yrd. doç. dr. selahattin tozlu 2015elimizdeki cevheri yani osmanlı halk hayatını ne kadar...
Post on 27-Feb-2020
9 Views
Preview:
TRANSCRIPT
19.YY’DA OSMANLIYI ZİYARET EDEN YABANCI YAZARLARIN ESERLERİNDE OSMANLI HALK
HAYATININ DERLENMESİ
MERİÇ AYBAR
Doktora Tezi
Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
Yrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU
2015
(Her Hakkı Saklıdır)
i
T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
TARİH EĞİTİMİ BİLİM DALI
19.YY’DA OSMANLIYI ZİYARET EDEN YABANCI YAZARLARIN ESERLERİNDE OSMANLI HALK HAYATININ DERLENMESİ
(Compiling Ottoman Folk Lives İn Works of
ForeignerAuthersWhoVisitOttomanEmpire in the19th Century)
DOKTORA TEZİ
Meriç AYBAR
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU
ERZURUM
Temmuz, 2015
ii
KABUL VE ONAY TUTANAĞI
Yrd.Doç.Dr.Selahattin TOZLU danışmanlığında, Meriç AYBAR tarafından
hazırlanan “19.yy.da Osmanlıyı ziyaret eden yabancı seyyah ve yazarların eserlerinde
Osmanlı halk hayatının derlenmesi” başlıklı çalışma …../……/……….tarihindeyapılan
savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından. Orta Öğretim Sosyal
Alanlar EğitimAna Bilim Dalında doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Başkan : ……………………..…………. İmza: ………………………………
Danışman:………………………………… İmza: ………………………………
Jüri Üyesi :………………………………… İmza: ………………………………
Jüri Üyesi :………………………………… İmza: ………………………………
Jüri Üyesi :………………………………… İmza: ………………………………
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.
. . / . . / . . . .
Prof. Dr. H. Ahmet KIRKKILIÇ
Enstitü Müdürü
iii
TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI
iv
ÖZET
DOKTORA TEZİ
19.YY’DA OSMANLIYI ZİYARET EDEN YABANCI YAZARLARIN
ESEERLERİNDE OSMANLI HALK HAYATININ DERLENMESİ
MERİÇ AYBAR
2015-139 sayfa
Bu çalışma 19.yy’da Osmanlı devletini ziyaret eden seyyahlar ve yazarların
seyahatnameleri ve dil eserlerinde varsa halk hayatına ait tabirlerin derlenmesi amacına
yönelik yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda bu eserlerde geçen halk hayatına ait alet-
edevat isimleri, şahıs isimleri, hayvan isimleri, yemek ve yiyecek adları, meyve ve
sebze isimleri, bitki isimleri, saygı sözcükleri, hitap şekilleri, dua ve beddualar, atasözü
ve deyimlerin araştırılması ve fişlenmesi şeklinde çalışma yürütülmüştür. Çalışma
yürütülürken betimsel yöntemin alt basamağı olan olay incelemesi yönteminden ve
tarihsel yöntemden faydalanılmıştır. Öncelikli olarak çalışma doğrultusunda
faydalanılacak kaynakların yani seyahatnamelerin ve dil eserlerinin derlemesi yapıldı.
Daha sonra bu eserler içerisindeki yukarıda bahsedilen inceleme alanlarına yönelik
isimlerin tespiti ve Osmanlıcadançevirisi yapıldı. Bu isimlerin eserlerdeki sayfa
numaraları karşılarına yazılmak suretiyle fişleme işlemine geçildi. Araştırmanın sonucu
olarak yabancıların gözünde halk hayatının nasıl olduğu tespit edilmeye çalışıldı ve o
dönem kullanılan isimlerin günümüzde sürekliliği bulunup bulunmadığı incelenerek bu
isimlerin tarihle olan bağları, tarihin akışına etkilerinin olup olmadığı tespit edildi.
Ayrıca bu araştırmanın ilgili alanda mevcut bir boşluğu doldurup doldurmadığı tespit
edilerek gelecek dönemlere yeni bir çalışma sahası yaratılmaya çalışıldı.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, yazarlar, halk hayatı
v
ABSTRACT
DOKTORAL DISSERTATION
COMPİLİNG OTTOMAN FOLK LİVES İN WORKS OF FOREİGNER
AUTHERS WHO VİSİT OTTOMAN EMPİRE İN THE19TH CENTURY
MERİÇ AYBAR
2015-139 pages
This study has been made fort he purpose of compiling folk expressions in
language boks and travelbooks of authors who come to see Ottoman Empire in the
19thcentury. Fort hisaim, the study has been made on names of tools, names of persons,
names of animals, names of foods, names of fruits and vegetables, names of flora,
respect expressions, addressing types, prays and curses, proverbs and idiomsbel on gin
gto folk literature in these works. While doing this study, eventinve stigation which is
sub-step of descriptive method and historical method have been benefitted. As a
priority, resources which will be benefitted for the study, that is, compiles of language
boks and travel boks have been studied. Then, determining the names and expressions
discussed aboverelated to investigationareas has been made and it has been translated in
toTurkish. These names have been indexed by writing the numbers of pages next to the
names. As a result of the study, it has been tried to find how foreigners see the every
day lives of community; and by examining the names used in those days in that whether
the yâre used to do your not, it has been in vestigated to find any connection between
these names and history, and effects to the flow of history. Additionally, by determining
whether this study fills any gapavailablerelated to relevantfield, it has been tried to
create a new field of study.
Keywords: Ottoman , Authors, folk life
vi
ÖN SÖZ
Kimilerine göre insan hiçbir zaman anlaşılamayacak karmaşık bir yapıda
yaratılmış ve bu nedenle de onun karmaşık yapısını anlamak için harcanan çaba boşuna
eritilen bir zaman dilimidir. Bu tezi savunanlar bilmiyor ki toplumu oluşturan en temel
öğe olan insan incelenmedikçe toplum yapısı ve halk hayatı anlaşılamayacaktır.
Çağımız maalesef genellikle hazır bulduğunu kullanma meyilli araştırmacılardan
oluştuğu için toplum ve halk hayatı henüz daha gizlediği cevherleri sunmak için gerçek
manada araştırmacıları beklemektedir. Toplumun yaşam şekli şüphesiz ki o toplumun
aynası gibidir ama bazen halk hayatını anlamak için bir boy aynasına bakmak yeterli
olamaya biliyor. Halk hayatını incelemek isteyen bir araştırmacı sanırım abartmış
olmayacağım resmen bir mikro organizma arıyor gibi eline mikroskobunu alıp en ince
ayrıntısına kadar bakmalıdır. Zira bazen küçük dediğimiz ayrıntılar tarihte çok önemli
bazı gelişmelerin yaşanmasını beraberinde getiriyor olabilir. Bizler tarihçi olarak
elimizdeki cevheri yani Osmanlı halk hayatını ne kadar inceledik ve ne kadar bilgi
sahibiyiz sorusunu kendimize sora duralım, bu konu çoktan yabancı yazar ve
seyyahların dikkatini çekmiş olmalı ki sık sık Osmanlı ülkesine gelerek meraklarını
gidermek için bir takım araştırmalar yapmışlardır. Bu çalışmada bu yabancı yazarların
gözünden Osmanlı halk hayatını vermeye çalıştık. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın
birinci bölümünde yemek, yiyecek, bitki, meyve ve içecek isimlerine yer verilmiştir.
İkinci bölümde alet-edevat, hastalıklar, dualar, beddualar, hayvan isimleri, şahıs adları
ve yiyeceklere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise atasözü ve deyimler yer almıştır.
Bu araştırmayı yapanken benden desteğini hiçbir zaman eksik etmeyen
danışmanın aynı zamanda hocam Yrd.Doç.Dr. Selahattin TOZLU’ya teşekkürü bir borç
bilirim.
Erzurum-2015 Meriç AYBAR
vii
İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY TUTANAĞI .................................................................................... ii
TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI ............................................................................. iii
ÖZET................................................................................................................................ iv
ABSTRACT ...................................................................................................................... v
ÖN SÖZ ........................................................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... vii
BİRİNCİ BÖLÜM
1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1.1. Araştırmanın Amacı: .................................................................................................. 2
1.2. Araştırmanın Önemi: .................................................................................................. 2
1.3. Araştırmanın Sınırlılıkları: ......................................................................................... 2
1.4. Varsayımlar: ............................................................................................................... 3
İKİNCİ BÖLÜM
2. YEMEK-YİYECEK-İÇECEK-MEYVE VE SEBZE ADLARI ............................. 4
2.1. William Burchard Barker ........................................................................................... 4
2.1.1. Yemek ve Yiyecekler .................................................................................. 4
2.1.2. Bitki ve Meyve Adları ................................................................................. 4
2.1.3. İçecekler ...................................................................................................... 5
2.2. Bianchi ....................................................................................................................... 5
2.2.1. Yemek ve Yiyecekler .................................................................................. 5
2.2.2. Bitki ve Meyve Adları ................................................................................. 6
2.2.3. İçecekler ...................................................................................................... 7
2.3. Artur Davids ............................................................................................................... 7
2.3.1. Yemekler ve Yiyecekler .............................................................................. 7
2.3.2. Bitki ve Meyve İsimleri ............................................................................... 7
2.3.3. İçecekler ...................................................................................................... 7
2.4. Amedee Jaubert .......................................................................................................... 7
viii
2.4.1. Yemekler ve Yiyecekler .............................................................................. 7
2.4.2. Bitki ve Meyve ............................................................................................ 8
2.4.3. İçecekler ...................................................................................................... 8
2.5. V.H. Hagopian ........................................................................................................... 8
2.5.1. Yemek ve Yiyecekler .................................................................................. 8
2.5.2. İçecekler ...................................................................................................... 8
2.5.3. Bitki ve Meyveler ........................................................................................ 8
2.6. Berkeley ..................................................................................................................... 9
2.6.1. Yemekler ve Yiyecekler .............................................................................. 9
2.6.2. Bitki ve Meyveler ........................................................................................ 9
2.6.3. İçecekler ...................................................................................................... 9
2.7. N. Mallouf .................................................................................................................. 9
2.7.1. Yemekler ve Yiyecekler .............................................................................. 9
2.7.2. Bitki ve Meyveler ...................................................................................... 10
2.7.3. İçecekler .................................................................................................... 10
2.8. Gydc Clarkc ............................................................................................................. 10
2.8.1. Yemek ve Yiyecekler: ............................................................................... 10
2.8.2. Bitki ve Meyve Adları ............................................................................... 11
2.8.3. İçeçek İsimleri ........................................................................................... 11
2.9. David Bınnıng Monro .............................................................................................. 11
2.9.1. Yemek ve Yiyecek Adları ......................................................................... 11
2.9.2. Bitki ve Meyve Adları ............................................................................... 11
2.9.3. İçecek İsimleri ........................................................................................... 12
2.10. F.D. Ramos ............................................................................................................ 12
2.10.1. Yemek ve Yiyecek Adları ....................................................................... 12
2.10.2. Bitki ve Meyve Adları ............................................................................. 12
2.10.3. İçecek İsimleri ......................................................................................... 12
2.11.J.W.Redhouse .......................................................................................................... 12
2.11.1. Yemek ve Yiyecek İsimleri ..................................................................... 12
2.11.2. İçecek Adları ........................................................................................... 14
2.11.3. Bitki ve Meyve İsimleri ........................................................................... 14
2.12. Herausgegeben ....................................................................................................... 16
ix
2.12.1. Yemekler ve Yiyecekler .......................................................................... 16
2.12.2. Bitki ve Meyveler .................................................................................... 17
2.12.3. İçecekler .................................................................................................. 17
2.13. Belin- Erzurum Jurnal ............................................................................................ 17
2.13.1. Yemek ve Yiyecekler .............................................................................. 17
2.13.2. Bitki ve Meyveler .................................................................................... 17
2.13.3. İçecekler .................................................................................................. 17
2.14.Alexandre Timoni ................................................................................................... 17
2.14.1. Yemek ve Yiyecekler .............................................................................. 17
2.14.2. Bitki ve Meyveler .................................................................................... 18
2.13.3. İçecekler .................................................................................................. 18
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. ALET-EDEVAT-HASTALIK-ŞAHIS-HAYVAN-GİYECEK ADLARI,
HİTAP ŞEKİLLERİ VE DUA- BEDDUALAR .................................................... 19
3.1. William Burchard Barker ......................................................................................... 19
3.1.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 19
3.1.2. Hastalık Adı ............................................................................................... 19
3.1.3.Hitap Şekilleri ............................................................................................ 19
3.1.4. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 19
3.1.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 19
3.1.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 20
3.1.7. Giyecekler ................................................................................................. 20
3.2. Bianchi ..................................................................................................................... 21
3.2.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 21
3.2.2. Hastalıklar ................................................................................................. 22
3.2.3. Dua ve Beddua .......................................................................................... 22
3.2.4. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 22
3.2.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 22
3.2.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 22
3.2.7. Giyecekler ................................................................................................. 23
3.3. Artur Davids ............................................................................................................. 23
x
3.3.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 23
3.3.2. Hastalıklar ................................................................................................. 23
3.3.3. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 23
3.3.4. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 24
3.3.5. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 24
3.3.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 24
3.3.7. Giyecekler ................................................................................................. 24
3.4. Amedee Jaubert ........................................................................................................ 24
3.4.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 24
3.4.2. Hastalık Adları .......................................................................................... 25
3.4.3. Hayvan Adları ........................................................................................... 25
3.4.4. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 25
3.4.5. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 25
3.4.6. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 25
3.4.7. Giyecekler ................................................................................................. 26
3.5. V.H. Hagopian ......................................................................................................... 26
3.5.1. Alet ve Edevatlar ....................................................................................... 26
3.5.2. Hastalıklar ................................................................................................. 26
3.5.3. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 26
3.5.4. Giyecekler ................................................................................................. 26
3.5.5. Dua ve Beddua ......................................................................................... 26
3.5.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 26
3.5.7. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 27
3.6. Berkeley ................................................................................................................... 28
3.6.1. Alet ve Edevatlar ....................................................................................... 28
3.6.2. Hastalıklar ................................................................................................. 29
3.6.3. Dua ve Beddua .......................................................................................... 29
3.6.4. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 29
3.6.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 29
3.6.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 29
3.6.7. Giyecekler ................................................................................................. 29
3.7. N. Mallouf ................................................................................................................ 29
xi
3.7.1. Alet ve Edevatlar ....................................................................................... 29
3.7.2. Hastalıklar ................................................................................................. 30
3.7.3. Dua ve Beddua .......................................................................................... 30
3.7.4. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 30
3.7.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 30
3.7.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 30
3.7.7. Giyecekler ................................................................................................. 31
3.8. Gydc Clarkc ............................................................................................................. 32
3.8.1. Alet ve Edevat İsimleri .............................................................................. 32
3.8.2. Hastalık Adları .......................................................................................... 32
3.8.3. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 32
3.8.4. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 33
3.8.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 33
3.8.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 33
3.8.7. Giyecek İsimleri ........................................................................................ 33
3.9. David Bınnıng Monro .............................................................................................. 33
3.9.1. Alet ve Edevat İsimleri .............................................................................. 33
3.9.2. Hastalık Adları .......................................................................................... 33
3.9.3. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 34
3.9.4. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 34
3.9.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 34
3.9.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 34
3.9.7. Giyecek İsimleri ........................................................................................ 34
3.10. F.D. Ramos ............................................................................................................ 35
3.10.1. Alet ve Edevat Adları .............................................................................. 35
3.10.2. Hastalık İsimleri ...................................................................................... 35
3.10.3. Hitap Şekilleri ......................................................................................... 35
3.10.4. Dua ve Beddualar .................................................................................... 35
3.10.5. Şahıs İsimleri ........................................................................................... 35
3.10.6. Hayvan Adları ......................................................................................... 35
3.10.7. Giyecek İsimleri ...................................................................................... 36
3.11.J.W.Redhouse .......................................................................................................... 36
xii
3.11.1. Alet ve Edevat İsimleri ............................................................................ 36
3.11.2. Hastalık İsimleri ...................................................................................... 37
3.11.3. Hitap Şekilleri ......................................................................................... 37
3.12.4. Dua ve Beddualar .................................................................................... 37
3.11.5. Şahıs İsimleri ........................................................................................... 38
3.11.6. Hayvan Adları ......................................................................................... 38
3.11.7. Giyecek Adları ........................................................................................ 41
3.12. Herausgegeben ....................................................................................................... 42
3.12.1. Alet ve Edavat ......................................................................................... 42
3.12.2. Hastalıklar ............................................................................................... 42
3.12.3. Dua ve Beddua ........................................................................................ 42
3.12.4. Hitap Şekilleri ......................................................................................... 42
3.12.5. Şahıs İsimleri ........................................................................................... 43
3.12.6. Hayvan Adları ......................................................................................... 43
3.12.7. Giyecekler ............................................................................................... 44
3.13. Belin- Erzurum Jurnal ............................................................................................ 44
3.13.1.Alet-Edevat ............................................................................................... 44
3.13.2.Hastalıklar ................................................................................................ 44
3.13.3.Hitap Şekilleri .......................................................................................... 44
3.13.4.Dua-Beddualar ......................................................................................... 44
3.13.5.Şahıs İsimleri ............................................................................................ 44
3.13.6.Hayvan Adları .......................................................................................... 45
3.14. Alexandre Timoni .................................................................................................. 45
3.14.1.Alet-Edevat ............................................................................................... 45
3.14.2.Hastalıklar ................................................................................................ 45
3.14.3.Hitap Şekilleri .......................................................................................... 45
3.14.4.Dua-Beddualar ......................................................................................... 45
3.14.5.Şahıs İsimleri ............................................................................................ 45
3.14.6.Hayvan Adları .......................................................................................... 45
3.14.7. Giyecekler ............................................................................................... 45
xiii
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. DEYİM-ATASÖZÜ .................................................................................................. 47
4.1. Amedee Jaubert ........................................................................................................ 47
4.1.1. Atasözü ve Deyimler ................................................................................. 47
4.2. Herausgegeben ......................................................................................................... 61
4.2.1. Atasözleri ve Deyimler .............................................................................. 61
4.3. F.L.O. Rehrıg ........................................................................................................... 81
4.3.1. Atasözü ve Deyimler ................................................................................. 81
4.4. Belin-Erzurum Jurnal ............................................................................................... 94
4.4.1. Atasözü-Deyimler ..................................................................................... 94
BEŞİNCİ BÖLÜM
5. SONUÇ VE ÖNERİLER .......................................................................................... 95
KAYNAKÇA ................................................................................................................. 97
EKLER ........................................................................................................................... 98
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 125
BİRİNCİ BÖLÜM
1. GİRİŞ
İnsan her şeyi ile merak uyandıran ve incelenme gereksinimi hissedilen bir
varlıktır. Tarih boyunca birçok araştırmacı bu konuyu merakla incelemiş ve insan
üzerine yapılan çalışmalar çeşitli bölümlere ayrılmıştır. Kimi araştırmacı insanın vücut
yapısını kimi psikolojisini incelerken kimisi de insanların davranışları, yaşantıları ve
gelenek-görenekleri sonucu ortaya çıkan yaşam tarzlarını incelemiştir. Bizim
çalışmamızın özünü de halk hayatı ve insanların yaşam şekilleri oluşturmaktadır.
