekazane na UIlcrwiany efcktor i zmienic jcgo

stan czynnosciowy. R6wniez dzialanie bodica na receptor wywoluje stan

pobudzcnia VI; unerwiajqcym go wl6knie nerwowyIll.

Uldad Jierwowy dzieJirny zwylcle II:! u~l!\n~~lnnUil"n'Y1}wy {l$U'<lNnn,<o'1Y'1)' "ys(emfl

Ha"l'lNUma cellkwle i IL'II,dlm«ll lffileIrWl)l'YYY q,r~wlDdI1HYY .~YJ("rma fier-vo;,w,. periptnep'icl!IJI. Do

~srodl(Qwego ulcladu nerwowego zalicz31l1Y llI()zgowie i rdze1'1 ]w;:gowy. Na

uklad nerwowy obwodowy skladaj3, sir,; lIerwy i iwory z nimi zwi¥ane, tm.

zwoje i spJoty nerwowe.

M.6zgowie

R.dzen kn,;gowy] UkJad nerwowy o.srodlcowy

] UkJad nerwowy o!Jwodowy

NerwyZwoje nerwoweSplaty nerwowe

Rye. 1. Nnrz'ldy osrodkowego i obwodowego ukladu nen'lowego.

Nerwy wychoclz-'l z rdzenia lcn::gowego Jub z m6zgowia. U czlo'vvieka

spotykamy 31 par n<elrl"fow rd~1':nnal)lwych nen'i ,~pil1ale., i U par nnrBn'l'{JH

mo:r.g1}wydJ, czyii' C1'.2!s;z~wwydn uervi crauia!e,r. Caly nasz org2./lizlIl zawiera

znacznie wil(cej nerw6w. Poza zwyldymi rozgal~zieniallli nenvow rdzcniowych i

czaszkowych dochodz<t jcszczc ilJIle ieh pochodne, jak naprzyldad galr,;zic

splot6w.Ale jedynym sposobem dl<l wl6lcna nerwowego 11<1 wejscie do

osrodlcowego uldadu nerwowego lub ·wyjscie z niego moze by{; slwrzyslunie z

nerwll rdzeniowego Jub czaszlcowego.

Uklad cisrodkowy stanowi t'r cz<es6ukladu nerwowego, kLara jest w SPOS()\)

wyratny oddzielona od reszty nuszych narzqd6w, schowana "l-vrf(cz IV

specjaJnych przestrzeniach kostnych, jakimi s'l jama czasz.ki i IWHa} kr~gowy.

Natomiast uklad obwodowy przekracza grallice innych tkanek i mm::qrJow,

tworz.qG czttsto, z punkhl widzeilia a[]alomii, integraln'l ich cZQsc. Jedmk VI

wymienionych wyzej kostnych jarnach zawarta jest tet cz,;:s{; uldadll

obwodowego; Izn. korzenie ncrw6w rdzel1iowych i czaszkowych. Z drugiej zas

strony, dwa pierwsze nenvy czasz1cowe, n e r w w ~c how y i w z r 0 k 0 W y,

SC\. wfaSciwie c z ~ Scia tl1 i 0 S roc! k 0 W ego u Iefad u 11 e r wow ego.

Rozwijajll si~ one bowiem z uwypulden powstajqccgo 1116zgowia i zwycz:njowo

tylko zalicza si~ je do ncrw6w obwodowych. Dla lclear7.awatnym jest wi(':dzie6,

l.C nerwy te mog'l wykazywac zaburzenia rozwojowc IUD eltorowac ra:z:elll

z ulcbdem osrodkowym. Mozna tez faLwo i bCl.krwawo, bo tylko poprz,cz

...... ~--'---<:;! ReceptoryOsrodkowy uldad (. Ohwodowy uklad

lJerwowy nerwowyt--e------- ~ Efek:tory

--_._---------'

kom6rb lllifi)sniovvki gladkiej, mi~sl1ia sercowcgo lub kUllll'Hki glllczolowe.

JednakZe kaide dzialanie mi<:;snia szkieletowego, chociaz zalety istotnie od

ukladll somatyc:z:nego, wymaga oclpowiedniego dostosowallia przeplywu hwiprzez naczynia tego mi~snia, 'a to juz zalety od uldadu antonomicznego

unerwiajilcego mit<sni6wk<2gladk<t oVr,Yehnaczyil. Seisle wydzielenle tego, co

nalety do 1I1daduautol1omicznego, a co do somatycznego jest tym tmdniejsze,

im wyzszym pi~trem uldadu neI;wowego si';lzajmujemy. S[l obszary w m6zgowiu,

gdzie podrainienie doslownie killen kom6rek powodllje wystqpienie zachowania,

l1a kt6re skJada si~ aktywribSG lUchowa, zmiaily v; pracy narzq,d6w

wevVllt<trznychoraz subiektywne pm;tyeie emocji. .. - -., .

"i'I:jdnllie dlla oka przy pOlllocy spccjalllcgo WZiClllilca, "P()dCjlf.Cl:" ~;t;11I

111~;)CgOosrodkowego uIcladu nerwowego. Pewllc :Llllianycltorobowc dotycz,tCO

Ii, Ii\, s7:arej lub bia1ej mog'!. bye bowiem widoczlle w siatlc6wcc.

, I',"l;inl ulcladu nerwowego na uklad nerwowy osrodkowy j uklad ncrwowy

'" I,IW\, Obwoclowy uklad ncrwowy posredniczy pomit<dzy ukladem osrodkowyrn i

'" .",1,1111; (1'.:ccp(oral1li i efek'torami).

( ) IIW () d () IV Y ulclad nerwowy posredniczy pomi«dzy ukladem

,. I "" I WYlli osrodlcowym i narzqda.l1li naszego organizmu. 0 s rod k 0 w'! ulclad

" I lillI'll' ,lIJalizuje naplywajqcq infonnaej« cZllciow% dolconuje jej modulacji

,I, IIIW[~j i jakosciowej i wypracowuje StOSOWIl<todpowiedi, kt6ra jest

!II/( 11'1';\11<1 za posrednictwem efcktor6w1. .

ll/.\'pdnicniem i lcol1tynuacjq om6wionego powytej sposobu podzialu jest

I" IIhi;: I I!ldaclu nerwowego 113.tzw. pi~tfa. Podziat ten zaktada istnicnie hierarchii

" ,,"11,(· ,,'/7.ajmujqcych si~ okresJonymi zadaniami i za piytro najwyzsze uznajc

I ," ',: 111();T.gOWil-Trzeba jednak zaznaczye, ze peWl1Cczynnosei mogi\, zupelnie

,I, ,I,1 I,e oclbywa6 sic;)bez lldziahl leory, inne zas nie mog&,odbywac si<:;wcale.

lllll;ldlo, W obr~bie samej ICClry moma stwicrdzi6 istnienie osrodlc6w

11'1<11,.r.oclnychi podrzrednych w stosunlm do okreslonej czynnosci.

Powszcdmie wreszcie stosowanym podzialem l1klaclu ilerwowego jest

I II II I/,jat nil undml II1~H'W(]JWY §ornaiyomy systerrra lIel'IJOSlm1 ,mma,iculII j U\R,!md

", 11'\,,,.,,,,,,1)':?ItH~'}HWmicxP,ty .\)I"tell!£l lteTllOSU/Il (UJ(oI10miCl!lfi. U1clad autonorniczny

\\ \,(b:iC!allyjest z ukladu nerwowego jalco cz«se, kt6ra zajrnujc si~ unerwieniern

II I C\V i odgrywa iSlot11qroJy w lcolltrolowaIiiu i utrzymywaniu stalych warunlc6w

:;,udowiska wewnr;,;lrznego. Czyrrnosc ul<!adu somalycznego \\riq,zanajest za to z

1l,\sTymi kontalclami ze swiatem zewn<:;trznyrn. Sprawa nie jest jednalc prosta.

:':cistc anatomicZllie mozemy reccptory zawmte w tn.:ev\'iach llazwae receptorami

autonomicznymi, a pozostale - sornatycznymi. Podzial ten nie ma jednak

Zila(~z.clliatltl1lccjonalncgo, bowiem te same receptol)' zvrykle 'IIlOgq,na drodze

odruchowej modyfikoW3.6 cr.ynnosc zar6wno uldadu somatycznego, jalc i

aUfonomic7JJcgo. Na pozor tylko lepiej przedstawia si~ sprawa rozdzieleuia

eJektor6w dla obu uldacl6w. Efektorami uldadu somatycznego Sq wylqcz:nie

l1li<;:,iujepoprr.ec7~TIieprqflcowane. Efektorami uldadll autonomicmega mogq, bye

1

osrodk~OWY .0""0'",,, _I "me.'y''"y .

. t: (J 1M" "''''' '"

_____ .._~_._.. . ~. 6ulonoll1i~7.l\Y

Rye. 3. Uklud nerwowy somatyczny i autonomiczny. Zwi<\.zld pomiQdzy tymi dwoma ukladami

Si\. tym blitsLe,' im bardziej przesuwamy sit<w stro1\'< ukladu 1\erwowcgo osrodkowego.

Uklad autonomiczny jest dalej clzieloily 113ez<:;sei.Dwie z nieh to CZif3C

1V5p{jkzuhl~ (5ympgtycm~) par" sym[Jailrica i c:l':'tM p",z;;}'\"Isp6nn~hll,~

(par~5ymp;r,t}'<cwfi) pal'S pnrfL'iympnthica. Niekiedy wyr6znia si<:;r6wniez tlzeciit

cz,<se ulcladu autonomicznego, tzw. cr~3c sfoIllMienJ\IlJ,,'l pal's erl1erica . .Testto slal)()

.wciqi poznalla cz«seuldadu autonOIilicznego2. W. IdasyeZTl'lm pochiale,

llwzgl\;dniajqcym tylko dwic czC;;sciukl"du autoilomicznego, cz~f,c sr6cl3c;c]1!Ii!

mieSci Sty Vi uldadzie prz.ywsp61czulllym. Czt(sci u1cIadu autollomiczIlcgo

wsp61pracujq dla nadrz~dncgo celu, Jakim jest przetycie osobl1ika i gatullku w

zmicniaj&,<::yeh sit(, czasem przyjaznyeh a czasem wrogich, warunlcach

srodowiska.

, Wyniki nowszyeh hadan sugeruj<\.jeclnak, tc procr,sy takic 7.acl,odzic mog<\. tak:i.e pr:r.y udzia.le

1<J{lCLJciJ6wlcom6rek nerwowych w calosci zawice aj:lcych sil; w obwodowym uk!auzie

IlerV.'O\vynl.

~~

CklOC'na .

R6wllolegle 'I. /I(~lIII1L'.':';1".:Il'!I(II!1I jll (Ices wychocJzenia czysci

kom6rck'l. 1',I/.cl1i'· lli 111:11V(IWych poza rynicl1lcy

nerwow'!..· W lell ~;pw:,'d, Iliddt'II(' l'iCIWolllc lcOlllejrki ncrwowe IIzyslwj'l

; potoz.cnie poza oSlUdkowyll1 1l1,ladClIlIICIIVoWyl11i daj'l poc7,qtelc wi'rkszosc~

kom6rek IlcrwowycJl nil oIJlvlJ<!/.ic ()[OII. I'.lcjowi obwodowemu. Kom6rkt

nerwowe, Iez'lce poz~ \Ikl:ulelll o;;llJdkowylll i wYY>foc1zqcesi~ z grzebieni

. nerwovvych, nazywamy !wm()dl:~mi :l'.\·vojow:ymn. Jell skupiska tworzq ~wo.i~,

kt6re mogq by6 :lwoj;nmi CqlCnHwYllli gUII!:li/! .l'CilSm1a lub ~:m¢em:m\i1'2[lymi

ganglia {/u(alloff/ica. Te ostatnic zas 11Iog,Cbye albo w3p,6kEHnnne gtlfl.f,fia

sympatrtica albo pr'l:ywspiikLPtllnne. g(l1!glia parasympa(hiCfl. KOlll()rki grzebieni

nerwowych dajq poezqtek faIeze y.,r i e I u r 6 Z Il Y1Il S t r IIk t u r 0 III, kt61yell

rOzW6j eiasanu bl/(dnie wiqzany jest z illJ1ym.ilistlcami ;:arudlcowymi, Bioq olle

lIdzial w powsta\vaniu 11p,kosci ezoJowej i szkielctll nas<1Cly11osa. Dlatego spora

gnlpa chor6b wrodzonyclt ulcladu nctwowego wiqZe si~ z. nicprawidJowym

rozstawieniem oezodol6w lub z wrodzonymi ubytlcami Icosci czotowej.

W e z y s e i lca u d a In e j I . e e w y n e r wow e j doehoc1zi do

pot'lczcnia dopiero co uformowancj ceH'y Z pobJislcimi tkanlcall1i zaroclJca: ze

strun,\: gtzbietow'l, Z zawi<iZkami1crygostupa oraz z jelitcJl1 pierwotnyl1l. Slruldmy

te v.rytwarzaj<t:wsp6ln<t:JIlasy Icom6rlcow'\:z duZq ilosciq torbiclck i cewclc. Z niej

wyksztalcaj<t siy oSlateeznie kaudalne' cz/(sei rdzcilia kn;:gowego i krygoslupa,

oddziehi. 5il: jellio. Talcie stoslmki rozv;'6jowe 1110g'l.bye przyczYlHl r6Lnyeh w<ld

roZ\vojowych, takieh jak np.torbie! wyslana Ilabionlcieni. jeliCowym 1ez<tca w

kanale krygoWym, czy przegroda lcostl1a.rdzenia lcr'rgowego.

Uklad ner:wov.ry zaczyna wyodr~bnia6 sj~ z elttodlenny w t r z e c i ill .

t y god ll'j u :tyciazarodkowego w postaci zgrubienia zwanego

Ul~J~n\l~IIlCn'l'Owti lamiEUI Fleuralis, Plytka ta szyblco ulega podluznemu

pofaldowaniu, tworzq.G l-ym,ielllk't nerwow~ sulms nellralis ograniezoI1q

olJllsLromue przez tzw. Jfllid nerwowy plica nel4taEis. Fald nerwov.ry grubieje i

przeksztalca siy W grxc!lJfictliA m~nvowy clista Jteuralis.

rynicnka ncrwowa

~-::

'r7&-=:cktoLna grz.cbicn nCIWO\\Y

IV gr7.ebicil nerwowy

L .

'il9"..."';~''".~''.. . . .,~~,."'\

. . ----- ...

ektodcrmri :. ccw~nvowa

Rye. I. Przekroje poprzeezne grzbietowcj ez\?sci zaroclka. Na ~chemataeh przedstawiono

lcoIejne fazy powstawania e.ewy lIcrwowej.

Napoziomie odpowiadaj,\:cynl cz<;:sciszyjnej przyszlego rdzen.ia kn;:gowego

IO/.poczyna siC;; proces z a 111y Ie ani a. s i ~ r y n i en k i w cew~ ncnvowlt

(t<[I/I.H/cIIl'lIfisinastQPowego oddzieiania sit;: cewy nerwowej od

c lc t 0 de r111y polcrywajq.cej zarodek. Przez pewien czas cc\ya nerwowa jest

u(warta 1m przodowi i 1cu·tylowi. Te tzw. otvY(llry'nctnl'uvve flcuropoi'us anterior e{

posterior zarastajq w ciqgu czwarte'go tygodnia Zyeia

zarodlcowego. Etap rozwoju uldadu nerwowego do momelltu zalI11cni~ciasi~

otworow nerwowych 118zywamy nmllnd.acjl!. Zabwt~ia proccsu neurulaeji SEt

pr:r"yezyll'l ciQz.kich wad wrodzonych, zaliezanyeh d 0 s tan 6 w

d y s r a [i c z n y c h (r oz s Z c z e pow y c h). Do najci~Zszyeh' nalez'l

be z mo z go w i e 0 r a z tar D. d w u d z i e III a z p r z e p u Ie I ill 'l

o P 0 n 0 vI' 0 - r d zen i0 W 9.,.

Rye. 2. Przednia ez\?sc cewy nerwowej. widziuna z boku. Widoezne sfl [riy pierwotne

p~cherzyki m6zgowiowe i dwa zgi\?da. W obr\?bie przodom6zgowia wicloezny jest jJ~chcrzyk

oewy.

W c z war t y m l:y god u i u Zycia zarodkowego, jeszeze przccl

ostateeznym zal11kni~eiel1l siy otwor6w nerwuwyeh, \V czcesc:;ipr:z:cc!niej cewy

I W okresie zarodkowym poj'(cia ez~sei g6mej j dO!IlCj [lie Imj,\zastosoWHIlia. W zarodku

wyr6Zniamy, odpowiednio, czdc glowow'l (kraniaIIl3,) i CI.\::;(; ()1'.~1Il0Wi\. (kauc1uln'l).

II

1"'1,11"1<11'1. 51<;:TOZSZerZCllla i zgi<;:cia. Rozszcrzcllia 10 Irzy picrw()l1lC

I II C ["Z Y lc i 1lI 6 z g 0 W i 0 w e: prz;~~nQlm6i1.goVl'ie J!t'OJCIICCp!rIl!OIJ.

, ;111I:il"i~owic rrwiem:ep{w[m/. i tylomoa:gowie rhom(JeHcep!za!ofl. W tym okresie

I Lillie przodoll1Qzgowia wida6 p,£chen;ylk onny, z kt6rego rozwin1l si((

111<1uickt6re czc;;sci oka, w t)m neny WLrO!wwy nen'l4s OptiCIIS i c:r~c

W,'j;i', ~"i:fiHlownci pars f1crvosa retinae. D w a z g i ~ cia skierowane s~

I III l'I:';"i:\ W SlTOlI'i grzbielow~ .. Zgi~de g!owowc po Z 0 s t aj e n a c a I e

I I' j:I]C() lqt zawlliiy pomi~dzy osia.. przodom6zgowia i niz.szego odcinka

I III 11<:I,vowego. ZgCttcitC szyjl1le . z ani k a w p6zniejszym okresie Zycia

..f/'/'~

" (-. )'" ,,,h"("'I\Owic,,- ,.-f -<0) ,"",-y

. f ". ,.---"'\ 1.

( "'-... ">-r' lcresom6zgowiC]r ~ prl.Ouomlngowic

fl,jv;ic .. " -f-- mi<;dzym6zgowie

IIHl.;\tIW2''' .....\

~

";.;;"' _ lylom6zgowic Wl6rnG]-7----- lylom6zgowic

. -... rdzcniom6zgowie......"-,[dW1 kn;gowY-...

~._----,.,..-

\ \'1',(, W\I'l1I1YCIl p~chcrzyk6w m6zgowiowych oraztrzede zgiyeie. W mit(dzyrn6zgowiu

1 I ',"Id~HlIlY kul;ck oGz.ny, a w lcresomo;-.gowiu zawi<\wj<\ sit( p6\ku1a rn6z~u i opuszka

1\I)WII

'N \l i ;ll Ym t yg 0 d n i11 zycia zarodka motna jut rozr6tni6 p i~C

I' I \ II:1/,y\!.ilVi mO'l,gowiowych, tZ.VI. p y c her z y k 6 w w t 6 r \l Y C h. ~

I' I ' () 1\ (I I It 6 'Z. 11 0 VI ia wyodr~bllia si~ Im;5(H1I!{j,:q;n~'\'ie teIellcep!wfolJ. 1

1.:',I,i':I'IH{}:q~,.PNie ,UWCl:plllllofl, S r 6 d m 6.7. g 0 VI 1 e. p ,) Z 0, s t aJ.e

I.' 1 0 11A a z t y 1 0 ill 6 z go W I a powstaJe tyhmwzgDWlC

II I ", P (I ( 1:Ie", " ' T " •

, [ •• T [Of' i nl.:Z:~lllii!l'm6li:(lf(lwie mycl(!!lce[JlwlufI. VI SClaIlle'( "HI'l\ l\ll~.~ I[[t!. enc6f!.Uf .... ~ b'1III

Id!,\,11l6zgowia p"cherzylc ocz.ny przeksztalca si~ w Im~elr. {irl:~Y. VI. obr~ Ie

\ I \::;II! iI()7.gowia pojawia si~ po lcatdej strouie zaw18,zelc po[tm~! m. ~q;.u

" . ., I." l' "R""~:r.hi w~ch()wej lmll}l/~ a!fll.ctorlI!S. W obl~ble{"'I!IL'.IJ!U!P'Wftl coeurl "'R'\fl~ 'l: .' • •

\\I\(lll'\llzgowia pojawia si~ panadto tfzecie zg1~c.le: tzw. :Lglr1.e

I • II 6r' ~ 'W S\:\Oll\{ brms7nC\.. Zgll~C\eto wpmw 'LIe\\\\(\:',~!}'We: '3kt~rowlme WypU\(10".,l"t. ~ . .' t'. ' .v le U S'LC'L'jtu SWOjego roz\,yoJ:-, )es11\)\I,;Hl 'La 111 " i\, a . 'Pael a to :La sa\)!\.?cwne 'om:d'LO 1 Stot n e\1 \ ('. 'Lvry \c\ 1;'. \!; \ f( \:) a \o~.. 3£.

c7ym )e~zcze b~(l:l.le111owa.II (\ sty l) s t w a, 0." ". fl.1lacjl W ulroc\ku motna

Je.S'Z.C2C prz.ec! rozpOC7.c(C1em I:eu (, . t U ssa1cOVY. C'TU1\ nOOZ1a~ 1\(\ se.p,lllcn y.

mctameryzacJ~, J"J t'

zaobsef\vowac

proces ten nie

doprowadza jec1nak do powstania ostatccmej blldowy ~;eglllC:;lltowej. Zawi;r/.ki

segment6w zespalaj'l sit;: zc sob'\. i ulegajq, "isp6lnie daJszYlll przeks2talccniom,

co zachodzi w wit;:kszym IuhmniejszYffi stopniu na r(rm.yell pozimuach, Siudy

pierwotnej metameryzacji pozostajq jednak widocznc. VI pewnych narza..dach i

czt;:sciach ciata.' N~dami daja..cymi wyraine swiadectwo tego procesll

rozwojowego Sq l1arzqdy ukhldu nerwowego, wsr6d kt61ych l1a pierwsze pod

tym wzglf(dem miejsce WYSllwa sie;; rdzeI't krf(gowy i twory z nim zwiq;iane. U

dojrzalegoczlowielca rdzell krt;:gmvy. sldada .sit;: '.Z 31s~gm£illiUrw rdz~:rJiia

ltr~gowego 5egrr~ef1((! me(Ju[[ae spinalis~. nazyvyunych tei: rielJ!'Qin~bnini (patTz

pOi1itej). "-

ZmilmysYl'laHa isciany cewy nc.:wowej

We wczesnych O'k"TeSachrozwoju s cia n ace w y j e 5t c i e n k a a

S w i a U 00 b s z e Tn e. 'Pierwotne komorki nerwowc ,tworza.. w ~kianie c~Wy

pojedYllCZ'l waJstvi~. Pogrubienia cewy w stacliulTI pierwohiych, a takie nu

poczqtlcn 5tadilUu wt6rnych p~cherzylc6\.Y m6zgo\\~owych wynilwjq przede

wszyslkim z dalszego poszerzania si~ swiatla kanaln

n e r wow ego. W obrQbie p r z 0 d 0 ill 6 z is 0 W i a w jego szerokim kanale

nerwowym, czyli komorze przodom6zgowia,. pojawiaj&. siQ b 0 C z n e

u c h YI Ie i. Po podziale przodom6zgowia na dwa pQcherzyki ,\!t6me ucltyU<i te

s~ jut tak obszernc i tal< wyrainie odclzielone prz:ewQzeniem od rent'} komory

przoclom6zgowia, tc moma mowie 0 parzystej [Wn1orze boc:Eitlll':j vell1T;Cllhl:5

.!atemUs oraz 0 o(worze nllj'fdrylwmoro~Yym jOl'l1ftle:n inten'wil'iw[are, zwanym

tei otworelll M01l1'o. Otw6r tcn prowadzi' z koillOry boczncj do sroclkov'./ej,

nicparzystej cZQsci komory pr1.Odom6zgowia, Ta' srodkowaciQsc 1comory

przodol1l6zgowia, z81nkni~ta Z przodn przez blasz1c~ kresom6zgowia, a z t.yhl

. obhta przez miQcliym6zgowic, staje sil;:: komor~ h:r.edq (n~)J'(!f1/ric14!us terth13

.. (II I), W obn~bie Sr 6 d m 6 z g 0 w i a powstaje roz.s:z:erzenlC, kt6r~ Jcdnak w

p6iniejszychetapach rozwoju ulega prze\N~ieniu> tworzqc .'il()!l!3~~~gml'ng.u

l { cer-,·..;2 Nato'lliast w'· obf~bie t y 10 m 6 z g 0 ,~i1a, rov'Yuo1egle z

fJl[llCl He tiS ~u,.. .", " .\\'Ykszta\caniem silt gl~bolciego zgiE(cia mostowego,. kOlTI?fa tylomozgo

wra

splaszcza si~ i poszerza, stajqc si~ I.wmor'l aWllrtQ (rV) VCl~(H,,~;II1~.'1IUil,· li!S([V).

DaIsze etapy rozwoju osrodkowego ukladu nerwowego vmqzane ~'l, dla

odmiany z s z y b k i m r 0 z p 1e m e m lc 0 m 6 r e k tWOl7.:21cych SCHUly

ccwy nerwowej ora'l z r 0 Z W 0 j em. i c ~ w ~ pus t (: ](3 . Procesy t~

\lrowadzC\. do 'z n a c z i.1 ego p 0 g rub I en 1 a s I Q S cIa n y c e w y 1

" t 0 z \1-1 Po Z e II ia s ie I;wi at 1a kana 1n n e r wow ego. 'reld. 'fwn~g x ~ .,' k " -

.\ . W'f"nc<c'c. nerVoJovrycb i wycl1orl7.cma CLi2sC13. SOllOW pOLU'IN wylll (U rozw0.lu \'''"' '\, .

---: .,. . aqlledllctus me3enceplrali.1\'locloc1<msroumozgoWla " .,t f nnow<lnh\ sie sciany ul<1adn ncrwowego

kt6 ~maC1}"mec<a 0 ' ',' ." t 'J Tf7,ecim procesem, rego . . - . k ' ell :IN pewu'yell okresuch Zj<lWI3 co touOGeniono niedawno, jest obunuerame komore nerwowy '" '

prZ'jbiera ogromne rOLrnial)'.

\\,;11:;1\\,,; JWlIIOrclcdochodzi do pOdzialu sciallY cewy naobszary

•.IIII.JO\\,;IIJ(; /. blot)' Sl.ffil'ej sllbstalltia grisea i istoty bialcjsllbstantia' alba..

II I (. I ('I II' Il (I III i e r u y r a z pIe m kom6rek wok61 kanalu ncrwoweg6

11I1\\I1<lilj(; wylworzcllic si~ obllstronuie podlumej bruzdy, lzw. bru:rdy

I':1:.Hlnn'I~'.i.n,,JeffS !il1l;tnfTs. Bruzda ta oddziela po kai:dej stronie cZys6 grzbietow'l

i:il (lly :iJ'.'Hcj oeI cZQsci brzllsznej, czyli tzw. blas:t:k~ s!{nydlowl! lamitra alaris od

lJ/a;n:l,i pUI.l5rtawuej {amirra basafis,

WO~~:~~;'~O\\ia _._' boczna

olw6r

_ mi,dzrkomorowy

~

~d~~~I~~o~

~

OI.I1'

~ [(omora IV

1)'!om6:z:gowia .

I II III

Ostntccm<e ksztllltowalI1lie silt rd;r;cnia kn;govvcgo .

i nervvo'l'l' •.d~eniowych

ChaG granicc p01l1i~c\ZyIlcllromerami nie 5'1 widocz:ne ani na zewllylrznej

powicrzclllJi rdzcuia ani w jego budowieweWll((trznej; to jedllak wyc1J.odzqce z

rdzr:.uia ncrvvy nIzeBliowc ltel1-i spinales granice' te .wskazujq. Z kazdym

pie"[wolnym neuromerem zwiq=na jest jedna para nerw6w rdzehiowych: Talc

wi\c, l~euromcrem jest odcinek i:dzenia krygowego, i

!«(')[cgo po kazdej strouie .symetrycznie wycbodzi

.i cd C 11 II C r w r d zen jaw y. U czl()v,rjeka wyr6miamy kolejno id'tc od

1'/11 '{ l: IItlnromeroVl' §Lyjinydl seglllenta cen'icalia (oznaczailych symbolami

( 'I, C·.>....C!J), 12 u£ul'omerow picrsiowych' segmelltfl tlwracica (Thl - Th12),

:; ~1.I~lmJ!!lCr.ow I~diwiowych segmenta lumbalia (1:';1- LS), ·s neuromcr6w

h ,,:yLIHyydl seglllellta mcraria (S 1 - 85) i jcden ncuromer guzicZllY segmentllfll .

cocqli""I11 (CO). .

Kom6rlci nerwowe rdzenia krygowego zachoWlU't

pierwolne polozenie wolc6t swiatla kanalu, a ua ich obrzez.u gromadzi siQ istota

biala. W lral(cie rozwoju oslatecznie z b 1as z Iej pod s taw n e j powstaje

nlg pn:cdni comu aflterius istaty szarej rdzenia kry[;owego oraz istota szara

Fu:irednia. liuTJs((mria gdsea' infermedia. Na wysako~ci segment6w rclzeniowych

o d Cs do L2 is to la S I. a r:l p (I :; led II i:l j est w y j '1.t k 0 W 0

do b r z e r.o z win i Qtaw y P \I !( I a :; j,~ w y [a i II i e w kierunku

istolY bialej jalco rog lUH:if.:my WPW: Il.'lcm"~. Z I) I a s z Iei s k r z y d 10 VI e j

. llatomiastfonnuje siy rog ty!uny wntll jiOJ{nilH is(o[y s:-:mcj nb:cllia kr«gowcgo.,~.... ::

lroglylny

islota islota S7.(\nl

Slill1\ posredn.ia

r6g przr.dnl /

korzcl,I.J'lny ] flC';"

lton:e(l p17.cdtli rd7.cllIOV'f

Rye. 5. Etapy lcsztallowani<i sj~. iieiany cewy nerwowej na poziomie rdzeni;t kr<rgowego.

1- Szerokie 3wiailo i denIca kiana cewy. II - rogrubianie sir;:sciany ecwy; zaZ1laczono obswry

o szczcg6tnie Jiasilonym rozplemie kom6rek. Ill- Powslanie ezlercch blaszek·1~oIll6rkowyeh.

IV - Przekr6j dojrzalego rdzcnla kr~gowego.

Wi I(k s z 0 56 k 0 In 6 r e k w 0 bu' b I a s z k a c It islot}' szarej

przekszta1casi(( w kom6rlci, kt6rych Ier 6 t k ie a IeSOil y. kOllCZq, siQ na,

. innych,' pobliskich kom6rkach rdzenia' kr~gowego. S'l. to tzw. P.l:omou'ld

wC'fYl\l~trrz.:Iil.eIfeHriJ!:y(i . intel'lli. Og6Jnie SlanOw1q one Zl1<lkorn.it'lwiykszos6

kom6relc rdzenia kr~gowego. Jednak Jiiekt6re kom6rki W obu blas:dcach

zachowuj<t siy odmiermie.Cz~s{; kom.6rek blaszlci slcrzyd1:owej przeksztnlc8. siQ IV

kom6rki nemrowe ad 1:u g i c h . a k son a c h. Kom6rlci te nazyv'/<.lllC51

kom6r!wmi GEJ:mrow)'mi neIlP'Ocyti fl,wicur(jl'e,~. lch dlugie a k son y

W Yc 110 d Z 3, po ziti s tot \l S z a r '1 i ulclaJaj'tc si~ zewIlytrznie od niej

tworzq zawi,tzek istoty bia1ej. J e d Jl e z nich podqiajq w rdzeniu Vi g6r\l lab w

d61 i JI:OllCZ'l. 5i~ w innych ob3zara~h istoly szarej nlzcnia, tworza,G tzw. 1fI'(:1:Z;~,~

(d rogi) wia5m~ fasciculi pro[wii rciz~nia kr~gowego. 1n 11e zas bieguq Jeu g6rze

a2 do forniuj'lcego siy m6zgowia, wyrwarzaj<\.c w tcn spos6b c z ~ S <'; ~h'(jr;

Jf~IiOlii\i(Jwo~m.frL~<lnrych Imelgs spimu:erebmles. Kom6rki SZlllll'owe wYSf:yPl~j'lw

rogu tylnym na calej dlugosci rclzenja lcr~gowego. ZajmO'N:lllY prz.r;::znie obsznr

1';loly szarcj rdzenia mozemy nuzwuc osnH~hfieuliQ cnnciowyuon (j;tdn:m

,'. 'I· :iowym) rozeuia Iw;:gowego4. DIu czysci llusZCgOciala unclwionych przcz

\1'1 I V\, rdzcniowe jest to osrodek czuciowy najnitszego fZr;:du5.

C: Z Q S (; Ie0 m 0 r e lc w b 1a s z c e pod s taw 11e j rowniez

1'1 ,!'sr!3!cu sir;: w kom6rki 0 dIu g i c h . a k son a C h, ale wypuslki te

.\,I'!J<)J!Dl poza !"Chenkrygowy i pod'liaj<t w lcienmlm efektor6w, ktore br;:det

"'''II·",j;ll;, Komorki rclzenia, kt6rych wypustlci wychodz'l. na obw6d to tzw.

I '111,11" 1I'''\n~[ilW1ZiCaniawe wmrocyti 'radicufares. Sq one dwojakiego rodzaju. Z

1'1 ".111, 'IV obrybie powstajCjcego rogn przedniego, polo:tone S'l. !wmorld

, "" u za nimi, W istocie szarej posredniej, uldadaj~ sit( kOIJl1orki uldmlu

IIII'lwnnmego. Wychodzqce z rdzenia alcsony kom6rek korzeniowyc11'

1\1. Iii "'1)/,,11 i autonomiczuych tworza, !wnelilne bl'Vls'we (pnednie) mdices

, "" /(!",'.' (of<'tef'iuf'i!s) ncrw6w rdzeniowych.

'll IJ ~

s2 - 84 [t~'!t~osrodck f\Jchowy

~lli] osrodck wsp6lczu\ny

osrodek prZY\>isp6lczulny

!( I'C:_ G, Obsznry wyst<epowaniu kom6rek Icorzeniowych w rdzeniu kr<egowym. W 1ewcj polowic

",I<)ly sZRrej rclt:cllia z~znaczollo osrodek ruchowy, w prawcj - osrodkl autonomiczne.

i:,',!llbienia osrodlm nlchovlcgo zv"~ll.z[lne s" z unerwiCl1iem kOllczyny g6mej i dolnej.

Ie 0 1116 r kif U C how e motna :maleic w r 0 g u p r zed n i 111 n a

c ale j d.l u g 0 s c i r d zen i a Ier ~ go w ego. Obszar, lla kt6rym

wystr,;r,~iq, tworzy m'inHlek fUldlOWY U~dro ruchowe) rdiellia kr~gowego,

~:i(~g,ajqcyod pierwszego neuromem szyjnego do neuromeru guzic:z.nego

(C 1 - CO). Jest on szczegoll1ie dobrze rozwi.ni<;>;tyna poziomach zwiqzauych z

11l1<,xwicniembogatej i prccyzyjnie pracuj"cej mie;:sni6wki kOIlczyn.

1 W istocle mozna tu wyr6znic rozcia,gaja,cych 5i\' r6wnolegle do siebie kilka osrodk6w,

r6zniqcych si« J\1orfologicZIlie i c:z.ynnosciowo, ale zawierajqcych kom6rlci sznurowe i

zwiqzanych Z odbiorem bodi,c6w_

I Nie cIa kazdego rodzaju cZllcia (patn: str, -16).

16

K 0 r zen i0 w e k 0 m 6 r k i aut 0 nom; c z n c r 0 z Ie1a d aj;t s i f;l

zdceyclowanie nier6v!l10 i spotlcac je rnozna. w rdzeniu krQgowym t y 1Ie0 W-'

d w 6 c 11 0 b s z a r a c h. J e dell z ,nich rozCiqga si12 W istocie 'szaTej

posrcdniej bocznej na poziomach od 6smego segmentu: szyjnego do drugiego

segmentlllt(diwiowego (Cg - L2) i tw 0 r z y r 6 g b a c z n y. Stanowi on

oSl"ode!c wspOlczullillY (jqdro wsp6lczullle) rmenia kr~gowego. Dr u g imob s z are ill wyst«powan.ia korz:enimvych korn6rek - aulollomicznych jest

istota szara posredliia ,boczna, drugiegci, trzeciego i

c:Z:,w a r Ie g 0 rt ell r 0 111e r u Ierzy Z0 w ego (S2 - 54)· Jest to osro~neR,'pnywsp6kwlny (jqdro przywsp6lczulne) -rdzcnia -' kn;:gowego. 'Powyt.sze

osrodki tdzeniowe (ruchowy, wsp6!czulny i' przywsp6lczulny) stanowiq

'najnizsze pi<;Jtro w hierarc)lii:.o,Srodk6w nerwowych

zwiqzanycll zodpowiedniIni :fi.mkcjami(mchoVv)'lllliwegetatywnymi} ,

Przedstawiony powytcj obraz fonnowania siQ rdzellia krygowcgo i nerw6w

rdzeniowych naJe:ty dalej tlZlIpelnitnaSI<ipnj'l.co. W obrQb istcity blalej rdzenia

w II i k a j 't 0 d 'g 0 r y, a k son y, 'n i e Iet 6 rye il Ie0 m 6 r e Ie

rozwijajqcego siQ m6zgowia. Wypustlci te koi1CZ~sif,? na

kom6rleach istoty szarej rdienia kr"gowego. Iell pr;:czki tworz<\.dn'(}~i mozgo'Wil1'-

nhcniovvc (raCtus w-e/n'ospirwles i wchodzq w, sldad istoty biaiej r(!zenia

krygowego. Ponadto z obwodu wnikaj'l do rdzenia' a k son y z W 0 j 0 W Yc h ,

k 0 1116r e k c z u c i 0 w y c h, !d6re to Ieom6rki wczesniej wywQc1i-o\ovaly'z

grzebieni llcrwowych iutworzyly :r:wo]ecZ~Qd\)~'Ve.Wnilcajqce do rdzcnia aksony

kom6rck cZllciowych wytwarzaj<\. IHH"Zli:lllie,glfZbidowe (tylm~) rmlice;s tlumnfes

U){)stel'iores) l1i<ernow rd:L(\,;1IJliaVY)'ch. Po wcjsciu do rdzenia aksony Ie albo

(1) konez<\. si~ na kom6rkach istoty szarej rdzenia

krC(gowego albotei (J.)nieprzerwanie podq7:aj'l leu g6rze

do In 6 z go w ia, dolqczajqc si~ do pull Ihog nl£enio'W'J-m6:E~i}"Wy'Cb ibiQI,\G

udziu\ w tworzeniu istoty bialej rdzenia lcrt(gowego. Den dry t y

z w 0 j 0 w y c h Ie0 1116 r e k c z \1 C i 0 W Ye 11 Ie ie r II jil s i y Ieu

o b wo do wi, gdzie br;:d<\.unerwiac R"~c<eptory. Po vvyjsciu ze zV/oju

rdzeniowego II a pot YIeaj 't 011 e a Ies 0 11Y Ie0 ill 6 r e Ie

k 0 r zen i 0 W Yc 11, wybiegaj'l.ce' do e1"<tMoln)-w w korzCIJill przeunim nerWH

rdzeniowego. Obic te wi<\.zki wl6Ieien IC\ocz;tc sir;: tworz't

picn iH,nriU rd;EeRln(l1~lego trUI!CUS n;ervi sflhw_li~. .'

W po~yts~m opisie wi~lokrotllie spoSV1GJ.lismysi~ z w\6[~3nllnerw~W!l11~

tworzqcyml 1 S tot ~ b I a \ <\. rdzeUla ~cr~goW~go. I odsur~owuJClv. I

POrL-1dkuj'lGte wiadomosci m 0 z n a s t w 1 ~ r d Z.1 6, ze . n~ lstot~ bm\<\.

rdzcnia krygowego skladaj<\., si~: (1) wstypUJ,,,ce I zst<epuj<\.ce a 1cSOllY

k 0 III 6 r c Ie s z n u row YG h, -tworU\.cc drogi wlasne rdzen.ia i cz~s6 dr6g

rdzeniowo-m6zgoyrych, (7.) wstt(plljqce a Ie son y' niekt6rych k 0 ill 6 r e Ie

z w 0 j 0 w y c h c z u c i 0 w y c h,' tworz~ce, pozostalc drol;l .rdzeniov:o-

rn6zgowc oraz (3) z s t Qp uj 't c e a k S 0 riY k am 6 r e k m 0 ~ g 0 vn a:

twofz'l.ce dro!:,r1 m6zgowo-rdzeniovle. M 0 Z n ate i; 1n a c z e J

11

IIPIIIIwl!«)wa6 lewt6!ma pow i e d z i e c, .te na istoly bial'l rdzenia

i:l \W1wego sIdadcU'l si~: (1.) drug! Wl3SxnC rdzenia krl(lgowego, (2) dJ:ogi

It,lIi'(:ldln1Iwo-,nn<ii:r.go1'l'e i (3) clrrog! m6;;rgowo-rdzelUliowlC.

I, uwagi na ulcladanie siy istoty bialej rdzenia l(f~gowego \",ok6!

c\i,\raklclj'st}'cmie uksztaltowanej istoty szarej, m a z e ill y i s tat y b i a I 'l

[J 0, d z i e Ii (; n a §m\lJlry !ultfeu!i. VI kaidej poJowie przekroju poprzecmego

retzcnia kr~gowcgo wyr6zniamy trzy sznury: (1) 5;Enmr 'przedni (bizus;;:ny)

jimicrdns Grfi(eT'£O, (l'e:rtW(lli.~)~ zawarty pomi~dzy §71cmliU1!1ipobrodlw'I'¥li pneolJ::ni~

jfE§IJm mcdimw tlnCer1af' rcb.:enia kr~gowega i rogiem przednim' istaly szarej,

(2) 5TclHlr a~i'RfIJ)' (gr~frJ~eKowy)funiculus pastaior (lliJ1'Slllis), zawarty pomi€(clzy

Fn7;~gnHn?l fJ1j,§n:nJJRwwf./ {':l'lfl~sep(1/1I! mediarwm posterills irogiem tylnym isloty

S7A1.rcjrdzellia krygowego oraz (3) §Zi.mr beany ftmiculus late:mlis" lezqcy

pOIl1!~dzyrogicm przednim i tylnym. Sznury tyillc obu stron nie Iqczq si~ ze

sob'!.. SZ£lUryprzednie obu strOll poh\.czone s'l przez spoitd!o bi~ne cammh:S!!ra

{[{em. W smur boczlly w odcinlcu piersiowym rdzCnia kr~gowego (C8 .. L2)

w[Jukla si~ rog boczuy.

!m6Zdt.ck

"'" ) !;

...."....·."U...,,·,·../

Ryc. 7. Prz.ekszta1cerua kiRny tylomozgowia. I - Pqemieszctanie si~ bruzdy graniczneJ 1

blaszki shzydlowej (ozno.czonej kropkl\) cewy nerwow.ej w obr~ie zgl,<cia mostowego.

l[ - Prz.ekroj podluzny przez tylom6zgowie W okresie "zanikania zgi~cia mostowego .i

powstawania m6zdzku. "

Ostateczna morfologia t y 10m 6 Z g 0 w ia z d e t e f m i now a n a jest

VI' dULym stopniu p r z c z z g i~c i e m 0 s tow e. W zgi~ciu tym, a

nczeg61nic blisko jego wierzcholica, blaszki skrzydlowe obu faInion zgi~cia· Sq

do siebie zwr6cone i silnie przywarte. Gdy' zaCZ1l<tgrubiec, to b~dq sil(l

wzajelllnie spycha6 !lEIboki. Z tcgo powodu b r u z d y g ran i c z n e Z 11aj d '!.

[\

I• L

iI

'iII

\

III

iI

Il'II

sil( VI' sciallie brzlls:.::ncj (dolllcj) !r..oriJory IV, a blaszki

skrzydlow0 znajd'l siQ po bcikach blaszek poclstawnych i

ad tylu hy;;zyCsi~ b~dqjedYllic C! C 11Ie<I b I () uk <h kt6ra uLvrorzy liH)I,S.!rY\"/l,rg

(s,ln)p) !WlnQ!':;' c;n'Ym'iI~j tegmell I'CniricHfj'!jMiwti. Ponadlo Ie 0 1110 r a I V

li,i'y s k a sz:czeg6lny; r 6 w no leg lob °C Z XlY k s zt a} t.

Gdy zgi~ciemostow'e zacznie si'i; prostowac, bydzie

siy zWCl.lnia611)iejsccpomi~dzy odchylojqcymi sir,:ramionami zgiyda. Miejsce to

vv}'korzystaj't nielct6re kom6rki blaszlci skrzydrowej

t y tom 6 z g 0 Vi i a w t 6 r n e g 6, r 0 Z r 0 s n q S i, ~ J11Q C n 0 i

w Ytwo r Z q III 6 z d z e k. Wi~ksZ6sc tych lcomCJ["(k vl}'w'f;clruje m\

powierzehllir:: ,i takpDwstanie !!!f}~'81 motdzl<.11 cm1("x cerd:dlt.. jVI6.tdtck zasloni

strop !colliory czwarlej. Ostatecznie, Z rdzeniom6zgowia powstanie n~;,;:£:f,\

pn~dnm';'!lYlY (<O'r,~n§;;;[k";\) medulla (l{1{fJF1gatn (bU/(IIIt;), a z tylomozgowia '\vt6rnego -

m o5t PO/iS i m6±·clIze/.s. cerebellrw/. Cz.e,:sci le wsp6Jllie 0 b c j 1110 VI a ~~ b y c1 '1.

k 0 m 0 r ~ c z war t <t: relzen przedluzowny i most eel pT7./xll1, <l m6:tdtdc - ael

tylu.

W obr!'2bie S r 6 d m 6 z g 0 w ia z blaszki skrzycllov/cj powstanie

pons.ry'Vy<; sn'idmol':gowia (ectum mese:lfi:ejJ/wdi, a z blaszki pods1awnej l\;\2\fl[n)'wl,m

SfllUIlHJ;S/;l}WR" fegillenf/wl mesellcepltali6, Zawarta pomic;;clz.y' nim! imnu

sr6cl1U6;q~owiaulegnie przev,~zeniu i povv'stanie wo(~od<1g n!ln15z:gl.!, zw~ny lei

wodociq:glcm 3ylwius:m.

Ryc_ 8,Schodzqcaz przodom6zgowia do nizs:z:ychp!.,<terw!flzl:n wl6kicn wylwarz.a odoog"

m6zgu, Pl(cz!;ipodlulne mostu oraz pimmid,<rdzerua przedluzonego. Wi,p:lca ta slnj-:: siy COlnz

ciel1Sl:a,poniewaz oddaje w16knndo mijanych przez siebie osradk6w,

Tymczascm cJ 0 p r Z 0 elLJ 0 d n a k T YVI' lc i p r z (;w ~ d r \l j e cl \I t a

ilose akson6w schodz'tcych z przodom6:tgowia do

11!z s z y c h 0 S rod!c 6 w. Utworz'Z. one obuslrollnic D'1,~~H)G't Jm(I:<;(i:,H ems

"'11'/11.(7 OChl0gQ n16z:guwraz Z odpowiadaj£tc'l p010W'l. nakrywlci naZWIemy

r'~~IIII,,'lmcnun mo~g!! pcdrJUcu!us. cerebri. Wi6kna odnogi m6zgu, W Qd r u j q C

,1;rlcJ w dol przeszYJ,t wybrzuszenie zgil(cia mostowcgo

[,fLu (,,;w. i''tcdci (,n/n~nm::l) DHHi!MtolC nBTIO§m,~fm;cjwfi (fibrae) longitlddinll1es ponlis ..

1111)n cz:vs{; tychwt6kicn (1) zakoticzy si", w moscie. Cz~s6

1,,Jlli\k (2) pow~druje dalej i przylgnie do powierzchni

III ::',ll:,znej rdzenia przedlutonego, tworzqc pnrl!milfi~ pyramis.

':.IIIIr!,;\C jCGzcze nizej wl6lma te napotkajq, zgiQcie szyjne 1I,' I .1 ;\ JI it w n i e, wnikajqc w ten spos6b w glqb istoty bialej rdzenia naI" ,II \11')' rclzcnia przedluzoncgo i krygowego.

W ()iJr~bie SCiaJlYzar6wno tylom6zgowia, .iak i sr6dm6zgowia, nastqpi<t

,I" ",,' /,I1I\;1nyzvyiqzanc z kjJkoma procesami. Oczywiscie, tak jfik w rdzeniu

I I', I'IIWY!II, oel pewnego momentu bydzie tll przybywac kom6tek.. I talc jakw

"I "'Iii,, kom6rki te mog'\. przelcsztalcic siy albo w typowe kom6rki wewuytrzne,

,II", 1'1 korzclliowe, albo wresz:cie w sznurowe. Pewne jednak skupiska istoty

I,"i ll~d:t z:awierac lcom6rki 0 clmrakterze trudniejszym do sklasyfiIeowC\nia.

1;\''',': picrwotnie kom6rkami wewn~trznymi stan'\. sif,: niejako z konieczilOsci

I "11I,'lIk:llni 0 alcsonach wychodzqcych' poza istot~ SZaT<\.. Wspomniana

!IJlli':Ci.lIOSC wYllilmie posrednio z duzego ruchl!, panlljqCego 'vv tym obszarze

"Ii'l. 'I, "lIicch"{ci"wl6kien nerwowych do starannego obchodzenia istoty szarej.

Rye. 9. lslota siatkowatu. pnia m6zgu.

Mn6stwo w«drujQcych w g6re;: i w d6l akson6w,

s k tI P ion y c h w w i ~ Ies z e i m 11i e j s z e p ~ c z k i, a c z a s e In W

Z11pel Hy In r 0 Zpro s zen iu, p r z e p y c Ii a c s iy b ~ eI z ie p r z e z

i s tot", s z a r <\., r 0 z b ij a j q c j 'I. I1 a In n ie j s z e s Ie up is k a. W tej

sytuaeji korn6rki, !ct6re piervyotnie leza}y blis1co siebie, mog'!. zostac od siebie

odcblooe. Cz~s6 ocalalych skupislc 1com6rlcowych bQdzie na tyle duza, :l.e na

przekrojach be;:dzie widoczna golym okiem Vi postaci wyrainych j:J.rller j§ioty

sL':1.brcj. Podobnie istota biab w pewnych obszarach b«dzie na tyle skl!piona, aby

powstaly widoczne P't~;shn isl.a~y bi!l~ej (0 r6znych nazwach wlasnych,

:"'1--j,

\[,

I-

-~ ,- -

L

IIp. pyczlci, wslligi, SZIlUry, !conary). Jednalc 11a c Z It :; c i pr z c Ier 0 j \l

rozproszenie i wymieszani.e istqty bialej i szarej

h ~ d z i eta k d u z e, t e 0 b s z a r y t e p r z y j m q z ab a r w i e n i e

po Sred n ie ime dad.zctsi~ zaliczy6 ani do istoty bialej ani do Gzarej. Dopiero

po spccjalnym przygotowaniu preparatu lub pod milcroslmpem moma tubQcGie

zobaczyc clrobne ski.rpiska 1com6re1cJe:btce, w ocz.lc3ch sieci utworzonej przez

cienkie, p((czlci'vA6kien. Ta1cie utkanie' .·zostalo nazwane i§t1Jt~ uilath.owatlt

mustantia reticul~ris, a- obszary tylom6zgowia j sr6dm6zgowia,w kt6rych ono

wyslt,;puje, odpowiednio,ttworemlli21tlm-watymjormoao retic!ilari."i.-. ",

NcrW Ji(dra Ji(dra Ji(dra,

czaszJ(O\~y lUchowc_ przywsp6lc7.l1Jnc crociowePo",iom

JIl + + sr,jdm6zpo\vicIV +

-:-,snidm6zPOWle

-

311t'.5r6dm6zgowic

+ mostV rdzcrl prLcdlu7.ony "

rd~nkr~VI + - most' - ~

Vll +- + + Hl0::il- mostvm 6 I

rd7.1:,6llr7,cdl1l7.onyIX f),"".Y"; \''' + · '0Q' •.~\'~·-\." '.:.' .X +-

rd:i:cn przcclluionyXl

+C7.. cl.as7J<:owa 'I

__ .2f]~ ~ = = rd~A~~11i:9,n'GXl

+ \ rc1wl kr~~owy -cl ..rd:;;clliovia

:Ryc. lO. Zestawicoie jl\der nerwow czaszkowych. (Wyr6i.niamy trey jqdra cZllciowc IJ"I IV'I

tr6jdzielnegi:l: jedno - w ca\osci zawarte w moscie, drugic - przechodz,\ce Z In":'\" ,I"_sr6dm6zgowia, trzecie - cil\,gn<\ce siC(od mostu poprzez rdZ.en przedlu:tony ai. do c;r."f,ci [;I.'/ill"i

: rdzema krC(gowego. Z. nen>!em przedsionkowo-sJimakowym zWii\.zane S'l. czterYhd':l

'przedsionkowe i dwa j'l.dra slimakowe; wszystkie lezl\. na -pograniczu mostu i leI/l'"i,

: przedluionego:) --

Zc sr6dm6zgowia i tylom6zgowia wychodz'l w S zy s t k ie p raw d 'J. iW I:

nerwy C:l'.~!1l.h.owe nervi' cl"llniales. Stanowi<t one r 0 z W 0 j 0 W Y I

C Z Y 11nos c i0 W Y oill[1,owkdJ!lik nCn"rQW r<h:eu!owydl. Jednalc sldud nCI WI'J\',!

czaszkowych moze bye odmiewlY niz nerwQw rdzeniowych. N c r w V

r d zen i 0 w e m aj 'l c h a r ak t e r m ie s z any. \V sklad cz~sci l1crwt'm

czasz.kowych \;1chorlz'l tylko w16k:na czuciowe lub tylko wl6J.a13 111cbowc,

jedynie niekt6re nerwy czaszlcowe majq mieszany

c h a r a Iet e r. Istota RZafa zwi9.Z<U1U z nerwami czasz.kowymi ni~ zachowuje si«

w postaci litych slup6w, ale zostaje porozdzieiana na nial~ skupiska, ZW8.ne

j:tdrllmi ne'i"I!J.w c:Ell.szkowych wield I/enorum crrwialimll. Wy[6znitlmyj'1'1n.~

P~tcr,;~i!WWie !ICl1'¥6W CUHi;l;fwVI'Ydl nuclei Of1gu£/S, a wsrod nich j1!.dr~

"~lIdww~ .11I6clei ft£O'todi i j1f.d.a :mtORlomicxlI]~ (pr:r;ywsp6kz;ulnc) Nuclei

'/lI/{/I1()fI!~C1 (plJmsympathici) nemow cz,asz!wwyda. J 'l.d r a r u c how e

1;1\'\"Cli~H korzeni?we Icom6rki ruchowe i stanowi<t ad pow i e d II i Ie rogl.i·

U::Ir.~a!we1!,1) rdzellla.l(TI~gowego. Jqdra przywsp61czulne .odpowiadaj<t

()!iJOdlw:1l autononucznyni is~ory sZlIrej fi1osr(!!;~llEbiej rdzenia krygowego. Z

1I\;n~;HI:! \~zaszkowYI11iZ"wiqzane s'l lei j~dJr21 knllii.cm~e (rxudo'I'Jle) fwclei

(C"fIf:flrl(l.aff/S (fWC!ei :fer1S0riij. J l.ld r ac z u c i0 W e ncrw6w czasz.kowych,

zawJcnlJitce kornodet sZllurowe, s'l 0 d pow ie d nile ie m TO!);!!tyll.1egQ.

wcjf.cic do .

wodocirtgu m07.gu

"h

Rye. 11. Mi«dz;ym6zgowie. T-Prze!rr6j Gzolowy oglqdaIly·odtylu. Widac scian~ przedni'l'

kOI11~,!' trzeciej .. U - Przelcr6j czolowy ogl'ldally od przodu. Widnc scianr,; lylni\ komory

{rz~clej. lll- Wldok z boku. Nawszystkich sehem~.taeh pokazano stosunek torebk(

WCWll«trzJ1<;jipasrnu wzrokoweeo do llli~dzym6zgowiu.

W. III i~d z y ~l 6 zg 0 w iu p 0 n iz e j b r u z d y g ran iC Z Jl e j[Jowslallle »~u,dw:£gol:.7.e hyputhalamus. WHIZ Z pn;ysadlll!: nerwowl!

{/(?tJ ro!ryl' ophys{s, a nu d b r u Z d <t grall1czn<t rozrosnie si~ wz:gorze tha[f/;fHis.

Oba wzg6rza pozosl~UJ'l IWOI,lIl1i O::OIJlIYllliH, a 7.<lwarly jloJni~dzy llIID! 5trup

Iwmory 11K pozosl:mic IJ a r d I. () c i C 11k i. R 0 z Vi 6 j toj sciallY Icanalu

Iletwowego b',:c.!zir;;bowicllI II a III 0 wall y p r z c z . lJ3pclzajqce ad przoclll i

"od gory k res oIn 6 z g a w j c. .J cd yn i ewe z V s c i t y In c j,' na

granicy ze sr6dm6zgowiem, SCi3113 grzbiclowa kanalu nerwowego r 0 Z w iIJ j e

s i~ l roc h ~ 1 e pie j, lworZqG lzw. 1.R<Hhng1Pn,:'l:: <!pirfw!auH.H Z 5;';Y5;r,ynnl.r.1;I,

corpUS' pii,ea!e. Powstajqce z blaszki skrzydlowej wzg6rze i nadvyzg6rzc

nazywamy l'l"zni<,; wzg6rz<llm6:q~owi~m f!wlllfiOw.Cf!pha{oft.

Inaczej nit. w lylom6zgowiu i sr6dm6zgowill, i S 1 0 c i e s Z are j wmi~dzym6zgowiu udaje Sly zachowa{; skupiony

c h a r a Ii: t e r. Na poziomie mirrdzym6zgowia przebiega wprm.vcJzie olbrzymia

ilosc wl6Iden nrorwowych, ale uldadaj<t si~ one na zeWTI<lirzad istaly Sz'8.rEj.

Zar6wno "ng6rze, jak i podwzg6rze zostaj'l. przeszyte jeclynie nieliczl1yllli I

slosunkowo \v'l.skimi pasmaml istoty biZJkj. Natomiast do Z c vy n c;: t r Z Jl e j

pow j e r z c h n I VI; Z g 6 r zap [ z y 1e g a In a s y Vi'll <;; sku pis k 0

is lot Y b iale j, z wan e tor e b Jc 'l. we w n y t r Z 11q. POlliewa7~ jed!HJ.k

z dawicn dawllil bylo 0110 uwa.ianc za G z y S {:, k res 0 m 6 z g 0 Wid,

zwycz<uowo ji1.t jEst talc traktovlane i torebki WewlJ~lrZlle.iuo mi~dzymr:17.gowia

zalicza6 nie valet)'. P a VI ie r z c h n ia . z e WIt Y t r Z 11 a pod w ,~g ':l r z a

opasana jest za to wl6knami biegn'tcymi oct siron,;,

ne [W 6 W Vi;:r ok 0 w y c h do w z g 6 rza. \Vl6lma Ie (warz'\. przyldejollc

do powierzc}J!lj dolnej podwzg6rz.a s'.urz;yi\lWm!lie W:lTil!,{:'.}we cfti(!U1W OpfiCflti: i

p:1sm:ll' WP:!'G!WW'iO [mc(/ls upfici. Nten'v w~ro'.wTI'Y m,FWI,r 0f.'leus Ori:lZ 'CU!;,';,;"

neJl'VYm'\l~ si~tb}1'Yld pars leerVII.ra rdir!ae tozwojowo r6wJlir:;t 112k":'l do

mir;d.z:ym6zgowia.

·..···0.. _ ..' .

III (.QV

v(9)

RyG. 12. Zmienbhcy siy kierunek naj\yj<;:kszego rozprzestrzenianiu siy kre:30m6zgowia. J..ini'l.

ci<\gl<t przedslawiono zarys p6!kuli m6zgu. Zurys przedstawiony lini'l kropkowan'1 symboliwje

wzg6rze, 1:t6rc zor.taje ci!oczone przez rozwijaj'lC<l si~ p61klll~.

• Czasami oba wzg6rza pola,czone S<\ zros!em mi-edzywzg6rzowym (adhae.>io inleJ'lhafulIlicu).

Slruktum ta jest, zgodnie ze swojq na.":;w:j,jedynie miejsccl1l zmslli~r::ia si'( obu wz.g6rz. i lIie lI!a

rue wsp61nego z kOJl\unikowalliem siy obu Gtron.

W obn;:bie Ie res 0 m 6 z g 0 w i a zachodz'l w trakcie rozwoJu

()so!Jniczego najwJi;(ksze zmiallY. Z p~cherzyka tego powstaje tez najW1ltCej

!I~alllci llerwowej. Blaszka kresom6zgowia zamykajq,ca

<lt w 6 rite r wow y p r zed n i, czyli bla13;dull krancowa lamilla terminalis

I<l7.wija siQ w nieparzyste krefJomo.,;gowie srodlwwe telencephalo!! medium

("'("fEcepfw{ml impaF), kt6rego najwi~ksZit cz~sci'l staje si~ cialo modzeloVl'ate

""'1""-< caf[oswII. NatonUast ze sciany ka±dej komory bacznej pawstaje

<ldfJowictLlia pollflm!a m6:r:gu lu:misphetiwPI. cerebri, z kt6rej uwypukla sir,:

ol:lnlllix:!';\ W~dh()Wa bullJus olfllct{}rius wraz Z lJItervirami' w~chowymi nervi

Ilf)\~l:I'(H·ii.

\~\,C. D. ~itruktllry Im:som6z[l,owia srodkowego VI slosunleu do mit;,dL)lm6zgowia i

sl"r,[lm6zgowia. Pn;ekr6j prz,yposrodkowy przez cz",st przednia" m~zgowi~. W .gl,<bi, w scianie

boci\l~j kOl\1ory 11I, '];Iuocz:ne w7"r,or7..e (linia przer<Jwana) I otwor ffile;dzykomormvy

(~ittra\\e.tl).

Kicrum;k IOzpr~~estrzenianiasi~ kresom6zgovvia wymaczaj~ nie znanc nam

cZYlmiki. Kresomo'Lgowie rozrasta si~ kolejno d~ p:zodu, 1m gorze, ~o ty~, kn

dt .. 'w ..10 p''>7odu talc. i-c kaida p6Umla wldzlana 1.boku opasUJe wLJg6rze

OrOWll zno u u. - , .' . 6 '. . 1na ksztait rnocno por-hy1onej d.o przodu litery C. 131<.1 tuk OPlSdUJbC : wnl~~z.,wle.e

'\l r komora boczna. :Po 0 me u \.1av.a SI~

elem"ut6w za:wartych w po ill I., np. . ..l • d" komorl'm je.dnak do, ., ..11'0""<'; onasUJ<lC od PlZOUU 1 0 gory y,.

Im~somOI.gowle srOll \. \:v., l' . "t: .' wnym momencie 0\colll::.a litery C OViS3'(~nie mote, bo oplera Sly w pe

sr6dm6zgmrJi.e.. . , r ' .towarzyszy stopniowe faldowanic si~ jcjRozrastamu Sl~ ~lo11~t mO~l!'u b1l.ll[11L~'J m6:r.gu ~lllei cerelJri (tz.w.. \' p' F1J" SI'" n 3J S tar s z e J. •

povnerzc lill. OJ8W.,,-'t. '< .' '. 'll 1 n~3\h, 1JIl6:E.~M lobi cerelm.. _ d ) 1 d:L1el&. po m Ij! na ~. 'J. . .

bruz,cly plen""SLOf'L~ ,owe l' ' d!(~llffiiJt\';ii1.;'O"lTY lobus. pa.netalu,Wyr6:tniamy ]\j)!\mt '::;E~~m)ijY loous frollta ~~, '.

I. •••. "t Iln~'W"Y lauCJ$ lerl,povaI!S. .IThotyRi,cmy (011C1S occfIH!a!/.,'i 1 .• 'H; . .. '. . w kierunku poprzecznym.~. . ..! II. \. \JI()'l!'1\ r01.I<1Si<Ij<1 SIt;:. . 11k'

Jednoczesmc 110',1\ C ' " . I ~~ . . trz.eniania si~ w kieru cu. . \ \ \' ' .• ' Ill" 1ll1Yi.llwn,;\) rOl,prLes . ,

Poniewat vnaJOll1lle" () .\lH .,() ~' . .', \ nC;f\1ie U cz1:owieka c 1. ~ SC, ." \. ·\\)t'll \( lei Ill"· :,I~. ) . . . '

11l'cysrodkowYIl1, Cd y II, .. ' Ilie 'v'lzporza rozrasta Sl~'11 \. \. i .\r.;1 11;\ II I) /.11) I . ,

ccnlra1n8 [lll ',\1 I (."

s t 0 S 11n Ie 0 WOW 0 I n iej nit otacz~qce j;\ obszary. Prowadzi. to do

zap a d n i li cia . s i~. owej c~sci centralnej, tzw. wyspy il'isula9, w' glqb

bmzdy bocmej sillcus la/era Tis. 0 t ac i aj q C e i z a k r y w aj Ilc e' wy s p ~

. cZysci sC\.siaduj"cych plat6w w}1warzaj<t tzw. vvieczka opercula. Proces ten nasi

Il~y operkularyzacji wYspy.

wieczko czolowo-

ciemicniowc/ .

wieczko c:wlowo- .dcmieniowe

Rye. 14. Operhl\aPjZacja ·wyspy.

