strategiese besluite ten opsigte van gastehuise in die ... · impak op die omgewing, voig plaaslike...
Post on 17-Jan-2020
17 Views
Preview:
TRANSCRIPT
STRATEGIESE BESLUITE TEN OPSIGTE VAN
GASTEHUISE IN DIE
SUID-AFRIKAANSE TOERISMEBEDRYF
deur
CARLA ANN JANSE VAN RENSBURG
Skripsie voorgelê ter gedeeltelike vervulling van die vereistes
vir die graad
MAGISTER COMMERCII
in
ONDERNEMINGSBESTUUR
in die
FAKULTEIT EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE
aan die
RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT
STUDIELEIER: PROFESSOR J.A. BENNETT
JULIE 1997
DANKBETUIGINGS
Graag wil ek my opregte dank en waardering uitspreek teenoor:
• God, die Groot Skrywer, wat my die krag en deursettingsvermoë gegee het om die skripsie suksesvol af te handel.
My moeder vir die akkurate tikwerk en tydsopoffering.
My gesin vir hul ondersteuning.
• My vriende vir hul belangstelling en aanmoediging.
• Professor J.A. Bennett, vir sy professionele leiding en geduld.
11.
ABSTRACT
South Africa is one of the most promising tourism destinations of the African continent.
There is no doubt that the extremely positive growth experienced in the South African
tourism industry after the elections of April 1994, will continue. The rapid growth in the
tourism industry resulted in a shortage of informal accommodation. This shortage is an
opportunity for potential entrepreneurs to enter the informal accommodation sector and
specifically the guesthouse component. Emerging entrepreneurs however perceive a lack
of information on how to enter the industry.
The aim of this study is to set guidelines for potential entrepreneurs concerning the
strategic decisions involved in the establishing, running and management of a guesthouse.
This study commences with a literature review followed by the empirical research.
With the literature study emphasis was given to the identification of current tourism trends,
specifically regarding the accommodation sector. Entrepreneurship was defined and
related theories analysed. Thereafter, the functional management and the daily running of
the guesthouse were discussed.
The empirical research was of a qualitative nature. A convenience sample was used,
consisting of eight guesthouse entrepreneurs on the Garden Route, Western Cape. A
structured questionnaire was designed with the literature review as a foundation. Personal
interviews were conducted with the eight entrepreneurs.
The main findings of the empirical research are as follows:
Guesthouse entrepreneurs are faced with the unavailability of financial support in the
establishing of the business, numerous staff challenges and a 24-hour owner
responsibility. The location of the guesthouse is the single most important establishing
factor, while the
111.
success of the guesthouse is further determined by the character of the buildings, the
nature of the cuisine and the unique atmosphere of the guesthouse.
Most guesthouse owners are typical entrepreneurs and are extremely creative. Financial-,
marketing- and human resource management are often the responsibility of the owner.
Most guesthouse entrepreneurs do not posses formal knowledge and experience
regarding the management of the guesthouse.
The guesthouse is usually an extension of the entrepreneur's personality; a high level of
owner involvement is required at all times to ensure profitability. Personalised attention is
most often the keyword to the guesthouse entrepreneur's success. The guesthouse is a
most rewarding type of business to be involved in.
iv.
INHOUDSOPGAWE
HOOFSTUK I
INLEIDING, DOEL EN METODIEK VAN STU DIE
1 .1 Inleiding. .......................................................................................................... I
1.2 Behoefte aan akkommodasie fasiliteite .......................................................... 4
1.3 Behoefte aan entrepreneursontwikkeling ...................................................... 5
1.4 Probleemstelling ............................................................................................ 6
1.5 Doel van die studie ......................................................................................... 6
1.6 Metodiek van die studie ................................................................................. 6
1.6.1 Literatuurstudie .............................................................................................. 7
1.6.2 Empiriese studie ............................................................................................. 8
1.7 Aankondiging van die studie .......................................................................... 8
HOOFSTUK 2
DIE TOERISMEBEDRYF
2.1 Inleiding ................................................................................................... 10
2.2 Omskrywing van toerisme en toerismebedryf ........................................... 10
2.3 Internasionale tendense in die toerismebedryf ......................................... 12
2.3.1 Eksogeneveranderlikes .......................................................................... 13
2.3.1.1 Dernografiese en sosiale tendense .......................................................... 13
2.3.1.2 Politieke ontwikkelinge ............................................................................ 14
2.3.1.3 Vervoerontwikkelinge ............................................................................. 14
2.3.1.4 Ander tendense en invloede .................................................................... 15
2.3.2 Markkragte van aanvraag ........................................................................ 16
2.3.2.1 Die nuwe toeris ........................................................................................ 16
2.3.2.2 Tegnologie, globalisasie en konsentrasie ................................................ 16
2.3.2.3 Volhoubare toerisme-ontwikkeling ........................................................... 17
V.
2.4 Plaaslike tendense in die toerismebedryf ................................................. 17
2.5 Die toerismesisteem ................................................................................. 18
2.5.1 Rolspelers in die toerismesisteem ............................................................ 19
2.5.1.1 Aantreklikhede .......................................................................................... 20
2.5.1.2 Akkommodasie ......................................................................................... 22
2.5.1.2.1 Die kiassifisering van akkommodasie ....................................................... 22
2.5.1.2.2 Die graderig van akkommodasie .............................................................. 23
2.5.1.2.3 Karaktereienskappe van akkommodasie ................................................. 23
2 .5.1.3 Vervoer .................................................................................................... 24
2.5.1.3.1 Die vervoersisteem .................................................................................. 24
2 .5.1.3.2 Vervoerwyses .......................................................................................... 24
2.5.1.4 Tussengangers ........................................................................................ 25
2.5.1.4.1 Toeroperateurs ........................................................................................ 26
2 .5.1.4.2 Reisagente .............................................................................................. 26
2.5.1.5 Ondersteuningsdienste ........................................................................... 27
2.6 Die akkommodasie komponent van die toersismesisteem ..................... 27
2.6.1 Die funksionele rol van akkommodasie in toerisme ................................ 27
2.6.2 Die akkommodasie produk ...................................................................... 28
2.6.3 Tendense en ontwikkelinge in die behoefte na akkommodasie .............. 28
2.6.3.1 Kwaliteit ................................................................................................... 29
2 .6.3.2 Omgewing .............................................................................................. 29
2 .6.3.3 Besprekings ............................................................................................. 29
2 .6.3.4 Hotelle ...................................................................................................... 29
2.6.3.5 Oorde en ontspanningsentrums ............................................................... 30
2.6.3.6 Plaasvakansies ....................................................................................... 30
2 .6.3.7 Tyddeel .................................................................................................... 30
2.6.3.8 Bed-en-ontbyt ondernemings ................................................................... 30
2 .6.3.9 Gastehuise ............................................................................................... 31
2 .7 Samevatting ............................................................................................ 32
VI.
HOOFSTUK 3
ENTREPRENEURSKAP
3 .1 Inleiding ................................................................................................... 33
3.2 Omskrywing van entrepreneurskap ........................................................ 33
3.3 Omskrywing van 'n entrepreneur ............................................................ 34
3.3.1 Teorieë cor die entrepreneur .................................................................. 35
3.3.1.1 Die Kiassieke teorie ................................................................................ 35
3.3.1.2 Die Neo-klassieke benadering ................................................................ 35
3.3.1.3 Die Moderne benadering ......................................................................... 35
3.4 Faktore bepalend van entrepreneuriese gedrag ..................................... 36
3.4.1 Sosiologiese faktore ................................................................................ 37
3 .4.1.1 Kinderjare ................................................................................................ 37
3.4.1.2 Chronologiese geboorte volgorde ........................................................... 37
3.4.1.3 Ouers se beroep ...................................................................................... 37
3.4.1.4 Opvoeding en onderrig ............................................................................ 37
3 .4.1.5 Diverse ..................................................................................................... 38
3.4.2 Omgewingsfaktore ................................................................................... 38
3 .4.2.1 Die ekonomie ........................................................................................... 38
3 .4.2.2 Tegnologie ............................................................................................... 38
3.4.2.3 Diverse ..................................................................................................... 39
3.5 Karaktereienskappe van entrepreneurs ................................................... 39
3.6 Die rol van kreatiwiteit in entrepreneurskap ............................................. 41
3.6.1 Omskrywing van kreatiwiteit .................................................................... 41
3.6.2 Couger se kreatiwiteitsmodel ................................................................... 42
3.6.3 Entrepreneurskap en kreatiwiteit ............................................................. 43
3.7 Struikelblokke vii die entrepreneur .......................................................... 43
3.8 Entrepreneursondersteunig in die toerismebedryf ................................... 45
3.8.1 Faktore wat groei in die informele akkommodasiesektor inhibeer ........... 46
3.8.2 Entrepreneursondersteuning .................................................................... 46
3 .9 Samevatting ............................................................................................. 48
Vii.
HOOFSTUK 4
DIE FUNKSIONELE BESTUUR EN DAAGLIKSE BEDRYF VAN DIE GASTEHUIS
4.1 Inleiding ..................................................................................................... 49
4.2 Algemene Bestuur .................................................................................... 50
4.2.1 Beplanning en strategiese bestuur ............................................................ 50
4.2.1.1 Beplanning ................................................................................................. 50
4.2.1.2 Strategiese bestuur .................................................................................... 52
4.2.2 Strategiese Ieierskap .................................................................................. 53
4.2.3 Die veranderende konteks van bestuur ...................................................... 54
4.2.3.1 Derde- en vierdegolf bestuursdenke .......................................................... 54
4.2.3.2 Bestuur-deur-rond-te-beweeg .................................................................... 56
4.2.3.3 Doelwitbestuur ........................................................................................... 56
4.2.3.4 Bestuur-deur-die-verbeteriflg-Van-dOelWitte ............................................... 56
4.3 Inligtingsbestuur ........................................................................................ 57
4.4 Finansiële bestuur ..................................................................................... 58
4.5 Bestuursrekeningkunde .............................................................................. 61
4.6 Logistieke bestuur ...................................................................................... 62
4.7 Menslike hulpbronbestuur .......................................................................... 63
4.8 Arbeidsverhoudinge ................................................................................... 63
4.9 Bemarkingsbestuur ................................................................................... 66
4.9.1 Die konteks van bemarkingsbestuur .......................................................... 66
4.9.2 Verbruikersbehoeftes en verhoudingsbemarking ...................................... 67
4.9.3 Segmentering van die mark ....................................................................... 68
4.9.4 Die bemarkingsmengsel ............................................................................ 70
4.10 Die daaglikse bedryf van 'n gastehuis ....................................................... 73
4.10.1 Ligging ....................................................................................................... 73
4 .10.2 Geboue ...................................................................................................... 74
4 .10.3 Strukture ..................................................................................................... 74
4.10.4 Atmosfeer en binneversiering .................................................................... 74
410.5 Restourasie ................................................................................................ 75
viii.
4.10.6 Spyseniering 76
4.10.7 Diens en die hantering van gaste ............................................................... 78
4.10.8 Fasiliteite en aktiwiteite .............................................................................. 79
4.10.9 Akkreditasie, mininimumstandaarde en wetlike vereistes ........................... 79
4.10.10 Wetlike voorskrifte ....................................................................................... 80
4.10.11 Algemenewenke ........................................................................................ 81
4.11 Samevattitig ................................................................................................ 82
HOOFSTUK 5
BEVINDINGE VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK
5.1 Inleiding ..................................................................................................... 83
5.2 Doelstelling van die empiriese ondersoek .................................................. 83
5.3 Beskrywing van respondente ..................................................................... 83
5.4 Metodiek van die studie .............................................................................. 84
5.5 Bevindinge van die empiriese ondersoek ................................................... 85
5.5.1 Die vestigingsfaktore .................................................................................. 85
5.5.1.1 Struikelblokke ............................................................................................. 85
5.5.1.2 Doelmark .................................................................................................... 86
5.5.1.3 Demografiese profiel van die eienaar ......................................................... 88
5.5.2 Die bedryf van die gastehuis ...................................................................... 89
5.5.2.1 Die daaglikse bedryf ................................................................................... 89
5.5.2.2 Geboue, fasiliteite en besettingsyfers ......................................................... 90
5.5.2.3 Spyseniering ............................................................................................... 90
5.5.2.4 Gradering .................................................................................................... 91
5.5.2.5 Tendense .................................................................................................... 92
5.5.2.6 Interaksie met die res van die toeristesisteem ............................................ 92
5.5.3 Die bestuur van die gastehuis ..................................................................... 93
5.5.3.1 Algemene bestuur ....................................................................................... 93
5.5.3.2 Funksionele bestuur .................................................................................... 93
5.5.3.2.1 Menslike hulpbronbestuur ........................................................................... 93
ix.
5.5.3.2.2 Finansiële bestuur 94
5.5.3.2.3 Inhigtingsbestuur .......................................................................................... 94
5.5.3.2.4 Bemarkingsbestuur ..................................................................................... 94
5.5.3.3 Persoonhike betrokkenheid van die eienaar of entrepreneur ....................... 94
HOOFSTUK 6
GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS VAN DIE STU DIE
6.1 Inleiding ...................................................................................................... 96
6.2 Samevatting van die titeratuurstudie .......................................................... 96
6.2.1 Die toerismesisteem ................................................................................... 96
6.2.2 Entrepreneurskap ....................................................................................... 98
6.2.3 Bestuursoorwegings rakende gastehuise ................................................... 99
6.3 Gevolgtrekkings .......................................................................................... 100
6.4 Aanbevehings .............................................................................................. 105
6.5 Geleenthede vir verdere studie ................................................................... 108
BIBLIOGRAFIE............................................................................................................109
AANHANGSELA.........................................................................................................114
LYS VAN TABELLE
3.1 Karaktereienskappe van entrepreneurs ......................................................40
5.1 Ontleding van respondente ........................................................................84
5.2 Fasihiteite en aktiwiteite aangebied deur gastehuise ..................................87
LYS VAN FIGURE
2.1 Die toerismebedryf ......................................................................................20
3.1 Entrepreneuriese gedrag ............................................................................41
3.2 Couger se vier P-model ..............................................................................43
4.1 Die strategiese bestuursproses ..................................................................52
x.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed
HOOFSTUK I
INLEIDING, DOEL EN METODIEK VAN STUDIE
1.1 INLEIDING
Die huidige Suid-Afrikaanse turbulente omgewing konfronteer entrepreneurs met
snel veranderende omgewing scenarios. Ondernemings, as mikro-
verteenwoordigers van die groter sosiale omgewing, reageer op die kompleksiteit
in die eksterne omgewing deur interne aanpassing. Beplande verandering,
eerder as ad-hoc aanpassings op omgewingsveranderinge verbeter 'n
onderneming se kanse op oorlewing in 'n dinamiese markomgewing.
Toerisme is 'n dinamiese bedryf wat deurentyd verander om in nuwe en
veranderende behoeftes te voorsien. Volgens die Witskrif op Toerisme (1996:3),
word die toerismebedryf tans wêreldwyd gekenmerk deur 'n toename in groei. Die
Wèreld Toerisme Organisasie (Campbell, 1993:4) voorspel volgehoue groei vir
die toerismebedryf. Die ontwikkeling van die toerismebedryf kan, met inagneming
van die gepaardgaande omgewingsimpak, deel word van 'n suksesvolle diens-
gedomineerde groei strategie (Kammas & Esfahani, 1992:489). Die bedryf in
Suider-Afrika beskik oor die potensiaal om 'n grootskaalse bydraer te word tot
ekonomiese groei in die streek. Toerisme ontwikkeling vereis egter 'n holistiese
perspektief wat makro-en mikro-omgewingsveranderlikes in aanmerking neem.
Ondernemings is oop sisteme wat in interaksie is met hul omgewing.
Ondernemings reageer op veranderinge in die omgewing vanwaar dit insette
opneem en in uitsette transformeer (Carrol & Tosi, 1977:158).
Ondernemings is uitgelewer aan 'n makro omgewing wat bestaan ult
internasionale-, ekonomiese-, sosiale- en tegnologiese- veranderlikes, asook aan
'n mikro- of taakomgewing bestaande uit verskaffers, verbruikers, reguleerders en
belangegroepe (Bateman & Zeithaml, 1993:61; Hellriegel & Slocum, 1988:86;
Wheelen & Hunger, 1989:85).
1
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die toerismebedryf of -subsisteem, word deur verskeie omgewingsveranderlikes
beInvloed. Die globale afname in toerisme na die Golf-oorlog illustreer die
sensitiwiteit van internasionale toerisme in reaksie op die internasionale
omgewing (SATOER, 1991:7). Sedert Nelson Mandela se vrylating uit
gevangenisskap in 1990, het 24 buitelandse Iugrederye direkte vlugte na Suid
Afrika begin (Economist, Maart 1994:79). SATOER (1991:7) postuleer dat Suid-
Afrika se konstitusionele hervorming sedert Februarie 1992, I n nuwe visie van
internasionale, intra- en interstreek politièse- en ekonomiese verhoudings geskep
het, wat stelselmatig handel- en toerisme vooruitsigte vir die subkontinent
verhelder.
Ten spyte van internasionale onstabiliteit, Vigs en die toenemende populasie-
impak op die omgewing, voig plaaslike toerisme die tendens van globale toerisme
markte. Die tendens word verder versterk deur geleenthede wat deur vernu-
wende tegnologie en verstedeliking geskep word. Toerismepotensiaal is egter,
soos beweer deur die Witskrif op Toerisme (1996:1) afhanklik van 'n land se
natuurlike hulpbronne, klimaat, landsgrootte, toerisme-infrastruktuur en algemene
ekonomiese toestande.
Toerisme as 'n hoofbron van buitelandse valuta het in 1995 ongeveer vier persent
tot die bruto Binnelandse Produk (BBP) bygedra (Witskrif op Toerisme, 1996:2).
In 1991 het toerisme volgens SATOER (1994:94) R2,74 biljoen in buitelandse
valuta verdien. Na raming is R3,5 biljoen binnelands aan toerisme bestee
(vergelyk Economist, Maart 1994:79).
Die potensiele impak van toerisme op Suid-Afrika kan resulteer in koste
effektiewe werksverskaffing, entrepreneursgeleenthede, stabilisering in geldvloei
en 'n toename in belastingontvangstes. Toerisme-ontwikkeling hou verskeie
sosiale en kulturele voordele vii gemeenskappe in, onder andere die verhoging in
kwaliteit van lewe, opheffing van gemeenskappe en die verhoging van sosiale
waardes van individue en gemeenskappe (Doggett, 1993:8).
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Toerisme-ontwikkeling in Suider-Afrika is 'n bedryf wat potensiele groei inhou,
mits die geleenthede voortspruitend daaruit gebalanseerd en sistemies bestuur
word. Die verwagte toename in buitelandse toeriste en die toenemende
bewustheid van toerisme resulteer in sakegeleenthede vir entrepreneurs in die
formele sektor.
Toerisme-ontwikkeling in Suid-Afrika word bevoordeel deur 'n verskeidenheid
faktore eie aan die Suid-Afrikaanse konteks:
Suid-Afrika beskik oor onbederfde, skilderagtige Iandskap- tonele, asook 'n
indrukwekkende natuurlewe erfenis;
• die land se ryk erfenis van kulturele diversiteit;
• die puik klimaat wat Suid-Afrika 'n heeljaar-toeristebestemming maak;
• die aantal en diverse aard van plantspesies;
• goed ontwikkelde infrastruktuur van paaie, brüe, akkommodasie en
ontspanningsfasiliteite;
• binnelandse damme met 'n totale periferie van twee keer die land se kuslyn;
• die geleenthede vir noue samewerking met buurlande (Witskrif op Toerisme,
1992:2).
Gegewe die unieke voordele, is die Suid-Afrikaanse aandeel in die internasionale
toerismemark slegs 0,2 persent met 'n laer groei-tempo as die van internasionale
toerisme (Witskrif op Toerisme, 1992:1). Suid-Afrika was verder 39ste op die
ranglys van toerisrrebestemmings (Economist, Maart 1994:79) ná ander
bestemminge soos Suid Korea en Bulgarye. Die onstabiele politieke omgewing
gepaardgaande met die bedreiging van persoonlike vryheid, is die mees
waarskynlikste bydraende faktore tot hierdie swak beoordeling.
Die regering is verbind tot die beginsels van verantwoordelike toerisme. 'n
Globale mededingende toerismebedryf sal 'n dryfkrag wees in die heropbou- en
ontwikkelingsaksies van die regering (Witskrif op Toerisme, 1996:23).
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
In hut 1995 verslag het die Wêreld Toerisme Organisasie Suid-Afrika as een van
die mees belowendste toerisme bestemminge van die Afrika kontinent beskryf.
Oorsese besoekers na Suid-Afrika sal na verwagting verdubbel teen die jaar 2000
(Witskrif op Toerisme, 1996:3). Die volgehoue groei in die toerismebedryf kan lei
tot 'n bykomende vraag na onder meer akkommodasiefasiliteite.
1.2 BEHOEFTE AAN AKKOMMODASIEFASILITEITE
Indien Suid-Afrika die gasheer van die 2004 Olimpiese Spele is, sat die Kaapse
Skiereiland substansieel ontwikkel moet word (Seymore, 1994:10). Dit sluit die
ontwikkeling van akkommodasie fasiliteite vii ongeveer 200 000 besoekers in.
Potensiële akkommodasie gelys deur Seymore (1994:16) bestaan uit hotelle,
woonstelle, karavaanparke, losieshuise, gastehuise, vakansiehuise, olimpiese
dorpe en Iuukse skepe.
Buiten die potensiele tekort aan akkommodasie in Suid-Afrika tydens die
moontlike aanbied van die 2004 Olimpiese Spele in Kaapstad, is daar 00k 'n
algemene gebrek aan akkommodasie en die afwesigheid van effektiewe diens
(Economist, Maart 1992:79). Die stelling stem ooreen met die Witskrif op
Toerisme (1992:3) se identifisering van dieselfde tekort. 'n Publikasie aangaande
toerisme ontwikkeling in Suider-Afrika (SATOER, 1991:21) merk 00k "dat daar 'n
merkbare groei in die behoefte vii informele akkommodasie is".
Volgens 'n ondersoek onder buitelandse toeriste (SATOER, 1995:17) word
akkommodasie in Suid-Afrika as 'goed' bestempel. Naas hotelle is gastehuise die
gewildste tipe akkommodasie onder buitelandse toeriste. Gastehuise word deur
Seymore (1994:16) as die grootste bron van potensiële akkommodasie bestempel
vii die 2004 Olimpiese Spele (met Kaapstad as moontlike gasheer).
Die behoefte aan akkommodasiefasiliteite en effektiewe diens bied verskeie
moontlikhede vii entrepreneurs in die toerismebedryf.
4
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
1.3 BEHOEFTE AAN ENTREPRENEURSONDERSTEUNING
Entrepreneurs is, soos gestel deur Lammers (1993:77), bekend vir hul visie en hul
vermoë om geleenthede te identifiseer. Die eienskappe, gekombineer met die
toename in tuisgebaseerde ondernemings (Riss, 1993:60), bevestig
entrepreneurs se rol as die sleuteldryfkragte in die toerismebedryf.
Entrepreneursaktiwiteite word egter beperk deur:
• beperkende wetgewing, veral die Drankwet,
• die afwesigheid van toegang tot en beskikbaarheid van finansiering vir
entrepreneurs,
• die gebrek aan ondersteuningsfunksies aan aspirant entrepreneurs rakende
advies en opleiding, en
'n skaarsheid aan betroubare inhigting oor toerisme tendense en statistiek
(SATOER, 1991:22).
Entrepreneursaktiwiteite en private sektor betrokkenheid in toerisme moet dus
gestimuleer word en ondersteuning moet aan voornemende entrepreneurs
verskaf word om benutting van markgeleenthede te fasiliteer. Relevante bedryf-
gebaseerde inhigting moet op 'n deurlopende basis aan entrepreneurs verskaf
word.
Bogenoemde aksies moet plaasvind in 'n gunstige besigheidsklimaat wat die
ontwikkeling van entrepreneurskap fasiliteer. Ondersteuning kan aan
voornemende entrepreneurs gebied word deur:
• fasilitering van toegang tot finansiële bronne,
• die identifisering van nuwe geleenthede,
• die vestiging van toepaslike opleidingsprogramme, en
• die fasilitering van toegang tot effektiewe advies en ander ondersteuning
(SATOER, 1991:25).
5
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die grootste behoefte geldentifiseer, is die gebrek aan inhigting ondervind deur
bestaande en voornemende ontwikkelaars "oor hoe om tot die bedryf toe te tree"
(SATOER, 1994:1).
1.4 PROBLEEMSTELLING
Die toenemende strategiese belangrikhd van die toerismebedryf vir Suid-Afrika,
tesame met die ervaarde gebrek aan akkommodasie in die informele sektor, en
die behoefte van entrepreneurs aan inligting oor hoe om tot die bedryf toe te tree,
verteenwoordig die probleemstelling van hierdie studie.
1.5 DOEL VAN DIE STU DIE
Daar word met die studie dus gepoog am riglyne vir voornemende entrepreneurs
te ontwikkel oor strategiese besluite wat in aanmerking geneem moet word by die
vestiging, bedryf en bestuur van gastehuise.
Die doelwitte van die studie kan, aan die hand van die probleemstelling, as voig
geformu leer word:
. die identifisering van ekonomiese, bestuurs- en verb ruikerstendense in die
toerismebedryf (plaaslik en internasionaal).
• die identifisering van die doelmark vir die besetting van informele
akkommodasie, spesifiek gastehuise, op grond van geografiese-,
demografiese-, psigografiese- en gedragsveranderlikes.
• die identifisering van die tipe akkommodasie in aanvraag binne die informele
akkommodasiesektor.
• die identifisering van die entrepreneur se karaktereienskappe.
1.6 METODIEK VAN DIE STUDIE
Die studie berus eerstens op 'n literatuurstudie (vanuit 'n sisteemperspektief) en
tweedens 'n empiriese ondersoek.
6
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
1.6.1 Literatuurstudie
Die konsep 'sisteme' is nie 'n nuwe konsep nie. Aristoteles het voorgestel dat die
geheel groter is as die sam van die dele (Huse, 1980). Buckley & Caple (1991 :2)
omskryf 'n sisteem as 'n geheel waarvan die dele as 'n sisteem funksioneer deur
middel van die interathanklikheid van die dele.
Die Iiteratuurstudie is vanuit 'n sisteemperspektief benader . Die interaksie
tussen die bedryf (subsisteem) en makro omgewing (sisteem) moet in ag geneem
word. Gevoiglik kan die volgende basis vir die uitvoering van die studie
geldentifiseer word:
1. Die bestudering van die toerismebedryf wat insluit die beskrywing van die
huidige mark (plaaslik en internasionaal) en die identifisering van
ekonomiese, bestuur- en verbruikerstendense in die bedryf.
2. Die identifisering van die doelmark - die tipe gas en die tipe gastehuis.
3. Die identifisering van entrepreneurseienskappe in die toerisme bedryf - die
ontwikkeling van 'n persoonlikheidsprofiel van die entrepreneur, met die
beklemtoning van vaardighede, kennis, belangstellings, persoonlikheid,
ensomeer.
4. Die studie van verbandhoudende aspekte soos bemarking, risikobestuur,
menslike hulpbronbestuur, ensomeer, wat in die daaglikse bedryf van die
onderneming na yore kom.
Die Iiteratuurstudie berus op sekondère navorsing en het ten doel am
ekonomiese-, bestuurs- en verbruikerstendense in die toerismebedryf te
identifiseer. Bestaande publikasies en navorsing deur die Suid-Afrikaanse
Toerismeraad (SATOER), relevante en resente staatspublikasies, verhandelings,
bedryfsverslae, boeke en artikels oar die toerismebedryf is as bronne
geraad pleeg.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
1.6.2 Empiriese studie
Die empiriese komponent van die studie is kwalitatief van aard. Die menings,
persepsies en bestuursoorwegings van die entrepreneur is bepaal ten einde
riglyne te ontwikkel vii toekomstige entrepreneurs aangaande die strategiese
besluite wat by die vestiging, bedryf en bestuur van gastehuise in aanmerking
geneem moet word.
Kwaliteit is die essensie, karakter of aard van 'n onder- of voorwerp; kwantiteit is
die hoeveelheid daarvan. Kwaliteit verwys na die betekenis, die definisie, model
of metafoor wat die karakter daarvan uitbeeld. Kwalitatiewe studies definieer
byvoorbeeld die aard van visvang uit, of die karakter van 'n stad, die bui van 'n
persoon of die tradisie van 'n groep (Cooper & Emory, 1995:118).
Verskeie kwalitatiewe benaderings kan gevoig word, byvoorbeeld:
• In-diepte onderhoude - meestal ongestruktureerd.