Araştırmaya başlarken şunu belirtmeliyim ki halk hayatı köyden şehre doğru farklılıklar
arz etmektedir. Köylerle şehirlerarasındaki farklılıkların ana nedeni temel geçim
kaynaklarındaki farklılıklardır. Bu durumun yanı sıra bölgeden bölgeye şehirden şehre
de halk hayatı ve kullanılan günlük tabirler değişiklikler göstermektedir. Örneğin Ege
bölgesinde mısıra darı denilirken Erzurum’da lazut(Kirzioğlu M. Fahrettin, Lehçe-i
Erzurum, sayfa 224)denir. Mandaya Ege bölgesinde camız denilirken Doğu Anadolu’da
medek(Kirzioğlu M. Fahrettin, Lehçe-i Erzurum, sayfa 225) denir. Ya da amcaya Ege
bölgesinde gocubaba denilirken Doğu Anadolu bölgesine emi(Kirzioğlu M. Fahrettin,
Lehçe-i Erzurum, sayfa 211) denilmektedir. Bu örnekler daha da artırılabileceği gibi
tamamen bölgeden bölgeyi farklılıklar gösteren halk ifadeleri de sıralanabilir. Genellikle
ülkenin doğusundan batısına geçim kaynaklarındaki farklılıklar kullanılan halk
tabirlerini de değişikliğe uğramıştır. Örneğin batı bölgelerde genellikle denizel iklim
yaygın olduğu için o iklime uygun tabirler ve tarım ürünleri yaygın olarak
kullanılmaktadır. Örneğin batı bölgelerinde sıkça kullanılan iliman ( limon ) kelimesi
doğu bölgelerinde yaygın olarak kullanılmamaktadır. Aynı şekilde Özellikle Erzurum
ve çevresinde kullanılan zeyrek ya da zegerek(Tozlu Selahattin, Erzurum ziraat
tarihinden notlar) olarak bilinen bitki ise batı bölgelerinde yaygın olarak
kullanılmamaktadır. Bu araştırmada incelenecek toplum 19. Yüzyılda Osmanlı
toplumudur.
Osmanlı devleti şüphesiz her dönem Avrupalı yazar ve seyyahların ilgi odağı
olmuş ve ara ara birçok yazar Osmanlı ülkesini ziyaret ederek birtakım çalışmalar
2
yapmışlardır. Bizim konumuz da bu yazarların eserlerinde Osmanlı halk hayatına ait
tabirleri derlemek ve fişlemek şeklinde olmuştur. Normalde çalışma sahamız genel
Osmanlı halk hayatı olsa da Erzurumlu olmamız itibari ile kendi bölgemizle ilgili
yapılan çalışmayı da bir başlık olarak sıralama gereği duydum. Bu çalışmanın genel
anlamda amacı yabancıların Osmanlı halk hayatını nasıl ele aldıkları, ne yönde
inceledikleri, Osmanlıya bakış açılarının nasıl olduğu, halk hayatının hangi yönlerini
eserlerinde kullandıklarını tespit etmek ve bu eserlerde geçen yemek- yiyecek adları,
alet-edevat isimleri, hastalıklar, hitap şekilleri, dua- beddualar, bitki- meyve adları, şahıs
isimleri, hayvan adları, içecekler, giyecekler, varsa deyim ve atasözlerini derlemek
olacaktır.
1.1.Araştırmanın Amacı:
Bu araştırmanın amacı 19. Yüzyılda Osmanlıyı ziyaret eden yabancı yazarların
eserlerinin incelenerek, yabancıların gözünde Osmanlı halk hayatının yansımalarını
tespit etmektir. Ayrıca bu çalışma ile 19. Yüzyılda Osmanlı toplumu hakkında bir takım
genel bilgiler elde edilmeye çalışılacaktır. Bu çalışma ile şu soruların cevabı da
aranacaktır:
1. 19. Yüzyıl Osmanlı toplumuna yabancıların bakış açısı nasıldır?
2. Günümüz Türkiye toplumu ile 19. Yüzyıl Osmanlı toplumu arasında varsa
benzerlikler ve farklılıklar nelerdir?
1.2.Araştırmanın Önemi:
Bu araştırma birçok araştırmacı için merak uyandırmayı ve çalışılmaya aç bir
sahanın varlığını hissettirmeyi temel almaktadır. Burada elde edilecek sonuçlar ya da
bulgular gelecekte bu konuyu araştıracaklar için bir kaynak teşkil edecektir.
1.3.Araştırmanın Sınırlılıkları:
Bu araştırma şüphesiz ki geniş bir sahayı kapsamaktadır. Ancak bu çalışmanın
da bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Şöyle ki bu araştırmayı yapabilmek için 19.
Yüzyılda Osmanlıyı ziyaret eden yabancı yazarların içerisinde elli dört yazarın eseri
taranmış bu eserler içerisinde özellikle diyalogların geçtiği eserlere yer verilmiştir.
Halen incelenmeyi ve tercüme edilmeyi bekleyen birçok eserde bulunmaktadır. Bu
3
çalışma sınırlamasını yemek, yiyecek, bitki, meyve, hayvan, giyecek ve şahıs adları ile
deyim-atasözü, hitap şekilleri, dua ve bedduaların tespit edilip sayfalarının fişlenmesini
yaparak belirlemektedir.
1.4.Varsayımlar:
Bu çalışmanın ortaya çıkardığı en önemli varsayım zaman ne kadar değişirse
değişsin halk hayatının birçok öğesi yıllara meydan okuyarak varlığını devam
ettirecektir.
2.Yöntem:
Bu araştırma yapılırken tarihsel yöntem kullanılmıştır. Doküman incelemesi
yoluyla 19. Yüzyılda Osmanlıyı ziyaret eden yazarların eserleri tek tek incelenmiş bu
eserlerde yer alan diyaloglar Osmanlıcadan Türkçeye tercüme edilmiş, tezin konusunu
teşkil eden unsurlar bu diyaloglardan tespit edilerek orijinal halleriyle sayfa sayfa analiz
edilerek fişlenmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
2.YEMEK-YİYECEK-İÇECEK-MEYVE VE SEBZE ADLARI
2.1. William BurchardBarker
2.1.1.Yemek ve Yiyecekler
Pirinç : sayfa 99
Yağ : sayfa 99
Çorba : sayfa 91,99
Baba çorbası1: sayfa 98
Peynir : sayfa 51,52
Ekmek : sayfa 52
Ördek çorbası2: sayfa 52
Yumurta : sayfa 49
Helva : sayfa 45,46
2.1.2.Bitki ve Meyve Adları
Zerdali ağacı : sayfa 154
Pamuk : sayfa 103
Keten : sayfa 103
Pirinç : sayfa 99
Pancar : sayfa 78
1Diğer adı Nan-ı Azizdir Evliya çelebi seyahatnamesine göre Hz. Adem cennetten çıkarılıp yeryüzüne düşünce karnı acıkmış ve evvela buğday çorbası ile açlığını gidermiş. Onun için bir kimse evine bir adam davet etse “buyurun baba çorbası içelim” der. 2 Normalde ördek yağından yapılan bir çorba olup genelde nasreddin hocanın fıkrası ile anılır. Rivayet olunurki: Hoca birgün erkenden yola koyulmuş akşam hava kararmadan gideceği köye varmak için acele ediyormuş. Öğle vaktine yaklaşırken bir pınarın başında durup hem namazını kılmak hem de kuru peksimetten ibaret azığını yemek istemiş. Pınara yaklaşırken yaban ördeklerini suda oynarken görünce “şunlardan bitanesini yakalayıp kızartıp yesem ne güzel olurdu” diye düşünmüş. Sessizce ördeklere yaklaşmaya çalışırken ördekler uçup gitmişler. Hoca pınarın başına oturmuş çantasından peksimetini çıkarmış ve suya batırıp yemeye başlamış. Oradan geçen bir yolcu “afiyet olsun hocam ne yiyiyorsun?” demiş. Hoca da cevap vermiş: “ördek çorbası” demiş.
5
İncir : sayfa 25, 77
Havuç : sayfa 34
Şalgam : sayfa 34
2.1.3.İçecekler
Ponc3 : sayfa 52,98
2.2.Bianchi
1.2.1.Yemek ve Yiyecekler
Ekmek : sayfa 1
Et : sayfa 1
Şeker : sayfa 1, 88, 89
Şığır eti : sayfa 2, 5, 84
Haşlama : sayfa 2
Kuzu eti : sayfa 2
Kebap : sayfa 3, 85, 86
Börek : sayfa 3, 5, 89
Tereyağı : sayfa 3, 6
Peynir : sayfa 3, 6, 87
Yumurta : sayfa 3, 6
Kaymak : sayfa 8
Biber : sayfa 8
Zeytin : sayfa 8
Sirke : sayfa 9
Pirinç : sayfa 10
Dana eti : sayfa 82
Çorba : sayfa 84
Kızartma : sayfa 88
Kara lahana kavurması :sayfa 86
Tavuk kavurması : sayfa 86
3 İngilizlerden Dünyaya yayılmıştır. Yapılışında çay,şeker,su,limon ve herhangi bir içecek bulunan içki çeşidi.
6
Kurabiye : sayfa 88
Salata : sayfa 121
Dondurma : sayfa 159
2.2.2.Bitki ve Meyve Adları
Elma : sayfa 2, 4, 39, 120
Armut : sayfa 2, 4, 120
Şeftali : sayfa 2, 87, 120
Kayısı : sayfa 2, 4
Karpuz : sayfa 2, 4
İncir : sayfa 2, 4, 87
Üzüm : sayfa 2, 4, 87, 123
Badem : sayfa 2, 4
Böğürtlen : sayfa 2, 4
Dut : sayfa 2, 4
Portakal : sayfa 2, 4
Çilek : sayfa 2, 5
Ceviz : sayfa 2, 5
Fındık : sayfa 2, 5
Frengi üzümü : sayfa 2, 5
Kestane : sayfa 2, 5
Limon : sayfa 2, 5
Muşmula : sayfa 2, 5
Nohut : sayfa 86
Garnabet : sayfa 86
Yer elması : sayfa 86
Erik : sayfa 87, 120
Kiraz : sayfa 120
Buğday : sayfa 123
Arpa : sayfa 123
Tütün : sayfa 161
7
2.2.3.İçecekler
Şarap : sayfa 1, 62, 63, 123, 145
Su : sayfa 1
Kahve : sayfa 8, 33, 81, 82, 83, 87, 159, 160
Çay : sayfa 8, 82, 88, 89
Arpa suyu : sayfa 31, 159
Şampanya : sayfa 87
Süt : sayfa 88
Şerbet : sayfa 152
Limonata : sayfa 159
Rakı : sayfa 160
2.3. ArturDavids
2.3.1.Yemekler ve Yiyecekler
Kuzu eti : sayfa 162
Sığır dili : sayfa 162
Tavuk kavurması : sayfa 163
Salata : sayfa 163
2.3.2.Bitki ve Meyve İsimleri
Yemiş : sayfa 162
2.3.3.İçecekler
Şarap : sayfa 162
2.4. AmedeeJaubert
2.4.1.Yemekler ve Yiyecekler
Kuzu eti : sayfa 237
Sığır dili : sayfa 237
Tavuk kavurması : sayfa 239
8
Kavurma : sayfa 241
2.4.2.Bitki ve Meyve
AmedeeJaubert eserinde bitki ve meyve adlarına yer vermemiştir.
2.4.3.İçecekler
Şarap : sayfa 237,239
2.5. V.H. Hagopian
2.5.1.Yemek ve Yiyecekler
Şeker : sayfa 27
Peynir : sayfa 31
Yumurta : sayfa 33,112
Dondurma : sayfa 50
Kavurma : sayfa 52
Kızartma : sayfa 52
Ekmek : sayfa 54
2.5.2.İçecekler
Kahve : sayfa 17,19,25,26,31,50
Su : sayfa 17,25,54
Çay : sayfa 25
Şarap : sayfa 25
2.5.3.Bitki ve Meyveler
Gül : sayfa 15,32
Elma : sayfa 27,33,38
Kiraz : sayfa 27
Portakal : sayfa 27
Üzüm : sayfa 31,38,63
Armut : sayfa 33,38
Ceviz : sayfa 33
9
Tütün : sayfa 50
Limon : sayfa 50
Domates : sayfa 58
Patates : sayfa 58
2.6. Berkeley
2.6.1.Yemekler ve Yiyecekler
Kuzu eti : sayfa 153
Sığır dili : sayfa 158
Tavuk kavurma : sayfa 158
Salata : sayfa 158
Kavurma : sayfa 159
2.6.2.Bitki ve Meyveler
Yemiş : sayfa 158
2.6.3.İçecekler
Şarap : sayfa 158
2.7. N. Mallouf
2.7.1.Yemekler ve Yiyecekler
Peksimet : sayfa 127
Külbastı : sayfa 130
Haşlama : sayfa 130
Pilav : sayfa 130
Salata : sayfa 130
Dana eti : sayfa 130
Bal : sayfa 146
Yumurta : sayfa 151
Kadayıf : sayfa 158
Fıstık : sayfa 158
Şekerleme : sayfa 159
10
Lokum : sayfa 160
Kaymak : sayfa 165
2.7.2.Bitki ve Meyveler
Pamuk : sayfa 5
Elma : sayfa 25
Yemiş : sayfa 31,153
Karpuz : sayfa 39
Arpa : sayfa 5,69
Gül : sayfa 77,125
2.7.3.İçecekler
Şarap : sayfa 49,137
Süt : sayfa 89
Su : sayfa 91,93
2.8. GydcClarkc
2.8.1. Yemek ve Yiyecekler:
Tuz : sayfa 8
Ekmek : sayfa 8
Peynir : sayfa 8
Biber : sayfa 9
Afyon : sayfa 9
Gül yağı : sayfa 9
Mur4 : sayfa 9
Kebap : sayfa 9
Pilav : sayfa 9
Et : sayfa 9
Muhallebi : sayfa 9
Makarna : sayfa 9
Salata : sayfa 9
4 Özellikle yakın doğuda ilaç yapımında ve parfümeride yararlanılan, kokulu, yapışkan bir reçene türü.