Is' 0 t a s z a r a b 1as zk i pod s taw 1\e j kresomozgowi:l \1

Vol i~k S z 0 Sc i z a c how u j e. p °\0 :i e n i~ p rz y 1( il ." a \,". ..... H' tzw ]""~i'21 ""\Il!;\\t\.i\lro\'V~ 'kR·e3Qm{,'iI.:J,1~W\\;,1. 1.1'.

n e r wow y ill 1 rozwlJa SI<t " ·"t It" . • '. " • ,. ' ..

,,' .' 1 . .. . d te z.Wune Sc\'~~dflll1[m p~~15~~Vf\\~:'In!'l!1111'" Iwzgl~(1u na 5WOJe po ozem

I,e 1J3,Ir~ / . b \ as z ld ~·o ds taw n e i a ./;\ \11

bIN ie lic z n e ty ,\..0 ,omor,Cl z· . ,Clsa<!S. . kom6rki z b1aszld skrzydlowej laCSOIlI\",!',\lWI.1

wszyst,lue '., h' n~cherz:yka i twOfZq, k~1l'tt Il1rnlv71,!.','\\1"1/,1,..w~druJC\. na pOWlerzc nt\l ~: .

.. ' ce:rebri.· . '. . 1···· b. dz' omip.1~·; '1 a 15 t'YgOl~lIil.:l\\ J.Yl.i;\

In .' hictiogeneza wry zac 0 \ P yULY. ~ .

tensyWlla J ." d okrestl' poporodowcl'o. \',\)\;\'. n1odoVoiego, Z da\szym jel o:oJrz.e:'lam

emaz .of'ald:o~laniu. PO\'I;(~r/.dl\ll.\

. 1'. • 21 . JU SI\n emu· po· . '.m6zgu uleg~ VI tr ~Cleroz:vo, et ra k wad rat 0 we go,' 'L C'J.I~jJ,() 1'1\\'.\\

kory WYl10S1prawH~ C'!I Ie rem h' 6 'pozcistala c~sc leary l1kry\a \,",,\. "d Jest w zakrt<tac ill zgu. . \. '\\ I).edna tueCIa Vf1. OC71la • .. /:)w korovrych· 0 lll. [ill ;II

6 h Lie z ban e u f on .... . .'w bruz.dachm zgowyc. ., . 6 T( ra m6zgowa bywa nnzyw"I1:1 \,l.

. . . 3ij In 111a r d W. J: 0 .S7ZCOwana Jest n a . . . t zasadzk powinien hy,c stOSO\N,)IIV\1~u5;to.e1lID pllIWllfll: a~zko1w.lck ~cn:mn en VI . .

uo okreslania ca\e.1 SClany p6\kl1h.

-;;~owy /O[,IIS insularis ..

I Do j ,1d e r .P 0 d s t a.w n y c h kresomozgowia zaliczamy m.in. j'idm

'"'l','d'J,nn:nr;Jc mlcfe(ds c(Uula~U!r, j~clro s<lJ><r2:ewkow:de nll~/eus /entifor~is, pn;ednnm~

d,tl-l:I('"F1ffl i ddlJ~<O migilRlllno'Wutce ccrpus amygdaloideum. Jft d roo go n i a s t e j

j II d r 0 so C z e W!co wa t e twortitrazem cRd:lJID pr~Hwwane COfJIlIS striatum.

Rye. IS. Cialo prljjkowane. Lini1\. kropkowllnlt =naewno komorI< boeZJI1\..W rogu

OZl1llezonopl1!.'lzezyzn~przekroju przedstawionego na ryc.16.

Pod kor'l, i pomi~dzy jqdrami podstawnymi przechodzq w r6inych

kicll1nhch wi'lzki wI6kien' nerwowych. Tworzona przez te w161ma is tot a

b j a.l a p 6 1k u 1i mote bye opisana w rozny spos6b .. Niektore terminy"

wlasciwc s~ tylko d!a pewnych uj~G tematu, lime powtarzajQ sit;: w raznych

opisach, chaG nie zaw8ze .znacU"t dokladnie to sarno .. W uj ~ c ius cis I e

topograficznym wyratnia si~ (1) w g6rnej cz~sci p61kuli §rodek

p6~(}''l'a~il.Yc~ntmffl self/iovale, (2) w s rod k 0 we j. cz~sci promie~lilJto5c

dm!el bJilwaY:G£ftowate-go radialia corporis callosi, a (3) w do! n e j ITZy lorebki:

(In) ~oA'ehll\~ weWiJl~tniu~ mp.mla iN(emu, .(b) tQro:;bk~ mWll<ttrz.ull. ~ap.mla

exfenza . oraz (c) t{}ne!JI{~ ost.mtll1.i:t capsula extrema. W takini uj~yiu' w. . ~ .

wymienionych terminach nie zawierajQ sj~ infonnacje dotye7..<1eepriebiegti

w16lcieu nerwmvych i ich znaczenia czynnosciowego. Dla przykladu, loreblca

weWIlylrma jest tu jedynie widoczn'l. na przekrojach 0 Ie0 ! i e 'l. m6zgowia,

zlmdowaI1Q z istoty bi8.lej. W krar'icowo odmienllym uj~ciu

wyr67:nia sitr w istocie bialej p61kuli t r z y Ieate g 0 r i e w fa k ie 11

n c r W 0 VI' Y c h: wDMma n(i'!l'Wowe n:tltlllwe nmrojibme proiC!ctiolles, spoid~ow<e

H~ctCY.ifilJf'llecrff[ll'i'!i:mwale:s ikojaTl:eniowe neM,ojifJme lXH·oeia£iolle •.. W katdej z tyeh

btcgorii wymienia sk nast~pnie okreSlone wiqzld w~61cien.W tym uj~ciu toreblc~

wcwnr;;trZJlJ\ nalet]' 'widzie6' przestrzennie ja[co. wi q z k ~ w t6 lci en

r z U tow Yc h, klore stW-4 lcomunjlcacji IeOlY m6zgowej z niz.szymi pil(lnulli

uktudu nerwowego. Wi8,!-lcata, zawierajqc wI6lcna zwiqzane z r6t:.nymi czt;;sciami

!cory, W sfiJosob ocz.ywisty U 1e g a w b! is k 0 Sc i . Ie0 r y s i I n e IIIU

r 0 z:pro s zen iu. T~ jej cz~S{; nazywamy wkncem promne~i§tym coroll(/.

mJihr:ta. U pod s t a VI y P 6 tie u 1i torebka wewn~trZIla p r z e c hod z i w

o d Il 0 g y 1U 6 z g 1l~

lorebkaz.ewn'tlrzna

torebkaoslalni3.

-j'ldro soe%Ocwkowale

C7.'tSCpodsoczewkowa. torebld wewn'ttrmej

Rye. 16. Przelrr6j e:wlowy przez p6l1cul« m6zgu. U gory zaznaczoIJo m.in. lli":!;J6re okolice i

slruktury istoty biutej. U dolu przedslawiono sciany ezr<6cisrodkowej i rogu dolnego kOfllory

bOCZIiej.

S Iet ad torebki wewn~lrznej u leg a z m i an 0 m nu jej przebicgu.

Przy przejseiu w odJ1og~ m6zgu torebka wewn~trzna zawiera prawie vrjfqcznic

w/6lma .biegmtee ad kory do pnia m6zgu i rdzenia krvgowcgo. Wienicc

promienisty jest za to najbogatszq we wl6Jma cz')?sci'l torebki, jego sHad jest tet.

Ilajbardziej urozmaicony.· Opr6cz w16kien odkorowych biegn¥ych do pnia

.m6zgu' i rdzerua kf~gowego, wicllicG promienisty zawiera wl:6!ma sGhodz'iGe z

leory do jqder podkorowych oraz wJ61ma przebiegajq,cc w dw6ch kierutlki1ch

porni'i?dzy 1cor'l:i wzgorzem. Po zapoznaniu sir( Z r6:tnymi opisami islaty bialej

p611ruli trzebawyobrazicsobie, jak wiqzki (wach!arze) vd6kien

na!ezaFych do rM.nych kategotii, ZWi<tZ31lC z pewIlym ob,;zarE;m kory,

p'f zen i11:aj Cl. s i ~ \v z aj em n i ~ i wytwarz!Jj'l wsp61uie okrdlOIlt;;

o k 0 1ice istoty bialej p6lkuli m6zgu.

Vi! poprzednim rozdziale zostala przedstawiane, jalde stntktury powstaj'l. z

, "I~()Jnyi::h :~6rn~ch p~cherzyk6,: m6zgowiowych. Je:teli teraz sytuacj~

'I, "'lillY 1 CZt;:SCIdo]rzalego m6zgowla uporz<tdkujemy W zalezllosci ad tego,

It! I''',(l pt(cherzyka wt6mego powstaly, to uzyskamy po J z ia I",il'I'I'llctyczny m6zgowia, 'ktory jest przedstawiouy'na rycinie

'''I '11\I<I~,wy p~cherzyk6w pierwotnycb s'l. r6wnie:t cZQsto utywalle. w1", ,1<'11111 do dojrzalego m6zgowiajako wygodne skr6ty, .

(11/,\ Hlomozgo,vie

J_-1

Tylom6zgowie. I .

Sr6dm6>:goITie

III II \. III 1- l'ODWzu(m.zE

I +"I I' I, [;l )\I,ItF. WZ(j~·He~.o.

I,' IliI 11\',11' hVJLGO\\,IE

T---'

I (1IillIl',':netyczny i IcUniczny podzial m6zgowia.

I', J( j',i:dowi olltogcnetycznemn przeciwstavriany jest tzw. k Ii n i c z n y

,I ! I :1I IlI6:r,gowia n a t r z y c z y S c i: lUfll}Zg ce:tcbmm, mM:ttl.'k

1 "1'11/ i pn~L'l. TIi!16/igu (iWICUS cerebri1, Podzia! lclinjGz;ny ma swoje

,illlll(~llic.Pod r6znymi wzglt;:dami most ma znaczniewiycej wsp61nego ze

l"illll')/!',(Jwicm nit z rn6t.dZkiem. Klopot polega na tym, ze nie dla \vszystkich

I, 'I)lilll' l.wi'lZatle z podzialem klinicznym znaczqto samo, Jedni autorzy opr6cz

I,I '1II/lI');:gowia zaliczaj'l do l110zgu cale rniydzym6zgowie, imu .tylko wzg6rz~, a

II 'l.l.c~ inr:i h1.cZ'l cale miydzym6zgowie z pniem m6zgu: Ostatnio jedna1c,

II', i Il,l"dlliajqc wynjjd r6tnych badar]., coraz wi~cej badaczy sklania siy do

II''1',1;(<1\1, tc pOllliydzy kresom6zgowiem i mit;dzym6zgowiemistlilcje tal, seisla

"i'I'llpr<1c<l n<l za,sadach partnerslwa, ze nie spos6b je rozdziela62

I \' j 1')\ m6zgu-wia. trl//lCUS cl1cephali.

; U)'llI wi;lze si~ kolejny k!opot, poniewaz p61kuJa 1ll0Zgli iH'm.'lil.j(~ minlO wszystko tylko

1,',,111;1 z trzech cZ\'Gci kresom6zgowia,

Uklad komorowy powstaje i prze!csztalcenia pierwotnego kanalu

nerwowego. Nies3,. to oczywiscie przestrzerue puste, .lecz. wypelnione p!yRlem

..•..m6z:gowo-rdz£uiowyrn "iqu(Jr ceref!f.ospirwJis. SJdad pljnu rami sic;:od skladu krwi

nie'tylko brak1crn elel;lellt6~rfotycznych i niskimst~:teiliem bialek, ale takie

.. ·odmicllnyn1 stQz:cnietn elcmcrit6w drobnoQz'lsteczkoWych. To oznacza; :i:e plyn

In6i.gowo-rdzcluowj l1lusi bycprodulcowany :alctyWnilf.Produkcja plynl.t jest tak

wysoka, ze odpowiada co najmniej trzykf9tnej'wylruanie calejjego pilIi w Ciqr:,'ll

jednej doby.· Miejscem powstawania plynu sq.' przede wszystkim. 3i~~oty

'nac:z;yni6wlwTV<ep"exlis clwroidei kom6r, Tworzq. sit;: one z wysci61b, naczyfl' i

opony IDii(kkiejVi miejscach, gdzie sciana !camlu nerwo,:""ego po~ostaje cj~iJ!cD..

POlllcwaz tempo produlccji ]flynn rnazgowo-rdzeulOwego Jest raczeJ stale,

konieczne jestte:t st?Je pozbywanie siy gO z kom6J;.TvIozliwosc talca PO\VSt3jf";

juz po zakol'lczeniu 'ncurnlatji, kiecly tost'rop lcomory

czwartejulega' przerwaniu' w trzech mjejscach.

Powstaja" 0 two r y k 0m 0 ry cz war t e j: ohvor, pllsJrn{1nw~yy ilpe;-tl!f'(J

medirlllfl ventriwfi qIW.rti, zwany tet ...'!..ty¥urem ..Mlllg~nqi(;g.q) clwa otwory OO'£ZJr!C

apertl/me Iiltemles I'elltriculi qill/Hi, czyli o.hyory ~n.9~~n~~: .

Plyn powstaj'1GY w katdej z k 01116 r, \).0 C :l:'11 y c 11 . 0 cl pI y w a

przez otwor mi~dzyko.l11,o.row.y,h1.onro _1 do komary• t r z e c ie j. _,c Slqd:-wymiesz~r\ovsZy-si~ i-plyhehl'prodilkowanym w k?morze

trzeciej,kiell.ljesi<;; dalej przez,wocloci'l.g In6.zg11 S:y.lwl\t~za

. do k 0 III 0 r y '(;z war t e j. Wplywajqcy przez WOdOClqgplyn m:esza s:~ w

'komorze czwarl.t;\j z plynem proclukowanyin przcz jcj ,splot l:aczyni6wko""!,,

T r z y 0 t VI 0 r y w s t ro pie k 0 m 0 r y c z w art CJ S t a 110 WIll

jedyu'l drog~ Oclp!YWIl plyull zuklaclu k0~101'OWego na.

.zewll'ltrz oSrodkowego ukladu nerwowe~o. . .

Wyplywaj<\.cyz \comory cz:wmtej plyn r 0 Z war s t": 1a, debkatnelllt(m~le

zewlli(IITnych WaI8tw opony mi~Jddej (paj~cZYllawkl) 1 w t~n. spo30b

pOW s t a j e VI y P el n ion a ply II ~m ill 6 z g ~ W 0 - : d z C ill 0 VI YTI1

P r z est r z e ft, \ctaret nazywamy ]~m,! pG(]ftj)a.l~c~Yf,\~Wh~Ti'l. eel','1111

subamc!uJlJid!OC!1e2. 'Przestrzeil ta, a wi~c i plyn m6zgowo--nlzemowy, otacz?, caly

llklad nelWOWYo6mdko\o\'Y od zewl1qtrz. poniewaz ?lyn ciqgJe. naplywa cl?

przestrzGni podpaj~czyn6wkowej, trLeba si:e go jakc~ daleJ pozbYWGc.

I Znikorna il056 pl)01u' przernieszcz~ si\' Z komoly czwartej do kBnpJu srodk~w~go rdzerua

przedlutonego (c(malls cclltralis medullae oblongatae), a stqd do koil':;z~r.:eg(l SI'< s1epo ~~anRlu

'r dkowego rdzetlia kr~gowego (cal1o/isc8nfralis medullae spim!Is). Fal~t' t~n me mn

:n~1czenia praktycznego,bowiem pcrekr6j obu lGinal6w jest bardzo maly. Kana! srodkowy

rdzenia krygowego moz~ bye nawet miejscami 7.arosni,<ty. .

2 Capitas Slihomchnoidea.

( ; I () w n iI d r 0 g a ,0 d p t y Vi u pro wad z i do' z a t 0 k 0 p 0 n y

I W :1 }' de j, W iell sqsiedztwie pajt(czyn6wlca wytwarza spebjalne narz'tdy

",w;rIlL:7;i;RnD05to1idamu IMiJ~cryi:1«)wki grallu[atiollesaraclmoidea[es. Istruej'l. tei

d , () g j (I c1ply w u, ply nu do uk fa due h ton IIego (poprzez

jlo[;hew!ci nerw6w czaszkowych i rdzeniowych oraz poprzez przestrzerue

ukolonacZ)'niowe ).

NajlicZIlicjsze i najwi~ksze ziamistosei l:worzq si~ przy zatoce strzaUmwej ,

gomej. Ziamistosci paj~cZYll6wki wpuklaj<t siy 'do zatok, gdzie odprzeplywajqcej kIWi .zylhej oddzieI~me sqjedynie sr6dblonkiern :tatolci. PoniewaZ

cisnicn.ie plynu w jamie podpaj~cZYll6wkowej jest zdecydowarue wiykszc rut

eisnienie knvi w za.tokach, gradient cisnienia powCiduje

p r zed 0 s taw ani e si rr ply n u do kr w i. Jednakte odwr6eenie

gradientu . cisnien nie powoduje zarzucan.ia Imvi do przestrzeni

)Jodpaj~czyn6wkowcj.

otwor posrodlcow)r

komory IV

Rye. I. Schemat ukladu lWlIlorowego m6zgowia.

Jeteli na drodze przeplywu plynu poj'awia sit( jakas przeszkoda, plyn

Zz(;zyua gromadzic si~ przed t'l. przeszkod<t i. dochodzi do powstania t":;W.

W 0 dog 10 'v i a. Gromadzqcy si~ plyn uciska otaczaj<tc'l. tkanky nerwowq: W'

vvyniku ucisku i niedokrwienia kom6rki nerwowe przcrywqj<t pracy, apotem .

11Jcgc1j'l.Hlmlwicy.Prowadzi to nieuchronp.ie - ch06 zaletnie od sytuacji w r6mym

c?:,\sic - do smierci, calego organizmu.' :Powinnismy wiyc zwr6cic uwag!;? na

I( rytyczl1C pUllkty w kr<tzeniu plynu JU6zgowo-rdzeniowego.

:;'1 lIimi (I) wszystkie przewyzenia uldadu komorowego, (2) otwory w stropie

!WlllOlyczwart~j oraz (3) okolica zatokistrzalkowej g6rriej. .

Jakie sq, koq.:ysci okrycia naszego· osrodkowego . uldadu nerwowego

p!aszczell1 plynu? Ot6z., od dawna uznana i bez:dyskusyjna jestpoz:ytywna

mechalliczna rola plynu m6zgowo-rdzeniowego. Z a w i e s zen ie w

p f y n ie osrodkowego uldadu nerwowego daje, na drodze r6tnych

IHcchanizm6w fizycznycll, z In n.i e j s z e II i c j ego c i ~ tar Ll

c;fcktywnego d.o VJ() cic;:taru fC1ktycznego (tzn. do

ok. 50 gramow). Nie l!107,lIa pU.I;CClli(; Ie; korzysci! GcIyby !lie to, po kiHm

'.zywszych mchach z naszcgo Iilt/:ulu IIcrv\;owcgo Iliewiele by zostalo. Dzialaj<tce

na skutek przyspieszcil siry bo:wladnosci rozmiazdZylyby tt;!delilcatll<ttlcan1cl(na

. scianach jam Jcostnych. Jcdnak mla Illcehuniczlia p!ynu m6zgowo-rdzeJJiowego

prawdopodobnie rue wyczerpqje jCSZ.C7.C listy jego dla nas ,calct. Niekt6rz.y sqdzq,

t.e do. plynn maze przet:hodzic cz~sc oc1padbw

IIIC.t aGo 1i z m U '1116 z g 0 w ego .i stosownie do tego nazywaj'l przcsi:rzcn.ie

plynowe sciekieinrn6zgowia . .Podnoszona jest t6wniez r 0 I a ply IJ U ,iy

prz:eno!3zcniu'sygnaI6w ·pomi/i'dzy oSfoclkami ·uJctadll

n e r w Ciw ego, Prawdopodobllie srybld obr6t ptynu kon.ieciny jest wfasllie z

uwagi na pelnienie przezclljedllcgo z tyeh zada!l lub obydwll.

I" 1 ,Iltl slronach kazdego neuromeru rdzeniowego. wychodzio nerw

'" '\ 'j' {I c:dowieka, odpowiednio do ilosei neuromer6w, wystt(puje 31

II' ,w,',vY rdleniowych. S~ to k 0 I e j n ~ 0 d g 6 r y; nerwy szyjne nervi

(Ii par nerw6w, Cl - Cg), pnelf§10wc lIe11'i tfwmdci (12 par, Thl - Th12),

JI<'r"i ftwrFIIl{eii (5 par, L 1 - L5), l&nyiowe IUn-i sacmks (5 par, S1 -.55) i,','II,i coccygei (l para, CO).

i" ill). 'lostalo powiedziane, nerw rdzeniowy powstajc z d w 6 c h

I 'I I II I, P r 7.e d n i ego i t y In ego, kt6re po polqczeniu si~ twOTZ'i.

I" ,1111' JI i e j\ 11.e r w u rdzeniowego. Korzenie przednie utwofzone Sq przez

I "IIi' 1.<I\/Uliov{yc!l komarek mchowych i autonomicznych. Z polo Z e 11 i.a

IIII"II:k korzeniowych w rdzeniu Ia~gowym wynika sklad

i i, 1:I,n·.c~!;'ni.r,::ril poszczeg61nych nerw6w rdzeniowych. Korzenie przednie

, i"; I k i c h nerw6w rdzeniowych posiadajq, w swym sJdadzie wMikmi

," :',.',illGLylko nieJct6re prowadz<\, jednoczesni.e w16kna

1 '1 I '1 j I () l\\ i c z n e, a mianowicie: korzenie przednie nerw6w 0 d Cs do L2

\" '" .'j.lq VVn{,nl.lffi1l\ WSIP6!,'l':l:Mfili1le, zas korzenie przednie nerw6w 0 d S2 do S4

1,1' ,':Ii I:q wV{rflm2', Pll·z:y'\'V§\i.l'6k;un!Jrv~.

z:\v6j nJzcniowy' . gal'1.z opOllowa,,-. .......\:

[-_._---<_._-_ ...''''~ .....) ./

..._-\ ' ~---.,.. "'..- ..•-~-/ ' korZCfl tylny ;' '. gn1'li tylna

~/ ) ."-~-) IpiCIl \ '/\ \ I _ ...••~

L\ f. -....

(;> '---, ._~/ \ •. f ~ gah;.i ."..., ( k.orzcn. J-' / Ll \) ~.....~' przcdnla

\ \ przcuJu -"",,,'" .. I

~\"'- ./ r---"~ WS1~1~~1I1flyI

~ /' ."../

'-_ .._ ..--' gah'J l,\cz'1.c3. biaJa r-- gahl.i b.cZ<1ca szara

ltyc. 1. N",rw rdy;::niowy. przedstawiono czt;:sci llerwu rdzeniowego dla neuromer6w ad Cs do

L2' (Nerwy (Jd Cl do C7 oraz uelW)' od L] do Co me posiadaja, gal,<zi Ja,cz,1\.ccjbialej.)

,/, koki, w 5Mm~l lW1'7;"ni. t'Y~iUlychwchodzq, wt6tucu!. c:cudowe1 .. Set one

v~rYPllslhDmi zVlOjowych kom6rek czuciowych. Zlo:tone z cia! kom6rek

CZlll;io'lvychzwoje cVJciovve, le:tqce na p01.iomie rdzenia krygowego, przyjmuj'l

I Z[!oclnie L praWCI11 Bella-Mngendicgo wypllslki C7.'.ICiOVIC }lewinny wchodzic do

rdzcnia przcz korzen. tylny n~IWII rdl.r:lliowegl), a Icorzc,{j prL.~.dni pozostawi6 wl6knom

wl'cltodzqcym z rdvwia. Nic.sldy, pI ;',,,,"0 II) Hie 1)1"',.,11" ,;i" l'rilwdl.iwc W odnicsieniu do cz~sci

vl)'pustck (p~trz sir. 45).

. nazw~ .iZ'l'Voj6w nh:~iRnmrylLh .. Zw'6j rdzeruoVl)' znajdi.ije siy w cZf~sci boez.ncj

korzema tylriego. Tovvlasrue a lcsOn y c znd 0 w y c 11 Ie. 0 III 6 r e kz w oj ow y c h . w n ik aj 'I. P ri e z Ie0 r z e :rl t y.I n y d 0 r d zen iu.

fch dcndryty.natoniiast wchodz'l'w sklad .pnia igal~zi

n e r w u r d zen i owe go. Nerwami, !ctore mog'l: w, og61e ru<::prowadzi6

wl6kien czuciowycli i. wzwi'tzkuz'tYro nieposiada6 tet korzenia tyhiego, s~

pierwszy iostatrll nerw rdzeniowy (Cl i Co). . . .

W obrybie korzenia tylnego nerwu rclzeniowego mozemy 'wyrMni6 'dvvie

•wi'lzl(i wI61(ien.W i <=\.Z lc a .p r z y 5 r 0 die. ow a skiacla sit;;z wl62<iengntbych, .

; maj'i.cych tez grub<totciczlc~rnie1inow<=\..·Wi 'l,:?k a b 0 C Z 11a zawiei-a wl6kna

, cienkic, pokryte cienkq warstwq mielinylub w16I~a bezmielinowe. Wiqzki te

". : r6ini<tsi~ takzepod wzgr~dem czynnosciowym (pam stc 44 i46) ..

'.. 0 d p n i a k aid ego neiwu' rclzeniowego odchocl.zq t r z y . glUI~n.<e

nerwu rdzelililowr,;gQ, prowadZ<we wl61ma 'nerwowe d ° 11'il r Z <=\.d 6 VI·

obwodowych. Sft to (l)gnl~i op0Jl10wa rami!s mi!·tli~gei,.f,..(2)'gm~~;f;

pl7-cdnim (!Jnmi;"n;;) iwrms anterior (vePltmfis) i (3) gai'1i tylna (gn>;bletllwa)

ramus posterior (dorso.fis), Gal <=\. i 0 P 0 now a jestma1<tgall(zif\ wsteczllq,

ktora wraca do lcaualu hl(gowego i ullerwia' przcde wszystkim opon~ twardq

. rdzenia krygowego w obr'tbie swojego metamem. Gal qZ p r zed n i a

kiemjc siy do sk6ry i mil(sni rozVJijaj<=\.cychsi~ i przedniej cz~sci· daucgo

metmllcru. Odpowiednio, g a I <\.± t y 1n a uneIwia pochodnc' tylnej. CZ~sc1

dancgometameru. D 0 kat de g 0 ncml rdzeni.owego dochodz\ k r 6 t k i

n e r W 0 d st r 0 ny z W 0 j u w s P 6 1c z u 1n ego zwiqzanego z tym

salnym melamercm. Zwyczajowo nen'; ten' traktowai1y jest jak gaL\.I,

ncrwu. rdzeniowego. Nosi on naz;w~ (~)gan~:l::i ll!<czt!.cej51:2\I[Cjmfl"',~

C01ll1Fl1wicans . gri:fI!Il,~. Ponauto 0 d n i e k t 6 r y 'ch 11~rW6wrdzeniowyclJ, a

mianowicie od nemaw 0 d Cg d 0 L2, odchodzijeszcze jedna gal<t.;l;zwallil

(5) g@!~1.if/. l~c:!:ltc1 ~i.lIJ:t J'al,lll!! COl1iN!Jwicans 1/161ls. Go.l3j; ta poelqta <l0

odpowiadaj'l.cego· zwoju wsp6lczulnego.

,. ,,{,,\\''.IIY kl aI:, jak wchowllj'l; si~ wypllstki nerwowe, kf:6r~ utworzyly pidl

IInlVllld,'ClIJ(}Wego, Ucndryt czuciowej kom6rk.izwojowej

(w I ,', k II (J l: '/.11 C iowe), biegnqG dalej w ga~l;?zi przedniej, tylnej lub,

()P()II(jlVl~j llCIWU nlzcniowego2, dociera' do receptora i'moze!,c;.po(;n:;clilio uncrwic go. Talc sarno ak son Ie0 r i en i0 w e j k ~ ill 6 r lcir II ell 0 W c~ (w 16 Ie11() r tic 110 we), droga.. gal~zj .pI'Zedniej Ilib ' tylnej

Ilenvu rdzemowego doc iera do efe k to ra i bezposrcdllio unerwia go.

i! .';'/,.1(' • ;

w16kno czu~iowe

n l<oruoiowa kom6rkafllchowa

wlo!mo

P~

HI lcorzcniowa kom6rka zwojowa kom6tl{QlIutonomjc7.na Rutonomiczna

\','16koo

~

[',yc, 3. ICo.muni!(l\cja z nnrZl\.daml obwodowymi w ukladz.ie somatycmym i l\utono micznym.

I - W pr~ekazywaniu bodie6w z reeeptor6w" zar6wno w ukladzie somatyeznym, jak inuloncmlcmym. posredniczy jedna korn6rka ncrwowa. H - Frzekaxywanie bodieDw do

cfcktor6w W uklndzie somatycznym odbywa sil;)oprzy udzinle jednej kom6rki. III - W ukfadzie

<lutonomicznYlll dIn przekazanin bodica docfe!ctorapotrze{my jest udzia! dw6ch kom6rck,

. ~ k son . k 0 ~ z e II i0 w e j Ie0 m 6 r k i aut 0 110 ill icz n e j po

WYJSClUz rdzellla n 1e m a z e b e z p 0 Sred 11i0 S k 0 n t a :~tow a c s i I.:

z e.f e Ie tor e m. Cz~s6 efektorowa ukladu autonomicznego urz,~dzona jest

bOWlClI1 w ten spos6b, ze bodziec musi bye przekazany do efektora za

p 0.Sf e .J n ic t weIll j e s z c z e j e d n e j Ie o.m6 r kin e r w ow e j. Tit

posrcd1J1czl\.ci\. lcom6rl<itjest :nutllIInomk:ru& komolf!mreojowm, leZq,ca W Z1VQjU

;whmomic:cmtym., kt6ra pochodzi z grzebieoia nerwowego. A k SOil

;tlltollomicznej kom6rki lcorzenLowej" zWany wUilmem

(a!rsoHcJ[n) pn:ea:E\n.;ojowym rtcuf'()fibm pregarlgliollarrs; llJ U S i siy wiyc od

ur:.n.vu rdzen.iowego odda.1i6 i trafi6 do odpowiedniego zwoju

a t1 lOll 0 m 1C Z n ego. W zwoju autonomicznym akSOl1 t~ll skoilczy sly na

lcom6rce zwojowej. 1 dopiero akson autollomiczuej lcom6rl,i

1CZ;J.sami drog'l bardziej zawill\, ale zawsze nieprzerwanic do recel'lura.

34

z W 0 j 0. we j, ZWilllY wiMm~'jnl (;nl,13011cm)' 7L1b"W('jUTIyll1'Jl ueu/'ojibm

pas(g{mgii{111i!!is, mote skierowa6 si~ doe f c Ietor a iunerwic go.

'w przypadku ukla,du wsp61czulnego YI~61rnA

pned%V'!l)joT,e, 1'¥Ydl(J~h;'l 7L nJ\;!:ellill. VII przedlljl~dJi ~wirZlelffin<ffi£I\Ji, n~ny6w

rdzcn1iiQwy"Jl om en do L2, oclpowiednio do polozenia wsp6lczulnych lcOll},6rek

lcorzeniow)'ch. Pnpn.c7L ga!'fl:k n~CE~ce bimne wll6~m81 te d'!M:i.erl:l,Uil Ul~ :tWfljo'l'}'

wsp6k:£i.!liJiydl, gdzie maze nastqpic 'przelqGzenic na neuron Z>Yojowy.,

,D r 0 g 'a w I [) Ien 'a z a z w 0 j 0 W ego doe f e k tor a maze bye razna.

,Zalety to od chillal\tem i polotenia efcktora. Do (1) gmczoI6w potowych slc6r'),

(2) inif(sni6wki gladkiej naczyiJ zaopatrUj~cych sk6rCj? lub mi\;snie szkieletowe,

czy tez, (3) mifCsni przyvvlosnych sk6ry' wsp6lczulne w16klla zazwojowe lllogq

dotrzec wy]wrzystuji\.C galQtie nerwll rdzcniowcgo. Tak wiQc, wsp6lczulllC

wl61mo przedzwojowe 1Tl U s i opusci6 n~rw rdzeniowy ipoprzez galqi l'lczC\.c'l

binl'\. uda6 si~ do zwoju, 81e wsp61c:wlne w16kno zaz:wojowe m 0 i e (1) z

koJei do neJWu rdzeniowego powr6ci6 poprzez galq;t lqczqcq SZilr<1,. Jesli jednak

z nerwem rrlzeniovY)'lll mn "nie po drodze"; ill 0 i e (2) sl\ierowClc si~ do

cfelctora inn'l. drogi\. (patrz str. 118).

wlokna wspo\cwlnc prLcd>:\vojowc

wlokna wsp6lczulJlc zazwojowc

Rye. 4. Nerw rdz.eniowy (Cg - L2). Uwzglvdoiono tylko wl6kna wsp6lczulne.

Przcclst3wieny opis Tlcrw6w rclzcniovrych jest l1iekompletny i naSUVia kilka

,pytilll. Po pielwsze, cUaczego wszyslkie nerwy rdzeniowe majq g(J.l<V~ !,tGZ,tl,;,'l

szar't, skora tyUcoCZ~3Cnerw6w n::"izeniowych v;yprowadz8 wl6tma wsp61czuJI10

z rclzenia7 Po drugie, jak l11o:t1iwa jest w tej sytuacji v.'spornniarm wcz~snjej

wszechobecnosc ukladu wspolczulJlego? Po trzeci(':, co cl:!,icje ~Jil,) z

przedzv/ojovvymi w!6lmami przywsp6lczulllymi, wydwdzqcymi z o:3look<1

rdzeuiowego w brzusznych lcorzeniach nerwow S2 - S41 Na te pyt8Hl8. lcpitj

br<dzie llclzieli{; odpCJwiedzi przy onw.wianiu calego uldadu autonomicznego.

Ii ill l'U~he~ lIazywamy stereo1ypOWq odpowied± efektora "vyvvolan1iI" 'I Ii j,e'!', dzw.lame bodica na receptor i zachodzf.1Cctprzy udziale osrodkowego,iI I:lclllllerwo'vvegol.

IJ()d,j-o:te~na1Jato1nicz~ym odruclm jest tzw. !uk odruchowy, czyli dr 0 g a,

I'" kLoreJ przeblega pobudzenie od. receptora do

, I '.k l 0 1:a. ?la , ~acho~enja. jal~iegokolwiek odruchu konieczne jest

11,ll"\J,I.a~lCclqglosCl ffiOIlo1oglCzneJ luku oclruchowego arai sprawnoS6

1)'1\IIOS~lOW~wszystkich jego sldadnik6w. SldadniIeami tymi s~: (1) receptor,

(I.) I~;!m~(llOSnIUlwwe, (3) o§rod~k, (4) r:.\mi~oQ§rodkowe i (5) efektGr.

I!Ie~~e:pi:oryi dektory uldadu 'nerwowego zosta.ly om6wione wC~eSniej

I"lI';,I'.ic "u6nHiek odrudm" rozwniane bywa r6znie szeroko, od osrodl~oweg~

pi, IdriU .nenvowego. W og6le, do okrdlonej grupy kom6rek, odpowiedzialnej za

1V\':dmJ1~ po~udzell[a na obw6d w kierunku efelctora w szczeg6Jnasci., Tal< wittc

\V /lOJ~CIU osrodka moze miesci6 si'il r6zna liczba

I, ()m l' r ()k, pomit;':dzy kt6rymi wyst/(puj'1 synapsy.

, J::~'kmi~do§nl'J!w'7/eodruch6w utworzone jest zwykJe przez

.1(~d n it Ie0 m 6 r k~, z w 0 j 0 W '1 k 0 m 6 r k I( Cz u c i 0 W fl. Kom6rka ill

\Illcrwia receptor i odbiera od niego pobudzenia zwiqzane z dz.ialaniem bodica,

po czym przesyla je do osrodkowego uldadu nenvawega. W przypadku

b,odtc6w W\2chowych jest to tzw. kom6rka wl(chowa, lct6ra

.ic3t jec1noczeSnie receptorem i· ramieniem dosrodkowym

odruch6vv (konio[ka nerwowo-zmyslowa w~chowa)2. W przypadku

bod ± c 6 w w z r 0 Ie0 W y c h mamy do cZYllienia z t r 6 j n e u r 0 now y ill

ramieniem dosrodkowym odruch6w, przy czym pierwszy z

t y c h 11e UfO n 6 \\', czyli c Z 0 P C k lub pry c ik (kC'tTl6rlcanerwowo-

zmydowa wzrokowa) jest j cdnoczesnie receptorem. Pozosta1e

d wan cur 0 n y ramienia. dosrodkowego odr'uch6w wzrokowych tworzq

leakjna: k 0 m 6 r k a d w ubi e gun 0 w a i k 0 m 6 r k a w z r 0 k 0 w ()-

Z W 0 j 0 W a siatlc6w1ci:

R21mi't ·o.rlJfirodlwwe odruch6w w ukladzie somatycznym

ut W 0 r z 0 11e j est p r z e z a k son j e d n e j k a ill 6 r'Ie i, ,It 0 m 6 r k i

1 Jel,t to klasyezna definicja odruehu. Iak juz ,wczesuiej wspornniano, pewne odruchy mogl\

zEc\locl.zi6 bez udz.ialu osrodkowego ukladu nerwowego.· '

2 Sci~le rzecz biorq.c, r6wnie:i: w przY{lfldku bodicow b610wychi termicznyeh iniekt6rych dotykowyeh receptor ~Itanowi anatomicznie c~sc kom6rki cwciowej,

Rec;eptorelll sit tu bowicJl1 I"w, wol ne zako{\CZ6nia nerwowe, b~d!lce najbardziej

dyr.la\nymi odcin.kami obwc:dowych 101g,11\:licll dcndrytu kom6rki czuciowej. Zwyczajowo

jednak, jak r6wnic;, 7,<11'(:\1'11<:I 'IWil!',i Il;l ;-,II:1C7.II,\()(llcglos6 dziel't~, te rozga!~zienia i dalo

k0l11orld C;;;Ucia-,'loj, ro('<.:pl"l y 1<:l"d',lol'lall<: :;1\jak od;';.bl\o elementy.

rucJ:owej. Cialo kom6rki ruehowej lezy VI TOm, d .rdz~ma 1 1 b . drz b" prze :nun' .. ~ crttgowe?o . u . W J'l. . e rucho"vvym nerWu czaszkowego i j est

Jeszcze zaIrcz.ane d~ .o.srodka, odruchti. Wychodzq,cy na

abw6d akson kom6rla ruehoweJ dOClerado efektora j unerwia ao JakJ" .. , .kId' " "b' ,UZ WJemy

w. u a Z1e autonamicznymdladotarcia. bodica .·Z u1<fadl~

osroclkowego do. efelctora . p 0 tr z e b n y '. j est.. u d z ia f d w6 c h

neuroD6w. Claio autonomiczll'ej komorki pr.zedz''-WOJ· .'J . • t' .. .. ·oweJeZ'l.ce W IS oCle szmeJ posrec1niej rd7.eliia lub w]'''dtze auton' ,,' ", .. zl' . . . ,. , .' "" < oilllcznym nerwu

Gzas ,owego, n ale z y. do O,Sf 0 d k a a d l' U C11u. J e j .a Ie S 011' 0 r a z

Gal y neuron. z W O! ow y,kt6n:gowypustlca d6chodzi.' doefekl0ra,

two r z q, ram 1 'i 0 d s rod lc owe oc1ruchuaulohomicZliego: '

~,~ osrodek )

~

. "~--'--/ --...., .-

.. . ".rami~ dosrodkowo r"mi,! odsrodkowe \

f· .J-(§~ . c-eri(((Q7"- '

'-'-~

Rye. I. Skladniki hlku odruchowego .

Poniewat 1:II k. 0 d rue how y przebiega6 moze p r z e z r 6 z n <t

J i c z b tt Ie0 m6 r.e k ;ne rw 0 w ~ c h (a wi\;G przez r6tuq, liczby synaps

nerwowych) stosuJe Slit pod Zl at 0 d r u eh 6 w na dwu-,. troj- i

widoneuronowe lInb: jcduo-,dwu- ivlielosymtpryczne).· .

. Podwzgl~dem budowy hum najprostsze s't fH]mchy jrtdUc5ynll.pKy'i::Ell.c.

Odruchy takie wyst~puj'l tylkowukladzie somatycznym.

Oclruchami tego rodzaju sqodruchy wla;me mi~3ni, zwane lei g 1:y b 0 k irn iJub rozci'l.gowymi.OdruchYwtasne mi~sni polegajq na

.skurczu miysni W odpowiedzi na ieh rozciq,gniycic.

,Podczas rozciagania mi~snia zostajq,: pobuc1zone receptory zawarte w lzw.

w r z e ti 0 n a c h m i t( s Ii i 0 w y c h. Dzi~J.r.iZwojowej kom6rcecztlcimvej

)odziec zostaje daprowadzony do osrodka nerwowcgo, gchie zostaje

przekazany na kom6rkl( mchow'l (synapsa). PobudT.enie korn6rki ruchowej,

przewiedzione rIa obw6d przez jej 'akson; zostaje przekazane do mi'(sllia i

mi'ilsien si~kurczY: Osrodlciem adruchu jest r6g prz~clni rclz.enia na Wysokosci

.. metamenl, W kt6rym rozwija S1';' mi~sien~ . . .

Odruchy rozciqgowe. pod reg aj it reg u 1a c j i..Regu1aC'Jamiejscowa

poJega na tym,:ie wczasie, gdy w jedDym mittsniu zachodzi odmeh rozcj~owy,

, jedIioczesnie hamowtiny jest odnlCh rozciqgowy w jego antagonisci0. Zapobi,;,.ga

, to naprzemienilemtl "vVystiiepowaniuodrUchu rozci(lgowego w nieskoiJ.czollosc W

takiej parze miysni, co niev{~tpJiwie mialoby miejsce (przynqjrnniej tf.:oretycznic)

w przypadku braku tnklej reguJacji pb jec!JlQrazowym zadzi81aniil bodica n"

Ic()rykolwiek z tyelt mi~s~i (skurez jednego z mi\:sni rozciqgalby drugi miysieil).

hlllicnie talciego hamowarua pozwala na pel:Ilienie przez odruch rozciqgowy

ii,jologicznej fu n k e j i p r z y w r 6 e en i a r 6 w now a g i, kt6ra zostala

i'.ald6cona prLCZdzialanie bodiea.

\'lf7.CCiotlo

mi~,niowe

Rye. 2. Luk odruchu rozcil\gowego nU/(snia.

Inn'l, uiezmiemie Wa1:u:t rol;b jakq pelni odruclt rozciqgowy jest u d z j a 1

·w zaehowaniu napi",cia spoczynkowego mi"snia. Nawet

nie praeujq.cy mi"sien pozostaje w stanie pewnego skurczu, co wIasrue ola-dla

si~ naZWq napi~cia spoczynkowcgo. Mama wyobrazi6 to sabie jako ban1.zo

dyskrclny· odruch rozciqgowy .dzialajqGY stale. Rzecz polega ria dwojakim

roclzaju rcceptor6w zawa.rtych we wrzecionie ml"sniowym. Receplory fazowe .

reaguj,t U3 zlTlian~ dlugosci mi~snia i pracuj'l olcresowo. Receptory tOllicZIl·e

dzialaj'l. ci,tgle notl.u'l.C slopieil rozciqgniycia lni"snia i wywohU<\.c staIy,

spaczynkovl'y, stopieD. skurczu tego mi~snia3.

Odruchy rozci,mowe mi"sni podlcgaj'l. taki.e konlroli W)'Zszych pi~ter .

uldadu nerWowego. Typowym' przykladern tej regluacji jest hamowanieodruchu

prz:ez neurony m6zgowe, kl6re zachodzi w · .traiccie wykonywania mch6w

w)'magojqcych rozciqguiycia dllilego mj~siJia.Bez tego ilie bylaby lhozliwa

jDkakolwielc dowolna czynnosc ruchowa, ,gdyz I,azdy ruch byIby nalychmiast

blokow3.11Y przez odrudl rozciagowy Z lniC(snipodlelJ,aj'lcych rozci'\.ganiu.

J Te dwa rodzaje receptor6w wrzeciona unerwione S'l oczywisde ezuciowo. Do prawidlowej

praey wrzeciona potrzeba jednak tak±e ullerwienia ruchowcso. Po\uewai: wrzeciono poloione

jest r6wnolegle do wl61cien roboczych mit<fniaj jest do nkh przyezepione na swoich koiJcaeh,

slwrez wl6Icien roboezyeh spolVodowalby rozlutnienie wn:eciona ..Skorn receptory wrzeciona

reaguja, na rozciqganie, to tukie weze!miej rozluznione wrzeciono nie zareagowaloby naleiyeie

na l1ast~puj~ce po strurc7..urozcilUSni«eiemil<snia,Je:teli j-oona!<wl6kna wrzceiona skure;q sit;

jednoezesnie z mif;;sni6w!c'l roboeU\, to wrai:liwosl: wrzeciona na ewentualne p6iniejsze

rozciqgl1i<:ciel1li~sniazostallie zaehowana.

. (1'1lm~TI"em dmRs:Vlln;nn~r.Y~~'/(IIIJ'm jest odrudn fr:t£ sd~gml. Receptor

scivgnowy reaglue ua skurc/: 1I1i';Slliil.Reakcja ta zostaje prz~kazalla prz.ez

z:wojow't kom6rlc'( cZllciow;1 lla lcolll6rlc~ wewn~tE:llq rdzenia (pienllsza

synapsa). Pobud7:enie !com6rki wcwn~trLl1ej, zwanej tll nellIoncm

posredniczqcym, dodera do kom6rki ruchowcj unerwiaj'lGcj dany mi\?sieil (clruga

synapsa). PO[liewaz jedbak oduzi,lly\vanie neuronu posrcduiczqccgo na !com6rk<.,;

ruchow't llla chanucter hmnuh~.Y, cfektem odruclm ze sci~gna jest rozluinieruc

mif(snia. .. .

OdlUCh ze scivgna, badany dawniej w niewlasciwy spos6b, traklowany by!

jako odruch obronny mi~sllia, zapobiegajqcy jego zcrwaniu prz.y zbyl siJnym

. skurczu. Obecniewiadoino, :ie zad,miem odruch6w sGir;:brnowydl jest przede

wszystkim zapewnienie lagbdnego ipIyuncgo przebiegll

s Ieu rc z u mi\O§nia.

receptorsciygno\'I)' komorkn cztlcioW(l

o.~

~Q)~. neuron

If&j. po'rcdnicz'lcy

Rye. 3. Lulc odruehu ze Sciygna.

Do odrm:hol"J widl}§yll@y:JlyczlnY1:h nalety tz:w. o.uJmdn ;;',~~n~d;Q(mJi'iJdl

LH!.il[~jlJIi<J.).Jest to odruch obro~lly,kt6rego zadanic polegnllLl

llsllnirecill cz~scj ciara spod dzi,ilania czynnika

us z lcadz aj '1.c ego (lub potencjalnie Ilszkadzqjqc~go). VI klini')e odruchy

zgi~da nazywane s'l.Zl-V1jkle oc1ruchami powierzelrovrnymi.

Oclr1Jch zgil(cia, W odr6tn.ienlu ad dw6ch poprzedllio om6wionych odmch<'nv,

charakteryzuje si~ r 0 z I any In s z e r z e II j ems j ~ p 0 bud zen jaw

osrodJcO\vym uklaclzie nerwmvym.Rccepto['anli odruclJUzgi~cia Sq elcsterorcccptory, w tym

przede ws.rystlcim receptoryb6lowe, a e f e Ietor ami tn i ~ S II i e

pop r z e c z n i e p r <tz Ie0 w a 11e. W odruchu zgicecia IIp. po poclraZllicll!ll

b610wym podcszwy nast~pl\ie zgi/(cie kOIlczyny dolnej w stawie biodrowym i

I 1,J;IIIOWY1l1, (;0 odsuwa stopy ad czynnika uszkadzajqcego4. Nazwy "odnlch

,j',:\;ia" nie 11aleZytrai-towac doslownie, gdyz po zadzialaniu bodica b61owego

II" ,:" wyst8Jli6 vvyprostowanie koficzyny. ZaleZy to od miejsca, 11aktore dziala

l'llllilc llszkadzajqcy i zawsze sluty OdStUll~ciucz~sci dala od tegoczynnika5.

11\'1 hldem odruchu zgi~cia na obszarze' glowy moze bye 0 d rue 11

, "", ,',w Ie 0 W y. Podraznienie rog6wki wywoluje obustronrue skurcz mi«snia

"I II, ;IICgO' oka, daj'lc w efekcie zacislll~cie powiek. Cz«sto wyst«puje

I' ,jlllli':;csnie skurcz mi~sni6wki karlm proshDC\.cy glowy. Wszystko to razem

, III "Iii gaU(~ OCWq, przed dalszym dzialaniem szkodliwego czymlika (patrz

II '1/). '

receptor

~

I;ye. ~. Wie!osynaptyczny Juk ouruchu zgi«cia. W odruchll i)~11bior!\. udzialliczneneurony

jlll'irE.dnicz",ce,a pobudzcn10 szerzy si';l na wiele sllsiedlllch nemomer6w rdzerua kn;gowego.

\1/ rcz:ult;;ete, na podraznienie reccptor6w b610wych w pewnym obszarze sk6ry odpciwiada

"vielemi"sni, zv</ii\.zanychz kilkoma s!J,siaduhc)'mi stawami.

U zdwlvego czlovvieka odrnchy zgi~cia podlegajq hamowaniu przez wy-'n3ze

piiCLTCl uklaclu nenvowego i wyst,"pujq w pelnej postaci jedynie w przypadku

sih1ego podratnienia b61ovvego. Slabsze bodice b610we cry bodice dotYkowe

nie wyzvvabjq tych oc1mch6w lub wyzwalaj'l-. je W okrojonej, dyskretnej formie.

4 Jednocwinie z odmchem zgi"cia wyst,<puje hilly odruch wiel;synaptyczny, tzw.

skrz.yzowany odruch wyprastny, klery dotyczy drugiej konczyny. U czlow1eka skrzytowany

odruch wyprostny nalety z~.liczy6do odruch6w postawnych, czyli odruch6w utrzymuj~cych

nalc¥'l postaw({ ci81a. Po podrainieniu b6\owym konczyna zginajllca si,< przestaje pemil;

funkcj" pod.porow"". l(orueczna jest wiQc IJlliana ustawierua drugiej konczyny tak, aby nie

grozil naIn upadek. Skrzyzowany mlruch wyprostny speln.ia u czlowieka takie zadanle. Mama

sobie jednak wyobrazi6, ze np. \I jHs!~Gz\l[ki oha odrllchy lllczrue spowoduj", odpel7..niQcie

Z\\~crz'eciaz niebezpiecz,nego tcrUllll.

5 J-lazwa "odruch unikania" kpil:j lll\daje blol\, ()dl\lchll, jednak nie jest stosowana we

wsz.yst1ckhopracowaninch,

Nalczy lu wymicnil;lzw. o(]rnch plid~g,:wowy, wyra:tajC\.cy siEt·.z g i ~ c i em

wszystkich palc6w stopy po podraznieniu podeszwy.

Pay czysciowej utracie kontroli \-'VYiszych osrodk6w nadpracil rdzenia

,krygowego pojawi6 si~ moZe nieprawidlowa postac odruchu

..po d e gz wow ego; polegajq,ca .na . zgi~ciu czterech malych palc6w i

w yp r 0 s tow ani u . p eLl U 0 h 3.6, Natonliast w stanach po calkowitym

ptzerwaniu ciqglosci rdzenia. kr~gowego,· opr6cz nieprawidlowego ..odruchu

.podeszwowego, rootertJycz~gto obserwow~cinasywny odruch zgi~cio,,'Vy calej

kbiJczyny. Odruch ten moze si~wtedy pojawiae nawet po delikatnych bodicach

dut:ykowycl1."'-

. D 0 0 d rue h6 w wi e 1os y nap t yo z ny c h nah:vt tei; wszystkie

odtuchy autonomk~le. Nielct6re' z nich b~dqprzedstawione w kolejnych

. rozdzialach.

6 Niepra",~(Howy odruch podeszwowy opisany zosta! po raz piei:Wszy przez J6zefa

Bab1J1skiego(w1elkiego francuskiego neurologa polskiego' pochodzenia) .i nosi nazwQ

objawu Babinskiego:

KOIll{Jr!wmi uncrwiqjilcYrru wir;;kszosc naszych receptor6w Sit k 0 III 6 r k i

c Z It cia we. Wypustlca obwodowa, czyli nietypowy, wyjittkowo cUugi dendryt

takiej kam6rki, odbiera bodice od receptoia i przewocizi je w kierunku dala

komorlei. Cialo komorlei leZy w zWoju czuciowym, kt6rym jest zw6j rdzeniowy,·

zwiqzuny z Icorzeniem grzbietowym nerwu rdzeniowego, albo zw6j czuciowy

ncrwu czaszkowego. Wypustlca dosrodkowa kom6rki czuciowejwnika do

rdzenja kr~gowego lub do pilla m6zgu i w tcn spos6b infonnacja czuciovva

osiqga osrodkowy uldad nerwowy.

. Aby jeduak uldadnerwowy czlowielca m6g1 nonnalnie spelniaG wszystkic

swoje zadailia, kouieczne jest przesylanie inforrnacji czuciawej do wyiszych

pi~tcr uldadu llerwowega, w. tym do kary mozgowej. Jcst to mo:tliwc dzir;;ld

istnieruu lancuch6w neuronalnych, w 1ct6rych kolejnc kom6rki przekazuh sobie

poprzez synapsy infoDllacjv 0 zadzialaniu bodica na rcceptor. Infoffiul.cja

czuciowa osiqgn<tc moze Icon;?m6zgu wieloma drogatni. S'l'Yoist:t drog~ c:wdow~

llazywamy lailCuch utworzany przez nqjmruejsZflliczby neuron6w i przewodz'lcy

lylIca jeden rodzqj czucia od receptora do leory m6zgowej.

Pobudzenie czuciowe moze tez w~drowa6 przez liczne osrodki,

przccbodz.<tc po drodze prrez znacznie wiecej synaps. Jest ana w6wczas

przewadzone razelll Z bodicami innego rodzqju i traci zwiqzek Z okre.slonyil1

rodzqjem czucia. Takie drogi czuciowe nazywamy d r 0 g a III i

e z u c i 0 W Y m i n ie s w 0 is t ym i. Wchodzq OIle w sldad tzw. uldadu

sialkowatego imajl( m3czenie dlapracy m6zgu jako calosei (patrz sIr. 13 B).

[

czucicb61u

cmcie powicfT.cho\Vue. cwcie tcmperatUly ... .. . [ onenlnCYJnc

c:cue!edolyku . .c7.Uciegl<;>bokie .. . prccyzyJne

, cwcie lrzewl1c

Rye. I. PodziaI cwcia somatycznego.

Z ()bszaru zaopatrzenia nerw6w rdzeniowych i czaszlcowych odbierane S'l

bodice dzialajqce na. receptory rozmieszczone dose r6wnomjemie w calym ciele.

Mog'l to by6 receptory r6Znego typu: mechanoreceptory, chemoredeptOly,

tennoreceptory i receptory po1in:.odalne. ZwitV..zrre z· mmi rodz,.:lje· wrazen

cmciowych okreSlane S'l mianem c:roda s~lIJ!]atyt:zneg~.Z obszaru zaopalrzerua

nerwow cZRszlcowych poza bodicami czucia SOl11<1'.ycmego· do d a tic 0 w 0

. odbieranc S'l jeszc7.c innc rodz<ljc !lodicow. Odbywa Sil( to za pasrednictwem

receplorow umiesz.czonych nil ograniczonym terenie i w spccjalnych narz'ldach.

Receptorami tego rodzaju S'l fotorcccptory sialk6wki, chemoreceptory nablonlca

wf(ehowcgo i kubk6w smalcowych oral. ll1eelJanoreeeplOly llcha wewnr,;lrznego.

ZwiilZane Z nimi rodzaje czucia to: wnon., w~~h, .§nn!~I.".sHud! oraz czlH:ie

" p~loi~~illi ruch6w glowy (tzw. <tZClUldiC r6vmow;ngi).

(j,v:::~;\~~"e~ucie.somatyczne dzieJone jest· zwyldel na <r:wd.e ijJ,<[Jwircr:eduowHle

(r0

: ~eksleroecptywlle) i cil:ll.!cie gH~IHJ!~e (proprioceptywnc). D a c z u cia

""p <? w i e r z c how n ego zalicza si~ czucie b6ItI, temperatury j dotyku. Czucic

dotY1Cu~Ciiiedyskrymi rwtywne l~Tijiiatywlie-:czYl.r- olleiliilGyj ne i. . - . (~ ~-c-~~. , ~ L-,\:/ ~- _.~._,

pleeYZYJne. ;...---- ~,.,/ jliL.-'F"'~ <.."V-~ <.; /., -I :t· ll )1_._Tennillem c~~ i e gl~.)( okresla sil: CZLlCle przewodzonc z

nar7.<ld6w ruehu.Na cZllcie to sklada sif( il1fonnacja 0 stopniu rozciqguiyda Jub

skurew lDi~§ni, rozlotenia liacisku w· stawaeh, napin<Jnia wit(zadel, torebek

stawowycu i okostnej. Taka infol1nacja pozwala na rozpozllanie beL udzialu

ukladu \VzroIcowego pozycji wJasnego ciala oraz zachodzqcych cwcntualnie

ruch6w.~Ja!co trzeci rodz.aj.cz:tJcia somat}'czncgo wyr6znianc bywa cl.asem c:wde

( ':.h7;evm~,)czYli cG:erocePl:0~l~, . zwi~zane.z re~eploral~i. l1mi~~zczor.1YIT1.i VI

--har?"'1dach wewIlf((riITydr.-·Moze to bye CZUCle zarowno uswl,uJ8lT1l3nC, Juk I IJle •

pod1egajqce swiadomcj pcrcepcji.

Przedstawiony powyzej podziat czucia somalyczllego nie llwzgll(dnia

pewnych klinicznie \.vaznych kategorii czucia, lakich jak cl.ucie ucisku j czucie

wibracji. Nalezy tez zdawac sobie spra\V~ z faletu, ze .CJ_uw-c---C:bJL!u

od,bierane jest nie tylko z pawlok (eo zaliczymy oczywiscie

do ·;;~uciapovilel~ichownegci) i .~tJ.._~-·-TcCi zaliczy6 mol-nil do c2ucia

trzc\-vnego), ale takze- .. z- ..miysni, sta.w6w, wi~zadel i

1i~~~~~i~~~w;~;~~;~~~;;j~iOm(~dO-GZllda-~-gi~bOkiCgO;~·ll.aI:~~ Z<,f,

. . ~ol

•. ~,,/rDV)gi c:w.da somntyc;wego. <' 1,;".LG/ (V'- -'

(\G Z przcwodzeniem impuls6w czucia soinatycznego do lwry z obszoru

/. . z';lQlli.lJI?-0~:le.Q:.y6w rdzcnio'rvych zwiqz<mc Sq· clwie drogi. Jednu z nich

'=Pr.z:cwoclzi czu6Ie~b6Iu, tempcratUly i czucie dotykll typll orienti1cyjnego. Drugu

~:~Cjest drogq, cZllcia gl~bbkiigO:-p_~~zy'jnego-~~@~~·~d.0.!-Yl(il--orai~czii(;ja~ucisIsu i

~ wibracji. Z obszaru uncrwienia nerw6w czaszkowych ezucie powierzcbownc i. ----

! Dotychczas brok jest satysfakcjonujqcej klasyfikacji receptor6w, U co za tym id<:ic, takzc

czucia somatyeZllego. Obieeuj'l.Gejest nieco nowsze podejscie, za punkt wyjScia przyjrnujqce

r6tnice w budowic recep-tor6w. Podzial reeeptor6w na wDlnG znJconezenia

ncrwowe, zakonczenia nerwowe zwi;v.ane· ze struktllrami dodatkowyrni oraz reeeplory

otorebkowane jest nie tylko jednoznaczny w odniesieniu do sarnych receptor6w, ale po.oowaJa

jednoczeSnie jednoznacznie uporzqdkowac rodzaje ez:ucia sorna(ycznego i jego drogi. Fodzialy

te nie s",jednakjeszcze powszeclmie stosowane.

II,iJukie przcwodzone jest kilkoma clrogami zwiqzanymi z jqdrami nerwu

11'ljd/.ielncgo.

I 11' '1';\ q.\H.;ia b61u. temperatury i orientacyjnego czucia dotyku Z obszaru

IIIIQlw1onegoprzez nerwy rdzeniowe

I'i c r w s ZY III II e u r 0 n e m tej drogi jest komori'll CZUdOWli

1111'1 Iviaj'15:areceptor. eialo tej kom6rIe lezy w zwoju rdzeniowym. Jej dendryt

I ,'I Ii; IUlIj c si~ z recep torem. Jej akson wchodzi do rdzenia kr((gowego p r z e z

I' I :\ ,: Ie '" b 0 C z n II k 0 r zen i a t y 1n ego nerwu rdzeniowega i kientie

'11, do istaty szarej rogu tylnego. W rogu tylnym rdzenia za

1'''· · lcdl1idwem synapsy przekazuje pobudzenie innej kom6rce nerwowej,

I '/Il,'m:c :,zmuflTwej rogu t-ylnego rdzenia kr~gowego. M6wimy, z.e nast~puje'

1111"i po: e I qG zen i e d r 0 gin a d rug i· n e u r 0 n.

Rye. 2. lOrz::bieg drogi czucia bolu, tcmperatury i orientacyjnego czucia dcityku Z obnaru

unerwionego przez nerwy rdieniowe. Poto:i:enie ciai kom6rkowych kolejnychn~~ron6w'drogi

zuznaczono kolorem jasnoszarym. Poziom krzytowania sit< dragi viyrotniono kolorem

ezamym. Analizator oznacZOl1O kolorem ciemnoszarym. Ten sam spos6b oznakowania

Z8stosowano dnlej na wszystkich scbematach przedstawiaj1\,cych przebieg swoistych dr6g

cZLlciowych.

A k 5 and rug i ego It e II r 0 JlU przechodzi na' przeciwnq, stron<;:

rdzcnia lrr",gOVfCgO p r z c z s poi d I () b i a lei llkladajqc si~ wok61

przeclnio-boczncgo abrzci· .a rogu przcdllicl',o kicrnje si", do m6zgowia. Dochodzi

all at do wzg6rza idlatc[',o I.y c z~: (;6 d I' () g i n<ll.ywamy drogll nueniowo-

~?ii3g6nww:t tmctc!s i'flirwll/ld",:I<i"·WI. I' ,./. e c 11l) (1:,;u 11 ie a k son 6 w z kaidej

f'···1·····..

\

Z obu stron cialil II a 11 r z c c iw n 'I. s t r 0 11Q rdzcnia kn"gowego oznacza

§lm:yiowanie drogi. V1l61maprzcwodzqce czuC1e b6lu i temperatury

uk\adajq_~Q bar d z i.e jbo c z 11ie n r±'-~i}6kiiapiZe,vOdzitce"~"czuc-J.'e~·i(de;ty~· D1atego trndYCY]rue\VYr6mia -si~ drog!K i'dze~.i?~?-\'.T~g~.!':"'{)~!:t

~"1JurZrilt tmctv.s spil1-!itlll11ll.micus filial/lis,. kt6rq, ~iCZfC sir,fdo .§z;Iiurj. bocztiego'

rciZerua~'lrr~gowego i drog~. rWz:eniovio-vVzg6rzow~ r.,.pnedn1!') tra.~tllS

.spilloillalamicus al!terior,zaliczanq, do sznura przedniego. W' pnl1i"C-:m'6 z g II

obic drogi b i e g n q,r az em i okrd1ane byWaj<t.j a k 0 '1jV§t'tga nl71enimr1'u

lelllflisclisspi/lll!is. bochodz'lone" dQjitdra bn;u§znego' tylno-bocmego.. . "'- '. ,.....

wzg6r:w. nt!cle:m.ventraliS posterolaterolis th(J/{u!li;gdzie nast~puJe pr2;elq,czenie na .. .' ;, .

t r z e C In e u r 0 n.Alc;ony frzeciego neuronu.~wytwarzajq, fZ'N.

pro m i en is to S6 c.z u c i 0 W q, kt6ra stmowi c~s6 promienhltosd

..wzg6na radiliiio tluzl(li'fti2 i· kt6ra poprzez odnog~ tylnq, torebki weV!ri.~trznej

trafia do abszaru leory czuciowej, zV'Ianej lwr~ somatosc'J030rycIZUl).