• Deelnemer waarneming.
• Films, foto's en videofilms.
• Sielkundige toetsing.
• Gevallestudies.
• Straat etnografie - die beskrywing van kulturele groepe en strukture op
straatvlak.
Analisering van dokumente (Cooper & Emory, 1995:119).
Vir hierdie studie is 'n geriefsteekproef van ongeveer tien gevestigde gastehuis-
entrepreneurs in die toerismebedryf gekies.
1.7 AANKONDIGING VAN DIE STUDIE
Die studie bestaan uit die volgende hoofstukke:
8
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
In hoofstuk 2 word die toerismebedryf, die toerismesisteem en spesifiek die
akkommodasiesektor bespreek. Beide plaaslike en internasionale tendense in die
toerismebedryf word geIdentifiseer en ontleed. Die verskillende komponente van
die toerismesisteem word vervolgens bespreek, gevoig deur 'n bespreking van die
akkommodasiesektor.
Hoofstuk 3 bevat die omskrywing van 'n entrepreneur deur eerstens te fokus op
bestaande teorieë oor die entrepreneur, waarna karaktereienskappe inherent aan
die entrepreneur gelys word. Die rol van kreatiwiteit in entrepreneurskap word
ondersoek, asook struikelblokke waarmee die entrepreur moet rekening hou.
Laastens word entrepreneursondersteuning in die toerismebedryf bespreek.
In hoofstuk 4 word bestuursoorwegings rakende gastehuise bespreek.
Funksionele bestuursaspekte word geIdentifiseer en bespreek - met die oog op
die toerus van die voornemende entrepreneur in die toerismebedryf en spesifiek
die gastehuis as akkommodasieproduk. Die daaglikse bedryf van die gastehuis
asook die meegaande bestuursimplikasies voig daarna.
Hoofstuk 5 bevat die resultate van die empiriese ondersoek. Die gevolgtrekking
en aanbevelings word in hoofstuk 6 bespreek.
9
iese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
HOOFSTUK 2 DIE TOERISMEBEDRYF
2.1 INLEIDING
Die Suid-Afrikaanse toerismebedryf kan slegs sinvol ontleed word binne die groter
same lewingstruktuur. Ekonomiese-, sosiale-, en politiese subsisteme is
intèrafhanklik en Interaktief met die toerismesisteem. Die toerismesisteem reflek-
teer tendense in die eksterne orngewing, plaaslik en internasionaal (SATOER,
1991:1).
Ten einde die toerismebedryf as sisteem te ontleed vereis 'n deeglike kennis van
die konsepte toerisme en die toerismebedryf. Die veranderde tendense in die
toerismebedryf op internasionale en plaaslike vlak, is die eerste onderwerp van
bespreking. Tweedens voig 'n ontleding van die toerismesisteem asook 'n
bespreking van die onderlinge komponente of subsisteme daarvan. Die
akkommodasiesektor, as subsisteem van die toerismesisteem, is die derde
fokuspunt van die hoofstuk.
2.2 OMSKRYWING VAN TOERISME EN DIE TOERISMEBEDRYF
Toerisme word soos voig deur die Wéreld Toerisme Organisasie (WTO) ge-
definieer: "Tourism comprises the activites of persons travelling to and staying in
places outside their usual environment for not more than one consecutive year for
leisure, business and other purposes." (Middleton, 1994:8.) Cooper, Fletcher,
Gilbert & Wanhill (1993:4), voeg hierby "... and the facilities created to cater for
the needs of tourists".
Bennett (1995:6) verwys ook na bogenoemde twee definisies, en identifiseer die
volgende elemente van toerisme:
. Aktiwiteite rakende die daaglikse lewensaspekte buite die normale roetine van
werks- en sosiale verpligtinge.
10
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
• Reis en vervoer na en van die bestemming.
• Aktiwiteite betrokke tydens die oorbly by die bestemming.
. Fasiliteite verskaf vir die voorsiening in die behoeftes van toeriste.
Toerisme is dus 'n samestelling van aktiwiteite, dienste en bedrywe wat 'n
reiservaring bied, en sluit in vervoer, akkommodasie, eet- en drinkondernemings,
winkels, vermaak, en ander gasvryheidsdienste beskikbaar vir persone wat weg
vanaf hul tuistes reis (Mclntosch & Goeldner: 1990:4).
Verskeie ondernemings verskaf dienste en fasiliteite om in die behoeftes van
toeriste te voorsien. Dit sluit in toerleiers, reisagentskappe, lugrederye, hotelle en
ander akkommodasie-dienste, toeriste aantreklikhede en ander gespesialiseerde
toerismedienste (Bennett, 1995:7).
Die genoemde ondernemings wat hoofsaaklik in die behoeftes van toeriste
voorsien, is verteenwoordigend van verskeie bedryfsektore (vervoer,
akkommodasie, vermaak, ensomeer).
Die ondernemings kan gesamentlik as die toerismebedryf gedefinieer word. Die
klassifisering van toerisme as 'n bedryf is 'n onderwerp waaroor voortdurend
gedebatteer word. Mill & Morrison (1992:7) definieer toerisme as 'n aktiwiteit, en
nie 'n bedryf nie; so oak Kaiser & Herber (aangehaal deur Murphy, 1985:9).
Murphy (1985:10) definieer die toerismebedryf as "... many types of business and
many levels of industrialization ... (with) a common purpose ... and that is to help a
visitor enjoy his trip".
Vir die doeleindes van hierdie studie word die term toerismebedryf erken en
gebruik as beskrywend van die somtotaal van ondernemings wat fasiliteite en
dienste verskaf am in behoeftes van toeriste te voorsien.
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.3 INTERNASIONALE TENDENSE IN DIE TOERISMEBEDRYF
Die toerismebedryf word voortdurend beInvloed deur omgewingsturbulensie soos
byvoorbeeld tegnologiese en institusionele vooruitgang in onder meer vervoer,
kommunikasie, lewenstandaarde en ontspanning. Kortom, die toerismebedryf
verander hoofsaaklik in ooreenstemming met eksterne invloede in die
toerismesisteem. Die identifisering van huidige toerisme tendense is van
kardinale belang. Net so moet toekomstige tendense en veranderende voorkeure
van toeriste voorspel word om sodoende die gepaste dienste aan toeriste te
verskaf.
Die volgende breë tendense word in die internasionale toerismebedryf aangetref:
• Daar is 'n toename in korter, meer gereelde reise.
• Daar is 'n groter omgewingsbewustheid en 'n toename in die vraag na natuur-
gebaseerde reise.
• Akkommodasie in stede word relatief goedkoper en die in oorde en ander
natuurgebaseerde bestemmings word duurder.
• Besigheidsgebaseerde reis groei teen dubbel die koers van
ontspanningsreise.
• Lugverkeer of -reis ervaar toenemende kompetisie van alternatiewe vervoer-
metodes (SATOER, 1991; 7).
'n Raamwerk vir die toekoms van toerisme word daargestel deur Cooper et al
(1993:265) met die identifisering van twee bepalende faktore as vertrekpunt:
• Eksogene veranderlikes: wat insluit demografiese- en sosiate tendense;
ekonomiese en finansiële aspekte; politiese-, wetlike- en reguleringtendense;
tegnologie; vervoer; handel en veiligheid.
• Markkragte van aanvraag; wat toerisme-gebaseerde tendense rakende
aanvraag, aanbod en distribusie van toerismeproprodukte en -dienste behels.
Vervolgens word die die toekomstige tendense in internasionale tendense
volgens Cooper et at (1993:265) se indeling bespreek. 12
iese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed
2.3.1 Eksogene veranderlikes
2.3.1.1 Demografiese en sosiale tendense
Toekomstige demagrafiese en sosiale tendense sal kritiek wees in die vorming
van toerisme-aanvraag tot die jaar 2000 en daarna (Cooper et al, 1993:265).
Die wéreld se geIndustrialiseerde samelewings sal aanhou groei (in populasie)
teen 'n gematigde tempo en so die totale toeriste mark vergroot (Mclntosch &
Goeldner,1990:449). Die globale verskuiwing van vervaardiging na distribusie en
dienste sal voortduur, aldus Mclntosch & Goeldner (1990:449). Vroeër aftrede en
lang termyn ontspanningsgeleenthede sal toeneem, hoofsaaklik vanweë hoer
vlakke van opleiding en groter beiangstelling in ander kulture. Bogenoemde
skrywers voorsien 'n grater aanvraag vir aile vorme van vryetydsreis.
Toenemende belangsteliing in die media as 'n sosiale tendens, word deur Cooper
et al (1993:266) geIdentifiseer tesame met 'n toename in vryetyd. Vryetyd kan
gedefinieer word as" ... a time available to the individual after work commitments
(Laws : 1991:18). Vryetyd is 'n belangrike beInvloedende veranderlike in die
ontwikkeling van moderne toerisme en word veroorsaak deur korter werksure,
langer vakansieverlaf en grater besteebare inkame.
Ander demagrafiese tendense wat bepalend kan wees, is die veroudering van die
werksmag en 'n gevoiglike meer voiwasse toeriste mark; 'n toename in Swartes,
Asiers en ander marksegmente wat in die verlede nie aktief gereis het nie;
studente-reis-geleenthede gekombineer met die versnelde aanleer van ander tale
(McIntosh & Goeldner, 1990:46). Holloway (1989:183) voorsien 'n grater rol van
die besigheidsvrou en 'n gevoiglike toename in reis van die besigheidsvrou.
Besigheidsvroue se behoeftes word egter nie in ag geneem nie: "... a female
business traveller is assumed to be a 'person' defined as a 'male' which can lead
to embarassing situations" (Medlik, 1991:247).
Lundburg (1985:18) identifiseer verdere demografiese tendense naamlik kleiner
gesinne en veranderende rolle binne die gesin; 'n toename in egskeidings en die
13
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
toenemende sosialering via reis; Weiner lewensruimtes; en die groter waarde
geplaas op ervarings eerder as materiële besittings.
2.3.1.2 Politieke ontwikkelinge
Die verspreiding van demokrasie en die liberalisasie van handel lei tot die wegval
van tradisionele (en simboliese) versperringe in die toerismebedryf (Cooper et al,
1993:267).
Toerisme floreer in 'n klimaat van vrede en voorspoed, soos die volgende stelling
inderdaad impliseer: "Political unrest, wars, depressions, recessions and civil
strife discourage tourism" (Mclntosch & Goeldner, 1990:466). Wèreldwye
eensgesindheid en 'n toename in wêreldvrede kan moontlik lei tot 'n toename in
die wèreldwye groei van toerisme, veral in ontwikkelende lande.
2.3.1.3 Vervoer ontwikkelinge
Innovasies in vervoertegnologie en toerismeontwikkeling, is nou verbind (Cooper
et al, 1993:267). Vervoer maak die bereiking van die bestemming moontlik en
sorg oak vir mobiliteit by die bestemming. Sander vervoer is toerisme nie
moontlik nie. Deurbrake in vervoertegnologie lei tot die verkorting in reistyd
(gevolglik kan meer tyd by die bestemming spandeer word) asook die bereiking
van voorheen ontoeganklike bestemmings. So word nuwe aantreklikhede en
toevlugsoorde ontdek.
Daar word voorspel dat reis vereenvoudig sal word, gekenmerk deur 'n algehele
wegbeweging van lug-na oppervlakvervoer (Cooper et al, 1993:267). Lugvervoer
sal toeneem in spoed (Mclntosch & Goeldner, 1990:458) maar vertragings, so
kenmerkend van die internasionale lughawe sal voortduur (Laws, 1991:27).
Laasgenoemde vertragings sal hoofsaaklik voortduur as gevolg van
onderinvestering; sekuriteitsmaatreëls en 'n ondervoorsiening in toerisme
infrastruktuur fasiliteite.
Plesierbote wat drywende hotelle voorstel, sal toeneem in gewildheid, grate,
omvang en spoed (Holloway, 1989:182). Treinspoorontwikkelinge behoort
volgens Holloway te fokus op spoed en 'n afname in geraas. Superspoed en
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
super-geluid- loosheid sal treinspoorvervoer verhef tot 'n hoogs kompeterende
modus, veral ten opsigte van binnelandse roetes tot en met 625 kilometers.
Toenemende mobiliteit, wat toegeskryf kan word aan hoer spoed en verlaagde
reisonkostes kan volgens Murphy (1985), bydrae tot groei in die toerismebedryf.
2.3.1.4 Ander tendense en invloede
Verskeie ander bepalende faktore of tendense kan die toekorns van toerisme
beInvloed. Veranderende waardesisteme, ekologiese faktore en tegnologiese
innovasies rakende die media is bepalende faktore.
Die omgewing word algemeen as gratis hulpbron aangewend in toerisme; dikwels
uitgebuit en misbruik vir materiële gewin. Die sogenaamde 'kweekhuis effek'; die
styg in seevlakke; die vernietiging van die osoonlaag; die uitwissing van sekere
spesies fauna en flora asook die besoedeling van lug, water en grond is alles
kenmerke tekenend van die impak van toerisme op die omgewing. Ondernemings
toon egter 'n toenemende bewustheid van die impak van toerisme op die
omgewing en verskeie regerings neem stappe cm die negatiewe impak van
toerisme te voorkom (Bennett, 1995:329).
Ondernemings word meer omgewingsvriendelik (Middleton: 1994) en in die
toekoms kan 'n grater toename in omgewingsbewaring verwag word (Heath &
Wall, 1992:37).
Virtuele realiteit kan 'n moontlike alternatief vir toerisme word. Televisie, films en
die holograaf kan gesimuleerde omgewings en aktiwiteite soos bootvaarte en
wintersportsoorte, visueel skep en sodoende reiservaringe kunsmatig vervang
(Holloway, 1989:182; Lundberg, 1985:20).
15
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.3.2 Markkragte van aanvraag
2.3.2.1 Die nuwe toeris
Die nuwe toeris kan gekaraktiseer word as ervare, gesofistikeerd en veeleisend.
Effektiewe segmentering van die mark is gevolglik essensieël. Psigografiese- en
gedragskriteria sat toenernend gebruik word in-die sarnestelling van verbruikers-
profiete (Cooper et al, 1993:269). Bennett (1995:406) voorspel 'n sistematiese
segmentering en opgradering van produkte om in verbruikers se behoeftes te
voldoen. Die toenemende belangrikheid van herhalende verbruikers in die reis-
en toerismebedryf beklemtoon ervarings- en kennisvlakke (Middleton, 1994:364).
Die vind van maniere waarop herhalende verbruikers se behoeftes bevredig kan
word en hul lojaliteit beloon kan word, is 'n uitdaging wat toenemend in die
toekoms aangespreek sal word deur die toerismebedryf.
2.3.2.2 Tegnologie, globalisasie en konsentrasie
Verbeterde tegnologie dwing ondernemings om effektiwiteit en doelmatigheid te
verhoog ten einde kompeterende voordeel te vergroot. GeIntegreerde
inligtingstelsels kan lei tot 'n drastiese verhoging in mededingende voordeel. Die
hoof toepassingsareas van die toekoms, sal wees in die distribusie van
reisprodukte na agentskappe, en na potensiele verbruikers (direk), byvoorbeeld
deur video's van bestemminge in agentskappe (Medlik, 1991:247 en Heath &
Wall, 1992:37).
GeIntegreerde rekenaarstelsets en globale distribusiestelsels inkorporeer
verskeie toerisme produkte soos akkommodasie, huur van motors en vermaak
(Cooper et al, 1993:271). Die genoemde self-help konsep kan uitgebrei word tot
• die keuse van vlugte, samestelling van reispakkette, bespreking en betaling van
pakkette, alles deur die verbruiker beheer (Holloway, 1989:183). Al bogenoemde
innovasies sal 'n rol speel in toekomstige globalisasie en konsentrasie van
toe ii stemarkte.
1
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.3.2.3 Volhoubare toerisme-ontwikkeling
Archer & Cooper (aangehaal deur Cooper et al, 1993:271), definieer volhoubare
toerisme-ontwikkeling as die bevrediging van huidige markbehoeftes sander om
die vermoë van toekomstige generasies am hul behoeftes te bevredig, in gevaar
te stel. Dus, die balansering van huidige en toekomstige behoeftes. Dit vereis 'n
verskuiwing vanaf 'n korttermyn perspektief na 'n langtermyn benadering. Die
toekoms sal gekenmerk word deur die strategiese bestuur van die toerismebedryf.
2.4 PLAASLIKE TENDENSE IN DIE TOERISMEBEDRYF
Die plaaslike toerismebedryf word beInvloed deur veranderinge en tendense in
die internasionale sowel as plaaslike toerismebedryf. Die plaaslike
toerismebedryf word ontleed aan die hand van huidige marktendense, sowel as
moontlike toekomstige tendense.
Die plaaslike toerismebedryf word tans gekenmerk deur die valgende:
Lang vakansies word vervang deur kort wegbreekvakansies met Desember en
Januarie as die mees gewildste maande vir 75 persent van die reisende
publiek.
. Afstande na bestemmings word al hoe minder as 'n hindernis beskou, toeriste
is bereid om verder te reis vir die regte tipe ondervinding.
• Min akkommodasie is beskikbaar in die lae inkomste begrotingskategorie.
• Die Wes-Kaap is die mees gewildste somervakansiebestemming en Natal is
die mees gewildste bestemming tydens die winter.
• Plaaslike taeriste is tans meer koste- en kwaliteitsbewus in die keuse van
bestemminge en akkommodasie (SATOER: 1991:9).
Toerisme speel 'n relatief klein rol in Suid-Afrika se ekonomie, die ryk fauna, flora
en natuurtonele ten spyt. Die toegevoegde waarde van toerisme in Suid-Afrika
was in 1995 ongeveer vier persent van die Bruto Binnelandse Produk (BBP) - wat
laag is in vergelyking met die 13,4 persent van die Europese ekonomie en 31,5
persent van die Karribiese ekonomie. Toerisme is die vierde grootste verdiener
van buitelandse valuta in Suid-Afrika (Witskrif op Toerisme, 1996:2).
17
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.5 DIE TOERISMESISTEEM
Verskeie benaderings tot toerisrne kan gevoig word. Mclntosch & Goeldner
(1990:10), identifiseer onder andere institusionele-, produk-, historiese-, bestuurs-
,ekonomiese- en geografiese benaderings. Talle ander benaderings tot toerisme
word deur ander outeurs gehuldig. Middleton (1994) benader toerisme volgens
vraag, aanbod en die verbindingsfaktore. Dit is in ooreenstemming met lnskeep
(1994) asook Murphy (1985) se vraag-en-aanbod modelle. Holloway (1989)
ontleed die toerismebedryf volgens 'n ketting van distribusie en Mathieson & Wall
(1982) volgens 'n toerisme-impakbenadering. 'n GeIntegreerde interdissiplinëre
benadering word egter benodig vanweë die komplekse, dinamiese aard en
multifasette van toerisme. Die sisteembenadering integreer verskeie
benaderings.
'n Sisteembenadering openbaar verskeie kenmerke en voordele:
• die komponente van die sisteem is interaktief en interafhanklik,
• die geheel is groter as die sam van die dele (sinergisme),
• dit kan op die toerismebedryf as geheel toegepas word, of op aparte
komponente soos lugrederye, hotelle, reisagentskappe (Laws, 1991:7),
• dit bevoordeel multidimensionele denke (Bennett, 1995:37), en
• dit lei tot die identifisering en analise van mededingers, markte, resultate
ensomeer (Mclntosch & Goeldner, 1990:14).
Verskeie teoretici stel sisteembenaderings van die toerismebedryf, oftewel
toerismesisteme, daar. Hieronder sorteer die van Laws (1991:7); Mclntosch &
Goeldner (1990:14) en Mill & Morrison (1992:10), asook die sisteembenaderings
van Gunn en Leiper (aangehaal deur Bennett, 1995:38).
Bennett (1995:42) integreer nie die bestaande toerisme sisteme nie, maar
identifiseer 'n aantal komponente en stel clan al die rolspelers in die
toerismebedryf grafies voor. Die komponente en meegaande kwessies word as
volg gegroepeer:
1
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
• Bestemmingsgebiede - die gebiede waar toeriste die meeste van van hut tyd
en geld spandeer en waar die grootste konsentrasie fasiliteite, akkommodasie
en toeriste aantreklikhede gevind kan word. Die kompanent is die
belangrikste vanuit 'n ekonomiese perspektief en die grootste impak van
toerisme word hier aangetref.
• Oorspronggebiede - dit is die gebiede vanwaar toeriste reis, of te we[ die
mark, wat bestaan uit toeriste wat oor die behoefte am te reis asook die
vermoë am te reis, beskik.
• Vervoerroetes - dit bepaat die toeganklikheid van die bestemming en bestaan
uit die tipes vervaer, terminate en die roete self.
• Die taerismebedryf - at die arganisasies, ondernemings en fasiliteite wat ten
doel het am die spesifieke behoeftes van die toeris te bevredig.
• Die eksterne omgewing - die tatte eksterne omgewings- faktore wat die
toerismebedryf en ander kamponente beInvloed (Bennett: 1995).
2.5.1 Rolspelers in die toerismesisteem
Die toerismesisteem bestaan uit 'n aantal rolspelers wat gesamenttik daarop
ingestel is om die behoeftes van toeriste te bevredig. Verskeie benaderings kan
gebruik ward om die roispelers te graepeer.
Bennett (1995:44) se voorstetling kan as verteenwoordigend beskou word. Twee
hoafkategarieë ward geldentifiseer naamlik:
• Verskaffers, die praduseerders van taeriste aantreklikhede, akkommodasie,
vervaer en ander produkte en dienste.
• Tussengangers, dit is arganisasies wat toeristeprodukte vanaf verskaffers na
toeriste versprei.
Die toerismebedryf, bestaande uit verskeie rotspelers in die taerismesisteem,
ward grafies in figuur 2.1 vaargestel.
19
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
FIGUUR 2.1 DIE TOERISMEBEDRYF
AANTREKLIKHEDE
Natuurlik • Nasionale parke • Provinsiale parke • Privaat wildtuine • Riviere/damme • Strande • Berg areas
Kunsmatig • Sun City • Victoria & Alfred Waterfront
Sosio-kultureel • Gold Reef City • Oop mynmuseum
AKKOMMODASIE
Gediens • Hotelle • Wildreservate • Gastehuise
Self sorq • Woonstelle • Kamers • Karavaanparkke • Vakansieoorde • Wildreservate
TOEROPERATEURS EN MAAKELAARS
I REISAGENTE
DIE TERIS
VERVOER
• Lug • See • Spoor • Pad:
Bus, Motor
ONDERSTEUNINGS-
DIENSTE
Private sektor • Koeriers/gidse • Spysenieringdienste • Finansiële dienste • Versekeringsdienste • Reisshandel pers • Private opvoeding en
opleiding
Openbare sekotor • Nasionale toeriste
organ isasie • Area/streek toeriste
organ isasie • Lughawens/hawens • Plaaslike inligtingsentra • Openbare opvoeding en
opleiding • Private opvoeding en
opleidinginstitute
Bron: Aangepas uit Bennett, J.A. 1995. Managing tourism services. Pretoria: J.L. van Schaik.
Die funksies en kenmerke van elke komponent of rolspeler in die toerismesisteem
word vervolgens geIdentifiseer en bespreek.
2.5.1.1 Aantreklikhede
Toeriste aantreklikhede is enige iets wat toeriste aantrek (Lundberg, 1985:33).
Aantreklikhede het verskeie kenmerke en kan in due hoofgroepe gegroepeer
word, naamlik natuurlik, kunsmatig of mensgemaak en sosio-kultureel (Bennett,
1995:45).
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
'n Aantreklikheid kan 'n primére bestemming of sekondére bestemming wees (Mill
& Morrison, 1992:265). Primère bestemminge is waar die aantreklikhede van so
'n aard is dat dit die primêre motivering vii toeriste is om die bestemming te
besoek vir 'n vakansie. Sekondére bestemminge is gewoonlik aantreklikhede wat
toeriste 10k onderweg na hul primère bestemming; dus 'n korter besoek of 'n
vertoef.
Toeriste aantreklikhede kan deur die Staat of privaatsektor besit en beheer word.
Bennett (1995:45) beweer dat aantreklikhede wat deur die Staat besit word,
gewoonhik natuurlike of historiese aantrekhikhede is soos byvoorbeeld
natuurreservate, monumente en nasionale parke. Private aantrekhikhede se
hoofdoelwit is dikwels wins, byvoorbeeld privaatwildtuine. Mill & Morrison
(1992:267) identifiseer ook organisasies met 'n geen-wins oogmerk wat
aantrekhikhede besit en beheer of slegs bestuur soos byvoorbeeld die Nasionale
Monumentraad.
Permanensie verwys na die kontinuIteit van die aantreklikheid. Daar kan
onderskei word tussen aantreklikhede van 'n permanente, fisiese aard en
gebeurtenis aantrekhikhede wat tydehik van aard en beweegbaar is. Permanente
aantrekhikhede se sukses word bepaal deur toegankhikheid, afstand vanaf
vername dienssentra en die verhouding tot hulpbronne. Gebeurtenis
aantrekhikhede bet die voordeel van laer ontwikkehingskostes as permanente
aantrekhikhede asook die voordeel van hoer toeganglikheid tot die mark (Bennett,
1995:47).
Aantreklikhede beskik oor wisselende kapasiteit. Die fisiese kapasiteit dui op
die slytasie van die natuurhike hulpbronne; die sosiale kapasiteit verwys na die
konsentrasie van mense versus die behoefte om van almal en alles te ontsnap en
die bestuurskapasiteit is bestuursbeperkinge (Bennett, 1995:47). Kapasiteit-
vlakke word beInvloed deur die eienskappe van toeriste en die drakrag van die
bestemming (Mathieson & Wall, 1982:21).
Die trekkrag of opvangarea van aantreklikhede word bepaal deur die afstand wat
toeriste bereid is om af te lé ten einde aantreklikhede te besoek. Mill & Morrison
21
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
(1992:268) postuleer dat klimaat, kultuur, geskiedenis, etnisiteit en toeganklikheid
bepalend is in die aantrekkingskrag van aantreklikhede.
2.5.1.2 Akkommodasie
Akkommodasie is 'n belangrike komponent van toerisme, met in agname dat die
akkommodasie 'n tuiste weg van die huis insluit (Cooper et al, 1993:161). Die
kardinale sektor van die toerismesisteem sal volledig in die Iaaste gedeelte van
hierdie hoofstuk bespreek word; gevoiglik word daar met die kiassifisering,
gradering en karakterisering van akkommodasie in hierdie afdeling vostaan.
2.5.1.2.1 Die kiassifisering van akkommodasie
Akkommodasie kan verdeel word in gediensde akkommodasie,
selfsorgakkommodasie en 'n kombinasie van gediensde en selfsorg-
akkommodasie (Forster, 1985:119).
Gediensde akkommodasie sluit alle ondernemings in wat personeel op die
perseel in diens neem om dienste soos die voorsiening van maaltye, kamerdiens
en kroegdiens te verrig (Bennett, 1995:52). Dit sluit dus hotelle, gastehuise,
motelle, herberge, bed-en-ontbyt ondernemings, ensomeer, in.
Selfsorgakkommodasie voorsien slaapplek, maar nie ander persoonlike dienste
nie. Karavaanparke, kampeerterreine, chalets, rondawels en gehuurde huise en
woonstelle is almal voorbeelde van selfsorgakkommodasie.
'n Kombinasie van gediensde en selfsorgakkommodasie is byvoorbeeld
vakansiedorpe of sentra, gehuurde luukse bote of luukse villas (Forster,
1985:119).
22
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.5.1.2.2 Die gradering van akkommodasie
Plaaslik word akkommodasie deur die Suid-Afrikaanse Toerismeraad (SATOER)
in drie breë kategoriee gegradeer, naamlik gediensde akkommodasie, selfsorg
eenhede en karavaanparke (Bennett, 1995:53). SATOER het reeds op 4 Junie
1993 'n graderingskema aangekondig wat verdere graderingskriteria vir bed-en-
ontbyt instellings en gastehuise insluit. Die fundamentele doelwit van die skema
is om toepaslike minimumstandaarde te verseker, veral in die gediensde
akkommodasiesektor, in ooreenstemming met die behoeftes en verwagtinge van
die verbruiker (Hotelier and Caterer, Julie 1993:7).
2.5.1.2.3 Karaktereienskappe van akkommodasie
Akkommodasie beskik oor unieke kenmerke, waarvan die volgende eienskappe
die belangrikste is:
• Ligging - die pbsisionering van akkommodasie word bepaal deur die ligging
van die aanvraag (markte). Die sukses van die instelling is afhanklik van die
ligging daarvan.
• Kostestruktuur - hoe vaste koste en lae veranderlike kostes is kenmerkend
van akkommodasie instellings, hoe besettingskoerse is dus belangrik.
