sk.nfe.go.thsk.nfe.go.th/kssin/userfiles/file/science 31001.doc · web...

1

คำ�อธบ�ยร�ยวช�วทย�ศ�สตร รหสวช� พว 31001 จำ�นวน 5 หนวยกตระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

ม�ตรฐ�นทก�รเรยนรระดบมความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทาง

วทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก  สาร แรง  พลงงาน  กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต ศกษ�และฝกทกษะเกยวกบเรองตอไปน

1. กระบวนการทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย              ธรรมชาตของวทยาศาสตร กระบวนการทางวทยาศาสตร  วธการทางวทยาศาสตร ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร เจตคตทางวทยาศาสตร เทคโนโลย และโครงงานวทยาศาสตร

2. สงมชวตและสงแวดลอม เซลล พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ เทคโนโลยชวภาพ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม3. สารเพอชวต ธาตและสมบตของธาต  กมมนตภาพรงส   สมการเคม และปฏกรยา

เคม  โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน ปโตรเลยม  และพอลเมอร  สารเคมกบชวต และสงแวดลอม

4. แรงและพลงงานเพอชวต แรง และการเคลอนท5. ดาราศาสตรเพอชวต เทคโนโลยอวกาศเพอใหผเรยนเกดความร  ความเขาใจ  ความคด    มความสามารถในการ

ตดสนใจ นำาความรไปใชในชวตประจำาวน มจตวทยาศาสตร คณธรรม จรยธรรม และคานยมทเหมาะสม 

2

ก�รจดประสบก�รณก�รเรยนรใหผเรยนศกษา  คนควา  สำารวจ  ตรวจสอบ  ทดลอง  จำาแนก  อธบาย    

นำาเสนอดวยการจดกระบวนการเรยนรดวยการพบกลม การสอนเสรม การเรยนรดวยตนเอง การรายงาน การศกษาจากแหลงเรยนร  ปรากฏการณธรรมชาต และประสบการณจากผเรยน ก�รวดและประเมนผล

ประเมนจากการสงเกต การอภปราย การสมภาษณ ทกษะปฏบต รายงานการทดลอง การมสวนรวมในกจกรรมการเรยนร ผลงาน  การทดสอบ  การประเมน  การนำาไปใชประโยชนในชวตประจำาวน

ร�ยละเอยดคำ�อธบ�ยร�ยวช�วทย�ศ�สตร รหสวช� พว 31001 จำ�นวน 5 หนวยกต

ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก  สาร แรง  พลงงาน  กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

3

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

1 1. กระบวนการทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย1.1 กระบวนการทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย

1. อธบายธรรมชาตและความสำาคญของวทยาศาสตรและเทคโนโลย2. อธบายกระบวนการทางวทยาศาสตร วธการทางวทยาศาสตร ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรและเจตคตทางวทยาศาสตร3. นำาความร และกระบวนการทางวทยาศาสตรไปใชแกปญหาตางๆ 4. เกดเจตคตทางวทยาศาสตร5. มจตวทยาศาสตร6. อธบายความหมาย ความสำาคญ และความสมพนธของเทคโนโลยตอชวต และสงคม 7. นำาความร และเลอกใชเทคโนโลยไดอยาง

1. กระบวนการทางวทยาศาสตร

1.1 ความหมายและความสำาคญของวทยาศาสตรและเทคโนโลย

1.2 กระบวนการทางวทยาศาสตร

1.2.1 วธการทางวทยาศาสตร 5 ขน

1.2.2 ทกษกระบวนการ ทางวทยาศาสตร 13 ทกษะ 1.2.3 เจตคตทางวทยาศาสตร 6 ลกษณะ 1.2.4 จตวทยาศาสตร2. เทคโนโลย 2.1 ความหมาย และความ สำาคญของเทคโนโลยทเหมาะสม

2.2 ความสมพนธของวทยาศาสตร และ

15

4

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

เหมาะสม8.มทกษะในการเลอกใชวสดอปกรณทางวทยาศาสตร และสารเคมได

เทคโนโลยตอชวต และสงคม 2.3 ความกาวหนาของเทคโนโลยในปจจบน 2.4 เทคโนโลยกบการประกอบอาชพ และการนำาเทคโนโลยไปใชในการดำารงชวต 2.5 การเลอกใชเทคโนโลยทเหมาะสมในการประกอบอาชพกบ

การดำารงชวต 2.6 เทคโนโลยพนบาน3. การใชวสด อปกรณสารเคม และหองปฏบตการทางวทยาศาสตร

2 1.2 โครงงานวทยาศาสตร

1. อธบายประเภท เลอกหวขอ วางแผน วธทำา นำาเสนอและประโยชนของโครงงาน

1. ประเภทของโครงงาน2. การเลอกหวขอโครงงาน3. การวางแผนการกระ

10

5

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

2. นำาความรเกยวกบวทยาศาสตร กระบวนการทางวทยาศาสตรและโครงงานไปใช3. วางแผนการทำาโครงงาน4. ทำาโครงงานวทยาศาสตร5. อธบายและบอกแนวไดในการนำาผลจากโครงงานไปใช6. นำาความรเกยวกบวทยาศาสตร กระบวนการทางวทยาศาสตรและโครงงานไปใช

ทำาโครงงาน4. การนำาเสนอโครงงาน5. ประโยชนของโครงงานเพอการพฒนาคณภาพชวต

3 2. สงมชวตและสงแวดลอม 2.1 เซลล

1. อธบายรปราง สวนประกอบ ความแตกตาง ระบบการทำางาน การรกษาดลยภาพของเซลลพชและเซลลสตว2. อธบายการรกษาดลยภาพของพชและสตว และมนษย และ

1. เซลล1.1 ระบบการทำางานของเซลลพชและเซลลสตว และการรกษาดลยภาพ1.2 กลไกและการรกษาดลยภาพของพช สตว และมนษย1.3 การปองกนดแล

20

6

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

การนำาความรไปใช3. ศกษา สบคนขอมล และอธบายกระบวนการแบงเซลลแบบไมโทซล และไมโอซล

รกษาภมคมกนรางกายและการนำาความรไปใชในชวตประจำาวน2. กระบวนการแบงเซลล2.1 การแบงเซลลแบบไมโทซส2.2 การแบงเซลลแบบไมโอซส

4 2.2 พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ

1. อธบายกระบวนการถายทอดทางพนธกรรม การแปรผนทางพนธกรรม การผาเหลา และการเกดความหลากหลายทางชวภาพ2. อธบายลกษณะทางพนธกรรมของบคคล

3. อธบายปจจยททำาใหสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลง

1. พนธกรรม การถายทอดทางพนธกรรม การแปรผนทางพนธกรรม และการผาเหลา2. ความหลากหลายทางชวภาพ

2.1 กระบวนการถายทอดทางพนธกรรม

2.2 การเกดการผาเหลา

2.3 การเกดความหลากหลายทางชวภาพ3. โรคทเกดจากการถายทอดทางพนธกรรม และการนำา

20

7

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

ไปใชในชวตประจำาวน4. ชนดพนธตางถนทสงผลกระทบตอระบบนเวศและสงแวดลอม

5 2.3 เทคโนโลยชวภาพ

1. อธบายเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ ประโยชน 2. อธบายผลของเทคโนโลยชวภาพตอชวตและสงแวดลอม

3. อธบายบทบาทของภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ

1.ความหมายและลกษณะของเทคโนโลยชวภาพ

2. ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ3. เทคโนโลยชวภาพ ในชวตประจำาวน4. ภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ5. ประโยชนและผลกระทบของ

5.1 ความหลากหลายทางชวภาพ5.2 ชวตและสงแวดลอม

15

6 4. ทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม

อ 1. อธบายกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวต

2 2. อภบายการใชทรพยากรธรรม ชาต

ก 1. กระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตและสงแวดลอมในชมชน

2 2. การใชทรพยากรธรรมชาต

20

8

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

สภาพปญหาสงแวดลอมในระดบทองถนระดบ ระดบประเทศ และระดบโลก3. อธบายสาเหตของปญหา วางแผน และลงมอปฏบต4. อธบายปองกน แกไข เฝาระวง อนรกษ และพฒนาทรพยากรธรรม ชาตและสงแวดลอม5. อธบายปรากฏการณ ของธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

อ 6. อธบายปรากฏการณ สภาวะโลกรอน สาเหตและ

ร ระดบทองถน ประเทศและ

ร ระดบโลก3. ปรากฏการณทางธรณวทยา ทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

4 4. ปญหาและผลกระทบของระบบนเวศและสภาพสงแวดลอมในชมชน ทองถน ประเทศ และโลก

5 5. แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชน

6 6. การวางแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

7 7. การปฏบตตน หรอการรวมมอกบชมชนในการปองกน พฒนาหรอแกไขปญหา ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

ส ภาวะโลกรอน สาเหตและ

9

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

ผลกระทบตอชวตมนษย

ผลกระทบ การปองกนและแกไขปญหาโลกรอน

7 3. สารเพอชวต3.1 ธาต สมบตของธาต และธาตกมมนตรงส

3.2 สมการเคมและปฏกรยาเคม

1. อธบายทฤษฏ โครงสรางและการจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม2. อธบายสมบตของธาตตามตารางธาต

3. บอกประโยชนของตารางธาต4. อธบายสมบตธาตกมมนตรงสและกมมนตภาพรงส

5. บอกประโยชน และผลกระทบจากกมมนตภาพรงสกมมนตภาพรงส5. บอกประโยชน และผลกระทบจากกมมนตภาพรงส1. อธบายการเกดสมการเคมและปฏกรยาเคม และดล

1. โครงสรางอะตอมและทฤษฏอะตอม2. การจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม3. การจดเรยงธาตในตารางธาต4. สมบตของธาตตามตารางธาต5. ประโยชนของตารางธาต6.ความหมายและการเกดกมมนตภาพรงส7. ประโยชนและโทษของกมมนตภาพรงส8. ผลกระทบของสารกมมนตรงส ตอสงมชวตและสงแวดลอม

1. ความหมายของสมการเคม ปฏกรยาเคม และสญลกษณในสมการเคม2. การเขยนและการอานสมการเคม

55

10

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

3.3 โปรตนคารโบไฮเดรต และไขมน

สมการเคม2. อธบายปจจยทมผลตอปฏกรยาเคม3. อธบายผลทเกดจากปฏกรยาเคมตอชวตและสงแวดลอม

1. อธบายสมบต ชนดประเภท การเกด และประโยชนของโปรตน2. อธบายสมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของคารโบไฮเดรต3. อธบายสมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของไขมน

1. อธบายหลกการกลนลำาดบสวน2. บอกผลตภณฑและประโยชนของผลตภณฑปโตรเลยม3. อธบายผลกระทบทเกดจากการใช

3. ปจจยทมผลตอปฏกรยาเคม4. ปฏกรยาเคมในชวตประจำาวน และผลของปฏกรยาเคมตอชวตและสงแวดลอม1. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของโปรตน2. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของคารโบไฮเดรต

3. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของไขมน1. ปโตรเลยม

1.1 การกลนลำาดบสวน

1.2 ผลตภณฑทได จากการกลนปโตรเลยม

1.3 ผลกระทบของการใชปโตรเลยม

2. พอลเมอร

11

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

ผลตภณฑปโตรเลยมได4. อธบายความหมายประเภท ชนด การเกดและสมบตของพอลเมอร5. อธบายสมบตการเกดและผลกระทบทเกดจากการใชพลาสตก ยาง ยางสงเคราะห เสนและเสนใยสงเคราะห

2.1 ความหมาย ประเภท ชนด การเกดและสมบตของพอลเมอร 2.2 พอลเมอรในชวตประจำาวน

1.2.1 พลาสตก1.2.2 ยางและ

ยางสงเคราะห1.2.3 เสนใย

ธรรมชาตและใยสงเคราะห

2.3 ผลกระทบของการใชโพลเมอร

8 3.5 สารเคมกบชวตและสงแวดลอม

1. อธบายความสำาคญและความจำาเปนทตองใชสารเคม

2. อธบายวธการใชสารเคมบางชนดไดถกตอง3. อธบายผลกระทบทเกดจากการใชสารเคมได

1.ความสำาคญของสารกบชวตและสงแวดลอม2. ความจำาเปนทตองใชสารเคม3. การใชสารเคมทถกตอง

4. ผลกระทบทเกดจากการใช สารเคม

10

12

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

9 4. แรงและพลงงานเพอชวตแรงและการเคลอนท

1. อธบายความสมพนธระหวางแรงกบการเคลอนทในสนามโนมถวง สนามแมเหลก และสนามไฟฟา2. ระบและอธบายการเคลอนทของแรงแบบตางๆ และการนำาไปใชประโยชน

1. แรงและความสมพนธระหวางแรงกบการเคลอนทของอนภาค

2. ความสมพนธระหวางแรงและการเคลอนทของอนภาคในสนามโนมถวง สนามแมเหลกไปใชประโยชนในชวตประจำาวน

20

10

1. ดาราศาสตรเพอชวตเทคโนโลยอวกาศ

1. บอกความหมาย ความสำาคญ และความเปนมาของเทคโนโลยอวกาศ2. อธบายและระบประเภทของเทคโนโลยอวกาศ

3. อธบายการนำาเทคโนโลยอวกาศมาใชประโยชน

4. บอกโครงการ

1. ความหมายความสำาคญและความเปนมาของเทคโนโลยอวกาศ

2. ประเภทของเทคโนโลยอวกาศ

2.1 ดาวเทยม2.2 ยานสำารวจ

อวกาศ2.3 ยานขนสง

อวกาศ2.4 สถานทดลอง

อวกาศ3. ประโยชนของการใชเทคโนโลยอวกาศ

15

13

ท หวเรอง ตวชวด เนอห�

จำ�นวน

(ชวโมง)

สำารวจอวกาศทสำาคญในปจจบน

3.1 ปรากฏการณบนโลก

3.2 ปรากฏการณในอวกาศ4.โครงการสำารวจอวกาศทสำาคญในปจจบน

14

15

ต�ร�งวเคร�ะหส�ระก�รเรยนรส�ระ คว�มรพนฐ�น วช�วทย�ศ�สตร รหสวช� พว 31001 (5 หนวยกต 200 ชวโมง) ระดบมธยมศกษ�ตอน

ปล�ย

เนอหารายวชา

วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนรรวมเวลาชวโม

ง

งาย ปาน

กลาง

ยาก

พบกลม

ตนเอง

ชนเรยน

ทางไกล

1. กระบวนก�รท�งวทย�ศ�สตร และเทคโนโลย1. กระบวนการทางวทยาศาสตร

1.1 ความหมายและความสำาคญของวทยาศาสตรและเทคโนโลย1.2 กระบวนการทางวทยาศาสตร

1.2.1 วธการทางวทยาศาสตร 5 ขน

(3)

(3)

15

16

1.2.2 ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร 13 ทกษะ 1.2.3 เจตคตทางวทยาศาสตร 6 ลกษณะ1.2.4 จตวทยาศาสตร

2. เทคโนโลย2.1 ความหมาย และความสำาคญของเทคโนโลยทเหมาะสม2.2 ความสมพนธของวทยาศาสตร และเทคโนโลยตอชวต และ

สงคม2.3 ความกาวหนาของเทคโนโลยในปจจบน2.4 เทคโนโลยกบการประกอบอาชพ และการนำาเทคโนโลยไปใชใน

ชวต2.5 การเลอกใชเทคโนโลยทเหมาะสมในการประกอบอาชพกบ

การดำารงชวต2.6 เทคโนโลยพนบาน

3. การใชวสด อปกรณสารเคม และหองปฏบตการทางวทยาศาสตร

(6)

(3)

เนอห�ร�ยวช� วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนร รวมเวลางาย ปา ยา พบ ตนเอ ชน ทาง

17

นกลาง

ก กลม ง เรยน

ไกล

ชวโมง

โครงง�นวทย�ศ�สตร1. โครงงานวทยาศาสตร

1.1 ประเภทของโครงงาน1.2 การเลอกหวขอโครงงาน1.3 การวางแผนการกระทำาโครงงาน1.4 การนำาเสนอโครงงาน1.5 ประโยชนของโครงงานเพอการพฒนาคณภาพชวต

(2)

10(8

)

2. สงมชวตและสงแวดลอม1. เซลล

1.1 ระบบการทำางานของเซลลพชและเซลลสตว และการรกษาดลยภาพ

1.2 กลไกและการรกษาดลยภาพของพช สตว และมนษย1.3 การปองกนดแลรกษาภมคมกนรางกายและการนำาความรไป

ใชในชวตประจำาวน2. กระบวนการแบงเซลล 2.1 การแบงเซลลแบบไมโทซส

(4)

(4)20

(4)(4)(4)

18

2.2 การแบงเซลลแบบไมโอซส

เนอห�ร�ยวช�

วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนรรวมเวลาชวโม

ง

งาย ปาน

กลาง

ยาก

พบกลม

ตนเอง

ชนเรยน

ทางไกล

พนธกรรมและคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ1. พนธกรรม การถายทอดทางพนธกรรม การแปรผนทางพนธกรรม และการผาเหลา2. ความหลากหลายทางชวภาพ

2.1 กระบวนการถายทอดทางพนธกรรม2.2 การเกดการผาเหลา2.3 การเกดความหลากหลายทางชวภาพ

3. โรคทเกดจากการถายทอดทางพนธกรรม และการนำาไปใชในชวต

(4)

(4)

(4)

(4)

20

19

ประจำาวน4. ชนดพนธตางถนทสงผลกระทบตอระบบนเวศและสงแวดลอม

(4)

เทคโนโลยชวภ�พ1. ความหมายและลกษณะของเทคโนโลยชวภาพ2. ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ3. เทคโนโลยชวภาพในชวตประจำาวน4. ภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ5. ประโยชนและผลกระทบของ

5.1 ความหลากหลายทางชวภาพ5.2 ชวตและสงแวดลอม

(3)

(3) 15

(2)

(5)

(2)

เนอห�ร�ยวช� วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนร รวมเวลาชวโม

ง

งาย ปาน

กล

ยาก พบกลม

ตนเอง

สอนเสรม

ทางไกล

20

างทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม1. กระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตและสงแวดลอมในชมชน2. การใชทรพยากรธรรมชาตระดบทองถน ประเทศและระดบโลก3. ปรากฏการณทางธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม4. ปญหาและผลกระทบของระบบนเวศและสภาพสงแวดลอมในชมชน ทองถน ประเทศ และโลก5. แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชน6. การวางแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม7. การปฏบตตน หรอการรวมมอกบชมชนในการปองกน พฒนาหรอแกไขปญหา ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม8. สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบ การปองกนและแกไขปญหาโลกรอน

(5)

(2)

20

(2)

(2)

(2)

(2)

(2)

(3)

21

3. ส�รเพอชวต3.1 ธาต สมบตของธาต และธาตกมมนตรงส 1. โครงสรางอะตอมและทฤษฏอะตอม 2. การจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม 3. การจดเรยงธาตในตารางธาต 4. สมบตของธาตตามตารางธาต

5. ประโยชนของตารางธาต 6. ความหมายและการเกดกมมนตภาพรงส 7. ประโยชนและโทษของกมมนตภาพรงส 8. ผลกระทบของสารกมมนตภาพรงสตอสงมชวตและสง

แวดลอม

(4)

(6)

10

เนอห�ร�ยวช�

วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนรรวมเวลาชวโม

ง

งาย ปาน

กลาง

ยาก พบกลม

ตนเอง

สอนเสรม

ทางไกล

22

3.2 สมการเคมและปฏกรยาเคม 1. ความหมายของสมการเคม ปฏกรยาเคม และสญลกษณในสมการเคม 2. การเขยนและการอานสมการเคม 3. ปจจยทมผลตอปฏกรยาเคม 4. ปฏกรยาเคมในชวตประจำาวน และผลของปฏกรยาเคมตอชวตและสงแวดลอม3.3 โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน 1. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของโปรตน 2. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของคารโบไฮเดรต 3. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของไขมน

(15) 15

(15)

15

23

เนอห�ร�ยวช�

วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนรรวมเวลา

ชวโมง

งาย ปาน

กลาง

ยาก

พบกลม

ตนเอง

สอนเสรม

นอกสถานท

3.4 ปโตรเลยม และพอลเมอร1. ปโตรเลยม

1.1 การกลนลำาดบสวน1.2 ผลตภณฑทได จากการกลนปโตรเลยม1.3 ผลกระทบของการใชปโตรเลยม

2. พอลเมอร2.1 ความหมาย ประเภท ชนด การเกดและสมบตของพอลเมอร2.2 พอลเมอรในชวตประจำาวน

1.2.1 พลาสตก

(15)

24

1.2.2 ยางและยางสงเคราะห1.2.3 เสนใยธรรมชาตและใยสงเคราะห

2.3 ผลกระทบของการใชพอลเมอร3.5 สารเคมกบชวตและสงแวดลอม 1. ความสำาคญของสารกบชวตและสงแวดลอม 2. ความจำาเปนทตองใชสารเคม 3. การใชสารเคมทถกตอง 4. ผลกระทบทเกดจากการใชสารเคม

(10)

10

4. แรงและพลงง�นเพอชวต แรงและก�รเคลอนท 1. แรงและความสมพนธระหวางแรงกบการเคลอนทของอนภาค 2. ความสมพนธระหวางแรงและการเคลอนทของอนภาคในสนามโนมถวง สนามแมเหลกไปใช ประโยชนในชวตประจำาวน

(10)

20 (1

0)

เนอห�ร�ยวช�

วเคราะหเนอหา วธการจดการเรยนรรวมเวลา

ชวโมง

งาย ปาน

กลาง

ยาก

พบกลม

ตนเอง

ชนเรยน

นอกสถานท

25

5. ด�ร�ศ�สตรเพอชวตเทคโนโลยอวก�ศ1. ความหมายความสำาคญและความเปนมาของเทคโนโลยอวกาศ2. ประเภทของเทคโนโลยอวกาศ

2.1 ดาวเทยม2.2 ยานสำารวจอวกาศ2.3 ยานขนสงอวกาศ2.4 สถานทดลองอวกาศ

3. ประโยชนของการใชเทคโนโลยอวกาศ3.1 ปรากฏการณบนโลก3.2 ปรากฏการณในอวกาศ

4. โครงการสำารวจอวกาศทสำาคญในปจจบน

(1)

(1)

15

(1)

(4)

(1)

(4)

(3

)

26

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 1 เรอง กระบวนก�รท�งวทย�ศ�สตรและเทคโนโลย

แผนพบกลม / และเรยนรดวยตนเองม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

1. กระบวนการทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย1.1 กระบวนการ

1. อธบายธรรมชาตและความสำาคญของ

1. กระบวนการทางวทยาศาสตร

1.1 ความหมายและความสำาคญ

ตนเอง (3 ชม.)

ขนท 1 กำาหนดสภาพ ปญหา ความตองการในการเรยนร (O : Orientation)1.1 ครและผเรยนรวมกนสราง

- ใบความรเรองธรรมชาตของ

-ใบงานกระบวนการทางวทยาศาส

27

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย

วทยาศาสตรและเทคโนโลย2. อธบายกระบวนการทางวทยาศาสตร วธการทางวทยาศาสตร ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรและเจตคตทางวทยาศาสตร3. นำาความร

ของวทยาศาสตรและเทคโนโลย

1.2 กระบวนการทางวทยาศาสตร

1.2.1 วธการทางวทยาศาสตร 5 ขน

1.2.2 ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร 13 ทกษะ

1.2.3 เจตคตทางวทยาศาสตร 6 ลกษณะ

พบกลม(3 ชม.)

ความเขาใจกระบวนการทางวทยาศาสตร เจตคตทางวทยาศาสตร และจตวทยาศาสตร

1.2 ครและผเรยนรวมกนกำาหนดความตองการในการเรยนรเทคโนโลย โดยการนำาความรทางเทคโนโลยมาใชในชวตประจำาวนและนำาเสนอในการพบกลม

ขนท 2 ขนแสวงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of learning)2.1 ผเรยนศกษาคนควาเกยวกบ

ความหมายและความสำาคญของวทยาศาสตรและเทคโนโลย

2.2 ครและผเรยนแลกเปลยนเรยนร

วทยาศาสตรและทกษะทางวทยาศาสตร

- ใบความรเรองกระบวนการทางวทยาศาสตร

และเทคโนโลย

ตรและเทคโนโลย

- ใบงานเรองเทคโนโลย

28

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

และกระบวนการทางวทยาศาสตรไปใชแกปญหาตางๆ 4. เกดเจตคตทางวทยาศาสตร5. มจตวทยาศาสตร6. อธบายความหมาย ความสำาคญ และความ

1.2.4 จตวทยาศาสตร2. เทคโนโลย

2.1 ความหมาย และความสำาคญของเทคโนโลยทเหมาะสม

2.2 ความสมพนธของวทยาศาสตร และเทคโนโลยตอชวต และสงคม

2.3 ความกาวหนาของเทคโนโลยในปจจบน

ตนเอง(3 ชม.)

พบกลม(6 ชม.)

โดยใชคำาถามปลายเปดในการชวนคด ชวนคย เพอหาขอสรปในการเลอกใชเทคโนโลยไดอยางเหมาะสม

2.3 แบงกลมผเรยนออกเปนกลม กลมละไมเกน 5 คน ในการจดทำารายงานเรองทกษะในการเลอกใชวสดอปกรณทางวทยาศาสตรและสารเคม และนำาเสนอในการพบกลม

ขนท 3 ขนปฏบตและนำาไปประยกตใช ( I : Implementation)3.1 ผเรยนสรป จดทำารายงาน และ

รวบรวมไวในแฟมสะสมงาน3.2 ครแกไขขอบกพรอง

- ใบงานแบบฟอรมการบนทก

- ใบความรเรองวสดอปกรณทางวทยาศาสตร

- แบบรายงานในลกษณะแฟมสะสม

- แบบทดสอบเครองมอทางวทยาศาสตร

- ประเมนจากแฟมสะสมงาน

- ประเมน

29

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

สมพนธของเทคโนโลยตอชวต และสงคม7. นำาความร และเลอกใชเทคโนโลยไดอยางเหมาะสม8.มทกษะในการเลอกใชวสดอปกรณทางวทยาศาสตร และสารเคมได

2.4 เทคโนโลยกบการประกอบอาชพ และการนำาเทคโนโลยไปใชในการดำารงชวต

2.5 การเลอกใชเทคโนโลยทเหมาะสมในการประกอบอาชพกบการดำารงชวต

2.6 เทคโนโลยพนบาน3. การใชวสด อปกรณสารเคม และหองปฏบตการ

ขนท 4 การประเมนผลการเรยนร (E : Evaluation)4.1 ผเรยนนำาแฟมสะสมงานมาสรป

เปนองคความรไวเปนสารสนเทศ4.2 ครและผเรยนรวมกนสรางเกณฑ

การประเมนคณภาพการเรยน4.3 ครตดสนผลการเรยนรตาม

เกณฑทกำาหนดหม�ยเหต : ผเรยนเรยนรดวยตนเอง (จำานวน 3 ชวโมง )1. ครใหผเรยนศกษาคนควาเพมเตม

ในเรองความหมายและความสำาคญของวทยาศาสตรและเทคโนโลย (จำานวน 3 ชม.)

2. ผเรยนนำาเสนอตอ

งาน

- แฟมสะสมงาน

- เกณฑการประเมน

จากแฟมสะสมงาน

30

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ทางวทยาศาสตร กลมใหญเพอสรปองคความรทไดจาก การศกษาเรยนรและทำาแบบฝกหดเพมเตม

31

ใบคว�มรเรอง ธรรมช�ตของวทย�ศ�สตรและทกษะท�งวทย�ศ�สตร

วช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

วทยาศาสตรเปนเรองของการเรยนรเกยวกบธรรมชาต โดยมนษยใชกระบวนการสงเกต สำารวจ ตรวจสอบ ทดลองเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาต และนำาผลมาจดเปนระบบหลกการ แนวคดและทฤษฎ แนวคดและทฤษฎ ดงนน ทกษะวทยาศาสตร จงเปนการปฏบตเพอใหไดมาซงคำาตอบในขอสงสยหรอขอสมมตฐานตาง ๆ ของมนษยตงไว

ทกษะท�งวทย�ศ�สตร ประกอบดวย1. การสงเกต เปนวธการไดมาของขอสงสย รบรขอมล พจารณา

ขอมล จากปรากฏการณทางธรรมชาตทเกดขน2. ตงสมมตฐาน เปนการการระดมความคด สรปสงทคาดวาจะเปนคำา

ตอบของปญหาหรอขอสงสยนน ๆ 3. ออกแบบการทดลองเพอศกษาผลของตวแปรทตองศกษา โดย

ควบคมตวแปรอน ๆ ทอาจมผลตอตวแปรทตองการศกษา4. ดำาเนนการทดลอง เปนการจกกระทำากบตวแปรทกำาหนด ซงไดแก

ตวแปรตน ตวแปรตาม และตวแปรทตองควบคม5. รวบรวมขอมล เปนการบนทกรวบรวมผลการทดลองหรอผลจาก

การกระทำาของตวแปรทกำาหนด6. แปลและสรปผลการทดลอง

ทกษะกระบวนก�รท�งวทย�ศ�สตรประกอบดวย 13 ทกษะ ดงน1. ทกษะขนมลฐาน 8 ทกษะ ไดแก1.1 ทกษะการสงเกต ( Observing )1.2 ทกษะการวด ( Measuring )

32

1.3 ทกษะการจำาแนกหรอทกษะการจดประเภทสงของ ( Classifying ) 1.4 ทกษะการใชความสมพนธระหวางมตกบเวลา( Using Space/Relationship )1.5 ทกษะการคำานวณและการใชจำานวน ( Using Numbers )1.6 ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล ( Comunication )1.7 ทกษะการลงความเหนจากขอมล ( Inferring )1.8 ทกษะการพยากรณ ( Predicting )2. ทกษะขนสงหรอทกษะขนผสม 5 ทกษะ ไดแก

2.1 ทกษะการตงสมมตฐาน ( Formulating Hypthesis )2.2 ทกษะการควบคมตวแปร ( Controlling Variables )2.3 ทกษะการตความและลงขอสรป ( Interpreting data )2.4 ทกษะการกำาหนดนยามเชงปฏบตการ ( Defining

Operationally )2.5 ทกษะการทดลอง ( Experimenting )

รายละเอยดทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทง 13 ทกษะ มรายละเอยดโดยสรปดงน

1.ทกษะการสงเกต ( Observing ) หมายถงการใชประสาทสมผสทง 5 ในการสงเกต ไกแก ใชตาดรปราง ใชหฟงเสยง ใชลนชมรส ใชจมกดมกลน และใชผวกายสมผสความรสกรอนเยน หรอใชมอจบตองความออนแขง เปนตน การใชประสาทสมผสเหลานจะใชทละอยางหรอหลายอยางพรอมกน เพอรวบรวมขอมลกไดโดยไมเพมความคดเหนของผสงเกตลงไป

2.ทกษะการวด ( Measuring ) หมายถง การเลอกและการใชเครองมอวดปรมาณของสงของออกมาเปนตวเลขทแนนอนไดอยางเหมาะสม และถกตองโดยมหนวยกำากบเสมอในการวดเพอหาปรมาณของสงทวดตองฝกใหผเรยนหาคำาตอบ 4 คา คอ จะวดอะไร วดทำาไม ใชเครองมออะไรวดและจะวดไดอยางไร

3.ทกษะการจำาแนกหรอทกษะการจดประเภทสงของ (Classifying) หมายถง การแบงพวกหรอการเรยงลำาดบวตถ หรอสงทอยในปรากฏการณโดยการหาเกณฑหรอสรางเกณฑในการจำาแนกประเภท ซงอาจใชเกณฑความเหมอนกน ความแตกตางกน หรอความสมพนธกนอยางใดอยางหนงกได ซงแลวแตผเรยนจะเลอกใชเกณฑใด นอกจากนควรสรางความคดรวบยอดใหเกด

33

ขนดวยวาของกลมเดยวกนนน อาจแบงออกไดหลายประเภท ทงนขนอยกบเกณฑทเลอกใช และวตถชนหนงในเวลาเดยวกนจะตองอยเพยงประเภทเดยวเทานน

4.ทกษะการหาความสมพนธระหวางมตกบมตและมตกบเวลา ( Space/space Relationship and Space/Time Relationship) หมายถง การหาความสมพนธระหวางมตตางๆ ทเกยวกบสถานท รปทรง ทศทาง ระยะทาง พนท เวลา ฯลฯ เชน การหาความสมพนธระหวาง มตกบมต คอ การหารปรางของวตถ โดยสงเกตจากเงาของวตถ เมอใหแสงตกกระทบวตถในมมตางๆกน ฯลฯ

การหาความสมพนธระหวาง เวลากบเวลา เชน การหาความสมพนธระหวางจงหวะการแกวงของลกตมนาฬกากบจงหวะการเตนของชพจร ฯลฯ

การหาความสมพนธระหวาง มตกบเวลา เชน การหาตำาแหนงขอวตถทเคลอนทไปเมอเวลาเปลยนไป ฯลฯ

5.ทกษะการคำานวณและการใชจำานวน ( Using Numbers ) หมายถง การนำาเอาจำานวนทไดจากการวด การสงเกต และการทดลองมาจดกระทำาใหเกดคาใหม เชน การบวก ลบ คณ หาร การหาคาเฉลย การหาคาตางๆ ทางคณตศาสตร เพอนำาคาทไดจากการคำานวณ ไปใชประโยชนในการแปลความหมาย และการลงขอสรป ซงในทางวทยาศาสตรเราตองใชตวเลขอยตลอดเวลา เชน การอาน เทอรโมมเตอร การตวงสารตาง ๆเปนตน 6.ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล (Communication) หมายถง การนำาเอาขอมล ซงไดมาจากการสงเกต การทดลอง ฯลฯ มาจดกระทำาเสยใหม เชน นำามาจดเรยงลำาดบ หาคาความถ แยกประเภท คำานวณหาคาใหม นำามาจดเสนอในรปแบบใหม ตวอยางเชน กราฟ ตาราง แผนภม แผนภาพ วงจร ฯลฯ การนำาขอมลอยางใดอยางหนง หรอหลายๆอยางเชนนเรยกวา การสอความหมายขอมล

7.ทกษะการลงความเหนจากขอมล( Inferring ) หมายถง การเพมเตมความคดเหนใหกบขอมลทมอยอยางมเหตผลโดยอาศยความรหรอประสบการณเดมมาชวย ขอมลอาจจะไดจากการสงเกต การวด การทดลอง การลงความเหนจากขอมลเดยวกนอาจลงความเหนไดหลายอยาง

8.ทกษะการพยากรณ ( Predicting ) หมายถงการคาดคะเนหาคำาตอบลวงหนากอนการทดลองโดยอาศยขอมลทไดจากการสงเกต การวด รวม

34

ไปถงความสมพนธระหวางตวแปรทไดศกษามาแลว หรออาศยประสบการณทเกดซำา ๆ

9.ทกษะการตงสมมตฐาน( Formulating Hypothesis ) หมายถง การคดหาคาคำาตอบลวงหนากอนจะทำาการทดลอง โดยอาศยการสงเกต ความร ประสบการณเดมเปนพนฐาน คำาตอบทคดลวงหนายงไมเปนหลกการ กฎ หรอทฤษฎมากอน คำาตอบทคดไวลวงหนาน มกกลาวไวเปนขอความทบอกความสมพนธ ระหวางตวแปรตนกบตวแปรตามเชน ถาแมลงวนไปไขบนกอนเนอ หรอขยะเปยกแลวจะทำาใหเกดตวหนอน

10.ทกษะการควบคมตวแปร ( Controlling Variables ) หมายถงการควบคมสงอนๆ นอกเหนอจากตวแปรอสระ ทจะทำาใหผลการทดลองคลาดเคลอน ถาหากวาไมควบคมใหเหมอนๆกน และเปนการปองกนเพอมใหมขอโตแยง ขอผดพลาดหรอตดความไมนาเชอถอออกไป

ตวแปรแบงออกเปน 3 ประเภท คอ1. ตวแปรอสระหรอตวแปรตน2. ตวแปรตาม3. ตวแปรทตองควบคม

11.ทกษะการตความและลงขอสรป ( Interpreting data ) ขอมลทางวทยาศาสตร สวนใหญจะอยในรปของลกษณะตาราง รปภาพ กราฟ ฯลฯ การนำาขอมลไปใชจงจำาเปนตองตความใหสะดวกทจะสอความหมายไดถกตองและเขาใจตรงกน

การตความหมายขอมล คอ การบรรยายลกษณะและคณสมบตการลงขอสรป คอ การบอกความสมพนธของขอมลทมอย เชน ถา ความ

ดนนอย นำาจะเดอด ทอณหภมตำาหรอนำาจะเดอดเรว ถาความดนมากนำาจะเดอดทอณหภมสงหรอนำาจะเดอดชาลง

12.ทกษะการกำาหนดนยามเชงปฏบตการ (Defining Operationally )หมายถง การกำาหนดความหมาย และขอบเขตของคำาตาง ๆทมอยในสมมตฐานทจะทดลองใหมความรดกม เปนทเขาใจตรงกนและสามารถสงเกตและวดได เชน การเจรญเตบโต หมายความวาอยางไร ตองกำาหนดนยามให“ ”ชดเจน เชน การเจรญเตบโดหมายถง มความสงเพมขน เปนตน

13.ทกษะการทดลอง (Experimenting) หมายถง กระบวนการปฏบตการโดยใชทกษะตางๆ เชน การสงเกต การวด การพยากรณ การตง

35

สมมตฐาน ฯลฯ มาใชรวมกนเพอหาคำาตอบ หรอทดลองสมมตฐานทตงไว ซงประกอบดวยกจกรรม 3 ขนตอน

1. การออกแบบการทดลอง2. การปฏบตการทดลอง3. การบนทกผลการทดลอง

การใชกระบวนการวทยาศาสตร แสวงหาความร หรอแกปญหาอยางสำาเสมอ ชวยพฒนาความคดสรางสรรคทางวทยาศาสตร เกดผลผลตหรอผลตภณฑทางวทยาศาสตร เกดผลผลตหรอผลตภณฑทางวทยาศาสตร ทแปลกใหม และมคณคาตอการดำารงชวตของมนษยมากขน

คณลกษณะของบคคลทมจตวทย�ศ�สตร 6 ลกษณะ1.เปนคนทมเหตผล

1) จะตองเปนคนทยอมรบ และเชอในความสำาคญของเหตผล2) ไมเชอโชคลาง คำาทำานาย หรอสงศกดสทธตาง ๆ 3) คนหาสาเหตของปญหาหรอเหตการณและหาความสมพนธของ

สาเหตกบผลทเกดขน4) ตองเปนบคคลทสนใจปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขน และจะตอง

เปนบคคลทพยายามคนหาคำาตอบวา ปรากฏการณตาง ๆ นนเกดขนไดอยางไร และทำาไมจงเกดเหตการณเชนนน

2.เปนคนทมความอยากรอยากเหน1) มความพยายามทจะเสาะแสวงหาความรในสถานการณใหม ๆ

อยเสมอ2) ตระหนกถงความสำาคญของการแสวงหาขอมลเพมเตมเสมอ3) จะตองเปนบคคลทชอบซกถาม คนหาความรโดยวธการตาง ๆ

อยเสมอ3.เปนบคคลทมใจกวาง

1) เปนบคคลทกลายอมรบการวพากษวจารณจากบคคลอน2) เปนบคคลทจะรบรและยอมรบความคดเหนใหม ๆ อยเสมอ3) เปนบคคลทเตมใจทจะเผยแพรความรและความคดใหแกบคคล

อน 4) ตระหนกและยอมรบขอจำากดของความรทคนพบในปจจบน

36

4.เปนบคคลทมความซอสตย และมใจเปนกลาง1) เปนบคคลทมความซอตรง อดทน ยตธรรม และละเอยด

รอบคอบ2) เปนบคคลทมความมนคง หนกแนนตอผลทไดจากการพสจน3) สงเกตและบนทกผลตาง ๆ อยางตรงไปตรงมา ไมลำาเอยง และ

มอคต5.มความเพยรพยายาม

1) ทำากจกรรมทไดรบมอบหมายใหเสรจสมบรณ2) ไมทอถอยเมอผลการทดลองลมเหลว หรอมอปสรรค3) มความตงใจแนวแนตอการคนหาความร

6. มความละเอยดรอบคอบ 1) รจกใชวจารณญาณกอนทจะตดสนใจใด ๆ 2)ไมยอมรบสงหนงสงใดจนกวาจะมการพสจนทเชอถอได 3) หลกเลยงการตดสนใจ และการสรปผลทยงไมมการวเคราะห แลวเปนอยางด

เรอง กระบวนก�รท�งวทย�ศ�สตร

การดำาเนนการเรองใดเรองหนงจะตองมการกำาหนดขนตอน อยางเปนลำาดบตงแตตนจนแลวเสรจตามจดประสงคทกำาหนด

กระบวนการทางวทยาศาสตร จงเปนแนวทางการดำาเนนการโดยใชทกษะวทยาศาสตรใชในการจดการ ซงมลำาดบขนตอน 5 ขนตอน ดงน

1. การกำาหนดปญหา2. การตงสมมตฐาน3. การทดลองและรวบรวมขอมล4. การวเคราะหขอมล5. การสรปผล

37

ขนตอนท 1 การกำาหนดปญหา เปนการกำาหนดหวเรองทจะศกษาหรอปฏบตการแกปญหาเปนปญหาทไดมาจากการสงเกต จากขอสงสยในปรากฏการณตาง ๆ ทพบเหน เชน ทำาไมตนไมทปลกไวใบเหยวเฉา ปญหามหนอนมาเจาะกงมะมวงแกไขไดอยางไร ปลากดขยายพนธไดอยางไร

ตวอยางการกำาหนดปญหาปาไมหลายแหงถกทำาลายอยในสภาพทไมสมดล หนาดนเกดการ

พงทลาย ไมมตนไม หรอวชพชหญาปกคลมดน เมอฝนตกลงมานำาฝนจะกดเซาะหนาดนไปกบกระแสนำาแตบรเวณพนทมวชพชและหญาปกคลมดนจะชวยดดซบนำาฝนและลดอตราการไหลของนำา ดงนนผดำาเนนการจงสนใจอยากทราบวา อตราการไหลของนำาจะขนอยกบสงทชวยดดซบนำาหรอไม โดยทดลองใชแผนใยขดเพอทดสอบอตราการไหลของนำา จงจดทำาโครงงาน การทดลอง การลดอตราไหลของนำาโดยใชแผนใยขด

ขนตอนท 2 การตงสมมตฐานและการกำาหนดตวแปรเปนการคาดคะเนคำาตอบของปญหาใดปญหาหนงอยางมเหตผล โดยอาศยขอมลจากการสงเกต การศกษาจากเอกสารทเกยวของ การพบผรในเรองนน ๆ ฯลฯ และกำาหนดตวแปรทเกยวของกบการทดลอง ไดแก ตวแปรตน ตวแปรตาม ตวแปรควบคม

สมมตฐาน ตวอยางแผนใยขดชวยลดอตราการไหลของนำา (ทำาใหนำาไหลชาลง)ตวแปรตวแปรตน คอ แผนใยขดตวแปรตามคอ ปรมาณนำาทไหลตวแปรควบคม คอ ปรมาณนำาทเทหรอรด

ขนตอนท 3 การทดลองและรวบรวมขอมล เปนการปฏบตการทดลองคนหาความจรงใหสอดคลองกบสมมตฐานทตงไวในขนตอนการตงสมมตฐาน (ขนตอนท 2 ) และรวบรวมขอมลจากการทดลองหรอปฏบตการนนอยางเปนระบบ

ตวอยางการออกแบบการทดลอง

38

วสดอปกรณ จดเตรยมวสดอปกรณ โดยจดเตรยม กระบะ จำานวน 2 กระบะ

- ทรายสำาหรบใสกระบะทง 2 ใหมปรมาณเทา ๆ กน- กงไมจำาลอง สำาหรบปกในกระบะทง 2 จำานวนเทา ๆ กน- แผนใยขด สำาหรบปบนพนทรายกระบะใดกระบะหนง- นำา สำาหรบเทลงในกระบะทง 2 กระบะปรมาณเทา ๆ กน

ขนตอนท 4 การวเคราะหขอมลและทดสอบสมมตฐานเปนการนำาขอมลทรวบรวมไดจากขนตอนการทดลองและรวบรวมขอมล (ขนตอนท 3 ) มาวเคราะหหาความสมพนธของขอเทจจรงตาง ๆ เพอนำามาอธบายและตรวจสอบกบสมมตฐานทตงไวในขนตอนการตงสมมตฐาน (ขนตอนท 2) ถาผลการวเคราะหไมสอดคลองกบสมมตฐาน สรปไดวาสมมตฐานนนไมถกตอง ถาผลวเคราะหสอดคลองกบสมมตฐาน ตรวจสอบหลายครงไดผลเหมอนเดมกสรปไดวาสมมตฐานและการทดลองนนเปนจรง สามารถนำาไปอางองหรอเปนทฤษฎตอไปนตวอยาง-วธการทดลอง นำาทรายใสกระบะทง 2 ใหมปรมาณเทา ๆ กน ทำาเปนพน

ลาดเอยงกระบะท 1 วางแผนใยขดในกระบะทรายแลวปกกงไมจำาลอง กระบะท 2 ปกกงไมจำาลองโดยไมมแผนใยขดทดลองเทนำาจากฝกบวทมปรมาณนำาเทา ๆ กน พรอม ๆ กน ทง 2

กระบะ การทดลองควรทดลองมากกวา 1 ครง เพอใหไดผลการทดลองทมความนาเชอถอ

-ผลการทดลองกระบะท 1 (มแผนใยขด) นำา ทไหลลงมาในกระบะ จะไหลอยางชา ๆ

เหลอปรมาณนอย พนทรายไมพง กงไมจำาลองไมลมกระบะท 2 (ไมมแผนใยขด) นำาทไหลลงสพนกระบะจะไหลอยางรวดเรว

พรอมพดพาเอากงไมจำาลองมาดวย พนทรายพงทลายจำานวนมากขนตอนท 5 การสรปผล เปนการสรปผลการศกษา การทดลอง หรอ

การปฏบตการนน ๆ โดยอาศยขอมลและการวเคราะหขอมลจากขนตอนการวเคราะหขอมล (ขนตอนท 4 ) เปนหลก

39

สรปผลการทดลองจากการทดลองสรปไดวาแผนใยขดมผลตอการไหลของนำา ทำาใหนำาไหล

ไดอยางชาลง รวมทงชวยใหกงไมจำาลองยดตดกบทรายในกระบะได ซงตางจากกระบะทมแผนใยขดทนำาไหลอยางรวดเรว ละพดเอากงไมและทรายลงไปดวย

เมอดำาเนนการเสรจสน 5 ขนตอนนแลว ผดำาเนนการตองจดทำาเปนเอกสารรายงานการศกษา การทดลองหรอการปฏบตการนนเพอเผยแพรตอไป

เทคโนโลยเทคโนโลย(Technology) หมายถง  ความร  วชาการรวมกบความรวธ

การและความชำานาญทสามารถนำาไปปฏบตใหเกดประโยชนสงสด  สนองความตองการของมนษยเปนสงทมนษยพฒนาขน เพอชวยในการทำางานหรอแกปญหาตาง ๆ เชน อปกรณ, เครองมอ, เครองจกร, วสด หรอ แมกระทงทไมไดเปนสงของทจบตองได เชน ระบบหรอกระบวนการตาง ๆ เทคโนโลย มความสมพนธกบการดำารงชวตของมนษยมาเปนเวลานาน เปนสงทมนษยใชแกปญหาพนฐาน ในการดำารงชวต เชน การเพาะปลก ทอยอาศย เครองนงหม ยารกษาโรค ในระยะแรกเทคโนโลยทนำามาใช เปน เทคโนโลยพนฐานไมสลบซบซอนเหมอนดงปจจบน การเพมของประชากร และขอจำากดดานทรพยากรธรรมชาต รวมทงมการพฒนาความสมพนธกบตางประเทศเปนปจจยดานเหตสำาคญในการนำาและพฒนาเทคโนโลยมาใชมากขน

เทคโนโลยในก�รประกอบอ�ชพ

เทคโนโลยกบการพฒนาอตสาหกรรม การนำาเทคโนโลยมาใชในการผลต ทำาใหประสทธภาพในการผลตเพมขน ประหยดแรงงาน ลดตนทนและ รกษาสภาพแวดลอม เทคโนโลยทมบทบาทในการพฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทย เชน คอมพวเตอร และอเลกทรอนกส การสอสาร เทคโนโลยชวภาพและพนธกรรม วศวกรรม เทคโนโลยเลเซอร การสอสาร การแพทย เทคโนโลยพลงงาน เทคโนโลยวสดศาสตร เชน พลาสตก แกว วสดกอสราง โลหะ

40

1. เทคโนโลยกบการพฒนาดานการเกษตร ใชเทคโนโลยในการเพมผลผลต ปรบปรงพนธพชและสตว เปนตน เทคโนโลยมบทบาทในการพฒนาอยางมาก แตทงนการนำาเทคโนโลยมาใชในการพฒนาจะตองศกษาปจจยแวดลอมหลายดาน เชน ทรพยากรสงแวดลอม ความเสมอภาคในโอกาสและการแขงขนทางเศรษฐกจและสงคม เพอใหเกดความ ผสมกลมกลนตอการพฒนาประเทศชาตและสวนอนๆอกมาก

เทคโนโลยทใชในชวตประจำ�วน

การนำาเทคโนโลยมาใชในชวตประจำาวนของมนษยมมากมายเนองจากการไดรบการพฒนาทางดานเทคโนโลยกนอยางกวางขวาง เชน การสงจดหมายผานทางอนเตอรเนต การหาความรผานอนเตอรเนต การพดคยและแลกเปลยนความคดเหนกน การอานหนงสอผานอนเตอรเนต ลวนแตเปนเทคโนโลยทมกาวหนางอยางรวดเรว เปนการประหยดเวลาในและสามารถหาความรตาง ๆ ไดรวดเรวยงขน

ใบคว�มร เรอง อปกรณและเครองมอท�งวทย�ศ�สตร ร�ยวช� วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

1.ขวดปรม�ตร ( Flask )ขวดปรมาตร เปนเครองมอทใชเตรยมสารละลายมาตรฐานหรอ

สารละลายทมความเขมขนนอยกวาสารละลายเดมได ขวดปรมาตรมหลายขนาดและมความจตาง ๆ กน เชน ขนาด 50 มล. 100 มล. 250 มล. 500 มล. 1,000 มล. และ 2,000 มล. เปนตน แบงตามรปรางและลกษณะการใชไดดงตอไปน

1. ขวดปรมาตรฟลอเรนส (Florence Flask) หรอเรยกวา Flat Bottomed Flask มลกษณะคลายลกบอลลน มกจะใชสำาหรบตมนำา เตรยมแกส และเปน wash bottle

41

2. ขวดปรมาตรกนกลม (Round Bottom Flask) ขวดปรมาตรชนดนมลกษณะเหมอนกบ Florence Flask แตตรงกนขวดจะมลกษณะกลมทำาใหไมสามารถตงได

3. ขวดปรมาตรทรงกรวย (Erlenmeyer Flask หรอ Conical Flask) ขวดปรมาตรชนดนมลกษณะเปนทรงกรวย และมความจขนาดตาง ๆ กน แตทนยมใชกนมากมความจเปน 250-500 มล. สามารถใชไดในหลายกรณ เชน ในการไตเตรท

4. ขวดปรมาตรกลน (Distilling Flask) ขวดปรมาตรชนดนนยมใชในการกลนของเหลว

5. Volumetric Flask ขวดปรมาตรชนดนมลกษณะเปนขวดคอยาวทมขดบอกปรมาตรบนคอขวดเพยงขดเดยว นยมใชในการเตรยมสารละลาย โดยทวไปจะนำาสารนนมาละลายในบกเกอรกอนทจะเทลงในขวดปรมาตรโดยใชกรวยกรอง แลวเทนำาลางบกเกอรหลาย ๆ ครงดวยตวทำาละลายแลวเทลงในกรวยกรอง เพอลางสารทตดอยใหลงในขวดใหจนหมด อยาใหสารละลายใน volumetric flask มเกน 2 ใน 3 ของปรมาตรทงหมด เทตวทำาละลายลงในขวดโดยผานกรวยอก เพอเปนการลางกรวย จนขวดมปรมาตรถงขดบอกปรมาตร

ก�รเตรยมส�รละล�ยโดยใชขวดปรม�ตรมเทคนคก�รทำ�ดงน 1. ละลายสารในขวดปรมาตรใหมปรมาตรประมาณ 3/4 ของขวด

ปดจกขวดแลวหมนขวดปรมาตรดวยขอมอใหสารละลายไหลไปทางเดยวกน เพอใหสารในขวดละลายจนหมด (ในกรณทสารเปนของแขง) หรอใหสารผสมเปนเนอเดยวกน (ในกรณทสารเปนของเหลว) ควรจบท

42

คอขวดปรมาตร อยาจบทตวขวดปรมาตรเพราะจะทำาใหสารละลายอนขนเนองจากความรอนในมอ

2. เตมตวทำาละลายลงในขวดปรมาตรใหสวนโคงเวาตำาสดของสารละลายอยตรงขดบอกปรมาตร การอานปรมาตรตองใหระดบสายตาอยในระดบเดยวกนกบขดบอกปรมาตร เพอปองกนการอานปรมาตรผด

3. ปดจกขวดปรมาตรแลวควำาขวดจากบนลงลาง ทำาแบบน 2-3 ครง เพอใหสารละลายผสมเปนเนอเดยวกน และมเนอสารเทาเทยมกนทกสวน

4. จากขอ 3 กลบขวดปรมาตรใหอยในลกษณะเดม แลวจบคอขวดหมนไปมาประมาณ 3 รอบ ทำาซำาจนแนใจวาสารละลายผสมเปนเนอเดยวกน

2. บกเกอร (Beaker)บกเกอรมหลายขนาดและมความจตางกน โดยทขางบกเกอรจะม

ตวเลขระบความจของบกเกอร ทำาใหผใชสามารถทราบปรมาตรของของเหลวทบรรจอยไดอยางคราวๆ และบกเกอรมความจตงแต 5 มลลเมตรจนถงหลายๆลตร อกทงเปนแบบสง แบบเตย และแบบรปทรงกรวย (conical beaker) บกเกอรจะมปากงอเหมอนปากนกซงเรยกวา spout ทำาใหการเทของเหลวออกไดโดยสะดวก spout ทำาใหสะดวกในการวางไมแกวซงยนออกมาจากฝาทปดบกเกอร และ spout ยงเปนทางออกของไอนำาหรอแกสเมอทำาการระเหยของเหลวในบกเกอรทปดดวยกระจกนาฬกา (watch grass)

การเลอกขนาดของบกเกอรเพอใสของเหลวนนขนอยกบปรมาณของเหลวทจะใส โดยปกตใหระดบของเหลวอยตำากวาปากบกเกอรประมาณ 1 - 1 1/2 นว ประโยชนของบกเกอร

1. ใชสำาหรบตมสารละลายทมปรมาณมากๆ

43

2. ใชสำาหรบเตรยมสารละลายตางๆ 3. ใชสำาหรบตกตะกอนและใชระเหยของเหลวทมฤทธกรดนอย

หม�ยเหต : หามใชบกเกอรทกขนาดทดลองปฏกรยาระหวางสารโดยเดดขาด

3. หลอดทดสอบ ( Test tube)

หลอดทดสอบมหลายชนดและหลายขนาด ชนดทมปากและไมมปาก ชนดธรรมดาและชนดทนไฟ ขนาดของหลอดทดสอบระบได 2 แบบคอ ความยาวกบเสนผาศนยกลางรมนอกหรอขนาดความจเปนปรมาตร ดงแสดงในตารางตอไปน

คว�มย�ว * เสนผ�ศนยกล�งรมนอก

(มลลเมตร)

คว�มจ(มลลเม

ตร) 75 * 11 100 * 12120 * 15120 * 18150 * 16150 * 18

48

14182027

หลอดทดสอบสวนมากใชสำาหรบทดลองปฏกรยาเคมระหวางสารตางๆ ทเปนสารละลาย ใชตมของเหลวทมปรมาตรนอยๆ โดยม test tube holder จบกนรอนมอ หลอดทดสอบแบบทนไฟจะมขนาดใหญ และหนากวาหลอดธรรมดา ใชสำาหรบเผาสารตางๆ ดวยเปลวไฟโดยตรงในอณหภมทสง หลอดชนดนไมควรนำาไปใชสำาหรบทดลองปฏกรยาเคมระหวางสารเหมอนหลอดธรรมดา

4. กระบอกตวง ( Graduated cylinder)

44

กระบอกตวงมขนาดตางๆ กน ตงแต 5 มลลลตรจนถงหลายๆ ลตร ใชเปนอปกรณสำาหรบวดปรมาตรของของเหลวทมอณหภมไมสงกวาอณหภมของหองปฏบตการ กระบอกตวงไมสามารถใชวดของเหลวทมอณหภมสงไดเนองจากอาจจะทำาใหกระบอกตวงแตกได กระบอกตวงจะบอกปรมาตรของของเหลวอยางคราว ๆ ถาตองการวดปรมาตรทแนนอนตองใชอปกรณวดปรมาตรอนๆ เชน ไพเพทหรอบวเรท โดยปกตความผดพลาดของกระบอกตวงเมอมปรมาตรสงสดจะมประมาณ 1 เปอรเซนต กระบอกตวงขนาดเลกใชวดปรมาตรไดใกลเคยงความจรงมากกวากระบอกตวงขนาดเลก วธอานปรมาตรของของเหลวในกระบอกตวงนนสามารถทำาไดโดยการยกกระบอกตวงใหตงตรงและใหทองนำาอยในระดบสายตา และอานคาปรมาตร ณ จดตำาสดของทองนำา

5. กรวยกรอง ( Funnel)

กรวยกรองเปนอปกรณทใชคกบกระดาษกรอง ( Filter Paper) ในการแยกของแขงออกจากของเหลวและมกจะใชสำาหรบสวมบวเรทเมอจะเทสารละลายลงในบวเรท กรวยกรองมมมเกอบๆ 60 องศา และมทงแบบกานสนและกานยาว กรวยกานยาวจะกรองไดเรวกวากรวยกานสน ขนาดของกรวยกรองจะใหญหรอวาเลกขนอยกบความยาวของเสนผาศนยกลาง (วดขอบนอก)

45

6. กระจกน�ฬก� ( Watch grass)

กระจกนาฬกามรปทรงคลายกระจกนาฬกาเรอนกลม มหลายขนาดขนอยกบความยาวของเสนผาศนยกลาง กระจกนาฬกาใชสำาหรบปดบกเกอรหรออปกรณอนๆ เพอปองกนสารอนๆ หรอฝนละอองตกลงในสารละลายทบรรจอยในบกเกอรและใชปองกนสารละลายกระเดนออกจากบกเกอรเมอทำาการตมหรอระเหยสารละลาย

7. ขวดชง ( Weighing bottle)

ขวดชงมลกษณะเปนขวดเลกๆ กนแบนและขางตรงทปากและขอบของจกเปนแกวฝา ขวดชงมหลายแบบทงแบบทรงสง แบบทรงเตย และแบบทรงกรวย และยงมหลายขนาดขนอยกบปรมาตรหรอความสงกบเสนผาศนยกลางของปาก ขวดชงใชสำาหรบใสสารทจะนำาไปชงดวยเครองชงแบบวเคราะห

8. หลอดหยด ( Dropper)

หลอดหยดมลกษณะเปนหลอดแกวทปลายขางหนงยาวเรยวเลก และปลายอกขางหนงม

46

กระเปาะยางสวมอย หลอดหยดใชสำาหรบดดรเอเจนตจากขวดไปหยดลงในหลอดทดสอบทมสารอนบรรจอย เพอใชในการดปฏกรยาเคมของรเอเจนตนนๆ

ขอควรระวงในก�รใชหลอดหยดกคอ : อยาใหปลายของหลอดหยดกระทบหรอแตะกบปากหลอดทดสอบ

9. ไมแกว ( Grass rod )

ไมแกวใชสำาหรบคนสารละลายใหผสมกนเปนเนอเดยวกนอยางสมำาเสมอ หรอใชเมอจะเทสารละลายจากภาชนะหนงลงในภาชนะอกชนดหนง โดยจะเทสารละลายใหไหลไปตามไมแกว ไมแกวทมยางสวมอยปลายขางหนงเรยกวา Policeman จะใชสำาหรบปดตะกอนทเกาะอยขางๆ ภาชนะและถภาชนะใหปราศจากสารตางๆ ทเกาะอยขางๆ ยางสวมนนตองแนน

10. บวเรท (Burette)

47

บวเรทเปนอปกรณวดปรมาตรทมขดบอกปรมาตรตางๆ และมกอกสำาหรบเปด-ปด เพอบงคบการไหลของของเหลว บวเรทเปนอปกรณทใชในการวเคราะห มขนาดตงแต 10 มล. จนถง 100 มล. บวเรทสามารถวดปรมาตรไดอยางใกลเคยงความจรงมากทสด แตกยงมความผดพลาดอยเลกนอย ซงขนอยกบขนาดของบวเรท เชน

บวเรทขนาด 10 มล. มความผดพลาด 0.4% บวเรทขนาด 25 มล. มความผดพลาด 0.24% บวเรทขนาด 50 มล. มความผดพลาด 0.2% บวเรทขนาด 100 มล. มความผดพลาด 0.2%

11. ไพเพท (pipette)

ไพเพทเปนอปกรณทใชในการวดปรมาตรไดอยางใกลเคยง มอยหลายชนด แตโดยทวไปทมใชอยในหองปฏบตการมอย 2 แบบ คอ Volumetric pipette หรอ Transfer pipette และ Measuring pipette Transfer pipette ซงใชในการวดปรมาตรไดเพยงคาเดยว คอถาหาก Transfer pipette จ 25 มล. กจะวดปรมาตรของของเหลวไดเฉพาะ 25 มล. เทานน Transfer pipette มหลายขนาดตงแต 1 มล. ถง 100 มล. ถงแมไพเพทชนดนจะใชวดปรมาตรไดอยางใกลเคยงความจรงกตาม แตกยงมขอผดพลาดซงขนอยกบขนาดของไพเพท เชน

Transfer pipette ขนาด 10 มล. ม

48

ความผดพลาด 0.2% Transfer pipette ขนาด 30 มล. มความผดพลาด 0.1% Transfer pipette ขนาด 50 มล. มความผดพลาด 0.1%

Transfer pipette ใชสำาหรบสงผานของสารละลาย ทมปรมาตรตามขนาดของไพเพท เมอปลอยสารละลายออกจากไพเพทแลว หามเปาสารละลายทตกคางอยทปลายของไพเพท แตควรแตะปลายไพเพทกบขางภาชนะเหนอระดบสารละลายภายในภาชนะนนประมาณ 30 วนาท เพอใหสารละลายทอยขางในไพเพทไหลออกมาอก ไพเพทชนดนใชไดงายและเรวกวาบวเรท

Measuring pipette หรอ Graduated pipette (บางทเรยกวา Mohr pipette) จะมขดบอกปรมาตรตาง ๆ ไว ทำาใหสามารถใชไดอยางกวางขวาง คอสามารถใชแทน Transfer pipette ได แตใชวดปรมาตรไดแนนอนนอยกวา Transfer pipette และมความผดพลาดมากกวา เชน Measuring pipette ขนาด 10 มล. มความผดพลาด 0.3% Measuring pipette ขนาด 30 มล. มความผดพลาด 0.3%

12. เบ�เคลอบและฝ� ( Porcelain crucible and lid )

49

เบาเคลอบมอย 2 ขนาด คอแบบทรงเตยและแบบทรงสง และมขนาดตางๆ กนขนอยกบความจ เบามกจะเคลอบทงขางนอกและขางใน ยกเวนทกนดานนอก โดยทวไปใชในการเผาสารตางๆ ทอณหภมสงและมกจะใชในการเผาตะกอน เนองจากเบาเคลอบสามารถถกเผาในอณหภมสงได (ประมาณ 1,200 องศาเซลเซยส) ถงแมเบาเคลอบจะถกเผาในอณหภมทสง แตนำาหนกของเบาเคลอบกไมเปลยนแปลง

13. ช�มระเหย (Evaporating dish)

ชามระเหยมขนาดตางๆ กบขนอยกบความจหรอความยาวของเสนผาศนยกลาง ชามระเหยสวนมากเคลอบทงดานในและดานนอก แตบางทเคลอบเฉพาะดานในดานเดยวเพอทำาใหราคาถกลง ชามระเหยสวนมากใชสำาหรบระเหยของเหลวจนแหง และเผา ณ อณหภมทสงกวา 100 องศาเซลเซยส

50

14. ตวหนบหลอดทดลอง (Test tube holder)

Test Tube Holder ทำาจากวตถหลายชนดเชนไมหรอลวดเหลก ใชสำาหรบจบหลอดทดสอบ เนองจากเมอใชหลอดทดสอบทบรรจของเหลวตม ไอระเหยทเกดจากการตมของเหลวภายในหลอดจะทำาใหมอทจบรอน ฉะนนจงควรใช Test Tube Holder ในการจบหลอดทดสอบ แตอยาใช Test Tube Holder จบบกเกอรหรอขวดปรมาตรเพราะจะทำาใหลนตกแตกได และอยาใชคบหรอจบเบาเคลอบและฝา เพราะเบาเคลอบตองใชจบดวย Crucible Tong

14.คบ (Tong)

คมมอยหลายชนด คมทใชกบขวดปรมาตรเรยกวา flask tong คมทใชกบบกเกอรเรยกวา beaker tong และคมทใชกบเบาเคลอบเรยกวา crucible tong ซงทำาดวยนเกลหรอโลหะเจอเหลกทไมเปนสนม แตอยานำา crucible tong ไปใชจบบกเกอรหรอขวดปรมาตรเพราะจะทำาใหลนตกแตกได

15. แปรง (Brush)

51

แปรงใชสำาหรบทำาความสะอาดอปกรณชนดตางๆ แปรงลางเครองแกวมหลายขนาดและมหลายชนด ควรจะเลอกใชใหเหมาะสมกบลกษณะของเครองแกวนนๆ เชน Test Tube Brush ใชสำาหรบทำาความสะอาดหลอดทดสอบ Flask Brush ใชสำาหรบทำาความสะอาดขวดปรมาตร และ Buret Brush ทมลกษณะเปนแปรงกานยาวใชสำาหรบทำาความสะอาดบวเรท การใชแปรงลางเครองแกวตองระมดระวงใหมาก อยาถแรงเกนไป เนองจากกานแปรงเปนโลหะเมอไปกระทบกบแกวอาจทำาใหแตกและเกดอนตรายได

ทม� http://web.ku.ac.th/schoolnet/snet5/exper.html

ใบง�น เรองกระบวนก�รท�งวทย�ศ�สตร และเทคโนโลยร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. ถานกศกษาอยากเปนนกวทยาศาสตรจะตองมทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรอยางไรบาง............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

52

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

2. ใหนกศกษาบอกชออปกรณเครองมอทางวทยาศาสตรวามอะไรบาง พรอมตดภาพประกอบ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

53

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนนการคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนนเขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนน

เฉลยใบง�น เรอง กระบวนก�รท�งวทย�ศ�สตร และเทคโนโลยร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย1. ถานกศกษาอยากเปนนกวทยาศาสตรจะตองมทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรอยางไรบาง

1. ทกษะการสงเกต2. ทกษะการวด3. ทกษะการจำาแนกหรอทกษะการจดประเภทสงของ

54

4. ทกษะการหาความสมพนธระหวาง สเปสกบสเปส และ สเปสกบเวลา

5. ทกษะการคำานวณ6. ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล7. การสอความหมายขอมล 8. ทกษะการลงความคดเหนจากขอมล9. ทกษะการพยากรณ10. ทกษะการตงสมมตฐาน11. ทกษะการกำาหนดนยามเชงปฏบตการ12. ทกษะการกำาหนดและควบคมตวแปร13. ทกษะการทดลอง

2. ใหนกศกษาบอกเครองใชทางวทยาศาสตรมอะไรบาง พรอมตดภาพประกอบ

- บกเกอร - หลอดทดลอง- ไพเพท - บวเรท- เครองชง - เวอรเนย- คม - ตะเกยงแอลกอฮอลล- ขาตงหนบหลอดทดลอง - ฯลฯ(ทนกศกษาคนควาได)

55

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 2 เรอง โครงง�นวทย�ศ�สตร

แผนพบกลม / เรยนรดวยตวเองม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

1.2 โครงงานวทยาศาสตร

1. อธบายประเภท เลอกหวขอ วางแผน วธทำา นำาเสนอและประโยชนของโครงงาน2. นำาความร

1. ประเภทของโครงงาน2. การเลอกหวขอโครงงาน

ตนเอง(2

ชม.)พบกลม(2

ชม.)

ขนท 1 กำาหนดสภาพ ปญหา ความตองการในการเรยนร (O : Orientation)ครและผเรยนรวมกนแสดงความเขาใจเกยวกบประเภทของโครงงาน แลวกำาหนดวธการในการเลอกหวขอโครงงานในการจดทำาโครงงานของผเรยน

ใบความรประเภทของโครงงานใบความรขนตอนการจดทำาโครงงาน

56

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

เกยวกบวทยาศาสตร กระบวนการทางวทยาศาสตรและโครงงานไปใช3. วางแผนการทำาโครงงาน4. ทำาโครงงานวทยาศาสตร5. อธบายและบอกแนวไดในการนำาผลจากโครงงานไปใช6. นำาความรเกยวกบ

3. การวางแผนการกระทำาโครงงาน4. การนำาเสนอโครงงาน

5. ประโยชนของโครงงานเพอการพฒนาคณภาพชวต

พบกลม(2

ชม.)พบกลม(2

ชม.)พบกลม(2

ครและผเรยนอภปรายรวมกนถงการนำาเสนอโครงงานและประโยชนของการทำาโครงงานเพอการพฒนาคณภาพชวตของผเรยนครและผเรยนวางแผนการเรยนรรวมกนขนท 2 ขนแสวงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of learning)2.1 ครกำาหนดใหผเรยนศกษาคนควา และจดเกบประเภทของโครงงานทง 4 ประเภท เพอประกอบการพจารณาเลอกหวขอโครงงานของผเรยน2.2 ครและผเรยนวเคราะหขนตอนการทำาโครงงานวทยาศาสตร เพอหาขอสรปรวมกน2.3 ครและผเรยนแลกเปลยนเรยนร

วทยาศาสตร

แบบฟอรมการบนทกประเภทโครงงาน

- ใบงานเรอง โครงงานวทยาศาสตร - แบบทดสอบเรองการทำาโครงงาน (โดยใหครผสอนเปนผ

ผลจากการบนทกประเภทโครงงาน

พจารณา

57

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

วทยาศาสตร กระบวนการทางวทยาศาสตรและโครงงานไปใช

ชม.) เกยวกบการนำาเสนอโครงงานและประโยชนของการทำาโครงงาน2.4 ทดสอบความรของผเรยนโดยการทำาแบบทดสอบ และการจดทำาโครงงานขนท 3 ขนปฏบตและนำาไปประยกตใช ( I : Implementation)แบงกลมผเรยนกลมละไมเกน 5 คน ในการจดทำาโครงงานวทยาศาสตรตามหวขอทผเรยนสนใจ แลวรวบรวมไวในแฟมสะสมงาน ผเรยนภายในกลมททำาโครงงาน รวมกนวางแผนการทำาโครงงาน ผเรยนแตละกลมลงมอทำาโครงงานโดยใชกระบวนการทางวทยาศาสตร แลวเขยนรายงานการทำาโครงงาน ขนท 4 การประเมนผลการเรยนร (E :

สรางแบบทดสอบ )

ตวอยางโครงงาน

แฟมสะสมงานเกณฑการประเมนผลโครงงาน

จากโครงงานของผเรยน

สงเกตผลจากการนำาเสนอตอสาธารณชน

58

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

Evaluation)4.1 ผเรยนนำาเสนอผลงานจากการทำาโครงงาน4.2 ครประเมนผลโครงงานและอธบายแนวทางการนำาโครงงานไปใชประโยชน 4.3 ครและผเรยนนำาแฟมสะสมงาน และผลงานหรอโครงงานทไดจากการปฏบตมาใชเปนสารสนเทศในการประเมนคณภาพการเรยนร4.4 ผเรยน คร และผเกยวของรวมกนนำาเสนอผลงานตอสาธารณชนหม�ยเหต : ครใหผเรยนศกษาคนควาเพมเตมเรองความหมายและประเภทของโครงงาน พรอมนำาเสนอตอกลมใหญ(จำานวน 2 ชม.)

59

ใบคว�มร เรองโครงง�นวทย�ศ�สตรวช� วทย�ศ�สตร ( พว 31001 ) ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

เรอง ประเภทของโครงง�นวทย�ศ�สตร

โครงงานวทยาศาสตรเปนกจกรรมเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงเปนกจกรรมทตองใชกระบวนการทางวทยาศาสตรในการศกษาคนควา โดยผเรยนจะเปนผดำาเนนการดวยตนเองทงหมด ตงแตเรมวางแผนในการศกษาคนควา การเกบรวบรวมขอมล จนถงเรองการแปลผล สรปผล และเสนอผลการศกษา โดยมผชำานาญการเปนผใหคำาปรกษา

ลกษณะและประเภทของโครงงานวทยาศาสตร จำาแนกไดเปน 4 ประเภท ดงนโครงงานประเภทสำารวจ เปนโครงงานทมลกษณะเปนการศกษาเชงสำารวจ รวบรวมขอมลแลวนำาขอมลเหลานนมาจดกระทำาและนำาเสนอในรปแบบตาง ๆ ดงนนลกษณะสำาคญของโครงงานประเภทนคอ ไมมการจดทำาหรอกำาหนดตวแปรอสระทตองการศกษาโครงงานประเภททดลอง เปนโครงงานทมลกษณะกจกรรมทเปนการศกษาหาคำาตอบของปญหาใดปญหาหนงดวยวธการทดลอง ลกษณะสำาคญของโครงงานนคอ ตองมการออกแบบการทดลองและดำาเนนการทดลองเพอหาคำาตอบของปญหาทตองการทราบหรอเพอตรวจสอบสมมตฐานทตงไว โดยมการจดกระทำากบตวแปรตนหรอตวแปรอสระ เพอดผลทเกดขนกบตวแปรตาม และมการควบคมตวแปรอน ๆ ทไมตองการศกษาโครงงานประเภทการพฒนาหรอประดษฐ เปนโครงงานทมลกษณะกจกรรมทเปนการศกษาเกยวกบการประยกต ทฤษฎ หรอหลกการทางวทยาศาสตร เพอประดษฐเครองมอ เครองใช หรออปกรณเพอประโยชนใชสอยตาง ๆ ซงอาจเปนการประดษฐของใหม ๆ หรอปรบปรงของเดมทมอยใหมประสทธภาพสงขน ซงจะรวมไปถงการสรางแบบจำาลองเพออธบายแนวคดโครงงานประเภทการสรางทฤษฎหรออธบาย เปนโครงงานทมลกษณะกจกรรมทผทำาจะตองเสนอแนวคด หลกการ หรอทฤษฎใหม ๆ อยางมหลกการทางวทยาศาสตรในรปของสตรสมการหรอคำาอธบายอาจเปนแนวคดใหมทยงไมเคยนำาเสนอ หรออาจเปนการอธบายปรากฏการณในแนวใหมกได ลกษณะ

60

สำาคญของโครงงานประเภทน คอ ผทำาจะตองมพนฐานความรทางวทยาศาสตรเปนอยางด ตองคนควาศกษาเรองราวทเกยวของอยางลกซง จงจะสามารถสรางคำาอธบายหรอทฤษฎได

เรอง ขนตอนก�รทำ�โครงง�นวทย�ศ�สตร

การทำากจกรรมโครงงานเปนการทำากจกรรมทเกดจากคำาถามหรอความอยากรอยากเหนเกยวกบเรองตาง ๆ ดงนนการทำาโครงงานจงมขนตอนดงน1.ขนสำ�รวจหรอตดสนใจเลอกเรองทจะทำ�การตดสนใจเลอกเรองทจะทำาโครงงานควรพจารณาถงความพรอมในดานตาง ๆ เชนแหลงความรเพยงพอทจะศกษาหรอขอคำาปรกษา มความรและทกษะในการใชเครองมออปกรณตางๆ ทใชในการศกษา มผทรงคณวฒรบเปนทปรกษา มเวลา และงบประมาณเพยงพอ 2.ขนศกษ�ขอมลทเกยวของกบเรองทตดสนใจทำ�การศกษาขอมลทเกยวของกบเรองทตดสนใจทำา จะชวยใหผเรยนไดแนวคดทจะกำาหนดขอบขายเรองทจะศกษาคนควาใหเฉพาะเจาะจงมากขนและยงไดความร เรองทจะศกษาคนควาเพมเตมจนสามารถออกแบบการศกษา ทดลอง และวางแผนดำาเนนการทำาโครงงานวทยาศาสตรอยางเหมาะสม 3.ขนว�งแผนดำ�เนนก�รการทำาโครงงานวทยาศาสตรไมวาเรองใดจะตองมการวางแผนอยางละเอยด รอบคอบ และมการกำาหนดขนตอนในการดำาเนนงานอยางรดกม ทงนเพอใหการดำาเนนงานบรรลจดมงหมายหรอเปาหมายทกำาหนดไว ประเดนทตองรวมกนคดวางแผนในการทำาโครงงานมดงน คอ ปญหา สาเหตของปญหา แนวทาง และวธการแกปญหาทสามารถปฏบตได การออกแบบการศกษาทดลองโดยกำาหนดและควบคมตวแปร วสดอปกรณและสารเคม เวลา และสถานทจะปฏบตงาน 4.ขนเขยนเค�โครงของโครงง�นวทย�ศ�สตร

การเขยนเคาโครงของโครงงานวทยาศาสตรมรายละเอยดดงนชอโครงง�น เปนขอความสน ๆ กะทดรด ชดเจน สอความหมายตรง และมความเฉพาะเจาะจงวาจะศกษาเรองใด

61

ชอผทำ�โครงง�น เปนผรบผดชอบโครงงาน ซงอาจเปนรายบคคลหรอกลมกไดชอทปรกษ�โครงง�น ซงเปนอาจารยหรอผทรงคณวฒกไดทม�และคว�มสำ�คญของโครงง�น เปนการอธบายเหตผลทเลอกทำาโครงงานน ความสำาคญของโครงงาน แนวคด หลกการ หรอทฤษฎทเกยวกบโครงงานวตถประสงคโครงง�น เปนการบอกจดมงหมายของงานทจะทำา ซงควรมความเฉพาะเจาะจงและเปนสงทสามารถวดและประเมนผลไดสมมตฐ�นของโครงง�น(ถาม)สมมตฐานเปนคำาอธบายทคาดไวลวงหนา ซงจะผดหรอถกกได สมมตฐานทดควรมเหตผลรองรบ และสามารถทดสอบไดวสดอปกรณและสงทตองใช เปนการระบวสดอปกรณทจำาเปนใชในการดำาเนนงานวามอะไรบาง ไดมาจากไหนวธดำ�เนนก�ร เปนการอธบายขนตอนการดำาเนนงานอยางละเอยดทกขนตอนแผนปฏบตก�ร เปนการกำาหนดเวลาเรมตนและเวลาเสรจงานในแตละขนตอนผลทค�ดว�จะไดรบ เปนการคาดการณผลทจะไดรบจากการดำาเนนงานไวลวงหนา ซงอาจไดผลตามทคาดไวหรอไมกไดเอกส�รอ�งอง เปนการบอกแหลงขอมลหรอเอกสารทใชในการศกษาคนควา5.ขนลงมอปฏบต การลงมอปฏบตเปนขนตอนทสำาคญตอนหนงในการทำาโครงงานเนองจากเปนการลงมอปฏบตจรงตามแผนทไดกำาหนดไวในเคาโครงของโครงงาน อยางไรกตามการทำาโครงงานาจะสำาเรจไดดวยด ผเรยนจะตองคำานงถงเรองความพรอมของวสดอปกรณ และสงอน ๆ เชนสมดบนทกกจกรรมประจำาวน ความละเอยดรอบคอบและความเปนระเบยบในการปฏบตงาน ความประหยดและความปลอดภยในการปฏบตงาน ความนาเชอถอของขอมลทไดจากการปฏบตงาน การเรยงลำาดบกอนหลงของงานสวนยอย ๆ ซงตองทำาแตละสวนใหเสรจกอนทำาสวนอนตอไปในขนลงมอปฏบตจะตองมการบนทกผล การประเมนผล การวเคราะห และสรปผลการปฏบต6.ขนเขยนร�ยง�นโครงง�น การเขยนรายงานการดำาเนนงานของโครงงาน ผเรยนจะตองเขยนรายงานใหชดเจน ใชศพทเทคนคทถกตอง ใชภาษากะทดรด ชดเจน เขาใจงาย และตองครอบคลมประเดนสำาคญ ๆ ทงหมดของโครงงานไดแก ชอโครงงาน ชอผทำาโครงงาน ชอทปรกษา บทคดยอ ทมาและความสำาคญของโครงงาน จด

62

หมาย สมมตฐาน วธดำาเนนงาน ผลการศกษาคนควา ผลสรปของโครงงาน ขอเสนอแนะ คำาขอบคณบคลากรหรอหนวยงานและเอกสารอางอง7.ขนเสนอผลง�นและจดแสดงผลง�นโครงง�นหลงจากทำาโครงงานวทยาศาสตรเสรจแลวจะตองนำาผลงานทไดมาเสนอและจดแสดง ซงอาจทำาไดหลายรปแบบ เชน การจดนทรรศการ การประชมทางวชาการ เปนตน ในการเสนอผลงานและจดแสดงผลงานโครงงานวทยาศาสตร ควรนำาเสนอใหครอบคลมประเดนสำาคญ ๆ ทงหมดของโครงงานก�รทำ�แผงสำ�หรบแสดงโครงง�นใหใชไมอดมขน�ดดงรป

60 ซม.