11
2.8.2.Bitki ve Meyve Adları
Ispanak : sayfa 9
Patates : sayfa 9
Domates : sayfa 9
Kiraz : sayfa 9
Limon : sayfa 9
Portakal : sayfa 9
Turunç : sayfa 9
2.8.3.İçeçek İsimleri
Su : sayfa 8
Şarap : sayfa 8
Kahve : sayfa 8
Çay : sayfa 8
Çikolata : sayfa 8
Limonata : sayfa 8
Şerbet : sayfa 8
Bira : sayfa 8
Şampanya : sayfa 8
Bordo5 : sayfa 8
Konyak : sayfa 8
Rom : sayfa 8
Rakı : sayfa 8
Salep : sayfa 8
Süt : sayfa8
2.9. David BınnıngMonro
2.9.1.Yemek ve Yiyecek Adları
David BınnıngMonro eserinde yemek ve yiyecek adlarına yer vermemiştir
2.9.2.Bitki ve Meyve Adları
5 Kırmızı şarap olarak da bilinen bir içki çeşididir.
12
Elma : sayfa 104
2.9.3.İçecek İsimleri
Su : sayfa 89, 99, 115
Kahve : sayfa 117
2.10. F.D. Ramos
2.10.1.Yemek ve Yiyecek Adları
Yoğurt : sayfa 21
Ekmek : sayfa 21, 34
Yumurta : sayfa 23
Bal : sayfa 24
Tuz : sayfa 27
Şeker : sayfa 27
Un : sayfa 28
Yağ : sayfa 37
Et : sayfa 34, 37
2.10.2.Bitki ve Meyve Adları
Pamuk : sayfa 22
Gül : sayfa 23
2.10.3.İçecek İsimleri
Süt : sayfa 25
Su : sayfa 28, 37, 38
Şarap : sayfa 32
2.11.J.W.Redhouse
2.11.1.Yemek ve Yiyecek İsimleri
Yağ : sayfa 18,225, 301
Bakla : sayfa 30
Fasulye : sayfa 30, 179
13
Sığır eti : sayfa 31
Peksimet : sayfa 34
Gevrek : sayfa 34
Pirinç : sayfa 38
Ekmek : sayfa 38, 73, 74
Salamura : sayfa 39, 224, 258
Et suyu : sayfa 40
Tereyağı : sayfa 41
Kurabiye : sayfa 42
Kereviz : sayfa 47
Peynir : sayfa 50
Piliç : sayfa 50
Nohut : sayfa 50, 239
Çikolata : sayfa 50
Reçel : sayfa 63, 176
Makarna : sayfa 195
Ebe gümeci : sayfa 198
Kıyma : sayfa 206
Şeker : sayfa 210
Koyun eti : sayfa 214
Kayğana : sayfa 225
Börek : sayfa 245, 363
Fıstık : sayfa 246
Şekerleme : sayfa 258
Şiş kebap : sayfa 294
Orman kebabı : sayfa 294
Tuz : sayfa 300
Külbastı : sayfa 341
Dana eti : sayfa 400
Karaca ( geyik ) eti : sayfa 401
14
2.11.2.İçecek Adları
Arpa suyu : sayfa 31, 426
Rakı : sayfa 38, 416
Kahve : sayfa 54
Su : sayfa 143, 194, 294
İçki : sayfa 190
Süt : sayfa 353
Ayran : sayfa 416
Şarap : sayfa 419
2.11.3.Bitki ve Meyve İsimleri
Pelin otu : sayfa 2
Badem : sayfa 14
Anason : sayfa 17
Elma : sayfa 20
Kayısı : sayfa 21, 32
Zerdali : sayfa 21
Arpa : sayfa 29, 68, 126
Pancar : sayfa 31
Mantar : sayfa 40, 68, 143
Soğan : sayfa 40, 226
Lahana : sayfa 42, 143
Havuç : sayfa 45
Papatya : sayfa 48
Vişne : sayfa 50
Kestane : sayfa 50
Karanfil : sayfa 53
Buğday : sayfa 68
Marul : sayfa 69
Pamuk : sayfa 69, 233
Yabani elma : sayfa 71
Tere otu : sayfa 72
15
Su teresi : sayfa 72
Hıyar : sayfa 74
Frenk üzümü : sayfa 75
Dere otu : sayfa 119
İncir : sayfa 121
Taze fındık : sayfa 121
Pire otu : sayfa 124
Çiçek : sayfa 125
Sarımsak : sayfa 134
Kabak : sayfa 141, 266
Üzüm : sayfa 142
Menekşe : sayfa 151
Hanımeli : sayfa 156
Zambak : sayfa 174, 188
Yasemin : sayfa 177
Fasulye : sayfa 179
Şeftali : sayfa 180
Pırasa : sayfa 185
Marul : sayfa 187
Leylak : sayfa 187
Nergis : sayfa 199
Muşmula : sayfa 204
Karpuz : sayfa 204
Kavun : sayfa 204
Darı : sayfa 206
Dut : sayfa 213
Barbunya : sayfa 213
Fındık : sayfa 221
Hindistan cevizi : sayfa 221
Zakkum : sayfa 225
Zeytin : sayfa 225
Soğan : sayfa 226
16
Maydanoz : sayfa 235
Yaban havucu : sayfa 235
Bezelye : sayfa 239
Armut : sayfa 239
Biber : sayfa 241
Karanfil : sayfa 246
Erik : sayfa 249
Kuru üzüm : sayfa 249
Nar : sayfa 251
Yer alması : sayfa 251
Firengi : sayfa 254
Kuru erik : sayfa 265
Ayva : sayfa 272
Turp : sayfa 272
Sıçan otu : sayfa 275
Salata : sayfa 300
Kuzu kulağı : sayfa 331
Ispanak : sayfa 334
Çınar : sayfa 359
Kekik otu : sayfa 371
Tütün : sayfa 373
Lale : sayfa 382
Şalgam : sayfa 385
Ceviz : sayfa 408
2.12. Herausgegeben
2.12.1.Yemekler ve Yiyecekler
Et : sayfa 3,119
Türüt : sayfa 13
Ekmek : sayfa 21
Baklava : sayfa 25
Bal : sayfa 45,83,85,135
17
Yumurta : sayfa 57,145
Peynir : sayfa 59
Çam sakızı : sayfa 67
Bakla : sayfa 67
Sirke : sayfa 85
Yoğurt : sayfa 125
Pilav : sayfa 133
2.12.2.Bitki ve Meyveler
Pamuk : sayfa 5
Elma : sayfa 25
Yemiş : sayfa 31,153
Karpuz : sayfa 39
Arpa : sayfa 5,69
Gül : sayfa 77,125
2.12.3.İçecekler
Şarap : sayfa 49,137
Süt : sayfa 89
Su : sayfa 91,93
2.13. Belin- Erzurum Jurnal
2.13.1.Yemek ve Yiyecekler
Mantar
2.13.2.Bitki ve Meyveler
Lazut
2.13.3.İçecekler
Belin eserinde içecek isimlerine yer vermemiştir.
2.14.Alexandre Timoni
2.14.1.Yemek ve Yiyecekler
18
Kebap : sayfa 5
Çorba : sayfa 7
Sığırdili : sayfa 7
Peynir : sayfa 8
Salata : sayfa 8
Tavuk kavurması : sayfa 8
Tirit : sayfa 49
Yumurta : sayfa 49
2.14.2.Bitki ve Meyveler
Yemiş : sayfa 8
Kiraz : sayfa 67
Üzüm : sayfa 67
İncir : sayfa 67
2.14.3.İçecekler
Kahve : sayfa 5,11,12
Şarap : sayfa 6,9
Limonata : sayfa 11
Süt : sayfa 12
Rakı : sayfa 12
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. ALET-EDEVAT-HASTALIK-ŞAHIS-HAYVAN-GİYECEK ADLARI, HİTAP
ŞEKİLLERİ VE DUA- BEDDUALAR
3.1. William BurchardBarker
3.1.1. Alet ve Edevat
Mürekkep : sayfa 99
Mum : sayfa 99
3.1.2. Hastalık Adı
William BurchardBarker hastalık adına çalışmasında yer vermemiştir.
3.1.3.Hitap Şekilleri
William BurchardBarker hitap şekillerine çalışmasında yer vermemiştir.
3.1.4. Dua ve Beddualar
William BurchardBarker dua ve beddualara çalışmasında yer verilmemiştir.
3.1.5. Şahıs İsimleri
Hamad : sayfa 95, 96
Nasreddin6: sayfa 24,27,105
Timurlenk: sayfa 81
İsa : sayfa 10,19, 22,23,24,25
6William BurchardBarker eserinde Nasreddin hoca fıkralarına da geniş yer vermiştir.
Şimdi o fıkralardan bazılarından bahsedelim: Hoca Nasreddin efendi bir gün vaaz için
kürsüye çıkıp der: Ey müminler ben size ne diyeceğim bilir misiniz? Cemaat derler ki
hayır hoca efendi bilmeyiz, hoca ya siz bilmeyince ben size ne söyleyeyim demiş. Bir
gün hoca efendi yine kürsüye çıkıp derki Müslümanlar ben size ne diyeceğim bilir
misiniz? Onlarda ( dahi) dirler ki biliriz, hoca ya siz bildikten sonra ben size ne
söyleyeyim deyip kürsüden aşağı inip çıkıp gidince cemaat taaccübe varıp bir dahi çıkar
ise kimimiz biliriz kimimiz bilmeyiz demeğe kavil ve karar eylerler. Hoca yine bir gün
bir minval meşruh kürsüye çıkıp der : ey karındaşlar ben size ne söyleyeceğim bilir
misiniz? Onlarda ( dahi ) kimimiz biliriz kimimiz bilmeyiz Hoca der ne güzel
bilenleriniz bilmeyenlerinize öğretsin.
20
Philippss : sayfa 24,25
Nothonoyil: sayfa 24,25
Yusuf : sayfa 24
Musa : sayfa 10,23
Andrea : sayfa 21
Khristos : sayfa 21
Somuni : sayfa 21
Yahya : sayfa 2,8,10,14,16,19,20
3.1.6. Hayvan Adları
Eşek : sayfa 63,64,65,66,67,68,69,71,75,99
Bülbül : sayfa 104
At : sayfa 33,78,79,80,94,95
Tavşan : sayfa 91,92,93
Kaplumbağa : sayfa 93
Balık : sayfa 90
Kuzgun : sayfa 88,89
Kedi : sayfa 87,88
Öküz : sayfa 42,86
Kurbağa : sayfa 69
Kurt : sayfa 67
Katır : sayfa 58,59
Tavuk : sayfa 42,53
Horoz : sayfa 53
Leylek : sayfa 51
Ördek : sayfa 51
Köpek : sayfa 50
Kuzu : sayfa 45
Deve : sayfa 38,39
Güvercin : sayfa 17
3.1.7. Giyecekler
William BurchardBarker giyeceklere çalışmasında yer vermemiştir.
21
3.2. Bianchi
3.2.1. Alet ve Edevat
Bıçak : sayfa 9
Çatal : sayfa 9
Tabak : sayfa 9,11
Kadeh : sayfa 9
Sofra bezi : sayfa 10
Kaşık : sayfa 10
Leğen : sayfa 11, 105, 114
Sürahi : sayfa 11
Sandalye : sayfa 11,35,80,114
Silah : sayfa 15,40
Süngü : sayfa 15,40
Palaska : sayfa 15, 40
Bayrak : sayfa 15,40
Kitap : sayfa 6
İplik : sayfa 6
İpek : sayfa 6
Kağıt : sayfa 6, 95
Kalem : sayfa 6, 95
Mürekkep : sayfa 6, 95
Kalemtraş : sayfa 6, 96
Mühür : sayfa 6
Pergel : sayfa 6
Defter : sayfa 6
Sofra : sayfa 6
Sahan : sayfa 85
Havlu : sayfa 105, 114
Ustura : sayfa 105, 114
Şemsiye : sayfa 106
Güğüm : sayfa 113
22
Sabun : sayfa 114
3.2.2. Hastalıklar
Nevazil : sayfa 45
Sıtma : sayfa 45, 152
Baş ağrısı : sayfa 151
Mide fesadı : sayfa 151
Boğaz ağrısı : sayfa 151
Diş ağrısı : sayfa 155
3.2.3. Dua ve Beddua
Bianchi çalışmasında dua ve bedduaya yer vermemiştir.
3.2.4. Hitap Şekilleri
Valide hanım : sayfa 44
3.2.5. Şahıs İsimleri
Mehmet efendi : sayfa 80
Mustafa efendi : sayfa 129
Ahmet ağa : sayfa 129
3.2.6. Hayvan Adları
Köpek : sayfa 30, 35
Balık : sayfa 30, 35, 84, 148
At : sayfa 32, 40, 42, 43, 155, 156, 157, 164
Tavuk : sayfa 86
Bıldırcın : sayfa 86
Keklik : sayfa 147
Tavşan : sayfa 147
Sazan balığı : sayfa 149
Yengeç : sayfa 149
Turna balığı : sayfa 150
Yılan balığı : sayfa 150
23
Beygir : sayfa 157
Arap atı : sayfa 157
Türkmen atı : sayfa 158
3.2.7. Giyecekler
Mintan : sayfa 13
Çorap : sayfa 14, 105
Gömlek : sayfa 14, 105
Eldiven : sayfa 14, 106
Çizme : sayfa 14
Gözlük : sayfa 15
Kundura : sayfa 40, 105
Setre : sayfa 106
Kürk : sayfa 106
Şapka : sayfa 106
Pantolon : sayfa 107
3.3. ArturDavids
3.3.1. Alet ve Edevat
Tepsi : sayfa 162
Bıçak : sayfa 162
Kaşık : sayfa 162
Şişe : sayfa 162
Kağıt : sayfa 164, 165
Kalem : sayfa 164, 165
Mürekkep : sayfa 164, 165
Kalemtraş : sayfa 165
Balmumu : sayfa 165
3.3.2. Hastalıklar
ArturDavids eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.
33.3. Dua ve Beddualar
24
ArturDavids eserinde dua ve beddualara yer vermemiştir.
3.3.4. Şahıs İsimleri
Ali çelebi : sayfa 161
3.3.5. Hitap Şekilleri
Sabahınız hayrola efendim: sayfa 159
Sultanım efendi : sayfa 159
Miraç şerifiniz nasıl : sayfa 159
Vaktiniz hayrola : sayfa 159
Ağam : sayfa 160
Bire oğlan : sayfa 161
Hazretleri : sayfa 161
3.3.6. Hayvan Adları
ArturDavids eserine hayvan isimlerine yer vermemiştir.
3.3.7. Giyecekler
Esbab : sayfa 167
Çorap : sayfa 167
Kundura : sayfa 167
Kürk : sayfa 167
Şapka : sayfa 168
Çizme : sayfa 168
3.4. AmedeeJaubert
3.4.1. Alet ve Edevat
Kağıt ( Gazete ) : sayfa 231,243
Tepsi : sayfa 237
Çatal : sayfa 237
Bıçak : sayfa 237
Mürekkep : sayfa 243
25
Kalem : sayfa 243,245
Divit : sayfa 243
Kalemtraş : sayfa 245
Çuha : sayfa 247
3.4.2. Hastalık Adları
AmedeeJaubert eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.
3.4.3. Hayvan Adları
AmedeeJaubert eserinde hayvan adlarına yer vermemiştir.
3.4.4. Şahıs İsimleri
Ali Çelebi : sayfa 235
Mehmed : sayfa 257
3.4.5. Dua ve Beddualar
Allaha şükür hoşuz : sayfa 231
Bu vaktiniz hayrola : sayfa 231
Akıbetiniz hayrola sultanım : sayfa 231
Allah razı ola : sayfa 233
Allaha ısmarladık : sayfa 233
Ömrünüz çok ola : sayfa 233
Varın sağlık ile Allah yol açıklığı versin:sayfa 233
Akşamınız hayrola : sayfa 233
Şükür ola : sayfa 233
Allah sağlık versin : sayfa 233
3.4.6. Hitap Şekilleri
Hoş geldiniz sultanım efendim : sayfa 231
Miraç şerifiniz nasıl : sayfa 231
Nasılsınız sultanım : sayfa 231
Lebbeyk sultanım : sayfa 235
26
3.4.7. Giyecekler
Esbab : sayfa 251
Çorap : sayfa 251
Kundura : sayfa 251
Kürk : sayfa 251
Şapka : sayfa 251
Papuç : sayfa 251
Çizme : sayfa 251
3.5. V.H. Hagopian
3.5.1. Alet ve Edevatlar
Süzgeç : sayfa 76
3.5.2. Hastalıklar
Sıtma : sayfa 31
3.5.3. Hitap Şekilleri
V.H. Hagopian eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.
3.5.4. Giyecekler
Kundura : sayfa 65
3.5.5. Dua ve Beddua
V.H. Hagopian eserinde dua ve bedduaya yer vermemiştir.
3.5.6. Hayvan Adları
At : sayfa 15,27,56,60,66,67,73,83,102
Öküz : sayfa 15,25,28
Kuş : sayfa 15
Kedi : sayfa 27,71
Köpek : sayfa 27,71
İnek : sayfa 28,71
27
Fil : sayfa 38
Arslan : sayfa 38
Eşek : sayfa 50,73,145
Fare : sayfa 71
Horoz : sayfa 71
Deve : sayfa 76
3.5.7. Şahıs İsimleri
Charli Efendi : sayfa 17
Ahmet Efendi : sayfa 18
Artin Ağa : sayfa 18
Hasan Efendi : sayfa 19
Ahmet Bey : sayfa 19
Kerim Efendi : sayfa 19,104
Yusuf Efendi : sayfa 32
Meryem : sayfa 32
Nuri Efendi : sayfa 36
Sadık Efendi : sayfa 38
Nuriye Hanım : sayfa 38
Necip : sayfa 56,104
Yakup : sayfa 58,70,71,89
Hz. Davut : sayfa 59
Meri Hanım : sayfa 59
Eliza : sayfa 59
Büyük İskender : sayfa 70
Nasreddin Hoca : sayfa 73,145
Hacı Hasan Efendi : sayfa 78
II. Wilhem : sayfa 88
Retbetou Efendi : sayfa 88
Kadri Paşa : sayfa 88
Sör Nikalay : sayfa 88
Doktor Angel : sayfa 88
28
Artin Paşa : sayfa 89
Kemal Bey : sayfa 89
I.Ricart : sayfa 96
Mehmet : sayfa 102
Ali Efendi : sayfa 102
Gülistan Hanım : sayfa 108
Cemile Hanım : sayfa 108
Hüseyin : sayfa 108
Fatıma Zahire : sayfa 109
Tahir Bey : sayfa 131
Kilyan Efendi : sayfa 135
Nihat Efendi : sayfa 135
Mahir Arsak : sayfa 135
Mösyö Kiras : sayfa 135
Mösyö Hurini : sayfa 141
Habip Efendi : sayfa 148
Hacı Nihat Efendi : sayfa 157
Ali Muzaffer : sayfa 157
3.6. Berkeley
3.6.1. Alet ve Edevatlar
Kağıt : sayfa 155
Bıçak : sayfa 158
Tepsi : sayfa 158
Çatal : sayfa 158
Kaşık : sayfa 158
Kalem : sayfa 160
Kağıt : sayfa 160
Divit : sayfa 160
Kalemtraş : sayfa 160
Mürekkep : sayfa 160
29
3.6.2. Hastalıklar
Berkeley eserinde hastalıklara yer vermemiştir.