• Aanvraag afhanklikheid - variansies in daaglikse, weeklikse en seisoenale
besetting is die norm; en daarom is 'n ontleding van die aanvraag na
akkommodasie van kardinale belang.
• Kontak afhanklikheid - die verbruikers moet bewus gemaak word van die
beskikbaarheid van die akkommodasieproduk. Sodoende word die
toeganklikheid tot die akkommodasie en die ervaring van die produkvoordele
verseker (Cooper et al, 1993:168; Bennett, 1995:56).
Akkommodasie is 'n komponent van die toerismesisteem wat nie gering geskat
moet word nie. Akkommodasie word toenemend nié as net 'n slaap- of woonpiek
tydens die vakansie ervaar nie, soos wat Middleton (1994:276) tereg aandui:
"Accommodation of all types are perceived by customers as experiences."
Strategiese besuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.5.1.3 Vervoer
Vervoer kan gedefinieer word as "the means to reach the destination and also the
means of movement at the destination" (Burkart & Medlik aangehaal deur Cooper
et al, 1993:175).
Vervoer verskaf die geleentheid om te reis, eerder as am 'n motiveringsrol te
speel in toerisme. Die vier basiese vervoerwyses is via lug, water, spoor en pad.
Die elemente waaruit die vervoersisteem bestaan, word vervolgens onder die
soeklig geplaas, waarna daar op die vervoer'yses gefokus word.
2.5.1.3.1 Die vervoersisteem
Vier basiese komponente van die vervoersisteem word deur Cooper et al
(1993:178) geIdentifiseer, naamlik die weg, die terminale, die vervoereenheid en
die aandrywingskrag.
Die weg is die medium van reis byvoorbeeld paaie, spoorlyne, en waterweë.
Terminate verleen toegang tot die weg van toeriste, byvoorbeeld lughawens en
busterminusse. Die vervoereenheid is die vervoermiddel wat beweging fasiliteer
soos vliegtuie, skepe, treine, en motors. Die aandrywingskrag is die natuurlike
krag wat die energie vir vervoer verskaf 5005 stoomkrag, natuurlike krag in
perdewaens en seilbote.
2.5.1.3.2 Vervoerwyses
Vervoer vind plaas via lug, spoor, pad en water, waarvan lug en pad oor die
meeste alternatiewe beskik.
Lugvervoer sluit in geskeduleerde vlugte, nie-geskeduleerde vlugte en huurvlugte
(Forster, 1985:148). Middleton (1994:260) tref 'n onderskeid tussen lang, medium
en kart vlugte (geskeduleerd of nie-geskeduleerd). Geskeduleerde vlugte moet in
ooreenstemming met gepubliseerde en voorafooreengekome skedules opereer,
ongeag die aantal passasiers, en is aihoewel duurder as huurvtugte, veilig,
gerieflik, betroubaar, gereeld en diensgeoriënteerd. Huurvlugte bled aanpasbare
dienste aan verbruikers aangesien vlugte nie volgens skedules hoef te vlieg nie.
Dit is gewoonlik goedkoper as gevolg van hoe besettings per viug en lae
24
Strategiese beskite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
bemarkingsonkostes (Forster, 1985:149). Private huurvlugte word hoofsaaklik
deur groot maatskappye gebruik (Bennett, 1995:64).
Padvervoer bestaan tans uit private motors van toeriste, gehuurde motors,
toerbusse en busvervoer asook luukse huurmotors. Private motors van toeriste
vervut 'n betangrike funksie in onder andere karavaanvakansies en vervoer by die
bestemming. Votgens Mclntosch & Goeldner (1990:91) is gehuurde motors verat
gewild onder besigheidspersone. Busse en toerbusse vervoer hoofsaaklik
toeriste (Cooper et at, 1993:177) terwyl taxi's en luukse huurmotors ook 'n
toenemende rot in toerisme speet.
Spoorvervoer is grotendeels geskeduleerd van aard. Toeristegebruik is beperk
tot inter-stedelike dienste, maar spoorvervoer vervul 00k 'fl groot rol in dag
uitstappies (Middleton, 1994:260). Spoorvervoer in groot internasionale sentra
soos Parys, New York en Londen is goed ontwikkeld terwyl Suid- Afrikaanse
spoornetwerke nie so effektief en diensgeorienteerd soos hut oorsese eweknieë is
nie. Onder armer gemeenskappe in Suid-Afrika speel spoorvervoer 'n relatief
belangrike rol - meestal vir pendeldoeleindes.
Watervervoer word verteenwoordig deur ponte watgeskeduleer opereer op kort
seeroetes, en passasierskepe wat drywende hotelle of vakansieoorde
verteenwoordig (Middleton, 1994:260). Cooper et at (1993:178) identifiseer
verder binnetandse watertuie en klein ptesierbote wat meestal
bestemmingprodukte is. In Suid-Afrika is hierdie vorm van vervoer van beperkte
omvang.
2.5.1.4 Tussengangers
Toeroperateurs en reisagente is die belangrikste tussengangers in die
toerismebedryf. Hutle word dikwels beskryf as die groot- en kleinhandelaars van
die toerismebedryf.
25
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed
2.5.1.4.1 Toeroperateurs
Toeroperateurs of toergroothandelaars stel inklusiewe toerpakkette saam en
verkoop dit. Die pakkette sluit verskeie komponente van die toerismesisteem in,
soos aantreklikhede, akkommodasie, vervoer en ander fasiliteite of dienste.
Toeroperateurs kan begeleide toere, gasheer-toere en pakkettoere verskaf (Mill &
Morrison, 1992:472). Voorbereiding vir die toere sluit gewoonhik navorsing;
famihiarisasiereise vir evaluering van potensiaal; en voorbereiding van
toerspesifikasies soos die lengte van die toer, vertrek- en aankomsdatums en
vervoerwyses in (Mill & Morrison, 1992:472). Cooper et al (1993:197) identifiseer
die volgende stappe in die bestuur van inklusiewe toere : navorsing;
kapasiteitsbe-
planning (in terme van verskaffers en toerspesifikasies); finansiële evaluasie;
bemarking; administrasie en bestuur van die toer.
2.5.1.4.2 Reisagente
Reisagente is 'n persone of ondernemings wat die toerismebedryf se individuele
komponente of 'n kombinasie van komponente aan verbruikers verkoop. Die
reisagent is 'n agent-middelman, wat namens kliënte optree, ooreenkomste
aangaan met verskaffers van fasihiteite soos lugrederye, hotelle, toeroperateurs,
en daarvoor 'n kommissie vanaf die verskaffers ontvang (Mclntosch & Goeldner,
1990:95).
Reisagente se take sluit hoofsaaklik die volgende in: advisering van khiënte oor
bestemmings-, akkommodasie- en toeriste fasihiteite; beplanning van reisplanne;
besprekings van toeriste fasihiteite; berekening van vlug- en akkommodasie-
onkoste; verskaffing van reisbrosjures; korrespondensie met reis prinsipale en
toeriste; en die hantering van klagtes van kliënte in samewerking met reis
prinsipahe (Forster, 1985:53).
Beide toeroperateurs en reisagente beklee prominente skakeirolle in die huidige
toerismebedryf. Die skakels tussen die toerismebedryf en die toeris verseker nie
net die bevrediging van beide partye se onderlinge behoeftes nie, maar dra ook in
in groot mate tot die oorlewing van beide partye by.
26
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.5.1.5 Ondersteuningsdienste
Bennett (1995:67) onderskei tussen openbare en private ondersteuningsdienste.
Nasionale toeriste organisasies soos die Suid-Afrikaanse Toerismeraad, streeks-
en plaaslike toeristerade en inligtingsentra sorteer onder openbare onder-
steuningsdienste. Privaat ondersteuningsdienste sluit koeriers en gidse in.
Koeriers hou toesig oor groepe toeriste namens toeroperateurs, terwyl gidse s
meer informatiewe rot vervul.
Die ondersteuningsdienste, hetsy privaat of openbaar van aard, verskaf onder
andere struktuur en spesialisfunksies aan die toerismebedryf.
2.6 DIE AKKOMMODASIESEKTOR VAN DIE TOERISMESISTEEM
Die akkommodasiesektor is een van die sleutel komponente van die
toerismesisteem. Buiten dagbesoeke vanaf tuistes, behels toerisme die vertoef
weg vanaf die huis vir periodes van een of meer nagte en vereis gevolglik
akkommodasie (Middleton, 1994:276). Die essensiële komponent is dan ook die
hooffokus area van die studie; die ktassifisering-, gradering- en
karakteriseringsaspekte van akkommodasie is reeds as onderafdeling van die
"toerismesisteem" bespreek.
Die funksionele rot van akkommodasie in toerisme word vervolgens kortliks
uitgelig waarna die akkommodasieproduk bespreek word. Ten slotte volg 'n
bespreking van tendense en ontwikkelinge in die behoefte na akkommodasie.
2.6.1 Die funksionele rol van akkommodasie in toerisme
Die tipe, skaal en aard van akkommodasie beskikbaar by die bestemming, bepaal
die tipe en skaal van toerisme wat moontlik is by die bestemrning (Forster,
1985:122).
S Bestemming se aantreklikhede is meestal die dominante motivering vir die
meeste toeriste se keuse van 'n toerismebestemming. Voornemende toeriste se
persepsies en verwagtinge rakende die akkommodasie beskikbaar beInvloed
27
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed
egter ook bestemmingkeuses. Middleton (1994:276) beweer voorts dat die beeld
en kwaliteit van akkommodasie soms 'n primère eerder as 'n sekondêre aspek
van bestemmingkeuse kan wees.
2.6.2 Die akkommodasieproduk
Toeriste vereis meer van akkommodasie as blote oornagverblyf. "They are
seeking a total.., experience..." (Forster, 1985: 123). Volgens Middleton
(1994:276) bestaan die akkommodasieproduk uit die volgende elemente:
• Besprekingsdienste - hantering van navrae en besprekings (via telefoon, pos
en gerekenardiseerde besprekingstelsels).
Ontvangs- en vertrekdienste - registrasie van aankomste en vertrek, verifiering
van besprekings en allokering van kamers, asook steundienste soos
bagasiehantering.
• Kamerdienste - skoonmaak van kamers, tydige oorhandiging van kamers aan
toeriste.
• Voedsel en drank - restaurante, kroeë en koffiewinkels (indien verskaf).
• Diverse dienste - winkels, ontspanningsfasiliteite, sekretariële dienste,
droogskoonmaak, ensomeer (indien verskaf).
Produk ervaringe is kompleks en word beInvloed deur fisiese elemente (voedsel
en drank); sensuele voordele (ervaar deur sig, kiank, aanraking, reuk, smaak) en
sielkundige voordele ervaar as geestesgesteidhede van behaaglikheid, status,
gemak en bevrediging (Middleton, 1994:276).
2.6.3 Tendense en ontwikkelinge in die akkommodasiesektor
Tendense en ontwikkelinge in die akkommodasiesektor kan volgens Bennett
(1995:52) in twee bred kategorieë verdeel word, naamlik aanbod en vraag
ontwikkelinge. Aanbod-faktore behels die veranderinge geInisieer deur die
verskaffers van akkommodasie; terwyl vraag-faktore die veranderinge in
verbruikers se vraag na akkommodasie reflekteer.
28
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.6.3.1 Kwaliteit
Kwaliteit is 'n toenemende bepalende faktor in akkommodasie besluite of keuses
deur die toeris, soos wat Cooper et al (1993:172) tereg opmerk: "There has also
been a recent growth in 'consumerism' generally, which has resulted in
consumers expecting to receive products and services of a higher minimum
acceptable level." Die akkommodasiesektor is athanklik van hoe vlakice van
herhalende besigheid deur gereelde besoekers op individuele en institusionele
vlak.
2.6.3.2 Omgewing
Die omgewingsinvloed raak toenemend belangrik, ook in die akkommodasie-
sektor. Kwessies wat relevant is, sluit in: energie besparing; omgewings-
bewaring; afval vermindering; herwinning van afvat; vermindering van chemiese
gebruik; beskerming van werknemers se gesondheid en veiligheid; en opleiding
van werknemers rakende die omgewing (Cooper et at, 1993:172). 'Groener'
akkommodasie sluit 00k in 'n aanbod-bestuursperspektief wat hulpbronwaardes
erken, hulpbronbeperkinge aanvaar en hulpbron-gebaseerde geleenthede benut
(Wight, 1993:8).
2.6.3.3 Besprekings
Gerekenariseerde sentrale besprekingstelsels se impak is veral sigbaar in die
akkommodasiesektor. Tegnologie bevorder die koste effektiewe organisering van
databasisse en besprekingstelsels selfs op 'n kleiner, plaaslike vlak. Toegang tot
sentrale besprekingstelsels verseker 'n aaneenhoudende bemarkingstroom, then
as bron vii marknavorsing, verlaag hanteringsonkostes van besprekings en
verhoog effektiwiteit van besprekings (Bennett, 1995:415).
2.6.3.4 Hotelte
Hotelle, en veral hoteigroepe, is gewild as akkommodasiekeuse . Die vorm van
akkommodasie is oak die gewildste in Suid-Afrika (SATOER, 1995:17). Lundberg
(1985:27) identifiseer oak die alomteenwoordige behoefte aan hotel-
akkommodasie, spesifiek naby lughawens.
iese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
2.6.3.5 Oorde en ontspanningsentrums
Vakansieoorde is 'n toenemende verskynsel in die toerismebedryf. Plaaslik is die
vakansieoorde bekend vir die aanbied van 'n groot verskeidenheid
ontspanningsgeriewe, restaurante, winkels en aktiwiteite. Dienste verskaf in die
vakansieoord kan moontlik finansiële dienste deur bankinstellings insluit, asook
persoonhike dienste soos vel- en haarsorg, fiksheidsdienste, ensomeer. Verskeie
teoretici voorspel dat vakansieoorde sal toeneem in gewildheid (Holloway,
1989:98; Krippendorf, 1987:125; Lundberg, 1985:26).
2.6.3.6 Plaasvakansies
Die groeiende belangstelhing aan plaasvakansies word hoofsaaklik aangevuur
deur die toenemende behoefte van toeriste cm self te voorsien in
spysenieringbehoeftes tydens vakansies (sogenaamde selfsorg) (Bennett,
1995:57; Forster, 1985:124). Holloway (1989:97) identifiseer ook die verskuiwing
na selfsorgakkommodasie en die gevoiglike toename in plaasvakansies.
Plaasvakansies se gewildheid kan verder toegeskryf word aan toeriste se
toenemende bewusthede van 'n gesonde lewenstyl en natuurgerigte buitelug
aktiwiteite.
2.6.3.7 Tyddeel
Die tipe akkommodasie neem plaashik en internasionaal in gewildheid toe en kan
as 'n buffer teen inflasie beskou word (Bennett, 1995:57). Ten spyte van
herverkoop probleme en stygende heffingsfooie, groei die vorm van
akkommodasie met rasse skrede (Holloway, 1989:99).
2.6.3.8 Bed-en-ontbyt ondernemings
Die segment van die akkommodasiesektor toon die grootste groeisyfers
(Mclntosch & Goeldner, 1990:108). Lanier & Berman (1993:23) bevestig hierdie
tendens en voorspel verdere groei, 'n styging in profess ionaliteit, meer bed-en-
ontbyt assosiasies en ook groter samewerking tussen ondernemers en
reisagentskappe. Emerick & Emerick (1994:20) skryf die groei in die segment toe
aan die toename in internasionale reis gedurende die afgelope drie dekades.
2.6.3.9 Gastehuise
30
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Gastehuise voorsien fl waardevolle diens aan die toerismebedryf. Dit voorsien 'n
unieke, persoonlike diens aan toeriste en die kiem is op 'n totale
ontspanningservaring wat fisiese dienste en emosionele ervaringe insluit
(Holloway, 1989:97). Lawson (1995:107) beklemtoon dat families, veral
oornagbesoekers, toenemend in gastehuise tuisgaan.
Plaaslike waarnemings toon dat gastehuise floreer terwyl die aanvraag na hotelle
afneem. Reisagente rapporteer ook 'n sterk groei in die aanvraag na gastehuise.
Bydraende faktore is die tendense ten gunste van lewenstyl veranderinge as
gevolg van verhoogde vryetyd, aktiwiteitsvakansies en die groeiende populasie in
die 50 -60 jarige ouderdomsgroep (Hotelier and Caterer, Augustus 1994:9).
Die besetting van gastehuise het die afgelope jaar met ongeveer 70 persent
toegeneem. Die verwagting is dat die tendens sal voortduur - veral onder Suid-
Afrikaners (Van Heerden, 1995:20).
Die ontwikkeling van ondernemerskap word deur die Kleinsake
Ontwikkelingskorporasie (KSOK) aangemoedig deur finansiering aan
entrepreneurs te bied (Sake- beeld, Mei 1994:16). Die KSOK beskou die rol van
die gastehuis in die toerismebedryf as belangrik On dat Suid-Afrika internasionale
tendense moet voig deur voldoende verblyfgeriewe van gehalte te voorsien vir
plaaslike sowel buitelandse toeriste.
Ondernemers wat akkommodasie verskaf, moet tendense en ontwikkelinge in die
akkommodasiesektor in aanmerking neem en die akkommodasieproduk
dienooreenkomstig aanpas. Toekomstige tendense in die toerismebedryf en
spesifiek die akkommodasiesektor, moet geantisipeer word en pro-aktief benader
word.
2.7 SAMEVATTING
31
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die toerismebedryf, soos ander bedrywe, is onderhewig aan veranderinge in die
eksterne omgewing. Tipiese voorbeelde van omgewingsveranderlikes is sosiale
faktore soos die verskerpte belangstelling in die media; politiese ontwikkelinge
plaaslik en internasionaal; vervoertegnologie wat verbeter asook 'n verhoogde
omgewingsbewustheid. Roispelers in die toerismebedryf moet deeglik toegerus
wees met kennis rakende die toerismesisteem, maar oak tred hou met
internasionale en plaaslike tendense in die toerismebedryf.
Die interaksie tussen die onderlinge komponente van die toerismesisteem moet
wedersyds ondersteunend en komplementêr van aard wees. Verskaffers van
akkommodasie moet hulseif vergewis van die elemente van die
akkommodasieproduk. Veranderende tendense moet terselfdertyd geIdentifiseer
en geantisipeer word om sodoende die nodige aanpassings in
produksamesteltings te bewerkstellig. Die akkommodasiesektor word tans
gekenmerk deur 'n afname in hotebesettingskoerse en 'n gelyktydige toename in
die behoefte na bed-en-ontbyt ondernemings en gastehuise.
32
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
HOOFSTUK 3
ENTREPRENEURSKAP
3.1 INLEIDING
Entrepreneurskap is 'n oop, inklusiewe konsep. Die omskrywing daarvan is
staties en sluit talle verskillende fasette van die entrepreneur in. Die
entrepreneur neem vele gestaltes aan - die ywerige dromer, die visionêre
beplanner, die rustelose innoveerder, die kreatiewe opportunis.
Entrepreneuriese aktiwiteite spee! toenemend 'n meer betekenisvolle rol in die
Suid-Afrikaanse ekonomie. Entrepreneurskap in die toerismebedryf, veral in die
akkommodasiesektor, hou verskeie voordele vir beide die entrepreneur en die
ekonomie in (Mathieson & Wall, 1982:82).
Die doel van hierdie hoofstuk is om die entrepreneur te omskryf en om die
karaktereienskappe van die entrepreneur te bespreek.
'n Omskrywing van entrepreneurskap asook teorieë rondom die entrepreneur, is
die eerste onderwerp van bespreking. Faktore wat entrepreneurskap bepaal voig
daarna. Die impak van kreatiwiteit en die onderliggende verband met
entrepreneurskap word derdens ondersoek. Vierdens voig potensiele
struikelblokke vir die entrepreneur. Die ondersteuning van entrepreneurs word in
die laaste deel van die hoofstuk bespreek.
3.2 OMSKRYWING VAN ENTREPRENEURSKAP
Entrepreneurskap kan histories in perspektief geplaas word deur die ontleding
van die Franse term "entreprendre" wat dateer uit die Renaissance tydperk. Die
woord 'entre' kan geintrepreneer word as die werkwoord 'to enter' of as die
bywoord 'to take'. 'n Entrepreneur is dus 'n persoon wie die taak onderneem
('undertake') om 'n geleentheid te soek (Vosloo, 1994:48).
33
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Baumol (1993:7) vermy 'n rigiede definisie en gebruik die term 'entrepreneurskap'
as beskrywend van enige deelnemer aan die ekonomie wie se aktiwiteite
eienaardig of nuut is en die volgende behels: verbeelding, Ieierskap,
deursettingsvermoë, krag, posisie. Kortom, alle nie-roetine aktiwiteite onderneem
deur dáárdie persone wat ekonomiese aktiwiteite van 'n groat of klein
onderneming rig. -
In bykans alle definisies van entrepreneurskap, is daar ooreenstemmende tipes
gedragsbeskrywings wat insluit:
. die neem van inisiatief,
• die organisering en herorganisering van sosiale/ekonomiese meganismes, en
• die aanvaarding van risiko of mislukking (Hisrich & Peters, 1989:9).
Verskeie definisies van entrepreneurskap is deur Conradie (1996:2) ondersoek
en die volgende definisie word as slotsom voorgehou: "Entrepreneurskap is die
proses cm 'n Iewensvatbare sakegeleentheid te skep (of te benut) en om, ongeag
die hutpbronne aanvanklik beskikbaar, dit suksesvol te implementeer."
'n Lewensvatbare sakegeleentheid is volgens Conradie (1996:7) "... aantreklik,
duursaam en tydig en is gesetel in enige produk of diens wat toegevoegde
waarde aan die koper en/of gebruiker daarvan bled. Dit bled winsmarges wat
bevredigend, vergewend en duursaam vir die onderneming en/of die inisieerder
is".
3.3 OMSKRYWING VAN 'N ENTREPRENEUR
'n Entrepreneur kan na aanleiding van die definisie van entrepreneurskap,
omskryf word as 'n persoon wat entrepreneuriese gedrag openbaar. Die gedrag
word gekenmerk deur elesoortige eienskappe. Die kenmerke van
entrepreneuriese gedrag kan aan die hand van gedragwetenskaplikes se teorieë
omskryf word.
34
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
3.3.1 Teorieë oor die entrepreneur
Kroon & Moolman (1992:2) onderskei due hoofstrominge teoriee naamlik kiassiek,
neo-klassiek en moderne benaderinge. Die teorieë gelys is almal deur Kroon &
Moolman (1992: 2-8) aangehaal, tensy anders vermeld.
3.3.1.1 Die Kiassieke teorie
Die kiassieke Britse ekonome het die entrepreneur as 'n kapitalis beskou; en die
innoverende aard en die risiko van entrepreneurskap is beklemtoon. Die teoriee
oorvereenvoudig die realiteit; definisies fokus hoofsaaklik op die ekonomiese
aspekte van entrepreneurskap.
Centillon beskryf die entrepreneur reeds in 1755 as 'n individu wat produkte
aankoop, in voorraad hou en verkoop. Hy impliseer verder 'n risiko faktor. Say
tref in 1921 'n vergelyking tussen entrepreneuriese en kapitalistiese funksies. Mill
onderskei op sy beurt weer in 1948 tussen bestuurs- en entrepreneuriese rolle.
3.3.1.2 Die Neo-klassieke benadering
Die Neo-klassieke ekonome tref 'n duidelike onderskeid tussen die entrepreneur
en die kapitalis. Die funksies van die entrepreneur is egter nie duidelik omskryf
en onderskei van die van die kapitalis nie.
Shumpeter onderskei in 1934 duidelik tussen bestuurders en entrepreneurs. Die
entrepreneur is die individu wat innoverend, kreatief en rekonstruerend optree.
Die sosio-ekonomiese rol van die entrepreneur in die ekonomiese ontwikkeling
van 'n land, word ook by sy teorie ingesluit (vergelyk Baumol, 1993: 5). Daar
word deur Gras in 1939 onderskei tussen die kapitalistiese entrepreneur en die
belegger.
3.3.1.3 Die Moderne benadering
Die moderne benaderinge tot entrepreneurskap en die entrepreneur, neem die
kompleksiteit van die moderne ekonomie in ag.
5
ese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Chandler identifiseer in 1961 verskille in die take van die bestuurder en die
entrepreneur. McClelland onderskei in 1967 tussen drie sosiale motiewe wat die
mens se strewe na ekonomiese doelwitte beInvloed:
die behoefte aan mag,
die behoefte aan affiliasie, en
die behoefte aan prestasie.
Die entrepreneur toon 'n groat behoefte äan prestasie; die wil om te wen; die stel
van hoe standaarde aan homseif; 'n langtermyn visie (vergelyk Backer, 1985:18).
'n Groot behoefte aan prestasie behoort te lei tat suksesvolle entrepreneurskap
(McClelland, 1976:205). Penrose verwys in 1968 na die konsep van
entrepreneurskap op 'n funksionele wyse naamlik die verskaffing van
entrepreneuriese dienste. Vesper definieer in 1980 die entrepreneur as 'n
persoon wat hulpbronne suksesvol kombineer met die doel am die omgewing te
verbeter, veranderinge te inisieer en ontdekkinge te maak.
Die res van die teoriee wat in die tagtigerjare ontstaan het lyk as volg: Long
beklemtoon die rol van onsekerheid, risiko en kreatiwiteit; Carland onderskei
tussen die entrepreneur en die klein onderneming eienaar en Brockhans verklaar
dat 'n geneigdheid tat risiko nie 'n onfeilbare metode vir die identifisering van
entrepreneurs is nie.
Aanvullend tot die genoemde teoriee is agtergrond, opvoeding, waardes en ander
omgewingsfaktore, oak bepalend van entrepreneuriese gedrag.
3.4 FAKTORE BEPALEND VAN ENTREPRENEURIESE GEDRAG
Entrepreneuriese gedrag is hoofsaaklik taeskryfbaar aan drie varmingsfaktare,
aldus Bateman & Zeithaml (1993:249). Hierdie is sielkundige-, sasiolagiese- en
omgewingsfaktore. Die sielkundige faktore ward in die volgende afdeling
bespreek (as deel van die karaktereienskappe van die entrepreneur). Die
sosiologiese- en omgewingsfaktore word vervolgens bespreek.
36
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
3.4.1 Sosiologiese faktore
Die sosiologiese faktore wat 'n entrepreneur se gedrag bepaal, is 'n individu se
kinderjare, familie, opvoeding, waardes, chronologiese geboorte volgorde, kultuur
en loopbaan (Hisrich & Peters, 1989:54).
3.4.1.1 Kinderjare
Entrepreneurs kom van wyd uiteenlopende agtergronde. Collins & Moore
(1970:33) wys daarop dat verskeie motiverings of alternataiewe wee tot
entrepreneurskap reeds in die kinderjare ontstaan. Die genoemde outeurs het
clan ook deur omvangryke navorsing bevind dat 'n merkbare aantal entrepreneurs
hul optrede as 'n ontsnapping beskou. Kroon & Moolman (1992:29) noem dat die
entrepreneur talle male ontsnap vanaf onsekerheid en armoede.
3.4.1.2 Chronologiese geboorte volgorde
Hisrich & Peters (1989:55) toon dat navorsing tans onvoldoende bewyse lewer vir
die verwantskap tussen geboortevolgorde en entrepreneurskap, maar dat veral
vroulike entrepreneurs dikwels die eersgeborene is. Bateman & Zeithaml
(1993:251) noem dat 60 persent van entrepreneurs eersgeborenes is. Verdere
navorsing is egter nodig om die verwantskap te bevestig.
3.4.1.3 Ouers se beroep
'n Hoe persentasie entrepreneurs se ouer(s) het hul eie onderneming besit
(Bateman & Zeithaml, 1993:251). Die teendeel is vroeër deur Collins & Moore
(1970:19) beweer. Hisrich & Peter (1989:57) noem dat veral vroue entrepreneurs
se ouers self entrepreneurs was. Die invloed en ondersteuning van ouers,
entrepreneurs al dan nie, is egter van die belangrikste faktore wat kinders
beInvloed in die aanvaarding van entrepreneurskap.
3.4.1.4 Opvoeding en onderrig
Die vlak van onderrig is nie soseer 'n bepalende faktor van entrepreneuriese
gedrag nie; dit is eerder die individu se houding teenoor prestasie wat bepalend is
(Collins & Moore, 1970:62). Onderrig en opvoeding is veral van belang in die
hanteer van probleme en uitdagings in die ondernemingsituasie. Formele
37
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
onderrig is nie 'n voorvereiste vir entrepreneurskap nie; dit verskaf egter 'n
handige agtergrond veral as dit in ooreenstemming met die aard van die
onderneming van die entrepreneur is (Hisrich & Peters, 1989:59).