60 ซม.120 ซม.

ตดบานพบมหวงรบและขอสบทำามมฉากกบตวแผงกลางขนตอนการเขยนโครงงานวทยาศาสตรชอโครงงาน.....................................................................................................................ผทำาโครงงาน...................................................................................................................ชออาจารยทปรกษา..........................................................................................................คำานำา

63

สารบญบทท 1 บทนำา

ทมาและความสำาคญวตถประสงคตวแปรทศกษาสมมตฐานประโยชนทคาดวาจะไดรบ

บทท 2 เอกสารทเกยวของกบการทำาโครงงานบทท 3 วธการศกษา/ทดลอง

วสดอปกรณงบประมาณขนตอนการดำาเนนงานแผนปฏบตงาน

บทท 4 ผลการศกษา/ทดลองการทดลองไดผลอยางไรบาง

บทท 5 สรปผลและขอเสนอแนะขอสรปผลการทดลองขอเสนอแนะ

เอกสารอางอง

เรอง ก�รนำ�เสนอโครงง�นวทย�ศ�สตร

การแสดงผลงานจดไดวาเปนขนตอนสำาคญอกประการหนงของการทำาโครงงานเรยกไดวาเปนงานขนสดทายของการทำาโครงงานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนการแสดงผลตผลของความคด และการปฏบตการทงหมดทผ

64

ทำาโครงงานไดทมเทเวลาไป และเปนวธการทจะทำาใหผอนรบรและเขาใจถงผลงานนน ๆ มผกลาววาการวางแผนออกแบบเพอจดแสดงผลงานนนมความสำาคญเทา ๆ กบการทำาโครงงานนนเอง ผลงานททำาจะดยอดเยยมเพยงใด แตถาการจดแสดงผลงานทำาไดไมด กเทากบไมไดแสดงความดยอดเยยมของผลงานนนนนเอง การแสดงผลงานนนอาจทำาไดในรปแบบตาง ๆ กน เชน การแสดงในรปนทรรศการ ซงมทงการาจดแสดงและการอธบายดวยคำาพด หรอในรปแบบของการจดแสดงโดยไมมการอธบายประกอบหรอในรปของการรายงานปากเปลา ไมวาการแสดงผลงานจะอยในรปแบบใด ควรจะจดใหครอบคลมประเดนสำาคญดงตอไปน ชอโครงงาน ชอผทำาโครงงาน ชอทปรกษา คำาอธบายถงเหตจงใจในการทำาโครงงาน และความสำาคญของโครงงาน วธการดำาเนนการ โดยเลอกเฉพาะขนตอนทเดนและสำาคญ การสาธตหรอแสดงผลทไดจากการทดลอง ผลการสงเกตและขอมลเดน ๆ ทไดจากการทำาโครงงาน

ในการจดนทรรศการโครงงานนน ควรไดคำานงถงสงตาง ๆ ตอไปน ความปลอดภยของการจดแสดง ความเหมาะสมกบเนอทจดแสดง คำาอธบายทเขยนแสดงควรเนนประเดนสำาคญ และสงทนาสนใจเทานน โดยใชขอความกะทดรด ชดเจน และเขาใจงาย ดงดดความสนใจผเขาชม โดยใชรปแบบการแสดงทนาสนใจ ใชสทสดใส เนนจดทสำาคญหรอใชวสดตางประเภทในการจดแสดง ใชตารางและรปภาพประกอบ โดยจดวางอยางเหมาะสม สงทแสดงทกอยางตองถกตอง ไมมการสะกดผดหรออธบายหลกการทผด ในกรณทเปนสงประดษฐ สงนนควรอยในสภาพททำางานไดอยางสมบรณ ในการแสดงผลงาน ถาผนำาผลงานมาแสดงจะตองอธบายหรอรายงานปากเปลาหรอคำาถามตาง ๆ จากผชมหรอตอกรรมการตดสนโครงงาน การอธบายตอบคำาถาม หรอรายงานปากเปลานน ควรไดคำานงถงสงตาง ๆ ตอไปน ตองทำาความเขาใจกบสงทอธบายเปนอยางด คำานงถงความเหมาะสมของภาษาทใชกบระดบผฟง ควรใหชดเจนและเขาใจงาย ควรรายงานอยางตรงไปตรงมา ไมออมคอม พยายามหลกเลยงการอานรายงาน แตอาจจดหวขอสำาคญ ๆ ไวเพอชวยใหการรายงานเปนไปตามขนตอน อยาทองจำารายงานเพราะทำาใหดไมเปนธรรมชาตขณะทรายงานควรมองตรงไปยงผฟง เตรยมตวตอบคำาถามทเกยวกบเรองนน ๆ ตอบคำาถามอยางตรงไปตรงมา ไมจำาเปนตองกลาวถงสงทไมไดถามหากตดขดในการอธบาย ควรยอมรบโดยด อยากลบเกลอน หรอหาทางหลกเลยงเปนอยางอน ควรรายงานใหเสรจภายในระยะเวลาทกำาหนด หากเปนไปไดควรใช

65

สอประเภทโสตทศนปกรณ ประกอบการรายงานดวย เชน แผนใส หรอสไลด เปนตน

ขอควรพจารณาและคำานงถงประเดนตาง ๆ ทกลาวมาในการแสดงผลงานนน จะคลายคลงกนในการแสดงผลงานทกประเภท แตอาจแตกตางกนในรายละเอยดปลกยอยเพยงเลกนอย สงสำาคญกคอ พยายามใหการแสดงผลงานนนดงดดความสนใจผชม มความชดเจน เขาใจงาย และมความถกตองในเนอหา

ใบง�น เรองโครงง�นวทย�ศ�สตรร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. วางแผนจดทำาโครงงานวทยาศาสตรทนาสนใจ หรอ อยากรมา 1 โครงงาน โดยดำาเนนการดงน- ระบประเดนทสนใจ/อยากร/อยากแกไขปญหา ( 1 ประเดน )- ระบเหตผลทสนใจ/อยากร/อยากแกไขปญหา ( ทำาไม )- ระบแนวทางทสามารถแกไขปญหานได ( ทำาได )- ระบผลดหรอประโยชนทางการแกไขโดยใชกระบวนการทระบ(พจารณาขอมลจากขอ 1) มาเปนชอ โครงงาน โดย- ระบชอโครงงานทตองการแกไขปญหาหรอทดลอง- ระบเหตผลของการทำาโครงงาน (มวตถประสงคอยางไร ระบเปนขอ ๆ )- ระบตวแปรทตองการศกษา ( ตวแปรตน ตวแปรตาม และตวแปรควบคม )- ระบความคาดเดา (สมมตฐาน) ทตองการพสจน

66

2. จากขอมลตามขอ 1) ใหนกศกษาเขยนเคาโครงโครงงานตามประเดนดงน1) ชอโครงงาน ( จาก

2 )..........................................................................................

2) ทมาและความสำาคญของโครงงาน (จาก 1)..............................................................

3) วตถประสงคของโครงงาน ( จาก 3 )......................................................................

4) ตวแปรทตองการศกษา ( จาก 4 )............................................................................

5) สมมตฐานของโครงงาน ( จาก 5 )..........................................................................

6) วสดอปกรณและงบประมาณทตองใช6.1 วสด

อปกรณ...........................................................................................

6.2 งบประมาณ...........................................................................................

7) วธดำาเนนงาน ( ทำาอยางไร )8) แผนการปฏบตงาน ( ระบกจกรรม วนเดอนป และสถานททปฏบต

งาน )กจกรรม วนเดอนป สถานทปฏบต

งานหมายเหต

9) ผลทคาดวาจะไดรบ ( ทำาโครงงานนแลวมผลดอยางไรบาง)......................................... 10) เอกสารอางอง(ใชเอกสารใดบางประกอบในการคนควาหาความร ในการทำาโครงงานน)3. นำาเคาโครงทจดทำาแลวเสรจไปขอคำาปรกษาจากอาจารยทปรกษา แลวขออนมตดำาเนนงาน4. ดำาเนนตามแผนปฏบตงานทกำาหนดในเคาโครงโครงงาน พรอมบนทกผล

67

1) สภาพปญหาและแนวทางแกไข (ถาม) ในแตละกจกรรม2) ผลการทดลองทกคน

68

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 3 เรอง เซลล

แผนพบกลม / เรยนรดวยตนเองม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

69

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

2. สงมชวตและสงแวดลอม2.1 เซลล

1. อธบายรปราง สวนประกอบ ความแตกตาง ระบบการทำางาน การรกษาดลยภาพของเซลลพชและเซลลสตว2. อธบายการรกษาดลยภาพของพชและสตว และมนษย และการนำา

1. เซลล1.1 ระบบการทำางานของเซลลพชและเซลลสตว และการรกษาดลยภาพ

1.2 กลไกและการรกษาดลยภาพของพช สตว และมนษย1.3 การปองกนดแลรกษาภมคมกนรางกายและการนำา

พบกลม(4

ชม.)

ขนท 1 กำาหนดสภาพ ปญหา ความตองการในการเรยนร (O : Orientation)ครทบทวนความรเรองเซลล ครและผเรยนรวมกนสนทนาความแตกตางของเซลลพชและเซลลสตวโดยใชแผนผงความคด (Mind map) และพรอมนำาเสนอในการพบกลม ครและผเรยนรวมกนสรางความเขาใจเกยวกบเรองของเซลลขนท 2 ขนแสวงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of

ใบความรแผนผงความคด (Mind map) ใบความรเกยวกบเรองเซลล (หนงสอหลกสตร 51)

ใบความรเรองดงตอไปนระบบการ

การสงเกตการนำาเสนอ

การสงเกตการทำางานเปนทมการนำา

70

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ความรไปใช

3. ศกษา สบคนขอมล และอธบายกระบวนการแบงเซลลแบบไมโทซล และไมโอซล

ความรไปใชในชวตประจำาวน

2. กระบวนการแบงเซลล2.1 การแบงเซลลแบบไมโทซส2.2 การแบงเซลลแบบไมโอซส

learning)ครแบงผเรยน ออกเปน 4 กลม โดยใหผเรยนแตละกลมศกษาเรองดงตอไปน กลมท 1 ระบบการทำางานของเซลลพชและเซลลสตวกลมท 2 กลไกและการรกษาดลยภาพของพช สตวและมนษยกลมท 3 การปองกนดแลรกษาภมคมกนรางกายและการนำาความรไปใชในชวตประจำาวนกลมท 4 กระบวนการแบงเซลลและพรอมนำาเสนอตอกลมใหญครและผเรยนรวมกนแลกเปลยนเรยนรโดยใชคำาถามปลายเปดในการ

ทำางานของเซลลพชและเซลลสตว กลไกลและการรกษาดลยภาพของพช สตว และมนษยการปองกนดแลรกษาภมคมกนรางกายกระบวนการแบงเซลล

เสนอประเมนผลจากใบงานเรองเซลล

จากสมดบนทกจากสมดบนทกจากแฟมสะสมงาน

จากแฟม

71

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ตนเอง

( 16 ชม.)

ชวนคด ชวนคยเพอสรปเนอหาตาง ๆผเรยนนำาผลการเรยนรทไดมาทำาใบงานเพอทดสอบความเขาใจของผเรยนขนท 3 ขนปฏบตและนำาไปประยกตใช ( I : Implementation)ผเรยนนำาความรทไดจดบนทกลงสมดบนทกและนำาความรไปประยกตใชในชวตประจำาวนและรวบรวมไวในแฟมสะสมงานขนท 4 การประเมนผลการเรยนร (E : Evaluation)4.1 ครและผเรยนนำาแฟมสะสมงานมาใชเปนสารสนเทศในการประเมนคณภาพการเรยนร

ใบงานเรองเซลล

สมดบนทกสมดบนทกแฟมสะสมงาน

เกณฑการประเมนแฟมสะสมงานแบบทดสอบเรองเซลล

สะสมงานจากแบบทดสอบเรองเซลล

72

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

4.2 คร ผเรยน และผเกยวของรวมกนสรางเกณฑการประเมนคณภาพการเรยนร4.3 ครตดสนผลการเรยนรตามเกณฑทกำาหนดหม�ยเหต : ผเรยนไดศกษาคนควาเพมเตม (จำานวน 16 ชม.) ในเรองดงตอไปนระบบการทำางานของเซลลพชและเซลลสตว (จำานวน 4 ชม.)กลไกและการรกษาดลยภาพของพช สตวและมนษย (จำานวน 4 ชม.)การปองกนดแลรกษาภมคมกนรางกาย (จำานวน 4 ชม.)

73

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

กระบวนการแบงเซลล (จำานวน 4 ชม.)ผเรยนทำาแบบทดสอบความเขาใจจากการทไดศกษาเรยนรเพมเตม

74

ใบคว�มรเรอง ก�รเขยนแผนผงคว�มคด หรอแผนทคว�มคด (Mind Map)

(เพอเสรมสรางทกษะในการวเคราะห และการสงเคราะหขอมล อนเปนพนฐานในการเรยนร จดระเบยบความคด)

………………………………………

Mind Map คออะไร ? Mind Map คอ การถายทอดความคด หรอขอมลตาง ๆ ทมอยในสมองลงกระดาษ โดยการใชภาพ ส เสน และการโยงใย แทนการจดยอแบบเดมทเปนบรรทด ๆ เรยงจากบนลงลาง ขณะเดยวกนมนกชวยเปนสอนำาขอมลจากภายนอก เชน หนงสอ คำาบรรยาย การประชม สงเขาสมองใหเกบรกษาไวไดดกวาเดม ซำายงชวยใหเกดความคดสรางสรรคไดงายเขา เนองจะเหนเปนภาพรวม และเปดโอกาสใหสมองใหเชอมโยงตอขอมลหรอ ความคดตาง ๆ เขาหากนไดงายกวา “ใชแสดงการเชอมโยงขอมลเกยวกบเรองใดเรองหนงระหวางความคดหลก ความคดรอง และความคดยอยทเกยวของสมพนธกน ผงความคด ”(Mind Map)

“ใชแสดงการเชอมโยงขอมลเกยวกบเรองใดเรองหนงระหวางความคดหลก ความคดรอง และความคดยอยทเกยวของสมพนธกน ”

75

ลกษณะการเขยนผงความคด เทคนคการคดคอ นำาประเดนใหญ ๆ มาเปนหลก แลวตอดวยประเดนรองในชนถดไป

ขนตอนก�รสร�ง ก�รสร�ง แผนทคว�มคด หรอ Mind Map 1. เขยน/วาดมโนทศนหลกตรงกงกลางหนากระดาษ 2. เขยน/วาดมโนทศนรองทสมพนธกบมโนทศนหลกไปรอบ ๆ 3. เขยน/วาดมโนทศนยอยทสมพนธกบมโนทศนรองแตกออกไปเรอย ๆ 4. ใชภาพหรอสญลกษณสอความหมายเปนตวแทนความคดใหมากทสด 5. เขยนคำาสำาคญ (Key word) บนเสนและเสนตองเชอมโยงกน 6. กรณใชส ทงมโนทศนรองและยอยควรเปนสเดยวกน 7. คดอยางอสระมากทสดขณะทำา

กฏก�รสร�ง Mind Map 1. เรมดวยภาพสตรงกงกลางหนากระดาษ 2. ใชภาพใหมากทสดใน Mind Map ของคณ ตรงไหนทใชภาพไดใหใชกอนคำา หรอรหส เปนการชวยการทำางานของสมอง ดงดดสายตา และชวยความจำา 3. ควรเขยนคำาบรรจงตวใหญๆ ถาเปนภาษาองกฤษใหใชตวพมพใหญ จะชวยใหเราสามารถประหยดเวลาได เมอยอนกลบไปอานอกครง 4. เขยนคำาเหนอเสนใต แตละเสนตองเชอมตอกบเสนอนๆ เพอให Mind Map มโครงสรางพนฐานรองรบ 5. คำาควรมลกษณะเปน "หนวย" เปดทางให Mind Map คลองตวและยดหยนไดมากขน 6. ใช ส ทว Mind Map เพราะสชวยยกระดบความคด เพลนตา กระตนสมองซกขวา 7. เพอใหเกดความคดสรางสรรคใหม ควรปลอยใหสมองคดมอสระมากทสดเทาทจะเปนไปได

76

วธก�รเขยน Mind Map โดยละเอยดอกวธหนง 1.เตรยมกระดาษเปลาทไมมเสนบรรทดและวางกระดาษภาพแนวนอน 2.วาดภาพสหรอเขยนคำาหรอขอความทสอหรอแสดงถงเรองจะทำา Mind Map กลางหนากระดาษ โดยใชสอยางนอย 3 ส และตองไมตกรอบดวยรปทรงเรขาคณต 3.คดถงหวเรองสำาคญทเปนสวนประกอบของเรองททำา Mind Map โดยใหเขยนเปนคำา ทมลกษณะเปนหนวย หรอเปนคำาสำาคญ (Key Word) สน ๆ ทมความหมาย บนเสน ซงเสนแตละเสนจะตองแตกออกมาจากศนยกลางไมควรเกน 8 กง 4.แตกความคดของหวเรองสำาคญแตละเรองในขอ 3 ออกเปนกง ๆ หลายกง โดยเขยนคำาหรอวลบนเสนทแตกออกไป ลกษณะของกงควรเอนไมเกน 60 องศา 5.แตกความคดรองลงไปทเปนสวนประกอบของแตละกง ในขอ 4 โดยเขยนคำาหรอวลเสนทแตกออกไป ซงสามารถแตกความคดออกไปเรอยๆ 6.การเขยนคำา ควรเขยนดวยคำาทเปนคำาสำาคญ (Key Word) หรอคำาหลก หรอเปนวลทมความหมายชดเจน 7.คำา วล สญลกษณ หรอรปภาพใดทตองการเนน อาจใชวธการทำาใหเดน

77

เชน การลอมกรอบ หรอใสกลอง เปนตน 8. ตกแตง Mind Map ทเขยนดวยความสนกสนานทงภาพและแนวคดทเชอมโยงตอกน

ก�รนำ�ไปใช 1. ใชระดมพลงสมอง 2. ใชนำาเสนอขอมล 3. ใชจดระบบความคดและชวยความจำา 4. ใชวเคราะหเนอหาหรองานตาง ๆ 5. ใชสรปหรอสรางองคความร

78

ใบคว�มร เรอง ระบบก�รทำ�ง�นของเซลลพช และ เซลลสตววช�วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

โครงสร�งและกลไกก�รทำ�ง�นในพช

ระบบของเนอเยอระบบของเนอเยอทนยมมากทสด คอระบบของ Sachs (Sachs’

classification) แบงออกเปน 3 ระบบ ดงน

1. ระบบเนอเยอผว (Dermal system)2. ระบบเนอเยอพนฐาน (Fundamental system หรอ ground

system)3. ระบบเนอเยอลำาเลยง (Vascular system)

ก�รจำ�แนกชนดของเนอเยอเนอเยอ คอกลมเซลลทมาทำาหนาทรวมกน พชเปนสงมชวตทมโครงสราง

ซบซอนประกอบดวยเนอเยอหลายชนดอยตามสวนตางๆ ของพช ซงจำาแนกตามลกษณะการแบงตวได 2 ประเภท คอ

1. เนอเยอเจรญ (meristematic tissues)2. เนอเยอถาวร (permanent tissues

ระบบของเนอเยอ

ระบบของ Sachs (Sachs’ classification) แบงเนอเยอออกเปน 3 ระบบ คอ

79

1. ระบบเนอเยอผว (Dermal system)เปนเนอเยอทอยนอกสด ไดแกอพเดอรมส หนาทปองกนอนตรายใหเนอเยอทอยดานใน เมอพชมอายมากขน เกดการเจรญเตบโตขนทสองจะพบ periderm ซงประกอบดวยเซลลหลายชนดมาทำาหนาทแทนอพเดอรมสซงจะหลดสลายไป

2. ระบบเนอเยอพนฐาน (Fundamental system/ground system)เปน เนอเยอทพบมากทสดในพช ไดแกเนอเยอบรเวณคอร เทก พธ ใบ เนอของผล ราก ทสะสมอาหาร ประกอบดวย เซลลพาเรนไคมา คอเลนไค มา และสเคลอเรนไคมา หนาท ขนกบชนดของเซลลทเปน องคประกอบ

3. ระบบเนอเยอลำาเลยง (Vascular system) ประกอบดวยไซเลม และโฟลเอม ทำาหนาทลำาเลยงนำาและอาหารไปยงสวนตางๆ ของพช

เนอเยอเจรญ (Meristematic tissues)

เนอเยอเจรญ (Meristematic tissues) หมายถงกลมของเซลลทมความสามารถแบงตวแบบ mitosis ใหเซลลใหมอยตลอดเวลา มกอยเปนกลมเลกๆ มลกษณะทสำาคญและแตกตางจากเนอเยอถาวรดงน

80

ลกษณะของเนอเยอเจรญ

• เซลลมขนาดเลก • ผนงเซลลบาง• มนวเคลยสขนาดใหญ • vacuoles ไมม หรอ มขนาดเลก • ไมม intercellular spaces

ตำ�แหนงทพบ Meristematic tissues

• พบในสวนใกลกบปลายยอดปลายราก เรยกวา apical meristems• บรเวณตายอด ตากงของลำาตน • พบอยระหวาง xylem กบ phloem (ในพชใบเลยงค) เรยก vascular cambium• อยใต epidermis ของลำาตนพชใบเลยงค เรยกวา cork cambium• อยถดจาก endodermis ของราก เรยก pericycle ซงจะแบงตวให Lateral roots

เนอเยอเจรญ จำาแนกตามการเกดและการเจรญเตบโต ไดเปน 3 ชนด คอ1. Promeristem2. Primary meristem3. Secondary meristem

1. Promeristem (apical meristem) เปนเนอเยอเจรญทเกดขนใหม มการแบงตวอยางรวดเรว เซลลมรปรางและลกษณะใกลเคยงกนและขนาดเทากนหมด พบบรเวณปลายราก ปลายยอดปลายกง และตาของพช เมอแบงตวชวยใหสวนตางๆ ของพชยดยาวและสงขนเซลลใหมทเกดขนจะเปลยนสภาพเปนเนอเยอเจรญขนแรก และการเจรญเตบโตในขนนจดวาเปนการเจรญเตบโตขนแรก (primary growth) ตำาแหนงทพบ Meristematic tissues

• พบ ในสวนใกลกบปลายยอดปลายราก เรยกวา apical

81

meristems• บรเวณตายอด ตากงของลำาตน • พบอยระหวาง xylem กบ phloem (ในพชใบเลยงค) เรยก vascular cambium• อยใต epidermis ของลำาตนพชใบเลยงค เรยกวา cork cambium• อยถดจาก endodermis ของราก เรยก pericycle ซงจะแบงตวให Lateral roots

2. Primary meristem เปนเนอเยอเจรญทประกอบดวยเซลลซงไดจากการแบงตวของ promeristem พบในสวนทตำาลงมาจากยอดลงมา เนอเยอเจรญชนดนยงคงแบงตวตอไปอก Primary meristem ม 3 ชนด ไดแก

2.1 Protoderm พบอยชนนอกสดเรยงเปนแถวเดยว แบงตวเพยงดานเดยวและพฒนาไปเปนอพเดอรมส

2.2 Procombium แบงตวและพฒนาเปนเนอเยอลำาเลยงขนแรก คอ primary xylem และ primary phloem

2.3 Ground meristem แบงตวและเจรญเปนเนอเยอพน ไดแกเนอเยอบรเวณคอรเทก พธ เนอเยอถาวรทไดจาก primary meristem จะเรยกเนอเยอเหลานวา primary pemanent tissues เชน epidermis parenchyma collenchyma sclerenchyma pith endodermis3. Secondary meristem ไดแก vascular cambium และ cork cambium เปนเนอเยอเจรญซงสวนใหญพบทงในรากและลำาตนของพชใบเลยงค แบงตวและเจรญเปลยนแปลงไปเปนเนอเยอถาวร ทเรยกวา secondary permanent

82

tissues Vascular cambium เปนเนอเยอเจรญทอยระหวาง xylem และ phloem ทำาหนาทสราง secondary xylem และ secondary phloem Cork cambium หรอ phellogen เปนเนอเยอเจรญทเกดใกลๆ กบ epidermis ในบรเวณ คอรเทกของลำาตน แบงตวให cork และ phelloderm การเจรญของพชทไดจากการแบงเซลลของ secondary meristem น จดวาเปนการเจรญเตบโตขนทสอง (secondary - growth) ซงจะทำาใหพชขยายขนาดใหอวนขน

เนอเยอเจรญ จำ�แนกต�มตำ�แหนงทอย แบงไดเปน 3 ชนด คอ 1. Apical meristem เปนเนอเยอทอยปลายยอด ปลายราก แบงตวตลอดเวลา อาจเรยกอกอยางวา promeristem2. Lateral meristem เปนเนอเยอเจรญทขนานกบสวนขางของพช ไดแก vascular bundle และ cork cambium จดเปน secondary meristem

3. Intercalary meristemพบในพชใบเลยงเดยว อยระหวางขอทำาใหปลองยดยาวขน

เนอเยอถ�วร (Permanent Tissues)

หมายถง เนอเยอทไมมความสามารถในการแบงตว มการเปลยนแปลงรปราง ขนาด เพอไปทำาหนาทเฉพาะอยาง (specialize cells) ถาเนอเยอประกอบดวยกลมเซลลเพยงชนดเดยว จะเรยกวา Simple permanent tissues เชน epidermis, parenchyma, collenchyma และ sclerenchyma ถาเนอเยอประกอบดวยกลมเซลลหลายชนด จะเรยกวา Complex permanent tissues ไดแก xylem และ phloem Simple permanent tissues: Parenchyma Collenchyma Sclerenchyma Epidermis Complex permanent tissues : Xylem Phloem

83

เนอเยอถ�วรเชงเดยว (Simple permanent tissues)

1. Parenchyma เปนเนอเยอพนทพบมากทสดในพช ตามสวนตางๆ โดยเฉพาะสวนทออนนม เชน บรเวณคอรเทก พธ เนอผลไม พาเรนไคมาเปนเซลลทมชวต ขนาดคอนขางใหญ มรปรางหลายแบบ เชน รปกลม ร ทรงกระบอก หรอรปรางไมแนนอน ภายในเซลลอาจพบหรอไมพบนวเคลยส ผนงเซลลบางเปนผนงเซลลชนแรก (primary wall)มกพบ central vacuoles ขนาดใหญ และม intercellular spaces หนาท สงเคราะหดวยแสง เนองจากม chloroplast ภายในเซลล เรยกพาเรนไคมาชนดนวา chlorenchyma เชน palisade และ spongy mesophyll ซงพบในใบพชเซลลทเปนสวนประกอบของชนคอรเทกของลำาตน เซลลสาหรายหางกระรอก สะสมอาหาร ไดแกเซลลทเปนสวนประกอบของลำาตนใตดน รากสะสมอาหาร หรอพาเรนไคมาในบรเวณคอรเทก หรอพธ โดยภายในจะบรรจแปง โปรตน นำามนหรอนำาตาลไว เรยกเซลลเหลานวา reserved parenchyma หรอ storage parenchyma เกด gaseous exchange และชวยใหพชลอยตวบนนำาได ไดแกพาเรนไคมาทม intercellular air spaces มาก เรยก aerenchyma

2. Collenchyma รปรางร ยาว เซลลมผนงหนาไมสมำาเสมอ จดเปนผนงเซลลชนแรก เปนเนอเยอทสรางความแขงแรงใหกบพช เมอมการเจรญเตบโตเตมทกยงเปนเนอเยอทมชวต พบโดยทวไปในสวนของพช เชน stems petioles (stalk) laminae roots เมอ cross-section สวนของลำาตน มกพบ collenchyma อยตดกบ epidermis หรอถกขนดวย parenchyma 2-5 แถว นอกจากนยงพบบรเวณเสนใบ ซงเปนเนอเยอลำาเลยงพบบรเวณมมหรอเหลยมของลำาตน ผนงเซลลหนาทำาใหไมพบ Intercellular air spaces หรอพบนอยมาก สวนประกอบภายในเซลลอาจพบ nucleus chloroplasts บางแตพบนอยมาก เนองจากมผนงเซลลทหนา Collenchyma เชอวา Collenchyma มตนกำาเนดมาจาก parenchyma จากนน differentiate โดยผนงเซลลจะ เสรมใหมความแขงแรงมากขนโดยการสะสมของ cellulose และ pectin หนาท เพมความแขงแรงใหสวนตางๆ

84

ของพช เชน สวนกานใบ สวนลำาตน ผนงเซลลประกอบดวยเซลลโลส เพคตน (มคณสมบตอมนำาไดด) และสารอนๆ แตไมมลกนน

ชนดของ Collenchyma แบงตามการสะสมของสารตางๆ ทบรเวณผนงเซลล ไดดงน

1. Lamellar collenchyma ผนงเซลลดานนอนหนา (tangential walls) กวาบรเวณอนๆ เชน Sambucus nigra, บางชนดในสกล Sanguisorba, Rhoeo, Eupatoria

2. Angular collenchyma เปน collenchyma ทมผนงเซลลหนาตามมมของเซลลตลอดความยาว พบในบางชนด ในสกล Ficus, Vitis, Ampelopsis, Polygonium, Beta, Rumex,Boehmeria, Morus, Cannabis, Pelargonium และอนๆ

3. Lacunar หรอ tubular collenchyma ผนงเซลลดานทตดกบชองวางระหวางเซลลหนากวาบรเวณอนๆ เชน Lactuca, Salvia, Prunella

3. Sclerenchyma เมอเจรญเตมทจะไมมชวต มผนงเซลลทหนามาก คำาวา "sclerenchyma" มาจากภาษา Greek คอ "scleros" แปลวา "hard" ซงความแขงแรงทวามาจากผนงเซลลทหนานนเอง ลกษณะเดนของเซลลนคอ ผนงเซลลขนทสอง (secondary wall) หนา ประกอบดวย cellulose และ/หรอ lignin โปรโตพลาสต มกสลายไปหลงจากผนงเซลลเจรญเตมท เหลอเปนชองวางภายในเซลล เรยกวา Lumen Sclerenchyma cells มกพบปะปนกบเซลลชนดอนเพอทำาหนาทใหความแขงแรงแกโครงสรางตางๆ Sclerenchyma มกพบตามลำาตน และในใบพบในสวนของมดทอนำาทออาหาร Sclerenchyma สรางความแขงแรงใหกบเมลดโดยเฉพาะสวนของเปลอกหมเมลด จดเปนเนอเยอสำาคญทสรางความแขงแรงใหกบพช

Sclerenchyma ส�ม�รถแบงออกเปน 2 ชนด โดยใชลกษณะรปร�งทแตกต�งกนดงน

85

Fibres Sclereids 3.1 Fibres ลกษณะเซลลยาว ปลายเซลลเรยว ผนงเซลลหนามาก พบอยรวมกนเปนกลมหรอเปนมด เชน ในเนอไม (xylem fibres) ในทอลำาเลยงอาหาร (phloem fibres) สวนประกอบของทอลำาเลยงบรเวณใบ (vein) หรอเปนเนอเยอทใหความแขงแรงในพชใบเลยงเดยว มความสำาคญทางเศรษฐกจมาก เพราะถาชนของ fiber หนา จะมความเหนยวมาก ใชทำาเชอกและสงทออนๆ เชน ปานลนน (flax: Linum usitatissimum) ใยกญชา(hemp: Canabis sativa) ปานราม (ramie: Boehmeria nivea) Fiber มกพบอยรวมกนเปนกระจกๆ อาจพบใน- ชน cortex เรยก cortical fiber

- ใน xylem เรยก xylem fiber- ใน phloem เรยก phloem fiber

3.2 Sclereids (Stone cells) ทเรยก stone เนองจากเซลลมความแขงแรงเหมอนหน มรปรางหลายแบบ เชน ลกษณะอวน ปอม isodiametric, forked ลกษณะคลายดาว หรอ แตกแขนงหลายแบบ ถาเปรยบเทยบกบ fibres sclereids มกจะสนกวา ปอมกวา อาจพบอยรวมกลมกนเปนมด หรอ พบเซลลเดยวๆ หรอรวมเปนกลมเลกๆ ภายใน parenchyma tissues ตวอยางเชน stone ของลกแพร (pears: Pyrus communis) และสาล stone cell ทมกถกนำามาเปนตวอยางศกษาคอ stone cell ทเปนสวนประกอบของกะลามะพราว เปลอกถว เปลอกหมเมลดของผลไมบางชนด เชน พทรา เซลลมกประกอบดวยสวนของผนงเซลลทงหมด ผนงเซลลมกพบ pits ทแตกแขนง มองเหนไดชดเจน เรยกวา ramiform pits

4. Epidermis มาจากภาษากรก epi หมายถง upon ขางบน และ derma หมายถง skin ผว เปนเนอเยอชนนอกสดของสวนตางๆ ของพช ประกอบดวยเซลลเรยงตวเพยงชนเดยว มกไมพบ intercellular spaces รปรางแบนยาว ผนงเซลลบาง โดยสวนใหญผนงเซลลดานนอกจะหนากวาดานใน และพบมสารควตนซงเปนสารพวกไขมนเคลอบอยชนนอก ยกเวนในรากจะม suberin เคลอบ พชทขนอยในทแหงแลงมกมควตนเคลอบหนา เพอรกษานำาทอยภายใน โดยทวไป

86

อพเดอรมสไมม chloroplast ยกเวน guard cells อพเดอรมสของลำาตนพชทมส เชน ชบา ฤาษผสม จะมรงควตถพวก anthocyanin อยภายใน พชใบเลยงเดยวจะมอพเดอรมสทเปลยนแปลงไปรปรางคลายถงเรยงกน เรยก bulliform cells ชวยในการคลหรอแผขยายของใบ พชบางชนด เชน กลวยไม มอพเดอรมสหลายชน เรยกวา velamen อพเดอรมสทพบในรากบางเซลลจะเปลยนแปลงไปเปน root hair เพอชวยเพมพนทในการดดนำาและแรธาตจากดน บรเวณลำาตน กง ใบ กสามารถพบ hair หรอ trichome ไดเชนกน Guard cells เปน epidermal cells ทเปลยนแปลงไปมรปรางคลายเมลดถว 2 เซลลประกบกน ภายในม chloroplasts สงเคราะหแสงได เมอ guard cells เตงเกดชอง (pore) เรยกโครงสรางทงหมดวา Stoma ซงจะเปนสวนททำาใหเกดการแลกเปลยนกาซ และการคายนำาของพช พชสวนใหญจะพบ stoma บรเวณทองใบ (lower epidermis) มากกวาหลงใบ สวนในพชนำามกพบดานหลงใบมากกวาทองใบ นอกจากนบรเวณรอบๆ stoma จะม epidermal cells ทมรปรางแตกตางจากอพเดอรมสปกต ซงเรยกเซลลนวา subsidiary cells พบอยรอบๆ stomata เสมอ Bulliform cells เรยกอกอยางวา mother cell เปนเซลลขนาดใหญ ผนงเซลลบางรปรางคลายถง พบอยดานหลงใบ (upper epidermis) อยตลอดความยาวของใบพชใบเลยงเดยว ซงมกพบประมาณ 3-4 เซลลตอกลม ภายในบรรจนำาทำาใหเซลลเตง ใบพชแผขยายออก แตถา bulliform cells สญเสยนำา เซลลจะลบลงเปนผลทำาใหใบพชมวนงอ หรอเหยว

เนอเยอถ�วรเชงซอน (Complex permanent tissues) คอ เนอเยอทประกอบดวยเซลลหลายๆ ชนดมาทำาหนาทรวมกน ไดแก Xylem , Phloem

Xylem จดเปนเนอเยอททำาหนาทหลกในการลำาเลยงนำา (water-conducting tissue)ใน vascular plants ประกอบดวย tracheary elements ไดแก Vessel member และ Tracheid นอกจากนนยงม xylem fibres และ xylem parenchyma เพอทำาหนาทในการลำาเลยงใหสมบรณยงขน เซลลทประกอบเปน xylem ม secondary cell walls ซงมกไมม protoplasts ในชวงทเซลล maturity และมกพบ Bordered pits

87

เปนสวนททำาหนาทในการลำาเลยง สวน vessels ลำาเลยงนำาผาน perforated ผานทาง end walls

Xylem ประกอบดวยเซลล 4 ชนดคอ

1. Vessel member เปนเซลลททำาหนาทลำาเลยงนำาในพชกลม angiosperms ลกษณะเซลลคลายหลอด ปลายตด มความแตกตางจาก tracheids คอ ดานปลายเซลล (final walls) มลกษณะเปนรพรนคลายแผนตะแกรง (perforated) เพอใหนำาผานได เมอตด cross-section พบ vessels ขนาดเซลลใหญกวา tracheids ทำาใหมความสามารถจนำาไดมาก มผนงเซลลขนทสองหนา (thick-walled) ซงเกดจากการสะสมของเซลลโลส และลกนน ซงเปนองคประกอบของผนงเซลลขนทสอง ทำาใหเกดเปนลวดลายตางๆ เชน spiral thickening, anular thickening, reticulate thickening

2. Tracheid ทำาหนาทหลกในการลำาเลยงนำา (water-conducting elements) ในพช gymnosperms และพชทไมมเมลด สามารถพบไดในทงพชกลม angiosperms เซลลของเทรคดยาว ปลายแหลมปดทงสองดาน ความยาวเฉลย 1 mm เมอ cross-section เหมอนรปสเหลยม ผนงเซลลเปน lignified secondary wall ผวเซลลเรยบ มสวนทเปน Pitts ใชในการลำาเลยงนำาไปยงเซลลทอยขางเคยง ซง Pits ทพบโดยทวไปคอ bordered pits

3. Xylem parenchyma เปนเซลล parenchyma ทมารวมอยในกลมของไซเลมเปนเซลลทมชวต ผนงเซลลอาจหนากวา parenchyma ทวๆ ไป ทำาหนาทสะสมอาหารพวกแปง นำามน ผลก และอนๆ และทำาหนาทลำาเลยงนำา และแรธาตในแนวดงถาลำาเลยงในแนวรศมเรยก xylem ray

4. xylem fiber เซลลมรปรางยาวแบบ fiber ทวไป แตขนาดสนกวา ผนงหนาปลายแหลม เปนเซลลทไมมชวตเมอเจรญเตมทใหความแขงแรงแกพชผนงเซลลชนทสองของ vessel มลวดลายตางๆ เชน Spiral (helical) thickening

88

เปนเกลยวเวยนรอบ Annular thickening เปนวงแหวน Reticulate thickening เปนตาขายสานกน Pitted thickening เปนร (pit)

Phloem มาจากภาษากรก phloios หมายถง เปลอกไม (bark) ทำาหนาทลำาเลยงสารอนทรย เชน sucrose ไปยงสวนตางๆ ของพช ทกสวนซงแตกตางจากการลำาเลยงนำาทลำาเลยงจากดานลางขนสดานบนเพยงอยางเดยวเทานนประกอบ sieve element, companion cell, phloem fibres และ phloem parenchyma

Phloem ประกอบดวยเซลล 4 ชนดคอ 1. sieve tube member ตงชอตามลกษณะของของเซลลทดานปลาย (end walls) จะเปนรพรน (sieve plate) จะมสวนของ cytoplasm เชอมตอกนไดระหวางเซลลใกลเคยงกนซงจะทำาใหขนสง sugars, amino acids ทไดจากกระบวนการสงเคราะหดวยแสง จากแหลงทสราง (source) เชน leaves ไปยงสวนทรบ (sinks) เชน ราก ดอก ผล ลำาตน และบรเวณทมการเจรญเตบโต Sieve tube member เปนเซลลทมชวต ผนงเซลลบาง เมอเจรญเตมทจะไมม nucleus และม organelles อนนอยมาก ภายในบรรจโปรตนเปนจำานวนมาก และจะตองทำางานรวมกบ companion cells เสมอ 2. Companion cells จดเปน specialized parenchyma cells ทพบอยรวมกบ Sieve tube เปนเซลลขนาดเลก ผนงเซลลบาง พบนวเคลยสอยภายใน จะเชอมตอกบ Sieve tube โดยสวนของ cytoplasm ยนเขาไปเปนชองเลกๆ ในเซลลของอกฝายทำาหนาทชวยเหลอและควบคมการทำางานของ sieve tube3. Phloem fibres เซลลรปรางเรยวยาวไปทางดานปลาย มผนงเซลลหนาเชนเดยวกบ fibres ทวไป ทำาหนาทสรางความแขงแรง4. Phloem parenchyma เปนเซลลทมชวต ผนงเซลลบาง ทำาหนาทเกบสะสมอาหาร

ลำ�ตน (STEM)

89

ลำาตนคอสวนของพชทเจรญมาจาก epicotyl และ hypocotyl มกเจรญตานแรงโนมถวงของโลก ลำาตนอาจมการเจรญและเปลยนแปลงรปรางตางๆ แตลำาตนมกประกอบดวยสวนทสำาคญคอ ตา ขอ ปลอง

หน�ทหลก1. ชวยคำาจน (supporting) สวนตางๆ ของพช เชนใบ กงใหแผกงกานสาขาอยได2. ลำาเลยง (transportation) ลำาตนมเนอเยอลำาเลยงนำาและอาหาร เมอรากพชดดนำาและแรธาตจากนนกจะถกลำาเลยงไปยงสวนตางๆ โดยเฉพาะใบ เพอใชในการสงเคราะหดวยแสงและลำาเลยงอาหารทไดจากใบไปยงสวนอนๆ ของตนพชนอกจากหนาทหลกดงกลาวแลวลำาตนยงมหนาทอนๆ ตามลกษณะของลำาตนทเปลยนแปลงไป

ลกษณะของลำ�ตน ประกอบดวย 2 สวนคอ

1. ขอ (node) เปนบรเวณทเกดของตากง ตาดอก ตาใบ พชใบเลยงคอาจจะสงเกตไมชดเจน สงเกตจากมสวนของใบหรอดอกตดอย แตในพชใบเลยงเดยวจะเหนชดเจน เชน ไมไผ ขอ คอสวนทตน ไมกลวง 2. ปลอง (internode) บรเวณระหวางขอ คอสวนทเปนทอกลวงในไมไผนนเอง สำาหรบพช ใบเลยงคปลองสนมากและไมชดเจน แต สามารถสงเกตจากพชลมลกได เชน ลำาตนฟกทอง ลำาตนผกบงลำาตนบางชนดมขอปลองสนมาก เชน ลำาตนของหวหอม

90

นอกจากจะพบใบทลำาตนแลวยงพบตากง หรอตาดอกเสมอ ตาทอยปลายกงหรอลำาตนเรยก terminal bud ซงเจรญอยางไมมขอบเขต ทำาใหพชมการเจรญยดยาวขนบรเวณดานขางของลำาตนมตากง หรอตาดอกเกดบรเวณซอกใบ เรยกวา lateral bud หรอ axillary bud เนองจากเกดบรเวณซอกใบ (leaf axil) นนเอง ถาบรเวณ lateral bud มตาเกดขนมาใกลๆ จะเรยกตานวา accessory bud ตาทกลาวมาทงหมดอาจจะเปนใบตาใบหรอตาดอก ถาเจรญเปนดอก เรยกตานนวา floral bud พชบางชนดอาจมตาพเศษทนอกเหนอจากน เชน ตาของตนควำาตายหงายเปนซงเกดตาและเจรญเปนตนใหมได หรอตาในหวมนเทศ เกดตาและสามารถนำาไปปลกไดเปนตนใหมได ตาแบบนเรยกวา adventitious bud ลำาตนปกตจะเจรญเหนอพนดน เรยกลำาตนแบบนวา aerial stem แตมลำาตนบางชนดเจรญอยใตดน เรยกวา หวของพช ทำาหนาทสะสมอาหาร ลกษณะคลายรากมากจนอาจเขาใจผดวาเปนรากได หลกการแยกรากกบลำาตนสงเกตจากลำาตนมขอ ปลอง โดยดจากตาหรอใบกได ลำาตนใตดนมหลายชนดดงน

ลำ�ตนใตดน (Underground stem)

1. เหงา (rhizome or root stock) เปนลำาตนใตดนทมกเจรญในแนวขนานกบผวดน อาจมลกษณะกลมแตกตดตอกนหรอกลมยาวมขอและปลองสนๆ มใบเกลด หมตาไว ตาอาจแตกแขนงเปนลำาตนใตดน หรอลำาตนและใบแทงขนเหนอดนมสวนรากแทงลงดน ไดแก ขมน ขง ขา พทธรกษา

2. Tuber เปนลำาตนใตดนสนๆ ประกอบดวยขอและปลอง 3-4 ปลองไมมใบลำาตนมอาหารสะสมทำาใหอวบกลม มตาอยโดยรอบเกลด บรเวณปลองมตา ซงตามกจะบมลงไป ตาเหลานสามารถงอกเปนตนใหมได ไดแก มนฝรง มนหวเสอ

91

3. Bulbเปนลำาตนใตดนทตงตรงมขอปลองสนมากตามปลองม ใบเกลด (Scale Leaf) ทำาหนาทสะสมอาหารซอนหอหมลำาตนไวหลายชนจนเหนเปนหวลกษณะกลม ใบชนนอกสดจะลบแบนไมสะสมอาหาร สวนลางของลำาตนมรากเปนกระจก เชน หอม กระเทยม พลบพลง วานสทศหวกลม

4. Corm เปนลำาตนใตดนทมลำาตนตงตรง ลกษณะกลมยาวหรอกลมแบน มขอปลองเหนชด ตามขอมใบเกลดบางๆ หม ลำาตนสะสมอาหารทำาใหอวบกลม มตาตามขอสามารถงอกเปนใบโผลขนเหนอดนหรออาจแตกเปนลำาตนใตดนตอไปได ดานลางของลำาตนมรากฝอยเสนเลกจำานวนมาก ไดแก เผอก แหว บวสวรรค ซอนกลน

ลำ�ตนทมก�รเปลยนแปลงไปต�มสภ�วก�รณ (Modified stems)

1. ไหล (stolon or runner) เปนลำาตนเลอยไปตามผวดนหรอผวนำา มขอปลองชดเจน ตามขอมรากแทงลงไปในดนเพอชวยยดลำาตน นอกจากนบรเวณขอจะมตาเจรญไปเปนแขนงยาวขนานไปกบพนดนหรอผวนำา ซงจะงอกรากและลำาตนขนใหม ไดแก สตรอเบอร บวบก ผกบง แวนแกว หญานวลนอย

2. ลำาตนปนปาย (climbing stem or climber) มกเปนลำาตนทออนเกาะพนไปกบวตถทใชปนปายไปในทสงๆ เชน เถาวลย พลดาง

3. มอเกาะ (stem tendril)เปนลำาตนทเปลยนแปลงไปเปนมอเกาะ (tendril) ใชยดกบวตถเพอไตขนทสงๆ หรอชวยใหทรงตวอยได เชน มอเกาะฟกทอง นำาเตา บวบ แตงกวา พวงชมพ การสงเกตวาเปนใบหรอลำาตนทเปลยนแปลงเปนมอเกาะมหลกดงน ถาขอนนมใบครบแลวมมอเกาะออกมาตรงซอกใบแสดงวามอเกาะนนเปลยนแปลงมาจากลำาตน

92

4. หนาม (stem spine or thorn)เปนลำาตนเปลยนแปลงเปนเพอทำาหนาทปองกนอนตรายตางๆ ใหกบลำาตน เชน หนามไผ หนามเฟ องฟา นอกจากลำาตนแลวใบกสามารถเปลยนเปนหนามได เรยกวา leaf spine เชน กระบองเพชร ถาเปลยนมาจากผวของเปลอกเรยกวา prickle เชน หนามกหลาบ

5. Cladophyll เปนลำาตนทมลกษณะและทำาหนาทคลายใบ มสเขยวของคลอโรฟลลสามารถสงเคราะหดวยแสงได เชน ตนพญาไรใบ กระบองเพชร ลำาตนอวบนำาสเขยวใบลดรป ซงชวยลดการคายนำา ซงถอวาเปนการปรบตวของพชเพอใหอาศยอยในทแหงแลงได สนทะเล สนประดพทธ สวนของกงหรอลำาตนมสเขยวคลายใบมาก แตใบทแทจรงเปนใบเกลดขนาดเลก เรยกวา scale leaf

โครงสร�งภ�ยในของลำ�ตน ในพชใบเลยงเดยวและใบเลยงคมความแตกตางกนอยางชดเจน เนองจากพชใบเลยงเดยวมเฉพาะการเจรญขนแรก (primary growth) ไมมการเจรญขนทสอง (secondary growth) สวนพชใบเลยงคมการเจรญขนทสองเนอเยอเจรญบรเวณปลายยอด (apical meristem) จะแบงเซลลแบบไมโตซส ซงเซลลเหลานเจรญเปน primary meristem ประกอบดวย protoderm procambium และ ground meristem เซลลจะยดขยายและเจรญตอเปนเนอเยอถาวรปฐมภม ประกอบดวยบรเวณตางๆ ดงน1. Epidermisเปนเนอเยอชนนอกสด เจรญมาจาก protoderm ผนงเซลลดานนอกหนาเนองจากมควตนมาเคลอบ และชวยลดการสญเสยนำาทางลำาตนได บางเซลล

93

เปลยนแปลงเปนขน trichome หรอ guard cell อพเดอรมสบางเซลลอาจมสตางๆ เนองจากมรงควตถอยภายใน vacuole หรอ ใน cell sap 2. Cortex เปนเนอเยอทอยถดจาก epidermis ประกอบดวยเซลลหลายชนหลายชนด เชน parenchyma collenchyma sclerenchyma ชน cortex ในลำาตนมกมบรเวณแคบกวาในรากและพชใบเลยงเดยวมอาณาเขตไมแนนอน เพราะจะพบ vascular bundle อยใกลกบอพเดอรมสมาก ชนคอรเทกอาจมเพยง 1-2 ชนเทานน หนาทของชนคอรเทกขนกบเซลลทเปนสวนประกอบ เชน chlorenchyma ทำาหนาทสงเคราะหดวยแสง reserved parenchyma ทำาหนาทสะสมอาหาร sclerenchyma และ collenchyma ชวยคำาจนใหความแขงแรง 3. Vascular bundle ลกษณะ Vascular bundle ในลำาตนพชใบเลยงค

Primary growth: การเจรญแบบ primary growth ทอลำาเลยงนำาและอาหารประกอบดวย primary xylem และ primary phloem ซงเจรญมาจาก procambium และมเนอเยอ fascicular cambium ซงเปนเนอเยอเจรญอยตรงกลาง ไซเลมจะอยดานในสวนโฟลเอมจะอยดานนอกตดกบคอรเทก primary xylem ประกอบดวย protoxylem และ metaxylem โดย protoxylem อยดานในใกลกบพธแต metaxylem จะอยถดมาดานนอกใกลกบ fascicular cambium ซงการเรยงตวของ primary xylem จะแตกตางจากราก (ในราก protoxylem จะอยดานนอกบรเวณปลายแฉก สวน metaxylem ทจะอยบรเวณดานในใกลศนยกลาง) Secondary growth: การเจรญขนทสองเกดจาก vascular cambium แบงตวให secondary xylem และ secondary phloem การเกด vascular cambium เกดจาก fascicular cambium และ interfascicular cambium (พาเรนไคมาทอยในชนคอรเทกบางเซลลเปลยนสภาพกลายเปนเนอเยอเจรญเรยกวา interfascicular cambium) ดงรป เจรญเชอมกนเปนชนเดยว เรยก vascular cambium จะทำาใหเกดชนของเนอเยอลำาเลยงท

94

เรยงเปนวงรอบลำาตนนวา vascular cylinder และกอใหเกดการเจรญขนทสองขน ซงพบในพชใบเลยงคและจมโนสเปรม โดยเนอเยอทเปนเนอไมกคอสวนของไซเลมทประกอบดวย tracheid vessel fiber ซงลวนแตเปนเซลลทมผนงเซลลหนาซงทำาใหลำาตนแขงแรงสามารถคำาจนสวนตางๆ ของพชได การเจรญขนทสอง ในพชใบเลยงคนอกจากจะเกดจากการแบงตวของ vascular cambium ทอยรอบลำาตนจะแบงตวให secondary xylem และ secondary phloem แลวบรเวณชนคอรเทกบางเซลลจะเปลยนกลบเปนเนอเยอเจรญทเรยกวา cork cambium แบงเซลลให cork cells และ phelloderm ซงสงผลใหลำาตนเจรญออกดานขางหรออวนขนนนเอง Periderm เปนเนอเยอชนนอกสดของพชทมอายมาก เกดแทนท epidermis ทำาหนาทปองกนอนตรายใหกบพช พบในพชใบเลยงค พชจมโนสเปรม เปนเพยงสวนหนงของเปลอกไม (bark) (เปลอกไมจะหมายถงเนอเยอทกชนดตงแตชนวาสควลาบนเดลจนถงชนนอกสด) Periderm เกดจากพาเรนไคมาทอยในชนคอรเทก โฟลเอม หรอเซลลอน เปลยนกลบมาเปนเนอเยอเจรญ

Periderm ประกอบดวยเซลล 3 ชนด 1. Cork หรอ phellem เปนเซลลทอยดานนอก เซลลมลกษณะสเหลยม มชวตสนผนงเซลลมสารซเบอรนและไขผงเปนสวนประกอบมาก อาจมลกนนเลกนอยทำาใหมคณสมบตคลายกบฉนวนกนความรอน ปองกนนำาและแกสผาน ดงนนจงนยมนำาคอรกมาใชประโยชนทางการคา เชน ปดจกขวดไวน หรอใชเปนแผนกนความรอนได ตนไมบางชนด เชน ตนโอคมชนคอรกหนามากสามารถลอกเปนแผนๆ ได ซงความหนาของชนคอรกขนกบชนดพช 2. Cork cambium หรอ phellogen เปน secondary meristem ลกษณะเซลลสเหลยมคลายกบ vascular cambium แบงตวให cork cells และ phelloderm 3. Phelloderm ลกษณะคลายพาเรนไคมาทวไป มผนงเซลลบาง เปนแบบ primary wall มกเกาะตวกนหลวมๆ อยดานในทตดกบคอรเทก Lenticel เปนโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสบรเวณลำาตน ลกษณะคลายรอยแผล

95

เกดจากพาเรนไคมาในชนคอรเทกซงมกเปนพาเรนไคมาทอยใตอพเดอรมสแบงตวใหเซลลจำานวนมาก ทงดานบนและดานลาง เซลลทอยดานลางสามารถแบงตวไดอกเรยกเซลลนวา lenticel phllogen แบงตวใหเซลลทมลกษณะเชนเดยวกบพาเรนไคมา มชองวางระหวางเซลลมาก ซงจะเรยกเซลลทเกดใหมทอยดานบนนวา complementary cell เมอบรเวณนไดรบนำาฝน ผวหนาจะแตกออกลกษณะคลายเลนสทำาใหไดชอวา lenticels ลกษณะ Vascular bundle ในลำาตนพชใบเลยงเดยว ลำาตนของพชใบเลยงเดยวประกอบดวยอพเดอรมสเหมอนพชใบเลยงค เนอเยอลำาเลยงจะไมเกดตอกนเปนวงรอบลำาตน แตจะอยเปนกลมหรอเปนมดกระจายทวลำาตนไมเปนระเบยบ และพบใกลกบ epidermis มาก ทำาใหสวนของคอรเทกและพธไมมขอบเขตทชดเจน มกพบ Sclerenchyma 2-3 ชน อยถดจากอพเดอรมสสรางความแขงแรง อาจพบพาเรนไคมาทมผนงเซลลหนาเมอลำาตนมอายมากขน เพอใหลำาตนแขงแรง แตละ vascular bundle ประกอบดวยไซเลมและโฟลเอม รปรางคลายกบหวกะโหลก โดยมเวสเซลขนาดใหญสองเซลลและมเวสเซลขนาดเลกอยขางๆ สวนของโฟลเอมจะอยใกลกบอพเดอรมสมากกวาไซเลม และลำาตนพชใบเลยงเดยวไมม vascular cambium จงไมเกดการเจรญขนทสอง บรเวณกลางลำาตนจะกลวงเนองจากเซลลในชนนสลายไปเกดเปนชองกลวงกลางลำาตน เรยกวา pith cavity ซงพบในบรเวณทเปนปลองของพชใบเลยงเดยว

3. Pith ประกอบดวย parenchyma cell อยบรเวณกลางลำาตน ในพชใบเลยงคจะประกอบดวยพาเรนไคมาเซลลทมขนาดใหญ ผนงเซลลบาง ทำาหนาทสะสมอาหาร

วงป (annual ring)ในรอบ 1 ป vascular cambium จะแบงตวให secondary xylem แตกตางกนในแตละฤด ในฤดฝนทมนำามาก vascular cambium จะแบงตวใหเซลลทมขนาดใหญจำานวนมาก ผนงเซลลบางไมมลกนนมาสะสม จะมองเหนเปนสจาง เรยกเนอไมแบบนวา spring wood ในฤดแลงปรมาณนำาฝนมนอย

96

vascular cambium จะแบงตวใหเซลลทมขนาดเลก จำานวนนอย ผนงเซลลหนาเพราะมลกนนมาสะสมมาก จะมองเหนเปนสเขมเรยกเนอไมแบบนวา summer wood เมอครบ 1 ปจะเหนเนอไมมสเขมกบสจางซงสามารถใชนบอายของตนไมได

กระพ (sapwood) และแกนไม (heartwood) เมอตดตามขวางตนไมทมอายมากจะเหนเนอไมมสเขมอยบรเวณตรงกลางของลำาตน ประกอบดวย xylem ทอายมาก และไมทำาหนาทในการลำาเลยงนำาแลว มสารประกอบตางๆเชน tannin มาสะสม มความแขงมาก เรยกเนอไมทมสเขมนวา แกนไม สวนกระพจะเปนเนอไมทมสจางอยบรเวณดานนอกและยงคงทำาหนาทในการลำาเลยงนำา

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ร�ก(Root)

รากคอสวนของพชทมกมการเจรญเตบโตตามแรงโนมถวงของโลก ขอ ปลอง มหนาททสำาคญดงน

97

1. คำาจนสวนตางๆ ของพชใหทรงตวอยได (anchorage)2. ดดและลำาเลยงนำา (absorption and transportation)3. หนาทอนๆ ขนกบลกษณะของรากเชน สะสมอาหาร ยดเกาะ ใชในการหายใจเปนตน

ระบบราก (Root system)1. ระบบรากแกว (Tap root system) ระบบรากแกวประกอบดวยรากแกวซงเปนรากทมขนาดใหญกวารากอนๆ (เจรญมาจาก radicle หรอ embryonic root) และมรากแขนงเจรญออกจากรากแกวจำานวนมากและมขนาดรากแตกตางกน พชใบเลยงคและพชกลม gymnosperm สวนใหญมระบบรากแกว รากแกวทมขนาดใหญจะชวยในการยดเกาะและพยงใหลำาตนตงตรงและทรงตวไดด

2. ระบบรากฝอย (Fibrous root system) ระบบรากฝอยพบในพชใบเลยงเดยวเปนสวนใหญ พชใบเลยงเดยวเมองอกออกจากเมลดมรากแกวแตรากแกวจะสลายไป ประกอบดวยรากทมขนาดใกลเคยงกนจำานวนมาก ซงรากดงกลาวเจรญและพฒนามาจากเซลลทอยปลายสดของลำาตน ดงนนจงอาจถกเรยกวา adventitious root ได รากฝอยบรเวณโคนรากมขนาดใกลเคยงกบปลายรากและมกจะมการเจรญขนานไปกบพนดน ซงแตกตางจากระบบรากแกวทมกเจรญลงดานลางลกลงไปในดนเพอดดนำาและแรธาต ตวอยางระบบรากฝอย เชน รากหญา

ชนดของร�ก (Kind of root)

98

จำาแนกตามแหลงกำาเนดของรากสามารถแบงรากออกเปนชนดตางๆ ดงน 1. รากแกว (primary root ) เจรญเตบโตมาจากแรดเคล รากแกวมลกษณะของโคนรากมขนาดใหญอวนและเรยวเลกลงทางปลายราก ดงนนปลายรากและโคนรากมขนาดแตกตางกนอยางชดเจน 2. รากแขนง (secondary roots) เปนรากทเจรญจาก primary root โดยเนอเยอชน pericycle แบงตวเกดเปนรากทมโครงสรางภายในรากเหมอนกบรากแกวทกประการลกษณะการเกดของรากเกดจากเซลลทอยภายในลกษณะนเรยกวา endogenous-branching 3. รากวสามญ (adventitious roots) รากชนดอนๆ ทไมไดมจดกำาเนดมาจากแรดเคลและรากแกว จะเรยกวารากวสามญ เชน รากผกบง รากไทร ซงเกดขนบรเวณลำาตนอาจเกดจากเซลลในชนคอรเทก แบงเซลลเพมจำานวนจนกลายเปนราก รากวสามญนแยกประเภทตามหนาทไดดงน

Modified roots รากปนปาย (climbing roots)เชน รากพลดาง รากพรกไทย รากกลวยไม รากชนดนมกเกดบรเวณขอ ชวยในการยดเกาะทำาใหพชสามารถยดกบวตถ ใชในการปนปายในทสงได

รากคำาจน หรอ รากคำายน (prop roots) เชน รากขาวโพด รากโกงกาง ลำาเจยกมกแตกจากบรเวณขอของลำาตน เหนไดชดเจนในขาวโพดชวยในการทรงตวของลำาตน ตนโกงกางอาศยรากคำายนเนองจากโกงกางขนอยบรเวณดนเลนและมนำาขนนำาลง รากคำายนชวยในการทรงตวในดนเลนไดเปนอยางด

รากกาฝาก (parasitic root) เปนรากพชทเกาะกบพชชนดอนและใช haustorium ดดอาหารจากตนทอาศย (host) เชน รากฝอยทอง รากกาฝาก

รากหายใจ (respiratory root or aerating root) รากทปรบตวซงจะมบางสวนของรากโผลมาเหนอดน เชน รากลำาพ รากแสม รากโกงกาง รากบางชนดชวยในการลอยตวอยบนผวนำา เรยกวารากทนลอย

99

(pneumatophore) ประกอบดวยพาเรนไคมาทมชองวางระหวางเซลลขนาดใหญ เชน รากทน ลอย (นม) ของผก

รากพพอน (butress rooot) เปนรากทมลกษณะคลายลำาตนแผขยายออก เพอชวยใหลำาตนทรงตวดวยดยงขนรากสะสมอาหาร (storage roots) เปนรากทสะสมอาหารไวภายใน ประกอบดวย storage parenchyma ไดแก เชน รากสะสมอาหารทเปลยนแปลงมาจากรากแกว เชน แครอท มนแกว หวผกกาด รากสะสมอาหารทเปลยนแปลงมาจากรากฝอย เชน มนสำาปะหลง มนเทศรากสงเคราะหแสง (photosynthetic roots) เชน รากไทร รากกลวยไม มสเขยวของคลอโรฟลล ซงสามารถสงเคราะหดวยแสงได มกพบบรเวณรากทอายนอย

Zone of root

1. Root cap หรอหมวกราก พบบรเวณปลายราก ประกอบดวยเซลลหลายชน ลกษณะคลายปลอกหอหมสวนเนอเยอเจรญ (apical meristem) หมวกรากเปนสวนแรกทแทรกไปในดน เซลลบางสวนจะถกทำาลายดงนนจงมการสรางทดแทนตลอด และนอกจากนหมวกรากยงสรางสารโพลแซคคาไรดทมลกษณะคลายเมอกเพอชวยลดการเสยดสระหวางรากและดนในระหวางการแทงลงไปในดนของราก 2. Zone of cell division อยปลายสดถกหอหมดวยหมวกราก (root cap) ยาวประมาณ 1 มลลเมตร จดเปนเนอเยอเจรญประกอบดวยเซลลรปรางคลายกนและกำาลงแบงตวแบบ mitosis ตลอดเวลา ทำาใหรากพชยาวขน นยมใชศกษาการแบงเซลล แบบไมโตซส3. Zone of cell elongation อยถดจาก zone of cell division เปนเนอเยอเจรญขนแรกประกอบดวยเนอเยอเจรญ 3 สวนคอ protoderm procambium และ ground meristem เซลลดงกลาว จะยดยาวขนทำาใหเกดการเจรญขนแรก (primary growth) ยาวประมาณ 4-5 มลลเมตร

100

4. Zone of cell differentiation or Zone of root hair ประกอบดวยเซลลทเปลยนแปลงไปทำาหนาทเฉพาะอยาง เชน เนอเยอลำาเลยง คอรเทก อพเดอรมสและพบขนรากจำานวนมาก

Anatomy of root

โครงสรางภายในรากประกอบดวยสวนตางๆ ดงน1. Epidermis เปนเซลลชนเดยว เปลยนแปลงมาจาก protoderm ไมพบชน cuticle บางเซลลเปลยนเปนขนราก ซงจะเพมพนทในการสมผสกบความชนในดนทำาใหเพมประสทธภาพในการดดนำาและแรธาตไดมากยงขน

2. Cortex ชนคอรเทกในรากประกอบดวย parenchyma cell หลายชน บางเซลลทำาหนาทในการสะสมอาหาร ชนทถดจากอพเดอรมส เรยกวา hypodermis จนถงคอรเทกชนในสดเรยกวา endodermis ซง endodermis มสารซเบอรลนมาเคลอบลกษณะคลายเขมขด เรยกวา casparian strip การลำาเลยงนำาการลำาเลยงสวนใหญจะใชเสนทาง apoplast เมอถงชน endodermis ซงม casparian strip ขวางอย การลำาเลยงนำาจะใชเสนทาง symplast (ลำาเลยงผานเซลลเมมเบรนของเซลลหนงไปยงอกเซลลหนง) หรอผานเอนโดเดอรมสทไมม casparian strip ซงเรยกเซลลนวา passage cell ซง passage cell นจะพบนอย และมกจะเปน endodermis ทมตำาแหนงตรงกบ xylem ทอยปลายแฉก

3. stele ประกอบดวยเซลลหลายชน ตงแต pericycle, vascular bundle และ pith Pericycle จดวาเปนเนอเยอเจรญ ประกอบดวยเซลลเพยงชนเดยว มความสำาคญมากเพราะสามารถแบงตว สรางรากแขนง (Lateral roots)

.................................................................................................................................