Tn przez kolejl1'l synap3lt bodziec zostaje przekazany lcom6rce korowej, kt6rq,

nazywamy a n ~Ii z a tar e m· i. kt6rej n i. e :z a Ii c z am y j U Z . d 0

n e u r 0 n 6 W d r 0 g 1.. Kora somatosensoryczna zWlqzana Z obszarem

zaopatrzenia nerw6w rdZeniowych lezy w p}4J\cie ch;miwiovrym ioJJll$ [JIJl'ietp.liJ,

W (1) tylnej cz~sci [lli'ldka okoloSl'odkowego lobllllill par'(l,centf'{Jli.~, W (2) g6rnej

i srodkowej cz~sci wlu'I'tt! z:'!§fodlmwego gyms pOJtantI'Cdis' ami VI

(3) przyleg~qcych c~sGiach hruzdy ModlmTfej sulc!!s cenfr'lJlis.

PodSlll11owuje\C:rlraga czucia MIll, temperatury i orientacyjnego ('.zueia dotyl<11

jest drog'l tr6jneuronowq, skt7:y.iawallelnisko na poziornie. drugiego newonu, na

wysokosci lleuromern,do kt6rego dochoclzi Z obwodu3. \V rdueniu kwgowym

rozdziela sif,)1m dwie drogi rdzeniowo-\>ng6rzOwe: bocznll i plzedniq,.·-Qr:::'~~t;:;_~~'c'l

bieg~~§S.LJ]ym i prowadzi c?J-J~ieb61u"Ltt;'!n]Jt'rah_'JY'r.pn)~-.r:~:::cl!]~~;"__

Qjegnie...w..s.ru~~~P1J.~r\{)i1J1-i"w~ilf]~r.-.t~1.9Y::-:~.~J.'':=--:=::''...:-__

W tym miejsc\l trieba powiedzie6, ze przedstawiony povfyzej przchieg

dragi czucia powierzchownego budzi wiele zastrzezell W odniesienill do czucia

b 61 u. Gdyby droga czucia b6Iu przebiegala naprawdf\:tak, jak to si~ przyjnwie,

walka z b6Iem bylaby ZllacZllie latwiejsza. Mi~dzy innymi, wlasnie pr()by

chimrgicznego leczenia b61u poprzez przecinani~ drogi b610wej daprowaclzily

dostwierdzenia, ze w· wie1u punktach faktyczny przebieg tej drogi nie jest

zgodnyz przyj~tym schematcm. ZaczynajClc od poczq,tl<1tmeba stwierdzic; 7.C

duza cz((s6 w16kien b610wycll wnika do rc1zenia kn;:gowego przez kOrz.cIl

przedni, a nie tylny nerwu rdzeniowego. Ponadto duza czt;:sc \V16k1enb610'vvych

(zwlaszcza z trzew) w11ikado rqzenia kr\)gowego ZllacZJlieV'ryzej nitmozna by

sirt spodiiewaC, na- podstawie ich obszmuunerwieni~ poniewaz. cz~sciowo

2 Promienistosci srodkowe wzg6rza radialiones thalamicae cenlrales.

3 Din niekt6rych wl6klen, a ZwlaozCza dla wl6kieil bOlowych, skrzytowanle to lezy zwykle

kilka (2"5) neuromerow powyzej poziomu, Z kt6rego odbierane SEl bodie-e.

45

wykorZYS(lljC drog~ WStYPlljqCCl.poprzez pien wsp6lezulny. R6wniez. w obrybie

IJl(')z)"owi,l droga cZ11eia b6111 biegnie prawdopodobnie nieco inaclej nit droga

('J,lIcia 'dolyku i poprzez jqdra tylne wzg6rza trafia do kory \YysPy. '

.IzoIowanc jcdnostronne ~ s z k 0 d z e 1l i e drogi rdzeniowo-wzg6rzowcj

IV rdzcniu I<rf(gowym spowoduje zn{cs,icnie odbioru wrazell

lJ610wych itermicznych Z obszam lezqcego po przeeiwnej

stronie data i ponizej poziornu usikodzenia, Przez

lIszkodzon'\. drag/( oczywlseie rue bC(clzie tez przewodzone czucie dotylcu, ille

!lie br;dzic moi:na tego stwierdzic, bowiem czucie dolyku bydzie jednoczdnic

r,rzewodfo1le inll'l. drog'\. (patrz ponizej). ', (, , £ I (IN! _.•... ('."

.:'" ",I, i'I!"" .Drog,a cZl/cia glcbokiego, precyzyjnego eZl/eia dotyku, czueia ueisku

i·. I'.,j{, i wibrncji z obszaru uncrwionego przez nerwy rdzeniowe '

. :!, (!I;/ll//L':' Pie r w s z y m n e ui" 0n e m tej drogi jest auciowa Iwm6rklll zwojowa,

Icz'lca W zwoju rdzeniowym. A k SOil t e j k 0 m 6 r k i, po wniJwiyciu do

rdzenia p r z e z w j <tz k y p r z y S rod k 0 w l\. k 0 r zen i a t y I n e g ~

nerwu rclzeniowego, przeehodzi do s z n u r a' t y I II ego, zagina si~ i

biegnie do g6ry po te j sam e j s t rOIl i e. Po dojsciu do rdzenia

przcdlllzonego koIiczy si~ w j'l.drze smuldym lub lclinowalym. W sZllurze tylnym

vksony pochodzqee z dolnych zwoj6w rdzeniowych uldadaj'l

siC( p r z y S rod k o. w 0, wytWar7...aj<t p¥'cr.ek ~mmldy fasciculus gracilis i kOl'ICZ'l.·

si\< w .i~d nee smukIym Nucleus gracilis. Te z g 6 r n y e h' z W 0 j 6 w ukladaj'l.·

si~ b 0 c Z II ie, wyh'farzaj<t p~czek klinowllIty jnscicrdus CUf1ea{us i koilczq siy

w j~dn;;e ldinowatym /;ucleus Clltl~a(lls. Dla' omawianej drogi wlaSnie' j'ldro

sfJ1ulde i klinowate (a rue rog tylny rdzenia I<rC(gowego) stanowi'l. 0 S rod e k

n aj II iz s z ego r z ~ d u. P~czek smulcly i ldinowaty lworZ<l tazern drogi

wst'tpuhce s:wura tyluego. .

Dr II gin eu r 0 n oma,\~anej drogi slanowi k 0 lD 6 rIe a j qd r a

S 1I1 u let ego 1u b Ie1 in 0 w at ego. Jej aksoll przechodzi na d rug 'I.

S t r 0 n l( P n ia m 6 z g u w tzw. slu-zyiowaniu wst~g pn;ysrlJdl<.ov{ych

decu.,S([(io IcutIli:rcOIwil TFletliirlium j wchodzi w sklad wst~gi pn:YSrotllwwej

IWlfdsCllS mediali:;. Wsflrga przysrodkowa doel19dzi do j1/,dra lJrz.usznego tyll1o-

lJocznel~o wxg6rnl nucleus l'e/ltralis posterolatemfis thalami. T r z e e i.n e u r on

stanowi kom6rka tego' .iqdra. 'J~j akson przez promiel1istosc

c z u c i 0 W 'l dochodzi do !wry somatoserisoryczncj.

Podsumowuj,!:c: clroga czueia gt~bokiego~dotyku, lJciskU i wibracji jest

dLOg'l Ir6jncuronow<\., sl<rzy.Zf.J_':0!l'l--WJso.1s.Q....lY...r<k?niu .Q!Zed!.lizOflYJn w obrC(bie

.(~I:tJ...gie,gonel~rCl.lll,1.W '1'dzeniu krC(gowym wytwarza ona dwa pyczki sZIluni"

tyiJiego, 'sllllildy i Idino'vvaty. . . ,

Izolowane jednostroJ1l1e us z k 0 d zen i e dr6g wsl~pujqGych SZllma

tylnego IV rclzelliu kr~gov,.1'rn spolVoduje u t rat C( lllozliwosci. ° db i° r u

o d pow i e d n i c h, rodzaj6w bod i e 6 w eZllciowycll z obszaru ciala

lezqcego po s t r 0 n i e us z k 0 d zen i a i po n i z e j po z i0 m u

1IS Z Ie° d z en i a, W ~/.cl,q'/)IIl()Sci, przy zilInkIliyl}'ch oczach pacjcnt nie

bC(dzie polrafil okresli6 poJozcllia koilCZYIl w stawach ani r()zpoznac kiewllkll

wykonywanych bicmic w {yell slawac!J nlch6w (7. n i e s i en i e c z. u cia

'g Iy bole ie g ~), nie bydzie odczllwal clrgafJ przylo:!.onych do dab s(roik6w

.CDl i e sic n i e c z u cia wi bra c j i), Ilie bt;;dzie mogt rozpoznal~ dolylciem

trzym3.f1ych W fi(ku przedl11iot6w an.i rozpoznac znak6w pisanych 11l1lpaJccm ua

sk6rze przez badajqeego (zespoI zaburien wynikajqGy z uszlcocb.:enia r6znych

rodzaj6w ezucia dyskrymillatywnego i noszqcy na2WC(. s t ere ° an est e zj i).

W tym miejsclI trzeba poclkrdlic, i:e .proste ,bodiCf: dotykowe mog'l bye

odbierane dzi'(ki zachowanill ciqglosci drogi rdzeniowo-wzg6rzowej.

gnl'7.ie j pien ncn,n rd;-:cniowcgo..··....·..·6..··..· ....·..·....·....·....

~

Ryc. J, Przebicg rlrogi, c7.Ucia ,gl«bokieg0, [lrecyzyjnego czucia dolVku o(~7. czucia ucisku

wibracji z obszaru uneiwionego przez nen.vy rdzeniowe, '~.., '. . . .

Drog} czucia' somalycznego z obszam unerwion§go przez !len-vi'.

czaszkowe

tJswiadamialHl. jnfonnacj~ somatosensoryezfl<t (z wyjaJkiem in[onnac;ji z

wrzecion I11j~sl1io'rYych) prowadz<l. nastypujl\.ce nerwy czas2'lmwe: m':l'W

troj&ddny /Zcrvus trigeliliJiu,~, nen'l' (1"i3r:wwy nervus f{Jchdi.~ (znikorna iJos{;

~;;fukiel1), IH',l"\'l' jp:y!r.owo-gardlo",;,y u<m'tlS glus,wjlltnryJlgeus i lIen1' hltdf,~Y

nerl'Us 1'agus, Pie r w s z y . u e u rOIl drogi slanowi'l ~;,()mQdd ~Z;l!di}We,

lezfJ.ce w· Z W 0 j a c 11 c Z II C i 0 W y c h wymienionych nenv9w, S'l lo,

ocJpovofieclnio, £iY6j nenllu tJ'6jdzidutego Wmgliull frigemirmle, zw6j Iwl:m1;a

ganglion geuiculi, Lwuje ncrwLI jl;;Lyk{J~vo--gl\rdIDYYlCgo g{(ur;li(l fJeJ'J,j

"I'/Wf]'Ifgei i nvoje ~erwu bl~dllego ganglia nervi ]lagi. Jednak: aksony tych

'I' s t k ic h n e u r 0 n 6 w Z W 0 j 0 W Y c h kofJcz~ si~ W j'ldrach

Ii' i:,'n'yd.l WenTl'U tr6jd·deIuego.

przyjml\je

l'lllt,) IdlCnio\vc

(: 11,";( WJroa

,:l\':;l: srodkov.,-a

('/',"~;(':dolna

orienlac)'j ne czucic doly ku

wsz)'slldc rodzajc c7.11cia

c7.11ciebolu i tcmperallllj'

drogll tr6jd7jclno-wzg6n:oll'a pn:ednia

dragi do moidZlm

draga lrojdzieLllo-wzg6n:owa przeduia

droga lr6jdz:klno-wzg6rz.owa przednia

j draga lr6jdziclna-wzg6rzowa tylna

CZ1.!cic C!t(bokie1: J ezucie uciSl..ll i

wibmcji, precyzyjne czucie dcilyku

"'" ,1. l'o!;\.czellia ja.der czucimNych llerwu tr6jdzielnego.

/, czuciem powierzchownym zwiqzane Set dwa j qdra

1l,',iowe: j~dro r"b:eJiliowe Ilcrwu tr6jdxielnego IWcleus spinalis nervi trigemini

I i::"lrn mostowe ner'il'l.! tr6d.T.idnego ltucIel!s pOl1tinus nervi trigemini4.

I (lillorki tych jqder tworzq drugi neuron oITlawianej drogi.

J :,pl,'0 nh:ennovye jest bardzo diugie i posiada t r z y c z ~ Sc i: g6mq,

:'IIldJu.wl'l i dolnCl. C z <e s 6 g 6 1-11a jqdra rdzeuiowego jest jCldrern

() Ii C II tac y j n ego cz ~c ia do ty k u. Cz~ Scdo 111 a przyjmuje informacj~

h (';10 W <'t. i prawdopodobnie t e r ill i c z n q5. J~dro m05towe zwi<\.zanejest

':II()WllO Z precyzyjnYl1l czuciem dotyku, jak iz czuciem

:'.iqbokim, jeclnak z wylqczeniem impulsacji F.; wrzecion

Illi'cSlliowych.

A Ieso 11 y wychodzqce z tych dw6chjqder wytwarzajq drog~ tr6jdzidno-

·fYIf~Or;wwll. br;O.1§iZn~ tractus trigemirwtlwlllll1icus ventralis, zwanq tet w§t~g~

tr6jf1:d(;lnit [eall1iscmi trigeminafi,r, Przechodzi ona 11a s t 1'0 n ~ p r z e c iW 11'I.

l1H i a m 6 z g u i dochodzi do j'tdra bl:'Wll:mego tylno-J,lrzy&rodkowego

v:,;s(~{ir2w. fll!dellS ventralis posterollletIiali.f thalami. Ze wzg6rza . t r z e c i hell r 0 n

v,'kdzie itlformacj~ przez promienistosc ezuciowq do .kery

EomatoseU50liJ'C:l'.lilej plata demieniowego lobu,~ pal'"ietaTis. Dla obszaru

4 J<tdro pasma rdzeniowego nerVvll 11"(ljc17.ie\nC[\O,WleleflS tractus ~pillalis nervi trigemini, ij'1.c\ro cZl.lciowe g6me (g\6wne) nenVIl IJ')j,I'I.iclnq·,o, nuelelJs sel1sori!!s sup£Jrior (principalis)

i?fTVi Irigelnini.

5 CZ(,GC srodk()wa j1[dra rd7.cniovll· '!',ll (H',( IV\! 1I,',jd'l,ie\IJ(";',1l Ilie nabi.y do drogi. czuciowej

;;\yolstej, aleprzcka:wjeinf<lIll\:Jcj" '!"ll1{,;.\)h"

'II',

l\crw{rw czaszkowych jcst to " (l{ dolna C7.XSC zakr~1u·

gyrus jJostcentmlis i (2) przylegajqca czt:;sc bi.l.i.zdy irodkoV(ej .. ',:

.', zaopatrzenifl.

'. zUSrGdkowego

.• sulcus ceiztralis.

. C z ~S6 k 0 ill or e k j a,.dram 0 stowe g 0 Wysyla swoje aksony

'poprzez .drag\: tr6jdzie1nil-n';!;g6rtaw~grzQietow1itr(.lctJ,)s mgemiilOt!ia!amicus

dotsafis·,:do wzg6rza po tej samejstronie. Okolicq ciaia, z

kt6rej bodice ',sq, dziliki'temupriek~zywane dQ ob,u

.,.W l. g 6tz/.a st'l.d cla 0 bu p 61 k u I. ill 6 z g 0 w ye 11, . jest \vn((trze jamy.

, llstnej o~azJejbezposrednie sqiieclztwo, czyl,i tzw. 0 k 0 I ic a 0 r a I n a. '. to, \j.PA/l.Af];L· '\\.{":1 \...e.~G~0'-~ c.

"- /\""-..!

-;A-1"- - _ - .._ .. " . _ -- ..............•. --- _ ...............•............... "1

\

promienistosc cwciowa 'j

. . (n~uronill)

., \1~~;;~-\\==t1tJJ;~~"\,~~~~~ ,,~\\ ( )

, ~ItAA/Y{~V (i/tr nemon II

\ - t~~~:.:::'.-:-~~~::=::~~~.~-:c=~:::::~:2K~:.:":··::~::::::::'::::;-::':::~::::'~:~:':'::~~:~'::'::;~":::::':::::'~":"""\'korzi'nie Ilenr6w cZllnkowych ..'