3.4.1.5 Diverse
Sosiale status, familie status en verwysingsgroepe is verdere faktore wat volgens
Bateman & Zeithaml (1993:251) entrepreneurs se gedrag beInvloed. Kroon &
Moolman (1992:30) noem 00k ouderdom, loopbaan en waardes.
3.4.2 Omgewingsfaktore
Omgewingsfaktore is hoofsaaklik daardie faktore wat onbeheerbaar of
onkontrolleerbaar is en wat 'n invloed op beide entrepreneurs en ondernemings
uitoefen.
3.4.2.1 Die ekonomie
Die fase van 'n land se ekonomiese sikius hetsy 'n opswaai- fase wat sinoniem is
met ekonomiese groei of 'n afswaaifase wat dui op resessie, kan entrepreneuriese
gedrag aanmoedig of beperk. Ander ekonomiese faktore soos rentekoerse,
wisselkoerse en vraag en aanbod is bepalend van entrepreneuriese gedrag. Die
stand van die ekonomie beInvloed byvoorbeeld die besteebare inkomste van die
entrepreneur. Hoe rentekoerse laat ook die besteebare inkome daal.
Terselfdertyd kan 'n afswaai in die ekonomiese sikius 'n groter uitdaging aan die
entrepreneur bied om 'n onderneming suksesvol te bedryf.
3.4.2.2 Tegnologie
Tegnologiese ontwikkelinge tesame met markgapings lei dikwels tot
entrepreneuriese gedrag. Die gebruik van nuwe tegnologie deur die entrepreneur
kan lei tot (fl mededingende voordeel in 'n spesifieke bedryf. Die entrepreneur
moet kennis dra van die nuutste tegnologiese ontwikkelinge wat vir die spesifieke
onderneming geld.
3.4.2.3 Diverse
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Sosiale gemeenskappe, beskermde bedrywe, politiese en natuurlike
omgewingsfaktore beInvloed oak entrepreneuriese gedrag. Die entrepreneur is
deel van 'n bepaalde gemeenskap. Die kulturele siening van entrepreneurskap
beInvloed die mate van entrepreneurskap in 'n gedeelte van die bevolking.
Bedrywe wat beskerm word laat min ruimte vir entrepreneurs am 'n eie
onderneming tot stand te bring aangesien daar 'n afwesigheid van
vryemarkbeginsels is en mededinging nie verwelkom word nie. Orngewingsfaktore
is byvoorbeeld die huidige potitieke klimaat of natuurlike toestande wat
entrepreneurskap aan- of ontmoedig.
3.5 KARAKTEREIENSKAPPE VAN ENTREPRENEURS
Entrepreneurs beskik oor talle onderskeidende karaktereienskappe. In tabel 3.1
word hierdie eienskappe gelys volgens die outeurs wat dit voorstel.
Die genoemde karaktereienskappe is dominant in entrepreneurs, maar kom nie
noodwendig almal in alle entrepreneurs voor nie. Ter opsomming van die
gelyste eienskappe, word Conradie (1996:3) se agt dominante temas rakend
entrepreneuriese gedrag genoem:
• Motivering om te presteer,
• Kreatiwiteit,
• Toleransie vii risiko en onsekerheid,
• Selfvertroue,
• Toewyding en deursettingsvermoë,
• Geleentheidsobsessie,
• Leierskap, en
• Benadering tot hulpbronne.
TABEL 3.1 KARAKTEREIENSKAPPE VAN ENTREPRENEURS
BATEMAN & ZEITHAML (1993)
39
Strategiese besuite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
• Interne lokus van beheer • Behoefte aan prestasie • Self-aktualisasie
BAUMOL (1993) • Hulpbronallokeerder • Innoverend
COLLINS & MOORE (1970) • Onafhanklik • Leierskap • Positief • Rasioneel • Kognitief
FINLEY (1990) • Neem berekende risiko • Onafhanklik • Behoefte aan prestasie • Toleransie vir onsekerheid • Neem inisiatief
HELLRIEGEL & SLOCUM (1989) • Inisiatief • Aksie georienteerd • Verantwoordelik • Behoefte aan prestasie • Neem berekende risiko's • Hoe inagname van persone en prosesse
HISRICH & PETERS (1989) • Interne lokus van beheer • Onafhanklikheid • Behoefte aan prestasie • Neem van risiko's
HOFFMAN & RUSSEL (1994) • Kreatief • Planmatig • Benut geleenthede • Leer van ander se ervaring • Neem besluite
KROON & MOOLMAN (1992) • Behoefte aan prestasie • Dryfkrag • Deursettingsvermoë • Energie • Doelgerig • Tydsperspektief • Interne lokus van beheer • Toleransie vir risiko en onsekerheid • Selfvertroue • Kreatief • Innoverend • Visie • Integriteit
McCLELLAND (1976) • Neem van risiko • Energiek • Verantwoordelik • Antisipeer toekomsmoontlikhede • Organisatoriese vaardighede • Optimisme • Behoefte aan prestasie
SMITH (1995) • Aanvaarding van risiko • Kreatiwiteit • Deursettingsvermoë • Doelgerig • Visionère denke • Goeie bestuursvaardighede
WHEELEN & HUNGER (1989) • Fokus op geleenthede • Askie geOrienteerd • Behoefte aan prestasie • Kennis van sleutelfaktore • Fisiese stamina • Trek hulpbronne aan deur entoesiasme
Entrepreneurs se gedrag kan egter slegs suksesvol verklaar of voorspel word
indien dit binne die konteks van die grater omgewing ontleed word.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
FIGUUR 3.1 ENTREPRENEURIESE GEDRAG
ROL (Oriëntasie, verwagtinge)
INDIVIDU SITUASIE (Vermoëns, vaardighede, sielkundige -. karaktereienskappe)
MOTIVERING OMGEWING
ENTREPRENEURIESE GEDRAG
Bron: Aangepas uit Kroon, J. & Moolman, P.L. 1992. Entrepreneurskap. Potchefstroom, PU vii
CHO.
Entrepreneuriese gedrag word beInvloed deur sielkundige, omgewings- en
sosiale faktore, asook interaksie met die situasie en die omgewing. Die
spesifieke rol wat die entrepreneur op 'n gegewe tydstip moet vervul is die Iaaste
bepalende faktor. Entrepreneuriese gedrag is gevoiglik 'n funksie van 'n
somtotaal bepalende faktore.
3.6 DIE ROL VAN KREATIWITEIT IN ENTREPRENEURSKAP
Kreatiwiteit is een van die dominante karaktereienskappe in entrepreneurs.
Kreatiwiteit en entrepreneurskap is twee interafhanklike konsepte. Kreatiwiteit
moet egter eers volledig omskryf word voordat die verband tussen kreatiwiteit en
entrepreneurskap uitgelig word.
3.6.1 Omskrywing van kreatiwiteit
Kreatiwiteit is, aihoewel 'n bekende woord, vii die meeste persone slegs toepaslik
op kuns, eerder as byvoorbeeld in organisasies. Ray & Myers (1986:3), gee die
volgende omskrywing van kreatiwiteit: "Art is basicaly the production of order out
of chaos". Die outeurs meen verder dat chaos die natuurlike omgewing is waarin
die meeste ondernemings funksioneer.
41
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Couger (1995:16) definieer kreatiwiteit as 'n verbetering wat:
nuut of uniek is,
nuttig of waardevol is.
Indien 'n kreatiewe benadering gebruik word wat beide nuut of uniek is asook
nuttig of waardevol is, kan suksesvolle resultate verwag word. Kreatiwiteit moet
egter nie met innovasie verwar word nie. Innovasie is die gebruik of toepassing
van 'n nuwe idee vir die ontwikkeling van 'n beter produkldiens/proses/tegniek vir
die oplos van ' n bepaalde probleem (Kroon & Moolman, 1992: 221). Innovasie is
pragmaties en verander 'n idee in 5 n praktiese toepassing. Burgelman & Sayles
(1986:10) noem dat innovasie markgeleenthede kombineer met vindingryke
tegnologie en nuwe tegniese kennis.
Kreatiwiteit is egter altyd teenwoordig in innovasie en uitvindings; dit is dus 'n
breër konsep as innovasie.
3.6.2 Couger se kreatiwiteits model
Couger (1995:4) stel 'n kreatiwiteitsmodel daar wat die onderlinge komponente
van kreatiwiteit effektief integreer. Die vier komponente is as volg:
die kreatiewe persoon - temperament, persoonhike houdings, waardes en
gewoontes.
die kreatiewe proses - motivering, persepsie, leer, dink, kommunikasie,
ensomeer.
• die kreatiewe produkte - teorieë, uitvindings, skilderye, gedigte, ensomeer.
• die kreatiewe omgewing - die verhouding tussen mense en huh omgewing.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaarise toerismebedryf
FIGUUR 3.2 COUGER SE VIER P-MODEL
PERSOON (I PROSES
PRODUK
OMGEWI NG
Bron : Aangepas ult Couger,J.D. 1995. Creative problem solving and opportunity finding.
Colorado: Boyd & Fraser.
Die vier komponente in interaktief en interafhanklik; kreatiwiteit is 'n dinamiese
konsep.
3.6.3 Entrepreneurs kap en kreatiwiteit
Entrepreneurs se gedrag word gekenmerk deur 'n aantal eiesoortige eienskappe.
Kreatiwiteit is 'n dominante karaktereienskap by die meeste entrepreneurs en is
bepalend van die sukses van die entrepreneur. Oorspronklike, kreatiewe denke
word benodig vanaf die entrepreneur ten einde 'n mededingende voordeel te
handhaaf. Kreatiwiteit is heeltemal moontlik sonder entrepreneurskap. Alle
persone is kreatief aihoewel alle persone nie noodwendig entrepreneurs is nie.
Die entrepreneur kan egter kreatiwiteit as 'n eienskap ontwikkel en verbeter.
3.7 STRUIKELBLOKKE VIR DIE ENTREPRENEUR
Die entrepreneur se gedrag is 'n funksie van onder andere die omgewingsfaktore.
Die entrepreneur word voor die uitdaging gestel om die aanvanklike faktore te
antisipeer en dan die hoof te bied. Van die vernaamste faktore wat aanvanklik in
ag geneem moet word is:
43
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
• 'n Tekort aan kapitaal
'n Gebrek aan aan voldoende kontantvloei vir die bedryf van die onderneming;
die verspreiding van oorhoofse kostes oar 'n realistiese tydperk en 'n
duidelike onderskeid tussen kontant en wins, is nodig ten einde oorlewing te
verseker.
• Groter styging in bedryfskostes as verkope
Indien die uitgawes aangegaan in die bedryf van die onderneming die
inkomste verkry uit verkope oorskry, word die winste verminder. Groei in die
onderneming se grootte moet volgens die kapasiteit van die hulpbronne
plaasvind.
• 'n Tekort aan kundigheid
Die entrepreneur moet oor 'n verskeidenheid onderwerpe kennis besit soos
tegniese-, administratiewe-, produk- en bemarkingbestuur. Daar kan oak van
eksterne kundiges gebruik gemaak word.
• 'n Gebrek aan deursettingsvermoë
Die entrepreneur moet in ag neem dat daar 'n tyd verloop voordat verdienste
op die investering ontvang word. Die onderneming sal dus nie onmiddelik net
ná die aanvang daarvan tekens van winsgewendheid toon nie. Die
entrepreneur moet bereid wees om op die Iángtermyn sukses van die
onderneming te fokus, selfs al word korttermyn sukses ingeboet.
• 'n Gebrek aan delegering
Personeel moet volgens geldige en betroubare maatstawwe gewerf, gekeur en
aangestel word sodat daar effektief gedelegeer kan word. Die entrepreneur
moet die personeel genoegsaam vertrou om take te delegeer; sodoende word
die entrepreneur se werkslas verlig en kan daar op die noodsaaklike aspekte
van die onderneming gefokus word.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Swakbeplanning
'n Gebrek aan fl holistiese benadering kan lei tot die ondergang van die
onderneming. Die entrepreneur moet te alle tye die groter omgewing waarin
die onderneming bedryf word, in aanmerking neem.
• Swak bestuur van rekeningkunde
Die daaglikse boekhouding van transaksies is van kardinale belang vii
suksesvolle bedryf van die onderneming. Transaksies moet noukeurig
aangeteken word en allé oorspronklike brondokumente moet bewaar word.
Die bestuursfunksie kan 00k deur eksterne kundiges gehanteer word.
• Ignoreer nuwe ontwikkelinge
Tegnologiese en ander ontwikkelinge moet gedurig mee tred gehou word. Die
entrepreneur moet ingelig bly oor al die nuutste ontwikkelinge, veral in die
bedryf waarin die onderneming bestuur word. Die mededingende voordeel
van die onderneming kan ingeboet word indien mededingers verandering pro-
aktief bestuur terwyl die entrepreneur 'n reaktiewe benadering teenoor
verandering huldig. Leuvennink, 1995:43)
3.8 ENTREPRENEURSONDERSTEUNING IN DIE TOERISMEBEDRYF
Entrepreneurs is die sleutel roispelers in die toerismebedryf. Die entrepreneuriese
aksies deur die entrepreneurs geloods voed die bedryf met nuwe ondernemings,
geleenthede en rolspelers. Verder word die informele sektor van die
toerismebedryf op die manier uitgebrei. Voldoende openbare sektor
ondersteuning kan bydra tot die stimulering van entrepreneuriese aktiwiteit in die
toerismebedryf deur:
• Die skep van 'n stabiele omgewing, beide polities en ekonomies, wat 'n
voorvereiste vii volgehou groei en ontwikkeling in die toerismebedryf is.
• Die voorsiening van inligting oar toerisme tendense, hersiening van
beperkende wetgewing, ondersteuning in die internasionale bernarking van
Suid-Afrika en die vergroting van markgeleenthede.
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Omvattende ondersteuning aan voornemende entrepreneurs om regverdige
en billike toegang tot markgeleenthede te verseker deur finansieringstoegang,
opleidingsprogramme en konsultasie dienste (SAbER, 1991: V).
3.8.1 Faktore wat groei in die informele akkommodasiesektor inhibeer
Groei word, ten spyte van bogenoemde strategiese punte, beperk deur die
volgende faktore:
Beperkende wetgewing, veral rakende dranklisensiering en plaaslike
regulasies.
. Gebrek aan toegang tot en beskikbaarheid van finansiering vir voornemende
entrepreneurs.
• Gebrek aan voorsiening van ondersteuningsdienste vir voornemende
entrepreneurs, veral rakend advies en opleiding.
• 'n Gebrek aan betroubare inhigting 001 toerisme tendense en statistiek
(SATOER, 1991: 22).
3.8.2 Entrepreneursondersteuning
Die twee oorhoofse faktore wat aandag vereis is as voig:
. Die skep van 'n klimaat wat entrepreneuriese aktiwiteit ondersteun.
. Regverdige toegang tot mark geleenthede.
SATOER (1991: 24) stel strategiese riglyne wat afgestem is op die beperkinge in
die akkommodasiesektor, soos bo genoem asook:
• 'n Openbare sektor wat fokus op die fasilitering van toegang tot finansiële
hulpbronne; die identifisering van nuwe en potensieel Iewensvatbare
geleenthede; die vestiging van geskikte opleidingsprogramme; die fasilitering
van toegang tot effektiewe raadgewing en ander ondersteuningsaktiwiteite.
46
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Openbare instellings moet geleenthede skep vir entrepreneurs deur die skep
van voldoende kapitaalprojekte wat in so 'n mate ontwerp word dat dit
toegankhk is vii potensiële entrepreneurs, asook die hersien van
dokumentasie vii tenders.
Spesifieke strategiese riglyne is deur SATOER (1991:25) ontwikkel:
. Kort praktiese kursusse moet geskep word vii die ontwikkeling van
entrepreneurs.
Entrepreneurs moet ingelig word oor wetlike en statutêre faktore.
• lnhigting aangaande potensiele toerisme geleenthede moet aan entrepreneurs
verskaf word.
Die inhoud van die nasionale toerismebeleid reflekteer 'n visie wat onder andere
die volgende insluit: "... tourism will be encouraged in such a manner as to make it
accessible to entrepreneurs who wish to enter the industry, thereby contributing to
the upliftment and sosio-economic well being of all the people of South and
Southern Africa through this industry... " (Witskrif op Toerisme, 1992:3).
Die missie word bevestig deur een van die nasionale toerisme doelwitte, naamlik
om gelyke toegang tot toerisme geleenthede vii alle potensiele deelnemers te
bevorder. Sodoende word entrepreneuriese aktiwiteit in die toerismebedryf
bevorder.
Ander doelwitte sluit in die skep van 'n gunstige omgewing vii die maksimale
ontwikkeling van die bedryf; die deregulering van die bedryf; die beskerming van
fauna en flora; die vervulling van opleidingsbehoeftes van die bedryf as 'n geheel
en die aanmoediging van finansiële bystandsprogramme deur bestaande
ontwikkelingsinstansies.
Die ondersteuning van entrepreneurs hou waarde vii beide entrepreneurs en die
land se ekonomie in. Opleiding en verál ontwikkeling, bystandsprogramme,
adviserende liggame en konsultasiedienste moet die hoekstene van die
ondersteuningsaksies wees.
4
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
3.9 SAMEVATTING
Dit is duidelik dat die entrepreneur floreer op uitdagings, onafhanklikheid en
konstante aanpassing. Die entrepreneur verwerp konserwatisme en herformuleer
tradisionele paradigma's. Die entrepreneur se eiesoortige karaktereienskappe
bevorder die suksesvolle hantering van die unieke uitdagings in die ondernerning
se eksterne- en interne omgewing . Die suksesvolle bedryf van die onderneming
word verhoog deur die entrepreneur se holistiese, Iangtermyn benadering.
Kreatiwiteit speel 'n beduidende rol in entrepreneurskap. Die entrepreneur wend
hierdie eienskap aan om bestaande strukture, paradigma's en vraagstukke krities
te ontleed, te ontwikkel of te verwerp. Die entrepreneur besef dat kreatiwiteit
verhoog kan word en pas gedurig tegnieke toe om die eienskap verder te
ontwikkel.
Entrepreneurskap kan bepalend wees vir Suid-Afrika se ekonomiese oorlewing en
welvaart. 'n Transformasie van denke regdeur die samelewing word egter
benodig. 'n Bewustheid van entrepreneursontwikkeling moet geskep word en
kreatiwiteit moet vertroetel word. SATOER speel 'n prominente rol in die
stimulering van entrepreneurskap deur verskaffing van inhigting aan voornemende
entrepreneurs. Die inligting (meestal publikasies) word gerugsteun deur inten-
siewe navorsing in die toerismebedryf. Benewens navorsing, behartig SATOER
00k bemarking van geleenthede vir entrepreneurs, handhaaf standaarde en
moedig die voorsiening van toeriste geriewe en fasiliteite deur entrepreneurs
regdeur Suid-Afrika aan.
4
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
HOOFSTUK 4
DIE FUN KSIONELE BESTUUR EN DAAGLIKSE BEDRYF VAN
DIE GASTEHUIS
4.1 INLEIDING
Die toerismebedryf word toenemend 'n belangrike groeisektor in die Suid-
Afrikaanse ekonomie. Met die verwagte toename in veral buitelandse toerisme,
word voorsien dat die vraag na akkommodasie sal toeneem. Die voornemende
entrepreneur in die akkommodasiesektor en spesifiek gastehuise, moet homself
toerus ten einde die onderneming effektief en doelmatig te bedryf asook om 'n
kompeterende voordeel te skep en te handhaaf.
Kennis rakende algemene bestuur en funksionele bestuursaspekte (finansiële
bestuur, menslike hulpbronbestuur, logistieke bestuur, ensomeer) is van belang
vir die entrepreneur in die bedryf van 'n suksesvolle onderneming. Die daaglikse
aktiwiteite moet egter ook binne die breë bestuursraamwerk geakkommodeer
word. Die dag-tot-dag bedryf van die onderneming vereis 'n holistiese benadering
wat alle aspekte insluit soos die hantering van gaste, diens, geboue, restourasie
van geboue, ensomeer.
Die oorhoofse doelstelling van hierdie hoofstuk is am beide die funksionele
bestuursoorwegings sowel as die daaglikse bedryfsaspekte van die gastehuis te
identifiseer en te bespreek om sodoende die voornemende entrepreneur toe te
rus vir die vestiging en bedryf van 'n gastehuis.
Algemene bestuur en die onderskeie funksionele bestuursaspekte word eerstens
bespreek, waarna die daaglikse bedryf van die gastehuis volg.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
4.2 ALGEMENE BESTUUR
Die bedryf van 'n onderneming behels veel meer as die koordinering en
organisering van die daaglikse aktiwiteite. Omvattende, parate kennis rakende
strategiese bestuur, Ieierskap, ensomeer verseker insig in bestuursoorwegings
wat noodsaaklik is vir the vestiging en optimatisering van 'n ondernemirig. Die
doel van die afdeling is am die voornemende entrepreneur toe te rus met die
basiese, mees relevante bestuursinligting.
Strategiese bestuur, en spesifiek strategiese beplanning word in die eerste plek
bespreek. Tweedens voig 'n vergelyking tussen die konsepte bestuur en
leierskap, gevoig deur 'n bespreking van die konsep strategiese Ieierskap. Nuwe
bestuursparadigma's word daarna kortliks bespreek.
4.2.1 Beplanning en strategiese bestuur
Beplanning is die mees fundamentele aspek van beide die ontstaan en die
bestuur van enige onderneming. Tesame met strategiese bestuur is dit 'n
aaneenlopende proses wat die langtermyn fokus van die onderneming rig en die
sukses van die onderneming bepaal.
4.2.1.1 Beplanning
Beplanning is 'n bewuste, sistematiese proses waartydens besluite rakende
doelwitte en aktiwiteite van individue, groepe en ondernemings, vir die toekoms
geneem word (Bateman & Zeithaml, 1993:138).
Die beplanningsproses bestaan uit die volgende stappe:
• Situasie-analise: Alle inhigting relevant tot die beplanningsituasie word
ingesamel, opgesom en geInterpreteer. 'n Noukeurige ontleding van gebeure
in die verlede, huidige omstandighede en moontlike toekomstige tendense,
word gemaak. Daar word op die interne kragte gefokus, maar oak die
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
eksterne omgewing se invloed word in ag geneem. Die resultaat van die stap
in die beplanningsproses, is die identifisering en diagnose van beplannings-
aannames, kwessies en probleme.
• Alternatiewe doelwitte en planne: Die beplanningsproses moet, gebaseer op
die situasie-analise, alternatiewe doetwitte en planne genereer. Die stap
vereis kreatiwiteit en 'n holistiese benadering. Doelwitte moet spesifiek, uit-
dagend en realisties wees, asook kwantifiseerbaar en gekoppel aan 'n
tydsbeperking. Planne is die aksies wat uitgevoer moet word om die doelwitte
te bereik.
• Evaluering en doelwitte en planne: Die voor- en nadele en potensiele
uitwerking van elke alternatiewe doetwit en plan moet geevalueer word. Die
prioritisering maar ook eliminering van doelwitte word uitgevoer deur die
besluitnemers. Terselfdertyd kan die implikasie van verskeie alternatiewe
planne in aanmerking geneem word.
• Keuse van doelwitte en planne: Die mees geskikte en lewensvatbare
doelwitte en planne word nou gekies. Ervare besluitneming speel altyd 'n
belangrike rol. Die bestuurder gebruik ervaring asook die mees realistiese
scenario as basis vir die keuse van doetwitte en planne.
• Implementering: Sodra die keuse van doelwitte en planne uitgevoer is, moet
die nodige planne geImplimenteer word om die doetwitte te bereik. Die
implementeringsfase vereis verder dat die planne aan ander stelsels in die
organisasie gekoppel word, veral die begroting asook beloningstelsel.
• Monitor en beheer: Die Iaaste stap in die beplanningsproses is essensieël.
Beplanning is 'n aaneenlopende proses, daarom moet die werklike prestasie
gedurig met die aanvanklike doelwitte vergelyk word. 'n Beheerstelsel moet
ontwikkel word om sodoende korrektiewe optrede te verseker as die situasie
verander of as daar 'n groot afwyking is (Bateman & Zeithaml, 1993:139).
4.2.1.2 Strategiese bestuur
51
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Strategiese bestuur betrek bestuurders van al die afdelings van 'n onderneming in
die formulering en implementering van strategiese doelwitte en strategieë.
Strategiese bestuur integreer strategiese beplanning en bestuur in 'n enkele
proses. Strategiese bestuur is 'n aaneenlopende proses waarin bestuurders
aangemoedig word om strategies te dink en op die Iangtermyn, eksterne
georienteerde kwessies te fokus, sowel as die korttermyn operasionele kwessies.
Die strategiese bestuursproses word grafies in figuur 4.1 voorgestel.
FIGUUR 4.1 DIE STRATEGIESE BESTUURSPROSES
Interne Beoordeling
3trategiese k... strategie Strategiese Formulering Implementering Beheer
Omgewings-analise
(Bron: Aangepas uit Bateman, T.S. & Zeithaml,C.P. 1993. Management: Function & strategy. 2nd
ed. Homewood, III. :Irwin)
Interne beoordeling bestaan eerstens uit die hersiening van die huidige strategie,
naamlik die huidige missie en strategiese doelwitte, op 'n korporatiewe-,
besigheids- en funksionele viak; en tweedens uit 'n anatise van die hulpbronne in
terme van die sterk- en swak punte in die funksionete areas. Eksterne
omgewingsanalise behels die analise van die omgewing op die makrovlak
(tegnologiese- en makro ekonomiese-, sosiale-, politiese- en wetlike analise)
asook op die markvlak (mededingers- en bedryfsanalise). Strategie formulering
behels die opsom van feite en voorspellings verkry van die interne en
omgewingsanalise asook die formulering van stellings wat die primère en
sekondêre strategie van die onderneming identifiseer. Strategie implementering
52
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
behels die onderneming se strategie wat moet materialiseer in die onderneming
se struktuur, tegnologie, menslike hulpbronne, inligtingstelsels, beloningstelsels,
kultuur en Ieierskap. Strategiese beheer is die evaluering en meting van
prestasie en die neem van korrektiewe aksies, indien daar enige afwykings
voorkom tussen die werklike prestasie en die strategiese gestelde doelwitte.
4.2.2 StrategieseIeierskap
Strategiese leierskap moet 'n balans vind tussen die uitdrukking van persoonhike
dominansie en meer gesosiahiseerde mag. Die strategiese leier sien elke individu
as 'n potensiele leler en ontwikkel ander deur ontwikkelingsgeleenthede.
Leierskap en bestuur is interafhanklik, maar integrale verskihle kom voor. Leiers
is pasaangeërs, huhle inisieer verandering, hulle is innoverend en kreatief,
ontwikkel self en ander, dink strategies, skep hoop, fokus op mense en inspireer
vertroue. Die bestuurder daarenteen is 'n vredemaker, 'n handhawer van die
status quo, hy administreer, dink aan vandag, beloon, fokus op stelsels en
vertrou op beheer (Charlton, 1993:25). Kortom: bestuurders doen dinge reg;
Ieiers doen die regte dinge reg.
Charlton (1993:60) identifiseer vyf kernbevoegdhede van effektiewe Ieiers:
• Hulle skep en kommunikeer 'n duidelike visie van die toekoms van die
onderneming om sodoende rigting aan die persone in die onderneming te
verskaf.
• Hulle eis hoe standaarde van uitnemendheid en verbetering van vorige
standaarde.
• Hulle verleen fokus en kommunikeer duidelik wat van werknemers verwag
word.
• Huhle gee gestalte aan 'n missie wat mense se aandag trek, en huh
toegewydheid inspireer.
• Hulle verstaan wat die onderneming weerhou van groei en die bereiking van
doelwitte.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Leiers bemagtig werknemers wat inderdaad 'n belegging vir die toekoms is.
Charlton (1993:93) lys bevoegdhede van lelers wat bemagtiging fasiliteer:
. Hulle skep omstandighede waar werknemers gewillig is en toegelaat word am
werkverwante aktiwiteite uit te voer.
• Hulle verwyder hindernisse wat persoonhike groei in persone belemmer.
• Hulle help persone om meer akkurate, inspirerende siening van die realiteit te
verkry.
• Hulle beskou persone as kreatief en bevoeg.
• Hulle skep geleenthede vii selfontwikkeling en leer.
'n Leier is bemagtig in sy/haar eie reg en bemagtig ander in ruil. 'n Bemagtigde
persoon het 'n realistiese selfbeeld; ervaar die lewe as betekenisvol; is toegewyd
aan selfontwikkeling en aaneenhoudende leer; het 'n duidehike
verantwoordelikheid vir die inisiering van verandering; prosesseer inhigting
onathankhik en is die inisieerder van aksie. Transformatiewe leiers fokus op die
toekoms, het 'n intrinsieke lokus van beheer, beskou werknemers as 'n
ontwikkelbare hulpbron, verwelkom verandering en beskik oor 'n eksterne
perspektief(Tracey & Hinkin, 1994:19).