101

ใบ(Leaf)

คออวยวะหรอรยางคของพชทเจรญออกจากดานขางของลำาตน ใบทวไปมกแผแบน มสเขยวซงทำาหนาทหลกในการสงเคราะหดวยแสง (photosynthesis) และคายนำา (transpiration) ใบพชมความแตกตางกนทงใน ดานรปราง ขอบใบ เสนใบ ลกษณะการตดกบลำาตน

สวนประกอบของใบ Complete Leaf ดงภาพ

1. แผนใบหรอตวใบ (leaf blade or lamina) มกแผแบน มสเขยว สวนใหญมรปรางร บางชนดอาจมรปรางกลม รปหวใจ รปพดในใบหญาแผนใบมกจะเรยวยาว แผนใบเปนสวนสำาคญทสด เพราะเปนสวนทสรางอาหาร บางชนดมขนาดเลกเปนใบเกลด (scale leaf) หรอมวนเปนทอ เชนในใบหอม

2. กานใบ (petiole) เปนสวนทเชอมตอระหวางตวใบกบลำาตน มลกษณะเปนกานสนๆ ในใบหญากานใบมกจะแบนบางโอบสวนลำาตนไว ซงนยมเรยกวากาบ หรอ sheath พชบางชนดอาจไมมกานใบ เรยกใบแบบนวา sessile leaf ถามกานใบเรยกวา petiolate

102

3. หใบ (stipule) เปนสวนของระยางคทยนออกมาตรงโคนใบทตดกบลำาตน หใบมกมอายไมนานและจะลดรวงไป หใบมกมสเขยวแตอาจมสเชน หใบของตนยางอนเดยหใบมสสนสวยงามหมยอดออนเอาไว พชบางชนดอาจไมมหใบ เรยกใบแบบนวา exstipulate leaf ถามหใบเรยกวา stipulate leaf เชน เขม พดนำาบษย มหใบอยระหวางใบทงสองขางกหลาบมหใบเชอมตดตอกบกานใบ ชบามหใบอยบรเวณซอกใบ

ชนดของใบ 1. ใบเดยว (simple leaf) ใบทมตวใบแผนเดยว เชน ใบนอยหนา มะมวง ชมพ พชบางชนดตวใบเวา โคงไปมา จงทำาใหดคลายมตวใบหลายแผนแตบางสวนของตวใบยงเชอมกนอยถอวาเปนใบเดยวเชน ใบมะละกอ ใบฟกทอง ตวใบมกตดกบกานใบ ถาใบทไมมกานใบเรยก sessile leaves เชน บานชน

2. ใบประกอบ (compound leaf) ใบทมตวใบหลายแผนตดอยกบกานใบเดยว เชน ขเหลก ใบจามจร ใบยอย เรยกวา leaflets ใบประกอบจะมตาทซอกใบทตดกบลำาตนเทานน (แตสวนทเปนกานใบยอยจะไมพบตา) ใบประกอบยงสามารถแบงเปนประเภทยอยๆ ได 2 ประเภทดงน

Pinnately compound leaf (ใบประกอบแบบขนนก) Palmately compound leaf (ใบประกอบแบบฝามอ) Pinnately compound leafใบทประกอบดวยหลายใบยอย (leaflets) แตละใบยอยมกานใบยอย (petiolule) ออกจากแกนกลาง (rachis) เปนคๆ คลายขนนก

ใบประกอบแบบขนนกชนเดยว (Pinnately compound leaf) ใบทประกอบดวยใบยอยแตกออกจากกานใบเพยงครงเดยว ใบยอยแตละใบจะมกานใบยอยเรยกวา petiolue ไดแก ใบกหลาบ ใบมะขาม ใบขเหลก ใบสะเดา ใบทองอไร ใบกาลพฤกษ

103

ใบประกอบแบบขนนกสองชน (bipinnately compound leaf) ใบทประกอบดวยใบยอยแตกออกจากกานใบเพยง 2 ครง และมชวงของกานใบหรอแกนกลาง 2 แหง คอ rachis และ rachilla เชน ใบหางนกยงฝรง จามจร กระถน

ใบประกอบแบบขนนกสามชน (tripinnately compound leaf) ใบทประกอบดวยใบยอยแตกออกจากกานใบเพยง 3 ครง และมชวงของกานใบหรอแกนกลาง 2 แหง คอ rachis และ rachilla แตแกนกลางท 3 อาจเรยกรวมวา rachilla ตวอยาง เชน ใบมะรม บบ

Palmately compound leafใบทประกอบดวยหลายใบยอย (leaflets) แตกออกจากสวนกานใบลกษณะคลายนวมอ ซงแบงเปนประเภทตางๆ ดงน bifoliage ใบทประกอบดวยใบยอย 2 ใบ trifoliage ใบทประกอบดวยใบยอย 3 ใบ Modified leaveLeaf tendrilใบเปลยนแปลงไปเปนมอเกาะ ใชในการยดเพอไตขนทสงๆ ได เชน ใบถวเลาเตา ใบดองดง

Leaf spineใบเปลยนแปลงไปเปนหนาม อาจเปลยนแปลงมาจากใบทงใบ หรอเพยงบางสวนของใบ เปนทงใชปองกนอนตรายตางๆ เชน กระบองเพชร เหงอกปลาหมอ ใบสบปะรด ใบปานศรนารายณ

Scale leafใบเกลด ใบทมขนาดเลกมาก ไมทำาหนาทสงเคราะหดวยแสง แตใชสวนลำาตนสงเคราะหดวยแสง เชน หนอไมฝรง หญาถอดปลอง หรอทำาหนาทหอหมตาไว เชน ใบเกลดของขง ขา

Bract หรอใบประดบใบทมสสนสวยงาม ลกษณะคลายกลบดอก ใบประดบของตนครสตมาส สวนทมสสนสวยงามในเฟ องฟา

104

Carnivorous leafใบทเปลยนแปลงเปนทดกแมลง อาจมลกษณะคลายหมอ (pitcher) เชน หมอขาวหมอแกงลง ลกษณะเปนกาบหยาดนำาคาง และกาบหอยแครง มนำาเหนยวยดตวแมลง

Bubilใบททำาหนาทในการขยายพนธ มตนเลกๆ เกดขนทขอบใบ นำาไปปลกเปนตนใหมได เชนตนตกแก ควำาตายหงายเปน วานเศรษฐ

โครงสร�งภ�ยในของใบ (Anatomy of leaf)1. Epidermis เปนเซลลชนนอกสด มทงดานบน (upper epidermis) และดานลาง (lower epidermis) ผนงเซลลดานทสมผสกบดานนอกจะหนากวาดานใน ซงชวยปองกนอนตรายจากภายนอก แผนใบทแผแบนทำาใหมพนททสมผสกบแสงแดดไดมากพชจะสญเสยนำาจากกระบวนการคายนำา ดงนนเพอหลกเลยงเหตการณดงกลาวพชจงสรางสารควตนเคลอบ เรยกชนของควตนนวา cuticle ผวใบดานบนหรอดานหลงใบมกจะมชนควตน นอกจากนยงขนกบชนดของพชและสงแวดลอมทพชขนอยเชน พชทมการปรบตวและเจรญในพนทแหงแลงไดจะมชน cuticle หนามาก อพเดอรมสเปลยนแปลงเปน guard cells อพเดอรมสนอกจากจะเปลยนเปนปากใบแลวบางเซลลอาจเปลยนเปนขน (hair) พชใบเลยงเดยว upper epidermis บางเซลลเปลยนเปน bulliform cell 2. Mesophyll เปนเนอเยอพนของใบอยระหวางอพเดอรมสทงสองดาน (mesophyll มาจากคำาวา meso แปลวา กลาง และ phyll แปลวา ใบ) แบงเปน 2 ชนคอ Palisade mesophyll เซลลมรปรางรยาว หรอรปตวยตงฉากกบอพเดอรมส อยตดกบ upper epidermis เซลลอดตวกนแนน มประมาณ 1-3 ชน ภายในเซลลมเมดคลอโรพลาสต จำานวนมาก palisade mesophyll จงเปนสวนททำาหนาทสงเคราะหดวยแสงไดมาก พชในตนเดยวกน ใบทไดรบแสงแดด (sun leave) มกจะมพาลเสดหลายชนกวาใบรม (shade leave) Spongy mesophyll เซลลมรปรางร กลม อยตดกบ lower epidermis เซลลเกาะตวกน อยางหลวมๆ และไมเปนระเบยบ ภายในเซลลมเมดคลอโร

105

พลาสต มกจะสงเคราะหแสงได นอยกวาชนพาลเสด เปนสวนทแกส (CO2) แพรเขาไปภายในใบพช

********************************************************************************************โครงสร�งและกลไกก�รทำ�ง�นในสตว

หนวยท 1ก�รรกษ�ดลยภ�พของร�งก�ยสตว(Physiological homeostasis) การรกษาดลยภาพภายในรางกายของสตว (homeostasis) ถอไดวาเปนหวใจอนสำาคญตอความรความเขาใจเกยวกบสรรวทยาของสตว ชวงกงศตวรรษท 19 Claude Bernard นกสรรวทยาชาวฝรงเศสเปนผใหแนวความคดเกยวกบการรกษาดลยภาพของรางกายวาสภาพแวดลอมทเกยวของกบสตวม 2 ชนดคอ สภาพแวดลอมภายนอกตวสตว (external environment) และสภาพแวดลอมภายใน (internal environment) ซงไดแกของเหลวทอาบรอบเซลล เลอด และนำาเหลอง ซงสตวจะตองมการรกษาสภาพแวดลอมภายในเหลานใหคอนขางคงทหรอมการเปลยนแปลงไดเลกนอยในชวงจำากดคาหนงจงจะทำาใหสงมชวตดำารงอยไดถงแมสภาพแวดลอมภายนอกรางกายจะมการเปลยนแปลงอยางมาก ตอมาในป 1929 Walter B. Cannon นกสรรวทยาชาวอเมรกนเปนผทนำาเอาคำาวา “homeostasis” มาใชเพอขยายความหมายของกลไกการรกษาสภาพแวดลอมภายในรางกาย (homeo = คลายหรอเหมอน, stasis = อยนงหรอทรงตว) ดงนน homeostasis จงหมายถงการรกษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหคงท แตความหมายของคำาวาคงทในทนไมไดหมายถงภาวะทไมมการเปลยนแปลง หากแตหมายถงมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาในลกษณะทเปนไดนามค (dynamic)

สภาพแวดลอมภายในรางกายสตว (The internal environment) ไดแกของเหลวทอาบอยรอบ ๆ เซลล เรยกวา extracellular fluid มอย 2 ชนดคอ

106

1. ของเหลวทอาบรอบเซลลและนำาเหลอง2. พลาสมา ซงเปนสวนประกอบทเปนของเหลวของเลอดโฮมโอสเตซสเกยวของกบตวแปรภายในรางกาย (variables) ทตองควบคมเพอรกษาสภาพแวดลอมภายในของสตว ดงน1. ความเขมขนของออกซเจนและคารบอนไดออกไซดในรางกาย2. ความเปนกรด-เบส (pH) 3. ความเขมขนของสารอาหารและของเสยในรางกาย4. ความเขมขนของเกลอแรและอเลคโตรไลต5. ปรมาตรของของเหลวนอกเซลลรวมทงแรงดนออสโมตคของของเหลว6. อณหภมกาย (ในกรณของสตวเลอดอน)

วธการทสตวใชในการรกษาสภาพแวดลอมภายในสตวอาศยกลไกการควบคมยอนกลบ (feedbackmechanism) เปนตวชวยรกษา โฮมโอสเตซส ซงม 2 แบบคอ

1. การควบคมยอนกลบแบบบวก (positive feedback control) 2. การควบคมยอนกลบแบบลบ (negative feedback control)

รางกายมกจะใชกลไกแบบลบมากกวาแบบบวกซงเปนการควบคมททำาใหรางกายกลบสสภาพเดม การควบคมแบบลบมลกษณะสำาคญคอสญญาณทปอนกลบเขามาจะมผลไปกระตนใหเกดการตอบสนองในลกษณะตรงขาม (feedback causes a reverse of the response) ตวอยางเชนการหลงฮอรโมนกระตนตอมไทรอยด (TSH) สญญาณปอนกลบ (feedback) ทมากระตนใหตอมใตสมองหลงหรอยบยงการหลงฮอรโมน TSH คอระดบฮอรโมนไทรอกซน (thyroid hormone) ในเลอด หากในเลอดมระดบฮอรโมนไทรอกซนสง ฮอรโมนไทรอกซนจะไปมผลยบยงทงการหลง TRH จากไฮโปธาลามสและยบยงการหลง TSH จากตอมใตสมอง ในทางตรงขามหากระดบฮอรโมนไทรอกซนตำาจะไปมผลกระตนใหไฮโปธาลามสหลง TRH มากขนและกระตนใหตอมใตสมองหลง TSH มากขน ดงนนจะเหนไดวาสญญาณปอนกลบทำาใหเกดการตอบสนองในลกษณะตรงขามนนเอง

107

สวนการควบคมยอนกลบแบบบวกมลกษณะสำาคญคอสญญาณ (input) มผลตอการเพมหรอเรงการตอบสนอง (increases or accelerates the response) ตวอยางเชน ระหวางการบบตวของกลามเนอมดลกจะมการหลงออกซโตซน ออกซโตซนทหลงออกมามผลกระตนใหการหดตวของมดลกมความถและความแรงเพมมากยงขน

กลไกการควบคมแบบยอนกลบพบไดตงแตระดบเซลลเปนตนไป การควบคมดงกลาวประกอบดวยองคประกอบ 3 อยางคอ

1. ตวรบ (receptor)2. ศนยควบคม (control center)3. ตวตอบสนอง (effector)

เมอมการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมไมวาจะเปนภายนอกหรอภายในของสตว ตวรบจะรบรการเปลยนแปลงและสงสญญาณไปยงศนยควบคม ศนยควบคมจะสงการและสงสญญาณไปยงตวตอบสนองใหทำางานเพอตอบสนองตอการเปลยนแปลงในทศทางทเหมาะสมทจะชวยใหสภาพแวดลอมในตวสตวกลบเขาสสภาพปกต เพอใหนสตเหนภาพไดงาย ๆ และชดเจนในทนจะเปรยบเทยบกลไกการควบคมสภาพแวดลอมของรางกายสตวกบการควบคมทางวศวกรรม เชนการควบคมอณหภมหอง สงเราในทนไดแกอณหภมทเปลยนแปลงไป ศนยควบคมกคอเทอรโมสตท (thermostat) ของเครองทำาความรอน (หรอความเยน) ทำาหนาทควบคมอณหภมใหผนแปรไดในชวงแคบ ๆ โดยทเทอรโมสตทมการตงคาอณหภมไวทจด ๆ หนง (เรยกวา set-point) มตวรบคอเทอรโมมเตอร สวนเครองทำาความรอน (หรอความเยน) คอหนวยตอบสนอง ถา set-point อยท 20 °C เมออณหภมลดตำากวา 20 °C กจะไปกระตนเครองทำาความรอนทำางาน เมออณหภมสงเกน 20 °C กจะไปหยดการทำางานของเครอง ทำาความรอนเปนตน

ตวอยางของการรกษาดลยภาพในรางกายสตว

108

1. โฮมโอสเตซสของนำาในรางกาย (osmoregulation)Osmoregulation หมายถงการควบคมปรมาณนำาในกระแสเลอด ทงนจะรวมถงความ เขมขนของสารอเลกโทรไลตในเลอด (เชน แคลเซยม โซเดยม โพแทสเซยม คลอไรด และอน ๆ) ดวย กลไกการควบคมเปนดงน

- การเปลยนแปลงปรมาณนำาในรางกาย กระตนกลไกการควบคมยอนกลบของรางกาย- ออสโมรเซพเตอร ซงอยทสมองสวนไฮโปธาลามสรบรการเปลยนแปลงไดจากกระแสเลอด- ไฮโปธาลามสสงสารสอเคมไปยงตอมใตสมอง- ตอมใตสมองหลงฮอรโมน anti-diuretic hormone (ADH) ไปออกฤทธททอหนวยไตทำาใหทอหนวยไตดดนำากลบมากขน หรอนอยลงแลวแตกรณ การควบคมการดดนำากลบมาก หรอนอยขนอยกบปรมาณการหลงของ ADH นนเอง

2. โฮมโอสเตซสของระดบนำาตาลในเลอด รางกายตองการปรมาณนำาตาลในเลอดทพอเหมาะเพอสราง ATP แตเนองจากความตองการ ATP ของรางกายเปลยนแปลงไดตามสภาพของรางกาย ดงนนรางกายจงตองเตรยมปรมาณนำาตาลในเลอดใหไดตามความตองการผลตพลงงานอยเสมอ รางกายควบคมโฮมโอสเตซสของนำาตาลในเลอดผานทางฮอรโมน 2 ชนดคอ อนซลน และกลคากอน

3. การควบคมอณหภมรางกายของสตวเลอดอนสตวเลอดอนใชกลไกการควบคมยอนกลบแบบลบในการรกษาอณหภมของรางกายไดหลายทาง โดยมศนยกลางทรบสญญาณการเปลยนแปลงของอณหภมอยทไฮโปธาลามส ตวรบรการ เปลยนแปลงของอณหภมเรยกวา เทอรโมรเซพเตอร (thermoreceptor) ทผวหนงจะมเทอรโมรเซพเตอรเปนตวรบรอณหภมภายนอกแลวสงสญญาณไปทไฮโปธาลามส ไฮโปธาลามสจะสงกระแสประสาทไปยงอวยวะตอบสนองใหมการทำางานในทางทจะชวยปรบอณหภมรางกายเขาสภาวะปกตตอไปวธการทสตวใชในการปรบสมดล

109

ของอณหภมรางกาย (Corrective mechanisms in temperature control) ไดแก

1. การเพมหรอลดการหลงเหงอ 2. การขยายตว-การหดตวของหลอดเลอดบรเวณผวหนงเพอการระบายความรอน นอกจากนการหดตวและการขยายตวของหลอดเลอดบรเวณภายในรางกายยงมผลตอการกระจายความรอนและการรกษาระดบอณหภมของเลอดทไหลกลบเขายงหวใจไดดวย โดยการไหลของเลอดในหลอดเลอดแดงและหลอดเลอดดำาในลกษณะทเปนcountercurrent flow มบทบาทตอการรกษาอณหภมใหกบรางกายดวยเชนกน 3. การหดตวของกลามเนอ piloerector ทโคนขนเพอผลตความรอน และการสนของกลามเนอทวรางกาย (shievering)4. การเพมหรอลดอตราเมตาโบลซมของรางกายผานทางการทำางานของฮอรโมน

หนวยท 2ระบบยอยอ�ห�ร(Digestive system)

สตวจำาเปนตองไดรบอาหารเพอนำามาสรางพลงงานในการดำารงชวต จงจำาเปนตองพฒนาโครงสรางพเศษทงเพอใหไดรบสารอาหารเขาสเซลล ซงขนอยกบ 2 กระบวนการคอการกน (feeding) และการยอยอาหาร (digestion)

รปแบบการกนอาหารของสตว (Types of feeding)สตวจดวาเปน hetrotrophs สรางอาหารเองไมได จงตองกนอาหารหรอดดซมจากแหลงอาหารเทานน สตวสวนใหญจดวาเปน ingestive eaters คอมการกลนกนอาหารผานทางปากเปนหลก จงสามารถจำาแนกกลมของสตวตามรปแบบการกนอาหารไดเปนดงน

110

1. Absorptive feeders เปนพวกทดดซมอาหารผานทางผนงลำาตว ตวอยางเชน พยาธตวตด2. Filter feeders เปนพวกทกรองกนอนภาคของอาหารทมขนาดเลกทแขวนลอยอยในนำาตวอยางเชน หอยนางรม หอยแมลงภ 3. Substrate feeders หรอ Deposit feeders เปนพวกทกนทอยอาศยทตวเองเกาะอยเชน ตวหนอนของแมลงกนใบไมทตวเองเกาะอย4. Fluid feeders เปนพวกทดดกนของเหลวจากสตวอน เชน ยง เหลอบ รน ไร5. Bulb feeders เปนพวกทกนอาหารทเปนชนโต ๆ ไดแก สตวสวนใหญ

ความตองการสารอาหารของสตว (Nutrition requirement) สตวตองการสารอาหารซงนอกจากจะใชไปเพอผลตพลงงานในรปของ ATP แลวยงใชเพอเปนโครงสรางของรางกาย ซอมเสรมทดแทนสวนทสกหรอ และยงเปนแหลงของ essential nutrient อกดวยสารอาหารทไดจากการรบประทาน ไดแก คารโบไฮเดรต ซงมองคประกอบเปน CHO ถงแมวาสารอาหารคารโบไฮเดรตจะเปนตวทสำาคญทสดในการผลตพลงงานของเซลล แตคารโบไฮเดรตกไมจดวาเปน essential nutrient เนองจากสตวสามารถทจะสรางจากสารอาหารอนไดเอง สวนสารอาหารทจดวาเปน essential nutrients ไดแก โปรตน (ใหกรดอะมโน) ลพด (ใหกรดไขมน) เกลอแร และวตามนสตวสรางโปรตนซงมอย 2 รปแบบในรางกาย คอพวกทเปนโปรตนโครงสราง (structural proteins) และโปรตนทเปนเอนไซม (enzymatic proteins) เกดขนมาจากกรดอะมโน 20 ชนด กรดอะมโนสวนใหญสตวจะสรางเองไดเรยกวาเปน non-essential amino acids แตจะมกรดอะมโนบางตวทรางกายสรางไมไดตองไดรบจากอาหารเรยกวา essential amino acids ซงในคนม 8 ตว ไดแก Try, Met, Val, Thr, Phe, Leu, Iso, Lys สำาหรบ ทารกมอก 1 ตวทเปน essential amino acid คอ histidine สวน essential fatty acid ของคนคอ Lenoleic acid

111

กระบวนการกนอาหาร (Food processing) สตวสวนใหญกนอาหารชนโต จงตองมกระบวนการตาง ๆ เพอใหไดโมเลกลสารอาหารขนาดเลกพอทเซลลจะนำาไปใชได

กระบวนการทจะใหไดมาซงสารอาหารขนาดเลกดงกลาวประกอบดวย

1. การกน (ingestion)2. การยอย (digestion)3. การดดซม (absorption)4. การขบออก (elimination)

การยอยอาหาร (Digestion) เปนกระบวนการทางเคมทมเอนไซมเขารวมปฏกรยา (enzymatic hydrolysis) เพอสลายอาหารใหเปนสารอาหารโมเลกลเดยว (monomers) ทสามารถดดซมเขาสเซลลได การยอยอาหารของสตวจำาแนกตามแหลงทเกดการยอยไดเปน 2 ประเภท

1. การยอยภายในเซลล (intracellular digestion) พบในโปรตสท (อะมบา พารามเซยม)และสตวชนตำาชนดเดยวทพบวามการยอยอาหารภายในเซลลคอฟองนำา โดยมการหลง hydrolytic enzyme จาก lysosome มายอยอาหาร สตวพวกนนำาอนภาคอาหารซงมขนาดเลกเขาสเซลลโดยวธฟาโกไซโทซสและสรางเปนถงอาหาร (food vacuole) ดงแสดงในถงอาหารจะเคลอนตวไปรวมกบ ไลโซโซมซงม hydrolytic enzyme อย การยอยอาหารเกดในถงอาหาร อาหารอนภาคเลก ๆ ทไดจากการยอยจะถกดดซมไปใชในเซลล สวนกากอาหารจะถกขบทงโดยวธเอกโซไซโตซส ในกลมนพารามเซยมจดวาเปนโปรตสททมโครงสรางเกยวกบการยอยอาหารทแนนอน คอมการนำาอาหารเขาสเซลลผานทาง oral groove กอนทจะสงเขา food vacuole และกากอาหารมการขบออกทาง anal pore

112

2. การยอยอาหารภายนอกเซลล (Extracellular digestion) สตวสวนใหญมการยอยอาหารภายนอกเซลลโดยปลอยเอนไซมออกมายอยอาหารภายในชองลำาตว ในสตวชนตำา เชน พวกซเลนเทอเรต และแพลธเฮลมนธ ทดำารงชพอสระ เรยกสงมชวตกลมนวา free-living plathyhelmenths เชน พลานาเรย มชองลำาตวทมรเปดทางเดยว เรยกวากสโตรวาสควลาร คาวต (gastrovascular cavity) ซงทำาหนาททงยอยอาหารและการลำาเลยง เซลลทบชองกสโตรวาสควลารของไฮดรา (gastrodermis) จะมทงเซลลททำาหนาทสรางเอนไซมออกมายอยอาหารและเซลลทรบอนภาคอาหารเขาไปยอยภายใน (nutritive or diestive cell) ดงนนไฮดราจงเปนสตวทมการยอยอาหารทงแบบภายนอกและภายในเซลลประเภทของท�งเดนอ�ห�รของสตว1. ทางเดนอาหารแบบไมสมบรณ (incomplete digestive tract) มลกษณะเปนถงทมชองเปดทางเดยว เชน ทพบในไฮดรา และพลานาเรย ดงนนชองเปดนจงทำาหนาทเปนทงปากและทวารหนกไปพรอม ๆ กน2. ทางเดนอาหารแบบสมบรณ (complete digestive tract) พบในสตวสวนใหญตงแตหนอนตวกลมจนถงสตวมกระดกสนหลง ลกษณะประกอบดวยทอทมชองเปด 2 ทาง ดานหนงเปนทางเขาของอาหารและอกดานหนงเปนทางออกของกากอาหารหรอทวารหนก

องคประกอบของระบบท�งเดนอ�ห�รของสตวมกระดกสนหลงและคน (Components of the digestive system)ทางเดนอาหารของคนมลกษณะเปนทอของกลามเนอเรยบขดมวนไปมา มความยาวประมาณ 6-9 เมตร เมอยดออกเตมท ตามความยาวของทอนมการเปลยนแปลงเปนสวนทมลกษณะพเศษอยหลายสวน ไดแก ปาก คอหอย หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำาไสเลก ลำาไสใหญ จนถงทวารหนก กลามเนอเรยบบางบรเวณมการเปลยนแปลงไปเปนหรด (sphincter) เพอชวยในการเกบกกอาหาร และยงชวยใหอาหารลำาเลยงไปในทศทางเดยวอกดวย การบบรดของกลามเนอเรยบมลกษณะเปนจงหวะเรยกวา เพอรสตลซส (peristalsis) นอกจากการเปลยนแปลงไปเปนอวยวะตาง ๆ ตามความยาวของทอแลว ยงม

113

ตอมตาง ๆ ทสรางและหลงเอนไซมทชวยยอยอาหาร เชน ตอมนำาลาย ตบออน ตบ และถงนำาด เปนองคประกอบของทางเดนอาหารอกดวย

หนวยท 3ระบบไหลเวยน(Circulatory system)

สงมชวตทกชนดจะตองแลกเปลยนสารกบสงแวดลอม เชน นำาเอาสารอาหารและออกซเจนเขาไปเพอทำาใหเกดพลงงานในการดำารงชวตโดยกระบวนการหายใจในระดบเซลล (cellular respiration) และปลอยคารบอนไดออกไซดออกมา ดงจะไดกลาวในรายละเอยดตอไป

Gastrovascular cavityชอง gastrovascular เปนบรเวณทมทงการยอยอาหารและการลำาเลยง โดยเซลลดานในลำาตวจะทำาหนาททงยอยอาหารภายในเซลล และปลอยนำายอยออกมายอยอาหารภายใน gastrovascular แลวดดซมสารอาหารแพรเขาสเซลลชนนอกของรางกาย เชนในไฮดรา

ระบบไหลเวยนแบบเปดและแบบปด (Open and closed circulatory system)ระบบไหลเวยนแบบเปด พวกแรกพบในแมลงและสตวพวก arthropods โดยมหวใจซงอาจจะมมากกวาหนงอน ทำาหนาทสบฉดของเหลวทเรยกวาฮโมลมพ (hemolymph) ไปตามทอ (รปท 2) แลวกระจายออกไปตามแอง sinus ทลอมรอบอวยวะซงบรเวณนจะเกดการแลกเปลยนสารระหวาง hemolymph กบเซลลของอวยวะเหลานน ตวอยาง hemolymph เชน ในตกแตนมทอดานบนลำาตวทำาหนาทเปนหวใจ เมอหวใจบบตว hemolymph จะออกไปตามทอเขาสแองรอบๆ อวยวะ เมอหวใจพก ของเหลวจะกลบเขาสหวใจทางชองออสเตย (ostia) เมอเคลอนไหว แอง sinus จะถกบบ ทำาใหของเหลวไหลออกได ระบบไหลเวยนแบบเปดนจะนำาเฉพาะสารอาหารไมไดนำาออกซเจน ระบบไหลเวยนแบบปด (closed circulatory system) ของเหลวในระบบนคอเลอดซงสวนใหญ

114

จะอยในหลอดเลอดตลอดเวลา จงแยกออกจากของเหลวระหวางเซลลไดอยางชดเจน มหวใจทำาหนาทสบฉดเลอดออกสหลอดเลอดขนาดใหญ แลวไปตามหลอดเลอดขนาดเลกลงไปตามลำาดบ จนถงทมขนาดเลกทสด ซงแตกแขนงไปลอมรอบตามอวยวะตาง ๆ การแลกเปลยนสารเกดขนระหวางนำาเลอดกบของเหลวระหวางเซลลทอยรอบ ๆ เซลลของอวยวะนน ๆ ระบบไหลเวยนชนดนพบในสตวพวกไสเดอนดน ปลาหมก และสตวมกระดกสนหลง

ระบบหวใจและหลอดเลอด (Cardiovascular system)ระบบลำาเลยงภายในรางกายของสตวมกระดกสนหลงและของคนเราเปนระบบไหลเวยนแบบปด ระบบนประกอบดวยหวใจ หลอดเลอด และเลอด จงเรยกระบบนวาระบบหวใจและหลอดเลอด วงจรการไหลเวยนเลอด มดงน

1. การไหลเวยนแบบวงจรเดยว พบในพวกปลา มหวใจ 2 หอง หองบน 1 หอง หองลาง 1 หอง มการไหลเวยนของเลอดเปนแบบวงจรเดยว (single circulation) โดยหวใจหองบนรบเลอดทมออกซเจนตำาทมาจากเนอเยอ แลวสบฉดไปยงเหงอกเพอแลกเปลยนแกสทหลอดเลอดฝอยทเหงอก (gill capillaries) แลวเลอดทมปรมาณออกซเจนสงจากบรเวณเหงอกจะไปยงหลอดเลอดฝอยทอวยวะทเรยกวา systemic capillaries ดงนนเลอดออกจากบรเวณเหงอกไปยงอวยวะจะไปไดชามาก เนองจากทงแรงดนจากหวใจและแรงดนนำา

115

(hydrostatic pressure) ลดลงอยางมาก แตปลากสามารถแกปญหาไดโดยการเคลอนทตลอดเวลา2. การไหลเวยนแบบสองวงจร พบในสตวทมหวใจ 3 หองและ 4 หอง คอ นก สตวเลยงลกดวยนำานมและสะเทนนำาสะเทนบก กลาวคอ นกและคนมหวใจ 4 หอง ซงกบจะมหวใจ 3 หอง เปนตน

หวใจสตวเลยงลกดวยนม (Mammalian heart)ตวอยางเชนหวใจของคนเราม 4 หอง atrium 2 หอง และ ventriclce 2 หอง อยภายในทรวงอกคอนไปทางดานซาย มขนาดโตประมาณเทากำาปนของผเปนเจาของ ผนงหวใจประกอบดวยกลามเนอหวใจ ซงผนงหวใจหอง ventricle จะหนากวาผนงหวใจหอง atrium มาก โดยเฉพาะ ventricle ซายจะหนาทสด และเปนสวนปลายสดของหวใจ

ระหวางหวใจหอง atrium และหอง ventricle มลนกนเรยกวา atrioventrieular (AV) valves ดานซายม 2 แผน (bicuspid values) ดานขวาม 3 แผน (tricuspid values) มเสนเอน (cordae tendenae) ดงยดลนดงกลาวจากดานลางของหวใจหอง ventricle เมอเลอดจากหวใจหอง atrium ดนลนใหเปด เลอดจะไหลจากหวใจหอง atrium ลงสหวใจหอง ventricle แลวลนจะปด เพอหองกนไมใหเลอดไหลกลบ ระหวางหวใจหอง ventricle กบหลอดเลอดมลนกนเชนเดยวกน เรยกวา semilunar values มลกษณะเปนแผนครงวงกลมสามแผน ลนดงกลาวมอย 2 แหง คอ ระหวางหวใจหอง ventricle ซายกบหลอดเลอดใหญเอออรตา (aorta) และหวใจ ventricle ขวากบหลอดเลอดไปปอด (pulmonary artery) ลนทงสองแหง

116

จะเปดเมอหวใจหอง ventricle บบตวดนเลอดออกสหลอดเลอด เมอหวใจพก ลนดงกลาวจะปด ปองกนไมใหเลอดไหลกลบเขาสหวใจอก หลอดเลอดแดงใหญ aorta มความยดหยนเพอขยายตวออกรองรบเลอดทดนออกจากหวใจ ดงนนเมอเลอดออกสหลอดเลอดใหญ จะเกดเปนจงหวะจากการทหลอดเลอดนยดออก และหวใจหองลางบบตวแตละครงจะเกดความดนคอชพจร (pulse) ซงสามารถนบไดเปนอตราการเตนของหวใจ (heart rate)

วฏจกรหวใจ (Cardiac cycle)เมอหวใจบบตวใหเลอดออกจากหวใจ แลวพกเพอใหเลอดเขาหวใจครบหนงรอบ เรยกวาวฏจกรหวใจ (cardiac cycle) ซงกนเวลาประมาณ 0.8 วนาท (รปท 6) ชวงทหวใจบบตวเรยกวา systole และหวใจพกเรยก diastole วฎจกรหวใจนม 3 ระยะคอ ระยะพก(relaxation phase) เปนระยะทหวใจทง atrium และ ventricle เลอดจากหลอดเลอด vein เขาหวใจ ระยะนกนเวลาประมาณ 0.4 วนาท ระยะทสองคอ atrial phase เปนระยะทหวใจหอง atrium บบตว สวนหวใจหอง ventricle ยงคงพก กนเวลาสนมากประมาณ 0.1 วนาท แลวถงระยะสดทาย คอระยะทหวใจหอง ventricle บบตวเพอใหเลอดออกไปยงหลอดเลอด กนเวลาประมาณ 0.3 วนาท จากวฏจกรหวใจทกนเวลา 0.8 วนาทน หวใจหอง atrium จะบบตวแค 0.1 วนาท สวนอก 0.7 วนาทจะอยในระยะพกดวยเหตนเองผนงของหวใจหอง atrium จงไมจำาเปนตองหนามากเหมอนผนงหวใจหอง ventricle ปรมาตรเลอดทออกจากหวใจหอง ventricle ภายใน 1 นาท เรยกวา cardiac output ซงปรมาตรดงกลาวจะมากหรอนอยขนอยกบอตราการเตนของหวใจ และปรมาตรเลอดทออกจากหวใจแตละครงทหวใจหอง ventricle บบตวเรยกวา stroke volume ซงคานในคนปกตจะอยประมาณ 75 มลลลตร ในภาวะทคนเรามอตราการเตนของหวใจในขณะพก 70 ครงตอนาท จะม cardiac output ประมาณ 5.25 ลตร/นาท ซงปรมาตรเลอดนจะเทา ๆ กบปรมาตรเลอดทงหมดภายในรางกาย แตกไมไดหมายความวาทก ๆ นาทเลอดทกหยดของรางกายจะตองผานหวใจ เพราะเลอดทไปอวยวะทอยใกลหวใจ เชนบรเวณคอและอก จะกลบเขาสหวใจนาทละหลายรอบ สวนเลอดทไปเลยงบรเวณแขนและขา

117

จะกนเวลานานกวาและคา cardiac output นอาจจะเพมมากขนถง 5 เทาระหวางออกกำาลงกาย

องคประกอบของเลอดเลอดเปนเนอเยอชนดหนงของรางกาย แตบางคนอาจจะจดเอาเลอดเขาเปนเนอเยอเกยวพนโดยมเซลลเมดเลอดชนดตาง ๆ หลายชนดลอยอยในเมทรกซ (matrix) ทเปนของเหลวคอ พลาสมาหรอนำาเลอด ปกตคนเราจะมเลอดประมาณ 4-6 ลตร ประกอบดวย 2 สวน คอ สวนทเปนพลาสมา 55% สวนทเปนเซลลและสวนประกอบของเซลล (cellular elements) 45%

พล�สม� (Plasma)

องคประกอบหลกของพลาสมา คอ นำา ซงมประมาณ 90% ทำาหนาทเปนตวทำาละลายและนำาพาสารตาง ๆ และตวละลายซงประกอบดวยเกลออนนทรยหรออเลกโทรไลตของเลอด (blood electrolyte) ซงอยในรปของไอออน ความเขมขนของไอออนในพลาสมาเปนตวรกษาความสมดลของออสโมตก (osmotic balance) และไอออนบางตวทำาใหความเปนกรดดางของพลาสมาคงท ซงของคนเราอยท pH 7.4 และยงทำาใหเซลลประสาทและเซลลกลามเนอทำางานเปนปกตอกดวยไอออนเหลานจะมปรมาณคอนขางคงทโดยจะมไตเปนผควบคมอกทหนง องคประกอบทสำาคญอกอยางของพลาสมาคอ โปรตน ซงมประมาณ 7-9 % โปรตนเหลานชวยในการรกษาความสมดลของออสโมตก ความเปนกรดดาง และความหนดของพลาสมาโปรตนแตละชนดกจะทำาหนาทเฉพาะซงแตกตางกนออกไป เชนบางตวทำาหนาทเปนตวขอสงลปดซงไมละลายนำา ทำาหนาททำาลายสงแปลกปลอมและเชอตาง ๆ เชนในกรณของอมมโนโกลบลน และชวยในการแขงตวของเลอดเมอเกดบาดแผล เชน ไฟบรโนเจน ถาพลาสมาทปราศจากสารททำาใหเลอดแขงตวนเรยกวา เซรม (serum) นอกจากนพลาสมายงประกอบดวยสารอาหารชนดตาง ๆ รวมทงกรดแลคตกซงไดจากการ glycolysis ของกลามเนอ และพวกของเสยทไดจากการเมทาบอลซม พวกฮอรโมน และแกส เชน คารบอนไดออกไซด และออกซเจน ซงในสตวม

118

กระดกสนหลงสวนใหญออกซเจนจะไปกบเมดเลอดแดงมากกวาละลายไปในพลาสมา องคประกอบของพลาสมาและองคประกอบของของเหลวในรางกายจะคลายคลงกน แตในพลาสมาจะมปรมาณโปรตนมากกวาเนองจากวาผนงของหลอดเลอดฝอยยอมใหโปรตนผานนอยมาก แตถาหลดออกมา ระบบนำาเหลองกจะชวยสงโปรตนดงกลาวกลบเขาสพลาสมา

Cellular elementsสวนประกอบของเลอดทเปนเซลลและสวนประกอบของเซลลประกอบดวยเมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกรดเลอดเมดเลอดแดง (erythtocyte) เปนเมดเลอดทมปรมาณมากทสด ของคนเรามประมาณ 5-6 ลานเมดตอปรมาณเลอด 1 มลลลตร ดงนนในคนเรามเลอด 5 ลตร จงมเมดเลอดแดงถง 25 ลานลาน (25 trillions) เมดเลอดแดงคนเรามลกษณะกลมแบนเวาหนาเวาหลง ตรงกลางบางกวาตรงขอบเมอโตเตมทไมมนวเคลยส (ในสตวมกระดกสนหลงชนตำา เชน กบ เมดเลอดแดงมนวเคลยส) เมดเลอดแดงแตละเมดบรรจฮโมโกลบน (hemoglobin) ได 250 ลานโมเลกล (ทบรรจไดมากเชนนอาจจะเนองจากไมมนวเคลยส) ฮโมโกลบน 1 โมเลกลประกอบดวย โกลบลน และฮม (heme) 4 heme มเหลกเปนองคประกอบ ฮโมโกลบนจบไดทงออกซเจนและไนตรกออกไซด เมอเมดเลอดแดงไปทปอดหรอบรเวณทแลกเปลยนแกส ฮโมโกลบนจะจบแกสทงสองแลวนำาไปยงเซลล เมอถงเซลลจะปลอยออกซเจนใหเซลลซงไนตรกออกไซดทจบไปดวยน จะเปนตวชวยใหผนงของหลอดเลอดฝอยขยายออก ทำาใหออกซเจนออกสเซลลไดดยงขน เมดเลอดแดงของคนเราจะอยในระบบไหลเวยนเปนเวลา 3-4 เดอน หลงจากนนจะถกทำาลายทตบและมาม หรอทตอมนำาเหลองโดยวธ phagocytosis ในสตวไมมกระดกสนหลงบางชนด เชน arthropods, mollusks ตวทำาหนาทจบและขนสงออกซเจน คอ ฮโมไซยานน ซงมทองแดงเปนองคประกอบ และละลายอยในนำาเลอดแทนทจะอยในเมดเลอด เมอฮโมไซยานนจบออกซเจนจะใหสนำาเงนแทนทจะเปนสแดงเขมเหมอนในกรณของของฮโมโกลบน การทฮโมโกลบนอยในเมดเลอดจะไดเปรยบกวาละลายอยในนำาเลอด

119

เนองจากเมดเลอดมปรมาณคอนขางคงท จงไมมผลกระทบตอความดนออสโมตดของนำาเลอด

เมดเลอดขาว (leukcoyte) ม 5 ชนดคอ monocyte, neutrophil, basophil, eosinophil และ lymphocyte เมดเลอดขาวสวนใหญทำาหนาทเกยวกบการปองกนรางกาย เชน monocyte และ neutrophil ทำาหนาทจบและทำาลายบกเตรทเขามาในรางกาย จงไดชออกชอหนงวา phagocyte สวน lymphocyte จะกลายเปนทง B และ T cell

ทำาหนาทเกยวกบการสรางแอนตบอดเมดเลอดขาวสวนใหญจะอยนอกระบบไหลเวยนเลอดพบตามของเหลวในรางกายและระบบนำาเหลอง โดยเฉพาะทตอมนำาเหลอง คนปกตจะมเมดเลอดขาวประมาณ 5,000 – 10,000 เมดตอปรมาตรเลอด 1 มลลลตร และจะมจำานวนเพมขนเมอรางกายมเชอโรค

เกรดเลอด (blood platelet) เปนชนสวนเลก ๆ ของเซลล มขนาดเสนผาศนยกลาง 2-3 ไมโครมลลเมตร เกดจากชนสวนของไซโตพลาสซมของเซลลในไขกระดก แลวออกสกระแสเลอดมหนาททำาใหเลอดแขงตวเมอเกดบาดแผล คนปกตจะมเกลดเลอดประมาณ 250,000 – 400,000 ชน ตอปรมาตรเลอด 1 มลลลตร ในสตวมกระดกสนหลงชนตำา เชน สตวเลอยคลาน สวนททำาหนาทเกยวกบการแขงตวของเลอดไมเปนเกรดเลอดเหมอนของคนเรา แตจะเปนเซลล เรยกวา ทรอมโบไซต

(thrombocyte)เมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกลดเลอด เจรญมาจากเซลลตงตนเดยวกนคอ pluripotent stem cell ในไขกระดกซโครง กระดกสนหลง กระดกอก และกระดกเชงกราน เซลลตงตนนเรมมตงแตตอนเปนเอมบรโอ โดยจะแยกเปน stem cell ยอย 2 กลมคอ lymphocyte stem cell ซงจะเจรญไปเปน lymphocyte ประกอบดวย B-cell และ T-cell ทำาหนาทเกยวกบภมคมกน และ myeloid stem cell ซงจะเจรญไปเปนเมดเลอดแดงเมดเลอดขาว และเกรดเลอด เมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกรดเลอดจะถก

120

ทำาลายและสรางขนใหมตลอดอายขยของคนเรา เมดเลอดแดงประมาณ 2 ลานเมดจะถกทำาลายและถกสรางขนใหมทก ๆ วนาทและปรมาณเมดเลอดแดงจะคอนขางคงท ปจจยสำาคญทควบคมการสรางเมดเลอดแดงคอปรมาณออกซเจนในเลอด ถาปรมาณออกซเจนในเลอดนอยลง จะไปกระตนใหไตเปลยนโปรตนชนดหนงในพลาสมาใหเปนฮอรโมน erythropoietin ซงจะไปกระตนไขกระดกใหสรางเมดเลอดแดงเพมขน เมอปรมาณเมดเลอดแดงเพมจำานวนขนเพยงพอกจะหยดกระตน ซงกลไกควบคมดงกลาวนเปนตวอยางของกลไกควบคมยอนกลบแบบลบนนเอง

ใบคว�มร เรองกลไกก�รรกษ�ดลยภ�พของชวตวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

ก ล ไ ก ล ก � ร ร ก ษ � ด ล ย ภ � พ  

          การลำาเลยงสารผานเซลลเปนเพยงกจกรรมหนงของเซลลเทานน  ยงมกระบวนการดำารงชวตอนๆ  อกทดำาเนนอยในเซลล  ในสงมชวตเซลลเดยวกจกรรมตางๆ  นจะเกดขนภายใน 1 เซลลเทานน สวนสงมชวตทมหลายจำานวนมาก  กลมเซลลทมร ปรางเหมอนกนและทำาหนาทอยางเดยวกนรวมกนเปนเนอเยอ  (tissue) เชนเนอเยอกลามเนอ กลมเนอเยอหลายๆ ชนดประกอบกนเปน อวยวะ (organ) ซงทำาหนาทเฉพาะอยางในสงมชวตทซบซอนขน อวยวะหลายอวยวะจะทำางานรวมกนเปน ระบบอวยวะ (organ system ) เชน ระบบหายใจ ดงภาพ 2.10 ระบบประสาท  ระบบหมนเวยนเลอด  เปนตน ระบบอวยวะตางๆน  จะทำางานประสานกนในกระบวนการดำารงชวตของสงมชวต 

121

                                              ภ�พ 2.10 สงมชวตหล�ยเซลลประกอบดวยระบบอวยวะ อวยวะ เนอเยอ และเซลล 

         การรกษาสภาวะภายในรางกายใหสมดล อาศยการทำางานทสอดประสานกนระหวางระบบอวยวะตางๆเพอรกษาดลยภาพของอณหภม นำา และสภาพความเปนกรด-เบส

เมแทบอลซม (metabolism) คอปฏกรย�เคมต�งๆ ทเกดขนภ�ยในเซลลของสงมชวต

ก�รรกษ�ดลยภ�พของ สงมชวตต�งๆ มกลไกลอย�งไร 2.3.1 ก�รรกษ� ดลยภ�พของนำ�ในพช

         ผเรยนเคยศกษา เรองปากใบของพชมาแลวในระดบมธยมศกษาตอน ตน  การคายนำาผานปากไปทำาใหพชสญเสยนำา  ดงนน เพอใหเมแทบอลซมภายใน

122

เซลลดำาเนนตอไปไดตามปกต  จงมการดดนำาเขาสรากพชเปนการทดแทน  กลไกสำาคญในการรกษาดลยภาพของนำาในพช  คอการควบคมระหวางการคายนำาผานปากใบและการดดนำาทราก  ผเรยนจะไดตรวจวดอตราการคายนำาของพชในกจกรรม 2.2

                                           ก.ภ�พถ�ยผวใบจ�กกลองจลทรรศน เออเฟ อภ�พโดย คณะวทย�ศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย

123

ข.ภ�พว�ดป�กใบและเซลลคมภ�พ 2.11 ป�กใบและเซลลคม

กลไกลก�รกษ�ดลยภ�พของนำ�ในร�งก�ยของคนและสตวเหมอนกบในพชหรอไม2.3.2 ก�รรกษ�ดลยภ�พของนำ�และส�รต�งๆในร�งก�ย 

         ในรางกายคนมนำาอยประมาณ 65% - 70% ซงรางกายจะตองรกษาดลยภาพนไว การรกษาดลยภาพของนำาในรางกายทำาไดโดยการควบคมปรมาณนำาทรบเขาและทขบออกจากรางกาย ซงมชองทางและผานกระบวนการตางๆ ดงภาพ 2.12

                                                    ภ�พ 2.12 ปรม�ณนำ�เฉลยทรบเข�และขบออกจ�กร�งก�ยของผใหญใน 1 วน* ถาปรมาณนำาทรบเขาและขบออกไมสมดลกน ผเรยนคดวาจะเกดปญหาแกรางกายอยางไรบาง

         ในของเหลวทรางกายรบเขาและทขบออกมานน  นอกจากจะประกอบดวย

124

นำาเปนสวนใหญ  ยงมเกลอแรและสารตางๆ อยดวย แมวาสารเหลานจะมปรมาณนอยนดเมอเทยบกบปรมาณของนำา  แตกมความสำาคญอยางยง  และรางกายตองรกษาดลยภาพของสารตางๆ  ดงกลาวไวใหไดเพอใหระบบตางๆ  ทำางานไดอยางปกต อวยวะสำาคญในการรกษาดลยภาพของนำาและสารตางๆในรางกายคอไต  ซงมโครงสรางและการทำางานรวมกบอวยวะอน  ดงภาพ 2.13

                                                    ภ�พ 2.13 หน�ทและอวยวะต�งๆ ทเกยวของกบถ�ยปสส�วะ 

         ภายในเนอไตแตละขางประกอบดวยหนวยยอยทเรยกวาหนวยไตจำานวนถงราว 1 ลานหนวย หนวยไตมลกษณะเปนทอเลกๆ พนรอบดวยหลอดเลอดฝอย ดงภาพ 2.14

                                                                              ภ�พ 2.14 ตำ�แหนงของหนวยไต

         เลอดเขาสไตผานทางหลอดเลอดเขาไต  ซงแตกแขนงเปนกลมของหลอด

125

เลอดฝอยเรยกวา โกลเมอรลส ( glomerulus ) ดงแสดงในภาพ 2.15 เมอเลอดไหลเวยนมาจนถงโกลเมอรลส นำาเลอดและโมเลกลของสารตางๆทอยในนำาเลอดจะออกจากโกลเมอรลส  แลวผานรเลกๆเขาสทอหนวยไต  สวนเซลลเมดเลอดและอนภาคทมขนาดใหญจะไมออกจากหลอดเลอดฝอย

                                                                                    ภ�พ 2.15 โครงสร�งของหนวยไต

         ของเหลวทผานเขาสทอหนวยไตสวนหนงจะถกดดซมกลบสหลอดเลอด  สวนทไมถกดดซมกลบจะไหลผานทอหนวยไตไปยงทอปสสาวะ  ตาราง 2.1 แสดงชนดและปรมาณของสารทรางกายดดกลบคน และสารทสะสมในปสสาวะ

ต�ร�ง 2.1 ก�รเปรยบเทยบปรม�ณของส�รต�งๆ ในนำ�เลอด ในของเหลวทไต และในปสส�วะ

126

* จากตารางผเรยนบอกไดหรอไมวาในแตละวนรางกายของคนกำาจดสารใดออกจากรางกาย* สารใดบางททอหนวยไตดดกลบ ความเขมขนของสารตางๆ  ในนำาเลอดและในปสสาวะทมคาทเสมอหรอไม

  ในกระบวนการดดกลบททอหนวยไต นำาและโมเลกลของสารทรางกายตองการเชน กลโคส และกรดอะมโน  จะลำาเลยงผานเซลลทอหนวยไตกลบเขาสหลอดเลอดฝอย  โดยการแพร  การออสโมซส  และการลำาเลยงแบบใชพลงงาน

         ในทำานองเดยวกน  ของเสยจากกระบวนการเมแทบอลซม  เชน ยเรย  รวมทงสารทรางกายมมากเกนความจำาเปนและตองขบออก  เชน  โซเดยมไอออนและคลอไรดไอออน  จะกลบเขาสกระแสเลอดในปรมาณนอยมาก  จะลำาเลยงออกโดยไปพรอมกบปสสาวะเขาสกระเพาะปสสาวะ  ผเรยนเหนวาปรมาณการดดนำากลบททอหนวยไตมความสำาคญตอการรกษาดลยภาพของนำาในรางกาย  อกทงยงเปนการควบคมความเขมขนของสารหลายชนดในเลอด

                                                                               ไฮโพท�ล�มส  อยท�งด�นล�งของสมองสวนหน�  ทยนม�ตดตอมใต

127

สมองบรเวณน สวนม�กทำ�หน�ทสร�งฮอรโมนของตอมใตสมอง  ไฮโพท�ล�มสมหน�ทเปนศนยควบคมอณหภมของร�งก�ย  ก�รนอนหลบ  ก�รเตนของหวใจ  คว�มดนเลอด  คว�มหว  คว�มอม  ก�รดดนำ�กลบของร�งก�ย และเปนศนยควบคมอ�รมณคว�มรสกต�งๆ

         สมองสวนไฮโพทาลามสควบคมสมดลของปรมาณนำาในเลอดถารางกายขาดนำาจะทำาใหความดนเลอดลดลงและเลอดเขมขนกวาปกต  การเปลยนแปลงเชนนสงผลใหกระแสประสาทจากสมองสวนไฮโพทาลามสไปกระตนปลายประสาทของตอมใตสมองสวนทายใหหลงฮอรโมนแอนตไดยเรตก (antidiuretic hormone) หรอ ADH เขาสกระแสเลอด

         ADH ทำาหนาทกระตนทอหนวยไตใหดดนำากลบสหลอดเลอด ทำาใหนำาในเลอดสงขนและความรสกกระหายนำาลดลง ถาเลอดเจอจางไฮโพทาลามสจะยบยงการหลง ADH ทำาใหการดดนำากลบคนมนอย ปรมาณนำาในรางกายจงมภาวะสมดล ADH เรยกอกชอหนงวา วาโซเปรสซน

                                                                          ภ�พ 2.16 กลไกควบคมก�รหลง ADH

* เหตใดเราจงรสกกระหายนำา* การดดนำากลบคนของเซลลทอหนวยไต  มผลตอความดนเลอดและความเขมขนของเลอดอยางไร  และการเปลยนแปลงนมผลตอการหลง ADH อยางไร

128

2.2.3 ก�รกษ�ดลยภ�พของกรด-เบสในร�งก�ย

         ปฏกรยาเคมเกอบทงหมดทเกดขนในรางกายของเราถกควบคมโดยเอนไซมโดยเอนไซมแตละชนดจะทำางานไดในสภาวะแวดลอมทตางกน  จากการศกษาอตราจากการทำางานของเอนไซมชนดหนงของรางกายพบวาระดบความเปนกรด-เบสมผลตอการทำางานของเอนไซมดงภาพ 2.17

                                                    ภ�พ 2.17 กร�ฟแสดงอตร�ก�รทำ�ง�นของเอนไซมชนดหนงทมค� pH ต�งๆ* จากภาพ 2.17 ใหผเรยนอธบายอตราการทำางานของเอนไซมนท pH ตางๆ* ถาประสทธภาพการทำางานของเอนไซมตำาจะมผลอยางไร* รางกายจะรกษาระดบกรด-เบส   ใหเหมาะสมไดอยางไร

         จากกราฟ  ผเรยนคงเหนแลววาประสทธภาพในการทำางานของเอนไซมจะสงในคา pH ทเหมาะสมชวงหนง  จะดมากในชวง pH ใกลเคยงกบ 7 กบคา pH สงหรอตำาเกนไป ประสทธของเอนไซมจะลดลง อยางไรกตามระดบ pH ทเหมาะสมสำาหรบการทำางานของเอนไซมแตละชนดมคาแตกตางกน  ดงนนเนอเยอทเปนแหลงสรางหรอเปนแหลงทเอนไซมตางๆ ทำางาน จงตองมการรกษาดลยภาพของกรด-เบสใหสอดคลองกบชนดของเอนไซมนนๆ  ตวอยางของการรกษาดลยภาพของกรด-เบสในรางกาย   คอกลไกการรกษาดลยภาพของกรด-เบสในเลอด  ซงมกลไกการทำางานดงน 

129

         รางกายรกษาดลยภาพของกรด-เบสในเลอดโดยการรกษาดลยภาพของโฮโดรเจนไอออน ( H+) ทเกนจากกระบวนการแทบอลซม กระบวนการหลงทสงผลตอระดบ   H+ในเลอดคอกระบวนการหายใจระดบเซลลซงมแกสคารบอนไดออกไซมเปนผลผลตหนง  แกสคารบอนไซมทเกดขนไมไดอยอสระ  แตจะรวมตวกบนำาในนำาเลอดหรอในเซลลเมดเลอดแดงเกดเปนกรดคารบอนก ( H2CO3)  ซงเมอแตกตว  จะได  H+ไฮโดรเจนคารบอเนตไอออน ( HCO-

3)  ดงสมการหากรางกายมระดบเมแทบอลซมสงจะมแกสคารบอนไดออกไซดเกดขนมาก  ซงจะสงผลใหระดบ  H+ ในเลอดสงขนดวย

                                              * จากสมการใหผเรยนอธบายการเปลยนแปลงคา  pH ของเลอด  เมอแกสคารบอนไดออกไซดแพรออกจากเลอดทถงลมในปอด* ถา H+ ในเลอดเขมขนเกนไป  รางกายมวธการใดบางในการปรบปรงใหกลบสดลยภาพ

         ไตมบทบาทสำาคญในการรกษาความเปนกรด-เบสของเลอด  เมอ pH ของเลอดตำาเกนไป  หนวยไตจะขบสารทมสวนประกอบของ  H+ และแอมโมเนยมไอออน(NH+

4)  ออกจากเลอด  และในขณะเดยวกนกจะเพมการดดกลบไอออนบางประเภท  ซงลดความเปนกรดของเลอด  ไดแก  โซเดยมไอออน  (Na+)  และไฮโดรเจนคารบอเนตไอออน  สวนเมอ pH ของเลอดสงเกนไปจะเกดกระบวนการตรงขาม

* เหตใดจงตองรกษาสมดลของความเปนกรด-เบสของเลอด

130

         โดยทวไปสารตางๆ  ในรางกายคนปกตจะมคาความเขมขนอยชวงหนง  อนเปนประจกษพยานทดวารางกายมการรกษาดลภาพของนำาและแรธาตใหอยในชวงทเหมาะสม  เมอสารละลายในเลอดหรอปสสาวะมคาเบยงเบนไปจากปกต  ซงทราบไดจากการตรวจเลอดและปสสาวะ  จะเปนสญญาณเตอนวา  อวยวะภายในรางกายทำางานบกพรอง อยางไรกตาม  การตรวจเลอดและการตรวจปสสาวะเปนเพยงการวนจฉยเบองตน  เมอพบความผดปกต   ตองการตรวจเพมเตมเพอหาสาเหตวาความผดปกตตองทำาการตรวจสอบเพมเตมเพอหาสาเหตความผดปกตทพบมสาเหตมาจากความบกพรองในสวนใดของรางกายหรอไม  อยางไร

         ผเรยนไดเรยนรกลไกการรกษาดลยภาพของนำา แรธาต  และสารตางๆ  อยางไร  ผเรยนจะไดศกษาตอไป

131

ใบคว�มร เรองก�รปองกนดแลรกษ�ภมคมกนร�งก�ย

วช� วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

ภมคมกนของร�งก�ย     เมอมนษยดำารงชวตอยในสงแวดลอม มนษยกจะตองเผชญกบสงแวดลอมตางๆ มากมาย ทงสงแวดลอมทเหมาะสมและทไมเหมาะสม และสงแวดลอมบางอยางกอาจกอใหเกดอนตรายตอมนษยได เชน จลนทรย สารเคม ไวรส สงมชวตขนาดเลกและฝนละอองตาง ๆ เปนตน ดงนนรางกายมนษยจงจำาเปนตองมระบบภมคมกน เพอชวยตอตานและกำาจดสงแปลกปลอมตาง ๆ ทเขาสรางกาย เพอใหมนษยสามารถดำารงชวตอยในสงแวดลอมไดอยางปกตสข และมสขภาพกายทสมบรณแขงแรง     เราเรยกสงแปลกปลอมตาง ๆ ทเขาสรางกายของมนษยวา แอนตเจน (antigen) ซงเปนสารหรอสงมชวตทเมอเขาสรางกายแลว จะสงผลทำาใหเกดการตอบสนองของรางกายหรอกอใหเกดโรคในมนษยได ดงนนรางกายมนษยจงจำาเปนตองมกลไกตอบสนองในการกำาจดสงแปลกปลอมเหลาน เพอใหการทำางานของระบบตาง ๆ ภายในรางกายสามารถดำาเนนไปไดอยางปกต โดยเราเรยกระบบภายในรางกายทมหนาทตอตานสงแปลกปลอมและความผดปกตตาง

132

ๆ ทเกดขนกบรางกายวา ระบบภมคมกน (immune system)      ลกษณะก�รทำ�ง�นของระบบภมคมกน          ในรางกายของมนษยประกอบดวยระบบภมคมกนตาง ๆ มากมายหลายระบบ ซงแตละระบบจะมกลไกการทำางานทแตกตางกน โดยสามารถจำาแนกลกษณะการทำางานของระบบภมคมกน ตามความจำาเพาะเจาะจงในการปองกนสงแปลกปลอมไดเปน 2 ลกษณะ คอ ระบบภมคมกนแบบไมจำาเพาะเจาะจง และระบบภมคมกนแบบจำาเพาะเจาะจง ซงมความแตกตางกนดงน               1.  ระบบภมคมกนแบบไมจำ�เพ�ะเจ�ะจง (nondpecific defense mechanism)                      ระบบภมคมกนแบบไมจำาเพาะเจาะจง เปนกลไกการกำาจดสงแปลกปลอมทเขามาในรางกายแบบไมจำาเพาะเจาะจง มความสามารถในการปองกนหรอทำาลายเชอจลนทรยหรอสงแปลกปลอมไมสงนก อาจกำาจดเชอจลนทรยไดเพยงระดบหนงเทานน ระบบภมคมกนนจะมการเปลยนแปลงไปตามอาย พนธกรรม ฮอรโมน และภาวะโภชนาการของแตละบคคล ซงสามารถแบงลกษณะของกลไกการทำางานไดเปน 3 แบบ คอ การปองกนทางกายวภาค การปองกนโดยสารเคมในรางกายและการปองกนโดยการสะกดกลนกน ดงน                    1)  ก�รปองกนท�งก�ยวภ�ค (anatamical barrier) คอ กลไกการปองกนสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย ซงเกดจากการกดขวางตามธรรมชาต ไดแก ผวหนง (skin) เยอเมอก (mucous) ทบตามผวของอวยวะตาง ๆ และขนออน (cilia) ตามอวยวะตาง ๆ รวมถงกลไกการบบตวของกลามเนอกระเพาะปสสาวะ เปนตน                        1.  ผวหนง เปนดานปองกนทอยดานนอกของรางกาย มบทบาทในการปองกนเชอจลนทรย ฝนละอองรวมทงสงแปลกปลอมตาง ๆ ไมใหเขาสรางกาย โดยทผวหนงจะมความชมชนตำา ทำาใหเชอจลนทรยตาง ๆ ทมาเกาะตามผวหนงขาดความชมชนและตายไดในทสด นอกจากนทผวหนงยงมสารกลมเคอราตน (keratin) ซงชวยปองกนการตดเชอ และผวหนงยงสามารถขจดเชอจลนทรยออกไปได ดวยการหลดลอกของผวหนงชนนอก                         2.  เยอบผว เปนสวนทมเยอเมอกชวยดกจบเชอจลนทรยดวยการหมเคลอบ โดยประกอบกบการทำางานของขนทมขนาดเลก (cilia) ซง

133

สามารถพบไดตามระบบทางเดนหายใจ เชน โพรงจมก ชวยกวาดสงแปลกปลอมหรอเชอจลนทรยใหเคลอนทไปทางหลอดลมหรอโพรงจมก และขบออกจากรางกายโดยการไอ จาม หรอขบออกในรปเสมหะ ทอาจคายออกหรอกลนลงสกระเพาะอาหารแลวถกขบออกทางอจจาระได นอกจากโพรงจมกแลว กลไกการปองกนสงแปลกปลอมเชนน อาจพบไดตามชองเปดของรางกายสวนตาง ๆ อกดวย                         3.  ก�รปสส�วะ ในทอปสสาวะจะมสภาพทเปนกรดออน ๆ ซงสามารถปองกนเชอจลนทรยทบกรกเขาสรางกายบางชนดได โดยเมอมการปนเป อนของเชอในระบบ เชอจลนทรยหรอสงแปลกปลอมจะถกกลามเนอของกระเพาะปสสาวะบบตวและผลกดนออกจากรางกายดวยแรงดนของการปสสาวะ การอนปสสาวะเปนประจำาจะกอใหเกดการสะสมและการอกเสบเนองจากเชอจลนทรยทอยในกระเพาะปสสาวะได                    2)  ก�รปองกนโดยส�รเคมในร�งก�ย (chemical factor) คอ กลไกการปองกนสงแปลกปลอมเขาสรางกายทเกดขนจากสารเคมตาง ๆ ทรางกายหลงออกมา ทำาใหเกดสภาพทไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย เชน เอนไซมบางชนดทสามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย สารคดหลงบางชนดททำาใหรางกายมสภาพความเปนกรด-เบสสงจนไมเหมาะตอการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย เปนตน การปองกนโดยสารเคมในรางกาย ไดแกอวยวะตาง ๆ ดงตอไปน                          1.  ตอมเหงอ เปนตอมทสามารถขบนำาเหงอ ซงเปนสารคดหลงทม pH ระหวาง 3-5 ประกอบดวยกรดตาง ๆ เชน กรดไขมน (fatty acid) กรดแลคตก (lactic acid) กรดคารโปอก (carproic acid) และกรดคารไพลก (caprylic acid) เปนตน เหงอจงเปนสารทมฤทธตานเชอแบคทเรยและเชอราบางชนดถกทำาลายและขบออกจากรขมขนได                          2.  ตอมนำ�ต� สามารถหลงนำาตา ซงประกอบดวยเอนไซมไลโซไซม (lysozyme) ทสามารถทำาลายผนงเซลลของแบคทเรยได นำาตาจงเปนสารละลายทชวยปองกนการตดเชอจลนทรยในดวงตา นอกจากนหากมสงแปลกปลอมเขาสดวงตา ตอมนำาตาจะมการหลงนำาตาออกมามาก เพอชวยชะลาง

134

สงแปลกปลอมตาง ๆ ออกไปจากดวงตาได                          3.  ชองป�ก ในชองปากประกอบดวยตอมนำาลาย ซงสามารถหลงนำาลายทมความเปนดาง จงชวยยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยบางชนดได นอกจากนในนำาลายยงประกอบดวยเอนไซมไลโซไซม ซงชวยทำาลายเชอจลนทรยบางชนดไดดวย                          4.  อวยวะเพศ ภายในชองคลอดของเพศหญงจะมสภาพเปนกรด ซงเปนสภาวะทไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยทกอโรคหลายชนด สวนในอวยวะเพศชายจะมสารประกอบโพลเอมน (polyamine) อยในนำาอสจ เรยกวา สเปอรไมน (spermine) สามารถยบยงเชอแบคทเรย โดยเฉพาะอยางยงแบคทเรยแกรมบวกจงชวยลดการตดเชอในอวยวะเพศชายได                          5.  ระบบยอยอ�ห�ร ในระบบยอยอาหารจะมกรดเกลอ (hydrochloric acid; HCI) ซงเปนนำายอยทหลงออกมาจากกระเพาะอาหาร มสมบตความเปนกรดสง สามารถทำาลายแบคทเรยตาง ๆ ไดหลายชนดโดยเฉพาะอยางยงแบคทเรยทเปนสาเหตของโรคอจจาระรวง และไวรสทไมมผนงหมตาง ๆ และยงสามารถยอยสลายสารกลมไลโพโปรตน (lipoprotein) ซงเปนสวนประกอบทสำาคญของเชอจลนทรยได                           นอกจากการปองกนโดยสารตาง ๆ ทรางกายผลตออกมาแลว ตามอวยวะตาง ๆ ในรางกาย จะมเชอจลนทรยอาศยอย โดยเชอจลนทรยเหลานจะอาศยอยในรางกายตามปกตและไมกอโรค เรยกวา จลนทรยประจำาถน (Normal Flora) ซงเชอประจำาถนเหลานจะเปนผแยงอาหารและพนทอยอาศยของเชอจลนทรยทกอโรครวมทงยงสรางสารตอตานการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยชนดอน ทำาใหเชอจลนทรยทกอโรคชนดตาง ๆ ไมใหมปรมาณมากจนเกนไป แตหากรางกายไดรบยาฆาเชอเปนประจำา จะทำาใหเกดการรบกวนระบบปกปองโดยธรรมชาตของเชอจลนทรยประจำาถนเหลาน ซงจะสงผลใหเกดการเสยสมดลของเนอเยอทตำาแหนงดงกลาวได                    3)  ก�รสะกดกลนกน (phagocytosis) เปนกลไกการปองกนสงแปลกปลอมในรางกายทมความสำาคญมากเกดขนเนองจากการทำางานของเมดเลอดขาวตาง ๆ ในรางกาย โดยเมอเชอจลนทรยหรอสงแปลกปลอมเขา

135

สรางกาย จะทำาใหเนอเยอบรเวณนนเกดการอกเสบขน (inflammatory) จากนนเซลลเมดเลอดขาวตาง ๆ จะเขาจบกนเชอจลนทรยและทำาลายสงแปลกปลอมทเขาสเซลล แลวจงเกดการยอยสลายตวเองพรอมกบเชอจลนทรยใหตายพรอมกนกลายเปนหนอง โดยขนตอนในการทำาลายเชอโรคและสงแปลกปลอมของเมดเลอดขาว จะประกอบดวยขนตอนตาง ๆ ดงน                          1.  การเคลอนตวเพอเขาไปหาสงแปลกปลอมนน (chemotaxis)                           2.  กระบวนการเปลยนแปลงสมบตของจลนทรยหรอสงแปลกปลอม (opsonization)                           3.  การกลนหรอลอมเขาเซลล (ingestion)                          4.  กระบวนการยอยทำาลายในเซลล (intracellular digestion) หรอการฆาทำาลายจลนทรย (killing)                          5.  การปลอยสงแปลกปลอมทถกทำาลายออกสภายนอกเซลล (elimination)                    4)  อนเตอรเฟอรอน (interferon; IFN) เปนกลมของโปรตนทมความสำาคญในการขดขวางการแบงตวของไวรส จงชวยปองกนการตดเชอไวรสได อนเตอรเฟอรอนจะถกกระตนใหสรางขนในรางกายจากการรบเชอไวรสหรอแบคทเรยบางชนด ในปจจบนอนเตอรเฟอรอนจดเปนสารทมศกยภาพสง ดงนนมการศกษาเพอพฒนาใหสามารถใชงานทางการแพทย โดยเฉพาะอยางยงการใชสำาหรบรกษาโรคตดเชอไวรสชนดตาง ๆ และโรคมะเรง ทยงเปนปญหาในการรกษาโรคในปจจบน                    5)  เซลลเอนเค (natual killer cell; NK cell) เปนเซลลกลมลมโฟไซต สรางขนจากเซลลตนกำาเนดซงอยในไขกระดก โดยเซลลนเจรญเตมทไดในกระแสเลอดไขกระดก และมาม เซลลชนดนจะมหนาททำาลายเซลลเนองอก (tumor cell) และเซลลทตดเชอไวรส                    6)  ระบบคอมพลเมนต (complement system) เปนระบบทประกอบดวยกลมของโปรตนมากกวา 20 ชนดในซรมหรอนำาเลอด ซงโปรตนเหลานจะถกกระตนจากการรวมตวของแอนตเจนและแอนตบด (antigen antibody complex) เกดปฏกรยาเชอมโยงอยางตอเนองและม

136

กระบวนการทซบซอน ไดผลผลตจากปฏกรยาทสามารถเขาจบตวกบผวของเชอโรคหรอแอนตเจนกอใหเกดการเปลยนแปลงหนาทและรปราง จนทำาใหเซลลเสยสภาพและตายในทสด การเกดระบบคอมพลเมนตน ไดแก การอกเสบ (inflammation) และสภาวะชอก (anaphylaxis) เปนตน                      2.  ระบบภมคมกนแบบจำ�เพ�ะเจ�ะจง (specific defense mechanism)                ระบบภมคมกนแบบจำาเพาะเจาะจง หรอการตอบสนองของระบบภมคมกน (immune response) เปนกลไกการกำาจดสงแปลกปลอมหรอแอนตเจนตาง ๆ ในรางกาย ทมความจำาเพาะตอแอนตเจนแตละชนด ซงไดแก จลนทรย สารพษ และโมเลกลของสารตาง ๆ ภายนอกรางกาย รวมถงเซลลหรอสงทเกดขนจากความผดปกตในรางกาย               การตอบสนองของระบบภมคมกนของรางกายทงแบบไมจำาเพาะเจาะจงและแบบจำาเพาะเจาะจง ลวนจำาเปนตองมเซลลลมโฟไซต เพอใหเกดการตอบสนองของภมคมกนแบบจำาเพาะเจาะจง จะสามารถแบงไดเปน 2 ระบบ ดงน                    1)  ระบบภมคมกนจ�กกระแสเลอดและส�รคดหลง (Kumoral Immune Response; HIR) คอ ระบบภมคมกนทเกดจากเซลลลมโฟไซตชนดบตอบสนองตอแอนตเจนแตละชนดอยางจำาเพาะเจาะจง ทำาใหมการสรางแอนตบอดขน เพอกำาจดแอนตเจนตาง ๆ ทเขามาในรางกาย เรยกวาแอนตบอดทสรางขนอยางจำาเพาะนวา อมมวโนโกลบลน (immunoglobulin)                     เมอรางกายเราไดรบแอนตเจน รางกายของเราจะสามารถสรางแอนตบอดไดภายใน 14 วน ทงนขนกบชนดของแอนตเจน ปรมาณของแอนตเจนทไดรบ และวธการเขาสรางกาย โดยระบบภมคมกนจากกระแสเลอดและสารคดหลง เปนระบบทสามารถถายทอดจากผทมภมคมกน (immunized donor) ไปยงผทยงไมมภมคมกน (native host) ได ดวยการสงผานทางกระแสเลอด                     2)  ระบบภมคมกนจ�กเซลล (cell-mediated immune response; CMIR หรอ cell-mediated immunity; CMI) คอ ระบบภมคมกนทเกดจากการตอบสนองทางภมคมกนของเซลล ซง

137

เซลลททำาหนาทรบผดชอบ คอ เซลลลมโฟไซตทมการตอบสนองตอสารจำาเพาะ (specificcally sensitized lymphocyte; SSL) หรอ ลมโฟไซตชนดท (T lymphocyte) ซงมการพฒนาผานทางตอมไทมส จนไดเปนเซลลทสมบรณ 3 ชนด คอ เซลลททำาลายสงแปลกปลอม เซลลทผชวย และเซลลทกดระงบ ซงเซลลทตาง ๆ เหลานจะไปสะสมอยตามอวยวะตาง ๆ ไดแก ตอมนำาเหลอง ตอมทอนซลและมาม รวมถงกระแสเลอดทวรางกาย                         1.  เซลลททำ�ล�ยสงแปลกปลอม หรอเซลลทไซโททอกซก (cytotoxic T cell; Tc) ทำาหนาททำาลายแอนตเจนทเขาสรางกาย ซงไดแก เซลลจลนทรย เซลลรางกายทตดเชอ หรอเซลลมะเรง ดวยการหลงโปรตนออกมาทำาลายเซลลตดเชอใหแตกสลายและตายในทสด                         2.  เซลลทผชวย หรอเซลลทเฮลเปอร (helper T cell; TH) ทำาหนาทกระตนลมโฟไซตชนดบ ใหสรางแอนตบอดทจำาเพาะตอชนดแอนตเจน ทงยงทำาหนาทกระตนการทำางานของเซลลทชนดอนๆ ดวย                         3.  เซลลทกดระงบ หรอเซลลทซพเพรสเซอร (supressor T cell; Ts) ทำาหนาทควบคมการทำางานของลม โฟไซตชนดบและชนดททเปนเซลลทผชวย หรอเซลลททำาลายสงแปลกปลอมใหอยในสภาวะสมดลก�รเสรมสร�งและรกษ�ภมคมกนของร�งก�ย     จากกลไกการทำางานของระบบภมคมกนตามทไดกลาวมาแลว จะเหนไดวารางกายของมนษยจะประกอบดวยระบบภมคมกนทเปนดานปองกนทางกายภาพ เชน ผวหนง ขน เยอเมอกตาง ๆ และระบบภมคมกนทสามารถทำาลายสงแปลกปลอมตาง ๆ หรอแอนตเจนทเขาสรางกาย ไดแก เมดเลอดขาว อนเตอรเฟอรอน ระบบคอมพลเมนตและแอนตบอด เปนตน     ลกษณะระบบภมคมกนของมนษยมตงแตภมคมกนทไดรบการถายทอดทางพนธกรรมจากพอและแม ภมคมกนทรางกายสรางขนภายหลง และภมคมกนทไดรบจากการฉดวคซน หรอสารตานเชอโรคในรปแบบตางๆ โดยทระบบภมคมกนทถายทอดทางพนธกรรม จะมผลตานแอนตเจนไดในวงจำากดเทานน หากรางกายออนแอหรอมบาดแผลทผวหนง กจะทำาใหระบบภมคมกนทถายทอดทาง

138

พนธกรรมไมสามารถตานทานจลนทรยกอโรคหรอสงแปลกปลอมได      การจะพฒนาใหรางกายสามารถตานทานแอนตเจนเหลานไดเพมขน จำาเปนตองออกกำาลงกายเพอเสรมสรางความตานทานโรคของราง กายดวยการออกกำาลงกายจะชวยทำาใหระบบไหลเวยนเลอดลำาเลยงเลอดไปสสวนตางๆ ของรางกายดวย การออกกำาลงกายไดอยางทวถง จงทำาใหเมดเลอดขาวและระบบภมคมกนทเปนสารคดหลงในกระแสเลอดเขาสเนอเยอตาง ๆ ไดงายขน รางกายจงสามารถตานทานตอเชอโรคตาง ๆ ไดดและรวดเรวขนดวย     นอกจากการออกกำาลงกายแลว เรายงสามารถชวยเสรมสรางภมคมกนของรางกายได ดวยการรบสารเสรมภมคมกน ซงสารทไดรบอาจอยในรปของอาหาร     อาหารเปนสารเสรมสรางภมคมกนประเภทหนงทเปนทางเลอกทงายดายสำาหรบผทตองการมสขภาพกายแขงแรง โดยการรบประทานอาหารใหครบทง 5 หม ในปรมาณทเหมาะสมเพยงพอตามความตองการของรางกาย และจะตองเปนอาหารทสะอาดปราศจากสารปนเป อนทเปนอนตรายตอรางกาย ซงอาหารทรบประทานเขาไปเหลานจะถกยอยสลายใหกลายเปนสารอาหารดดซมนำาไปซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย เสรมสรางใหรางกายแขงแรง และชวยใหรางกายสามารถตานทานเชอโรคและแอนตเจนไดดขนดวย     นอกจากอาหารแลว มนษยยงมการคดคนสารชวภาพชนดอน ๆ ซงใชสำาหรบเสรมสรางหรอปรบปรงภมคมกนของรางกายได โดยสารชวภาพเหลานสามารถแบงออกเปนกลม ๆ ไดดงน     1.  วคซน (vaccine)           เปนการนำาแอนตเจนซงเปนเชอโรคทไมกออนตรายตอรางกายแลวเขาสรางกาย เพอใหแอนตดเจนเหลานนไปกระตนการสรางแอนตบอดทจำาเพาะขน โดยแอนตเจนทนำาเขาสรางกายนจะสามารถผลตไดในหลายลกษณะ ดงน          1)  วคซนจ�กเชอโรคทมชวต แตถกทำ�ใหอยในสภ�พทออนแรงลงแลว ไมเปนอนตรายตอรางกายแตจะชวยกระตนภมคมกนของรางกายได เชน วคซนปองกนวณโรค (Bacillus Calmette Guerin; BCG) วคซนปองกนโรคหด และวคซนปองกนโรคหดเยอรมน เปนตน          2)  วคซนจ�กเชอโรคทต�ยแลว เปนวคซนซงผลตขนจากเชอโรคทถก

139

ทำาใหตายแลว แตยงมสมบตทสามารถกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดได เชน วคซนปองกนโรคอหวา วคซนปองกนโรคไอกรน และวคซนปองกนโรคพษสนขบา เปนตน           3)  วคซนจ�กส�รพษหรอส�รพษทหมดฤทธแลว ซงเรยกว� ทอกซอยด (toxoid) เชน วคซนปองกน โรคคอตบ และวคซนปองกนโรคบาดทะยด เปนตน      2.  เซรม (serum)          คอ นำาเลอดทประกอบดวยแอนตบอด ซงสามารถตานทานพษจากเชอโรคทมความจำาเพาะตอโรคไดเซรมทใชในปจจบนสวนใหญไดจากการฉดเชอทออนแรงเขาไปในมาหรอกระตาย จากนนกรอจนมการสรางแอนตบอดขนในกระแสเลอดของมาและกระตาย จงนำาเลอดของมาและกระตายมาสกดแยกเอาแอนตบอดเพอนำามาใชฉดเขารางกายมนษยในกรณทจำาเปน เชน เมอถกงพษกด เปนตน  3.  ฮอรโมนจ�กตอมไทมส          ตอมไทมสเปนตอมขนาดเลก มลกษณะเปนพของเนอเยอทคลายกบตอมนำาเหลอง ม 2 พ อยบรเวณขวหวใจ มความสำาคญมากในชวงวยเดก แตเมอเขาสวยผใหญตอมไทมสจะฝอสลายไป จงเปนตอมไรทอทมเฉพาะวยเดกเทานน มหนาทสรางฮอรโมนสำาคญ คอ ไทโมซน (thymosin) ซงชวยกระตนการสรางแอนตบอดจากเซลลพลาสมา เซลลมาม และตอมนำาเหลอง นอกจากนยงสรางฮอรโมนไทโมวดน (thymovidin) ซงมหนาทยบยงการเจรญของอวยวะสบพนธ     4.  ส�รสงเคร�ะหขน (synthetic substances)           ตวอยางเชน เรทนอล (retinoids) และไอโซพรนโนซล (isoprinosin) เปนตน เปนสาระทไดจากการสงเคราะหโดยกระบวนการทางเคม มคณสมบตในการปรบระบบภมคมกนและตอตานเชอไวรสบางชนดใชรกษามะเรง และยาบางชนดใชฟ นฟการตอบสนองของภมคมกนทมตอการรกษา หรอจดการกบการตดเชอไวรสในขนทตยภม     5.  อนเตอรเฟอรอน และส�รกระตน อนเตอรเฟอรอน (interferon inducers) 

140

           อนเตอรเฟอรอนเปนโปรตนชนดหนง ทรางกายสรางขนมาเพอใชกำาจดเชอกอโรคโดยเฉพาะอยางยงเชอไวรส รางกายมนษยสรางอนเตอรเฟอรอนขนสำาหรบเอาไวตอสกบการตดเชอทเกดขนภายในรางกาย การใชอนเตอรเฟอรอนรกษาโรคตดเชอ จะเปนการเพมปรมาณของสารในรางกายใหมปรมาณเพมมากขน และมากพอทจะตอสกบเชอไวรส เนองจากอนเตอรเฟอรอนเปนโปรตน จงจำาเปนตองใชสำาหรบฉดเขารางกายเทานน ยงไมมรปแบบของยาสำาหรบรบประทาน

ใบคว�มร เรอง เซลลวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

เรอง เซลล

เซลล (Cell) หมายถง หนวยทเลกทสดของสงมชวต ซงจะทำาหนาทเปนโครงสรางและหนาทของการประสานและการเจรญเตบโตของสงมชวต

141

แผนผงโครงสร�งของเซลล

โครงสร�งพนฐ�นของเซลลเซลลทวไปถงจะมขนาด รปราง และหนาทแตกตางกนอยางไรกตาม แต

ลกษณะพนฐานภายในเซลลมกไมแตกตางกน ซงจะประกอบดวยโครงสรางพนฐานทคลายคลงกนดงน

1. สวนหอหมเซลล เปนสวนของเซลลททำาหนาทหอหมองคประกอบภายในเซลลใหคงรปอยได ไดแก

1.1 เยอหมเซลล (Cell membrane) เยอหมเซลลมชอเรยกไดหลายอยาง เชน พลาสมา เมมเบรน (Plasma membrane) ไซโทพลาสมก เมมเบรน (Cytoplasmic membrane) เยอหมเซลลประกอบดวยโปรตนประมาณ 60% ลพดประมาณ 40% โปรตนสวนใหญเปนโปรตนทอยรวมกบคารโบไฮเดรต (Glycoprotein) และโปรตนเมอก (Mucoprotein) สวนลพดสวนใหญจะเปนฟอสโฟลพด (Phospholipid) และคลอเลสเทอรอล (Cholesterol) การเรยงตวของโปรตนและลพดจดเรยงตวเปนสารประกอบเชงซอน โดยมลพดอยตรงกลาง และโปรตนหมอยทงสองดาน ชนของลพดจด

142

เรยงตวเปน 2 ชน โดยหนดานทมประจออกดานนอก และหนดานทไมมประจ (Nonpolar) เขาดานในการเรยงตวในลกษณะเชนน เรยกวา ยนต เมมเบรน (Unit membrane)

ภ�พแสดงเยอหมเซลล

หนาทของเยอหมเซลล คอ1. หอหมสวนของโพรโทพลาสซมทอยขางใน ทำาใหเซลลแตละเซลลแยก

ออกจากกน นอกจากนยงหมออแกเนลล อกหลายชนดดวย 2. ชวยควบคมการเขาออกของสารตางๆ ระหวางภายในเซลลและสง

แวดลอม เรยกวามคณสมบตเปน เซมเพอรมเอเบล เมมเบรน (Semipermeable membrane) ซงจะยนยอมใหสารบางชนดเทานน ทผานเขาออกได ซงการผานเขาออกจะมอตราเรวทแตกตางกน

1.2 ผนงเซลล (Cell wall) เปนสวนทอยนอกเซลล พบไดในสงมชวตหลายชนด เชน เซลลพช สาหราย แบคทเรย และรา ผนงเซลลทำาหนาทปองกนและใหความแขงแรงแกเซลล โดยทผนงเซลลเปนสวนทไมมชวตของเซลล ผนงเซลลพชประกอบดวยสารพวกเซลลโลส เพกทน ลกนน ควทน และซเบอรนเปนองคประกอบอย การตดตอระหวางเซลลพชอาศยพลาสโมเดสมาตา(Plasmodesmata) เปนสายใยของไซโทพลาสซมในเซลลหนงททะลผานผนงเซลลเชอมตอกบ ไซโทพลาสซมของอกเซลลหนง ซงเกยวของกบการลำาเลยงสารระหวางเซลล

143

1.3 ส�รเคลอบเซลล (Cell coat) เปนสารทเซลลสรางขนมาเพอหอหมเซลลอกชนหนง เปนสารทมความแขงแรง ไมละลายนำา ทำาใหเซลลคงรปรางได และชวยลดการสญเสยนำา

ในเซลลสตว สารเคลอบเซลลเปนสารพวกไกลโคโปรตน (Glycoprotein) โดยเปนโปรตนทประกอบดวย Simple protein (โปรตนทเมอสลายตวแลวใหกรดอะมโนอยางเดยว) กบคารโบไฮเดรตสารเคลอบเซลลนเปนสวนสำาคญททำาใหเซลลชนดเดยวกนจดจำากนได และเกาะกลมกนเปนเนอเยอ เปนอวยวะขน ถาหากสารเคลอบเซลลนผดปกตไปจากเดมเปนผลใหเซลลจดจำากนไมได และ ขาดการตดตอประสานงานกน เซลลเหลานจะทำาหนาทผดแปลกไป เชน เซลลมะเรง (Cencer cell) เซลลมะเรงเปนเซลลทมความผดปกตหลายๆ ประการ แตทสำาคญประการหนง คอ สารเคลอบเซลล ผดไปจากเดม ทำาใหการตดตอและประสานงานกบเซลลอนๆ ผดไปดวย เปนผลใหเกดการแบงเซลล อยางมากมาย และไมสามารถควบคมการแบงเซลลได จงเกดเปนเนอรายและเปนอนตรายตอชวต เนองจากเซลลมะเรงตองใชพลงงานและสารจำานวนมาก จงรกรานเซลลอนๆ ใหไดรบอนตราย

ในพวกเหด รา มสารเคลอบเซลลหรอผนงเซลลเปนสารพวกไคทน (Chitin) ซงเปนสารพวกเดยวกนกบเปลอกกง และแมลง ไคทนจดเปนคารโบไฮเดรตชนดหนง ซงประกอบดวยหนอยยอย คอ N – acetyl glucosamine มายดเกาะกนดวย B -1 , 4 glycosidic bond สารเคลอบเซลลหรอผนงเซลลของพวกสาหรายไดอะตอม (Diatom) มสารซลกา (Silica) ซงเปนสารพวกแกวประกอบอยทำาใหมองดเปนเงาแวววาว

2. โพรโทพล�สซม (Protoplasm)โพรโทพลาสซม เปนสวนของเซลลทอยภายในเยอหมเซลลทงหมด ทำาหนาท

เกยวของกบ การเจรญและการดำารงชวตของเซลล โพรโทพลาสซมของเซลลตางๆ จะประกอบดวยธาตทคลายคลงกน 4 ธาตหลก คอ คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน และไนโตรเจน ซงรวมกนถง 90% สวนธาตทมนอยกคอ ทองแดง สงกะส อะลมเนยม โคบอลต แมงกานส โมลบดนม และบอรอน ธาตตางๆ เหลา

144

น จะรวมตวกนเปนสารประกอบตางๆ ทจำาเปนตอการดำารงชวตของเซลล และสงมชวต

3. กอลจบอด (Golgi body) มชอเรยกทแตกตางกนหลายอยางคอ กอลจคอมเพลกซ (Golgi complex) กอลจแอพพาราตส (Golgi apparatus) ดกไทโอโซม (Dictyosome) มรปรางลกษณะ เปนถงแบนๆ หรอเปนทอเรยงซอนกนเปนชนๆ มจำานวนไมแนนอน โดยทวไปจะพบในเซลลสตวทมกระดกสนหลงมากกวาในสตวไมมกระดกสนหลง มหนาทสำาคญ คอ เกบสะสมสารทเซลลสรางขน กอนทจะปลอยออกนอกเซลล ซงสารสวนใหญเปนสารโปรตน มการจดเรยงตวหรอจดสภาพใหม ใหเหมาะกบสภาพของการใชงาน กอลจบอดเกยวของกบการสรางอะโครโซม (Acrosome) ซงอยท สวนหวของสเปรมโดยทำาหนาทเจาะไขเมอเกดปฏสนธ นอกจากนยงเกยวกบการสรางเนมาโทซส (Nematocyst) ของไฮดราอกดวย