'7 . "'Jr \· t;~"7\F\l.iFjf@6iVJtwir¥ii<1~1:Kt~!F''''W''€m:!i''·~

~~~o. <"N,1~~~~i~~:~'6;~~~~k6,~;~h~"'..' \\<0\' Q;l00.~~"·"· -.- _ -;;r;;· ..:..· ·_·_·_·..c .. · .. · .. ·_ .. · ·.. ~ _ .. _ _ .

\ .' '0) ".~. '

5. Przebic'g drogi cZ1Jda somatyc~e.g():zobSz.ar.u uneG."iol1ego przez nerwy czaszkowc.

Infonnacl~ z wrzecion mi<2sni'owki poprzec;;:llie

p r qZ k 0 wan e] ,g 1:0 W Y prowadz't wymienione wyzej n'liesiane 1l(~.r\Vy

czaszkowe, a ponadto prawdopodobnietalc.Ze nerwy traktowane przez na3 .Jako

wylq,cznie efektorowe (odsrodkovve), tm. ·n·erw okoruchowy" bloczkowy,

odwodzo..cy;dodat1cowy i podj~zykO"\.yy. W 1:6.k n a wi 0 d i:\,ce c z u c ie 'I.

w r z e C 1 0 n m i~Srii 0 w y c h s <\. w y pus t k ami 0 b W 0 d ci\:VY 11li

k 0 ill 0 r e kj~dra gr6dmozgowiowego. nenyu· '· ti:6jd:delnegQ IUre/cm

mesellcepl1l11icas ne~.Ji trigemiHi6. Jest to bardzo dziwnc jqdro, pomewaz jest

zbudowane'z 1coill6rek pozornie jednobiegunQwych,

ident)'cznych .z kom6rkami lez'<1.cymi·vi obwodowychzwojacb. czuciowych.

Niekt6rzy sqdzq, ·te. z jaldegos pQwodu pierwotne kom6rki nerwOwe

przemaczone dla tego j<'\.draop6±nily si~ z 'Nyjsciem z grzcbienia nerwowego i

6 Ja,dro pasma sr6dm6zgowiowego ncnvu tr6jdzielnego, nucleus tractus l1lesencephalici nervi

trigemini.

1.1 J:ilaly llwi~ziolle W· rozrastaj'lcym sir;,:pnill m6zgu. W ten spos6b droga z.

IVl/ceiOll lJlic,;sniowych z; obszaru glowy· stali si~ jedyn~ drog~ cz;uciow'l, w.

kl('He; cia!o Iwm6rkowc pierwszego lleuroJJU leZy W osrodkowym ukladzie

[WI ",,·()wYlll.Nic znamy, niestety; dokladnie dalszego przebiegu tej drogi.

POdsllIllowujqe: drogi c?llcia somatycznego ·z obszaru glowy sq drogami

Irtljr;clIrollowymi, zasadniczo s!crzyzowanymi w pniu m6zgu W obry'bie drugiego

llCUIOI111.DIn oIcolicy oralnej drogi te sC\..cz<;:sciowoskrzyzowanc ..

rog ,lny

~

rog tvlny

tr;1iWlitl.~

Rye. 6. Uncl\vienic sk6ry glowy przez jl\.dro rdzenio'we nerwu tr6jdzielnego i przez rog tylny

rdzcllia kr\?80wcgO. I - Strefy unerwienia glowy i strefy jl\.dra rd7.eniowcgo u czlowicka w

pozyeji opisowej w widoku od przodu. II - Strcf}runenvienia glowy i strefy jqdra rdzeniowego

II c:dowieka Ici.qccgo na brzuchll w wiclolm z boku. III - Stref}r uncrwienia glowy i stre.ry

oupowicdnika j"dra rdzeniowego u ryby. (Na wszystlcich schematach umownic wyr6znioIJo

cztcry strefy unerwicnia glowy przez j'l.dro rdzeniowe. Widac przeclluzanie si<e'jqdra

rdzelliowcgo w rog tylny 'rdzenia Im;:gowego, kt6rego strer", unerWienia glowy oznaczono

lilCf<lR.)

Uszkodzenie nenvu czaszkowego prowadz.qcego bodice czucia

~;o!1lalycznego spowoduje zniesienie wszysllcich rodzaj6w ewein w obszarze

z,lopatrzenia lego nenvu (palrz. s.tr. 53). Us z k 0 d zen i e j q d r a

r cIze il i 0 w ego n e r w u t r 6 j d z i:e 1n ego spowoduje' rozszczepienne

l:lburzenia cZ\lcia Vi obsZ<lr:reglowy, tw. przy zuiesieniu czucia b6ln i temperatury

br,:dzic zachowane czucie dolyku i czucie gll(bokie z'tacji nonnalnej pracy inuych jqder

nerWll tr6jdzie1nego. W zalemosei od stopnia zaj~cia' jqdra rdz.eniowego obsV:lf

z/1btu7.ellmoie bycr61:11.y,ale jego ksztalt bftdziebardzo eharakterystyczny. Wynika to Z .

ulozenia w jqdrie rdzeniowym nerwu tr6jdzieluego kom6rek zwiqzanychz

posz:cz:eg6Inyllliokolicami glowy. Naj'vvy:tejw tym jqclrze le1:.<tkom6rki oclbierajqce

bodice z okolicy oralnej, najlliz.ej - komorki odbierajqce bodi,ce re sk6ry glowy z

pOf!,J'aniczaobsza.ru lUlerwicnianerwu b'6jdzielnego. Slrefy posrednie jqdra zwiqzane Sq

odbiorem bodir.hw :re stref posrednich powierzclmi prz:eclniejgtowy, ukladaj'l.cych si~

konccnlrycznie wok61 S/.pdI.Y lI:;I.D!;!!e!(ll c/.l,:sciowe uszkoclz.cniejqdm rc!zeniowego

objawia si~ obsz~rami zlJicczlllcnia ukli1dajqcymi si~ ~okol szpary \1st "jak lislki

. cebuli" .. l(u dolowi j,tclrordzclliowc IICIWlIlr6jd7jelnego prz:echodzi b~z zadnci

. granicy VI r6g tyJny rdzen.ia Jcrygo\Vcgo,do kt6rcgo docieraj,t przez nerwy rdzeJ1iow~

(odd11lgiegopoc7.qWszy) bodice :z.esk6ry tylnej powierzchni glowy.

Drogi czuc:;iatrzcwnego

Czucie trzewneuswiadamiane plyniezwieIureccplor6w. S'l

ta przcc1e wszystlcim receptor)' b6Iowe. NaieZy pOI18dto wymieni6

mechanoreceptOlY pycherza moczowego, odbytnicy i 11arzqcl6w plciawych

zewn~trznych oraz inne receptory odpowiedzialne za niejasne wr<:lienia,

odbierane przez ilas z l1al'Z'ldow wewnytrznych. Dr 0 g a tls'yviadamianego

czucia tI'Zewncgo n a a b w 0 d z;ie maze wykorzyslywa6 zar6wno 11 e r w y

somatyczne, jak i autolJomiczne. W asrodkowym ·uldadzic

11e r wow y m czucic trzewne. llswiadamiane przewodzone jest d r 0 g'l

r d z e 11i 0 w 0 - w z g 6 r Z 0 W q b 0 c z 11q. . Inforrnacje tego typu bicgl1'l

j c d 110 cz e S II i cpo a b tl. S l ran a c h . rdzenia krygawego, a wiyc tmfiaj'l

'do Obtl wzg6rz idalej do abu pollett! m6zgu . .PrZ)!jllll\je sir,;

obecnie (choG Sq co clo t~go wqtpliwoSci), ze war u n Ieie 111

uswiaclomienia sobie zaclzialania bodica jest. osiqglljy'cie

p r z e z in for 111a c j ~ 0 n i 111 po Z i 0 In U k 0 row ego. Lokalizacja

lmry m6zgo\vej odbierajqcej usyviadamian<t infonuacjl( z trzew nie jest pewIIie

ustalol1a. Wyniki niekt6rych badaft wskazujll na kOI'l(wyspy if/will.

C Z U c i e t r z e Vi n e 11i e u s w i a d a ill j a Ii e przewodZOite jest w

ukladzi.e osrodkowym in 1]y mid r 0 g a 111 i. Prawdopodobnie wszystkie

drogi cZllcia nieuswiadamianego maj'l zwiazekz j<tdrem samuht}'H1' /lucleu.'>

so!itmlus7. Jqdro ta rozciqga si~ 0 d do 111e j c z y Sc i I1I 0 S [u poprze7..

rdzCll przICdlu2:ony cI0 g 6 r 11e j g ran icy c z y S c i ::;z y j n e j rclzc[iia

.krygowego. Zil.Jiczane jest ano do jqcler czuciowych nervv6w czaszkowych,

jcdnak c10 c ie r aj q don iego zar6wno wJ6lma pochodzqcc Z IWJrl1'Qij

.h:zylww(J··g21nlRowego i nen'lu b!<tdnego, jak i prawdopodobnie wSfypujqcych

dr6g 3u[onomicznych rdzenia krl(gowego (drogi nl:r.eniowo-5bflww<R: (1'(!.C(/~S

spillo,c(icu[l/I'es). z· j II clr a s a III 0 t 11 ego bodice l110gctalbo bct.posreclnio

·alba za posrednictwem pa(hng6n:n hypothalamus tTaftc do cin!;n

migdlllowat£go ~OlIJllS Ilmygr!a[oitfcUfII. Poniewaz czysc ciala migdalowalego

•naleZy do kOly m6zgowej, silq rzeczy trafiajqce tu bodice osiqg~jq po Z j 0 III

kOTOWY. Jednakt.e bodziec, kt6ry OSiqgllql kor~ tl16zgowq,

II i e k 011 i e c z n i emu sib y {; us w i ado m ion y. CzasaLnt jego oc1bil)r

mozemy odczuc pod inllC\.poslaciC\..Na przyklad, infonnacja 0 zbyl tliskim

wysyceniu krwi t~tl1iczej tlencml1Joze bye uswiadomionajilka uczucie dU.SZllosci

albo wyrazar': Sly uczuciem I~leu,kl6rego i:i'6dla uie rozumicmy.

.&

~I ,

I l

'l-~+IIIIIIIIII

Ze~poly uszlcodzen r6i:l1ych dr6g czuciowych

~)Olychczas ?rzedstawione zostaly objawy, jakich moma sit< spodziewac"

IH/',y ~z~lowanym jednostron,nym u;z:!c?dzeniu poszczeg6lnych dr6g cZlieiowych.:

\lvklllllce lekarz spotyka Sl~ ezt<SClejz ~.sp~lami zaburzen czucia 0 bardziej'

I,!tlwnym charalcterze. Zarmeszczony pomieJ opis dla pelnego zrozumi .. 11 " ' erua

W\:I~laga 111~ty (Q zn~OIllOSClprze?iegu dr6g czuciowycb, ale takie znajomosei

"l,d}:e~~ .mnych dro.g '7 ukla~l~ nerw~wym. Stqd, do opisu tego naleZy'1}lIIYI OCICpo zapoznaruu Sly z calOSClqmatenalu. .

J"

-~IJI

l.

prLebieg drogi

rdzeniowo-wzgorrowej

przebieg drogi

piramidowej bocznej

przebieg dr6g

wst~PlIj,\cych Sz:nura tylnego

obSlar mleS7.ill1ego

uszIcodzenia obwodowego

obszar z.niesiel\ia

c1.ucia b6lu i temperalury

ObSZ3S porazenia osrodkowego

i 7:niesienia czucia gl~bokiego

Rye. 7, Zespoly zaburzet'I ezucia: 1- w ~szkodzeruu nerwu 11 - \V pO!OW1'Crvffi k U .d . I '-J usz 0 zeOlll

: z:ema .(J(~go~~go, IH - w uszkodzeniu sp~id~a przedniego rdzenia kr~gowego. Na kazdym

ochemaCle CZQoGl bocz:ne prostok<tta symbohzuH obszar uncrwierua nerw6w ruze l' Id '1 I"" . . n owyc 1 po

WOC 1 slronac 1 ct&a, cZl<s6srodkowa symbolizuje rdzen kr~gowy.

R?zpOZJl~lie ~l1i.e~s?auszkodzenia uldadu nerwowego jest cZysto Illotliwe

w wymku anahzy IsllUejqcych zaburzefi czucia (i ewenlualnie zaburzen' rnn' "f 1 .. ) " . yell11I1 ceJI , OCZY'vVISC1~pod warunkicm zm~omosci anatolrui CZYllllosciowej ukladu

nerwowe~o. W. pJer~SZ),Tlll rZQdzie waz;nc jest ustalenie, cry obserwowane

zaburzellla CZUCIawyutkan z w;z!codzcnia ukladu ucrwowego obwodowegoosrodkowego. ' cry

Zaburzenia ,obwodoYle czucia, powstaj'lce \'1 wynilm

nerni6w (1) wystypujq n a 0 g ran ic z 0 n Y ill . 0 b s za r z e,

odpowiednimdla uszkodzonego nerwu lub jego galt<zi, (2)wystIQPuj~ po

.stronie zmiany chorobowej i (3}dotyczq wszelkich

'0 d z a j 6 w c z u cia prowadzonych przez dany nerw, Jesli \1szkodzony'

. nerw jest nerwem mieszanym, (4) zaburzeniomczuCia b~d~ towarzyszyc inn e

objawy, r6wniet na ograniczonym obszarie, 'wlasciwym

\lladanegcillerwu i. r 6w n i e z p osb'o n ie us zk 0 d zen ia. '

'.. Zaburzenia oSroclkowe czucia wynikajqcezuszkbdzeniaukJaclu

·osrodkowego mag<\. bye ~6ine W ~lei:nosci odtego,czy llszkoqzone S<\.dragi

GZlUC10V.'Cczy tei; kora czuciowa. Jeslichbdzi z kolei 0 drbgiczucio~ve, istotnc

czy ulegaj<\.one uszkodzeniuw rdzeniu kr~gQwym ezy 'w mozgowiu.

Zaburzenia czueia, powstajqce' ~ wyniku' ~ s z Iecid ze n i a d r ()g

czuciowych w rdzeniu IC[ygowYln,mog'l. (1) miee bardziej

[ozlegly zasiyg, (2)dotyczyc wybi6rczo tylko' pewnych

(0 d z aj 6 w c z u e i a i (3) wystt<powac pO s l r 0 I1 i e a g n isle a

ChoTobowego, po. stronie przeciwnej lub po obu

. s t r 0 n a eh cia t a. Pbniewai; w rdzeniu krlQgowym przebiegajq, tak±e drogi

.....~innego rodzaju, (4) zaburzeniom czucia mogit towarzyszyc z a bur z e 11 ia

innychfllnkcji uldadu nelWowego, przy czym obszar ieh

w y s t ~ pow ani a m 0 i; e by 6' z up e hi i e in 11y, nit obszar zaburLcn

czueiowych. Wreszcie zaburzenia wynikajqee z uszkodzsnia rdzenia kn~gowego

cz~slo charalderyzuj'1 siQ wystt<powaniem (5) tzw. po z i 0 m 11

us z Ieadz e n ia, . co OZllacza, ze ca!y obsz:ar data, po jednej lub po obu jego

stronach, poniZej pewnego poziomu wyl<az.uje okresloneobjawy. 1 pun](tu

.widzema rnorfologii ukladu nerwowego mozna plTjldadO'.1vo wyr6ini6 Irzy'-

zespoly uszkadzen rdzenia zwi<\.zauez zaburzelliaini cLllciowyrni. Set 10: zcsp61

spoidla bialego, zesp6t polowiczy rdzenia i zespa! c<,Jkawitego przcrw:lIlia

rdzenia. . .

Uszkodzcllie spa i d t a . hi ate go' na pewaym odcinlm nlzclIia

kr~gowegopowoduje zniszczenie. krzyzujqcych siC;; w tylll

miejsc\l vv16kien dr6g rdzeniowo-wzg6rzowych dla kilku

odpowiadaj'l.cych poziom6w. Efeklem takiego zniszczellia dr6g b~dzie zcsp6\

tzw. rozszczepiennych 'zaburzen czucia, polegaj'l.cy na wiesieniu cZlIcia MIll i

temperatnry (przy .zaehowaniu innych rodzaj6w CZUCi8)mnicj wiycej uu tym

samym paziomie po obu stronach ciaJa. Zespo1:y takir:: widywane S<\.w Izw.

jamisto5ei rdzenia. Jesli choroba rozszerza si~' na przylcgajaj;e rogi przednie

istaty . szarej, w6wczas do rozszczepielUlyC'.h zahurzen czucia dolqczCl.j'l siy

objawy ruehowego poraienia. obwodowego (patrz str. 93)' na podobnym

poziomie.

Olcidlcnie "p 0 10 W i c z e us z k adz e n i e r d zen i a" oC1nosi si~ .

do iniszczema prawej lublewej polo W y P r z e k 1'0j u t'dzenia kr~gowego

nap e w n y m " 0 d c ink u.· Polov/icze uszkodzenie rdzenia daj e d w ie

rg r 1I p Y 0 b j <lW.O w. Jedoq' gJllP~ objaw6w . nalei;y wiqza6 z '\..:.:.

II S Z Ie 0 d z en i e ill r d z e lJ i a ,n a p 0 z i 0 m ie 0 g II i s k a

c: Ii () r 0 lJ0 we go, a drug'!. grupc;:objaw6w - z us z k 0 d zen i e m d r 6 g

jlu.ebicgaj'lcych przez ten paziam, a z w j <t z any c h c z yn n a s cia w a z

II j Z s Z YIII i 0 b s z a ram i cia Ia. Objawami . nn pOl-ioliiie ognishn

cllorobowego b"d'l objawy uszkodzenia odcinkowcgo: (l) zniesid\je wszelldch

rodzaj6w eZllcia (uszkodzen.ie rog6w. tyln}'ch. rdzenia 'kr~gowegooriz

wnikajqcych w tym miejscu korzeni tylnych nerw6w rdzeniowych), (2) pOI'azpifiE\ -wiotkie (uszkodzenie ragow przedriieh rdzenia krl(gowego i korzeni przedilich

ncrwow rdzeuiowyeh) oraz (3) znicsienie odruch6w rdzeniowych (przerwaAfe

luk6w odruchowyeh) . .Poniiej poziomu ognisll.8 i po stronie ~gIliska wystqpi

(4) porazenic osrodkowe (zniszczenie drogi piramidowej . boeznej) i(5) zniesienie czucia gt~bokiego oraz czueia dyskryminatywncgo (zniszczenie

drag wst"pllj'!.cych sznura tylnego), a po stronie pneciwnej (6) zniesienie

cz:ucia Mlu i temperatury (zniszezcnie dragi rdzcniowo-wzg6rzowcj). Ponizej

[Joziomu ogniska odruchy rdzeniowe bydq zachowane.

C a He 0 wit e p r z e r wan i e ci'llilosci r d z c n i a k q~g 0 w ego

powodujc p 0 n i :l e j p 0 z i 0 ill II U S z k 0 d zen i a i p 0 0 b u

s t rOIl a c h ciala zniesiellie wszeUcich funkcji zwiqzanych z dlugimi drogallli

wst~pujqGymi . i zstt;pujqcymi. Wystqpi wi~c (1) porazenie osrodkowe oraz

(l) znicsien.ie swiadomego odbioru wszeUciego rodzaju bodicow. Dziatanie

bodieow lla receptory b~dzie jednak na ogot Wywo!ywac odruchy rdzeniowe8,

bowiem [u!ciodruch6w rdzeniow)rch pozostan<tnieuszleodzone.

U~zkodzellie dr6g czuclowych w ill 6 z g 0 w i u mote spowodowac

znicsienic cZllcia . po s t r 0 n i e p r z e c i w n e j cia Ia, bowiem wszystkie

drogi czuciowe S'ljuz slcr.iy:lowane. Uszkodzenie w p n i U In 6 z g u moze

objawiac sit( zniesieniem czucia powierzchownego lub glt;:boJciego.

Uszlcodzcnia we wzg6rz'u i w torebce wewn~trznej powodujq'

7J]jcsicnic jednoczesnie w s z y s t k ic 11 rod z a j 6 w C Z II cia, be'.vietTI

wszystkie drogi czucia somatycznego spotykajq, sit( w j'!.drze brzusznym tylnym

wzg6rza i biegllll. razem do l<ory ezuciowcj przez Qdnogr,: ty[llq torehll.i

WCWill~tTznej.

Nerwami odprowadzajqcymi bodice z kUbk6w"~'inakow~ch jamy ttstnej sit

m~n'V hvari'!lwy aeil'US facialis i I1Ien", h::tylw'Wo-ganHowy lIen'IIS

g[ossop{wryrtgells, a II mal y c h d z ie c ita kt e nerw bJ\Cdny ne.riws

II,rg,..~. Pie r w s z Y 11e u r 0 n drogi smakowej tworZq komorki czuciowe

R Nickiedy, zwlaszeza przy naglym eatkowitym przerwaniu ciqglosci rdzeniq, wszelka ezynnose

nlzcnia ulcga czasowemu \",ygaszeniu, co nosi nazw,< s 7..0 ku rd zen i 0 w eg o.

lezqce w Z>woju Iwl:mll:: gi1l1g!;O!1 J:eIEiwli, VI' l';ltYUjpdl n~nYll jlt;rylw~1'o-

gardlo'F/ego g{1l'.gli(~ neTTi gl(l~.'ioJ'hflrYfl[Jei lub W :l:1woj1!s-h j)r;:RTiU bJ?dnego

ganglia nap? I'agi. r c h a k SOIl Y po wejsciu do p n i am 6 z g u biegnq

dog 6 r n e j CZ f( S c i .iqt!J·a rmmoil1~go nucleus soli.fr:wius, :l;yYall~j jftdnem

smalwwym Tlucleus lJtJstatorius. Tu IHlstr,:plUe p r z e I q C Z ~ n ie d r 0 g i JJ a

d rug i n e u r 0 n.ObowiQZLUqGY schemat mowi, ze a k SOil Y k (1 m 6 r e k

jqdra smakowego berujrt. si~ do przeciw[eglego jfil~r&

IH'Zulllo:IJ.ego t}'lno-prny5fodlwwego wczg6nm I1uc!eIaS I'zit-(mlis PO.'ii'C'HJi'lledi!lns·

tfillliimi, skqd t r 7..e c i n e u r 0 11 prowadzi bodice do 11.0 • .0/ sm'flkO'ti1/tej9 .

. r:ii"otir smakowa polozona jest w cz~sci domej ;W!sr~tM Z!.;}§rodkl(Jl'Wli'go gyms

pii1fcelifra!is, w obszarze wi(\';czo!~ czwhrwo-demUiCilliowi':gl) ope?ClMhUVi

. .fi'oT1topwiewle.

. <l1%\t~1tItlJ)i1h1B~ I koro. sm'lko\'i~. _.- --_ :._ _ _ ..~ .._ _ -_.;-- -._ _ - -... . -.\

P'~romienisto£c czuciowa !i

(nGUfOn Ill) I..:.3

• .. · .. 1

I!

I.~:·::::::·:::..':::..:::·:.::.':..::::·:::::.·8:.~:::: ::.::::::.~::::;: :: ..~: ~;z: ' : ::::::::::::·..··..:···:·:··:·::·..·:········:..'1

. Imn:e" nerwu twnnonego, ( 'II\," J. Inuwu.j-;zyl<017o-gardlow",go 'Q 1D.'9 '

iner'l'm bl~dnego C ~ ') Ir=::::;;-n-cl-u·-Ol-l. l~) i~ t

gnl~i", nePNUh'1~rZ()Wego, (,..;'-u~) III,nervru)<tZy!wYio-gardlo!"ego C~f)'

I ucnvu b!~dneg(l( ;('-) ;. .. zs \..·= , - I

~;;:y

Rye. 8. Przebieg drogi smakowej.

W Jdinice prawdziwe uszkodzenia smaku widuje sj~ stoSl.ll1kOvvOlzadkQ.

Pacjenci zglaszajo..cYutratr;:czucia smaku eierpi'!. na ogol na zniesienie wl(chu.

Wszy'Jcy znalllY to zjawislw z wlasnych doswiadczen. W okresadl silnego

7..akatarz,:mia narzekamy na jedzenie "bez smalcu". Dzieje si~ tak nie' tylJco

dlatego, zc to co uwatamy za smale potraw, jest w duiej mierz~ ich zap2clwlTI.

9 Obserwacje ldiniezne wskazujqjednak raczej 'na ezr;: s CI 0 VI e krzy 2;0 w an ie s i'il d ro gi

sm ak 0'11' ej. Wydaje si", ze informacja smukowa dociera z jedilego j",dm smakowego do' obu

wzg6rz, ulega.jqc. ponadtc po drodze 'przefll\;zeniu w lzw. mostowym polu

5 ma k 0 VI Ym. Talcwke droga srrw.kowajest: bye moze, drog'l czterOl1eurollOWq.

" ,I". d~~ll~go, ie b~cZ~li~e Mogi Wyc,llOWej.' docJ~odzC\G do jqdra smalwwego,

, "I 'lid I., IN Jego kotlJorlct 1 VI' ten sposob ZW1~!cszaJil. ieh wrailiwosc na bodice

'II 11:('\VC.

I lillga sluchowa

I ), (Il~a sluchowa przewoclzi bodice od me c h a nor e c e p tor 6 w

, , "" ""1<0/( 7.myslowych wlosowatych) n a r.z '" d u s 1i ill ak 0 w ego, lct6ry.

I I tII,:sci,l. uella wewtlytrzncgo. P [e r w s z y n e u r 0 lJ stanowi

,,I,,, 1',llllowalO nWI1I1orha. 1:woju !lpinlnego slimaka grwg[iOfl spiml~

t,.1 I. J e j a Ie so Jl wchodzi w sklad rnen'l'U Slimlllw\'tcgQ nell'lIs.·

! I, · ,.I!'o, C7.:SCI UUenl'Vl !bJfzedsiQo!tOwo-sliilll'lRwwego Hen'US vestibrtlococltfeoris.

, ,,' IIIi i:d.SLOllkowo-Slimakowy doprowaclza bodice do p n ia ill 6 z g u.

korn sluchowa I

f·" ..... : .....:...~::.,,::.:.::.~: ..::.::.: .. ::: ..:.:.:..It"S:.:.:::~.:: ::·.~.:::·::..::::·:.:T·.::·:·.:::·:: .....

i l"ami~ W1:gOrl". rlolnego).':~:-i" iX Il...-....f • wst,ga 1100:1\1\ "

ij L cwio CL~"'IOroll'oane!j·

0,curon nO II

...... _ ..1.: :.~:.:: ..2'1S. _-_ -

ws!~ga lJoc-z:nn <:'"

cin}o o":n'orchoczneJ) .9Juchowe·~·,:i·"(

...... ·.. _.n. i

I

II

i

.:~ ..mlllerw przHlsion!,ovvo-Wmnhowy ;) II' ""t:=;;;;;::)

nerw s!iIll:lllOWV ~-,~ I

g a I,;>;;ell ~,rtT\!,§1i~wIf011'ego

i~f~}~i~~1:iJ{,'A~:~~~n~:~nHHf:p.......... ):;); .

kom0rlc~

············1i

( !lcmon I) oj·

I' ,'t' 9. Przebieg drogi s!uchow"i.

. Dr u g i I1l 11e u r 0 n e III drogi slnehowej jest kom6rka .i'turai In!:~11G1~'i::1!/'RH":tedulaego (brzusuacgo) IIl1cleus coclJlcowis rU1teniJr (vent/'nlis) lub

iii J(o~]?lki z;v..~jowe .z;Vli'\Z~nc z; nerwel11 pfl.r.o.bollkowo·slilllPkowym zachowujq pi~rwotny

1.:l;JaiL 1 S'l kOlllorkaml dwuulegullowy!lli.

II Zwej slirnakQWY ganglion cochleare.

. tylnego (gn:bieto'iVego) IlIlcllles cochlearis posterioy (tlonralis). P r z e b ie g i

: I Z a k a n c zen ie d rug iego n e u ro n U In 0 g q by c r 6 z n e: )ego

aksoll mote pozostac potej. samej stronie. pnia lub

przejSt na stron~ przeciwnC\., moteprzelqcz'y6si~na

. tr z e ci 11e ti r 0 n: (1) w jlJ.dne gonnymoliwid mwleus olil'flris SllperiOI', (t) wjlJ.dr"l-ed~!? cz\voroh()cwego nucleus COrpOfi5 trapezoidel, (3) w Jl'!.dn.e w9t~gi

boczr\cj rrl!derrs lemlli~ci lateralis lub tez (4) w j.\ldl'ie. wzg6~'ka. doln~go 11I4c!eUS

colliciJlrh1~riaris poluywy sr6dm6'zgowia. 0 d pow ie d n i0 do t~go trzec i

n e iii!j'ri' m 0 i: e z acz yn a c" s 'i ~ w jcdnym :r;m"f. o~rod1Hh'v. Alcsori

trzcdego new-onu taktemoze po z 0 s'f a¢p o. t y j' s a me j g t ~0 ni e

pnia m6zgn lub przejsc 'na' ShOlly .przeciwnq, Trzeci

. neuron k 0 n cz y s i~..w·. j~dn:e cialn. !w~:mkow21~eg~.pa"iysrodlwi7cgo

'.' w:Lg6n:a ,w~lells C/7T]lOriS g~rticillati llterlialis t;wllli8il. Stqd c z war t y n ~ u r 0 n

PI' z e z tz\V. promieni.stoi3t 51m:howll. radialia. aCl4stir;(l doc110dZi .do leory'

sluellowej. !(ora shrrdlOV"Il:l znajdlue si~ w p!@ci.e 5kroniowym lalms temparalis,

gdzic zajmuje (1) ;;:aru-~tY 5knmiowe popn;eczm~ gyri lerrrpot'ales transvefsi i

(2) srodkowA c~sc Z11Ih.l;/fm skron.iowego gn,mcgo gyrus tenijiomlis .~!!perior.

Wyniki llowszych banan .sugeruj% :te wlaseiwa dmga slucl.lowa moZe bye

tr6jncnronowa. Stwiei:dzonobowiem, ze ezres6 wYIlUstek wychodi:.v;;ych z jqdcr

slimakowych konczy sil( dopiero we wzg6rru. W kai:dym razie jest to d r 0 g ac z ((S c i 0 VI 0 -s Ie r z y tow all a. Dlatego jednostro11ne iniesienie s!uchu

wystf<pnje tylko VI przypaclJeach' us:l1wclzenia drogisluchowej na QdCll1t(U ad

reccptora do jqder slimalcowyell w\'lcznie, Uszkodzenie drogi powy:.t~j j8,der

slimakowych !lie daje wyrainych zaburzcn.· .'

DrQ1@J.)l"zedsionkowa

Narzqd przedsion1covl'Y zawarty w bl~(tniku przedsionko';YJ'ffi cz~sto

nazywany jest narlqrkm r6wnowagi, Seisle Illowi'\.c, narzqd przedsionlcowy

7.JJ.wiera r e c e p tor y c z u cia p a to i e ni a glow y' w pnestrzeni

oraz liniowych i 1cqtowych .przyspieszen· g!:o'wy

.zwi,\zanyeh "L jej Dlchami ba,di mchanii cia\a ob6jrnuja"cyini glow((. NariC\.d

przedsionkowy stallowi cz.ysc nella wewn~trznego. W sklad tego narz'l.du

.wehodzq pn'.'wody p6H(Qli!)h~ rltletm semicirclI[ayeS, .1:Rgiewlrn utriculus i

worcc1:.ck sacC1llus (tawmte w kaualach' p6!kolistych i przedsionku bll(dnika

kostllego) omz· Il£fW··. prz£dsAonko"tyY nerVus l·estibulalis, ez~s6 nerwu

pn.:ed3im.lkowil~sliml1iI\.Owego Ilervus vestib/;[ocochle(l/i.~. . . .

Drago. prz;edsionkowa rozpoczyna' si~ .w·mechanoreceptorach· (kom6rkach

zmyslowych wlosowatych) bt~dnilca przedsiollkowego, Pie r w s Z Y III

n c u ro n e 11\ tej drogi jest komorlua dwubiegul10wa Z"VVQjl!prvel!llion!{(}"weg9

grmglio:t l'e~tirwl/u·e. Del1dryt kom6rki zvlojowej llncIYvia receptor, q j~j a k son

w c hod z i do p n ia m 6 7. g U w nerwic" przedsionkowo-slimakowym,

gdzie k a 11 C z y s i l( w j e d n y m z .hi~le~· pru1Bion~w,rych nuclei

vesli!Jlllruf!;;. D i' u g im .nc i.J r on em jest kom6rbl jqdra przedsion\cowego.

Dalszy przebieg drogi przedsionkowej odpowiedzialnej za swiadorny odbi6r .

\Y[a;7,en z narzqdu przedsionkowego jest slabo poznany. P raw d 0 pod a b n ie

lJO(J;,~ccw~drujq p r z e z j G:dr 0 b r z us z net y 1no - dol new z g 6 r z a

du leory ciemieniowej.

12LS.Wawzrokowq

Droga wzrokowa, podobnie jak przedstawiona ponizejdroga w\;chowa,

pri:.cbieg<:. przcz nervI. czaszkowy, ktory rue jest prawdziwym nerwcm

ob'Nodowym. Receptorami w uk!adzie wzrokowym S'l czopki i pr~ciki siatk6wki.

3'1 to przeksztalconeneurol1y12. Talc wiltc pie r w s Z y ill n e u r 0 tl e ill tej

drogi S,t cwpld i pr?-cHd siatk6wki. Dr u gin e u ron, r6wniez w calosci

zawartcy w siatlc6wce, staoowi'l. Iwm6rld dwubicgunowe siatk6wki. Jedna

vt'ypustka kom6rld dwubiegunowej odbiera bodiee od receptora, .a druga

przc;kazuje je na lTZeci neuron. T r z e c iill' n e ur 0 n e ill. jest [{om6r1m

~Y1Tolmwo-z;;'V¥ojoW21 siatk6wki. eialo tej kom6rlci leZy w siatk6wce, ale jej

a k s 0 II 1'1Y c h od zip 0 zag a 1k l( 0 Cz n 'l' Skupisko akson6w lcom6relc

wzrokowo-zwojowych siatk6wki tworzy nerw Vl'zrokowy nen'lls op(fcus.

I kora wzrokowa II .. . ~ - _ \

I promienistolic \YZrokown .

j' (neuron IV) \

:::.::~~::::::.:::::::::::.:::.:::.:::::::::::.:A1'C:.:::::::::.::::::::::::.::::::::::::.:::::::::.:::: ..:::::::::.:.:.:.::::::.::::::.::::.:.:.:.:.::J,

I .. . pnsmo w>:rokowe I

\

il>( K-Q~t£i£~l~1m'~~ I~, l"-::'" nefTI' ",",ZI'O to \

!,~~"":=::,=:.:":c,,,,:=,,:,::,::,,,.:c=:.,c:=.,,=~-;.~..~·;~_:::_o_:;_J-::"--'~":1

I ... .. ( neuron rr) I

~.:::::':'::::.:.:: ...:::::::.: ..:: ..:.:.:.::::.::::.::'2$.':.: ..::.::.:::::':::::::.::':'::::.::.: ..:::.:'; ..:::::'::.::::':.: ..:::.:'.:.: ..::.:.::::..:.::::.:.~I neWflllln: r.iatMwld· .... Ii .~, (l1cUJonI). iI ~., :::_ ~..~I

-'"T- .

J 2 Z faklcm tym wi¥<\. site r6znice IV opisacb drogi wzrokowej w podrl(cznikach. Jedni autorzy

uwazajQ., te czopk6w i pr~dk6w nie nalcZy z<jliczac do neuron6w drogi wzrokowej, a inni

sqdz'l przeCiwnle. W zgodzie Z opisami w wi"kszosd polskich podr"cznik6w zaJiczymy

rcceptory do drogi wzrokowej.

Abony trzcciq',o IIC"1()fill IV Ilerwie wzrokowYlll docieraj,tdo pOZiOJIJ'1

s!{[;v;}';£or:,mi@ ',V:ICR'On[.1)W~·1:0 c!,i'Wfm ofJri~lJm. Skrzy:iowalllo llet'.JI6w w7.Iolcowycli

jest slcrZ:y2:ow;Jjjicm c7.ysL:iowym szczcg61nego rodZ3jU. Na stToHre przecivmq

przecllodz.1 w rum lylko te w1610l3, kt6re dotarly tu w jJfzysrodkowcj polowie

·nerwu wzrokowego i kt6rc riOchodzq z prZysrodkowej polowy siatk6'vvki.

N~torniast aksony biegn<\ce w bocznej cz((sci nerwu wzrokowego i pochodZt1GC I.

boczncj poiowy siatk6wki 11ie lcrzywj'l.· si\? A k son y t r z e c i e g (J

. n e u r 0 n u po przejsciu przez skrzyzowaniewzrokowe (alesony przysrocHcowc:)

lub po minirrciu go (aksony boczne) wytwarzaj'l.IH'BmO 1l':er<orWWte tmcll~S optic,'..>,

!ctore doc hod z i .d 0 dl1\!~ koU;mlwwakgo RHlcz:n£go we vvzgorzlJ. W tell

spos6b VI jednym pasmie wzrokowym· spotykajil siy i

raze In docierajq do wzg6rza wt6klla pochodz",{~e /

bocznej cz\;sci ncrwuwzrolcowego tej salJlej strony

w16kna pochodzqce z przysrodkowcj cZt;sci nerwu

wzrokowego strollyprzeciwnej.

C Z VI art y In . n e u r 0 n e m drof:,r1 wzrolcowej jest Ie.0 m 6 r k a ,i'~jJl~·a

cii1R;n tmlnn~!wTI'"te~o1Jbo[;mego 1fYz;gona (!udells cO/pm'is g~l1i(llf(!.1,i {(f[Cli'!1Iis

rlwrmui.· J e j w y pus t k a .wchodzi w sklnd tzw. promi-enn5~\}:ki 'lYJWIPf:!.uWC,!

. radiafio cpfic:? i dociera clo Dwry '.1<'xro!k.owej. Kora t<1 lezy w H~l,~d", PO~3'~,i:;:znnym

lobus ~cci(Ji((di:>,w (1) .hJrlJJ:i:d:rie ostrogQ'wej sulclla calcmimrs ora<: w.

(2) przy1cgEd~cych do niej obszarach 1,linim C!!neus i (3) ~<'lkU"~fJMj~ZlJ'~'iGW<'l~eg\)

gyms Un[;IlII:lk

W k 0 Il S e Iewen c j i c z ~ Sc i owego s k r 7.y Z 0 W an i a d l' 0 g i

w z role 0 w e j do lcatdej p61blli docicra inJormacja z obu siatk6wek. l,lic jest

to jednak ioformacja r6wnowatna. Do lciv~dej z p6llCHI. d6c1lOdzi infOi'macja z

bocznej (skroniowej) po}owy siatlc6w1cioka lej samej strOlly i prz.ysmdkowcj

(nosowej) POlO''!)' siat1c6wld oka steony przeeiwnej. Te rerz.llc 3[l<l[omicztJie

cZQsci obu siatk6welc - czyse nosowa jedilcj i cz~se slauniowa clrugiej .. Bq

cz:yunoscimvo takie S<lme, bowiem re:jesmlji\. bod:tce swiellne z tej samcj cz(~sci

pola widzenia. Biorqe pod uwagy odwr6cenie obraZ1.1 padajqGlOgo n<l sintUnvlc\:

w stosll\llcu do poIa widzenia, stwierdzirny, ze jedna p6Uarla olrzyulI\je z. olm

oczuinfol1nacj~ 0 prz:cciwleglej polowic pala widzenia .. 1JlJlymi slowy, k a 7;cl a

p6tkula "obserwuje" tylko jedn'l, przedwlegl<t, polowy

pol a wi d Zf. J1i a.

Podsumovll.~i~c: droga wzrokowa jest drog~ czteroneuwflowq, C;;~ySC£oW()

slcrzyzowanq IV skrzyzowalliu wzrokowym. Poczqt:kowo hi·egnie ona w

siatlcowce ok<l, a Ii3.Gt~pllje wytwarza nerw wzrokowy, skrzyz,owani", wz.rokowe ipasrno wzrokowe. .

Droga wzrokowa zasluguje na szczeg61nfl uwagy z kilku \Yzgl~d6w.

Ograniczaj'l.c siy do aspekt:6w morf9logicznych, trzeba slwierc1zi6, ze j('j

przebieg Il3 obszarze glowy, wtym takze w jamie czaszki, jest stosunkowo dlugi

i pod wzgl~dem topogmfii b~rdzo urm:maicony. VV przypmlku pmceSlJ

I" II \J1Jmvego dotyezewego gtowy z-achodzi stosunIeowo dute

I ",\vdopodobicllstwo objt<cia przezen jaIeiegos fragmentu drogi wzrokowej.

, I I, jaw y 11S z k 0 d,z e n ia drogi wzrokowej mog'\. by6 po m 0 e 11 e d I a

" I, \ I G II i a I 0 Iea 1i z a c j i z m i any c b 0 rob 0 w e j, bowiem obraz

[, I, \1~;/,kodze6,7.,.miel1iasi~ istotnie na przebiegu'drogi wzrokowej.

\ J ::z,kodzenia gtA~P.d()l~7l[M~;ji nemu wT-rollwwego daj'\. u b y t k i w p a Iu

, II ,',I: II i a Iy IIe0 j e d n e g a 0 Iea. Usz1codzema or! po:r,nomu SkrzyzOVil<oia

,.,1 '1,I,i~ pawodlljit u b y t k i w pol u wid z en i a 0 b U 0 C Z u. Jednak

1";,\,J):ldlm uszIeodzenia 5~1I.7Y±O'l'Vanil! ubytlei dotyczit odrybnych

',',,';\:i p a I a wid Z e Il i a d I a 0 b II 0 C Z n, natomiast przy

1.1I1!/,elliu liNl.:'ima wU<lJ>Bwwego hnb powyi:£j niego ubytek dotyczy

I II sam y e It f rag men t 6 W pol a wid zen i a d 1a 0 b u 0 c i u:

Rye. 11, Uszkodzenia drogi wzrokowej. Przeds\C\wiono schematycznie przebieg drog\

wzxo\\owej i n\ekt6re miejsca 11loi\iwego jej usz.kodzenla (1), towarzysz.a,.ce t)'m uszkodz.eniom

zaburzenia w polu widzenla obu ocru (11) oraz ich symbo\e graflcz.ne (m), A - S\epota

pr<lwego oka w wyniku zniszczcnia pn\\Nego nerwu wzrokow~go. B - niedowidzenie .

po\owicz.e dwuslcroniowe w wynikll miszczeni<l skrz.yzowania vnrokowego,

C - niedow\dzenie polowicze \ewos\ronnc w wynikll znisz.cz.eni<l prawego pasma wzrokowego.

D - nie:dowidzcnle lcwndrantowe !cwoslronllc p/JIIlC VI wyniku cz.~sciowego zniszczenla

promienistosci wzrokowej,

1\..•...." "" '

Pay maksymalnym zak1'esie zniszczenia poszczeg61nych slruktlrr obrazy

uszkodzen cl1'ogi wzrolcowej przedstawiaj'\. si~ w nast~puj,,-cy spos6b. W

przypadku 2;TliszczeniagaUd ocinej lub nerwu wzrokowego· mam)' do czynienia

ze s I e pol "- 0 k a po tej stronie. Zniszczenie skr:z;yzowania· wzrokowego

powoduje ubytck ezftscibocmej pola wiclzenia w kazdym oku, czyli .tzw.

n i e d 0 wid z e II ie polo w i c z e (1'6Zno im i en n c) d w u s I, r 0 n i 0 w e.

Zlllszezenie p~sma wzrokowego, tylnej ,c2{sei· ,wzg61'za, promienistosci

wzrokowej albo kory wzroicowcj powoduje ubytek cz«sci bocznej ,Pola "vidzenia

dla oka strony przeciwnej do uszkodzei1ia i cz~sci pr,zysrodkowej polu widzenia

dla oka tej samej strony. Jest to jedllatcdla obil oezu ubytekpo jednakoV'iej,

lewcj albo praw ej stronie. ,pola widZenia . i 'dlatego nosi nazw~

niedowidzellia polowiczego jedI1;Q.imiennego. Dla obu

oem ubytelc ten obejmuje cz~s6 polawidzeriia przeeiwn'l do nszkodzenia.

przeelstawione ht masywlle ubytki pola widzenia 'spotyka si~ cz~sciej w

przypadku uszkodzeniatyeh odeink6w drogi wZrokow~j, W' kt61'ych Wy~trepllje

sillle skupienie jej element6w. Proees chorobowy obejmuj'lcy pasmo .vnxokowe

mot.ez duzym prawdopodobienstwem zniszczyc je szybko w calosei, natomiast

do calkowitego zlliszczeniapromienistosci wzrokowej, Id6rej w16kna s "-

s i 1n i e r 0 Z pro S Z 0 n e na dUZyJllobszarze, mob;: dojs6 dopiero w wynikn

zniszczenia dutej czt;:scip61kuli. St'ld, u s Z lc0 d zen ia pro m ie i1 is t 0 Sc i

wz1'okowej ez«sto daj'lobraz ubytk6w kwadrantowych (tzu.

dotyczqcych cwiartki pola widzenia)1 u h, j e S z e z e. 111 n j e j s z y c h.

Oezywiscie, zasada jednoimiermosci tyell ubytk6w pola widzenia dla obu oczu

pozostajew InGer,

Droga w~chowa

Droga w~chowa jest drogit pod wieloma wzgl~dami 1'6ZiuqcQsi~ ael dr6g

czueiowyeh om6v.nonyciipoprzednio. Porrie\vaitlerWy wychowe 1'ozwijah siy

jako V(ypustki kresom6zgowia, poziom oc1bio1'ubodic6w w~chowych jest w

zasad2:ie ad pciczqtkupoziol11cm wlasciwym dlaic!\ percepcji. BiOfqc pod u\-vagr;;

wzglr;;dy1'ozwojowe mozna tet powiedzie6,te draga w~cho~a .VI e a I 0 S c i

zawartajest w. kresom6zgowiu. OCzYwiscie ella syviadomej

pcrecpcji boclic6w wr;;cho~yeh konieezne jest, aby bodice te osiiUil1~ly pir,;tro

korowe kresom6z[!,owia.

Pie r w SLy III 11e U l' 0 n e m drogi. w~chowej S'l ~l1)m{)rh~ 'l':!li!'yskrvvo~

nenvU"'Vc w~c\wwe, mies:;:,czqce si~ w nablonku w~chowy\1:i. jamy llosowej,

lch wypustki obwodowe, czyli dendryty, S<\. jednoczeS111e receptor ami

Wltchowy\ni.Natomi.ast a k son 'Y k 0 m 0 r e k. w Q 9 how y c h tV/OIZ<\.

ncmy wtt~hmve r1~rvi Olfl!ctorii i docie1'aJ'\. do opnQg"h.i W~dl1)'1¥~3 lmn·/ts

olfactodrls. Tu nast~puje przdqGzenie drogi n a d r u l'!i n e u l' 0 n, , lct6rym sit

Iwm6rlti mH'fallUe opu:);!;hlw~(.h\]w<ej. Alcsony komorelc mitralnych

pocuttkowo dmgq: p81!lmil w~dMlwego tm,cills o(flu:(ori'!:i, a n(lstfiPpie drog'l

'pr:l!tlult T/~~:bp•..¥ego bocz';fi1l'go .Me! o~""I2c1ori(/ latef'aUJ:, docierajq do Iwry

W(t~dw1;'¥ej, lezqcej na powierzchni przysrodkowej pl:uta skronioVvcgo lobus

kmj!om/i.l'. Tulaj czC(sc tych wl6kien konczy' siC(w przedniej czt;:sci Z.1kr~tu

pr,· .;y~nnl,ol(;mupowcgo gyms p(/raltippocampali,~, W obrybie tzw. hak'l I!IlCUS.

J .iC/.11C jcdnak wl6kl.1abiegnq l1ieprzerwanie dalej i kol1cZll.siy dopiero w czC(scl

srodkowcj zakr~tu przyh.ipokampowego, czyli w tzw. polu hOl.h1''tdlOwym arca

cfl(odti/lali •. Dlatego w ·odniesieniu do roli leary haka i pol a sr6dwycho~'ego dla

odbioru ""rateil. wychowych istnieje rozbieznosc pogl<td6w wsr6d badaczy. W

zasadzie jednak wlasnie k 0 r a h a k a u w a z a n a j est z a

pierwszorzydow'l. kOf(( w~chowq.

~ I kora w<;chowa II.........••.........................•...A \

I, .PI'l\±e1C ~~chovvy bouny

I!. pn~:~~.!'!ec!owe . I

,. .:~J;'''' ( ncuron II) Ii:::::::::.:::..::::::::':'.::.::.:.~::..::&;;;::::::::::::::~:::::::.:::::::::::::.::::.: ::::::::::::::..::::::.:::::::::::::::::::

I ;(~'. "b'";'o '''''.,m ( "~m,,') II ~Iciw~d~ .j1....... . .1

l'c)'C. 12.·Przebieg drogi w~chowcj,

POdSU1nowu,iC\.c:.droga wl(chowa jest drogcl dwuncurolJow<\.; rue

przechodZ<\.cq przez: wzg6rze i nie ulegaj'l.c't skrzyzowaniu, Wszyslkle te cechy(Jclr6tru;~fl. j<t od pozostalych drag czuciowych swoistych. Droga w~chow~

wytwarza nerwy wC(chowe, opuszl(1',?w~chow't omz pasll10 w~chowe.. .

Uszlwclzenie drogi w~Ghowej po jednej stronie objawia' si~ zniesieniem

wQchu po tej samej stranie. Jednostrollne zniesicilie wQcbu jesl waznym

objawem diagnostycznym. Obuslronne zn.iesienie wQchu r6wnicz moze bye

\\'aznym objawem, ale trzeba pamiQta6 0 tym,ze najcz,\?sciej bywa ono wynikiem

z:akalarzerua Iub inllej choroby nosa. . .

\o/:<;ger;(;!C tha{ffflwsl stanowi grzbietow'l cz'\lsc mif(uzym6zgowia,

zbudowal\Q przede wszystkim z' isfoty szarej. Jest ono

.pod z ie 1.0n e. p r z e z slqpe ilosci istoty bialcj, tzw. b I as z Iei

rdzenll~, nn kilka duzych czr.tsci zwanych tei jqclrand.

Cz~~ci Ie sit d a I e j d z i el 0 n e nap 0 d s t a vv i e r 6 Z Il i c VI

bud 0 w ie !< 0 ill 6 r k ow e j.

. W podziale na j<tdra (cz~sci) we. wzg6rzu wyr6tniarny: (1) .i1.l!H"\l

po§r~dl\.Owe lli!cleliS lIIe(iial//u, (1) jl}dro pi7Y5fodlwwe. (j;~(~ro pC~;Y5r(}dlwwe

gnbidowe) lluCleus mcdil/lis (fllle/CI!S rrrediafis dorsalis), (3) jq,1.kl1 snJdl1J!<'l5l:!W1iV«::

·l!uclei. iFl(nt!iHfliflltre'< (4) j,~dro pr71:uhJlie imclm.s (!flferhn', (5) j~(JrH ft}(}c~r,]If;

lfw:leuslatemlis i(6) j:tdro 5i81HwY/mtcltucl~~s rdlcu[ans.

~~)J. posrodkoVie

~~J.przysrodl:oVlc G. przysrodkowe grzbietowc).<,.\'\\'~jJ,sr6db\n!l0kowej;j.:. 0.,,~0J. przedmc

Ci!j. bocmc grzbicl.owe

{~}J,grzuietowe t ~:j .. boczne tylne

\1;1 J. poduszkl

''', 'I"" [ lL,·.:r.h ciaJa kolankowatego bocz.negoit!) J. QOCIJle -' ~\iiZawzg6rze .,

. r&'j. eiala kolankowntego przysrodkuweg(,.

~

r::~j, brZUSl.ne przednie

"'-. . f,'.:.ij,brzuszne boczneE ii~.j..brzusz.ne tylno,p!7:)'SlOdkowe~¥J.brzuszne . i1-

J?fiJ. brz\ls;;ne tylne r~'J. urzuswe lylno·\;ocz.lle~:) ;'.W~j tylnc 'iflh UJz.uszn(: tylnfJ·clolnc

Ryc. 1. J",dm (cz'rsci) \vzg6~. Podzial jqdra bocz.nego wzgarza. Klarnr", z linij kropkowancj

pOl1\.CZOho zawz.g6rze z j~,drcm grzuietowym z racji podobnej topografii (polotcnic

grz.bietowe), klamrq Z linii przerywan~j polqczono z.awz.garze 7. hdrcm bfl:usznym Z racji

podobncj czynnosci (odbi6r bodtc6w z drag czuciowych swoistych).

bIns?!:"

rd"elUlll

wcwLJ~lL!.na

blaSIJ<:a

rdz:ennazewn~lrznll

lZ.yc.2.. PO,thial wzg6r:z.a. I - Wzg6r:z.~ w ;vid.oku od. g6ry. Za.znaczona pllls:z.czyznllp~zekroju

jlolca2aller"O na nast,?pnYIll ~chernacle. lakie dalej na kaidym schelllacie :z.aznaczona jest

I'laszczywa pr:z.e,kroju kolejlle.gO, ~chemlltu. II,-.Ptzekr6j czolowy wzg6rza, III -Pr:z.ekr6j

pOpl~eCZtlY wzgOlza. IV - Prze!croj skosny (zbltzony do strzalkowego) przez i'tdro bocznc

wZGorza. V - Przekr6j skosny (zbliz:ony. do czolowego) przez tyln!\c cz,<sc jqdra bocznego

wlg6rza. Na wszystkich schemalach jqdra wig6rza oznaczono takimi samyrni syinbolallli, jak

I1R rye.l oraz w tekScie obok.

J '10 d rob 0 c z n e dzielimy na (A) i=ldn-c gr:Ebietowe nucleus dorsalis i

(C) j1l.dl'O br:OI!3;<;]\le fll£clel(S l'<mfrali.~. Jako trzeciq cz~s6 wyr6zniainy tzw,

~r,)zmw:cgor:::c metaawlnmus, kt6re topograficznie zYvi¥ane jest wprawclzie z

.Iqdr~m grzble~oV"Yl1l, jednak pod wzgl~dem czynnosciowym ma' wi~cej

wspolnego z jqdrcm brz\lsznym. J q,d r 0 'g r z b i e tow e sklacla si~ z

(:~}hdra bncmego gn:r",~l,';jIH,\,d;f~o IIl!clws la/emUs dor.;alis, '(b) jll:dm boctillego

tyhnego Iwcfer~5 lu(<!mIf.v pu~(£I'i(Jr oraz 7. (c) j~dell" paou§;dci nuclei prdvirraris. Do

z a w z g 6 r z a nalez'l (I~) .U;l(!ru cin!l, IwJ.mnhw,Yatego boc;mego IIIlc!ell.~

corporis gimiculati lareraN,. i (n') I'U.yflli'llllnwwego rwcleus corpof'is geniculati

mo[ialis. W j qd r 2:e II I i.1I :; ;, II y III wyr6iniarny (f) j~Q[,O hn:mi:me

,przednie IUlcleus ventralLf anterior, (g) jl1dll"o,bn:Qn~2me boc7!:Rl.c,IwclellS l'enfrillis

faternTis, (h) j~l~ro br;wiJ:r.ne tyln~ nucleus ~'eflira{i.sposie!,j~ri (It) jqdrarylne

nllcld postulores. J q,drob r z u s z;net yl h e dzielimy dalej l1a (Ct) j~ d ['0

'.. ,bnus:we tyhw-przy5rodlwwc II/Iciell~' ventralis postei-omedililis,. «(3). j'ldm

brwszne tyln'!)~boczilJe nucleus velltmli.1 po:;fe~olai~ralis i (y) jl1rlllo . bniaincllw

.tyltio-dohl'.e lU~cle(j,s veNtralis posterol~iferior.

, Z ruelct6rymi ja,draini wzg6rza· spotkalismy si~ juz pm omawiauiu dr6g

CZ\lciowy~hswoistych. Jak wida6, wszystkie one nalezet do j'ldra brmsznego i

zawzg6rza. Ta c~s6 wzg6rza poSI'edniczy w przekazYwanittdo leory bodZc6w

·cZ\lciowych.I1Ulecz~sci wzg6iza pelniq, istotn'l rol~ w czynnosciach ritchowych

i wegetatywnych. Wzg6rze bierze tet udzialw czynnosciach lcojarzeniowych

kory m6zgowej. Ponaclto ma wplyw na og6lny stan czyIillosciowy leofy i moze

'clzialac na nif\. pobudzajq,co lub hamujq,co. Z clrugiej strony kora lItOzgowa

wplywa na stan wzg6rza.Istn.ieje scisla tale:tnosc czynno~ciowa tych dw6ch

cz~sci naszego m6zgu. Dla poszezeg61nych jqder wzg6rza zalezliose' ta moze

polega6 na wzajemnychodclzialywaniach zwiotnych Jub' nie miee taldego

charalctem. R6:tnica' ta stanowi poclstaw~czynnosciowego' poc\zia1u j'lder

wzg6rza na jqc1ra swoiste i nicswoiste. Jlll.dra sVYoD!.Jtepolqczone s<\.

dwukieruillcowo.,z wydzielonymi obszarami .leory.

m 6 z g 0 w e j. JlJch'llllieswoisl:c' inajf\..polq.czenia priede wszyst1cim z.

r 6 z n y ni i 0 Srod k a in i pod k 0 tow y m i, a iell. 'P 0 1q,c zen i a z

korq, ~ajq inny charakter, '

J:tdra S'Wosste diielimy clalCjna j'1dta rzuiowe i lwjan:<eni~'We. J 'l d r a

r z u tow c, czyli' p r z e k a :fil i k o'W e, Sq, tY1TlJ,przez kt6re przebicgajq

drogi zmierzaj!1,ce do leory z osrodk6w podkorowych rQ:tnych uklad6w. W

zalei:nosci od rodzaju llkladu, dla kt6rego praclljl\, jqdra' IZut()we mozelllY

podzieli6 naf.zt!c~ow,c, ruchovve irqbkowe. J q,d r a Ieoj a r zen iow e s~l

szczegolniedobrze rotwiniQte u czlowieka. Jqdra te przyjmuj<tbodtce z innych

jqder wzg6rza' oraz z r6Zriych. osrodlco\v podkorowych i lqcz'l si~ z korq,kojarzeniowC\.. , '... . ..

Sak juz wspamniano jlldra niesVl'oist~maj'l poh\.czenia z i'6tnymiosrodlcami

padkorovvymi. Hie oznacza to jedna1c, te rue ma.!<tzup~Jnie zwlq,z.1c6wz lcOf'l

m6zgowq. Do kary trafiaj'l boerne odgaJ~zicnia' polq.czeil wzg6rzowo-

poclkorovvych. Boc.znicc te clochodz'l W spos6h rOL'.>ianydo wielu r6tnych

obszar6w kary, dlatego zwyldo silt· m6wic,' ie 'dochocJzq, do calej kory. Nie

nalcZy jeclnak tego rozumle6 doslownie. Nie' nale:iy tei lckcewa.tyc tych

pol'l.czen.tyUco dlatego, ze Sq, utworzone prze'z boczne' odgall2zienia aksoi:16w'

wzg6rzowo-poc1lcorowfch.Jqdra llie5W~)istcprzyjmuj'l tet ~v16bul korowe, ak

niekonicczIlie z obszar6w kory, na kt6re' same odclziatujq, cZyJi iell polqczenia z

koq nie @.ljq ehorakteru polqcze{t zwrotny.ch.

J '1d r a In i c z u c iow y in i wzg6rza s~ poznane juz przez nas j'ldra,

1I11.ei': kl(ne przebieg~",'swoiste drogi czuciowe. (1) J~dro brrusme tylKHI-

IdH~'[,iH~przckazl!je do !eOly czuciowej bodice czucia' somatycznego z

fl!Js7:arll zaopatrzenia nerw6w r.dzeniowych. (2)J~.dro

I:Jfl,mJZ:1l1fC tybno-przy§rodlwwe pelni t~ sam<t role;: dia 0 b s z a r u

un c r w i a Tlego p r z e z n e r w y c z a s z Ie0 we2. Wydzielona

przysrodkowa cz~M paWYZszego jqdra jest 0 S rod Ieie In sma k a w y m

wzg6rza. (3) J~d['o br:wsznne t)'Rlilo-dolne zwi<p:anc jest z in for 1ll a c j 'l

P r zed s i 0 II ka w q.. (4) J1¥.clro Cimla l!.Olml'R&.o''l'~tego boczncgo stanowi

wzg6rzowy oSrodek wzroku, natomiast (5)j'tdro ciala IHlJanIJo~'atego

pn:ysrQdCwwego jest wzg6rzowym 0 Srod k i ems I u c h u.

{

J'lclrO czuciowe

[

J f\. d r a r Z U low e Jildra ruc1lOWC

_ J 'l?ra r~lJkowo

Jlldrn kojar7.eniowe

Hyc. 3. ,Podziaf czynnosciowy jf\.derwzg6rza.

Do j 'l de r r 1Ic h 0 VI y c h nalci'l j'ldro brzusme przednie oraz j'ldro

brzusznc boerne, kt6n~ p'aSrcdnicz<t w przekazywaniu

illformacji z ruchowych jqder podIeorowych i luazdzlcu

d 0 'le 0 r y. (l)J~dro bnusme przedll.ie pol'lczne jest z tzw.k a r q,

p r ze d rue how q, a (2) j~dro brzuszne boo.:ne - z Ie0 r 'l rue how a.

Niczalc:z;nie od nazwy oba obszary leary Sq korq ruchow'l (patrL ~tr. 78). -

J ~ d ram i uk Ia d u r 'l b Ie0 W ego S'l: cz';':sc jqdra przysrodlwwcgo .

gc.:::bietowego i j",dro przedn.ie wzg6rza. (1) Jltdro przysrodkowe grzbietowe

posrewllczy p 0 m i ~ d z y ci a Ie ill m i g d a Iowa t y mi' k 0 r 'l

G Z 0 f 0 W 0 - 0 c Z 0 do f 0 w 'l.- (2) J:tdro pri10duIe otrzymuje infOlmacje;: z

cia! s ute c Z le0 w a t y chi przelcazuje j'l dole o.r y z a k r ~ t un b r l( c z y. ',.

J qd ram i Ie0 jar zen i 0 w y ill i wzg6rza sfd'ldia poduszki, jq,dro boczne

lylne oraz CZll!sej",drn prZJ'srodkowego grzbietowego. (1) Jqdra po(]wlllu

poI,tczone S'l ze skroniow6-potylicmo-ciemieniow'l kor'l' kojarzeniowq, zwan'l

tet t y I n y III 0 b s z are III Ie0 jar zen i 0 WYm. (2) Jll.dro bocwe tylne

?·W przckazywuniu informacji b610wej z obszanJ zaopntrz.enia zar6wno ncrw6w

rdz'Oniowych, jalc i nerw6w czaszkowych, uczestni.czy prawdopodobnie jqdro trIne, awlasciwie Gala grupa j!tder tylnyGh.

I

kontak1uje Sl;; z C7.Y~;Ci'l ciclJlicniow'l tej kory. (:3) Jf12ulff'o

PJrZY5ro{~I,,\Hi'~ ~n;R.Jndo9'Ye jJol:lGt:Onejest z Ie0 r Q Ieoj a r z e 11i 0 W :1.

przyhodlcowej Vo.V/ico~chlliplata skroniowcgo oraz

k 0 r q Ie0 jar z e 11i a w 'l p I Z c de z 0 10 VI <t (palTZ str. 80 i 81).

Ud:z:ial jqd'Or swoistych VI pracy poszczegainyeh obszm6w leury jest duzy.

Swiadez'1. 0 tym objawy uszlcodz:ell wzg6rza. Przy llszkodzeniach wzg6rza

v/)'sl):powa6 mogq zaburzenia czucioyve, ruchowe, emocjonalne, zaburz'Onia

pami~cj, a nawet zabu.rzenia mow:\'.. Lista objaw6w spotylcanych przy

uszk(JcJz~niu wzg6rza Ilasuwa przypuszczenie, ic pewne czynllosci,

przypisywanc prZez nas korze m6zgowej, mogq, bye zaktne aibo wsp61za~e:tlIe

od wzg6rza. Bada.llia nad tym problemem s'tbarcJzo tmdne z llwagl IHI heme

poIqczenia pomi\<drj wzg6rzem i kont. . '. .

J it d r a In i n i e s w 0 i sty 111 i wt.g6r:t.a· Sq, j<tclra posrodkowe, jqdra

sr6dblasz1eowe, a bye mote lalcze j'ldro b,rzllszlie przednic. 0 cz,yllnosci

(1) j~~Rell' posfvdllwVY}'ch nie wiemy wlasciwie nie .. JC? p(jh~czenia wSIWWj'l na

. zwi3cZckz uldadem fClbkowym,jednuk sposab promlemowama do kory rqbkoweJ

ma. wyrainie charakter nieswoisty. Do jqder iueswoistych bywa tez zalJcz9.nc

(2) jlldro brznu§,me HH'ZI<:l!1ilIne, kt6re wymieniJiMny wezesniej jako jqdro r~rdl~wc.

. lege pOfqGzeIlia z korq, majc:t rzeczywiscie dwojaki charakter. BoczllIce Jcgo

aksonaw zmierzajqeych dokory przedruchowej promieniuj'l. jecJnoczeSui.e '~

spos6b rozsiany do leury przedczolowej. (3) J~(]ra sl\6dbJusdwwe zalicza.llc S'l.

do ukladu siath:owalego. Przypisnje si~ .im role;:w przekazywanill od pewnyclI

neuron6w tWOfll siatkowatego pnia do leory pobucb:ei, ZWi'1Z:,il1\ychz

vlywolywaniem stallu snu Iub czuwania .(patrz str. l40). PO!'l.cz!;;nia w~~I:sz,o~ci

jqder sradbiaszleO\vych z leor<\.lriajq nicsv/aisty charakter. Jedn<.1kS'l.wSlnd 11Jell

.wyjqtId Gak np. j'ldro srocJkowo-posrodkowe nucleus cenlromcdiaJllIs).

J q d r 0 s i a tk 0 w ate, zalicz3ne cz~sto do jqcler llieswoistych, jest

szczeg6!nym jqdrcmwzg6rz.a. Wlasciwie powinna bye ono ldasyfikowsllC

osabna jak.o jn!.Rro KHldkonm'\C wzg6rza, pOlJiewaz W ogale 11i e r z u t l! j e do

Ie0 r y. Usytu~wanie tega jqdra sprawia, ze biegnqce W obll Ieierullkach rJr 0 g i,

! q,c z q,c ek Of ~ i w z g 6 r z e, m u s z q s i ~ p r z e 7..e 11

przedosta6. Bocznice tych drag docllOuzq do j'lc:fn

siatlcowalego, a one wysyb. s\.voje aksony do wszystlue1l

po z 0 st aI y c h j qd e r. VI' z gar z a. J<tdro to, z racj! usytuoyv~nia i

polqczen,· jest wiQc idealnYfl1 osrodkiem do sprawowarilu kon(r01l \lad

kornunikacjq pornie;:cIzYwzg6rzem i kOf'l. Dlatego uwazane jest za osrvc1ek

odpowiedzialny za selekcjy infonnacji docierajqGych z.e wzg6rza do kc:ry. Tak~

se\ckcja VI oczywisty spos6b gdzieS zachoclzl i zwi'tzana jest z r6:tnyull stan31ll1

czynnosciowyrni lcory,takimi jak starr sknpienia uwagi czy stan cZLUllosci.

. Obarczanicjqdra siatkowatego taIq wl~snie tlmkcjqjesljednak tylko hipolez'1..

-,,-

JAD[{A WZG6RZA

ir6dta informllcii I i<tdro kicrunki promieniowania

lAuRA SWOIST!;

Jadra !"Zutllwe

~--Jadra czuciowe

,I, (lgn nlzeniowo-wzg6rzowa,j, brzuszl1e tylno-boczne

kora czuciowa (reprezentacja

1'/::1 ',:I~Ql:,,-ysrOllkowa tulowia ikoilczvn). f-t

,I, <l1',iIr6jdziclno-wzg6rzowe, j. brzusz:ne tylno- kora czuciowa (reprezentacja

111(lga sIlwkowa prrysrodkowe glowy),B

<11<I!',;;JJr,.edsionkowa ( 7)u i 1. brzuszne tylno-dolne !cora orzedsionkowa( 7 );II'llidsacja b610wa Z dragi kora ciemieniowa i wyspowa

III!l_lliolVo-wzg6rzowej j dragi j. tyine (wieczko ciemieniowe i wyspa

1"-'idLidno-VlZg6rzowej (7 ) , pod tvm wieczkiem) (7)

11;'::'110\\'zxokowej. ciala kolankowatego

kora wzrokowa, ~

._----bocznel1o

';<I"i\l wZGorka dolnegoj. ciala kolankowatego

kora sluchowa, ~Drzvsrodkoweg~ -

J'Idra ruchowe

)'..III.:a blada i istola c:wrna,j- brzusz:ne przednie* kora przedruchowa ~

(II';j;,d.ielc) - "

1I1,'»)dz,cle,(gallea blada i istota j. brzllszne bocz.ne(:/,:\1[~~_

kora ruchowa, ~

-Jadra fqbkowe

c.;;llo migdalowate j. przysrodkowe ** kora czolowo-oczodolowa, ~

,-j::la slItcczkowate j. przednie kora zavJ'etu ObrliCzv, 0

JlId.-1I Iwjarzeniowc

!lOcZIlir;e drogi wzrokowej, inne Ij. pOdllszki

leora leojarzenjowa tylna

j;ldm wzg6rm(ciemicniowo-potyliczno-

-skraniowa) ~

illne jqcJra wzg6rza j. boczne tylneleora kojarzeniowa

ciemkniowa, ~

l'0dwzg6rze, inne ja,dra j. przysrodkowe ;,;,llora kojarzeniowa slcroniowa

wzg6rwprzysrodkowa i kora

lAlIRA NIf.SWOISTB

kojarzeniowa przedczolowa, ~

oSl'ocJki r6znych llklad6w,j. posrodk6we

osrodlci podlcorowe rqbkowe,

bocz:nlce do "calei" leory

inne hdra wzg6rza, j, sl'6dblaszIcoweosrodld llkladll siatkowatego,

bocznice do "ca1ei" korv

cz;os61;ory j. brzuszne przednie*boczllice do kory

urzedczolowej

--Jaclro podkorowe

lJocznice dr6g wzg6rzowo-

!;(Jr(Jwych i dr6[1 koruwo- j, siallcowatc inne j'l.dm wzg6rza

wl,g6rzoVlych ~_._~-~_._--~-

Ryc, 4, J'ldra wzg6rza j ich pohtczcnia (-( ~ ,- pn!;\C7,cnill zwrotne, • - dwojuki charakter

[Jol'lczeh, "'* - cZ<;lSCj'l.dra),

,Kora m6zgowa jest powierzchownie polozon<\, warstw<t istoty szarej

kresom6zgowia, W procesie filogenezy kora ksztaltuje sit( wspos6b ciqgly.

Moma jednak wywnczy6w nim trzy etapy: rozw6j kor,y dawnej; kory starej i

kory nowej, KonndnWll:A paleocortl!X, zwiqiana Z odbiorem v,raten w~chowych,

rozwija sit( U kr~gowc6w wodnych,_.~(ora star~ arc!Jicalte.J') osiqga pelniQ

rozwoju u gad6w. Wreszcie horn nowa-iteqcol'tex rozwija sit'2u ssak6w', w tym

najlepieju 113czelnych,Wsr6d tych ostatnicll w szczeg6lnyspos6b wyr6:inia si~

czlowiek.,u 1ct6regoponad 90% kory stanowi koni nowa. '

Chociat wystt(puj<tWyrgine r6:tnice porni~dzy poszczeg61nymi obszarami,

k 0 ran 0 vi a wszt(dzie zbudowana jest. wedlug wsp6lnego TJlanu, tm.

skI a d a s i ~z sz e §, c i u w u r s two Poszczeg6lne-wnrgiwy !lOry rue

tylko r6tni<t si~ lni~dzy sob<\,morfologicznie, ale takze mf\j<t Innepolqczet1ia.

Opis polqczeii poszczeg61nych warstw leoryprzckracza ramy niniejszego tekstu,

jednak warto \yiedzie6,te po!qCZelUa te Sq wysoce uporzqdkowane. Warstwy

korowe nie stanowiq jeclnostek, czynnosciowych leory. 'JediJI{/§H!.mmi

Clynnoi5dllYl'ymi Iwry S<\ w Y ci n lei 'ko r y pro s top a dIe do j e jpow i e r z c h n i i 0 b e j ill U j q,c e 'W SZ Y s t k i e j e j war s t w y,

Jednostki czynnosciowc mog<\rniec pcistac tzw. s!up6w lub plytek korowych.

Poniewaz poclzial makroslcopowy p611culokizal sifj!malo i8totny z punktu

widzenia fi:zjologii, pods taw do poclzialu c:r,ynnosciowego lory poszukiwano w

jcj budowie milrroskopowej, Nqjbardziej przydatnym okaza! si~ iP'IHllz:i?ll IHli'Y

do1conany przez rkmllllil!l1JiHla, bazuj<\cy na r6znicach w bllclowie

m 0 r f 0 log i 6 z 11e j pos'l.czeg61nych obszar6w ]wry, polegajq,cych 111,in, 11~1

r6tnej ilosci warstwkory, rozllej g,rubosci poszczeg6lnych \~arstw, r6:tncj

morfologii kom6rek wchodzqcych w sl~lad poszczeg6lnych warstvv2. Drug'),

wazrrq, wskaz6wk<t okazala siQY'isp6lzaleznos6 pomi~dzy

kor'1: i wzg6rzem,bowiem jedynie kora c1awna nie

p 0 s ia cla pol <\ cz e il z e w z g 6 rz e m.

Okolice kory ,kt6re potrafimy powiW--acmniej lub bardziej scisle z pewnymi

czynDosciami, na:z;yv.;amy volulOOi lub G3'l;odl~mi tml'o'll'ymi okreslonego

rodzaju. \1,/ ten spos6b wyr6triiamy np.' korowy osroc\ek wzr0kuC'E'j lcorowe

11:'ora slam archaeccortex, \cora davma palaeocul'tex,2 Powierzc1mia lwry zostala podziclona przez Brodrnanna na ponad pi~cdziesi<tt p61,

oznaczonych K()lejnymi lic.zbami. Podzinl ten byltiztipclniany p6iniej' pi:z~z innych badaczy iniekt6repol!\ zostaly dalej podzielone na mniejsze cZE{sci, oznaczane symbolami sklacJrrj!l.cymi

si~ :z liczb i liter.

(1:'.1 ()dki mowy. Pola .I(O[Owe posiadajqee polqGzenia przede

w :; :)".y s tie i m z II i z s z)! mi p i ~ t r a ill i uldadu nerwowego nazywam1'

1:llIbullli n·.p~(llwynn~i Icory. Osrodki, w kt6rych wsr6d pO!qGzen g t6 w n e

lllicjscc zajmuj'lc pot'lczenia z iUllymi obszarami kor1',11a7.ywHlny (JsnHA!.nmi Hwjm.loz;enRowymi.

Olifouki rzutowle mag<\. by6 zwiqzane z uld:adem czuciowym, ruchowym Iub

l<jbleawym. Niekiedy z jedri'l funkcj<t.zwiq,zanych jest kilka osrodkow tzutowych.

OIu-dia si~ je w6wczas jako osrodki pierwszo-, dlllgO- i trzeciorz~dowe. Pola

picrwszorz~dowe sf\:najwa:tniejszymi dIa okreslonej cZyllilosci u czlowieka i ieh

usz.kodzenie daje ez~sto wyraine objawy ubytkowe. T1'lko takie pola rZuto\ve

b,~d'l przedmiotem dalszego apisu. . . .

~,

Rye. 1. Powierz.chnia g6mo-boczna omz powierzchnia przysrodkowa i dolna p61kulim6zgu.

. O~mdki Iwja>teniowe leory. ,mog<t.bY6·: seisle zwiqzane Z· jednym

o~[()dk1em rzutowYI1~lub mogqpelnic roI~ poia kojarzeniowego wsp6Inego dIa

WJelu. osrodk6w .. Plerwsze z nicl.l nazyw~e s'l. k 0 r 'l. k 0 jar zen io'w 'l.

s w ~ : s t q, .drugIe : Ieo.r <t k.o Jar z e Ul.OW<t. pol i rrt0 d a I n 'l. Z uvyagi

na SClsly ~l<t.zelc pol lcoJarzemowych swolstych z poszczeg61nymi osrodkatni

rz.ulowyml, wydaje si~ l\Z<lsadnione omawianie razem takich zespo16w. .

. Pola korowe (a w szczeg61nosci poia rzutowe leary) charakteryzuje

okr cS10ll?, porz<\.dek, kt6ry.w jakis spos6b przypomina

()pogra~lczllY porz<t.dek reeeptor6w lub efektor6w lla

(:,b w o~~z I~. J!C0m6~1ci.Jeary ~i¥<1ne ezYnn~dowo Z peWl1'l okoliq ha

(:~J\vodz~efeZ<\.bhsko S1ebl~. InaczeJ: poszczeg6ln~ '0 b..s z a ry d a n e j k 0 r y

L..ut0v.:eJ r e pre z e 11t UJ c\; oheslone. 0 k 0 11 ceo b w 0 d u. Z kolei, talc

rOLUllllClnck ~ r ~ we. r e pre zen t a c j e okolic obwodowych, Sq ulo:tone w

stosUl;ku .do slebre w spos6b, lct6ry nasladuje ulozenie tych okolic w Ilaszym

orga~lzIIU~, tZ11. grupy Jeom6relc korowych czynuosciowo . z w j <\.Zan e z

s;lSl.aduJ~cymi olcolicami na obwodzie, r6wniez ze sob<t

S il s I ad U J 'l.. Np. oJrresleuie "r e pre zen t a c j a S0 mat 0 top 0 W a"

()ZlJacza talae up 0 r z a..d k 0 1'1' ani e obszar6w J.cory zwi<t.zaoych z

poszczeg6luymi cZl(sciami na:i7:cgo ciala, kt6re jest. z g (1 d 11e Z 0 g 0111 Y11l

P I a 11 e m bud 0 \V Y c Z 1() IV i c k;l. W tej reprczentacji obszar leory

zwiqzany czynllosciowo IIp. z przcdramieniem, czyJi I.wrowa reprezentacja

..;, " 'przedramieniFl, bt;:dzie leial pomi'(dzy korowq reprezentacj<\. ramicllia i korow'l.

rep·rezentacj'l. r~ki. Plastycznym sposobem' przedstawienia reprezentacji

soma.totopowej jest uarysowanie na powierzclmi kary tzw. f.Zlll{),'YA<C'Ci'.n'lll

horrlUnc/dlj.~. Jest' to stw6r uieeo dziwny, ale zacbowujqcy phm budowy

czlowieka.

Pola korowc VNipzatlCze swiadomyui. odbiorem illforuWgi GzuciolY£i

Rzt'lu,u,wm !mlra 5'!}mmatosen5~rycz:rr\1l3 leZy w (1) bnqhh.ne §n~-d\f:i.Ow~i orm:

(1) bezposredllio do tyl:u od nicj w x:JlI~Jr'fdte7ln~rolllkmY}'m i 'tV P) ilylnej

cz!t5d pn:.nd[~~(IlwRosHHHwwegv. S::tto poJa 3a, 3, 1 i 2 wg Br6d11lc\l1na. Kora

czuciowa jedtiej p61kuli stanowi, z malymi wyjqtkami, r cpr e zen t a c j ~

somatotopOWq przeciwnej polow1' ciala4. Na powierzchlli

przysrodlcowej p6rku]i znajdllje si~ kolejno od doh!: rcpre;;:cntaGja kOIH;zyny

dohlej i reprezentacja lcrocza, na powierzclmi g6rno-bac:wcj lcolejno ad g6ry:

reprezelltacja. tulowia, JcOl\czyny gomej i glowy. N aj w i ~c e j m i c j sea

zajmuj<t r e pre i e n t a c jag low y. i r y k i.. Taka ll.ieproporcjonalnosc

jest typowa dIu czuciowych i ruchowych p61 korowych, w kt6rych w i e I Ie0 S (:,

r cpr e z e II t a c j i .d.anego obszaru 0 d pow ia d a g ~ s t 0 s c i i

j a lC 0 s c i . j ego II n e r w i en i a, a nie jego rozmicuotl1. 1m bogacicj

lIner-wiony jest dallyobszar dala, tym wi~kszq powierzchni~ lwry zajmuje jego

reprezclltacja. Z tego wlaSnie WYllilcazn.ieksztalcenie czlowieczka na mapie kory.

Rye.' 2. Rzutowa kora somatosensoryczna.

Dot yI U od. rzutowej kory somatosensOlycznej, w polu 5 j 7, czyli VI

p!acilm demicRlioW1'f1l1 gonlym lobulus jmrietnUs ;'i/{flerior, z n aj d.nj e s iQ

somatoSenl50rycma !l.l,lra 11ojlJrzoeniowlJ..

J Kora ta nie zawiera .reprczenlac;jj receptor6w b6lowych. Prawdopodobnie korowa

rcprezentHcja b6lowa znajduje si~ w <;z~scitylnej !cory wyspy, przy cz.ym jest to bye 1J10ZtJ

reprezcnlacja obmtrontJa.

4 W kOITesomatosensorycznej po b:i.dcj slronie znajdujemy ObusiTOIlll'l reprezr:nV;r;jt;:obJlicy

ornlnej iokolicy kroczowej.

Us~l(Qdzelljc. kor?, som3losensoryeznej, wbrew oezekiwaniom, rzadko

Powo~uJe ealkoWlle ZIUeezuleniepo!owieze przeeiw11ej polowy ciala. Typowe snatollllast d y s Ier e t 11e Z a bur zen ia e z'u e I' apt . il. .

. . 0 s ronleP r ~ eel. w n e J ciala~. przcde . ,:szy~tk!m czucia glt;bokiego

dysLr~mJl1at)~W1JcgoCzucla dOlyku. NlelCledy rrumo zaehowania podstawowych

(1l11~cJr:)zUGIOvvyc~mOZna zaobserwoW~6 tzw. as t ere 0 g n o'zj I( r y k i .

pI," e C I ":' 1e g 1e J q. 0 us z k 0 d zen I a. Objaw len polega na niemoZnoscimzpOZ[J<l[ua przy pomocy dotyku przedmiotu trzymanego w rreku.

. r.~om .w;p;~·ofww:c n:utO'lo/81 leZy w (1) Dn!Xdlzie olltrogowej

V) :m:yJ.;:gq;1l.cych cZt,;.s?ia~h .f.d1iilDm i (3) plll1~1! j.p;yfww2tego, zqjrnujil.c .

pole /7. \~ polu ty.m zlIaJduJe Sl~ reprezentaCj a przeciwnej polowy'

IJ() J a :'1' t d z e.n I a. 1\1a ona li leI a d rei i n a lop 0 w y, tm. sqsiadrUC1.ceJ)lola slaik6wk! reprezentowane s1t w. sqsiadujqeyeh . obszaraeh k ..

I(e.prez~~tacja pl~mki z.6ltej jest bardzo duta, (znac~~~

1V1yIcsza lllZ re[)r~zentacJa CZ'tSCL obwodowycJl sialk6wlci) i le.zyz Iylu.

!(cprezentacJa dolka Srodleowego zllajduje siQ blislcoIJ 1e g \! II a pot y lie Z Il ego.

Wok61 IcOIY rZlllowej, w polach 18 i 19, leiy wz/'olwvva [[ora

llv]"'-;fI?;H:uOTI'@. Pole 18 oclpowiedzialne jest za percepcj~ gI~bi obrazll, a ,y polu

19 ojJr3covvywcme sit raine aspekty bodtc6w wzro1cowych, np. k%r czy mel!.

role 19 przchacza gmnice plata potylieznego. Cz~s6 skrolliowa tego pola

odpowit;;c1zia[ni.ljest prawc1opodobnie za ustaleDie, czym jest bodziec swietlny, a

czr;;s6ciemieniowa - za l!sytuowanie go W otaczqjqeej przestrzelli.

Usz1codzenie w po1u 17 wyraza siy u b y t k i em w p r z e c i w n e j

polo w ie pol a wid zen i a dla obu oezu (niedowidzenle jednoimienne).

ObU:3trOlU1ezni3Zczcnie leary pola 17 daje tzw. s I e pot I( Ie0 row q, kt6ra

IMJ\i .~iyoel obustronnej Slepoty ocznej m.in. zaehowaniem odruehu irenicznego .

na swiatlo. Natomiast llsz!codzenic w:lTolcowcj leory lcojarzeniowej prowadzi6

1I107.:e do ro:tnorodnych zaburzcfl Ilcrccpcji wzroleowej, pomimo zachowauia

pelnej wrailiwosci na bow;.;;c swicl1nc. Mog" wy~;t;jpi6r6tne postacie agnozj i

w z r 0 1c0 we j, np. nie7.c1O"Joi;(~do IOJ.po'/.u<!vI"lIJia przedmiot6w przez

ogJ'ldanie, nic:zdolnosc do UJ7·P{)i'·Uil\V<llIia !w!IlI('I\Y (;/.1' f.warzy os6b znajomych.

HzutOWll kora sluchow3 zajmuje w (1) dolnej ,sciarlic bmzdy boeznej

zai(~~ty slu'oniowe popn:ecme,' zaehodzqc nieeo ~a. (2). zakr'tt slr.roni?wy

gorny. lest to pole 41 orazcz((sci pol 42 i 52.Kbr~ sluchov.:a posJada

o rg a ni z a c j 12. t 6 not 0 pow l\., .' tzn. uporzqdkowana Jest zgo(~lle ze .skahl

Wysokosci dzwi~k6w5. Otoczon~ jest przez !wr\: •.sluchow~ .!~Oj:l.r:enlOWf!:

zajmujQcQg16wnie pole 22 .. Poruewaj; rzutowa kor~sluchow~ JedneJ p6lkull

slanowi' .reprezeritacj~ obunarzqdow. sllmakowych,

przyjrnlDcsiy, ze jednostronne jej us~ea~zenie nie daje objaw6w. Szczeg6Iowe

badania specjalistyCine mogq uJawm6 ..l.e,dnakgorszq sprawnos6 nella StrOlly

. przeciwnej. " .

Rye. 4. Po stronie lewej pokazano rzutow,\ kor« s!u?howf\.. K?:a slu:l;owa zajmuje. dose ?U~Y .1 . I " t . k J'esl ukryta w bruidLle bocznet I dla jej p.elnego uWldoczl1Ienmobszar a e Wl~ cszosc eJ ory . . . J

nalcZy' odchylic z:akr~t skroruowy g6my. Po strorue prawej zaznaczono prawdopodobnE\,

lokalizaej~ leary ·prredsionkowej.

Kuru n1D'.£lhionkowa truescl

ciemiel1io1¥jlill, W obrtebic reprczentacji

jesl ona dobrze zbadana.

si~ prawdopodobnie VI pbci,c

glowy dla czucia somatycznego. Nie

Rye. 5.Kora srnaleowa (po lewej) ikora w~howa (po prav.:ej).

Km'~ 3ID2 hlilwa znajduje sj~ W· wie~z!m CZfl!.~YVij-d.emi~""~{b"Wym

(pole 43), bez.posrednio ponizej i do przod~ od reprez:ll(ncJ~ CZUCIOWfJJ~~k~L

Na poc13tawie przyjt<tego schematll dro!,'1 smakoweJ rnozna by sqd:z.Jc, ze

~ Co ~cL...cwj",rciedlatonotopowe uporvtrlkowan!c receptor6w VI narzqdz:ie slimakoW'jfU.

73

jcdiloslrol111e uszkodzenie tej kOly wyrata6 siy powinllo zniesieniem czucia

~;111,liw 1'1 przeciwleglej polowie j~zyka. Jednak, wbrew .. prz:eslankom

!LmclycZllj'm, jcdIlostrOlUle uszkodzenie leory smakowej zaburzen nie daje.

])opicm obustronne uszIcodzenie tego obszaru calkowicie pozbawia

pacjcllla zmyslu smaku. Slall taki nazywamy age u zj It.

bruzda srodkowa, '''>.. somatotopowy

~om&toscn zakrc<t.zasrodkowy, j<\.dr~brzuszne tylri\f odbi6r bouicow

-fillIyc~ny . cz~sq tylna placika wzgorza /. ~.pr~C'lciy.rleglej,_I ..''1.'''(.1'' ":', okolosrodkowego ....__--:..---/ pofo ••••'Y data

1 retinotopo,,'Y

jlldro ciata odbi6r bodic6wwZI'olwwy brozda os.trogowa kolankowatego Z pE'&.lWleglej

1;:.1.(.\.\(...", " b 6 ._.(•• " _.• '. I ("' ••1".' ocznego wzg rza IJolowy'paIa

I"'(;\'!~ I'~l(l··ri.· j. widzenia

u- jlldro cinla tonotopowy

dolna sciana • kolankowatego odbi6r bodie6w

bruroy bocznej : nrzysrodkowego (ohu'i;1arntd6w~"''-(''>/L(:(" '/'Q£,l\l~ '>:''', • :.- .• ..

" .• <,Lel<-' • <:," ('". wii!6rza---· .. sltmakowYch'

dolna czvM zak~~hi' j~ciro brzuSZlW.t'ylne~odbi6r ?oldi.el6'!'

smrJl!wwy r ('"rl-" z przectw eg eJ, ~R~r.o.dkowego wzg6rza ( ;/ --.-----,----.

,," ••.·I.L'.r:· (,i.(, 1.1-,,/(' . "~ ..• -.- polowY i~zyka(..(.<i,.CI,(.ltr;C ,:10 odbi6r bodi.e6w

opuszka WYChOWR~'p'~I.o'y'.yi~L!)g5.(Jy-: ..cj..P..C?J:.~j_snrniis!ronic

zawiadywanie

korowe osrodki miys~an~.ko:6:: j<tdrarucllOWC

ezuciowe, korowy = .ezyn,.-JYZY~ nerw6w

obszar' .. ~.~~~ . czaszkowyeil,

!cojarzeniowy~t)'lnYi'.l~ slr?ny. r6g przedni

/ j1\.drobrzuszne< prZeelWJleJorRL rdzenia

\ boezne \vzg6rza) g~mei.:-~..'"-~~.~· krygowego'---'-_________...../ ~lYiam'_L!.\J\OJY,JiL

, obu ~lron

sludlOwy

{(\\;t1. ;)• ~'" I

w?dwwy. !talc

II(.!(»·:~:·) ',,) ',' .. :

zakr~t

przcdsr?dlcq~y,

ezys~ l(rzedni_~:>

plaelka okelo-

srodkowego

GLOWf'IY lGrmUNEK

PRZElCA7..YWANlA

INFORMAcn

karowy

obSZRr

kojarz:eniowy

lyiny

kora

kojarz:cniowa

rl\.bkO\~<i

'1' .•

Rye. 6. Korowe osrodki rzutowe. Uwzglydniono jedynie· .pajwazniejsze polqez:enia tyeh

osrodk6w.

H.zutowa !tom w'fchowa leZy u podstawy p61kuli, na halm, w polu 34. Jej

Zlliszczenie powoduje j e d nos t r 0 n n 'l a II 0 S m i~, . czyli brak odbioru

bodi.c6w w\:chowych z jednej polm,vy jamy nosowej. Poniewaz droga wf;'chowa

nie krzy:tuje si~, zniesienie w\:c1m dotyczy tcj samej strony, co us:dcodzenie kory

w\!chowej. Z korct halea zwiqzana jest !cora vola :§r6IlVlllcbowq;o, ev}li pola 23.

Kora ta funkcjonujc' prawllopoc1obnic zar6wno ]-aka swoista 1, a r a

k b jar zen i0 w a . w ((c 11 () w <1, j a Ie i pol imod a 1 n a .k 0 r a

kojarzeniowa ukladu f'lblcowego (patrzstr.81).

Kom koiarzeniowa ciemi(;j]iowo-potylicZno-slcroniow<J,

Obszary leary czuciowej r6mego rodzaju otaC7.:8jq1cortrpograllicza (style\!)

ciemicniowo-potyJicmo-sIu-oniowego. Kora ta zajll1uje zakr~t mH.1brzezny i

k<\.(ovryortiz ichbe:z:posrcdnie s'1:~iedztwo. Tu wlasIlic zJlqjduje siQ p!.lHnm9~~;~IHw

lwl'i.l !wjCijl"I;feJi]iow2I (tzw. obszar kojarzenioVl)' tylny), gdzic infonnacjc

uzyskane za pumoc'!. r6i:.nych rodzaj6w czucia S'l opra\:ovry,vanG lq.c:wie i

sklaclaj<t sit;: na kOillplcksow'i i.nfoml3.cj~ 0 otoczcniu i 0 nas s31nych w tym

·otoczenill. I\by jednak ta tak pi~lmie opracow,ma informacja l1abn.1.ladia nas

istotnej wmio:§ci, kOIJieczne jest istnienie zjawiska pami<;;ci.Dopiero por6wnanic

informacji cwciowej z czyms znanym albo moiliwosc zapisallia ;lowycIl

doswiaclczell jest korzysci'l wyplyvv<U'l.c'l ze swiaclomego odbioru

rzeczywistoGci.

Rye. 7. Nfl tIe pnrzystego obszaru kojflrzeniowcgo tylnego liniami poz:iolllymi wslcazano

polotenie Il!epar:z.yslegoezuciowego osrodka mow)' w p61kuli domitluhecj.

Wszyslko wskazuje na to, ze omawiana kora kojarzeniowa a 1b 0 sama

zawiera shllHly pmmittci albo potr..afi z leiqcych w innym

III i ej s cu· sIdad6w s k 0 r z y s t a 6. Nie bartlzo wiadoJ11o, ~k,'tdSI!;:bierz.c

pamiyci juk dziala .. TreSc pmni.f;'ci jest znacznie bogatsza nii '.:V poloc,:nym

rozw1ueltiu lego slowa. W pami~ci z<lpisane jestnie tyllw to, jakim sfawem je;;[

staw tokciowy, aJe takie to, jakwyghda kot, jak sz.umi woda, jnk pacbnic

bez, ild. Zawarte' S'l tam lez !ysi<lczne przepisy, np. jak z3pi'l6 guz.ik, jelk si,?

llczesilc, ilp.Z a d a II i a pol i mod ".In e j k 0 r y k 0 jar zen i 0 V{ e job l!

p 61 k u 1 II i e Bq .t a k i e sam e. Po raz pierwszy zm.lwaZ0l10 to w

odniesieniu do czynnosc1 fiO""'y, Na podstawic obserwacji Idinicznych WYS\!llto

\Vlliosek, ie osrodki.zwi'l.zane z mow<\.osi'l.gajq na1e:i.yty stopierl ro:z.woju lyJko w

jecl.ncj p611mli.P61kul~ t~ il8ZW300 domi.tJlu,te<t. I taka nazwa obowiqz.ujc; do dzis,

cha6 pleJ\.voIJla. koncepcja domi1l8cji jednej p61kuli nad drugq, Hie OhIZL1J-'l sirc

praw(\1.iwa. Dalsze obserwQ,.;jPydoslr!Tczyly danych ws]enzuj'lcy1i!J rac?:cj Hil

pod z ia 1 k.0 m pel e 11c j i pomir(I1i:y dwie p6fkuk. Dla roz'nych cZYllJ1Gsd

j (: d II a J lib drug a p 6 t k u Ia m 0 Zc pelni6 roll( nieparzystego osrodka

11;\dl~Qd:legO, czyli . do m in a wac. Jedllalc u danej osoby .

d,mHDmlll~iC?i. naZwlerny tt;?, Ict6ra dominuje wodniesieniu

(I (1 Tn 0 W ~, a dakIadniej : w odniesieniu. do aspekt6w werbalnychmowy.

I ) I II g 'l P a I k 1.11~ n a ~ WI em y p6lkulll pod~egl~Iub niedominuj<!.4. .

. Pawody takle~o lub lnnego ukladu kompetencji p611culu danego czlowieka

Jlle ~;tv:ane. Panujc. ~otocZl1e prze1conanie, Ze p611cul<tdominuj<tcqjest p6lkula

;;lwladIlJ£l.CasprawDleJszfl. polow~ ciala. Jest to nicomal prawdziwe dla

prawor~cznych. U ponad 90% z nich dominuje lewa p6lkula. Jedriitk u os6b

kwor~CZ1lych tak±e cz«sciej, bo w· 60%, dominuje p6lkula lewa. TaJe

wlasciwszymjest uog61nienie, ze dominujqcq p6lkulq jestP {I I Jc II I a I e w a. . • . .

. ~ .pewnym llprosz:czeniem moma przyj<t6, ie p6lkuJa dominujqca jest

(;7:<tSCle~~adrz\Odnq w st.osunku do takich czyrillosci, kt6rych wykonywanie Iub

WCL:cS~lleJszeopanowame zalei:y g16wnie od czynnosci werbalnych. Natomiast

cz,ylmosci, kt6rych wyuczenie i wykonywanie nie wymagaudziaru mowy,

;:achodz'l. zwylcle pod nadzor-::m p61kuli niedominujq.cej. Nie jest to sprzeczne z .

1ll11ym nproszczonym podejsciem, wed!ug kt6rego p61kula dominujl~.ca jest

l)()lkul~ analityc21lq, a p6Hcula podlegla - syntetycZl1'l.. Warto wreszcie

wspomniec, te organizacja· i praca osradk6w korowych kojarzeniowych jestprawdopodobnie iIma u m~tczyz:n i u kobiet.

. Z definicji, "i'J p6DP.mli d1omimnj~ccj wyst)'pujq (/Sfoclld mowy. Wyr6znia

Si<tdwa podStawow0 osrodki mowy, osrodek czuciowy i ruchowy mowy. W

o.b r ~bi e Ie0 ry k oj ar z eui 0 w ej tyI n ej lezy oSrodek czudowy

\iill;}TI'y ~ij,g'·QdekW<eJrll1lnct,~go).Polozony jest on wolc61 gU!~li tylnej hruzdy

fJoczr,n<f:J ramus posfe!iOf snld la(erafi.~i 0 b e j m u j e (J) tyln'l. cz~sc wieczka

c;w[ow'l}-demi<c~io'W11'go llpl!:n;uluff! !fwl(ojlanetale, (2) z:mkntt nadbrxeiny gyms

.mI'raHliIfgil1(di.~, (3) tyli:lq cz~s6 :!Cll.\{l'~t'dl 3hroJrnoil)wego g{)nncgo gyrus temporalis

:[rqr~rio•.owz ('1l) Z:2J~~lI<t:u'n~~[o'Wy gyms arlguwtis. Wbrew nazwie, k 0 r·u t ~ m a

z n a C 7.e n ie z a r 6 w nod 1a 0 d b ia r u, j a lc i d 1a t VI 0 r zen iamow y. Potrafi ona 2Tozumiec slowa m6wione i pisane, jak rowniez zwiqz!ci

zachodz4.ce pomi~dz;y tymi slowami, czyli zrozmniec sens uslysz.anych Jub

zobaczonych zdm't. Znaczenie osrodka Wernickego dIu tworzenia mowy polega

na ty111,ic 1<.orata potrafi dobiera6 pot:rzebne zestawy slow i wie, co naIezy

~~bi{;, zeby (akie slowa powiedziec luh napisa6. Natomiast za szybki

I mcz.aburzol3Y przebieg czynnosci ruchowych, \'if wyniku kt6ryr,h nastqpi

wypowiedzenie iub napisanie s16w, odpowiedzialne Sqosrodki kory czolowej.

Uszkodzenie "" osrodku CZUCiOWYlllmoW)' objawiac si~ moze tzw.

i1f a z j q, c z u c i 0 W q, cz:yli niezdolnosciq, do rozumienia mowy slysZanej.

Inu21postaciq, zabmZell mowy m07J3 bye tzw. a I e k s j a, czyJi niezdolnosc· do

odbiom mowy pisanej. POlladlo, 'l, racji uc1zialu osrodka Wernicke go w

tworzcniu mowy, jr;:.go w"J;()(!:t.enia ~;q le:i: czr,:sto zwiqzane z niemoznosci'l

z:rozumiatego dla innych wYP()l'viada1\ia siQ albo z agrafiq, czyli niezdaluQsciq do

:;'( pisania. WszysL1<.ietezalmrzenia lqcznie lub Z osabna mog'l wystqpicu osoby,

2)\&;:·jct6ra.dobrze slyszy, dobrze widzi oraz nie·mat.abtrrzen ruchowych. . ..,.,1t··,,:. . .. . .

;,::"'f:1:;r;,;VI polkuJi dominuj~cej wyr6Zniany jest teztzw. osrodekpm!rsji. Jest to

;;:· :;.'kora zdolna do zarzqdzenia sprawnego wykonaniapantonrimy jakiejs czynnosci

i·!t:LjUchowej po ·polecemu. slownym. Pacjenci. zap ra k sj <t nie pot:rafill bez

·_qH~rekwizyt6w zademonstrowa6, jak np: zapala siy zapalk~. . .. ..

"~P>::'Wobszarze kojarzeniowym tylnym p6lkuli nieaominujllcej, w jej cZf,;sci

i;?JI,/~~6111?wej,leZy kora ~i¥ana zo~bio.r.em diwi~k6ww astlekcie. mU1.Y~:<:lll\ym i

g;t;:opisane 8'1:.przypadki tzw. a ill UZ)1 . U ,~~6b Z uszkodzemem t~J ko~;

'::{~i!;fpacjerici tacy nie ~ot~a~<tnp~.rozpoZl1aC'',IJ~l,odhhYIIl~U~aro~o:vego. am ~anuclC

,,:c!:":~\batdzo populamej plOsenkL Ponadto, W CV;;SC1·ClelJUemoweJ. teJ 1wry

\~~ljJ:j}Uniejscawiasi~ osrodld zwi:p;ane. i ori?ntacjll: i WY,o~r~ini~ ~nes.tn~nn~

:;-<~W[.(tJP.()srodeksprawnosci rysu~Crwej). 1!szk()dz~l1Ia CZ~~Cl ?lellllel1l~weJ .p61ku!t

'?~{ttI)odleglej mogi\. tei dawa6mes~charue rzadkie; ale l~l.estych~le cl~kaw~,

)J~:i;";zespoly tzw. aut 0 to p a g n ozj I 1u b. an 0 Z 0 g n 0 ZJ L PaCjent takJ moze

:h·1.':i/~iiPjorowacjedn~ ~tron12'swojego dala albo nie zwrac~6 uwagi na obj~wy np..:;F:)~';poraienia ruchowego tej strony. Zapytany a pow6d takIego post~powal1la moze

i~,~,::.wr~cz powi~dziec, ±e to przecieinie jest jego noga. Na podstawie takich.

:l<'obserwacji klinicznych w p61ku1i niedominujflcej umiejscCiwHt siQo5rod£!t

.. ' .. odpowie~:Liahuy l.2 pn:estrmnne wy(h:ieienic na9:lC~j o30byz .~t(j"';:U::uia ..

W pOdsllffiowaniu dotyc'lilcym tylnego obszaru kory kOJarzemoweJ trzeba

powiedziec, ie jest t~ leota zdolna· do TOiumnego ogami~~ia naplywa,iflcej

infonnacji ua podstawie danych przekazanychz obszar6w CZl.ICl?wychl<ory oraz

danych wydobylych. z paini~ci. .Odpowi~dzi~ ~Ja pn,yswoJo~'t. przez .113S

jllformack jest zwylde jakas rcalccja: gdzleS IdZiemy, cos r9blfny~ m6wlmy,

zapami~tujelny, stajemysi~ weselilubwscieldi. Nie memy, jak wlasciwic

dochodzi do wyzwo1enia tycll vrszystkieh reakcji. Mozemy tyIko stwierdzic, z:c

waruy pol'lcZenia tylnej kory kojarzeniowej :i; talcimi osrodl:ami, Ict6rych

pobudzenie mogroby spowodowa6 wyr,tqpienie oclpowiedzi z naszeJ slrony.

Kora kojarzeniowa tyJua promicniuje do (1). daJa migdalowatego, (2,) poli1

sr6dwiichm~ego, (3) leory piata czolowego,(4) pr¥lmwia i (:5)¥izg6rza. Ciaro

migdalowale i pole sr6dw<tchowe· to .dwie stnIl<tUPI uldadu r'lbb:rwego,

zwiqzanego Z procesarili pami~ci, z emocjami i n:w~dem, a· takte z kontroJ<t

uldadu wegetatywnego. Kora czolowa Zawiera obszary kojarzeniowe, zwiqzane z

naszym tyGiem uczuciovrym i elycwym araz ze zdolnosci'l do mysJenia

abstrakcyjnego. Jest ona ponadto, talc jak i prq;ikowie, zw1fl!,ana z czynnosciq

ruehow'\.. Wreszcie wzg<'m:e moze dostarcza6 dalszydl dnnych Z obwoc1u w

spos6b selelctywny, stosoymie do biez'1:cych ?~trzeb ]wry .. \~.f ten s~os6~J

stworzone S'l wanmki do zapamif.ttania inforrnacJl I dowyst~plema odpowledzI,

kt6ra moze mie6aspelct emocjol1alny, ruchowy i vveget12tywny,mote przcjawiC!(~

sil{ zmianami stanu czuwania, mote bye mQdulowana przez 110ffi1Y et)'czne,

.uczucia 'l{'j2:.sze oraz zdolnosc do przewidywaniu z.darzen. . . ..

Qsroclkimchowe kory

Tylnq cp;:s6plata czolowego zajmuje Ieora mchowa. Dziclimy j'\;na kilka

obszar6w.(1) .zan~r&,?t . pnedsro~!{Owy i (2) przednia czr;:se pll1lcika

nllwDusnHlkowego zawierajq pierwszorvt'dGWli ko>r~ rucho'f'l'i. Jest to pole 4

Droclmanna, kt6re charakteryzujesit;: obecnosci<t w warstwie V tzw. wi elk i c h

kom6rek piramidowych Belza. Aksony kom6rek Betza s~ oardzo

dlugie. Docierqi'l. OIle do pnia m6zgu, gdzie twoW\. synapsy z kom6rkami jqder

ruchowych nerwow czaszkowych lub do rdzenia kr~gowego, gdzie twofZ'l.

synapsy z kom6rIcami rogu przedniego. Z j<tder ruchowych nerw6w

czaszkowych oraz z rogu przedniegb pobudzenie moze bye dalejprzekazane·

przez nerwy obwodowe do mir;:sni poprzecznie pn¢kowanych i doprowadzie

do ieh slcurczu. Kora ruchowa jednej p6Uculi jest so ill a tot 0 pow <t

~eprezentacj'l. miysni konczyn; dolnej czrrsci twarzy i

J t;:z y Iea p r z e ci WIle j s t r 0 n y cia 1a oraz 0 bus t r 0 n

p 0 z 0 s tal e j In it;: s n i 6 Wk i poprzecznie prqilcowanej. Kora ruchowa pola

4. zaliczana jest do tzw. lllIdadu pinlimido1'Yego (patrz str; 90 i nast.). Objawy

uszkodzenia lcery ruchowej zostanq om6wione dalej W cZfi?scidotyczqcej tegowlasnie ukladu.

mchow:(. Na szczcg()!n;\ \IW<1gQw korze przedruchowej zasJuglljq dwa osrodki:

rnJIdlO1'Yy o§rode!, IKRO"W}' ora/~uolo'"lYosrodek §Rwjm.7LO!ll\ego 3JP1iUl]K7l1C:\1Ii:Jl.

·0 Sfode Ie r u c ho w Y 1110 W y, czyli tz\v. 03IfOdl1d.{ Rrod, zajmuje

obszar wiec:rnm uolwwlCgo opeY'C/!lmrifroniale p 61 Ie ut i .'do lJl in uj 'l.c e j. S'l

to paID. 44 i c:l.~S645. Uszkodzcnie osrodka ruchowcgo Broei powoduje tLW.

af a.zj ~ rue how q, czyli niezdolnoM:. do tworzenia mawy. W ostatnim

okresie zmienilo si~ troche;: pojmowanie funkcji tego osrodka. Dzi~!ci lepszym

technilwm badail przyryciowych 1I10ZIlabyto stwierdzi6, ze przy izolowanym

nieodwracalnym uszkoclzeniu tego. osrodka, zdolnose do tworzenia !DOwy

powraca dose szybIco i proces ten przypomina uzyskiwallie od nowa pewncj

spi'awnosci ruchowej.

Rye. 9. Na tie parzystej kory przedruehowej ·zaznaczono poJozenie parzyslego ezoJowego

. osrodka slcojarzonego spojrzenia w bok Cliniepionowe) i nicparzystego ruchowcgo osrodka

mowy (linic poziome) w p6lkuJi dominuj'l.cej.

Czolowy osrodek skojarzonego spojrzenia w lJok

zmJjduje si~ w polu 8. Jest to osrodek parzysty, odpo\-yjedzialny za dDwo!ny

skojarzony ruch galek ocznych (patrz str. 112) w s t r 0 n ~ p r z e c i w n it

Dlatego .po jego uszkodzeniu przez pewien czas wyst~pltie lliemo:i:nosl~

dowolnego skierowania spojrzcnia w strOlll;?prZeCiWIll.ldo uszkoclzcnia, czyli

poraienie skojarzonego spojrzenia w bole. PotemcZj1nIlOSC

powraca.

.Pozostale bbszary kory przedlUchowej odpowicdzialllc s'-t za sprawny

przebieg r6Znych czynnOSCl mchowych, przedc wsr.ystkllll czynnosci

ruchowych wyllczonych, twlaszcza 0 charakterze zcspolu mell6w

zac!lodzqGych jednoczasowo tub· w okrdlonej sclcwencji. Takel czynnosci'l

mchowq,jest 11a przykJad mycie ·z~b6w czy za:wi~./anie s:wurowmlJa. Nic

zdajemy sobie sprawy z faletu, jak bardzo skomplikowcme s;l te c:{;YJ\llosci_

Dopicro obserwacja malcgo dziecka, kt6re samodzieJnie myje· z~by po lar;

pierwszy w rjcin tub obs<::rwacja pacjenta Z uS2"lwdzeniem kory przedruchowcj

pozwala llam W pelni docenic. roly tej leory. Objawy uszkodz:enia kory

przedrllchowej oheslane Sil mianern apraksji ruchowej. Pacjent 7.

apraksjq mchowq wie, jak nalcz)' cZ:Yllnoscwykona6, jednak realizm~ja napotyka

na dut.e tmdnosci, bowicm wykonywClnc przez nicgo mchy Sq, jrlk moz.na 10

powiedziec, lcraiicowo niczgrabnc i lliezr~cZBe. Do lliedavlJla wyr6tniallo VI

Rye. 8. Pien>;szorz;¢owa kora iuehowa.

Do przodu o.d Ieory ru~howej, ale tylkona \vypuklej powi~rzchlli p6llculi,

I~:ty tzw. kom pnwnnchowa ..Nazwa wprowadza w bl'l.d, gdyz jest to dalszy

Clqg !cOIYruchowej , aleo nieco innym charakterze. Kora ta obejmuje poie 6, 8,

44 I 45. Jest ona r6wniez -n1iejscem wyjscia dr6g zst~puj~cych, ale

przeznaczonyeh dla ruchowychosrodk6~ podkorowych. Pobudzenie z kory

przedruchowej r6wniez ostatecznie dochodzi do jqder ruchowych nerw6w

czaszlcowych ido rogu przedniego rdzenia kr~goweg6, ale poprzez lancuch

wiclu neuron6w posrednic:qcych. Kora przedruchowa jest Z 0 r g a 11i z 0 W an a

S 0 mat 0 top 0 w 0, jedna1c zapisana jest jakby inllym alfabetem. 0 ile w

polu 4 rnalllY do czynienia z reprezentacJ'l. poszczeg6lnych mj~sru, a nawet

malyeh ich cZQsci, 0 tyle w korze przedruchowej reprezentowane S'l. nwzej

ruchy w stawach. Reprezentacja przedruchowa ma wi~c bardziej kompleksowy

charakter i stosownie do tego lJywa tet naz-fwana kojarzenioWll Iwr:t

I ,,' i." pr7_ctlrUC!JOWyjp61knli dominujqccj ruC!Jowy o:;m<!ck praksji, kt6rcgo

". k(J(lzenie miala powadowa6 apraksjt;: ruc!JoW'l o\)usllonn'1. Na podslawie

IlIlW::I.ych bnd,1I1Z wyr6tlliania osrodka tegorod7-<1.jlluczygnow3no. Prawdziwa

'I" ;dc:ja luchowa wynikaj'lcn z llszkouzenia kory czolowej jest zespoltrn

I" ,'"iwslrollllym do uszkodzenia. Widywanc. zespoJy olJuslronne zalet'1

I "'lI'tlo[Jodobnie od tlszkodzenia istoly bialej p6lkuli dorninuj'1cej, w wynikll

, "I'," "przcpis" na 'wykonallie danej ezylillosci nie mat.e dotaee zclomillujqcej

I "I)' kojarzeniowej tylnej do kory przedmchowej obu p6lkul. Zespo[y tego

,,,I/Ijuopislljesi\:obecniejako zespoly z rozl'lczenia.

I 'o;>:os(ale osrodki korowe

I' )',; \ J, Obszar kojarzcniowy prz.edni.

1)0 przodu ad kary przedrllchowej znajdltje si~ kor.a walla pod rownie

II i,,:;,· .cZ:l(sljw~ll1azw'btzn. kora [}l'zedr;wlowa. Naz.yvva sill jQ let p l' zed n i111

"I':;zarclll kojarzeniowym. Na ogo! dzieli siy j'l. na dwic

" J. (,' S C i, wi"tA1e je z r6inymi flUlkejarnL .Kara powierzdmi g 6 r n a _

\I 'J (' "L !l e i IIwazana je~l z.a kor~ zwi'1.z<lIl'l z c z y iln 0 Scia III i

ililelcktlluinymi oraz uezuciami wyzszymi i zachowani.allli

" lye Z!l Ym i. Kor~ powicrzehni pod s taw n e j plata czolowcgo wraz z

II\\,. przysrodkowyni obszarem kojarzeniowym, 7.31i',7;1.siyd U lWl"y rqlJawwej (palL!. ponitcj).

lI..yc. J 2. Obsz.ar kojarzcniowy przysrodkowy (Iininmi poziomyrlli z.aZOBcz:onopolozenie pol asr·6dw~chowego).

Kora ~qbko'Wn prawdopOllounic mil zwiqzek (1) z przezywaniem paez;

HaS cmocji, (2) ze :zjawiskami [lmlli'eci oraL (3) z nmlzorem !lad il\llkejami

lW

wcgelalywIlY1l1i(patrzstr. 82). Przy'Srodkowy obs7.ar kojarzeniowy

obejl1luje przysrodkowo-dolnq powierzchniy plata skroniowego arm: zakrQl

obryczy. Na szczegoln'l. uwagt;: zasluguje tutaj tzw. pole 5r6uw~chowe

(pole 28), ezyli srodkowa ezysc zakrt;:tli hipokampa. Kora poJa sr6dwychowego

sln!\owi kojarzeniowy osrodek wychu, a ponadto przyjrnuje liczne w16kna z

poJimoclalncj kory czuciowej i w nmiejszym slopniu z innych obszar6w

korowych. In[om13cja z pola srodwychowego trafia przede wszyslkim d9.. J., ..'hipokampa i ciala migdalowatega. 0~~ ''',-l-~

(//'lJ •

'..

KonOWE OSnODKh.. KOJARZENIOWE·fv.'

'.

on~7.AR 0KO.J,\ 117.l!. O~ROT)f;K POI.ot.F.NlJ< CZYNNoAc, P6l.KUl.A-NTOWY

111Ghowy mow)' ~;~(~. nadz6r n~d sprawnymdominuj",ca

illroci) iwypowiadanicm si"-------.

skojorwTlego \ylna cZJYsczakr«lu zawiadywanic nlchemobie

~pojrzenia \V czolowego skojarzonego spQjrzeni~przCllni bor: srodkowef.\o w strony'przeciwn,\

nl\{Jz6r nad sprawnymsrodkowe i tylne wykonaniem zloi:onych

nbiepru;rJruchowy cz~sci znkflyl6w cz:ynnosd ruchowychcz:olowych ___ . przez mi~snie slrony

'._,", •.. ,.,---c . -- ...•..r,rz.edwnej ciala-- ~/ , r '."11' P,

wkr~t'nnl1brzctn)' 1.\IOl.llmienic mowy,curciowy rnuw( 7.akr«1kl\lowy, dorninujqGa

0Yeilllc!<ego) \, wieczko cZQlnwo- _ opracowanie wypowicl1zityltl~·,\ . . . /

) ClemJenrOVIe .,... --~- opracownnie I11chu

praksji zakryt nmlbrz.czllY zlownego na podstawie dominuj?"r;a

- polccenia s~

1"'2y~nHl- pok 61'0(1- srodkown czp,scudzial w obwodach

hipoknmpa i daln obic1>0','.'1' \'",~.choVlc wkn;tu hipokr.mpa

hligclnlQwulello

1 I'·~)l~-,~.\\~l.\;~

!Ua~bdn~bkowy.,,.I'ojr;;cic uk I ad rqb' k 0 w y albo. Ii m b i c Z 11Y odnosi si~ do czt;:sci

oSlodkowcgo ukladu nec>vowego z;wiqpllleJ z rcgulowaniem czynnoscJ

wcgctatywnyclJ, z powstawaniem, przetywaniem i wyrazaniem cmocji oraz z

procesallli pam.i~ci. Nieco gorzej przedstawia sj~ sprawa zaklasyfikowan.ia

posz:czcg6lnych cZl,?sci ukladu osrodkowego do talc poj',?tcgo uldaclu rq,!Jkowego.

Nielctore ze. struktur ukladu nerwowcgo Sq, tl1 zaliczane przez: wszyslkic!l

bacIaczy,co do innych pozostctii1. w'l.tpliwosci, kl6re mog'l. bye r6tnic

IOzslrz:yganc przez r6i:nych autor6w.

. M6wi'lc 0 osrodkach ukladu fq,bkowego nap e VI' II 0 lIalety wymienic

(1) 7rS[l61 hipo!mmpll, (Z) ci~!o' migdalowate corpus amygnoloideruil oraz

(J)prregrudl? !H~om6:tgowi:!' .fepfum fefenccl'ltali (U;ptllrN l'ent/N), (4) .h)dro_.

pl·t.:l':(!nie nllcletls anterior ilwlrum i. (5) hd.-o pn.ynrodkowe .. grz\.r;.dow~. _-....-.

w;q..;orln Nudetls mcodiaIis darsalis rftalamL or,az.. (6) pl!'lhngonc ltypatfwlcuHfIS.

l)ollal!lo CZQS t~'''-Zaiic7-,,:Ule'''s~-d;-''i.iI~j~dufqblcowego J1asi/(pllJ~ce clemcnty:

(7) leom x:lllrf{u prz;yhipoli<'lU1powego gyms Jlarahipp(lC(1f11prtlis j' (3) :wkq~{u

oIJ!'\'Cl.y gyms cirl}Juli, a !aktc (9) ;r;akr~t(iw' oaudolQl'l'yclI F,yri arbitales, a takte

(10) i:l,dl'o)loSrod!wwc, W;:;glirzil.lI11cletls.medianu.f.(.(,('lrllrrll (I 1) nodln;g6rxe~

cpitltafrtrrtltS, (12) jll.dro nti~dLYkollaro'I'Ye. .lll!cfe"s interperlItFfc/!faris oraz

(13) hdm lJrws:we nucleus i'(!Nlrali.f fegme:ntj i (14) jllllro grzbictowc 1I111lrywlti

11 I! claos dorsalis (egrtter,(j I. '-'_.. .

Cecllq IlIdndu· rqblcowego jest wystl(pow31lie szeregu neurollaJnych

!al'lcllc!loW zamlmit;:lycIl, Ict6rc posiadajq wsp61nc ogniw<l, jak r6wlliez hlCZ<1 Gitrc7:/(Glo popu..ez bocznicc. Dlatego fez badanie poszc;wg()!nych prtlli jest Gl.a..Ienie

ltlldnc. PierWSZ<.1opisallQ p~llf\., zaliczal1Q do ukJadu fqbkowcgo jest tzw. obw6d

l'n PCz.<l , obcjJm~ii\.cy zcsp61 hipokulIIpa. Papez. uwat~3l, :te CZ;YflllOSC tego

Qbwoduzwi(lZ<111U jest z realccjami emocjonalnym.i. Queenie emocje Iqcz:y siy Z

obwodnmi ciala migdulowatcglJ. Nie wicm)' dobrze, jakic znacz:cnie nalcty

prz)'pisa6 obwodowi Pa~peza. Pr6buje sire wiqzac jef,o c;r.Yllnose ze 7jawiskiern

pn[)lir;:ci swic;l;cj, a lakic ze zjawiskicm ryl[1]6w biologiczlJ)'ch.

I Do d r 6 g r z;tit 0 W Yc h ukladu rqbkowego zalic<.ahC\.SE\.: sklepienje (fimrix), prl\.tck

I" n"CQwy (stria terlllirlalis); po;;czek prz;ysrodkowy 'pr7-<:Jdom67-gowia (fascicu/us

lJI'O.rencco[J/wlicu,fmedialis), droga migdalowRIR brzuSDlR (trac(us afH)'gJa/oideus 1'Imtra!is),

pr:tick rdzenny' wzg6rza (.;'(ria medu[/ari.f thafami), promienislosc wzg6rm (radiatiu (//(1lallli),

p~c7.ck SUlecz:kowo-wzg6rzowy (fasciculus mmuilfo(ltalamicus) i' p~cz:ek lytoz:gi'(ly

(fmdcu/us rctrojlexlls), czyli droga u;z;deczkowo-mi"dqkonarowR (Irac(Us

fwbr.r/lf/oiutel{Jci!IIf/CIi/aris). Wsr6d drag kojarzeniowych wymieniG nabty przede

\Vsz.yslkim ohr((cz (cingrrlllm) i p\ec;>;ekhacqkowaly (fasciCtffus !fIu;iJlCltu.f), a wSrod d r 6 g

s p () i d I 0 IVYc h - spoicJlo przcdnie (cutrrmisJ1rra anlcrior), spoidlo sklcpicnia (co/1lm;s.wra

fOf'llicis) i spoidlo umeczck (commissum ftabemrlQlTtm).

82

Ob",ud hipo!ulJlIP~\

Do !wry !z.w. 7.C~ pol \I 11i po Iea In p a zaliczalll)' pfl.cdc w~zyskill1

11';;:)' ob;;zary: (I) e:rt!(r~{ ;r.~h~{J' gYrris nco(l(a(tfs, (2) hllJolmmp hippocampi/S

wla~Ci\oVYi czyli n\~ AmQlla wn1/! Ammmri.f oraz (3) p{)ukbdh~ JubicufrtNl.

POll1ic,:dzy c!clllclllnrni 7.:cspolu hipoki1lllpa obscf\\'lue siy bor dLO \lpor7-<1ukowany

spos()b przcknzywania illlpuls(}\v. We j s c i c In zcspolu hipokrllnpn jest

7.. a k r t;: I z y bat y, kl6ry wysyla w16kna d~. hipokalllpa,. a ten z kolei do·

6odlJ:~r.ii~I-· .-Wyj Sc iC zcspol\l sliltlowi'l. a ks'o-I; ~:=E":()j.iU2..r.C ~ __ .L~A.!I-cj.. z,.- \y n r s' t \y- Ie 0 r y Ii (p_oJ< u tp_p a ..~ ..r.~:!:~:=- __.a .k...§_o_II.Y_ . 1l1'l ..11t: ',) f] " W

'-;odk Ia d k i, .. kll]~e-~i;icraj~siy_w.wi'l?-~Q tworzqc'l s{rt.wd' ..!lipQhnmml

,·jirr.,lbrifl /,i!',n~~r>!"!}i. \V 'iJiim'I(' jaIe nksoll6w pfzybyv';ri,sTr'7;~'p e k g rub ic j e

. iwrcszcie p r z e c hod 7. i W otll!'}~~ ~".I~.J1icni~.c,.,.~.'Jni~i~i.l.--..._.'-':.,.:=...:.-..::..------_._--

"'--"-"

)

p~C7.C"stlf.~r:.r.l(f)yYfI-

nzg (If 7.':)'\"/ y

\/

Rye. t. OII\'l(Jd Pi1.[Jc7.a. Na scllcmacic lIwidocLlliono tel. lIickl6rc dodnlkowe p(lli\c7.cnia i

ouwody hipokaIl1[JJ; osrodki i pO!i\c;>;enia obwodu Papcza wyrotJliono.

Pop r l; C 7. S hie pic n i c b(;c1ice z hipolwlllpa docicraj~ \lli~dzy innYllli

(1\) d:ll 3u(cfl!rf)Wnf.)'ch C(}('[1(1m mnmilfrrrif/. pouwzg6rza. Slijd d r 0 g '1. PtCl.h'"

!1tl(l.:cdwwrl-w:q:;{) p:~m'eg() fo.".'iCfllrl.~ rrrrwrif(r/t!r(Jlartliws dochodl.q c1 a j:[ (!1'8

IJ n:cdnir:p;!J li'x:g6n:1I ",rc!ellS r({/taior 1!rr>.infTIi. Pop r z e z pro III i e n is I 0 S C

I', "I r z a (rClfi<lj'l naslr::pnie do k 0 r y zn\{r~(1J obq~czy gyms ciltguli, skqd

I' 1 'I: /, (JhU"~cz;dugl/It/III w~drtU'l. do pola sr6dw\?chowcgo area el1to,frirzlllis, Z

1",1.1 sr6dWI(clIowego poprzez w!6Rmm Iln:eszywaj:j,cc (rJrogl(

I" :,,~;:!,ywaj:~c'!.) filmte perjoraflfes (tractus perfotrllls) szczelinl( hipokampa

I :1 C rrj q do T.akl"¥tu z:~batcgo, Obw6d' Papeza ,ma szereg bocinych

"li'dl:z:icl1, lwOrz'lcych cZt<slo obwody dodatkowe zazl(biajqce Sl'< Z obwodem

,"1,',wIlym, Uwzlt;<dnienie chociazby killeu z nich daje obrazskompJikowanych

I" J!:\C?,l;ll uldadu,

7, ci8rem rnigdalowalYll1 zwi'l.zanych jest s z ere gob w 0 d 6 W

II I: II r 0 n a In y c h obejmujqcych kart< czuciow'\. i 1cojarzeniowq, jqdra

III"lkOl:owe, jqdro przysrodkowe grzbictowe wzgarza, podwzg6rze araz osrodki

I ',.'(Jrll sirrlkowalego pllia m6zgu, Do ciata migdalowatego docierajq bezposrednio

1,llc:;lJice c!l'cigi weechowej, smaJcowej i drag cZllcia wegetatywnego, Trafia tu

!'iJl1adlo wszelkiego rodzaju infonnacja cZ1.1ciowa, przetworzona uprzednio w

I,I)[-;:c cz:uciow~j i kojarzcniowej, Z ciala migdalowatego bodice c1ochodz'l do

I>:\roclkow przegrody krescm6zgowif!, sk'ld biegn'l.da1ej do ,mit;<d;'0.i;6zgo~v;a i

I~l1ia )l102gU, w tym przede wszystkim do osrodk6w CZYIUl0sci wegetatywnych ido rllchowycb j~der podkorowych, ------', ---

It, rpI-zegroda ItI-csornozgoY\'ia~0 -tL ~ ~-,---_ .._---- ~j'l,dro gr7.biclo\\'c ~~·"-"'·"'~'~'-._4 '-_~---'" istota czama

Ilcr\\1I-blr.;dllego twor siil'!;o\V"I)' j<tdro przysrodkowe igalkn b\adn

srOdm~I)I.J:(l\\,ja gu.bidowc wzg6rznp:lllw/,gl')I/e

- Ciato migdalowate jest osrodkiem odpowiedzialnym z a z a c how all i a

m a j '1c est L\ iY(; u tr z y m an i u j e d nos t 11.i p r z y ZYc i ll, j a k j

11 t r z y 111 a r\ j 1I gat 1I n k II. Prawdopodobnie' petai ono s7.czeg6lnq 1'01,< - w

sytuacjach zagro:tenia zycia jec1nostki, Jest' tet - osrodkiem zwiqzanym z

powstawaniem emocji, ktare towarzyszq rotnym sytuacjom: Efelctein draznienia

ciala migdalowatego S'l. zespoly zmianzachodz,!cych w r6Znych narzqc1ach,

z wan e rea k c jam ib qd i z a' c how ani ami. M6wimy; na przyklad,

~..J:.ii wllcieklQsci cZYJ~i1kcjLp_QkatD!owej,. Na takie reakcje skladajq si\( -

ZlUi;:lUy_sta!l\l,.q':lly(<l_pi5\-,_l1am~9,lJj.~a~trojll~ .okreslona aUyvlllOS(; fllchowa i-

zmiany w slanie narZ<1d6w \ve\VTIe<lmlych, Q9.9yytasiQ.t9. ,~JQ)(i,rz,~towanill z

s;i.ala migclalowatego do odpowiechiich .9si:d4~6wj;yykonawc:rych, U czlowieka,

z ~a!B~a~"je'go-IY(Te-:<frJole~;;-e,"s-y~~cja -i'UgrQzenia moze miee tez' chmakter

zagro:tellia' psycholo!:,>1cznego, np, mozliv{osci'l. lItraty pozycji, s'polecz.nej,

POlladto, czlowiek potrafi wyobrazic soble~Jow~h;~'sYillacj~:przyjemn'1. lub

gromq, Wyobrazenjom takim· moze tc)Warz;yszyc. silne przez:ycieemocji

oraz zmiany \'1 pracy narzn.d6w wcwriQtw1ych, a lakZe czynnosci ruchowe,

IIp, gesty1culacja, -

Rye, 3, Przegroda krcsom6zgowia, UWidoewiono dwie czysd przegrody: cz:~scnudspoidlo\Yq

(przegroda pt'zezroczysta) i czysc priedspoidlowf\, (zakryt przykrancowy, istota dziurkowana

priednia i pole przedwzrokowe), ' -

Do przegrody kresom6zgowia zaliczmny (ILmlm~t

przylml!"rcowy gyms partitermilla!is, (2) i~t~,!(~.~'-:!lJLt~~\~f_a~l!pr;o;edl1iltsubstuntia

-p~-i}7Ji'iitij-(llii~,io"(3) pole pr",edw~rolwwe G,:e(lpreoptica i lif-4ce-'w·glqb oclnich

jqdra: (4) jl!dF:V_. Pr:tY{t:oi.tj~~v.e--C-;;;;~i~;;slIfe,liali~ seflti i (5}.i~(h:o,._.l:Jo\?1:n~

pnegrody 11tlclws llltera/is s<'pfi (hvorz'1.ce razem c;r;:t,~LJ!.~~d5voidlow~par,;~._-~- _._-_ .... _-. . _., ... ~-' ...•

jll"'<'O/llllli.ullrtlfis przegrody kresom6zgowia),' a ponadto '(6).przegrod~

prJNJ:n).e:t.yst~ septum pelfucidulIl (stallowiqcq cz~sc nadspoidlowll, pal's

,'/ljll'llcolIIl/liwcralis przegrody). Z przegrodq blisko zwiqzane S'l. istota

lJef.jmi~I!lla substantia illllolllillflfa oraz tzw. uno pr:tzlwwia jclfulus s(riati, zwane.

lei. j:ulrcni 'p611ei::tcym lIuclells acc1l11lbens.

Filogenelycznie stary obs7~r ptzegrody stanowi u czlowieka bardzo 111a1<l

czys6 kresom6zgowia. W por6wnaniu z olbrzymimi, mlodszymi obszarami

kresom6zgowia przedstawia si~ bardzo niepozomie. Fakt leil powodowal w

przeszlosci brak' zainteresowania przegrod'l., Osfalnio jednak sytuacja lllegia

zl11ianie, poniewaz. wyniki . niektorych\)JlPml--POA¥.alttiq s~dzic, i:e obszar

przegrody zwiqzanrJ~'srze~zra;v'isI(ami 'n~p~d\l i1~~Ql~acjr: Bye moze badania

nad przegrod<t przYIII'os'l.od dawna-pos~kr~~;;~~'I. ~dpov"iecli na pytallie, gdzie

znajduje siv osrodek oc1powiedziall1Yza j a Ie'l Ie0 1w i e k aktywJ10se l1aszego, .

orgalllzmu.

Podwzg6rze zbudowane jest g!6wnie z istoly szarej.

l'rzcz podwzg6rze obuslronrue przebiegaj<l mniej wir(cej slrzalkowo d w a

wi~ksze skupiska iSloty bialej. 8'1. to slup sldcpieniacolul/Ina

.frmcicis i p~c1:d(pn:ysrodlwwy przodomo:z:gowia fascici!lIH prosencepfwlicl/s

/Iledinfis2. D z i e 1'l 011e podwzg6rze n.a Cl.~~C brzuswo-przysrodlwwl! i

n:~t. grzbietowo-oVCZi!!l. C z r(S (; g r z b ie tow 0 - b 0 c Z n a podwzg6rza

s{anowi dose jednolit'l. lI1as~ kom6rkowCl, zwan'l. h.urcll1 hocznym mccleus

l/dl!rofi.~. 'Cz,<s6 brzuszllo-przysrodkowa sklada sir;: z licznych

skupisk !eom6rek r6i:lli'l.cych sir( wielkosci'l. i lcszlaltem, co stanowi podstawr(

wyroznienia w niej 's z ere g U 111II ie j s z y C h j q de r. Jqdra tc n1cladQJ'l.sir(

w t r z y g r II p y: (1) jqdra okolicy nadwzrokowej regia supraaptica, (2) j'ldra

oholicy gm:owej regia (Ilbef'llfis i (3) j'ldra olwlicy sutcalwwcj regia mall1ilEaris3.

o 0 d a l k 0 w 0 do cZQsci brzuszllo-przysrodkowej podwzg6rza zaliczane jest

zc wzglyd6w 'czynnosciowych (4)IJolc przedwLrokowiC area

j!/'I!oprim., ktore pod wzgl'(dem morfologicznym naletydo przegrody

],rcsom6zgowia.

Mimo, i:e podwzg6rze od daw~a jest przedmiotem inlensywnych bada6,

(:,>)'111108ezalcdwie kilku jego j'l.der jest poznana. Istniej'l wprawdzie dose dl:ugie

wykazy "osrodk6w" podwzg6rza, ale icll precyzyjna lokali~cja jest ci<tglc

nieosi'llia1nu. Gcneralnie, podwzg6rze jest osrodkiemczynnosci wegetatywnych,

oJpowiedzialnym za utrzymanie starm r6wnowagi weWJ1r(trzllej llstrojU. 'vV

hicrarchii osrodk6w zwi'lzanych z talcimi czynnoscial11.i podwzg6rze stoi

2 W p<;cz.ku prz.ysrodko·wym przodom6zgowia biegni\. drogi J'lc7.G.ce przegrodG. podwzg6rze ipidl mozgu.

] Okolica podwzg6rzowa' przednia. posrednia i tylna (regio hYfJufhafm7lica anferior.

itlfcl'/I1edia cf posfel'iOl').

pomivdzy cialem migclalowatym a osrodkami pnia 1lI6zgll. W por6wllaniu z

osrodkami pnia czyrmos6 podwzg6rza ma bardziej kOJIJpleksowy charakter.

Efektem clratnienia r6i:nych okolic podwzg6rza mogq,' bye zcspoly zmian

podobne do realccji wywolywal1ych Z ciala rnigc1alowalego, Na podsl.awic

pojcdynczych don.iesiefl dolycz'lcych czlowieka, kt6t"c pOlwierdzaj9c zreszt'l.

obserwacje z badan nad zwierz~tami, naldy 5qdzi6, ze rea k c j e

podvyzg6rzowe r6Z11i'l. sir( od realccji wyzwalanych z ciala

ill i gd a low ate g 0 brakiem subiektywnego prze:tywania enlocji,

gwaltownym poczqlkienr i zalconczeniemoraz brakiem przelHvalego vvplywn Ili.l

inne czynnosci. .

son

:wclO\voleniogonmJotropi.ny

fytm clobow)'sytoSc .

oclclnwnuic cicpln"-.... prngnicnic

" )rzysncllmwscicldosc .

gladgromnd7.cnie cicpla

c7.Uwanie

Rye. 4. "O~rodki" podwzg6rza.

Pol e p r zed w z r 0 k 0 w e budzi ostanio wieli<ic zainlcresow8oic z

kilku powad6w. Stwierdzono wyraiay d y III b r f iZ ill pIc i0 W Y CZ~SCl

j'l.der pocl!wrowych w tej okolicy. Ponadto znajdujll si~ tu obsz:ary, kl6rych

dratnienie powodlue wyst<1]Jicnie okrdlonego J] as t r 0 j II. W polu

przedwzrokowym stwierdzono pormdto iShuenie 1116 z is 0 w e Ii; () 0 Srod k a

SIll\. OmowiOlle dalej j 'I.d r ° s k r z y Z 0 wan ia lezy na pogranicZll pol;:

przechvzrolcowego i okolicy nadwzrolcowej.

Sposr6d j'l.der 0 k 01 icy 11ad w z r 0 k 0 w e j lIa uwag'( zasluguj'1

(1) j~dro il!l..n;y:io'W1:Ul1lb. cUlcfeu,~ ,mpmchiasmotiCH:f, (2) j;idlfO mHhvzn)!HJwe

rmcleus mpi'(Jop6cus i (3) j~dlro pU]ikoD1l1orowe rmcl<!:us p{H·l'll'entriculm'i.L J q d r 0

nadwzroko"ve i przykomorowe produburt wazopresyut(,

czyli hormon <lJlJydiurelycz!\y_(i\DH), a pomldlo jqdro

p r z y k'~,;~-~-;-~~-~pr~dlii~lije---;:;ksy t DC Yn ~.-·z jqder tyeh do p I a i fl

t YI n e~ 0 przysadk.i prowadzi droga nerwowa, zwanu dh'(}g~ nfol~YY?~n-(}/.wwn-

.rJi'E"jfjacl~f.m·yq tmdus 5/ljlrtw[lticatrypophysiajis. P 0 V! e j S c iu d 0 t]'!nnceg1P

Jl'1~b, Pfi7::YfJ.\1itlHd aksollY tej drogi ICOJ1cz'I. sit; n<J n<1cl:Ylliach

wlo30walych, do kt6zych mog;t. odclawac honnony. Hannon antydiuretyC7Jly

lIowodLtje z.lIlniejszellie wydalania wody z moczcm oraz wplywa na stan naczyiJ.

ulnvoclowych. Oksytoeylla dziala obkurezajqco na mi~sni6wk~ glad1c'l.maciey

I gruczolu mlekowego i jest wazna w przebiegu porodu i. Iaktaeji.

( J s z k 0 d zen ie tej cz~sci podwzg6rza daje zesp61 objaw6w zwany

III () C z 6 w.k it pro s t q, w Jct6rej nadmiemej utracie wody towarzyszy

J1:Jdmieme pragnienie. J qd r 0 s k r z y Z0 wall i a jest miejscem produkcji

" r. y n 11 i Ie6 w reg u 1u j q eye h w y d z i e I ani ego n ado t r op i n

I J I Z e z p r zed 11 i p I at p r z y sad k i. Niewylduczone, i;e plyn m6zgowo-

I{Li:cniowy posredniczy w przekazywaniu tyeh substancji do ulc1aduwrotnego

J II /.ysadlci.

pint czolowy

~

plllt sl<roniowy

t

pODwzc6RZE

detektory

tpicn m6zgu

abmu' przcgrody

tplat sh(miowy

t

tpieli m6zgu

J(yc. 5. Najwniniejs:;e pol<l.czcnia p~dwzgorza. U gory - i.r6dla infOlmacji docieraj'tcej do

podwzg6rza, u doll! - kierunki przeIrazywania infonnacji z podwzg6rza.

W (}k 0 lie y g u Z 0 w ej znajduje si~ m.in. JrJllca,drobnych j<\.der,

Jez;lGyc!t bUsleo odejscia kJlca przysadlci. Jqdra te, a przede wszystJcirn j~lko .

k:jlwwe (j~dlro nun!ww31te) rmcleus hifundibulctris (nucleus olf'cuatus), S'l.miejseem

produkcji eZYllnik6w (hormon6w) regulujqcych wydzielallie

p f Z e rJ n iego p I a tap r z y sad Iei. A Ieson y kom6rek tyeh jqd~r jako

g~llZ;«)'w~-nejfmw:m fmdMS .ubaoir![EUufibulmi§ konczq sit; w ~rynil\}§nGgci

F,iJ:kHJlwW0j emir",zurifJ'. mec!iw,a na si~ci wI 0 sow ate j i mog<\. do niej

()cldawac swoje hormony. D f 0 [',it 1',)'1 wrohlydn K~IfitY§lUdiki venae portae

. .

hypophysis hOimOllYte przedostaj<i si~._do pl:At:J pn:edniego pi7ly§~{Hti, gdzie

mog<i wplywac na produ1ccjt;'jego kom6rek wydzielniczych. Z kolei, -nielct6rc

hormonyprzedniegopIata przysadki. S'l. :substancjiuni viplywajqcymi' na

wydzielanieinnych gruczeil6w dokte-wnych (tarczycy, _kory . nadnerczy,

gruczol6w pkIowyeh), a inue biorq udzial w bezposredniej regulacji pracy

r6i.nyeh narzitd6w. U s z k 0 d zen i e czt;sci guzowej moze dawac zespoly

olereslane Iqczuie jako -. zespoIy "podwz'g6rz6we, slc1adaj<icesit; z

zaburzen hormorialnych; zaburzeiUa!mienia, zm~an wczynnosci<.1ch plciowych i'

wieln iUl1ychobjaw6w,

J q d r a .' cia I s ut e c z IeOWql Yc h ZV'ii'lWue. Sit Z bm6wionym

poprzednioobwodem Papeza." Uszkodzenia tej okolicy, jak

r6wruez innych czftsci obwodu, lllOg'l.dawac eharakteryslyczriy zesp61 zaburzeil

parniyci swiezej, zwany z e s pol e m' K o'~sako w a. W zespole tyru

wystt;puj'l e i c;;z Jcie z ab 11 r zen i apatnivci,przede wszystldm p ami c;;c i

s w i e z e j, urLiemoZliwiaj'l.eepraktycznie przyswojenie. jakichkolwiek nowych

wiadomosei.Powstaj'l.ce luJrJ pami~ciowe polcrYwane Sq niezwylclymi czasern

zmys!eniamL Zesp61 Korsakowa stosunkowoez~sto" spoty1cany jest w

przewleldym alkoholizmie. .

Z pod wz g 6 r z a wyehodz'l. m.ill. d r 0 g i z s t.~P uj 'l.cell k fa d u

aut 0 nom i c z n ego, Drogi te biegn'l. do lieznyeh j~delr twonx

§i2ltnww~tego pnia m6zgll i za ieh posrednictwemwp1y>vujq 113. flln!ccje

wegetatywne otganizmu, W ten spos6b pod w z g 6 r zed y s p 0 n uj ed W 0 m auk 1a d ami reg u I a c y j II Ymi: LI!..nIDcl~m Inolrmi]l(~mlnrrnymm

(uk!adem wcvlllqtrzwydzielnicZym) i I!IlW&clif:~ n<cJrWowym 2lutollwIIJlllk:ennYilill.

N;.HJWZlg~ir2':~

Don a d VI z g 6 r z a zaJiczamy s~§:EYK1Jn,,~ co,pus jJiu{?(Ile~ M;zdO:l\:;~n,il

habenulae, ieh' §[Jloidfio cOfHmi!i§~Jra fwberllllnl14ff1 i §Iloi~]!o dylrrn~ commi.'isl·rm

pos{erior. Czynnosc nadwzg6rz:a jest slabo poznana. S z y s z y n Iea jest

narzqdem 0 budowie gruczolowej. P r cid u k uj e ona dwa. hormony

mel~tcmin~ i sllrn21tos(lltynf. W y d z i e I ani e szyszynki pozostaje w

Tc'islY-ln '.Z v/r~ 'L l(uzi; 0 d i c a in i sw ie tIn YTn i. Swiatl0 dziellie

hamuje produkcjc;;rnelatoniny. '

n ,,..-~0.'. q"'-":"\ '---!~- \. f;\_. It:·_~-:.':"""I v·.~· ~ ';.., ,,__, ~._~,_~

'~~-'-"...,:'-"'~,'~".<-~~_.-~'~.'\~..----::.----." ~r·.....

"';:~-,~,-,---""." :-:.\~... ~:; ~\..,.,..: ~.'~-'''''--~'

"i~-t

CzyrulOsci ruchowe czlowieka s~ ban!zo roz.norodne .. Mog<t to bye·

Z:lrCJWl1O proste odruchy, jak i skomplikowane "przedsi~wzi~cia" skierowane naosiqgni~cie celu istniej&.cego tylicow wyobraini. .. .

Przylclady najprostszych 0 d rue how zostaly przedstaWione wczeSlliej.

Odruchy mog&. miee bardziej ztozony charakter i wyzwalac si~ przy

zaangazowaniu wlelu osrodk6w. Ziozone automatyzmy ruchowe stallowiq

wiykszq cz~S6 naszej aldywnosci ruchowej kazdego dnia. ChodzilJ1Y, s{adamy,

m6vrimy i myjemy zyby posl:uguj~c siy wyucmnymi wczesniej wzcircam,i ruchu.

AktYWllOSCruchowa kontrolowana "na bieZitco" przez swiadomos6 stanowi,

wbrew pozororn, niewiellc<tcZysc codziennych poczynafJ. cllowieka.

W klasycznym ujyciu wyr6iniamy dwa uklady ruchowe: uklad piramidowy

i uklad "poz2JpinlJmido~ry. Przyjmujemy, t.e uk! a d pi r a ill i d 0 w y

odpowiada za czynnosci ruchowe zachodzqce przy

uc!ziale naszej woU Cruelly dowolne), a uktad

pozapiramidowy za czynnosci odbywaj'tce si~bez

u d z i a! u s w j ado tn ej k 0 n tf 0 Ii z n as z e j s t r 0 n y. Oddzielenie

C<:ylUlosci jednego i drugiego rodzaju nie zawsze jest latwe, Na pewno

ezynnoscill mehow&. dowohIll bydzie realiz.acja stownego polecenia, bydzie ni'l

tet naMadowanie obserwo;,vanych ruch6w ilIuej osoby, Ale na ile dowoln~ Dydzie

czynl10sc ,pisania? Prawdopodobnie inny charakter bl(dzie ona mia1a U UCZqcego

siQpi3ac dziccka, aumy u biegle piszq~ej osohy doroslej.

Do ukladu ruchowego piramidowego zaliczamy dwa neurallY ruchowe:.

o s rod k 0 w y i 0 b wo d 0 w y n e u r 0 n rue 110 w y. Oczy\.\riscie dla

funlccjonowanla tego ukl:adu potrzednc jest jeszcze jedno ogniwo: e f e k tor,

klorJ/l1ljest mj~sie{l poprzecznie prqzkowany. Qba neUfony ruchawe zosta!y jut ..

przcz nas wczesniej poznane.

ll)§m~~ni.Qwym nelll!rm~em nncllnoWyID jest duza lcolll6rka pirarnidowa·

([wmerlca Betza) leZqca w pol u 4 Ie 0 r y, rue how e j. HudlOW)' lM::l.lrOBJI

Ur,m'(Hj]owy to korzeniowa kom6rlca ruchowa (tzw, motoneuron a), le:tqca w

r 0 g u p r zed n i m r d zen ia k r ~ g 0 W ego Cdlami'(snl zaopatryw8.nyeh

pt"zez nenvy rdzeniowe) lub w j'ldrze rnchowym nerwu

c z as z k 0 we go· Cdla mi'<Jsniunerwionych przez nelWYczasz1cowe).

A Ieson Ie0 ill 6 r Iei Bet z a jest bar'dzo dlugi i si~ga z kory ruchowej

do odpowiedniego poziomu w pnin m6zgu lub rdzeniu krregowym. KOIiczy si~

on na neuronic ruchowym obwodowym. A k son n e u r 0 Iiu r u c II 0 w ego

o b W 0 d 0 W ego ,vycbodzi VI' korzeniu przcdnim nerwu rdzeniowego lub w

korzeniu nerwu czaszl«)wego na obw6d. W rozga!\;zicniach odpowiedniego

nerwu dochodzi on do wlasciwego miysnia i tmerwia czysc jego wI6!cicn. Droga

impuls6w nerwowych z leory poJa 4 do miysnia, czyli tzw. dmga piramidowH

tracilH pymmidaJi.~,zbudowaoa jest wi~c przez dwa neurooy. Powiemy, ze droga

piramidowa j est d r 0 g 1\: d w u n e UfO II 0 w <t.-

. Droga piramidowa jest pajyciem zwiqzaUyIIl z cZyImbsciq l1Ichow~

dawolnq. OlJejrnqje ono dragi biegnqce do rdzcnia ler«gowego oraz clrogi

przeznaczol1C dla miftsni zaopatrzonych przez nerwy czaszkovve. Odpowiednlo

do tego drogi piramidowe dzielimy Ila drogi korowo··

.rdz;eniowc fmctlls corticospillales i drogi korowo-jiidrovye tmcfOl,'1 cOfticoPlucleares

(zwane cl.asem nieprawidlowo drog21mi korowo-opuszkovyymi).

W y pus tie i ka ill 6 r e Ie Bet z a wychodz.qc z polL!4 leory rn6zgowGj

wniJcajq w istot(( bialq p61kuli, przyczyniaj'l.G siy w ten spos6b

do utworzenia wicui~a promi<el'li§t~go corona radiata towbki wewll«trzncj. Ku

dolowi skupiajet sirew bardziej zwart'l wiqzky i biOI'1\:udzial w utworzcniu !:.~R~W31

gellll cop.woll"e iflfemae oral. C z ~ Sc i p r zed n i e j odm,gn tY!lrnej h-n'<eM,ID

wewJmftn;Ulcj cms posferius c{7jpwlae in(efT/ae. WI6klla korowe przeZllaCZOJICdo

rdzenia krygowego(clroga korowo-rdzcniowa) zajmujq VI' lorebce lllie.isr;~ za

wl6lenomi przenJ3.c:wnymi dla pnla m6zgu (droga korowo-jqc1rowa). Dr 0 g a

korowo-j'ldrawa biegllie przez kolano, a droga

leorowo-rdl.eniowa przcz odnog~ tylnq torebki

we w n ~ t r Z 0 e j. W odnodz.etylnej w161ma. zwi'l':3.ne z ull~rwienielll

wyiszych obszar6w ciata lei.q do przodu od w16kieil przcz.naczonych dIu mir;;sni

nizszycb od{;ink6w.

tordof.pJ

'Jv'~Vfl~'ftn;n~~,

kalana i droga

korowo-jQdwwa

oMoga tylna j draga

korQwo-rdl~niowa

W[(Jkna piramidowe przechoclz'l. n as t ~ P n i e do sr6dm6zgowia

1'1 II/;\C gl6wn'l rnas~ GdlDlOgi mo:£gu crus cerebri. W odnoclze m6zgu w 16 k n a

,II" glowy ukladaj'l sir,; po dw6ch stronach wl6kien

,I 1;1 r C s z t y cia I a. Z odnogi m6zgu wl6lma piramidowe trafiaj'l do

" :';c i b r z u s z n e j m 0 s t u, wchoclz'l.c vi sklad p~zk6vv podluililych

11'H )~I,;ciculi lOi'1gitud!iuales POP/tis.

droga Icorowo-rdzeniowa pr7.cdnia

droga korowo-rdzeuiowa bocma

Po osill,gnit,:ciu g6rnego brzegu mostu ~n;n6Jk&no lmrowo-jl'/.unywc

';Iczynaj<t stopniowo opuszczac zwart<\. wiqzk~ i

I; i,:row3.c si(,! do 0 d pow i e d n ic h j qd err u c h 0 VIYCh n e r w 6 W

,~j; a s :r.1c0 Vi Yc h. Po Z 0 s tal e wn6nw1ll pirnmi~owe wchodza.. nast~pnie d'0

I' iin")n~'l:i1lly nllz:ennU21 Jll'!';;;I£[nnill\:i>;~mego pyramis medullae oblortgatae. Po przcjsciu

'l'l!:ez piramid(,! dalszy przebieg wypustek osrodkowego neuronu ruehowego

mote by!'; r6tny.

I1osciowo p r z c w at aj 'l w 16 k n a, kt6re w dolnej cZi(sci rdzenia

Vizedlutonego przechodz'l nn stron~ przeciwna.. i wnikajq,

J 0 S Z n u r a b 0 C z n ego r d zen i a k r f.?go w ego. WytwarzajC\. one

z[:cnzyi::ow2lnnne: JPlnlrmiffindl· declissr.!!fi.opymmiduffl,a nast\Opnie, drog<t kOfO'Wo-

li'lhep~ioVl'~ bocz:;un~ trad,lS con"icospirwlis latera lis, czyli dmgtt pinmidow~

[UG'I':Eu"l\ft (mctrH pymmido..lis 'a~cm[i.r. P oz 0 s t a I e "IN 16k n 3: wchodzq w

s:z:nur przedni rdzenia kr<egowego po tej sarnej stronie.

Nie biorq one udzialu w lworzeniu slcrzytowania piramicl i wylwarzaja.. dro1&'t

!SQlri'o''WG-i'(k£rtIIllnriw~ pF:1ZC:QnBli~~ imdMS ~odico5pitlalis oHI.e:rior, czyli (h'og~

l\l,in"lJl~i.!l\l}w'1: prl.ll::dlliJln~ (racil1.~ l'.J'lmnidfllis anterior, W 16 k n a d r 0 g i

piramidowej przedniej przcchodzq, jednak na stronr;?

]J r z e c i w 1l<l r d 'L ell i it k r ',:1', I) we g 0, ale czynia.. to' n i s k 0, dopiero

po dotarciu na tf;?wysokosc rclzenia kr~gowego, dla kt6rej sa..przezllaezone. Tak

wii(c do r 0 g u p r zed n i ego docierajq: (1) w16kna z drogi piramiclowej

bocznej skrzyzowane w skrzyzowaniu: pirarnid . oraz . (2) .wl6lma z' drogi

pinunidowej przedniej slcrzyzowane napoziomie neurotneru, .,

1·_·· · · ..· · _ _ _ - , .

j

vvl~mec prOffilcmsty

torellItll we.wn~l1laodnoga mozgu'

Pl'etlU pod1uine mostu ...

piramida rdmnia przetlluzenego

X--~.~····,·SZTlUr boczny ri:lunia krCgon'ego

Rye. 3. Przebieg drogi korowo ..rdzeniowej boeznej.

U s z k 0 d zen i (;':. ulcladu. piramidowego Spowodllje stan, w kt6rym

wykOllanie . ruchu dowolnego stanie. si~ nierno.tli.we. Nazywamy to

p or ate n i e ni, ·Dla wnioskow3nia c1iagnostycznego istotneb~dzie tlstalcllie,

co i gclziezost:Jlouszlmdzone.Pomaga w tym olcreslcnie charaktem, polotenia i

zaskgu porazen.ia.· . Rozuni.owarue opiera' si'\?'..tutaj w clu:tym' stopniu na

przeslankaeh ,matomicznych, dlatego dobrze b<;:dzie je przytoczy6. na dow6d

tego, ie znajomoscbudowy jest wazna dla lekarza.

Poratenie wyst"pi' zar6wno . wtedy, gdy tisz!coclzbny b~clzie ruchowy

neuron. osrodkowy, jak i w6wczas, gdy uszkodzeri.iu ulegnieneuron rucho¥ty

obwodowy~ W obu przypaclkach bowiemkomuriilcacja porniydz;y polem 4 leory

m6zgow6j. i mir;::sniem zostanie. przerwana .. W ka±clym z. tyell prz;ypaclk6w

wys!4Pi'l jednak dodatkowe objawy, lct6re zwylde pOzWolq, odr6znic

uszkodzenie osrodlcowego i Qbwodowego ·neurol.lu·ruchowego. .

Uszkodzenie ruchowego neuronl~ obwodowego

oznacza ealkowite odeiifeie mi~3ni od"wply\vow ukladunerwowegd,. czy1i

o d ne r w i e n i e. Do takieh miftsni nie dOlT<\.rue tylko pobudzerua z,;;iq,z<?lnez

dowolllq, alctywnosci'lnlchowit, ale taktc ,;,-sZystkie pozostaleimpulsy. Zostallie

miesiony omuch rozCiqgowy z takich rnittsni, bowiern hIk tego odruchll zostallie

przerwany.Zwiqzane· Z tylll odruchem i1apii(cie ·spoczyn.kowe· mi~sni zostanie

zniesione; mi~$nieb~d<t wioUde. Z pnwoc1u braku od:ij'V\Tczego (wcio,±. nie

wyjasllionego do konea) wplywu nenv6w odnerwione mi~snie b\lc1~ szybko

;r;!Ilika6. Rozwinie Sl« obraz po r a zen ia 0 b W0 do w ego, 'zwanego tez'

w i () l k i l\l; na kl6re sldadac si~ b~d,r (1) zniesierue wszelkiell mellow,

(:I:) ;;:uicsicnie odmch6w, (3) zniesienie napivcia spoezynkowego' or3z.

(,n) wyrazlly i szyblei zanik dotkni~lych porazeniem mi~sni.

i -..-..- , - _.., _ M'_" •••••••••••••••• ,- ••••••••• - .•••••.•••••.••••••• - _.- ••••••••••••••••••••

IIkora rucbo\~aIi

,Wlenr£c promlentsty !torebdlta 'iVewn6~trzna .,i.

o noga m zgu .'p~c;/;ki podlu:tne mostu .. II'

pitllinida rdienia przedluioi"ego-~smur przcdni rdzenia kr~gowego :

'! X~~ !r::':::~::'::::::::::::::':::::::-::~::::::~:::~::::::'::~:::::::::::~::,.c:::::::~:::::w.::::::~~:::=:::::~:::~:':~:::::::::':::'::::::::::::~::~::::::::::::::-::::::i

I rlX neuron 11, iI' obwodo :I kOf7.eri pn:edni n£rwu rdxcniowego i, plea igillFie nerwu rmeniowego !I , _-.._................. ...__ w-'_ _ - , _ _- _..- ..- _...........j

@!9V

Rye. '1. Przebjeg drogi korowo-rdzeniowej przedniej.

U s z Ie0 d zen i e 0 s rod k 0 w ego n e u r 0 n li rue how ego

OZIlJcza ~dcirecie mi'ICsniad wplyw6wz pola 4 kOlY mozgowej. Do takieh miresni

Ilie dolrq pobudzenia zwiqZ3lie'z aldywnosciq mehowq dowolo't, pOlliewaz nie

dolq one do obwodowego neuronu fIlehowego. Jesli jednalc pobudzenie lrafi

do flIchowego l1euronu obwodowego z inuego oSrodka,zostanje przekazanc do

llIiySlli j te si~ slcurczq, W tej syluacji odmehy rozci<\gowe i napi~cie

~poczY]Jkowe mi~sni' nie zostanq zniesione, co, wivcej, zarowno odmeby, j3k

i llapi~cie ulegn<t wztnozeniu z uwagi nabrak modulujqcych wplyw6w wyzszych

osrodk6w 1. Rozwinie 'si~ obraz p 0 r a zen i ao s rod k owe go, Z\vallego

spa sly e z ~ y Ill,' na !ct6re sklada si~ (1) zniesienie meh6w dowolnych,

(Z}\~".fIllO;i;.().!11~..52_qtl,!~1:6y.'rozciqgowyeh i (3) wzrosl llapi~cia spoezynltowego

dotlGll~tych porazeniem mic:sni.. Poniewaz porazone llli\:snie rue S'l' w tym

przypadlm odllenvione, (~) zanlk. jest Jiiewielki i wynilm wyl'1eznie z

nie;czynlloSci (bralcu trel1ingu)."· ,

Opr6cz wYlnienionych powyzej rMnie w cIiarakterze obu rodzaj6w

poraienia, niezwylde istolne, a spowodowane. wylflczuie anatomicznymi

wzgl~da[ni, b~d<t .r6znice VI' po!ozeniu i zasic;gu porazenia. Uszkodzenie

obwodowego neuronu daje zawsze porazenie obwodowe po stTorue ogniska

I Scis!c rzecz bior'lC, efelct ten jest zalezny od przerwania innyeh dr6g zSIr;:puj"cyeh,

lJicgnC\.cychw wielu mk:jscach razem z diogami piramidowymi.

94

ehorobowego, gdyz droga tego ncuronu do mil;?3nia nie jest skrzyzowullu2.

Natomiast pay uszkoclzCI1JUIlcuwnu osrQdkowego objawy tnogq wyst<tpic po

slrorue 'ogniska cborobowego .lub przeciwlegle. J e s 1jog n isle 0

zniszezy neuron osrodkowy powyzej skrzyzowallia

d r 6 g p j ram j d ow y c h b a c Z 11Yc h, tzn. powyzej slerz:yz.owania

piramid, par a zen i e osrodkowe Vl'yst';lpuje pas t r 0 n i e p r z e c iw n e j

cia l a. J e s 1i u 1e g a z n i s i: c z e hi u d r 0 gap i ram id 0 w <\

b 0 e z n it pOll i z e j s k r z y Z 0 wan i a, tzl1. VI' sznmze boe:z:nym rclzcniil

kr\;gowego, w6wezas porazenie wystt;?puje po tej samej

s t r 0 n i e cia Ia, po kt6rej leZy ognisko chorobowe3.

, Ponadto, w spos6b oczywisty,im wi~ksze skupienie (zwarcie) elemenl?W

(kom6rck lub w!6leien) :r obsza:ze objt;?tymuszkodzeni~l1J, l.ym ,:,,'i';lks,z~.zasJ:g

porazellia na obwodzie. O!,'1J1S!cO'ch~robowe okreslO!HJ] wlelk~scl n~oLc

znis7.czyc np. ealq, OdllOg~ m6zgu, l1ISZCZqCprzy tym wsZ)/slkie wlokna

piramidowe po jednej stronie. Slcutkiem. tego b~?,zie pOJ~:tenie .osr~dko~\'~

przeciwlegle;j poloVl'Y ciala (lzw. porazeme pOlowlcze). TeJ S8JneJ vv'leIkos'.~1

ognisko rozwijajqce siQ \V istocie bialej podkorowej srodJ.ca p6!ovmlllego .me

spowoduje . porvzenia 0 polowiczym zasiygu. Wystqpi6 maze natO/mast

porazenie osrodkowe ograniczoDe Dp. do jednej przec.iwleglej k?{i~ZYI\Y. .Dr a g i k oro w a - j q d row e vv W.ll;?Ies Z 0 S C J u leg UJ <1

s Ier z y Za VI'ani u Wpruu m6zgu. Pew n a e z v s (; i c h wI 6 lc i en n i~

k r z y Z1I j e sic: jednalci dochodzi do j",der nerw6w c7..as7.kowyc!l po teJ

samej stronie. Zar6wno w16kna skrzyioWeme, jak i nieslm:yz.ovv'ane Set zuoln'O:

s a ill adz i c I n i e przekazac pobudzenie do jqdra rnchowego nerWll

czaszlmwcgo. Do wir,:lcsZ03Cijqder mchowych nerw6w ezaszkowych doclJodz'1.

w16kna i slcrzyzowE\I1ci nieskrzyz.owane. Inaczej m6wi'i.c, .i e d II 0 j ~ld r 0

rue h a VI e 0 l r z y III U j e d w a z est a w y W 16k i e n k oro w y c It:

(1) 7;"; tej ~mroe.ipo~',mH i (2) z Itii~nmni pnz;edwVJ<£:j. \Vyj'l.lka.mi otlpow Y t.s L ej z a sad y, S'1: (1) R71!f5t doRI1lJ.31 j~ll'nu rw:RMlw<)';6'f.l fJ!i>::Ir'T;l,,1

!W@l7ZI.l:Weg'll,z:wiq7...ana z lU1cnvieiliem mitrsni w dolllej cz,<sci twm;;-:y, i (?,) VI

r6Z.nym stopniu j~dro Kl~trWl.I. p{jdj'tE3"w~/eg(), !ct6re otrzymujq .i e d y 11 i (':

w 16 Ie:n a k 0 i: 0 W 0 - j <t d r 0 VI e 51'i!'&Y1Zmnmte, a Wi'ic w16kna PUdlOdz;rce z:

przeeiwleglej p61lculi m6zgu. P) Jqdro lIBidrdzeniowc, czyli

hdro CZi:¢!.:~ nh:lO[l,flUIJ'l"ej Rllen11~ dod~&.~wwtego, r6wnlez otrzYiHuje wJ6!ma 7.

jcdncj poUmJi, ez~seiowo z tej sainej, czltsciovvo z przeciVl'llej (palrz sir. 99).

VI zeswwieniu na ryeinie ponitej brak jest jqder ruchovf'jch nerw6w

gRUcowchowych (n e r"INu ok 0 rue h a "" ego, b 16 G z. k 0-'."1 ego i

2 Wyjf\tkami S"t niekt6re neurony unerwiajfJ,ce mi~snie praj.kowane g8.tki OC7.wj, kl6!ycll

aksony przechodz'lo do nerwu ezaszlwwego po Rtonie przedwmj. Droga obwodoweg~l

neuronu ruchowego do efeklora jest wi~c tll slcrzytowana, lzolowaiJe ur.zkodze'I1;<1tyell

wlasnic neuron6w S<\. m!llo prawdopuoobne.J Uszkodzenia drogi piramidowej przednicj nie dajf\ wyra:tnyeh objaw6w, bowiC:lJ1nie dotyGl'f\

konczyn.

,I','(ldz~cego). Niejesttoprzeoczenie. Jqdra tych nerwQw z

':'1 11<\ szczeg6111Yspos6b w jaki IllUSZqporusza{: sip nasze galki ocme n'·. , "'(, IeI, ,\,I\IIlJ~ bezpoSredniego zaopatrzenia z kory poJa 4

, " , 1\lo).e po prostu u wir,;Ieszosci ludD rue ujawnia si~ ana). Da jqder tych·

1"llIil dochoJzq z leory przedruchawej i za posreclnictwem dodatkowych

" "I[,{II'! W paiu mozgu (patrz str. 111 i nast.). .

z p61kuJi

p17.cciwleglej

Przy .je!RI[i\OstnllllDAYEllTt us z k 0 d zen i u rue how ego n e Ur 0 n u

us rod k? vvego dJa ob.SLaru unerwionego przez nerwy czaszkowe, Z uwagi

1\<\ podwojne zaopatrzeme korowe wir,;kszasci jqder rllchawych nerwow

cZ:1S:Lkawych, objawy Sl:l stasunlcawa, slcqpe; \Vystr,:pl\je wowczas jcdY1ue

osrodkowe (spastyczne) poratenie dolnej CZfisci twarzy

I jyzylca po. stl'onie przeciwleglej do agniska

c;l;orobowego4• Aby wystqpily objawy parazenia

(1s r.0 d k 0 w. e gap 0 Z 0 s t a I y c 11 n e r w 6 w c z a s z k 0 W Y c h,

kOl1lccme ~est (Jlim~t.ll'~mRe us ZIe0 d zen i e d r 6 g k 0 row o-

j ~ d row y c 11. OCZY\,llSCle obserwowane w takim wypadku p 0 r a zen i e

o ~;r0 ~ k 0 wed 0 t Y G Z Y{: b Q d z i cob u s t r 0 n g low y, poniewat

kazde J3,dr? ruch~we n~f~{ll ~?;i~i:rk~rwego.zostanie z:upelnie odci~te ad kory

[Job 4, 2arovmo teJ same], J3k 1 pr/:cclwleglcj p61kuli m6zgu.

Usrlwd:z:enie ",:szys:kic11 ell (Jl', pirall\idnwycb po jedncj stronie, np. VI

torebee WeWll((tTzneJ,dilJe ohm!. pclIIlT,<l 0 S rod k 0 we gap 0 r a zen i a

4 Doda~lcO\~o r~oi:I.1a zaOb.lCl WOW;,,''. \ "iL,I';Cllic IlIi',:l;lIill \,.I.V/orobocz.ncgo po stronie pr:z.eciwncj

do og\llSlC3. I ltut<~illa rnosllulwo ,)\" '1"..' vI<.""'.'1 I ""l", \W"I',I' pO ~trallie oglliska chorobowego.

,polowiezcgo

twarzy i j~zyka .

przeeiwleglej polowy ciala: obu konczyn, dolncj cz~sci

........................... __ -.•-.'- · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · l

iI

I!i

\.. J