4.2.3 Die veranderende konteks van bestuur
Paradigma's rondom bestuursoorwegings verskuif dikwels, in ooreenstemming
met omgewingsturbulensie. Vervolgens word derde- en vierdegoif bestuur, asook
doelwitbestuur; best uur-deur-rond-te-beweeg en bestuur-deur-die-verbeteri ng-
van-doelwitte kortliks bespreek.
4.2.3.1 Derde- en vierdegolf bestuursdenke
Eerstegolf bestuur word gekenmerk deur Iandbou, veeteelt en jag wat
gemeenskappe se bestaan verseker. Die klassieke bestuursmodel, midde-in die
industriahisasie, outokrasie, burokrasie en hierargiese strukture is tekenend van
tweedegolf bestuur. Beide genoemde golwe raak toenemend meer uitgedien.
54
Strategiese besuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Derdegoif ondernemings se krag lê in verandering. Buigbaarheid en netwerke
verseker voortdurende aanpassing. Die motivering van individue asook kwaiiteit
sonder kompromie, word voorop gestel. Persoonlike groei en ontwikkeiing voer
die botoon. 'n Sistematiese, holistiese strategiese benadering tot leierskap-
ontwikkeling word benodig in derdegoif bestuur. Die basiese etos verander vanaf
"Ek mág dinge verander" na "Ek kán dinge verander" na "Ek mOét dinge
verander."
Vierdegolf bestuur lei tot globale effektiwiteit in bestuur en 'n kwaliteit revolusie.
Die vierde bestuursgolf word gekenmerk deur eenheid, 'n globale domein,
kwaliteit van lewe, gemeenskapsmodelle, die erkenning van elke persoon as 'n
leier en die totale afwesigheid van bestuur. Die gemeenskapsmodei is
demokraties; deeinemend met 'n gedeelde visie; fokus op die kliènt, gelykheid en
maksimum buigbaarheid.
Die aarde word as 'n aandeeihouer in eie reg beskou; en ekonomie en ekologie
word gemntegreer. Die omgewingsorientasie fokus op die erkenning van alle
lewende sisteme en bewaring. Tegnologie word gekenmerk deur kreatiwiteit en
innovasie, en etiese aspekte word geInkorporeer.
Outoriteit manifesteer in samewerkende stelsels waar outoriteit ten voile
geinternaliseer is. Waardes fokus op die integrasie van lewe in die geheel, en
sekuriteit setel in persoonlike, innerlike vertroue.
Voorvereistes vii 'n paradigma skuif van tweedegolf bestuur na derdegolf bestuur
na vierdegoif bestuur, is as voig: deelnemende bestuur; bestuur-deur-rond-te-
beweeg; visionêre bestuur; selfbestuur; doelwitbestuur (Kruger, 1995:31). Hierdie
voorvereistes word vervolgens toegelig.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
4.2.3.2 Bestuur-deur-rond-te-beweeg
Die, bestuursbenadering, oak bekend as "management by walking around"
(MBWA) behels die toepassing van sigbare bestuur deur rond te beweeg, te
luister, te kommunikeer, op te lei en te fasiliteer. Sodoende kan die bestuurder in
voeling bly met die situasie en terselfdertyd strategiese inligting insamel. Ruimte
word geskep vii opwaartse kommunikasie en 'n "oopdeur" beleid word geskep.
4.2.3.3 boelwitbestuur
Doelwitbestuur of "management by objectives" (MBO) is 'n proses waardeur
bestuur oorkoepelende doelwitte vir die onderneming formuleer, maar ander
vlakke deur deelname toelaat om departementele en individuele doelwitte te
beInvloed.
Die voordele van doelwitbestuur is verhoogde motivering, verbeterde afwaartse
kommunikasie, asook horisontale en vertikale integrasie van doelwitte.
Deelname in doelwitbestuur lei tot gesamentlike beheer en evaluering van
resultate aan die hand van gestelde doelwitte (Kruger, 1995:31).
4.2.3.4 Bestuur-deur-die-verbete ring -van -doelwitte
Hierdie bestuursbenadering fokus op die aanhoudende verbetering van doelwitte
dwarsdeur die organisasie. Kruger (1995) identifiseer vier stappe in die proses
van die aaneenhoudende verbetering van doelwitte:
• die diagnosering van interne en eksterne situasie,
• die verbetering van doelwitte,
• die ontwikkeling van metodes am die verbetering van doelwitte te behaal, en
• die hersiening van die implementering van die metodes.
Die voortdurende verbetering van doelwitte vereis: hoe deelname; hoe
aanspreeklikheid; gedeelde verantwoordelikheid; gelyke verdeling van aandag
op eindresultate en metodes vir die bereiking van resultate. Uitkomste van
bestuur-deur-die-verbetering-van-doelwitte is fokus in die onderneming;
versterking van die onderneming se konstitusie; toename in ontwikkeling van
56
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
beplanning asook 'n toename in die samewerking van die bestuur van die
onderneming.
Algemene bestuur in 'n onderneming is een van vele bestuursoorwegings. Talle
resente Iiteratuur is beskikbaar; elke Ieier moet homseif voortdurend vergewis
van paradigma skuiwe in bestuur.
4.3 INLIGTINGSBESTUUR
Die dinamiese omgewing stel toenemend grater eise aan die onderneming.
lnhigtingtegnologie (IT) ondergaan 'n snelle evolusie. Ondernemings moet pro-
aktief optree am sukses te behaal in 'n voortdurende veranderende omgewing. IT
is 'n belangrike hulpmiddel in hierdie proses, maar dra oak by tot die dinamika
van die omgewing. Dit is toenemend belangrik vir bestuurders am vertroud te
wees met:
• Die strategiese aard van inligtingstelsels (IS); IT as 'n strategiese hulpbron en
bestuurshulpmiddel; die rol van IT in die kompeterende voordeel van die
onderneming.
• Die verskillende dimensies van inligtingsbestuur: die formulering van 'n IS
strategie; die ontwerp, ontwikkeling en implementering van 'n IS; en die
bestuur van die IS funksie.
Die bestuur van die IS funksie behels die beplanning, organisering, ontwikkeling
van en beheer oor data, inhigting en hulpbronne.
IT beInvloed die wyse waarop sake-aktiwiteite verrig word; dit kan die
kompeterende klimaat in 'n bedryf verander en dit bied ook nuwe strategiese
geleenthede aan ondernemings. (Taljaard, 1996:5).
Bestuurders/eienaars in die toerismebedryf moet hulseif deeglik vergewis van
nuwe verwikkelinge in IT soos objektegnologie; kliënt bediener argitektuur;
inhigting berging; eindgebruiker stelsels; multimedia en die inligting hoofweg.
Laasgenoemde verál, kan die gastehuiseienaar toegang (via Internet) verleen tot
57
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
mededingers - plaaslik en internasionaal; bemarkingskanale; internasionale en
plaaslike tendense asook 'n verskeidenheid produkte en dienste ondersteunend
tot die akkommodasiesektor.
Eksterne kundigheid deur middel van die uitkontraktering van die IS funksie, kan
oorweeg word - voordele soos laer koste en hoe vlakke van kundigheid kan
sodoende verkry word. Die gastehuiseienaar of bestuurder kan oak in
ooreenstemming met eksterne kundiges 'n inhigtingstelsel strategie ontwikkel.
Sagteware ontwikkeling moet so plaasvind dat die inligtingstelsel die
toerismebedryf se inligting behoeftes kan akkommodeer, asook algemene
funksies soos kwaliteitsbeheer, instandhouding en sekuriteit kan handhaaf.
4.4 FINANSIëLE BESTUUR
Finansiële bestuur bestaan uit die neem van finansieringsbesluite; kostes en
kosteberekeninge; boekhouding en verslagdoening en Iaastens bestuurs-
rekenigkunde.
Die doelwit van finansiele bestuur is die maksimering van die waarde van die
onderneming. Besluitneming in finansiele bestuur wentel om die allokasie van
skaars hulpbronne. Veranderlikes waarop finansiële bestuur primer in die besluit-
nemingsproses fokus is risiko en verwagte opbrengs. Die soeke na optimale
beleggingsgeleenthede en optimale finansieringsbronne is die belangrikste
aspekte van die besluitnemingsproses.
Die beleggingsbesluit behels die besluit om in
• bedryfsaktiewe bates (vaste en bedryfsbates) Of
• finansiële bates (belange in ander ondernemings) te belé.
Die finansieringsbesluit kan op vier wyses volvoer word:
• deur handel te dryf op die kapitaalmark (langtermyn),
• deur handel te dryf op die geldmark (korttermyn),
• • deur handelskrediet te beding, en
58
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
. deur behoue inkomste aan te wend.
Die finansiële bestuursfunksie behels verder kennis rakende die tydwaarde van
geld en die rol van rentekoerse.
Die tydwaarde van geld beteken dat geld se waarde direk aan tyd verbind is.
Soos inflasie toeneem met die tyd, neem die waarde van geld af. Rente is die
koste waarteen geld geleen of gespaar word. Rentekoerse verander in
ooreenstemming met die ekonomie en kan die koste van geld drasties beInvloed.
Bronne van finansiering moet oorweeg word in terme van die koste daaraan
verbonde (rente), die risiko betrokke en beheer oar die bronne. Die optimale
kapitaalstruktuur moet bepaal ward: die skuld tot ekwiteit (of eie kapitaal)
verhouding. Die koste van die kapitaal (rente) moet in aanmerking geneem word.
'n Valledige kapitaalbegroting moet opgestel word am beleggingsprojekte te
evalueer en te analiseer in terme van koste, risiko verbonde, ensomeer. Die
huidige inflasiekoers en die gepaardgaande daling van geldwaarde moet in ag
geneem word, asook die afskryf van bates as gevalg van waardevermindering.
Bates wat afgeskryf is, moet 00k vervang ward; vervangingskostes asook
moontlike verliese as gevolg van waardevermindering, diefstal, of die verkoop van
bates, kan voarkom. Al hierdie aspekte moet in aanmerking geneem ward met
die opstel van 'n kapitaalbegroting.
Die bestuur van die bedryfskapitaal verwys eerstens na die vlak van
bedryfskapitaal en tweedens na die alternatiewe strategiee vir die finansiering van
bedryfskapitaal.
Die hoofdaelwit van 'n bedryfskapitaalbeleid is die bepaling van die optimale vlak
van bedryfskapitaal. Die vlak van die bedryfskapitaal verwys na die hoeveelheid
van debiteure, voorraad en kontant.
Debiteure is kliënte wat aankope by die anderneming op krediet (skuld) gemaak
het. Voarraad is die items waarmee handel gedryf word, byvaorbeeld die
kruideniersware in 'n kleinhandel kruidenierswarewinkel. Kontant is die geld be-
59
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
skikbaar in die bankrekening. Debiteure, voorraad en kontant moet bestuur word;
dit geskied meestal met behuip van 'n beleid rakende bedryfskapitaal. 'n
Kredietbeleid moet geformuleer word am die kredietlimiet van debiteure te bepaal.
So moet daar ook 'n kontantafslagbeleid wees om konsekwente optrede in terme
van afslag te verseker. 'n lnvorderingsbeleid is noodsaaklik am die invordering
van uitstaande gelde vanaf debiteure op 'n gereelde basis te verseker.
Bedryfsbates (debiteure, voorraad, kontant) kan gefinansier word deur:
• opgelope uitgawes - die aangaan van uitgawes sonder am onmiddellik
daarvoor te betaal;
• handelskrediet - goedere op skuld aangekoop by 'n verskaffer;
• fakturering van debiteure - verkope word aan 'n debiteur toegeskryf; 'n kliënt
skuld die onderneming die geld;
• bankoortrekkings - die bankrekening word benut deur van 'n negatiewe saldo
(oortrokke rekening) of geleende geld vanaf die bank, gebruik te maak;
• korttermyn lenings - die teen van geld vanaf 'n finansiële instelling vir 'n kart
tydperk (Correia, Flynn, Uliana & Wormald, 1993: 12).
Die ondernemer wat 'n gastehuis wit vestig kan gebruik maak van privaat
finansiering, 'n toerismeleningskema (deur die Kleinsake-
Ontwikkelingskorporasie, NywerheidsontwikkeliflgskorPOrasie, Ontwikkelingsbank
van Suider-Afrika) Of 'n kombinasie daarvan. Voorsiening moet onder meer
gemaak word vir oordragkoste, verbandkoste, prokureursonkoste,
eiendomwaardasie, inspeksie-gelde, versekering, uitreiking van waarborge, koste
vir opstel van kontrakte, aankoop van meubels, linne en toebehore (SATOER,
1994:11).
Prysstrukture moet in ag neem wat voornemende gaste bereid is am te betaal,
ligging van die fasiliteit, die standaard en addisionele geriewe aangebied en
heersende tariewe van mededingers in die omgewing. Ware onkoste is die
effektiefste wyse om prysstukture te bepaal (Harding, 1995:8).
60
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Vaste uitgawes soos reklame, versekering, kapitaaldelging, telefoonhuur, water-
en-elektrisiteit, belasting, vullisverwydering en kommissie betaalbaar aan
besprekingsagente, sowel as veranderlike uitgawes soos voedsel, was- en
strykkoste, salarisse van addisionele personeel, skoonmaakmiddels, elektrisiteit,
besigheidsbelasting, vervangingskoste en depresiasie moet in aanmerking
geneem word (SATOER, 1994:11).
Versteekte kostes waarvan die gastehuiseienaar bewus moet wees, sluit in:
breekskade (veral glase, koppies en bekers); diefstal (verál kierehangers) en
'ekstras' 5005 sjerrie met aankorns, vars blomme, sjokelade, vrugtemandjies,
daaglikse koerante en glanstydskrifte (McClarty, 1994:32).
Winsmarge word bepaal deur werklike uitgawes, besettingsfrekwensie en duur
van okkupasietydperke. Die verlangde winsmarge moet by vaste en verwagte
veranderlike uitgawes getel word, waarna die tarief per persoon/kamer per dag
bereken word.
Die gastehuiseienaar se finansiele besluite word verder beInvloed deur die
seisoenale aard van die toerismebedryf, die aanvanklike probleme
gepaardgaande met die vestiging van 'n nismark en die ligging van die eiendom
(Poorani & Smith 1995:59).
4.5 BESTUURSREKENINGKUNDE
Die rekenkundige proses behels die identifisering, meting en konimunikerig van
ekonomiese inligting - sodat die gebruikers daarvan ingeligte bestuursbesluite
kan neem. Rekenkundige inligting help om die finansiële gevolge van
alternatiewe te voorspel. 'n Rekenkundige stelsel som gebeure op, rig aandag en
los probleme op.
Boekhouding behels die roetine teboekstelling van ekonomiese aktiwiteite en is 'n
meganiese proses. Rekeningkunde sluit boekhouding in, maar omvat ook die
ontleding en vertolking van finansiële inhigting, opstel van finansiële state, uitvoer
61
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
van audits, ontwerp van rekenkundige stelsels, uitvoer van uitvoerbaarheidstudies
en verskaffing van belastingdienste.
Finansiële rekenkundige inhigting is primer bedoel vir eksterne gebruik terwyl
bestuursrekenkudige inhigting bedoel is vii interne gebruik en fokus op segmente
van die onderneming. Die aard van bestuursrekenkundige inligting wissel vanaf
breë Iangtermyn beplanningsdata tot gedetailleerde verduidelikings van waarom
werki ike kostes van skatti ngs/begrotings/standaarde verski I.
Die gastehuiseienaar moet noukeurig boekhou van alle inkomstes en uitgawes;
registrasie vir BTW en inkomstebelastingdoeleindes moet nagekom word. Indien
die onderneming as 'n beslote korporasie bedryf word, moet die geouditeerde
state jaarliks by die Suid Afrikaanse Inkomste Diens ingehandig word.
4.6 LOGISTIEKE BESTUUR
Die geIntegreerde logistieke bestuurskonsep behels onder meer dat bestuur die
totale koste van logistiek beperk. 'n Voorvereiste hiervoor is 'n logistieke- en
bemarkingsoudit. GeIntegreerde logistiek is die integrasie van meervoudige
stelsels in 'n bepaalde konteks. Die dissipline is gemoeid met die beskikbaarheid
van metodes en sisteme deur 'n optimum balans tussen prestasie en koste te
handhaaf.
Elemente van logistiek sluit in: inventarisse; vervoer; opberging, hantering,
verpakking; logistieke steundienste en sekondêre logistiek. Strategiese
alliansies kan gevorm word am sodoende die logistieke funksie uit te kontrakteer.
'n Logistieke strategie beskik oar die volgende komponente: logistieke
kanaalontwikkeling; inventarisse; inligtingstelsels en -tegnologie; kliëntediens-
vlakke; logistiek verwante dienste; organisatoriese ontwikkeling en omgewings-
aspekte (Nagel, 1995).
Die logistieke funksie in 'n gastehuis mag aanvanklik van beperkte skaal wees.
Voorraad inventarisse, storing en hantering kan deur die eienaar/bestuurder
hanteer word, terwyl vervoer aan die aanbodkant hoofsaaklik deur leweransiers
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
van produkte verskaf word. Met die uitbreiding van die gastehuis kan addisionele
logistieke steundienste oorweeg word.
4.7 MENSLIKE HULPBRONBESTUUR
Die personeelfunksie bestaan uit posontleding en -ontwerp; werwing en keuring;
poswaardering; opleiding en ontwikkeling; vergoeding en gesondheid asook
werknemersverhoudings. Die bestuursfunksie is ook verantwoordelik vir die
kwaliteit van werkslewe; prod uktiwiteitsg roe i; veiligheid en gelyke indiens-
nemingsgeleenthede (Carrel, Kuzmits & Elbert, 1989:18). Menslike
hulpbronbestuur is van kardinale belang in beide groot en klein ondernemings.
Organisatoriese gedrag is nog n onderwerp wat onder die funksie sorteer.
Individuele gedrag, werksmotivering, gedragsverandering, Ieierskap, organisasie-
kultuur, groepsdinamika, organisasie politiek en konflik moet effektief en
doelmatig bestuur word.
By die vestiging van 'n gastehuis moet die eienaar kennis dra rakende die
effektiewe en doelmatige bestuur van die personeel; sodoende word die
optimalisering van die belangrike hulpbron naamlik mense, verseker.
4.8 ARBEIDSVERHOUDINGE
Die bestuursperspektief van arbeidsverhoudinge sluit die insette uit die interne
ondernemingsomgewing en eksterne omgewing in, asook die wisseiwerking
tussen die Staat, werkgewers en werknemers. Die omskakelingsmeganismes of
die interne ondernemingstrukture vii insette is strukture, prosedures en prosesse
soos forums, rade, groepe, onderhandelings, dissiplinére prosedures en sosiale
investering binne die onderneming. Die uitsette is ooreenkomste aangegaan
tussen die partye soos sosiale kontrakte, erkennings asóók konflik soos geweld,
rasionatisasie en massa afdankings.
63
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Arbeidsverhoudinge word gekenmerk deur 'n drieledige verhouding tussen die
Staat, werkgewers en werknemers. Konflik is inherent aan arbeidsverhoudinge
met arbeidsvrede as fundamentete doetwit (Slabbert, 1994:6). Die grondliggende
elemente van die drieledige verhouding is as voig:
• Basiese werknemersregte - Die regte van werknemers then as fondament van
die drieledige verhouding en sluit in die reg am te werk; die reg orn te
assosieer; die reg op onderhandeling; die reQ am arbeid terug te hou; die reg
op beskerming en die reg op opleiding.
• Tersaaktike arbeidswetgewing wat in ag geneem moet ward sluit in:
Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes,
Die Loonwet,
• Die Wet op Arbeidsverhoudinge,
• Die Wet op Beroepsgesondheid en Veiligheid,
• Die Kompensasie vii Beserings- en Gesondheidswet, en
• Die Werkloosheidsversekeringwet.
• Verpligtinge van die werkgewer en die werknemer behels die algemene
bepalings rakende lojaliteit van albei partye; gehoorsaamheid van die
werknemer aan die werkgewer; die intimidasie van medewerknemers; die
verlating van diens wat strydig is met die dienskontrak; die onbillike ontslag
van die werknemer; diskriminasie teen werknemers en die verbreking van die
dienskontrak deur die werkgewer of werknemer (Slabbert, 1994:8).
Die dienskontrak vorm die basis van die verhauding tussen werkgewer en
werknemer. Kontraktuele vereistes, inhoudsvereistes, pligte en
diensbeeindigings-prOSedUieS asook remedies vii kontrakbreuk behoort binne die
bestuurder se kader te vat (Jordaan & Rycroft, 1994:34; Slabbert, 1994:18).
Misbruik van drank en siekverlof asoak die bestuur van dissipline is praktiese
onderwerpe waarvan bestuur kennis moet dra. Vakbond- en werkgewer-
organisasiewerking asook personeelverminderingsprosedures is oak van belang
vii die bestuurder.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die Suid-Afrikaanse arbeidsverhoudingesisteem reflekteer sosio-ekonomiese en
polities-ideologiese eienskappe van die party aan bewind. Die nuwe Wet op
Arbeidsverhoudinge Wet 66 van 1995 (WAV) then as die kern van formele
arbeidsverhoudinge (Janse van Rensburg, 1996:1).
Die doel van die nuwe WAV is om ekonomiese ontwikkeling, maatskaplike
geregtigheid, arbeidsvrede en demokratisering van die werksplek te bewerkstellig.
Die mees prominente veranderinge wat in ag geneem moet word, behels onder
meer:
• Vryheid van assosiasie en algemene beskerming - die reg van werknemers om
deel te neem aan die stigting/aansluiting by 'n vakbond word erken; en
viktimisasie word verbied.
• Organiseringsregte - vakbondbedrywighede mag plaasvind in werkstyd.
• Bedingingsrade - vervang die nywerheidsrade.
• Werkplekforums - strukture wat geskep word vir dialoog tussen werkgewer en
werknemer.
• Stakings en uitsluitings - beskermde en onbeskermde stakings word
gedefinieer; eersgenoemde geniet die beskerming van die Wet en word nie
absoluut verbied nie; onbeskermde stakings voldoen nie aan die vereistes van
die Wet nie. Die gevolge van die beskermde staking is meer prominent -
werknemers mag nie ontslaan word nie en stakings is nie gelyk aan die
tradisionete kontrakbreuk nie. By die onbeskermde staking mag werknemers
wel ontslaan word in ooreenstemming met billike ontslag prosedures.
Die effektiwiteit van die nuwe WAV sal gemeet word aan die doettreffendheid om
'n stabiele omgewing te skep, die vermoë am werkskepping te stimuleer, en die
bevordering van aanpasbare werksooreenkomste (Janse van Rensburg,
1996:12).
By die vestiging van 'n gastehuis moet die eienaar dienskontrakte opstel om die
indiensneming van toepaslike personeel te vergemaklik. Kennis rakende basiese
werknemersregte, tersaaklike arbeidswetgewing (veral die nuwe Wet op Arbeids-
65
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
verhoudinge) en verpligtinge van die werkgewer en die werknemer sal lei tot 'n
stabiele werksomgewing.
4.9 BEMARKINGSBESTUUR
Bemarkingsbestuur fokus op die verhouding tussen die onderneming en sy
verbruikers. Die konteks van bernarkingsbestuur in die toerismebedryf word
eerstens genoem, waarna verbruikersbehoeftes en die belangrike konsep
verhoudingsbemarking voig. Marksegmentering en die onderlinge elemente van
bemarkingsbestuur is die laaste fokus van die afdeling.
4.9.1 Die konteks van bemarkingsbestuur
Bemarkingsbestuur se doel is om die viak, tydsberekening en aard van aanvraag
te beInvloed sodat die onderneming se doelwitte bereik kan word. Kortweg
gestel: die bestuur van vraag (Kotler & Armstrong, 1994:11).
Bemarkingsbestuur is 'n proses wat die analise, beplanning, implementering en
beheer van programme afgestem op die skep, bou en handhaaf van voordelige
uitruilings met teikenmarkte, insluit (Kotler & Armstrong, 1994:11).
Bennett (1995:251) noem dat toerismebemarking verskil van tradisionele
produkbemarking:
• Toerismeprodukte is meestal onaantasbaar, onskeibaar, heterogeen in
kwaliteit en bederfbaar.
• Die toerismeproduk is 'n konglomeraat van verskeie dienste en produkte, wat
deur verskeie ondernemings verskaf word, byvoorbeeld akkommodasie,
voedsel en drank, aktiwiteite, ensomeer.
• Toerismeprodukte en dienste is meestal verwyder van die potensiele
verbruiker, gevolglik word tussengangers soos reisagente benodig. Die
tussengangers kan egter die aard en prys van produkte en dienste beInvloed.
66
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
• Toerisme-aanvraag is seisoenaal en word beInvloed deur subjektiewe faktore
soos smaak, voor- en afkeure, mode, houdings en prys.
4.9.2 Verb ru i kers behoeftes en verhoudingsbemarking
Die bevrediging van verbruikers se behoeftes is 'n prioriteit vir die meeste
ondernemings. Dit word bewys deur die verbetering van kommunikasie tussen
ondernemings en hul kiante, die versterking van diensondersteuning en die imple-
mentering van 'n verbruikergeorienteerde filosofie by ondernemings (Cravens,
1994:10).
Ondernemings fokus toenemend op die passing tussen die verbruiker se behoefte
en die produk of diens gelewer. Die bevrediging van verbruikers se behoeftes is
'n funksie van die verbruiker se verwagtinge in vergelyking met die prestasie van
die produk of diens. Indien die prestasie van die produk of diens nie
gelykstaande of hoer is as die verbruiker se verwagting nie, is die verbruiker
ontevrede. Indien die prestasie gelyk is aan die verwagting, is die verbruiker
tevrede. As die prestasie die verwagting oortref is die verbruiker hoogstevrede
(Kotler & Armstrong, 1994:553).
Ondernemings fokus toenemend op verbruikers en die verhouding met
verbruikers, verskaffers en verspreiders (Cravens, 1994:23). Verhoudings-
bemarking behels die skep, handhaaf en bevordering van sterk verhoudings met
verbruikers en ander belangegroepe. Verhoudingsbemarking fokus op
waardevolle verhoudings en bemarkingsnetwerke op die Iangtermyn. Die doel is
om Iangtermyn waarde aan die verbruiker te lewer; die maatstaf is Iangtermyn
verbruikertevredenheid (Kotler & Armstrong, 1994:560).
Verhoudingsbemarking behels verhoudings op alle vlakke: ekonomies, sosiaal,
tegnies en wetlik. So word verbruikerlojaliteit gekweek.
Die behoud van bestaande kliënte deur die verskaffing van kwaliteit produkte en
dienste is ook kenmerkend van verhoudingsbemarking (newens die aantrek van
nuwe verbruikers).
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
4.9.3 Segmentering van die mark
Die totale mark moet in homogene segmente verdeel word om sodoende die
beste of mees aantreklike segment te kies en strategiee te formuleer vir
effektiewe dienslewering aan daardie segment (Bennett, 1995:256).
Die marksegmenteringsproses behels drie stappe naamlik marksegmentering,
doelmarkkeuse en posisionering (Bennett, 1995:256). Kotler & Armstrong
(1994:44) voeg 'n stap vooraf by, naamlik die meting en voorspelling van die
aanvraag.
• Meting en voorspelling van aanvraag
Die huidige en toekomstige grote van die mark word ontleed deur die
identifisering van mededingende produkte, omgewingsanalises, die ontleding
van tendense en gespesialiseerde tegnieke vir die meting en voorspelling van
aanvraag (Kotler & Armstong, 1994:44).
• Mark segmentering
Die proses van die verdeling van die mark in groepe van verbruikers met
verskillende behoeftes, karaktereienskappe en gedrag, word
marksegmentering genoem. Verskeie basisse vir segmentering kom voor,
naamlik geografiese faktore (lande, streke, stede); demografiese faktore
(geslag, ouderdom, inkomste, opvoeding); psigografiese faktore (sosiale
kiasse, lewenstyl, persoonhikheid, houdings) en gedragsfaktore (aankoop
gebeure, voordele in aanvraag, gebruikstempo, lojaliteit) (Kotler & Armstrong,
1944:44). Bennett (1995:256) voeg produk verwante faktore (toerusting tipe,
volume gebruik, handeismerk getrouheid, lengte van besoek, ervaring
voorkeure, deelname patrone) en doel-van-besoek faktore
(besigheidsverwant, familie besoekende, vakansie, geleentheidsbesoeke) by.
'n Marksegment bestaan uit verbruikers wat dieselfde op 'n gegewe
bemarkingstimilu reageer.
