ANALIZA ISPLATIVOSTI ULAGANJA U

PROFESIONALNU REHABILITACIJU I

ZAPOLJAVANJE OSOBA SA INVALIDITETOM NA TUZLANSKOM KANTONU

Decembar 2013.

Analiza isplativosti ulaganja u profesionalnu rehabilitaciju i zapoljavanje osoba sa invaliditetom u Tuzlanskom kantonu

2

SADRAJ UVOD .................................................................................................................................................... 3

1. SITUACIONA ANALIZA U TUZLANSKOM KANTONU .............................................................. 4

1.1. Demografski podaci ................................................................................................................... 4

1.2. Rad i zapoljavanje .................................................................................................................... 5

1.3. Obrazovanje ............................................................................................................................... 7

2. PREGLED INSTITUCIONALNOG I ZAKONODAVNOG OKVIRA ZA PROFESIONALNU

REHABILITACIJU I ZAPOLJAVANJE OSOBA SA INVALIDITETOM U FEDERACIJI BIH I

TUZLANSKOM KANTONU ........................................................................................................ 8

2.1. Institucionalni okvir .................................................................................................................. 8

2.1.1. Profesionalna rehabilitacija ........................................................................................ 8

2.1.2. Rad i zapoljavanje ....................................................................................................... 9

2.2. Pravni okvir ............................................................................................................................... 9

2.2.1. Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju osoba sa

invaliditetom u Federaciji BiH .................................................................................. 10

2.2.2. Zakon o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite

porodica sa djecom, ................................................................................................... 11

2.2.2.1. Civilne rtve rata ........................................................................................................ 11

2.2.2.2. Lica sa invaliditetom .................................................................................................. 12

2.2.3. Zakon o pravima branitelja i lanova njihovih porodica Federacije BiH i Zakon o

dopunskim pravima branitelja i lanova njihovih porodica Tuzlanskog

kantona ................................................................................................................................................ 13

2.3. Trenutna praksa....................................................................................................................... 13

2.3.1. Sistemska pitanja ....................................................................................................... 13

2.3.2. Odnos poslodavaca prema profesionalnoj rehabilitaciji i zapoljavanju osoba sa

invaliditetom .............................................................................................................. 14

2.3.3. Primjeri pozitivne prakse zapoljavanja osoba sa invaliditetom ........................... 16

3. ANALIZA TROKOVA I KORISTI ZAPOLJAVANJA OSOBA SA INVALIDITETOM ZA

DRAVU I POSLODAVCE (COST-BENEFIT ANALIZA) .......................................................... 18

3.1. Metodologija ............................................................................................................................. 18

3.2. Ogranienja .............................................................................................................................. 19

3.3. Izraun anlize isplativosti ....................................................................................................... 19

3.3.1. Koristi koje se ostvaruju po osnovu zapoljavanja osoba sa invaliditetom .......... 19

3.3.2. Izdvajanja iz budeta po osnovu ostvarivanja prava osoba sa invaliditetom ....... 20

3.3.3. Izraun Cost-Benefit analize ..................................................................................... 22

A. Metoda perioda povrata (Return of Investment - ROI), ............................................ 24

B. Metoda neto sadanje vrijednosti (Net Present Value - NPV), .................................. 24

C. Metoda interne stope prinosa (Internal Rate of Return IRR), ................................ 25

Analiza isplativosti ulaganja u profesionalnu rehabilitaciju i zapoljavanje osoba sa invaliditetom u Tuzlanskom kantonu

2

D. Metoda indeksa profitabilnosti (Profitability Index - PI) .......................................... 26

E. Stopa smanjenja izdvajanja za osobe sa invaliditetom po osnovu zapoljavanja ... 26

3.3.4. Izraun Cost-Benefit Analize (sa aspekta POSLODAVACA) .................................... 27

3.3.4.1. Trokovi poslovanja ukoliko poslodavac nema zaposlene osobe sa

invaliditetom .............................................................................................................. 27

3.3.4.2. Koristi ostvarene zapoljavanjem osoba sa invaliditetom ..................................... 28

4. ANALIZA KORISTI ZAPOLJAVANJA ZA OSOBE SA INVALIDITETOM ................................ 31

4.1. Rezultati istraivanja osoba sa invaliditetom ........................................................................ 32

5. ZAKLJUAK .............................................................................................................................. 43

Analiza isplativosti ulaganja u profesionalnu rehabilitaciju i zapoljavanje osoba sa invaliditetom u Tuzlanskom kantonu