3.6.3. Dua ve Beddua
Berkeley eserinde dua ve bedduaya yer vermemiştir.
3.6.4. Hitap Şekilleri
Sultanım efendim : sayfa 155
3.6.5. Şahıs İsimleri
Ali Çelebi : sayfa 157
Muhammet Ağa : sayfa 165
3.6.6. Hayvan Adları
Berkeley eserinde hayvan adlarına yer vermemiştir.
3.6.7. Giyecekler
Esbab : sayfa 163
Çorap : sayfa 163
Kürk : sayfa 163
Kundura : sayfa 163
Şapka : sayfa 163
Çizme : sayfa 163
3.7. N. Mallouf
3.7.1. Alet ve Edevatlar
Perde : sayfa 119
Sabun : sayfa 122
Deynek : sayfa 123
İskemle : sayfa 135
Saat : sayfa 135
Kağıt : sayfa 147
30
Kalem : sayfa 147
3.7.2. Hastalıklar
Veca-yımefacil : sayfa 134
Baş ağrısı : sayfa 140
Sıtma : sayfa 142,161
Kabızlık : sayfa 144
3.7.3. Dua ve Beddua
Allah Teala Hazretleri nice seneler sıhhat ve afiyet göstersin ve uzun ömür yaşayıp her
bir sen pek çok hayırlı bulasınız --- sayfa 152
3.7.4. Hitap Şekilleri
Herausgegeben eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.
3.7.5. Şahıs İsimleri
Herausgegeben eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.
3.7.6. Hayvan Adları
At : sayfa 3,5,19,21,47,51,55,61,69,101,123
İt : sayfa 3,17
Eşek : sayfa 5,9,15,17,33,73,155
Deve : sayfa 5,33,147
Köpek : sayfa 7,19,35,67,115,117,127,149
Tavuk : sayfa 7,13,29,57,95,121
Katır : sayfa 9
İnek : sayfa 17
Buzağı : sayfa 29
Öküz : sayfa 29,31,89
Kuş : sayfa 31,47,113,117,119,127,143
Arslan : sayfa 33,41,69,145
Yılan : sayfa 35,93
Kedi : sayfa 41,67,123
31
Balık : sayfa 45,77
Horoz : sayfa 47,65,139
Kaz : sayfa 57,121
Karınca : sayfa 69,75,109
Koyun : sayfa 69,115,121
Kuzu : sayfa 69,123
Fil : sayfa 75
Tilki : sayfa 79,99,113,145
Serçe : sayfa 85
Sinek : sayfa 85
Tavşan : sayfa 95,103
Domuz : sayfa 99,153
Kaplumbağa : sayfa 109
Kartal : sayfa 109
Kurt : sayfa 115,117
Kuzgun : sayfa 119
Keçi : sayfa 121
Sıçan : sayfa 123
Leylek : sayfa 133
Sivrisinek : sayfa 145
3.7.7. Giyecekler
Gömlek : sayfa 120
Çorap : sayfa 120
Kundura : sayfa 120
Yelek : sayfa 121,123
Kayış : sayfa 121,123
Pantolon : sayfa 123
Setre : sayfa 123
Kürk : sayfa 123
Eldiven : sayfa 123
Papuç : sayfa 135
32
Esbab : sayfa 135
Nalın : sayfa 136
Peştamal : sayfa 136
3.8. GydcClarkc
3.8.1. Alet ve Edevat İsimleri
Bardak : sayfa 8
Kadeh : sayfa 8
Fincan : sayfa 8
Kağıt : sayfa 9
Sabun : sayfa 9
Havlu : sayfa 9
Çubuk : sayfa 9
Nargile : sayfa 9
Izgara : sayfa 9
Fırça : sayfa 9
3.8.2. Hastalık Adları
GydcKlarkc eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.
3.8.3. Hitap Şekilleri
Peder : sayfa 12
Şah : sayfa 12
Sultan : sayfa 12
Vezir : sayfa 12
Paşa : sayfa 12
Bey : sayfa 12
Han : sayfa 12
Efendi : sayfa 12
Mösyö : sayfa 12
Ağa : sayfa 12
Hanım efendi : sayfa 12
33
Madam : sayfa 12
Kokana : sayfa 12
3.8.4. Dua ve Beddualar
Sabahınız hayrola : sayfa 13
İyi şükür hamdolsun : sayfa 13
3.8.5. Şahıs İsimleri
GydcClarkc eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.
3.8.6. Hayvan Adları
Merinos : sayfa 10
Kedi : sayfa 10
Keçi : sayfa 10
3.8.7. Giyecek İsimleri
GydcClarkc eserinde giyecek isimlerine yer vermemiştir.
3.9. David BınnıngMonro
3.9.1. Alet ve Edevat İsimleri
Sandık : sayfa 89
İskemle : sayfa 90, 100
Seccade : sayfa 93
Kağıt : sayfa 96
Divit : sayfa 96
Kalem : sayfa 96
Mürekkep : sayfa 96, 97
Mum : sayfa 97, 98
Şamdan : sayfa 100
Eyer : sayfa 115
3.9.2. Hastalık Adları
34
David BınnıngMonro eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.
3.9.3. Hitap Şekilleri
David BınnıngMonro eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.
3.9.4. Dua ve Beddualar
Sabahınız hayrola : sayfa 85
Vaktiniz hayrola : sayfa 85
Şükür velhamdülillah : sayfa 85
Allaha emanet ola : sayfa 85, 86
Ömrünüz çok olsun : sayfa 86
Dualar : sayfa 86
Allah razı ola : sayfa 86, 98
Allah şifa versin : sayfa 86
Allah selamet vere : sayfa 88
Dualar efendim : sayfa 88
AllahuTeala sana Pazar versin : sayfa 94
Akşamınız hayrola : sayfa 98
Geceniz hayrola : sayfa 98
3.9.5. Şahıs İsimleri
David BınnıngMonro eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.
3.9.6. Hayvan Adları
At : sayfa 91, 112, 113, 115
Eşek : sayfa 98
Katır : sayfa 108, 110
Deve : sayfa 111
Tavuk : sayfa 113
3.9.7. Giyecek İsimleri
Zıbın : sayfa 89
Peşkiri : sayfa 89
35
Pabuç : sayfa 89
3.10. F.D. Ramos
3.10.1. Alet ve Edevat Adları
Bıçak : sayfa 21, 25
Üzengi : sayfa 27
3.10.2. Hastalık İsimleri
F.D.Ramos eserinde hastalık isimlerine yer vermemiştir.
3.10.3. Hitap Şekilleri
F.D.Ramos eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.
3.10.4. Dua ve Beddualar
F.D.Ramos eserinde dua ve beddualara yer vermemiştir.
3.10.5. Şahıs İsimleri
Beneh efendi ---------------------------- sayfa 38
3.10.6. Hayvan Adları
Öküz : sayfa 21
Kuş : sayfa 21
Kedi : sayfa 22
Kuzgun : sayfa 22
Köpek : sayfa 22
Tavuk : sayfa 23, 37
Balık : sayfa 23, 37
Keçi : sayfa 24
At : sayfa 24, 31, 32, 34
Tavşan : sayfa 24
Kuzu : sayfa 25
Arslan : sayfa 25
36
Katır : sayfa 25, 37
Kısrak : sayfa 25
Pars : sayfa 27
Koyun : sayfa 27, 32
Deve : sayfa 37
3.10.7. Giyecek İsimleri
Kaftan : sayfa 30
Etek : sayfa 27
3.11.J.W.Redhouse
3.11.1. Alet ve Edevat İsimleri
Silah : sayfa 22
Balta : sayfa 28
Terazi : sayfa 29
El arabası : sayfa 30
Leğen : sayfa 30
Defter : sayfa 34
Pusula : sayfa 34
Mürekkep : sayfa 36
İbrik : sayfa 39
Fırça : sayfa 40
Kalem : sayfa 40, 176
Tebeşir : sayfa 48
Sandalye : sayfa 48
Tesbih : sayfa 48
Çatal : sayfa 53, 128
Cezve : sayfa 54
Minder : sayfa 69
Yorgan : sayfa 70
Fincan : sayfa 73
Tabak : sayfa 90, 100
37
Yelpaze : sayfa 116
Kalbur : sayfa 116
Kepçe : sayfa 181
Bıçak : sayfa 180
Desti : sayfa 246
Kavanos : sayfa 253
Tencere – kazan : sayfa 254, 302
Tepsi – sini : sayfa 301, 378
Sofra bezi : sayfa 360
3.11.2. Hastalık İsimleri
Zıkkım : sayfa 46
Nezle : sayfa 46
Nevazil : sayfa 46
Sancı : sayfa 54
Karın ağrısı : sayfa 54
Sıtma : sayfa 120
Humma : sayfa 120
Nikris : sayfa 141
Veba : sayfa 243
Kuduz : sayfa 272
3.11.3. Hitap Şekilleri
Beyzade : sayfa 135
Kişizade : sayfa 135
Efendi : sayfa 135
Efendimiz : sayfa 193
Rabbimiz : sayfa 193
İsa Mesih efendimiz : sayfa 193
Rabbimiz Teala : sayfa 193
3.11.4. Dua ve Beddualar
Allaha ısmarladık : sayfa 6, 116
38
Uğurla ola : sayfa 6, 116
Selametle : sayfa 6
3.11.5. Şahıs İsimleri
Kadir : sayfa 1, 225
Refik : sayfa 26
Ali : sayfa 27
Sami : sayfa 27
Kerem : sayfa 141
Kerim : sayfa 142
3.11.6. Hayvan Adları
Palamut : sayfa 4
Timsah : sayfa 13
Karınca : sayfa 18
Ceylan : sayfa 18
Maymun : sayfa 19, 28, 210
Arap atı : sayfa 29
Yarasa : sayfa 30
Kunduz : sayfa 31, 332
Arı : sayfa 31
Kuş : sayfa 34, 130
Domuz : sayfa 36, 39, 147
Manda : sayfa 40
Tahta biti : sayfa 40
Kelebek : sayfa 41
Tavşan : sayfa 42
Dana : sayfa 42
Deve : sayfa 43
Zürafa : sayfa 43
Kanarya : sayfa 43
Maymun : sayfa 44
Kedi : sayfa 46
39
Kurt : sayfa 46, 195
İnek : sayfa 71
Yengeç : sayfa 71
Turna : sayfa 71
Böcek : sayfa 71
Timsah : sayfa 72
Karga : sayfa 73, 295
Horoz : sayfa 73
Kelp : sayfa 95
Eşek : sayfa 95, 176
Kumru : sayfa 95
Ördek : sayfa 98
Yılan balığı : sayfa 101
Fil : sayfa 102
Aygır : sayfa 106, 338
Balık : sayfa 122, 132
Kuş : sayfa 123
Pire : sayfa 124
Pisi balığı : sayfa 124
Sinek : sayfa 125
Tay : sayfa 125
Tavuk : sayfa 129, 152, 241
Tilki : sayfa 130
Kurbağa : sayfa 131
At sineği : sayfa 133
Sivri sinek : sayfa 139, 214
Keçi : sayfa 140
Saka kuşu : sayfa 140
Çekirge : sayfa 142, 191
Martı : sayfa 146
Beygir : sayfa 146
Akrep : sayfa 147
40
Tavşan : sayfa 149
Atmaca : sayfa 150
Dişi dana : sayfa 151
Genç geyik : sayfa 151
Dişi geyik : sayfa 154, 338
At : sayfa 157, 215
Çakal : sayfa 176
Ala karga : sayfa 176
Kedi yavrusu : sayfa 180
Kuzu : sayfa 181, 243
Kaplan : sayfa 186
Kertenkele : sayfa 191
Istakoz : sayfa 191
Bit : sayfa 194
Uskumru : sayfa 195
Samur : sayfa 200
Köstebek : sayfa 210
Fare : sayfa 212
Fındık şıçanı : sayfa 212
Katır : sayfa 213
Lüfer : sayfa 213
Tekir balığı : sayfa 213
Mercan balığı : sayfa 213
Midye : sayfa 214
Bülbül : sayfa 218
Deve kuşu : sayfa 228
Su samuru : sayfa 228
Baykuş : sayfa 232
Öküz, sığır : sayfa 232
İstiridye : sayfa 232
Pars : sayfa 234
Papağan : sayfa 235
41
Keklik : sayfa 237
Tavus kuşu : sayfa 239
Saka kuşu : sayfa 240
Midilli : sayfa 251
Yunus balığı : sayfa 252
Teke : sayfa 254
Bıldırcın : sayfa 270
Ada tavşanı : sayfa 272
Kuzgun : sayfa 276
Karaca : sayfa 294
Akrep : sayfa 305
Yılan : sayfa 310,327
Koyun : sayfa 315
Serçe : sayfa 333
Hamsi balığı : sayfa 336
Marina balığı : sayfa 350
Kuğu : sayfa 358
Alabalık : sayfa 381
Kalkan balığı : sayfa 383
Akbaba : sayfa 406
Eşek arısı : sayfa 409
Gelincik : sayfa 412
Yaban eşeği : sayfa 427
3.11.7. Giyecek Adları
Şalvar : sayfa 39, 381
Potur : sayfa 39, 381
Etek : sayfa 126, 324
Fistan : sayfa 131
Mintan : sayfa 176
Peşgiri : sayfa 215
Ehram : sayfa 269
42
Pabuç : sayfa 326
Çorap : sayfa 345
Pantolon : sayfa 381
Şapka : sayfa 381
Sarık : sayfa 383
Atkı : sayfa 422
3.12. Herausgegeben
3.12.1. Alet ve Edavat
Torba : sayfa 3
Kılıç : sayfa 3
Kazma : sayfa 5
Yular : sayfa 11
Süpürge : sayfa 13
Ayna : sayfa 27
Desti : sayfa 39
Bıçak : sayfa 45,47,59
Çuval : sayfa 57
Çivi : sayfa 65
Saz : sayfa 87
Davul : sayfa 95
Zurna : sayfa 95
Araba : sayfa 103
Mum : sayfa 135
Tencere : sayfa 139
3.12.2. Hastalıklar
Herausgegeben eserinde hastalıklara yer vermemiştir.
3.12.3. Dua ve Beddua
Herausgegeben eserinde dua ve bedduaya yer vermemiştir.
3.12.4. Hitap Şekilleri
43
Herausgegeben eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.
3.12.5. Şahıs İsimleri
Herausgegeben eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.
3.12.6. Hayvan Adları
At : sayfa 3,5,19,21,47,51,55,61,69,101,123
İt : sayfa 3,17
Eşek : sayfa 5,9,15,17,33,73,155
Deve : sayfa 5,33,147
Köpek : sayfa 7,19,35,67,115,117,127,149
Tavuk : sayfa 7,13,29,57,95,121
Katır : sayfa 9
İnek : sayfa 17
Buzağı : sayfa 29
Öküz : sayfa 29,31,89
Kuş : sayfa 31,47,113,117,119,127,143
Arslan : sayfa 33,41,69,145
Yılan : sayfa 35,93
Kedi : sayfa 41,67,123
Balık : sayfa 45,77
Horoz : sayfa 47,65,139
Kaz : sayfa 57,121
Karınca : sayfa 69,75,109
Koyun : sayfa 69,115,121
Kuzu : sayfa 69,123
Fil : sayfa 75
Tilki : sayfa 79,99,113,145
Serçe : sayfa 85
Sinek : sayfa 85
Tavşan : sayfa 95,103
Domuz : sayfa 99,153
Kaplumbağa : sayfa 109
44
Kartal : sayfa 109
Kurt : sayfa 115,117
Kuzgun : sayfa 119
Keçi : sayfa 121
Sıçan : sayfa 123
Leylek : sayfa 133
Sivrisinek : sayfa 145
3.12.7. Giyecekler
İhram : sayfa 9
Kalpak : sayfa 43
Kaftan : sayfa 131
Gömlek : sayfa 131
Kürk : sayfa 131
3.13. Belin- Erzurum Jurnal
3.13.1.Alet-Edevat
Surfe7 : sayfa 371
perkel8 : sayfa 371
3.13.2.Hastalıklar
Belin eserinde hastalık adı kullanmamıştır.
3.13.3.Hitap Şekilleri
Belin eserinde hitap şekli kullanmamıştır.