68
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
o Doelmarkkeuse
Nadat die proses van marksegmentering afgehandel is, word elke segment
geevalueer in terme van aantreklikheid. Faktore wat volgens Bennett
(1995:260) in aanmerking geneem moet word, is die inkomstepotensiaal van
die segment; die mate van mededinging in die segment; die vlak van
investering benodig vir die ontwikkeling van dienste orn die segment aan te
trek; die bemarkingsonkoste aañ die segment en die vermoë om die segment
bevredigend te diens.
'n Onderneming kan die totale mark bedien en verskeie segmente teiken deur
verskillende bemarkingsaanbiedinge, Of deur te konsentreer op een segment
en slegs die behoeftes van die een segment aan te spreek.
• Posisionering
'n Produk of diens se posisie is die komplekse stel van persepsies, indrukke
en gevoelens waaroor verbruikers beskik in vergelyking met mededingende
produkte en dienste. Kortweg, die posisie wat die produk of diens in die
verbruiker se bewussyn beklee (Kotler & Armstrong, 1994:258).
Mill & Morrison (aangehaal deur Bennett, 1995:261), noem twee vorme van
posisionering:
• Objektiewe posisionering
Die onderneming pas die produkte en dienste aan volgens die verbruikers of
doelmark se behoeftes.
• Subjektiewe posisionering
Die doelmark of verbruikers se indrukke van die produk of diens word
verander of versterk.
69
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Verskeie pasisioneringstrategiee kom voor; die doel van posisionering bly om 'n
potensieel mededingende voordeel te identifiseer en om die gekose strategie
effektief aan die doelmark te kommunikeer en oar te dra.
Die onderneming se bemarkingsmengsel moet die posisioneringstrategie
ondersteun.
4.9.4 Die bemarkingsmengsel
Sodra 'n onderneming op 'n oorkoepelende, mededingende bemarkingstrategie
besluit het, moet die bemarkingsmengsel beplan word. 'n Bemarkingsmengsel
kan gedefinieer word as die stel beheerbare bemarkingsinstruniente wat die
onderneming vermeng am die verlangde reaksie in die doelmark te bewerkstellig
(Kotler & Armstrong, 1994:46).
Die bemarkingsmengsel bestaan uit vier bemarkingsinstrumente wat bekend
staan as die "vier P's' van bemarking: Produk, Prys, Plek en Promosie.
Produk
Die produk is enige jets wat aan 'n doelmark gebied kan ward vir aandag,
besit, gebruik, verbruik of wat 'n behoefte kan bevredig. Dit sluit fisiese
voorwerpe, dienste, persone, plekke, ondernemings en idees in (Kotler &
Armstrong, 1994:276).
'n Produk bestaan uit due aspekte. Die mees basiese viak is die kernproduk.
Die kernproduk behels die kern van voordele wat die produk aan verbruikers
bied. Die vormike produk word random die kernpraduk ontwikkel en beskik
oar eienskappe soos ontwerp, 'n handeismerk, verpakking, kwaliteitvlak en
kenmerke. Laastens word die totale produk random bogenaemde twee
aspekte ontwikkel deur bykomende dienste en voordele aan die verbruiker te
bled.
Die toerismeproduk, en spesifiek gastehuis akkammodasie se kernproduk is
waarskynlik rus, ontspanning, vervulling van estetiese behoeftes, ensomeer.
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die vormlike produk sluit die standaard en die voorkoms van die kamer in,
asook die kwaliteit van maaltye en die fasiliteite waaroor die gastehuis beskik.
Die totale produk bestaan uit verwelkomingsdrankies, vrugtemandjies in die
kamers, bedagsame personeel, ensomeer.
• Prys
Die prys is die hoeveelheid geld wat verbruikers betaal cm die produk of diens
te verkry. Prysbesluite word beInvloed deur interne faktore soos
bemarkingsdoelwitte, koste, kwaliteit asook eksterne faktore, soos die aard
van die mark, mededinging, omgewingsfaktore soos die ekonomie en
seisoenaliteit (Kotler & Armstrong, 1994:347). Bennett (1995:268) lys faktore
eie aan die toerismebedryf wat prysbesluite beInvloed, naamlik hoe vlakke van
pryselasti site it; die onvermoë om voorraad te stoor; prysregulering deur die
owerheid; seisoenale prysing; hoe vlakke van sielkundige betrokkenheid waar
die prys moontlik status en waarde kan aandui, en hoe vaste koste.
• Plek
Plek behels die beskikbaarstelling van die produk, dus die distribusie van die
produk of diens.
Die distribusiekanaal is die stel onafhanklike ondernemings wat betrokke is in
die beskikbaarstelling van 'n produk of diens (Kotler & Armstrong, 1994:395).
Toerismebemarking vereis die ontwikkeling van 'n distribusiestelsel wat
ooreenstem met die wyse waarop distribusiekanale bestuur word. in
Gastehuis kan byvoorbeeld verkies om direk met gaste te handel, Of deur
tussengangers Of 'n kombinasie van beide. Bestaande netwerk- en
tussenganger-infrastrukture veroorsaak dat distribusie deur middel van
tussengangers baie goedkoper is as wanneer die die onderneming self
netwerke daar moet stel.
• Promosie
71
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Dit is die aktiwiteite wat die waarde van die produk of diens aan die doelmark
kommunikeer en hulle oorreed am dit aan te koop (Kotler & Armstrong,
1994:48).
Die promosiemengsel bestaan uit rekiame, persoonhike verkope, promosies en
openbare skakeling. Die aard van reklame kan as volg saamgevat ward: dit is
herhalend van aard, dramaties, visueel, onpersoonhik, een-rigting en duur.
Persoonlike verkope is uiters effektief as gevoig van die persoonhike interaksie
wat so bewerkstehhig word. Promosies is gewoonlik kort van duur, en fokus op
korttermyn verkope. Openbare skakeling kom voor as geloofwaardig as dit
gekoppel word met nuuswaardige gebeure.
In al bogenoemde instansies moet die onderneming die tipe produk en
doelmark in ag neem, die boodskap inhoud wat oorgedra moet word, die tipe
reaksie verlang, die media-tipe en 'n wyse waarop terugvoer ontvang kan word
(Kotler & Armstrong, 1994:466).
Die gastehuis kan bemark word deur:
• Aanwysingstekens - Goedkeuring moet verkry word vanaf die Departement
van Vervoer vir die oprigting daarvan.
• Publisiteitsmateriaal - Brosjures of pamflette om die basiese inhigting oar te dra
en wat beskikbaar gestel word by die gastehuis self, vriende en famihie,
plaashike en streeksinligtingskantore en publisiteitsverenigings, streek-
bemarkingsaksies en bestaande kliënte (SATOER, 1994:18).
• Gastehuispublikasies - SATOER, die Portfolio Collection, die Leading Hotels
of Southern Africa, die Hotelogue, Sites of Africa, Exclusive Getaways, en die
American Express Classic Selection is van die publikasies waarin gastehuise
bemark word.
• Reklame - Tydskrifresensies gerig op 'n bepaalde teikenmark, radio reklame
en plaaslike koerante kan gebruik word as reklame.
• Affiliasie by koepelorganisasies - Streektoerismerade en plaaslike publisiteits-
verenigings bied hidmaatskap teen billike tariewe met gepaardgaande
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
plaaslike en internasionale bemarkingsgeleenthede (McClarty, 1994:32). Die
Suid-Afrikaanse Plaasvakansievereniging, die Bed-en-Ontbyt Vereniging en
die Gastehuisvereniging van Suider-Afrika loads gekoordineerde
bemarkingsaksies (SAbER, 1994:20).
Diverse - Direkte bemarking soos byvoorbeeld 'n persoonlike nuusbrief kan op
'n jaarlikse basis aan gaste gestuur word. Voorts kan persoonhike mededelings
aangemoedig word (Harding, 1995; Hotelier & Caterer, 1994:35).
4.10 DIE DAAGLIKSE BEDRYF VAN 'N GASTEHUIS
Die akkommodasiesektor van die toerismebedryf word gekenmerk deur unieke en
kenmerkende eise wat op 'n daaglikse basis aan bestuur gestel word. Die dag-
tot-dag bestuur van 'n gastehuis behels verskeie bestuurstake wat vervolgens
toegelig word.
4.10.1 Ligging
Die higging van 'n gastehuis is van deursiaggewende belang in die suksesvolle
bedryf van sn gastehuis. Gastehuiseienaars/bestuurderS moet die volgende in ag
neem:
• Nabyheid aan gewilde toeriste-aantreklikhede, kongresfasihiteite, besigheid-
sentra, lughawens, ensomeer.
• Ligging langs toeristeroetes of deurgangroetes.
• Afstand vanaf die toeriste-eindbestemming.
• Nabyheid aan alternatiewe, bekostigbare huisvesting.
• Ooraanbod van huisvesting in die onmiddelhike omgewing.
• Toeganklikheid en bereikbaarheid van die gastehuis.
• Sigbaarheid vanaf hoofroetes (SATOER, 1994:6).
4.10.2 Geboue
Struktureeh moet geboue geskep of aangepas word volgens die behoeftes van die
gastehuis se doelmark. Die binneversiering asook restourasiewerk en moontlike
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
geskiedenis van die gebou speel 'n betangrike rot in die effektiwiteit van 'n
gastehuis.
4.10.3 Strukture
Gastehuise beskik meestal oor vier tot twaalf kamers. Die teikenmark bepaal
meestal die strukturete aspekte soos en-suite badkamers, aparte ingange en
private sitkamers, waarvoor daar dikwels struktureel voorsiening gemaak moet
word.
lnstandhouding van die geboue speel ook 'n kardinale rot in die handhawing van
'n gastehuis se karakter, voorkoms en kiandisie.
Die samesmelting van natuur en geboue is vir heelwat gastehuiseienaars van
belang; so 00k die oprig van strukture om 'n panoramiese uitsig vanuit die kamers
te verseker (Dexter, 1994:142; James, 1994:29).
Wetlike bepalings en vereistes, asook bouregulasies is verdere faktore wat in
aanmerking geneem moet word met die oprig of verandering van strukture.
4.10.4 Atmosfeer en binneversiering
Roispelers in die gastehuisbedryf is van mening dat die onpersoonlikheid van die
hotelkultuur uitgeskakel word met gastehuise (Van Heerden, 1995:21). Meeste
gastehuise het 'n unieke persoonlike karakter en atmosfeer. Die atmosfeer is
meestal hoogs individual isties en gesentreer rondom die eienaar se
persoonlikheid. Die eienaar is meestal persoonlik betrokke, en die gastehuis
word as te ware 'n verlenging van sy persoonhikheid (Hotelier & Caterer, 1994:33).
Die unieke atmosfeer van elke gastehuis word verder versterk deur die aard en
karakter van die geboue. Vertrek groeperinge en funksionete vertrekke soos 'n
kunsgatlery, 'n leeskamer, bibtioteek, ontbytkamer, sonstoepe en restaurante dra
by tot die verhoging van die kwaliteit van die gas se verblyf.
Kaggels, oudhede, hout trapteunings en kwaliteit stoffering is aan die orde van die
dag in gastehuise en verseker 'n atmosfeer van gemak, etegansie, afronding en
74
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
tuuksheid. Individuele binneversiering vir elke kamer of suite asook elesoortige
name vii kamers (eerder as nommers) verbreed die gastehuiservaring verder.
Toerusting van gehatte soos handdoeke en linne moet voorsien word asook
spesiale bybehore soos seep, sjampoe, ensomeer (SATOER, 1994:9).
Betigting, skilderye, persoonhike snuisterye, matte, boeke, yen, vtoerbedekkings
asook die keuse van meubels en stofferings is ahles faktore wat deur die
binneversierder in aanmerking geneem moet word.
Tuinuitleg is 'n verlenging van die gastehuis se karakter; instandhouding en
behigting van die tuin asook fonteine, damme en wandeiroetes (na gelang van die
ligging) moet in ag geneem word.
Die skaal van die gebou asook die atmosfeer binne die mure nioet afgestem wees
"om 'n tuiste weg van die huis te skep".
4.10.5 Restourasie
Gastehuise beskik dikwels oor geboue met 'n unieke karakter en bepaalde
historiese waarde (Hotelier & Caterer, 1994:9). Phekke van historiese belang
gekombineer met deeghike navorsing en die optekening van die geskiedenis, kan
'n belangrike rot speel om die aantrekkingskrag van 'n gastehuis te verbeter. Die
gastehuise met 'n geskiedenis regverdig restourasiewerk en selfs die verkiaring
van die gebou tot 'n nasionate monument.
Tahte voorbeelde van tydsaam gerestoureerde gastehuise kom regdeur Suid-
Afrika voor. Restourasiewerk word dikwets so uitgevoer dat bestaande geboue
nie verbreek hoef te word nie.
Die verklaring van 'n gastehuis as 'n nasionale monument of 'n eiendom van
nasionale of historiese belang, hou vir die eienaar van die gastehuis sekere
voordele in. Nie net word die monument bewaar en beskerm teen ongemagtigde
veranderings en selfs moontlike sloping nie, maar die eienaar verkry ook toegang
tot subsidies om die monument te restoureer. Verder het die gastehuiseienaar
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
toegang tot advies rakende die instandhouding en bewaring van die monument;
terwyl die verhoogde bemarkingswaarde of aantrekkingskrag van die monument
kan bydra tot die verdere sukses van die onderneming (The National Monuments
Council, 1990).
4.10.6 Spyseniering
Spyseniering se effektiwiteit in die toerismebedryf word hoofsaaklik beoordeel
deur die mate waarin daar in die behoeftes van toeriste voldoen word, dus die
akkurate beoordeling van smake en behoeftes en die voorsiening van ge-
noegsame voedsel.
Toeriste kan gegroepeer word volgens eetgewoontes, byvoorbeeld vegetariers
van verskillende grade, Kosher, Hindus, Moslems en gesondheidsgebasrde
dieëte vir byvoorbeeld diabete, hartlyers of persone met allergiee. Kortom, die
toeris se sensitiwiteit ten opsigte van spysenierig, kan bepalend wees van die
totale toerisme ervaring. Waarde vii geld word ervaar deur die toeris, nié die
restauranteur se konsep van waarde vir geld nie. Die verstaanbaarheid van
spyskaarte (byvoorbeeld meertalige spyskaarte) en duidelike pryse (geldeenheid
van plaaslike land) moet ook in gedagte gehou word. Plaaslike, eiesoortige en
selfs ongewone en eienaardige disse kan die kwaliteit van die toerisme-ervaring
verhoog.
Koste en praktiese implikasies beperk die mate van diversiteit van spyseniering in
die akkommodasiesektor. Diversiteit is gevolglik die refleksie van die aantal
verskillende tipes toeriste wat die fasiliteite gebruik. Nuwe spysenieringskonsepte
sluit in etniese restaurante, gesondheidsdisse, plaaslike produkte, streeksdisse
en verskillende porsiegroottes. Alle akkommodasie-entrepreneurs moet egter in
voeling wees met hul markte en gedurig die bemarkingsproses verfyn om
sodoende die behoeftes en verwagtinge van toeriste aan te spreek.
Gehalte bestanddele, innoverende kookkuns, funk diens en kwaliteit tafelgerei is
onderliggend tot 'n kwaliteit eet-ervaring by 'n gastehuis. Charlish (1994:52) voeg
gasvryheid by vir 'n volmaakte gastronomiese ervaring. Met in ag name van
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed
bogenoemde elemente, kan spyseniering by 'n gastehuis verskeie vorme
aanneem.
Gastehuise bied oorwegend ontbyt aan, met middag- en aandete beskikbaar op
aanvraag. Aandete kan a la carte ('n spyskaart- basis), table d'hote ('n
vasgestelde spyskaart) of 'n buffet vorm aanneem.
Restaurante met hul eie atmosfeer kom voor in talle gastehuise (Hart, 1994:22);
asook kroeë. Die eerlikheidskroeg waar die gas homself bedien en neerskryf wat
hy gebruik het, is 'n slim wyse am personeel effektief te gebruik (Leefstyl,
1994:43). Wynlyste by gastehuise word tradisioneel gedomineer deur plaaslike
wyne.
Spyskaarte wissel van gastehuis tot gastehuis en die sjef speel 'n invloedryke rol
in die kulinère samestellings. 'n Verskeidenheid van disse kom voor, maar
SATOER (1994:10) beveel tipiese Suid-Afrikaanse disse vir internasionale gaste
aan. Die ontbyt spyskaart moet saamgestel ward in ooreenstemming met die
minimum standaarde vasgestel deur beide SATOER en die Home Association of
South Africa (HAASA) (McClarty, 1994:31; van Heerden, 1995:21). Gaste kan
selfs aangemoedig word om per geleentheid van die ontbyt items in te pak vir
padkos (Hotelier & Caterer, 1994:34).
Die gehalte van bestanddele kan gekontrolleer word deur dit met die hand uit te
soek of dit self te kweek. Groente- en kruietuine, vrugteboorde en vars
suiwelprodukte word by verskeie gastehuise aangetref (Formby, Burton, Horning
& Mason, 1996:113; Tripp, 1994:22).
Persoonlike diens, aandag aan detail, gourmet-aandetes en plaasontbyte kan
selfs 'n kenmerk van die gastehuis word. Talle gastehuise se sterk reputasie van
kulinére feeste is 'n aantrekkingskrag vir beide oorslaapgaste en plaaslike
inwoners en voorsien die gastehuis van 'n mededingende voordeel (Le Roux,
persoonlike mededeling, 1995; Silandela, persoonlike mededeling, 1996).
4.10.7 Diens en die hantering van gaste
77
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Diens in die toerismebedryf, en spesifiek in die gastehuis sektor, is sinoniem met
persoonhike betrokkenheid. Konstante handhawing van standaarde is van
kardinale belang. "It's far easier to build up a reputation, than it is to maintain
one." (Hotelier & Caterer, 1994:34.)
Om gehalte diens te kan lewer moet personeel goed opgelei wees, personeel
nioet kultuurverskille in ag neem, taalbedrewe wees, kennis van toeriste
aantreklikhede in die omgewing dra en beheefd en stiptelik optree. Persoonlike
netheid is van die uiterste belang.
Openbare geriewe moet gereeld skoongemaak word en slaapkamers, bad- en
toiletgeriewe moet daagliks gediens word. Noodtetefoonnommers moet te alle
tye beskikbaar wees. Etenstye, die voorsiening van sleutels, ensomeer moet
duidelik wees vir alle gaste (SATOER, 1994:9).
Diens is 'n faktor wat herhalende besoeke verseker en die handhawing van 'n
mededingende voordeel kan versterk. Konsekwente persoonlike diens en aandag
is sleutelkenmerke in gastehuise (Le Roux, 1995:8). Persoonhike verwelkoming,
vriendehikheid, harthikheid en gasvryheid is van onskatbare waarde in die
daaghikse bedryf van 'n gastehuis.
78
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
4.10.8 Fasiliteite en aktiwiteite
Aktiwiteitsvakansies is aan die orde van die dag, en ontspannings- en
besigheidsfasiliteite is onontbeerlik vir die toeris. Aktiwiteite en fasiliteite in die
plaaslike omgewing verbreed die gastehuiservaring verder.
Swembaddens, tennisbane, visvang, perdry, golf, stap- en wandeiroetes, bootry,
voelbesigtiging, croquet, rolbal, kleiduifskiet en vlugbal is van die fasiliteite en
aktiwiteite wat meestal by gastehuise aangetref word (Hotelier & Caterer, 1994:9).
Helikopterritte na bergpieke, die pluk van vrugte, wynproe, wildbesigtiging,
watersport en warmballon ritte is verdere eksklusiewe aktiwiteite wat by of naby
sommige gastehuise aangebied word (Formby, Burton, Horning & Mason,
1996:113-117). Sommige gastehuise word besoek uitsluitlik vir die aktiwiteite wat
aangebied word, veral in bewaringsareas (Hancock, persoonhike mededeling,
1994).
Besigheidsfasiliteite sluit meestal 'n lessenaar, private telefoon, wekker, faks- en
kredietkaartfasiliteite in met 'n sitarea en kroegyskas as opsionele items
(McClarty, 1994:32).
Navorsing onder Suid-Afrikaanse gastehuise (Hotelier & Caterer, 1994 :9) het
aangetoon dat direkte-skakel-telefone die belangrikste slaapkamerfasiliteit vir
gaste is; gevoig deur haardroërs en tee-en-koffie fasihiteite met 'n televisiestel in
die vierde plek.
Fasiliteite moet gereeld opgegradeer en vervang word sodat toeriste die indruk
kry dat huhle waarde vir hul geld ontvang (Silandela, persoonhike mededeling,
1996).
4.10.9 Akkreditasie, minimum standaarde en wetlike vereistes
Akkreditasie by SATOER se graderingskema vereis die handhawing van minimum
standaarde ten opsigte van geriewe en dienste. Die gradering vergemakhik die
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
keuse van akkommodasie vir voornemende besoekers. SATOER bied die
volgende voordele aan geakkrediteerde lede:
Insluiting in die SATOER huisvestingsgids.
• Plaaslike en internasionale erkenning op grond van die SATOER gradering.
• Deelname aan verskeie plaaslike en internasionale bemarkingsaksies wat
deur SATOER onderneem word (SATOER, 1994:15).
Die Hotelogue, American Express Classis Selection, Leading Hotel of Southern
Africa, Portfolio Collection, Sites of Africa, Exclusive Getaways, Relais &
Chateaux en Small Luxury Hotels of the World is almal instellings met
afsonderlike
standaarde wat lidmaatskap aan gastehuise bled.
Die Gastehuisvereniging van Suider-Afrika bled 00k 'fl geleentheid vir
akkreditasie en vereis oak dat lede aan 'n aantal minimum standaarde voldoen.
HAASA beskik oak oor 'n praktiese lys van minimum standaarde wat 'n verdere
geleentheid aan voornemende gastehuiseienaars bled vir akkreditasie deur die
nakoming daarvan (McClarty, 1994:33).
4.10.10 Wetlike voorskrifte
Verskeie wette en regulasies bevat ook voorskrifte wat nagekom moet word, en dit
sluit die volgende in:
• Skemaregulasies - Die sonering van eiendom vir besigheidsdoeleindes; die
voarsiening van parkering en munisipale dienste en die beskerming van
landbougronde teen ontwikkeling.
• Bouregulasies - Die strukturele vereistes wat nagekom moet asook
beperkinge ten opsigte van veranderinge aan nasionale monumente.
• Brandregulasies - Die voorskrifte vir die aantal en plasing van brandblussers,
noodplanne en die merk van uitgange en brandtrappe.
80
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Gesondheidsregulasies - Dit behels die voorsiening van sanitêre- en
badgeriewe, ventilasie en beligting asook die minimum oppervlaktes wat
kombuise moet beslaan, die ontwerp van badkamers, die minimum slaapkamer
vloeroppervlakte per persoon, die aantal badkamers, ensomeer.
. Drankwet - Die toekenning van dranklisensiesword ingevolge hierdie Wet
gereel.
. Die vrywaring teen die verlies van eiendom en/of beserings; en die
vrywaring teen moontlike eise.
Streekdiensteraadheffings (SATOER, 1994:12).
Verdere aangeleenthede sluit in die verkryging van die plaaslike owerheid se
ondersteuning vir die onderneming en die in agname van ander wetgewing, onder
andere die Wet op Arbeidsverhoudinge.
4.10.11 Algemene wenke
Omrede die bedryf van 'n gastehuis absoluut persoonhike betrokkenheid van die
eienaar/bestuurder verg, word elke gastehuis op 'n unieke wyse bestuur. Elke
gastehuiseienaar/ bestuurder beskik dan ook oor sy eie repetoire wenke:
• Die voorsiening van die volgende in elke slaapkamer: vars blomme en vrugte;
tuisgebakte koekies; boeke en tydskrifte; mineraalwater of 'n bottel plaaslike
muskadel; 'n portefeulje met inhigting oor die plaaslike omgewing en
gepaardgaande aktiwiteite.
• Dienste soos wasgoedhantering, skoene skoonmaak, motorwas, etenstye, 'n
foto van die kamberbediende; 'n noodkissie met items soos 'n skeermes,
naaldwerkstehletjie, pyntablette, vrugtesout en kondome.
• Gratis verversings 5005 sjerrie of tuisgebakte koekies en tee met aankoms van
die gaste.
• Bekendstefling van gaste aan mekaar deur die eienaar, vóOr ete oor 'n glasie
sjerrie.
• Persoonhike nagwense deur die personeel.
• Die notering van elke gas se datum van verblyf, kamer, spyskaart ten tyde van
verblyf, voorkeure, ahlergiee en spesiale versoeke. So kan diens absoluut
81
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
verpersoonlik word, herhaling van spyskaarte voorkom word en versoeke
geantisipeer word.
. Die verskaffing van 'n gratis koerant saam met die oggendkoffie.
Oop kaggels, vars blomme en persoonhike snuisterye of menioirablia regdeur
die gastehuis.
• Daaglikse spyskaart veranderinge en geen vooraf geporsioneerde voedsel
nie.
• Private stoepe of patio's vii kamers.
Waarde vir geld en die oortref van verwagtinge is vii gaste twee beginsels wat
van kardinale belang is. Indien gastehuiseienaars/bestuurders daarin kan slaag
om bogenoemde twee beginsels te laat manifesteer, kan elke gastehuiservaring
véél meer wees as 'n blote funksionele behoefte.
4.11 SAMEVATTING
Voornemende gastehuiseienaars moet voorbereid wees ten opsigte van die else
wat 'n nuwe onderneming aan huh bestuursvernuf gaan stel.
Die gastehuiseienaar se bestuursfunksies kan slegs doeltreffend vohvoer word
indien die entrepreneur oor parate kennis rakende elke bestuursaspek beskik.
Nie alleen breë, algemene bestuursbeginsels en funksionele bestuursaspekte
moet toegepas word nie, maar die daaghikse bedryf van die gastehuis moet in
ooreenstemming met die breë bestuursraamwerk geskied. Toepashike en
aanvaarbare standaarde moet gehandhaaf word en basiese beginsels nagekom
word ten einde te verseker dat die gastehuis 'n kompeterende voordeel skep en
handhaaf. As gevoig van die individuahistiese en unieke aard van elke gastehuis
moet die entrepreneur se bestuursfilosofie afgestem wees op die uitbouing van
die unieke karakter van die gastehuis.
82
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
HOOFSTUK 5
BEVINDINGE VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK
5.1 INLEIDING
Die bevindinge van die empiriese ondersoek word in hierdie hoofstuk bekend
gemaak. Eerstens word die doel van die empiriese ondersoek uitgespel, waarna
'n beskrywing van die respondente sowel as die metodiek voig. Die bevindinge
van die empiriese ondersoek word Iaastens weergegee.
5.2 DOELSTELLING VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK
Die doelstelling van die empiriese ondersoek is om die menings, persepsies en
bestuursoorwegings van entrepreneurs in die akkommodasiesektor te bepaal ten
einde riglyne aangaande die strategiese besluite wat by die vestiging, bedryf en
bestuur van gastehuise in aanmerking geneem moet word, te ontwikkel vir
toekomstige entrepreneurs. Tersaaklike doelwitte word by die onderskeie
afdelings vermeld.
5.3 BESKRYWING VAN RESPONDENTE
Vir die doeleindes van hierdie studie is 'n geriefsteekproef van agt gevestigde
gastehuisentrepreneurs in die toerismebedryf gekies. Die entrepreneurs is in die
meeste gevalle die eienaars van die gastehuise; andersins het die gastehuis-
bestuurder die eienaar verteenwoordig. Die gastehuise is gelee in:
Die Vrystaat, Bloemfontein
• Die Wes-Kaap, Tuinroete
Die gastehuise kan verder gekiassifiseer word soos blyk uit tabel 5.1
83
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
TABEL 5.1 ONTLEDING VAN RESPONDENTE
GASTEHUIS AREA TIPEAANTAL KAMERS
PRYS PER PERSOON PER NAG
Hobbit House Bloemfontein, B 5 R130-R150 Bed, Vrystaat ontbyt
Hog Hollow Plettenbergbaai, B 9 R175-R255 Bed, Country House Wes-Kaap ontbyt Forest Hall The Craggs, B 6 R200-R420 Aandete,
Plettenbergbaai, bed, ontbyt Wes-Kaap
Hunter's Country Plettenbergbaai, A 22 R460-1485 Bed, ontbyt House Wes-Kaap Falcon's View Manor Knysna, Wes- B 6 R335-R435 Aandete,
Kaap bed, ontbyt St. James Club Knysna, Wes- A 11 R875-R2000 Aandete,
Kaap bed, ontbyt Madiba's Tide Knysna, Wes- B 13 R420-R650 Bed,
Kaap ontbyt The Olive Press Knysna, Wes- C 4 R120-R175 Bed,
Kaap ontbyt
A = Ultra luukse herehuise met 'n uiters hoe standaard van persoonlike diens,
kwaliteit, dekor en atmosfeer.