4.ไลโซโซม (Lysosome) เปนออรแกเนลลทมเมมเบรนหอหมเพยงชนเดยว พบครงแรกโดยครสเตยน เดอ ดฟ (Christain de Duve) รปรางวงร เสนผานศนยกลางประมาณ 0.15-0.8 ไมครอน พบเฉพาะในเซลลสตวเทานน โดยพบมากในฟาโกไทซกเซลล (Phagocytic cell) เชน เซลลเมดเลอดขาว และ เซลลในระบบเรตคโลแอนโดทเลยล (Reticuloendothelial system) เชน ตบ มาม นอกจากนยงพบไลโซโซมจำานวนมากในเซลลทไดรบบาดเจบหรอมการสลายตวเอง เชน เซลลสวนหางของลกออด เปนตน ไลโซโซมมเอนไซมหลายชนด จงสามารถยอยสสารตางๆ ภายในเซลลไดด จงมหนาทสำาคญคอ

- ยอยสลายอนภาคและโมเลกลของสารอาหารภายในเซลล - ยอยหรอทำาลายเชอโรคและสงแปลกปลอมตาง ๆ ทเขาสรางการ

หรอเซลล เชน เซลลเมดเลอดขาวกน และยอยสลายเซลลแบคทเรย - ทำาลายเซลลทตายแลว หรอ เซลลทมอายมากโดยเยอของไลโซโซม

จะฉกขาดไดงาย แลว ปลอยเอนไซมออกมายอยสลายเซลลดงกลาว

145

- ยอยสลายโครงสรางตางๆ ของเซลลในระยะทเซลลมการเปลยนแปลงและ มเมตามอรโฟซส (Metamorphosis) เชน ในเซลลสวนหางของลกออด

5.แวควโอล (Vacuole) เปนออรแกเนลลทมลกษณะเปนถง มเมมเบรนซงเรยกวา โทโนพลาสต (Tonoplast) หอหม ภายในมสารตางๆบรรจอย

แวควโอลแบงออกเปน 3 ชนด คอ 5.1) แซปแวควโอล (Sap vacuole) พบเฉพาะในเซลล

พชเทานน ภายในบรรจของเหลว ซงสวนใหญเปนนำา และสารละลายอนๆ ในเซลลพชทยงออนๆ อย แซปแวควโอล จะมขนาดเลก รปรางคอนขางกลม แตเมอเซลลแกขน แวควโอลชนดนจะมขนาดใหญเกอบเตมเซลล ทำาให สวนของนวเคลยสและไซโทพลาซมสวนอนๆ ถกดนไปอยทางดานขางดานใดดานหนงของเซลล

5.2) ฟดแวควโอล (Food vacuole) พบในโพรโทซวพวกอะมบา และพวกทม ขนซเรยสนอกจากน ยงพบในเซลลเมดเลอดขาว และฟาโกไซทก เซลล (Phagocytic cell) อนๆ ดวย ฟดแวควโอลเกดจากการนำาอาหารเขาสเซลลหรอการกนแบบฟาโกไซโทซส (Phagocytosis) ซงอาหารนจะทำาการยอยโดยนำายอยจากไลโซโซมตอไป

5.3) คอนแทรกไทลแวควโอล (Contractile vacuole) พบในโพรโทซวนำาจด หลายชนด เชน อะมบา พารามเซยม ทำาหนาทขบถายนำาทมากเกนความตองการ และของเสยทละลายนำาออกจากเซลล และควบคมสมดลนำาภายในเซลลใหพอเหมาะดวย

6.พล�สตด (Plastid) เปนออรแกเนลลทพบไดในเซลลพชและสาหรายทวไป ยกเวน สาหรายสเขยวแกมนำาเงน ในโพรโทซว พบเฉพาะพวกทมแส เชน ยกลนา วอลวอกซ เปนตน

พลาสตด แบงออกเปน 3 ชนด คอ 6.1) ลวโคพล�สต (Leucoplast) เปนพลาสตดทไมมส พบตามเซลลผวของใบ และเนอเยอสะสมอาหารพวก แปง โปรตน

146

6.2) โครโมพล�สต (Chromoplast) เปนพราสตดทมรงควตถสอนๆ นอกจาก สเขยว เชน แคโรทน (Carotene) ใหสสมและแดง แซนโทฟลล (XanthophyII) ใหสเหลองนำาตาล โครโมพลาสตพบมากในผลไมสก เชน มะละกอ มะเขอเทศ กลบของดอกไม 6.3) คลอโรพล�สต (Chloroplast) เปนพลาสตดทมสเขยว ซงสวนใหญ เปนสารคลอโรฟลล ภายในคลอโรฟลลประกอบดวย สวนทเปนของเหลวเรยกวา สโตรมา (Stroma) มเอนไซมทเกยวของกบการสงเคราะหดวยแสงแบบทไมตองใชแสง (Dark reaction) ม DNA RNA และไรโบโซม และเอนไซมอกหลายชนดปะปนกนอย อกสวนหนงเปนเยอทเรยงซอนกน เรยกวา กรานา (Grana) ระหวางกรานาจะมเยอเมมเบรน เชอมใหกรานาตดตอถงกน เรยกวา อนเตอรกรานา (Intergrana) ทงกรานาและอนเตอรกรานาเปนทอยของคลอโรฟลล รงควตถอนๆ และพวกเอนไซม ทเกยวของกบการสงเคราะหดวยแสงแบบทตองใชแสง (Light reaction)บรรจอย หนาทสำาคญของ คลอโรพลาสตกคอ การสงเคราะหดวยแสง (Photosynthesis) โดยแสงสแดงและแสงสนำาเงน เหมาะสม ตอการสงเคราะหดวยแสงมากทสด

โครงสร�งของนวเคลยสประกอบดวย 3 สวน คอ 1. เยอหมเซลล (Nulear membrane) เปนเยอบางๆ 2 ชน เรยง

ซอนกน ทเยอนจะมร เรยกวานวเคลยรพอร (Nuclear pore) หรอ แอนนลส(Annulus) มากมาย รเหลานทำาหนาทเปนทางผานของสารตางๆ ระหวางไซโทพลาสซมและนวเคลยส นอกจากนเยอหมนวเคลยสยงมลกษณะเปนเยอเลอกผานเชนเดยวกบเยอหมเซลล เยอหมนวเคลยสชนนอกจะตดตอกบเอนโดพลาสมกเรตคลมและมไรโบโซม มาเกาะ เพอทำาหนาทลำาเลยงสารตาง ๆ ระหวางนวเคลยสและไซโทพลาสซมดวย 2. โครม�ทน (Chromatin) เปนสวนของนวเคลยสทยอมตดส เปนเสนในเลกๆ พนกนเปนรางแห เรยกรางแหโครมาทน (Chromatin network) โดยประกอบดวย โปรตนหลายชนด และ DNA ในการยอมส โครมาทนจะตดสแตกตางกน สวนทตดสเขมจะเปนสวนทไมมจน (Gene) อยเลย หรอมกนอย

147

มาก เรยกวา เฮเทอโรโครมาทน (Heterochromatin) สวนทยอมตดสจาง เรยกวา ยโครมาทน (Euchromatin) ซงเปนทอยของจน ในขณะทเซลลกำาลงแบงตว สวนของโครโมโซมจะหดสนเขาและมลกษณะเปนแทงเรยกวาโครโมโซม (Chromosome) และโครโมโซมจะจำาลองตวเองเปนเสนค เรยกวา โครมาทด (Chromatid) โครโมโซมของสงมชวตแตละชนดจะมจำานวนแนนอน เชน ของคนม 23 ค ( 46 แทง ) แมลงหว 4 ค (8 แทง) แมว 19 ค (38 แทง) หม 20 ค (40 แทง) มะละกอ 9 ค (18 แทง) กาแฟ 22 ค (44 แทง) โครโมโซมมหนาทควบคมกจกรรมตาง ๆ ของเซลลและควบคมการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมของสงมชวตทวไป เชน หมเลอด สตา สผว ความสง และการเกดรปรางของสงมชวต เปนตน

3. นวคลโอลส (Nucleolus) เปนสวนของนวเคลยสทมลกษณะเปนกอนอนภาคหนาทบ คนพบโดยฟอนตานา (Fontana) เมอป ค.ศ. 1781 (พ.ศ. 2224) นวคลโอลสพบเฉพาะเซลลของพวกยคารโอตเทานน เซลลอสจ เซลลเมดเลอดแดงทเจรญเตบโตเตมทของสตวเลยงลกดวยนำานมและเซลลไฟเบอรของกลามเนอ จะไมมนวคลโอลส นวคลโอลสประกอบดวย โปรตน และ RNA โดยโปรตนเปนชนดฟอสโฟโปรตน (Phosphoprotein) จะไมพบโปรตนฮสโตนเลย ในเซลลทมกจกกรรมสงจะมนวคลโอลสขนาดใหญ สวนเซลลทมกจกรรมตำา จะมนวคลโอลสขนาดเลก นวคลโอลสมหนาทในการสงเคราะห RNA ชนดตางๆ และถกนำาออกทางรของเยอหมนวเคลยส เพอสรางเปนไรโบโซมตอไป ดงนน นวคลโอลส จงมความสำาคญตอการสรางโปรตนเปนอยางมาก เนองจากไรโบ โซมทำาหนาทสรางโปรตน

148

เรอง กระบวนก�รแบงเซลลการแบงเซลลม 2 ขนตอน คอ 1. ก�รแบงนวเคลยส (Karyokinesis) จะม 2 แบบ คอ

1.1 การแบงแบบ ไมโทซส (mitosis) 1.2 การแบงแบบ ไมโอซส ( meiosis)

2. ก�รแบงไซโทพล�สซม (Cytokinesis) ม 2 แบบ คอ 2.1 แบบทเยอหมเซลลคอดกวจาก 2 ขาง เขาใจกลางเซลล เรยกวา

Furrow type ซงพบในเซลลสตว 2.2 แบบทมการสรางเซลลเพลท (Cell plate) มากอตว บรเวณ

กงกลางเซลลขยายไป 2 ขางของเซลล เรยกวา Cell plate type ซงพบในเซลลพช

ก�รแบงเซลลแบบไมโทซส ( Mitosis)การแบงเซลลแบบไมโทซส เปนการแบงเซลล เพอเพมจำานวนเซลลของ

รางกายในการเจรญเตบโต ในสงมชวตหลายเซลล หรอในการแบงเซลล เพอการสบพนธ ในสงมชวตเซลลเดยว และหลายเซลลบางชนด เชน พช

ไมมการลดจำานวนชดโครโมโซม (2n ไป 2n หรอ n ไป n ) เมอสนสดการแบงเซลลจะได 2 เซลลใหมทมโครโมโซมเทาๆ กน และ

เทากบเซลลตงตน พบทเนอเยอเจรญปลายยอด ปลายราก แคมเบยม ของพชหรอ

เนอเยอบผว ไขกระดก ในสตว การสรางสเปรม และไขของพช

149

ม 5 ระยะ คอ อนเตอรเฟส (interphase) โพรเฟส (prophase) เมทาเฟส (metaphase) แอนาเฟส (anaphase) และเทโลเฟส (telophase)

วฏจกรของเซลล (cell cycle) วฏจกรของเซลล หมายถง ชวงระยะเวลาการเปลยนแปลงของเซลล ใน

ขณะทเซลลมการแบงตว ซงประกอบดวย 2 ระยะไดแก การเตรยมตวใหพรอม ทจะแบงตว และกระบวนการแบงเซลล

1. ระยะอนเตอรเฟส (Interphase) ระยะนเปนระยะเตรยมตว ทจะแบงเซลลในวฏจกรของเซลล แบงออกเปน 3

ระยะยอย คอ

ระยะ G1 เปนระยะกอนการสราง DNA ซงเซลลมการเจรญเตบโตเตมท ระยะน จะมการสรางสารบางอยาง เพอใชสราง DNA ในระยะตอไป

ระยะ S เปนระยะสราง DNA (DNA replication) โดยเซลลมการเจรญเตบโต และมการสงเคราะห DNA อก 1 ตว หรอมการจำาลองโครโมโซม อก 1 เทาตว แตโครโมโซมทจำาลองขน ยงตดกบทอนเกา ทปมเซนโทรเมยร (Centromere) หรอไคเนโตคอร (Kinetochore) ระยะนใชเวลานานทสด

ระยะ G2 เปนระยะหลงสราง DNA ซงเซลลมการเจรญเตบโต และเตรยมพรอม ทจะแบงโครโมโซม และไซโทพลาสซมตอไป

2. ระยะ M (M-phase) ระยะ M (M-phase) เปนระยะทมการแบงนวเคลยส และแบงไซโทพลาส

ซม ซงโครโมโซม จะมการเปลยนแปลงหลายขนตอน กอนทจะถกแบงแยก

150

ออกจากกน ประกอบดวย 4 ระยะยอย คอ โพรเฟส เมทาเฟส แอนาเฟส และเทโลเฟส

ในเซลลบางชนด เชน เซลลเนอเยอเจรญของพช เซลลไขกระดก เพอสรางเมดเลอด แดง เซลล บผว พบวา เซลล จะมการแบงตว อยเกอบตลอด เวลา จงกลาวได วา เซลลเหลาน อยในวฏจกร ของเซลล ตลอด แตเซลลบางชนด เมอแบงเซลลแลว จะไมแบงตวอกตอไป นนคอ เซลลจะไมเขาสวฏจกรของเซลลอก เขาส G0 จนกระทงเซลลชรา

ภาพ (Cell aging) และตายไป (Cell death) ในทสด แตเซลลบางชนด จะพกตวหรออยใน G0 ชวระยะเวลาหนง ถาจะกลบมาแบงตวอก กจะเขาวฏจกรของเซลลตอไป ซงขนตอนตางๆในการแบงเซลลแบบไมโทซส ดงตาราง

โพรเฟส (Prophase)

โครมาทดหดสน ทำาใหมองเหนเปนแทงชดเจน

เยอหมนวเคลยสและนวคลโอลสหายไป

เซนตรโอลเคลอนไป 2 ขางของเซลล และสรางไมโทตก

สปนเดลไปเกาะทเซนโทรเมยร ระยะนจงมเซนตรโอล 2 อน

151

ลกษณะขนตอนก�รเปลยนแปลงในระยะก�รแบงเซลลแบบ Mitosis

เมตาเฟส (Metaphase)

โครโมโซมเรยงตวตามแนวกงกลางของเซลล

เหมาะตอการนบโครโมโซม และศกษารปรางโครงสรางของโครโมโซม

เซนโทรเมยรจะแบงครง ทำาใหโครมาทดเรมแยกจากกน

โครโมโซมหดสนมากทสด สะดวกตอการเคลอนท แอนาเฟส

(Anaphase) โครมาทดถกดงแยกออกจากกน กลายเปนโครโมโซม

อสระ

โครโมโซมภายในเซลลเพมเปน 2 เทาตว หรอจาก 2n เปน 4n (tetraploid)

มองเหนโครโมโซม มรปรางคลายอกษรรปตว V , J , I

ใชเวลาสนทสด

เทโลเฟส (Telophase)

โครโมโซมลก (daughter chromosome) จะไปรวมอยขวตรงขามของเซลล

เยอหมนวเคลยส และนวคลโอลสเรมปรากฏ

มการแบงไซโทพลาสซม เซลลสตว เยอหมเซลลคอดเขาไป บรเวณกลางเซลล เซลลพช เกดเซลลเพลท (Cell plate) กนแนวกลางเซลล ขยายออกไปตดกบผนงเซลลเดม

ได 2 เซลลใหม เซลลละ 2n เหมอนเดมทกประการ

152

ก�รแบงเซลลแบบไมโอซส ( Meiosis)การแบงเซลลแบบไมโอซส เปนการแบงเซลลเพอสรางเซลลสบพนธของ

สตว ซงเกดในวยเจรญพนธ ของสงมชวต โดยพบในอณฑะ (Testes) รงไข (Ovary) และเปนการแบง เพอสรางสปอร (Spore) ในพช ซงพบในอบละอองเรณ (Pollen sac) และอบสปอร (Sporangium) หรอโคน (Cone) หรอในออวล (Ovule) มการลดจำานวนชดโครโมโซมจาก 2n เปน n ซงเปนกลไกหนง ทชวยให จำานวนชดโครโมโซมคงท ในแตละสปชส ไมวาจะเปนโครโมโซม ในรนพอ - แม หรอรนลก หลาน กตาม –

การแบงเซลลแบบไมโอซส ม 2 ขนตอน คอ 1. ไมโอซส I (Meiosis - I) ไมโอซส I (Meiosis - I) หรอ Reductional division ขนตอนนจะม

การแยก homologous chromosome ออกจากกนม 5 ระยะยอย คอ •  Interphase- I •  Prophase - I •  Metaphase - I •  Anaphase - I •  Telophase - I 2. ไมโอซส II (Meiosis - II) ไมโอซส II (Meiosis - II) หรอ Equational division ขนตอนนจะม

การแยกโครมาทด ออกจากกนม 5 ระยะยอย คอ

•  Interphase - II •  Prophase - II •  Metaphase - II •  Anaphase - II •  Telophase - II

153

เมอสนสดการแบงจะได 4 เซลลทมโครโมโซมเซลลละ n (Haploid) ซงเปนครงหนงของเซลล ตงตน และเซลลทไดเปนผลลพธ ไมจำาเปนตองมขนาดเทากน

ต�ร�งแสดงลกษณะขนตอนก�รแบงเซลลในระยะต�งๆของก�รแบงเซลลแบบ Meiosis

ระยะ การเปลยนแปลงสำาคญอนเตอรเฟส I จำาลองโครโมโซมขนมาอก 1 เทาตว แตละโครโมโซม ประกอบดวย 2

โครมาทดโปรเฟส I โฮโมโลกส โครโมโซม มาจบคแนบชดกน (synapsis) ทำาใหมกลม

โครโมโซม กลมละ 2 ทอน (bivalent) แตละกลม ประกอบดวย 4 โครมาทด(tetrad) และเกดการแลกเปลยน ชนสวนของโครมาทด (crossing over)

เมตาเฟส I คของโฮโมโลกส โครโมโซม เรยงตวอยตามแนวศนย กลางของเซลลแอนาเฟส I โฮโมโลกส โครโมโซม แยกคออกจากกน ไปยงแตละขางของขวเซลลทโลเฟส I เกดนวเคลยสใหม 2 นวเคลยส แตละนวเคลยส มจำานวนโครโมโซม

เปนแฮพลอยด (n)อนเตอรเฟส II

เปนระยะพกชวคร แตไมมการจำาลอง โครโมโซมขนมาอก

โปรเฟส II โครโมโซมหดสนมาก ทำาใหเหนแตละโครโมโซม ม 2 โครมาทด

154

เมตาเฟส II โครโมโซมจะมาเรยงตว อยแนวศนยกลางของเซลลแอนาเฟส II เกดการแยกของโครมาทด ทอยในโครโมโซมเดยวกน ไปยงขวแตละ

ขางของเซลล ทำาใหโครโมโซม เพมจาก n เปน 2nทโลเฟส II เกดนวเคลยสใหมเปน 4 นวเคลยส และแบงไซโทพลาสซม เกดเปน 4

เซลล สมบรณ แตละเซลล มจำานวนโครโมโซม เปนแฮพลอยด (n) หรอ เทากบครงหนง ของเซลลเรมตน

ขอเปรยบเทยบก�รแบงเซลลแบบไมโทซสและไมโอซส

ไมโทซส ไมโอซส1. โดยทวไป เปนการแบงเซลลของรางกาย เพอเพมจำานวนเซลล เพอการเจรญเตบโต หรอการสบพนธ ในสงมชวตเซลลเดยว

1. โดยทวไป เกดกบเซลล ทจะทำาหนาท ใหกำาเนดเซลลสบพนธ จงเปนการแบงเซลล เพอสรางเซลลสบพนธ

155

2. เรมจาก 1 เซลล แบงครงเดยวไดเปน 2 เซลลใหม

2. เรมจาก 1 เซลล แบง 2 ครง ไดเปน 4 เซลลใหม

3. เซลลใหมทเกดขน 2 เซลล สามารถแบงตว แบบไมโทซสไดอก

3. เซลลใหมทเกดขน 4 เซลล ไมสามารถแบงตวแบบไมโอซสไดอก แตอาจแบงตวแบบไมโทซสได

4. การแบงแบบไมโทซส จะเรมเกดขนตงแต ระยะไซโกต และสบเนองกนไปตลอดชวต

4. สวนใหญจะแบงไมโอซส เมออวยวะสบพนธเจรญเตมทแลว หรอเกดในไซโกต ของสาหราย และราบางชนด

5. จำานวนโครโมโซม หลงการแบงจะเทาเดม (2n) เพราะไมมการแยกค ของโฮโมโลกสโครโมโซม

5. จำานวนโครโมโซม จะลดลงครงหนงในระยะ ไมโอซส เนองจากการแยกค ของโฮโมโลกสโครโมโซม ทำาใหเซลลใหมมจำานวนโครโมโซมครงหนง ของเซลลเดม (n)

6. ไมมไซแนปซส ไมมไคแอสมา และไมม ครอสซงโอเวอร

6. เกดไซแนปซส ไคแอสมา และมกเกด ครอสซงโอเวอร

7. ลกษณะของสารพนธกรรม (DNA) และโครโมโซมในเซลลใหม ทงสองจะเหมอนกนทกประการ

7. ลกษณะของสารพนธกรรม และโครโมโซม ในเซลลใหม อาจเปลยนแปลง และแตกตางกน ถาเกดครอสซงโอเวอร

156

แบบทดสอบเรองเซลล ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยคำ�ชแจง : ใหผเรยนวงกลมขอทถกตองทสดลงในแบบทดสอบ

157

1. โครงสรางใดทไมพบในเซลลสตวก.เยอหมเซลลข.ผนงเซลลค.เซนทรโอลง. ไลโซโซม

2. โครงสรางใดททำาหนาททำาลายเชอโรคและสงแปลกปลอมก. เซนทรโอลข. ไมโทคอนเดรยค. ไลโซโซมง. แวควโอล

3. สารแคโรทนพบในขอใดก. ขาวโพดข. ออยค. กลวยง. แครอท

4. โครงสรางใดททำาหนาทควบคมการทำางานของเซลลก. เยอหมเซลลข. เซนทรโอลค. นวเคลยสง. ไลโซโซม

5. การกระจายของอนภาคจากสารทมความเขาขนสงไปสบรเวณทมความเขมขนตำาเรยกอะไรก. การแพรข. ออสโมซสค. ฟาซลเทสง. แอกทฟทรานสปอรต

6. การแบงเซลลหมายถงขอใดก. แบงนวเคลยสข. แบงผนงเซลลค. แบงไซโทพลาสซมง แบงนวเคลยสและไซโทพลาสซม

7. การแบงเซลลแบบใดแบงเซลลรางกายก. แบบไมโอซสข. แบบไมโทซสค. แบบเยอหมเซลลง. แบบไซโทพลาสซม

8. การแบงเซลลแบบไมโทซสระยะใดใชเวลานานทสดก. อนเตอรเฟสข. โพรเฟสค. เมตาเฟสง. แอนาเฟส

9. การแบงเซลลแบบใดทแบงเซลลครงเดยวใหเปน 2 เซลลใหมก. แบบไมโอซส

ข. แบบไมโทซสค. แบบเยอหมเซลลง. แบบไซโทพลาสซม

10. การแบงเซลลแบบไมโอซสมความสำาคญตอววฒนาการของสงมชวตอยางไรก. เปนการดำารงลกษณะเดม

ของสงมชวต

158

ข. เปนการลดจำานวนโครโมโซมลง

ค. เปนการกระจายลกษณะสงมชวตใหหลากหลาย

ง. เปนการทำาใหสงมชวตแขงแรงกวาเดม

159

ใบง�น เรองเซลลวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

1.เซลลพชแตกตางจากเซลลสตวอยางไร................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2.การแพร (diffusion) คอ......................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3.การออสโมซส คอ......................................................................................................................................................................................... ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4. จงบอกความแตกตางของการแบงเซลลแบบไมโทซสและแบบไมโอซส.........................................................................................

160

.............................................................................................

... .........................................................................................

.........................................................................................

.............................................................................................

.........................................................................................

.............................................................................................

.........................................................................................

.............................................................................................

.........................................................................................

.............................................................................................

.........................................................................................

.............................................................................................

.........................................................................................

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก1. คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนน2. การคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนน1. เขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนนเฉลยแบบทดสอบ เรองเซลล

1.ข 2.ค 3.ง 4.ค 5.ก 6.ง 7.ข 8.ก 9.ข10.ค

เฉลยใบง�น เรองเซลล1. เซลลพชแตกตางจากเซลลสตวอยางไร

เซลลพช เซลลสตว1. เซลลทรปรางเปนเหลยม 1. เซลลสตวมรปรางกลมหรอร

161

2. มผนงเซลลอยดานนอก3. มคลอโรพลาสตภายในเซลล4. ไมมเซนทรโอล5. แวคควโอลมขนาดใหญมองเหน

ไดชดเจน6. ไมมไลโซโซม

2. ไมมผนงเซลล แตมสารเคลอบเซลลอยดานนอก

3. ไมมคลอโรพลาส4. มเซนทรโอลใชในการแบงเซลล5. แวควโอลมขนาดเลก มองเหน

ไดไมชดเจน6. มไลโซโซม

2. การแพร (diffusion) คอการกระจายของอนภาคจากสารบรเวณทมความเขมขนสงไปสบรเวณทมความเขมขนตำากวาจนกระทงอยสภาพสมดล

3. การออสโมซส คอกระบวนการแพรของเหลวหรอตวทำาลายจากสารละลายทเจอจางกวาเขาสสารละลายทเขมขนกวา โดยผานเยอบางๆ ทเปนเยอเลอกผาน

4. จงบอกความแตกตางของการแบงเซลลแบบไมโทซสและไมโอซส ไมโทซส

ไมโอซส

1. โดยทวไป เปนการแบงเซลลของรางกาย เพอเพมจำานวนเซลล เพอการเจรญเตบโต หรอการสบพนธ ในสงมชวตเซลลเดยว

1. โดยทวไป เกดกบเซลล ทจะทำาหนาท ใหกำาเนดเซลลสบพนธ จงเปนการแบงเซลล เพอสรางเซลลสบพนธ

2. เรมจาก 1 เซลล แบงครงเดยวไดเปน 2 เซลลใหม

2. เรมจาก 1 เซลล แบง 2 ครง ไดเปน 4 เซลลใหม

3. เซลลใหมทเกดขน 2 เซลล สามารถแบงตวแบบไมโทซสไดอก

3. เซลลใหมทเกดขน 4 เซลล ไมสามารถแบงตวแบบไมโอซสไดอก แตอาจแบงตวแบบไมโทซสได

4. การแบงแบบไมโทซส จะเรมเกดขนตงแต ระยะไซโกต และสบเนองกนไปตลอดชวต

4. สวนใหญจะแบงไมโอซส เมออวยวะสบพนธเจรญเตมทแลว หรอเกดในไซโกตของสาหราย และราบางชนด

5. จำานวนโครโมโซม หลงการแบงจะเทาเดม (2n) เพราะไมมการแยกค ของโฮโมโลกสโครโมโซม

5. จำานวนโครโมโซม จะลดลงครงหนงในระยะไมโอซส เนองจากการแยกค ของโฮโมโลกสโครโมโซม ทำาใหเซลล

162

ใหมมจำานวนโครโมโซมครงหนง ของเซลลเดม (n)

6. ไมมไซแนปซส ไมมไคแอสมา และไมมครอสซงโอเวอร

6. เกดไซแนปซส ไคแอสมา และมกเกดครอสซงโอเวอร

7. ลกษณะของสารพนธกรรม (DNA) และโครโมโซมในเซลลใหม ทงสองจะเหมอนกนทกประการ

7. ลกษณะของสารพนธกรรม และโครโมโซมในเซลลใหม อาจเปลยนแปลง และแตกตางกน ถาเกดครอสซงโอเวอร

163

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 4 เรอง พนธกรรมและคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ

แผนพบกลม / เรยนรดวยตนเองม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

2.2 พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ

1. อธบายกระบวนการถายทอดทางพนธกรรม การแปรผนทางพนธกรรม การผาเหลา และ

1. พนธกรรม การถายทอดทางพนธกรรม การแปรผนทางพนธกรรม และการผาเหลา2. ความหลาก

พบกลม(4

ชม.)

ขนท 1 กำาหนดสภาพปญหา ความตองการในการเรยนร (O : Orientation)1.ครใหผเรยนวเคราะหภาพขาวเรอง

เดกดกแก เกดจากสาเหตใดโดยใชแผนผงความคด (Mind map) และพรอมนำาเสนอกลมใหญ

2.ครและผเรยนรวมกนสรางความ

- ใบความรเรองแผนผงความคด

- ใบความรเรองพนธกรรม

- จากการสงเกต

- การนำาเสนอ

164

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

การเกดความหลากหลายทางชวภาพ

2. อธบายลกษณะทางพนธกรรมของบคคล

หลายทางชวภาพ2.1 กระบวนการ

ถายทอดทางพนธกรรม

2.2 การเกดการผาเหลา

2.3 การเกดความหลากหลายทางชวภาพ3. โรคทเกดจากการถายทอดทางพนธกรรม และการนำาไปใชในชวตประจำาวน

เขาใจในเรองเดกดกแด โดยการรวมอภปราย

ขนท 2 ขนแสวงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of learning)1. ผเรยนแบงกลมออกเปน 3 กลม

กลม 7 คน เพอศกษาคนควาขอมลในเรอง ดงนกลม 1 กระบวนการถายทอดทางพนธกรรมกลม 2 ลกษณะตาง ๆ ทางพนธกรรมกลม 3 ปจจยททำาใหสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลงและพรอมนำาเสนอในการพบกลม

และความหลากหลายทางชวภาพ

- ใบงานเรองเดกดกแด

- ใบความรเรองดงน

- กระบวนการถายทอดทางพนธกรรม

- ลกษณะตาง ๆ ทางพนธกรรม

- การสงเกต

- การนำาเสนอ

- การซกถาม

- จากแบบฝกหด

165

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

3. อธบายปจจยททำาใหสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลง

4. ชนดพนธตางถนทสงผลกระทบตอระบบนเวศและสงแวดลอม

ตนเอง

( 16 ชม.)

2.ครและผเรยนรวมกนแลกเปลยนเรยนร และสรปความร โดยการใชคำาถามเพอใหผเรยนเกดความคดซงจะไดความรใหม ๆ

3. ผเรยนสามารถนำาผลการเรยนรมาทำาใบงาน เพอเปนการทดสอบความเขาใจของผเรยน

ขนท 3 การปฏบตและนำาไปประยกตใช (I : Implementation)1. ผเรยนนำาความรเรองพนธกรรม

และความหลากหลายทางชวภาพมาจดบนทกทำารายงาน

2. ผเรยนรวมกนอภปรายโดยมครเปนผชแนะเพอแกไขขอบกพรอง

- ปจจยททำาใหเกดสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลง

- แบบเรยนรายวชาวทยาศาสตร (พว 31001 )

- ใบงานเรองพนธกรรมและความหลากหลา

- จากสมดบนทก

- จากรปเลมรายงาน

- จากแฟมสะสมงาน

166

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

จากการจดบนทกและการทำารายงานมารวบรวมไวในแฟมสะสมงาน

ขนท 4 ประเมนผลการเรยนร (E :Evaluation)1. ครและผเรยนนำาแฟมสะสมงานมา

สรปเปนองคความร2. ครและผเรยนรวมสรางเกณฑการ

ประเมนคณภาพการเรยนร3. ครตดสนผลการเรยนรตามเกณฑ

ทกำาหนด

ยมสงชวภาพ

- สมดจดบนทก

- รปเลมรายงาน

- แบบทดสอบพนธกรรมและความหลากหลายทาง

167

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

หม�ยเหต : ผเรยนไดศกษาคนควาเพมเตม (จำานวน 16 ชม.) ในเรองดงตอไปน

1. เรองการถายทอดทางพนธกรรม , การแปรผนทางพนธกรรม และการผาเหลา (จำานวน 4 ชม.)2. ความหลากหลายทาง

ชวภาพ(จำานวน 4 ชม.)3. โรคทเกดจากการถายทอดทาง

พนธกรรม (จำานวน 4 ชม.)4. ปจจยททำาใหสงแวดลอมเกด

การเปลยนแปลง (จำานวน 4

พนธกรรม

- แฟมสะสมงาน

- เกณฑการประเมน

168

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ชม.)5. ผเรยนทำาแบบทดสอบความ

เขาใจจากการทไดศกษาเรยนรเพมเตม

169

ใบความร เรองพนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพรายวชา วทยาศาสตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษาตอน

ปลาย

เรอง พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมลกษณะทางพนธกรรม

สงมชวตแตละชนดมลกษณะเฉพาะตว ทำาใหสงมชวตแตกตางกน เชน ลกษณะสผว ลกษณะเสนผม ลกษณะสตา สและกลนของดอกไม รสชาตของผลไม เสยงของนกชนดตาง ๆ ลกษณะเหลานจะถกสงผานจากพอ แม ไปยงลกได หรอสงผานจากคนรนหนงไปยงรนตอไป ลกษณะทถกถายทอดนเรยกวา ลกษณะทางพนธกรรม ( genetic character )

การทจะพจารณาวาลกษณะใดลกษณะหนงเปนลกษณะทางพนธกรรมนนตองพจารณาหลาย ๆ รน เพราะลกษณะบางอยางไมปรากฏในรนลกแตปรากฏในรนหลาน

ลกษณะตาง ๆ ในสงมชวตทเปนลกษณะทางพนธกรรม สามารถถายทอดจากรนหนงไปยงรนตอ ๆ ไปโดยผานทางเซลลสบพนธ เปนหนวยกลางในการถายทอดเมอเกดการปฏสนธระหวางเซลลไขของแมและเซลลอสจของพอ

สงมชวตชนดหนง มลกษณะเฉพาะตวทแตกตางจากลกษณะของสงมชวตชนดอน ๆ เราจงอาศยคณสมบตเฉพาะตวทไมเหมอนกนในการระบชนดของสงมชวต

170

ลกแมวไดรบการถายทอดลกษณะพนธกรรมจากพอแม ผลไมชนดตาง ๆ

แมวาสงมชวตชนดเดยวกนยงมลกษณะทแตกตางกน เชน คนจะมรปราง หนาตา กรยาทาทาง เสยงพด ไมเหมอนกน เราจงบอกไดวาเปนใคร แมวาจะเปนฝาแฝดรวมไขคลายกนมาก เมอพจารณาจรงแลวจะไมเหมอนกน ลกษณะของสงมชวต เชน รปราง สผว สและกลนของดอกไม รสชาตของผลไม ลกษณะเหลานสามารถมองเหนและสงเกตไดงาย แตลกษณะของสงมชวตบางอยางสงเกตไดยาก ตองใชวธซบซอนในการสงเกต เชน หมเลอด สตปญญา เปนตน

ความแปรผนของลกษณะทางพนธกรรมความแปรผนของลกษณะทางพนธกรรม(genetic variation)

หมายถง ลกษณะทแตกตางกน เนองจากพนธกรรมทไมเหมอนกน และสามารถถายทอดไปสรนลกได โดยลกจะไดรบการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมมาจากพอครงหนงและไดรบจากแมอกครงหนง เชน ลกษณะเสนผม สของตา หมเลอด ซงแบงออกเปน 2 แบบ คอ

1. ลกษณะทมความแปรผนแบบตอเนอง ( continuous variation) เปนลกษณะทางพนธกรรมทไมสามารถแยกความแตกตางไดชดเจน ลกษณะพนธกรรมเชนน มกเกยวของกนทางดานปรมาณ เชน ความสง นำาหนก โครงราง สผว ลกษณะ ทมความแปรผนตอเนองเปนลกษณะทไดรบอทธพลจากพนธกรรม และสงแวดลอมรวมกน

ทม� ( แมว. ทม� : ( ผลไม.

171

2. ลกษณะท มความแปรผนแบบไมตอเนอง

(discontinuous variation) เปนลกษณะทางพนธกรรมท สามารถแยกความแตกตางได อยางชดเจน ไมแปรผนตามอทธพลของสงแวดลอม ลกษณะทางพนธกรรมเชนนเปนลกษณะทเรยกวา ลกษณะทางคณภาพ ซงเกดจากอทธพลทางพนธกรรมเพยงอยางเดยว เชน ลกษณะหมเลอด ลกษณะเสนผม ความถนดของมอ จำานวนชนตา เปนตน

การศกษาการถายทอดลกษณะทางพนธศาสตรเกรเกอร เมนเดล (Gregor Mendel) เปนบาทหลวงชาวออสเตรย

ดวยความเปนคน รกธรรมชาต รจกวธการปรบปรงพนธพช และสนใจดานพนธกรรม เมนเดลไดผสมถวลนเตา เพอศกษาการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมลกษณะภายนอกของถวเตาทเมนเดลศกษามหลายลกษณะ แตเมนเดลไดเลอกศกษาเพยง 7 ลกษณะ โดยแตละลกษณะนนมความแตกตางกนอยางชดเจน เชน ตนสงกบตนเตย ลกษณะเมลดกลมกบเมลดขรขระถวทเมนเดลนำามาใชเปนพอพนธและแมพนธนนเปนพนธแททงค โดยการนำาตนถวลนเตาแตละสายพนธมาปลกและผสมภายในดอกเดยวกน เมอตนถวลนเตาออกฝก นำาเมลดแกไปปลก จากนน

ลกษณะทมคว�มแปรผน

172

รอจนกระทงตนถวลนเตาเจรญเตบโต จงคดเลอกตนทมลกษณะเหมอนพอแม นำามาผสมพนธตอไปดวย วธการเชนเดยวกบครงแรกทำาเชนนตอไปอกหลาย ๆ รน จนไดเปนตนถวลนเตาพนธแทมลกษณะเหมอนพอแมทกประการ

จากการผสมพนธระหวางตนถวลนเตาทมลกษณะแตกตางกน 7 ลกษณะ เมนเดลไดผลการทดลองดงตาราง

ตารางแสดงผลการทดลองของเมนเดล

ลกษณะของพอแมทใชผสม

ลกษณะทปรากฏลกรนท 1 ลกรนท 2

เมลดกลม X เมลดขรขระ

เมลดกลมทกตน

เมลดกลม 5,474 เมลดเมลดขรขระ 1,850 เมลด

เมลดสเหลอง X เมลดสเขยว

เมลดสเหลองทกตนเมลดสเหลอง 6,022 ตนเมลดสเขยว 2,001 ตน

ฝกอวบ X ฝกแฟบ ฝกอวบทกตนฝกอวบ 882 ตนฝกแฟบ 229 ตน

ลกษณะของพอแมทใชผสม

ลกษณะทปรากฏลกรนท 1 ลกรนท 2

ฝกสเขยว X ฝกสเหลอง

ฝกสเขยวทกตนฝกสเขยว 428 ตนฝกสเหลอง 152 ตน

ดอกเกดทลำาตน X ดอกเกดทลำาตนทก ดอกเกดทลำาตน 651

173

ดอกเกดทยอด ตนตนดอกเกดทเกดยอด 207 ตน

ดอกสมวง X ดอกสขาว

ดอกสมวงทกตนดอกสมวง 705 ตนดอกสขาว 224 ตน

ตนสง X ตนเตย ตนสงทกตนตนสง 787 ตนตนเตย 277 ตน

X หมายถง ผสมพนธ

เมนเดลเรยกลกษณะตาง ๆ ทปรากฏในลกรนท 1 เชน เมลดกลม ลำาตนสง เรยกวา ลกษณะเดน ( dominance ) สวนลกษณะทไมปรากฏในรนลกท 1 แตกลบปรากฏในรนท 2 เชน เมลดขรขระ ลกษณะตนเตย เรยกวา ลกษณะดอย ( recessive ) ซงลกษณะแตละลกษณะในลกรนท 2 ใหอตราสวน ลกษณะเดน : ลกษณะดอย ประมาณ 3 : 1

จากสญลกษณตวอกษรภาษาองกฤษ ( TT แทนตนสง, tt แทนตนเตย )แทนยนทกำาหนด เขยนแผนภาพแสดงยนทควบคมลกษณะ และผล

ของการถายทอดลกษณะในการผสมพนธระหวางถวลนเตาตนสงกบถวลนเตาตนเตย และการผสมพนธระหวางลกรนท 1 ไดดงแผนภาพ

พอแม

เซลลสบพนธ เซลลสบพนธ

ลกรนท

174

ผลของการผสมพนธระหวางถวลนเตาตนสงกบถวลนเตาตนเตย

ในลกรนท 1 เมอยน T ทควบคมลกษณะตนสงซงเปนลกษณะเดน เขาคกบยน t ทควบคมลกษณะตนเตยซงเปนลกษณะดอย ลกษณะท

ผลของการผสมพนธระหวางลกรนท 1ตอมานกชววทยารนหลงไดทำาการทดลองผสมพนธถวลนเตาและพช

ชนดอนอกหลายชนด แลวนำามาวเคราะหขอมลทางสถตคลายกบทเมนเดลศกษา ทำาใหมการรอฟ นผลงานของเมนเดล จนในทสดนกชววทยาจงไดใหการยกยองเมนเดลวาเปนบดาแหงวชาพนธศาสตร

หนวยพนธกรรม

โครโมโซมของสงมชวตหนวยพนฐานทสำาคญของสงมชวต คอ เซลลมสวนประกอบทสำาคญ

3 สวน ไดแก นวเคลยส ไซโทพลาสซมและเยอหมเซลลภายในนวเคลยสมโครงสรางทสามารถตดสได เรยกวา โครโมโซม และพบวาโครโมโซมมความเกยวของกบการถายทอดลกษณะทางพนธกรรม

ลกรนท

เซลลสบพนธ

ลกรนท

เซลลสบพนธ

175

โดยทวไปสงมชวตแตละชนดหรอสปชส ( species ) จะมจำานวนโครโมโซมคงทดงแสดงในตาราง

ตารางจำานวนโครโมโซมของเซลลรางกายและเซลลสบพนธของสงมชวตบางชนด

ชนดของสงมชวตจำานวนโครโมโซม

ในเซลลรางกาย ( แทง )

ในเซลลสบพนธ ( แทง )

แมลงหว 8 4ถวลนเตา 14 7ขาวโพด 20 10

ขาว 24 12ออย 80 40

ปลากด 42 21คน 46 23

ชมแปนซ 48 24ไก 78 39

แมว 38 19

โครโมโซมในเซลลรางกายของคน 46 แทง นำามาจดคได 23 ค ซงแบงไดเปน 2 ชนด คอ 1. ออโตโซม ( Autosome ) คอ โครโมโซม 22 ค ( คท 1 – 22 ) ทเหมอนกนทงเพศหญงและเพศชาย

176

2. โครโมโซมเพศ ( Sex Chromosome ) คอ โครโมโซมอก 1 ค ( คท 23 ) ในเพศหญงและเพศชายจะตางกน เพศหญงมโครโมโซมเพศ

แบบ XX สวนเพศชายมโครโมโซมเพศแบบ XY โดยโครโมโซม Y จะมขนาดเลกกวาโครโมโซม X

ยน และ DNA ยน เปนสวนหนงของโครโมโซม โครโมโซมหนง ๆ มยนควบคม

ลกษณะตาง ๆ เปนพน ๆ ลกษณะ ยน ( gene ) คอ หนวยพนธกรรมทควบคมลกษณะตาง ๆ จากพอแมโดยผานทางเซลลสบพนธไปยงลกหลาน ยนจะอยเปนคบนโครโมโซม โดยยนแตละคจะควบคมลกษณะทถายทอดทางพนธกรรมเพยงลกษณะหนงเทานน เชน ยนควบคมลกษณะสผว ยนควบคมลกษณะลกยม ยนควบคมลกษณะจำานวนชนตา เปนตน

ภายในยนพบวามสารเคมทสำาคญชนดหนง คอ DNA ซงยอมาจาก Deoxyribonucleic acid ซงเปนสารพนธกรรม พบในสงมชวตทกชนด ไมวาจะเปนพช สตว หรอแบคทเรยซงเปนสงมชวตเซลลเดยว เปนตน

DNA เกดจากการตอกนเปนเสนโมเลกลยอยเปนสายคลายบนไดเวยน ปกตจะอยเปนเกลยวค

177

ดเอนเอเปนสารพนธกรรมทอยภายในโครโมโซมของสงมชวต

ในสงมชวตแตละชนดจะมปรมาณ DNA ไมเทากน แตในสงมชวตเดยวกนแตละเซลลมปรมาณ DNA เทากน ไมวาจะเปนเซลลกลามเนอ หวใจ ตบ เปนตน

ความผดปกตของโครโมโซมและยนสงมชวตแตละชนดมลกษณะแตกตางกน อนเปนผลจากการ

ถายทอดลกษณะทางพนธกรรม แตในบางกรณพบบคคลทมลกษณะบางประการผดไปจากปกตเนองจากความผดปกตของโครโมโซมและยน

ความผดปกตทางพนธกรรมทเกดในระดบโครโมโซม เชน ผปวยกลมอาการดาวน มจำานวนโครโมโซมคท 21 เกนกวาปกต คอม 3 แทง สงผลใหมความผดปกตทางรางกาย เชน ตาชขน ลนจกปาก ดงจมกแบน นวมอสนปอม และมการพฒนาทางสมองชา

ความผดปกตทางพนธกรรมทเกดในระดบยน เชน โรคธาลสซเมย เกดจากความผดปกตของยนทควบคมการสรางฮโมโกลบน ผปวยมอาการ

ซด ตาเหลอง ผวหนงคลำาแดง รางกายเจรญเตบโตชา และตดเชองาย

178

ก. ผปวยอาการดาวนข. ผปวยทเปนโรคธาลสซเมย

ตาบอดส เปนความผดปกตทางพนธกรรมในระดบยน ผทตาบอดสจะมองเหนสบางชนด เชน สเขยว สแดง หรอสนำาเงนผดไปจากความเปนจรง

คนทตาบอดสสวนใหญมกไดรบการถายทอดทางพนธกรรมจากพอแมหรอบรรพบรษ แตคนปกตการเกดตาบอดสไดถาเซลลเกยวกบการรบสภายในตาไดรบความกระทบกระเทอนอยางรนแรงดงนนคนทตาบอดสจงไมเหมาะแกการประกอบอาชพบางอาชพ เชน ทหาร แพทย พนกงานขบรถ เปนตน

การกลายพนธ (mutation)การกลายพนธเปนการเปลยนแปลงทางพนธกรรมในระดบยนหรอ

โครโมโซม ซงเปนผลมาจากการเปลยนแปลงทเกดขนกบดเอนเอ ซงมผลตอการสงเคราะหโปรตนในเซลลของสงมชวต โดยทโปรตนบางชนดทำาหนาทเปนโครงสรางของเซลลและเนอเยอ บางชนดเปนเอนไซมควบคมเมแทบอลซม การเปลยนแปลงของดเอนเออาจทำาใหโปรตนทสงเคราะหไดตางไปจากเดม ซงสงผลตอเมแทบอลซมของรางกาย หรอทำาใหโครงสรางและการทำางานของอวยวะตางๆ เปลยนแปลงไป จงทำาใหลกษณะทปรากฏเปลยนแปลงไปดวย

ชนดของการกลายพนธ จำาแนกเปน 2 แบบ คอ 1. การกลายพนธของเซลลรางกาย (Somatic Mutation) เมอเกด

การกลายพนธขนกบเซลลรางกาย จะไมสามารถถายทอดไปยงลกหลานได 2. การกลายพนธของเซลลสบพนธ (Genetic Mutation) เมอเกดการกลายพนธขนกบเซลลสบพนธ ลกษณะทกลายพนธสามารถถายทอดไปยงลกหลานได

สาเหตททำาใหเกดการกลายพนธ อาจเกดขนไดจาก 2 สาเหตใหญๆ คอ

ข. ทม� ( ธ�ลสซเมย. ก. ทม� ( trisomy21.

179

1. การกลายทเกดขนไดเองตามธรรมชาต การกลายแบบนพบไดทงคน สตว พช มกจะเกดในอตราทตำามาก และมการเปลยนแปลงอยางชาๆ คอยเปนคอยไป ซงการเปลยนแปลงนทำาใหเกดววฒนาการของสงมชวต ทำาใหเกดสงมชวตใหมๆ เกดขนตามวนเวลา

2. การกลายพนธทเกดจากการกระตนจากรงส แสงแดดและสารเคม รงสจะทำาใหเสนสายโครโมโซมเกดหกขาด ทำาใหยนเปลยนสภาพ จากการศกษาพบวารงสเอกซ ทำาใหแมลงหวเกดกลายพนธสงกวาทเกดตามธรรมชาตถง 150 เทา

โดยทวไปการกลายพนธจะนำามาซงลกษณะไมพงประสงค เชน มะเรงหรอโรคพนธกรรมตางๆ แตการกลายพนธบางลกษณะ กเปนความแปลกใหมทมนษยชนชอบ เชน ชางเผอกเกงเผอก หรอผลไมทมลกษณะผดแปลกไปจากเดม เชน แตงโมและกลวยทเมลดลบ หรอแอปเป ลทมผลใหญกวาพนธดงเดม

ปจจบนนกวทยาศาสตรใชประโยชนจากรงสเพอเรงอตราการเกดการกลายพนธ โดยการนำาสวนตางๆ ของพชมาฉายรงส เชนการฉายรงสแกมมากบเนอเยอจากหนอหรอเหงาของพทธรกษา ทำาใหไดพทธรกษาสายพนธใหมหลายสายพนธ พชกลายพนธอนๆ ทเกดจากการฉายรงสแกมมา ไดแก เบญจมาศและปทมมาทมของกลบดอกเปลยนแปลงไป ขงแดงมใบลายและตนเตย เปนตน

การเปลยนแปลงทางพนธกรรมทเกดจากการกลายพนธกอใหเกดลกษณะใหมๆ ซงตางไปจากลกษณะเดมทมอยและลกษณะดงกลาวสามารถถายทอดไปยงรนตอไปได กอใหเกดสงมชวตรนลกทมพนธกรรมหลากหลายแตกตางกน

เรอง ความหลากหลายทางชวภาพความหลากหลายทางชวภาพ คอ การทมสงมชวตมากมายหลาก

หลายสายพนธและชนดในบรเวณใดบรเวณหนง

180

ประเภทของความหลากหลายทางชวภาพความหลากหลายทางชวภาพแบงออกเปน 3 ประเภท ดงน 1. ความหลากหลายของชนด (Species diversity) เปนจดเรม

ตนของการศกษาเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพเนองจากนกนเวศวทยาไดศกษาเกยวกบกลมสงมชวต ในพนทตางๆ รวมถงการศกษาเกยวกบการเปลยนแปลงกลมของสงมชวตในเขตพนทนน เมอเวลาเปลยนแปลงไป

2. ความหลากหลายทางพนธกรรม (Genetic diversity) เปนสวนทมความเกยวเนองมาจากความหลากหลายของชนดและมความสำาคญอยางยงตอกลไกววฒนาการของสงมชวต การปรากฏลกษณะของสงมชวตทกชนดจะถกควบคมโดยหนวยพนธกรรมหรอยน และการปรากฏของยนจะเกยวของกบการปรบตวของสงมชวตททำาใหสงมชวตนนดำารงชวตอยได และมโอกาสถายทอดยนนนตอไปยงรนหลง เนองจากในสงมชวตแตละชนดจะมยนจำานวนมาก และลกษณะหนงลกษณะของสงมชวตนนจะมหนวยพนธกรรมมากกวาหนงแบบ จงทำาใหสงมชวตชนดเดยวกนมลกษณะบางอยางตางกน

3. ความหลากหลายของระบบนเวศ (Ecological diversity) หรอ ความหลากหลายของภมประเทศ (Landscape diversity) ในบางถนกำาเนดตามธรรมชาตทเปนลกษณะสภาพทางภมประเทศแตกตางกนหลายแบบ

การจดหมวดหมสงมชวตอนกรมวธาน (Taxonomy) เปนสาขาหนงของวชาชววทยาเกยว

กบการจดหมวดหมสงมชวต

ประโยชนของอนกรมวธาน เนองจากสงมชวตมจำานวนมาก แตละชนดกมลกษณะแตกตางกน

ออกไป จงทำาใหเกดความไมสะดวกตอการศกษา จงจำาเปนตองจดแบงสงมชวตออกเปนหมวดหมซงจะทำาใหเกดประโยชนในดานตาง ๆ คอ

181

1. เพอความสะดวกทจะนำามาศกษา2. เพอสะดวกในการนำามาใชประโยชน3. เพอเปนการฝกทกษะในการจดจำาแนกสงตาง ๆ ออกเปนหมวดหม

หลกเกณฑในการจดจำาแนกหมวดหมการจำาแนกหมวดหมของสงมชวต มทงการรวบรวมสงมชวตทม

ลกษณะเหมอน ๆ กน หรอคลายกนเขาไวในหมวดหมเดยวกน และจำาแนกสงมชวตทมลกษณะตางกนออกไวตางหมวดหม

สำาหรบการศกษาในปจจบนไดอาศยหลกฐานทแสดงถงความใกลชดทางววฒนาการดานตาง ๆ มาเปนเกณฑในการจดจำาแนก ดงน

1. เปรยบเทยบโครงสรางภายนอกและภายในวามความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร โดยทวไปจะใชโครงสรางทเหนเดนชดเปนเกณฑในการจดจำาแนกออกเปนพวก ๆ เชน การมรยางค หรอขาเปนขอปลอง มขนเปนเสนเดยว หรอเปนแผงแบบขนนก มเกลด เสน หรอ หนวด มกระดกสนหลง เปนตน

ถาโครงสรางทมตนกำาเนดเดยวกน แมจะทำาหนาทตางกนกจดไวเปนพวกเดยวกน เชน กระดกแขนของมนษย กระดกครบของปลาวาฬ ปกนก ขาคหนาของสตวสเทา ถาเปนโครงสรางทมตนกำาเนดตางกน แมจะทำาหนาทเหมอนกนก จดไวคนละพวก เชน ปกนก และปกแมลง

แสดงการเปรยบเทยบโครงสรางทมตนกำาเนดเดยวกน

2. แบบแผนการเจรญเตบโตของเอมบรโอ สงมชวตทกชนดจะมลำาดบขนตอนการเจรญของเอมบรโอเหมอนกน ตางกนทรายละเอยดใน

ทม� (Homologous

มนษย

นก

ปล�

182

แตละขนตอนเทานน และสงมชวตทมความคลายกนในระยะการเจรญของเอมบรโอมาก แสดงวามววฒนาการใกลชดกนมาก

แสดงแบบแผนการเจรญเตบโตของตวออนของสตวบางชนด

3. ซากดกดำาบรรพ การศกษาซากดกดำาบรรพของสงมชวตทำาใหทราบบรรพบรษของสงมชวตในปจจบนได และสงมชวตทมบรรพบรษรวมกนกจดอยพวกเดยวกน เชน การจดเอานกและสตวเลอยคลานไวในพวกเดยวกน เพราะจากการศกษาดกดำาบรรพ ของเทอราโนดอน (Pteranodon) ซงเปนสตวเลอยคลานทบนได และซากของอารคออพเทอรกซ (Archaeopteryx) ซงเปนนกโบราณชนดหนงมขากรรไกรยาว มฟน มปก มนว ซงเปนลกษณะของสตวเลอยคลาน จากการศกษาซากดกดำาบรรพดงกลาวชใหเหนวานกมววฒนาการมาจากบรรพบรษทเปนสตวเลอยคลาน

เทอราโนดอน ( Pteranodon )

ชอของสงมชวต

ทม� (หลกฐ�นก�รเจรญเตบโตของ

ทม� ( Pteranodon. Online.

183

ชอของสงมชวตมการตงขนเพอใชเรยก หรอระบสงมชวต การตงชอสงมชวตม 2 แบบ คอ ชอสามญ (Common name) เปนชอของสงมชวตตงขนเพอใชเรยกสงมชวตแตกตางกนในแตละทองท เชน ฝรง ภาคเหนอ ลำาปาง เรยก บามน ลำาพน เรยก บากวย ภาคกลาง เรยก ฝรง ภาคใต เรยก ชมพ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เรยก บกสดา ฉะนนการเรยกชอสามญอาจทำาใหเกดความสบสนไดงาย การตงชอสามญ มกมหลกเกณฑในการตงชอ ไดแก ตงตามลกษณะรปราง

เชน สาหรายหางกระรอก วานหางจระเข ตงตามถนกำาเนด เชนผกตบชวา ยางอนเดย กกอยปต ตงตามทอยเชน ดาวทะเล ทาก

บก ตงตามประโยชนทไดรบ เชนหอยมก

1. ชอวทยาศาสตร ( Scientific name ) เปนชอเพอใชเรยกสงมชวตทกำาเนดขนตามหลกสากล ซงนก

วทยาศาสตรทวโลกรจก คาโรลส ลนเนยส นกธรรมชาตวทยา ชาวสวเดน เปนผรเรมในการตงชอวทยาศาสตรใหกบสงมชวต โดยกำาหนดใหสงมชวตประกอบดวยชอ 2 ชอ ชอแรกเปนชอ จนส ชอหลงเปนคำาระบ“ ”ชนดของสงมชวต คอชอ สปชส การเรยกชอซงประกอบดวยชอ “ ” 2 ชอ เรยกวา การตงชอ แบบทวนาม “ ”

ความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยและทองถนสงมชวตในโลกนมประมาณ 5 ลานชนด ในจำานวนนมอยใน

ประเทศไทย ประมาณรอยละ เจดประเทศไทยมประชากรเพยงรอยละหนง ของประชากรโลก ดงนน เมอเทยบสดสวนกบจำานวนประชากร ประเทศไทยจงนบวามความหลากหลายของสงมชวตอยางมาก

สงมชวตในประเทศไทยมหลากหลายไดมาก เนองจากมสภาพทางภมศาสตรทหลากหลายและแตละแหลงลวนมปจจยทเออตอการเจรญเตบโตของสงมชวต นบตงแตภมประเทศแถบชาย ฝงทะเล ทราบลม

184

แมนำา ทราบลอนคลน และภเขาทมความสงหลากหลายตงแตเนนเขาจนถงภเขาทสงชนถง 2,400 เมตรจากระดบนำาทะเล ประเทศไทยจงเปนแหลงของปาไมนานาชนด ไดแก ปาชายเลน ปาพร ปาเบญจพรรณ ปาดบ และปาสนเขา

การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของทองถนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของทองถน ทำาไดหลายวธ

ดงน1. จดระบบนเวศใหใกลเคยงตามธรรมชาต โดยฟ นฟหรอพฒนา

พนทเสอมโทรมใหความหลากหลายทางชวภาพไวมากทสด2. จดใหมศนยอนรกษหรอพทกษสงมชวตนอกถนกำาเนด เพอเปน

ทพกพงชวคราวทปลอดภย กอนนำากลบไปสธรรมชาต เชน สวนพฤกษศาสตร ศนยเพาะเลยงสตวนำาเคม

3. สงเสรมการเกษตรแบบไรนาสวนผสม และใชตนไมลอมรวบานหรอแปลงเกษตรเพอใหมพชและสตวหลากหลายชนดมาอาศยอยรวมกน ซงเปนการอนรกษความ หลากหลายทางชวภาพได

185

แบบทดสอบ เรองพนธกรรมและคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ ร�ยวช�วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย1. การถายทอดลกษณะตางๆ

จากรนหนงไปสอกรนหนงเรยกวาก. ยนข. ดเอนเอค. พนธกรรมง. โครโมโซม

2. ขอใดไมใชลกษณะการถายทอดทางพนธกรรมก. สผวข. สตปญญาค. ความรง. ลกยม

3. ใครคอบดาแหงพนธศาสตร

ก. อรสโตเตลข. เกรเกอร เมนเดลค. โทมส แอดสนง. รกเทอร ฟอรด

4. สงทควบคมลกษณะทางพนธกรรม คอก. ยนข. ด เอน เอค. โครโมโซมง. อาร เอน เอ

5. ขอใดไมใชโรคทเกดจากการผดปกตทางพนธกรรมก. โรคธาลสซเมยข. โรคตาบอดส

186

ค. โรคดาวนซนโดมง. โรคไขเลอดออก

6. โครโมโซมเพศอยทคเทาใดก. คท 20ข. คท 21ค. คท 22ง. คท 23

7. การเปลยนแปลงสภาพของยนทผดปกตไปจากเดมเรยกวาอะไรก. พนธกรรมข. การตดตอยนค. การผาเหลาง. ถกทกขอ

8. ขอใดเปนประโยชนของอนกรมวธานก. เพอความสะดวกทจะนำา

มาศกษาข. เพอสะดวกในการนำามาใช

ประโยชนค. เพอเปนการฝกทกษะใน

การจดจำาแนกสงตางๆง. ถกทกขอ

9. การจดหมวดหม ของสงมชวตชนใดใหญทสดก. จนสข. ไฟลม

ค. อาณาจกรง. ออรเดอร

10. การจดหมวดหม ของสงมชวตชนใดเลกทสดก. จนสข. ไฟลมค. อาณาจกรง. ออรเดอร

ใบง�น เรองเดกดกแดร�ยวช�วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

ผเรยนจงแสดงความคดเหนเกยวกบเดกดกแดวาเกดจากสาเหตใดโดยใชแผนผงความคด(Mind Map)........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

..................................................................................ใบง�น เรองพนธกรรมและคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ

ร�ยวช�วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย1. พนธกรรม หมายถง

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

.............................................................................................

.................................................................................

2. จงยกตวอยางลกษณะทไดถายทอดทางพนธกรรมมา 5 อยาง..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. เพราะเหตใดตนถวลนเตาทมยน TT กบ Tt จงแสดงลกษณะดนสงเหมอนกน..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. ยน คอ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. DNA คอ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6. การกลายพนธ (Mutation) คอ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7.จงบอกสาเหตททำาใหเกดการกลายพนธ (Mutation) มอะไรบาง.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

8. จงบอกประโยชนของอนกรมวธาน.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9. ความหลากหลายทางชวภาพคอ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

10. จงบอกวธการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก1. คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนน

2. การคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนน 3. เขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนน

เฉลยแบบทดสอบ เรองพนธกรรมและคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ 1.ค 2.ค 3.ข 4.ก 5.ง 6.ง 7.ค 8.ง 9.ค 10.ง

เฉลยใบง�น เรองพนธกรรมและคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ1. พนธกรรม หมายถง การถายทอดลกษณะตางๆ เชน รปราง หนาตา

สผล ความสง ความเตย ฯลฯ จากพอแมไปสลกหลาน2. จงยกตวอยางลกษณะทไดถายทอดทางพนธกรรมมา 5 อยาง

สผว ความสง หมเลอด สตปญญา เสนผม ลกยม ความถนดของมอ3. เพราะเหตใดตนถวลนเตาทมยน TT กบ Tt จงแสดงลกษณะดนสง

เหมอนกน เพราะในลกรนท 1 เมอยน T ทควบคมลกษณะตนสงซงเปนลกษณะเดนเขาคกบยน t ทควบคมลกษณะตนเตยซงเปนลกษณะดอย ลกษณะทปรากฏจะเปนลกษณะทควบคมดวยยนเดน ดงจะเหนวาลกในรนท 1 มลกษณะสงหมดทกตน4. ยน คอ หนวยพนธกรรมทควบคมลกษณะตางๆ5. DNA คอ สารเคมทพบภาพในยน6. การกลายพนธ (Mutation) คอ

การเปลยนแปลงทางพนธกรรมในระดบยนหรอโครโมโซม ซงเปนผลจากการเปลยนแปลงทเกดขนกบดเอนเอ7.จงบอกสาเหตททำาใหเกดการกลายพนธ (Mutation) มอะไรบาง

1. การกลายทเกดขนไดเองตามธรรมชาต2. การกลายพนธทเกดจากกการกระตนจากรงส

8. จงบอกประโยชนของอนกรมวธาน1. เพอความสะดวกทจะนำามาศกษา2. เพอสะดวกในการนำามาใชประโยชน3. เพอเปนการฝกทกษะในการจดจำาแนกสงตางๆ ออกเปนหมวดหม

9. ความหลากหลายทางชวภาพคอการทมสงมชวตมากมายหลากหลายสายพนธและชนดในบรเวณใดบรเวณหนง

10. จงบอกวธการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ1. จดระบบนเวศใหใกลเคยงตามธรรมชาต โดยฟ นฟ พฒนาพนท

เสอมโทรมใหมความหลากหลายทางชวภาพไวมากทสด2. จดใหมศนยอนรกษหรอพทกษสงมชวตนอกถนกำาเนด เพอเปนทพก

พงชวคราวทปลอดภยกอนนำากลบไปสธรรมชาต3. สงเสรมการเกษตรแบบไรนาสวนผสม

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 5 เรอง เทคโนโลยชวภ�พ

แผนพบกลม / เรยนรดวยตนเองม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

2.3 เทคโนโลยชวภาพ

1. อธบายเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ ประโยชน 2. อธบายผลของเทคโนโลยชวภาพตอชวต

1.ความหมายและลกษณะของเทคโนโลยชวภาพ

2. ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ3. เทคโนโลย

พบกลม( 3 ชม.)

ขนท 1 กำาหนดสภาพปญหา ความตองการในการเรยนเรยนร (O : Orientation)1. ครและผเรยนรวมกนทำาความ

เขาใจเรองเทคโนโลยชวภาพโดยการและเปลยนเรยนร สะทอนความคดเหน พรอมยกตวอยางเทคโนโลยชวภาพในชวตประจำาวน

- ใบความรเรองเทคโนโลยชวภาพ (หลกสตร 51)

- จากการสงเกต

- การนำาเสนอ

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

และสงแวดลอม

3. อธบายบทบาทของภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ

ชวภาพ ในชวตประจำาวน4. ภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ5. ประโยชนและผลกระทบของ

5.1 ความหลากหลายทางชวภาพ

5.2 ชวตและสงแวดลอม

2. ครและผเรยนรวมกนกำาหนดความตองการในการเรยนรเรองเทคโนโลยชวภาพ

3. ครและผเรยนรวมกำาหนดความตองการในการเรยนรเรองเทคโนโลยชวภาพโดยใหผเรยนยกตวอยางเทคโนโลยในชวตประจำาวนและพรอมนำาเสนอตอกลมใหญ

4. ครและผเรยนทำาความเขาใจในเรองเทคโนโลยชวภาพโดยการแลกเปลยนเรยนรสะทอนความคดและอภปรายเพอใหเกดความรใหม

ขนท 2 ขนแสวงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of

- ใบความรเรองความหมายและลกษณะของเทคโนโลยชวภาพ

-ใบความรเรองปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ

-ใบความร

- การสงเกต

- การนำาเสนอ

- จากสมดบนทก

- จากรปเลมรายงาน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ตนเอง

( 12ชม.)

learning)1. ผเรยนแบงกลมออก 3 กลม กลม

ละ 5 คน เพอศกษาคนควาในเรองดงนเรองท 1 ความหมายและลกษณะของเทคโนโลยชวภาพเรองท 2 ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพเรองท 3 ประโยชนและผลกระทบของเทคโนโลยชวภาพ

และพรอมนำาเสนอตอกลมใหญ2. ครและผเรยนรวมกนสรปความร

โดยใชคำาถามปลายเปดในการชวนคด ชวนคย

3. ผเรยนแบงกลมออกเปน 5-7 คน

เรองประโยชนและผลกระทบของเทคโนโลยชวภาพ

-ใบงานเรองเทคโนโลยชวภาพ

-ใบงานเรองการสำารวจภมปญญาเทคโนโลยชวภาพ

- จากแฟมสะสมงาน

- จากรปเลมรายงาน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

เพอสำารวจชมชนในเรองภมปญญาเทคโนโลยชวภาพและออกมานำาเสนอตอกลมใหญ เพอทำารายงาน

ขนท 3 การปฏบตและนำาไปประยกตใช (I : Implementation)1. ผเรยนนำาความรจากการเรยนเรอง

เทคโนโลยชวภาพมาใชในชวตประจำาวน พรอมจดบนทกและทำารายงาน

2. ผเรยนปฏบตการแกไขขอบกพรองจากการจดบนทก เพอนำาจดทำารายงานและรวบรวมไวในแฟมสะสมงาน

ขนท 4 การประเมนผลการเรยนร (E : Evaluation)

- สมดจดบนทก

- รปเลมรายงาน

- แฟมสะสมงาน

- เกณฑการประเมน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

1. ครและผเรยนนำาแฟมสะสมงานมาสรปเปนองคความรใชเปนสารสนเทศ

2. ครและผเรยนรวมกนสรางเกณฑการประเมนคณภาพการเรยนร

3. ครตดสนผลการเรยนรตามเกณฑทกำาหนด

หม�ยเหต : ผเรยนไดศกษาคนควาเพมเตม (จำานวน 12 ชม.) ในเรองดงตอไปน

1. เรองเทคโนโลยชวภาพ (จำานวน 3 ชม.)2. เรยนรเรองผลของเทคโนโลย

ชวภาพตอชวตและสงแวดลอม

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

(จำานวน 2 ชม.)3. บทบาทภมปญญาทองถนเกยว

กบเทคโนโลยชวภาพ (จำานวน 5 ชม.)

4. ประโยชนและผลกระทบความหลากหลายทางชวภาพ (จำานวน 2 ชม.)

5. ผเรยนทำาฝกหดเพอทดสอบความเขาใจ

ใบคว�มร เรอง เทคโนโลยชวภ�พร�ยวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอน

ปล�ย

เรอง เทคโนโลยชวภ�พเทคโนโลยชวภ�พ (Biotechnology)

เทคโนโลยชวภาพ คอ การใชความรเกยวกบสงมชวตและผลตผลของสงมชวตใหเปนประโยชนกบมนษย หรอการใชเทคโนโลยในการนำาสงมชวตหรอชนสวนของสงมชวตมาพฒนาหรอปรบปรงพช สตว และผลตภณฑอนๆ เพอประโยชนเฉพาะตามทเราตองการคว�มสำ�คญของเทคโนโลยชวภ�พ

ปจจบนมการนำาเทคโนโลยชวภาพมาใชประโยชนอยางกวางขวาง เพอหาทางแกปญหาสำาคญทโลกกำาลงเผชญอยทงดานเกษตรกรรม อาหาร การแพทย และเภสชกรรม ไดแก

1. การลดปรมาณการใชสารเคมในเกษตรกรรม เพอลดตนเหตของปญหาดานสงแวดลอม ดวยการคดคนพนธพชใหมทตานทานโรคและศตรพช

2. การเพมพนทเพาะปลกของโลก ดวยการปรบปรงพนธพชใหม ททนทานตอภาวะแหงแลงหรออณหภมทสงหรอตำาเกนไป

3. การเพมผลผลตทางการเกษตรของโลก ดวยการปรบปรงพนธพชและพนธสตวใหม ททนทานตอโรคภย และใหผลผลตสงขน

4. การผลตอาหารทใหคณคาทางโภชนาการสงขน มประโยชนตอผบรโภคมากขน เชน อาหารไขมนตำา อาหารทคงความสดไดนาน หรออาหารทมอายการบรโภคนานขนโดยไมตองใสสารเคม เปนตน

5. การคนคดยาปองกนและรกษาโรคตดตอหรอโรครายแรงตางๆ ทยงไมมวธรกษาทไดผล เชน การคดตวยาหยดยงการลกลามของเนอเยอมะเรงแทนการใชสารเคมทำาลาย การคดคนวคซนปองกนไวรสตบตางๆ หรอ วคซนปองกนโรคไขหวด 2009

เรอง ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภ�พ

การใชความร และประสบการณเกยวกบสงมชวต เพอประโยชนของมนษย ตงแตเทคโนโลยคอนขางงาย เชน การทำานำาปลา จนถงเทคโนโลยทยาก เชน การออกแบบและสรางโปรตนใหมๆ ทมคณสมบตพเศษตามตองการทไมอาจหาไดจากธรรมชาต รวมถงการคนพบ ยาปฏชวนะ และผลตเปนอตสาหกรรม ผลตภณฑทงหมดนอาศยประโยชนจากจลนทรยทมมา หรอทคดเลอกเปนสายพนธบรสทธแลว

ตงแตอดตจนถงปจจบน ไดมการพฒนากระบวนการผลตผลตภณฑอาหาร สารทชวยในการผลตอาหาร หรอสารทใชเปนสวนประกอบของผลตภณฑอาหารเพมขนตลอดเวลา ทงในดานชนดและปรมาณ เชน การผลตยสตขนมปง เอนไซมหลายชนด เชน อะไมเลส แลคเตส กลโคอะไมเลส ฯลฯ และสารทใหรสหวาน เชน แอสปารแตม เปนตน

ในการผลตผลตภณฑทางเทคโนโลยชวภาพ จะตองคำานงถงปจจยหลก 2 ประการ คอ

1. ตองมตวเรงทางชวภาพ ( Biological Catalyst ) ทดทสด ซงมความจำาเพาะตอการผลตผลตภณฑทตองการ และกระบวนการทใชในการผลต ไดแก เชอจลนทรยตางๆ พช หรอ สตว ซงคดเลอกขนมา และปรบปรงพนธใหดขน สำาหรบใชในการผลตผลตภณฑจำาเพาะนน

2. ตองมการออกแบบถงหมก (Reactor) และเครองมอทใชในการควบคมสภาพ ทางกายภาพในระหวางการผลต เชน อณหภม คาความเปนกรด เบส การใหอากาศ เปนตน ใหเหมาะสมตอการทำางานของตวเรง–ทางชวภาพทใช

เรอง เทคโนโลยชวภ�พในชวตประจำ�วนการนำาเทคโนโลยชวภาพมาใชในชวตประจำาวน เปนการนำาความรเกยว

กบสงมชวตและผลตผลของสงมชวตใหเปนประโยชนกบมนษย ในการดำารงชวตตงแตอดตจนถงปจจบน เชน- การผลตอาหาร เชน นำาปลา ปลารา ปลาสม ผกดอง นำาบด นำาสมสายช นมเปรยว- การผลตผงซกฟอกชนดใหมทมเอนไซม- การทำาปยจากวสดเหลอทง เชน เศษผก อาหาร ฟางขาว มลสตว

- การแกไขปญหาสงแวดลอม เชน การใชจลนทรยในการกำาจดขยะ หรอบำาบดนำาเสย

- การแกไขปญหาพลงงาน เชน การผลตแอลกอฮอล ชนด เอทานอลไรนำา เพอผสมกบนำามนเบนซน เปน แกสโซฮอล เปนเชอเพลงรถยนต“ ”

- การเพมคณคาผลผลตของอาหาร เชน การทำาใหโคและสกรเพมปรมาณเนอ การปรบปรงคณภาพนำามนในพชคาโนลา

- การทำาผลตภณฑจากไขมน เชน นม เนย นำามน ยารกษาโรค ฯลฯ- การรกษาโรค และบำารงสขภาพ เชน สมนไพร

เทคโนโลยชวภ�พทนำ�ม�ใชประโยชนในประเทศไทยประเทศไทยไดมการคนควาทางดานเทคโนโลยชวภาพ เพอทำาประโยชน

ตอประเทศ ซงสวนใหญจะเปนเทคโนโลยชวภาพดานการเกษตร เชน1. การเพาะเลยงเนอเยอ ไดแก การขยายและปรบปรงพนธกลวย

กลวยไม ไผ ไมดอก ไมประดบ หญาแฝก2. การปรบปรงพนธพช ไดแก

- การปรบปรงพนธมะเขอเทศ พรก ถวฝกยาว ใหตานทานตอศตรพช ดวยเทคนคการตดตอยน

- การพฒนาพชทนแลง ทนสภาพดนเคม และดนกรด เชน ขาว- การปรบปรงและขยายพนธพชทเหมาะสมกบเกษตรทสง เชน สต

รอเบอรร ฯลฯ- การผลตไหลสตรอเบอรรสำาหรบปลกในภาคเหนอ และอสาน- การพฒนาพนธพชตานทานโรค เชน มะเขอเทศ มะละกอ

3. การพฒนาและปรบปรงพนธสตว ไดแก- การขยายพนธโคนมทใหนำานมสงโดยวธ ปฏสนธในหลอดแกว

และการฝากถาย ตวออน- การลดการแพรระบาดของโรคสตว โดยพฒนาวธการตรวจ

วนจฉยทรวดเรว เชน การตรวจพยาธใบไมในตบในกระบอ การตรวจหาไวรสสาเหตโรคหวเหลอง และจดขาว จดแดงในกงกลาดำา

4. การผลตปยชวภาพ เชน ปยคอก ปยหมก จลนทรยตรงไนโตรเจน และปยสาหราย

5. การควบคมโรคและแมลงโดยชวนทรย เชน

- การใชจลนทรยควบคมโรคในแปลงปลกมะเขอเทศ ขง สตรอเบอรร

- การใชเชอราบางชนดควบคมกำาจดโรครากเนาของทเรยนและผลไมอนๆ ควบคมโรคไสเดอนฝอย รากปม

- การใชแบคทเรยหรอสารสกดจากแบคทเรยในการควบคมและกำาจดแมลง เชน การใชแบคทเรยกำาจดลกนำาและยงทเปนพาหะนำาโรคไขสมองอกเสบ และโรคมาลาเรย

นอกจากดานการเกษตรแลว ประเทศไทยยงมการพฒนาเทคโนโลยชวภาพ เพอประโยชนดานอน ๆ อก เชน

1. การพฒนาเทคโนโลยลายพมพดเอนเอ เพอการตรวจการปลอมปนขาวหอมมะล และการตรวจพนธปลาทนา

2. การวจย และพฒนาทางการแพทย ไดแก- การตรวจวนจฉยโรคไขเลอดออก โรคทางเดนอาหาร- การพฒนาวธการตรวจหาสารตอตานมาลาเรย วณโรค จากพช

และจลนทรย- การพฒนาการเลยงเซลลมนษย และสตว

3. การเพมคณภาพผลผลตการเกษตร เชน - การปรบลดสารโคเลสเตอรอลในไขไก- การพฒนาผลไมใหสกชา

4. การพฒนาอาหารใหมสวนปองกนและรกษาโรคได เชน การศกษาสารทชวยเจรญเตบโตในนำานม

ปจจบน เทคโนโลยชวภาพถกนำามาใชประโยชนอยางกวางขวางกอใหเกดความหวงใหม ๆ ทจะพฒนาสงมชวตตางๆ ใหมประสทธภาพและคณภาพใหดยงขน ดงนน จงมบทบาทสำาคญตอคณภาพชวตของมนษยดวย ทงน ควรตดตามขาวสารความกาวหนาดานเทคโนโลยชวภาพ รวมถงความเสยงทอาจเกดผลกระทบตอตนเองและสงแวดลอมและอานฉลากสนคา กอนการตดสนใจ

เรอง ภมปญญ�ทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภ�พเทคโนโลยชวภาพทเปนภมปญญาทองถนทเกาทสดในประวตศาสตรของ

มนษยชาต กคอ เทคโนโลยการหมก (Fermentation Technology) โดยนำาแบคทเรยทมอยตามธรรมชาตมาใชในกระบวนการถนอมอาหาร และแปรรป

อาหาร เชน การทำา นำาปลา ปลารา แหนม นำาบด เตาเจยว ซอว เตาหย ผกและผลไมดอง นำาสมสายช เหลา เบยร ขนมปง นมเปรยว เปนตน ซงผลตภณฑทไดจากการหมกในลกษณะน อาจจะมคณภาพไมแนนอน ยากตอการปรบปรงประสทธภาพ ในการหมก หรอขยายกำาลงผลตใหสงขน และยงเสยงตอการปนเป อนของเชอโรค หรอจลนทรย ทสรางสารพษ

ในปจจบนสภาพเศรษฐกจ และสงคมของชาวชนบท จะพงพาแตเฉพาะเทคโนโลยระดบพนบานทจดเปนภมปญญาทองถนดงเดมดานเทคโนโลยชวภาพไมได จงเปนผลใหในปจจบน มการพฒนาเทคโนโลยชวภาพเพมขนตามความตองการของทองถน ซงการทภมปญญาเหลานนจะพฒนาไดจะตองอาศยนกพฒนามาเปนสวนรวมในการนำาเทคโนโลยมาแนะนำาใหชาวบาน ไดมความร และเขาใจถงการนำาเทคโนโลยเขามาใชในการประดษฐคดคนสงตาง ๆ ทใชในการดำาเนนงาน ความจำาเปนในการเลอกใชและปรบปรงเทคโนโลยบางชนดใหมสมรรถนะทสงขน โดยเฉพาะในการเพมประสทธภาพของการทำางาน ซงขนอยกบความร และทกษะจากแหลงภายนอก ดงนนภมปญญาทองถนจำาเปนจะตองอาศยเทคโนโลยมาประกอบเพอเพมผลผลตใหมากขน เพอใหสามารถนำามาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง เชน ดานอตสาหกรรมอาหาร ดานการแพทย ดานการศกษา เปนตน ซงแตละทองถน จะพฒนาภมปญญาดานเทคโนโลยชวภาพ แตกตางกนตามสภาพภมประเทศ ภมอากาศ พฤตกรรมการดำารงชวต วตถดบ และการใชประโยชน โดยการศกษา คดคน และทดลอง เปนผลใหในปจจบนเทคโนโลยชวภาพ มความกาวหนามาก

ทงนการถายทอดความร เทคนคการผลต และทกษะการปฏบต เปนสงสำาคญและจำาเปน ตอการสบทอดภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพของคนรนใหม ซงจะกอใหเกด การแตกยอด และพฒนาในรปแบบใหมๆ ตอไปในอนาคต

เรอง ประโยชนและผลกระทบของเทคโนโลยชวภ�พประโยชนของเทคโนโลยชวภ�พ

ในปจจบนเทคโนโลยชวภาพไดถกนำามาใชประโยชนในดานตางๆ ไดแก1. ดานเกษตรกรรม

1.1 การผสมพนธสตวและการปรบปรงพนธสตวการปรบปรงพนธสตวโดยการนำาสตวพนธดจากตางประเทศซง

ออนแอ ไมสามารถทนตอสภาพอากาศของไทยมาผสมพนธกบพนธพนเมอง เพอใหไดลกผสมทมลกษณะดเหมอนกบพนธตางประเทศทแขงแรง ทนทานตอโรคและทนตอสภาพภมอากาศของเมองไทย และทสำาคญคอ ราคาตำา

1.2 การปรบปรงพนธพชและการผลตพชพนธใหม เชน พชไร ผก ไมดอก

1.3 การควบคมศตรพชโดยชววธ2. ดานอตสาหกรรม

2.1 การถายฝากตวออน ทำาใหเพมปรมาณและคณภาพของโคนมและโคเนอ เพอนำามาใชในอตสาหกรรมการผลตเนอววและนำานมวว

2.2 การผสมเทยมสตวบกและสตวนำา เพอเพมปรมาณและคณภาพสตวบกและสตวนำา ทำาใหเกดการพฒนาอตสาหกรรมการแชเยนเนอสตวและการผลตอาหารกระปอง

2.3 พนธวศวกรรม โดยนำาผลตผลของยนมาใชประโยชนและผลตเปนอตสาหกรรม เชน ผลตยา ผลตวคซน นำายาสำาหรบตรวจวนจฉยโรค ยาตอตานเนองอก ฮอรโมนอนซลนรกษาโรคเบาหวาน ฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตของคน เปนตน

2.4 ผลตฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตของสตว โดยการนำายนสรางฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตของววและของคนมาฉดเขาไปในรงไขทเพงผสมของหม พบวาหมจะมการเจรญเตบโตดกวาหมปกต

2.5 ผลตสตวแปลงพนธใหมลกษณะโตเรว เพมผลผลต หรอมภมตานทาน เชน แกะทใหนำานมเพมขน ไกทตานทานไวรส3. ดานการแพทย

3.1 การใชยนบำาบดโรค เชน การรกษาโรคไขกระดกทสรางโกลบนผดปกต การดแลรกษาเดกทตดเชองาย การรกษาผปวยทเปนมะเรง เปนตน

3.2 การตรวจวนจฉยหรอตรวจพาหะจากยน เพอตรวจสอบโรคธาลสซเมย โรคโลหตจาง สภาวะปญญาออน ยนทอาจทำาใหเกดโรคมะเรง เปนตน

3.3 การใชประโยชนจากการตรวจลายพมพจากยนของสงมชวต เชน การสบหาตวผตองสงสยในคดตางๆ การตรวจสอบความเปนพอ-แม-ลกกน การตรวจสอบพนธสตวเศรษฐกจตางๆ4. ดานอาหาร

4.1 เพมปรมาณเนอสตวทงสตวบกและสตวนำา สตวบก ไดแก กระบอ สกร สวนสตวนำามทงสตวนำาจดและสตวนำาเคม จำาพวกปลา กง หอยตางๆ ซงเนอสตวเปนแหลงสารโปรตนทสำาคญมาก

4.2 เพมผลผลตจากสตว เชน นำานมวว ไขเปด ไขไก เปนตน4.3 เพมผลตภณฑทแปรรปจากผลผลตของสตว เชน เนย

นมผง นมเปรยว และโยเกรต เปนตน ทำาใหเรามอาหารหลากหลายทใหประโยชนมากมาย5. ดานสงแวดลอม

5.1 การใชจลนทรยชวยรกษาสภาพแวดลอม โดยการคดเลอกและปรบปรงพนธ จลนทรยใหมประสทธภาพในการยอยสลายสงขน แลวนำาไปใชขจดของเสย

5.2 การคนหาทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนและการสรางทรพยากรใหม6. ดานการผลตพลงงาน

6.1 แหลงพลงงานทไดจากชวมวล คอ แอลกอฮอลชนดตางๆ และอาซโตน ซงไดจากการแปรรป แปง นำาตาล หรอเซลลโลส โดยใชจลนทรย

6.2 แกสชวภาพ คอ แกสทเกดจากการทจลนทรยยอยสลายอนทรยวตถ โดยไมตองใชออกซเจน ซงจะเกดแกสมเทนมากทสด (ไมมส ไมมกลนและตดไฟได) แกสคารบอนไดออกไซด แกสไนโตรเจน แกสไฮโดรเจน ฯลฯ

ผลของเทคโนโลยชวภ�พด�นก�รตดตอพนธกรรมการนำาเทคโนโลยการตดตอพนธกรรมมาใช เพอใหจลนทรยสามารถ

ผลตสารหรอผลตภณฑบางชนด หรอ ผลตพชทตานทานตอแมลงศตรพช โรคพช และยาปราบวชพช และปรบปรงพนธใหมผลผลตทมคณภาพดขน ซงสงมชวตทไดจากการตดตอพนธกรรมน เรยกวา จเอมโอ (GMO) เปนชอยอมาจากคำาวา Genetically Modified Organism

พช จเอมโอ สวนใหญ ไดแก - ขาวโพด และฝายทตานทานแมลง - ถวเหลองตานทานยาปราบศตรพช - มะละกอ และ มนฝรงตานทานโรค

แมวาเทคโนโลยชวภาพนน มประโยชนในการพฒนา พนธพช พนธสตว ใหมผลผลตทมปรมาณและคณภาพสง และมตนทนการผลตตำา กตาม แตกยงไมมหลกฐานทแนนอนยนยนไดวาพชทตดตอยน จะไมสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม และความหลากหลายทางชวภาพ

ทงน มการทดสอบการปลกพช จเอมโอ ทวโลก ดงน1. พชไรทนทานตอสารเคมกำาจดวชพช - เพอลดการใชยาปราบ

วชพชในปรมาณมาก2. พชไรทนทานตอยาฆาแมลง กำาจดวชพช3. พชไรทนทานตอไวรส ไดแก มะละกอ และนำาเตา

ผลกระทบของก�รใชเทคโนโลยชวภ�พการพฒนาเทคโนโลยชวภาพ ทำาใหเกดความหวาดกลวในเรองความ

ปลอดภยของมนษย และจรยธรรมของเทคโนโลยชวภาพทมตอสาธารณะชน โดยกลววามนษยจะเขาไปจดระบบสงมชวต ซงอาจจะทำาใหเกดความวบตทางสงแวดลอม และการแพทย หรออาจนำาไปสการขดแยงกบธรรมชาตของมนษย เชน

- การผลตเชอโรคชนดรายแรงเพอใชในสงครามเชอโรค- การใชสารพนธกรรมของพชจากประเทศกำาลงพฒนาเพอหวงผล

กำาไรดงนน การใชเทคโนโลยชวภาพอยางถกตอง และเหมาะสม จงจะกอให

เกดความมนคงในการดำารงชวต แตถาใชอยางไมมความตระหนกถงผลในดานความปลอดภยและไมมจรยธรรมตอสาธารณะชน แลว อาจเกดผลกระทบได ผลกระทบของสงมชวต จเอมโอ

พบวาสงมชวต จเอมโอ เคยสงผลกระทบ ดงน1. ผลกระทบตอคว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พ

พบวา พชทตดแตงพนธกรรมสงผลกระทบตอ แมลงทชวยผสมเกสร และพบวาแมลงเตาทองทเลยงดวยเพลยออนทเลยงในมนฝรงตดตอยน

วางไขนอยลง 1 ใน 3 และมอายสนกวาปกตครงหนง เมอเปรยบเทยบกบแมลงเตาทองทเลยงดวยเพลยออนทเลยงดวยมนฝรงทวๆ ไป

2. ผลกระทบตอชวตและสงแวดลอมผลกระทบของสงมชวต จเอมโอ ตอ ชวตของผบรโภค นน เคยเกดขน

บางแลว โดยบรษทผลตอาหารเสรมประเภทวตามน บ 2 โดยใชเทคนคพนธวศวกรรม และนำามาขายในสหรฐอเมรกา หลงจากนน พบวามผบรโภคปวยดวยอาการกลามเนอผดปกต เกอบ 5000 คน โดยมอาการเจบปวด และมอาการทางระบบประสาทรวมดวย ทำาใหมผเสยชวต 37 คน และพการอยางถาวรเกอบ 1,500 คน

การศกษาหาความร เพอทจะเรยนรและเขาใจเกยวกบเทคโนโลยชวภาพใหมากขนนนควรตดตามขาวสารความกาวหนา การใชประโยชน รวมถงความเสยงทอาจเกดผลกระทบตอตนเอง และสงแวดลอม เพอกำาหนดทางเลอกของตนเองไดอยางปลอดภย

ใบง�น เรองก�รสำ�รวจภมปญญ�เทคโนโลยชวภ�พร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

ใหผเรยนแบงกลม ๆ ละ 5-7 คน ออกสำารวจภมปญญาเทคโนโลยชวภาพในชมชนของงทาน

1. ภมปญญาเทคโนโลย ชอ –สกล............................................................................................................ทตง..........................................................................................................................................................