3.13.4.Dua-Beddualar
Belin eserinde dua beddua kullanmamıştır.
3.13.5.Şahıs İsimleri
Belin eserinde şahıs ismi kullanmamıştır.
7 Erzurum ve çevresinde sofra anlamında kullanılan bir tabirdir. 8 Erzurum ve çevresinde pergel anlamında kullanılan bir tabirdir.
45
3.13.6.Hayvan Adları
Djamouch9 : sayfa 37
3.14. AlexandreTimoni
3.14.1.Alet-Edevat
Kaşık : sayfa 6
Çatal : sayfa 6
Tepsi : sayfa 6
Bıçak : sayfa 6
Mürekkep : sayfa 21
Kağıt : sayfa 21
Kalem : sayfa 21
Kalemtraş : sayfa 22
3.14.2.Hastalıklar
Sıtma : sayfa 3,49
3.14.3.Hitap Şekilleri
Hoş geldiniz sultanım : sayfa 1,2
3.14.4.Dua-Beddualar
Sabahınız hayrola : sayfa 1
Elhamdülillah : sayfa 1
3.14.5.Şahıs İsimleri
Ali çelebi : sayfa 6
3.14.6.Hayvan Adları
Kuş : sayfa 44
Balık : sayfa 44,45
At : sayfa 59,61,75
3.14.7. Giyecekler
9 Doğu Anadolu’da mandaya karşılık kullanılan Camış tabiridir.
46
Esvab : sayfa 15
Çorap : sayfa 15
Kundura : sayfa 15,17
Gömlek : sayfa 16
Kürk : sayfa 16
Şapka : sayfa 17
Pabuç : sayfa 17
Çizme : sayfa 17
Pantolon : sayfa 19
Yelek : sayfa 20
Setre : sayfa 20
Eldiven : sayfa 20
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. DEYİM-ATASÖZÜ
4.1. AmedeeJaubert
4.1.1.Atasözü ve Deyimler
1. Dost bin ise azdır, düşman bir ise çoktur.
2. Ey Abdal ey derviş akçe ile biter her iş.
3. İt ürür kervan geçer.
4. Müfit sirke baldan tatlıdır.
5. Azı bilmeyen çoğu bilemez.
6. Köpek köpeği yemez.
7. Senden kuvvetliynen tutuşma.
8. İki reis bir gemi batırırlar.
9. Rüzgara tüküren yüzüne tükürür.
10. Dişin ağrıdığı yere dil dokunur.
11. Şehri görene kılavuz ne lazım.
12. Küçük taş baş yarar.
13. Ölme eşeğim yaz gelir yonca yersin.
14. Zannetmediğin yerden tilki çıkar.
15. Körün istediği nedir iki göz.
16. Yorganına göre ayağını uzat.
17. Asılacak suya bağlanmaz.
18. Gülü isteyen dikenlerini de istemek gerek.
19. Kesemediğin eli öp.
20. Akıllı düşman akılsız dosttan eyidir.
48
21. Küçük büyüğe tabi olmalı.
22. Sırrını dostuna dostunu da düşmanına açma.
23. İki deliye bir aslukomuşlar.
24. Serçeden korkan darı ekmesin.
25. Eski süpürge dama atarlar.
26. Yağmurdan kaçan doluya uğradı.
27. Çok arpa atı çatlatır.
28. Sakal başına kurban olsun.
29. Tez giden tez yorulur.
30. Avradın öğüdü avrada geçer.
31. Yaramaz adam pazar bozar eyi adam pazar yapar.
32. Doğru söyleyeni şehirden kovarlar.
33. Yaramaza kendi belası yeter.
34. Beni sayanın kuluyum saymayanın sultanıyım.
35. Hayvan ölür semeri kalır, insan ölür adı kalır.
36. Dilini zabt eden başını kurtarır.
37. Kendinden düşen ağlamaz.
38. Araba kırılınca eyi yolu gösteren çoktur.
39. Ayıpsız dost arayan dostsuz kalır.
40. İnsan insanın aynasıdır.
41. Çok yaşayan çok bilmez çok gezen çok bilir.
42. Her yokuşun inişi var.
43. Dikenden gül biter gülden diken.
44. Kızım sana derim gelinim işitsin.
45. Tembel kuvvetim yoktur diyor.
49
46. Kedi bulunmadığı yerde sıçanlar baş kaldırır.
47. İki cambaz bir ipte oynamaz.
48. Bol bol demekle ağız tatlı olunmaz.
49. Ağlamayan çocuğa meme vermezler.
50. Yaşı at pazarında sorarlar.
51. Bahşiş atın dişine bakılmaz.
52. Diyeceğini fikir eyle öyle söyle.
53. Karga bülbül yerine satma istersen.
54. Yemiş olmayan ağaca taş atmazlar.
55. Sana vur dedilerse öldür demediler.
56. Dünya döner düşman dönmez.
57. Hastaya düşün mü sorarsın.
58. Genç beye hidmet etmek ve kır at tımar etmek ne kadar güçtür.
59. Gül dikensiz olmaz sefa cefasız olmaz.
60. Hak söz acı olur.
61. Dost ile ye iç alış veriş etme.
62. Gözden uzak olan gönülden dahi uzak olur.
63. Adam adamı salt bir kere aldatır.
64. Dilden gelen elden gelse her fukara paşa olur.
65. Arık tavuktan semiz türüt olmaz.
66. Tamahkardan şey dileyen denizde bir çukur açar.
67. Başını evde tutan adam kalabalıkta kalpağı kayıp eder.
68. Kaşınmaya tırnak ister.
69. Malımız yokise arzumuz olsun.
70. Gözümüzü açalım yoksa açarlar.
50
71. Sessiz bağırmak deliliktir.
72. İhtiyatuden selamet olur.
73. Kurdu kulağından tutmak pek güçtür.
74. Araba ile tavşan tutulur.
75. İki karpuz bir koltuğa sığmaz.
76. Dinlemediğinden çok adam hiçbir şeyi bilmez yanlış eder.
77. Bir defa düşen adam bir daha düşmez.
78. Tilki aldatılmaz.
79. Zengine mal veren denize su götürür.
80. Her şeyi kendisine çekmemeli.
81. Bizim amellerimiz sözlerimize uyacak.
82. Helal mal zayi olmaz nahak mal tiz zayi olur şeytan olur.
83. Rahat isteyen adam sağır, kör, dilsiz olacak.
84. İmam osurunca cemaat sıçar.
85. Kedi bevkini örter gibi sırrını salıyor.
86. Ya devlet başa ya kuzgun leşe.
87. Kırlara hazır ettiği handığadüştü.
88. Sofra süpürme yani çok yeme.
89. Kurt kartaldan kurtulmaz.
90. Senin parmağın ile seni ovala
91. İstemediğin peşkeş kabul olmaz.
92. Hepsini biz çilemiz bilmeliyiz.
93. Sen daima bir siyah habeşi gibisin.
94. Tütünden kurtulmak için ateş içine düşme.
95. Zorsuz bir şey olmaz.
51
96. Bu iş çok mumdan kokar.
97. Tatlu sözü yüreğinde avud.
98. Delidir olki zengindir velakin fukara gibi geçinir.
99. İki kıbleye tapanda din olmaz.
100. Allah diyen mahrum kalmaz.
101. Can canın yoldaşıdır.
102. Her ne verirsen elin ile ol gelir senin ile.
103. Düşkünlerin elini tut rabbin elinden seni tutsun.
104. Ne ekersen onu biçersin.
105. Allahtan başa yazılmış gelecek.
106. Her kendi ayıbını bilmez.
107. Mudaradan uzak olan Allahtan yakındır.
108. Yaramazlar ile yar olma eyilerden ibret ol.
109. Zaman ile ve saman ile mışmışlar ayrışırlar.
110. Sirke fıçısından bol damlasıylan dahi çok sinek tutulur.
111. Fukaralara veren Allah verir.
112. Zaman saman satar.
113. İyilik bilmeyen adam adam yerine sayılmaz.
114. Suçunu bir gayrısının üzerine atmak hevesengünahtır.
115. Sakiltler öğütler
116. Az yiyen çok yer çok yiyen az yer.
117. Delinin yüreği ağzındadır akıllının dili yüreğindedir.
118. Her ağlamanın gülmesi vardır.
119. Bizi iyi yola götüren ve öğüt veren o en büyük dostumuzdur.
120. Rahat geçinmek için fena tabiatları zabt etmesi en gerçek yoldur
52
121. Sana zarar edene iyilik eyle öyle hem o hem Allah seni sever.
122. Dil adamı beyan eder.
123. Bir iyi şarap bir dilber avrat iki tatlı zehirdir.
124. Mümkünsüz olan şeyleri arama ve arzulama.
125. Fakirlerin tesellisi ölümdür.
126. Nasıl ki yaparsak öyle ölürüz.
127. Çok kucaklayan az düşer.
128. Çoğa telif olan az birisine yastır.
129. Dil kılıçtan çok öldürür.
130. İşsizlik güçlerin babasıdır.
131. Aziz ilim yumuşak döşekte yatmaz.
132. Hasmın bursaya gitti.
133. Yer demir gök bakır.
134. Zamana uymak gerek.
135. İyilik eyle denize bırak balık bilmezse halık bilir.
136. Kul dediği olmaz Allah dediği olur.
137. Çünteyir kazanman kaderden atılır şeceriharızayla def olunmaz.
138. Eğri otur doğru söyle.
139. Nasibin varsa gelir yemenden nasibin yoksa düşer dahiden
140. Her gün bayram değil meğer deliye.
141. Tahi dost kapıya varsın efendi uyur derler. Bir bahşiş varsa efendim gel buyur
derler.
142. Süt ile giren huy can ile çıkar.
143. Gül çengelsiz ve muhabbet engelsiz olmaz.
144. Sabır eylemek ?anahtardır.
53
145. Eski pamuk bez olmaz ve teramiz demirden kılıç olmaz.
146. Atılan ok dönmez.
147. Bir çıplak cebelü soymaz.
148. Bugünkü yumurta yarınki tavuktan yekdir.
149. Düşman karınca ise fil gibi zan.
150. Ayak ayar nerdibana çıkarlar.
151. Yarar at mahmuza ihtiyaç yok.
152. Korkak bezirgan fayda etmez.
153. Gömleğin kaftandan yakındır.
154. Her esirden sonra bir yesir vardır.
155. Hizmet etmeyi öğrenmeyen efendilik dahi etmez.
156. Kan eyleme kanun eyle.
157. Maslahatların ?ortası
158. Hakikat üzere olan dostluk uğura bağlı değildir.
159. Tanrıdan korkan adamdan korkmaz.
160. Gecenin büyük karnı var Allah bilir yarın ne doğar.
161. Dağ dağa ulaşmaz insan insana ulaşır.
162. Hata benden ata senden.
163. Gaza geldiğinde danış kör olur.
164. Kakma elin kapısını kakmasınlar kapını
165. Yemişin ye ağacını sorma.
166. Damlaya damlaya göl olur.
167. Kablişakird usta olur ustadan.
168. Sağ öküze çürük sapan ne eylesin.
169. Ayıda fenası olmaz meğer fakir ola.
54
170. İlk vuran okçudan sonra vuran bokçudan.
171. Yiyen bilmez doğrayan bilir.
172. Avrat evi yapar avrat evi yıkar.
173. Ortalık tavuktan yalnız yumurta eyidir.
174. Fayda zerrenin kardeşidir.
175. Beğenmezsen verdiğin akçeyi geri al.
176. Eski yar eski hamam.
177. At uğurlandıktan sonra mı ahırın kapısını kaparsın.
178. Ölmüş eşek buldun nalı çıkarmak istersin.
179. Her kimin bağı var yerinde dağı var.
180. Gün geçer ömür dökünür deli sanır ki bayram gelir.
181. Devletliye dokun geç fukaradan sakın geç.
182. Bal tutan parmağın yalar.
183. At binenin kılıç kuşananın.
184. Yanılmayan bir Allah.
185. Zahmetsiz bal yenmez.
186. Azıcık akçem kaygısız başım.
187. Çok bilen çok yanılır.
188. Beylere inanma suya dayanma geç güne inanma avrat sözüne aldanma atının
yüreğine dayanma.
189. Kız anasından görmeyince sofrayı devşirmez.
190. El için ağlayan gözsüz kalır.
191. Karaya sabun deliye öğüt ne eylesin.
192. Kenarını gör bezin al anasın gör kızın al.
193. Balık avlayanın götü suda gerek.
55
194. Ata bakma düne bakma içindeki cana bak.
195. Gelmek iradet gitmek icazet.
196. Konuşmak okumaktan eyidir.
197. Kimin arabasında bulunursan onun terkisini çağır.
198. Haram harama gider.
199. Yüz verdiler aliye geldi sıçtı halıya.
200. Öksüz oğlan kökünü kendi keser.
201. Muhabbet sadık iyidir kişinin akrabasından.
202. Aşık olan kördür.
203. Kişinin hürmeti kendi elindedir.
204. Hürmet ve muhabbet iki başdan olur.
205. Gömlek yuvarlandı kapağını buldu.
206. Can vermeyince can ile kırınmaz.
207. Komşu tavuğu komşuya kaz görünür.
208. Cefayı çekmeyen adam sefanın kadrini bilmez.
209. Yalancı kimdir işittiğini söyleyendir.
210. Dosta bir yeşil yaprak.
211. Falan yerin somunu büyük imiş sanane.
212. Gönül kimi severse güzel odur.
213. Kaçmak benden tutmak senden.
214. Kul hatasız olmaz hata toyasız olmaz.
215. münis erden avrat eyidir.
216. Türk danişmend olur adam olmaz.
217. Hamama giren terler.
218. Çok gülen çok ağlar.
56
219. Zanaat çöp altındadır.
220. Sırrı vermek olur sırrı ayan eylemek olmaz.
221. Acele ile yürüyen yolda kalır.
222. Adam adama gerektir.
223. Yaralı eşek pek çağırır
224. Sert sirke kendi kabına zarar eder.
225. Eşeği önce bağla sonra tanrıya ısmarla.
226. Evvel talim sonra kalem.
227. Sayısız kimseyi düşman edinme.
228. Dosta çok varan ekşi surat görür.
229. Karanlıkta göz kapadığında kim bilir.
230. Boş torba ile at tutulmaz.
231. Garip kuşun yuvasını tanrı yapar.
232. Bıçak yarası onulur dil yarası onulmaz.
233. Eğri ol harami ol insafı elden koma.
234. Elçiye zeval yok.
235. Eden bulur.
236. Ölmüş aslanın sakalın yolar.
237. Kamili kamil bulur.
238. Dost başa düşman ayağa bakar.
239. Yaramaz komşunun yedi mahalleye de zararı var.
240. İşitilmemiş haber olmaz cihanda.
241. Büyük başın büyük ağrısı olur.
242. Bin taşa bir borç ödenmez.
243. Sonra gelen kim ise kapıyı o kapar.
57
244. Baş gidince ayak payidar olmaz.
245. Yürki at yemini artırır.
246. Araba yolundan çıkma.
247. Sağ öküze çürük saman zarar etmez.
248. Eşeğe semeri yük değil.
249. Bin işit bir söyle.
250. Şeriatın kestiği parmak ağrımaz.
251. Her kişiye kendi huyu hoş gelir.
252. Kurt tüyünü değiştirir huyunu değiştirmez.
253. Dilencinin yüzü kara torbası doludur.
254. Efendinin nazarı ata tımardır.
255. Teklif cehennemde olur.
256. Hasımdan sakın karınca isede
257. Son pişmanlık fayda etmez.
258. Bugün bana ise yarın sanadır.
259. Her söz söylemeki yerin kulağı vardır.
260. Görünenden görünmez çok.
261. Tutulmayan eğri beyden doğru.
262. Aşkın var ise dağlara düş.
263. Adam oldurki ikrarından dönme.
264. Adam yenilmek ile marifetli olur.
265. Kuzguna güzel kimdir demişler benim yavrularım demiş.
266. Domuzdan kıl koparmak hünerdir.
267. At yerine eşek bağlama.
268. Et ile tırnak arasına girme.
58
269. Atalar zanaatı oğluna mirastır.
270. Atalar sözünü tutmayanı yabana atalar.
271. Ateş düştüğü yeri yakıyor.
272. Ekmeği yalnız yiyen yükün kendi kaldırır.
273. Açık ağız aç kalmaz.
274. Aç tavuk kendisi arpa ambarında görür.
275. Açın karnı doyar gözü doymaz.
276. Akşam ise yat sabah ise git.
277. Altın kıymetin sarraf bilir.
278. Altını sarrafa cevheri kuyumcuya sor.
279. Tuz ekmek bilmeyen itten kötüdür.
280. tiz biten tiz yiter.
281. Arisi at binen tiz iner.
282. Tatlıya tatlı söyle.
283. Tatlı dil yerden yılanı çıkarır.
284. Sabır selamet uyumak melanet.
285. Güçle giden küçük av avlamaz.
286. Düşman düşmanın halinden bilmez.
287. Kanı kanla yıkamazlar kanı suyla yıkarlar.
288. Demiri tavında yaparlar.
289. Kedi ciğeri görüp yetişemezse bugün oruçtur diyor.
290. Kırkı kırkımız iken birgün kırk olur.
291. Deryadaki balık satılmaz.
292. Evci evde yoktu yolda gerek.
293. Öfke ile kalkan ziyan ile oturur.