3

UVOD

Ova studija je nastala kao rezultat aktivnosti koje se sprovode u okviru projekta Najbolji model zapoljavanja osoba sa invaliditetom baziran na analizi isplativosti koji finansira Evropska unija, a partnerski implementiraju udruenja Centar za razvoj i podrku (CRP) Tuzla i Inicijative preivjelih od mina (IPM), Tuzla. Sveobuhvatni cilj projekta jeste znaajno doprinjeti poveanju zaposlenosti osoba sa invaliditetom kroz jaanje njihovog uea na inkluzivnom, pristupanom i antidiskriminativnom tritu rada u BiH, te poboljati koordinaciju dostupnih institucionalnih resursa. U svrhu dostizanja navedenog cilja, potrebno je izraditi alat koji e na inovativan i jedinstven nain utjecati na promjenu iroko prisutnog negativnog stajalita poslodavaca i zakonodavaca kada je u pitanju zapoljavanje osoba sa invaliditetom.

Rad i zapoljavanje predstavljaju kljunu stepenicu ka potpunoj socio-ekonomskoj integraciji osoba sa invaliditetom. Iako je pravo na rad zagarantovano osnovnim ljudskim pravima, te kao takvo uvrteno u zakonodavstvo BiH, osobe sa invaliditetom se jo uvijek nalaze na margini ekonomskih deavanja, to prema nezvaninim podacima, rezultira injenicom da oko 70% odraslih osoba sa invaliditetom ivi blizu ili ispod zvanine linije siromatva.1

Izmeu ostalog, jedan od kljunih razloga zato je to tako predstavlja i injenica da, u veini sluajeva, predstavnici zakonodavne i izvrne vlasti, kao i poslodavci, jo uvijek nisu svjesni prednosti zapoljavanja osoba sa invaliditetom. Stoga je neophodno istraiti i ekonometrijski izmjeriti koliko dravu i poslodavce kota nezaposlenost osoba sa invaliditetom, odnosno koje koristi bi drutvo, drava, ali i sami poslodavci imali ukoliko bi se generisala nova radna mjesta za osobe sa invaliditetom.

S tim ciljem je i nastala ideja da se pristupi izradi metodologije istraivanja mogunosti za unaprijeenje sistema i prakse obuke, prekvalifikacije i zapoljavanja osoba sa invaliditetom na podruju Tuzlanskog kantona, te u sklopu tog istraivanja uradi analiza isplativosti (analiza trokova i koristi, Cost-Benefit analiza) zapoljavanja osoba sa invaliditetom, kako sa aspekta drave i poslodavca, tako i sa individualnog aspekta osoba sa invaliditetom.

U kontekstu prethodno navedenog, ova analiza obrauje problematiku zapoljavanja osoba sa invaliditetom i njegovu isplativost kroz etiri osnovna dijela dokumenta i to:

1. Situaciona analiza u Tuzlanskom kantonu 2. Pregleda zakonodavnog i institucionalnog okvira, ali i trenutne prakse vezano za rad i

zapoljavanje osoba sa invaliditetom u Federaciji BiH i Tuzlanskom kantonu 3. Analiza trokova i koristi zapoljavanja osoba sa invaliditetom za dravu i poslodavce

(Cost-benefit analiza) 4. Analiza koristi zapoljavanja za osobe sa invaliditetom 5. Zakljuak

1 Izvjetaj o stanju u oblasti invalidnosti u BiH, mart 2012

Analiza isplativosti ulaganja u profesionalnu rehabilitaciju i zapoljavanje osoba sa invaliditetom u Tuzlanskom kantonu

4

1. SITUACIONA ANALIZA U TUZLANSKOM KANTONU

1.1. Demografski podaci

Tuzlanski kanton predstavlja administrativnu jedinicu koja je sastavni dio Federacije Bosne i Hercegovine, koja sa Republikom Srpskom ini dravu Bosnu i Hercegovinu. Tuzlanski kanton sa povrinom od 2.649 km2 (10,1% od ukupne povrine Federacije BiH, odnosno 5,17% teritorije Bosne i Hercegovine) i brojem stanovnika od 499.0992, ima gustinu naseljenosti od 188,41 stanovnika/km2 , to Tuzlanski kanton stavlja u red najgue naseljenih regija u Federaciji BiH, ali i u cijeloj Bosni i Hercegovini, gdje je prosjena gustina naseljenosti 75 st/km2. Broj stanovnika Tuzlanskog kantona ini 21,34% stanovnitva Federacij