~~~~K!~¥·wieni<:c prornienist:i'toreblm wewnttrzna

od<loga·m6'lgu

(p~C'lIl' odluine mostu)

~;j@:fwr;g;~~titl.~I!J~~~~t~~~4~f{~;mWgO'}.koner. ner1'\'U cznszkoVl'.ego

pier. i gal~zie n<erwu cmsz!wwego.........."W'.:., ...,...

QiliV

UWiltd pOVlpiU!1l1idowy

Do 0 Srod k 6 w II k I a d u· paz a p i r a III i d 0 w e g..a zalicz3my.

r6ine skupiska istoty szarej, lezqce w r 6 ± 11 Yc h p i ~ t r ac h osrodkowcgo

ukladu nerwowego. Najwy:i:szym pif(treIll jest. (1) hOf3 pr;r.<c~nn~di'~w;",

nastypiJ..ie idzie s z ere g os rod k6 w· ' pod ko [0 Wyc h:{t) jqclra

podkorowc Ieres b III6 z g a w i a (dl!l10 prll.HWWlIllfl£ . "'"1'1" ,"'r;';!IJ"'),

(3) osrodk.i mi ~ d z y m 6 Zg 0 w ia U~drQJJr;r,liS:;:P,l£PTL~:di.'ie /ludells v",tralis

a"terior tlta/amI i J1taro· bnl~§Z[l£ bocziUI<eW;l':!!:6Jl';tJ.r"'c1~"; ,'en~;a/is l<rfcr;,lis t"tJ/""zi oraz

jlldl~iLJlisI(\)\j'{;r.~6.~i~~~v£·-,;;;~I;~:· ·;~·bth~i"';ii~;,~);'(4)Sr 6 d m 6 zg owi a _(ns~/l~~', -

cznr.nu.s"b,(antIa nigra i jlldro cz~n'Yiellme,n,,~iellsTUber oraz 'l"lxgorki g6IT'l!Jl1t b!8S7'.~~i_

,pflkq':t'\~Y collicllli <"reri~--;es/ami,;;;;(;;;iir i (5) t y 10m 6 z go w ia' Uq.illra mosh~

II/Idd I'""t;s ij~il!i~l'lJyvonl.snl1ltk01JV.3Itego ty~~nn{l:I:go:willl). . .. ' .

K 0 III i1 1\ i k a e j a 0 S r 0 die 6 w . p 0 zap i ram i do w y c h z

obwodowym neuronem rllehowym odbywa sit;: cizi~ki

I a n cue h 0 m w i e I u n Cur b n 6 w let<l.cychw tyeh osrodkach. b'll\cuchy

Ie nie Sq jednak prostyl1U lallClIchsnJ.i "z g6ry na d61"" ale tworz<\ 1 i c z n e

P Q tIe, d.zjfilci kt6rym' pifclr<J.wytsze nldadu mog<\. skorzystuq z pomocy

nitszych osrodk6w w opnicowaniu. i wyzwalaniu rueh6w. Te .skornplikowane

zwiqzJci pomi~dzy osrodkami ·ukladu pozapiramidowego ~ll stosunkO"wo slabo

poznane. Jedna i tiinal1ych p~t1i ma prawdopodobnie nastQPuJqcy przebieg: kuru.

(r6tne obszary) - prl:\tkowie ~ galkn. blada - wzg6rie - kora (obszary ruchowe),

. pr:z.yczym prqilcoVviewsp61practDe scisle z jqci.rem nisko'vvzg6rzowym, a galka

blad,l. z istot<t C~fl1q. Znaezenic ezynnoseiowe poszCzeg61nyeh etap6w p~tli rue

.i(;~;(wyjasllionc w wystarczajqcym stopniu.

Rye. 7. Nickt6re obwody w ultladzlc pozapimmidowym.

Biorqc pod uwagy Hose osroclk6w, zaliezanyeh do ukladu

poz.apiramidowego oraz Heme p~tle neuronalne lqcz'lce owe osrodkl moma by

wymiellie setki "drag pozapiramidowych". D 0 d r 6 g

po z a p'i r a III i do w y e h zaliezane S'l. nast~pltiqee drogi: aerv,.iteJIJlJIJlIl<-

nhc[Rio~va'iri!L"i7is'ruiii'ospirwi;;-§hn~!mwQ-nb:enRowa trodLl~ reticldospmalis, pij,kij\1iovvo-=--'.. . -- .._~---,~--~_.

nlz:~mno1'l'n trael"" (ectospi"alis, [lJr;reqRSR{Hlk:o.wo-n.l!;J;emowll (melll.v vatiblliospinrliis 1

orJ:"tI1~r,I~"'(H'~]7;~nnROTl'a (mclu" olivaspl"all:r (a takte ieh 0 d pOW i e d n il<:ip r z e Z II a c Z 011 e do j qd ern e r w 6 w cia s z k 0 w y c It). Dodr6g

pozap.iramidowych na1ez'l. t a k zed r 0 g i k 0 row 0 - pod k 0 row e:

!wn~wo-plr~±nW'w.idj)'W~ tractu.s corticomialaUs, koroY,,~c&lllnJl~ tr!Ietus cortlcorriamlis,

HWR·I}WU-C£,;lClrwiel!!!llJlll. ii'actus corticombraFlv i !WX'OWQ-SRal1EWW8 tractus cortIcoretlculnrisl•

POlladto z w y c z a j 0 W 0 do drog pozapiramidowycIt zaliezane Set ilosciowo

bardz:o irnponuj<\,ce lRmgi b~JrOW(}-)I1lMJ'stowe frac1lfs L"ortlcopo:rlirri(patrz str: 103),

chociat iG h z n a c zen ie d I a u lei a d u, p ir a ill ido w ego j e [I t t a k

s ani 0 i s tot n e. "

Drogi pozapiramidowe koncz'l. si~ zwykle na neuronach

Ii 0 S red 11i c Z q eye h ro1511 przedniego lub jqder ruchowych' nerw6w

cza5l.kowych, 5kqd d a I e j badZce Sq przekazywane d 0 0b wad 0 w y c h

5 Dwie aslatnie dragi s~ coraz czt<seiej zaliczane do uklaclu piramidowcgo. Nole.ty pamit<tac.

panadto, ±e pahcie dragi siatkowo-rd7..eniowej jeGtwiclkim workiem, w kt6rym rniesi:c;q siy

dragi iclop; Z r6z.nych hder twaru siv.tkawatega, a wi<;:ca r6t:nej czynnosci. Padabnie rna sic;:

sprawa Z polo,czenimni karowo-siatkowymi.

n e u r 0 n 6 w rue how y c h. Dzi~ki aksonom obwodowych neuron()\·v

ruchowych pobudzcnie jest 0 s tat ec z n i e dopIowadzane d.o m i y S n i .

Obwodowe neurony ruehowe (mataneurony rdzema krC(goweg\)

lub pnia ~6zgu) Sq ogtatIDim <Jgniwelllll'wstdkkh dr6g I11ldnd;wydl. Bimq

udzial w przekazywaniu do miC(sru bodZc6w p!yllqcych' 1. r6z:nycb stroll: I.

receptor6w, z leory piramidowej, Z osrodk6w ruchowych pozspiramidowycll.

Dlatego rue how y n e u r 0 ri a b w 0 d 0 w y :z:ostal na?:Wany prz.er.

Sheningtona "w s p 6 III ~ d r 0 g'i k 011cow 'i".

pol'lC7.Clliapomit<dzy osrodkami

ukladu powpiramidowego

drogi doprowaclz1U'lcc bodiee dQ

mchowcgo neuronll obwodowego

korowo-mostowe

korowo·czerwicnna

lcorowo-sialkowa

korowo-cznma

. Rye. B. Przyklady dr6g pozapiramidowyell.

U S Z Ie 0 d zen i a uld.adu pOZapiramidowego ch;}raktef'yZl~jq si«

. zaburzeniami, kt6re w spos6b istotny mogct uposlec1za6 funkcje ruchowe, mimo

7.e nie V'lYst<."puj'i tu porazenia. Najcz~sciej spolyk::lllym zCSpOJCil:

pozapiramidowym jest z e s p 61 P a r.l.eins 0 n ~. W cho~~t)lc tEOJ.

obserwujemy ub6stwo spontanieznej elmpresJl ruchoweJ (maskowatosc tWDfZy,

. brille gcslylculacji, monotonna mowa), trudnosci w rozp?cz~du i z31col1c2:enm

ezynnosci ruchawej, z:aburzenia odruchowych mcchulllzm6w (np. WYiTJ:1G!ty

koiicZ'"jil g6mych w czasie chodu) sprzyjajqcych zaChOW31liu f?VV110VJD.gl:\~

chorobie tej mamy ponadto do czynienia ze WZlTIOZGillf;!l1rWpl)i(;;a

spocZ:Ylllcow~gomixsni, lct6re maze bye talc duze, ze pr~ctycillj? uniemo:tli,,;ia

jalc'lkolwielc Clktywnos6 ruchow'l.· Dlatego zesp61 ten ZahC2<.inyJest do sl:Jno~·,

bip.ertouicwo-hipolcinetycznycl\. Innym istotnym ~lementen: j~~,t ~zw.. dJ.~~rlle..._

_spoczy~kb"we (drobhiutlcie hlChy olcreslane cz/(sto Jak~ t:Z~SI~IlI';:.3iY ghw~ ~zy

. rC\)e).Znu.anY-Z:najdowane Sq w tej chorobie n~icZy3CleJ W IstOCIe CZol1:eJ 1 Vi

galee. bladej. Stostmkowo niEdawne odkrycie zabu.rZel1 W pozlOmach

n~urol~ediator6 .•..v w osrodlcaclr u!.cladu poza.pi.ram.idowego l! pil0jenl6w z

zespalem Parkinsona pozwolila na opmcowanie lek6w prZYJ.losz~c'ych istOlllq

papraw~ w Lyellprzypaclka.ch:.~

Us~codzccia ,-imJ~wwia\ objawia6 SI~· mog.fl z e S pol a In j

.pJqs fl. wie z;~,;,i>Cc.h o:f:e.~ty cz nym i) .1 ubate to ty,- .'C.!!)i hI i.--vvzespolach tyeh wystr;.puj'l. tz;'l,i~··_-ri.lchy mimowolne, ktore Vi spo~6b

llieprzewidziany pojavliaj'l si~ i zaburzajq postaw~ spoczyn1mw'l lub prz.ebJeg

'\'llllOSci rtlchowej. Ruchy pl<tsawicze Sq szyblcie, zamaszyste, a atetotyczne -

1'"I'lo/nc, robaczlcowe. Pojawiaj<t sill:one w dystalnych cz~sciach konczyn oruz

:.Jlli,~s.lli6wr;etwarzy. Uszkodzenia .!1is!cowzg6rpi mag'\. dawac tZVI'. b a Ii z m,

I" d.'j',ilJi\.Cyua lIlimowolnych szybkicIi;'zmiiiiszystych mchach tulowia i cz~sci

1'" d,symalnych kOllczyn. W powyz.szych schorzeniach zwylde Wystl(pujq talcie

i11111;zcnianapi~cia spoczynlcowego miysni, gl6wnie jego obnitenie .. Z tego

"'I"(Jdl! o!cresJane silone jalco zespoly hipotorncznO-hiperlcinetyczne.