59
294. Deliye taş eğdirme.
295. Ne soram yerini ne sorarım halin.
296. Paşmak balçıksız olmaz.
297. Sarığın ağardığına bakma sabunu veresiyedir.
298. Erteye kalan kazadan korkma.
299. Zor oyunu bozar.
300. Senden devletli olan ile ortak olma.
301. Kurt mahallesinde av avlamaz.
302. Yatan aslandan gezen tilki yektir.
303. Su uyur düşman uyumaz.
304. Bunda kemiler bağlarsın sandalyeyle nereye gidersin.
305. Araba yağlamayınca yürümez.
306. Balda bir bahasıda bir.
307. Korkulu düşün sonu hayır olur.
308. Yük bacadan ağlamaz.
309. Akıl yaşta değil baştadır.
310. Yolcuya yol gerek.
311. Yürekten yüreğe yol gerek.
312. Ondan eyisi yoktur ne bilurum ne gördum.
313. Kimsenin ahı kimseye kalmaz.
314. Deveye diken gerek alınca boyutıazatır.
315. Ham söz sahibinindir.
316. Eski samanları karıştırma.
317. Sekseninde söz öğrenen kıymetinde çalar.
318. Karınca kararınca.
60
319. Uluların sözü yere düşmez dünya devrilir.
320. Varrakvarrak bulunur ırak.
321. Tuzlu helvaya benzer.
322. Aşık ona derlerki karda yürüyüp izi belletmemek gerek.
323. Sofudur soğan yemez ele girse kabuğunda komaz.
324. Yolu iyi bilen yorulmaz.
325. Tok ne bilir açın halinden.
326. Ya zor ya zır ya şehirden sıfır.
327. Çare dibine ziya vermez.
328. Ölüm kara devedirki her kapıda çöker.
329. Kürdün atı bir çayırda ayak bastığı zaman ot bitmez.
330. Hediye borçlu olma ya dükkanda isterler ya bayramda.
331. Kör yanına varınca sende gözünü kapa.
332. Aşığa bağdat uzak değil.
333. Kurt kocayınca köpeğin maskarası olur.
334. Sakınan göze çöp batar.
335. Yıkılan yıkılanı sever.
336. Her ziyan bir fend.
337. Tilkinin akıbet geleceği kürkçünün dükkanıdır.
338. Nakis ile cömerdin harcı birdir.
339. Cihanda yar ol bar olma.
340. Kimine hay hay kimine vay vay.
341. Eğri gemi doğru sefer.
342. Geçme namerd köprüsünden koparsın savsatı.
343. Gafil baş düşmana yaraşır.
61
344. Gönül masumdur gördüğünü umar.
345. Veren el alanın üstündedir.
346. Deve deve yerine çöker.
347. Küçük büyür dili uslanır.
348. Sevilene davul çalarsın
349. Kimsenin nasibini kimse yemez.
350. Yazıcı kendine kem yazmaz.
351. Dilin kemiği yoktur amma kemik kırar.
352. Yiğit meydanda belli olur.
353. İmam evine baklava gitmiş ise sanane.
354. Kurban hataya kalkan olur.
355. Kör odur ki düştüğü kuyuya bir daha düşer.
356. Her kemalin bir zevali vardır.
357. Her ağacın gölgesi var.
358. Her şeyin sonu var.
4.2. Herausgegeben
4.2.1.Atasözleri ve Deyimler
1. Ebsem olmak çok söylemekten yeğdir.
2. At ile torbayı çekiştirme.
3. At binenin kılıç kuşananın.
4. İt ürür kervan yürür.
5. Et ile tırnak arasına girme.
6. Atdaneşekden düşene tımar gerekir, deveden düşene kazma gerekdir.
7. Ateşten korkan tütünden sakınır.
8. Ateşle papuğun oyunu olmaz.
62
9. Aç aç ile yatınca dilenci doğar.
10. Aç adam kendini ateşe salar.
11. Aç ile dost olma yemem derse karnın doyurur.
12. Aç ayı oynamaz.
13. Aç tavuk kendisini arpa ambarında görür.
14. Aç kiminle olursa savaşır.
15. Aç köpek kudurmaz.
16. Açın karnı doyar gözü doymaz.
17. Açla işleme tokla deprenme
18. Açıyan eşek katırdan yükrüktür.
19. Açık ağız aç kalmaz.
20. İhram dervişi etmez.
21. Akşamın hayrından sabaha şerri yektir.
22. Ad işler işi sen işlemezsin.
23. Edebli edepsizden edep öğrenir.
24. Adam adamı salt bir kere aldatır.
25. Adam ikrarından hayvan yularından.
26. Adam var adamcıkda var.
27. Adam yanılmak ile merifetli olur.
28. Er olan ekmeğin taştan çıkarır.
29. Erteye kalan kazadan korkma.
30. Arık tavuktan semiz türüt olmaz.
31. Erkek ondan dokuzu zandır.
32. Azacıkakçemm kaygısız başım.
33. Az ver çok yalvar.
63
34. Üstad kim doğar.
35. Eski süpürgeyi dama atarlar.
36. Eski samanları karıştırma.
37. Eski yar eski hamam.
38. İşitilmemiş haber olmaz cihanda.
39. Aşikar düşman gizli dosttan eyidir.
40. Eşek dağda ölür, zararı eve gelir.
41. Eşeğin anırmazı olmaz.
42. Eşeğini evvel bağla sonra tanrıya ısmarla.
43. Eşeğe semer yük değil.
44. Isıran it dişini göstermez.
45. Asılacak suya boğulmaz.
46. Ağaca çıkanın papucu yerde kalmaz.
47. Ağaç yaş iken doğrulur.
48. Ağanın gözü ineği semiz eder.
49. Ağzındaki dilini hapis eyle.
50. Ağlama ölü için ağla deli için.
51. Ağlamayan çocuğa meme vermezler.
52. Efendinin nazarı ata tımardır.
53. Ak köpek kara köpek ikiside köpektir.
54. Akacak kan damarda durmaz.
55. Akçesi ak olanın bakma yüzünün karasına.
56. Akçeli adamdan dağlar korkar.
57. Akçenin kıymetini bilmeyen ödünç versin.
58. Akçenin gittiğine bakma, işim bittiğine bak.
64
59. Eğer altında at olur.
60. Eğri otur doğru söyle.
61. Ekmeği yalnız yiyen yükünü kendi kaldırır.
62. El eli yuvar iki el yüzü yuvar.
63. Altın eli bıçak kesmez.
64. Altının kıymetini sarraf bilir.
65. Alçak uçan yüce konar yüce uçan alçak konar.
66. Alçak yerde tepecik kendisini dağ sanar.
67. Aldatayım diyen aldanır.
68. Elden çıkan ele gelmez.
69. Alış oğlu veriştir.
70. Allah imhal eder ihmal etmez.
71. Allah öldürmediğini kimse öldürmez.
72. Allah diyen mahrum kalmaz.
73. Elma kendi ağacından ırak düşmez.
74. İmam evinden aş ölüm gözünden yaş umarsın.
75. İmam evine baklava gitmiş ise sana ne.
76. Ümid ile kanaat eden açlıktan ölür.
77. Andan eyisiyokdur ne bilirim ne gördüm.
78. İnsan insanın aynasıdır.
79. İnsan dilden yeter dilden biter.
80. İnsaf din yarısıdır.
81. Avareler yeri meyhanedir.
82. Ocak içinde tutuşur.
83. Oduncu güle güle gider ağlaya ağlaya gelir.
65
84. Ortaklı öküzden başka buzağı yektir.
85. Ortaklı tavuktan yalınız yumurta yektir.
86. Uzak yeri urgan ile ölçme.
87. Eğri ol hırsız ol insafı elden koma.
88. Oğlanı yemişe gönder ardınca sen var.
89. Öksüz oğlan göbeğini kendi kaşır.
90. Öksüzün karnı doymaz.
91. Öküze boynuzu ve kuşa kanat yük değildir.
92. Öfke ile kalkan ziyan ile oturur.
93. Evvel hesap ondan kasap.
94. Evvel görüş sonra biliş.
95. Ölüm kara devedirki her kapıda çöker.
96. Ölmüş arslanın sakalın yalarlar.
97. Ölme eşeğim yaz gelir yonca biter.
98. Ölü sözü dinlemeyen ölü kalır.
99. Ölü kişi köprü olsa üzerinden geçme.
100. ? günlük tartan kimseden hayır gelmez.
101. Umulmayan taş yarar baş.
102. Eve toz gerek her nesneye toz gerek.
103. Oynamak bilmeyene yer dardır.
104. Uyur yılanın kuyruğuna basma.
105. Uyumuş köpeği uyandırma.
106. Ah yerde kalmaz.
107. Ayak üzere duran köylü diz çöken şeriften yüksektir.
108. Ayak ayaknerdübana çıkarlar.
66
109. İş işlemeyeyim dersen aşık ol.
110. İşin bilen eşin bilen aşın bilen fakir olmaz.
111. İki el bir baş içindir.
112. İiki cami arasında kalmış bi namaz döndü.
113. İki cambaz bir ipte oynamaz.
114. İki desti birbirine dokunursa biri kırılır.
115. İki reis bir gemi batırırlar.
116. İki karpuz bir koltuğa sığmaz.
117. İki kıbleye tapanda din olmaz.
118. İki kedi bir aslana beşdir.
119. İki kimsenin üçüncüsü olma.
120. İki köpek bir kemiğe düşerlerse davaları eksik olmaz.
121. El için ağlayan gözsüz kalır.
122. El ayıbını söyleyen senin ayıbınıda söyler.
123. İyi cevher kendisini bildirir.
124. İyi nasihat verilir ama iyi edep verilmez.
125. İyiden fenası olmaz meğer fakir ola.
126. Pazarın atası anası olmaz.
127. Başını evde tutan adam kalabalıkta kolpalığını kaybeder.
128. Başa gelmez iş olmaz.
129. Bakma söyleyene bak söylediğine.
130. Bal bal demekle ağız tatlı olmaz.
131. Balda bir bahasıda bir.
132. Balık avlayana kötü suda gerek.
133. Balık baştan kokar.
67
134. Balı ye arısını sorma.
135. Bıçak kendi kınını kesmez.
136. Bıçak yarası onulur dil yarası onulmaz.
137. Baht billurdandır çok parlarsa çatlar.
138. Bahşiş atın dişine bakılmaz.
139. Bir vurmak ile ağaç düşmez.
140. Bir evde horoz çok olunca sabah geç olur.
141. Bir ok iki kuş almaz.
142. Bir iyiy şarap ve bir dilber avrat iki tatlı zehirdir.
143. Bir baba dokuz oğlu besler, dokuz oğul bir babayı besleyemez.
144. Bir bugün iki yarından iyidir.
145. Bir çıplak bin cebellü soymaz.
146. bir çiçek ile yaz olmaz.
147. Bir sürçen atın budunu vurmazlar.
148. Bir söyle iki fikir eyle.
149. Bir taş ile dokuz göz vurulmaz.
150. Bir kanat ile iki kuş uçmaz.
151. Bir kişide iki hüner olmaz.
152. Bir mıh bir nal, bir nal bir at, bir at bir eri, bir er bir memleketi kurtarır.
153. Biri eker biri biçer.
154. Bakkal bir adam için dükkan açmaz.
155. Bana faydası olmayan göz çıksın.
156. Beyin çeşmesinden su içme.
157. Beylere inanma, suya dayanma, geç güne inanma, avrat sözüne aldanma, atın
yüreğine dayanma.
68
158. Bilmezsen bir bilenden sor.
159. Ben demek şeytan işidir.
160. Beni sayanın kuluyum, saymayanın sultanıyım.
161. Borçlunun benzi sararır.
162. Borçsuz yoksul beyden yektir.
163. Burun yüzden düşmez.
164. Boş torba ile at tutulmaz.
165. Boş çuval durmaz.
166. Bugün bana ise yarın sanadır.
167. Bugünkü tavuk yarınki kazdan yektir.
168. Bugünkü yumurta yarınki kazdan yektir.
169. Bayramda borç ödeyene ramazan kısa görünür.
170. Bin işit bir söyle.
171. Bin tasa bir borç ödemez.
172. Bilen bilir biliri bilmeyen ne bilsin biliri.
173. Büyük başın büyük ağrısı olur.
174. Büyük bıçak belinde götürmekle aşçı değildir.
175. Paşmak balçıksız olmaz.
176. Peynir yiyen su bulur.
177. Tatar babasın dahi satar.
178. Türk ata binince kendini bey oldum sanır.
179. Türk olana şehrin içi zindan olur.
180. Türk danişmend olur adam olmaz.
181. Türk aklı sonradan gelir.
182. Türke borçlu olma ya dükkanda ya bayramda ister.
69
183. Takiyeyehidmet eden takiyeden geçinir.
184. Tembel kudretim yoktur der.
185. Tembellik yap yap gider ve fakirliği yolda bulur.
186. Tembele hergün bayramdır.
187. Tütünden kurtulmak için ateşin içine düşme.
188. Tez giden tez yorulur.
189. Sikletler öğütler.
190. Can canın yoldaşıdır.
191. Cahil olan daima şad olayım der elem çıkar.
192. Cahil olan kişi vakitsiz horoz gibidir.
193. Cemaat ne kadar çok olsa imam bildiğin okur.
194. Cimrinin oğlu inadcı olur.
195. Çivisiz padavrayı yel alır.
196. Cihanda yar ol bar olma.
197. Cehd ve sabır ile sıçan tenteyi deler.
198. Çağrılmayan yerde kedi ile köpek var.
199. Çatal kazık yere girmez.
200. Çobanın armağanı çam sakızıdır.
201. Çürük baklanın kör alıcısı olur.
202. Çok arpa atı çatlatır.
203. Çok bilen çok yanılır.
204. Çok karınca aslan öldürür.
205. Çok kucaklayan az düşürür.
206. Çok koyunun çok kuzusu olur.
207. Çok kelam söyleyen insanın kalbi sağ olmaz.
70
208. Çok naz aşıkm usandırır.
209. Çok yaşayan çok bilmez, çok gezen çok bilir.
210. Hareket olmadıkça bereket olmaz.
211. Hak söz zehirden acıdır.
212. Hak doğrudandır.
213. Hayvan alası dışında, insan alası içinde olur.
214. Hayvan yalaşarak insan soruşarak.
215. Ham söz sahibinindir.
216. Hidmet etmeyi öğrenmeyen efendilik dahi etmez.
217. Hırsız hırsıza yoldaştır.
218. Hırsıza ip mücrime zından.
219. Hatasız bir dakika yoktur.
220. Halk yanında eşeğinin kuyruğunu kesme kimi uzunder kimi kısadır der.
221. Huy can altındadır can çıkmadıkça huydan geçilmez.
222. Dayınların borçlularından iyi fikri vardır.
223. Depme kapıyı deperler kapını.
224. Düşman düşmanın halinden bilmez.
225. Düşman karınca ise fil gibi san.
226. Davacın kadı ise yardımcın Allah ola.
227. Değirmen döner ama suyu nereden.
228. Denizde balık Pazar olmaz.
229. Dikenden gül biter, gülden diken.
230. Dil adamı beyan eder.
231. Dil kılıçtan çok öldürür.
232. Dilin kemiği yoktur ama kemiği kırar.
71
233. Tilkinin akıbet geleceği kürkçü dükkanıdır.
234. Dilini zabdeden başını kurtarır.
235. Deli alacayı sever.
236. Deli odur ki bir düştüğü çukura bir daha düşer.
237. Deli odur ki kendi söyler kendi işitir.
238. Deli deliyi sever, danişmend danişmendi sever.
239. Delinin yüreği ağzındadır, akıllının dili yüreğindedir.
240. Dünya tükenir düşman tükenmez.
241. Dost bin ise azdır, düşman bir ise çoktur.
242. Dosta çok varan ekşi surat görür.
243. Devletlüye dokun geç, fukaradan sakın geç.
244. Dişin ağrıdığı yere dil dokunur.
245. Rahat isteyen adam sağır, kör, dilsiz olmalı.
246. Rüzgara tüküren yüzüne tükürür.
247.Zahmetsiz bal yenilmez.
248. Zahmetsiz zirşey olmaz.
249. Zaman ile ve saman ile mışmışlar ayrışırlar.
250. zaman saman satar.
251. Zamana uymak gerek.
252. Zengine mal veren denize su götürür.
253. Sert sirke kendi küpüne zarar eder.
254. Serçeden korkan darı ekmez.
255. Serçede ötmek yok narası çok.
256. Sirke fıçısından dal damlasıyla daha çok sinek tutulur.
257. Seksende saz öğrenen kıyamette çalar.
72
258. Sen çelebi ben çelebi atı kim kaşır.
259. Senden alçaktan kız al senden uluya kız verme.
260. senden büyük ile alışveriş etme.