B = 'n Luukse gastehuis met gemak en persoonlike diens as fokus.
C = n Tuiste weg van die huis.
5.4. METODIEK VAN DIE STUDIE
Die doelstelling van die studie, soos omskryf in afdeling 5.2, het gedien as as
basis vir die ontwikkeling van die vraelys. Die vraelys is opgestel met
• die vestiging,
• die daaglikse bedryf, en
• die bestuur
van gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf as hoofafdelings.
Relevante temas wat voortspruit uit die literatuurstudie, is onder bogenoemde
hoofafdelings ingedeel.
Hoewel die vraelys gestruktureerd van aard was, is respondente aangemoedig
om uit te brei in antwoord op die vrae. Vrae wissel van oop tot geslote vrae. Die
bevindinge is gebaseer op die agt persoonlike onderhoude met
84
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
gastehuiseienaars of -bestuurders. Die onderhoude is skriftelik genoteer ten tyde
van die onderhoud. Die onderhoude het gewissel van dertig minute tot twee-en-
'n-halfuur.
(Sien Aanhangsel A)
5.5 BEVINDINGE VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK
Die response, soos genoteer tydens die persoonhike onderhoude, word beskryf
volgens die drie hoof afdehings van die vraelys, met die verwysing na die
toepashike temas onder elke hoof afdeling.
5.5.1 Die vestigingsfaktore
Die struikelblokke ervaar deur die eienaar van die gastehuis tydens die vestiging
daarvan, die doelmark van die gastehuis en die demografiese profiel van die
eienaar word vervolgens bespreek.
5.5.1.1 Struikelbhokke
Die doelstehhing van die afdehing is om die struikelblokke tydens die vestiging van
die gastehuis te identifiseer, die mate van ondersteuning van eksterne instehlings
te bepaal en die tydperk tot en met winsgewendheid te bepaal ten einde
voornemende entrepreneurs daarop voor te berei.
Die meerderheid respondente het aangetoon dat die verkryging van kapitaal een
van die grootste struikelblokke is. Alle respondente was dit eens dat die oprigting
van 'n gastehuis uiters kapitaal intensief is en dat talle duur, onvoorsiene
uitgawes aangegaan is. Al die gastehuise is deur die eienaar gefinansier. Geen
ondersteuning is aanvánklik vanaf SATOER of die Kleinsake-Ontwikkelings-
korporasie (KSOK) ontvang nie.
'n Enkele respondent het na 'n tydsverloop hulp ontvang vanaf die Nywerheids-
ontwikkelingskorporasie (NOK); slegs een respondent is met die verloop van tyd
deur SATOER ondersteun en een respondent het op 'n latere stadium
85
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
ondersteuning vanaf die KSOK ontvang. Die heifte van die respondente het
aangedui dat 'n negatiewe houding heers onder bankinsteUings ten opsigte van
die aanvanklike finansiering van gastehuise. Uiters negatiewe ervarings het
afgespeel tussen eienaars en bankinstellings; die waardering van landbougrond
blyk 'n probleem vii instellings te wees.
Personeelverwante probleme soos vervoer, opleiding en die kweek van
menswaardigheid, is deur alle respondente ervaar. 'n Lae vlak van
menswaardigheid in personeel manifesteer meestal in 'n swak selfbeeld en
setfvertroue asook 'n onvermoeë am op verskeie terreine te presteer. Die
samevoeging van eiesoortige individue in 'n span en die kweek van 'n 24 uur
verantwoorde- likheidsin is verdere uitdagings waarmee die entrepreneur
rekening moes hou. Gastehuise wat vinnig ontwikkel en uitbrei, ontbreek meestal
aan 'n professionele bestuurspan.
Alle entrepreneurs was dit eens dat 'n hoe vlak van betrokkenheid deur die
eienaar in die vestigingsfase van kardinale belang is.
Die tydperk wat verloop vanaf die datum waarop die gastehuis gevestig is en
begin bedryf word tot en met winsgewendheid, variëer van 13 maande tot due
jaar.
5.5.1.2 Doelmark
Die onderliggende doel van hierdie afdeling is om te bepaal wie die doelmark is,
die rol wat ligging speel in die bepaling van die doelmark, en die verskeidenheid
van aktiwiteite en fasiliteite wat aangebied word. Sodoende kan die voornemende
entrepreneur homseif voorberei vir die passing tussen die doelmark, ligging en
fasiliteite aangebied.
Al die respondente se doelmark bestaan uit oorsese besoekers, hoofsaaklik
Europeers. Die meerderheid ervaar 'n groot toeloop van veral Duitsers. Een
respondent ervaar 'n toename in Hollanders en inwoners van die Skandinawiese
lande. Die meerderheid respondente neem die Suid-Afrikaanse mark oak in
aahmerking, veral in terme van bekostigbare tariewe en 'waarde vir geld'.
86
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Persentasies van oorsese besoekers tot plaaslike gaste wissel; gemidde!d is die
verhouding 75 persent oorsese gaste tot 25 persent plaaslike gaste. Die
meerderheid respondente se aanvanklike doelmark was die Suid-Afrikaanse
bevolking, maar dit het verander na oorsese gaste as gevoig van die toename in
internasionale gaste asook die gastehuiservaring waarby Iaasgenoemde
besoekers aanklank vind. Die doelmark bestaan hoofsaaklik uit vakansiegangers,
aihoewel 'n enkele respondent - hoofsaaklik professionele persone wat vii
besigheidsdoeleindes reis, as gaste akkommodeer.
Ligging is as die mees bepalende faktor in terme van die vestiging van die
onderneming aangedui. Deurgangsroetes na primére bestemmings verseker 'n
konstante toeloop van gaste. Die meeste respondente het genoem dat
aantreklikhede in die nabye omgewing 'n belangrike rol speel in veral die Iengte
van die besoek.
Die meeste respondente het die oorspronklike fasiliteite en aktiwiteite op die
eiendom na 'n tydsverloop aangepas of uitgebrei. Die fasiliteite en aktiwiteite
aangebied deur die respondente word in tabel 5.2 voorgestel.
TABEL 5.2 FASILITEITE EN AKTIWITEITE AANGEBIED DEUR GASTEHUISE
Fasiliteite en geriewe
Hobbit House
Hog Hollow
Forest Hall
Hunter's Country House
Falcon's View
Manor
St .James
ClubMadiba's
Tide
The Olive Press
Voëls kyk * * * * * a
Watersport *
Bootritte * *
Visvang * *
Stap * * * * *
Perdry
Swembad * * * * *
Croquet *
Sauna *
Tennis *
Biblioteek * *
Wynkelder
Kroeg * * * * *
Konferensie fasiliteite
* * *
Natuur- reservaat
*
Antieke ware winkel
*
Kaggels * * * a * *
Strand *
87
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
5.5.1.3 Demografiese profiel van die eienaar
Die doel van die gedeelte van die ondersoek is am vas te stel of die
gastehuisentrepreneur 'n bepaalde profiel het, am te bepaal of formele opleiding
en ondervinding 'n voorvereiste is vii die suksesvolle bedryf van 'n gastehuis en
voornemende entrepreneurs in te hg 001 vaardighede wat moonthik aangeleer sal
moet word.
Al die respondente het hulseif as 'n tipiese entrepreneur beskou, met die
uitsondering van een respondent. Die meeste respondente sien hulseif as uiters
kreatief. Due respondente beskik oor universiteitsgrade, terwyl een respondent
oar 'n technikon kwalifikasie beskik wat nie verwant aan die toerismebedryf is nie.
Slegs een respondent beskik oor formele opleiding in die toerismebedryf. Die
oorgrote meerderheid respondente beskik 001 geen ondervinding in die toerisme-
bedryf nie; aihoewel enkele bestuurders wel oor ondervinding in die
toerismebedryf beskik. Die jare ondervinding alvorens die bestuurders by die
gastehuis in diens geneem is, wissel van due tot agt jaar.
Die meeste gastehuise word deur 'n egpaar besit en bestuur. Die
entrepreneuriese motivering vir die bedryf van die gastehuis wissel: 'n derde van
die respondente beskou die gastehuis as 'n stokperdjie, 'n wyse waarop hulle
mense spesiaal kan laat voel. Twee respondente beskou die gastehuis as 'n
suiwer finansiële belegging. Die kwaliteit van lewe wat in die area gehandhaaf
kan word teenoor die geweld van Gauteng, het gedien as entrepreneuriese
motivering vir 'n verdere twee respondente.
Die meeste respondente moes nuwe vaardighede aanleer, waarvan 'n globale of
holistiese perspektief die mees prominenste is. Ander vaardighede sluit in:
noodhuip; bestuur; geduld; blomme rangskik; kennis van wyn; rekenaar
vaardighede; administratiewe vaardighede; praktiese vaardighede soos lood-
gietery, houtwerk, die hantering van gereedskap; binnenshuise versiering,
ensomeer. Due respondente het geen nuwe vaardighede aangeleer nie,
aangesien die gastehuis 'n verlenging van huh bestaande persoonhike geaardheid
Is
88
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
5.5.2 Die bedryf van die gastehuis
Die response aangeteken aangaande die daaglikse bedryf van gastehuise word
vervolgens weergegee. Daarna word die rol van geboue, spyseniering en
gradering toegelig. Breë tendense asook die interaksie met ander komponente
van die toerismesisteem, word ten slotte bekend gemaak.
5.5.2.1 Die daaglikse bedryf
Die identifisering van uitdagings en probleme in die daaglikse bedryf van die
ondernemig, is die doel van hierdie afdeling.
Personeel-verwante probleme manifesteer op 'n daaglikse basis by die oorgrote
meerderheid van die respondente. Veral die aaneenlopende opleiding en
motivering blyk vii die respondente 'n uitdaging te wees. Twee respondente het
aangedui dat sjefs ondergekwalifiseerd en oorbetaal is. 'n Derde van die
respondente ervaar sjefs as temperamenteet; die sjefs wat by kookskole opgelei
word beskik bloot oor 'n 'repertoire van resepte' teenoor gekwalifiseerde sjefs wat
praktiese indiensopleiding en teoretiese opleiding in elke aspek van die kookkuns
ontvang - op internasionale standaard. Een respondent het aangetoon dat
werknemers se filosofie oor werk negatief is, as gevoig van die heersende
werksetiek na apartheid.
Konstante verandering is deur 'n beduidende aantal respondente aangedui as n
besondere uitdaging. Die entrepreneur moet in voortdurende kontak wees met
die doelmark, reisagente en die akkommodasieproduk. Ander uitdagings wat
minder gereeld voorgekom het, is die uitdaging om konstant aangenaam voor te
kom; am alle behoeftes van gaste omiddellik te bevredig vii 24 uur van die dag; 'n
gebrek aan privaatheid vii die eienaars en die vroeë oggendure van diens.
5.5.2.2 Geboue, fasiliteite en besettingsyfers
Die onderliggende doel met die bepaling van response rakende die geboue van
die gastehuis is am die aantrekkingskrag daarvan te bepaal; die aantal
89
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
beskikbare kamers te identifiseer en die besettingskoers aan te dui sodat die
voornemende entrepreneur homself kan voorberei op geboue-verwante aspekte.
Al die respondente met die uitsondering van een, het meestal bestaande
historiese herehuise self gerestoureer. Die respondente het almal aangedui dat
die geboue 'n rol speel in die aantrekkingskrag van die onderneming - veral
kaggels, gemaklike meubels en vertrekke met atmosfeer enkarakter.
Die aantal kamers wat beskikbaar is, wissel van vier tot twee-en-twintig en variëer
van dubbel tot suites. Besettingskoerse buite seisoen wissel vanaf 15 persent tot
45 persent en binne seisoen vanaf 70 persent tot 98 persent. Twee respondente
het aangedui dat die gemiddelde besoek twee na due nagte duur. Februarie is
deur die meeste respondente as die maand met die hoogste besettingskoers
aangetoon. Een respondent het genoem dat die gemiddelde leeftyd van 'n kamer,
in terme van meubilering en binneversiering, vyfjaar is. Daar is waargeneem dat
al die gastehuise 001 persoonlike reekse bad benodigdhede beskik. Ander items
wat algemeen in kamers voorkom is haardroërs, handdoeke, wasgoed-
mandjies/sakke, koffie-en-tee fasiliteite, tuisgebakte koekies en tydskrifte. By
ultra luukse ondernemings word higiene sterk beklemtoon deur waslappe,
toiletpapier en toiletsitplekke te seël met behulp van gebosseleerde plakkers.
5.5.2.3 Spyseniering
Die breë doelstelling van hierdie afdeling is am vas te stel in watter mate die
voornemende entrepreneur moet beplan vir die verskaffing van maaltye in terme
van 'n sjef, vorm van etes, kweking van bestanddele, ensomeer.
Die helfte van die respondente beskik oar gekwalifiseerde sjefs; die ander helfte
van die respondente het genoem dat die eienaar self die etes voorberei.
Aandetes se formaat is hoofsaaklik vasgestel en table d'hote die algemene
formaat - 'n vasgestelde spyskaart met 'n keuse tussen twee of due hoofgeregte.
Twee respondente bespreek die spyskaart vooraf met die gaste en laat die gaste
toe am aanbevelings of spesiale versoeke te maak. Een respondent bled
aandetete aan in 'n a la carte formaat; een respondent bied slegs op versoek
90
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed
aandete aan. Kruie, vrugte en selfs kaas is van die bestanddele wat deur die
respondente self gekweek word; bestanddele word elke dag vars van plaaslike
verskaffers, insluitend boere, aangekoop.
Al die respondente is dit eens dat die maaltye 'n sterk aantrekkingskrag vir die
gastehuis is, veral by besoekers wat wêreldreisigers is. Een respondent het
egter genoem dat maaltye nie die onderneming moet dikteer en andersom nie.
Die respondente bied deurgaans eksklusiewe, eiesoortige eetervaringe aan met
die kiem op kwaliteit bestanddele. Een respondent som dit so op: die kombuis is
die één afdeling waar kostes nie onnodig gesny moet word nie, ten spyte van die
lae winsmarge op voedsel. 'n Ander respondent het aangedui dat 'n sjef 'n
onnodige uitgawe is wat nie aangegaan hoef te word nie. Kwaliteit linne en
eetgerei is deur een respondent as bepalend van die sukses van die eksklusiewe
eetervaring beskou.
5.5.2.4 Gradering
Die bydrae van akkreditasie en gradering van die gastehuis by SATOER en ander
liggame tot die sukses van die onderneming, word in die afdeling bepaal;
sodoende kan entrepreneurs vooraf ingeligte besluite aangaande akkreditasie en
gradering neem.
Die heifte van die gastehuise is deur SATOER gegradeer, twee gastehuise is
geakkrediteer en twee ondernemings het geen behoefte daaraan nie. Die
oorgrote meerderheid van respondente ervaar dat die akkreditasie of gradering
van SATOER geen bydrae lewer tot die sukses van die onderneming nie; twee
respondente het die teendeel sterk ondersteun. Affiliasie by verskeie instansies
kom voor; die bemarking. van die onderneming deur middel van die "Portfolio
Collection" word deur al die respondente as die enkele mees bepalende
suksesfaktor in die bemarking van die gastehuis beskou.
5.5.2.5 Tendense
Die identifisering en antisipering van tendense in die toerismebedryf, spesifiek
gastehuise, kan entrepreneurs voorberei om proaktief op te tree by die vestiging
91
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
van 'n gastehuis. Dit is clan die doel van hierdie afdeling om sodanige tendense
te identifiseer.
Die meeste aantal respondente het nie geweet of daar 'n toename of afname in
internasionale toeriste is nie, hoofsaaklik weens hut vaste persentasies oorsese
besoekers. Die meeste respondente ervaar 'n wegbeweging vanaf hoteile na
gastehuise. Redes aangevoer vii die genoemde wegbeweging wissel: hotelle is
vervelig, onpersoonhik en moedig nie interaksie tussen gaste aan nie. Die
respondente ervaar meestal gastehuise as persoonhik, waar gaste spesiale en
persoonhike aandag ontvang. Ander oorsake aangevoer is 'n hoer
omgewingsbewustheid onder toeriste, tariewe wat meer bekostigbaar is as die
van hotehle en toeriste wat die land wil leer ken deur die n pue kontak met die
plaashike bevolking in 'n gastehuis.
Verdere tendense wat geIdentifiseer is, is 'n toenemende bewustheid onder
bestuur am die onderneming in oorieg met die samelewing en natuur te bestuur.
Gemeenskapsbetrokkenheid kan bewerkstellig word deur bestuur se pro-aktiewe
betrokkenheid by gemeenskapsprojekte, borgskappe, die sudsidiering van
skoolgelde van personeel se kinders, ensomeer.
5.5.2.6 Interaksie met die res van die toerismesisteem
Die afdehing is in die ondersoek ingesluit met die uitsluithike doe[ am die interaksie
frekwensie tussen die rolspehers in die toerismebedryf te bepaal sodat die
voornemende entrepreneur bewus is van die suksesfaktore.
Al die respondente is dit eens dat die interaksie frekwensie met ander roispelers
in die toerismebedryf relatief haag is. Die meeste interaksie kom voor met
mededingers en reisagente. Die meerderheid respondente het die goeie
verhouding tussen die mededingers beklemtoon en verwys gaste oor-en-weer as
die gastehuise ten voile beset is. Een respondent het met die bekendstelhing van
die spesifieke gastehuis 'n opedag gehou en alle belangrike rolspelers uitgenooi
am dit by te woon.
5.5.3 Bestuur van die gastehuis
92
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die response ontvang rakende die bestuur van die gastehuis word vervolgens
onder die afdelings algemene bestuur, funksionele bestuur, bestuurstendense en
algemene faktore bespreek.
5.5.3.1 Algemene bestuur
Die doel van die afdeling is om die bestuurstyl wat deur die respondent
aangewend word te identifiseer, en om te bepaal of die respondent die gastehuis
vanuit 'n bestuursoogpunt of die van 'n leler, bestuur.
Al die respondente het aangetoon dat hulle 'n bale praktiese bestuurstyl uitoefen
deur rand te beweeg en logika aan te wend. 'n Langtermynvisie, die stel van
doelwitte en 'n holistiese, globale benadering word as essensieël beskou. Die
meeste respondente sien hulseif as 'n Ieier en 'n bestuurder.
5.5.3.2 Funksionele bestuur
Die afdeling se uitsluitlike doel is am voornemende entrepreneurs praktiese
inligting rakende die bestuur van funksionele afdelings in die praktyk te gee.
5.5.3.2.1 Menslike hulpbronbestuur
Die heifte van die respondente roteer personeel in terme van take en skofte.
Opleiding word in die meeste gevalle deur die eienaar self verskaf. Twee
respondente het aangedui dat bonusse aan prestasie (en nie inflasie nie)
gekoppel word. Een respondent help werknemers met finansiële beplanning en
spesifiek met annulteite en polisse. 'n Klimaat van kreatiwiteit, respek en
groepsbesluitneming word deur een respondent aangemoedig. 'n Respondent
het oak opgemerk dat karakters, éérder as curriculum vitae's, in diens geneem
word.
9
Strategiese besuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
5.5.3.2.2 Finansiële bestuur
Al die respondente maak gebruik van eksterne ouditeurs; slegs twee respondente
hanteer die daaglikse boekhouding self.
5.5.3.2.3 lnligtingsbestuur
lnligtingstelsels wissel van respondent tot respondent; programme spesifiek
ontwikkel vir die hotelbedryf, algemene programme en programme spesiaal
ontwerp vii die spesifieke gastehuis, kom voor. Nie ál die respondente is ten
voile vertroud met al die rekenaarfunksies van die programme nie, maar ervaar
die programme meestal as gebruikersvriendelik.
5.5.3.2.4 Bemarkingsbestuur
Al die respondente het aangedui dat die bemarkingstaak deur die gastehuis self
hanteer word. Groot kiem word deur die meerderheid respondente op
persoonhike bemarking geplaas, hetsy 'n persoonlike verhouding met reisagente
of persoonlike bemarking oorsee. 'n Verskeidenheid van mediums word gebruik.
Die "Portfolio Collection" is weer eens deur al die respondente beklemtoon as 'n
belangrike bemarkingsinstrument.
5.5.3.3 Persoonlike betrokkenheid van die eienaar of entrepreneur
Die doel van die hierdie afdeling is om die mate van persoonlike betrokkendheid
van die eienaar vas te stel en enige wenke vanaf die respondent te verkry wat
relevant vir voornemende gastehuisentrepreneurs is.
Die helfte van die respondente het aangetoon dat die eienaar self die gastehuis
bestuur. In twee gevalle is die eienaar glad nie betrokke by die bestuur van die
gastehuis nie. Die nieeste respondente het genoem dat 'n hoe vlak van eienaar
betrokkenheid nodig is om sukses te verseker.
Respondente het meestal positief gereageer op die versoek om wenke aan
voornemende entrepreneurs te rig:
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
• Die entrepreneur moet 'n passie he vii die toerismebedryf, sy hart moet ten
voile in die vestiging van die gastehuis wees.
• Dit is 'n bevredigende bedryf, maar vereis 'n goeie sin vir humor en kan
emosioneel uitputtend wees.
• Die gastehuis as onderneming, is kompieks en uitdagend, kreatiewe denke is
noodsaakiik.
• Dit is 'n kunsmatige omgewing; 'n goeie infrastruktuur en ondersteuning-
struktuur word benodig aivorens die gastehuis begin bedryf word.
• Spreek behoeftes van gaste aan voordat hulie dit uiter, 5005 byvoorbeeld die
was van gaste se motors, die nieedeel van inligting rakende die omgewing, die
oopsiaan van Bybeis met slapenstyd.
• Neem personeel in diens op grond van seisoenale kontrakte, en nié jaarlikse
kontrakte nie.
• Dit is 'n unieke, eiesoortige bedryf, met unieke uitdagings wat 'n unieke
aanslag vereis.
• Beplan deeglik vooraf, veral finansieei gesproke, voordat die gastehuis
gevestig word.
• Doen dit! Die meeste respondente was dit eens dat, aihoewel die
entrepreneur verskeie uitdagings moet aanvaar in die vestiging van die
gastehuis, die gastehuiservaring hoogs stimuierend is.
Rigiyne en aanbeveiings vir voornemende gastehuis entrepreneurs word in die
slothoofstuk bespreek.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
HOOF STUK 6
GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS VAN DIE STU DIE
6.1 INLEIDING
In hierdie hoofstuk word die Iiteratuurstudie saamgevat en word dit met die
empiriese ondersoek geIntegreer. Aanbevelings in die vorm van riglyne vii
voornemende entrepreneurs word ontwikkel in ooreenstemming met die doelwitte
van die studie.
6.2 SAMEVATTING VAN DIE LITERATUURSTUDIE
Die Iiteratuurstudie word vervolgens saamgevat onder die hoofde van die
onderskeie hoofstukke, naamlik die toerismesisteem ; entrepreneurskap en die
bestuursoorwegings rakende gastehuise.
6.2.1 Die toerismesisteem
Hoofstuk twee handel oor die tendense in die toerismebedryf, die toerismesisteem
en die akkommodasiesektor as subsisteem van die toerismesisteem.
Die tendense in die toerismebedryf moet op beide plaaslike en internasionale viak
deur die voornemende entrepreneur geantisipeer word, ten einde horn in staat te -
stel om die bedryf pro-aktief te benader en sy produk dienooreenkomstig aan te
pas.
Die vernaamste breë internasionale tendense is 'n toename in korter, gereelder
reise ; 'n groter omgewingsbewustheid en 'n toename in besigheid as reismotief.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Verdere spesifieke tendense sluit in : 'n toename in vryetyd ; 'n meer voiwasse
toeriste mark en tegnologiese innovasies - veral op die gebied van vervoer en
rekenaarstelsels.
Die voornemende entrepreneur moet homseif ook vergewis van plaaslike
tendense SOOS korter wegbreekvakansies; 'n hoer bewustheid van kwaliteit onder
toeriste die relatief kleiner rol wat-afstande na bestemmings speel- en die
seisoenale gewildheid van Iandstreke soos die Wes-Kaap in die somer en die
Natalse strande in die winter.
Dit is van belang vir die voornemende entrepreneur om die toerismesisteem as 'n
geheel te beskou. Twee kategoriee roispelers word in die toerismesisteem
geIdentifiseer naamlik verskaffers en tussengangers. Verskaffers bestaan uit die
produseerders van toeriste-aantrekl i khede, asook die verskaffers van
akkommodasie, vervoer en ondersteuningsdienste.
Aantreklikhede behels natuurlike aantreklikhede, kunsmatige aantreklikhede en
sosio-kulturele aantreklikhede. Die vervoersektor bestaan uit vervoer per lug,
see, spoor en pad. Die akkommodasiesektor kan verdeel word in gediensde
akkommodasie soos hotelle, wildreservate en gastehuise, asook in
selfsorgakkommodasie soos in karavaanparke, vakansieoorde, woonstelle en
wildreservate.
Die tussengangers is organ isasies wat die toerismeprodukte vanaf die verskaffers
na die toeriste versprei SOOS toeroperateurs en reisagente.
Die akkommodasieproduk bestaan uit meer as net blote oornagverblyf, dit is 'n
totale ervaring, bestaande uit besprekingsdienste ; ontvangs- en vertrekdienste;
kamerdienste ; voedsel- en drankdienste en dienste soos winkels, ontspannings-
fasiliteite, ensomeer.
97
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Die akkommodasiesektor word tans gekenmerk deur verskeie tendense en
ontwikkelinge wat bepalend kan wees van die voornemende entrepreneur se
sukses. Die tendense sluit in: 'n hoer bewustheid van kwaliteit en die omgewing;
gerekenardiseerde sentrale besprekingstelsels; 'n toename in vakansieoorde,
plaasvakansies en tyddeel-vakansies; 'n drastiese groei in bed-en-ontbyt
ondernernings en n styging in die besetting van gastehuise tesame met 'n daling
in die aanvraag na hotelle.
Ondeursteuningsdienste bestaän uit onder andere uit gidse, spyseniers,
versekeringsdienste en streek toeriste-organisasies.
6.2.2 Entrepreneurskap
Ten einde suksesvol te wees, moet die gastehuiseienaar of -bestuurder die
konsep entrepreneurskap verstaan, die rol van kreatiwiteit erken en bedag wees
op struikelblokke sowel as ondersteuning vir die entrepreneur. Entrepreneurs
beskik oor talle onderskeidende karaktereienskappe soos die motivering om te
presteer, kreatiwiteit, 'n hoe toleransie vir risiko en onsekerheid, selfvertroue,
toewyding en deursettingsvermoe, Ieierskap en 'n obsessie met geleenthede.
Veral kreatiwiteit is 'n dominante karaktereienskap van entrepreneurs. Dit is 'n
oorsaaklike faktor in die mededingendheid of sukses van die entrepreneur.
'n Gebrek aan entrepreneursondersteuning in die toerismebedryf inhibeer groei
veral in die informele akkommodasiesektor. Die voornemende entrepreneur
moet bewus wees van die beperkende wetgewing; gebrek aan toegang tot
finansiering, gebrek aan advies en opleiding en die afwesigheid van betroubare
inhgting 001 toerisme tendense.
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
6.2.3 Bestuursoorwegings rakende gastehuise
Dit is van kardinale belang dat die entrepreneur homseif toerus rakende die
relevante bestuursaspekte en die daaglikse bedryf van die gastehuis. So word
die suksesvolle bestuur en bedryf van die gastehuis verseker. Die entrepreneur
moet oor palate kennis rakende algemene bestuur sowel as die onderskeie
funksionele- bestuursaspekte beskik .-- Algemene- bestuur behels= stategiese
bestuur en spesifiek strategiese beplanning. Die entrepreneur moet kan onderskei
tussen die konsepte bestuur en Ieierskap. Nuwe paradigma's in bestuur soos
vierde golf bestuursdenke, bestuur-deur-rond-te-beweeg en doelwitbestuur moet
deur die entrepreneur verstaan word en effektief toegepas word.
Die entrepreneur moet voorts vertroud wees met die onderlinge aspekte van
inligtingsbestuur soos inligtingstelsels, die Internet en multimedia. Op finansiële
bestuursgebied moet die entrepreneur bevoeg wees om finansieringsbestuite te
neem, kosteberekeninge uit te voer, boekhouding te doen en volledig versiag te
lewer aangaande die finansiele aangeleenthede van die onderneniing.