Ji1dra nerw6w czaszlcow)'ch zwiqzane z unerwieniem mi~sni6wki

I" IlII:;/<tkcej galley ocznqZostalJCl om6v\'iolle na str. 111.

,J!;ll!nJ nH::JIn<UJwe lU\ennn tn'ijdciehlJllG.':go IlUclellSmotvrills fw."i trigemini znajduje si~

I' IIi'/< rywce g 6 r n e j c z ~ S c i m 0 s t u. Poniewaz nerw tr6jdzielny jest

1,'1 WClll pierwszego Iuku skrzelowego, le4ce w jego jqdrze ruchowym neurony

\'\II· .lwiai'l mi~snie rozwijajqce siy z pierwotnej mi~srn6wlci tego tuku. Sll to

1'1,'cde w~zYStlciIIl(ale nie jedynie) mn~Jmn~ pOO1lS:i:ajllC0 fun(dllvv~.

Lez,tce 11iz e j Vi nakrywce mos(u, j~dro nelfWlLI tl'VIH?:owego6 ""dIU'S fteni

I «;,,{;5 uncrwia mit,:snie rozvvijajetGe sit( w obr~bie drugiego Juku skrzelowego,

( Iyl i przede wszysHdm lITilln'1".3D.line mimkme twara:y. C z l( S C g 6 r n a tego jqdra

IIIII~I\'iia mil(snie VI' olcolicy oka., cz/(s6 dolna - miysnie'

Illimiezllc dolnej cZl;?sci twarzy i nielct6remil;?snieszyi.

Z nerwem twarzowym zwillzana jest cz~se

'I d :;rod k 0 w a wazllych 0 d r u c h 6 w 0 b r 0 n n y c h (odruch6w zgiycia,

(j.yl i uniIeania) z;wiqzanych z ochron<t gat e Ie a c z n y e h przed

Ili·i.kodzcniem. Sq (0 odru.cby dwojakiego rodzajl1. Jedue z nieh slu7:ll ochronic

jll"l.cd tlS7~kodz(,;lliel1lmechanicznym galelc ocmych. W tyell odmchaell rami~

d(JslOdlcowe l1(worzonc"jest przez nerw ir6jdzieiny (dia cZY.llnik6wbezPosreduio

d7-ialajzlcych na llasze ciara) Itib przez uklad wzrolcowy i sluchowy (dla

';;;,ynnik6w, !clore dopiero zblizajq sil' do naszego ciala). Inne odruehy obrOlme

iiilrz£l. ochronie reecptora przed dzialaniem zbyt duzego nat~zellia swiatta. DIa

Iyell odmchow ra.11lieniem dosrodlcowym jest nenv' wzrokowy, a ramiernem

orlsrorJlcowym S't llcrW twarzowy iOlcOlUChowy.

W ldillicc rulyllowo badanym.i odmcham.i Sll odmchy wywolywane przcz

pobudzenie eksteroreceptorow W olcoIicy gaUci oCZllej. Moz:na wyr6zni6 kilka

orimiclll Lyell odruch6w w zaIeznosci od miejsca zadziahmia' bodica (odruch

"Scis!e rzecz Liorite, ncrw twarzcw)' posiatln dwnj;Ldra ruchowe: gl6wne i dodatleowe.

.lc,dra te lez<\. tut ooole siebie i zasarlnicza rMnicn mi«dzy nimi polega na in nym

p r z c b ie g u w 0 b r il b ie Il1 0 s t II IV 1I'>k i (,n k 0 r z C II i0 VI Yc h z nich wychodz'lcych.

W{()!U1il z j",dra gl6wnego ubi"l'.ajl\ j;\,!Jo I1CIWU odwodziJ,cego wytwarzaj<tc tzw.

Ie 0 I an 0 we VI n", t r z n c n e r will war /. () IV "g 0 i pI zcchodz'lc pod dnem komory IV we

\\'7_l1;6rlal twarzowym. 'IVI,'d'!l'! I. j:\.1111 dodnlkowego kieruj" si" prosto do

llli'ejsca wyjscia Z pnia m6zgu.

rzl'sowy, spoj6wIcowy, rog6wkowy). Najsilniejszym i osobruczo najmniej

zmiennym jesto>!.imch rog6wlw'lry. PrzY delikatnym chocby :dot Ien i y c i u

jednejrog6wki wystt,;puje zacisnit,;cie powiek po obu

s t r 0 n a e h. Receptorami odruchu S'l. r e c e p tor y r 0 g 6 w Iei, "'a nerwem .

przewodzqcymbodice do pnia' m6zgu jest 'nen¥ tr6jd:.tiren][llY. Przez aksony

Icom6reic cz;uciowych zwojlll tr6jd:!lidlllego. boduec zostaje doprowadzony do

j'td~a rdz.;~Rli.owof:g1)nenm tr6jd!Jlidniego. Stqd dociera do \com6rek tV/om

siat!cowatr;;go. Dzi'i;lcineuronom posredniczqGym ih1{{jJ111.H §i.m~'J:<Dwl1~'~1;;O

pobuelzenieosiqga nast~pi:rie jllJ.dJr(~ll1Ienm twillnwwegu po 0 b 11. s t r 0 n a c h

prua m6zg1.1. Przez wI6\cnan.['(;howe ncrw6w twarzowych

bodLiec dociera do czysci m~<t3i.J.niiw!ri~ l.IlJ\imkamej oclpowiec1zialncj za'

zamkni~cie i' ~acisnit,;eie powiek.Odruch. rog6wkowy ma' chanlkter rea Iec j i

konsensllaInej, czyli po pobudzeniu receptor6:wjednej

s t r 0 n y .p 0 jaw i a' s i y 0 bus t r 0 n n a 0 d pOW i e d i. Przy

us zk 0 d ze 11 i u n e r~ 11 tr 6j dzi e 1ne go po jednej slTOllleodmchu nie. .

moma wywoluc wlasrue z tej strony. Przy us z k 0 d zen i 11 ne r W 11

t war z 0 w ego odmclt nie wystypuje po stronie uszkodi.enia, choc mot,nn

obserwowac oc1ruch po stronie zdrowej przy pobudieniu receptor6w dowoIncj

ze strOll.

mi'<Sie!\oIm;iny oka

hdm rdz.eniowe /nerwu tr6jdzielnego

lIemony posredniczllce

tWOnl sialkownfe"o

Rye. 9. Luk odmchu rog6~II,owcgo ..

J;~dro 01'YMZIlJ:RtzUe (",clem Clt:1bigtllts leZy w· r d z en i u p r zed 1u ton y III

i poprzez' nerwy koIejnych luk6w . slcrzeIovvyc.h (n er VI . j ~z y k 0 w 0 -

gardlowy, nerw bhtdny i cz~s6 czaszkowQ nenVll

do d at k 0 W eg 0) zaopatTlue ruiPrs!li6wk~ powstqjqGq i tyeh iuk6w, tzn.

U:i!<llecwie zaopatnue mi~snie" podnicbienia, ganlla, krtnni i mi~sili6wIl~pqfJwwall:1 przcly!m ..

. ,l;~l~ro ncrwu podjip:yllOwego 11IIeleus nervi lrypog(oSJi r6wniez lezy w

1 d Z C III U P r ~ e diu z any III (odcinel< g6my Iego j'ldra: letypod cinem

kO.ll~or!,.czwarteJ w obr~bie lr6jkqta nerwu podjr;:zykowego). Unerwia onoIlHfSilJC J~ZY 1m.

J:tdro .. nadnIz\Cl!liQwe IIl1le"s slfptasplnU(lIs, czyli' jqdro cz~sei

r d zen i o.w ej. 11lH w u d 0 d a t k 0 w ego, Iety w r d zen j II

k r « gO,: y m.. Niezwykle cielcawy jesl fakt, t.e lezqce w jednym j'l.drze

lJa~rdzelJ1o\,,!~n n~ur?ny otrzyJ.uuj't wl6kna korowe z rMnych stron. Te neurony,

k.lore ur:erwIaJ~ ml~S!efl.cz:w~robdCzny, otrzymuj<twl6knaz prieciwnejp61kuli.

1 e: ktore. un~rw~a.J<t l:u~sle{l mosllcowo~obojczykowo-sutkowy, .olrzymujClw[okna z pollcuh teJ sameJ strony7. . .

P?llie:vaz .k~?e z ww. j~cier. i wl6kna 'z nich wychodzqce unerwlaJ<\.

:JdpowJedlll'l mH(s11l6wk<;;poprzeczme pn¢kowanq, glowy po. "swojej" stronie '.

tell 1I Sz.k ° d z e n,i e, a wif(c llszkodzemie obwodowego neuroriu mchowego:

spowod~lJe POWS~lli11epora.tenia obwodowego (wiotkiego) pos [ r 0 III cog III Sk a c h 0 rob 0 we go.

M6i;di:ck

M6tdtek jest narz'ldem istotnym dla prawidlowego przebieg1l czynl10sci

mcho:vyclI 1:6Z.negorodzaju. Wplywa on nawet na mi((snie w danej chwili nie

pl'aCllJa..c~.'bro.rqc .udzial w.regulacji iell napit;:cia spoczyrucowego. Ma udzial w

lllo0u[acJ' nasllellla ~dmcll6w wlasnych 1l1i~sl1i.Wreszcic bierze bardzo 'istotuy .

udzwl W o[:racowalll.1l mc1I6w. Najprosciej m6wiqc, m6tdzek doJconuje jakby

anal1zy lllaJ~eego Sl~ odbywac ruchu i ustala kolcjnosc i sil~ skurcz6w

p~sz:czeg6IlJych llli~sni (a ra~zej .ieh. fragment6w) w danej GZylUlOsciru~hciwej.

J~go. pm.ca zape;n:l~ odpOWledlll'l slit;:, wlasciwy kietunek i zakres ruehl!, przy

~ldlcL"yteJ'p~Y1lilOSCI1 skomponowaniu mch6w zachodz'lcych w r6Znych stawach'

J(:dnoczesme. D~a olcreSlenia· zadan m6Zdtku zwiClzanych z uzgodnieniem

(uznych elementow mchu uiywa siC( cZf(sto tennil111 k 00 r d y II a c j a. Aby

[;:Iul pracQ lTIotna bylo wykonac, trzeba otrzymywac na bientco infonnacje

d\Jt~ezf\ce: (~) 1l.l~llU,kt6ry IDa bye Wykonany, '(2) warunk6w zewnt;:trznych, w

J;illlCh b~dzle Sl~ on odbywal, o.raz (3) warunk6w wewlJ~trznych, czyli

a[:IL;al!lego slall~ naszego clala '(polozenie ful9zenie ciala, stopien napil(cia

Il11QSl!loraz st~plell pobudzenia unerwiaj~cych je nemon6w). Doplyw wsz.ystkich

tydllI1fonnaeJl do m6zdtku zapc\'lIuaj'lliczllC i rMnoradne drogi dom6Zdilcowe ..

7 Nn .lJ1nr~inesie nale:ty zaznaczyc, ie tuekt6rzy nUlorzy drag« piramidow'l dla cz«sci

rdz:cllloweJ nerwu dodaLlcowego z.aliczaj!\. do dr6g korowo-rdzeruowych. Topogmficzny

;:wi'1.zek z rdzeniem kr«gOWYlll wyd,ye s!« jednnk tnniej istoLny, ni:t zwi'1.zelc z nerwamicz:aszkoW)'ll1i. .

Dmgi dmllozd:i:!wwe z-wyczajowo dzieli sif( lla drogi filogenetyeznie stare i

drogj fllogenctycznie nowe. Podzial ten niezbyt dobrze 1l0lc1aje si~ do opisu i

zroz~niellia ieh ziJaczenia czynnosciowego.Spr6bl~j111Y je om6wi6 w kateg,oriach

.wymieniouyeh powytej zestaw6w infonnacji.

I'n·fO.l111acje Un temalz'adania ruehowego dostarc;wne:;;\

m.in. przez drogi Iwr.ow~JL'lM)stowo-m6:l:di!wvyc /rni:tus corlic0l'0n/ocerebellorcs.

Wyr6Zn.iamy dwie' dragi tego' typu: przedniq, czyli czolowC)·

ITlOslowo-m6idZlcow'l. i t Y1n q,czyli [c i e 111i c n i 0 W 0 - pot y 1i c Z il ()"

s k r 0 n io w 0Fniostowo-m6zdtlcow'l.. Przez drogC(przelhu'l dociera inform<.1cja

z leory mc1lOwcj, Przez tylnE\.plynle informacja z leory cZl1ciowej i lcojarzcniowcj.

Do m6Zdtkuplynie talczc inforinacja z osrodlc6w mchowych podlcorowych

m6zguoraz z;osrodlc6w mchowych pilla m6zgu ..

li1formacje na temat warunk6w zewJl~trznych plYllii

z a r 6 W 11.0 be z p 0 s red nib z bocznic dr6g wzrokowej, sluchowej (dn]>u;;~

po!lf)'lYlr'IYO-moi(~±!wwa Iract«.. led~cerebcllaris) i inl1ycJJ d r 6 g

przewodzq,cych informacje' 0 . swiecie zewn<;;trznYIIl

(drog~. nJ.zeniOW\l-RliHl;/J;dlIilwwl). tyllUJI::I.·. IrlIctirs .'pil1ocorehell",'i.. pc:<.icriol', ~n-1JE"

§iaHw'il'O-m.1'i:Wt!WTIl1l tmclllS reficr,[ocerebellarls), j a kip 0 Sred Jl i 0 pop r z e 7.

k 0 r ~po ieh uprzednim tam zrorumicluu (d,og~ nWR'oW()-m()§G1J1)'\'\Jl-

m6;i:{!.i:~w'W;;n rylllull' tractlls COr!!copo"roc<reheU",ls pasterlor).

Illformaeje na temat warunlc6w wewn~trznych

dostai"cz.:'mes<l przez . drogi. przedsionkowo-m6zdtkow~ i rdzeniowo-

m6tdZlcowe8• Droga puted5iOlilllwwo-m6zdHUl'Wl! tractus wtIltUm[ocerefJeU"rfs przesyla

infomiacj~ z narz'ldll przedsionko',',cgo,' dolycz'lcE\. po z}' c jig low y W

przestrzeni.· J\)Il;ag~ nl:r.iEilnlJ>vO'o-m6trliJ.lOwa tyhl.1n prowadzi informo.eje z.

pro p r i0 r e c e p tor 6w aparatit nlchu, a talae Innych receptor6w, a drogn

nb{;l.iliowIHrn6w~{()wm I.H7l'Clllrun rowniez z r 0 g 6 w 11r z e c1u i c 11 i

i s i0 ty s z are j p 0 s red n i e j rdzenia (dostarcza ona danych dotycz'lcych

stallll motoneuron6w i neuron6w posrednicz~cych). .

Przyjrzyjmy sif(, pl'z.yldadowo zadaniu ruchowemu, jakim b~dzic np .

. przeniesielUeci~Zlciej walizy z jednego miej'sca na clrugie9• JV1.6:tdZekotr:z:ynmje

8 Drogi rdzeniowo-m6:tdzlco:we w scisle anator!1icznym: s~nsjf; prz0wollz<, do

m6Zd±lcu infolTIJacje zVliqzan~ z Icollczynami dolnymi i dolBlJ,. Gzdciq tulowia.

Naleiy pamir<tac.· t.e istnieja, ich 0 d P ow i edni ki z wiq7.an e z g 6 r n P, c z t< s c i q

tulciwia: i ·konczyn'l. g6rn:t (droga lclinowo-mMd:tlcowa dodatkowa, tractus

C1l/1eocel'ebel/aris accessorius,. i . droga rdzeniowo-m6zdi.kowa tlziobowa, ImUlIs

sp;/Iocereveflor;s I'oslralis) oraz z glow<\.. (ctrogi Irtijdz:ielno-m6tdzkowe, 'raC[11,)'

trigemillOcel'ebellares. i siatkowo-m6:tdzkowe tractus reticlI!oc:ereZ,ellares). Dla uproszczeniil

zost<!ly one lJomiIli~te W poviyiszych roz1Naiaiuach.

9 Trzeua podkrdlic, te praea m6icliku przeclstnwiona III W obrazowej. prZ'Jslq-,n("j formie, .iceiL

w ca15j rozci'lE;tosci nieuSwiadaillimJa. Nie wiemy jab" pastaG mn np. infoum.cj.1., t.e ''';Y81iz~

jest cir;tka", ale jakas forma lakiej infolmocji do m6tdtku c1ocicra.

przez drogi korowo-mostowo-moidikowe infonnacjy dofyczqc'l koniecznosci

"przcniesienia walizy z miejsca A do miejsca B". Przez te same diogi otrzymuje

(ez dodatkowq infonnacjy mowiqcq 0 tym, ie waliza jest ciyzka. Infonnacja z

!(Qry pozwala tet zlokalizowa6 pierwotne poloienie walizy otaz wyznaczyc

!(Jcrunek l1lehu. ZaI6Zmy, ze ta cil(Zka waliza Wyladowanajest szklem. Nie wida6

Icgo z zewIJ'ltrz, ale jesli jestesmy tego swiadomi, z kory dot1'Ze do m6i.dZku

jakis odpowiednik tej infonnacji, wymagajqc od zaplanowanego ~c11Unie tylko .

sily, ale ipr'Zyldadania i odejmowania tcj sily z wielk<t ostroZnosci<t. W ten

~;[Jos6bzostaly okreslone wlasciwoscimajqcego zajsc l1lchu.

Pr~1' planowaniu takiego zadania nalery wziqc pod uwagy OCzYWlscle

s:!crcg cZyl1nik6w zewlll(trznych, np. sill( przyciqgania ziemskiego, bezwladnos6,

itp. Istolnc b<;:dzie, czy waliz<;:mamy przcnies6 po plaskim terenie, czy np. pod

gor\? JeSli bydzie wial silny wiatr, bl(dzie dzialal w okrdlony spos6b zar6wlJo

na Ilasze bl'Zemiy, jalc i na nas samych. To tez naleiy odpowiednio uwzgkdni6.

~ Stan ,,"sz.ego ukladu nlChowcgo~

Zadanic mchowc prz.enicscWall7.~~ pO:'cja ci~Ja. . 0z micjsca A do ~~jsca B 1 1l1lPI~CIClllll;SIll

LJ :t':h':'~~"";o POb"d.jnie1l10loneuronow

",,-----7 ~

\J\N

Walizn: - ci<;:i.ka

- zmvicra szklo

37.klo lalwo siy [fuczc

Rye. 10. Infonnaeja docieraja.ca do rn6td:tku.

Planowany na podstawie V{yzcj podanych infonnacji ruch musi z05(a6

wpleciony w aktualny stan uldadll IlIchowego. W zaleinosci ad uloienia naszego

ciala, ad s(anu aktualnego napir;:cia poszczeg61nych miysni, wreszcie ad stopnia

3ktywacji w drmym mOl1Jcncic 1Il11!llncuron6w zaleze6 mllsi intensyw:nosckierowanych do nich bodi.C\)w.

Po zaplanowaniu melill Illl'ritlid<jcst w stanie przekazac recepty na jego

wlasciwe wykonanie. Na (yli) j,· .t!II;J!,jC/'.(1 rola sir;: nie konczy. Korzystajqc ze

wszystkich wyicj wylllieni'lIly,\i 1.1,· ,t!,,1ilJ!llllllacji m6tdZelc leontroluje przebieg

rllchu iwprowadza dOli all!tllll<lly'· .l.1lic!llJlIl;l\vki, jcsli pierwotna recepta nie byla

. .. .

. . ..

idealna. M6zdiek je~t \V. stani6 r6wniei szybko zniienic recept~ l1a nrch,jcsli

zadanie ulega, zmianie z dowolnych powod6w. Wprowadzanie do.czynnosci

ruchowej poprawek dokonywane przez 1116i.dZekjest bardzo szybkie i sprawne.

Nie jestdmy w s!anie naog61 tegoiallwa;iy6. .

strefa robakowa

,\ ~ \\ ,.~ /~:refnpolkulowa: ~ \ I przyrobnkowa

-"-- \ ~ /. /-

......---..- ..... ~\ I. /..----

.e.D . --................\ /" .,-00'- - -j) ( r..... slrcfa p6lkulowa

C I I I I boemaI I I

Rye. 11. Slrefy ezynnosciowe m6tdi:.ku.

Do tego miejscaanalizowalismy m6tclzek jako calosc. Jak w innych

czysciach m6zgowia., r6wniez i tuteDistnieje pod z i a 1 c z y n ila Scia w y n;1

r6Znc obszary. Opinieco do tego, 'jalci ten poclzial jest, nie Sq ciqg1e jeszcze

zgodne. Upraszczajqcproblenlmozemy m6Zdzck podzieJi6 na . 1f Z Y s t r e fy:

(1) s t ref y rob a k a wraz· z platem.. grudkowo-klaczkowym,

(2) p61kulow'l stref<;:. przyrobakow'l: i (3) p61kulowq streftr

boczn'l.

S t ref a rob a Iea w a zwi[l;lana jest z osiowymt 1 pfzyosiowymi

cz«sciami cial~. Odl)Owiada ana za przebieg czynnosci· mchowych .tulowia,

proksymalnych odcink6w konczyn g6mychi kOllczyn dolnych· omz glowy,

w (ym "aparatll oralnego" i ga!ek. ocznych.. S t ref a· p r z.y rob a k a w a

czynnosciowo· zV'Ii[l;lana jest z dystalnymt odcinkami kotl.czyn. S t f e fa

b a c z n a odpowiada przede wszystkim za pravvidlowy przebieg precyzyjnych

nich6w r\'ld i palc6w. Ponadto prawdopodobnie ma sw6j udzial w opracowaniu

cZyJinosci Jni\;sni6wki glowy, ale tylko w odniesieniu do fi:mkcji mowy oraz

funkcji miJ.niczncj. .

W bud 0 wi ewe wn ~ t rzn ej m6Zdtku, podobnie jak w p6Jkulach

m6zgu, ~vyr6tniamy ZeWl1\;trzniepolozon'l k.oJr/Cm6:idilm cortex c;erehelli, Iczqc;t

pod hiq !S~ot~ bialll SUb.vtuFl(ia alba cerebefli, zwan'l. tez igtot~ rdJ:E<CE];IJ>~moktllHm

subst!ll1tio. medHllaris cerebelli oraz w gl'rbi istoty bialej" ukryte j~clra pnd!w!row<c

/l/,,'/.;,n:;Im {II/dd 5lIbcarti~lllc;s cerebelli, zwane' let j~<Il!r31mim6idikowymi nuciei

"''/,'fl •.II<I/'<',\. K 0 ram 6 z d z k u, ma jednoIitq, wysoce upofzqdkowaJl<t

lll/(!()\\,y we wszystkich obszarach, jest tr6jwirrstWowa, zawiera vi sobie'

ell;\[ nldcrystycznc koin6rki Purkinjego. KOfll_Dl6zdZku-jest--mi.c.j-s_c.em'

r e c c p c j i dr6g dom6ZdH,~'!.~Iln. Z uwagi na siIne pofaldowanie (7/8

puWici'icliiU"wctyte-jesf'w-'szczelinach) powierzchnia leory m6zdiku jest bardzo

dut'! iwynosi ok. 1 m2. .

I s lot a b i a I a m 6 t d tIe u, jest z powodu gt~bokich szczelin m6:tdiku

podzielona na b 1as z k i odpowiadaj~ce poszczeg61nym placikom m.6tcWm.

Brzuszllie blaszki te l'lczQ siQ ze sobQ i jest to jedyne miejsce, gdzie i5tota biala

ma slosunkowo dw--<tgrubos6. Tutaj tei, w b r z u s z n e j cz ~ Sc i (.s tot y

b iate.i I e z 'l j 'l d rap 0 d k 0 row e m 6 z d t Ieu. ~-

th oga dOll1ozdzkowa strefa jq,dro droga odrn6Zdtkowa

przcdsionkowo- robakowa i plat -polaywowa

rdzcniowo- grudkowo- wierzehu -przedsionkowa

lnostowo- klaez1cowy -siatkowa

llloslowo- kulkowate i-wzg6rzowa

przyrobakowa -czerwicnna

rdz;cniowo- ezopowate-siatkowa

-korowa

o!iwkowo--wzg6rzowa

boezna z«bate

Il1ostowo--czerwienna

-oliwkown

Rye. 12. Poh\.ez;enia m6zdilcu.

Wyrotniarny cztery j'ldra pO kat.dcj stronie, ulo:ioue

lwlcjuo ad strolly przysrodkowej ku bokowi: (1) i'id1ro wicn:chu flUc{"'US

jasliliii, (Z) j~dm ~mUww3t~ nucleus gIolw:>us i j:li,dn> czwpowate nuc!c;us

"lJdllJ{ij,I{'lICis (stanowiqce w rzeczyl-vistosci jecino j~dro wt6mie rozbite na cz~sci

IlI/e/: (JQczki isloty bialej) oraz (3) jll.dro Zfb~te fwcleus denfatu.s. J ~ d r 0

\Vlc,r/,cllll zalicz:ane jest do strefy:r.obako'wej, j'ldra

/(Illk()wate iczopowate do strefy p'fzyrobakQwej, a

J;tdro z~bate do strefy bocznej. Jqdra m6:idiku przyjmlUll

w!6kna 1; lwry m6Zdzku iSil i r 6 d 1r; m dr6g odmOtd.Hmwych.lufonuacja z m6idtku im:e!cazywana jest do rMuych osrodk6w ruchowych

m6zgowia. W zasadzie stlld dopiero moze ona tTafic do neuron6w rol:,'U

przrd.niego rdzenia i jq,der mchowych nerw6w czaszlcowych. Z m6td.tku

wychoclz<J<.drogi do wielu osrodk6w mchowych maz:gowia: do (1) jqder twomI

siatkowatego (dlmg21 miitlli:lwv¥()-siJilHwwZ! tTacms cerefJelforeOc.!lmh), j~der

przedsionkowych .(lIlmo±rlltUwwo-pflledsiQXlllww:'l tradm; c(',P'ebelli.Jve~·tirmlaris) i

oJiwki (R1fl6:tdH:l.ow~~oliwhowa (mclU5 cerelu!1loolil'aris) w t y 10 ill 6 z g 0 w iu, .

do .. (2) jqdra czerwiennego (dlll"cga m6idiko'WIH:;venvi~llm;n tmciiWi

. cerebe:/lomuraIis); . istoty czaruej (m6±dHmwo-C:<:Zli'in;ll triKE/iS cereltelhmigrmlis) i

pokrywy (m6idi!wwo-pokrywoW& tractus ce1"ebel1oteetali~) W sr6dm6zgowiu

oraz do (3) wzg6rza (dr<lg:ll m6;tll:!:koWO-W1':gotzovn~ tradHS cerebelfotfwlamicl!s),

w tyrrt gl6wnie do j<tdra brzusznego bocznego, willi ~ d z y m 6 z g 0 wi u. Ze

wzg6rza infonnacja m6:tdZ.kowa mote bye dalej przckazalla poprzez

promienistosc wzg6rza do kor}' m6zgu ruchowej i przedruc!lOwej.

NiewykJuczone, ze CZ!(SC drag odm6:idilcoWych trafia do (4) ruchowych

obszar6w lcor y bez posrednictwa nitszych osrod1c6w (drog21 m67l'\U~l\llWO-

Iwrow21 tractus ccrebellacdrticalis).

'~----....,sialkowo·mMdikowa •._----~. __ ._.

pokfywowo:m67wkowa

rdzcniowo.m&,ltkoll'a pl7.(,dnia

m6zdtkowo-1corowa C:.;~".m6mzkowo-w7,g6rwwa

me i.d:LkowO-C7..erw iCI In ~

'- ' .. m6Z.di.kO\\:O'~I~.~; /~If=-m6:l~liJ(Qwo.ollJcYk~i·:- t"))

-----...._-,. ~1.1J-

lTl6ZMkowo·PL~y£l~j>tll),9.'iYil.. :/ ....---~

Rye. 13. Konary m6Zdzku.

Drogi dom6tdzkowe i odm6:tdzkowe wytwarzajel

t r z y par y z bit y c 11 w i~z e k i5 tot Y b i ate j, dzir:<ki lcl6rym

m6:idie.lc jest jakby przyczepiouy do trzech cz~sci pnia ru6zgu. S<\;to polqczenia

ze sr6dn16zgowiem, z mostem i z rdzeniem przedlutonym. Nosz'l one Ilazw~

IWlIillr6w m6zdHm' pedllncuti cerebelli, odpowiednio g 6 r n y c 11,

S,rod 1<0 W Y chi do \ n y c;h. Kl1Jmu gOnly pedunculus cefebellaf1s ~'I!J1"rilH' i

. konar dol!1J.Y pedWlCtdlU5 ce:rebe:Uaris inferior skladajq sif,: zar6wno z wl6kicn

bieguqcych dom6Zdtku, jak i z wl61cicn z niego W)'chodz'lcych. ~'omnr

,I, \I',','}' flerfllflcllhlS cerebellar'is medius prawie w calosci utworzony jest przez

,I ILldum6zd±kowe.

1';li.da p61kula m6idzku zwiqzana jest czynnosciowo

II ~;a In<l s t ran <l cia t a. P61kula m6zgu i wzg6rze, generalnie rzecz

" i' '. 1.lVi,p:anc Sf\. z przeciwn'l stron'l ciala. R6'±nc osrodki pnia' m6zgu

'ilIIC Set z tet samet lub przeciwll'l stronqciala. Dlatego drogi

I " "", j; d z k 0 "if eo' i 0 d m 6 z d z ko w e m 0 g'l by 6, odpowiednio,

" " ,'" r!. y Z0 wan e, s k r z y i 0 wan e i w i e 10k rot n i e s k r z y Z0 wan e.

1:\,,' j,t. Polf\.czcnia mM.dzku z r6znymi osrodkami. Pokazano zwiqzelc czynnoSciowy prawej

1,(,II:\lli 1l107"dzku z r6znymi osrodkami tewostronnymi tub prawostronnymi.

W zespolach us z k 0 d zen m 6 i d z k uczynnosci ruchowe zostajet

lI(1cdedzone w widoczny spos6b. Pojawiaj<t si~: dysmetria i dyssynergia, ruchy

sire szarpietce, zrywne, sila ruchu nie jest dostosowana do potrzeb. Ruch

l<lq~:l dekompol.ycji, czyli jego sldadowc zachodzct w r6:tuych stawach nie

j,;d110C7dnie, ale kolejno. Po rozpocz~ciu ruchu trudno jest go szybko

\!yli3IJ1owa6 lub zmieni6. Ten bral<.koordynacji mchow nasi nazw~ b ez lad u,

,zyli a t a k s j i m 6 z d z k owe j. Pod 0 b n e . 0 b ja w Y' mog<t

wyslrepowa6 tet w przypadkach, gely d a z d row ego m 6 t d z k u t r a f i a

z Ia in for m a c j a. Zla informilcja 1110:'>:C bye wynikiem chor6b irmych cz~sci

u1dadu nerwowego lub mote by!'; in[ollllacj;\ udzieloDq pomylkowo. Na przyklad,

IV pn:ypadku c h 0 rob y b I tV d n i k a infonnacja' osi~ajetca m6Zdzek jest

l\iewlasciwa i pocz,\tkowo wys{\~PIJj;\ cllli.1.: zaburzenia ruchowe. Z. czasem

11\(lzdtek uczy si~ jq ignorow;\(; i 11\\',liyWI acaj;t prawie do normY. Po III Y1k i

71\<lmy 7. wlasnego doswiadczcni;1. ;',;\· ;III'.n()wani wiclkosci'l walizy i Sqdz'lc, i:e

. .

jest pelna, spowodujemy przeplyw dom6i:d±ku falszywej informacji, jcSli w

rzeczywistosciwaliza ta okazesi~ pusta. Waliza zostanie c\oslovmie podriucona

do gory, bowiem przylozcina silabvdzie zbyt wieJka. Dopiero:w nast~pn'ej chwili

)iila zostanie skorygowana przez m6td±ek..· . . . . .

. . W przypadku .chor6b m6tdiku widzi~y dopiero, naile szybk1e jest jego

dzialanie wpor6wnaniu z tym, Co mogqosiitgnqe Inne osrodki ruchowe. Ruch

odbywa si~ fragmentami, ktore Sq kolejnyml pr6bami skorygowania nichu "na

plus" i "na minus" na zmiaiJ~. W rezultaeie pcijawia si~ tzw.· drzerue 'zamiarowe,

czyli rn6Zdzkowe, a cel.nie. zawsze zostaje w tych pr6bach osiqgni~ty(dysmetria). -'-.' . . .

..···"·1

I

I!

\

\i

\

............... ,

I"iII

I.. _ ..... _, ....• _.J

Rye. 15.. Po stronie lewej przedstawionowykrcs ruehu U osoby zdrowej. Po slronie prn,vcj -

wykres ruehu przy iJszkodzeiliu m6i.d:iku: kilkakrotna. zrniana kierunku ruehu (dr:ienic

zamiarowe) iJic doprowadza oslaleczrue do tmfienia: w eel (dysmetria).

Zaburzelli~ ruchu w zaleznosci od rozleglosci i roiejsca llszkoclzenin mog'1

dotyczy6 wszelkiejaktywnosci ruchowej i zaburza6 lub unicmoZliwiac stnnie,

ch6d, ruchy koncZ)ill gomycb, nlchy galekocmych, mimik:~ imow~. Mogil bye

jednostronne . lub obustronne. Poniewai p61kula m6i.dtku czynnosciowo

zviiqzana jest Z t'l sam~ poloYV<lciala, UB z Ie0 d zen i a . pO ik u low e

manifestluct 'si~po stronie uszkodzenia. Uszkodzenia

rob a kit· daj<t. zwYlde . 0 b jaw y '0 bus t r 0 n n e. tJsZlwclzenia drag

dom6zdzkoWych ibdm6±dtkowythmog'lr:6wrnez dawac' objawy' t<i.kie, jak

usz1codzenie samcgo m6zd±ku .. Wr:eszcie, .uszkodzerna 6liwki lung<t bye

klinicznie identycZliez liszkodzenierri m6Zdtldl. Strona ciala, pokt6rej objawy

b~dC\. si~' inanifestowae wprzypadku usZkodzen przedm6zd±kowych i

zam6zdZkoWych zale:tee b~dzie ad tego,czy dany obszar zawiera 'elementy

wsp61pracujqce ze stron'l m6t.dtku t'l sam" czy przeciwn<t.· .

Ultlmd pn£l.billnlwwy

Uk 1a d p r zed s ion k 0 w y nalet.y do filogenetycznie starych uldad6w

ruchov.,rych. Rozwija si~ w oparciu 0 narzqd przedsionkovr')' i (pierwotnie)

nm7;tdy Iinii boc21Icj.. Sluty dostosowalliu paslawy i ustawienia galek acwych

d()pO!oi..clliaw prz.cslrzeni: U zdrowega czlawieka doroslego przejaw6w dzialania

uk!:Jdllpr.<:cclsionkowegoDieWidzimyza WY.i'ltkiembardza istatnego wplywu

11a II s taw i e n i e gal e Ie 0 c z n y c h. Dzieje si~ tal<dlakgo, re w rozwaju

filOljCllelycwyrn uklad przedsianlcowy zastaje silnie podpoW\,dkowany miodsZYlIl

uldadalIl ruchowym, W olrresie nowarodkowym j we wczesnym 'ruemowl~lwie

moZelll.yjeduak obserwowa6 odruchy postawne przedsionkowe, zwi~e z obrotami

cial.a,a VI' iSlociez abrotami glowy. Odmchy te dajq,si~ rnobserwDwac takze u charych,

II ktorych doszlo do wiszozenia srodriJ.6zgawia i w .efekcie do odci~cia wyi.szych

oscocli,6wIUchowych od tylom6zgawia i rdzenia kr~gawega.

W s JcI a d ukladu przedsionkawega wchodzi u czlowielca n a r z 'l dp r zed s ion k a w y, b\;dq,cycz~sciq, ucha wewnytr:znego 0 r a Z j q d r a

przedsiankowe. Z ukladem przedsionlcowyriJ. scisle wsp6lpracuje

p I a t g r u d Ie 0 w a - let a c z k 0 VI'Y i c Z ~ S 6 r a b a Ie a m 6 t d t k u 10 .

. Z jqder przedsionkowych wychodnt liczne dragi, lclore

wci~ajq, narzqd przedsionkawy w szereg odruchow. Wychadz.q, z nich wJ6lma,

1:16re trafiaj'l do 1)~anI.O'W J[lodumnydl pn.y§ll'odlHmwydl fasciwli longitHdinales

rrwfia!es obu stron i ktOre sluz'l W y w 0 I y wan iu rue h 6 W g a I e k

() C Z 11Yc II w 0 d pow i e d z i nap 0 bud zen i e b I ~ d n ik 0 w (patrz

slr. 113). Z jqder przedsionkowych wychodzq, dmgi pnedsionko'Wo-nheniowe

frac{r.,!s l'estilJulo.l'pirwles i dragm pr:£ooSi{lUlkowo-j~dro'Wa tractus "estibulollucleaFis,

dzir,;ki kt6rym rueham glawy tawarzysz4, adpowiednie ruchy tu!owia i koirezyn.·

Odruc!lY te noszf.l. l1azw~' 0 d rue h 6 w p 0 s taw n y c h, bowiem iell

zadaniclIl jest zap a b ie g ani e u t r a c i e r 6 w now a g i w w y n ik u

Z IIIia IIy pot 0 zen i a ci a taw p r z est r zen i. Z trudnych do

/~r():wmiellia pawad6w z j<tdcr przedsiollkowych wychodza" tet wl6km biegnctce

do zwiq,zanych z jqdrami nerwu bhednego oSrodk6w

r d zen i a p r zed I u Z 0 n ego' wywoIuj'lcych bdmch wymiotuy i nniauy w

pracy uktadu sercowa-naczyniawego i oddechawego.

Wyr6:tuiamy c zt e r y j~d!'Bl pnedsionRwwe ni!clei ,'cstivu{ares: gome,

[lllz}'5r<lMlllwwc,bacm<ei 4l!Q[ne. Jqdro przedsionkowe dolne lcZy w calasci w

Idl.ClIill przedruzonym, a pazostale - na pagraniczu mostu i rdzcllia

jJ r /: c dIu ton ego. . . . ' .

J<ldraprzedsianlcowe komunikuJ<t. si~ z m6zdtkiem poprzez

c1mgiprzcdsionkowo-m6:tdZkowe i m6Zd.Zlcowo-przedsionkowe., , "

J 'oouclz:clIie lub us z k adz e n j e bt~dnilca;'nerwu przedsionl<owego lub·j,tJcr przedsionkowych manifestuje si~ uczuciem zawrot6w g!owy; z.aburzeniami

f(JwlJowagi, Iludnoscia.mi i wymiotami, zmianami t~tlla i cisnierua krwi araz tzw.

ocz:opI'lseul. Oczoplq,s W is'ciu codziennym moma obsenvowa6 Dp. u osoby

SleU7",1,ccj z jad3,cega pociqgu przesuwaj'tcy si~ za oknem obraz. Podabne ruchy

10 Nu margincsie nalei;y wspolTUlicc, ze w filogcnczie m6zdzek rozwija sir;: pierwotnie wtdnie

IV Zl'ii'lZku z ukladcm przedsionkowym.

galek ocznycl! wyslltpl.U<lw przypadkll oczopllt~lI pa,t(;logicznego .. U ,asob w

z~sad.zie zdrowych n a d III i e r tl a w r a z II w 0 s e b ! <t U n I J~ 0 W. lId

bodice jest prZyczynf.l.wyst~p()wallia tzw. c h a r a by 1() k a III a c YJ Il e J.

Ofiroclhi ;z.wi~p:al1ex rucllnillJmi galek oc:wydn

M i \l S 11 ie p 0 r u s Z a j 'l. c e gat k i a c z n e u n e r w ion e .s <t

p r z e z t r z y n e r w y czaszkowe: rs'l'nv okorllldwwy nervus oculOFF/otoFllu"

ncnv bIoc:dwwy l1ervus £rodrlemis i nCnN. odwod~~cy n(,~'1'lls aUdMceV1S. Nerw

okoruchowy uncrwia wi"kszosc llli\;sni6wki prqikawaneJ oczodolu. (:v tylIl

rowniez rni~sie{ldiwigacz powieki g6rnej). Pazostale dwa nerwy lJllerwtaJ~ tylko

po jednym mi~sIlill·galki ocznej. J <td r a. nen:6w g~lkoruchawych 1e Z 'l w

c Z ~ Sc i g r z b i e tow e j n a k r y w 10 P ill a m 0 Z g ll.

j'ldro aulOflOiniclJlc

~ j'ldlO ogono\\e SlOdko"c

,~,~f~;;:~''1''''~'')''\"r'~

jqdro gl6wtlc

jqdro ogonowc srodl<owe

(llun. di.wigac'Lc powick g6rtl)'ch)'

nerVI

olwruchowy

R c. 16. J~dra nerwuokoruchowcgo. 1- Widok z g6ry. 11- Widok z baku. J.ll- l'rz,ckr6j

s:osny (zblizOllY do czolowego) przez tylllq cz~s6 kompleksu okoruch~we~o; pokazun.o

potozcnie neuron6w odpowiedzialnych za unerwienie poszczegl1lnych ml,<SIJI poprzeczmc

prqikowunych galki ocznej.

J~dro nen'Yu o~wri!d:JIOwcgi[) nucleus lIen,i OCUIOT7:VfOlii. lezy l\aj~yzej. ze

wszystk.ichjetder nerwow czaszkowych, nap 0 Z 10m ~e w z g 0 r k 0 w

g6rnych blaszki pokrywy sr6dm6.z.gow1.a. Jqdro,.Il~rwll

okoruchowego stanowi wlasciwie caly kompleks mnleJszyeh JC\c1er.Wyrozl1Iamy

tu j 'l dr 0 g 1.6 wile i j qd roo g 0 n ~ w e s r a d k 0 w e, bl(u2I.ce

jqdrami l1Ichowymi oraz j it d r 0 a 0 ton 0 m 1 C Z n e (~alrz sIr. 1~2) llelwo

okoruchowego. J 'I.d r 0 g t 6 w n c skI a d a s r ~ z J e s z c z e

111

111 il i c j s z y c h . c z XS c i zwj'lzanych z poszczeg6lnymi mi~sDiami gaUd

ucz:ncj. W.ysyla ono wi~kszos6 swoich wl6kien korzeniowych do nerwu

ukollrchowego tcj samej sirony (dla trzech rnil(sni) i nieliczne wl61cpa do nerwu

\,kruchowego sirony przeciwnej (ella jednego mi~snia). J <td r 0 . 0 g 0 now C

:';('o(i'kovve jest nieparzystet grllp't kom6rek wysylaj'tc<t

w!t'lkna skrz:yzoyvunc i nicslcrzyzowane do diwigacza powieki g6mej obu strOll,

Nizej w sr6clm6zgowiu, .na poziomie wzg6rk6w dolnych,

k:ty jl~lh'o I!enyu blo<l::dwwego nucleus i1en'i trochlearis. W istocie jest ono

przedluzeniem lcompleksu okoruchowego· leu dolowi, ale wychodz'lGe z niego

wJ6kna majq zupclnie umy przebieg nit wl6lma nerwu olcornchowego. Nie tylko

pr:z:cchoJz'l one na StrolH~przeciwlJq prua, ale jednoezeSIlie olcr'l.Zaj'lwodoci~

~;ylwilJ;,za i opuszczaj<\. pien m6zgu po stronie

g r z b i e I owe j, stanowi<\.c Iym samym w y j qt e Ie w s r 6 d l1e r w 6 w

c z a s z k 0 Vol Yc h, wychodzqcych z m6zgowia na powierzchni podstawnej.

.j,~(nnf \lei'll')'!,! (J\~nvvod1i~d:ego nucleus nervi abduceMis leZy znacznie nizej, w

rJolllej cz~sci mostu pod guzkiem twarzowym dna

Ie0 III 0 rye z war t c j. Wysy!a uno swoje w16!cna do ncrwu po tej' samej

:;\ronie.

U czlowidca galki acme VI w3nmkacll prawiJlowyh poruszaj<t siy W spos6b

okrdh1llY jako rm:hy s!mju:wne, tw. 0 b i e g a I k i' j e d n 0 c z e s n i e

fJ () r u s z C\ j 't s i y t a k, a b y u z y s Iea 6 s p 0 j r zen i e w

o!c[cs!on<\. strOlll( przestrzenil1. Wyr6zniamy m.in. ruch

~ikojar:WllYw g6rQ, Vol d61, w lewo, w prawo i skojarzony nlch zbieiny12. W

ruchachskojarzollych obic galki mog<\.siy porusza6 symetrycz:nie, jak np. pr:z;y

spojrz:enill IV gO[(~ lub niesymctrycz:nie, ja!c przy spojrzeniu w bok: Mog,tsiy

jlorusl.ac r6wllolcgIe (n[1. spojrzenie w bok) Iub nier6wnaiegle (spojrzenie

zbie:t.lIc). RUGhy skojarzol1e wymagajq dokladnego

s p r z Pr ten ia p r a c y m iy S n i gal k 0 I II C 1J0 w y C 11 0 b u 0 C Z u.

S p r z y t c II i uta Iei e I1lus! u t '\. t z w. 0 Srod k i s k 0 jar z on ego.

fJ p 0 j r zen i <1, z kt6rych odpowieduia infonnacja mote trafic jecJnoczeslli~ do

jrJ)er wsz:yslkich nerwow ga!koruchowych obu stron.

WyrM.lliamy p u i 0 W e oraz m 6 z g 0 w e (k 0 row e) 0 Srod k i

skojarzol1c:go spojrzenia. Osrodki puiowe przyj1l1ujq pobudzenia z osrodk6w

mb.go\lV}'cl1 i w ten spos6b Sf\. im p·odporzf\.dkowane. Mog<\. one jecJnak

wyvrolywa6 rtlchy galek ocznych bez udzialu osrodk6w m6zgowych, poniewat

przyjmuj'l pobudz.ellia rowruei; z ilUlyeh obszar6w. Dtogq, przez kt6rq wl(clmjq

wl6kna zwiqzane z przekazywanielll inforrnacji do jqder nerw6w

galkoruchowych jest przebiegajqcy w s'\siedztwie tych j<tder p~o:ek pol1lw;Kny

II IV llinicj·:zyrn oprncowaruu dla uproszczenia pomilli~to bardzo wai:ne skojnrzone filchy

(Jurotowe oraz skoj<lrzone ruchy skosnc p,nlclc ocznych.

11 P,uch zlJiezny galck ocznych, pmwidlowo wysll<puj<\cy prz:y oghl.daniu przedmiot6w z bliska,

nnlety odr6t.nic od z:eza, kt6ry jest palologic7.llyrn ustawierucm galek ocznych.

pn:y§rodl.wwy jasciwll/s IOflgitudip/n]is medialis. W sklad tego p\?czka weboUzl

zar6wno wl6lena kierujf\.·ce sit,;' do pniowychosrodk6~'1

spojrzenia, jak i wl.6kna wybiegaj;'tc.e z· nich do j<td~r

n e r w 6 w g a I k 0 r lie how y C b. Biegn'lw nim ponaulo w16lma, !ct6re

schodz'l. do rdzema kr~gowegci, docieraj'l. doneuron6w rogu przedlliego' i

zapewniaj~jednoczesny z mchem galek ocznych skojarzonY.nIch (abrat) glowy

i tulowia. .

. Zap n i ~ w y 0 s r 0 cle k s Ie0 jar z 0 n ego' s po j r zen i a w bole'

uwatalle jest tzw. j~dl'<!J pnyodwod:l':~<ce TwclelJs j7TlralJduceTlfi,113 , lez'\ce 'oN

bezposredniej bliskosci·",.j.f\.dra nerwu odwoelzf\.ceg'J.

Ten mostowy osroclek odpowiedzialny'jest za rue 11 skojan:ony galek ws w 0 j '1. s t r 0 11~., (osrodele prawy zawiaduje sleojarzanym spojrzeniem w

prawo) .. Do tego osrodka dochodZ'l m.in,: (1) w16knazj,td::r

przedsiQnko'l''Ych, (2) blaszlci polcrywy srodm6zgowia oraz z (3) plata

czolowego i (4) platapotylicznego' p6lkuli. m6zgu. Pierwsze dwie drcgi

odpowiedZialne s<tza odruchowy ZWIot galek w wynileu mehow glowy (wI6kll~ z

j'lder prz:cdsionkowyeh) oraz silnych bodic6w swietloych lub akustyczny:::h

(w16kna ze wzg6rk6w g6rnych b!aszld pokrywy). Dr 0 ISa z p tat a

C z 010 w ego' r 0 z p 0 c z y n a s i l( w :r:mkrl(cief.:zolowym §ro\l!wwym w

polu B' przeciwIeglej. p6lkuli, gclzie znajduje si~ c z 0 low y 0 s :r0 d I:k

skojatzonego 'spojrzenia w bok. Jej wlokna bieg'l'l

p 0 c t a,t k 0 w 0 r a z em z d r 0 g ami' p i ram i d 0 W Yill i, p 0 C I, Y1\1

P r z e c hod z '1.' do p l( d z k a pod I u t n e go p r z y Srod k 0 w C f; o.

OSrodek Gzoleiwyodpowidz:ialIlY jest za dowolny zwrol galelc ocmych w bok, lip.

oa polecenie. ,Lolmlizacja potylicmcgo osrodka skojarzonego spojrz~l1ia VI bole i

przebieg wl6kien z niego wychodDlcych rue Setdoklaclnie ust'!Ioilc. WladoOlo lyJko,

te plat potyliczny jest odpowiediialny za swiadome ObSCfYJOWClnicJJieruchom~go

lub S\'1iaclomesledzenle poruszajqcego sirtw polu V\1dz:eniaprzcdmiotlI.

....Poloteme pniO\"iycll,a jut tym bardziej korowych, osrodkow skojarzon ::go

spojrzeniaw pcizostatych kierunkach nie jest jeszcze dobrze poznane. Za pniowy

osrodek si(Qjarzonego spojrzema zbieinego uwaiane jest pole przedpokrywowe.

WI6kllaz niego wybiegqjC\ceprzechodzqna drugf\. stronr;;pIlla wspoiclle tylnym i

wcllodz'l. do p~czlca podlutnego przy>irodkowego. Pniowe osrodld skojarzor ego,

spojrz:enia w g6ry j w d6Ilet.'lna poziomie wzg6rl<6w g6mych blas:dd polo)wy.

Dla skoj<Jszonyeh mehow pionowych wainy jest tet osrodek 10Z.<\.0Y w lwm:c

siatkowatym rd'lenia przediu:lonego pomi~ili.')' j<tdrem uerwu odwodz'1';';C:50 i

j<\drem nerwu podj~z;ykowego, tzw. j<tdro poprzedzajqce nerwu podj~zykowego.

Zaburz~mia ruchomosci gate\< ocznychWyst~pujq w usrlcoclz:enju Vitelli

struktur ul\ladu nenvowego. 0 b W 0 do w e po r a i; e n i a mt'(slll

13 Jest to CL,<SCtWOIU siatkowalego mostu, kt'lca pOllu~dzy hdr<:m nerwu 610cz.ko"ego ijfjdrem nerwu .odwodzf\.cego, zwana tez j1trlrem siatkowatym prz:yposrodkowym nloslu.

nucleus reficular;s paralllediarm.r pOllfis.

1';lIkorlichowych \V)'StyPl~jq W przypadku zniszczcnia nerwu okomchowego,

11loC7.kowego czy odwodz'leego lub jeh jqder. Prz)' us z k od zen i a c 11 p n i

11crwowych galka oezna po stronie uszkodzenia

lIstawiona jest nieprawidlowo. W porazeniu nerwu

() cI w () d z ,t e ego i b I 0 c z k owe g a \Y)'stypuje zez zbidny (galka oezna

JlO stronie uszkoUzenia jest przywiedziona), w po r a z·en i u n e r w u

o k 0 r u c how ego - zcz roz;biciny (galka oezna po stronle uszkodzcnia jest

odwicdzlona) i opadni\,cie powieki, ezell1U l11ogqtowarzysz)'c (lub lue) objawy

(lora7.cnia C7,~sci przywsp6Iczulncj nerwu okoruchowego (patrz str. 122). W

przypadkach tyeh nie wystypujq porazenia skojarzonego spojrzenia 14. PrZ)'

u s z k 0 d z e lJ i u pili a m 6 z g u z n i s z e zen i u j q d e r nerw6w

galkorllchowych 1ll a g 9. tow a r z y s z y C us z k 0 d zen i a p n i 0 W Y c h

os rod k 6 W s k 0 jar z 0 n ego s p 0 j r zen i a (w przypadku jqdra nerwu

ot1wodzqccgo jest to prawie regul<0 Iu b p y e z k a pod Iu z 11ego

p I' Z Y s rod k owe g o. W tyeh razaeh objawY porazenia nerw6w (zez) mogq

si<;: kombinowae z objawami poraze11ia skojarzonego spojrzellia. Wreszcie przy

lIszkodzclliach powyzej jqdra nerWll okoruchowego

z e 7. n i c .w y sty P uj e, a z a bur zen i a r u c h 0 m 0 S c i g a I e k

111<1J'1 wylqCZllic charakter porazenia skojarzonego

S p (J j r zen i a (pacjent tue maze spojrzee np. do g6ry tub w prawo) ..

ruch6w uowolnych (np. na polecenie) w stron~ przeciwnq uo uszl{( dl.1"" II

W obu przypadkach w spoczynku \\·)'st~pl\je skojarzone zbacz,l'Iic 1 iI. I

ocznych, w)'nikajqce z dOlllinaeji osrodka po stronie zdrowej 16.

W wieJu r6z.nych l\szkodzeniach obejmujqcych uklad przedsiOl, kol\' \' II Ii,

m6zdzck alba drogi z nlmi zwiqzane wystypllje oczoplqs. Sq to niept awidl I'"

skojarzone ruchy galek ocznych. Cechy oczoplqsU w tych p~'j':ypadluch II '''I \

miee wmtase diagnostycZll'l.. U os6b zdrowych mowa '~vywolac aczopbr; I· ,',

pobudzenie blydnik6w.

jqdro ncmu galkorucho\\'cgo +

p~C7.ck·podlum)' prl.ysrodkO\\)'

pniowc osrodki

skojar7.0ncgo spojr7.cnia

m61.gowc osrodki

skojarzoncgo spojrl.cnia

drogi 7$t~ptd qcc m6zgowo-pniot\c

Rye. 17. Zaburzenia ruchomosci galek oeznyeh przy uszkodzcniu r6znych cZySci ukladu

ncrwowcgo.

U s z k adz e n i e mostowego 0 S rod k a skojarzonego spojrzenia w

bok z nos i wszelkie ruchy g a Ie k 0 c z n y c 11 w stron~ uszkodLenia,

Z<1rO\-\,110dowolne, j<1k i odnlchowe. Us z k adz en ie 0 S rod k a czolowego

lub drl)g z nicgo wychodzqcych powoduje z n j e si e n i e s k 0 jar z 0 n y c h

-I~ Zaburzcnia spojrzcnia spowodowanc nicprawidlow'lc ruchomosciq porazoncj gatki oczncj

nulczy odroznicod porai;cn skojarzoncgo spojrzcnia.

I) U takich pacjcnt6w I110zna jcdnak obscrwowac czasami 0 d ru c h 0 wy (np w \\nil;u

dzialania silncgo bodi.ea di.wiykowego) zwrot galek w strOlly uszkodzcnia.

If Paejcnt z uszkodzcnicf11 mostowYIll "odwraea siy od ogniska" chorobowcgll. pac' :1l1 I.

uszkodzcnjcm m6zgowym "patrzy na ognisko" chorobowe.

Cz~s6 osrodkowa uldadu autonomicznego jest stosunkowo slabo poznana.

1IIIkt6re osrodki zostaIy jut wczesniej om6wione Iub chociaiby wspomniane.

I lid porzqdku naIe:ty jeszcze raz wymieni6 osrodki uldadu T<tbkowego, a

\. :;;:czeg6Inosci cia {o rn i g d a Iowa t e i pod w z g 6 r z e. Za kolejne,

r II;';ZC pitt(ro nalezy uwaia6 0 S T 0 elk i . p n i a m 6 z g u wchoclntce w sklad

(Iii IIII siatkowatcgo. Tn szezeg6lnie watnym obszarem jestcz~§c tworu

,j·l,nr.ww;nfiego nhcHlJia [lO'.£d1lutoRllcgo formalio reticulllris medullae oblongatae

;Iwmta po In i ~ d z y j <\;d ram i n e r VI ubI f,: d n ego, tzn. porni~dzy

III1Iem 'samotllym, jqdrem dwuznacznym i j<tdrem grzbietowym nerwu bl~dnego.

\',' ()koliey tej runiejseawiane Setm.in. nast~pujqce osrodki: osrodek oddechowy,

"il()dek sercowo-naczyniowy (osrodek kn\,zeniowy), osrodek potykania,

,,'mdki pokaonowe i osrodek wymiotny. Osrodki te poprzez drngi !limtlmwo-

1;,II:U~l:1Iiowc Cractl!S reticH[aspirwlcs i §iatkowo-j~dJr'owe tmetlls retiCldloNIlCleares

'" Id7.iah0<\. na sImpislca kom6rek antonomicznych i ruchowych 1 w rdzeniu

ii<,;gowym i pniu m6zgu.

:(yc. 1. Przckr6j poprzeczny cz(!sci g6mej (po lewej) i cZ~Sci dolncj (po prawej) rdzenia

przedluzon<cgo. Na obu schematach zaznaczono tr6jkl\,tne pole pomi1dzy j l\,drami nerwu

iJk,dncgo. W obszarze tym midci si~ m.in. osrodek oddechowy i osrodek kr!\,t.eniowy.

Cia 10m i g d a Iowa t emote oddzialywa6 n a t w 6 r

sio.tkowaty bezposrednio lub za posrednictwem

I Jest to dobry przyklad bardzo bliskich powi<tzan uk/adu somatycznego j autonomicznego.

Chociai.by osrodek oddechowy wplywa na cl,:klory somatyczne (mi((snie g6mych dr6g

oridcchowych i krtani oraz miQsni(, ()(Ide-chow,,) i anlonomiczne (mi((sni6wka gladka dolnych

drag oddechov.rych, gl1lczoly zawlllle W (Ii ogach oddechowych oraz mi~sni6wka gladka

I1<iCZyllpll1cnych) jednoczcSllic.

pod w z g 6 r z a. Wyniki niekt6rych badaii WS!Cazlljet ua bezposrednic

zaangazowanie cialarnigdalowatego w regulowanie praey osrodlc6w pnia m6zg11

w sytuacjach szczeg61nie groznych dla naszego organizmu,np. w przypadleu

szyblco postrrpujqcego spadkuwysycenia krwi t~tniczej tlenem. Nlestety, w

gruncie rzeczy uie potrafimy wciC1..zprzedstawi6 jasnego ObTazu czynnosci

wymienionych wytej osrodk6w iwsp61zalemcisci pomi~dzy nimi.. Niewqtpliwie

wiC(cej wiemy' natomiast 0 niekt6rych. niZszych . osrodkachuldadu

autonornicmego. .'

o s rod Iea ill i '.. ukiaelu autonotnicinego, i Ie t 6 T Ych' ·i ill P III s y

w y c h 0 dz <t.' n a 0 b w 6 d w kielunku efektor6w, s~j~dir~ 'magtOJciQmklll1l®

. wcnllGW CZ21§Z':lkoWychoraz istotm §lua po§rc(h'l.iaboIl:ZIll:A rdienia kr<;;gowego

w . 0 d ci n lui c hC3 - L2 i §2- §4.\' W tyrnmiejscu "varto mo:te

przypornnle6,: ze w uldadzie autonomlcznym d r 0 gad 0 .. e f e k tor 6 VI

sldadasi~ z dw6ch neuran6w:. pn~drwojowegoi zwojowcgo

(patrz str. 34). ..... . .

Jak juz wczesniej wyjasniono, uklad autonomiczny najczt(sciej jest dzielony

na uklad wsp61czulny i przywsp61czulny .. Jlldta :AUlttORllolJl1iullI.e m~j-wow

cz:J.5?l!wwydl. i btota s;v..al'l'l poaredI1lia boamn W odcinkll §2':' §~ Sq

os rod k a ill i uk 1a d u p r z y w S P 61 c z u 1n ego. lIG~o~m [j?l~mll

posredrna '!foczDlm (r6g boany) W odcinl~ C~ - L2 .jest ° s rod Iei C 111

uk 1a d u w s p 6 I c z u I n ego. .

Ul>.bd w§p6kzuhny (~z'tM piersiowa uldadu autoIl.ollJIlkw.ego)

C z (;)S{; pie r s i 0 w a ukladu autonomicznego zostala juz wstceJ1llie

przedstawiona przyomawianiu nerwu rdzeniowego. M.ieszczq,c si~ w zasadzic w

odcinlcu piersiowym (Cg - L2) rdzenia la~gowego, 0 Srod e k ten jc~,t

odpowiedzialny za .. w s p 61 c z u 1n e un e r w i en i e e f e k tor 6 w

r 0 z m i e s z c z () II Yc h we a ly m. n a S z y m c i e Ie. jak pokazano

wczeSniej, wl6kna W)'ehodz.qce z tego osrodka korzeniami brzusznymi nerw6w

rdzeniowyeh Cs - L2 trafiaj<\;do odpowieclnich zwoj6w wsp6!Czulnych, slcqd z

leolei wl6lma zazwojo\yc moget powr6ci6 do ncrw:ti rdzeniowego i uda6 sir,) z

jego TOzgaI~zieniami do odpowiednich efektoT6~ np. do 6tfUCzol6w potowych

si(6ry. Ta dv';ukicnmkowa· komunikacjanerwu rdzeniowego . ze . zwojem

wsp61:czulnynl odbywa si~ przy poniocy gal~zi t<\;cz~6ych.,Zapevvllia ona

wsp6!czulne unerwienle zazwojowe nai'Zqd6w zawiqzujC1..cychsi~ w obrttbie

odpowiednich metamer6w.

Zwojc w§p6k:lmh!lc. ganglia §ympathiea zawiqzujq si~ melameryczllie

w z dIu ± c a leg 0 t dz e 11i a k T ~ go w ego, poniewaZ pierwotne

. autonomiczne· kom6rki .z,\,ojowewychodz'l z grzebienia. nerwowego na calej

jego dlugoscL il1lJymi slowy, z k a z dy m n e r we m r (1 z e 11io w y ni

z wi q Zan y j est pie r w ° t hie j e den z w OJ . ws p 6t c z l! In y.

Zw6j ten jest W stanie poprzez !!i@lll¥.i IIlU~C'i §i!:s!I':J! rat/Ius communicalIs griseus

oddac dot ego. n e r w u r d zen i0 W ego w 16 k 11 a W S P 61 e z u I n e

I. ;1Z W 0 j 0 W C (llajwyiszy zw6j oddaje ponadto galFie litcz'lce do dolnych

IICIW(l\V czas·zkowych). Poza 'galQziami litc~qGymi szarymi zwoje wsp61czul11e

udd;lj:j jcszcze inne ga1~zie. Jedne z nich korzystaj'l z naczytl jako srodka

(l<lIlSportudo cfektor6w. S'l to tzw. gall(zie naayKlliowe romi vu:scll!ares zwoj6w.

CialQzic naczyniowe bezposrednio po odejsciu ze zwoju z b t i:t aj it s i ~ do

p r z c b i e g aj q c ego 0 b 01c n a c z y n ia (zwyk1e t~tnicy), wnikaj'l. w jego

oslolllc~ i rozpadajq Sly W niej na drobne Pvczki, twofZ<\.c tzw. s p lot

o k 0 I a II a c z y n i a w y. Splot ten rozdziela si~ na mniejsze cz~sci w miar~

podzialu l"lniey i dochodzi z jej rozgcil~zieniam"i do swoich efektorow.

Oczywiscie jednym, ale rue jedynym, z efektor6w jest samo drzewo naczyniowc,

w scianie kl6rcgo ten splot biegnie.Trzeci rodzaj gal~zi oddawanych przez zwoje

wsp6lczulne to tzw. g3R~xie trzewne rami 17scerales. Sq to nerwy, kt6re wybierajq

s a III 0 d z i e In Cl d r 0 g ~ do miejsca przeznaczenia. Nerwy' te zwykle kiemjq

~)ic;; do splot6w nerwowych unerwiajqcych narzqdy

we w n ~ t r z n e2. Tam spotykaj'l si~ z wl6kllami uldadu przywspolczulnego i

t1a\cjju'z wl61ma obu cz~sci ukladu autonomicznego w~drujq,razem do narz'ld6wcrcktorowych. . . .,

w celu doprowacIzcnill swoich wl6kicn

no micjscc przcz.naczcnia kor>;ysla 7.

gal~t l'lczijca SlOma

gal~i,naczyniowa

gal", lrz.C\\1lU

rm:ga I~zicn ncrwn rdzcniowcgo

rozgalQ7.icIlnac;r;yniakrwionoslIcgo

snniodciclncgo przcbicgu

Rye, 2, Gal~zie zwoj6w, wsp6[ezulnyeh.