261. Senden devletli olan ile ortaklık etme.
262. Senden kuvvetli ile tartışma.
263. Senin parmağın ile seni ölç.
264. Süt ile giren huy can ile çıkar.
265. Sözünün eri ol.
266. Sözü fikir edip söyle.
267. Söylemek gümüş ise söylememek altındır.
268. Sel gider kum kalır.
269. Sağ öküze çürük sapan neylesin.
270. Sağır ile söyleşmek güç olur.
271. Sağlık varlıktan yekdir.
272. Sakınan göze çöp düşer.
273. Sabır eylemek şenlik anahtarıdır.
274. Sabır ile kuruk helva olur.
275. Sakal başa kurban olsun.
276. Sakal kadıyı etmez.
277. Sonra kalkan kim ise kapıyı o kapar.
278. Sanatı ustadan görmeyen öğrenmez.
279. su uyur düşman uyumaz.
280. Sora sora kabe bulunur.
281. Son pişmanlık es kalmaz.
282. Suyu getiren ile destiyi kıran birdir.
73
283. Zarara gülücü olma.
284. Tatlı dil yerden yılanı çıkarır.
285. Darılmış kudurmuştan beterdir.
286. Dağ başından duman yiğit başından güman eksik değildir.
287. Dağ dağa ulaşmaz insan insana ulaşır.
288. Danışan dağ aşmış danışmayan yolda kalmış.
289. Tavşan ne küçük kulağı ne büyük.
290. Tavuk sesi uzaktan kaba gelir.
291. Davul ile gelen zurna ile gider.
292. Davul sedası uzaktan hoş gelir.
293. Dokuz vermeyince onu kurtaramazsın.
294. Tamahkardan bir şey dileyen denizde bir çukur açar.
295. Damla damla göl olur düşman gözü kör olur.
296. Topal ile görüşen aksamak öğrenir.
297. Tutulmayan eğri beyden doğru.
298. Doğru söz çok kimselere acı olur.
299. Doğru söyleyeni dokuz şehirden sürerler.
300. Tok ne bilir açın halinden.
301. Domuzdan kıl koparmak hünerdir.
302. Domuz domuzu çalmaz.
303. Domuz gördüğünü çalar.
304. Zan etmediğin yerden tilki çıkar.
305. Adet bir başka tabiet olur.
306. Arsıza öğüt hayır etmez.
307. Arif olan kişi ardından okur mektubu.
74
308. Eğreti ata binen tiz iner.
309. Aşık olan kördür.
310. Aşık ve melik yoldaşı kabul etmez.
311. Aşığa bağdat uzak değil.
312. Aşığa ya sabır ya sefer.
313. Akıllı düşman akılsız dosttan eyidir.
314. Acele ile menzil alınmaz.
315. Arap doyunca yer Türk ölünce yer.
316. Arap araba yüzün kara demiş.
317. Araba ile tavşan tutulur.
318. Araba kırılınca yol gösterici çok olur.
319. Araba yolundan çıkma.
320. Arefe gününde yalan söyleyen bayram günü utanır.
321. Aziz ilm yumuşak döşekte yatmaz.
322. Aşkın var ise dağlara düş.
323.Akıl kişiye sermayedir.
324. Akıl yaşta değil baştadır.
325. İmaret yapılmadan dilenciler kapı aldılar.
326. Avrat evi yapar avrat evi yıkar.
327. Avratın saçı uzun aklı kısadır.
328. Avrata oğlana verme vaaz
329. Ayıpsız yar isteyen yarsız kalır.
330. Garip duası makbuldur.
331. Fayda zararın karındaşıdır.
332. Kabil şakirdÜstad olur ustadan.
75
333. Kaplumbağa vararıkvararık demiş.
334. Kartal sinek olmaz.
335. Karda gez izini belli etme.
336. karış karış yağ bağla.
337. Karga besledim büyüdü gözlerimi çıkarmaya başladı.
338. Karga karganın gözünü çıkarmaz.
339. Karınca kararınca.
340. Karıncanın bile sofrası vardır.
341. Kar nedenli çok yağsa yaza kalmaz.
342. Kalyon denizin yüzünde yürür kayık kenarda kalır.
343. Kapıdan sürseler bacadan düş.
344. Katı açılma soğuk geçer.
345. Kara yanına varma kara bulaşır.
346. Kara yumağla ağarmaz.
347. Karaya sabun deliye öğüt neylesin.
348. Kaza geldiğinde danış gözü kör olur.
349. Kazaya rıza gerek.
350. Kalbin şahitliği yüz şahitten kavidir.
351. Kanda çokluk onda yokluk.
352. Hangi gün gördün akşam olmaya.
353. Kutsuz kuşun yuvası doğan yanında olur.
354. Kocamış tilki ağdan korkmaz.
355. Kurbağasız göl olmaz.
356. Kurt ile konuşan köpeği koy yana.
357. Kurt başın kayırmaz.
76
358. Kurt tüyünü değiştirir huyunu değiştirmez.
359. Kurt çoban olmaz.
360. Kurt sayılmış koyunları bile kapar.
361. Kurt kartaldan kurtulmaz.
362. Kurt kocayınca köpek maskarası olur.
363. Kurt yanında kuş dahi doyar.
364. Kurdun oğlu kurt olur eğerki adamla büyüsün.
365. Kurdun oğlu kuzu olmaz.
366. Kudu ormandan açlık çıkarır.
367. Kurdu basmaya kurd gibi bir köpek gerek.
368. Kurdu kulağından tutmak pek güçtür.
369. Korkak bezirgan fayda etmez.
370. Korku bekler bağlıyı
371. Korkulu düşün sonu hayır.
372. Kuru yanında yaşda yanar.
373. Kuzguna güzel kimdir demişler benim yavrularım demiş.
374. Kuş var eti yenir kuş var et yedirirler.
375. Komşu tavuğu komşuya kaz görünür.
376. Komşunun hakkı tanrının hakkıdır.
377. Kol ile baş kesilir.
378. Kul dediği olmaz Allah dediği olur.
379. Kulluktan ululuk.
380. Kıştan sonra bahar olur.
381. Koyun bulunmadığı yerde keçiye Abdurrahmen çelebi derler.
382. Kuyuyu boyunca kaz.
77
383. Geçme namerd köprüsünden koparsın syu seni.
384. Kedi bulunmadığı yerde sıçanlar baş kaldırır.
385. Kedi çiğeri görüp yetişmezse bugün oruçturder.
386. Kürdün atı ayak bastığı yerde ot bitmez.
387. Gereği gerekmez iken birgün gerek olur.
388. Gül çengelsiz ve muhabbet engelsiz olmaz.
389. Güldikensiz olmaz sefa cefasız olmaz.
390. Gelmek iradet gitmek icazet.
391. Gelecek nesne gelir çar naçar.
392. Gülü isteyen dikenleri dahi istemek gerek.
393. Kimse yoğurdum kara demez.
394. Kimsenin nasibini kimse yemez.
395. Kenarın gör bezin al anasın gör kızın al.
396. Kendinden düşen ağlamaz.
397. Köpek köpeği yemez.
398. Küçük büyür deli uslanır.
399. Kör kuşun yuvasını tanrı yapar.
400. Körlerin arasında sen dahi gözün kapa.
401. Körün istediği nedir iki göz.
402. Görünenden görünmez çok.
403. Göz bir penceredir gönüle bakar.
404. Gözler terazi gönüller batmandır.
405. Gözümüzü açalım yoksa açarlar.
406. Göze yasak olmaz.
407. Gözü bir nesne doyurmaz illaki toprak.
78
408. Gökten ne yağar ki yer onu kabul etmeye.
409. Gönül kimi severse güzel odur.
410. Gönül masumdur gördüğünü umar.
411. Güle güle dahi gerçek denilebilir.
412. Gömlek kaftandan yakındır.
413. Güne göre kürk giymek gerek.
414. Kişinin hürmeti kendi elindedir.
415. Kimin arabasında bulunursan onun türküsünü çağır.
416. Kimine hay hay kimine vay vay.
417. Lakırdı ile pilav olmaz.
418. Leyleğin ömrü laklak ile geçer.
419. Mazi zikir olunmaz.
420. Mal kanda ise kendini söyletir.
421. Mal mal kazanır.
422. Malımız yoksa arzımız olsun.
423. Muhabbet iki baştandır.
424. Muhibbi sadık eyidir kişinin akrabasından.
425. Mermerde mui bitmez.
426. Misafir misafiri sevmez, ev sahibi ikisini sevmez.
427. Maslahatların hayırlısı ortası
428. Müft sirke baldan talıdır.
429. Mum dibi karanlık olur.
430. Meyhaneci gazel olmaz.
431.Nasılki yaşarsak öyle ölürüz.
432. Nasihat istersen komşunun ölümü nasihattir.
79
433. Nursuz göz ve hikmetsiz dil ikiside göz ve dil değil.
434. Ne istersen Allahtan iste kuldan isteme.
435. Ne ekersen onu biçersin.
436. Vardığın yerde karanlık ise sende gözünü kapa.
437. Veresiye şarap içen iki kere sarhoş olur.
438. Veren el alanın üstündedir.
439. Veren eli kimse kesmez.
440. Hepsinden bahtlıdır beşikte ölen.
441. Her ağaçtan yemiş olmaz.
442. Her ağlamanın gülmesi vardır.
443. Herbir kişiye kendi adeti hoş gelir.
444. Her tencereye bir kapak bulunur.
445. Her horoz bokluğunda öter.
446. Her deliye bir alim koymuşlardır.
447. Her ziyan bir öğüttür.
448. Her söz söylemeki yerin kulağı var.
449. Herşeyin kesreti bir zarar getirir.
450. Herşeyin yenisi dostun eskisi.
451. Her zararda bir hayır var.
452. Her asırdan sonra yusur vardır.
453. Her kuş yuvasını beğenir.
454. Herkes kendi ayıbını bilmez.
455. herkes ne ederse kendine
456. Her kişi derdinden söyler.
457. Her kişinin bir derdi var değirmencinin su.
80
458. Her kişinin bir delilik damarı var.
459. Her kişiye kendi şehri yek gelir.
460. Her kişinimn bağı var yüreğinde dağı var.
461. Her ne verirsen elin ile ol gelir senin ile
462. Her yükseğin bir inişi vardır.
463. Her yumurta beyaz değil.
464. Hindistan fili sivrisinekten korkar.
465. Yapmak güçtür yıkmak kolaydır.
466. Yatan arslandan gezen tilki yekdir.
467. Ya devlet başa ya kuzgun leşe.
468. Ya deve ya deveci.
469. Yaramaz demirden eyi kılıç olmaz.
470. Yaramaz komşunun yedi mahalleye dek zararı var.
471. Yaramaza kendi belası yeter.
472. Yarın nimetin düşman gibi ye.
473. Ya zor ya zer ya şehirden sefer.
474. Yazıcı kendine kem yazmaz.
475. Yaşı at pazarında sorarlar.
476. Yağmurdan kaçan doluya uğradı.
477. Yanlış Bağdattan döner.
478. Yalnızlık Tanrıya yaraşır.
479. Yavuz köpek ne yer ne yedirir.
480. Yayı pek çekme kırılır.
481. Yıkılan yıkılanı sever.
482. Yiğit başından devlet ırak değildir.
81
483. Yiğit meydanda belli olur.
484. Yiğidin sözü demirin kürteği.
485. Yalancının evi yandı kimse inanmadı.
486. yalancıya kavvi hafıza şarttır.
487. Yalan var ki gerçekten yektir.
488. Yalanı oranı ile söyle.
489. Yemiş olmayan ağaca taş atmazlar.
490. Yemişin iyisini domuz yer.
491. Yemiş ye ağacını sorma.
492. Yemeksiz yatmak borç ile kalkmaktan yektir.
493. Yorgana göre ayağını uzat.
494. Yürekten yüreğe yol var.
495. Yüz yüzden utanır.
496. Yük bahttan anlamaz.
497. Yüklü eşek anırmaz.
498. Yolcuya yol gerek.
499. Yolu iyi bilen yorulmaz.
500. Yiyen bilmez dorayan bilir
4.3. F.L.O. Rehrıg
4.3.1.Atasözü ve Deyimler
1. Başı eski : sayfa 7
2. Başı bozuk : sayfa 7
3. Başı boş : sayfa 7
4. Baştan karı olmak : sayfa 8
82
5. Baştan başa : sayfa 8
6. Baş aşağı : sayfa 8
7. Dik başlı : sayfa 8
8. Baş koymak : sayfa 8
9. Baş etmek : sayfa 8
10. Başa kakmak : sayfa 8
11. Baş koşmak : sayfa 8
12. Baş koşturmak : sayfa 8
13. Baş göstermek : sayfa 8
14. Baş vermek : sayfa 8
15. Baştan aşmak : sayfa 8
16. Baş ağrımak : sayfa 8
17. Baş kaldırmak : sayfa 8
18. Baş almak : sayfa 8
19. Başa geçmek : sayfa 8
20. Başa geçirmek : sayfa 8
21. Başa çıkarmak : sayfa 8
22. Başa çıkmak : sayfa 8
23. Baştan çıkarmak : sayfa 8
24. Baş başa vermek : sayfa 8
25. Birinin başının altında olmak: sayfa 8
26. Aklım başımda değil : sayfa 8
27. Balık baştan kokar : sayfa 8
28. Kuş başı kar yağar : sayfa 8
29. Baş taşa dokunmak : sayfa 8
83
30. Başı çatlamak : sayfa 9
31. Başı taşa gelmek : sayfa 9
32. Baş yemek : sayfa 9
33. Baş kaşımaya vakti olmamak : sayfa 9
34. Başın sağ olsuna varmak : sayfa 9
35. Başı göğe değmek : sayfa 9
36. Başa kar yağmak : sayfa 9
37. Baştan yel esmek : sayfa 9
38. Başa ateş yakmak : sayfa 9
39. Birinin başına ateş yağar : sayfa 9
40. Birinin başına taş düşer : sayfa 9
41. Toprak başına : sayfa 9
42. Başı taştan taşa vurmak : sayfa 9
43. İki elini başına vurmak : sayfa 9
44. Başının çıktığı yere git : sayfa 9
45. Başa baş olmak : sayfa 9
46. Başa baş vermek : sayfa 10
47. Başa sarmak : sayfa 10
48. Başımız bal kabağına döndü : sayfa 10
49. Birinin başına toplanmak : sayfa 10
50. Kılı kırk yarmak : sayfa 10
51. Sade yağından kıl çekmek : sayfa 10
52. Tüy dökmek : sayfa 10
53. Ağıza tüy bitmek : sayfa 10
54. Havanın gözü yaşlı : sayfa 11
84
55. Gözü pek : sayfa 11
56. Gözü açık : sayfa 11
57. Göz açmak : sayfa 11
58. Gözü fena : sayfa 11
59. Göz göze : sayfa 11
60. Ceyran gözlü : sayfa 12
61. Şahin gözlü : sayfa 12
62. Gözetmek : sayfa 12
63. Gözlemek : sayfa 12
64. Göz etmek : sayfa 12
65. Göz geçirmek : sayfa 12
66. Göz koymak : sayfa 12
67. Göz dikmek : sayfa 12
68. Gözden tütmek : sayfa 12
69. Göze girmek : sayfa 12
70. Gözden çıkmak : sayfa 12
71. Gözden düşmek : sayfa 12
72. Göze almak : sayfa 12
73. Göze gelmek : sayfa 12
74. Göz vermek : sayfa 12
75. Göz ile yemek : sayfa 12
76. Göz kulak olmak : sayfa 12
77. Göz kestirmek : sayfa 12
78. Göz edene gitmek : sayfa 13
79. Göz biletmek : sayfa 13
85
80. Göz gözomak : sayfa 13
81. Göz sokmak : sayfa 13
82. İki yüzlü : sayfa 13
83. Yüzüm yoktur : sayfa 13
84. Yüzü ak : sayfa 13
85. Yüz aklığı : sayfa 13
86. Yüz karası : sayfa 13
87. Yüz tutmak : sayfa 13
88. Yüzüm tutar : sayfa 13
89. Yüzü sıyrılmış : sayfa 13
90. Yüzünde nuru yok : sayfa 13
91. Yüzünün perdesi yırtılmış : sayfa 13
92. Yüz yüze : sayfa 13
93. Yüz suyu dökmek : sayfa 14
94. Yüzü hürmetine : sayfa 14
95. Yüze vurmak : sayfa 14
96. Yüz aşağı olmak : sayfa 14
97. Yüz çevirmek : sayfa 14
98. Yüz Ağrıtmak : sayfa 14
99. Yüzü kasılmak : sayfa 14
100. Yüz sürmek : sayfa 14
101. Yüz vermek : sayfa 14
102. Yüze çıkmak : sayfa 14
103. Yüz kararıp bozulmak : sayfa 14
104. Yüz açmak : sayfa 14
86
105. Yüz almak : sayfa 14
106. Yüze vermek : sayfa 14
107. Yüz ekşitmek : sayfa 14
108. Yüz asmak : sayfa 14
109. Yüze beraber söylemek : sayfa 14
110. Yüze gülmek : sayfa 15
111. Yüzden görüşmek : sayfa 15
112. Yüzü gelmek : sayfa 15
113. Yüz görmeye gitmek : sayfa 15
114. Burun etmek : sayfa 15
115. Burnu kaynak : sayfa 15
116. Yarım ağız : sayfa 15
117. Ağzı bozuk : sayfa 15
118. Ağzı sert : sayfa 16
119. Ağzı keskin : sayfa 16
120. Ağzında mercimek ıslanmaz : sayfa 16
121. Ağzı pek : sayfa 16
122. Bu benim ağzımın kaşığı değil : sayfa 16
123. Ağza gelmek : sayfa 16
124. Ağza vermek : sayfa 16