Die noodsaaklike prosesse onderliggend aan bestuursrekeningkunde moet deur
die entrepreneur verstaan en uitgevoer kan word ten einde die suksesvolle
bestuur van die rekenkundige inligting te verseker. Die logistieke
bestuursaspekte van die onderneming soos inventarisse, vervoer, opberging,
hantering en verpakking moet in aanmerking geneem word.
Die menslike hulpbronne van die onderneming moet effektief en doelmatig
bestuur word. Dit vereis dat die voornemende entrepreneur vertroud is met die
personeelfunksie se elemente naamlik: posontleding, werwing en keuring,
poswaardering, opleiding en ontwikkeling, vergoeding en gesondheid asook
werknemersverhoudings. Individuele gedrag, werksmotivering en konflik moet
verstaan en suksesvol bestuur word.
99
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Arbeidsverhoudinge is 'n dinamiese bestuursfunksie waar tersaaklike wetgewing
onlangs verander het. Die entrepreneur moet bewus wees van die impak van
die nuwe Wet op Arbeidsverhoudinge op die bestuur van die werksmag.
Bemarkingsbestuur moet in die konteks van die toerismebedryf verstaan word, ten
einde die beginsels daarvan sinvol te implementeer. Die entrepreneur moet
kennis dra van die verbruiker se behoeftes en hoe dit deur verhoudingsbemarking
aangespreek kan word. Die segmentering van die mark is van kardinale belang
vir die entrepreneur; so word daar op 'n doelmark besluit en word die gastehuis
as akkommodasieproduk geposisioneer. Die entrepreneur moet ook op 'n
optimale bemarkingsmengsél besluit, menende die kombinasie an die vier
bemarkingsinstrumente naamlik produk, prys, plek en promosie.
Betreffende die daaglikse bedryf van die gastehuis is daar verskeie bestuurstake
wat deur die entrepreneur bemeester moet word ten einde op 'n daaglikse basis
suksesvol te opereer.
Die ligging van die gastehuis moet oorweeg word met die inagname van toeriste-
roetes, aantreklikhede in die omgewing, alternatiewe akkommodasie beskikbaar
in die area en die sigbaarheid en toegankhkheid van die gastehuis.
Die aanpassing of oprigting van geboue speel 'n bepalende rol in die doelmatige
bedryf van die gastehuis. Strukturele beperkings 5005 bouregulasies en wetlike
bepalings moet deur die entrepreneur in ag geneem word.
Die entrepreneur moet deeglik besin oar die atmosfeer en binneversiering van die
gastehuis ten einde 'n unieke, persoonlike karakter te vestig. Kwaliteit toerusting
is noodsaaklik vir die versekering van gemak, elegansie en Iuuksheid. Die
gastehuis sowel as die tuin moet afgestem wees am ''n tuiste weg van die huis' te
skep.
100
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
Restourasie moet met groot omsigtigheid aangepak word, die verkiaring van die
gastehuis as (fl nasionale monument waar toepaslik, kan deur die eienaar
oorweeg word. Sodoende word die aantrekkingskrag van die gastehuis verhoog.
Die entrepreneur moet die rol wat spyseniering in die sukses van die
onderneming speel, verstaan en benut. Die formaat van etes, die aanstel van
gekwalifiseerde personeel, die daarstel van 'n spyskaart en wynlys asook die
verkryging van gehalte bestanddele, behoort die aandag van die entrepreneur te
geniet.
Diens en die hantering van gaste moet deur die gastehuiseienaar of bestuurder
vervolmaak word. Daar moet voorts gepoog word am 'n unieke atmosfeer te skep.
Dit kan bereik word deur die voorsiening van vars blomme, vrugte en
glanstydskrifte in die kamers.
Die voornemende entrepreneur moet besluit oor die aard en omvang van
fasiliteite en aktiwiteite wat deur die gastehuis aangebied gaan word.
Akkreditasie en gradering en die rol daarvan in die onderneming se sukses, moet
deur die entrepreneur in aanmerking geneem word. Wetlike voorskrifte moet
nagekom word en die voornemende entrepreneur moet kennis dra van brand-,
gesondheid-, en skemaregulasies.
6.3 GEVOLGTREKKINGS
Na aanleiding van die ontleding van die Iiteratuur sowel as die bevindinge van
die empiriese ondersoek, is dit moontlik om tot die volgende gevolgtrekkings te
IrDII,p
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
6.3.1 Die voornemende entrepreneur kan min of geen ondersteuning vanaf
bankinstellings, die KSOK, SATOER of die NOK verwag in die vestiging
van die onderneming.
6.3.2 'n Hoe viak van betrokkendheid deur die eienaar, veral in die
vestigingsfase van die gastehuis, is van kardinale belang.
6.3.3 'n Tydperk van 13 maande tot drie jaar kan verloop alvorens die
gastehuis tekens van winsgewendheid toon.
6.3.4 Die doelmark van gastehuise wat ondersoek is, is hoofsaaklik Europese
en veral Duitse vakansiegangers. Die toeriste is meestal ouer en
voiwasse reisigers.
6.3.5 Ligging blyk die mees bepalende faktor in die bepaling van die
onderneming se sukses te wees.
6.3.6 'n Groot verskeidenheid fasiliteite en aktiwiteite is nie van kritieke belang
nie. Die skep van 'n unieke atmosfeer met behuip van fasiliteite en
aktiwiteite aangebied 5005 kaggels, wynkelders, wandeiroetes en
voelbesigtiging is egter van groot belang. In die kamers is telefone,
haardroërs en tee- en koffiefasiliteite van belang.
6.3.7 Die profiel van die gastehuiseienaar kan as voig opgesom word: 'n
tipiese entrepreneur, uiters kreatief, beskik 001 min of geen opleiding en
ondervinding in die toerismebedryf, is manhik en/of vrouhik en is
ontvanglik vii die aanleer van nuwe vaardighede. Die
entrepreneursmotivering wissel van beleggingsoogmerke, die
beoefening van 'n stokperdjie tot die verbetering van die gehalte van
lewe.
1
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
6.3.8 Gastehuisentrepreneurs besef die belangrikheid van die rol wat die
geboue in die sukses van die onderneming speel.
6.3.9 Die gewildste seisoen vii reis is Februarie. Entrepreneurs kan
maksimum besettingskoerse van tot 98 persent verwag maar van Junie
to Augustus kan besettingskoerse tot so laag as 15 persent daal.
6.3.10 Aandag aan detail soos persoonhike badbenodigdhede en tuisgebakte
koekies, speel 'n deursiaggewende rol.
6.3.11 'n Vasgestelde spyskaart, gekwalifiseerde sjefs en vars bestanddele is
onontbeerlik in enige gastehuis van formaat.
6.3.12 Gradering en akkreditasie by SATOER hewer 'n relatief klein bydrae tot
die sukses van die onderneming.
6.3.13 Die "Portfolio Collection" is 'n uiters suksesvolle bemarkingsmedium vir
gastehu I se.
6.3.14 Die piaaslike akkommodasiesektor word gekenmerk deur 'n
wegbeweging vanaf hotelle na gastehuise.
6.3.15 Gastehuiseienaars handhaaf 'n lae frekwensie van interaksie met die
ander komponente van die toerismesisteem, behaiwe mededingers en
reisagente.
6.3.16 Gastehuiseienaars is nie ten voile ingelig aangaande aigemene
bestuurspraktyke nie. Konstante verandering word wel waargeneem,
103
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
maar word meestal reaktief benader. Kennis aangaande strategiese
bestuur en bestuurstendense ontbreek. Logika en die bestuur-deur-
rond-te-beweeg word meestal intuItief aangewend.
6.3.17 Die gastehuiseienaar is meestal self verantwoordelik vii funksianele
bestuursaspekte soos menslike hulpbronbestuur en bemarkingsbestuur.
'n Goeie aanvoeling vir bogenoemde bestuursfunksies kom voor, maar
daar word nie oar relvante formele kennis besit nie.
6.3.18 Menslike hulpbronbestuur is die bestuursaspek wat die grootste
uitdaging aan die gastehuiseienaar lewer - tydens die vestiging van die
anderneming en in die daaglikse bedryf van die onderneming.
Entrepreneurs toon meestal min ondervinding in hierdie kritiese
bestuursfunksie.
6.3.19 Finansiële bestuur en inhigtingsbestuur word hoogs effektief deur
eksterne kundiges gehanteer.
6.3.20 Gastehuisentrepreneurs moet 'n aanvoeling vir die unieke bedryf
openbaar, en hoe vlakke van werksbevrediging, talle uitdagings en 'n
absolute uitlewing van kreatiwiteit kan verwag word.
6.3.21 Persoonlike diens moet die hoogste prioriteit geniet en sigbaar wees in
die verskaffing van persoonhike dienste soas die was van gaste se
motors, skoene skoonmaak, sjerrie met aankoms, die optekening van
gaste se voor- en afkeure en persoonlike kontak deur die eienaar.
Strategiese besuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
6.4 AANBEVELINGS
Die doel van hierdie afdeling is om riglyne vii voornemende entrepreneurs daar
te stel aangaande die vestiging, betuur en bedryf van gastehuise in die Suid-
Afrikaanse konteks.
6.4.1 Voornemende entrepreneurs moet die vestiging van die gastehuis
strategies beplan. Alle tersaaklike faktore moet in aanmerking geneem
word. Veral finansiële beplanning moet noukeurig uitgevoer word. 'n
Volledige bedryfsplan, die resultaat van die strategiese beplanning,
moet aan potensiele finansierders voorgelê word.
6.4.2 Die gastehuiseienaar moet 'n hoe viak van betrokkendheid handhaaf ten
einde die effektiewe en doelmatige bestuur van die onderneming te
handhaaf.
6.4.3 Die entrepreneur moet op die geIdentifiseerde doelmark fokus maar
moet nie die plaaslike toeriste ignoreer nie.
6.4.4 Die ligging van die gastehuis moet oordeelkundig gekies word en die
eienaar moet faktore soos aantreklikhede in die omgewing,
deurgangroetes en toeganklikheid in ag neem.
6.4.5 Die fasiliteite en aktiwiteit aangebied kan mettertyd uitgebrei word, vestig
aanvanklik die wat in aanvraag is soos wanderoetes, kaggels en die
noodsaaklike elemente in die kamers byvoorbeeld telefone en
haardroërs.
6.4.6 Alhoewel die meeste gastehuiseienaars hulseif as kreatief beskou, moet
voornemende entrepreneurs besef dat kreatiwiteit aangeleer kan word.
Die voornemende entrepreneur moet bereid wees om nuwe
105
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
vaardighede aan te leer, byvoorbeeld blomme rangskik, kennis rakende
wyn, loodgietery, noodhuip, terapie, houtwerk, rekenaar- en
administratiewe vaardighede.
6.4.7 Die entrepreneur moet die geboue sorgvuldig beplan en restourasiewerk
met kundigheid uitvoer. Die verkiaring van die gebou as 'n nasionale
monument waar toepaslik, is nog 'n besluit wat deur die entrepreneur
geneem moet word.
6.4.8 Seisoenale tendense in die toerismebedryf moet deur voornemende
entrepreneurs in aanmerking geneem word; Februarie is tans die maand
waarin die meeste toeriste reis, terwyl besettingskoerse tydens
wintermaande drasties daal.
6.4.9 Die gastehuiseienaar moet finansieël voorsiening maak vir 'n reeks
persoonlike badbenodigdhede, higiene faktore soos die seël van
waslappe en toiletpapier met behuip van gebosseleerde plakkers, asook
vars blomme regdeur die gastehuis, gratis verwelkomingsdrankies,
iII.TIiIII
6.4.10 'n Gekwalifiseerde sjef moet gewerf word; daar moet in oorleg met
kundiges soos die sjef en/of ander roispelers in die toerismebedryf
besluit word op die samestelling van die spyskaart en wynlys.
6.4.11 Die gastehuiseienaar moet gradering en/of akkreditasie by SATOER
oorweeg en besluit of die potensiële langtermynvoordele geregverdig
word deur korttermyn aanpassings ter nakoming van die vereiste
standaarde.
106
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
6.4.12 Entrepreneurs moet dit oorweeg om die gastehuis in die " Portfolio
Collection te bemark.
6.4.13 Die plaaslike tendense in die toerismebedryf en spesifiek die
wegbeweging vanaf hotelle na gastehuise, moet deur die entrepreneur
ontleed en oordeelkundig benut word.
6.4.14 Voornemende entrepreneurs moet hulself vergewis van die huidige
bestuurstendense. Kennis moet ingewin word rakende strategiese
bestuur en -beplanning alvorens die gastehuis gevestig word.
6.4.15 Die eienaar moet spesiale aandag skenk aan die vaardighede verwant
aan menslike hulpbronbestuur. Kennis rakende áI die noodsaaklike
aspekte moet verkry word.
6.4.16 Bemarkingsbestuur vereis dat die voornemende entrepreneur voldoende
insig openbaar rakende verbruikersbehoeftes, verhoudingsbemarking,
marksegmentering en die vier p's van die bemarkingsmengsel.
6.4.17 Ten einde die gastehuis in totaliteit suksesvol te bestuur moet die
eienaar kennis dra aangaande funksionele bestuursaspekte soos
inligtingsbestuur, logistieke bestuur, finansiële bestuur, makro ekonomie,
arbeidsverhoudinge en bestuursrekeningkunde.
6.4.18 Die voornemende gastehuiseienaar moet bewus wees van die totale
toerismesisteem ten einde die onderneming binne die groter raamwerk
te plaas en die onderlinge verwantskap tussen die rolspelers te
verstaan.
107
Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
6.4.19 Die entrepreneur moet voorbereid wees op die unieke aard van die
bedryf. Ander gastehuise kan moontlik besoek word en tersaaklike
Iiteratuur geraadpleeg word ten einde die omvang en eiesoortige aard
van gastehuise te begryp.
6.4.20 Die gastehuiseienaar moet bekend wees met al die aspekte van
persoonlike diens en die hantering van gaste, selfs al is die eienaar van
nature 'n uitstekende gasheer of -vrou. Dit behels onder meer die
memorisering van gaste se name, die mededeling van interessanthede
aangaande die omgewing en persoonhike nagwense.
6.5 GELEENTHEDE VIR VERDERE STUDIE
As gevoig van die beperkte omvang van die geriefsteekproef, kan die
gevolgtrekkings en aanbevelings nie universeel toegepas word nie. Die insluiting
van gastehuise in al die provinsies van Suid-Afrika sal meer
verteenwoordigende resultate tot gevoig he. Die bevindinge en aanbevehings
van hierdie studie kan egter waardevolle insette tot so 'n opvolgstudie hewer.
108
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
BIBLIOGRAFIE
AVOLIO, B.J.; WALDMAN, D.A. & YAMMARINO, F.J. 1991. The four l's of transormationable leadership. European industrial training. 15 (4): 9 - 16.
BACKER, W. 1985. Werksmotivering. Pretoria: Bactas.
BATEMAN, T.S. & ZEITHAML, C.P. 1993. Management: Function & strategy. 2nd ed. Homewood, III. : Irwin.
BAUMOL, W.J. 1993. Entrepreneurship: Management and the structure of payoffs. Massachusetts: MIT.
BENNETT, J.A. 1995. Managing tourism services. Pretoria: J.L. van Schaik.
BUCKLEY, R. & CAPLE, J. 1990. The theory and practice of training. London: Prentice Hall.
BURGERMAN, R.A. & SAYLES, L.R. 1986. Inside corporate innovation. New York: Free press.
CARRELL, M.R.; KUZMITS, F.E. & ELBERT, N.F. 1989. Personnel: human resource management. 3d ed. Columbus: Merrill.
CHARLISH, M. 1994. Chinese whispers. Inspirations (Supplement to Fair Lady), 50-54, Nov.
CHARLTON, C. 1993. Leadership - the human race. Ndabeni, Cape: Juta.
COLLINS, C. & MOORE, D.G. 1970. The organ/sat/on makers. New York: Appleton-Century-Crofts.
CONRADIE, W.P. 1996, Studiehandleiding gebruik te M.Com . Ondernemingsbestuur. Entrepreneurskap. Johannesburg: RAU.
COOPER, C.; FLECTHER, J.; GILBERT, D. & WANHILLS, S. 1993. Tourism: Principles and practice. London: Pitman.
COOPER, D.R. & EMORY, C.W. 1995. Business research methods. 5th ed. Chicago: Irwin.
CORREIA, C.; FLYNN, D.; ULIANA, E. & WORMALD, M. 1993. Financial management. 3d ed. Cape Town: Juta.
COUGER, J.D. 1995. Creative problem solving and opportunity finding. Colorado: Boyd & Fraser.
CRAVENS, D.W. 1993. Strategic marketing. 4th ed. Burr Ridge, III.: Irwin.
109
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
DEXTER, A. 1994. The farmhouse at Langebaan. SA Garden & Home, 142-146, Jul.
DOGGETT, L. 1993. Multi-cultural tourism development offers a new dimension in travel. Business America, 114 (18): 8- 10, Sep.
ECONOMIST. Fake sand and topless dancers. 1994. 330 (7854): 79, Mar. 12.
EMERICK, R.E.& EMERICK, C.A. 1994. Profiling American bed and breakfast accommodations. Journal of Travel Research, XXXII(4): 20-25. Spring.
FINLEY, L. 1990. Entrepreneurial strategies. Boston: DWS-Kent.
FORMLAY, H; BURTON, L; HORNING, G. & MASON, P. 1996. Short breaks away. Cosmopolitan, 12(12):112-119, Feb.
FORSTER, D. 1985. Travel and tourism management. London: Macmillan.
HANCOCK, J.M. 1994. Persoonhike mededeling aan outeur. Johannesburg.
HARDING, N. 1995. Tourism Project. Ray and Eileen's bed and breakfast. Johannesburg: RAU.
HART, S. 1994. Zomerlust. House and Leisure, 22, May.
HEATH, E. & WALL, G. 1992. Marketing tourism destinations. New York: John Wiley.
HELLRIEGEL, D. & SLOCUM, J.W. 1989. Management. 5th ed. Reading, Mass.: Addison-Wesley.
HISRICH, R.D. & PETERS, M.P. 1989. Entrepreneurship. Homewood, III: BPI-Irwin.
HOFFMAN, K. & RUSSELL, R. 1994. Exploring the world of the entrepreneur. New York: Delmar.
HOLBRAY, J.C. 1989. The business of tourism. London: Pitman.
HOTELIER AND CATERER. 1993. New grading system for guesthouses. 7. Jul.
HOTELIER AND CATERER. 1994. Mimosa Lodge - better than home from home. 33-35. Aug.
HOTELIER AND CATERER. 1994. Survey spells out why tourists go for guesthouses. 9. Aug.
HUSE, E.F. 1980. Organizational development and change. Boston: West.
INSKEEP, E. 1994. National and regional tourism planning. North Yorkshire: Routlegde.
110
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaarise toerismebedryf
JAMES, B. 1994. Weekends. Vlieende Springbok, 29, Mel.
JANSE VAN RENSBURG, C.A. 1996. Die nuwe Wet op Arbeidsverhoudinge. Werksopdrag - M.Com Ondernemingsbestuur Arbeidsverhoudinge. Johannesburg: RAU.
JORDAAN, B. & RYCROFT, A. 1994. Handleiding tot die Suid-Afrikaarise arbeidsreg. Ndabeni, Cape: Juta.
KAMMAS, M. & ESFAHANI, H. 1992. Tourism and export-led growth: the case of Cyprus, 1976 - 1988. Journal of developing areas, 26 (4) : 489 - 506, Jul.
KOTLER, P. & ARMSTRONG, G. 1994. Principles of marketing. 6th ed. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.
KROON, J. & MOOLMAN, P.L. 1992. Entrepreneurship. Potchefstroom: PU vir CHO.
KRUGER, S. 1995. Studiehandleiding gebruik te M.Com. Ondernemings-
bestuur. Algemenc best uur. Johannesburg: RAU.
LANIER, P. & BERMAN, J. 1993. Bed-and-breakfast inns come of age. The Cornell Quarterly, 34(2):14-23, Apr.
LAWS, E. 1991. Tourism marketing: Service and quality perspectives London: Stanley Thornes.
LAWSON, F. 1995. Hotels and resorts. Avon: Bath.
LE ROUX, J.l. 1995. Persoonlike mededeling aan outeur. Johannesburg.
LEEFSTYL. (Bylae tot Sane), 1994. Bosveld-plesiere. 42-43, Okt.
LEUVENNINK, J. 1995. Vroue woeker tuis. Sane, 42-44, Sept.
LUNDBERG, D.E. 1985. The tourist business. New York: CBI.
MATHIESON, A. & WALL, G. 1982. Tourism - ecological, physical and social impact. London: Longman.
McCLARTY, D. 1994. Open house. Woman's value: 30 -33, Oct.
McCLELLAND, D.C. 1976. The achieving society. New York: Halsted.
McINTOSH, R.W. & GOELDNER, C.R. 1990. Tourism: Principles, practices, philosophies. New York: John Wiley.
MEDLIK, S. 1991. Managing Tourism. Wiltshire: Redwood.
111
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
MIDDLETON, V.T.C. 1994. Marketing in travel and tourism. Oxford: Heinemann.
MILL, R.C. & MORRISON, A.M. 1992. The tourism system: An introductory text. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.
MURPHY. P.E. 1985. Tourism: A community approach. New York: Methuen.
NAGEL, P. 1995. Stud iehandleiding gebruik te M.Com . Ondernemingsbestuur. Logistieke best uur. Johannesburg: RAU.
POORANI, A.A. & SMITH, D.R. 1995. Financial characteristics of bed and breakfast inns. Cornell Quarterly, 36(5): 57-63, Oct.
RAY, M. & MYERS, R. 1986. Creativity in business. New York: Doubleday.
REPUBLIC OF SOUTH AFRICA. 1992. White paper on tourism. Issued by the Ministry for Administration and Tourism: Pretoria.
SAKEBEELD. 1994. Gastehuismark moet nog ontgin word. 16. Mei.
SILANDELA, F. 1996. Persoonlike mededling aan outeur. Johannesburg.
SEYMORE, J. 1994. A summary of the potential impact that the hosting of the 2004 Olympic games could have on the environment of the South African Tourism industry. Pretoria: SATOUR.
SLABBERT, J.A.; PRINSLOO, J.J. & BACKER, W. 1994. Managing industrial relations in South Africa. Johannesburg: Digma.
SMITH, M. 1995. Kreatiwiteit as veranderlike in entrepreneurskapopleiding en - ontwikkeling. Johannesburg. (Skripsie (M.Com .) - RAU).
SUID-AFRIKAANSE TOERISMERAAD. 1991. A strategic framework for tourism development in South and Southern Africa. Pretoria.
SUID-AFRIKAANSE TOERISMERAAD. 1994. Hoe om 'n bed-en-ontbyt/ gastehuisonderneming te begin. Pretoria.
SUID-AFRIKAANSE TOERISMERAAD. 1995. A survey of South Africa's international tourism market: Summer 1995. Pretoria.
TALJAARD, M. 1996. Studiehandleiding gebruik té M.Com . Ondernemings-bestuur. In/igtingsbe stuur. Johannesburg: RAU.
THE NATIONAL MONUMENTS COUNCIL. 1990. An introduction.
TRACEY, J.B. & HINKIN, T.R. 1994. Transformational leaders: The Cornell Quarterly, 35(2):18-24, Apr.
112
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
TRIPP, M. 1994. Ou-Kaapse gasvryheid. Kuierkos (Bylae tot Sane), 22-26, Mei.
VAN HEERDEN, W. 1995. Gastehuise vir gesellige verblyf. Die Taalgenoot, 20-21, Jan/Feb.
WHEELEN, T.L. & Hunger, J.D. 1988. Strategic management and business policy. 3d ed. Reading, Mass.: Addison-Wesley.
WIGHT, P. 1993. Ecotourism: Ethics or Eco-sell? Journal of Travel
Research, XXXI(3):3-9, Winter.
113
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
AANHANGSEL A
114
Strategiese bestuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismeb
M COM. ONDERNEMINGSBESTUUR SKRIPSIE - NAVORSINGSVRAELYS
STRATEGIESE BESLUITE TEN OPSIGTE VAN DIE VESTIGING, BEDRYF EN BESTUUR VAN GASTEHUISE.
In die Suid-Afrikaanse toerismebedryf, spesifiek in die informele akkommodasie-sektor, is 'n behoefte geIdentifiseer naamlik: 'n gebrek aan inhigting oar hoe am tot die bedryf toe te tree.
Die doelwit van die navorsing is am riglyne vir voornemende entrepreneurs te ontwikkel rakende die: 1. vestiging, 2. bedryf, en 3. bestuur van gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf.
Die temas van die vraelys is ontwikkel random bogenoemde drie punte.
VESTIGINGSFAKTORE
A) STRUIKELBLOKKE ERVAAR • Watter struikelblokke is ervaar? Watter was die grootste? • Watter hulpbronne was aanvanklik beskikbaar? • Is daar ondersteuning ontvang vanaf die KSOK, SATOER of die plaaslike
owerheid? • Hoe lank het dit geneem voordat die grootste struikelblokke oorkom is? Hoe is
dit oorkom? Wenke?
B) DOELMARK • Wie was die aanvanklike doelmark? • Het die doelmark verander? • Het die ligging van die onderneming 'n rol gespeel in die bepaling van die
doel mark? • Watter aktiwiteite en fasiliteite word aangebied? • Is die aktiwiteite en fasiliteite aangepas of uitgebrei na 'n tydsverloop? • Wenke?
C) DEMOGRAFIESE PROFIEL VAN EIENAAR • Sien eienaar hom/haarself as 'n tipiese entrepreneur? • Sien eienaar hom/haarself as uiters kreatief? • Oar watter vlak van opleiding beskik eienaar? • Beskik eienaar oor ondervinding in die toerismebedryf? • Geslag van eienaar? • Wat het gedien as entrepreneuriese motivering?
Erkenning? Onathanktikheid? Finansiële sekuriteit? Ander?
• Watter vaardighede is noodsaaklik / moes deur die eienaar aangeleer word?
11
Strategiese bestuite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
DIE BEDRYF VAN 'N GASTEHUIS
A) DIE DAAGLIKSE BEDRYF • Wat is die grootste probleme of hindernisse wat ervaar word? • Watter probleme manifesteer met tyd? • Waarop moet potensiele entrepreneurs bedag wees?
B) GEBOUE • Het daar restourasiewerk plaasgevind? • Speel die geboUe t h rol indiñtrekkirigskrag van die onderneming? • Aantal kamers beskikbaar? • 'n Aanduiding van die besettingskoers (asook moontlike variasies daarvan).
C) SPYSENIERING • Is daar 'n sjef teenwoordig? • Watter vorm neem aandetes aan? • Word enige bestanddele self gekweek? • Dien maaltye (of sjef se skeppinge) as aantrekkingskrag?
D) GRADERING • Is onderneming geakkrediteer by SATOER? • Dra akkreditasie by tot die sukses van die onderneming? • By watter liggame is die onderneming geaffilieer? • Speel affihiasie 'n rot in die sukses van die onderneming?
E) TENDENSE • Word 'n toename in internasionale gaste ervaar? • Word daar n wegbeweging vanaf hotelle na gastehuise ervaar? • Moontlike redes/oorsake vii bogenoemde tendense? • Ander tendense geIdentifiseer?
F) INTERAKSIE MET ANDER KOMPONENTE VAN DIE TOERISMESISTEEM • Speel die ander komponente 'n integrate rol? • Wat is die interaksie frekwensie? • Wenke?
DIE BESTUUR VAN 'N GASTEHUIS
A) ALGEMENE BESTUUR • Is die eienaar bewus van / pas toe van:
Vierdegolf bestuur MBWA (Management by walking around) Doelwitbestuur MBIG (Management by improvement of goals)?
• Sien eienaar hom/haarself as g Ieier of 'n bestuurder?
11
Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf
B) FUNKSIONELE BESTUUR • Menslike hulpbronbestuur: Word personeel geroteer? Wenke in terme van
aanwending, opleiding ensomeer? • Finansiele bestuur: Hoe word aandeelhouerswelvaart ge-optimaliseer? Word
daar gebruik gemaak van eksterne kundiges? Wenke? • lniigtingsbestuur: Watter stelsel word gebruik? is eienaar en /of werknemers
ten voile vertroud met die steisel? is die steisel gebruikersvriendelik? Watter probieme is/ word ervaar? Wenke? Bemarkingsbestuur: Watter mediums word gebruik? Wat is die onderneming
--se-oorhoofsebemarkingstrategie? Wenke? -
C) TENDENSE • is daar 'n toenemende
werknemers van Kwal iteit 0 mgewi ng in I igti ngsteg no log ie?
hoer bewustheid onder die eienaar, bestuur en
D) ALGEMEEN • Het die eienaar g bestuurder aangestei? • Wat is die mate van die persoonhike betrokkendheid van die eienaar by die
bestuur van die onderneming? • Wenke?
17
top related