2. ประวตภมปญญาเทคโนโลยชวภาพ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. ผลงานของภมปญญาทางเทคโนโลยชวภาพ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. ประโยชนของเทคโนโลยชวภาพของชมชน..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................

......................................................................................

.....................................................

ใบง�น เรองเทคโนโลยชวภ�พร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. เทคโนโลยชวภาพคอ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2. จงบอกความสำาคญของเทคโนโลยชวภาพ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. จงบอกปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. จงยกตวอยางเทคโนโลยชวภาพในชวตประจำาวน บอกมา 5 อยาง............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................5. จงบอกประโยชนของเทคโนโลยชวภาพมอะไรบาง...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก1. คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนน

2. การคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนน3. เขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนน

เฉลยใบง�น เรองเทคโนโลยชวภ�พร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. เทคโนโลยชวภาพคอการใชความรเกยวกบสงมชวตและผลผลตของสงมชวตใหเปนประโยชนกบมนษย2. จงบอกความสำาคญของเทคโนโลยชวภาพ

1. ลดปรมาณการใชสารเคมในการเกษตรกรรม2. เพมพนทเพาะปลกของโลก ดวยการปรบปรงพนธพชใหม3. เพมผลผลตทางการเกษตร4. ผลตอาหารทใหคณคาทางโภชนาการสงซงเปนประโยชนตอผบรโภค5. มการคดคนยาปองกนและกนและรกษาโรคตดตอหรอโรครายแรง

ตางๆ3. จงบอกปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ

1. ตวเรงทางชวภาพ เชน เชอจลนทรยตางๆ2. เครองมอทใชการควบคมสภาพทางกายภาพในระหวางการผลต เชน อณหภม คาความเปนกรด เบส–

4. จงยกตวอยางเทคโนโลยชวภาพในชวตประจำาวน บอกมา 5 อยางการทำานำาปลา การทำาปลารา นำาสมสายช นมเปรยว การ

ผลตแอลกอฮอล ยารกษาโรค เตาหย ซอว5. จงบอกประโยชนของเทคโนโลยชวภาพมอะไรบาง

1. นำามาใชกบการแพทยโดยการผลตเปนยาปฏชวนะ และวคซนโรคตางๆ2. นำามาใชกบการผลตอาหารเพงเพมคณคาทางอาหาร3. นำามาใชในการผลตพลงงาน เชน การผลตพลงงานในรปของแอลกอฮอล4. นำามาใชในการกำาจดขยะมลฝอยของเสยจากโรงงาน

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 6 เรอง ทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม

แผนพบกลม / เรยนรดวยตนเองม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

2.4 ทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม

1. อธบายกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวต

2. อภบายการใชทรพยากรธรรม ชาต

1. กระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตและสงแวดลอมในชมชน

2. การใชทรพยากรธรรมชาต

ระดบทองถน ประเทศ

พบกลม( 5 ชม.)

ขนท 1 กำาหนดสภาพปญหา ความตองการในการเรยนเรยนร (O : Orientation)1.ครและผเรยนรวมกนวเคราะหภาพ

ขาว นำาทวม ภาพแผนดนไหว “ ” “ ”วาเกดจากสาเหตใด และผลกระทบตอมนษยอยางไร โดยใชแผนผงความคดและพรอมนำาเสนอในการ

- ภาพขาวนำาทวม

- ภาพขาวแผนดนไหว

- ใบความรเรองทรพยากร

- จากการสงเกต

- การซกถาม

- การนำาเสนอ

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

สภาพปญหาสงแวดลอมในระดบ

ทองถนระดบ ระดบประเทศ และระดบโลก

3. อธบายสาเหตของปญหา วางแผน และลงมอปฏบต

4. อธบายปองกน แกไข เฝาระวง อนรกษ และพฒนา

และระดบโลก

3. ปรากฏการณทาง

พบกลม2.ครและผเรยนทำาความเขาใจในเรอง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยการใหผเรยนรวมกนอภปราย

ขนท 2 ขนแสดงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of learning)1.ผเรยนแบงกลมออกเปน 6 กลม

เพอศกษาคนควาในเรองดงน1. เรองกระบวนการเปลยนแปลง

แทนทของสงมชวต2. การใชทรพยากรธรรมชาต

สภาพปญหา สงแวดลอม3. สาเหตของปญหา และการ

ธรรมชาตและสงแวดลอม แบบเรยนรายวชาวทยาศาสตร

- ใบความรกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวต

- ใบความรเรอง

- การสงเกต

- การนำาเสนอ

- การซกถาม

- พจารณาจากรายงาน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ทรพยากรธรรม ชาตและสงแวดลอม

5. อธบายปรากฏการณ ของธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

ธรณวทยาทมผลกระทบ

ตอชวตและสงแวดลอม

4. ปญหาและผลกระทบของระบบนเวศและสภาพสงแวดลอมในชมชน ทองถน ประเทศ และโลก

5. แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมในชมชน

ปองกน อนรกษ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4. ปรากฏการณของธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

5. ปรากฏการณ สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบตอชวตมนษย

และพรอมนำาเสนอตอกลมใหญ2. ครและผเรยนรวมกนสรป

เนอหาตาง ๆ โดยใชการซกถามซงใหไดความรตาง ๆ เพอใชปฏบตและนำาไปประยกตใช

3. ครใหผเรยนแบงกลมละ 10 คน

ทรพยากรธรรม ชาต สภาพปญหาสงแวดลอม

- ใบความรเรองสาเหตของปญหา และการปองกนอนรกษทรพยากรธรรม ชาตและสงแวดลอม

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

6. อธบายปรากฏการณ สภาวะ

โลกรอน สาเหตและผลกระทบตอชวตมนษย

6. การวางแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

7. การปฏบตตน หรอการรวมมอกบชมชนในการปองกน พฒนาหรอแกไขปญหา ทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม

8. สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบ

ตนเอง(15 ชม.)

เพอสำารวจชมชนในดานทรพยากรและสงแวดลอมของชมชนถงปญหา สาเหต และแนวทางแกไขเพอทำารายงาน

4. ครใหผเรยนออกมานำาเสนอรายงานทรพยากรและสงแวดลอมของชมชนตอสมาชกกลมใหญ

ขนท 3 การปฏบตและนำาไปประยกตใช (I : Implementation)1. ผเรยนนำาความรจากการเรยนรมา

จดบนทกและทำารายงาน2. ผเรยนปฏบตการแกไขขอ

บกพรองจากการจดบนทก เพอนำาจดทำารายงานและรวบรวมไวในแฟมสะสมงาน

- ใบความรเรองปรากฏการณของธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

- ใบความรเรองปรากฏการณสภาวะโลกรอน สาเหต และ

- พจารณาจากรายงาน

- พจารณาจากการจดบนทก

- พจารณาจากรายงาน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

การปองกนและแกไขปญหาโลก

รอน

ขนท 4 การประเมนผลการเรยนร (E : Evaluation)1. ครและผเรยนนำาแฟมสะสมงานและ

ผลงานทไดจากการปฏบตมาสรปเปนองคความรใชเปนสารสนเทศ

2. ครและผเรยนรวมกนสรางเกณฑการประเมนคณภาพการเรยนร

3. ครตดสนผลการเรยนรตามเกณฑทกำาหนด

หม�ยเหต : ผเรยนไดศกษาคนควาเพมเตม ในเรองดงตอไปน (จำานวน 15 ชม.)

1. กระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตและสงแวดลอมในชมชน

(จำานวน 2 ชม.)

ผลกระทบตอชวตมนษย- รายงาน- จดบนทก

- รายงาน- เกณฑการ

ประเมน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

2. การใชทรพยากรธรรมชาต ระดบทองถน ประเทศและ ระดบโลก (จำานวน 2 ชม.) 3. ปรากฏการณทางธรณ วทยาทมผลกระทบตอชวตและสง

แวดลอม(จำานวน 2 ชม.) 4. ปญหาและผลกระทบของระบบนเวศ

และสภาพสงแวดลอมในชมชน ทองถน ประเทศ และโลก (จำานวน 2 ชม.)

5. แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมในชมชน (จำานวน 2 ชม.)

6. การวางแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

(จำานวน 1 ชม.) 7. การปฏบตตน หรอการรวมมอกบ

ชมชนในการปองกน พฒนาหรอแกไขปญหา ทรพยากร (จำานวน 1 ชม.)

ธรรมชาตและสงแวดลอม8. สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบ

การปองกนและแกไขปญหาโลกรอน( จำานวน 3 ชม.) พรอมนำาเสนอตอ

กลมใหญ และทำาแบบฝกหด

ใบคว�มร เรองทรพย�กรธรรมช�ต และสงแวดลอมวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

เรองทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม

สมบตท�งก�ยภ�พของดนและโครงสร�งของดนสมบตทางกายภาพของดนไดแกเนอดน โครงสรางของดน ความหนา

แนน ความพรน อณหภม และสของดน เปนตน ซงเปนปจจยรวมทสำาคญกบธาตอาหารในดน เพอเพมผลผลตของพช มนษยรจกปรบปรงเปลยนแปลงสภาวะทไมเหมาะสมทางกายภาพใหสามารถเพมผลผลตมานานแลว เชนการเปลยนแปลงโครงสรางของดน โดยวธการไถพรวน ทำาการปรบปรงดนเหนยวใหสามารถถายเทอากาศและระบายนำาไดดดวยแกลบ ในทางวศวกรรมมนษยไดอาศยสมบตทางกายภาพมาใชในการสรางถนน หรอสรางอาคาร โดยการเลอกดนทเหมาะสม ซงใชดนทไมหดตวหรอขยายตวมากเกนไป ถาจำาเปนตองใชตองมการตอกเสาเขมเพอปองกนการเสยหาย

เนอดน                คำาวา เนอดน หมายถง ความหยาบ ความละเอยดของดน ในสวนของเนอดนนนเราพจารณาเฉพาะสวนทเปนอนนทรยสารเทานน ซงมประมาณไมเกน 96 เปอรเซนตขององคประกอบทเปนของแขง สวนทควบคมเนอดนกคอสดสวนระหวางอนภาค ทราย (sand) ดนทรายแปง (silt) และ ดนเหนยว (clay) นยมพจารณาอนภาคอนนทรยสารทมขนาดเสนผาศนยกลางไมเกน 2 มลลเมตร เนอดนไมมผลโดยตรงตอการเจรญเตบโตและผลผลตของพช เนอดนมผลทางออมเนองจากเปนตวควบคมสมบตอนๆ ทมผลตอการเจรญเตบโตของพช เชนการดดนำา การดดซบไอออน และการแลกเปลยนกาซเปนตน

อนภ�คของดน               อนภาคของดน คอ ชนสวนของหนและแร ทสลายตวหรอผกรอนเปนชนเลกชนนอย ทงทางดานกายภาพและทางดานเคม พวกทขนาดเลก โดยวดเสนผาศนยกลางสมมลไมเกน 2 มลลเมตร เรยกวา ดนผง (fine earth) อนภาคของดนแบงเปนกลมไดดงน

1. กลมขนาดทราย (sand separate)2. กลมขนาดทรายแปง (silt separate)3. กลมขนาดดนเหนยว (clay separate)             เกณฑในการจดกลมขนาดของอนภาคดนทนยมแพรหลายมอยดวยกน 3 ระบบ คอ ระบบของสหรฐอเมรกา ระบบสากล และระบบของยโรป มรายละเอยดดงแสดงไวในตารางท 3.1

ตารางท 3.1 เกณฑในการจดกลมขนาดเสนผาศนยกลางของอนภาคดน

อนภ�คดน 

ขน�ดเสนผ�ศนยกล�งของอนภ�คดน วดเปนมลลเมตร

ระบบสหรฐอเมรก�

ระบบส�กลระบบใหมของ

ยโรปดนทรายหยาบมาก ( very

coarse sand )ดนทรายหยาบ  ( coarse

sand )ดนทราย  ( medium

sand )ดนทรายละเอยด ( fine

sand )ดนทรายละเอยดมาก  ( very

fine sand )ดนทรายแปงหยาบ  ( coarse silt )

ดนทรายแปง ( silt ) ดนทรายแปงละเอยด ( fine

silt )ดนเหนยว ( Clay )

1.00 – 2.000.50 – 1.000.25 - 0.500.10 - 0.250.05 - 0.10

-0.002 -

0.05-

เลกกวา 0.002

-0.20 – 2.00

-0.02 – 0.20

--

0.002 - 0.02

-เลกกวา 0.002

1.00 - 2.000.50 - 1.000.20 - 0.500.10 - 0.200.05 - 0.100.02 - 0.05

-0.002 - 0.02เลกกวา 0.002

ทมา (บญชม เปยแดง และคนอนๆ, 2526, หนา 14)

สมบตบ�งประก�รของกลมขน�ดต�ง ๆ ของอนภ�คดน ดนผงจะมขนาดของเสนผาศนยกลาง เลกและใหญแตกตางกนออกไปตงแตสามารถมองเหนดวยตาเปลาจนถงตองใชกลองจลทรรศนแบบอเลกตรอนสองดจงจะเหนได จงมการแบงขนาดของอนภาคดนออกเปนกลมขนาดตางๆได 3 กลมดงตอไปนคอ

1. กลมขน�ดทร�ย (sand separate) ภาพท 3.1 สามารถมองเหนดวยตา อนภาคไมเกาะยดกบอนภาคอน ๆ สากมอ ไมเหนยว ป นเปนรปตาง ๆ ไมได และไมพองตวหรอหดตว ประกอบดวยแร ควอตซ และ เฟลดสปาร เปนสวนใหญ 2. กลมขน�ดทร�ยแปง (silt separate) ภาพท 3.1 สามารถมองเหนดวยกลองจลทรรศนธรรมดามลกษณะออนนนคลายแปงผดหนา มความเหนยวเลกนอย ยดตดกบอนภาคอนไดเลกนอย ป นเปนรปตาง ๆ ได ซงประกอบดวยแร ควอตซ และ เฟลดสปาร เปนสวนใหญ และมแรดนเหนยวปรมาณเลกนอย 3. กลมขน�ดดนเหนยว (clay separate) ภาพท 3.1 สามารถมองเหนดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนมลกษณะเหนยวเหนอะหนะสามารถป นรปตาง ๆ ไดดเมอชม แขงเมอแหง พองตวและหดตวไดประกอบดวยแรดนเหนยวเปนสวนใหญ

ภาพท 3.1 แสดงขนาดของอนภาคทราย ทรายแปง และดนเหนยวทมา (Anon, 2002)

ประเภทของเนอดนโดยทว ๆ ไป              ประเภทของเนอดนโดยคดจากเปอรเซนตโดยนำาหนกของ ทราย ทรายแปง และดนเหนยวซงเปนสวนประกอบของเนอดนมารวมกนสามารถแบงออกเปน 3 ประเภทใหญ ๆ ดงนคอ

1. ดนเนอหยาบ (coarse textured soils) เปนดนทมปรมาณอนภาคทราย มากกวาอนภาคทรายแปงและดนเหนยว ดนชนดนไถพรวนไดงาย ไมเหนยวเหนอะหนะ และไมจบกนเปนกอน เรยกดนชนดนวาดนเบา (light soil) เนอดนในกลมนไดแก ทราย และทรายรวน 2. ดนเนอปานกลาง (medium - texture soils) เปนดนทมปรมาณอนภาคทราย ทรายแปง และดนเหนยวไมแตกตางกนมากนก ดนทจดอยในกลมนไดแก ดนรวนปนทราย ดนรวน ดนรวนปนดนทรายแปง ดนรวนเหนยว ดนรวนปนดนทรายแปง ดนรวนปนดนทรายแปง และดนทรายแปง 3. ดนเนอละเอยด (fine - texture soils) หรอดนเหนยว เปนดนทมปรมาณอนภาคดนเหนยวมากกวาอนภาคทรายและดนทรายแปงมความเหนยวมากเมอไดรบความชน เนอดนละเอยด ปกตจบกนเปนกอน เมอแหงจะแขง เวลาไถพรวนตองใชแรงมาก เราเรยกดนชนดนวา ดนหนก (heavy soil) อยในกลมนไดแก ดนเหนยวปนทราย ดนเหนยวปนดนทรายแปง และดนเหนยว

ก�รวเคร�ะหห�ประเภทของเนอดน การวเคราะหเพอใชหาประเภทของเนอดน สามารถทำาได 2 วธ คอวธสมผส และวธวเคราะหเชงกล วธสมผสนยมใชในภาคสนามเนองจากมความสะดวกในการประเมน แตตองอาศยความชำานาญ โดยมขนตอนดงตอไปน

1. ก�รทดสอบโดยวธสมผส (feed method) การใชความรสกบอกลกษณะของเนอดนโดยการสมผส ผทสามารถจะบอกไดอยางถกตอง ผบอกตองอาศยประสบการณอยางมาก เพราะเมออยใกลชวงเปลยนแปลงของชนเนอดน มกจะผดพลาดไดงาย เอบ เขยวรนรมย (2526) สรปการบอกลกษณะของเนอดนโดยวธสมผสงาย ๆ ดงตอไปน 1.1 ทร�ย (sand) เมอสมผสดจะสากมอมาก เวลาสงเกตดจะเหนวาไมเกาะตดกนจะเหนอยเปนเมด ๆ เมอแหง ถาเปนกอนพอจบขนมาจะแตกออกจากกน ถาดนชนใสลงไปในฝามอและกำาใหแนน เสรจแลวปลอยมอออกดนจะแตกออกจากกนไมจบกนเปนกอน หรอจบกหลวมมาก เนอดนลกษณะนไมคอยพบมากนก

1.2 ทร�ยปนดนรวน (loamy sand) สมผสดจะรสกสากมอเชนเดยวกบทรายแตนอยกวา เมอทำาใหชนแลวใสลงในฝามอเสรจแลวกำาใหแนน เมอปลอยมอออกดนจะคงสภาพเปนกอนหลวม ๆแตพอสมผสจะแตกออกจากกน 1.3 ดนรวนปนทร�ย (sandy loam) เมอจบดยงรสกสากมอแตมความนมกวาทรายปนดนรวน ดนเมอแหงจะจบกนเปนกอน ๆ แตพอใชแรงกดเบา ๆ จะแตกออกจากกน เมอทำาใหดนชนแลวใสลงไปในฝามอ แลวกำาใหแนน เสรจแลวปลอยมอ ดนจะยงคงสภาพเปนกอนอย หรอถาใชหวแมมอและนวชกดลงบนดนชนจะเกดเปนแผนแตพอขยบมอเลกนอยกจะแยกออกจากกน 1.4 ดนรวน (loam) เมอสมผสดขณะดนชนจะนมมอแตยงรสกสากมออยบางเลกนอยเปนลกษณะของทรายละเอยด เมอแหงจะจบกนเปนกอนแขงพอประมาณตองใชแรงกดมากขนจงจะทำาใหดนแตกออกจากกนหรอถาทำาใหดนชนเมอใสลงในฝามอกำาใหแนนแลวปลอยมอดนจะจบกนเปนกอนไมแตกออกจากกน 1.5 ดนรวนปนทร�ยแปง (silt loam) เมอสมผสดขณะดนชนจะออนนมมอ และลนคลายกบแปงดนสอพองเวลาแหงจะจบกนเปนกอน เวลาจบขนมาจะไมแตกออกจากกน จะตองใชแรงบบหรอกดคอนขางมากจงจะแตกเวลาดนเปยกหรอชน พอจะทำาใหเปนแผน ๆ ไดโดยใชหวแมมอกบนวช แตจะแตกออกจากกนไดงายมาก 1.6 ดนรวนเหนยว (clay loam) เมอแหงจะแตกออกเปนกอนแขง เมอดนชนหรอเปยกจะทำาใหเปนแผนบาง ๆ ไดแตเมอเวลาจบปลายขางใดขางหนงไวมนจะหกออกจากกนไดงาย หรอสามารถจะป นเปนลกกระสนได เวลาคลงใหเปนกอนจะไมคอยแนนนกไมสากมอ 1.7 ดนรวนเหนยวปนทร�ย (sandy clay loam) เมอแหงจะแตกออกเปนกอนแขงเชนเดยวกบพวกดนรวนเหนยว แตเมอชนสมผสดจะรสกเหนยวและสากมอ และทำาใหเปนแผนบาง ๆ ได สามารถป นใหเปนลกกลม ๆ ไดแตไมคอยแนน 1.8 ดนเหนยวปนทร�ย (sandy loam) เมอแหงจะแตกออกเปนกอนแขงมาก เมอเปยกหรอชนจะทำาใหเปนแผนบาง ๆ ไดจะเหนยวและสากมอดนแผนบาง ๆ ททำาขนเมอเวลาจบปลายขางใดขางหนงยกขนจะไมหกออกจากกนและสามารถจะคลงใหเปนกอนกลมๆ คลายลกกระสนไดงายและแนน

1.9 ดนรวนเหนยวปนทร�ยแปง (silty clay loam) เมอสมผสดขณะดนชนจะมลกษณะคลายกบพวกดนรวนเหนยว แตมความรสกวานมมอ และลนมอกวาพวกดนรวนเหนยว ทำาใหเปนแผนบาง ๆ ไดเชนเดยวกน และเมอแหงจะแตกออกเปนกอนแขง 1.10 ดนเหนยวปนทร�ยแปง (silty clay) เมอแหงจะแตกออกเปนกอนแขงมาก เมอเปยกจะเหนยวจด แตเมอสมผสดจะรสกนมมอ สามารถทำาใหเปนแผนบาง ๆ ได และไมหกออกจากกนเมอจบปลายขางใดขางหนงชขน 1.11 ดนเหนยว (clay) เมอแหงจะแตกออกเปนกอนแขงมากจะยดหยนและเหนยวมากเมอเปยก เมอดนชนเวลาบดวยหวแมมอกบนวช จะทำาใหเปนแผนบาง ๆ และยาวได และไมหกออกจากกน สามารถจะป นใหเปนกอนกลม ๆ และแนนไดงายเมอดนชน สำาหรบชนของเนอดนทเรยกวา ทรายแปง นน จะลนและนมมอ แตจะไมเหนยวนก มกจะไมพบในดนตามปกต

2. ก�รวเคร�ะหเชงกล (mechanical analysis) หรอวธการแจกแจงขนาดของอนภาค เปนวธวเคราะหทใชอปกรณและสารเคม สามารถแยกอนภาคทราย ทรายแปง และดนเหนยว ไดอยางถกตองโดยอาศยหลกการวา วตถทมขนาดแตกตางกนจะตกตะกอนทเวลาตางกน สามารถตรวจสอบเนอดนไดโดยอาศยไดอะแกรมสามเหลยม การวเคราะหเชงกลม 4 ขนตอนดงตอไปน 2.1 แยกอนทรยสารจากสวนอนๆโดยใช ไฮโดรเจนเปอรออกไซด 2.2 ทำาใหอนภาคอนนทรยทกอนภาคใหอยในสภาพเดยวๆ (dispersing agent)โดยใช โซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) หรอแคลกอน (calgon) 2.3 แยกสวนดนผง ขนาดใหญกวาขนาด 2 มลลเมตรออกไปโดยใชวธรอนดวยตะแกรงทมเสนผาศนยกลาง 2 มลลเมตร 2.4 หาปรมาณอนภาคในกลมขนาดตางๆในดนผงซงทำาได 2 วธคอโดยวธรอนดวยตะแกรงและวธการตกตะกอน ซงวธการหาปรมาณของอนภาคในกลมขนาดตางๆโดยวธตกตะกอน แบงออกเปน 3 วธ ไดแก วธไปเปต (pipette method) วธไฮโดรมเตอร (hydrometer method) และวธ แบงสวนสารแขวนลอย (decapitation method) ในหองปฏบตการของประเทศไทยนยมใชวธไฮโดรมเตอร (hydrometer method) ซงมขนตอน

ทำาดงตอไปนโดยนำาตวอยางดนมากำาจดอนทรยวตถ ดวย ไฮโดรเจนเปอรออกไซด รอนดนในนำาผานตะแกรง 2 มลลเมตร ลางดนดวยนำาทำาใหดนแหง ชงตวอยางดนทได แลวนำาไปทำาเปนสารแขวนลอยในนำาดวยการใสสารสงเสรมการกระจายของอนภาคดน (dispersion agent) เชนสารละลายแคลกอน (calgon solution) 5 เปอรเซนต ป นสารแขวนลอยดวยเครองป น ถายของผสมลงใน กระบอกตวงแบบตกตะกอน (sedimentation cylinder) ใหหมดแลวหยอนไฮโดรมเตอร ลงไปโดยตงเวลาอานท 40 วนาท และ 2 ชวโมง อานอณหภม คาทอานไดท 40 วนาทเปนปรมาณของกลม ทรายแปง และ ดนเหนยว และ แคลกอน รวมกน สวน 2 ชวโมงเปนปรมาณของกลมขนาดของดนเหนยวและ แคลกอน นำาเอาผลการทดลองไปหาเปอรเซนตของ ทราย ทรายแปงและดนเหนยว จากนนนำาขอมลทไดไปหาประเภทของเนอดนโดยอาศยไดอะแกรมสามเหลยม

โ ค ร ง ส ร � ง ข อ ง ด น               อนภาคของดนทมการจดเรยงกนและเชอมยดกนเปนเมดดนและเมดดนจะมการเชอมโยงกนระหวางเมดดน กลายเปนโครงสรางของดน การทดนจะเกดโครงสรางไดนน จะตองประกอบดวยลกษณะสำาคญครบ 2 ประการคอ มการจดเรยงตวแลวเชอมยดตดกนเกดเปนเมดดน และเมดดนทเกดขนนนจะตองมรปรางคลายคลงกน หนาทและความสำาคญของโครงสรางของดนบญชม เปยแดง (2526) ไดกลาวถงหนาท ความสำาคญ ตลอดจนปจจยทควบคมการเกดโครงสรางของดนไวดงน

1. เปนทสำาหรบการระบายนำาหรอการเคลอนทของนำาภายในดน ถาเราพจารณาดโครงสรางของดน ระหวางโครงสรางนนจะมชองวาง ยกเวนดนทมโครงสรางทบ ซงมชองวางนอย หรอเลกมากจนสงเกตไดยาก ชองวางเหลานนเปนทจำากดสำาหรบการเคลอนทของนำา 2. เปนทสำาหรบการเคลอนทของอากาศ เชนเดยวกบนำา เพยงแตวาถามชองวางทนำายงไมเตม อากาศกจะเขาไปแทนทได 3. การปลดปลอยธาตอาหารแกพช การแลกเปลยนประจธาตอาหารเพอพชจะได ดดเอาไปใช โดยอาศยชองวางซงสมพนธกบขอ 1 และขอ 2 4. เกยวกบการเจรญเตบโตของพช การยดเหนยวของตนพช การชอนของรากพช จะยากหรองายขนอยกบลกษณะโครงสรางของดน ถาดนม

โครงสรางทดการชอนของรากพชจะไดลกและกวาง การยดเหนยวของลำาตนของพชจะดขน ทงนยอมหมายถง รากพชสามารถเสาะหาอาหารธาตไดดดวย

ป จ จ ย ท ค ว บ ค ม ก � ร เ ก ด โ ค ร ง ส ร � ง ข อ ง ด น                ดนทพบตามธรรมชาตโดยทว ๆไป อนภาคของดนสวนใหญจะไมอยเปนอนภาคเดยว ๆ แตจะเกาะอยกนเปนกลมอนภาคของดน ปจจยทส ำาคญในการควบคมการเกดโครงสรางของดนมดงตอไปน 1. ส�รเชอม (cementing agent) สารเชอมในดนนนเปนสารทมขนาดเลกมาก ซงเรยกวาดนคอลลอยด ไดแก ฮวมส แรดนเหนยวและ ออกไซดคอลลอยดของเหลกและอลมเนยม ซงจะเปนสารททำาใหอนภาคดนเชอมยดตดกนเปนเมดดน 2. ชนดก�รดดซบแคตไอออน (adsorbed cations) พวกธาตประจบวกซงถกดดซบอยในดนนนมอยหลายธาต ซงจะมผลตอการเกดโครงสรางของดนแตกตางกน กลาวคอพวก โมโนวาเลนต (monovalent) เชน โซเดยมไอออน (Na+) จดเปน ตวการกระจายของอนภาคดน (dispersing agent) ซงจะเปนตวททำาลายการจดเรยงตวกนของอนภาคดน สวน ไดวาเลนต (divalent) เชนแมกนเซยมไอออน (Mg++) และ คลเซยมไอออน (Ca++) จดเปนพวกจบตวเปนกอน (floculating agent) ซงจะเปนตวทชวยทำาใหอนภาคดนมการจดเรยงตวดยงขนไป 3. อนทรยวตถ (organic matter) ซงเมอเนาเป อยแลวจะไดสาร ฮวมสซงเปนสารเชอมภายในดน นอกจากนนถาดนใดมอนทรยวตถมาก ๆ จะทำาใหโครงสรางของดนทเกดขนนนมลกษณะโปรงพรน มการระบายนำาและการถายเทอากาศดขน 4. ร�กพช การแพรกระจายของรากพชโดยเฉพาะรากฝอยจะชวยทำาใหอนภาคมการจดเรยงตวและอดตวไดดยงขน นอกจากนนการทรากพชดดนำาไปจากดนนนจะชวยทำาใหเมดดนมการอดตวกนดขนดวย 5. จลนทรยในดน จลนทรยในดนเปนตวการททำาใหอนทรยวตถเกดการเนาเป อย และได ฮวมส ซงเปนสารเชอมในทสด นอกจากนนไมซเนยมของ ฟงไจซงเปนจลนทรยชนดหนงจะชวยทำาใหอนภาคดนมการจดเรยงตวกนดยงขนดวย

6. ก�รไถพรวนดนถามการไถพรวนดนในขณะทดนแฉะจะเปนการทำาลายโครงสรางของดน

ก�รจำ�แนกชนดของโครงสร�งของดน              อนภาคของดนแตละชนดจะเกาะอยกนเปนกลมเปนกอนดวยสารเชอมทแตกตางกน จงทำาใหดนมโครงสรางทแตกตางกนดวย ดงนน อำานาจ สวรรณฤทธ (2525) ไดจำาแนกชนดของโครงสรางของดนไวดงน 1. โครงสร�งรปทรงกลม (spheroids structure) แบงออกเปน 2 ชนดคอ แบบกอน กลม (granular structure) ไมสามารถทำาใหแตกไดงาย และ แบบกอนกลมพรน (crumb) มลกษณะ ออนนม ทำาใหแตก ไดงาย เหมาะทสดในการเพาะปลก ภาพท 3.3 2. โครงสร�งแบบแผน (platy structure) อนภาคของดนชนดนจะมขนาดของแนวนอน กวางกวาขนาดของแนวตง ภาพท3.3 3. โครงสร�งแบบกอนเหลยม (blocky structure) อนภาคของดนชนดนจะมลกษณะเปนรปลกบาศก ซงมทงดานกวาง ดานยาว และลก แบงออกเปน 2 ชนดคอ กอนเหลยมมมคม (angular blocky) เปนโครงสรางทมมมเหลยมและมขอบทชดเจนและ กอนเหลยมมมมน (subangular blocky) เปนโครงสรางทมมมมน และมขอบ ภาพท 3.3 4. โครงสร�งแบบแทงหวเหลยม(prismatic structure)โครงสรางจะมดานสงจะมากกวาดานกวางตรงปลายมมมแหลมคม ภาพท 3.3 5. โครงสร�งแบบแทงหวมน (columnar structure) โครงสรางของดนมลกษณะคลายโครงสรางแบบแทงหวเหลยมแตมปลายมน ไมมเหลยม ภาพท 3.3

แบบกอนกลม (granular )

แบบ แผน (platy)

แบบกอนเหลยม (blocky)

แบบแทงหวเหลยม (pismatic)

แบบแทงหวมน (columnar)ภาพท 3.3 แสดงรปโครงสรางของดนแตละแบบ

ทมา (อำานาจ สวรรณฤทธ, 2525, หนา 20 และ Zartman, 1990)

คว�มสำ�คญของโครงสร�งของดนตอก�รผลตพช                โครงสรางของดน เปนปจจยสำาคญในการควบคมการถายเทอากาศ การระบายนำาในดน โครงสรางทเหมาะสมจะมผลตอการเจรญเตบโตของพชปจจบนโครงสรางของดนอาจจะเปลยนไปไมเหมาะสมตอการเพาะปลก ไมวาจะเปนทางตรงหรอทางออม เชน การเสยดสกบเครองมอ และการปะทะกบหยดฝน เปนตน เมอพดถงโครงสรางของดนทเกยวกบการเกษตร เราพจารณา 3 เรอง ดงน 1. รปร�งและขน�ดของโครงสร�งดนรปรางของเมดดนทมรปรางคลายทรงกลม เปนรปรางทเหมาะสมทสดในการจดการดานโครงสรางของดน ขนาดทเหมาะสมทสดของเมดดนทเปนทรงกลมขนาด 0.25 มลลเมตร เพราะจะมชองวางทพอเหมาะในการทจะทำาใหเกดการดดยดนำา และการเคลอนทของอากาศและนำา ในปรมาณทเหมาะสมตอการ

เจรญเตบโตของพช มากกวาเมดดนทมขนาดเลกและใหญกวาน 2. คว�มคงทนของกอนดนหมายถง การทนทานตอแรงเสยดสหรอแรงปะทะตาง ๆ เชน นำา, หยดฝน, ลมถากอนดนไมมความคงทน นำาฝนหรอลมกจะทำาใหกอนดนแตกยยไดงายกจะทำาใหดนทแตกไปปดชองวางทำาใหนำาไมสามารถซมลงไปในดนทำาใหเกดนำาไหลบา (runoff) ซงนำาจะพดพาเอาหนาดนทมความอดมสมบรณไปทำาใหไดพนท ทไมเหมาะสมตอการเพาะปลกเนองจากขาดธาตอาหาร และมผลตอการทำางานของรากพช 3. ขน�ดและคว�มตอเนองกนของชองว�งในดนโครงสรางทเหมาะสมตอการเพาะปลกคอตองมขนาดใหญและขนาดเลกในสดสวนทใกลเคยงกน ความตอเนองกนหรอการเชอมโยงตอกนของชองวางในดนเปนปจจยสำาคญปจจยหนง เนองจากพชตองการนำาและอากาศในการเจรญเตบโตในขณะทรากพชใชพลงงานในการทำากจกรรมตางๆซงตองใชกาซออกซเจนในการทำาใหเกดพลงงาน สวนของรากพชตองขบถายของเสยพวกกาซคารบอนไดออกไซดสวนนำาชวยในการละลายธาตอาหารใหอยในรปของสารละลาย ถาชองวางในดนไมมความตอเนองจะมผลตอการเจรญเตบโตของพช เนองจากรากของพชขาด กาซออกซเจน และในดนมกาซคารบอนไดออกไซดมากจะทำาปฏกรยากบนำาไดมาก ทำาใหไดกรดคารบอนก (H2CO 3) ทำาใหดนบรเวณนนเกดเปนดนกรดได ซงมผลตอการเจรญเตบโตของพชได    คว�มพรนของดน               ความพรนของดน คอชองวางในดน ชองวางในดนประกอบดวยชองวางขนาดใหญ (macropore) นำาและอากาศสามารถเคลอนทไดด และชองวางขนาดเลก (micropore) ซงเปนสวนทเกบความชนไว นำาจะไหลผานไดยาก ในดนประเภทดนทรายซงเปนเนอดนหยาบ จะมชองวางขนาดใหญมจำานวนมาก โดยมชองวางอยระหวาง 35 – 50 เปอรเซนต สวนดนเหนยวซงมเนอดนละเอยด โดยมชองวางขนาดเลกอยเปนจำานวนมากซงมชองวางอยระหวาง 40 – 60 เปอรเซนต ในสวนของดนทอดตวแนนจะมชองวางทงหมดอยเพยง 25 – 30 เปอรเซนต  

              สของดนกบก�รใชประโยชนในก�รเพ�ะปลก สของดนขนอยกบ วตถตนกำาเนด สารประกอบออกไซดของเหลก ตลอดจนการระบายนำาและอากาศ ดงนนการพจารณาสดนเพอเปนแนวทางในการทำาการเกษตรสามารถพจารณาสดนไดดงตอไปน

1. ดนสขาวหรอสจาง เนอดนจะหยาบ ประกอบดวยทราย ปน ยปซม หรอเกลอชนดตางๆ ดนประเภทนเปนดนทเกดกระบวนการชะลางสงและตอเนอง มความอดมสมบรณตำา มธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชนอยถาตองการใชดนประเภทนปลกพชตองปรบสภาพ PH ของดน ใหเหมาะสมกบชนดของพชกอนปลกและมการใสปยทงปยอนทรยและปยเคม ถาดนมเกลอสะสมอยมากตองคำานงถงการใหนำาชลประทานเพอปองกนการกระจายของดนเคม 2. ดนสนำาตาลเขมหรอสดำา เกดจากสของวตถตนกำาเนดจำาพวกหนและแรทมสเขม เชนหนภเขาไฟ และดนทมอนทรยวตถสะสมอยมาก ดนประเภทนมความอดมสมบรณสง มธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชมาก เหมาะสำาหรบใชเพาะปลกพช 3. ดนสเหลองหรอสแดง สวนใหญเปนสของเหลกออกไซด ดนชนดนมกพบในเขต รอนดนทมการระบายนำาดนำาไมทวมขงเหลกจะทำาปฏกรยากบออกซเจนไดสารประกอบเฟอรกออกไซด ซงมสแดงทำาใหดนเกดเปนสแดง สวนดนทมการระบายนำาทไมด มนำาทวมขง ดนขาดออกซเจนเกดสารประกอบของเหลกออกไซดเรยกวา ไลมอไนต ( limonite ) ซงมสเหลอง ทำาใหดนเกดเปนสเหลอง ดนชนดนมความอดมสมบรณตำา มธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชนอย แตมากกวาดนสขาวหรอจาง ถาตองการใชดนประเภทนปลกพชตองปรบสภาพ PH ของดน ใหเหมาะสมกบชนดของพชกอนปลกและมการใสปยทงปยอนทรยและปยเคม สรป สมบตทางกายภาพของดน ไดแก เนอดน โครงสรางของดน ความหนาแนน ความพรน อณหภม และสของดน เปนตน             เนอดน หมายถง ความหยาบ ความละเอยดของดน ในสวนของเนอดนนนเราพจารณาเฉพาะสวนทเปนอนนทรยสารเทานน ซงมประมาณไมเกน 96 เปอรเซนตขององคประกอบทเปนของแขง สวนทควบคมเนอดนกคอ

สดสวนระหวางอนภาค ดนทราย ดนทรายแปง และ ดนเหนยว นยมพจารณาอนภาคอนนทรยสารทมขนาดเสนผาศนยกลางไมเกน 2 มลลเมตร อนภาคของดน คอ ชนสวนของหนและแร ทสลายตวหรอผกรอนเปนชนเลกชนนอย ทงทางดานกายภาพและทางดานเคม พวกทขนาดเลก โดยวดเสนผาศนยกลางสมมลไมเกน 2 มลลเมตร เรยกวา ดนผง อนภาคของดนแบงเปนกลมไดดงน กลมขนาดทราย กลมขนาดทรายแปงและ กลมขนาดดนเหนยว การวเคราะหเพอใชหาประเภทของเนอดน สามารถทำาได 2 วธ คอวธสมผส และวธวเคราะหเชงกล วธสมผสนยมใชในภาคสนามเนองจากมความสะดวกในการประเมน แตตองอาศยความชำานาญ โดยมขนตอนดงตอไปนคอ การทดสอบโดยวธสมผส และ การวเคราะหเชงกล โครงสร�งของดน อนภาคของดนทมการจดเรยงกนและเชอมยดกนเปนเมดดน และเมดดนจะมการเชอมโยงกนระหวางเมดดนกลายเปนโครงสรางของดน ความสำาคญของโครงสรางของดนมดงตอไปนคอ เปนทสำาหรบการระบายนำาหรอการเคลอนทของนำาภายในดน เปนทสำาหรบการเคลอนทของอากาศ เปนแหลงปลดปลอยธาตอาหารแกพช และ เปนทยดเหนยวของรากพชและ เปนแหลงสะสมอาหารใหกบพช คว�มหน�แนนของดน แบงออกเปนประเภทใหญๆไดดงนคอ ความหนาแนนอนภาคดน และ ความหนาแนนรวมของดน สของดน เปนสมบตอยางหนงของสมบตทางกายภาพ ซงสามารถมองเหนความแตกตางของดนได ดนทเกดจากการผพงของหนและแรสวนใหญจะมสจาง สวนดนทมอนทรยวตถสงกจะมสคลำาหรอสดำา ปจจยทควบคมสของดนมดงตอไปน คอ วตถตนกำาเนด หนและแร อนทรยวตถ และสารประกอบ ออกไซด ของธาตเหลก

ละล  "ละล" เปนภาษาเขมร แปลวา "ทะล" เปนปรากฏการณทางธรรมชาตแตมพนทกวางกวา 2,000 ไร ละล เกดจากนำาฝนกดเซาะ ยบตวหรอพงทลายของดน เนองจากสภาพดนแขงจะคงอยไมยบตวเมอถกลมกดกรอนจงมลกษณะเปน รปตางๆ มองคลายกำาแพงเมอง หนาผา บางมลกษณะเปนแทงๆ จงทำาใหละลมความสวยงามและแปลกตาแตกตางกนตามจนตนาการของแตละคน ในทกๆป ละลจะเปลยนรปรางของมนไปเรอยๆ ตามแตลมและฝนทชวยกน

ตกแตงชนดน และในบางพนทกจะมละลทขนอยกลางพนททำานาของชาวบานซงสนำาตาลทองของละล ตดกบสเขยวสดของตนขาว เปนสงทสวยงามมาก ทหาดไมไดในกรงเทพสวยจนไดรบขนานนามวาเปน แกรนแคนยอนของเมองไทย เลยทเดยว      “ละล ทจงหวดสระแกวนจะมลกษณะคลายกบ แพะเมองผ ของ” “ ”จงหวดแพร หรอ "เสาดนนานอย" (ฮอมจอม) จ.นานบางคนกจะเรยกวา แพะเมองผแหงใหม แตทนจะมละลเยอะกวาซงจะมละล “ ”กระจายกนอยเปนจดๆในพนท ประมาณ 2,000 ไรโดยจะแบงละลออกเปนโซนๆ ซงแตละโซนกจะมละลทมลกษณะสวยงามแตกตาง กน สำาหรบความเหมอนกนของ ละล แพะเมองผ และเสาดนนานอยกคอ ทง 3 แหงลวนเปนปรากฏการณธรรมชาตทเกดจากการเปลยนแปลงของเปลอกโลกจากการ ถลมของหนาดน สวนทแขงกวากจะคงตวอยดานบน  ทำาหนาทเปนดงหมวกเหลกคมกนชน กรวดทรายทออนกวาดานลาง โดยมลมและฝนชวยกนทำาหนาทศลปนตกแตงชนดนในเวลาลานๆ ป แปลกตาแตกตางกนไป ไมวาจะเปนรป เจดย ปราสาท ดอกเหด กำาแพง หรอรปอะไรกสดแท แตวาคนทมองจะจนตนาการ

ภาพละล อำาเภอตาพระยา จงหวดสระแกว

คลนแผนดนไหวคออะไรขณะทแผนเปลอกโลกยดตดกนอย แรงดนของของเหลวภายใตแผน

เปลอกโลกจะทำาใหรอยตอเกดแรงเคน (Stress) เปรยบเทยบไดกบการดดไม

ซงไมจะดดงอและสะสมแรงเคนไปเรอยๆ จนแรงเคนเกนจดแตกหก ไมกจะหกออกจากกน ในทำานองเดยวกน เมอเปลอกโลกสะสมแรงเคนถงจดแตกหก เปลอกโลกจะเคลอนทสมพทธ ระหวางกน พรอมทงปลดปลอยพลงงานออกมา ทำาใหเกดการเปลยนแปลงรปรางของเปลอกโลกและเกดแรงสนสะเทอนเปนคลนแผนดนไหว ซงคนเราสามารถรสกได และสรางความเสยหายแกสงกอสรางทวไป การสงผานพลงงานทเปลอกโลกปลดปลอยจากจดหนงไปยงจดหนง เกดจากการเคลอนตวของอนภาคของดน การเคลอนตวของอนภาคของดนดงทกลาวมานจะมลกษณะ คลายคลน จงเรยกวา คลนแผนดนไหว คลนแผนดนไหวม ๒ ประเภท คอ

ประเภทแรก เปนคลนทเกดจากการอดตวทเรยกวา คลนอดตว (Compressional Wave) หรอ คลนปฐมภม (Primary Wave : P-Wave) หากเรามองทอนภาคของดน ณ จดใดจดหนง เมอแผนเปลอกโลกเคลอนทเกดแรงอดขน ทำาใหอนภาคของดนถกอดเขาหากนอยางรวดเรว การอดตวอยางรวดเรว ของอนภาคดนกอใหเกดแรงปฏกรยาภายใน ตอตานการหดตว แรงปฏกรยานจะทำาใหดนขยายตวออกอยางรวดเรว ผานจดทเปนสภาวะเดม การขยายตวของอนภาคดนนกจะทำาใหเกดแรงอดในอนภาคถดไป ทำาใหเกดปฏกรยาตอเนองเปนลกโซ และแผรศมออกโดยรอบ คลนนจะเคลอนทดวยความเรว ๑.๕ - ๘ กโลเมตร/วนาท

ประเภทท ๒ เปนคลนทเกดจากการเปลยนรปรางของอนภาคแบบเฉอน เรยกวา คลนเฉอน (Shear Wave หรอ คลนทตยภม (Secondary Wave : S-Wave) เชนเดยวกบแรงอดเมอแผนเปลอกโลกเคลอนท นอกจากแรงอดแลว ยงเกดแรงททำาใหอนภาคของดน เปลยนรปราง การเปลยนรปรางของอนภาคดนกอใหเกดแรงปฏกรยาภายในตอตานการเปลยนรปราง ซงทำาใหเกดการเคลอนทเปนคลนแผรศมออกโดยรอบ คลนนจะเคลอนท ดวยความเรวประมาณรอยละ ๖๐ - ๗๐ ของคลนอดตว

โดยธรรมชาตคลนอดตวจะทำาใหเกดการสนสะเทอนในทศทางเดยวกนกบทคลน เคลอนทไป สวนคลนเฉอนจะทำาใหพนดนสนสะเทอนในทศทางตงฉากกบทศทางการเคลอนทของคลน ถงแมวาความเรวของคลนแผนดนไหวจะตางกนมากถง ๑๐ เทา แตอตราสวนระหวางความเรวของคลนอดตว กบความเรวของคลนเฉอนคอนขางคงท ฉะนน นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหวจงสามารถคำานวณหาระยะทางถงจดศนยกลางของแผนดนไหวได โดยเอาเวลาทคลน

เฉอนมาถง ลบดวยเวลาทคลนอดตวมาถง (เวลาเปนวนาท) คณดวยแฟกเตอร ๘ จะไดระยะทางโดยประมาณเปนกโลเมตร

(S - P) x 8S คอ เวลาทคลนเฉอนเคลอนทมาถง P คอ เวลาทคลนอดตวเคลอนทมาถง

คลนแผนดนไหวจะเคลอนทไปรอบโลก ฉะนน หากเรามเครองมอทละเอยดเพยงพอ กสามารถวดการเกดแผนดนไหว จากทไหนกไดบนโลก หลกการนไดนำามาใชในการตรวจจบเรองการทดลองอาวธปรมาณ เทคโนโลยทมอยในปจจบนสามารถตรวจจบ การระเบดของอาวธปรมาณ ทกอใหเกดการ สนสะเทอนเทยบเทากบแผนดนไหวขนาด ๓.๕ ตามมาตรารกเตอร

เร�ใชอะไรวดขน�ดของแผนดนไหวขนาดของแผนดนไหวสามารถวดไดดวยเครองวดความไหวสะเทอน

(Seismograph) หลกการโดยสงเขปของเครองมอคอ มตวโครงยดตดกบพนดน เมอแผนดนมการ เคลอนท กระดาษกราฟทตดอยกบโครงจะเคลอนทตามแผนดน แตลกตมซงมความ เฉอยจะไมเคลอนทตาม ปากกาทผกตดกบลกตมกจะเขยนกราฟลงบนกระดาษ และในขณะเดยวกน กระดาษกจะหมนไปดวยความเรวคงท ทำาใหไดกราฟแสดงความสมพนธของขนาดการเคลอนทของแผนดนตอหนวยเวลา การวดแผนดนไหวนยมวดอย ๒ แบบ ไดแก การวดขนาด (magnitude) และการวดความรนแรง (intensity) การวดขนาดเปนการวดกำาลงหรอพลงงานทปลดปลอยในการเกดแผนดนไหว สวนการวดความรนแรงเปนการวดผลกระทบของแผนดนไหว ณ จดใดจดหนงทมตอคน โครงสรางอาคาร และพนดน มาตราการวดแผนดนไหวมอยหลายมาตรา ในทนจะกลาวถงเฉพาะทนยมใชทวไป ๓ มาตรา ไดแก มาตรารกเตอร มาตราการวดขนาดโมเมนต และมาตราความรนแรงเมอรคลล

ก. ม�ตร�รกเตอร มาตราการวดขนาดแผนดนไหวทไดรบความนยมมากทสดในขณะน ไดแก มาตรารกเตอร ซงเสนอโดย ชาลส เอฟ. รกเตอร (Charles F. Richter นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหว ชาวอเมรกน) ใน พ.ศ. ๒๔๗๘ รกเตอรคนพบวา การวดคาแผนดนไหวทดทสด ไดแก การวด

พลงงานจลนทเกดขนในขณะเกดแผนดนไหว รกเตอรไดบนทกคลนแผนดนไหวจากเหตการณแผนดนไหวจำานวนมาก งานวจยของรกเตอรแสดงใหเหนวา พลงงานแผนดนไหวทสงกวาจะทำาใหเกดความสงคลน (amplitude) ทสงกวา เมอระยะทางหางจากจดทเกดแผนดนไหวเทากน รกเตอร ไดหาความสมพนธทางคณตศาสตรระหวางพลงงานกบความสงคลน และปรบแกดวยระยะทางจากศนยกลางการเกดแผนดนไหว ML = log A+D ML ขนาดของแผนดนไหว A ความสงคลนหนวยเปนมลลเมตร D ตวแปรปรบแกระยะทางจากศนยกลางแผนดนไหว ขนอยกบสถานทเกดแผนดนไหว

ข. ม�ตร�ขน�ดโมเมนต การวดขนาด ดวยมาตรารกเตอรเปนทรจกกนอยางแพรหลาย แตวธการของรกเตอรยงไมแมนตรงนกในเชงวทยาศาสตร เมอมสถานตรวจวดคลนแผนดนไหวมากขนทวโลก ขอมลทได แสดงวา วธการของรกเตอรใชไดดเฉพาะในชวงความถและระยะทางหนงเทานน ใน พ.ศ. ๒๕๒๐ ฮร คะนะโมะร ( Hiroo Kanamori นกธรณฟสกส ชาวญปน) ไดเสนอวธวดพลงงานโดยตรงจากการวดการเคลอนทของรอยเลอน มาตราการวดขนาดของคะนะโมะร เรยกวา มาตราขนาดโมเมนต ( Moment Magnitude Scale)

ค. ม�ตร�คว�มรนแรงเมอรคลล นอกจากการวดขนาดแผนดนไหว บางครงนกธรณวทยาใชมาตราความรนแรง ( Intensity) เพออธบายผลกระทบทแตกตางกนของแผนดนไหว มาตราความรนแรงทนยม ใชกน ไดแก มาตราความรนแรงเมอรคลล ( Mercalli Intensity Scale) ซงมาตราความรนแรงเมอรคลลกำาหนดขนครงแรกโดย กวเซปเป เมอรคลล ( Guiseppe Mercalli ชาวอตาเลยน นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหวและภเขาไฟ) ใน พ.ศ. ๒๔๔๕ และตอมาปรบปรงโดยแฮรร วด ( Harry Wood นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหว ชาวอเมรกน) และแฟรงก นวแมนน ( Frank Neumann นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหว ชาวอเมรกน) ใน พ.ศ. ๒๔๗๔ มาตราความรนแรงเมอรคลลจดลำาดบขนความรนแรงตามเลขโรมนจาก I-XIIแผนดนถลม (land slides)

แผนดนถลมเปนปรากฏการณธรรมชาตของการสกกรอนชนดหนง ทกอใหเกดความเสยหายตอบรเวณพนททเปนเนนสงหรอภเขาทมความลาดชนมาก เนองจากขาดความสมดลในการทรงตวบรเวณดงกลาว ทำาใหเกดการปรบตวของพนดนตอแรงดงดดของโลกและเกดการเคลอนตวขององคประกอบธรณวทยาบรเวณนนจากทสงลงสทตำา แผนดนถลมมกเกดในกรณทมฝนตกหนกมากบรเวณภเขาและภเขานนอมนำาไวจนเกดการอมตว จนทำาใหเกดการพงทลาย

ประเภทของแผนดนถลมแบงตามลกษณะการเคลอนตวได 3 ชนดคอ1. แผนดนถลมทเคลอนตวอยางแผนดนถลมทเคลอนตวอยางชาๆ เรยกวา Creep เชน Surficial Creep 2. แผนดนถลมทเคลอนตวอยางรวดเรวเรยกวา Slide หรอ Flow เชน Surficial Slide 3. แผนดนถลมทเคลอนตวอยางฉบพลน เรยกวา Fall Rock Fall นอกจากนยงสามารถแบงออกไดตามลกษณะของวสดทลวงหลนลงมาได 3 ชนด คอ" แผนดนถลมทเกดจากการเคลอนตวของผวหนาดนของภเขา" แผนดนถลมทเกดจากการเคลอนทของวตถทยงไมแขงตว" แผนดนถลมทเกดจากการเคลอนตวของชนหน

แ ผ น ด น ถ ล ม ใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย แผนดนถลมในประเทศไทย สวนใหญมกเกดภายหลงฝนตกหนกมากบรเวณภเขาซงเปนตนนำาลำาธาร บรเวณตอนบนของประเทศ โดยเฉพาะในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มโอกาสเกดแผนดนถลมเนองมาจากพายหมนเขตรอนเคลอนผานในระหวางเดอนกรกฎาคมถงสงหาคม ในขณะทภาคใตจะเกดในชวงฤดมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ระหวางเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม

ปจจยทสงเสรมคว�มรนแรงของแผนดนถลม1. ปรมาณฝนทตกบนภเขา2. ความลาดชนของภเขา

3. ความสมบรณของปาไม4. ลกษณะทางธรณวทยาของภเขา

ล ำ� ด บ เ ห ต ก � ร ณ ข อ ง ก � ร เ ก ด แ ผ น ด น ถ ล ม เมอฝนตกหนกนำาซมลงไปในดนอยางรวดเรว ในขณะทดน อมนำา แรงยดเกาะระหวางมวลดนจะลดลง ระดบน ำาใตผวดนสงขนจะท ำาใหแรงตานทานการเลอนไหล ของดนลดลง เมอนำาใตผวดนมระดบสงกจะไหลภายในชองวางของดน ลงตามความชนของลาดเขา เมอมการเปลยนความชน กจะเกดเปนนำาผด และเปนจดแรกทมการเลอนไหลของดน เมอเกดดนเลอนไหลแลวกจะเกดตอเนองขนไปตามลาดเขา

ปจจยสำ�คญทเปนส�เหตของก�รเกดแผนดนถลม- ลกษณะของดนทเกดจากการผพงของหนบนลาดเขา- ลาดเขาทมความลาดชนมาก (มากกวา 30 เปอรเซนต)- มการเปลยนแปลงสภาพปา

ภ�วะโลกรอน (Global Warming)       ภาวะโลกรอน (Global Warming) หรอ ภาวะภมอากาศเปลยนแปลง (Climate Change) เปนปญหาใหญของโลกเราในปจจบน สงเกตไดจาก อณหภม ของโลกทสงขนเรอยๆ สาเหตหลกของปญหาน มาจาก กาซเรอนกระจก (Greenhouse gases) ปรากฏการณเรอนกระจก มความสำาคญกบโลก เพราะกาซจำาพวก คารบอนไดออกไซด หรอ มเทน จะกกเกบความรอนบางสวนไวในในโลก ไมใหสะทอนกลบสบรรยากาศทงหมด มฉะนน โลกจะกลายเปนแบบดวงจนทร ทตอนกลางคนหนาวจด (และ ตอนกลางวนรอนจด เพราะไมมบรรยากาศ กรองพลงงาน จาก ดวงอาทตย) ซงการทำาใหโลกอนขนเชนน คลายกบหลกการของ เรอนกระจก (ทใชปลกพช) จงเรยกวา ปรากฏการณเรอนกระจก (Greenhouse Effect) แตการเพมขนอยางตอเนองของ CO2 ทออกมาจาก โรงงานอตสาหกรรม รถยนต หรอการกระทำาใดๆทเผา เชอเพลงฟอสซล (เชน ถานหน นำามน กาซธรรมชาต หรอ สารประกอบไฮโดรคารบอน ) สงผลใหระดบปรมาณ CO2 ในปจจบนสงเกน 300 ppm (300 สวน ใน ลานสวน) เปนครงแรกในรอบกวา 6 แสนปซง

คารบอนไดออกไซด ทมากขนน ไดเพมการกกเกบความรอนไวในโลกของเรามากขนเรอยๆ จนเกดเปน ภาวะโลกรอน ดงเชนปจจบน

ภาวะโลกรอนภายในชวง 10 ปนบตงแตป พ.ศ. 2533 มาน ไดมการบนทกถงปทมอากาศรอนทสดถง 3 ปคอ ป พ.ศ. 2533, พ.ศ.2538 และป พ.ศ. 2540 แมวาพยากรณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ยงมความไมแนนอนหลายประการ แตการถกเถยงวพากษวจารณไดเปลยนหวขอจากคำาถามทวา "โลกกำาลงรอนขนจรงหรอ" เปน "ผลกระทบจากการทโลกรอนขนจะสงผลรายแรง และตอเนองตอสงทมชวตในโลกอยางไร" ดงนน ยงเราประวงเวลาลงมอกระทำาการแกไขออกไปเพยงใด ผลกระทบทเกดขนกจะยงรายแรงมากขนเทานน และบคคลทจะไดรบผลกระทบมากทสดกคอ ลกหลานของพวกเราเอง

ส�เหต ภาวะโลกรอนเปนภยพบตทมาถง โดยทเราทกคนตางทราบถงสาเหตของ

การเกดเปนอยางด นนคอ การทมนษยเผาผลาญเชอเพลงฟอสซล เชน ถานหน นำามน และกาซธรรมชาต เพอผลตพลงงาน เราตางทราบดถงผลกระทบบางอยางของภาวะโลกรอน เชน การละลายของนำาแขงในขวโลก ระดบนำาทะเลทสงขน ความแหงแลงอยางรนแรง การแพรระบาดของโรครายตางๆ อทกภย ปะการงเปลยนสและการเกดพายรนแรงฉบพลน โดยผทไดรบผลกระทบมากทสด ไดแก ประเทศตามแนวชายฝง ประเทศทเปนเกาะ และภมภาคทกำาลงพฒนาอยางเอเชยอาคเนย จากการทำางานของคณะกรรมการของรฐบาลนานาชาต วาดวยเรองการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมองคการวทยาศาสตร ไดรวมมอกบองคการสหประชาชาต เฝาสงเกตผลกระทบตางๆ และไดพบหลกฐานใหมทแนชดวา จากการทภาวะโลกรอนขนในชวง 50 กวาปมาน สวนใหญเปนผลมาจากการกระทำาของมนษย ซงสงผลกระทบอยางตอเนองใหอณหภมของโลกเพมขนในทกหนทกแหง ประมาณ 1.4-5.8 องศาเซลเซยส การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไมไดเปลยนแปลงไปทละเลกทละนอย แตเปนการเปลยนแปลงอยางรนแรงซงเกดขนบอยครง และมความรนแรงมากขนเรอยๆ ตวอยางทเหนไดชดไดแก ความแหงแลงอยางรนแรง วาตภย อทกภย พายฝนฟาคะนอง พายทอรนาโด แผนดนถลม และการเกดพายรนแรงฉบพลน จากภาวะอนตรายเหลานพบวา ผทอาศยอยในเขตพนทท

เสยงกบการเกดเหตการณดงกลาว ซงไดรบผลกระทบมากกวาพนทสวนอนๆ ยงไมไดรบการเอาใจใสและชวยเหลอเทาทควร นอกจากน ยงมการคาดการณวา การทอณหภมของโลกสงขน เปนเหตใหปรมาณผลผลตเพอการบรโภคโดยรวมลดลง ซงทำาใหจำานวนผอดอยากหวโหยเพมขนอก 60-350 ลานคน ในประเทศไทยและฟลปปนส มโครงการพลงงานตางๆ ทจดตงขน และการดำาเนนงานของโครงการเหลาน ไดสงผลกระทบตอระบบนเวศวทยาอยางเหนไดชด ตวอยางเชน การเปลยนแปลงของฝนทไมตกตามฤดกาล และปรมาณนำาฝนทตกในแตละชวงไดเปลยนแปลงไป การบกรกและทำาลายปาไมทอดมสมบรณ การสงขนของระดบนำาทะเลและอณหภมของนำาทะเล ซงสงผลกระทบอยางมากตอระบบนเวศวทยาตามแนวชายฝง และจากการทอณหภมของนำาทะเลสงขนน ไดสงผลกระทบตอการเปลยนสของนำาทะเล ดงนน แนวปะการงตางๆ จงไดรบผลกระทบและถกทำาลายเชนกน

ประเทศไทยเปนตวอยางของประเทศทมชายฝงทะเล ทมความยาวประมาณ 2,490 กโลเมตร และเปนแหลงทมความสำาคญอยางมากตอเศรษฐกจของประเทศ โดยเฉพาะอยางยง การประมง การเพาะเลยงสตวนำา และความไมแนนอนของฤดการทสงผลกระทบตอการทำาเกษตรกรรม มการคาดการณวา หากระดบนำาทะเลสงขนอกอยางนอย 1 เมตรภายในทศวรรษหนา หาดทรายและพนทชายฝงในประเทศไทยจะลดนอยลง สถานทตากอากาศชายทะเล รวมถงอตสาหกรรมการทองเทยวในสถานททองเทยวตางๆ เชน พทยา และ ระยองจะไดรบผลกระทบโดยตรง แมแตกรงเทพมหานคร กไมสามารถหลกเลยงจากผลกระทบของระดบนำาทะเลทสงขนนเชนกนปญหาดานสขภาพ กเปนเรองสำาคญอกเรองหนงทไดรบผลกระทบอยางรนแรง จากสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงนดวย เนองจากอณหภมและความชนทสงขน สงผลใหมการเพมขนของยงมากขน ซงนำามาสการแพรระบาดของไขมาเลเรยและไขสา นอกจากนโรคทเกยวของกบนำา เชน อหวาตกโรค ซงจดวาเปนโรคทแพรระบาดไดอยางรวดเรวโรคหนงในภมภาคน คาดวาจะเพมขนอยางรวดเรวและตอเนอง จากอณหภมและความชนทสงขน คนยากจนเปนกลมคนทมความเสยงสงตอผลกระทบ จากการเปลยนแปลงน ประกอบกบการใหความรในดานการดแลรกษาสขภาพทด ยงมไมเพยงพอ ปจจบนนสญญาณเบองตนของสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ไดปรากฏขนอยางแจงชด ดงนน สมควร

หรอไมทจะรอจนกวาจะคนพบขอมลมากขน หรอ มความรในการแกไขมากขน ซง ณ เวลานนกอาจสายเกนไปแลวทจะแกไขได

ปร�กฏก�รณเรอนกระจกคออะไร?"ปรากฏการณเรอนกระจก" (greenhouse effect) คอ

ปรากฏการณทโลกมอณหภมสงขนเนองจาก พลงงานแสงอาทตย ในชวงความยาวคลนอนฟราเรดทสะทอนกลบถกดดกลนโดยโมเลกลของ ไอนำา คารบอนไดออกไซด (CO2)  มเทน (CH4) และ CFCs ไนตรสออกไซด (N2O)ในบรรยากาศทำาใหโมเลกลเหลานมพลงงานสงขนมการถายเทพลงงานซงกนและกนทำาใหอณหภมในชนบรรยากาศสงขนการถายเทพลงงานและความยาวคลนของโมเลกลเหลานตอๆกนไป ในบรรยากาศทำาใหโมเลกลเกดการสนการเคลอนไหว ตลอดเวลาและมาชนถกผวหนงของเรา ทำาใหเรารสกรอน ในประเทศในเขตหนาวมการเพาะปลกพชโดยอาศยการควบคมอณหภมความรอนโดยใชหลกการทพลงงานความรอนจากแสงอาทตยสองผานกระจก แตความรอนทอยภายในเรอนกระจกไมสามารถสะทอนกลบออกมาทำาใหอณหภมภายในสงขนเหมาะแกการเพาะปลกของพช จงมการเปรยบเทยบปรากฏการณทอณหภมของโลกสงขนนวาภาวะ เรอนกระจก(greenhouse effect) กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) เปนกาซทสะสมพลงงานความรอนในบรรยากาศโลกไวมากทสดและมผลทำาให อณหภมของโลกสงขนมากทสดในบรรดากาซเรอนกระจกชนดอนๆ CO2 สวนมากเกดจากการกระทำาของมนษยเชน การเผาไหมเชอเพลง , การผลตซเมนต , การเผาไมทำาลายปา กาซทกอใหเกดปรากฏการณเรอนกระจก มดงน•       คารบอนไดออกไซด (CO2) เกดจากการเผาไหมตาง ๆ •       มเทน ซงสวนใหญเกดจากการสลายตวของอนทรยวตถ เชน ขยะมลฝอยทยอยสลายได ของเสย อจจาระ •       CFC เปนสารประกอบสำาหรบทำาความเยน พบในเครองทำาความเยนตางๆ เปนสงทอยรวมกบฟรออน และยงพบไดในสเปรยตาง ๆ อกดวย •       Nitrous Oxide (N2O) เปนกาซมพษทเกดจากเครองยนต การเผาถานหน และใชประกอบในรถยนตเพอเพมกำาลงเครอง

กาซเหลานเชน CFC จะทำาปฏกรยากบรงสอลตราไวโอเลตและแตกตวออกเปนโมเลกลคลอรนและโมเลกลตางๆอกหลายชนด ซงโมเลกลเหลานจะเปนตวทำาลายโมเลกลของออกซเจนชนดพเศษหรอ O3 บนชนบรรยากาศ

โอโซน ทำาใหรงสอลตราไวโอเลต และอนฟาเรดสองผานลงมายงพนโลกมากขน ในขณะเดยวกนกาซเหลานกกนรงสไมใหออกไปจากบรรยากาศโลก ดวยวาทรงสเหลานเปนพลงงาน พวกมนจงทำาใหโลกรอนขน •       กาซไฮโดรฟลโรคารบอน ( HFCS) •       กาซเปอรฟลโรคารบอน ( CFCS) •       กาซซลเฟอรเฮกซาฟลโอโรด ( SF6 ) กาซเหลานสมควรทจะตองลดการปลอยออกมา  ซงผทจะลดการปลอยกาซเหลานไดกคอ มนษยทกคน

ต�ร�งแสดงแกสเรอนกระจกและแหลงทม�

แกสเรอนกระจก  แหลงทม�    สงผลใหโลกรอนขน (%)

แกสคารบอนไดออกไซด(CO2)

1) จากแหลงธรรมชาต เชน กระบวนการหายใจของสงมชวต2) จากมนษย เชน การเผาไหมเชอเพลงจากโรงงานอตสาหกรรมตางๆ , การตดไมทำาลายปา (ลดการดดซบ CO2)

57

แกสมเทน(CH4)

1) จากแหลงธรรมชาต เชน จากการยอยสลายของสงมชวต, การเผาไหมทเกดจากธรรมชาต2) จากมนษย เชน จากนาขาว, แหลงนำาทวม, จากการเผาไหมเชอเพลงประเภทถานหน นำามน และแกสธรรมชาต

12

แกสไนตรสออกไซด(N2O)

 1) จากมนษย เชน อตสาหกรรมทใชกรดไนตรกในขบวนการผลต, อตสาหกรรมพลาสตก, อตสาหกรรมไนลอน, อตสาหกรรมเคม, การเผาไหมเชอเพลงจากซากพชและสตว,

6

ปย, การเผาปา2) จากแหลงธรรมชาต - อยในภาวะทสมดล

แกสทมสวนประกอบคลอโรฟลออโรคารบอน(CFCS) 

จากมนษย เชน อตสาหกรรมตางๆ และอปกรณเครองใชในชวตประจำาวน เชน โฟม, กระปองสเปรย, เครองทำาความเยน ; ตเยน แอร , ตวทำาลาย (แกสนจะรวมตวทางเคมไดดกบโอโซนทำาใหโอโซนในชนบรรยากาศลดลงหรอเกดรรวในชนโอโซน)  