125. Ağza bakmak : sayfa 16
126. Ağzı yanmak : sayfa 16
127. Ağız etmek : sayfa 16
128. Ağza koymak : sayfa 16
129. Ağza dil koymak : sayfa 16
87
130. Ağıza tüy bitmek : sayfa 16
131. Ağız ağza gelmek : sayfa 16
132. Sağ kol ağzı : sayfa 16
133. Sol kol ağzı : sayfa 16
134. Dil otu yemiş : sayfa 17
135. Dilbaz : sayfa 17
136. Dilaltı : sayfa 17
137. Dili pürtüsüz : sayfa 17
138. Dili uzun : sayfa 17
139. Dili fena : sayfa 17
140. Dil ile teyir olunmaz : sayfa 17
141. Dile gelmez : sayfa 17
142. Dili tutuk : sayfa 17
143. Dili ağır : sayfa 17
144. Küçük dil : sayfa 17
145. Dil yarası : sayfa 17
146. Dilleşmek : sayfa 17
147. Dile vermek : sayfa 17
148. Dil uzatmak : sayfa 17
149. Dil tutmak : sayfa 17
150. Dil çekmek : sayfa 17
151. Dil dökmek : sayfa 17
152. Dile destan olmak : sayfa 17
153. Dilden dile yayılmak : sayfa 17
154. Dil paslıdır : sayfa 17
88
155. Kulak vermek : sayfa 18
156. Kulak asmak : sayfa 18
157. Birinin kulağına sarkmak : sayfa 18
158. Birinin kulağına koymak : sayfa 18
159. Kulak kabartmak : sayfa 18
160. Kulak arkasına atmak : sayfa 18
161. Kulağa girmek : sayfa 18
162. Kulak bükmek : sayfa 18
163. Kulaktan kulağa yayılmak : sayfa 18
164. Birkaç kulağı var : sayfa 18
165. Kol kola vermek : sayfa 18
166. Eli pek : sayfa 19
167. Eli kısa : sayfa 19
168. Eli uzun : sayfa 19
169. El altında : sayfa 19
170. El çabukluğu : sayfa 19
171. Ellere nispet : sayfa 19
172. El kiri : sayfa 19
173. Ele avuca sığmaz : sayfa 19
174. Eli boş : sayfa 19
175. Ellemek : sayfa 19
176. Elleşmek : sayfa 19
177. El vermek : sayfa 19
178. El tutmak : sayfa 19
179. El ele vermek : sayfa 19
89
180. Ele vermek : sayfa 19
181. El koymak : sayfa 20
182. El başa vurmak : sayfa 20
183. İki elini başına vurmak : sayfa 20
184. El bağlamak : sayfa 20
185. El kavuşturmak : sayfa 20
186. Ele getirmek : sayfa 20
187. Elden çıkmak : sayfa 20
188. El kaldırmak : sayfa 20
189. El etmek : sayfa 20
190. Söz bir ve el bir etmek : sayfa 20
191. El bir olmak : sayfa 20
192. Elden düşmek : sayfa 20
193. Elden ayaktan düşmek : sayfa 20
194. Ele geçmek : sayfa 20
195. El çekmek : sayfa 20
196. Elden kalmak : sayfa 20
197. Elden ne gelir : sayfa 20
198. Yakayı ele vermek : sayfa 20
199. El elinde kalmak : sayfa 21
200. El kapısında olmak : sayfa 21
201. El eli ile yılan tutmak : sayfa 21
202. İçinde parmağı olmak : sayfa 21
203. Parmağı bir olmak : sayfa 21
204. Parmak koymak : sayfa 21
90
205. Parmak ısırmak : sayfa 21
206. Parmak karalamak : sayfa 21
207. Parmak üstünde oynatmak : sayfa 21
208. Tırnaklamak : sayfa 21
209. Kaşınacak tırnak olmamak : sayfa 21
210. Et tırnaktan ayrılmaz : sayfa 22
211. Tırnak alıştırmak : sayfa 22
212. Ayak altını yer : sayfa 22
213. Ayağının tozuyla : sayfa 22
214. Ayak basmak : sayfa 22
215. Ayakda diremek : sayfa 22
216. Ayağı şaşırmak : sayfa 22
217. Elden ayaktan düşmek : sayfa 22
218. Ayağa kaldırmak : sayfa 22
219. Boş boğaz : sayfa 23
220. Boğaz boğaza olmak : sayfa 23
221. Ciğerden sövmek : sayfa 23
222. Ciğerli : sayfa 23
223. Ciğeri delmek : sayfa 23
224. Yüreği oynamak : sayfa 23
225. Yüreği vermek : sayfa 23
226. Yüreği almak : sayfa 23
227. Yürek saklamak : sayfa 23
228. Kan dökmek : sayfa 24
229. Kan almak : sayfa 24
91
230. Kan etmek : sayfa 24
231. Canı pek : sayfa 24
232. Canı az : sayfa 24
233. Canı tiz : sayfa 24
234. Can atmak : sayfa 24
235. Can acıtmak : sayfa 24
236. Can vermek : sayfa 24
237. Can çıkarmak : sayfa 24
238. Can tazelemek : sayfa 24
239. Can çekişmek : sayfa 25
240. Candan sövmek : sayfa 25
241. Candan geçmek : sayfa 25
242. Can sıkılmak : sayfa 25
243. Canlanmak : sayfa 25
244. Canı yanmak : sayfa 25
245.Ceyran gözlü : sayfa 25
246. Ceyran bakışlı : sayfa 25
247. Ceyran gibi : sayfa 25
248. Kuşkonmaz : sayfa 26
249. Kuş beyinli : sayfa 26
250. Kuş başı kar yağar : sayfa 26
251. Akbabaya dönmüş : sayfa 26
252. Şahangözlü : sayfa 27
253. Horoz akıllı : sayfa 27
254. Dudu dilli : sayfa 27
92
255. Balık baştan kokar : sayfa 27
256. Boynuzlu : sayfa 28
257. Boynuz çekmek : sayfa 28
258. Kuyruk acısı var : sayfa 28
259. Bir parmak bal olmak : sayfa 29
260. Başım bal kabağına döndü : sayfa 30
261. Bal bal demeyle ağız tatlı olmaz : sayfa 30
262. Isırgan ile göt silmek : sayfa 30
263. Ağzına bir zeytin verip götüne bir tulum tutmaz: sayfa 30
264. Ay aydınlığından zeytin silkmek: sayfa 31
265. Gözü budaktan sakınmak : sayfa 31
266. Çekirdekten yetme : sayfa 31
267. Meyveli ağaca herkes taş atmaz : sayfa 32
268. Başını taştan taşa vurmak : sayfa 32
269. Taş kesilmek : sayfa 32
270. Taşlamak : sayfa 32
271. Başı taşa dokunmak : sayfa 32
272. Baş taşına taş düşer : sayfa 32
273. Şaba oturmak : sayfa 32
274. Şabda bir şükürde bir söylemek : sayfa 32
275. Kuma oturmak : sayfa 33
276. Başın çektiği yere git : sayfa 33
277. Toprak başına : sayfa 33
278. Karaya düşmek : sayfa 33
279. Denize düşen yılana sarılır : sayfa 33
93
280. Laf ile pilav pişerse deniz kadar yağ benden: sayfa 34
281. Akmaz ise de damlar : sayfa 34
282. Akıntıya kürek çekmek : sayfa 34
283. İşi batak olmak : sayfa 34
284. Havada nem kapmak : sayfa 34
285. Kendi havasına gezmek : sayfa 34
286. Havalanmak : sayfa 34
287. Ateş gibi : sayfa 35
288. Ateşten gömlektir : sayfa 35
289. Başa ateş yakmak : sayfa 35
290. Ateş vermek : sayfa 35
291. Ateş etmek : sayfa 35
292. Ateş almak : sayfa 35
293. Birinin başına ateş yağar : sayfa 35
294. Ateşlemek : sayfa 35
295. Seni hamamcı eden beni de bir kalhaneci eder: sayfa 35
296. Kurt dumanlı günü sever : sayfa 35
297. Yağmurdan kaçıp doluya rast gelmek: sayfa 36
298. Yağmurlu suda tavuğa su veren çok olur:sayfa 36
299. Yel üfürdü su götürdü : sayfa 36
300. Baştan yel esmek : sayfa 36
301. Kıblesiz : sayfa 37
302. Ay çarpmış : sayfa 37
303. Ay aydın hesap belli : sayfa 37
304. Ay aydınlığında zeytin silkmek : sayfa 37
94
305. Göz aydına gitmek : sayfa 37
306. Yıldız gibi : sayfa 37
307. Kuyruklu yıldız doğmak : sayfa 37
308. Baş göğe değmek : sayfa 37
309. Gökten ne yağmış ki yer kabul etmemiş: sayfa 38
310. Gök kubbe altında : sayfa 38
311. Gökkandil olmak : sayfa 38
312. Gök gürlemedikçe gavur Allah Allah demez: sayfa 38
3.4. Belin-Erzurum Jurnal
3.4.1. Atasözü-Deyimler
1. Bakhakh : sayfa 370
2. Guideruk : sayfa 370
3.İukleduruk : sayfa 370
4.Vararug : sayfa 370
5.Bilmenem : sayfa 370
6. Sevmezem : sayfa 371
7. Annadım : sayfa 371
BEŞİNCİ BÖLÜM
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışma yabancı yazarların 19. Yüzyılda Osmanlı ülkesini ziyaretleri
neticesinde kaleme aldıkları eserlerin incelenerek fişlenmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Bu
çalışma için farklı ülkelerden Osmanlıyı ziyarete gelen birçok yazarın kaleme aldığı
eser incelenmiş, bu eserler içerisinde özellikle çalışma alanıyla ilgili diyaloglara yer
veren çalışmalardan faydalanılmıştır. Yaptığımız çalışma neticesinde yabancıların
eserlerinde Osmanlı halk hayatının yansımaları tespit edilmeye çalışılmıştır.
Araştırmamız sırasında 19. Yüzyıl Osmanlı toplumu ile günümüz Türkiye toplumunun
yaşam şekillerini kıyaslama fırsatı elde ettik. Bu kıyaslama neticesinde o dönem
Osmanlı halkının yaşam şekli ile günümüz halkının yaşam şeklinin ciddi anlamda
benzerlik gösterdiğini tespit ettik. Ancak bazı şeylerin küçük değişimlere uğradığı da
tespit edildi. Mesela yemek ve yiyecek isimlerinin büyük oranda bugün kullanıldığını
gördük. Fakat bazı atasözü veya deyimlerin küçük değişikliklerle kullanıldığını analiz
ettik. Şöyle ki! Bugün yaygın olarak kullandığımız bükemediğin bileği öpeceksin sözü,
o dönemde kesemediğin eli öp şeklinde kullanılmıştır. Ya da doğru söyleyeni dokuz
köyden kovarlar atasözü, o dönemde doğru söyleyeni şehirden kovarlar şeklinde
kullanılmıştır. Tabi burada bizim dikkat etmemiz gereken en önemli husus Osmanlıyı
ziyaret eden bu yazarların, çalışmalarını yaparken kiminle görüştükleri, neleri temel
alarak çalışmalarını yaptıkları ya da nerede bulunarak bu çalışmaları kaleme
aldıklarıdır. Zira halk hayatının tolumdan topluma, bölgeden bölgeye hatta bir bölge
içerisinde şehirden şehre ya da köyden köye bile farklılıklar arz ettiğini unutmamak
gerekmektedir. Bütün bu bilgilerin ışığında yaptığımız çalışmada çıkardığımız sonuçları
şu şekilde sıralaya biliriz:
19. Yüzyıl Osmanlı halk hayatı ile günümüzde Türkiye’nin halk hayatı
büyük oranda benzerlik göstermektedir.
Halkın yaşam şekli üzerinden uzun yıllar geçmiş olsa bile belli bir kültür
çerçevesinde seyrini devam ettirmiştir.
96
Yabancı yazarlar Osmanlı ülkesini bizim araştırmacılarımızdan daha
fazla merak etmektedirler.
Halk hayatı bazı önemli olaylarla kısmen değişikliğe uğrayabilmektedir.
Halk hayatı farklı coğrafyalarda farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
Halk hayatını etkileyen en önemli faktörlerden birisi coğrafyadır.
Yaşam şekilleri ve kullanılan tabirler farklı olsa da kastedilen şey aynı
olabilir.
Farklı zamanlarda ülkemizi ziyaret edenler benzer nitelikte eserler
bırakmışlardır.
Halen araştırılması gereken birçok saha bulunmaktadır.
Bu çalışma sonucunda önerilerimizi ise şu şekilde sıralayabiliriz.
Halk hayatına merak duygusu biraz daha arttırılmalıdır.
Yerli araştırmacılarda yönünü bu sahaya çevirmelidir.
Halk hayatının merak duygusunu arttırabilecek sahalar oluşturulmalıdır.
Bu konu ile ilgili belgeler tasnif edilmelidir.
Halk hayatındaki varsa köklü değişimlerin kaynağı detaylı
incelenmelidir.
Her şeyden öte öncelikli olarak bu alanda çalışmaların yetersiz olduğu
kabul edilmelidir.
97
KAYNAKÇA
AlexandreTimoni, Guide De La ConversationFrancais-Turc, Paris 1854
AmedeeP. Jaubert, Elements De La GrammaireTurke, Paris, 1833
BurckhardtW. Barker, Practical Gramer Of TheTurkish Language
WithDialoguesAndVocabulary, Londra, 1854.
BurckhardtW.Barker, A Reading Book Of TheTurkish Language With A
GrammarAndVocabulary, Londra
Bianchi P.N., Le Nouveau Guide De La Conversation En Fancais Et En Turc, Paris,
1852
David BinningMonro, Provost, 1905
GydeClarke, A Help To Memory İn Learning Turkish, Londra, 1862
Hagopian V.H, KeyToTheOttoman-TurkishConversation-Grammar, Londra, 1908
Herausgegeben, OsmanischeSprichwörter- Proverbes Ottomans,1865
James W. Redhouse, GrammaireRaisonneevde La LangueOttomane, Paris, 1846
James W. Redhouse, An English AndTurkish Dictionary, Londra, 1856
Jean Paul Roux, Türklerin Tarihi Pasifikten Akdenize, 2000
Ramos F.D, TurkishGrammarTravellers, 1834
Robert Dankoff, Divan-I Lügat-İt Türk, İstanbul, 2007
98
EKLER
YAZARLAR HAKKINDA BİLGİLER
Bu araştırma yapılırken incelenen yazarlar hakkında bazı bilgileri bu kısımda
verebiliriz.
*William BurchardBarcer:
1821 yılında İngiltere’de Samerset’te dünyaya gelmiştir.
19. yüzyılın ortalarında Osmanlıya gelmiştir.
1856’da eserini yazmıştır.
En ünlü eseri ise haydutlar ve kavgalarıdır.
*XavierBianchi
Fransız edebiyat yazarı ve araştırmacıdır.
Türkiye ve Mısır üzerine araştırmalar yapmıştır.
II. Mahmut ve Abdülmecit hakkında çalışmalar yapmıştır.
Necat-ülMenazil’i 1871’de çevirdi.
*ArturLumleyDavids
1811 yılında Fransa’da doğdu.
Genç yaşta ölmüştür.
Osmanlı ile ilgili eserini 1832’de yazdı.
Eserini annesi 1836’da yayınladı.
*Pierre AmedeeJoubert
1779’da Fransa’da doğdu.
99
1847’de ölmüştür.
Diplomat, akademisyen, şarkiyatçı, çevirmen ve gezgindir.
İran, Osmanlı ve Mısır üzerine çalışmalar yapmıştır.
Napolyon’un İstanbul elçiliğini yapmıştır.
Kutad-gu Bilig’in Fransız nüshasını 1825’de yayınladı.
*David BinnigMonro
1836’da İngiltere’de Edinburgh’da doğdu.
1905 yılında ölmüştür.
Yazar ve Profesör bir babanın oğludur.
İngiltere’de yaptığı dil çalışmaları ile ünlüdür.
*Sir James William Redhause
30 Aralık 1811 Londra doğumludur.
1892 yılında İngiltere’de ölmüştür.
Küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiştir.
1819’da Christ’sHospital adlı yardım ve eğitim kurumuna yerleştirildi.
1826’da geldiği İstanbul’da Mühendishane-i Bahr-i Hümayun’da teknik
ressamlık yaptı.
1838’de sadrazam mütercimi oldu.
Osmanlıcadan İngilizceye ilk kapsamlı sözlüğünü 1856’da bastı.
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
ÖZGEÇMİŞ
1983 yılında Erzurum’da doğdum. İlkokulu, Ortaokulu, Liseyi Erzurum’da
okudum. 2001 yılında başladığım Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim
Fakültesi Tarih Öğretmenliği bölümünü birleştirilmiş tezsiz yüksek lisans ile birlikte
2006 yılında tamamladım. 2008 yılında direk doktora yapma hakkı kazandım. Mezun
olduktan sonra bir süre özel sektörde eğitim camiasının içerisinde tarih öğretmenliği
yaptıktan sonra 2014 yılında Kafkas Üniversitesinde öğretim görevlisi olarak göreve
başladım halen daha bu görevi yürütmekteyim.
top related