Jest w tej chwili jasnym, w jaki spos6b wl61ma' zazwojowe' uldaclu

wsp6lczu!llego lllogq dotTZe6 do wszystl(ich lla.rZ<1d6wrozwijajqcych si~ na

poziomach zwiqzanych z rdzeniem krt~gowym. Jedna1c wl6kna takie docierajq,

r6wnic;: don a r z 'l d 6 w r 0 Z w ij aj qG yc h s i" nap 0 z i ° ill a c II

ZWiijZanych z m6zgowicm. Trafiajq tam za posrednictwem

P} gaJl~:li I~(::qcych s:!lCllIr}'ch, Jakie najwyZszy twoj (tzw. z\o/6j szyjny g6rny

2 Cz.usami w16kna wsp6/czulne biegnqce w galt;:ziaeh trzewnyeh Sq jeszeze wloknami

przcdzwojowymi, ktore nie skorzystaly z mozliwoSci przel'lczenia na neuron zwojowy w

ZWOjll pllia wsp6lczulnego, tylko przeszly przezeIi tranzytem. Takie wl6kna mog'l spotkac sit;:

Z ](omorlcami zwojowymi wspolczulnymi Iez'lcyrni w drobnych zwojach Ila terenie spiotow

Hutonornieznych. Zwojc wsp6lczulne zawartc w splotaeh trzewnyeh. okrdlamy nazWll

zwoj6w przedkrygowych W odr6znielliu od zwoj6w pnia wsp61czuIncgo, kt6re

1J31cz'l. do zwoj6w przylcrygowych,

ganglioN cervical,; superil!5) oddaj e d 0 do In yc h II e r w 6 w c z a 3 z Ie 0 W y c II

i (2) splotow okoHonacryl1iowych plexus perivasclIla,es biegnqcych w scianie

ilaczyu wst~puj'lGych w obszar glowy.

Rye. 3. Wsp61e.llllne wl6kna przedzwojowe docierajll zar6~o ~o; zwoj6w lez'\cych na

poziomie ich wyjscia z rdzenia, juk i do zwoj6w 1ez'lcychwyteJ lub llIzeJ,

PozostClje jeszcze problem d 0 s tar c z e Jl i ado \'1 S Z ~ s t k i c h

zwojow wsp6iczulrrych wl6kien przeclz:yoJowych.

Rozwiq7Jlne jest to w nast~plljqCY spas.6b. .Ne~j r~ZfCI1l0We,Cg - L2

wyprowamajq z rdzenialerltgowego ZIlC1czmcVllyCCJwI6!C1CIlVf~;~JOl.czullly:l~

przedzwojowych, niz jest to potrzebne dla ws~6lc~lnego uncrwlen:a cz~scc,

ciala rozwijajqcych si~ na poziomie odpOWladajqcych meta]~lcrow.. W

n e r wac b rclzeuiowych 0 d C 3 doT h 5 w y clIo d Z q t e z wI o.k II a

prredzYfojowe . p r z e z n a c z 0 n e d 1a 0 b s z a r l\ c I.a 1a

rozwijaj'lcego si~ powyzej poziomu Cn, anerwyrdzen:owe

T117 - L2 wyprowadzajq, dbdatlcowo wl.6k~la pr~edZ1..voJowe

dla cz~sci ciala rozwijajqGych si~ ponr;i;e~ POZI011lU .L2.

Ted d d a t k owe w 16 Ien a przedzwojowe 0puszGzaJCl.nerw rclzC:;lJJowy

przez galClz Iqcz'lc&, bialq. Podotarci~ do zv:roju zwi'1z~nc~o

z danym nerwem rdzeniowym n j e k 0 11C z q S I ~ .. w nl m, ,ale Wybleg(l~cl

poza :DNoj, berujqc siy odpowiednio w g 6 r ~ 1u b w dol do ,ZWOJl~

s'lsiedniego. MagCl siy VI nim Z3.konczyc, tworzqc s~llafJsy z !wmorl~anu

zwojowymi, a mogil. tez pobiec jeszcz:e dalej, do ko.leJllego zw.oJI.l. Wlokna

przedzwojovve c z y s t 0 mij aj C\. Ieilk a Z W 0 J 6 :/, z~JlIm tl,afh. d?

wlasciwego, w kt6rym utworzCl ~ynapsy z komorkamt zwoJo."'fJ'uu,

POdSUlllOWlUc'tC,W u II:I adz i e VI S P 6t c z u I n y 111 droga do efektol'Ow. dla

w s z y S t k ic h w t 6 k ie n p r zed z W 0 j o.w y c h pr:Gebl()g~

p 0 c z '-',t k 0 W 0 t a k sam 0: rog boczny rdzema !u'(gowego - !COT;cen

119

l'I.',dIli llCrWll rdzeniowego - pico. neIWU' rdzcniowego ~gafqi l'l.czqca

l'I;;!a-z;woj pllia wsp6lczulnego. Dalsza droga w16lcien moze

I, \' ,'; r.6.Z 11<1 ' \~ zale:tnosci od potoz~I1ia efektor6w, Z lct6rymi te wl6ima Sq'

\'llflOSClO\VO ZVYl'lzanc.

P~czkibiegnf:l.cYch pionowo od zwoju do zwoju

\,!,',kien auloilOmicznych YY)'twarzajq' tzw. gmfi~de J[J]Jl~~d;zymojoWY.e rami

Ii, i,'lgaag!faf(ar'et;. VI len spos6b po kazdej stronie rclzenia krygowego tworzy sie

I.'1·II.ldl Z;VOj(lWwsp6!czulnych polqczonych ga1~ziamimi~dzyzwojowymi, czyl;:

I WSllv~).kzm.hl\}'fl7UlcrGuympG,hictdS. Vl t r a Iec.i e r 0 Z w 0 j U osobniczeao .1l,iclct6~e s<tsiaduj~Ge ze sobq zwoje Iqczq siv: Jest~o .;

c}/~g6hlle vvyraine W odciulru szyjnym ·pilla wsp6Iczuluego, gdzie ostatecznic. . . !

11111.11)' fI.'Z~. (czascm. ezlery) zvvoje szyjne zvvi,p:arie z dziewit<Cloina (6imiOlna \,.yjil,/Il111JedJlym plcrsiowym) nerwami rdzeliiowymi. '.' .... '.1

llstt~J(:oll s,;mm JjJ'1{Jl~n,;V\ru).iim !\:JOifz.:nn21pozostaje p raw d 0 pod 0 b 11 i e pod ....1\

I' p [ y W C In . 10k a 1n y C [1 0 S rod Ie6 w. ukladu· .wsp6lczulnego

II j IC;,ZGz<~cych Slt,? w n,,~o:de§Z::;!Ifi"ej lflG3Jreilll'lluej 8Jr1}dlkGy,~r sMbstlUliia grirerl \

,',Jc,mc:dia . cC:lflr'rdis. Ta z. kolei podlegawprywomv,y:l:szych.·· '1,) rod k.o W uldadu autonomicmego dzlt;;lci istnieniu d I ug i c hd r 6 g

/ l Q P tlJ 't c Ye h z pIli a ill 6 z g u, . a bye mote talae beiposrednio z ciala' "·1'

1\ \ j G:1ahw~tego, przcgroJy i podwzg6rza~ J?onadto do isto!y. szarej posredniej .. •..•.....

:;;;udkowcJ dochodzct tet zalcollczenia'i bocznicezwojbwyc!J' ;.~

n (';H r Q I: 6 w c Z U G i 0 W Yc h, . co .slwarza analOlniczue podstawy dla' · ·..i...·.·.1;,ul'11l01mCill~ch odnlch6w rdzeniowych. Jak powiedziano wczeSniejo dr IIc 11y .jil.lltonollllczne naIe:tq, do odrueh6w wie1.orieuronowych. W ..•.:....\

plZ,ypadlm odnlch6w\vsp6Iczulnych wcllodzq w gr~ co najmnicj' ezlery·!.,

neurony: (1) GzuciO\vy new-on zwojowy,'(2) co najmni~jjedenricuron' 'I

1:o;;rednic::uLcy istoty sZDrej posredniej srodkowej,. (3) neuron przedzwojowy,:;I.

sZ3.rej posredniej bocmej i (4) obwodowYlieuroilzwojOwY 'zwojn' .

wspolcz1.I[ucgo. WYllilci badall wskazujq, jec1nak na udzlal wielu neuronow .

po:jrednicz'l.cych rdzenia kr~gowego wtych lukachoclruchowych : .

.~ . O(~lJchy wsp6lczulue s'l l1iezwykle ist6tne w przebieguwiehi czynnGscf

llzJO!oglc7,nyc!J. Joh zadalua w.odniesieniu do' CzyD110sciuldadukrqz.elliaczy· .

ukladu oc!dechowego sq,' Heme i bardzo :wa:tne:'Om6wienietych zlo)~cinych

?al~;);no~clpr~dcracz~znaozlue ramy niniejszego opracowania.Na nasz4. llwagf( .

:;;a:;luguJC. tet; lch UO'-::la1W opr6tnianiu p~cherza moczowego i odbytnicy, czyli VI'

I)dd."'Nal1ll1. mO?Zl.I I..stolca, Om6wienie !ych zadari. nie wymaga' t.alc szerolciej

/JJaJOlllOScJ fizJologu.. Czyunosci te polegaj!\, jednak na wsp61pracy ukladu

\vsp6lczulllcgo i przywsp6lczulllcgo,' a 11 doroslych i ptzytomllychos6b - talete

uidadu I1cnvowego somalycZllcgO. Dlatcgo zostan'lone opisalie dalej (pal:rz

:;11'. 133). .

W lym miejscu warlo IIl02:C przyblityc r 0 I ~ uk Ia d u

\V :; p 6 t c z U ln ego w r c l~\I 1() wall i u wi elk 0 s c i ire n icy.

Bod z i e 0 wywoluj'tc)' I'(n.';zcr/cllic 7xcnicy (np, ,~padek nat\;zel1ia swiatla)

biegllieo d. sia t.k 6 'v'; k i. poprzez nctW wlIo1cQWY,pasmowzroko:0e, )corzcn ..

". przysrodlcoWy:' pasina .wzrolwwego'l '. tar¥~.:. wig6rka •g6tne~O, do ... j]}l:Pna. c.

pn;£dffJ't\}nl.I'Y'-.y01,¥i';go~eG prete~UJli,~ tr6d.in6zgowia: DalejinfOl1:\lacja dociera3

do

i5~~~ sz:rilfej pQ!ii'-ellllliej srui]llwwt8j, <i. stqd:dolI'ogan bOCLllil~gonlzenia na

pozlomie C3- '[ht. inajduje si~tu tzW .. o§n·o~dirx~§ho~'¥~~r.(n;>;eli1io·",,)''c,£I11;'lJm

Cifio5piiw!e.·· . ". . . '. . ...

. '.

.. zV/oj .S:cyjny gomy

!wrf.en Vlsp6Ic7.\\\ny

zwojil rqskowcgo·.

. r~§P' :..: . . ..,{{{fif .spiol s·~yjno~t~ll1icLJ'..

{} ;~., wcwnQlrl.11j'

,e Rye. 4. Unerwienie wsp61G~~in'e" nU~3nj6wl~i. glad'ldej .w. t,<~z6~ce gaUd oczncj.NCl\lOny

<przedzwojoweJel.il w rdzeniukiQ~oWym,neurony zwojov/e 7' W ZVlOjU, szyjnym g6rnym pnia

. ' . .'wsp61czulnego. Przez'z.w6j tZQskowy.wI61rna. wsp6lczulhe, przeyhodz'l . tranzytem . (hez,

. pt;:e1f\.Czelua).Wzrtiotoneiiapl¢Cieukladuwsp61~zu\negopowoduje rozszerzehiefrenicy ..

. . .... :AlCso'ny n~\lroA6'N"p~Z~d£.~;oj Qwych .• o~rodica~zl(skciwo~

··..rdzeniowego V;ychod.zc:t ha obw6dw1c6rzepia?b p[2:edriich.nerw6w. rdzeniowy(\h

Cg iT1n.Pd dojsciu przet:: galiti h\.c.zqc~:J~i~lq,dO..tv/{. ;z;woju,:gviiaidz,istego

(zw6j ,,Vsp61o.y'rlla:dolnych.·l1etw6vi szyjuych.J pielYyszego ncrvropiersio,vego)

aksony te nie 1\onc4 si~",lecz wst~puj(w:j)Jli1.iwsp6tezu1J.iymd 0 iW{1ljli

gt'.YjfJlC~l) 'gilrnigu> Tu'dopiero : E6{16:z!\.:iJi~·tta lcoui6rkn?1l z\'lOjow}'ch.

W 16 k n a z az W o'j 0 w ~.'. wchodz~'w, "'sklacl .. lffi<ei'W'Jl.iJryinu~1'[b:n!k;};1':gu

wcvm~h'/(.]m~go rUT1'IlS c;;r';ticl;$ill(ii~litis,' doCieraj<\. w . nun do t~tl~cy szyjnej

wCvVIl",trmej i. hior;l udziul.· wtilworienitl .' !.l[fl!lln . §?ry.ijn'f/-t'f1.nnk:!:'C::0{)

J Allc011ilywnie'droga mote prowadzi6 '(1) bczposrednio do rdzellia (przez urog<;;'po1:rywowo-

rdzcniow<\). (2) pm~z tw6r.siatkowaty(orogR pokrywowo-siat!cowa i dalejdrogn sinlkovlo-

rdzeniowR) lul.J(3) przez: j"dro przyy;sp61czulne n~rwu' okomchowego (clrogn pokrywowo--

okcruchoV/R idwej droga okoruchowo-rdzeniowa). .

W(~1'Vl!rlrz:ncgo plexus camf;cIIs ;1Il(!mus. PodrozlUQc w prquance wymicnionej

(\~llIicy,.wl6kn3 te osiqgqjQ wlI/(trze czaszki. Gdy t<;.:tnica szyjna weWlltrtrzna

WC!JOl!ZI do z.<\toki jamistej, jej splat przyjolUje lIazw~ splotu jamistcgo plexus

(,!I'("III(J.\IIS. Odgal"zicnie splotu jamislego (Imizen wspOlczu!ny zwoju

ur·q!wwcgo) wnika ,do oczodolu i dachodzi do znajdlti~eego si~ lam z W 0 j U

J L c; 3 Ie0 w ego. Slcdzone przez nas at do14.d wrokna wspolczulne s1. juz

wI61uHllllizaz'wojowymi, a' Z W 6 j r z y s k 0 W y jest z w 0 j e m

p r z y w s p 61 c z u I n y In . (palrz s(r. 123). Stqd nawet nie powinnismy sir,;

spodzicwa6, by mogly one lWorzyc w ly1U zwoju synapsy. Talc jest istoluie:

w 16 k n a w s p 61 c z u IJI e p r z e c hod Z <l przcz zw6j rzyskowy vez

przel'lczcnia. M6wirny ezysto, t.c przechodzq aile przcz zw6j rzyskowy

l r a lJ z y t em .. W c 110 d Z q 0 n e nalorniasl w sklad ga!~zi tego zwojn, czyli

W sklad n~nv6w 17;~slwwych Icr6t1dch nen'i cilil1res hrel'es. Drogq tych .nerw6w

docicnUq do galki bcznej, do zawartej w l~cz6wce mi~ni6wki glmdkj~.i

regultUqcej szerokos6 irenicy i powoduj<t r 0 Z war c ic ire n icy. ,

W przypadlcu uszkodzcnia ukladu wsp6Jczulncgo w do\yoJnyu1 miejseu

zoslaje zachwiana r6wllowaga porniyclzy czy1U1ikami rozszerzaj'1.cYllli i

z,\\'<;7..aj;lcymi (palrz pOlJizej) trelJjc~, Objawia siv 10 zwyzeniern ireniey po

slrollic lIszJwdzcnia. Z w y Z c n i c ire n icy (m i0 s is) jest jcdnYlTl Z

ohiaw6w l~cspolu HOl1lera, czyli zespolll uszkoJzcnia ez/(sci ukJadu

W~;p(·)IC7.1I1I1egoodpowiedzialnej za wlcrwicnic g6mej czysci twarzy.

Ul,l,;D.dpnywsl!6k;wlny (~z;;'tM c<lAlnlmwo--l,uy;tuwa UkllllJU

llu~on(JmiO:!lt<?:go)

W pn\u 1l16zgu spolykamy illdra pl7.o/W§palil:LZMhu:: Z w i 'l z a n e Z

Ie ilk 0 III a IJ c r wa lIli c z as z k (1w y m L Sq to: (1) j'ldro przywspolczulne

llcrwu okoruchowego (zwanc jitdn:iRl dod2ltnwwym lIlernu okofm:howrlPo lub. .. ~.~:t(~!.-cm WC!ltp~~IIi-~dingem)i (2) jqdro przywsp6lczulne nerwow twarzowego

I Jyzykowo-gardlowego (zwanc j:tdrcm . slh]owYIIH) oraz (3) jqdro

plzywsp6lczulne nerwll bl~dnego (zwane h.dr~f.ll1 gn;bieton'J'Kll ~~rwu

trf('dlll'go). W 16 Ienap r zed z w 0 j 0 w e ez~s<:i czaszlcowej uJdadu

pr7.ywspo~czuIJlego po' ,ryjsciu z jqder przywsp6lczu!nych w pniu tn6zgu

pod;lzaJil. do odpowiednich zwoj6\V prz;ywsp6Iczll]nych.

'7. (,t cz~sci'l ukladu autonomicznego:zwiltzaI1e S'l IJaStyPUj'lCC :rMojc

{lr;:J'\"I"~l!liiku!Ine: (1) z\,{6j rz\;skowy, (2) zyv6j sla"zydlowo-poc!lIiebicllIlY,

(.:) 1.IVc'lj podzuc!l\vowy, (4) zw6j uszny, (5) iw6J. dolny ncrwu jfl:zykowo-

/',:Ii dlowego, (G) zw6j dolny nerwu bl~dllego Ofnz (1) liczne zwojc narz'ldowe

(lIp. :il:rCOWC, plucnc, iohtd1cowe) j (n) r6wniez Hcme Z'vvoje sr6dscicnne.

.F;~Glro {huJl31tnwll'lc llil'TWIU ok~rUltr~owego w1cleus accessorius Ile:rl'i

on!lollw(oIii leZy w y sole 0 VI' S r 6 d tn 6 z go win, w llakrywce, tak blisko

p);Jszcz;y:my posrodkowej,· t.e j'ldra obu stron l<tcz<t siQ :z:esob:t. Do j'lder tyclt

duc!Jodu1 JI1.in. liczne wl6lcna z obu slron pola

p r zed pole r y wow ego. Duia cZysc owych wl6kicll przedpokrywowych

pu:etJiega przez spoidto lylne.

W 16 k n (] p r zed z W 0 j 0 II' c wychodzqce Z jqdra dodatkowego nerwu

okoruchowcgo dol'lczajfl sifl: do wl6kien ruchowych tego nerwu j docierajq za

jego posrcdllictwem do oczouoll1. W 0 C Z 0 dol e 0 pus z c z aj '1. 11C r W

ok 0 r 1I c bow y jako jego gal'll. zwana koneniem pn.ywsp6k-z"-Ilnym zwoju

n:p!wwego ,.n1Lr: pflrtlsyrT1paffrica i dochod.zq do zwoju rzplwwcgo ganglion

cifir1re:. Tu lW$[!(puje p r z e Iq,c ;;::e 11 i e wl6k.ien przcdzwojowych Jl<l.

za7.:wojowe. WI 6 Ien a z a Z W 0 j 0 W C UlJcrwiajCl. mipkfl rzt:s!wwy. i

l1Iipi~'l ;l;wi-el"~r;!. ireni·I:Y, wclJodvjG do galki oCZllej W (ZW. ncrwllch

rzphowych hl.-(rfhkh nen,i cifiare.T brel'es.

iildrn ncrwu

okofllcho1\'cgo

nCf\'r'

oJ:onlcholVY

P,yc. 5. Unerwienie przywsp6lczulne []]i~.'ini6wld gfadkiej IV lycz6wce !saIki oczlI<;;j.NcuroIlY

prlcdzwojol'l~ Iet'l Vi ~r6dm6zgowiu, neurony zvvojowe - w zwoju rzl(skowyrn. Wzrnozl.lnc;

n~.piycie uldB.du przywspulcz.ulnego powoduje zwyz:cnie irenicy .

Z l'flcn''1ieuiem pr;r;yws[J6lczulnytn mi~Sfli6wki glaclkiej go.lki o c;Zll cj

zwi;F!:aJ1Yjest {).dn~l:h irenlkz;~y 11.0swi~tl1l. Jest (0 rut y IJ 0 W 0 bad any

o d rue b 0 IV ie llc iHI z II a c zen i \l Ie 1 i n i c z n y IlJ. Re<;;eptorenl tego

odnlclLU s'" r e c e p tor y w z r 0 k 0 w e (czopki i pr~ciki) w siallu)wcc.

IZamic;; dosrocllcowe bicgnie przez n e r w w z role 0 W y, ~ Ie r z y Z (J wall j c

w z r 0 k 0 W e i pas JI10 W Z r 0 k awe. P r z c z lc 0 r z e iJ

przysrodkow)' pasma wzrokowego ralTll/( wzg6rlca

g 6 r n ego cz";:sc wJ6kiel1 p8sma dociera do g 6 rile goo d c i II lc 8.

po k r y w y s r 6 d In 6 z g 0 w j a pow y t.e j w z g or Ie 6 w g {]r 11y c h.

ZIl<udl~j'l si..,: III S k 11 pis l~ a n e u r 0 IT 6 w, okre.slcmc jako Jluk

JU"l;>\:r!llohl"y\1'lnYp. rrrea pr([(ec(alis. Neurony te wysylaj'l a k SOil Y do .i;{llrrJ

~INJlilf.h!J1~'ef,uFJ8n~;U ol',urw;::il1l'il'(l[J;O po 0 bus t roll a c h. Z lcai:dcgo

jCjclra bo(I:<;iec \y(((fIl1jc dalej ZIlv.J1q [18tnjUZ·drogq dog a IIt i 0 C Z 11 ej.

Przeds(awiany 1\1 Ink odmchowy, rozpoczYIl,~j'll; si~ w czopkach i

jill:cikach sialk6wlci jedncgo oka, (I) docltodzi do pob przcdpokrywowego tej

:';llllej slrony poprzez nieskrzyi:owa1J~ cz,;:sc nerwn wzrokowego i cia pola

IIIJ.cdpol<rywowego strony przeciwnej clzi~ld w16knollt newu wzrokowego

l,i'l\Il'lcYIlt P12:cz slcrz.yiowanie w:z:rokowe. (2) J<tdra pola przcdpokrywovvcgo

111111 siron lcolnnniknj'l siy ze sob'\. poprzez licZJle w16klla spoidlowe. Wreszcie,

I \) z katdcgo pola przedpokrywowego informacja trafta do obn j'lder

\"il,slpltala-Edingcra.DJatego oswietlenie siatk6wki tylleo

led 11e g 00 lc a zawsze w wamnkach prawidlowych wywoluje z w y zen i e

:.1 l~ rt icy 0 lc a as w ie t I a n ego (reJ1llrcja bClCllolirednia) i a k a

( I () n y p r z e c i Wile j (real\cja konsemmalulU). Badanie tego odmchu

wi~c przeprowadzac oswietlaj'lc kolejno bide oko Z osobna i

llk;crwujqc za kaidym razem reakcjy W obu oczaclt.

Rye. G. RCDkejn trcnicy na swiatlo. Pokazano schematycznie droW; bodf.ca z jcdnep,o oka do

1''1la pr;ccdpo!oywowego ouu stron. Datej l1wzgl~dniono drof!.'; inlpllIs6w Z jedncgo POlfi

przcdpol<rywol'lcgo do au\! galek ac<:nych. pr:z.y badaniu lego or!lw;hu nalezy zDjlobiegac

j"dlloc;CCSne11ll1 oswietlaniu oun OCZll.

ObCCllOSC rcalccji be7:tJosredniej i kotJscllsuall1cj IY nlJu OC7A1Chna l.Il1iallQ

swiaJc:r.y (J l1icllszkodwnym Juku odrllchowym. Un1k !cakcji bczposrcrll1iej ikOllscnsualncj tylko w jedn}'m ok\! sl1gcruje lIszkodzcnic ncrwu olcoruchowego

lJO tej wla~;tJie stronic. Brule rcakcji bezposrcdJJici i konscnsllalnej jJrzy

Qswietlnniu jedllcgo olea omz prawidlowa obustronl1a rcnkcja prry oswiell<1.niu

drugiego w:;knuje na callcowitlt sk:poty jedllego olen (kgo wlasnic, Z ktorcgo

Icalccji nie motua uzyskac). Drakjakjejlwlwick reakcji pre.), oswietlaniu 011\!OC:lU

Icoretyc7.11ie moze bye spowodowany ohuslronn,t f:kpol'l. Iub obuslronnym

\lsz.lcodzcnicm lle[WU olcoruchowego. Pm1clycznie jedt!,,1: ,:t1<Jczniecz«sciej bywa

wynikicll1 \Isz:kodzcllia os!"oc1Jcaodmc1Ju, czyli Sr6d1noZ:[.fl\via. Usz:kodLcnic f21dc

mote wynika6 z przyczyri llliejscowych (ucisk un s\'('lJ",,'l/.gowie) b~di Ie}'.lllo7..e

0110 ~](~,"~,/j,.: sir;: W okrcsie "wygasani<1" cZyllllosei osrodleowego uklnclu

ncrwnwcf?/J. Odrudl zreniczny na {;wiatlo jest odruchCll1 wygasaj'lcym pMno i

jego orak dowodzi bardzo ciy:l:kiego stanu pacjenla (glybokiej spiqczki). U

tOlbcgo pnGjp,Illa !lalci.y liczy6 sir;: Z lllozliwosciQ naslltPowego wygasniycia

odl11ch6v{ odc1cchowych j us[al.icl1l krqiellia.

aka prnw"(II. wT.m!<mvy.

galkn uc7.0a)

oko lewe

(1\. w7.rokow)'.

en1ka oemn)

P,yc. 7. WllioskOl';~lli~ di8gnostycwc lIa pocJ~tawic :wcbowallia sir:- oumch6w irellic7.nych na

5wi8th

Wy:,lypo\'!illlir; rGJkcji kOlls'.:'n:'llalnej powodujc, ze n3.S7-Cirenicc Sq r6WllC,

(W. s:\ j(;(ltwkowcj :,Tcrokosci, bcT. \Vl.gl\;du nn slopidl oswict1enia obll DC/.lI.

Nier6wllos/; irenic (anisocoria)tJ jest cennym ohjawclIl di<JglloStycZIlylll,

ktr,;cgo !lie J181c7.y nigrJy leIccf2wat.y6. 1\10£c olla swia.dcL~y6 up. 0

pJ7clTlics:U:;;'''lliu ;"" mo:r.gowi" wewll<\.'-rz c'wszki w wyniku knviaki\

\.vewll'lfrO;::C1.8s7.k'J"t'C[jCllub gl17.Clm(ngu. W tvkich wypmJkach jccJcn z nerw(JYI

okowcl\owych, Jlr"r:l;icgi~:\cych vIe \Vci~eiu nilllliotu przy odnognch l1I(JZgll,

11l07.C pot/kg,),: \1,'7I~or\z:cni\l w wynikll ltcislcu Illb napillHllia (pnlrz sIr. 112).

l'Ol1ieWLlT.W ll'CrwiG olronlchfJlI'j'm wl,jkllfl przyvvsp(J1czllllle polozonc S'\ 11<1

OLJwodzic \'lJ61cicll ndlOwych, W pu:ypf\rJlm w;isku .1lU ncrw j<1ko picrws'w

ukgv.j'lI,szk()(1?:enin. [\jotcmy wi«,; mir;6 sylum:jQ, w !<tIJrej widzimy llier6wnosc.

:t,enic, ,,_nu:.hl.1l1lO~';(; g:,I1ciOC7Jlcj i pmvielri g(JlllCj jest zachownna'(Lnv. porai:ellic

'l'Iicr')"/llnSC ir(nic Illn~'e let by": 'Jc.?YWISC\\) wyrrxctll z;e s pol u H 0 r n era (patr?

,· ir. I :2.2). />·jyl:.I~ U,,.I:)lb.'wc ubj~\'YY p"7.walRjl) \lsln!i6, C7.y Ob3ClwowRr.n njr;rowllosc 7.rcuic

wyni1<n z Im.lrorl,r;nirr \dd~rJ\' wspblc,.lI)ncgo po jcrtllej stronie (zw,<i.enie irenicy), czy te.?:z;

\Js71wdz·:."i" n"flV1l (ll;0rt1dlOWeW']10 dn'gi<'j stronie (rozsz-:rzenic irenicy).

''/I;wn~(l"/::nc nelVYlI olcoruchowego). W pewnym procencie przypadk6w

1IIIlriWllOSCzrenic ma cllarakterlagodny icala "choroba" ua niej si~ konczy;

J:t111'o mnowe nucleus saliva{onlls jest niewielkim skupiskiem kom6rek

I,/.;\cym w llalcIywce na pograniczu mostu i ,rdzenia

[I I :I, e diu Z0 n ego. Wychodzqec z jego C z ~ s e i g 6 r he jw16lma

lllicdzwojowe trafiaj~do nerwu twarzowego. Cz~s6 dolrta jqclra

\'y;;y!aswojew16knado ncrwu j~zykowo-gardlowcg'o. Chocnie

II[;1 nR[uralllcj 3natomicznej graniey mit,:dzy tymi czt,:sciami, wlasnie zuwagi na

,,\viqzelc z [ymi dwoma nerwami czaszkowymi, j 'l.d r 0 S1inow C

,I /, i e Ion e j est zvvyczajowo na .i!l.dl'o slinowe g6rn<e nucleus salivlltorius

\1'11",,;0[' i j:tdwo slhnowe do!nc I!ucle:us saliva{orills irifcrior. Z punktu widzenia

1\!,YIll]()scitego jqdra poclzial tald nie rnajednak uzasadnienia (patrz slr. 128). '

,71--

).

ncrw sknlisly

wi,ks:r.y

j~dl'O sli!lO\Yc

C6rll(;

Rye. 8. Uncrwienie gruczol6w przez nerw twarzowy. Na sehemacie nie uwzglvdniol1o cial

kom6rkowyeh, miejsce ich polo:tenia jest zaeienulione, wl6kna zazwojowe 5'1. pogrubione.

Wl6!cna przcclzvvojowe j '1.d r a s I ill 0 w eg 0 g 6 r n ego, wybiegaj'lce

Z \lnia moz.gu razell1 Z K:d<en'l'<em t\'vanowym nervus facialis, wchodz'l. w sktad

jcgo 1TIniejsz,;j wi'lzki, zwanej nnnwem posrednim Ilei1'IJS intermedius. DaleJ

cz.t;;SC przywsp6tczllilla llcrvro twarzowego biegnie razem z jego CZliSci'l.g!6wu'l.

j wchodzi w sklad jego d w 6 c h galQzi: nenru slm!istego wi<tkszego nervus

peti'o.ms maior i sttnJIJIfty b~herrllww~j chorrfa tympani. Przywsp6lczulne wl6kna

przec1zwojowebicb'11qCe w n e r vv i e s k a 1i sty m w i ~ k s zy m,

dochodzq do EWOjU s/,[rryl]lowo-podKlirbienmego' ganr,lioN pterygopalatimJftI,

[WOfZclG korzefl przywsp61c:wlny [cr,o zwoju. W zwoju nast~puje

p r z e! <t c zen i e au neuron L.WOj('lINY. W!6kna zazwojowe doehodzit w

[',a l ~ z ia e 11 Z W 0 j \I ;; k r 'J". y d ! 0 W 0 - pod n i e b i en n ego d 0

, '

(1) gruczolu Izowego, (2) gruczol6w jamy noso~ej i (3) g6mej sciany gardla oraz

(4) gruczol6w 'podniebiennych.W16knaprzedzwojowe" kt6re biegn'l w

s t r 11 n i e b Q b e n ko vi e j trafiaj;:t (zaposrednictwemnerwu j~zylcowego) do

inncgo zWoju, Z\%ji! podtuchwo'lYego.gangliQir :mbmamlib14lare. Tutaj 'nastr;:pujc

: iell p r z e 1'1. c zen i e .na· wI61mazazwojowe, Wl6kna zazwojowe w

g a I Qzi a c h Z w oj u' pod 1: u c h wo we g 0 doch6dz~ do (1) siinianki

.poc:lZuchvvowej,(2) slinianki podj~zyj<O.weji (3) rnal.ych gmcz~16w slinowych w

przedniej cz~sci jr;:zyka.' "

"''''

Ilcrw jt;zyko'y/o<

gardlowy

przY1Jszna--1l

~ gmczoly ,

polic7.kowe

-::Agruczolywt\rgowc .. " .1 •• ,

. . . "'\

J.~mCZO!yg6rn~i_ ).- ",.,tz~Sclgordla c/

.". "' ..--:~:...~::~-:-'~~~.

'( gf1lCZOI~"\) .I

n"~"dy j,zy1<a ,_,-'

gal~7.ic ;::7i' '- .. '~,..---~"

l<Oll16rkizwojowe', splotu gardlowego

Rye. 9. Unerwienie gruezol6w 'przez nerw j«zykowo-gardlowy. Na sehemacie nie

uwzgl/(dniono eial kom6rkowyeh, miejsce ieh polozenia jest zaciemriio~e, wl6kna zazwojowe

5'1. pogrubione. " .

A}esony lieuron6w przedzwojowych j <td r a S1in 0 W ego dol 11e go

wychodz~ z ni6zgowia w ncn'Vie j~~ylwwo-gan!fio"yYm n~rVlJ8glo.1sapllllrj'ngcus.

W i~k s Z os6 tycll wl6lden, przez iRcn~ h~bcll!W'Vry' nerVil.\· {ymponiclfS, a

Ilast~pnje s'pnot fo"bell1\kony plexus tympallicus trafia do B]£rwr.l sI'.2lfli:'Jtego

mniejsa:ego neI'l'IU .pell'osus If1jll~r.. N e r w .s Iea 1i sty' IIin i e:j s z y s[anowi

!carzen przywsp61czuL.y' rwoju U13<1:uti:go gangliol1 atiCHIlt. W. zVv'oju usznym

mistQpuje prz e 1ft c zen i ena neuron z.wojO\vy. Wl:6!U1Uzazwojowe z e

z w"oj u us Z II ego docieraj<t do . (1) s1inianki przyusZl1~j i drobnych

gruczo16w sJinov0'ch (~) policzkowych i (3) wargowych.· C z ~ SC wI6kiei1

przedzwojowydl bicgn'1.cych w nerv/ie jyzykowo-gardlowym ulega

p r z c I it c zen ip w Z'Woju dolnym gmrgfioll ilifef'ius nen'i glossopiull]Jllgei tego

nerwu 1u b w !wm6dilldl zwojowydn rozsianyeh w s p Joe ie

g ;1 r d low Y Dl .. Sit O!le odpowiedzialue za unerwienie gruczo16w w (1) tylncj

CJ.«:;cijc;;zyka oraz (2) g6me] cz((sci gardla. . .

.]lldro §!il.l,owc jest wi«c odpowiedzialne za przywsp6lczulne unerwienie

wydzicllliczc wielu gruczol6w. W tym miejscu trzeba zwr6cic uwagy na ralct, ze

s<Jcto gruczoly r6zIlego r"odzaju. Ze szczytowyeh partii·

jocelIn slinowcgo llllerwiony jest grucrol howy i gructo~ jamy noiwwej, Z

p 0 Z 0 s tal Yc 11 - gmczoRy S!inowe. To stanowi istotny pow6d do podzialu

czywlOsciowego jqdra slinoWego na c z ~ S (; I Z 0 w Q i .c Z ~ SC s I in 0 W Q.

Cz.~s6 lzowa zwi'lZana jest tylico z nerwem twarzowym, cz~sc slinowa z.wiqzana

jest z nerwem twarzowym i nen;vem j~zykowo-gardlowym. lnne S<l. poillcl'cnia

cz:\:sci lzowej j<tdra slinowego, a ume - eZl(sci slinowej. Odruehowe wydzielanie

Iez rulezy od innych lute6w odruehowych nii: odruchowe ~dzielanie sliny,

bowicrn. reakcja lzowa i reakcja slinowapotrzebnes<t

win J] y c h 0 Ie0 lie z nos cia c h.. Do cZl(sci slinowej. fla przyklad

doclIodz'l bardzo Heme w16Icnaz jqdra smakowego. Do eZl(scilzowej nie

doclIodz'lone weale. Wprawdzie .obie cZl(sci jfl.dra slinowego otrzymujet Uczne

wf6!(Jl<l z j<tder czuciowycll nerwu tr6jdzielnego, jednak do. cz«sci lzowej·

doclIodz'1. pr:zcde wszystkini bodice z rog6wki i spoj6wki orai Z jamy noso\-vej,

n:,lollliast do cz~sci slinowej ~ przede wszystkim bodice z Wnl(trza jamy ustncj i·

jcj ~)a.sicdzLwa. Do obu cz~sci jetdra slinowego impulsy docieraj<t odr«bnYlw '

drog<lllli i z odrl;'bnych osrodk6w wyzszych pi~ter ukladu nerwowego (dlatego W

inuych warunkach oczy uam siy poc't,a w innych - sHnka nam cieknie). Talc

wiyc, poslu[';'-lj<tcsi~ fonnatnym podzialem j<tdra sJinowego na Jetdro g6me i

dolnc, nalczy i)ami~ta6 0 jego tzyunosciowym podziale na cz~s6 lzow'l i cZysc

slillO\vq, kt01:0 to poc1zialy nie poJaywaj<t si~ anatomicwe. .

J. ncrw skalisty ~ zw6j skrzydlow<>-'

j'ldro Wnowe ~ .-/l . wi<;kszy . . podniebicnny

gom.c . .r . lIefW twllJ:7.Qwy '- . .~ slnma ----7 zwoj

b,benkowa . podi:uchwowy

pieitncrwll ~CT,V~C

llioowa lhdm sllnowcJ dolne.

ncrw ~~a\isty .---7>.. romejszy

ga lyxic ---)

, gnrdlowc

">,

Rye. 1.0. Przcbicg przywsp6lcmlnych wl6kien paedzwojowych wychodU\.cych z jltdra

~\jll()wcgo. Po lewej stroniejltdra zaznaczono podzial czynnosciowy na cZ,<sctww", i cz~sc

;iliIIOWi\, po prawej - podzial.anatomiczny na j'tdro slinowe g6rne i j!l.droslinciwe dolne.

Przedluzeniem j<tdra sJinowego leu dolowi jest j~dro grzbietowe nerwu

~Jn'i':(IIf,cegQ llUdeus dOf"Sa{is I1r!f1Ji vagi. W jqdrze tym rozpoczynaj~ sit,?wt6kna

przywsp6tewlne llerwu blc;;dnego5. S'l to oczywiscie wl6kna pr~E;dzwojowe:

Nielct6re z tych wl6kien S'l. bard:w dlugie.i biegnet nicprzerwalllc do kJallcl

piersiowej lub do baucha. Nerw bl~dny jest bowiem ncnvem c~aszkowym,

kt6rego obszarzaopatrzenia przywsp6lczulnego' jest ogfonmy 1 wykracza. . .

. z;naczniepoza glow~.

j'l'.lrn przywsp61cntlncnernow czaszkowych

e ~wojeplli8- - wsp.6ICZtltllcgO

.Qeldoy

uklud przywsp61czulny

cQfcIt0 ~uklod \Vsp61ciulny . uklad przy'w~p6Jczlllny

Ryc.l!.W ukJ.ar!7.iewsp6lczulnym: wl6kila przedzwojowe s'l.kr6I.kie, kOni.6~lcizwojowe 1eZ:'l

blisko osrodlcowego uidadu nerwowego, wl6kna zazw0.l0we s't drug!e. W llkladzle

przywsp6lczulnym: wl6kna prz;edzwojowes~ .d!ug~e, kom6rki. z.wojo:"e let<\. da~eko ad

osrotlkowcgo ukladu nerwowego i jednoc:cesme bllsko efektorow, wlokna zazwoJowe Sq

kr6lkie. (Wl6kml z.al.wojowe zosta!y pcigmbione.)

W tym miejscu dobrze jest chyba zvvr6cic uwag~. na pr;;wll'l. c ~ G h,G

u lcI ad u p r Zy W S P 61 c z u In e g; o. Otai: w ulcladzw tym. obserwllJe Sl~

ten d e,n Cj Q d 0 w t( d rowan i a Jc0 in 6 r e Ie ZW 0 J 0 W Yc h w

p 00 I i zen a ~z it d 6 w e f e ic to fO W Yc h. Stfl.d, inacz:j nii w uk!adzie

wsp6lczulnym, w 16 Iena p r zed z W 0 j 0 we s q dIu g 1e, a \-~I 0 l~n a

'1.az W 0 j 0 W e - k rat Iei e.· W przypadJeu nerwu bhrdnego, z uwagl na Jcgo

duty obszar zaopatrzenia, tendeucja ta jest szczeg6Juie wyrainie widoczna.

W161cnaprzec1zwojowe nerwu bl~clnego ulegaj", przel'lczeniu w wie~u r6zn~ch

zwoJacl~ przy. czym nielct6re z nich lez&. w be z p 0 s red III 111

S qS i e d ztwi e il arzC\d 6 we fe kto ro wy c 11 (mYoj~ lnlilr~qdllw<e).Inb

w [(( c z w. ic h s cia n iC (~'?ojt: snDdsd~JlIDe). R6wllolegJ.<:: Z odda13illc.111

si~ .ad oSfodkowego uldadu nerwmyego postl(puje r I) z 1:f 0 S Z 0 n I ~

k 0 m 6 r e k z W 0 j 0 W Ychi zwoje sr6dscienne n.ie S,t .IltZ tworanu

auatomicznymi: Naxwa ta jest raczej poj~cjem zbiorczym dla pojedynczych

, Nie wszyscy zgaclzajC\si\; z poglftdcm, ze uncGVi'.:nies",rca przez I~erw bt/(dny zwi~za.ilcjco$l Z

jego j<\.drcl1lsrzllielowym. Niekt6rzy sl)dz'\, tc za przywspo!czu[ne unerWICI1ICserc~

odpowiedLialne jest j,\dro dwuznaczne.

I '1111'IiCk zwojowych, rozmieszczonych w spos6b rozsiany w utkaniu narzqdu

, I, 1.llIlowcgo.

,1\len:v bl~~~~!yunerwia p r z y w s P 61 c z u J n ie doln'l sciant;: gardzieli,

I I 1111, ,do~mtC7.r;:SC. ga~'dla, g6rn'l. cz~s6 przelyku, tarczycy i przytarczyce Uest to

lllillWlclJle wydzte1Jllcze), seree (tmerwienie mir;;sni6wki rob 0czej i uJdadu

I" ,I)co-przcwodzilcego serea), tchawie~, oslazela i oskrzeliki, przew6d

I" ,b\n~owy poc~:t':szy od dolnej czt;:sci przelyku do cz~sei jelita gmbego

1',I,\c7.fue(uncIY'lleUle gruczoJ6w i mi~srti6wki gladkiej) oraz wqtTob~ i trzustkr;;

111111',\wienicwydzieIlJicze) i ieh drogi wyprowadzajqce wydzielint;: (UlJerwiertie

1I11,::il1i6wki gladkiej). Z raeji talciego wlasllie obszam unerwienia

l'I ..\,wspMezllLncgn nerwn bli;:dllego jego jqdro grzbietowe bywa tet nazywane

I ", d r e ll\ s erG 0 w 0 - pin e n 0 - j e lit 0 W Y m.

Elemenly uncrwiane przcz; nerw bl,dny

gnlczoly miysni6wlca gladlca rnil(sien serca

gareLt-iel

!crln!'l

lchawica i clrzc\\'o oskrzclowe

dolna Cl.,,<SC gardla

goma C7.QSC pr/.elykll

larcryca

gmczoly prz:yiarczoWC

+ +

+

+\I

+., j .

••i

+

+

+ +

+* +

+ • +

+ **+.

+' ;-

scree

doliln cz<;scpn:clylm

t,ol~dck

jclilo cicnkic

w",lroba i lrzusllla

dragi zolciowc

Cz.r;SCjclita gmbcgo

l<yr;. 12, Uncrwienie przywsp61crulne narz'ld6w wewl1vtrznych przez nerw b1rrdny.

Om6',:ieIli~ calego obszam lll1erwienii nerwu bkdI{ego jest w tym

U[JI8COWal1lUl1lecelowe. Dla przyldadu moma kr6tJeo om6wi6 jedn'l ze

,;lclaclowych bardzo watnego odmcJlU autonomicznego, jalcim jest odruch :L

;)i\n!d SLJ'.igcj. Wl61cna przywsp61czulne nerwu blt;:dnego

;(anowirt ramit( oclsrodlcowc odruchu i doprowadzajq

Ii u cl :t c e doe f e lctor a, kt6rym jest mi~siell serca. Z:ntfj'Rm 5z;yjlla sinus

r:i'I'aircw; stanowi szczeg61ny odcinck L'{tnicy szyjnej w miejscu pod z i a 1u

l y l1\ icy s z y j n e j w s P 6 1n e j lIa t t"{lIic~szyjni\.weWDt(trWi\.i zeWD~t:rznq.

: j~dro gnbietowc. ncrwu blydncgo

rr

i!,

gall1z scrCOWil

nerwu blr;dncgo

. splot sercowy~

r

If I

Rye. \3. Odrueh zatoki szyjriej. Sehematyezne przedstawienie drogi impuls6w nerwowych od .

reeeptor6w (presoreeeptor') zatoki szyjnej) do efektor6w (uk1ad bouzeo-przewodz'i.cy serea i

rnirrsiernoboezy ~",rea). Nie 'zostaly uwzg\«dnione \icme neurony. posredniezil.ce w 'rdzcniu

przedluz6nym. .

W scianie zatoki szyjq.ej. WYGt~pujq in te r 0 r e c e p tor y (zw3ne

presoreceptorami lub baroreceptorami) wra:iliwe posrednicina zmiant;: eisnienia

krwi. Presorcccptory zatoki sryjnej u Ii. e r w i011 e s tl c z u ci 0 vV0 przcz'

g2!!~i. la~otd in::jjnej mnms sirllJs camiid (zwan'l tf:l. nernem llHeri:ngm),·kt6ra

odchodzi . od i}£l~U j~:EYl!.owo-gardlowego. Impulsy z zatoki" szyjnej

przewodzG!1e sq,przez 1I.om6dti cruciowe zwoj6w nerwt~ . jf,)zykowo-

garcllowego do j~dl;asaniotniego nlJdcl!.~.mlital'i!!s i dalej do lez'icego w pobliiu

ohollka sen:owo-o:llczYlliowego' won! . siatkowatego. Jeden z luk6w

odruchowych prowadzjdalej do jl!.~~rngrzlJie~owego, nen'vu bk~dnego.

A kg on y P r ze d z w 0 j 0 w.e wychodLqCe z tego jq,dra wchodzq, do nen'¥l~

bi~dnrtgo, a wnClSt<amej kolejnosei do jego g!lil~zi sercowycb rami car·diad.

Galt<zie sercowe herwu. blt;:dnego biorq udzjal w \ltworzertiu sp&otu 9",n::o~\,,~go

plexns cardiams, lezqcego w bezposredniej bliskosci serca.· Posr6d w161<ien:tego

spIotu rozmieszezne set c1robne skupiska przyvvsp6kzu!nych kom6rek

zwojowych, zwaneT,woj~m! §crco~Jll!JTii glmglia. cnrdill.c~. W 'tych zwojach

przedzwojowe,' przywsp6lczulne . w16kna nerWu . bt~(lnego ulegaj'l

p r z e 1Q c z e il i 11 na w16kna zazwojowe .. Wf61ma zazwojowe dochoc1z'l do

miltSIli6wlu sercm.Dzialajqc l1a cz~s6 tej mi~slu6\.vki zwan'tukladem bod£co-

, .

I I

IJI /.CIVO(!J:;lcymserea, od Ict6rego zalety ill.in. cz~stot[iwosc skUrez6w serea,

[J<I\\'odlljrl zwolnienie pracyserca; Dzialaj~c nalzw.

JlIi\':~;lIi()wkQ roboezQ serea przywsp6lczulne wl6kna zazwojowe doprowadzaj<t.

do Z 11111i c j s zen i a s iIy s Ieu r c z 6 w. Obniienie cz~stosci skurcz6w

SGIea i :wmiejszellie iJosei lmvi, kt6r~ scree brrdzie w stanie wtloezyc do aorty w

jcdnyrn SlcurcZLIspowoduje oczywiscie spadelc cisruenia w aorcie i jej galvziach.

Talc wivc, wzrost cisnienia krwi uruchamia:·odruch, kt6ry

uoprowadza do powrotu ciSnienia krwi do wartosci

p raw i d low y c h. Nalety podkresli6 roI~ tego odrucbu w ulrzyrnaniu

Ilaleiyiyeh parametr6w srodowiska wewnl(tTznego, ezyli w IMlmeost&zie.

Odmch z nadwrazliwej zatoki szyjnej moze bye przyczyllq niebezpiecznych

s(,Ul6w, zwiqzanyeh z nadmiemym zwolnieniem ezynnosci serea at do

z<llrz,ymania pracy serea wlqcznie, np. w wynilru ueisku zatoki szyjnej przcz

ciasny kolnierzy1c..Taki:e U os6b z nonnalnie wratliw'l 2iltok<tszYjll'l uderzenie w(Q okolicy mote spowodowa6 ·odruchowe zatrzymanie krqz:enia.· Odruch zatob

szyjnej mot.e bye tez wykorzystany w klinice u paejellt6w z pewnyrui postaeiami

7.allllcl.elrpraey screa.

C(~{;[: l{ny±owa u1dadu przywsp6lczulnego odpowiedzialna jest za

\//1<'1 wIenie narzqd6w iniednicy oraz koncowego odein1ca .. przewodu

jlok;lIllluwego. PJ'Zj1'l'spokzu!rne komorki korzcniowe le:t<t w. istoeie szarej

p(J~ircdllicj rdzenia kr~gowego ria poziornie taeeh rieuromer6w lcrzywwych, od

;)7.. do 3-1. A k son y t y c h k 0 m 6 r e Ie, ezyli przywsp6lczu1ne wl6[ma

przedzwojowe, wychodz<t·· w· k i e r u 11k u 0 b W 0 d n w korzcni.ucb

prz:cu Hidl odpowiednich uerwo11' nheniowych. Docieraj'l. db .pni uerwuw

nh:e:fliowydl i llast~pllle wehodzq do gal~;r:i pn.ednich tyeh nerw6w. Gal<~zie

]H,,-cdnic llerw6w krzyiowych bibrl\. . u dz i a 1 w utworzcniu sploiu

l,p,)'7.:awegv pleXIiS sacmJis: Jest to splat zaliczany do splol6w somatycmych,

jcclll<Jk zawiera on r6wniet ornawiarie wlasnie przecizwojowe· wl61ula

prz,yw:Jp6lczuhle. Dalej Sledzone przez nas wl61ma w wictkszosci odehodz'l od

splo(u hzyzowego lub jego gal~zi, nerwu sromowego, jako tzw. nenvy trzcwnl1l

miC'!hlTIcrnH; IIcn'i splallcliniei pefFifti (inaczej nerwy rrostuhc~ nervi erigenfes) i

s:Jlllod:<:ielnie bieguq do. aut 6 nom ic z n ego splotu podbrzusinego

t!o!lrq!oo p[exlfS fl)'pagasCr'icus i£iferiar,. gdzie spotykaj<t si/( i w16lmami

w:ijl"Jk7:\llnymi. Po wymieszaniu wl61ma wsp6lcz1l111ei przywsp6lczulne drogCl

IJ:;I'P'i'!,.n ~iplu{1I podillnusmego dnllllego doeierqjil. do zaopatrywanyeh narzqd6w.

(:,.,,:;';(; prz,cdzwojowych wl6kien przywsp6lczllltlych· trafia do miejsca

pr:J..czJIZlcZGnia VI' rozgat~zieniach uelWU srornowego. W bliskosci

zaopalryw3lJye!J llarz",d6w (w zwojaeh narz'1dowych) lub wr\?ez w ieh scianie (w

:z.wojacll sr6dseiennyeh) przywsp6lczulne w161ma przeclzwojowe spotykajq

Pi7:'yW3IJ1Jk;wl,~c !WDtr}1JTtd zwojowe i tWOfut z nimi synapsy. W 16le n a

:r.a Z W 0 j 0 w e Sq bardzo kr6tkie, zaopatruj<t one mi~§O]io'Wh:~ glad"',! i

«(~wcnlua[l1ie) komor!d gmC:COnO'Ne narzqd6w miednicy i kOrlcowego odcinka

, cewy pokannowej.

na

p07.iomic

S2 - S4

C7J,SC:krZyZOWfl rdzenin Irrygowego

,L . .korzcnic pr7.ednie IIcrw6w krqzow'jch

~ .

pnic ncrwow krzyio\v)'ch

~galyzie pr7.ednie ncrwow lerryzowyeh

~splat kco//:owy

wlol","przedz:wojowe

~I(nerw sromowy)

t/ntrY/)' trzewnc Oliednicznc

~splot podbrzusznY dolny

~ ..

gali;zie splotu poi:lbrzu§znego dolllcgo

~ ::Jc[eklory nllf:Z'l.d6w wewnytrznych

·wl6knfl

Z07.wojowc

Rye. 14. Przebieg wl6kien cz/(sci krzyzowej uklatlu przywsp6lczulnego. . .

Z ~ ·"j'r'rvz·ow"- u1daclu ppvwsp6lczulnego, z uklademwsp61czuJnym £'CZ\;"Cl'l ' -J 'l ~J ' . .. lb.' '

zu\rJae,l.crn somalyczriym jednoczeSllie zwiqzane ~es( llllerwicI1l0 oc yhuey 1

p~cherza moczowego oraz uner-wienie lla1zqcl6w plcrowych. ,. .. .

U mnlceo dziecka odbytnica i p~cherz mo.czowy o~lro~lUaJ'~ Sly

aUlornatycznie przy przekroezeniu okreslonego StopllJ3 wypel.mcllla .. Jest ~o

I· '" zas'l·dzie samodzielnie przez U k 1a d a 11 tOil ()m I e z 11 y.regu owaIle V" ~. .•.• , .

Dziecko przechodzi odpowiedni t~elJ~g i uczy Sl~ Swwdollue kOll!TOI~1Nacl~.ac~I I .. d' ,. O~laeza to przcJaere nadzoru nad tnk zwan.ynu czyrmOJGl8mlye 1 narZ3, OVv. '.A '. r 't . . [_

fizjologicznymi przez uldad nerwowy somatyczny, a konkre(nJe przez. 0 ( 0 r f(

.plat6w czolowych m6zgu. Kora c~olowa. ZWI~zrJ1~a. Je.,t ,v~

d w 0 j a k i s P 0 s 6 b z lcontrol't tyeh czynnOSCl. Po p[~nV5Ze, .Ie.!, c Z y S c

rue how a . U III 0 z I i w i a z o. let n y 0 d W 0 II n a clZ 0 r !lad

czynnoscicil~i automalyeznymi, P? ~llugie,. . k 0 r a "p r ~ ~ cl~,Z 0 1~)~Iof 11

] troluJ'c o!colicZllOSCI I nJlCJsce Zalal.iflliUlId P?lr~cb(OD .. 1 T[u;jologicznych", zgodnie z przyjt;.(ymi normami elycznynll 1 spo <;o\;znynll. :eIl

druoi roclzaj "nadzoru czotowego" wylcsztal?3 SJ<e

6 ,b. • n l' z· P l' e l' W S Z Y Slall taki utrzymuje si~ pn:ez cate zYC10 doroslcp ZDleJ . . . '~'bzdrowego czlowieka. Jednak \'V b 3. r c1zap 0 des z I y m WI c.k U, Ll 0..,0 .

VI po(ocznym rozwnielliu z d I' 0 VI Y ~ b, .kol1rrola nad oddm"/~IlI.c~n;lJOC:Gll1

stalea moze uIegac zaburzeniom VI wyniJeu ltczoycll, drobnyeh us.d(Qc!u;-:l1a l b 0

Ii ory rUcllowej dr6g piramidowy'eh (ulrata "wladzy" nad

(/.yllnosciami fizjologieznymi) a I b ° k 0 r y p r zed c z ° low e j . (utrata

(1Iuz.liwosciroz.r6znienia zaehowania wlaseiwego i niewlasciwego).

Podstaw'l Ie0 n t r ° I i ze strony uk 1a d u aut 0 nom i c z n ego

I (0 S t \l n e r w ien i e mi~sni6Vl'lu glsdkiej p~herza cry odbytnicy: W obu

i \'ell narzqdaeh iSillieje c z ~ S6 m i ~ s n i 6 VI k i 0 d pow i e d z i a I n a z a

", y d ale n ie z a war t 0 Sc i (tzw. mi~ieii wypieracz m~c:ru musculus

,'./r!1sur llri[!ae i analogiczna mh;sni6wka odbytnicy)·· oraz c z V s c

,) d pOW i e d z i a I n a zap r z e t r z y my wan i e z a war t 6 s c i (my.

VYO~D'dlC;ZHllHCldus !ijJhirlcter). W spos6b oczywisty obie czr;:sci tej mir;:sni6wki nie

IJI:Jcnj;t jednoezesnie6. Przy obkmczeniu zwieracza i rozluinieniu mir;:sni6wki

,.I\lzup~j vvycblalliu zawartosc jest utrzyrnywana, a llawet gromadzona. Przy zbyt

d\lzYIll wypelnicniu rozluinia sir;:zwieracz i kurezy sir( mic;sni6wka wydalajqca./.:iwartosc zosta,je usWli~ta poza organizm.

o d rue how a p r a cap ((c 11e r z a i ° db y t n icy zalezna jest od

I) 0 cli c 6 W ply n q c Yc h z m e c 11a nor e c e p tor 6 w . obecnych w

:';c;ianie tych narzqd6w. R a ill i Q do s rod k 0 we odl1lch6w biegnie przez

dl:n'l'y 51'H"lowe lIer,,; 1'Ildelllli i nerwy taewu<e mi[;d!uiCl':I1<C nervi splanclmici

/",ll'ilri do 0 S rod k 6 w r d zen i 0 W Yc h.

r;Rd;E~D!kl-\'V<Co§n]li~hi autonomicz:ne p~eherza i odbytniey znajdujq si~

(,cJpowiednio: osrodelc w s p 61 c z u In y - w rogu h<l}ul1ymna poziomie od

'1:'[1011 'do lLl" osrodek p r z y w s p 61 c z u In y w ishlcie 5llllA'<cj

lWSn"<CIUnDOtejhW~7.mej nil poziomie ad Sz do 34. PonieWa2: uk 1a d

WSP()!czulny wZll1aga prac~ 11li~slli6wki zwieraczy i

i 0 i: 1U /'; II i ami '< S11i 6 w k ~ w y pie r aj '1.e q, osrodek wsp61czulny

illOzn8 nazwac (l§rlMJIlluiem Em~nbY!mIYWlllili:n m[>t1:EIl1I i §~ok:n. Uk I a d

fJ r z y w s p 6 I c z u I 11Y pow 0 d n j e s Ie u r e z III i r;: S 11 i6 VI Ie i

\;rydalaj<\.ecj i rozluinienie zwieraczy. Stqd,osrodeIe

przyvvsp6lczulny jest o§r<lNiJP.~iem"\",rydmUimR21 mO«:Jllllli gaGk:il.

Uncrwienie autonomiczne mi~sni6wki p'(lcherza i odbytnicy pochodzi ze

:;plotu podbrzusznego dolnego i nerwu sromowego. Wl6kna wsp6Iezulne

korzyslaj'l z gal~zi splotll, wr6lma przywsp6lczulne mag<\. docierac do tyeh

llarZ:ctd()Wz;;rowno przcz ga!yzie splotu, jak i przez gol~zie nerwu sromowego(palrz sir. 132). .

Dowolna lcbntrola praey pteeherza i· odbytnicy

i:alezna jest od ldUrn czynnik6w. Jednym z nich jest Ie0 IJ t r 0 I a n a d

nni~§I:niowEcll XVJi""'lllC::zy porn:\E<':7lonne pr-~ihGYl'&lIl:y!.:h (tzw. rwieracE)'

1e;r'Dn't\tr;r;JI1I:v~h). Mot one u r 0 n y .ogu pnednneg~ na v.'Ysokosci §3 i §~

wysylaj;-t swoje aksony do poprzecznie prqtkowanych zwieraczy pQcherza i

,;lwicrdzcnie [0 odno,i si« do pr"cy mZllmiuncj jako wyrazne obkurczanie si«.

i'<lcio\mie jalc mi~snie szkieletowc, l\li\~~lli()wlca gladka wykazujc pewien stopien tonicznego

11C1pi"ciaspoczynlcowego.

odbytniey, tak wiQe ten obszar istoty szard rdzenia k~r;:gowego rnozemy mizwa6

somatycznymosrodlciem rdzeniowym p~cherza i odbytnicy. :.0Sr 0" d e Ie· ten

otrzyinujeimpulsy Z oClpowiednich 6pszar6wkory ruchowej

po pr z e z d r 0 g i' pi rami d 0 w e.. Repre.zentacja mj~ni.ovvki .Ili"ocza

znajdujec siy .. ri a. po gr a nie z u ':r;akr~tu' przedsrodlwwego i· placika

ol(olosrodkowego p6lku1i, czyli W okolicy bizegU' g6mego .p61kulL Jest to

r e pre z e nt a c j ao bu s t ro n n a, tzu: wl6kmi Z obu p61kul .m6zgowych

dochodzq do jednej strony rdzenia. Innym meehanizmem swiildomej kohlroli jest

zalezne ddwoli : tlumienie praey przywsp61czulnego

os rod k a . w yd a 1ani a; jedrio~zesnie mozliwe jestd ow 0 I n e

rozpocz~cieocIdawania moczu cZy· "stb1ca popriez u r u c ho' m i e n i e

tloczni brzusznej (parcie)z: uastypowym fozluznieniem

rni~sni zwieraczy zewriytfznych orazodhamowauiem

o s rod k a w y d a I ani a~ Aby swiadoina kontrolapracy pycherza i odbytnicy

byla wog6le' mozliwa, konieczne jest dostarczanie do m6zgu infoollaeji

dotyczqcych stanu wypehuenia tych riarzqd6w. W s p b s 6 b s w i a cI6 ni y

ode z u w amy s i I new y pel n ie n i e. pyeherza moczowego czy

odbytnicy dzi~ki p r Z e W 0 d z C 11 i u sygnal6w z mechanoreceptor6w sciany

tyeh narz'ld6w obnstronnic przez drogi rdzcniowo-vn:g6n:owe bm':TuIle. Drogq,

po kt6re:j na ob\vodzie wQdrujq pobudzeuia, .zar6wno z. receptor6w do rdzenia

kr~gowego, jak i z rdzenia do zwieraczy poprzecznie prq±kowanych, Sq

rozgalyzieniaH<i':!f,,;usrolIKllowego nerv~upudel1dus 7. . .

Czynno:§ci plciowe u m~zcZYZl1yllzaJetne s'locIkilku osrodk6w. Wzw6c1

prqcia i wydzidanie gruezol6w zalezlle .s'\. o.d. krzyzoweg? osrodk~

prqwsp6lczulnego (82. - 84). Za wprowadzerue. naslenla do ce;vvkt 1110C7.0WCJ

przy zamlmi'fciu Pl'cllerza odpowiada l~d:twiowy osrodek wsp?lc:uJn~ (Ll- L2)·

Natomiast w rogu przednim na poziomie S3 - S4 maJduJc' SlQ osrodek

somatyczuy odpowiedZialily za wytrysk.. Osrodld te odpowiad~q odruchowo na

pobudzenie zwiqzane z bodicami bezwamnkowyini i. ,,~arunkow:YJni. N~rwami

posrednieza,r;;ymi w tych odruchach·· s:,\:galf(zie splot6w podbrzusznych 1 nerw

sromowy. Odmchy t6 W r6znym stopniu mog'lby6 kontTolowane przez wyzsze

piylra uldadu l1erwowego, w tym przez kor';)m6zgowq: .

Uszlwdzenie osrocIk6w rdzenioVlych' powoduje zaburzenia w prncy

p~cherZa i odbyrniey orai zaburzenia pra~Y'narutd6w plciowych. Uszlcodzenia

dr6g zst~pttiqeyeh lub kOIy powodujq utrat~ swiadomej kontroli nad tymi

czynnosdami. Poniewaz ten obszai'naszego ciala kontrolowany jest przez obie

p6llrule m6zgu, objawy wyst~puj~ w Zasadzie tylko przy us~<odze~iacl~

obustronflyeh. Jednak lewostrOlma 1· prawoslrol1lla (zar,6wI10. ezucl0wa, ]ak 1

1W powytszych ro~Vla:taniach dla uproszczenia regulac!il. pracy p~cheria j reg~lla.cja, pr.acy

oclbylnicy przedstawiana byla l'lcznie. W warunkach pravndlowych sq to czynnoscI mezalezne,

odbywaj<:;.ce si« pod kontro1'l nieiale:tnych osrodk6w.

& Rola poszczeg61nych osrodk6w w 'czynnosciach plciowych u kobiety nie jest dohrze

poznana.

I . I

II ,

II' '1ImY:I) /iO!'OWa reprczcntacja tcj okolicy polozone Set blisko siebie: ,przy ,

: il1illie podlu:i,ncj m6zL,'U, tui pod szczytem gIowy. Dlatego mogi\ by6

:ilo,'nllJ!(()WO C7.Qsto us zlco d zo ne j e dllO c ze s n i e przez j e dn °Ii"",,,,m ""o,"howc.