25

2.ก�รใชทรพย�กรธรรมช�ตและผลกระทบคว�มหม�ยของทรพย�กรธรรมช�ต          ทรพยากรธรรมชาต (Natural resources) หมายถงสงทปรากฏอยตามธรรมชาตหรอสงทขนเอง อำานวยประโยชนแกมนษยและธรรมชาตดวยกนเอง (ทว ทองสวาง และทศนย ทองสวาง,2523:4) ถาสงนนยงไมใหประโยชนตอมนษย กไมถอวาเปนทรพยากรธรรมชาต (เกษม จนทรแกว,2525:4)          การใชคำาวา "ทรพย�กรธรรมช�ต " และคำาวา "สงแวดลอม" บางครงผใชอาจจะเกดความสบสนไมทราบวาจะใชคำาไหนด จงนาพจารณาวาคำาทงสองนมความคลายคลงและแตกตางกนอยางไร ในเรองน เกษม จนทรแกว (2525:7-8) ไดเสนอไวดงน          1. ความคลายคลงกน ในแงนพจารณาจากทเกด คอ เกดขนตามธรรมชาตเหมอนกนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตางเปนสงทใหประโยชนตอมนษยเชนกน มนษยรจกใช รจกคดในการนำาทรพยากรธรรมชาตมาใช และมนษยอาศยอยในทรพยากรธรรมชาตตาง ๆ กใหเกดการเปลยนแปลงทรพยากรธรรมชาต แลวมนษยกเรยกสงตาง ๆ ทงหมดวา "สงแวดลอม ความคลายคลงกนของ คำาวา ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม”อยทวาทรพยากรธรรมชาตเปนสวนหนงของสงแวดลอม

          2. ความแตกตาง ทรพยากรธรรมชาตเปนสงทเกดขนเองตามธรรมชาต แตสงแวดลอมนนประกอบดวยทรพยากรธรรมชาต และสงทมนษยสรางขนโดยอาศยทรพยากรธรรมชาต หากขาดทรพยากรธรรมชาต มนษยจะไมสามารถสรางสงแวดลอมอน ๆ ไดเลยประเภทของทรพย�กรธรรมช�ต          การแบงประเภทของทรพยากรธรรมชาตมการแบงกนหลายลกษณะ แตในทน แบงโดยใชเกณฑของการนำามาใช แบงออกเปน 4 ประเภท ดงน          1. ทรพย�กรธรรมช�ตทใชแลวไมหมดสน (Inexhaustible natural resources) เปนทรพยากรธรรมชาตทเกดขนกอนทจะมมนษย เมอมมนษยเกดขนมาสงเหลานกมความจำาเปนตอการดำารงชวตของมนษย จำาแนกเปน 2 ประเภท ไดแก              1.1 ประเภททคงสภ�พเดมไมเปลยนแปลง (Immutuable) ไดแก พลงงานจากดวงอาทตย ลม อากาศ ฝน แมกาลเวลาจะผานไปนานเทาใดกตามสงเหลานกยงคงมไมเปลยนแปลง              1.2 ประเภททมก�รเปลยนแปลง (Mutuable) การเปลยนแปลงทเกดขนเนองมาจากการใชประโยชนอยางผดวธ เชน การใชทดน การใชนำาโดยวธการทไมถกตอง ทำาใหเกดการเปลยนแปลงทงทางดานกายภาพ และดานคณภาพ          2. ทรพย�กรธรรมช�ตทใชแลวทดแทนได (renewable natural resources) เปนทรพยากรธรรมชาตทใชไปแลวสามารถเกดขนทดแทนได ซงอาจจะเรวหรอชาขนอยกนชนดของทรพยากรธรรมชาตประเภทนน ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวทดแทนได เชน พช ปาไม สตวปา มนษย ความสมบรณของดน คณภาพของนำา และทศนยภาพทสวยงาม เปนตน          3. ทรพย�กรธรรมช�ตทส�ม�รถนำ�ม�ใชใหมได (Recycleable natural resources) เปนทรพยากรธรรมชาตจำาพวกแรธาตทนำามาใชแลวสามารถนำาไปแปรรปใหกลบไปสสภาพเดมได แลวนำากลบมาใชใหมอก (อแกว ประกอบไวยกจ เวอร,2525:208) เชน แรโลหะ แรอโลหะ ไดแก เหลก ทองแดง อะลมเนยม แกว ฯลฯ          4. ทรพย�กรธรรมช�ตทใชแลวหมดสนไป (Exhausting natural resources) เปนทรพยากรธรรมชาตทนำามาใชแลวจะหมดไปจากโลกน หรอสามารถเกดขนทดแทนได แตตองใชเวลายาวนานมาก

ทรพยากรธรรมชาตประเภทน ไดแก นำามนปโตรเลยม กาซธรรมชาต และถานหน เปนตน

 คว�มสำ�คญและผลกระทบของทรพย�กรธรรมช�ต          ทรพยากรธรรมชาตมความสำาคญตอมนษยมากมายหลายดานดงน          1. ก�รดำ�รงชวต ทรพยากรธรรมชาตเปนตนกำาเนดของปจจย 4 ในการดำารงชวตของมนษยพบวา มนษยจะตองพงพาทรพยากรธรรมชาตเพอสนองความตองการทางดานปจจยส คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค              -     อ�ห�รทมนษยบรโภคแรกเรมสวนหนงไดจากทรพยากรธรรมชาต เชน เผอก มน ปลานำาจดและปลานำาเคม เปนตน              -     เครองนงหม แรกเรมมนษยประดษฐเครองนงหมจากทรพยากรธรรมชาต เชน จากฝาย ปาน ลนน ขนสตว ฯลฯ ทมอยตามธรรมชาต ตอมาเมอจำานวนประชากรเพมขน ความตองการเครองนงหมกเพมขนดวย จงจำาเปนตองปลกหรอเลยงสตว เพอการทำาเครองนงหมเอง และในทสดกทำาเปนอตสาหกรรม              -     ทอยอ�ศย การสรางทอยอาศยของชนเผาตาง ๆ จะพยายามหาทรพยากรธรรมชาต ทมอยในทองถนมาเปนองคประกอบหลกในการกอสรางทอยอาศยขนมา ตวอยางเชน ในเขตทะเลทรายทแหงแลง บานทสรางขนในเขตภเขาจะทำาดวยดนเหนยว แตถาเปนบรเวณทแหงแลง และไรพชพรรณธรรมชาต บานทสรางขนอาจจะเจาะเปนอโมงคเขาไปตามหนาผา บานคนไทยในชนบทสรางดวยไม ไมไผ หลงคามงดวยจากหรอหญา เปนตน              -     ย�รกษ�โรค ตงแตสมยโบราณมนษยรจกนำาพชสมนไพรมาใชในการรกษาโรค เชน คนไทยใชฟาทะลายโจรรกษาโรคหวด หอบ หด หวไพล ขมน นำาผงใชบำารงผว          2. ก�รตงถนฐ�นและก�รประกอบอ�ชพ ทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยพนฐานในการตงถนฐานและประกอบอาชพของมนษย เชน แถบลมแมนำาหรอชายฝงทะเลทอดมสมบรณดวยพชและสตว จะมประชาชนเขาไปตงถนฐานและประกอบอาชพทางการเกษตรกรรมประมง เปนตน          3. ก�รพฒน�ท�งเศรษฐกจ จำ�เปนตองใชทรพย�กรธรรมช�ต          4. คว�มก�วหน�ท�งเทคโนโลย การประดษฐเครองมอ เครองใช

เครองจกร เครองผอนแรง ตองอาศยทรพยากรธรรมชาต          5. ก�รรกษ�สมดลธรรมช�ต ทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยในการรกษาสมดลธรรมชาต

กจกรรมของมนษยทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและทรพย�กรธรรมช�ต ไดแก          1. กจกรรมทางดานอตสาหกรรม โดยไมมการคำานงถงสงแวดลอม มการนำาใชทรพยากรธรรมชาตมากมาย และกอใหเกดมลพษ ตอสงแวดลอม เชน อตสาหกรรมเหมองแร มการเปดหนาดน กอใหเกดปญหาการชะลาง พงทลายของดน และปญหานำาทง จากเหมองลงสแหลงนำา กอใหเกดพลพษทางนำา          2. กจกรรมทางการเกษตร เชน มการใชยาฆาแมลง เพอเพมผลผลต สงผลใหเกดอนตราย ตอสงแวดลอม และสขภาพอนามยของมนษย เนองจากมการสะสมสารพษ ไวในรางกายของสงมชวต และสงแวดลอม กอใหเกดอนตราย ในระยะยาวและเกดความสญ ทางดานเศรษฐกจ เนองจากการเจบปวย ของประชาชน และคณภาพสงแวดลอมทแยลง          3. กจกรรมการบรโภคของมนษย สงผลให มการใชทรพยากรอยางฟมเฟอย ขาดการคำานงถอสงแวดลอม กอใหเกดปญหา สงแวดลอมตามมา เชน ปรมาณขยะทมากขน จากการบรโภคของเราน ทมากขนซงยากตอการกำาจด โดยเกดจาการใชทรพยากร อยางไมคมคา ทำาใหปรมาณทรพยากรธรรมชาต ลดนอยลง เปนตน

ส�เหตทมนษยทำ�ล�ยสงแวดลอมมหลายสาเหตดงน          1. ก�รเพมของประช�กร การเพมของประชากรโลก เปนไปอยางรวดเรว เนองจากความเจรญ ทางดานการแพทย ชวยลดอตราการตาย โดยการเพมประชากรน กอใหเกดการบรโภคทรพยากรมากขน มของเสยมากขน          2. พฤตกรรมก�รบรโภค อนเนองมาจาก ตองการใหคณภาพชวตดขน มความสขสบาย มากขน มการใชทรพยากรธรรมชาต อยางสนเปลอง มขยะและของเสยมากขน สงผลกระทบตอ สงแวดลอมและตวมนษยเอง          3. คว�มโลภของมนษย โดยนำาทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมมาใช เพอใหตนเองมความรำารวย มความสะดวกสบาย มความเหนแกตว ขาด

สตยงคดถงสงแวดลอม อนจะเปนผลสงใหเกดปญหา สงแวดลอม ทมากระทบตอมนษยเองในทสด          4. คว�มไมร สงททำาใหมนษย ขาดการรเทาทน บนรากฐานแหงความจรง อยางลกซงใน สงแวดลอม และธรรมชาต สงผลใหมนษยขาดสตในการใชทรพยากรธรรมชาต มพฤตกรรมการบรโภค อนเปนการทำาลายสงแวดลอม โดยขาดการคาดการณ ผลทจะเกดตามมา จะสงผลใหเกดปญหาสง แวดลอม และนำาไปสความเสยหาย ทงตนเองและธรรมชาต

  ทรพย�กรธรรมช�ตทสำ�คญ          เปนทรพยากรธรรมชาตทขาดไมไดตอการดำาเนนชวต เพราะเปนสงจำาเปนตอการดำาเนนชวตตลอดเวลา จงใหความสำาคญเปนอยางยง และจะตองเอาใจใสดแลเพอรกษาทรพยากรธรรมชาตนนใหคงไวใชไดนาน ทรพยากรธรรมชาตทวานน ไดแก     ทรพย�กรนำ�          นำาเปนทรพยากรทมความสำาคญตอชวตคน พช และสตวมากทสดแตกมคานอยทสดเมอเปรยบเทยบกบทรพยากรธรรมชาตอน ๆ นำาเปนปจจยสำาคญในการดำารงชวตของมนษยและเปนองคประกอบทสำาคญของสงมชวตทงหลาย

คว�มสำ�คญของทรพย�กรนำ�          1. ใชสำาหรบการบรโภคและอปโภค เพอดมกน ประกอบอาหาร ชำาระรางกาย ทำาความสะอาด ฯลฯ           2. ใชสำาหรบการเกษตร ได แก การเพาะปลก เลยงสตว แหลงนำาเปนทอยอาศยของปลาและสตวนำาอน ๆ ซงคนเราใชเปนอาหาร          3. ดานอตสาหกรรม ตองใชนำาในกระบวนการผลต ลางของเสย หลอเครองจกร และระบายความรอน ฯลฯ          4. การทำานาเกลอ โดยการระเหยนำาเคมจากทะเล หรอระเหยนำาทใชละลายเกลอสนเธาว          5. นำาเปนแหลงพลงงานในการผลตกระแสไฟฟา          6. เปนเสนทางคมนาคมทสำาคญ แมนำา ลำาคลอง ทะเล มหาสมทร เปนเสนทางคมนาคมทสำาคญมาตงแตอดตจนถงปจจบน

          7. เปนสถานททองเทยว ทศนยภาพของรมฝงทะเล และแหลงนำาทใสสะอาดเปนสถานททองเทยวของมนษย

ประโยชนของนำ�          นำาเปนแหลงกำาเนดชวตของสตวและพชคนเรามชวตอยโดยขาดนำาไดไมเกน 3 วน และนำายงมความจำาเปนทงในภาคเกษตรกรรมและอตสาหกรรม ซงมความสำาคญอยางยงในการพฒนาประเทศ ประโยชนของนำา ไดแก           - นำาเปนสงจำาเปนทเราใชสำาหรบการดมกน การประกอบอาหาร ชำาระรางกาย ฯลฯ           - นำามความจำาเปนสำาหรบการเพาะปลกเลยงสตว แหลงนำาเปนทอยอาศยของปลาและสตวนำาอน ๆ ซงคนเราใชเปนอาหาร           - ในการอตสาหกรรม ตองใชนำาในขบวนการผลตใชลางของเสยใชหลอเครองจกรและระบายความรอน ฯลฯ           - การทำานาเกลอโดยการระเหยนำาเคมจากทะเล           - นำาเปนแหลงพลงงาน พลงงานจากนำาใชทำาระหด ทำาเขอนผลตกระแสไฟฟาได           - แมนำา ลำาคลอง ทะเล มหาสมทร เปนเสนทางคมนาคมขนสงทสำาคญ           - ทศนยภาพของรมฝงทะเลและนำาทใสสะอาดเปนแหลงทองเทยวของมนษย

ปญห�ทรพย�กรนำ� ทสำาคญมดงน               1. เพมปรมาณความตองการใชนำา ในปจจบนนอกจากการใชนำาเพอการบรโภคซงเพมขนแลวประมาณ 30% ถง 40% ในการผลตอาหารของโลกจำาเปนตองใชนำาจากการชลประทานภายในระยะเวลาประมาณ 15-20 ปขางหนาน บรเวณพนทชลประทานจะตองเพมขนเปน 2 เทา ของปรมาณ พนทในปจจบน เพอทจะผลตอาหารใหไดเพยงพอแกจำานวนประชากรทเพมขน                2. การกระจายนำาไปสสวนตาง ๆ ของพนทไมเทาเทยมกน ในบางพนทของโลกเกดฝน ตกหนกบานเรอนไรนาเสยหาย แตในบางพนทกแหงแลงขาดแคลนนำาเพอการบรโภค และเพอการเพาะปลก                3. การเพมมลพษในนำา เนองจากนำาเปนปจจยสำาคญในการดำารง

ชวตของสงมชวตทงหลายรวมทงมนษย เมอจำานวนประชากรมนษยเพมมากขน มนษยเปนตวการสำาคญทเพมมลพษใหกบแหลงนำาตาง ๆ โดยการปลอยนำาเสย คราบนำามน จากบานเรอน โรงงานอตสาหกรรม การทงขยะมลฝอยลงไปในแหลงนำา เปนตน ผลกระทบของนำ�เสยตอสงแวดลอม           - เปนแหลงแพรระบาดของเชอโรค เชน อหวาตกโรค บด ทองเสย           - เปนแหลงเพาะพนธของแมลงนำาโรคตาง ๆ           - ทำาใหเกดปญหามลพษตอดน นำา และอากาศ           - ทำาใหเกดเหตรำาคาญ เชน กลนเหมนของนำาโสโครก           - ทำาใหเกดการสญเสยทศนยภาพ เกดสภาพทไมนาด เชน สภาพนำาทมสดำาคลำาไปดวยขยะ และ สงปฎกล           - ทำาใหเกดการสญเสยทางเศรษฐกจ เชน การสญเสยพนธปลาบางชนดจำานวนสตวนำาลดลง           - ทำาใหเกดการเปลยนแปลงระบบนเวศในระยะยาว

  ก�รอนรกษทรพย�กรนำ�          ดงไดกลาวมาแลวจะเหนวา นำามความสำาคญและมประโยชนมากมายมหาศาล เราจงควรชวยกนอนรกษทรพยากรนำาดงน          1. ก�รใชนำ�อย�งประหยด นอกจากจะชวยลดคาใชจายเกยวกบคานำาลงไดแลว ยงทำาใหปรมาณนำาเสยทจะทงลงแหลงนำาลดลง และปองกนการขาดแคลนนำาไดดวย          2. ก�รสงวนนำ�ไวใช ในบางฤดหรอในสภาวะทมนำามากเหลอใช ควรมการเกบนำาไวใช เชน การทำาบอเกบนำา การสรางโองนำา การขดลอกแหลงนำา รวมทงการสรางอางเกบนำาไวใชเพอการเกษตร และพลงงานแลวยงชวยปองกนการเกดอทกภย ปองกนการไหลชะลางหนาดนทอดมสมบรณและใชเปนทพกผอนหยอนใจ          3. ก�รพฒน�แหลงนำ� ในบางพนทขาดแคลนนำา จำาเปนทจะตองหาแหลงนำาเพมเตม เพอใหมนำาไวใชทงในครวเรอนและในการเกษตรไดอยางเพยงพอ ปจจบนการนำานำาบาดาลขนมาใชกำาลงแพรหลายมาก แตอาจมปญหาเรองแผนดนทรด เชนในบรเวณกรงเทพ ฯ ทำาใหเกดดนทรดได จงควรมมาตรการกำาหนดวาเขตใดควรใชนำาใตดนไดมากนอยเพยงใด

          4. ก�รปองกนนำ�เสย การไมทงขยะ สงปฏกล และสารพษลงในแหลงนำา นำาเสยทเกดจากโรงงานอตสาหกรรม โรงพยาบาล ควรมการบำาบดและขจดสารพษกอนทจะปลอยลงสแหลงนำา การวางทอระบายนำาจากบานเรอน การวางฝงการกอสรางโดยไมใหนำาสกปรกไหลลงสแมนำาลำาคลอง          5. ก�รนำ�นำ�เสยกลบไปใช นำาทไมสามารถใชไดในกจการหนง เชน นำาทงจากการลางภาชนะอาหาร สามารถนำาไปรดตนไม โรงงานบางแหงอาจนำานำาทงมาทำาใหสะอาดแลวนำากลบมาใชใหม  ทรพย�กรดน          ดนหมายถง เทหวตถธรรมชาตทปกคลมผวโลก เกดจากการแปรสภาพหรอสลายตวของหนแรธาต และอนทรยวตถผสมคลกเคลากนตามธรรมชาตรวมกนเปนชนบาง ๆ เมอมนำาและอากาศทเหมาะสมกจะทำาใหพชเจรญเตบโตและยงชพอยได          เนองจากภาคตะวนตกสวนใหญเปนเขตเทอกเขาสง เพราะฉะนนวตถแมดน หรอแหลงกำาเนดดนตองเกดจากการสลายตวของหนทเปนกรด ดงนนดนจงมความอดมสมบรณ คอนขางตำา ดนชนดน เรยกวา ดนเรดเยลโล-พอดโซลก (Red-yellow Podzolic Soils) ดนชนดน มในเขตภเขาทเปนกรด สวนในเขตทมหนปน เชน บรเวณเทอกเขาในเขตอำาเภออมผาง จงหวดตาก และบรเวณปลายเทอกเขาถนนธงชยระหวางแมนำาแควใหญกบแควนอยจะเปนพวกเรด-บราวด เอท (Red-Brown earth) นอกจากนนยงมดนทเกดจากการสลายตวของสารหรอ หนภเขาไฟ เราเรยกวา ดนภเขาไฟ ไดแกพนทบรเวณจงหวดตาก เขตอำาเภออมผาง ทราบลมนำาแควนอย เขตอำาเภอสงขละบร อำาเภอทองผาภม อำาเภอไทรโยค และบรเวณแกงกระจาน เปนตน            ในดานสมรรถนะของทดนในภาคตะวนตกปรากฏวาพนทเหมาะสำาหรบการปลกพชไร มประมาณ 25 % ของเนอทภาค ทำานา 5% ทเหลอ 70 % ไมเหมาะแกการเพาะปลก เพราะเปน ทลาดชนมาก หรอ มดนเปนทรายจด

ประโยชนของดน      ดนมประโยชนมากมายมหาศาลตอมนษยและสงมชวตอน ๆ คอ           1. ประโยชนตอการเกษตรกรรม เพราะดนเปนตนกำาเนดของการเกษตรกรรมเปนแหลงผลตอาหารของมนษย ในดนจะมอนทรยวตถและ

ธาตอาหารรวมทงนำาทจำาเปนตอการเจรญเตบโตของพช อาหารทคนเราบรโภคในทกวนนมาจากการเกษตรกรรมถง 90%           2. การเลยงสตว ดนเปนแหลงอาหารสตวทงพวกพชและหญาทขนอย ตลอดจนเปนแหลงทอยอาศยของสตวบางชนด เชน ง แมลง นาก ฯลฯ           3. เปนแหลงทอยอาศย แผนดนเปนทตงของเมอง บานเรอน ทำาใหเกดวฒนธรรมและอารยะธรรมของชมชนตาง ๆ มากมาย           4. เปนแหลงเกบกกนำา เนอดนจะมสวนประกอบสำาคญ ๆ คอ สวนทเปนของแขง ไดแก กรวด ทราย ตะกอน และสวนทเปนของเหลว คอ นำาซงอยในรปของความชนในดนซงถามอยมาก ๆ กจะกลายเปนนำาซมอยคอนำาใตดน นำาเหลานจะคอย ๆ ซมลงทตำา เชน แมนำาลำาคลองทำาใหเรามนำาใชไดตลอดป

ชนดของดน      อนภาคของดนจะรวมตวกนเขาเกดเปนเมดดน อนภาคเหลานจะมขนาดไมเทากน ขนาดเลกทสดคออนภาคดนเหนยว อนภาคขนาดกลางเรยกอนภาคทรายแปง อนภาคขนาดใหญเรยกวา อนภาคทรายเนอดน จะมอนภาคทง 3 กลมน ผสมกนอยในสดสวนทไมเทากนทำาใหเกดลกษณะของดน 3 ชนดใหญ ๆ คอ ดนเหนยว ดนทราย และดนรวน           1. ดนเหนยว เปนดนทเมอเปยกแลวมความยดหยน อาจป นเปนกอนหรอคลงเปนเสนยาวไดเหนยวเหนอะหนะตดมอ เปนดนทมการระบายนำาและอากาศไมด มความสามารถในการอมนำาไดด มความสามารถในการจบยดและแลกเปลยนธาตอาหารพชไดสง หรอคอนขางสง เปนดนทมกอนเนอละเอยด เพราะมปรมาณอนภาคดนเหนยวอยมาก เหมาะทจะใชทำานาปลกขาวเพราะเกบนำาไดนาน           2. ดนทร�ย เปนดนทมการระบายนำาและอากาศดมาก มความสามารถในการอมนำาตำา มความอดมสมบรณตำา เพราะความสามารถในการจบยดธาตอาหารพชมนอย พชทชนบนดนทรายจงมกขาดทงอาหารและนำาเปนดนทมเนอดนทรายเพราะมปรมาณอนภาคทรายมาก           3. ดนรวน เปนดนทมเนอดนคอนขางละเอยดนมมอ ยดหยนไดบาง มการระบายนำาไดดปานกลาง จดเปนเนอดนทเหมาะสมสำาหรบการเพาะปลกในธรรมชาตมกไมคอยพบ แตจะพบดนทมเนอดนใกลเคยงกนมากกวา สของดน สของดนจะทำาใหเราทราบถงความอดมสมบรณปรมาณอน

ทรยวตถทปะปนอยและแปรสภาพเปนฮวมสในดน ทำาใหสของดนตางกนถามฮวมสนอยสจะจางลงมความอดมสมบรณนอย

ส�เหตและผลกระทบของทรพย�กรดน          ดนสวนใหญถกทำาลายใหสญเสยความอดมสมบรณหรอตวเนอดนไป เนองจากการกระทำาของมนษยและการสญเสยตามธรรมชาต ทำาใหเราไมสามารถใชประโยชนจากดนไดอยางเตมประสทธภาพ การสญเสยความอดมสมบรณของดนเกดจาก          1. ก�รกดเซ�ะดน อาจแบงไดเปน 2 ประเภทดวยกน คอ               1.1 ก�รกดเซ�ะโดยธรรมช�ต หมายถง การกดเซาะซงเกดขนตามธรรมชาต โดยการกระทำาของนำา ลม แรงดงดดของโลก และนำาแขง เชนการชะลาง แผนดนเลอน การไหลของธาร นำา คลน เปนตน               1.2 ก�รกดเซ�ะทมตวเรง หมายถง การกดเซาะทมนษยหรอสตวเลยงเขามาชวยเรงใหมการพงทลายเพมขนจากธรรมชาตทเกดขนเปนประจำาอยแลว เชน การตดตนไมทำาลายปา การทำาการเพาะปลกอยางขาดหลกวชา ทำาใหดนไมมสงปกคลม จงทำาใหนำา ลม ซงเปนตวการ กดเซาะทสำาคญพดพาอนภาคดนสญหายไป          2. ก�รเพ�ะปลกและเตรยมดนอย�งไมถกวธ จะกอใหเกดความเสยหายกบดนไดมาก เชน การปลกพชบางชนดจะทำาใหดนเสอมเรว การเผาปาไมหรอตอขาวในนา จะทำาใหฮวมสในดนเสอม สลายเกดผลเสยกบดนมาก ก�รอนรกษทรพย�กรดน          ปญหาทเกดขนจากการพงทลายหรอการสญเสยความอดมสมบรณของหนาดนนน จะทำาใหเกดปญหาอน ๆ ตดตามมา เชน ดนขาดความอดมสมบรณ ทำาใหเกษตรตองซอปยเคมมาบำารงดนเสยคาใชจายมหาศาล ตะกอนดนทถกชะลางทำาใหแมนำาและปากแมนำาตนเขน ตองขดลอกใชเงนเปนจำานวนมาก เราจงควรปองกนไมใหดนพงทลายหรอเสอมโทรม ซงสามารถทำาไดโดยการอนรกษดนดงน          1. ก�รใชดนอย�งถกตองเหม�ะสม การปลกพชควรคำานงถงชนดของพชทเหมาะสมกบคณสมบตของดน การปลกพชและการไถพรวนตามแนวระดบเพอปองกนการชะลางพงทลายของหนาดน          2. ก�รปรบปรงบำ�รงดน การเพมธาตอาหารใหแกดน เชน การใสปย

พชสด ปยคอก การปลกพชตระกลถว การใสปนขาวในดนทเปนกรด การแกไขพนทดนเคมดวยการระบายนำาเขาทดน เปนตน          3. ก�รปองกนก�รเสอมโทรมของดน ไดแก การปลกพชคลมดน การปลกพชหมนเวยน การปลกพชบงลม การไถพรวนตามแนวระดบ การทำาคนดนปองกนการไหลชะลางหนาดน รวมทงการไมเผาปาหรอการทำาไรเลอนลอย          4. ก�รใหคว�มชมชนแกดน การระบายนำาในดนทมนำาขงออก การจดสงนำาเขาสทดนและการใชวสด เชน หญาหรอฟางคลมหนาดนจะชวยใหดนมความอดมสมบรณ

เรองทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมทรพย�กรป�ไม          คว�มสำ�คญของทรพย�กรป�ไม          ปาไมมประโยชนมากมายตอการดำารงชวตของมนษยทงทางตรงและทางออม ดงน          1. ประโยชนท�งตรง (Direct benefits) ไดแกการนำามาใชสนองปจจยพนฐานในการดำารงชวตของมนษย 4 ประการ ไดแก                1. นำามาสรางอาคารบานเรอนและผลตภณฑตาง ๆ เชน เฟอรนเจอร กระดาษ ไมขดไฟ ฟน เปนตน               2. ใชเปนอาหาร               3. ใชเสนใยทไดจากเปลอกไมและเถาวลย มาถกทอเปนเครองนงหม เชอก และอน ๆ                4. ใชทำายารกษาโรคตาง ๆ           2. ประโยชนท�งออม (Indirect benefits)               1. ปาไมเปนแหลงกำาเนดตนนำาลำาธาร เพราะตนไมจำานวนมากในปา จะทำาใหนำาฝนทตกลงมาคอย ๆ ซมซบลงในดน กลายเปนนำาใตดนซงจะไหลซมมาหลอเลยงใหแมนำาลำาธารมนำาไหลอยตลอดป               2. ปาไมทำาใหเกดความชมชนและควบคมสภาวะอากาศ ไอนำาซงเกดจากการหายใจของพชจำานวนมากในปา ทำาใหอากาศเหนอปามความชนสง เมออณหภมลดตำาลงไอนำา เหลานนกจะกลนตวกลายเปนเมฆแลวกลายเปนฝนตกลงมา ทำาใหบรเวณทมพนทปาไมมความชมชนอยเสมอ ฝนตกตองตาม

ฤดกาลและไมเกดความแหงแลง                3. ปาไมเปนแหลงพกผอนและศกษาหาความร บรเวณปาไมจะมภมประเทศท สวยงามจากธรรมชาตรวมทงสตวปาจงเปนแหลงพกผอนหยอนใจไดด นอกจากนนปาไมยงเปนทรวมของพนธพชและพนธสตวจำานวนมาก จงเปนแหลงใหมนษยไดศกษาหาความร                4. ปาไมชวยบรรเทาความรนแรงของลมพายและปองกนอทกภย โดยชวยลดความเรวของลมพายทพดผานไดตงแต 11-44% ตามลกษณะของปาไมแตละชนดจงชวยใหบานเมอง รอดพนจากวาตภยได ซงเปนการปองกนและควบคมนำาตามแมนำาไมใหสงขนอยางมารวดเรวลนฝงกลายเปนอทกภย                5. ปาไมชวยปองกนการกดเซาะและพดพาหนาดน จากนำาฝนและลมพายโดยลดแรงปะทะลง การหลดเลอนของดนจงเกดขนนอย และยงเปนการชวยใหแมนำาลำาธารตาง ๆ ไม ตนเขนขนอกดวย นอกจากนปาไมจะเปนเสมอนเครองกดขวางตามธรรมชาต จงนบวามประโยชนในทางยทธศาสตรดวยเชนกน                6. ชวยใหเกดวฎจกรของนำา (Water Cycling) วฎจกรของออกซเจน วฎจกรของคารบอน และวฎจกรของไนโตรเจน ในเขตนเวศ(Ecosphere)               7. ชวยดดซบมลพษของอากาศประเภทของป�ไมในประเทศไทย     ประเภทของปาไมจะแตกตางกนไปขนอยกบการกระจายของฝน ระยะเวลาทฝนตกรวมทงปรมาณนำาฝนทำาใหปาแตละแหงมความชมชนตางกน สามารถจำาแนกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ           ก. ปาประเภททไมผลดใบ (Evergreen)           ข. ปาประเภททผลดใบ (Deciduous)

ป�ประเภททไมผลดใบ (Evergreen)      ปาประเภทนมองดเขยวชอมตลอดป เนองจากตนไมแทบทงหมดทขนอยเปนประเภททไมผลดใบ ปาชนดสำาคญซงจดอยในประเภทน ไดแก          1. ป�ดงดบ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest)

               ปาดงดบทมอยทวในทกภาคของประเทศ แตทมมากทสด ไดแก ภาคใตและภาคตะวนออก ในบรเวณนมฝนตกมากและมความชนมากในทองทภาคอน ปาดงดบมกกระจายอยบรเวณทมความชมชนมาก ๆ เชน ตามหบเขารมแมนำาลำาธาร หวย แหลงนำา และบนภเขา ซงสามารถแยกออกเปนปาดงดบชนดตาง ๆ ดงน                1.1 ป�ดบชน (Moist Evergreen Forest) เปนปารกทบมองดเขยวชอมตลอดปมพนธไมหลายรอยชนดขนเบยดเสยดกนอยมกจะพบกระจดกระจายตงแตความสง 600 เมตร จากระดบนำาทะเล ไมทสำาคญกคอ ไมตระกลยางตาง ๆ เชน ยางนา ยางเสยน สวนไมชนรอง คอ พวกไมกอ เชน กอนำา กอเดอย                1.2 ป�ดบแลง (Dry Evergreen Forest) เปนปาทอยในพนทคอนขางราบมความชมชนนอย เชน ในแถบภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมกอยสงจากระดบนำาทะเลประมาณ 300-600 เมตร ไมทสำาคญไดแก มะคาโมง ยางนา พยอม ตะเคยนแดง กระเบากลก และตาเสอ                1.3 ป�ดบเข� (Hill Evergreen Forest) ปาชนดนเกดขนในพนทสง ๆ หรอบนภเขาตงแต 1,000-1,200 เมตร ขนไปจากระดบนำาทะเล ไมสวนมากเปนพวก Gymonosperm ไดแก พวกไมขนและสนสามพนป นอกจากนยงมไมตระกลกอขนอย พวกไมชนทสองรองลงมาไดแก เปง สะเดาชาง และขมนตน          2. ป�สนเข� (Pine Forest)                ปาสนเขามกปรากฏอยตามภเขาสงสวนใหญเปนพนทซงมความสงประมาณ 200-1800 เมตร ขนไปจากระดบนำาทะเลในภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ บางทอาจปรากฎในพนทสง 200-300 เมตร จากระดบนำาทะเลในภาคตะวนออกเฉยงใต ปาสนเขามลกษณะเปนปาโปรง ชนดพนธไมทสำาคญของปาชนดนคอ สนสองใบ และสนสามใบ สวนไมชนดอนทขนอยดวยไดแกพนธไมปาดบ เชน กอชนดตาง ๆ หรอพนธไมปาแดงบางชนด คอ เตง รง เหยง พลวง เปนตน           3. ป�ช�ยเลน (Mangrove Forest)                บางทเรยกวา "ปาเลนนำาเคม" หรอปาเลน มตนไมขนหนาแนนแตละชนดมรากคำายนและรากหายใจ ปาชนดนปรากฏอยตามทดนเลนรมทะเลหรอบรเวณปากนำาแมนำาใหญ ๆ ซงมนำาเคมทวมถงในพนทภาคใตมอยตาม

ชายฝงทะเลทงสองดาน ตามชายทะเลภาคตะวนออกมอยทกจงหวดแตทมากทสดคอ บรเวณปากนำาเวฬ อำาเภอขลง จงหวดจนทบร พนธไมทขนอยตามปาชายเลน สวนมากเปนพนธไมขนาดเลกใชประโยชนสำาหรบการเผาถานและทำาฟนไมชนดทสำาคญ คอ โกงกาง ประสก ถวขาว ถวขำา โปรง ตะบน แสมทะเล ลำาพนและลำาแพน ฯลฯ สวนไมพนลางมกเปนพวก ปรงทะเลเหงอกปลายหมอ ปอทะเล และเปง เปนตน           4. ป�พรหรอป�บงนำ�จด (Swamp Forest)                ปาชนดนมกปรากฏในบรเวณทมนำาจดทวมมาก ๆ ดนระบายนำาไมดปาพรในภาคกลาง มลกษณะโปรงและมตนไมขนอยหาง ๆ เชน ครอเทยน สนน จก โมกบาน หวายนำา หวายโปรง ระกำา ออ และแขม ในภาคใตปาพรมขนอยตามบรเวณทมนำาขงตลอดปดนปาพรทมเนอทมากทสดอยในบรเวณจงหวดนราธวาสดนเปนพท ซงเปนซากพชผสลายทบถมกน เปนเวลานานปาพรแบงออกได 2 ลกษณะ คอ ตามบรเวณซงเปนพรนำากรอยใกลชายทะเลตนเสมดจะขนอยหนาแนนพนทมตนกกชนดตาง ๆ เรยก "ปาพรเสมด หรอ ปาเสมด" อกลกษณะเปนปาทมพนธไมตาง ๆ มากชนดขนปะปนกน ชนดพนธไมทสำาคญของปาพร ไดแก อนทนล นำาหวา จก โสกนำา กระทมนำา กนเกรา ไมพนลางประกอบดวย หวาย ตะคาทอง หมากแดง และหมากชนดอน ๆ           5. ป�ช�ยห�ด (Beach Forest)                เปนปาโปรงไมผลดใบขนอยตามบรเวณหาดชายทะเล นำาไมทวมตามฝงดนและชายเขารมทะเล ตนไมสำาคญทขนอยตามหาดชายทะเล ตองเปนพชทนเคม และมกมลกษณะไมเปนพมลกษณะตนคดงอ ใบหนาแขง ไดแก สนทะเล หกวาง โพธทะเล กระทง ตนเปดทะเล หยนำา มกมตนเตยและหญาตาง ๆ ขนอยเปนไมพนลาง ตามฝงดนและชายเขา มกพบไมเกตลำาบด มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนดตาง ๆ เชน ซงซ หนามหน กำาจาย มะดนขอ เปนตน

ป�ประเภททผลดใบ (Declduous)      ตนไมทขนอยในปาประเภทนเปนจำาพวกผลดใบแทบทงสน ในฤดฝนปาประเภทนจะมองดเขยวชอม พอถงฤดแลงตนไม สวนใหญจะพากนผลดใบทำาใหปามองดโปรงขน และมกจะเกดไฟปาเผาไหมใบไมและตนไมเลกๆ ปาชนดสำาคญซงอยในประเภทน ไดแก

          1. ป�เบญจพรรณ (Mixed Declduous Forest)               ปาผลดใบผสม หรอปาเบญจพรรณมลกษณะเปนปาโปรงและยงมไมไผชนดตาง ๆ ขนอยกระจดกระจายทวไปพนทดนมกเปนดนรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนอมกจะมไมสกขนปะปนอยทวไปครอบคลมลงมาถงจงหวดกาญจนบร ในภาคกลางในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนออก มปาเบญจพรรณนอยมากและกระจดกระจาย พนธไมชนดสำาคญไดแก สก ประดแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออยชาง สาน ยม หอม ยมหน มะเกลอ สมพง เกดดำา เกดแดง ฯลฯ นอกจากนมไมไผทสำาคญ เชน ไผปา ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน          2. ป�เตงรง (Declduous Dipterocarp Forest)                หรอทเรยกกนวาปาแดง ปาแพะ ปาโคก ลกษณะทวไปเปนปาโปรง ตามพนปามกจะมโจด ตนแปรง และหญาเพก พนทแหงแลงดนรวนปนทราย หรอกรวด ลกรง พบอยทวไปในทราบและทภเขา ในภาคเหนอสวนมากขนอยบนเขาทมดนตนและแหงแลงมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มปาแดงหรอปาเตงรงนมากทสด ตามเนนเขาหรอทราบดนทรายชนดพนธไมทสำาคญในปาแดง หรอปาเตงรง ไดแก เตง รง เหยง พลวง กราด พะยอม ตว แตว มะคาแต ประด แดง สมอไทย ตะแบก เลอดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพนลางทพบมาก ไดแก มะพราวเตา ปมแปง หญาเพก โจด ปรงและหญาชนดอน ๆ           3. ป�หญ� (Savannas Forest)               ปาหญาทอยทกภาคบรเวณปาทถกแผวถางทำาลายบรเวณพนดนทขาดความสมบรณและถกทอดทง หญาชนดตาง ๆ จงเกดขนทดแทนและพอถงหนาแลงกเกดไฟไหมทำาใหตนไมบรเวณขางเคยงลมตาย พนทปาหญาจงขยายมากขนทกป พชทพบมากทสดในปาหญากคอ หญาคา หญาขนตาชาง หญาโขมง หญาเพกและปมแปง บรเวณทพอจะมความชนอยบาง และการระบายนำาไดดกมกจะพบพงและแขมขนอย และอาจพบตนไมทนไฟขนอย เชน ตบเตา รกฟาตานเหลอง ตวและแตว

ประโยชนของทรพย�กรป�ไม     ปาไมมประโยชนมากมายตอการดำารงชวตของมนษยทงทางตรงและทางออม ไดแก. ประโยชนท�งตรง (Direct Benefits)     ไดแก ปจจย 4 ประการ

          1. จากการนำาไมมาสรางอาคารบานเรอนและผลตภณฑตางๆ เชน เฟอรนเจอร กระดาษ ไมขดไฟ ฟน เปนตน           2. ใชเปนอาหารจากสวนตาง ๆ ของพชและผล           3. ใชเสนใย ทไดจากเปลอกไมและเถาวลยมาถกทอ เปนเครองนงหม เชอกและอน ๆ           4. ใชทำายารกษาโรคตาง ๆ ประโยชนท�งออม (Indirect Benefits)          1. ปาไมเปนเปนแหลงกำาเนดตนนำาลำาธารเพราะตนไมจำานวนมากในปาจะทำาใหนำาฝนทตกลงมาคอย ๆ ซมซบลงในดน กลายเปนนำาใตดนซงจะไหลซมมาหลอเลยงใหแมนำา ลำาธารมนำาไหลอยตลอดป           2. ปาไมทำาใหเกดความชมชนและควบคมสภาวะอากาศ ไอนำาซงเกดจากการหายใจของพช ซงเกดขนอยมากมายในปาทำาใหอากาศเหนอปามความชนสงเมออณหภมลดตำาลงไอนำาเหลานนกจะกลนตวกลายเปนเมฆแลวกลายเปนฝนตกลงมา ทำาใหบรเวณทมพนปาไมมความชมชนอยเสมอ ฝนตกตองตามฤดกาลและไมเกดความแหงแลง           3. ปาไมเปนแหลงพกผอนและศกษาความร บรเวณปาไมจะมภมประเทศทสวยงามจากธรรมชาตรวมทงสตวปาจงเปนแหลงพกผอนหยอนใจไดด นอกจากนนปาไมยงเปนทรวมของพนธพชและพนธสตวจำานวนมาก จงเปนแหลงใหมนษยไดศกษาหาความร           4. ปาไมชวยบรรเทาความรนแรงของลมพายและปองกนอทกภย โดยชวยลดความเรวของลมพายทพดผานไดตงแต ๑๑-๔๔ % ตามลกษณะของปาไมแตละชนด จงชวยใหบานเมองรอดพนจากวาตภยไดซงเปนการปองกนและควบคมนำาตามแมนำาไมใหสงขนมารวดเรวลนฝงกลายเปนอทกภย           5. ปาไมชวยปองกนการกดเซาะและพดพาหนาดน จากนำาฝนและลมพายโดยลดแรงปะทะลงการหลดเลอนของดนจงเกดขนนอย และยงเปนการชวยใหแมนำาลำาธารตาง ๆ ไมตนเขนอกดวย นอกจากนปาไมจะเปนเสมอนเครองกดขวางตามธรรมชาต จงนบวามประโยชนในทางยทธศาสตรดวยเชนกน

ส�เหตผลกระทบปญห�ทรพย�กรป�ไม          1. การลกลอบตดไมทำาลายปา ตวการของปญหาน คอ นายทนพอคาไม เจาของโรงเลอย เจาของโรงงานแปรรปไม ผรบสมปทานทำาไมและชาวบานทวไป ซงทำาการตดไมเพอเอาประโยชนจากเนอไม ทงทถกและไมถกกฎหมาย ปรมาณปาไมทถกทำาลายนนบวนจะเพมขนเรอย ๆ ตามอตราการเพมจำานวนประชากร ยงมประชากรเพมขนเทาใด ความตองการใชไมกเพมมากขน เชน ใชไมในการปลกสรางบานเรอน เครองมอเครองใชในการเกษตรกรรม เครองเรอนและถานในการหงตม เปนตน          2. การบกรกพนทปาไมเพอเขาครอบครองทดน เมอประชากรเพมสงขน ความตองการใชพนดนเพอปลกสรางทอยอาศยและทดนทำากนกสงขน เปนผลใหราษฎรเขาไปบกรกพนทปาไม แผวถางปา หรอเผาปาทำาไรเลอนลอย นอกจากนยงมนายทนทดนทจางวานใหราษฎรเขาไปทำาลายปาเพอจบจองทดนไวขายตอไป          3. การสงเสรมการปลกพชหรอเลยงสตวเศรษฐกจเพอการสงออกในพนทปาทไมเหมาะสม เชน มนสำาปะหลง ปอ เปนตน โดยไมสงเสรมการใชทดนอยางเตมประสทธภาพ ทง ๆ ทพนทปาบางแหงไมเหมาะสมทจะนำามาใชในการเกษตร          4. การกำาหนดแนวเขตพนทปากระทำาไมชดเจน หรอไมกระทำาเลยในหลาย ๆ พนท ทำาใหราษฎรเกดความสบสนทงโดยเจตนาและไมเจตนา ทำาใหเกดการพพาทในเรองทดนทำากนและทดนปาไมอยตลอดเวลาและมกเกดการรองเรยนตอตานในเรองกรรมสทธทดน          5. การจดสรางสาธารณปโภคของรฐ เชน เขอน อางเกบนำา เสนทางคมนาคม การสรางเขอนขวาง ลำานำา จะทำาใหพนทเกบนำาหนาเขอนทอดมสมบรณถกตดโคนมาใชประโยชน สวนตนไมขนาดเลกหรอททำาการยายออกมาไมทนจะถกนำาทวมยนตนตาย เชน การสรางเขอนรชประภา เพอกนคลองพระแสงอนเปนสาขาของแมนำาพมดวง-ตาป ทำาใหนำาทวมบรเวณปาดงดบซงมพนธไมหนาแนนสตวนานาชนดนบพนทเปนแสนไร ตอมาจงเกดปญหานำาเนาไหลลงลำานำาพมดวง          6. ไฟไหมปา มกจะเกดขนในชวงฤดแลง อากาศแหงและรอนจด ทงโดยธรรมชาตและจากการกระทำาของมนษยทอาจลกลอบเผาปาหรอเผลอจดไฟทงไว โดยเฉพาะในปาผลดใบ ไฟปาเมอเกดขนจะทำาใหเกดการสญเสยพนทปา

จำานวนมาก          7. การทำาเหมองแร แหลงแรทพบบรเวณทมปาไมปกคลมอย มความจำาเปนทจะตองเปดหนาดนกอน จงทำาใหปาไมทขนปกคลมถกทำาลายลง เสนทางการขนยายแรในบางครงตองทำาลายปาไมลงจำานวนมาก เพอสรางถนนหนทาง การระเบดหนาดนเพอใหไดมาซงแรธาตสงผลถงการทำาลายปา

ก�รอนรกษทรพย�กรป�ไม          ปจจบนปาไมถกทำาลายไปจำานวนมาก การทำาลายปาไมนอกจากจะทำาใหปรมาณไมทจะใชประโยชนทางเศรษฐกจลดลงโดยตรงแลว ยงเปนผลททำาใหเกดความสญเสยตอสงแวดลอมและทรพยากรอยางมากมายอกดวย เปนททราบกนดวาปาไมชวยทำาใหอากาศชมชนเพราะปาไมจะชวยเกบนำาไวได ทำาใหเกดตนนำาลำาธารและกระแสนำาไหลไปตามปกต ชวยปองกนการพงทลายของหนาดน ชวยทำาใหดนอดมสมบรณ นอกจากนปาไมยงชวยทำาใหเกดพชพนธไมอนและสตวปา          เนองจากตนไมจะนำาคารบอนไดออกไซดจากอากาศไปใชในปหนง ๆ นบลาน ๆ ตน เมอปาไมถกตดทำาลายลงในอตราทเปนอยในปจจบน เชอวา พ.ศ. 2543 กาซคารบอนไดออกไซดในอากาศมปรมาณขนอยางนอย 25 เปอรเซนต มผลใหอณหภมของอากาศเพมขน ทำาใหอากาศรอนและแหงแลง           ดงนนการฟ นฟสภาพปาไมจงตองดำาเนนการอยางเรงดวน ดวยความรวมมอทงภาครฐเอกชน และประชาชน โดยรฐบาลตองมแนวทางในการกำาหนดแนวนโยบายดานการจดการปาไม ซงเกอบทกประเทศทงในเอเชย ยโรปและสหรฐอเมรกามรากฐานอยบนความคดทสำาคญ 3 ขอ คอ           1. Sustain yield concept ใจความสำาคญของมโนทศนนอยทวาอตราการตดไมและอตราการเจรญเตบโตของไมตองสมดลกนเพอใหมผลผลตของไมใชไปไดโดยไมมทสนสด          2. Multiple use concept วตถประสงคการจดปาไมควรอยในลกษณะอเนกประสงค ปาไมไมใชแหลงไมเทานน แตเปนแหลงสตวปา แหลงนนทนาการ แหลงนำาทงยงสามารถรกษาความอดมสมบรณของดนและอตราเพมธาตอาหารในนำาทเรยกวา Eutrophication ไมใหเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว สงเหลานตองเปนรากฐานสำาคญของการจดการปาไมดวย          3. Long run policy นโยบายการจดการปาไมระยะยาวเปนเรอง

สำาคญ เพราะการจดการปาเพอประโยชนในระยะสนกไมตางจากธรกจหรอกจการอตสาหกรรมอน ๆ ทหวงผลกำาไรมากในระยะสนโดยไมคำานงถงผลเสยทจะตดตามมาในระยะยาว ปาไมมอายยนยาวเปนพนป การจดการปาในรปของสวนปาโดยปลกพชโตเรวเปนแถวเปนระยะ แตกขาดลกษณะนานาชนดและความซบซอนของปาเพราะเลอกปลกพชเพยงไมกชนด การจดการปา โดยไมคำานงถงลกษณะปาเดมเปนความเขาใจผดอยางหนง ดงนน ความคดเกยวกบการจดการปาทวา The greatest good for the greatest number in the long run จงควรเปนนโยบายสำาคญของการจดการปาไม                    สำาหรบประเทศไทยรฐบาลไดกำาหนดแนวนโยบายดานการจดการปาไมดงน                    1. การกำาหนดเขตการใชประโยชนทดนปาไม                    2. การอนรกษทรพยากรปาไมเกยวกบงานปองกนรกษาปา การอนรกษสงแวดลอมและสนทนาการ                    3. การจดการทดนทำากนใหแกราษฎรผยากไรในทองถน                    4. การพฒนาปาไม เชน การทำาไม การเกบหาของปา การปลกปา การบำารงปาไม การคนควาวจย และอตสาหกรรม การบรหารทวไปก�รอนรกษป�ไม     ปาไมถกทำาลายไปจำานวนมาก จงทำาใหเกดผลกระทบตอสภาพภมอากาศไปทวโลกรวมทงความสมดลในแงอนดวย ดงนน การฟ นฟสภาพปาไมจงตองดำาเนนการอยางเรงดวน ทงภาครฐภาคเอกชนและประชาชน      ซงมแนวทางในการกำาหนดแนวนโยบายดานการจดการปาไม ดงน           1. นโยบายดานการกำาหนดเขตการใชประโยชนทดนปาไม           2. นโยบายดานการอนรกษทรพยากรปาไมเกยวกบงานปองกนรกษาปาการอนรกษสงแวดลอมและสนทนาการ           3. นโยบายดานการจดการทดนทำากนใหแกราษฎรผยากไรในทองถน           4. นโยบายดานการพฒนาปาไม เชน การทำาไมและการเกบหาของปา การปลก และการบำารงปาไม การคนควาวจย และดานการอตสาหกรรม           5. นโยบายการบรหารทวไปจากนโยบายดงกลาวขางตนเปนแนวทางในการพฒนาและการจดการทรพยากรปาไมของชาตใหไดรบผลประโยชน ทงทางดานการอนรกษและดานเศรษฐกจอยางผสมผสานกน ทงนเพอใหเกด

ความสมดลของธรรมชาตและมทรพยากรปาไมไวอยางยงยนตอไปในอนาคต

ก�รจดก�รป�เศรษฐกจ     มกจกรรมหลายอยางทจะดำาเนนการในพนทปาเศรษฐกจ ไดแก          1. การพฒนาปาธรรมชาตในพนท ๆ ยงมปาธรรมชาตปกคลมสามารถวางโครงการทำาปาไมตาง ๆ และปาไมชมชนเพอใหเกดประโยชนตอภาคอตสาหกรรมและการใชสอยในครวเรอนของราษฎรได           2. การพฒนาทรพยากรปาไมในพนท ๆ วางเปลาสามารถพฒนาโดยใหรฐและเอกชนทำาการปลกปาในพนท ๆ วางเปลา เพอผลตไมในภาคอตสาหกรรมและใชสอยในครวเรอน           3. การพฒนาตามหลกศาสตรชมชนใชพนทปาเศรษฐกจในโครงการพระราชดำารโครงการพฒนาเพอความมนคงโครงการหมบานปาไมและโครงการ สกท.           4. การพฒนาทรพยากรธรรมชาตอน ๆ ใชพนทเขตปาเศรษฐกจดำาเนนงานในกจกรรมเหมองแรระเบดหนยอย และขอใชประโยชนอน ๆ

ทรพย�กรสตวป�คว�มสำ�คญของสตวป�           1. ด�นเศรษฐกจ การคาสตวปาหรอซากของสตวปา โดยเฉพาะหนงสอเกยวกบปา ในปหนง ๆ ทำารายไดใหกบประเทศและมเงนทนหมนเวยนภายในประเทศจำานวนไมนอย คณคาทางดานเศรษฐกจอาจจะรวมถงรายไดจากการทองเทยวในการชมสตวดวย          2. ด�นนนทน�ก�รและจตใจ ความงามเปน สงทมนษยปรารถนา ไมมใครกลาปฏเสธวาตนเองไมชอบความงาม แมวาเราอาจมความเหนไมตรงกนในความหมายของความงาม แตทแนนอนทสดคอ ทกคนมความเหนตรงกนในเรองความนาเกลยดของธรรมชาตทถกทำาลาย ทศนยภาพทสวยงาม ตามธรรมชาตเปนสงทเราสามารถชวยกนอนรกษไวไดถาไมมผทคดเหนแกตวจนเกนไป เราอาจตกแตงบานใหสวยงามดวยเฟอรนเจอรราคาแพง บางบานมเขากวาง หวสตวปาประดบอยตามฝาผนง บางบานมหนงเสอโครงปประดบหองรบแขก บางบานกสะสมสตวสตาฟ จรงอยทสงเหลานเพมความงามในแงของมณฑนศลปแตกไมใชความงามตามธรรมชาต หลายคนอาจคดวาตนเอง

สามารถมชวตอยในเมอง ทงตนตระกลปยาพอแมของตนเองกเจรญเตบโตทำามาหาเลยงชพอยในเมอง แตถาคดใหดแลวมนษยในสมยกอนประวตศาสตรมชวตอยในปากลมกลนกบธรรมชาต ปจจบนเราไดพยายามแยกตวเองออกจากธรรมชาตซงถาดกนแบผวเผนกดเหมอนวาเราทำาไดสำาเรจ เราสรางเมองสรางบานสรางสถานทพกผอนหยอนใจได เราเปลยนระบบนเวศของเมองใหเปน Artificial ecosystem แตธรรมชาตกยงสามารถรบกวนทงตวเราและสงกอสรางของเรา ในวนสดสปดาหถามเวลาและโอกาสเรากจะไปชายทะเล ไปเขาใหญ ไปดนำาตก เหลานเปนสงทชใหเหนวาคนเรายงมความตองการทจะสมผสสงแวดลอมธรรมชาต ถาธรรมชาตของปามตนไมสเขยวขจแตขาดสงมชวตทเคลอนไหวไดกคงไมใชธรรมชาตทสมบรณ คณคาของความงามตามธรรมชาตรวมทงสตวปาเราเรยกวา Aesthetic value           3. ด�นวทย�ศ�สตร ก�รศกษ� และก�รแพทย สตวปาไมใชมแตคณคาในแง ธรรมชาตเทานน สวสดภาพของมนษยในปจจบนขนอยกบสตวปาหลายชนด วคซนทเราใชฉด ปองกนโรคตาง ๆ ไดมาจากลงรซส คณคาสตวปาในแงนเรยกวา Prectical values สตวปาหลายชนดกนแมลงทนำาโรคมาสคน สตวปาชวยใหชมชน (Community) มนคงมเสถยรภาพเพราะเปนสวนท ทำาใหเกดความหลายหลายชนด (Diversity) แตละชนดทงสตวและพชทำาให Niche ของชมชน เตมชวยใหการใชพลงงานเปนไปอยางมประสทธภาพ ผลทตดตามมาคอ เสถยรภาพของทดนและแหลงตนนำา การอนรกษสตวปาจงเปนการประกนความมนคงของชมชนรวมทงชวตมนษยดวย          4. ด�นอ�ห�รและย� มนษยไดใชเนอของสตวปาเปนอาหารมาเปนเวลาชานานแลวซงสตวปาหลายชนดกไดพฒนาจนกระทงกลายเปนสตวเลยงไป สตวปาหลายชนดตามธรรมชาตคนกยงนยมใชเนอเปนอาหารอย เชน หมปา เกง กวาง กระจง กระทง นกเขาเปลา นกเปดนำา ตะกวด แย เปนตน อวยวะของสตวปาบางอยาง เชน นอแรด กะโหลกเลยงผา เขากวางออน เลอดและกระเพาะคาง ดของหม ดงเหา กยงมผนยมดดแปลงเปนอาหาร หรอใชเปนเครองยาสมนไพรอกดวย          5. ด�นเครองใชประดบ นอกจากเนอของสตวปาและสวนตาง ๆ ของสตวปาจะใชเปนอาหารและยาแลว อวยวะบางอยางของสตวปากยงใชประโยชนตาง ๆ ไดอกมากมาย เชน หนงใชทำากระเปา รองเทา เครองนงหม งาชาง ใชเปนเครองประดบ กระดก เขาสตวใชทำาดามมด ดามเครองมอ หรอแกะสลก

เปนรปตาง ๆ เปนตน           6. เปนตวควบคมสงมชวต สตวปานบไดวา เปนตวควบคมสงมชวตอน ๆ โดยเฉพาะ อยางยงสตวดวยกนเอง ทำาใหผลกระทบทเกดตอคนบรรเทาเบาบางลงไปไมมากกนอย เชน คางคาว กนแมลง นกฮกและงสงกนหนตาง ๆ นกกนตวหนอนททำาลายพชเศรษฐกจ เปนตน ซงหากไมมสตวปาตาง ๆ ดงกลาวแลวคนอาจจะตองเสยเงนทองจำานวนมากกวาทเปนอยปจจบนเพอการกำาจดศตรทงทางตรงและทางออม          7. คณค�ของสตวป�ตอทรพย�กรธรรมช�ตอน ๆ คนสวนใหญมองเหนความสมพนธระหวางทรพยากรธรรมชาตตาง ๆ อยางชดเจน โดยเฉพาะทรพยากรปาไม เปนตนวา ปาไมทำาใหสตวปามทอยอาศย เปนอาหาร และเปนทหลบภย ปาไมทำาใหดนอดมสมบรณ ปองกนการกดเซาะ ของนำา ลม ปาไมชวยทำาใหนำาไหลตลอดป นำาใสสะอาดปราศจากตะกอน ปาไมชวยทำาใหฝนตก บรรเทากระแสลมพาย ปาไมทำาใหอากาศไมรอนไมหนาว ปาไมเปนแหลงสะสมแรธาต ขาดปาไมทรพยากรธรรมชาตอน ๆ กอยไมได ทำานองเดยวกนทรพยากรธรรมชาตอน ๆ ทคนจะมองเหนความสมพนธซงกนและกน ดงรายละเอยดทไดศกษามาแลว ทงนยกเวนสตวปา คนเรามกจะมองเหนวา ตองอาศยทรพยากรธรรมชาตอน ๆ เทานน แตในขอเทจจรงแลว สตวปากมผลตอทรพยากรธรรมชาตอน ๆ ไมนอยเชนเดยวกน เชน                     - ชวยทำาลายศตรปาไม                    - ชวยผสมเกสรดอกไม                     - ชวยในการกระจายเมลดพนธไม                    - ชวยทำาใหดนอดมสมบรณยงขน

ส�เหตและผลกระทบปญห�ทรพย�กรสตวป�            ในระยะสบปทผานมา สตวปาเปนทกลาวถงกนมากในแวดวงของนกอนรกษสงแวดลอม ปจจบนสตวปาอยในฐานะลำาบากเชนเดยวกนกบปาไม หลายชนดสญพนธไปโดยทมนษยไมร นอยคนนกทคดวาสตวปาเปนสวนประกอบสำาคญททำาใหเกดความหลากหลายชนดของสงมชวต ซงนำาไปสการอยรวมกนแบบสมดลโดยธรรมชาต นอยคนทคดวาสตวปาเปนสมบตของทกคน คนสวนมากคดวาไมมใครเปนเจาของสตวปา การลาทำาลายเพอความสนกเพลดเพลนจงเปนเรองธรรมดาของผมอนจะกน ผมรายไดนอยกลาสตวปา

เพอบรโภคและสงตลาดเพอขายผมรายไดมาก การตดไมทำาลายปาและการขยายตวของเมองกมสวนอยางมากทชวยทำาลายทอยอาศยและทหลบศตรของสตวปา          ปกตการเปนเจาของสตวปาเปนทเขาใจกนวาขนอยกบการเปนเจาของทดน ผใดมทดนทมสตวปาอยกถอวาเปนเจาของสตวปานน การลาสตวเจาของจงมกถอวาเปนสทธของตน ความเขาใจผดนมมานานแลว ประเทศองกฤษในมยกอนพระมหากษตรยเปนเจาของสตวปา ความคดนตกทอดไปยงผบกเบกยคแรกในสหรฐอเมรกา รวมทงอกหลายประเทศทคาขายหรอเปนเมองขนขององกฤษ ในสหรฐอเมรกากวาจะแกไขกนใหถกตองตามกฎหมาย สตวปาหลายชนดกมชออยเพยงในหนงสอ อกหลายชนดกเหลอในรปของสตวสตาฟหรอรปเขยนหรอรปป นในพพธภณฑ ทเปนไปไดในประเทศทกำาลงพฒนาสตวปาหลายชนดสญพนธไปโดยไมมทงชอและซากไวหนงสอและพพธภณฑ

ส�เหตททำ�ใหสตวป�สญพนธ มดงน          1. ถกจำ�กดทอยอ�ศย ขอนเปนสาเหตทรายแรงมาก กองอนรกษคมครองสตวปาของไทยยอมรบวาเปนเหตใหสตวปาตองตายสาบสญดวยอตราทรวดเรวนาตกใจ สตวหลายชนดตองการทอยอาศยเฉพาะในระยะหนงของการเปลยนแปลงแทนท (Succession) ถาการเปลยนแปลงแทนทเลยไปถงระยะทเปนปาทบแลวสตวกนหญากอยอาศยทนนไมได          2. ชวศกยภ�พตำ� สตวหลายชนดโดยเฉพาะนกและสตวเลยงลกดวยนมมศกยภาพการขยายพนธตำา นกแคลฟอรเนยคอนดอรวางไขปเวนปและออกไขครงละ 1 ฟองเทานน ปจจบนมนกชนดนเหลออยประมาณ 40 ตวในโลกซงประมาณ 20 ตวเปนตวเมย          3. คว�มตองก�รอ�ห�รเฉพ�ะ สตวบางชนดกนอาหารเฉพาะบางอยางเทานนจะวาเลอกกนกไมใช นกฟลอรดาเอเวอรเกลดไคท กนหอยเพยงชนดเดยว เทานน          4. ก�รถกกลนท�งพนธกรรม สตวบางชนดผสมพนธกนไดแมวาจะตางชนดกน ถาชนดหนงมจำานวนมากและอกชนดหนงมจำานวนนอย โอกาสทยน ของพวกนอยจะไปรวมอยในยนของพวกมากกเปนไปไดมาก ตวอยางในเรองนไดแก สนขคอยโยท ซงสามารถปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทเปลยนแปลงโดยมนษยไดด

          5. ก�รค�สตวเลยง รานคาสตวเลยงเปนทดงดดใจของเดกและผใหญเกอบทกวย จะเหนไดจากสวนหนงของตลอดนดวนสดสปดาหทสวนจตจกรซงขายตงแตปลากนไปจนถงนกและลงชนดอน ๆ           6. ก�รนำ�สตวจ�กประเทศอนเข�ม�เลยง การนำาสตวจากประเทศอนเขามาโดยมงผลประโยชนระยะสนอาจมผลกระทบกบสตวพนเมองในระยะยาว          7. ก�รล�สตว คนเราลาสตวดวยเหตผลตางกนไป ลาสตวเพอเปนอาหารและเครองนงหมเพอปองกนธญพชและสตวเลยง          8. ก�รใชย�กำ�จดศตรพช สารเคมทสงเคราะหขนใชกำาจดศตรพชเพอเพมผลผลตมกมผล ตกคางถาพจารณาตามลกโซอาหารความเขมขนของสารเคมเหลานเพมขนตามลำาดบลกโซอาหารทสงขน          9. พฤตกรรมสตวทเปลยนย�ก สตวหลายชนดไมเปลยนพฤตกรรมเดม ทงทสงแวดลอมเปลยนไป ดวยเหตนจงไมสามารถปรบตวใหอยในระบบนเวศทมนษยสรางขนเปนเหตใหสญพนธ

  วธก�รสญพนธของพชและสตวมกระบวนการดงน          1. ก�รลดจำ�นวนลกหล�น พชและสตวทกำาลงจะสญพนธ จะเกดมปรากฏการณทพชและสตวนนไมสามารถทจะมลกหลานในระดบปกตดงทเคยมอยได          2. ระบบนเวศข�ดสมดล การทพชและสตวในระบบนเวศใด ๆ ถกทำาลายไปจะทำาใหระบบนเวศขาดความสมดล          3. ก�รข�ดคผสมพนธ เมอสตวชนดใด ๆ เหลออยจำานวนนอยจะทำาใหมนขาดคทจะผสมพนธ และยงสตวนน ๆ อาศยอยในบรเวณกวางกจะทำาใหยากทสตวจะหาคมาผสมพนธกนได          4. ถกทำ�ล�ยโดยธรรมช�ต ถงแมวาบางครงสตวจะมจำานวนลดลงแตกยงจะสามารถขยายพนธตอไปได แตมปรากฏการณธรรมชาตบางอยาง เชน ภเขาไฟระเบด นำาทวม พายพด ฯลฯ ทำาใหสตวถกทำาลายจนสญพนธได          5. ก�รผสมพนธกนในเครอญ�ต การผสมพนธกนระหวางญาตพนองทใกลชดกนตามสายเลอดจะทำาใหลกหลานทเกดมาใหมไมแขงแรงพอมโอกาสทจะอยรอดนอย

ก�รอนรกษสตวป�          1. กฎหม�ย กฎหมายคมครองสตวปาควรกวางแตรดกม เพอคมครองชวตสตวปาใหปลอดภย กฎหมายคมครองสตวปาของไทยทใชกนอยเปนพระราชบญญต พ.ศ. 2535 ทสำาคญคอการควบคมดแลใหเกดการปฏบตของทกคนบคคลเปนไปตามกฎหมาย          2. ก�รควบคมสตวทกนสตวอนเปนอ�ห�ร มาตรการนใชปฏบตกนมากในระยะของการจดการสตวปาในสหรฐอเมรกา หลายครงทมการใหรางวลสำาหรบการฆาสตวทกนสตวอน          3. ก�รพฒน�ทอยอ�ศย แนวทางการจดการสตวปาทดทสดในปจจบนคอ เพมทอยอาศย พรอมกบปรบปรงคณภาพทอยอาศยทมอยใหดขน เพราะวาไมวาจะออกกฎหมายคมครองสตวปาควบคมสตวทกนสตว ขยายพนธเทยม หรอนำาสตวจากทอนเขามาเลยง สตวปากยงคงอยในอนตราย ถาขาดทอยอาศย          4. ก�รรณรงคเผยแพรประช�สมพนธ ใหเหนความสำาคญในการอนรกษสตวปาอยางจรงจง          5. ก�รไมล�สตวป� ไมควรมการลาสตวปาทกชนด ทงสตวปาสงวนและสตวปาคมครอง เพราะปจจบนสตวปาทกชนดไดลดจำานวนลงอยางมากทำาใหขาดความสมดลทางธรรมชาต          6. ก�รปองกนไฟป� ไฟปานอกจากจะทำาใหปาไม สตวปาถกทำาลายแลวยงเปนการทำาลายแหลงอาหารและทอยอาศยของสตวปาดวย          7. ก�รปลกฝงก�รใหคว�มรกและเมตต�ตอสตวอย�งถกวธ สตวปาทกชนดมความรกชวตเหมอนกบมนษย การฆาสตวปา การนำาสตวปามาเลยงไวในบานเปนการทรมานสตวปาซงมกไมมชวตรอด          8. ก�รเพ�ะพนธสตวป�ทกำ�ลงจะสญพนธหรอมจำ�นวนนอยลง ควรมการเพาะพนธขยายพนธใหมจำานวนเพมขน เพอเปนการทดแทนและเรงใหมสตวปาเพมขน

ทรพย�กรธรรมช�ตแรธ�ตคว�มสำ�คญของแรธ�ต          1. ดานความมนคงและมงคงของประเทศ ประเทศทมแรธาตตาง ๆ มากมายและสามารถนำาไปใชแปรรปเปนผลผลตตาง ๆ ททำาประโยชนตอมนษย

เชน ดานอาวธ ดานอตสาหกรรม          2. ดานความเปนอยของมนษย ไดมการนำาแรธาตตาง ๆ มาใชประโยชนและสรางขนเปนสงตาง ๆ เชน ภาชนะใชสอย พาหนะทชวยในการคมนาคม อาคารบานเรอน กาซหงตม พลงงานไฟฟา          3. ดานการสรางงานแกประชาชน ทำาใหประชาชนมรายไดจากการขดแร ไปจนถงแปรรปเปนผลตภณฑไปสผบรโภค          นอกจากนแรธาตชนดตาง ๆ มคณสมบตตางกน จงมประโยชนแตกตางกน เชน แรวลแฟรม นำามาทำาไสหลอดไฟฟา ใชในอตสาหกรรมเครองแกว แรพลวงนำามาใชทำาตวพมพหนงสอ ทำาส แบตเตอร รตนชาต เปนแรทมสสนสวยงาม นำามาใชทำาเครองประดบตาง ๆ มากมาย เนองจากโครงสรางของภมประเทศเปนเทอกเขาเปนสวนมาก ซงประกอบ ไปดวย หนแกรนต หนปน ดงนนจงอดมไปดวยแรธาตพอสมควร แรทสำาคญไดแก          1. ดบก มกเกดรวมกบแรทงสเตน แหลงแรพวกนจะอยในเขตหนแกรนต แหลงแรดบกทสำาคญ คอ อำาเภอทองภาภม จงหวดกาญจนบร อำาเภอจอมบง จงหวดราชบร และในเขตตะวนตกของ จงหวดประจวบครขนธ ภาคตะวนตกนบเปนภาคทมการผลตแรดบก มากเปนอนดบทสอง รองจาก ภาคใต          2. วลแฟรม หรอ ทงสเตน มแหลงผลตทอำาเภอทาสองยาง จงหวด ตาก และทเหมองปลอก อำาเภอทองผาภม จงหวด กาญจนบร ปจจบนทอำาเภอทาสองยาง มนอยมาก                     3. เหลก มทเขาอมครม อำาเภอบอพลอย จงหวดกาญจนบร            4. ฟลออไรด มในเขตอำาเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร อำาเภอจอมบง จงหวดราชบร และอำาเภอ ทายาง จงหวดเพชรบร            5. ตะกว สงกะส– มกพบอยในบรเวณเดยวกน แตตะกวมแหลงผลตทอำาเภอศรสวสดและ อำาเภอทองผาภม จงหวด กาญจนบร สวนแรสงกะสมทอำาเภอแมสอด จงหวดตาก            6. แรรตนช�ต มแหลงทสำาคญในจงหวดกาญจนบร โดยเฉพาะทอำาเภอ บอพลอย มการขดพลอย กนมาก เปนแหลงพลอยสนำาเงนและนลทขนชอของประเทศ            7. หนนำ�มน (oil shale) พบมากในอำาเภอแมสอด และอำาเภอแมระมาด จงหวดตาก ปจจบนยงไมมการผลต      

         ประโยชนแร      1. ประโยชนทางดานความมนคง และมงคงของประเทศ ประเทศทมแรธาตตาง ๆ มากมายและสามารถนำาไปใชแปรรปเปนผลผลตตาง ๆ ททำาประโยชนตอมนษย เชน ดานอาวธ ดานอตสาหกรรม      2. ประโยชนดานความเปนอยของมนษยนำาแรธาตตาง ๆ มาสรางขนเปนภาชนะใชสอยพาหนะทชวยในการคมนาคม อาคารบานเรอน กาซหงตม พลงงานไฟฟา      3. ประโยชนดานการสรางงานแกประชาชน ทำาใหประชาชนมรายไดจากการขดแร ไปจนถงแปรรปเปนผลตภณฑไปสผบรโภค           นอกจากน แรธาตชนดตาง ๆ มคณสมบตลกษณะตางกน จงมประโยชนแตกตางกน เชน แรวลแฟรม นำามาทำาไสหลอดไฟฟา ใชในอตสาหกรรมเครองแกว แรพลวงนำามาใชทำาตวพมพหนงสอ ทำาส แบตเตอร รตนชาต เปนแรทมลกษณะสสนสวยงาม นำามาใชทำาเครองประดบตาง ๆ มากมาย

ส�เหตและผลกระทบปญห�ทรพย�กรแร          1. ปญหาสงแวดลอมบรเวณททำาเหมองแรแลวทำาใหสภาพดนไมอดมสมบรณ สกปรกพนทขรขระมหลมบอมากมายจงถกปลอยทงใหประโยชนไมเตมท          2. ปญหาการใชแรธาตบางประเภทเปนจำานวนมาก เชน แรเหลกถกนำามาใชมาก และแพรหลายทสด ถานหน นำามนปโตรเลยม ดบก ฯลฯ          3. ปญหาการใชแรไมคมคา ไดแก พวกแรทใชแลวยงเหลออย ยงสามารถนำากลบไปใชอก เชน เหลก สวนแรทนำาไปใชแลวหมดไป เชน ถานหน นำามน ปโตรเลยม กาซธรรมชาต เราจงตองใชอยางคมคาและประหยด      ก�รอนรกษแรธ�ต          ดงไดกลาวมาแลวถงทรพยากรแรธาตในปจจบนซงกำาลงประสบปญหาหากไมมการแกไข อาจทำาใหแรธาตหมดอยางรวดเรว          1. ก�รใชแรธ�ตอย�งประหยด ในการทำาเหมองแรบางอยางนนบางททรพยากรแรธาตทไดมาอาจมหลายชนด ดงนนจงควรจะพยายามใชใหคมคาทกชนด อยางประหยดและลดการสญเปลา

          2. ก�รสำ�รวจแหลงแร ควรมการเรงรดการสำารวจทรพยากรแรธาตใหครอบคลมทวประเทศ เพอประโยชนในการวางแผนการใชประโยชนอยางคมคา          3. ก�รใชแรชนดอนทดแทน พยายามหาแรธาตอน ๆ มาใชทดแทนแรทใชกนมาก อาทการใชอลมเนยมแทนเหลก          4. นำ�แรทใชแลวกลบม�ใชอก อาทภาชนะเครองใชทเปนอลมเนยมบางอยางทหมดสภาพการใชแลวสามารถนำากลบมาหลอมใชใหมไดอก          5. ก�รจดเกบภ�ษและค�ภ�คหลวงแร ตองใหสอดคลองกบจำานวนแรและราคาของแรดวย      ทรพย�กรพลงง�นส�เหต ผลกระทบจ�กก�รผลต และก�รใชพลงง�น          สภาพความเสอมโทรมของสภาวะแวดลอมสวนใหญ อาจกลาวไดวามสาเหตมาจากการผลตและการใชพลงงานของมนษยแทบทงสน ดงนนการเสาะแสวงหาทรพยากรพลงงานมาเพอตอบสนองความตองการพลงงานสงขนเรอย ๆ จงควรระมดระวงและพจารณาใหรอบคอบกอนนำามาใชนกสงแวดลอมไดกลาวถงผลกระทบจากการใชทรพยากรพลงงาน ดงน                    1. ทำาใหเกดการเจบปวย ลมตาย                    2. ทำาใหสงของและทรพยากรธรรมชาตเสยหาย                    3. ทำาลายสภาพแวดลอมและสงมชวต                    4. เกดภาวะมลพษทงทางดน นำา และอากาศ

ก�รอนรกษพลงง�น          พลงงานเปนทรพยากรธรรมชาตทใชเวลาในการเกดยาวนาน ถามนษยเราใชพลงงานกนอยางฟมเฟอยกจะทำาใหพลงงานหมดไปอยางรวดเรว และอาจทำาใหเกดการขาดแคลนพลงงานได ดงนนเราจงควรอนรกษพลงงานเพอใหมพลงงานใชในอนาคต โดยการ          1. ใชพลงงานอยางประหยด เชน การใชพลงงานไฟฟาถาไมใชปดสวตช ถอดปลกใหเรยบรอย          2. หาแหลงพลงงานทดแทนแหลงพลงงานทมอยเดม   ทรพย�กรป�ช�ยเลน          ปาชายเลน เปนระบบนเวศของปาชายฝงททนตอสภาพความเคมได

และเปนกลมแรกของสงมชวตทบกเบกชวตความเปนอยลงไปสทะเลพรอม ๆ กบการชกนำาพนแผนดนใหรกลำาตามลงไปในทะเล จงนบเปนปราการดานแรกระหวางบกกบทะเล โดยจะประกอบดวยพนธไม สตวนานาชนด ตลอดจนสภาพแวดลอมอน ๆ เชน การขนลงของนำาทะเล ดนเลนทมอนทรยสารเปนจำานวนมาก ฯลฯ อยรวมกนเปนระบบปาชายเลน เปนกลมของสงคมพช ซงสวนใหญจะเปนไมไมผลดใบ มลกษณะทางเสรวทยาและการปรบตวทางโครงสราง ทคลายคลงกนและการขนของพรรณไมในปาชายเลน จะขนอยกบแนวเขต ซงผดแปลกไปจากสงคมพชปาบก ทงนเพราะอทธพลจากลกษณะของดน ความเคมของนำาทะเลและการขนลงของนำาทะเลเปนสำาคญสำาหรบแนวเขตทเดนชด ของปาชายเลน ไดแก    - โกงก�ง ทงโกงกางใบเลกและโกงกางใบใหญ จะขนอยหนาแนนบนพนทใกลฝงทะเล    -ไมแสมและประสก จะอยถดจากแนวเขตของโกงกาง    - ไมตะบน จะอยลกเขาไปจากแนวเขตของไมแสมและประสก เปนพนททมดนเลน แตมกจะแขง สวนบนพนทดนเลนทไมแขงมากนกและมนำาทะเลทวมถงเสมอ จะมไมโปรง รงกะแท และฝาด ขนอยอยางหนาแนน     -ไมเสมด จะขนอยแนวเขตสดทาย ซงเปนพนทเลนแขงทมนำาทะเลทวมถงเปนครงคราว เมอระดบนำาทะเลขนสงสดเทานน และแนวเขตนถอวาเปนแนวตดตอระหวางปาชายเลนกบปาบก    - สำ�หรบพวกปรง จะพบทว ๆ ไปในปาชายเลน แตจะขนอยางหนาแนนในพนทถกถาง คว�มสำ�คญของป�ช�ยเลน          ปาชายเลนมความสำาคญและมประโยชนอยางมหาศาลตอมนษยทงทางดานเศรษฐกจ สงคมและทางดานนเวศวทยา ดงน          1. การนำาไมมาใชประโยชน ไมทไดจากปาชายเลน นอกจากนำามาใชเพอการเผาถานแลวยงสามารถใชเพอเปนไมฟน ไมเสาเขม ไมคำายนเฟอรนเจอร           2. เปนทปองกนชายทะเล โดยปาชายเลนจะทำาหนาทเสมอนเขอนปองกนคลนลมพายไมใหเกดอนตรายตอมนษยและระบบนเวศอน ๆ          3. ทำาหนาทเปนแหลงกกตะกอนสงปฏกลและสารมลพษตาง ๆ จากบนบกไมใหลงสทะเล           4. ชวยใหมการงอกตวของแผนดน จากการทตะกอนดนทราบซงไหล

มากบแมนำา เมอถกขวางกนดวยแนวปาชายเลน ทำาใหกระแสดนำาลดความเรวลงเกดตะกอนทบถม          5. นเวศวทยาปาชายเลน เปนระบบนเวศทเหมาะสมกบการวางไข การหาอาหาร และการเจรญเตบโตของสตวนำาเศรษฐกจหลายชนดและเปนแหลงชมชมของนก สตวปาหลายชนด          6. เปนแหลงพกผอนหยอนใจ ความสวยงานจากพรรณไมตาง ๆ ตงแตเฟรน กลวยไม และตนไมใหญทเพมความแปลกตาแกทวทศนทางทะเล      

  ส�เหตและผลกระทบปญห�ททรพย�กรป�ช�ยเลน          ปจจบนปาชายเลนของประเทศไทย ซงขนอยตามบรเวณชายฝงทะเลทเปนโคลนตมและบรเวณทเชอมตอกบแมนำาลำาธารในบรเวณชายฝงของอาวไทย ชายฝงทะเลดานตะวนออกและดานตะวนตกของภาคใต นบแตจะลดพนทลงเนองจากกจกรรมตาง ๆ ทใชประโยชนพนทปาชายเลน จนทำาใหเกดความเสอมโทรมทำาลายปาชายเลน ซงพอจะจำาแนกไดดงน          1. การปาไม หมายถง ทงการทำาไมสมปทาน ตามวธการทรฐกำาหนดการทำาปาไมในเขตสมปทาน แตหลกเลยงไมทำาตามขอกำาหนดของรฐ รวมทงการบกรกทำาลายปา โดยตดฟนไมเพอนำามาใชประโยชน          2. การเพาะเลยงสตวนำา หมายถง เฉพาะการทำาบอเพาะเลยงสตวนำา และสถานเพาะพนธสตวนำาในพนทปาชายเลนบรเวณพนทโครงการ          3. การเกษตรกรรมในพนทปาชายเลน          4. การทำาเหมองแรในพนทปาชายเลน          5. การขยายตวของชมชน          6. การกอสรางทาเทยบเรอทกขนาด การกอสรางอตอเรอและสะพานปลา          7. การกอสรางถนน รวมทงสายสงไฟฟา          8. การกอสรางโรงงานอตสาหกรรม          9. การขดลอกรองนำา          ผลกระทบตอสงแวดลอมจ�กก�รใชประโยชนในพนทป�ช�ยเลน          ปญหาสงแวดลอมจากการใชประโยชนพนทปาชายเลน ไดกอใหเกดผลกระทบสงแวดลอมดงน          1. ผลกระทบท�งก�ยภ�พ ไดแก การเปลยนแปลงของระบบนเวศปา

ชายเลน คอ อณหภมปรมาณธาตอาหาร ความเคม สภาพทางอทกวทยาการตกตะกอน ปรมาณมลพษในนำาเปนตน          2. ผลกระทบท�งชววทย� ไดแก การลดปรมาณพรรณไมสวนรวม การลดการสบพนธตามธรรมชาต การลดปรมาณหรอการสญเสยพนธไมมคาหรอหายาก การสะสมพษในหวงโซอาหาร การเกดโรคระบาด การทำาลายถนทอยอาศยธรรมชาต

ก�รอนรกษป�ช�ยเลน          เพอใหการใชพนทปาชายเลนเหมาะสมและสอดคลองกบการพฒนาเพอมงสประโยชน การอนรกษปาชายเลน ควรมวธการดงน          1. ก�รใชประโยชนอย�งย�วน�น ปจจบนพนทปาชายเลน ไดถกทำาลายลงอยางมากโดยเฉพาะจากการตดถนน การทำานากง ดงนนจงควรมมาตรการทเหมาะสมในการใชประโยชนปาชายเลน          2. ก�รปลกป� ควรมการฟ นฟปาชายเลนทเสอมสภาพ การปลกสรางปาชายเลนขนใหมในบรเวณทสภาพแวดลอมเอออำานวย          3. ก�รใชป�ช�ยเลนอย�งผสมผส�น ในกรณทมความตองการใชประโยชนจากปาชายเลน ควรพจารณาอยางรอบคอบและใชใหคมคาในทรพยากรทมอยในบรเวณนนหลาย ๆ อยางผสมผสานกนไป

ทรพย�กรปะก�รง                           ปะก�รง          ปะการง (Corals) เปนสตวไมมกระดกสนหลง ไฟลมซเลนเตอราตา (Phylum Coelenterata) ขนาดเลก มโครงสรางหนปนหอหมตวออนนมไวชนนอก ดำารงชพ 2 แบบ คอ อยตวเดยว (Solitary) หรออยรวมกนเปนกลม (Colony) มรปทรงตาง ๆ เปนแผน เปนกอนหรอกงกานซงเกดจากปะการงนบลานตวทมาเกาะกนอย โดยมการสรางโครงสรางหนปนแผขยายไปเรอย ๆ กลายเปนแนวปะการง ปะการงจะเตบโตไดดเฉพาะบรเวณทมนำาทะเลทมอณหภมตงแต 18-27 องศาเซลเซยส ม แสงแดดพอประมาณไมใชแดดจด นำาไมขนและมความของนำาไมเกน 50 เมตร ดงนนแนวปะการงจะเจรญเตบโตและมอยเฉพาะนานนำาเขตอบอนของโลกเทานน ตวปะการงมรปเปนทรงกระบอก มขนาดเพยง 1 มลลตร ถง 1 เซนตเมตร มสวนประกอบ 3 สวน คอ สวนฐานซงอยตดกบโครงสรางแขง สวนลำาตวรปทรงกระบอกและสวนปากทม

หนวดลอมรอบ ในตอนกลางวนปะการงจะเกบตวอยในโครงแขง พอกลางคนกจะแผขยายหนวดออกดกจบเหยอตวเลก ๆ ทลองลอยมากบกระแสนำา         ปะการงตวหนง ๆ เมอโตเตมทจะขยายพนธโดยใหกำาเนดปะการงตวเลก ๆ ซงจะลองลอยไปตามกระแสนำา และไปเกาะจบกบบรเวณทเปนสวนแขงของทองทะเล เชนกอนหน จากนนปะการงกจะเรมสรางโครงสรางทเปนหนปนหอหมตวไวและขยายไปเรอย ๆ จนเจรญเตบตวเปนกลมกอนรปทรงตาง ๆ ตามประเภทของปะการงนน ๆ ในปหนง ๆ กลมปะการงจะสามารถสรางโครงสรางหนปนไดเพยง 6-7 มลเมตรเทานน กงกานสาขาของปะการงทเราเหนยาวประมาณ 10 เซนตเมตร นนตองใชระยะเวลายาวนาน 10-15 ป          นอกจากนยงมสงมชวตสำาคญ ทอาศยอยในแนวปะการงอก ไดแก                    1. ส�หร�ยเซลเดยว มความสำาคญมากเพราะทำาหนาทเปนผผลต เปนอาหารใหกบสงมชวตอน เชน ตวปะการง และแพลงกตอนตอไป                    2. หญ�ทะเล รากของทะเลจะยดตะกอนหนาดนเหนยวเขาดวยกน จงชวยปองกนการกดเซาะหนาดนใตทะเล และยงเปนอาหารของเตาทะเล ปลาบางชนดพะยน                    3. ฟองนำ� เปนสตวขนาดเลก มลกษณะรปรางและสสนสวยงามแตกตางกนไปฟองนำาจะผลตสารทมคณคาใหแกเพรยง หญาทะเล และสตวนำาอน ๆ นอกจากนนฟองนำาบางชนด กเปนอาหารของคนเราดวย                    4. ปะก�รงออน ปะการงประเภทน จะไมมโครงรางหนปนแขงหอหมภายนอก แตจะสรางอยขางในตว และสามารถสะบดไหวไปมาตามกระแสนำาได ปะการงออนนจะมสสนสวยงาม มทงเปนตน เปนกอ และเปนแผน                    5. กลปงห� เปนปะการงชนดหนงทมหลายส รปทรงแผเปนกงกานสาขาคลายตนไมกาน หนง ๆ อาจยาวตงแต 2-3 นว ไปจนถงเปนเมตร                    6. ดอกไมทะเล เปนสตวเลก ๆ มรปรางทรงกระบอก ดานลางเปนฐานยดตดกบกอนหนมหนวดอยดานบน หนวดนจะมเขมพษสำาหรบจบปลา เลก ๆ กนเปนอาหาร ดอกไมทะเลมสสวยงามมากตงแตสมวง ชมพ เขยว นำาเงน แมดอกไมทะเลมหนวดทมเขมพษ แต จะมปลาชนดหนงทอาศยอยในดงดอกไมทะเลคอ ปลาการตนซงจะคอยกนเศษอาหารตาง ๆ ทเหลอจากดอกไมทะเล                    7. หนอนทะเล จะอาศยอยในแนวปะการงตามซอกหลบ หรอ

ตามรอยแตกของหน มรปรางสสนสวยงามมาก หนอนทะเลเปนสวนหนงททำาใหปะการงผกรอนกลายเปนทรายเพราะการขดโพรงปะการงเปนทอยอาศย                    8. สตวอน ๆ ทอาศยในแนวปะการง ไดแก หอยชนดตาง ๆ เชน หอยเบย หอยมอเสอ และหอยสงขแตร หมกทะเล กงและป ปลาตาง ๆ เชนปลาสงโต ปลานกแกว ปลาการตน ปลาเกา นอกจากนน กยงมพวกปลงทะเล หอยเมน ดาวทะเล

คว�มสำ�คญของแนวปะก�รง          1. แนวปะการงบรเวณชายฝงและแนวปะการงแบบกำาแพงจะทำาหนาทปองกนชายฝงจากการกดเซาะของคลน กระแสนำาโดยตรง ถาไมมแนวปะการงนชายฝงทะเลจะถกคลนลมทะเลทำาลายอยางรนแรงทกครง          2. แนวปะการงเปนตวสรางทรายใหกบชายหาด โดยเกดจากการสกกรอนของโครงสรางหนปนจากคลนลมและสตวบางชนด          3. แนวปะการงเปนแหลงอาหารมนษย เพราะมสตวทอยในแนวปะการงมากมายเชน ปลาหมก หอย กง แมงกะพรน ฯลฯ          4. สารพษบางอยางซงสตวทะเลในแนวปะการงสรางเพอปองกนตวเองนน สามารถนำามาสกดใชทำายาได เชน ยาตานมะเรง เปนตน          5. แนวปะการงและสงมชวตทสวยงามใตทองทะเล เปนแหลงทองเทยวทสำาคญยง

ลกษณะของปะก�รง      ปะการง เปนสตวจำาพวกไมมกระดกสนหลง อาศยอยในโครงสรางหนปน มลกษณะการดำารงชพ 2 แบบ คอ อยตวเดยว หรออยรวมกนเปนกลม ปะการงพวกทเจรญเตบโตในนำาลกจะมลกษณะเปนกอนขนาดไมใหญ สวนปะการงทเจรญเตบโตแบบรวมเปนกลมจะเกดเปนแนวปะการงขนาดใหญ ปะการงแตละตวทรวมกน จะสรางโครงสรางในรปของหนปนเปนรปรางตาง ๆ กน แลวแตชนดของปะการงนน ๆ การเจรญเตบโตของปะการงคอนขางชามาก ทงนขนกบปจจยสภาพแวดลอมทสำาคญ ไดแก อณหภมของนำา และแสงสวาง โดยจะเจรญเตบโตไดดในบรเวณทมนำาสะอาด สภาพทองทะเลคอนขางแขงหรอมการเปลยนแปลงนอยความเคมของนำาคอนขางสง มแสงสวางมากพอควร อณหภมทเหมาะสมประมาณ 20-29 องศาเซลเซยส ปะการงเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทสำาคญบรเวณชายฝงทะเล เปนทอย

อาศยของพชและสตวจำานวนมาก อกทงเปนแหลงอาหารเพอการเจรญเตบโต เปนแหลงเพาะพนธวางไขและหลบภย ปะการงมความสำาคญตอระบบนเวศทางทะเล การประมง และมสวนชวยรกษาสภาพสมดลธรรมชาตของชายฝง ชวยลดความรนแรงของคลนทกระทบตอชายฝง ความสวยงามของแนวปะการงชวยในดานพกผอนหยอนใจและเปนจดดงดดนกทองเทยวไดอยางด สามารถนำารายไดมาสทองถน รวมทงในปจจบน ไดมการคนควาเพอสกดสารเคมตาง ๆ จากปะการง สตว และพชทอยในแนวปะการง เพอประโยชนทางการแพทย แตถาหากปะการงถกทำาลายหรอตายไปจะตองใชเวลานานมากกวาทจะฟ นตวขนมาได การอนรกษปะการง เปนสงสำาคญทตองทำาความเขาใจกน และจะตองรจกใชอยางถกวธการ รวมทงปองกนไมใหเกดการทำาลาย เพอจะไดรบประโยชนจากมรดกทางธรรมชาตทมอยอยางยงยน โดยเฉพาะประชาชนในทองถนจะสามารถมสวนรวมกบสวนราชการ หรอรวมตวกนเพอดแลรกษาแนวปะการงในทองถนของตนใหคงอยได

ส�เหตและผลกระทบปญห�ก�รเสอมโทรมของแนวปะก�รง          ก�รเสอมโทรมต�มธรรมช�ต                    1. คลนรนแรงทเกดโดยลมพาย                     2. สตวทะเลบางชนดกดกนปะการงเปนอาหาร เชน ปลานกแกวกดกนโครงแขงของปะการง                    3. สตวทะเลบางชนดกนเนอเยอของแนวปะการง เชน ปลาดาวหนาม          การเสอมโทรมของปะการงตามธรรมชาต ไมสรางความเสยหายรายแรง เพราะปะการงสามารถฟ นฟตวเองไดทนการทำาลาย          ก�รเสอมโทรมจ�กก�รกระทำ�ของมนษย                    1. การเกบปะการงเปนทระลก ปะการง 1 กงทถกหกเกบไปเปนของทระลกนนตองใชเวลาสรางนานนบรอยป                    2. การทงสมอเรอและถอนสมอในแนวปะการงเปนการทำาลายแนวปะการงทรนแรงทสดเพราะสมอเรอจะกระแทกครดแนวปะการงใหแตกหกเสยหาย                    3. การปลอยนำาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและชมชนรมทะเล ทำาใหนำาทะเลขน ไมใสสะอาดเปนเหตใหปะการงตาย

                    4. การระเบดปลา เปนการทำาลายปะการงทรนแรง                    5. การทงขยะในทะเล เชน ขวดแกว กระปอง ถงพลาสตก ทำาใหแนวปะการงเสยหายก�รอนรกษปะก�รง          1. ไมเกบปะก�รงทหกหรอเกบขนม�จ�กทองทะเล ในแตละกงแตละกานนน หมายถง ชวตนบรอยนบพนชวตทตองตายลงจากโครงสรางของปะการงทตองใชเวลานบรอยนบพนปในการเจรญเตบโต และการเสอมสลายของปะการงนนนำาไปสผลของการเสอมสญอาหารจากทะเลในอนาคต เพราะปะการงเปนทอยอาศยของชวตจากทองทะเล เราจงไมควรเกบ ซอปะการงมาเปนของทระลก หรอประดบตปลา          2. ไมทงสมอเรอในแนวปะก�รง การทอดสมอเรอในแนวปะการงเพอจอดเรอในแตละครงจะสรางความเสยหายใหกบปะการง ปจจบนไดมการแกไขโดยการวางทนเพอผกเรอแทนการทอดสมอเรอ เพอการคมครองปะการง กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมโดยความชวยเหลอทางวชาการ จากมหาวทยาลยโรดสไอรแลนด แหงประเทศสหรฐอเมรกา ไดจดทำาทนเพอผกเรอไดประมาณ 2-3 ลำาตอทน          3. ไมทงขยะ นกทองเทยวและประชาชนทวไปตองไมทงขยะและเศษสงของลงทองทะเล เพราะธรรมชาตจะสวยงามไดตลอดไป ตราบเทาเราไมเขาไปทำาลาย การคาขายปะการง ในฐานะประชาชนในทองถนของเราใหหมดไป          4. นำ�เรอทองกระจกเพอใหดปะก�รง           5. ประช�สมพนธใหมก�รตระหนกถงคณค�ของทรพย�กรปะก�รง โดยใหมการศกษาและเผยแพรความรและคณคาของปะการงใหกบบคคลทกประเภท ทงในระดบทองถนและระดบชาต ในการปองกนและฟ นฟปะการง           6. สงเสรมใหกลมชมชน องคกรเอกชนสม�คมหรอชมรมก�รทองเทยว รวมกนจดกจกรรมในเรองก�รรกษ�คว�มสะอ�ด เพอการคมครองปะการง

3.ก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หมายถง การใช

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางฉลาด โดยใชใหนอย เพอใหเกดประโยชนสงสด โดยคำานงถงระยะเวลาในการใชใหยาวนาน และกอใหเกดผลเสย

หายตอสงแวดลอมนอยทสด รวมทงตองมการกระจายการใชทรพยากรธรรมชาตอยางทวถง อยางไรกตาม ในสภาพปจจบนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมความเสอมโทรมมากขน ดงนนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงมความหมายรวมไปถงการพฒนาคณภาพสงแวดลอมดวย

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมสามารถกระทำาไดหลายวธ ทงทางตรงและทางออม ดงน

1. ก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมโดยท�งตรง ซงปฏบตไดในระดบบคคล องคกร และระดบประเทศ ทสำาคญ คอ

            1) ก�รใชอย�งประหยด คอ การใชเทาทมความจำาเปน เพอใหมทรพยากรไวใชไดนานและเกดประโยชนอยางคมคามากทสด

            2) ก�รนำ�กลบม�ใชซำ�อก สงของบางอยางเมอมการใชแลวครงหนงสามารถทจะนำามาใชซำาไดอก เชน ถงพลาสตก กระดาษ เปนตน หรอสามารถทจะนำามาใชไดใหมโดยผานกระบวนการตางๆ เชน การนำากระดาษทใชแลวไปผานกระบวนการตางๆ เพอทำาเปนกระดาษแขง เปนตน ซงเปนการลดปรมาณการใชทรพยากรและการทำาลายสงแวดลอมได

            3) ก�รบรณซอมแซม สงของบางอยางเมอใชเปนเวลานานอาจเกดการชำารดได เพราะฉะนนถามการบรณะซอมแซม ทำาใหสามารถยดอายการใชงานตอไปไดอก

            4) ก�รบำ�บดและก�รฟ นฟ เปนวธการทจะชวยลดความเสอมโทรมของทรพยากรดวยการบำาบดกอน เชน การบำาบดนำาเสยจากบานเรอนหรอโรงงานอตสาหกรรม เปนตน กอนทจะปลอยลงสแหลงนำาสาธารณะ สวนการฟ นฟเปนการรอฟ นธรรมชาตใหกลบสสภาพเดม เชน การปลกปาชายเลน เพอฟ นฟความ      สมดลของปาชายเลนใหกลบมาอดมสมบรณ เปนตน

            5) ก�รใชสงอนทดแทน เปนวธการทจะชวยใหมการใชทรพยากรธรรมชาตนอยลงและไมทำาลายสงแวดลอม เชน การใชถงผาแทนถงพลาสตก การใชใบตองแทนโฟม การใชพลงงานแสงแดดแทนแรเชอเพลง การใชปยชวภาพแทนปยเคม เปนตน

            6) ก�รเฝ�ระวงดแลและปองกน เปนวธการทจะไมใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมถกทำาลาย เชน การเฝาระวงการทงขยะ สงปฏกลลงแมนำา คคลอง การจดทำาแนวปองกนไฟปา เปนตน

2.  ก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมโดยท�งออม สามารถทำาไดหลายวธ ดงน

            1) ก�รพฒน�คณภ�พประช�ชน โดนสนบสนนการศกษาดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทถกตองตามหลกวชา ซงสามารถทำาไดทกระดบอาย ทงในระบบโรงเรยนและสถาบนการศกษาตางๆ และนอกระบบโรงเรยนผานสอสารมวลชนตางๆ เพอใหประชาชนเกดความตระหนกถงความสำาคญและความจำาเปนในการอนรกษ เกดความรกความหวงแหน และใหความรวมมออยางจรงจง

            2) ก�รใชม�ตรก�รท�งสงคมและกฎหม�ย การจดตงกลม ชมชน ชมรม สมาคม เพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตางๆ ตลอดจนการใหความรวมมอทงทางดานพลงกาย พลงใจ พลงความคด ดวยจตสำานกในความมคณคาของสงแวดลอมและทรพยากรทมตอตวเรา เชน กลมชมรมอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของนกเรยน นกศกษา ในโรงเรยนและสถาบนการศกษาตางๆ มลนธคมครองสตวปาและพรรณพชแหงประเทศไทย มลนธสบ นาคะเสถยร มลนธโลกสเขยว เปนตน

            3) สงเสรมใหประช�ชนในทองถนไดมสวนรวมในก�รอนรกษ ชวยกนดแลรกษาใหคงสภาพเดม ไมใหเกดความเสอมโทรม เพอประโยชนในการดำารงชวตในทองถนของตน การประสานงานเพอสรางความรความเขาใจ และความตระหนกระหวางหนวยงานของรฐ องคกรปกครองสวนทองถนกบประชาชน ใหมบทบาทหนาทในการปกปอง คมครอง ฟ นฟการใชทรพยากรอยางคมคาและเกดประโยชนสงสด

            4) สงเสรมก�รศกษ�วจย คนห�วธก�รและพฒน�เทคโนโลย มาใชในการจดการกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเกดประโยชนสงสด เชน การใชความรทางเทคโนโลยสารสนเทศมาจดการวางแผนพฒนา การพฒนาอปกรณเครองมอเครองใชใหมการประหยดพลงงานมากขน การคนควาวจยวธการจดการ การปรบปรง พฒนาสงแวดลอมใหมประสทธภาพและยงยน เปนตน            5) ก�รกำ�หนดนโยบ�ยและว�งแนวท�งของรฐบ�ล ในการอนรกษและพฒนาสงแวดลอมทงในระยะสนและระยะยาว เพอเปนหลกการใหหนวยงานและเจาหนาทของรฐทเกยวของยดถอและนำาไปปฏบต รวมทงการ

เผยแพรขาวสารดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงทางตรงและทางออม

ใบง�น เรองก�รสำ�รวจทรพย�กรและสงแวดลอมในชมชนร�ยวช�วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

คำ�ชแจง ใหผเรยนแบงกลมออกเปน 10 คน เพอสำารวจชมชนในหวขอดงตอไปน

1. ชมชน หมายถง ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ชอชมชนทสำารวจ ..........................................................................................................................................................

2. ปญหาทรพยากรและสงแวดลอมของชมชน.......................................................................................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................... .....

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

................................................................................

3. สาเหตของปญหาทรพยากรและสงแวดลอมของชมชน.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 4. แนวทางแกไขปญหาทรพยากรและสงแวดลอมของชมชน................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 5. จงบอกประโยชนทไดจากการสำารวจชมชน............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.........................................................

ใบง�น เรองทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมร�ยวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. ทรพยากรธรรมชาตแบงออกเปนกประเภทมอะไรบาง อธบาย...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. กจกรรมของมนษยทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. จงบอกสาเหต และแนวทางแกไขการเกดนำาเสย

.............................................................................................

.....................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................4. ภาวะโลกรอน คอ.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................5. ปรากฏการณเรอนกระจกคอ.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................6. จงยกตวอยางกาซททำาใหเกดภาวะเรอนกระจก.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................7. จงบอกสาเหตททำาใหเกดภาวะโลกรอน...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................8. จงบอกวธการแกไขปญหาโลกรอน มอะไรบาง...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................9. จงบอกแนวทางทปฏบตการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคทรพยากรธรรมชาต..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................10. จงบอกแนวทางการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนบอกมา 3 ขอ.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

.............................................................................................

......................................................................................

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก1. คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนน2. การคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนน3. เขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนน

เฉลยใบง�น เรองทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมร�ยวช� วทย�ศ�สตร ระดบ มธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. ทรพยากรธรรมชาตแบงออกเปนกประเภทมอะไรบาง อธบายทรพยากรธรรมชาตแบงออกเปน 4 ประเภท1. ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวไมหมดสน เชน พลงงานจากดวงอาทตย ลม อากาศ ดน

2. ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวทดแทนได เชน พช ปาไม สตวปา มนษย3. ทรพยากรธรรมชาตสามารถนำามาใชใหมได เชน แรอโลหะ4. ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดสนไป เชน นำามนปโตรเลยม กาซธรรมชาต และถานหน

2. กจกรรมของมนษยทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต1. กจกรรมดานอตสาหกรรม มการใชทรพยากรธรรมชาตมากมาย

และกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม เชน อตสาหกรรมเหมองแร นำาทง การพงทลายของดน

2. กจกรรมทางการเกษตร เชน มการใชยาฆาแมลงเพอเพมผลผลตสงผลใหเกดอนตรายตอสงแวดลอม

3. กจกรรมการบรโภคของมนษย เชน ปรมาณขยะทมมากขนจากการบรโภค3. จงบอกสาเหต และแนวทางแกไขการเกดนำาเสยส�เหต

1. เกดจาการสลายตวของวชพช สงปฏกลของสตวเมอลงสแหลงนำา สลายตวโดยสารจลนทรย ทำาใหปรมาณออกซเจนในนำาตำาลง

2. จากแหลงชมชนและโรงงานอตสาหกรรม เชน นำาเสยจากอาคารบานเรอน นำาทงจากโรงงาน

3. จากการเกษตรกรรม เปนของเสยทเกดจากการเพาะปลกและเลยงสตว เชน ปยเคม ยาฆาแมลง

แนวท�งแกไข1. สรางจตสำานกในการใชนำาอยางรคณคา2. การชวยกนดแลรกษาความสะอาดของแหลงนำาในชมชน3. การดแลรกษาปาซงเปนแหลงตนนำาลำาธารตามธรรมชาต4. ไมทงขยะสงปฏกลตลอดจนของเหลอใชจากการผลตในอตสาหกรรมลง

สแมนำา ลำาคลอง4. ภาวะโลกรอน คอการเปลยนแปลงภมอากาศทเกดจากการกระทำาของมนษยททำาใหอณหภมเฉลยของโลกเพมสงขน5. ปรากฏการณเรอนกระจกคอ เกดจากกาซจำาพวกคารบอนไดออกไซดหรอมเทน กกเกบความรอนบางสวนไวในโลก ไมใหสะทอนกลบสบรรยากาศ

ทงหมด จะทำาใหตอนกลางคนหนาวจด ตอนกลางวนรอนจด เพราะไมมบรรยากาศ กรองพลงงานจากดวงอาทตย6. จงยกตวอยางกาซทำาใหเกดภาวะเรอนกระจก

1. กาซคารบอนไดออกไซด (CO2)2. กาซมเทน (CH4)3. กาซไนตรสออกไซด (N2O)4. กาซทมสวนประกอบคลอโรฟลออไรคารบอน (CFC)

7. จงบอกสาเหตททำาใหเกดภาวะโลกรอน1. เกดจากการตดไมทำาลายปา2. เกดจากการเผาไหมเชอเพลงของโรงงานอตสาหกรรม3. เกดจากการใชปย ยาฆาแมลงในการเกษตร4. เกดจากการเผาฟางขาว5. เกดจากการใชพลงงานไฟฟามากเกนความจำาเปน6. เกดจากการเผาไหมทเกดจากรถยนต7. เกดจากการใชผลตภณฑจำาพวกโฟม กระปองสเปรย

8. จงบอกวธการแกไขปญหาโลกรอน วามอะไรบาง1. ไมตดไมทำาลายปา2. ใชพลงไฟฟาอยางประหยด3. ขบรถใหนอยลง หากเปนระยะทางใกลๆ สามารถเดนหรอขจกรยาน4. ควรลดการใชปยเคมและยาฆาแมลงในการเกษตร5. ไมควรเผาฟางขาวจากการทำานา6. ควรหลกเลยงการใชผลตภณฑจำาพวกโฟม กระปองสเปรย 7. ควรปลกตนไมเพอชวยลดภาวะโลกรอน

9. จงบอกแนวทางทปฏบตการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคทรพยากรธรรมชาต

1. ลดการใชพลงงาน2. รกษาแหลงทรพยากรธรรมชาต3. ใชเทคโนโลยอยางชาญฉลาด4. เปลยนพฤตกรรมในการอปโภค - บรโภค

10. จงบอกแนวทางการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนมา 3 ขอ

1. มจตสำานกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต2. รจกนำาทรพยากรธรรมชาตทใชแลวมาผลตใหม3. รจกฟ นฟทรพยากรธรรมชาตใหฟ นตวและปรบปรงใหดขน4. รจกใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหคมคา

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 7 เรอง ส�รเพอชวต

แผนพบกลม / เรยนรดวยตนเอง / สอนเสรมม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

3. สารเพอชวต3.1 ธาต สมบตของธาต และธาตกมมนตรงส

1. อธบายทฤษฏ โครงสรางและการจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม2. อธบาย

1. โครงสรางอะตอมและทฤษฏอะตอม2. การจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม3. การจดเรยงธาต

พบกลม(4

ชม.)

สอนเสรม( 51

ขนท 1 กำาหนดสภาพปญหา ความตองการในการเรยนเรยนร (O : Orientation)1.1 ครและผเรยนรวมกนกำาหนด

ความตองการในการเรยนร ในเรองดงตอไปน- ธาต สมบตของธาต และธาต

กมมนตรงส

- วทยากรสอนเสรมเอกวทยาศาสตร

- ใบความรเรอง

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

3.2 สมการเคมและปฏกรยาเคม

สมบตของธาตตามตารางธาต

3. บอกประโยชนของตารางธาต4. อธบายสมบตธาตกมมนตรงสและกมมนตภาพรงส5. บอกประโยชน และผลกระทบจาก

ในตารางธาต4. สมบตของธาตตามตารางธาต5. ประโยชนของตารางธาต6.ความหมายและการเกดกมมนตภาพรงส7. ประโยชนและโทษของกมมนตภาพรงส8. ผลกระทบของสารกมมนตรงส ตอสงมชวตและสง

ชม.) - สมการเคมและปฏกรยาเคม- โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน- ปโตรเลยม และพอลเมอร

เพอทำากจกรรมการสอนเสรมเนองจากเปนเนอหาทยากตอการจดการเรยนการสอนของคร และผเรยนขนท 2 ขนแสดงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of learning)2.1 ผเรยนแบงกลม 5-7 คน แยก

เปน 4 กลม เพอศกษาคนควาขอมลพนฐานในหวขอตอไปน- ธาต สมบตของธาต และธาต

กมมนตรงส

โปรตน คารโบไฮเดรต

- ใบความรเรองปโตเลยมและโพลเมอร

- ใบความรสมการเคมและปฏกรยาเคม

- ประเมนจากแบบทดสอบ

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

3.3 โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน

3.4

กมมนตภาพรงส

1. อธบายการเกดสมการเคมและปฏกรยาเคม และดลสมการเคม

2. อธบายปจจยทมผลตอปฏกรยาเคม3. อธบายผลท

แวดลอม 1. ความหมายของสมการเคม ปฏกรยาเคม และสญลกษณในสมการเคม2. การเขยนและการอานสมการเคม3. ปจจยทมผลตอปฏกรยาเคม4. ปฏกรยาเคมในชวตประจำาวน และผลของปฏกรยาเคมตอชวตและสงแวดลอม

- สมการเคมและปฏกรยาเคม- โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน- ปโตรเลยม และพอลเมอร

2.2 ผเรยนนำาเสนอตอกลมใหญ เพอแลกเปลยนเรยนรและสรปผล

ขนท 3 การปฏบตและนำาไปประยกตใช (I : Implementation)3.1 วทยากรจดกจกรรมการสอน

เสรม

ขนท 4 การประเมนผลการเรยนร (E : Evaluation)4.1 ทดสอบความรผเรยนหลงจาก

การสอนเสรม โดยการใชแบบทดสอบในเรองดงตอไปน- ธาต สมบตของธาต และธาต

- อนเตอรเนต

- หองสมดประชาชน

- CD การสอน

- ศนยวทยาศาสตร

- อนเตอรเนต

- หองสมดประชาชน

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ปโตรเลยม และพอลเมอร

เกดจากปฏกรยาเคมตอชวตและสงแวดลอม

1. อธบายสมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของโปรตน2. อธบายสมบต ชนด ประเภท การเกด และ

1. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของโปรตน2. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของคารโบไฮเดรต

3. สมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของไขมน1. ปโตรเลยม

1.1 การกลน

กมมนตรงส- สมการเคมและปฏกรยาเคม- โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน- ปโตรเลยม และพอลเมอร

- CD การสอน

- ศนยวทยาศาสตร

- แบบทดสอบเรองธาต สมบตของธาตกมมนตรงส

- แบบทดสอบเรองปโตเลยมและ

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ประโยชนของคารโบไฮเดรต3. อธบายสมบต ชนด ประเภท การเกด และประโยชนของไขมน1. อธบายหลกการกลนลำาดบสวน2. บอกผลตภณฑและประโยชนของผลตภณฑ

ลำาดบสวน1.2 ผลตภณฑท

ได จากการกลนปโตรเลยม

1.3 ผลกระทบของการใชปโตรเลยม

2. พอลเมอร2.1 ความหมาย

ประเภท ชนด การเกดและสมบตของพอลเมอร

2.2 พอลเมอรใน

โพลเมอร- แบบ

ทดสอบเรองโปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน

- แบบทดสอบเรองสมการเคมและปฏกรยาเคม

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ปโตรเลยม3. อธบายผลกระทบทเกดจากการใชผลตภณฑปโตรเลยมได4. อธบายความหมายประเภท ชนด การเกดและสมบตของพอลเมอร5. อธบายสมบตการเกดและผลกระทบท

ชวตประจำาวน

1.2.1 พลาสตก

1.2.2 ยางและยางสงเคราะห

1.2.3 เสนใยธรรมชาตและใยสงเคราะห

2.3 ผลกระทบของการใชโพลเมอร

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

เกดจากการใชพลาสตก ยาง ยางสงเคราะห เสนและเสนใยสงเคราะห

ใบคว�มรเรอง ธ�ตวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอน

ปล�ยเรอง ธ�ต

คว�มหม�ยของธ�ตธาต สารเปนสารบรสทธทมโมเลกลประกอบดวยอะตอมชนด

เดยวกน  มธาตทคนพบแลว 109 ธาต  เปนธาตทอยในธรรมชาต  89 ธาต  เชน โซเดยม (Na) แมกนเซยม (Mg) คารบอน (C) ออกซเจน (O) เปนตน

แผนผงการจดธาต 20 ธาตแรกออกเปนหมวดหม

ตารางแสดงสมบตบางประการของธาต เรยงตามมวลอะตอม

ธาตสญลก

ษณ

มวลอะตอ

ม

ลกษณะทอณหภม

ปกต

mp.(0C)

d (g/cm3)

ความเปน

โลหะ-อโลหะ

ความวองไวในการเกดปฏกรยา

ไฮโดรเจน

H 1.008 กาซไมมส -259 0.07* อโลหะ มาก

ฮเลยม He 4.003 กาซไมมส -272 0.15* โลหะ ไมเกด

ลเทยม Li 6.94ของแขงส

เงน180 0.53 โลหะ มาก

เบรลเลยม

Be 9.01ของแขงส

เงน1280 1.45 โลหะ ปานกลาง

โบรอน B 10.81ของแขงส

ดำา2030 2.34

กงโลหะ

ปานกลาง

คารบอน

C 12.01ของแขงส

ดำา3730 2.26 อโลหะ นอย

mp. = จดหลอมเหลว d = ความหนาแนน * = ความหนาแนนขณะเปนของเหลว

จากตารางแสดงสมบตของธาต ถาจดธาตเหลานมาจดเปนพวกโดยอาศยเกณฑตาง ๆ ตามตาราง จะแบงธาตออกเปน 3 กลม ดงน 1. โลหะ (metal) เปนกลมธาตทมสมบตเปนตวนำาไฟฟาได นำาความรอนทด เหนยว มจดเดอดสง ปกตเปนของแขงทอณหภมหอง (ยกเวน ปรอท) เชน แคลเซยม อะลมเนยม เหลก เปนตน    2. อโลหะ (non-metal) เปนกลมธาตทมสมบตไมนำาไฟฟา มจด-หลอมเหลวและจดเดอดตำา เปราะบาง และมการแปรผนทางดานคณสมบตทางกายภาพมากกวาโลหะ 3. กงโลหะ (metalloid) เปนกลมธาตทมสมบตกำากงระหวางโลหะและอโลหะ เชน ธาตซลคอน และเจอเมเนยม มสมบตบางประการคลายโลหะ เชน นำาไฟฟาไดบางทอณหภมปกต และนำาไฟฟาไดมากขน เมออณหภมเพมขน เปนของแขง  เปนมนวาวสเงน จดเดอดสง แตเปราะแตกงายคลายอโลหะ เชน ออกซเจน กำามะถน ฟอสฟอรส เปนตน

แบบจำ�ลองอะตอมเปนทยอมรบกนแลววาสารตาง ๆ นนประกอบดวยอะตอม  แต

อยางไรกตามยงไมมผใดเคยเหนรปรางทแทจรงของอะตอม  รปรางหรอ

โครงสรางของอะตอม จงเปนเพยงจนตนาการหรอมโนภาพทสรางขนเพอใหสอดคลองกบการทดลอง  เรยกวา แบบจำาลองอะตอม“ ”  ซงจดเปนทฤษฎประเภทหนง  แบบจำาลองอะตอมอาจเปลยนแปลงไปได ตามผลการทดลองหรอขอมลใหม ๆ เมอแบบจำาลองอะตอมเดมอธบายไมได  ดงนนแบบจำาลองอะตอม จงไดมการแกไขพฒนาหลายครงเพอใหสอดคลองกบการทดลอง  นกวทยาศาสตรไดใชกลองจลทรรศนอเลกตรอนทมกำาลงขยายสงมากรวมกบคอมพวเตอร  และถายภาพทเชอวาเปนภาพภายนอกของอะตอม

อะตอมของทองคำาถายภาพดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอน

แบบจำ�ลองอะตอมของดอลตนในป พ.ศ.2346 (ค.ศ.1803)  จอหน ดอล ตน

(John Dalton)  นกวทยาศาสตร  ชาวองกฤษ ไดเสนอทฤษฎอะตอมเพอใชอธบายเกยวกบการเปลยนแปลงของสารกอนและหลงทำาปฏกรยา รวมทงอตราสวนโดยมวลของธาตทรวมกนเปนสารประกอบ  ซงสรปไดดงน    1. ธาตประกอบดวยอนภาคเลก ๆ หลายอนภาค  อนภาคเหลานเรยกวา อะตอม ซงแบงแยกไมได“ ”  และทำาใหสญหายไมได

   2. อะตอมของธาตชนดเดยวกนมสมบตเหมอนกน  เชน มมวลเทากน  แตจะมสมบตตางจากอะตอมของธาตอน 3. สารประกอบเกดจากอะตอมของธาตมากกวาหนงชนดทำาปฏกรยาเคมกนในอตราสวนทเปนเลขลงตวนอย ๆ ทฤษฎอะตอมของดอลตนใชอธบายลกษณะและสมบตของอะตอมไดเพยงระดบหนง  แตตอมานกวทยาศาสตรคนพบขอมลบางประการทไมสอดคลองกบทฤษฎอะตอมของ ดอลตน  เชน  พบวาอะตอมของธาตชนดเดยวกนอาจมมวลแตกตางกนได  อะตอมสามารถแบงแยกได

แบบจำาลองอะตอมของดอลตน

แบบจำ�ลองอะตอมของทอมสน เซอร โจเซฟ จอหน ทอมสน (J.J

Thomson) นกวทยาศาสตรชาวองกฤษไดสนใจปรากฏการณทเกดขนในหลอดรงสแคโทด  จงทำาการทดลองเกยวกบการนำาไฟฟาของแกสขนในป พ.ศ. 2440 (ค.ศ. 1897) และไดสรปสมบตของรงสไวหลายประการ  ดงน    1. รงสแคโทดเดนทางเปนเสนตรงจากขวแคโทดไปยงขวแอโนด  เนองจากรงสแคโทดทำาใหเกดเงาดำาของวตถได  ถานำาวตถไปขวางทางเดนของรงส     2. รงสแคโทดเปนอนภาคทมมวล เนองจากรงสทำาใหใบพดทขวางทางเดนของรงสหมนไดเหมอนถกลมพด    3. รงสแคโทดประกอบดวยอนภาคทมประจลบ  เนองจากเบยงเบนเขาหาขวบวกของสนามไฟฟา

หลอดรงสแคโทด รงสแคโทดเบยงเบนเขาหาขวบวกของสนามไฟฟา

จากผลการทดลองน  ทอมสนอธบายไดวา  อะตอมของโลหะทขวแคโทดเมอไดรบกระแสไฟฟาทมความตางศกยสงจะปลอยอเลกตรอนออกมาจากอะตอม  อเลกตรอนมพลงงานสง และเคลอนทภายในหลอด  ถาเคลอนทชนอะตอมของแกสจะทำาใหอเลกตรอนในอะตอมของแกสหลดออกจากอะตอม  อเลกตรอนจากขวแคโทดและจากแกสซงเปนประจลบจะเคลอนทไปยงขวแอโนด  ขณะเคลอนทถากระทบฉากทฉาบสารเรองแสง  เชน  ZnS  ทำาใหฉากเกดการเรองแสง  ซงทอมสนสรปวารงสแคโทดประกอบดวยอนภาคทมประจลบเรยกวา อเลกตรอน และยงไดหาคา“ ”อตราสวนประจตอมวล (e/m) ของอเลกตรอนโดยใชสยามแมเหลกและสนามไฟฟาชวยในการหา  ซงไดคาประจตอมวลของอเลกตรอนเทากบ  1.76 x 10 8 C/g  คาอตราสวน e/m นจะมคาคงท ไมขนอยกบชนดของโลหะทเปนขวแคโทด  และไมขนอยกบชนดของแกสทบรรจอยในหลอดรงสแคโทด  แสดงวาในรงสแคโทดประกอบดวยอนภาคไฟฟาทมประจลบเหมอนกนหมดคอ อเลกตรอน นนเอง  ทอมสนจงสรปวา     “อเลกตรอนเปนสวนประกอบสวนหนงของอะตอม  และอเลกตรอนของทกอะตอมจะมสมบตเหมอนกน ”

ก�รคนพบโปรตอน ในป พ.ศ. 2409 (ค.ศ. 1866) ออยเกน  โกลดชไตน  นกวทยาศาสตรชาวเยอรมน  ไดทำาการทดลองโดยเจาะรทขวแคโทดในหลอดรงสแคโทด  พบวาเมอผานกระแสไฟฟาเขาไปในหลอดรงสแคโทดจะมอนภาคชนดหนง

เคลอนทเปนเสนตรงไปในทศทางตรงกนขามกบการเคลอนทของรงสแคโทดผานรของขวแคโทด  และทำาใหฉากดานหลงขวแคโทดเรองแสงได  โกลดชไตนไดตงชอวา รงสแคแนล “ ” (canal ray)  หรอ รงสบวก “ ”(positive ray)  สมบตของรงสบวกมดงน    1. เดนทางเปนเสนตรงไปยงขวแคโทด    2. เมอผานรงสนไปยงสนามแมเหลกและสนามไฟฟา  รงสนจะเบยงเบนไปในทศทางตรงขามกบรงสแคโทด  แสดงวารงสนประกอบดวยอนภาคทมประจไฟฟาเปนบวก    3. มอตราสวนประจตอมวลไมคงท  ขนอยกบชนดของแกสในหลอด  และถาเปนแกสไฮโดรเจนรงสนจะมอตราสวนประจตอมวลสงสด  เรยกอนภาคบวกในรงสแคแนลของไฮโดรเจนวา โปรตอน“ ”    4. มมวลมากกวารงสแคโทด  เนองจากความเรวในการเคลอนทตำากวารงสแคโทดทอมสนไดวเคราะหการทดลองของโกลด ชไตน และการทดลองของทอมสน  จงเสนอแบบจำาลองอะตอมวา “อะตอมเปนรปทรงกลมประกอบดวยเนออะตอมซงมประจบวกและมอเลกตรอนซงมประจลบกระจายอยทวไป  อะตอมในสภาพทเปนกลางทางไฟฟาจะมจำานวนประจบวกเทากบจำานวนประจลบ ”

แบบจำาลองอะตอมของทอมสน

แบบจำ�ลองอะตอมของรทเทอรฟอรดในป พ.ศ.2453 (ค.ศ.1910)เซอร เอ

อรเนสต รทเทอรฟอรด  (Sir Ernest Rutherford) ไดศกษาแบบจำาลองอะตอมของ

ทอมสน  และเกดความสงสยวาอะตอมจะมโครงสรางตามแบบจำาลองของทอมสนจรงหรอไม  โดยตงสมมตฐานวา    “ถาอะตอมมโครงสรางตามแบบจำาลองของทอมสนจรง  ดงนนเมอยงอนภาคแอลฟาซงมประจไฟฟาเปนบวกเขาไปในอะตอม  แอลฟาทกอนภาคจะทะลผานเปนเสนตรงทงหมดเนองจากอะตอมมความหนาแนนสมำาเสมอเหมอนกนหมดทงอะตอม”     เพอพสจนสมมตฐานน  รทเทอรฟอรดไดทำาการทดลองยงอนภาคแอลฟาไปยงแผนทองคำา บาง ๆ โดยมความหนาไมเกน 10–4 cm  โดยมฉากสารเรองแสงรองรบ  ปรากฏผลการทดลองดงน     1. อนภาคสวนมากเคลอนททะลผานแผนทองคำาเปนเสนตรง    2. อนภาคสวนนอยเบยงเบนไปจากเสนตรง    3. อนภาคสวนนอยมากสะทอนกลบมาดานหนาของแผนทองคำา

ถาแบบจำาลองอะตอมของทอมสนถกตอง  เมอยงอนภาคแอลฟาไปยงแผนทองคำาบาง ๆ น  อนภาคแอลฟาควรพงทะลผานเปนเสนตรงทงหมดหรอเบยงเบนเพยงเลกนอย  เพราะอนภาคแอลฟามประจบวกจะเบยงเบนเมอกระทบกบประจบวกทกระจายอยในอะตอม  แตแบบจำาลองอะตอมของทอมสนอธบายผลการทดลองของรทเทอรฟอรดไมได  รทเทอรฟอรดจงเสนอแบบจำาลองอะตอมขนมาใหมดงน

แบบจำาลองอะตอมของรทเทอรฟอรท

แบบจำ�ลองอะตอมของโบร

     จากแบบจำาลองอะตอมของรทเทอรฟอรดทำาใหทราบถงการจดโครงสรางของอนภาคตาง ๆ ในนวเคลยส แตไมไดอธบายวาอเลกตรอนรอบนวเคลยสอยในลกษณะใด  นกวทยาศาสตรในลำาดบตอมาไดหาวธทดลองเพอรวบรวมขอมลเกยวกบตำาแหนงของอเลกตรอนทอยรอบนวเคลยส  วธหนงกคอการศกษาสมบตและปรากฏการณของคลนและแสง  แลวนำามาสรางเปนแบบจำาลองคลนชนดตาง ๆ เชน  คลนแสง  คลนเสยง  มสมบตสำาคญ  2  ประการ  คอ  ความยาวคลนและความถ

     คลนแสงเปนคลนแมเหลกไฟฟาทมความถและความยาวคลนตาง ๆ กน  ดงรปตอไปน

แบบจำ�ลองอะตอมแบบกลมหมอกอเลกตรอนเคลอนทรอบนวเคลยสอยางรวดเรว ดวยรศมไมแนนอน

จงไมสามารถบอกตำาแหนงทแนนอนของอเลกตรอนไดบอกไดแตเพยงโอกาสทจะพบอเลกตรอนในบรเวณตาง ๆ ปรากฏการณแบบนเรยกวากลมหมอกของอเลกตรอน บรเวณทมกลมหมอกอเลกตรอนหนาแนนจะมโอกาสพบอเลกตรอนมากกวาบรเวณทเปนหมอกจาง          การเคลอนทของอเลกตรอนรอบนวเคลยสอาจเปนรปทรงกลมหรอรปอน ๆ ขนอยกบระดบพลงงานของอเลกตรอน แตผลรวมของกลมหมอกของอเลกตรอนทกระดบพลงงาน

การจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม

1. อเลกตรอนทวงอยรอบๆนวเคลยสนน จะอยกนเปนชนๆตามระดบพลงงาน ระดบพลงงานทอยใกลนวเคลยสทสด (ชน K)จะมพลงงานตำา

ทสด และอเลกตรอนในระดบพลงงานชนถดออกมาจะมพลงงานสงขนๆตามลำาดบ พลงงานของอเลกตรอนของระดบชนพลงงาน K < L < M < N < O < P < Q หรอชนท 1< 2 < 3 <4 < 5 < 6 < 7

2. ในแตละชนของระดบพลงงาน จะมจำานวนอเลกตรอนได ไมเกน 2n2 เมอ n = เลขชนเลขชนของชน K=1,L=2,M=3,N=4,O=5,P=6 และ Q=7

ตวอย�ง    จำานวน e- ในระดบพลงงานชน K มได ไมเกน 2n2 = 2 x 12 = 2x1 = 2              จำานวน e-ในระดบพลงงานชน N มได ไมเกน 2n2 = 2 x 42 = 2x16 = 32

3. ในแตละระดบชนพลงงาน จะมระดบพลงงานชนยอยได ไมเกน 4 ชนยอย และมชอเรยกชนยอย ดงน s , p , d , f

ในแตละชนยอย จะมจำ�นวน e-ได ไมเกน ดงนระดบพลงงานชนยอย s ม e- ได ไมเกน 2 ตว ระดบพลงงานชนยอย p ม e- ได ไมเกน 6 ตวระดบพลงงานชนยอย d ม e-ได ไมเกน 10 ตว ระดบพลงงานชนยอย f ม e-ได ไมเกน 14 ตว เขยนเปน s2 p6 d10 f14

การจดเรยงอเลกตรอน ใหจดเรยง e- ในระดบพลงงานชนยอยโดยจดเรยง

ลำาดบตามลกศร

ก�รจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม

ตวอย�ง จงจดเรยงอเลกตรอนของธาต คลเซยม ( Ca ) ธาต Ca มเลขอะตอม = 20 แสดงวาม p = 20 และม e- = 20

ตว (ดเลขอะตอม จากตารางธาต)แลวจดเรยง e- ดงน

การจดเรยง e- ของธาต Ca = 2 , 8 , 8 , 2มแผนผงการจดเรยง e- ดงนCa มจำานวน e- ในระดบพลงงานชนนอกสด

= 2 ตวจำานวนอเลกตรอนในระดบพลงงานชนนอกสด เรยกวา เวเลนซอเลกตรอน

(Valence electron) ดงนน Ca มเวเลนซอเลกตรอน = 2

ต�ร�งธ�ต (Periodic table of elements)

เรองท 2 ต�ร�งธ�ต (Periodic table of elements)

คอ ตารางทนกวทยาศาสตรไดรวบรวมธาตตางๆ ไวเปนหมวดหมตามลกษณะ และคณสมบตทเหมอนกน เพอเปนประโยชนในการศกษาใน

แตละสวนของตารางธาต โดยคาบ ( Period ) เปนการจดแถวของธาตแนวราบ   สวนหม ( Group ) เปนการจดแถวของธาตในแนวดง ซงมรายละเอยดดงตอไปน

ภ�พต�ร�งธ�ตปจจบน

1. ธาตหมหลก มทงหมด 8 หม 7 คาบ โดยธาตทอยดานซายของเสนขนบนได จะเปนโลหะ (Metal) สวนทางดานขวาเปนอโลหะ (Non metal) สวนธาตทอยตดกบเสนขนบนไดนน จะเปนกงโลหะ (Metalloid)

2. ธาตทรานซชน มทงหมด 8 หม แตหม 8 มทงหมด 3 หมยอย จงมธาตตางๆ รวม 10 หม และมทงหมด 4 คาบ ธาตอนเนอรทรานซชน ม 2 คาบโดยมชอเฉพาะเรยกคาบแรกวาคาบแลนทาไนด

3. (Lanthanide series) และเรยกคาบทสองวา คาบแอกทไนด (Actinide series) เพราะเปนคาบทอยตอมาจาก 57La (Lanthanum) และ 89Ac (Actinium) ตามลำาดบ คาบละ 14 ตวรวมเปน 28 ตว

ก�รจดเรยงธ�ตลงในต�ร�งธ�ต

เมอทราบการจดเรยงอเลกตรอนของธาตตางๆ แลว จะเหนวาสามารถจดกลมธาตไดงายขน โดยธาตทมระดบพลงงานเทากน กจะถกจดอยในคาบเดยวกน สวนธาตทมจำานวนอเลกตรอนในระดบพลงงานนอกสดเทากน กจะถกจดอยในหมเดยวกน ดงภาพ

ภ�พก�รจดเรยงธ�ตลงในต�ร�งธ�ต

ประเภทของธ�ตในต�ร�งธ�ต

ธ�ตโลหะ (metal) โลหะทรานซชนเปนตนฉบบของโลหะ ธาตโลหะเปนธาตทมสถานะเปนของแขง ( ยกเวนปรอท ทเปนของเหลว) มผวทมนวาว  นำาความรอน และไฟฟาไดด  มจดเดอดและจดหลอมเหลวสง ( ชวงอณหภมระหวางจดหลอมเหลวกบจดเดอดจะตางกนมาก)   ไดแก  โซเดยม (Na)   

เหลก (Fe) แคลเซยม (Ca) ปรอท (Hg) อะลมเนยม (Al) แมกนเซยม (Mg)   สงกะส (Zn) ดบก (Sn)  เปนตน

ธ�ตอโลหะ ( Non metal ) มไดทงสามสถานะ  สมบตสวนใหญจะตรงขามกบอโลหะ  เชน ผวไมมนวาว ไมนำาไฟฟา ไมนำาความรอน จดเดอดและจดหลอมเหลวตำา  เปนตน   ไดแก  คารบอน( C ) ฟอสฟอรส (P) กำามะถน (S) โบรมน (Br)   ออกซเจน (O 2)   คลอรน (Cl 2) ฟลออรน (F 2) เปนตน

ธ�ตกงโลหะ (metalloid)  เปนธาตกงตวนำา  คอ  มนจะสามารถนำาไฟฟาไดเฉพาะในภาวะหนงเทานน  ธาตกงโลหะเหลานจะอยบรเวณเสนขนบนได ไดแก  โบรอน (B) ซลคอน ( Si) เปนตน

ธ�ตกมมนตภ�พรงส เปนธาตทมสวนประกอบของ นวตรอน กบโปรตอน ไมเหมาะสม (>1.5) ธาตท 83 ขนไปเปนธาตกมมนตภาพรงสทกไอโซโทปมครงชวต

สมบตของธ�ตต�มต�ร�งธ�ตสมบตของธ�ตในแตละหม

ธ�ตหม I A หรอโลหะอลคาไล (alkaline metal)    - โลหะอลคาไล ไดแก ลเทยม โซเดยม โพแทสเซยม รบเดยม ซเซยม และแฟรนเซยม   - เปนโลหะออน  ใชมดตดได   - เปนหมโลหะมความวองไวตอการเกดปฏกรยามากทสด สามารถทำาปฏกรยากบออกซเจนในอากาศ จงตองเกบไวในนำามน   -ออกไซดและไฮดรอกไซดของโลหะอลคาไลละลายนำาไดสารละลายเบสแก   - เมอเปนไอออน  จะมประจบวก

   - มจดเดอดและจดหลอมเหลวตำา  มความหนาแนนตำาเมอเทยบกบโลหะอนๆ   - มเวเลนซอเลกตรอน = 1

ธ�ตหม II A หรอโลหะอลคาไลนเอรธ (alkaline earth)   - โลหะอลคาไลนเอรธ ไดแก เบรลเลยม แมกนเซยม แคลเซยม สตรอนเชยม แบเรยม เรเดยม    - มความวองไวตอการเกดปฏกรยามาก แตนอยกวาโลหะอลคาไล   - ทำาปฏกรยากบนำาไดสารละลายเบส สารประกอบโลหะอลคาไลนเอรธพบมากในธรรมชาต   - โลหะอลคาไลนเอรธมความวองไวแตยงนอยกวาโลหะอลคาไล   - โลหะอลคาไลนเอรธมเวเลนซอเลกตรอน = 2

ธ�ตหม III   - ธาตหม III ไดแก B Al Ga In Tl  - มเวเลนซอเลกตรอน = 3

ธ�ตหม IV

  - ธาตหม IV ไดแก C Si Ge Sn Pb  - มเวเลนซอเลกตรอน = 4

ธ�ตหม V

  - ธาตหม V ไดแก N P As Sb Bi  - มเวเลนซอเลกตรอน = 5

ธ�ตหม VI

  - ธาตหม VI ไดแก O S Se Te Po  - มเวเลนซอเลกตรอน = 6

ธ�ตหม VII หรอหมแฮโลเจน (Halogen group)

   - หมธาตแฮโลเจน ไดแก ฟลออรน คลอรน โบรมน ไอโอดน และแอสทาทน   - เปนหมอโลหะทวองไวตอการเกดปฏกรยามากทสด (F วองไวตอการเกดปฏกรยามากทสด)   - เปนธาตทมพษทกธาตและมกลนแรง   - โมเลกลของธาตแฮโลเจนประกอบดวย 2 อะตอม (Cl 2 Br 2 I 2)   - แฮโลเจนไอออนมประจบลบหนง (F - C - Br - I - At -)

ธ�ตหม VIII หรอก�ซเฉอย หรอก�ซมตระกล (Inert gas )

   - กาซมตระกล ไดแก ฮเลยม นออน อารกอน ครปทอน ซนอน และเรดอน   - มเวเลนซอเลกตรอนเตม 8 อเลกตรอน จงทำาใหเปนกาซทไมวองไวตอการเกดปฏกรยา   - กาซมตระกลอยเปนอะตอมเดยว แตยกเวน Kr กบ Xe ทสามารถสรางพนธะได

 ขน�ดอะตอมของธ�ต

หนวยพโกเมตร

ขน�ดอะตอมของธ�ตต�งๆ

ขนาดของอะตอมนนถาจะพจารณาถงปจจยตางๆ ทสงผลกระทบตอขนาดของอะตอมนน อาจแบงแยกออกไดเปนขอ เรยงตามลำาดบความสำาคญไดดงน 1. จำานวนระดบพลงงาน 2. จำานวนโปรตอน 3. จำานวนอเลกตรอน

 ขน�ดไอออนของธ�ต

........................... หนวยพโกเมตร

ประโยชนของต�ร�งธ�ต1. การจดธาตเปนหมและคาบ ทำาใหทราบสมบตของธาตในหมเดยวกนได 2. สามารถทจะทราบสมบตตาง ๆ จากธาตในหมเดยวกน จากธาตททราบ

สมบตตาง ๆ แลว 3. นำาไปทำานายสมบตของธาตตาง ๆ ทยงไมทราบในปจจบนไวลวงหนาได 4. ทำาใหการศกษาเรองสมบตของธาต เปนไปอยางรวดเรว

เรอง ธ�ตกมมนตภ�พรงส

กมมนตภาพรงส (Radioactivity)  หมายถง  รงสทแผออกมาไดเองจากธาตบางชนดธาตกมมนตภาพรงส  หมายถง ธาตทมในธรรมชาตทแผรงสออกมาไดเอง เฮนร เบคเคอเรล  นกฟสกสชาวฝรงเศส เปนผคนพบกมมนตภาพรงสโดยบงเอญ  ในขณะททำาการวเคราะหเกยวกบรงสเอกซ  กมมนตภาพรงสมสมบตแตกตางจากรงสเอกซ คอ มความเขมนอยกวารงสเอกซ  การแผรงสเกดขนอยางตอเนองตลอดเวลา รงส เปนปรากฏการณธรรมชาต  บางชนดเปนคลนแมเหลกไฟฟา เชน รงสเอกซ  รงสอลตราไวโอเลต  รงสอนฟราเรด 

ชนดของกมมนตภ�พรงส           ม 3 ชนด  คอ 1. รงสแอลฟา (alpha, a) คอ นวเคลยสของอะตอมธาตฮเลยม 4He2

มประจไฟฟา +2 มมวลมาก ความเรวตำา อำานาจทะลทะลวงนอย  มพลงงานสงมากทำาใหเกดการแตกตวเปนอออนไดดทสด 2. รงสเบตา (Beta, b) ม 2 ชนด คอ อเลคตรอน 0e-1 (ประจลบ) และ โฟซตรอน  0e+1 (ประจบวก) มความเรวสงมากใกลเคยงกบความเรวแสง 3. รงสแกมมา (gamma, g) คอ รงสทไมมประจไฟฟา หมายถง โฟตอนหรอควอนตมของแสง มอำานาจในการทะลทะลวงไดสงมาก  ไมเบยงเบนในสนามแมเหลกและสนามไฟฟา  เปนคลนแมเหลกไฟฟาทมความถสง

กวารงสเอกซ

 ก�รเกดกมมนตภ�พรงส             1.  เกดจากนวเคลยสในสภาวะพนฐานไดรบพลงงาน ทำาใหนวเคลยสกระโดดไปสระดบพลงงานสงขน  กอนกลบสสภาวะพนฐาน  นวเคลยสจะคายพลงงานออกมาในรปรงสแกมมา             2.  เกดจากนวเคลยสทอยในสภาพเสถยร  แตมอนภาคไมสมดล  นวเคลยสจะปรบตวแลวคายอนภาคทไมสมดลออกมาเปนอนภาคแอลฟาหรอเบตา

คณสมบตของกมมนตภ�พรงส              1.  เดนทางเปนเสนตรง             2.  บางชนดเกดการเลยวเบนเมอผานสนามแมเหลกและสนามไฟฟา เชน a, b             3.  มอำานาจในการทะลสารตางๆ ไดด             4.  เมอผานสารตางๆจะสญเสยพลงงานไปโดยการทำาใหสารนนแตกตวเปนอออน ซงอออนเหลานนจะกอใหเกดปรากฏการณอนๆ เชน ปฏกรยาเคม เกดรอยดำาบนฟลมถายรป

ประโยชนและโทษของกมมนตภ�พรงส

ประโยชนของธ�ตกมมนตภ�พรงส      1. ด�นธรณวทย�  มก�รใช C-14 คำ�นวณห�อ�ยของวตถโบร�ณ หรออ�ยของซ�กดกดำ�บรรพซงห�ไดดงน ในบรรย�ก�ศม C-14 ซงเกดจ�กไนโตรเจน รวมตวกบนวตรอนจ�กรงสคอสมกจนเกดปฏกรย� แลว C-14 ทเกดขนจะทำ�ปฏกรย�กบก�ซออกซเจน แลวผ�นกระบวนก�รสงเคร�ะหแสงของพช และสตวกนพช คนกนสตวและพช ในขณะทพชหรอสตวยงมชวตอย C-14 จะถกรบเข�ไปและขบออกตลอดเวล� เมอสงมชวตต�ยลง ก�รรบ C-14 กจะสนสดลงและมก�รสล�ยตวทำ�ใหปรม�ณลดลงเรอยๆ ต�มครงชวตของ C-14 ซงเท�กบ 5730 ป

โทษของธ�ตกมมนตภ�พรงส เนองจากรงสสามารถทำาใหตวกลางทมนเคลอนทผานเกดการแตกตวเปนไอออนได รงสจงมอนตรายตอมนษย ผลของรงสตอมนษยสามารถแยกไดเปน 2 ประเภท คอ 1. ผลทางพนธกรรม จะมผลทำาใหการสรางเซลลใหมในรางกายมนษยเกดการกลายพนธ โดยเฉพาะเซลลสบพนธ 2. และความปวยไขจากรงส สวนผลททำาใหเกดความปวยไขจากรงส เนองจากเมออวยวะสวนใดสวนหนงของรางกายไดรบรงส โมเลกลของธาตตางๆ ทประกอบเปนเซลลจะแตกตว ทำาใหเกดอาการปวยไขได

ใบคว�มรสมก�รเคม และปฏกรย�เคม เรองวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�

ตอนปล�ย

เรองท 1 คว�มหม�ยของสมก�รเคม ปฏกรย�เคม และสญลกษณในสมก�รเคม

สมก�รเคม (Chemical equation) คอสงทเขยนใหทราบถงการเปลยนแปลงทางเคม ซงเปนตวแทนของการเปลยนแปลงทางเคม แสดงใหเหนวาสารตงตนใดทำาปฏกรยากนแลวเกดเปนสารผลตภณฑใด สารตงตนอยทางซายของลกศร และสารผลตภณฑคอสารทเกดจากปฏกรยาเคม จะอยทางขวาของลกศร สญลกษณในวงเลบแสดงสถานะ ไดแก

G (gas) แทน แกส l (liquid) แทน   ของเหลว s (solid) แทน ของแขงหรอตะกอน aq (aqueous) แทน สารทละลายในนำา

สมการเคมทดลถกตองแลว ตวเลขทใชในการดล หมายถง จำานวนโมลของสารตงตน ททำาปฏกรยาพอดกน และจำานวนโมลของสารผลตภณฑทเกดขนในสมการนนสมการเคมโดยทวไปแลวจะใชสญลกษณแทนของธาตตาง ๆ มลกศรทชจากดานซายของสมการไปทางดานขวาเพอบงบอกวาสารตงตน (reactant) ทางดานซายมอ ทำาปฏกรยาเกดสารใหมขนมาเรยกวาผลตภณฑ (product) ทางดานขวามอ ดงนน จากสมการเคมเราสามารถใชคำานวณหาไดวาใชสารตงตนเทาไรแลวจะไดผลตภณฑออกมาเทาไรการเปลยนแปลงทางเคมสามารถอธบายไดโดยใชหลก 3 ประการ ดงน

  กฎทหนง : กฎทรงมวล (Law of Conservation of Mass)   กลาววา ในการเปลยนแปลงทางเคม มวลของสสารจะไมสญหาย “ ”กลาวคอ มวลของสสารกอนและหลงการเปลยนแปลงจะเทากน

  กฎทสอง : กฎสดสวนคงท (Law of Definite Proportions)

  กลาววา เมอธาตมารวมตวกนเกดเปนสารประกอบหนงจะมสดสวนโดย“มวลคงท ”

  กฎทส�ม : กฎสดสวนพหคณ (Law of Multiple Proportions)   กลาววา เมอธาตรวมตวกนเกดเปนสารประกอบไดมากกวาหนงชนด ถา“ใหมวลอะตอมของธาตหนงคงท

        จากกฎทรงมวลเราจงตองทำาใหแตละขางของสมการตองมจำานวนอะตอม และประจทเทากน เรยกวา การดลสมการ ซงมขอสงเกตดงน

                  1. พยายามดลธาตทเหมอนกนใหมจำานวนอะตอมทงสองดานเทากนกอน                  2. ในบางปฏกรยามกลมอะตอมใหดลเปนกลม                  3. ใชสมประสทธ(ตวเลขทใชวางไวหนาอะตอม)ชวยในการดลสมการ แลวนบจำานวนอะตอมแตละขางใหเทากน เชน

2C2H2(g) + 5O2(g) 4CO2(g) + 2H2O(l)สารตงตน สารผลตภณฑ

AgNO3(aq) + HCl(aq) AgCl(s) + HNO3(aq)สารตงตน สารผลตภณฑ

ก�รดลสมก�รเคมวธก�รดลสมก�รเคมทวไป

1.ระบวาสารใดเปนสารตงตน และสารใดเปนสารผลตภณฑ

2.เขยนสตรเคมทถกตองของสารตงตนและสารผลตภณฑ ซงสตรเคมนจะไมมการเปลยนแปลง

3.ดลสมการโดยหาตวเลขสมประสทธมาเตมขางหนาสตรเคม เพอทำาใหอะตอมชนดเดยวกนทงซายและขวาของสมการมจำานวนเทากน

4.ใหคดไอออนทเปนกลมอะตอมเปรยบเสมอนหนงหนวย ถาไอออนนนไมแตกกลมออกมาในปฏกรยา

ตรวจสอบอกครงวาถกตองโดยมจำานวนอะตอมชนดเดยวกนเทากนทงสองขาง

ตวอย�ง อะลมเนยมซงเปนโลหะทวองไวตอปฏกรยากบกรด เมออะลมเนยมทำาปฏกรยากบกรดซลฟวรก จะเกดแกสไฮโดรเจนและอะลมเนยมซลเฟต จงเขยนและดลสมการของปฏกรยานวธทำ�(1) เขยนสตรสารตงตนและสารผลตภณฑ Al + H2SO4 ----> H2(g) + Al2(SO4)3

(2) ดลจำานวนอะตอม Al 2Al + H2SO4 ----> H2(g) + Al2(SO4)3

(3) ดลจำานวนกลมไอออน SO42- 2Al + 3H2SO4 ----> H2(g) + Al2(SO4)3

(4) ดลจำานวนอะตอม H 2Al + 3H2SO4 ----> 3H2(g) + Al2(SO4)3เรองท 2 หลกในก�รเขยนสมก�รเคม

1.ตองเขยนสตรเคมของสารตงตนแตละชนดได 2.ตองทราบวาในปฏกรยาเคมหนงเกดสารผลตภณฑใดขนบางและ

เขยนสตรเคมของสารผลตภณฑได 3.เมอเขยนสมการแสดงปฏกรยาเคมไดแลวใหทำาสมการเคมให

สมดลดวยเสมอ คอทำาใหจำานวนอะตอมของธาตทกชนดทางซายเทากบทางขวา โดยการเตมตวเลขขางหนาสตรเคมของสารนนๆ เชน

N2 + H2 ----> NH3 ไมถกตอง เพราะสมการนไมดลN2 + 3H2 ----> 2NH3 ถกตอง เพราะสมการนดลแลว

ขอควรจำา ในสมการเคมทดลแลวนจะม จำานวนอะตอม โมลอะตอม และมวลสารตงตนเทากบของสารผลตภณฑเสมอ สวนจำานวนโมเลกลหรอจำานวนโมลโมเลกล หรอปรมาตรของสารตงตนอาจเทากนหรอ ไมเทาหรอสารผลตภณฑกได(สวนใหญไมเทากน)

ในการเขยนสมการเคม ถาใหสมบรณยงขน ควรบอกสถานะของสารแตละชนดดวยคอถาเปนของแขง (solid) ใชตวอกษรยอวา "s" ถาเปนของเหลว (liquid) ใชอกษรยอวา "l" เปนกาซ (gas) ใชอกษรยอวา "g" และถาเปนสารละลายในนำา (aqueous) ใชอกษรยอวา "aq" เชน

CaC2(s) + 2H2O(g) ----> Ca(OH)2(aq) + C2H2(g) 7.การเขยนสมการบางครงจะแสดงพลงงานขอปฏกรยาเคมดวยเชน

2NH3(g) + 93(g) ----> N2(g) + 3H2(g) ปฏกรยาดดพลงงาน = 93 kJ

CH4(g) + 2O2 ----> CO2(g) + 2H2O(l) + 889.5 kJ ปฏกรยาคายพลงงาน = 889.5 พจารณาลกษณะของอะตอมของธาตในสารตงตนหรอในธาตของผลตภณฑแลววเคราะหลกษณะของการเปลยนแปลง สตรของสารตงตนมาเปนสตรของผลตภณฑ อาจจำาแนกประเภทของปฎกรยาเคมไดเปน 3 ประเภท ดงน

1.ปฎกรย�ก�รรวมตว (Combination) ปฎกรยารวมตวเกดจากสารโมเลกลเลกกวารวมกนเปนโมเลกลใหญ

หรอเกดจากธาตทำาปฎกรยากบธาตไดสารประกอบ ดงตวอยางตอไปน ตวอย�งท 1 แกส H2 รวมกบแกซ O2 ไดนำา (H2O) 2H2(g) + O2(g) ----> 2H2O(l)ตวอย�งท 2 2Al(s) + 3Cl2(g) ----> 2AlCl3

2.ปฎกรย�ก�รแยกสล�ย (Decomposition) ปฎกรยาการแยกสลายเกดจากสารโมเลกลใหญแยกสลายใหสารโม

เลกลเลกๆ ดงตวอยางตอไปน

ตวอย�งท 1 แยกนำาดวยกระแสไฟฟาใหแกส O2 และ H2

2H2O(l) ----> 2H2(g) + O2(g)

ตวอย�งท 2 เผาหนปนดวยแคลเซยมคารบอนเนต (CaCO3) จะไดแคลเซยมออกไซต (CaO) และแกสคารบอนไดออกไซต (CO2) เผา CaCO3(s) ----> CaO(s) + CO2(g)3.ปฎกรย�ก�รแทนท (Replacement)

ปฎกรยาการแทนทเปนปฏกรยาทสารหนงเขาไปแทนทสารในอกสารหนง เชน Zn(s) + CuSO4 ----> ZnSO4 + Cu

4.ปฏกรย�ก�รแลกเปลยน มหลายประเภทเชนปฏกรยาตะกอน เปนปฏกรยาแลกเปลยนชนดหนงทเมอแยกเขยน

เปนสมการไอโอนคจะพบวามการตกตะกอนเชน Ba(CN)2(aq) + Na2CO3(aq) ----> BaCO3(s) + 2NaCN(aq)

Pb(NO3)2(aq) + 2KI (aq) ----> PbI2(s) + KNO3 (aq)

ปฏกรยาสะเทน (Neutralization Reaction) เปนปฏกรยาแลกเปลยนประเภทหนง เกดกบปฏกรยาระหวางกรดกบเบส ไดเกลอกนนำา เชน

HCl(aq) +NaOH(aq) ----> NaCl (aq) + H2O(l)

ปฏกรยาการเกดแกส (Gas Forming Reaction) เปนปฏกรยาเคม ทเกดผลตภณฑเปนแกสสารตงตน มกเปนปฏกรยาการแลกเปลยนระหวางกรดหรอเบสกบสารเคมอน

ปฏกรยารดอกซ (Redox Reaction) เปนปฏกรยาทมการถายโอนอเลกตรอนกนหรอเปนปฏกรยาทมการเปลยนเลขออกซเดชนของธาตทงเพมและลดในปฏกรยาเดยวกน

ตวอย�ง ในการสนดาปของเอทลแอลกอฮอล(C5H11OH) ดงน2C5H11OH(g) + 15O2(g) 10CO2(g)

+ 12H2O(g)ก.จงหาจำานวนโมลของกาซออกซเจนทตองใชในการสนดาปกบ 1 โมลของเอทลแอลกอฮอลวธทำ� 2C5H11OH(g) + 15O2(g) 10CO2(g) + 12H2O(g)วธทำ�ท 1 จากสมการ C5H11OH 2 โมล O2 =15 โมล C5H11OH 1 โมล O2 = (15 mol1mol)/2mol 7.5 โมล วธท 2 mol ของ C5H11OH/(mol ของ O2) = 2/(15 โมล) (1 mol)/(mol O2) = 2/15 โมลของ O2 = 15/2 โมล = 7.5 โมล

ปฏกรย�เคม ปฏกรย�เคม (chemical reaction) หมายถง การเปลยนแปลงททำาใหเกดสารใหม มสมบตตางจากสารเดม สารกอนการเปลยนแปลงเรยกวา ส�รตงตน (reactant) และสารทเกดใหมเรยกวา ผลตภณฑ (product)ในขณะทเกดปฏกรยาเคม นอกจากไดสารใหมแลวยงอาจเกดการเปลยนแปลงในดานอนๆ อกได เชน การเปลยนแปลงพลงงาน

   ประเภทของปฏกรย�เคม

ปฏกรยาเคมจำาแนกได 3 ประเภทดงน1. ปฏกรย�ก�รรวมตว (combination) เปนปฏกรยาทเกดจากการรวมตวของสารโมเลกลเลกรวมกนเปนสารโมเลกลใหญ หรอเกดจากการรวมตวของธาตซงจะไดสารประกอบ ดงเชน

2. ปฏกรย�ก�รแยกสล�ย (decomposition) เปนปฏกรยาทเกดการแยกสลายของสารโมเลกลใหญใหไดสารโมเลกลเลกลง ดงเชน

3. ปฏกรย�ก�รแทนท (replacement) เปนปฏกรยาการแทนทของสารหนงเขาไปแทนทอกสารหนง ดงเชน

เรองท 3 ปจจยทมผลตอก�รเกดปฏกรย�เคมปจจยทมผลตอการเกดปฏกรยาเคม หมายถงสงทจะมผลทำาใหปฏกรยาเคมเกดขนเรวหรอชา ไดแก1. คว�มเขมขน สารละลายทมความเขมขนมากกวาจะเกดปฏกรยาไดเรวกวาสารละลายทเจอจาง2. พนทผว ของแขงทมพนทผวมากกวาจะเกดปฏกรยาไดเรวกวา3. อณหภม ททมอณหภมสงกวาจะเกดปฏกรยาไดเรวกวาททมอณหภมตำากวา4. ตวเรงปฏกรย�หรอตวคะตะลสต (catalyst) เปนสารชนดตางๆ ทสามารถทำาใหเกดปฏกรยาไดเรวขน

ปฏกรย�เคมทพบในชวตประจำ�วนและผลตอสงแวดลอม

ปฏกรยาเคมเกดจากสารทำาปฏกรยากนแลวไดสารใหม ซงสารนนคอผลตภณฑ ผลตภณฑทไดนนมทงประโยชนและโทษ รอบๆ ตวเรามปฏกรยาเกดขนมากมาย เชน ปฏกรยาชวเคมในรางกาย การเกษตรกรรม อตสาหกรรม ตวอยางเหลานลวนเกยวกบปฏกรยาเคมทงสน จงเหนไดวาปฏกรยาเคมมความสำาคญตอชวตอยางยงตวอย�งปฏกรย�เคมทพบในชวตประจำ�วน4.1 ฝนกรด เมอเกดฝนตกลงมา นำา (H2O) จะละลายแกสตางๆ ทอยในอากาศตามธรรมชาต เชน แกสคารบอนไดออกไซด (CO2) แกสซลเฟอรไดออกไซด (SO2) แกสไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) เมอนำาละลายแกสคารบอนไดออกไซดในอากาศ จะทำาใหนำาฝนมสภาพเปนกรดคารบอนก (H2CO3) ดงสมการ

เมอนำาฝนทมสภาพเปนกรดไหลไปตามภเขาหนปนกจะทำาปฏกรยากบแคลเซยมคารบอเนต (CaCO3) ในหนปน และไดสารละลายแคลเซยมไฮโดรเจนคารบอเนต (Ca(HCO3)2) ออกมา ดงสมการ

เมอสารละลายแคลเซยมไฮโดรเจนคารบอเนตไหลซมไปตามเพดานถำา นำาจะระเหยไปเหลอแตหนปนเกาะจนกลายเปนหนยอยทเพดานถำา ถาสารละลายนหยดลงบนพนถำา เมอนำาระเหย ไปจะกลายเปนหนงอกตอไปสรปปฏกรย�เคมในก�รเกดหนยอยและหนงอก

รปแสดงหน

รปแสดงหนยอย

4.2 ถ�นไฟฉ�ย (Dry cell)ถานไฟฉายเปนเซลลกลวานกทใชประโยชนมากในปจจบน ชนนอก

สดของถานไฟฉายจะมกระดาษหรอโลหะหอหม ชนถดมาจะเปนกลอง (Zn) จะทำาหนาทเปนขวแอโนด ตรงกลางกลอง(Zn) ไวบรรจสารและ Zn จะทำาหนาทเปนขวแอโนดตรงกลางกลอง Zn จะมแทงแกรไฟต ทำาหนาทเปนขวแคโทด สวนรอบ ๆ แทงแกรไฟตจะมของผสมระหวางผงถานแอมโมเนยม