'I ,v

-I ,--,~hJ-;, 15. l)llclwicnic p'\:cherza moczowego. Bodice odebrane ze sciany p\echerza lrafiaj<t

pOjll£CL7w,ij CLUciQwy(4) do rogu tylnego rdzenia kr<egowego (5). Stftd docieraji\. do rogu

Il ;uuiC[;o (10), do p<echerzowego osrodka wsp6lczulnego (8) i prz:ywsp6lczulnego (6) oraz

'I iJl6zguwia poprzez drogi rdzeniowo-wzg6rzowe (12) obu stron. Z osrodka wsp61czulnego

j:"IJI7.Cll.w6j pnia wsp6lczulncgo (9) bodice stymuluj'lce przekazane mog'\, bye do miorsnia

?\vicmcza gladkicgo p~cherza (2), a bodice hamuj!1.cedo mi<esniawypieraeza (1). Z kolei z.

i' Jdb jJl1:ywsp6lczulnego poprzez zw6j narutdowy (7) impulsacja pobudz!\j<tca moze bye'

'\ ::llli7..ll1l<ldo JI1i~snjawypieracza, a impulsacja hamuj4ca do mi\esnia zwieracza gladkiego. Z

I "I ,II 1'11.Cdllicgopoprzcz wl6lma ruehowe pobudzenia' docieraj<t do mi<esnia zwieraeza

!l.'I"'t1'.:IIl.!ll'[',<> (3), Z m6zgu poprzez drogi korowo·rdzcniowe obu stron (1) wplyw moze bye

\~""'ii/1afl)' 7.euOwno na osrodelc w rogu przednim, jak i na osrodki,aulonorniczne., (Wl6lm,a

ciowc - linia czama pogrubiona, w16kna ruehowe - linia przerywano-lcropkowana, -iv16lcna

\, "Jolcwlnc - linia Icropkow811a, wI61cna przywsp61ezulne - linia ezama denlea, wl6lcna

IuJlOWo-Idzcniowe - Hlua szara, W~i.ykie!l1wskazano wplyw hamuj'l.ey).

\

\:V tym miejscu dobrze jest moze uzmyslowic sobie falet, kt6ry lubi' umylcac

I :z.cj \lwadzc z racji piollowej postawy czlowieka. Okolica lcroczowa wraz ze

t_!l3jduja,cyllli siy w glctb od niej naTZ<ldamj,to w sensie rozwojowym "najnizna",r ilJa(clJ_icj oddolona od glow)' olcolica uaszego ciala. Zaopatrywana jest przez

136

!ltoidl rda:<eJrniowy carEW, me&~{la1f'is. Jegouszkcidzenia. mog'l poc~~tlcowo. t1.ie

dawa6 tadnych objaw6w w konczynach cIolnych. Na plerw~zym mleJscu wsr~d, ' 1 't 0 t lca r d Len i owe go' ld'l z a bur z e 111a

obJaw6w w z e s p ° e s .. d .funkcji p~Gherza moczow.ego, O?b.Ytnl~Y, 1 ,narz'l.".o",,:

Ie j 0 W Yc h. Trzeba tez WSp011li11eC° wazneJ, wynika;q,ccJ ~ wlaS(AweJP , '0 • • dlapnwldlovvegostymulacji receptor6w, r 0 It po s taw Y pIon 0 w eJe .. '

d'd . m 0 C z u i s t 0, 1 c a. Z problemcm tym WH\Z'l Sly° awanla . . 1

obserwowane u us6b lez<lcych trudllosci w oddawanm moczu 1sto ca.

KJasycznie uk 1ads i at k 0 w a t y jest pojl!Ciem odnoszqcyrn sil! do

cz~sci j'tder tworn siatkowatego wraz z ieh pO!'lczeniami.

\"1 obecIlej chwili do uldaclu siatkowatego zaIicza si~ tez wiele osrodk6w spoza

twom siatkowatego. Trndno jest zakreslic gran ice tego ukladu z uwagi na

IlIllOgOSCosrodk6w, ich slcomplikowane pO!qczenia izloione czynnosci.

Fo\vodltj c to tez trudllosci z opallowaniem tego materialu. Rad'l na to maze bye

d1l2,e uproszczcnie problemu jako wstl!P do poznawania uldadll siatkowatego.

Do uklad\! siatkowatego naJeiy wiele osrodk6w. Jedne z nich

Sq stosunkowo duze, a inne drobne. Ograniczajqc sil! do przyklad6w mozemy

wymieni6 kilka z nich: j'tdro siatkowate bo!:me Ilucleus reticularis latemlis

hdnl sE3Jtk,ow2\~e oIbrzymiokom6rkowe nucleus reticulans gigantoc~llularis:

.ildnl mir,;jsca sinawego lH!clellS lOCHScoemlei, po~e najdalsze area postrema,

,hdnl hn:m;rne i jltdJro gnhietowe nakrywld IlUclellS ~'entrn1is et dOI7;alis

I,:glifwti W t Y tom 6 z g 0 w i u, pole nalrryw!wwc bn:uszne area tegmelltnlis

, ,'eulmUs, j~Ldro iirodmhrts,:owe Ilucleus interstitialis i istota szara srodkowa

(of'O!owo~lodqg;Qwa) sM!ls(nIl0a grisea cetltmlis W Sr 6 d rn 6 z g 0 wi u, jl\.dra

~jd~~ib'21G)iJwwe lIuclei iHtmlcwlina1"es thalami, j!1dro poiirod!wwe nucleus

lCi,,,dircmJs aralami i jq~~ro §~lll'Hww~~e w;r.g6r<E3l lwcleus reticrdaris tlwlami w

)J r Z 0 do 1116 z g 0 will oraz hdr~ §ZWlI nuclei mphes, ciqgll'tce si~ w z d lu z

c ale go j) 11 i a In 6 z g n. Roia poszczeg6lnych jqder w r6inych zadaniaclJ,

jalcie ~'pclllia ul.dad 3i'llkowaly jest wciqz przedmiotcm badarl. Tylko niekt6rylTI Z

Lyell}itder Hd3,lo~i~do tcj pory z dose dUZym prawcIopoc1obieJ1stwcmprzypisacohcslOiH\ czynnosc,

Neurony tworu siatkowatego wyr6zniaj'l si~ bogactwem

pol it c z:ell, zar6wno doprowadzajqcych, jak i odprowadzajqcych. Do jqder

tWOll! sii1lkOWlltego docieraja, liczne drogi z wielu osrodk6w.

'DocllOclzqdoniehtei bocznice praktycznie wszystkich dr6g

wstQpujQcych i zst~puji:tcych. Zkolei zjqdertworusiatlcowate.go

wychodz,t d r 0 g i Z 111 i e r z a j C\.c e w w i e t u Iei e run Iea c h. Niekt6re z

tych [JolqcZ'cDbyly wspomnialle w poprzednich rozdzialach.

fl1l1q, watn't cechq neuron6w tworn siatkowatego' jest posiad<J.nie

s t 0 sun k a wad lug i c II a k SOIl 6 w, Ict6re c z ~ s to d z i e 1'l. s i (,)

n a d w a 0 d g a I V.z i e n ia: wst~plLj'lce i zst~pujqce. Wypustki wst~pllj<tce

kierujq siredo przodom6zgowia, wypustki zstl!ptLjqce - do innych oSfodk6w pnia

m6zgu i do rdzcnia lcr~gowego.Na lcj podstawie uldad. siatkowaty dzielimy nel

nnhJ!mQU 9EZtHww>llt1:y w~t1:~rllun,h~~yi tnl.Jmd !li8lHw'P/ClIty &§!Hmj1icy. C z ~ S C

kom6rck jqc\er lwom ~;i;\I1,()watego ma charakter neuron6w

po b u clz aj <teye 11, :I c 'I. \~~;(~ - ham llj '\ C Yc h. Sl(ld lcolejny poc1zjal

uklac1u siatkowatego llacz~c pobudzaj~CJl; i C:l~§C 1ll1J1uuj19.Cll. Zar6wno w

ukladzie wst~pujqcyrn, jak i zstl!puj'lCY.!ll.wYf6-·iainy, takie cz«sci. '~.. -... .' -'~' '. "'-.~\.

Rye. L Podz.ialy ulclauu siatlcowatego.

Uklad siatkowaty jako calo~6 bietze udzia! w,pracy uldad6w mchowyth,

cZllciowych, autonomicznych, w, pracy kory m6zgu i wzg6rza~ DziE<ki SWOil1l

nellronom pobudzajqcym lub hamuj'teynlwplywa ria stopiellwrazliwoRci

okrdlonych osrodk6w na bodice· ' plyn<lce z innych :tr6deL W ten spos6b

nlatwia lub utrudnia w danym momencie' prac~ okre3lonego ukladu. 0 ilc

pobudzanie VI' spos6!:>naturalny wydajesif( pozyteczne, 0 tyle trudniejszy cia

·l1swiadomienia sobie jest fakt, ze hambwanie rna r6wniez niezwykle pozyteczny

charakter", ta1ciej machinie, jak<t jest nasz uklad nerwowyi. Dzi\(ki obu tym

zjawiskom, modulujqcyrn prac~ poszczeg61nychosrodk6w;' moiliwe jest

realizowartie przez nasz uldad nerwoWy r6znych czym10:ki zgoc1nie z hierarchiq

wazlIosci tych cZYlUlOscidla naszego organizmu i,v danym momencie w i danej

sytu<l.cji. .' . ' .

Uldad siatkowaty zst~ptij'tCY oddzialuje na rozne

p i I!t r auk! ad 6 w r u c h 0 VII Yc h. ' Dziata pobudzajqco lub hamuj<\co na

obwodowe neurony mchoweoraz neurony' posrednicz'lce rdzenia kr<;:gowego i

pnia m6zf,'11,wplywajQc w ten spos6R-.Jla~napi~cie.1l1i~$nU..odmchy." Posreclnio

jest tei talzze udzial w wyzwalaniu TIlcb6wdowolnyeh i ZlOZ()l1ychautqmatyzm6w

mchowych .•

Prz:ewodzenie bodic6w, wukhdach c2;ueiowyclt jest

r6wniei p o.d d an eujemnym lub dodatnim w ply w 0 m ,z uk! a d II

Si at k 0 w ate go z s t It. P u j<t c ego. ' Stosunkowo nqj1Cpiej poznany jest

wplyw nIdadu siatkowatego na przewodzenie bodicow w drogach, b6Jowych.

139

l\jiddtnc osrodki ukladu siatlcowatego (np. istota szara okolowodociqgowa) SQ w

~;I;II]ie w)'wicr3c silriy wplyw przeciwb6lowy. B6l jest szczeg61nym rodzajem

ci'licia. lkJ! jest czuciem, emocj'l i motywacjq. Ma do' spelnien.ia istotnq roly w

}JCill jcdnostlci: wskazuje. miejsce uszkodzellia organizmu lub przed

potcncjaillym uszlwdzeniem ostTzega. Co wi~cej, powoduje przykre stany

cll1ocjonalne, sklaniajqce nas do zachowan, kt6re zmniejszaj'lc b61, mogq chronic

jcdnoczesn.ie organizm przed dalszym usz1codzeniem. .Jednak zbyt dute

l1ilti(zenie b61u maze wplywa6 dezorganizujqco na prac~ innych ulclad6w lub

prow'J.dzi6 do rozwiqzaiJ. niekorzystnych dla orgallizrnu (u czlowicka up. pr6by

samob6jcze). Jakby w przewidywaniu takich sytuacji natura zaopatrzyla nas w

Wcwlli(trzne ulcl:ady przeciwb61owe. Mogq by6 one uruchamiane w raxie

potrzeby.

UkJad siatkowaty zst~pujqcy trady~yjuiejuijest uznawallY

za C z ~ S (; aut 0 nom i c z n ego uk I ad u n e r wow ego. Drogi

w:\'chod7~lce z nicgo dzialaj'\. na pnio\)'e j _rdzeniowe .. skupiska_k.oIilQIe.k. c_

<lUlOllornicznych bigrqc.\\,. tenspos6b, ildziatw.homeostazie'poprz~z;::WP,l:Yw.=)H: .~odrucbyautonomiczne. . , ".J

WstteP'uj'lCY ulclad siatkowaty poprzez sw6j wplyw na

o{;rodki przodom6zgowia, w tym na kory m6zgu i wzg6rl.e, m 0 Z e

wywolywa6 zUliaIl~ w og6lnej aktywnosci naszego

II k lad U IIe r wow ego. W tworze siatkowatym znajdujq sil( okolicc,

kt,irych pobudzan.ie moze powodowac wystqpienie stanu snu, lub przeciwnie -

pr:Lcrywac Sell iwprowadza6 osobnika w stan czuwarua. Sen niejest wyTazem

bCZCZ)'llllosci i odpoczynku naszcgouldadll nernowego. Jest okresem

wY\Q~:ollcjpracy, tyUco r67.J)ejjakosciowo od pracy wczasie czuwania.Sen must.

bye <J.ktyvYl.1iewywolywany'pi'iGztzw.., osrodek snu, kt6ry umiejscawiany jest w'

tworzc siatkowat~m tylom6zgowia~..... kolei,-'<'-l:iW7:lJ§n:'de!, . ciuw21nia

IlllI~ejscaWiari.Y'-jest:"w-lw6-i:ze'-si;tl~~atymj~S.9.sJ.rI19.z;go:Wl~.0 Uszkodzcn1a

sn'1CJmozgowia S'l bardzo 'giuiIie~-"p,ml[ewaz mog~ dawae stan ilieodwracalnej

spi'lI,zlci. TrLeba jednak powiedziee, ie stan spi<tczkowy, cho6 wyglqda

podobnic, ma aa og6t mato wsp61ncgo zc snem fiz:jologicznym. Ilosciowe i

jaluJsciowc zm.iany stanu czuwania (czujnosc, uwaga; odpn~zeilie) rowniez

7,wi,V;lnc S'l z dzialalliem u1dadu siatkowat~go wst~puj'lcego. .7 rl"

11"I II

1'"

I l

I l,

I ;\<\. to dose dawno [emu odkryte osrodki pniowe. Nowsze badanis. wskazuj'1c na istnienie

podolmic <lzialnj<\.cych osrodk6w rownie;!; w przo<lom6zgowiu. Trudno powicdziee, jakic S'l icll

wzajelllfic relacjc w lmnnalnie funkcjonuj~cym organiz:mie.

Ukl.ad nerwowy olayty jest t r z e m a b Ion a 111 i IlOs·D\.cymi.tlaz.w~

. Dwie z iuch S(l pochodzenia neuroektodennalnego, sC\.clenl(le 1opou me:fltr2gC5. c, .... •.. •delilcatnc .i bywaja, l'\.cmie nazywane przez ~lnlcystow ~PQJrII8I!fliH ~n"kh.mH.

leptomelliflge:r. Trzecia, najb3sdziej zewn/(trzna, Jest znaC2'.llte grubsz.a 1 bard~o

. t . ~-nn;;yanaJ'est odpowiednio· opoJU~ twarc1;1J. pachymeninx 1. Tworzy st~spOtS a 1 ll=J .,' b' .ona z tkanki }'lc:mej, bye mote przy udziale kom6rek poc!Joc!.z:C\.cychz ~e [em

.nerwowych. Opona twarda dura mater jest o~on.f\.0 znaczenIU mechalllc::nym,

ochronnym '. i mocujC\.cym.·W' janJ..ie czaszlu bl~:ze ona ~)on~dto l~dzlal w

ogmniczwllu przedzial6w zajmowany~h przez rozne. CZQSCI. mozgoWIa.. Jama

czaszki podzielolla jest przez wypustla opony tward~J na dWle przc.strzelllc. ~'I.

to: p r z'e s t r zen. n a d n ami 0 t ow a, poclzielona. z. koler n<l dWl~

symelryczne cz~sci przez SUiCIl'p mozgu. falx. cereb'1 .1 P r.z est ~zen

pod n a ill i 0 to w a, oddzielona od przestrl.em. uadn~nu~tow:j lJ\alm~te~l

mo:idz!ru (ell(oniwl cerebelli. W prz:cstrzen.i nadnarruotowcJ lez'l. polku1e mozgu,

w podl1aJ~otowcj - m6td.iek iprawie caly pien m6zgu.

Rye. 1. Celltn>.lna ezysc jamy czaszki z<\waiia pomi"dzy brzegiem doln!m ~i~rpa m6zgu~

wcil<ciem namiotu m6tdZku omz przepo~ll siodla. Widok. od stronY,Jewej CZYSCI.pr~es:rz~J~

nadnamlotowej, Strmlka g6ma pokazuJe drog,< pod slerpe~ ,mozgu, do pr<lwcJ cz"sc~

przestrzenl nadnamiotowej, strzalka dolna - drog~ prLez WClf<Cle nauuotu do przestrzerll

podnamiotowej. .

Obie przcstrzenie spotykajQ si~ ze soba" w central?r;:j .czf2scijarny ~Zi.\s.z!u.

Przes1rzen podnamiotowa lqczy si~ pouadto ha pOZlomlc otwom wwl!uego

I Od tych wla.~nic nazw tworLone S?,okrcs~cnia. stan6w pat.olog!cznych zv:i<\zanych Z opOI.Jami:

np, leptomeningitis (zapalenie opon mi"ldClclr) Ipacll)'me!l1l1gllls (zapalenJe opolly twv.nJcJ).

Jill

c,as7ki z kanalem krt;:gowym. W czccsci srodlcowej jamy czaszki leZy

hcsolllozgowie srodkowe, rniydzym6zgowie z kornor'!. trzeci'!. i g6ma cz«s6sj"(}um6zgowia.

Zwi~kszellie objcetosci dowolnej przestrzeni (wywolane krwjakiem, guzem,

n[;rz\Okiclll m6zgu) b~dzie powodowa6 przedskanie si~ jejzawartosci do

';;lsiednich przestrzeni. Z uwagi l1a wqskie wyloty w,!zystkich przedzial6w

,lochodz.i6 ht;:dzie do ucisku zar6wno tkanki przetnieszezaj'l.cej siy, jalc i

i!()rll1~l.!nejzawar!osci wylot6w; czy1i do tzw. w k I j now ani a.

powstawaJiiu plynu. m6zgowo-rdzeniowego;· .ogranicza przestrzell plylioWq

zewn~trznq, wytwarza rnechanizm odprowadzania plynu do krwi (patrz slr. 29).

IOp~na mit;:kka ,doprowadza tcetllice do tkank~.nerWowej i otacza je w gl?bi do

pOZJornunaczynprzedwlosowatych. Podobruc otacza w tkance nerwoweJ i;yly.

;Napoziomie naczyiJ. wlosowatych zasttrpowana jest przez oslon.-lcyutworzonq'przez wypustki kom6rek g1ejowYch.

: Wyehoclz.qee z ukladu' osrodkowego nerwy otoczone's't wypustkarni opon

az do swoiehzakonezen. U1dad nerw6wycaly, rime tylko Qsrodkowy, jest wi~c

'oddzielony od otaeiajqeyehtkanekprzez opony Iub, iell odpowiednild

(np. opon~ twmd't z:Mtr;:pujena obwo¥e onerwie). Czynno~eiow'l. kontynuacjq

tej izolacji wewn<trrz tkankjnerwowej jest szczelndsc jej naczyTIwlosowatych, a

w splotaeh nacZyni6wkowych - szczelnoS6 blooy utworzonej· z Imm6rck,

wy§doHd ependyma., W lconsekwencji tak:1chstoswJ1c6w, niorfoi6gicZJlYC~1!,

przestrzer'i zewn'l.rrzkom6rkowa uldadu nerwow~go, zar6wno osrodkowego, j*',.i obwodowego nie kormmikuje sitr swobodnie z przeslrzeniq'

zcwoQfrzlcom6rkow'l. iilnych tkanelc. Stan ten okresla si~ pojt;:ciem :' bar i e r y,Ier e W - ill 6 z g. Kom6rki wytWarzajqce barier~· aktywnie i.JCzestnicZ~l w.wymianie skladnikow pOlllit;:dzykrwi'l.'i tkank'l.nerwow<\.. Na skutek tego wiele!

slIbstancji ma jone st<;;zeniew uk1adzie nerwowym, a inne poza jego graoicami.:

Ponadto, niekt6resubstancje obecne ogalnie w organizmie mog'l zupelnie uie \

pojawic si<;;w uldadne nerwowym. Doty6zy to m.in. nielctarych lek6w. PoclaI\C

og6lnie oie docieraj<t do ukladunerwowego wcale Iub w minimalnej jlosci. Jesh

leki te maj'l zadzialae wlasnie w ukladzie nerwowym, !conieemc, sLJje ~i\;

ominir;;cie bariery krew-m6zg. Mo:tna to, osiqgn'l6 pOdajf\.c leld do przcslr;;:clli

plynowyeh. ' . '

Dost<;;p do przestrzeni plynowych bywakoniecz.nyzkilkll

powod6w. Po pierwsze, w przebiegu wielu chor6b mogil pojawiac si~ w pIYlli(~

m6zgo'vvo-rdzeniowym charakterystyczne zmiany i badanie plynu prL~cprow,HI7,;\

5if( mtynowo w przypadku prawie wszystldch chorab neurologicz.nych, Po

drugie, mote zachodzi6 wyzej wspomniana kol1ieczllosc podallia leleu do plynll

m6zgowo-rdzeniowego. Po trzede, motn'a stosowac rodzaj,:wieczulenia

chirurgicmego polegaj,tcy na podanill srodka znieczulaj:'loego do plynll

rn6zgowo-rdzeniowego. Wreszcie, do przestrzeni ph.fi1ovV'jeh moina

vvprowadzie kontrast radiologiczny celem vvyIcommia pewnychbnda:n

morfologicznych oGrodko~vego uldadu nerwowego (jest tospos6b bac1ania

tracqcy obecnie znaczenie z uwagi na rozw6j nowych metod obrazo'wania).

Dobre warunki dost~pu do przestrzeniplynoVl'Ych stwarzaj;t. przede

wszystkim rozszerzenia jamy podpaj~czyn6wkowej, zwane ;zi1)fi~lmikmmn

p(ldp~j'l'~;cYI!ll61'Vlu),Yl'YBJJlicisternae sMbay.~chN(JioIeafe:s. ,Miejscem rutynowego

pobierania plymi do badania jest ElGiomHr l~dvwnlH'.r'jcLstema lrmtfmUis zawarty

miedzy stoikiem rdzeniowym· a doln<t granicq jamy podpaj~czy116wkowej, czyli

rozciqg3jqcy si~w kanale kr~gowym na, pozjomie oel drugiego lcr~gu

I«d.twiowego do drugiego (lrzeciego)kt~gu kt-:Lyzowego. 19l\) punkcyjll<l'

i(.)'<:. 2, Wldin()wl1nie we weiQcie numiolu i W otw6r wielki. Sehcmaty przckroju ez%wego

,';'f)dlcowcj cZ<;OScijamy ezas?;lci. Po stronic lewcj przedstawiono skutki zwi«kszcnia obj'(tosci

przcstrzcni podnamiotowej, po prawej - skutki zwi"kszcnia obj"losci przestrzeni

nild ililllliol owej,

Z' klinicznego punlctu' widzenia najwatniejsze Sq stally wklinowania we

\Ycir,:cienCllIliolu i wldillowania w otw6r wielki. Zar6wno p6ticula m6zgu, jak j

lolJak m02:dzku mog<t (oczywiscie w r6myeh sytuacjaeh) wehodzie we wd't\Cie

D\l::lI;llUiO~QI illci.'i!.Jm {eldarii. Zawsze b~dzie to powodowac ucisk lJa sr6dm6zgowie.

.h\l: WSpOlTIni3110,W sr6dm6zgowiu zoajduje sir;:m.in. wainy osrodek czuwania.

Ficnvszym almmuj&,cyrn objawem wklmowania we wcil(cie namiotu moze bye

!J1 CI6wllOSC :trellic, spowocIowcma uciskiem rierl'vu okoruchowego (patrz;;(l. 125). .

I Wldinowanie m6zd±ku (migdallcow m6Zdzku) w otwor wielki moze miee

fliiJ!lle skulki z powodu l1cislm na rclzCli przedluZony i znajduj'l.ee si~ w nim

;yciowo W2lZJle osrodki oddechowe i kr'l,Zeniowe. W efekcie ucisku wystqpic

1Il()T,0 zatrzymanie krqzenia i oddychania i zgon. Objawami narastajqcego ucisku

IW rdzeIl przedluzony Sq nudnosci i wymioty, zwolnienie cZQstos,cipracy serca ir:aburzenia oddychania (palrz Str' 116).

Opona lJ1i~kka, w roZWOjll wt6rnie rozwarstvviona na dwie opony: O>jpOIffi\?

pia l'fw(,zr i {jl1[D4])~i\: p;njt'G:Z':ll. aradmoidea nie ma wi~kszego znaczenia

mcclwIliczllcgO. Spelnia ona jednak inne istotne zadanja. Bierze udzia! w

il'l.

1:(( 1:11

, Ii,,!

"

wprowadza si~ przez. wit;:zadlo z6lte zwykle pO m i yd z y 1uk ami

Ii 1,; g 6 w L4 i L5, matna tez wykarzyst.ae poziomy LS - Sl oraz L3 - L4(II a k t 1I C i c I Qdi wi 0 we). Czasem stosuje si~ dojscie do zbiorni~

wqji;ol!Hww(}-nJ!zerr!io'W~go cistema cerebelfomedlillaris. IgIl( wprowadza sii2 przez

b10rWszczylowo-poty1icZl1~ tylll't pomi~dzy l:ukiem tyln1'm l(J~gu szcz;ytowego i

{usk'l kasci potylicznej (nalducie podpotyIiczne). Wreszcie w szczeg6Inych

przypadk~ch stosuje sit;:nalc1ucie komory bocznej po wykonaruu malego otworu

IrepanacYlncgo w czaszce. Db podania lek6w, srodk6w znieczulaj'lcych i

llOll(ras(ll zwykle stosllje siQdojscie It;:dZwiowe; ,

7.atolca opony

lwardcj

, sr6dblonck

ItyG, 3. Kolcjnc sladia powslawania zalate opony twardej. Opis w tekscic poniz.cj.

. \V k a Ii ale k r t;:g 0 W Ym opona twarda sklad~ sif2 zdw6cll' blaszek, .

lJ1lydzy , kt6rymi' zClwarta jest rzeczyw1sta' jlH1fIa n;uHward6wiwwa

Cal'lUH cphlgrale, wypelniona tkankq tluszczowq. W prLeslrzeni tej miesei siQ JU.iu.

, ~;I:I\l}~tyRH! Irr~gowy wewJrD~1l.?nyplext4s venosus v~ebralis if/fartUS, W jam ic

l; 'L ~, S z Ie I analogiczne stosllnki pierwotne ulegajq, w trakcie rozwoju zmiau.ie.

13b~;I.ki opony twardej zbliiajq, si~ do siebie" wypierajl1c stopniowo tlcall.k~

(/IIST.CZOW'ti rozsllwajitcmiejscami zyly splotll wewn~trzczClsz!cow'ego.

l'rzylc~ajq.ce do siebie male z1'ly lqczqsiQ w wi~ksze pnietylne. Blaszki opony

tw;ndcJ pomi~dzy Iurni zrastajq siy i jam a n ad t war d 6 w lca w a z n i Iea.

OlOCZ011Cscisle oponq, twardq, ryl:y traeQ swojQ wlasciwq scian\l, zaehowujqc

jcdYJlie sr6dblonelc. Tak powstaj'l. zliltaki IJljpOl!1Y twardej sinus' dume ma{,is -

uujkalny radzaj naczyll tylnyeh.

Mimo te w jamie czasz1ci po zakoiiezeruu rozwoju rue istl1ieje jama

1l3dhvard6wkowa, moz.e 011a na HOWO pojawie sj~ w wyniku rozwarstwienia

zlepionyeh blaszelc opony lwardej np. przez krew wyplywaj¥'l pod du:l.ym

cisnieruem z p<tlcruQtejtQlniey oponowej (Ier wi a k n a d t war d 6 w Ieow y).Istniejqca normalnie minimalna (potencjahla) Pr7li£::§tU'1.:~Jiip(l~fth¥mR'Q~oVY!~Qwa

spfl'fiMm sllbdl!~'vJe r6wniei alOze bye miejscern gromadzelua siQ w warunkaeh

patologicznych plynu, np. krwi (Ier w i a Ie pod t war d 6 w k 0 W y). Oba tc

stany S'l. bardzo graine i potencjalnie srniertelne, W iell wyniku docllO~i do

przemieszczefl j ucisku tkanki nerwowej. W dzisiejszych czasach podWte wodpowiedllim momcncic leczcnie ehirurgiczne ratuje zycie chorego, a cZ,r;:sto

daje nawet calkowite wylcczenie.

kre;;gowego. Tc~ria ta w zasadzic sprawdza si~ w praktycc. Sq jcdnak pewne

zastrzczcnia. Ot6i, (1) gal~zirdzcnioWychbrakUje na czt;sci poziom6w, (2) nie

wszystlcie tytnice korzeniowe s&.na. tyle dui:e, aby dotrze6 do powierzchni

samego rdzeniakrygowegoi (3)'pnietyfnic.rdzcniowych tylnych m6gq bye

lliekomplclne .. W warunkach pra\Vidlowych jest tow'yr6wnYW~llleistllieniern

silniejszych galt(zi rdzeniowych i tyt1lic ko[zenioWych W si\siedztwle. Jednak w·

1

przypadku Zc"lburzeniadoplywn krwi przez te w!a§rue si1ne gal¢Zie rdzeniowe

ilose krwi. docierajqcado pewnegoobszaru,rdzenia 1at(gowego. mozenie byewystarczaj'l.ca. ." . ". .'. ...•

.' . -. . . . "''\.~.-' . " . . . '.

CeclJeL c!tarakterystyczn<t unaczynienia tt(tnlczego osrodkowego uldadu

i1c;Jwowcgo jest obecnos6 dose licznych zespoleil dui:ych pni naczynjowych.

kdnate W odcinkach obwodowych, a szczeg6lnic po wnikni~ciu do tkanki

ilcrWOWCj, t<;;(nice zespalajq si~ bardzo rzadko. Oczywiscie sieci wlosowate

J.lviifl311C z r6Z:nymi tytnicami lqcz'l sit( ze sobq, ale nie jest to wystarczaj<tce dla

powstalJia (szczeg61nic w kr6tkim o1aesie czasu) wystarczaj<tcego kr<tzenia

obocZTIcgo. Dlatego ty(llice osrodlcowego uldadu nerwowego nalei:y traktovva6

t '.(t n ice k 0 fl cow e. Brak przeplyvvu krwi przez t~tnic~ koflcowq

poz:bawia zaopa(rywany przez ni'l obszar tkanki dost~pu do tIenu i skladnik6w

odzywczych l w efekcie doprowaclza do martwicy tej tkanki. Jedynie w

pr;:ypad!cach bardzo wolno pogarszaj'lcego silt doplywu krwi z jeclnego ir6dla

istnieje SZ311S8. na powstanie i rozw6j efektywnych dr6g krq.zenia obocznego.

R d z e r1 Ier ~ g 0 w y unaczyniony jest przez t r z y g I ow n e p n i e

[ Q t n i c z e zasilane przez mllogie galc:;zierdzeniowe odchoc.ln1.cena poziornie

pos?:czeg61nych metameraw od t~tl1ic przebiegajqcych w bliskosci otwor6w

jjli(.;dzylcn~gow)'ch. Pomi~dzy pionowymi pniami t~tniczymi istniejq liczne

ze;:;polenia dziQki naczyniom IqGZ3"cym0 przebiegu poziomym.

Na powierzclmi szczeliny przedlliej rdzenia kr~gowego uldacla si~

nJ!:jJarzysta tt!;~rJBRiC21 nllzecnllDI[)W3 pu~[hl1iaarteria :rpinulis aJlteJ'ior. U gary powstaje

Olle lla pozimnie kaudalnego odcil\lca rdzenia przedluzonego z dw6ch t~tnic

:clDcniowych przednich odchoc!nWych, odpowiednio, od dwaeh tr.;tnic

ien;l;owycb t.u:?;przed iell polqczeniem si~ w t~tnic~ podsfawnq. Nii:cj t~tniea

il.Lu;niowa pr:z:ednia jest wielokrotllie zasilana v{ krew przez t~tnice korzeniowe

prz.eclnie (patrz pOlliiej). Dwie a~wke nb:1::llAir[Jwte &yDnne arteriae 1>pil1flle:r

/'o.;!cr!al'es 111dadajclsi\? przy bmidzie tylno-bocznej z katdej strony rdzenia. Od

l\:(nicy krl(govvej odchodzi po ka7.-dej stronie jedna tvtfiica rdzeniowa tylna. W

dolllr,;j cZiCsciodcinka szyjnego rdzenia kr~gowego kaida z tyeh t~tnie dzieli si~

na dwa pnie: przysrodlcowy i bOCZllY.Na calym pl'zcbiegu t~tnicc rdzeniowe

tyIIIG zcspalajl siC2z licznymi tf,ltnicami korzeniowymi tylnynu (paIn; poniiej).

Metameryeznc gI.llD~a:ie n\\l'ffDllnOWe rami lipilfales odchodzq, w zalei.nosei od

[Jo1.iomu, od r6z11ych t<;:tnic.Galt(zie rdzeniowe wnikaj'l do kanal.u lcr~gowego

[Hl.ic:': otlVory mj~(lzyJu-vgowe, przechodzqc przez nie razem z nerwami

nilr:niowymi. Unaczyniaj'l one w spos6b odcinkowy sciany kanalu kreegowego

ur:J:f.przebijmlc\. opon~ tward'l i dziel~ si~ na dwie ga1~zie koiicowe,zwane

!wrzc~~UI1i~wl¥.r'Ir7De[j1Ian~ i t3'[>1~ arteria radicularis (wref'io •• et pO!Jlel';or, letore

IV7:dluz [corzEni nerwow rclzeniowych dochodzq do powierzchni rclzenia

i;;';;gowego. Tll perez zi::spolenia doprowadzaj1J:. krew do gI6wnycht((tnic

rdz.eniowych. Dzic;;ki takiemll uldadowi zamknit;:cie nawet killm segmentalnych

,'cAyzi rdzeniowych teoretycmie nie powinno zagrozic odiywieniu rdzcnia

i

, gala;'.i .rdv;niowa

:· .~.:· .~·..;~.· .-.-·::.-_...t zespolenie

. popf7.eC7l1C

tylnica

rdzcoiowa przcdnia

~yc. 1. Naczynia u;:tnicze rdzenia kr«gowego. Tf<tnicepr7.cdniej powierzchni rdzenia - czame,

t~tnice tylnej powicrzchni.- szare: . .

Na szczeg6111qllaSZ4.uwagli zaslugllje tzw. t c:;t n i c a A dam Iei e wi c Z 3,

czyli t~~li1Ie<l:a.),wa-z.:£l.1Iiowa· w.iitelka llrlePia "ad;cular;!; mO[JIJa. Jest t 0 bar d Z 0

s i In a t 'f,: t n i calc 0 r z e il i 0 w a p r zed hi fl, dochddzqca na poziomie

lcorzenia przedniego nerwu rdzeniowego T h10 do t~tniey rclzeniowcj

przedniej. Jest ona zwykle naczyniem niesymetrycznym, lewostronnylll.

Zaopatmje w lcrew' dutyodcinek rdzenia lcrygowego. Jej zatkanie moze

spowodowa6 bardzo powatne sleutki, por6wnywallle cz.ysto z meclmnicznyrn

przerwarriem cicUsloscirmerna. .Z y 1y rd zen i a k r li g 0 w ego powstaja" z· sieci :tylncj- oplatajqcej

jego powierzclmi~~ OdpIyw krwi z sieci iylnej rdzenia' piowacJzi lla wieht

poziomach poprzez iy~y konell1liow<'e ve{Oae riulicM!IIIff'e!J do llpnllltu 1,i:lflfglllwiCgo

w<ewn1'~R7lTIJIego ple.ws VeJlC.1~JS'vmebmlis if/temus, le:l:qcego" w' . p r z est r zen i

I

:1

I, \ t

I t,

I

t

" ;1 d I war d {)w k 0 we j, a st'l.d 'ZyAami ma~d:rylm;goWymj vellae

i"i,"'" (,·{mlr,·!· (przcz olwory nllydiykrygowc) do splotu kr~gowego

.1 "'(','ILI' ~Ji i.vnq.';H plow; I'Cf10SUIi verrebralis externus. U' gory dodatkowy odplyw

1)(Jill /n. i:yfly nbA"U~no'Wc I'CGllle spiFlale5 idzie do iyl kr~gowyth vell~e vettebrales;

UllaGl.ynic,nic m6zgowia zwiq;z:ane jest z czterema du±ymi pniami

l~llljC7"Yllii.Sit lo parzyste t<£;hllke lrr~gowe arleliae l'etteurales oraz p3rz;ySte

!\,:UBlflce §2':yjRlC W~W!JI~tnlllllearterial! carotis inlema/!.

Tv t n ic a Ier y g 0 w a, po odejsciu od tlttnlcy podobojczykowej llU

poziomie otworu g6mego kiatki piersiowej, kieruje si~ -ku g6rzc w kanalc

ulwor:zonym przez otwory wyroslk6w poprzecznych kryg6w szyjnych od

sz.6stego do pierwszego. Nastt<pnie nad lukiem tylnym kr~gu szczytowego zagina

si<;-przysrodkowo i przebija.i'tc btoD!~szczytowo-poty1icZIl'l oraz 0POll~ tward'\. i

[J<Jjreczyn6}vki( wchodzi w otwarze wielkim czaszki doprzestrzeni

pocJp:0~czyn6wkowej. Dalej biegnie do gory i przysrodkowo po stoku, spotyka

jc(!llUimicllll'l. t~tllicy drugiej strony i l'lczy si~ z ni'!, Wytwarzajq,c nieparLystq,

tr&""iG:~ PINh~(llVYH~'l arteria lHlsilaris.

. T y 1 n i cas z y j n awe w n ~ t r z n a odchodzl ad l~tllicy szyjnej

W;;J1{'lIIICj nil szyi i bicguie ku g6rze' w przestrzeni przygardlowej w kierunku

{It ""OIl! zewn~trznego kallalu t~l:nicy szyjnej, Przez kanal It;;tnicy szyjnej, zawarty

Vi C/,l,:(;c\ skalistej kosci SkTolliowej, t~ttlica szyjna wewn<rlrzna wchodzi do

czaszki. Po przcjsciu przez otwor wewlle;,trzny kamlu ttetnica szyjna wewn~trz.O.a

{raua w swiatlo zatoki jamistej. Dopiero po przebiciu gomej sciany zatoki

jiJIllistcj i opany pajQczej t~tnica, szyjna wewnQtrzna osiqga jarnQ

podpaj;-.czyn6vykow'l,

TQlllice szyjne wewnQtrzrie i tlttnice kr~gowe po vmilmic:;ciudoprzestrzeni

pod[lojc;;cz:ynowlcowej~espalajq siQze sob'l talc, ze mote v0tworzyc siy tzw. 1{Q~o

l'['ll!lik:!ce mo;q:;M cir'cr<!us attcrioslls ce:rebri, zwane tei: ko~<em "Villhlll. lstnienie kola

Willisa powmno zapevvni6 llaletyty doplyw krwi do m6zgowia nawet przy

J.:ltI11c.l1iyciucz~§ci pui. doprowadzajqcych krew do tego kola. Prawdopodobnie .

\. l;lk ;;iQ wlasnie dzieje u uiekt6rych ludzi.Jednak u wi.elu z nas kola to niejest w

Pl'lili wy!csz(a!colle, mote bye niekompletne lub cz~~c naczyll skladajqcych si~lla

In !((Iln 1l1OZ-.C bye banko cieuka. W6wczas zamlmiyciu ptz:eplywu w g!6wnych

11:1(i)llliach doprowadzajC1:.cych Ierew do m6zgowia b~dCLtowarzyszyc objawy

\ 11'·III,JI'I!"ic.7.lJcl. Za kolcm Willisa naczynia t~tnicze m6zgowia zespalajCL si~

I' ,I' I" n i ich J:alIlkJli~eie zwykle daje objawyneuralogic~ne."h ..

W spos6b typow), tltlnice 1ll6zgu oddaj'l dv:a,rodzaje. galyzi. S'l to ~alr;;zie

, owierzchowne (korowe), unaczyniajqce kor~ 1. ~stot~ .bla1'l. ,P0dJwro:w:t o~az

, ~aJ!(zie glt;,bokie, :z;wane tet' galltzia.mi p~eszywaJqCYIUI (perforalomnl1), ktore

zaopatruj'l istott';?bia!&.w g!i(bi p61kul1orazJ'tdra podkorowe.

(~tIlica

srodkowa

'm6zgu

(,(nieaOCZlla

, tt;U1ica szyjna

WCWllytrz:na

I III' 1';,01"'1 J.:IIHlIlJilla':. ze ehoc t«tnica szyjna wewn«lrz:na jest tylIco jednll z kilku

(',IIIi, J:I\)I',,(rllj;~cych m6z.gowie, jest ana jednoczeSnie jedynll t~tniell

.1" I'" I I II j '\ q g a I Ie Q 0 eZllq (istniejq,ce z.espolenia pomi'i'dzy gal«ziami. t~tnicy oc:znej i

I,d" ""," 1\I"i,y t;/.yjllej 7.eWIl\?Ir:znejS'I. tu praktye:znie bez znaczenia). Jeteli ulega zamknj~ciu

I" rill' , ,. I'ill" \\'IOWIII,:117.1Ii!przed oddaniem t~tnicy oeznej, zas kdo WiHisa nie jest dobrze

,. ,I 1,,1,""", (lhiHI'VCIll,lclbry z dUZym prawdopodobienstvl'ern moze wystapic, b~dzie slepola

(d',1 IlL) ',It"lli(~ /:UII!llli,;:cifl.

\1

Rye. 2. Kola t«lnicze m6zb'tl· , . '1• .!' • " 1fl'a' c~I'eb;i af1(erlol' unaczyrua przf;;d.me 2/,_

T,<tm~llJ przeuma mozgu m e - , . .

owierzchni 'przysrodkowcj p61kuli m6zgu, nieZl1a~Zll1e za:llO~~~ s:~Ol1l~

~bszarelll zaopatrzenia na powierzc1miy g6mo-boc~q 1 dol~E\.,p~Jkul~. ~~inH:a [<:" ,', . t' d' I w WlaczyJlieniu odnogI przedmcJ 1 kDlath\ t01cblG

b1CfZC tez CZyS 0 ,11 Zla . . - h ..' W b arz'e J'eJ' zaopatrzema korowego lezE\. m.m. rue owa 1

weWDI(UZlleJ. a S2 '. . . L J" I - .czuciowa reprezentacja przeciwieglej kof1cz~y dolueJ 1 ~~ieJ ~ co !(,y (J'OC~OW~J;,

. Z'tego -wzglyclu zaburzenia krqteniaw t~tmcy przc~nleJ ~OZ~ mog<tr.\V'. a~-, 't' . . nia osrodkowego przectWIIeJ kanczylly dolne].

objawy w pas ,3.Cl po raze " 1 t ~,'Uszkodzenie galt';?zikorowych mote tet d~wa~' O~Jawy Cz.UC1?We, (0 :yc~.'lce

r6wDie:i.przeciwleglej konczyny dolnej"przYJmuJc SW ponadto,_ z.c zaburzema ,w..

: , rze lywie Iml'i w galliziach przeszywaJ&Gych (torebl~ov:ych) mog'! ~oWOdOW':0

P P, ' ,~. 1 rauuenno-I:vvarzowego czyh medow13.clu asradkowcgo, wysuyJlErue <.LvY. zespo u, '". ' . , b . .., .

. • ' J ,,' konczyny g6mej po stTome przeclwnej. Za urzenw plaCymlQsm g,owJ I, . ' 'II d . b . Ollnymllarz

qd6w W okolicy leroczowej wystQPujq, zwy ( e oplera po 0 user '-

uszkodzeni u.• 1. • d' UJJaCTl1ll\'a dwy obsz8r

'jf<"micfl sr{)J~kowa 1!IJlG~g\! (!fiend cel'cvn me la, '~J •

", . l' 'mo bocznoJ' wY~py oraz bleglm skrol11owy p611l:111ileory nu povVlefzC illl go - v , oJ • bl

6 '. I' c"toslltllwwo silne gal"zle tore mwe ow:z.m6zg11. Daje ona r wmez lczue

,I",ic do eiala pr~z:(Q,:,al1ego. ,Gal~zie torebkowe tmaczYTIlaj'l odnogl;) tylll"-

"", ! li(J WCWJl<;:l.rzllCj1 blOr<\. ucbal w unaezynieniu jej pozoslalyeh ez«sei. W

,d ,,(117); zaop<llrzcnia t«t!liey srodkowej Inozgu let,,- korowe osrodki ruchowe

. T,Wii\ZanC z glow'l i Jconczyn'i g6m'i. W tym~bsz.ar:z:e leiy-te:f~.<

, "" 1)"\'. osrod~k sl~ojarzonego spojrzenia w bok.· Nieparzysle dorni!luj<tce '.'

:.11 lzeillowe oSlOdkl korowe Iezft w jednej Iub w drugiej p61kUliriloigu w

'il)' z:aopalrzcuia t~tIliey srodkowej. Przy zaburzeniach hq:zeuia w obrt(bie.

i" ,;(;zcg6~~ych [~alyzi Icorowych tytnic~ srodkowej mozgu objawy mog'l. bye.

I rOZlle I stOS1Ulkowo ogTamczone; Przy zahurzeniach krqienia

l!iJiycDF;yeh pnia t~111icy,. zwlas.zcza przed odejscieni galf(zi przes·~~ajqeych,

chorobowy. Jest. wleloobJawowy. Moterny. obselwowac .przeciwsJ:ronne

IH(!!:llJC pol~wicze. z~ zbacz~niem gatek oeznyeh. w StrOlly oguiska

( ilUl()l!Owego . 1 porazel1lem skojarzonego spojrzenia w stront;Jprzeciwn<\..

1!!c:tl)wi?dO\~1 towarzyszyc m.agq zaburzenia czucia w tym samym obszarze (tzn.

\\'i )[ZCCl\'I11CJdo uszkoc1zema polm.vie cillia). W przypadlcu uszkodzenia w

. dominujqcej .wy~tc:;pujq zvvylde Z<iburzenia mowyo charakterze afazji.

I)OILldlo Jl10gQ pOJawlc si~ inne objawy zaburzell r6inych -~,;,y;lilo~Ci~'·

. . wYlljb~qec z uszkodzenia nieparzystyeh osrocllcow w pollct/li

il\lj(LeeJ lub poc!leglcj, odpowieduio. Uszlcodzenie jQder podstawy moze

\' si\l Hp. plz,eciwstrolluym zespolem Parlcinsona. }Jiedolmvienie ezysci

1\ (ureb!ci wcwn\Otrzncj moze objawiac si~ jednoimiennyrni (polowicZYllli,

!: i[,)\lLowymi lub jeszeze Jl)lJiejszymi) zaburzelliami w przeciwnej polowie

widzcnia.

l<;lnic:l/

srodkOWil m6z.gu

.. 3. O~)sz.ary tlnac~yni,enia ko')' .l1a powierzchni g6mo-bocznej p6lkuli rn6zgu przez Irzy

1, 'lIC~ moz.gu: przedllI!\., sroclkowq 1 tyln<t.

TttUlkiQ ~]!~m~mlJ,zgiUlaF1c('ia cerebri posterior zaopatruje tylll&. 113

1)',)\\'icl1:c!mi pu;ysrodkowcj p6lkuli mozgu, doln<\. powierzchlli~piala

u[Jiowego :La wyjettkiem bieguna skrowowego oraz bierze duty u(lZiiil w

lli'i,c7.ynieuiu tylilcj cZf;)sci powierzchni gomo-bocznej. VV szezeg6lnosci, w

"b:;;~HZC jej :wapatrzenia Iwrowcgo leZy lcora ..v.rzr0koyva .. Tr;;tnica tylna mozgu

ponadia du;1;q tyluq ezi,OScwzg6rza i toreblci we'vvllf(trmej oraz bierze

udzial W uil<lczynieniu pllia·. m6zgu. Zaburzenia'\y' ·Icr<\.zeniu: w obszarze

zaopatrzenia tej t~tlllcyrnanifestowae. sit( mog<\. jednoimicnnym niedowic1zenlcm

. pqlo""iczynl"Mog<\. wystfliJic tez zaburzenia cZllciowe i nlchoV'/e zw-illzalle z

llszkmlzeniern wzgotza. .

t'ttniea

~rodkowa m6zgu

Rye. 4, Obszar zaopatrzcnia kory on powicrzchoi przysrodkowej i dolnej p61kuli i116zg~ przez

lrzy Itttnice m6zgti: prZi':dlli~ Srodkowf\. i lyllJ!l.

T6(drriica pGOh~m;.ynla ar1r.ia· ba!;ilarrs oraz szei·eg llnych t~tnic, kt6re

odch9dz'\od niej lub od t~roit kJr~1bowych ilttenae vatelJmles, zaopatruje pieil

m6zgu, m6zdZelc i cZ/is6 mi~dzym6zgowia. Zaburzenia Ientienia 'w .zalcresie iell

linaczynienia manifestowac si~ mog<l objawanU usz1codzenia osrodlc6w pniowyc;h

i objawmni uszkodzenia dlllgich dr6g Y~stt;Jpuj<\.cych1zstt;Jpujqcych oraz objawami

m6zdtlcowymi.Niekiedy zaburzerua maj<\. postac tzw. ;z:espo16w naprzemicnnych,

kl6re charakh'oryzllj<l siy wyst~pbwaniem r6znych obJaw6~po Obll slronacl1

ciala. Na przytdad 11iedo[erwienie czysci podstawnej lllostu maze SPQWOdOW,l\;

osrodlcowe poraMilie polowiczepo . stronie przeciwnej do. llszkodzenia

(uszkoclzenie dr6gpirarnidowych powyiej s!crzyzowania) i pcirazt;;Il\C obwodowo

nerwu odwoC!z<lcego po strorue llszlwclZenia' (uszkodzenlc wJ6!den

korzcniowych nerwu odwod:qcego, przecislcaj'lcych silt' przez .brzus7J1'l cZlts6

mos(u w kienmlru wyjscia z m6zgbwia). Z uwagi na umiejscowienie w pnin

m6zgu Zyciowo vva±nychosrodk6w, niedolawieniew obszarze zaopatrzenia

tr;;lbicy podstavl11eji t~tnic kr~gowych czysto przebiega dramatycznie i prowachi

do zgonu wsr6c1' cibjaw6w ciyzlcich zabufzenoddecliov'vych i scrcowo-

naezyniowyeh oraz zaburzen swiadomosci.· .

o i[e skutk.i zatkania poszczeg61nych pni (~tniczych S'l do przewidzenia, 0

tyle skutlci krw 0 to k u z pt;Jklliytego naczynia charakteryzlue wi~ksza

zmienllosc. 0 objawach' nie deeyduje bowiem obszar zaopatrzenia c1anego

naczynia, ale kielUnelc wynaczyniania si~ kIWi z niego. Kolo Willisa, tak

poz:yteezne w przypadlcach zw<e:tenia czy zamlmi~eia pili naczyniowych, jest tet.

miejseem zwi~lcszollego ryzylca w postaci krwotok6w z p~knl{(tych t{(tnia1c6w.

Tt(tl1iaki (miejseowe rozszerzenie IUD uwypl).klenie t{(tniey Z jechlOGZesrrym

oslabieniem jej SCilIDYw tYm miejscu) lubi!\. sit;; pojawial) w niiejscachrozgal'(zien

t<etruc, a kolo tf(tnicze mozgu wiele talcich rozgal~zien (poJ'lcze6) posiilda: Kola

i" I,

t

\Vil!i~;;l Z<1nllIZOnejest w plynie m6zgowo-rdzelliowym w przestrzeni

jJodpc\j,<cz;Y1J6wlcowej.I(rwotoki z naczyll tego kola Sit gl6wnie krwotokami

podpaj~cZYll6wkowymi i niogit nie dawac ogniskowych objaw6w ubytkowych

I I' nawe! wbardzo ci~ilich staoach og6lnych. Czasarni hew wyplywaj'lca z duz~

I sll~ z P'2kni'i<c.ianiszczy swaim strumietliem pobliskq, de1i1catl1qt1cal1k~nerwow't.

Wowczas oDJawoIll og61nym mog'\. towarzyszy6 objawy ognis1cowe. Pl;.:kni~ciu

" mogq ulegac r6wuiez naczynia, kt6re juz zdwly zagl~bic si~ W tkank~ nerwoWi\.

SIOSllll.!cOWOcz~ste s~ krwotoki Z llaczyJl torcbkowych. Zniszczenie duiej czysci

torc~!u wewn~trZl1ej i przylegajqpych struktur moze przypornina6 uszlcodzenie

wyrulqjqce z niedolcrwienia W obszarze zaopatrzenia t~tnlcy srodkowej m6zgu.

JJ. ,

UtiI.

p\Jwien:dlO\'vnalli muzgl! pella media slIl'erfieiaIis cerebri i i}'~a pud!\bnvua m{/:r:gu

vella bll!iaUs ce["elid. Z y I a s rod k 0 W a po vi i e r z c how n a zbiera krcw z

okolley bruzdy ,boczncj i uehodzi do ",maoId jamil\ft~j xillils ca."!!I'IWS14.S \ub d~

zatold hlioo'r'Yo-dremieJIliowej sillus splzimopcuieialis .. Popfzez dWIC SWOJeOdllOgl

(tyt~ ;[e"piJ\~mj'1cll gormi i doll!lllli vel2a rtf/asfomofica sllper1f.rr ef ilifedai) l'1czy ona

zatolc(( jami:,tC\. z zato!ci\. strzalkowq g601<ti :tato!~ POjHtl')'O:t;:ZlJIll ,yhws ImItSl'enms:

Z y ia pod s taw 11a powslaje z :iyly pn:edniej m070g1! ~'er:acerdlri (J(lte~i(Jr 1

tyly 5n~rlkol'l<ej gl'tbohi~j m6zgM vena media profullda cereb~. B~e.rz.0 ona. udzl~l w

zbieraniu krwi zar6wno ze struktur pOwlerzc!Iownych, Jvk 1 gl~lJoIClch. Zyla

podsu.;wna l\cbodzi do zyly wielldej m?zg;t (patri p~nizej) .. " T .,' ~

Zy}y gfi'l:bokie FeFlile profundae zbleraH krew z ,lstOty ImueJ.w gl~bl m~zgu, ~

jqder podkorowych orazwzg6rza i l'lcZ't si~ z iyhmi I1!'lczYII'!!OW~wwYllm pelt~e

charioideae. W okolicy otworumi~dzykomorowego trzyduze

tyly (;tyla przegrouy' J.l'rLC:l:I'occystcj l'erw septi pelf14cidi, iyla ];J~r;:z:YK1\iowlww.a

vetia cllOrioirjea i;i;yl:t wzg6r:znwo~pnri;lm'\'l'iowa ~'er!a f!w!atrlo:f(f1ata) lqcz'l SIQ

wytWarLajqGtyl'l? 1¥ew11iktrzK!1l IirlOZgu venn cerebri iHferna: D.wic zyly :w.cwn<;:trz~e

biegn<t ,pod stropem, koniory' trzeCIlCJ .w JeJ. SplOClC

n3czyni6WlcowyIll, po czym'l'lcz<\. si~ ze sobCb tworzitc zY~'twnd!~'ll mo~g~ I'eflll

ccrdJli rrwf,Fl~!. ZyIa' wielka w y c 110 d z i z. k 0 m () r y t r z eel e J 11.3

powierzcJmiy grzbietow'l m6zgowia i ,.,p r Zy j m uj e ~ y Iy .pod Staw n e.

Nast\;prrie lciemje si~ d {) b r ze g u w ci \l cia n amI 0 t 11 : r(\7..(C!U z ;r.3ton,!~

§trL3UW"\'Yl't dul0'l sinus sagitta-lis inferior tworzy l!Ca~ok~ l.W05t'l WUlS rectU,5 opony

twar(kj.

tyJa przcdJ1ia

m6zgu

tyla wewnylrl1la 'r'"m6zgu

tyla

naczyni6wkowa

l;~G, 5, Zy!y m6z~u., Na schemacie pokazano powstawanie i;yly wielkiej m6zgu.

\ 1 J 7.cc\slawl.ono,g!owne doplywy tyly wewn~lrZIlej rn6zgu (po strollie prawej) i tyty

z p~dslawncJ mozgu (po stronie lewej). LiniQ przerywarlQ zazllaczono po!o:i:ellie otwofU

Jl1l<,dzyl:omorowego prawego ..

I ' 0 d ply wier wit y In e j z m6zgu kieruje si~ do dw6ch ulc1ad6w

\ 17"yln~cll: powierzc~lOv:ll~go i glQb?lciego. Pomi~dzy ulc1adem zyl gl~bokich i

I powl~rzchownych IstmeJ't polflczem3. .

Z;yly po:'¥ien;d.~O'wne J1erwe supe:rjiciaFes zbierajq !crew przede wszystlcim ze

I sl.iuldur powlcrzelmrowych, tZJ1. z leary i istoty bialej pod!corowej oraz bjor~

,lId:I;]! w od~ro,~adzaniu krwi ze stnlktur gh;:bo!cich. Zylypowierzchownc

go r 11 G zbleraJ'l krew z pov.rierzclmi g6mo-bocwcj i przysrodkowej p6ilruli i

,lIclJod:::'l do Z::1l\~oh.i sinaHwwej g6mcj SirIUS s(lgid~li~' superior·. Z y 1y

( p 0 :V.le r 7..cbow 11e dol n e zbierajfl [crew z powierzclmi d6lnej i dolnych

; C;;:~SCI powlerzcIml ~6m~-bocZl1ej ~przysrodko~ej p611culi. 1'e drobne naczynia

<Jl~)o ucllOdq bezposredmo do okollCzuych zatolc albo bio[~ udzial w utworzeruu

: v,((~lcszych p11i tyJnych: Do tych ostatnich llalezil: iy~a srudkowa

.

n, " 6 Z' ,1 '~gu' pokaz.ano sto~nek g16wnyeh tyl m6zgu do nlekl6ryclJ zaU.l!c oponyI',) G, . ) y mo . .' , .twardcj. Podo\:mje jak na rye. 5; uwzgl~dniono dopfywy prawt":i t.yly wevmr;:trzl1cJ IJlOZgU J

lewej tyly podstawnej m6zgu.

Krew tyltia z m6zdzku i pnia m6zgu odpty\va zylami powicrzdlOvmymi C!O

okolicmyGh zatclc OPOllYtwardej. Palladto cZ«sc krwi z pnia m6zgll odplywa do

iy\ rn6zgu i do Zyl rdzeniowych.

. 1'0 splynit;;eiu do zatok opolly twardei hew wyplv\V,>z' . _1.::q J,' ..,:J J ,n JalTlY czasLJU",WIlW logan\!: (1) Znakollllta w1c<kszosckrwi odplywa przez dl [' . I ', " v c zy y Sr.YJIlC

\:rYl.t~!r~nlC perrae lrrr;ll:"res irl(l!rt:a<! .. .:tyla szyjnu WCwlll(tTZnupowstaje po katdej

1~11~~ ". pr~edlu~el1lu :wtolu C!HH1'utc,j simu sigmo/del/s. (2) Sfosunkowo

cw[dka dose kiWI przez Sillot podstawny pfe.YIIS b 'f • kl' . . d> lIS! ans CfllJC SIQ a splotur~'gowcgo wc\vn~ln;ncgo plexus ve;lOslIs I'ertebrnlis illtenms. (3) W. zale'll < •I II { b . 'I" I ' ' Z o~Cl, ,0 IZC Z1I1lClllHllose UWl odplywa "JOprzez zUlo!\" J'lInll'st- .. :f I t: ~ ,~ sums Cal'erNnS((.r

J .J' OU,l,lydl veri lie oJlhtfwllllicae, a stqd do :iyly twario1'¥cj ,'e;;w [aclalis i iyly

:c:I:\-"WI'l'Cj I'I'IW IIlrv.:ilhrrls. Wreszeie, (4) minimalna w warunl(ac!t n I·j. '{;I . I' . . < onna llye I

J.': (~WI u\~rnl~;SIQ ~o iyl. sn'j~I(osdJl p~lInf! dip/olcae i iyl wyplAstoWydl Velllle

1,:::rtJrIlC. \, kdlcg~nach tlosclowych mczastqpionq drogq odplywu krwi 81.

\,IC t.yly sZyjnc \veWfif;:trzlle. Zillniejszenieodplywukrwip .

yly szyjl1C weWJ1f,'lrzne mote bye jeszcze wyr6wnane dripjr' 'I rzezI l" ' y u Wlc<(szemu'J' eorzys 811Hl lIlnych dr6g oclplYWll. Jednakte J'ecl110CZe~llc'z~bl k .1 I' ,,,' ,,0 owaUJe[P ywll przGz able Ie z,yly powoduje sIan grotny dla zycia,

Uldacl I1Cl'.;OW! pozbawiony jest wJasciwego eirenai'll Iimfalyczn~go. Do

CWl1~go "topHla jest 10 wyr6wnywane przez istnienie plynll m6zgowo-

lzcl\lowcgo.

UrHluIlia Illorfologiczn~ 031'ol1kowego uklndM ilen'VO'VY~go

Wsp61czcsllc melody obrazowania, czyli diagnoslycznych badat't

rnorfologicz:nych, osroclkowcgo uldadu nerwowego to przede ws;>;ysUzim

tOlllografin kOl11puterowa, rezonal1S magnetyczny oraz angiografia. Pcwnc

zllaczcnic wci'1z 111aponrldlo rentgcnowskie :Hlj~de przcglll(]owe CZ:H31.ki i

hr~goslupll. W odniesieuiu do rdzcnia· krc<gowego . nnlcry wymienie takle

badanie konlrnstowe, zwal1C miclogrnfill. (wproW;H:\zenie srodka kontmstlU'lecgo

do jamy podpajr;;cZ)'n6wkowcj). StOSOWaile powszechnic c1awniej

pnctHnOenCcflllogrnfin i 'wentrylmlograria '(bada11ie radiologicznc po

wprowadzcnill gam posrcdnio lub bezposrerlnio do kom6r in6zgowia) wychodzi

z IIZycia(z uwagi nll nicdoskonalosc diagnostycZll'1 i inwazyjnosc) wS7J;;clz.ielam,

gdzie dostc<pna jest aparvtura do prz:cprowadzcllia badania metod'\. tomogral'ii

kompulerowcj 1l1b rCZOllallSl1magnelyeznego. przedstawicnic wymicnionyeh

metod badnl1ia bcz tllotliwosci ziluslrowania tekslu dobrymi zdjl(ciami mija siQ 7,

celem. D\alcgo pOlliz.szc l1wagi nalc7,y traktownc jak klucz do poszulciwallia

podt'f~ezlli1(6womawiajqcych te metody w spos6b wyczerpujqcy.TOlUogmHn hmlJl,,~tcrowa (JK) jest rodzajem warstwowego badania

radiologieznego, w kl6rym zaslosowanie kompulcrowej analizy obrnzu i jego

spccjalucgo przelwOT7.cnia pozwolilo na uwidocznienic subtelnyeh r6:tnic w

wysyceniu obram, nicdoslrzcgalnych nOl1nalnie dla ludzkicgo ob. Dzi~ki temu

wiele struklur m6zgowia irdzellia krl(gowego moz.na zobaezye ioccllie na takich

obrazach. Podanic dotylne srodka kOlltrash~'lcego z nastQP0W)'lll wykonanicm

badania TK, zwiQkszn jeszcze rnoiliwosci lcj melody baclania.

Rcz.Ollnns mv.gndyuny (RM) jest r6wlliet metodi\. badania wykorzystnj'lC'l

1l1otliwosei kOlllputerowego opracowania obram. Z· uwogi na zupelnie illt1'l

Z<lsadQfizyezn'l b~dania, elcll1enty koshle "!lie obrazl.lj'1.Si,{, u wi~c nie daj'l

artcfakt6w na z:dj'teiach, co znaezl1ie zwit<ksza motliwoscl zobrazowania tkanc!(

lllittkkich. R6wniet w tym prz;ypadku moina zastosowae spccjalny srocJek

kOlltr<1stl~i'lcyi polcpszyc uwidocznicnie pewnych slnlktur.Ang'.ogJ'!lfia muz:gowa (badanie radiologicznc 11aezyil 1116zgowia po

wprowadzcniu do tQlnicy sz;yjnej wewnQlrzl1cj Iub do IQtnicy krQgowej swulea

_kontraslujq,eego) jest badanicm nu pcwno nUliej bezpieeznym nit TK lub RM,

jcdnak w przypadku pe\-'lI1ych sehorzeil lIie moie bye zaslqpiona nni przcz TK

ani prz:ez. RM. Pouanie kontraslll do ·wvv. tc<tnic pozwala zobaczy6 iell

rozgalQzienia (f"za Ir;tnicz:a), ryly 1116zgowiai zaloki opony twardcj (fam :i:ylna).

Oclmianq badania (1JJgiogra!iczllego jest tzw. :mgiogl"3fia sllbtrahqjnn,

wykorzystl1j'lc<Jr6wniet melody komputerowcgo opraeowania d<Jt1yeh.

.----------_._---_ ...._---- ----------------------~---~-~---~~~-------