คลอไรดชน แมงกานส(IV)ออกไซด และกาวบรรจอยเปนอเลคโตรไลต จะเหนวาในถานไฟฉาย ไมใชอเลคโตรไลตทเปนของเหลว ทำาใหสะดวกตอการนำาไปใชงาน

4.3 เซลลสะสมไฟฟ�แบบตะกว(Lead storage cell) หรอทเรยกกนทวไปวา แบตเตอรรถยนต แตละเซลลจะใหศกยไฟฟา

2 โวลต ถาตองการใชกระแสไฟฟาทมศกยไฟฟาเทาใด กนำาเซลลหลาย ๆ เซลลมาตอกนอยางอนกรม ในแตละเซลลของเซลลสะสมไฟฟาแบบตะกว จะประกอบดวยแผนตะกวและแผนทองแดง จมอยในสารละลาย H2SO4 ซงทำาหนาทเปนอเลคโตรไลต

4.4 ก�รชบโลหะดวยไฟฟ�เปนกระบวนการทมการเคลอบชนของโลหะทตองการชบลงบนผว

โลหะอกชนดหนง การชบโลหะหลกการชบโลหะดวยกระแสไฟฟา

1.สงทตองการชบใหตอกบขว แคโทด(ขวลบ) ของแบตเตอร2.จะชบดวยโลหะอะไรกนำาโลหะนนตอกบขวแอโนด(ขวบวก) ของ

แบตเตอร3.ในอเลคโตรไลตตองประกอบดวย ไอออนของโลหะชนดเดยวกน

กบทตอกบขวแอโนด4.กระแสไฟฟาทใชตองเปนกระแสตรง

ทขวแอโนด(ขวบวก)โลหะ Zn จะจาย e- ตามสมการZn -------> Zn2+ + 2e- ---------(1)

ทขวแคโทด(ขวลบ) Zn2- จะมารบ e- เปนโลหะ Zn เคลอบทผงของตะป Fe

Zn2+ + 2e- -------> Zn ---------(2)

4.5 สบเปนสารอนทรย จำาพวกเกลอทไดจากการทำาปฏกรยาระหวางไขมน

จากพชหรอสตวกบเบส เบสทใชในการทำาสบ มลกษณะทตางกนอย 2 ชนด คอ

1.สบเหลว เตรยมโดยใชกรดไขมนจากพชหรอสตว ทำาปฏกรยากบสารละลายโปตสเซยมไฮดรอกไซต (KOH) ชาวบานเรยกวา ดางคล

2.สบแขง เปนสบทเตรยมขนจากการใชกรดไขมนจากพชหรอสตว ทำาปฏกรยากบสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด หรอโซดาไฟ( NaOH) สบมชอทางเคมวา โซเดยมสเตยเรต ซงมสตรทางเคม คอ C17H35CooNa

ก�รผลตสบการผลตสบ ใชกรดไขมนจากพชหรอสตวทำาปฏกรยากบสารละลาย

เบส แลวจะใหผลเปนไปตามสมการไขมน + NaOH หรอ KOH -------> สบ + กลเซ

อรอลในการผลตสบจะเตมโซเดยมคลอไรด(เกลอแกง) ลงไปในกรรมวธการผลตเพอใหสบกบ กลเซอรอล แยกออกจากกน ซงเรยกโซเดยมคลอไรดวา เปนตว Salting out

ส�รทเตมลงในสบ เพอใหสบมคณภาพด ไดแก1.สารเพมความสะอาด เชนโซดาซกผา โซเดยมซลเกต โซเดยม

ฟอสเฟต2.สารฆาเชอโรค มกใสในสบฟอกตวเพอฆาเชอโรคไดดขน3.สารแตงเตมกลน ไดแก หวนำาหอม4.สารดบกลน ซงปนหรอผสมไปพรอมกบสารฆาเชอโรค

4.6 ผงซกฟอก ผงซกฟอกโดยทวไป จะมคาความเปนกรด เบส ประมาณ – 9.0-

10.6 สวนประกอบทสำาคญไดแก1.ฟอสเฟต ทำาใหนำามสภาพเปนเบสพอเหมาะกบการทำาปฏกรยาของผงซกฟอก กนไมใหสงสกปรกกลบเขาจบเสนใยไดอก2.โซเดยมซลเกต ปองกนไมใหโลหะ ไมใหตะกอนสงสกปรกจบเสอผาขณะซก ใหนำามสภาพเปนเบสออน3.สารฟอกขาว เชน เปอรปอเรต ชวยทำาใหเสอผาทซกมความขาวสะอาดขน 4.โซเดยมคารบอนซเมธลเซลลโลส(C.M.C.) ไมใหผงซกฟอกเกดตะกอนขนขณะซกลาง ชวยจบอนภาคสงสกปรกทหลดออกมาไมใหกลบไปจบเสอผาอก ชวยใฝหรสกนมมอขณะซกผา 5.นำาหอม ส และยาฆาเชอโรค และสารลดแรงตงผว

ใบคว�มรเรอง โปรตน ค�รโบไฮเดรต และไขมนวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอน

ปล�ย

เรอง โปรตน ค�รโบไฮเดรต และไขมนเรองท 1 โปรตน

โปรตน (Protein) เปนสารประกอบทมคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) และ ไนโตรเจน (N) เปนสวนประกอบสำาคญ และนอกจากนโปรตนบางชนดอาจประกอบดวยอะตอมของธาตอนๆ อกเชน

กำามะถน (S) เหลก (Fe) และฟอสฟอรส (P) เปนตน โดยทวไปในเซลลพชและเซลลสตว มโปรตนอยไมตำากวารอยละ 50 ของนำาหนกแหง

โปรตนสรางขนจากกรดอะมโนหลายๆ โมเลกลมาเชอมตอกนเปนพอลเมอรดวยพนธะเพปไทด (Peptide bond) โมเลกลของโปรตนอาจประกอบขนดวยพอลเพปไทดเพยงสายเดยวหรอหลายสายเชอมโยงตอกนกได สมบตของโปรตน

1. การละลายนำา ไมละลายนำา บางชนดละลายนำาไดเลกนอย2. ขนาดโมเลกล และมวลโมเลกล ขนาดใหญมมวลโมเลกลมาก3. สถานะ ของแขง4. การเผาไหม เผาไหมมกลนไหม5. ไฮโดรลซส

         6. การทำาลายธรรมชาต โปรตนบางชนดเมอไดรบความรอน หรอเปลยนคา pH หรอเตมตวทำาลายอนทรยบางชนดจะทำาใหเปลยนโครงสรางจบเปนกอนตกตะกอน

ลกษณะโครงสร�งของโปรตน

โปรตนประกอบดวยกรดอะมโนมารวมกน โดยใชพนธะเพปไทด (Peptide bond) เปนตวยดกรดอะมโนมสตรทวไปคอ

- NH2 คอ หมอะมโน (Amino group) - COOH คอ หมคารบอกซล (Carboxyl group)- R คอ ไฮโดรคารบอน (Hydrocarbon) หรอหมอนๆกรดอะ

มโนตางชนดกนจะแตกตางกน พนธะเพปไทด คอ พนธะโคเวเลนททเกดขนระหวาง C อะตอมในหม

คารบอกซล ของกรดอะมโน โมเลกลหนงยดกบ

N อะตอม ในหมอะมโน (-NH2) ของกรดอะมโนอกโมเลกลหนง

แผนภ�พแสดงก�รยดเก�ะของโมเลกลของกรดอะมโน ทม� (โครงสร�งของกรดอะมน. ออน-

ไลน. 2552)- สารทประกอบดวยกรดอะมโน 2 โมเลกล เรยกวา ไดเพปไทด - สารทประกอบดวยกรดอะมโน 3 โมเลกล เรยกวา ไตรเพปไทด

- สารทประกอบดวยกรดอะมโนตงแต 100 โมเลกลขนไป เรยกวา พอลเพปไทดนวา โปรตน

ดงนนโปรตนชนดตางๆ จงขนอยกบจำานวนและการเรยงตวของกรดอะมโน กรดอะมโนจะมเพยง 20 ชนด แตจำานวนและการเรยงตวทตางกนของกรดอะมโน ทำาใหจำานวนโปรตนในรางกายคน มจำานวนมากถง 1 แสนกวาชนด โปรตนแตละชนดอาจประกอบไปดวยสายพอลเพปไทด 1 สาย หรอหลายสายกได แลวแตชนดของโปรตน เชน

โมเลกลของอนซลนววประกอบดวยสายพอลเพปไทด 2 สายโมเลกลของฮโมโกลบน ประกอบดวยสายพอลเพปไทด 4 สาย

โครงสร�งโมเลกลของอนซลน โครงสร�งโมเลกลของฮ

โมโกลบน ทม� (โครงสร�งโมเลกลของอนซลน. ออน-ไลน. 2252) ทม� (โครงสร�งโมเลกลของฮโมโกลบน. ออน-ไลน. 2252)

การทการทกรดอะมโนทง 20 ชนดตอกนอยางอสระ ทำาใหโปรตนแตละชนดมลำาดบและจำานวนของกรดอะมโนแตกตางกน และมคณสมบตแตกตางกน และมคณสมบตทแตกตางกนดวย

ประเภทของโปรตนการแบงประเภทของโปรตนมเกณฑในการแบงแตกตางกน ดงน1) เกณฑก�รแบงต�มหลกชวเคม แบงได 3 ประเภท คอ

1.1 โปรตนเชงเดยว (Simple protein) เปนโปรตนชนดทไมซบซอนประกอบดวยกรดอะมโนเพยงอยางเดยว ไมมสารอนเจอปนอย เชน

- serum albumin เปนโปรตนในนำาเลอด myosin

- legumin เปนโปรตนในเมลดถว- myosin เปนโปรตนในกลามเนอ- lactoglobulin เปนโปรตนในขาวสาล

1.2 โปรตนเชงประกอบ (Compound protein) เปนโปรตนชนดทซบซอน ประกอบดวย กรดอะมโน และมสารอนปนอยดวย เชน

- phosphoprotein เปนโปรตนทมฟอสเฟตอยดวย- lipoprotein เปนโปรตนทมไขมนรวมอยดวย เชน ไขแดง

เยอหมเซลล นำานม - glucoprotein เปนโปรตนทประกอบดวยคารโบไฮเดรต

พบใน นำาลาย1.3 อนพนธของโปรตน ( Derived Protein) เปน

โปรตนชนดทไดจากการสลายตวของโปรตนเชงเดยว และโปรตนเชงประกอบ เชน - myosan ไดจาก myosin ซงเปนโปรตนเชงเดยวในกลามเนอ

2) เกณฑก�รแบงต�มหน�ทของโปรตน แบงได 8 ประเภท คอ2.1 โปรตนททำ�หน�ทเปนโครงสร�ง (Struture

protein) คอโปรตนททำาหนาทเปนองคประกอบของโครงสรางของรางกาย เชน

- เยอหมเซลล ประกอบดวยโปรตนฝงอยในพนททเปนไขมน- ไรโบโซม เปนแหลงทมการสงเคราะหโปรตน ประกอบดวย

โปรตน 50% และ RNA 50% - collagen ในกระดกและเนอเยอเกยวพน

2.2 โปรตนททำ�หน�ทขนสง (Transport protein) คอโปรตนททำาหนาทลำาเลยงแกสออกซเจน และคารบอนไดออกไซด เชน

- hemoglobin ในเมดเลอด ทำาหนาทนำาออกซเจนจากปอดไปสงทวรางกาย

-transferrin ในซรม ทำาหนาทขนสงธาตเหลก2.3 โปรตนททำ�หน�ทเปนเอนไซม (Enzyme

protein) คอ โปรตนททำาหนาทเกยวกบการเรงปฏกรยาเคมตางๆ ในรางกาย เชน

- catalase เปนเอนไซมทเรงปฏกรยาการสลายตวของ H2O2

- lipase เปนเอนไซมของปฏกรยาการสลายลพด2.4 โปรตนททำ�หน�ทเกยวกบเคลอนไหว (Contractile

protein) คอโปรตนทอยในเซลลของกลามเนอ คอ แอกทน และไมโอซน

2.5 โปรตนททำ�หน�ทเกบสะสม ( Storage protein) คอโปรตนททำาหนาทสะสมอาหาร เชน

- ovalbumin ในไขขาว- casein และ lactoglobulin ในนำานม

2.6 โปรตนททำ�หน�ทส�รพษ (Toxin) คอโปรตนททำาหนาทเปนสารมพษ พบทงในเชอโรค สตว และพช เชน

- พษง ซงประกอบดวยเอนไซมทยอยพวกลพด2.7 โปรตนททำ�หน�ทปองกน (Protective

protein) คอ โปรตนททำาหนาทเปนภมคมกนโรคใหกบรางกาย เชน- immunoglobulin เปนไกลโคโปรตน ซงทำาหนาทกำาจด

สารหรอเชอโรคทผานเขาสรางกาย2.8 โปรตนททำ�หน�ทควบคม (Control protein) คอ

โปรตนททำาหนาทควบคมการทำางานของเซลลในรางกาย ไดแก พวกฮอรโมนตางๆ เชน

- insulin เปนฮอรโมนทควบคมเมแทบอลซมของกลโคส- parathormone เปนฮอรโมนทควบคมระดบสมดลของ

แคลเซยมและฟอสฟอรสในรางกาย- growth hormone เปนฮอรโมนทควบคมและกระตนการ

เจรญเตบโตของเนอเยอตางๆในรางกาย3) เกณฑก�รแบงต�มหลกโภชน�ก�ร สามารถแบงได 2 ประเภท

คอ3.1 โปรตนประเภทสมบรณ (complete protein) คอ

โปรตนทมกรดอะมโนทจำาเปนตอรางกายครบทกตว สามารถนำามาสรางและซอมแซมสวนทสกหรอไดด ไดแก เนอสตว ไข นม เปนตน

3.2 โปรตนประเภทไมสมบรณ (incomplete protein) คอโปรตนทมกรดอะมโนชนดจำาเปนตอรางกายไมครบทกตว ซงรางกายนำามาสรางและซอมแซมสวนทสกหรอไดไมด สวนใหญเปนโปรตนจากพช

4) เกณฑก�รแบงต�มลกษณะโครงรปทงโมเลกล สามารถแบงได 2 ประเภท คอ

4.1 โปรตนลกษณะแบบเสนใย (fibrous prottein) เปนโปรตนทโมเลกลมลกษณะเปนเสนยาว สายพอลเมอรจะเรยงตวเปนระเบยบมความแขงแรง เหนยว ยดหยนไดมาก และมกจะไมละลายนำา เชนโปรตนในเสนผม โปรตนในเสนขน โปรตนในเสนเอน โปรตนในเขาสตว โปรตนในเสนใหม เปนตน

4.2 โปรตนลกษณะเปนกอน (globular protein) เปนโปรตนทมสายพอลเพปไทดพนไปมา และอดกนแนน ทำาใหมลกษณะเปนกอน บางสวนของสายเพปไทดอาจทบกนอยางเปนระเบยบ หรอมลกษณะเปนเกลยว หรอเปนแผน เชน โปรตนพวกเอนไซม โปรตนพวกฮโมโกลบน โปรตนพวกฮอรโมน โปรตนทอยใกลกลามเนอ เปนตน

คว�มสำ�คญของส�รอ�ห�รประเภทโปรตนตอสงมชวต

1. เปนสารอาหารทใหพลงงานแกรางกาย โดยโปรตน 1 กรม จะใหพลงงานประมาณ 4.1 กโลแคลอร ซงเทากบสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต

2. เปนสวนประกอบของเซลล โดยเปนองคประกอบของเยอหมเซลลและโพรโทพลาสซมของเซลล

3. เปนโครงสรางของผวหนง เสนผม และขน4. ชวยในการเจรญเตบโต และซอมแซมสวนทสกหรอในรางกาย

โดยรางกายจะนำาโปรตนไปใชในการสรางเนอเยอใหม5. ชวยในการหดตวของกลามเนอ ทำาใหสงมชวตสามารถ

เคลอนไหวได6. เปนสารททำาหนาทสำาคญตางๆ ในรางกาย เชน

- ทำาหนาทในการลำาเลยงออกซเจนและคารบอนไดออกไซด- สรางภมตานทานใหแกรางกาย- ชวยกระตนการเกดปฏกรยาเคมตางๆ ในรางกาย

7. สามารถเปลยนเปนคารโบไฮเดรต และไขมนได โดยพบวากรดอะมโนชนดหนงอาจเปลยนแปลงไปเปนกรดอะมโนอนๆ ได

เรองท 2 ค�รโบไฮเดรต

คารโบไฮเดรต (Cabohydrate) เปนสารประกอบอนทรยทเปนแหลงใหพลงงานและคารบอนทสำาคญของสงมชวตเพอนำาไปใชในการดำารงชวตและสรางสารอนๆตอไป โมเลกลของคารโบไฮเดรตประกอบดวยอะตอมของธาต คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเจน (O) โดยมอตราสวนของอะตอมไฮโดรเจนตอออกซเจน เทากบ 2:1 (H:O = 2:1) จำานวนและการเรยงตวของอะตอมทงสามธาตนแตกตางกน จงทำาใหคารโบไฮเดรตมหลายชนด เชน นำาตาลกลโคส (C6H12O6) นำาตาลซโครส(C12H22O11) แปง(C6H10O5)n

พชสเขยวสามารถสรางอาหารขนได โดยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง โดยใชคารบอนไดออกไซดและนำาเปนวตถดบในการผลตกลโคส นำาตาลอนๆ แปง เซลลโลส และสารอนๆ คารโบไฮเดรตทพบในพช มกอยในรปของพอลแซกคารไรด (Polysaccharides) คารโบไฮเดรตทเรารจกกนด คอ นำาตาลชนดตางๆ และแปง

นำาตาล มรสหวานบางครงเรยกวา แซกคารไรด (Saccharides) มอยทวไปทงในเนอเยอของพชและสตว มนษยและสตวมกลโคสเปนนำาตาลในเลอด มไกลโคเจนสะสมเปนกลโคสสำารองไวใชในเนอเยอของตบและกลามเนอ คารโบไฮเดรตทงสองชนดน เปนสารทเซลลจะนำาไปสลายใหไดพลงงานทจำาเปนสำาหรบการดำารงชวตสมบตของค�รโบไฮเดรต

1. มสตรทวไปของคารโบไฮเดรต คอ (CH2O)n ขอยกเวน - คารโบไฮเดรต บางชนด ไมมสดสวนเหมอนกนได เชน ดออกซไรโบส (C5H10O4) – สารบางอยางมสตรทวไปเปน (CH2O)n คลายคารโบไฮเดรต แตไมใชคารโบไฮเดรต เชน กรดนำาสม C2H4O2 กรดแลกตก C3H6O3

2. จดเปนพวกโพลไฮดรอกซล

3. คารโบไอเดรตสวนใหญประกอบไปดวยแปง และนำาตาล นำาตาลเปนคารโบไฮเดรตโมเลกลเลก มกเรยกลงทายชอดวย โอส (-ose) เชน กลโคส (glucose) มอสโทส (motose) แปงเปนคารโบไฮเดรตโมเลกลใหญไดแก ไกลโคเจน (glycogen) เซลลโลส (cellulose)

4. คารโบไฮเดรตในคน และสตว สามารถสะสมในรางกายในรปของไกลโคเจน สวนใหญเกบสะสมไวทตบ และกลามเนอ

5. แปงสามารถเปลยนเปนนำาตาลได โดยใชเอนไซมทมอยในนำาลาย

ประเภทของค�รโบไฮเดรตคารโบไฮเดรตแบงออกเปน 3 พวกใหญๆ คอ1. นำ�ต�ลโมเลกลเดยว (Monosaccharides) เปน

คารโบไฮเดรตทมขนาดเลกทสด เปนโมเลกลสายเดยว ตอกนเปนลกโซยาวไมแตกกงหรอแขนง ประกอบดวยอะตอมของคารบอนตงแต 3 ถง 7 อะตอม มสตรโครงสรางทวไป คอ (CH2O)n โดย n แสดงจำานวนคารบอนอะตอม ทรจกกนทวๆไปเปนคารโบไฮเดรตทมคารบอน 6 อะตอม เชน กลโคส กาแลกโทส และฟรกโตส โครงสรางดงภาพ

กลโคส กาแลกโทส ฟรกโตสแสดงโครงสร�งของนำ�ต�ลโมเลกลเดยว

ทม� (โครงสร�งของนำ�ต�ลโมเลกลเดยว. ออน-ไลน. 2552)

นำาตาลโมเลกลเดยวทควรรจก ไดแก- กลโคส (glucose , C6H12O6) พบในผกและผลไมทวไป จดวา

เปนนำาตาลทสำาคญ เพราะนำาตาลชนดนเปนสารทละลายอยในเสนเลอดและ

สามารถลำาเลยงไปสสวนตางๆของรางกายทนท เพอสรางพลงงานใหแกการทำางานของระบบตางๆของรางกาย

- ฟรกโตส (fructose , C6H12O6) พบในผลไม นำาผง สายรก นำาอสจ(semen) เปนนำาตาลทมความหวานมากกวานำาตาลชนดอนๆ ในธรรมชาต ละลายนำาไดด

- กาแลกโทส (galactose , C6H12O6) เปนนำาตาลทไมพบในธรรมชาตแตไดจากการสลายตวของนำาตาลแลกโทส (lactose) เมอนำาตาลแลกโทสซงเปนนำาตาลในนมถกยอยจะไดนำาตาลกาแลกโทส และกลโคส เปนสวนประกอบสำาคญในไกลโคลพดของเนอเยอประสาท นำาตาลชนดนมความหวานนอยกวากลโคส

- ไรโบส (ribose , C5H10O5) เปนนำาตาลทเปนสวนประกอบโครงสรางของกรดไรโบนวคลอก หรอ RNA ซงมความสำาคญในกระบวนการสงเคราะหโปรตน เปนสวนประกอบของสารพลงงานสง คอ ATP (adenosine triphosphate)

- ดออกซไรโบส (deoxyribose, C5H10O4 ) เปนนำาตาลทเปนสวนประกอบโครงสรางของกรดดออกซไรโบนวคลอก (deoxyribonucleic acid หรอ DNA) ซงเปนสวนประกอบทสำาคญในโครโมโซม โดยทำาหนาทควบคมกจกรรมตางๆของเซลล เชน การถายทอดลกษณะทางพนธกรรม

- ไรบโลส (ribulose, C5H10O5) เปนนำาตาลทมความสำาคญในกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพช โดยทำาหนาทรบ CO2 ในชวงปฏกรยาทไมใชแสง

2. โอลโกแซกค�ไรด (Oligosaccharides) เกดจากนำาตาลโมเลกลเดยวตงแต 2-10 โมเลกลมารวมกนดวยพนธะไกลโคซดก (glycosidic) มสตรทางเคม คอ C12H22O11 โอลโกแซกคาไรดทพบมากทสดในธรรมชาต คอ พวกไดแซกคาไรด (Disaccharides) หรอนำาตาลโมเลกลค

นำาตาลโมเลกลค เปนนำาตาลทประกอบดวยนำาตาลโมเลกลเดยว 2 โมเลกลมารวมกนดวยพนธะโควาเลนท กลายเปน

ไดแซกคาไรด(นำาตาลโมเลกลค) 1 โมเลกล โดยทนำาตาลโมเลกลเดยวทมารวมกนจะเปนโมเลกลชนดเดยวกน หรอตางชนดกได

นำาตาลโมเลกลคทพบมากทสดในธรรมชาต ไดแก- ซโครส (sucose , C12H22O11) แตละโมเลกลประกอบดวย

กลโคสและฟรกโตสอยางละ 1 โมเลกล ซโครสมลกษณะเปนผลกสขาว ละลายนำาไดด และมรสหวาน พบในนำาออย มะพราว ตาล ผลไมสก หวบท โดยเฉพาะพบมากทสดในออย จงอาจเรยกอกอยางหนงวานำาตาลออย ซโครสทรจกกนดคอ นำาตาลหรอนำาตาลกรวด

แสดงโครงสร�งของนำ�ต�ลซโครส ทม� (โครงสร�งโมเลกลนำ�ต�ลซโครส. ออน-ไลน. 2552)

- แลกโตส (lactose , C12H22O11) เปนนำาตาลโมเลกลคซงแตละโมเลกลประกอบดวยกลโคสและกาแลกโทสอยางละ 1 โมเลกล พบในนำานมของคนและสตว หรออาจพบในปสสาวะของหญงมครรภแตไมพบในพช ดงนนอาจเรยกอกอยางวา นำาตาลนม (milk suger) ละลายนำาไดนอยกวาซโครส และมความหวานนอยกวา

แสดงโครงสร�งของนำ�ต�ลแลกโทส ทม� (โครงสร�งโมเลกลแลกโทส ออน-ไลน. 2552)

- มอสโทส (maltose , C12H22O11) เปนนำาตาลโมเลกลคซงแตละโมเลกลประกอบดวยกลโคส 2 โมเลกลมารวมตวกน เปนนำาตาลทละลายนำาไดด แตความหวานไมมากนก (มความหวานเพยง 20% ของนำาตาลซโครส) เปนนำาตาลทพบในธญพช ไดแก ขาวมอลล แตไมพบในรปอสระในธรรมชาต ไดจากการยอยสลายแปงและไกลโคเจน

แสดงโครงสร�งของนำ�ต�ลมอสโทส ทม� (โครงสร�งนำ�ต�ลมอสโทส ออน-ไลน. 2552)

เซลโลไบโอส (cellobiose , C12H22O11) เปนนำาตาลโมเลกลทไมมรปอสระในธรรมชาต และไมเปนประโยชนตอคน ไดจากกการยอยสลายเซลลโลส

แสดงโครงสร�งของเซลโลไบโอส ทม� (โครงสร�งของเซลโลไบโอส ออน-ไลน. 2552)

3. พอลแซกค�รไรด หรอนำ�ต�ลโมเลกลใหญ เกดจากนำาตาลโมเลกลเดยวหลายๆโมเลกลมารวมกนตงแต 11 จนถง 1,000 โมเลกล ตอกนเปนสายยาวๆ บางชนดเปนสายโซยาวตรง บางชนดมกง

กานแยกออกไป พอลแซกคารไรดแตกตางกน แตกตางกนทชนด และจำานวนของนำาตาลโมเลกลเดยวทเปนองคประกอบ

พอลแซกคารไรดทพบมากทสดไดแก - แปง (starch) เปนพอลแซกคาไรดทพชสามารถสงเคราะห

ได และสะสมในสวนตางๆของพชชนสง เชน เมลด ราก ผล เปนตน โมเลกลของแปงแตละโมเลกลประกอบขนดวยโมเลกลของกลโคสตอกนเปนสายยาว บางสวนแตกกงกานสาขา

แสดงโครงสร�งโมเลกลของแปง ทม� (โครงสร�งโมเลกลของแปง ออน-ไลน. 2552)

- ไกลโคเจน (glycogen) เปนพอลแซกคาไรดทสะสมในเซลลของกลามเนอลาย และเซลลตบ เพอใชในเวลาทรางกายขาดแคลนกลโคส มบทบาททสำาคญในการรกษาระดบนำาตาลในเลอด โมเลกลของไกลโคเจนประกอบดวย หนวยยอยทเปนกลโคสเรยงตวเปนสายยาว ในรางกายหากมกลโคสเหลอใช ในรางกายถาหากมกลโคสเหลอใช รางกายจะเปลยนไปเปนไกลโคเจน แลวเกบสะสมไวทตบกบกลามเนอ

- เซลลโลส (cellulose) เปนพอลแซกคาไรดทเปนองคประกอบทสำาคญของผนงเซลลพช โดยเปนสวนทสรางความแขงแรงใหแกเซลลพช โมเลกลของเซลลโคสประกอบดวยโมเลกลของกลโคสจำานวนมากมาย ประมาณ 1,200 - 12,500 โมเลกล แตมการเรยงตวของโมเลกลกลโคสแตกตางจากโมเลกลของแปง และปนสารทไมละลายนำา

เพราะโมเลกลใหญมาก คนสตวเคยงเออง เชน วว ควาย สามารถผลตเอนไซมเซลลเลสยอยเซลลโคสเปนกลโคสได

- ไคทน (chitin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในสตวไมมกระดกสนหลง ไคทนจะเปนจะเปนสวนทเปนเปลอกแขงหมตวสตว เชน กระดองป เปลอกกง เปนตน ไคทนไมละลายนำาและไมสามารถยอยสลายดวยนำายอยของรางกาย

- เฮป�รน (heparin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในปอด ตบ มาม ผนงเสนเลอด เฮปารนเปนสารททำาใหเลอดไมแขงตว

- ลกนน (lignin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในเนอเยอพชมความแขงแรง โดยจะสะสมตามผนงเซลลพช

- เพกทน (pectin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในผลไมมลกษณะคลายวน ประกอบดวยโมเลกลของกาแลกโทสหลายๆโมเลกลมารวมกน พบในผนงเซลลพช เปลอกผลไมตางๆ เชน สม มะนาว และยงพบในสวนของรากและใบทเปนสเขยวของพชดวยคว�มสำ�คญของส�รอ�ห�รประเภทค�รโบไฮเดรตตอสงมชวต

1. เปนสารอาหารทใหพลงงานแกเซลล เพอทำากจกรรมตางๆ และใหความอบอนแกรางกาย โดยคารโบไฮเดรต 1 กรม จะใหพลงงานประมาณ 4.1 กโลแคลอร

2. สามารถนำาไปสงเคราะหเปนสารในรปไกลโคเจนเกบสะสมไวทตบและกลามเนอ เพอใชในยามขาดแคลน การเกบสะสมไวในรปไกลโคเจนมปรมาณจำากด จงมการสะสมไวในรปของไขมนไวตามสวนตางๆของรางกายเกบไวใชยามขาดแคลน

3. โอลโกแซกคาไรด และพอลแซกคาไรด เปนสวนประกอบของเซลลและเปนโครงสรางของเซลล

4. ควบคมเมแทบอลซมของไขมนและโปรตนใหเปนปกต โดยรางกายจะใชคารโบไฮเดรตสำาหรบนำาไปสรางพลงงานกอน ถาไมพอจงจะใชจากไขมน และมการปองกนไมใหมการสลายตวของไขมนในตบมาก เพราะหากไขมนในตบไมสามารถสลายตวไดสมบรณทำาใหเกดสารคโตน (ketone body) ซงเปนพษตอรางกาย และถาหากขาดแคลนมากๆจงม

การใชโปรตน หากโปรตนถกนำามาสรางพลงงานจะมผลเสยตอรางกาย เนองจากบทบาทโปรตนมบทบาทสำาคญ เชน สรางเอนไซม สรางซอมแซมสวนท สกหรอ สรางภมตานทานเชอโรค

5. เปนสาระสำาคญในการสรางสารบางชนดในรางกาย เชน การสงเคราะห DNA RNA และ ATP จะตองใชนำาตาล

6. ชวยกระตนการทำางานของลำาไสเลก ปองกนไมใหทองผก เชน เซลลโคสจะทำาใหรางกายมกากอาหาร

เรองท 3 ลพด

ลพด (lipid) เปนสารอนทรยทไมละลายนำา แตละลายไดดในตวทำาละลายอนทรย เชน อเทอร เบนซน คลอโรฟอรม คารบอนเตตราคลอไรด อะซโตน และแอลกอฮอล ประกอบดวย คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) แตอตราสวนของธาตเหลานไมเหมอนกบคารโบไฮเดรต (คารโบไฮเดรตอตราสวนระหวาง H : O = 2 : 1) จำานวนออกซเจนจะมนอย สวนจำานวนคารบอน และไฮโดรเจนนนมตางๆกนตามชนดของไขมนนนๆ

ลพดทพบในธรรมชาตมกจะไมอยในสภาพอสระ แตจะปรากฏอยกบสารชวโมเลกลอนๆ ถาลพด (gyucolipid) ถาประกอบอยกบโปรตน เรยกวา ไลโปโปรตน (lipoprotein)

สมบตของลพด1. ไขมนและนำามนไมละลายนำา ละลายไดดในตวทำาลายทไมมขว

เชน เฮกเซน

2. ไขมนมความหนาแนนตำากวานำา แตมความหนาแนนสงกวาเอทานอล

3. ไขมน และนำามนเกดกลนหดได โดยนำามนจะเกดไดงายกวา เพราะเกดปฏกรยากบ O2 ไดงายกวา

4. ในกรณทมคารบอนอะตอมเทากนการเผาไหมนำามนจะมเขมามากกวาการเผาไหมไขมน

5. ไขมนมลกษณะเปนของแขงทออน แตนำามนเปนของเหลว

ลกษณะโครงสร�งของลพดลพดทกชนดมสวนประกอบสำาคญ 2 สวน คอ กรดไขมน (fatty

acid) และ กลเซอรอล (glycerol) 1.กรดไขมน (fatty acid) มสตรโมเลกลมสตรทวไป ดงน

O

R C OH

R คอ หมไฮโดรคารบอนทประกอบดวย C กบ H ซงมจำานวนแตกตางกนไปตามชนดของกรดไขมน ดงนนกรดไขมนมอยมากมายหลายชนด แตละชนดมจำานวนอะตอมของคารบอนและไฮโดรเจนใน R แตกตางกน เชน

R ของกรดปาลมตก ม C 15 อะตอม และ H 31 อะตอม

R ของกรดลไลโนเลอก ม C 17 อะตอม และ H 31 อะตอม

แสดงสตรโครงสร�งของกรดอะมดโนบ�งชนดทม� (palmitic acid structure. On-line 2009)

ถาพจารณาจากความตองการของรางกาย สามารถแบงกรดไขมนออกเปน 2 ประเภท คอ

1. กรดไขมนทจำาเปนตอรางกาย (essential fatty acid) เปนกรดไขมนทมประโยชนตอรางกาย แตรางกายไมสามารถสงเคราะหไดเอง จงจำาเปนตองไดรบจากอาหารโดยตรง กรดไขมนนมมากในนำานมถวเหลอง นำามนขาวโพด นำามนดอกคำาฝอย นำามนรำา ยกเวนนำามนมะพราว และนำามนปาลม

2. กรดไขมนทไมจำาเปนตอรางกาย (nonessential fatty acid) เปนกรดไขมนทรางกายสามารถสงเคราะหขนไดเอง มอยในอาหารประเภทลพดทวไป

ถาพจารณาตามระดบความอมตว สามารถแบงเปน 2 ประเภทคอ1. กรดไขมนอมตว (saturated fatty acid) เปนกรดไขมน

ทอะตอมของคารบอนในโมเลกลมแตพนธะเดยว และไมสามารถรบอะตอมของไฮโดรเจนเขาไปในโมเลกลไดอก มจดหลอมเหลวสงกวากรดไขมนไมอมตว พบมากในไขมนสตว เนย นำามนจากสตวและนำามนพชบางชนด เชน นำามนมะพราว จากการศกษาทางการแพทยพบวา หากรบประทาน

อาหารทประกอบดวยนำามนหรอไขมนทกรดไขมนอมตวมากเกนไป อาจจะมผลทำาใหเกดโรคหวใจขาดเลอดและไขมนอดตนในเสนเลอดได

ภ�พแสดงสตรโครงสร�งของกรดไขมนอมตว ทม� (saturated fatty acid. On-line 2009)

2. กรดไขมนไมอมตว (unsaturated fatty acid) เปนกรดไขมนทอะตอมของคารบอนบางตวมพนธะค (double bond) และสามารถรบอะตอมของไฮโดรเจนไดอก มจดหลอมเหลวตำา ละลายไดงาย กรดไขมนอมตวทมมากทสดคอ กรดโอเลอก (oleic acid) มมากในนำามนมะกอก และนำามนพชทวไป เชน นำามนถวเหลอง นำามนขาวโพด เปนตน

ภ�พแสดงสตรโครงสร�งของกรดไขมนไมอมตว ทม� (unsaturated fatty acid. On-line 2009)

2. กลเซอรอล (glycerol)

- เปนแอลกอฮอรรปหนง มสตรโครงสราง ดงน

ในการรวมกนของโมเลกลของกลเซอรอลกบแตละโมเลกลของกรดไขมนนนจะไดนำา 1 โมเลกล และเรยกปฏกรยานวา ดไฮเดชน (dehydration) เชน เมอกลเซอรอล 1 โมเลกลรวมกบกรดไขมน 3 โมเลกล จะเกดนำา 3 โมเลกล

กลเซอรอล 1 โมเลกล กรดไขมน 3 โมเลกล ไขมน 1 โมเลกล นำ� 3 โมเลกล

ประเภทของลพดลพดแบงออกตามลกษณะทางเคมได 3 ประเภท คอ1. ลพดธรรมด� (simple lipid) เปนลพดทประกอบขนดวย

กรดไขมนกบแอลกอฮอล เกดจากการรวมตวระหวางกลเซอรอล 1 โมเลกลกบกรดไขมน 1-3 โมเลกล แลวแตชนดของลพดแบงออกเปน

1.1 ไขมน (fat) อาจเรยกอกอยางวา กลเซอไรด (glyceride) ประกอบดวยกลเซอรอลกบกรดไขมนชนดอมตว

(saturated fatty acid) เปนสวนใหญ (กรดไขมน 3 โมเลกล กบกลเซอรอล 1 โมเลกล)

1.2 นำามน (oil) ประกอบดวยกลเซอรอลกบกรดไขมนชนดไมอมตว

(unsaturated fatty acid)เปนสวนใหญ (กรดไขมน 3 โมเลกล กบกลเซอรอล 1 โมเลกล)

1.3 ไขหรอขผง(wax) ประกอบดวยกรดไขมนกบแอลกอฮอลทมโมเลกลใหญกวา

กลเซอรอล และมนำาหนกโมเลกลสงกวาดวย 2. ลพดเชงประกอบ (compound lipid) ประกอบดวยลพดรว

มกบสารอนๆ เชน2.1 ฟอสโฟลพด (phospholipid) หรอฟอสโฟกลเซอไรด

(phosphoglyceride) เปนลพดธรรมดาทมหมฟอสเฟตเปนองคประกอบโดยเกดจากการรวมตวของกรดไขมน กลเซอรอล และหมฟอสเฟต มโครงสรางคลายกบไขมนและนำามน ตางกนทมหมฟอสเฟตไปแทนกรดไขมนอยหนงโมเลกล

ภ�พแสดงสตรโครงสร�งของฟอสโฟลพด

ทม� (phospholipid. On-line 2009)

ฟอสโฟลพดเปนสวนประกอบหลกของเยอหมเซลล เนอเยอประสาท นำาเลอด ไขแดง โดยเฉพาะสวนของเยอหมเซลลจะมการเรยงตวกนเปนแผนบางๆ 2 ชนซอนกน สวนหวทมหมฟอสเฟตอยจะเปนบรเวณทมประจเมออยในตวกลางทเปนนำา สวนนจะดงดดกบโมเลกลของนำา เรยกวา สวนทชอบนำา (hydrophibic part) สวนหางทไมมประจจะแยกตวออกจากนำา เรยกวา สวนทไมชอบนำา (hydrophobic part)

2.2 ไกลโคลพด (glycolipid) เปนลพดทมคารโบไฮเดรตเปนองคประกอบอยดวย เชน กาแลคโทลพด (galactolipid)มนำาตาลกาแลกโทสเปนองคประกอบ พบทเยอหมสมอง เสนประสาท และพบตามอวยวะตางๆ เชน ตบ ไต มาม เปนตน

2.3 ลโปโปรตน (lipoprotein) เปนลพดธรรมดาทมโปรตนหรอกรดอะมโนเปนองคประกอบอยดวย ลโปโปรตนเปนสวนประกอบสำาคญของเยอหมเซลลและในนำาเลอด ทำาหนาทลำาเลยงลพดไปยงเซลลตางๆ ทวรางกาย

คว�มสำ�คญของส�รอ�ห�รประเภทลพดตอสงมชวต1. เปนแหลงพลงงานทสำาคญของรางกาย โดยลพด 1 กรม จะให

พลงงานประมาณ 9.1 กโลแคลอร มากกวาสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตและโปรตน(รางกายตองการประมาณวนละ 40 กรม

2. ใหกรดไขมนทจำาเปนตอรางกาย คอ กรดไลโนเลอก (linoleic)3. ลพดในอาหารจะเปนจะเปนตวทำาละลาย และชวยในการดดซม

วตามน A,D,E,K เขาสรางกาย4. ลพดทสะสมภายในรางกาย ชวยยดอวยวะภายในและปองกน

การกระทบกระแทก5. เปนฉนวนปองกนความรอน ไมใหสญเสยออกจากรางกายโดย

สะสมไวบรเวณใตผวหนง6. เปนองคประกอบทสำาคญของเยอหมเซลล และเกยวของกบการ

ควบคมการเปลยนแปลงอณหภมของเซลล7. ควบคมเมแทบอลซมของเซลล เปาหมายทถกคมโดยพวกสเต

รอยดฮอรโมน เชน เอสโทรเจน และโพรเจสเทอโรน ซงเปนฮอรโมนในเพศหญง จะควบคมเมแทบอลซมของเซลลภายในรงไขและมดลก เปนตน

ใบคว�มรเรองปโตเลยม และพอลเมอรวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอน

ปล�ย

เรอง ปโตรเลยมปโตรเลยม (Petroleum) มาจากรากศพทภาษาละตน 2 คำา คอ

เพทรา (Petra) แปลวาหน และโอลอม (Oleum) แปลวานำามน รวมกนแลวมความหมายวา นำ�มนทไดจ�กหน

ปโตรเลยมเปนสารผสมของสารประกอบไฮโดรคารบอนและสารอนทรยหลายชนดทเกดตามธรรมชาตทงในสถานะของเหลวและแกส ไดแกนำามนดบ (Crude oil) และแกสธรรมชาต (Natural gas)

นำ�มนดบ จากแหลงตาง ๆ อาจมสมบตทางกายภาพแตกตางกน เชน มลกษณะขนเหนยว จนถงหนดคลายยางมะตอย มสเหลอง เขยว นำาตาลจนถงดำา มความหนาแนน 0.79 – 0.97 g/cm3 นำามนดบมองคประกอบสวนใหญเปนสารประกอบไฮโดรคารบอนประเภทแอลเคน และไซโคลแอลเคน อาจมสารประกอบของ N , S และสารประกอบออกไซดอน ๆ ปนอยเลกนอย

แกสธรรมช�ต (Natural gas) มองคประกอบหลกคอ สารประกอบไฮโดรคารบอนทมคารบอนในโมเลกล 1 – 5 อะตอม ประมาณรอยละ 95 ทเหลอเปนแกสไนโตรเจน และคารบอนไดออกไซด อาจมแกสไฮโดรเจนซลไฟดปนอยดวย แกสธรรมชาตอาจมสถานะเปนของเหลว เรยกวา แกสธรรมช�ตเหลว (Condensate) ประกอบดวยไฮโดรคารบอนเชนเดยวกบแกสธรรมชาต แตมจำานวนอะตอมคารบอนมากกวา เมออยในแหลงกกเกบใตผวโลกทลกมากและมอณหภมสงมากจะมสถานะเปนแกส แตเมอนำาขนบนถงระดบผวดนซงมอณหภมตำากวา ไฮโดร คารบอนจะกลายสภาพเปนของเหลว

ปรม�ณธ�ตองคประกอบของนำ�มนดบและแกสธรรมช�ต

ชนดของปโตรเลยม

ปรม�ณเปนรอยละโดยมวลC H S N

นำามนดบ 82 – 87

12 – 15

0.1 – 1.5

0.1 – 1

แกสธรรมชาต 65 – 80

1 – 25 0.2 1 –

15

ก�รเกดปโตรเลยมปโตรเลยมเกดจากการทบถมและสลายตวของอนทรยสารจากพช

และสตวทคลกเคลาอยกบตะกอนในชนกรวดทรายและโคลนตมใตพนดน

เมอเวลาผานไปนบลานปตะกอนเหลานจะจมตวลงเร อย ๆ เนองจากการเปลยนแปลงของผวโลก ถกอดแนนดวยความดนและความรอนสง และมปรมาณออกซเจนจำากด จงสลายตวเปลยนสภาพเปนแกสธรรมชาตและนำามนดบแทรกอยระหวางชนหนทมรพรน

ปโตรเลยมจากแหลงตางกนจะมปรมาณของสารประกอบไฮโดรคารบอน ร ว ม ท ง ส า ร ป ร ะ ก อ บ ข อ ง ก ำา ม ะ ถ น ไนโตรเจน และออกซเจนแตกตางกน โดยข นอยก บชน ดของซากพชและสตวท เปนตนกำาเนดของปโตรเลยม และอทธพล

ของแรงททบถมอยบนตะกอน

แหลงกกเกบปโตรเลยมปโตรเลยมทเกดอยในชนหน จะมการเคลอนตวออกไปตามรอย

แตกและรพรนของหนไปสระดบความลกนอยกวาแลวสะสมตวอยในโครงสรางหนทมร พรน มโพรง หรอรอยแตกในเนอหนทสามารถให ปโตรเลยมสะสมตวอยได ดานบนเปนหนตะกอนหรอหนดนดานเนอแนนละเอยดปดกนไมใหปโตรเลยมไหลลอดออกไปได โครงสรางปดกนดงกลาวเรยกวา แหลงกกเกบปโตรเลยม

ก�รสำ�รวจปโตรเลยม

การสำารวจปโตรเลยมทำาไดหลายวธ และมขนตอนตาง ๆ ดงน1. ก�รสำ�รวจท�งธรณวทย� (Geology) โดยทำาแผนทภาพถาย

ทางอากาศ2. สำ�รวจท�งธรณวทย�พนผว โดยการเกบตวอยางหน ศกษา

ลกษณะของหน วเคราะหซากพชซากสตวทอยในหน ผลการศกษาชวยใหคาดคะคะเนไดวามโอกาสพบโครงสรางและชนดของหนทเอออำานวยตอการกกเกบปโตรเลยมในบรเวณนนมากหรอนอยเพยงใด

3. ก�รสำ�รวจท�งธรณฟสกส (Geophysics)การวดความเขมสนามแมเหลกโลก จะบอกใหทราบถงขอบเขต

ความหนา ความกวางใหญของแอง และความลกของชนหนการวดคาความโนมถวงของโลก ทำาใหทราบถงชนดของชนหนใตผว

โลกในระดบตาง ๆ ซงจะชวยในการกำาหนดขอบเขตและรปรางของแองใตผวดน

การวดคาความไหวสะเทอน (Seismic wave) จะชวยบอกให ทราบตำาแหนง รปรางลกษณะ และโครงสรางของหนใตดน

4. ก�รเจ�ะสำ�รวจ จะบอกใหทราบถงความยากงายของการขดเจาะเพอนำาปโตรเลยมมาใช และบอกใหทราบวาสงทกกเกบอยเปนแกสธรรมชาตหรอนำามนดบ และมปรมาณมากนอยเพยงใด ขอมลในการเจาะสำารวจจะนำามาใชในการตดสนถงความเปนไปไดในเชงเศรษฐกจ เมอเจาะสำารวจพบปโตรเลยมในรปแกสธรรมชาตหรอนำามนดบแลว ถาหลมใดมความดนภายในสง ปโตรเลยมจะถกดนใหไหลขนมาเอง แตถาหลมใดมความดนภายในตำา จะตองเพมแรงดนจากภายนอกโดยการอดแกสบางชนดลงไป เชน แกสธรรมชาต แกสคารบอนไดออกไซด

ก�รสำ�รวจนำ�มนดบในประเทศไทยมการสำารวจครงแรกใน พ.ศ. 2464 พบทอำาเภอฝาง จงหวด

เชยงใหม และพบแกสธรรมชาตทมปรมาณมากพอเชงพาณชยในอาวไทยเมอ พ.ศ. 2516 ตอมาพบทอำาเภอนำาพอง จงหวดขอนแกน

ปรมาณสำารองปโตรเลยมในประเทศไทย มปรมาณทประเมนไดดงน นำามนดบ 806 ลานบารเรล

แกสธรรมชาต 32 ลานลกบาศกฟต แกสธรรมชาตเหลว 688 ลานบารเรล

แหลงนำามนดบใหญทสดของประเทศ ไดแก นำ�มนดบเพชร จากแหลงสรกต กงอำาเภอลานกระบอ จงหวดกำาแพงเพชร แหลงผลตแกสธรรมชาตทใหญทสดอยในอาวไทยชอวา แหลงบงกช เจาะสำารวจพบเมอ พ.ศ. 2523

แหลงสะสมปโตรเลยมขนาดใหญทสดของโลกอยทอาวเปอรเซย รองลงมาคอบรเวณอเมรกากลาง อเมรกาเหนอ และรสเซย ปโตรเลยมทพบบรเวณประเทศไนจเรยเปนแหลงปโตรเลยมทมคณภาพดทสด เพราะมปรมาณสารประกอบกำามะถนปนอยนอยทสด

หนวยวดปรม�ณปโตรเลยมหนวยทใชวดปรมาณนำามนดบคอบารเรล (barrel)1 บารเรล ม 42 แกลลอน หรอ 158.987 ลตรหนวยทใชวดปรมาตรของแกสธรรมชาต นยมใชหนวยวดเปน

ลกบาศกฟต ทอณหภม 60 องศาฟาเรนไฮต (15.56 องศาเซลเซยส) และความดน 30 นวของปรอท

ก�รกลนนำ�มนดบนำามนดบเปนของผสมของสารประกอบไฮโดรคารบอนหลายชนด

ทงแอลเคน ไซโคลแอลเคน นำา และสารประกอบอน ๆ การกลนนำามนดบจงใชการกลนลำาดบสวน ซงมขนตอนดงน

 1. กอนการกลนตองแยกนำาและสารประกอบตาง ๆ ออกจากนำามนดบกอน จนเหลอแตสารประกอบไฮโดรคารบอนเปนสวนใหญ

2. สงผานสารประกอบไฮโดรคารบอนผานทอเขาไปในเตาเผาทมอณหภม 320 – 385OC นำามนดบทผานเตาเผาจะมอณหภมสง จนบางสวนเปลยนสถานะเปนไอปนไปกบของเหลว

3. สงสารประกอบไฮโดรคารบอนทงทเปนของเหลวและไอผานเขาไปในหอกลน ซงหอกลนเปนหอสงทภายในประกอบดวยชนเรยงกนหลายสบชน แตละชนจะมอณหภมแตกตางกน ชนบนมอณหภมตำา ชนลางมอณหภมสง ดงนนสารประกอบไฮโดรคารบอนทมมวลโมเลกลตำาและจดเดอดตำาจะระเหยขนไปและควบแนนเปนของเหลวบรเวณชนทอยสวนบนของหอกลน สวนสารประกอบไฮโดรคารบอนทมมวลโมเลกลสงและจดเดอดสงกวาจะควบแนนเปนของเหลวอยในช นต ำาลงมาตามชวงอณหภมของจดเดอด สารประกอบไฮโดรคารบอนบางชนดทมจดเดอดใกลเคยงกนจะควบแนนปนกนออกมาชนเดยวกน การเลอกชวงอณหภมในการเกบผลตภณฑจงขนอยกบจดประสงคของการใชผลตภณฑทได

สารประกอบไฮโดรคารบอนทมมวลโมเลกลสงมาก เชน นำามนเตา นำามนหลอลน และยางมะตอย ซงมจดเดอดสงจงยงคงเปนของเหลวในชวงอณหภมของการกลน และจะถกแยกอยในชนตอนลางของหอกลน

1.1 ก�รกลนลำ�ดบสวน (Fractional distillation)          วธการนคอการกลนนำามนแบบพนฐาน ซงสามารถแยกนำามนดบออกเปนสวน (Fractions) ตางๆ กระบวนการนใชหลกการจากลกษณะของสวนตางๆ ของนำามนดบทมคาอณหภมจดเดอด (Boiling point) ทแตกตางกนออกไป และเปนผลใหสวนตางๆ ของนำามนดบนนมจดควบแนน (Condensation point) ทแตกตางกนออกไปดวย นำามนดบจากถงจะไดรบการสบผานเขาไปในเตาเผา (Furnace) ทมอณหภมสงมากพอทจะทำาใหทกๆ สวนของนำามนดบแปรสภาพไปเปนไอได แลวไอนำามนดงกลาวกจะถกสงผานเขาไปในหอกลนลำาดบสวน (Fractionatingtower) ทมรปรางเปนทรงกระบอก มขนาดความสงประมาณ 30 เมตร และมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 2.5 - 8 เมตร ภายในหอกลนดงกลาวมการแบงเปนหองตางๆ หลายหองตามแนวราบ โดยมแผนกนหองทมลกษณะคลายถาดกลม โดยแผนกนหองทกแผนจะมการเจาะรเอาไว เพอใหไอนำามนทรอนสามารถผานทะลขนสสวนบนของหอกลนได และมทอตอเพอนำานำามนทกลนตวแลวออกไปจากหอกลนเมอไอนำามนดบทรอนถกสงใหเขาไปสหอกลนทางทอ ไอจะเคลอนตวขนไปสสวนบนสดของหอกลน และขณะทเคลอนตวขนไปนน ไอนำามนจะเยนตวลงและควบแนนไปเรอยๆ แตละสวนของไอนำามนจะกลนตวเปนของเหลวทระดบตางๆ ในหอกลน ทงนขนอยกบอณหภมของการควบแนนทแตกตางกนออกไป นำามนสวนทเบากวา (Lighterfractions) เชน นำามนเบนซน (Petorl) และพาราฟน (Parafin) ซงมคาอณหภมของการควบแนนตำาจะกลายเปนของเหลวทหองชนบนสดของหอกลนและคางตวอยบนแผนกนหองชนบนสด นำามนสวนกลาง (Medium fractions) เชน ดเซล (Diesel) นำามนแกส (Gas oils) และนำามนเตา(Fuel oils) บางสวนจะควบแนนและกลนตวทระดบตางๆ ตอนกลางของหอกลน สวนนำามนหนก (Heavy factions) เชน นำามนเตา และสารตกคางพวกแอสฟลต จะกลน

ตวทสวนลางสดของหอกลน ซงมอณหภมสงและจะถกระบายออกไปจากสวนฐานของหอกลน

ขอเสยของกระบวนการกลนลำาดบสวนคอ จะไดนำามนเบาประเภทตางๆ ในสดสวนทนอยมากทงทนำามนเบาเหลานลวนมคณคาทางเศรษฐกจสง

1.2 ผลตภณฑทไดจ�กก�รกลนปโตรเลยม

นำามนดบหรอปโตรเลยม มสวนประกอบเปนธาตคารบอน และ

ไฮโดรเจน และ

อาจมธาตอนๆปะปนอยดวย ทงนขนอยกบแหลงนำามนดบแตละทจะมองคประกอบ แตกตางกน การนำานำามนดบมาใชประโยชน ตองผานกระบวนการกลนแยก ซงเรยกวา ก�รกลนลำ�ดบสวน เพอแยกนำามนดบออกเปนผลตภณฑตางๆจำานวนมาก ทงน ผลตภณฑทไดจากการกลนลำาดบสวน นำามนดบ จะมองคประกอบชนดใดมากหรอนอย ขนอยกบแหลงนำามนดบ เชน บางแหลงกลนไดนำามนดเซลมาก หรอบางแหงอาจจะไดนำามนเบนซนมาก เปนตนลำาดบสวนนำามนดบ จะมองคประกอบชนดใดมากหรอนอย ขน

อยกบแหลงนำามนดบ เชน บางแหลงกลนไดนำามนดเซลมาก หรอบางแหงอาจจะไดนำามนเบนซนมาก เปนตนลำาดบสวนนำามนดบ จะมองคประกอบชนดใดมากหรอนอย ขนอยกบแหลงนำามนดบ เชน บางแหลงกลนไดนำามนดเซลมาก หรอบางแหงอาจจะไดนำามนเบนซนมาก เปนตน

ผลตภณฑจากการกลนนำามนปโตรเลยม เรยกวา สารประกอบไฮโดรคารบอน ซงประกอบดวยธาตไฮโดรเจน และคารบอน จำานวนแตกตางกน มตงแตโมเลกลทมคารบอน 1 อะตอม ขนไปจนถงกวา 50 อะตอม ถาโมเลกลทมจำานวน 1 - 4 อะตอม จะมสถานะเปนแกส เมอจำานวนคารบอนเพมขน สถานะจะเปนของเหลว และมความขนเหนยวมากขนตามจำานวนคารบอน ซงโมเลกลเหลาน นำาไปใชประโยชนในลกษณะแตกตางกนดงขอมลในตารางน

ผลตภณฑทไดจ�กก�รกลนปโตรเลยม สมบต และก�รใชประโยชน

ผลตภณฑทได

จดเดอด (OC) สถ�นะ

จำ�นวน C ก�รใชประโยชน

แกสปโตรเลยม

< 30 แกส 1 – 4 ทำาสารเคม วสดสงเคราะห เชอเพลงแกสหงตม

แนฟทาเบา 30 – 110 ของเหลว

5 – 7 นำามนเบนซน ตวทำาละลาย

แนฟทาหนก

65 – 170 ของเหลว

6 – 12

นำามนเบนซน แนฟทาหนก

นำามนกาด 170 – 250

ของเหลว

10 – 19

นำามนกาด เชอเพลงเครองยนตไอพน และตะเกยง

นำามนดเซล 250 – 340

ของเหลว

14– 19

เชอเพลงเครองยนตดเซล

นำามนหลอ > 350 ของเหล 19 – 35

นำามนหลอลน นำามน

กระบวนก�รกลนลำ�ดบสวนทนำ�ม�ใชในอตส�หกรรมปโตรเลยม

ลน ว เครองไข > 500 ของแข

ง> 35 ใชทำาเทยนไข เครอง

สำาอาง ยาขดมน ผลตผงซกฟอก

นำามนเตา > 500 ของเหลวหนด

> 35 เชอเพลงเครองจกร

ยางมะตอย > 500 ของเหลวหนด

> 35 ยางมะตอย เปนของแขงทออนตวและเหนยวหนดเมอถกความรอน ใชเปนวสดกนซม

1.3 ผลกระทบของก�รใชปโตรเลยม การเผาไหมปโตรเลยมจะกอใหเกดมลภาวะทางอากาศโดยการปลอยไอเสยออกมาจากปลองควนของโรงงานอตสาหกรรม โรงจกรไฟฟาและจากรถยนต สารมลพษดงกลาวคอ กาซซลเฟอรไดออกไซด(SO2) กาซไนโตรเจนออกไซด ( NOX ) กาซคารบอนมอนอกไซด ( CO ) สารไฮโดรคารบอนและฝนละออง เขมาตางๆ

ภ�วะมลพษทเกดจ�กก�รผลตและก�รใชผลตภณฑปโตรเลยมส�เหตมลพษมลพษจะเกดไดในหลายรปแบบ สวนใหญจะมสาเหตมาจาก 2

ประการคอ 1. การเพมของประชากร2. เทคโนโลย

จากสาเหตดงกลาวจะกอใหเกดภาวะมลพษ ในหลายดาน เชน ภาวะมลพษทางนำา ภาวะมลพษทางอากาศ

ภ�วะมลพษท�งนำ�สาเหต การเกดภาวะมลพษทางนำาทสำาคญ 4 ประการ

1. ส�รแขวนลอย สารแขวนลอย คอสารผสมของสสารตางชนดกนทไมเปนเนอเดยวกนและมอนภาคใหญกวา 1 ไมโครเมตร (1000 นาโนเมตร)

2. เชอโรคทม�กบนำ� เชน โรคฉหน โรคเทาเป อย 3. ปรม�ณ O2 ในนำ� ออกซเจนในนำามความ

สำาคญตอการดำารงชวตของสตว และพชในนำา ปรมาณการละลายของออกซเจนในนำาเปนเครองบงบอกการชบอกคณภาพของนำาในแหลงนน ถาหากปรมาณออกซเจนนอยผดปกต แสดงวานำาเสย ทำาใหสงมชวตตาง ๆ อยไมได ออกซเจนทละลายอยในนำา มาจากอากาศเปนแหลงสำาคญ

4. ส�รเคมในนำ� จำาพวกโลหะหนก เชน เหลก ตะกว ม�ตรฐ�นนำ�ทงของกระทรวงอตส�หกรรม

- pH 5-9 - T = 40 ๐ C BOD = 20 -60 mg/l

ภ�วะมลพษท�งอ�ก�ศสาเหต การเกดภาวะมลพษทางอากาศทสำาคญ 4 ประการ

1. ก�ซหรอไอของส�รอนทรย เชน ไอระเหยของนำามน เบนซน จะทำาลายไขกระดก เมดเลอดแดงแตก โรคโลหตจาง และอาการหรอโรคทางประสาทสวนกลาง

2. โลหะหนก ผลของความเปนพษของโลหะหนกในสงมชวตเกดจากกลไกระดบเซล 5 แบบ คอ

1. ทำาใหเซลตาย 2. เปลยนแปลงโครงสรางและการทำางานของเซล 3. เปนตวการชกนำาใหเกดมะเรง 4. เปนตวการทำาใหเกดความผดปกตทางพนธกรรม

5. ทำาความเสยหายตอโครโมโซม ซงเปนปจจยทางพนธกรรม

3. ฝนละออง ฝนละอองขนาดเลกจะมผลกระทบตอสขภาพเปนอยางมาก เมอหายใจเขาไปในปอดจะเขาไปอยในระบบทางเดนหายใจสวนลาง โดนเฉพาะผปวยสงอาย ผปวยโรคหวใจ โรคหดหอบ

4. ส�รกมมนตรงส กาซทก อใหเกดมลพษทางอากาศมหลายชนด เชน CO CO2 SO2 NO NO2 นอกจากนอาจเป นพวกไฮโดรคารบอน ทมพนธะค รวมกบ O2 ในอากาศจะไดสารพวกทมกลนเหมนพวกอลดไฮด แตถ าม NO2 รวมอยด วยจะเก ดสารประกอบ Peroxy acyl nitrate (PAN) ทำาใหเกดการระคายเคองตอระบบหายใจ

เรอง พอลเมอรคว�มหม�ย ประเภท ชนด ก�รเกด และสมบตของพอลเมอร

พอลเมอร (Polymer) คอ สารประกอบทมโมเลกลขนาดใหญ และมมวลโมเลกลมากประกอบดวยหนวยเลก ๆ ของสารทอาจจะเหมอนกนหรอตางกนมาเชอมตอกนดวยพนธะโควาเลนต

มอนอเมอร (Monomer) คอ หนวยเลก ๆ ของสารในพอลเมอร ดง

ภาพ

ประเภทของพอลเมอร แบงตามเกณฑตาง ๆ ดงน 1. แบงตามการเกดเปนเกณฑ เปน 2 ชนด คอ

ก .พอลเมอรธรรมช�ต เปนพอลเมอรทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน โปรตน แปง เซลลโลส ไกโคเจน กรดนวคลอกและยางธรรมชาต(พอลไอโซปรน) ข . พอลเมอรสงเคร�ะห เปนพอลเมอรทเกดจากการสงเคราะหเพอใชประโยชนตาง ๆ เชน พลาสตก ไนลอน ดาครอน และลไซต เปนตน

2. แบงตามชนดของมอนอเมอรทเปนองคประกอบ เปน 2 ชนด คอ

ก.โฮมอลเมอร (Homopolymer) เปนพอลเมอรทประกอบดวยมอนอเมอรชนดเดยวกน เชน แปง(ประกอบดวยมอนอเมอรท

เปนกลโคสทงหมด) พอลเอทลน PVC (ประกอบดวยมอนอเมอรทเปนเอทลนทงหมด)

ข.เฮเทอโรพอลเมอร (Heteropolymer) เปนพอลเมอรทประกอบดวยมอนอเมอรตางชนดกน เชน โปรตน (ประกอบดวยมอ

นอเมอรทเปนกรดอะมโนตางชนดกน) พอลเอสเทอร พอลเอไมด เปนตน

3. แบงตามโครงสรางของพอลเมอร แบงออกเปน 3 แบบ คอก.พอลเมอรแบบเสน (Chain length polymer) เปนพอ

ลเมอรทเกดจากมอนอเมอรสรางพนธะตอกนเปนสายยาว โซพอลเมอรเรยงชดกนมากวาโครงสรางแบบอน ๆ จงมความหนาแนน และ

จดหลอมเหลวสง มลกษณะแขง ขนเหนยวกวาโครงสรางอนๆ ตวอยาง PVC พอลสไตรน พอลเอทลน ดงภาพ

ข.พอลเมอรแบบกง (Branched polymer) เปนพอลเมอรทเกดจากมอนอเมอรยดกนแตกกงกานสาขา มทงโซสนและโซยาว กงทแตกจาก พอลเมอรของโซหลก ทำาใหไมสามารถจดเรยงโซพอลเมอรใหชดกนไดมาก จงมความหนาแนนและจดหลอมเหลวต ำายดหยนได ความเหนยวตำา โครงสรางเปลยนรปไดงายเมออณหภมเพมขน ตวอยาง พอลเอทลนชนดความหนาแนนตำา ดงภาพ

ค. พอลเมอรแบบร�งแห (Croos -linking polymer) เปนพอลเมอรทเกดจากมอนอเมอรตอเชอมกนเปนรางแห พอลเมอรชนดนมความแขงแกรง และเปราะหกงาย ตวอยางเบกาไลต เมลามนใชท ำาถวยชาม ดงภาพ

*หม�ยเหต พอลเมอรบางชนดเปนพอลเมอรทเกดจากสารอนนทรย เชน ฟอสฟาซน ซลโคน

ก�รเกดพอลเมอรพอลเมอรเกดขนจากการเกดปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนของมอนอเมอรพอลเมอรไรเซชน (Polymerization) คอ กระบวนการเกดสารทมโมเลกลขนาดใหญ ( พอลเมอร) จากสารทมโมเลกลเลก ( มอนอเมอร)

ปฏกรย�พอลเมอรไรเซชน1. ป ฏ ก ร ย � พ อ ล เ ม อ ร ไ ร เ ซ ช น แ บ บ เ ต ม (Addition

polymerization reaction) คอปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนทเกดจากมอนอเมอรของสารอนทรยชนดเดยวกนทม C กบ C จบกนดวยพนธะคมารวมตวกนเกดสารพอลเมอรเพยงชนดเดยวเทานน ดงภาพ

2. ปฏกรย�พอลเมอรไรเซชนแบบควบแนน (Condensation polymerization reaction) คอปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนทเกดจากมอนอเมอรทมหมฟงกชนมากกวา 1 หม ทำาปฏกรยากนเปนพอลเมอรและ

สารโมเลกลเลก เชน นำา กาซแอมโมเนย กาซไฮโดรเจนคลอไรด เมทานอล เกดขนดวย ดงภาพ

คณสมบตของพอลเมอรชนดของคณสมบตของพอลเมอรแบงอยางกวางๆไดเปนหลาย

หมวดขนกบความละเอยด ในระดบนาโนหรอไมโครเปนคณสมบตทอธบายลกษณะของสายโดยตรงโดยเฉพาะโครงสรางของพอลเมอร ในระดบกลาง เปนคณสมบตทอธบายสณฐานของพอลเมอรเมออยในทวาง ในระดบกวางเปนการอธบายพฤตกรรมโดยรวมของพอลเมอร ซงเปนคณสมบตในระดบการใชงาน

คณสมบตในก�รขนสง เปนคณสมบตของอตราการแพรหรอโมเลกลเคลอนไปไดเรวเทาใดในสารละลายของพอลเมอร มความสำาคญมากในการนำาพอลเมอรไปใชเปนเยอหม

จดหลอมเหลว คำาวาจดหลอมเหลวทใชกบพอลเมอรไมใชการเปลยนสถานะจากของแขงเปนของเหลวแตเปนการเปลยนจากรปผลกหรอกงผลกมาเปนรปของแขง บางคร งเรยกวาจดหลอมเหลวผลก ในกลมของพอลเมอรสงเคราะห จดหลอมเหลวผลกยงเปนทถกเถยงในกรณของเทอรโมพลาสตกเชนเทอรโมเซตพอลเมอรทสลายตวในอณหภมสงมากกวาจะหลอมเหลว

พฤตกรรมก�รผสม โดยทวไปสวนผสมของพอลเมอรมการผสมกนไดนอยกวาการผสมของโมเลกลเลกๆ ผลกระทบนเปนผลจากขอเทจ

จรงทวาแรงขบเคลอนสำาหรบการผสมมกเปนแบบระบบปด ไมใชแบบใชพลงงาน หรออกอยางหนง วสดท ผสมกนไดท เก ดเปนสารละลายไมใชเพราะปฏสมพนธระหวางโมเลกลทชอบทำาปฏกรยากนแตเปนเพราะการเพมคาเอนโทรปและพลงงานอสระทเกยวของกบการเพมปรมาตรทใชงานไดของแตละสวนประกอบ การเพมขนในระดบเอนโทรปข นกบจ ำานวนของอนภาคทน ำามาผสมกน เพราะโมเลกลของพอลเมอรมขนาดใหญกวาและมความจำาเพาะกบปรมาตรเฉพาะมากกวาโมเลกลขนาดเลก จำานวนของโมเลกลทเกยวของในสวนผสมของพอลเมอรมคานอยกวาจำานวนในสวนผสมของโมเลกลขนาดเลกทมปรมาตรเทากน คาพลงงานในการผสมเปรยบเทยบไดตอหนวยปรมาตรสำาหรบสวนผสมของพอลเมอรและโมเลกลขนาดเลก มแนวโนมเพมขนของพลงงานอสระในการผสมสารละลายพอลเมอรและทำาใหการละลายของพอลเมอรเกดไดนอย สารละลายพอลเมอรทเขมขนพบนอยกวาทพบในสารละลายของโมเลกลขนาดเลก ในสารละลายทเจอจาง คณสมบตของพอลเมอรจ ำาแนกโดยปฏกรยาระหวางตวทำาละลายและพอลเมอร ในตวทำาละลายทด พอลเมอรจะพองและมปรมาตรมากขน แรงระหวางโมเลกลของตวทำาละลายกบหนวยยอยจะสงกวาแรงภายในโมเลกล ในตวทำาละลายทไมด แรงภายในโมเลกลสงกวาและสายจะหดตว ในตวทำาละลายแบบธตา หรอสถานะทสารละลายพอลเมอรซงมคาของสมประสทธ วเรยลทสองเปนศนย แรงผลกระหวางโมเลกลของพอลเมอรกบตวทำาละลายเทากบแรงภายในโมเลกลระหวางหนวยยอย ในสภาวะน พอลเมอรอยในรปเกลยวอดมคต

ก�รแตกก ง การแตกก งของสายพอล เมอรมผลกระทบต อคณสมบตทงหมดของพอลเมอร สายยาวทแตกกงจะเพมความเหนยว เนองจากการเพมจำานวนของความซบซอนตอสาย ความยาวอยางสมและสายสนจะลดแรงภายในพอลเมอรเพราะการรบกวนการจดตว โซขางสนๆลดความเปนผลกเพราะรบกวนโครงสรางผลก การลดความเปนผลกเกยวของกบการเพมลกษณะโปรงใสแบบกระจก

เพราะแสงผานบรเวณทเปนผลกขนาดเลก ตวอยางทดของผลกระทบนเกยวของกบขอบเขตของลกษณะทางกายภาพของพอลเอทลน พอลเอทลนความหนาแนนสงมระดบการแตกกงตำา มความแขงและใชเปนเหยอกนม พอลเอทลนความหนาแนนตำา มการแตกกงขนาดสนๆจำานวนมาก มความยดหยนกวาและใชในการทำาฟลมพลาสตก ดชนการแตกกงของพอลเมอรเปนคณสมบตทใชจำาแนกผลกระทบของการแตกกงสายยาวตอขนาดของโมเลกลทแตกกงในสารละลาย เดนไดรเมอรเปนกรณพเศษของพอลเมอรทหนวยยอยทกตวแตกกง ซงมแนวโนมลดแรงระหวางโมเลกลและการเกดผลก พอลเมอรแบบเดนดรตกไมไดแตกกงอยางสมบรณแตมคณสมบตใกลเคยงกบเดนไดรเมอรเพราะมการแตกกงมากเหมอนกน

ก�รเตมพล�ตซเซอร การเตมพลาสตซเซอรมแนวโนมเพมความยดหยนของพอลเมอร พลาสตซเซอรโดยทวไปเปนโมเลกลขนาดเลกทมคณสมบตทางเคมคลายกบพอลเมอร เขาเตมในชองวางของพอลเมอรทเคลอนไหวไดดและลดปฏกรยาระหวางสาย ตวอยางทดของพลาสตซเซอรเกยวของกบพอลไวนลคลอไรดหรอพวซ พวซทไมไดเตมพลาสตซเซอรใชทำาทอ สวนพวซทเตมพลาสตซเซอรใชท ำาผาเพราะมความยดหยนมากกวา

2.2 พอลเมอรในชวตประจำ�วน2.2.1 พล�สตก

พล�สตก เปนสารประกอบอนทรยท สงเคราะหขนใชแทนวสดธรรมชาต บางชนดเมอเยนกแขงตว เมอถกความรอนกออนตว บางชนดแขงตวถาวร มหลายชนด เชน ไนลอน ยางเทยม ใชทำาสงตาง ๆ เชน เสอผา ฟลม ภาชนะ สวนประกอบเรอหรอรถยนตสมบตทวไปของพล�สตก

มความเสถยรมากในธรรมชาต สลายตวยาก มมวลนอย และเบา เปนฉนวนความรอนและไฟฟาทด สวนมากออนตวและหลอมเหลวเมอไดรบความรอน จงเปลยนเปนรป

ตางๆ ไดตามประสงค

ประเภทของพล�สตก พลาสตกแบงออกเปน 2 ประเภท คอ เทอรโมพลาสตก และ เทอรโมเซตตงพลาสตก เทอรโมพล�สตก (Thermoplastic) หรอเรซน เปนพลาสตกทใชกนแพรหลายทสด ไดรบความรอนจะออนตว และเมอเยนลงจะแขงตว สามารถเปลยนรปได พลาสตกประเภทนโครงสรางโมเลกลเปนโซตรงยาว มการเชอมตอระหวางโซพอลเมอรนอย มาก จงสามารถหลอมเหลว หรอเมอผานการอดแรงมากจะไมทำาลายโครงสรางเดม ตวอยาง พอลเอทลน พอลโพรพลน พอลสไตรน มสมบตพเศษคอ เมอหลอมแลวสามารถนำามาขนรปกลบมาใชใหมได ชนดของพลาสตกใน ตระกลเทอรโมพลาสตก ไดแก

โพลเอทลน (Polyethylene: PE) เปนพลาสตกทไอนำาซมผานไดเลกนอย แตอากาศผานเขาออกได มลกษณะขนและทนความรอนไดพอควร เปนพลาสตกทนำามาใชมากทสดในอตสาหกรรม เชน ทอนำา ถง ถง ขวด แทนรองรบสนคา

โพลโพรพลน (Polypropylene: PP) เปนพลาสตกทไอนำาซมผานไดเลกนอย แขงกวาโพลเอทลนทนตอสารไขมนและความรอนสงใชทำาแผนพลาสตถงพลาสตกบรรจอาหารททนรอน หลอดดดพลาสตก เปนตน

โพลสไตรน (Polystyrene: PS) มลกษณะโปรงใส เปราะ ทนตอกรดและดาง ไอนำาและอากาศซมผานไดพอควร ใชท ำาช นสวนอปกรณไฟฟาและอเลกทรอนกส เครองใชสำานกงาน เปนตน

SAN (styrene-acrylonitrile) เป นพลาสตกโปรงใส ใช ผลตชนสวน เครองใชไฟฟา ชนสวนยานยนต

ABS (acrylonitrile-butadiene-styrene) สมบตคลายโพลสไตรน แตทนสารเคมดกวา เหนยวกวา โปรงแสง ใชผลตถวย ถาด เปนตน

โพลไวนลคลอไรด (Polyvinylchloride: PVC) ไอนำาและอากาศซมผานไดพอควร แตปองกนไขมนไดดมลกษณะใส ใชทำาขวดบรรจนำามนและไขมนปรงอาหาร ขวดบรรจเครองดมทมแอลกอฮอล

เชน ไวน เบยร ใชทำาแผนพลาสตก หอเนยแขง ทำาแผนแลมเนตชนในของถงพลาสตก

ไนลอน (Nylon) เปนพลาสตกทมความเหนยวมาก คงทนตอการเพมอณหภม ทำาแผนแลมเนตสำาหรบทำาถงพลาสตกบรรจอาหารแบบสญญากาศ

โพลเอทล น เทอรฟะธ�เลต (Terylene: polyethylene terephthalate) เหนยวมากโปรงใส ราคาแพง ใชทำาแผนฟลมบาง ๆ บรรจอาหาร

โพลค�รบอเนต (Polycarbonate: PC) มลกษณะโปรงใส แขง ทนแรงยดและแรงกระแทกไดด ทนความรอนสง ทนกรด แตไมทนดาง เปนรอยหรอคราบอาหาร จบยาก ใชท ำาถวย จาน ชาม ขวดนมเดก และขวดบรรจอาหารเดก

เทอร โมเซต ต งพล �สต ก (Thermosetting plastic) เป นพลาสตกทมสมบตพเศษ คอทนทานตอการเปลยนแปลงอณหภมและทนปฏกรยาเคมไดด เกดคราบและรอยเป อนไดยาก คงรปหลงการผานความรอนหรอแรงดนเพยงครงเดยว เมอเยนลงจะแขงมาก ทนความรอนและความดน ไมออนตวและเปลยนรปรางไมได แตถาอณหภมสงกจะแตกและไหมเปนขเถาสดำา พลาสตกประเภทนโมเลกลจะเชอมโยงกนเปนรางแหจบกนแนน แรงยดเหนยวระหวางโมเลกลแขงแรงมาก จงไมสามารถนำามาหลอมเหลวได กลาวคอ เกดการเชอมตอขามไปมาระหวางสายโซของโมเลกลของโพลเมอร (cross linking among polymer chains) เหตนหลงจาก พลาสตกเยนจนแขงตวแลว จะไมสามารถทำาใหออนไดอกโดยใชความรอน หากแตจะสลายตวทนททอณหภมสงถงระดบ การท ำา

โครงสร�งของเทอรโมพล�สตก (Thermoplastic)

พลาสตกชนดนใหเปนรปลกษณะตาง ๆ ตองใชความรอนสง และโดยมากตองการแรงอดดวย เทอรโมเซตตงพลาสตก ไดแก

เมล�มน ฟอรม�ลดไฮด (melamine formaldehyde) ม สมบตทางเคมทนแรงดนได 7,000-135,000 ปอนดตอตารางนว ทนแรงอดได 25,000-50,000 ปอนด ต อตารางน ว ทนแรงกระแทกได 0.25-0.35 ทนทานตอการเปลยนแปลงอณหภม ทนความรอนไดถง 140 องศาเซลเซยส และทนปฏกรยาเคมไดด เกดคราบและรอยเป อนยาก เมลามนใชทำาภาชนะบรรจอาหารหลายชนด และนยมใชกนมาก มทงทเปนสเรยบและลวดลายสวยงาม ขอเสยคอ นำาสมสายชจะซมเขาเนอพลาสตกไดงาย ทำาใหเกดรอยดาง แตไมมพษภยเพราะไมมปฏกรยากบพลาสตก

ฟนอลฟอรม�ด ไฮต (phenol-formaldehyde) มความตานทานตอตวทำาละลายสารละลายเกลอและนำามน แตพลาสตกอาจพองบวมไดเนองจากนำาหรอแอลกอฮอลพลาสตกชนดนใชทำาฝาจกขวดและหมอ

อพอกซ (epoxy) ใชเคลอบผวของอปกรณภายในบานเรอน และทอเกบกาซ ใชในการเชอมสวนประกอบโลหะ แกว และเซรามค ใชในการหลออปกรณททำาจากโลหะและเคลอบผวอปกรณ ใชใสในสวนประกอบของอปกรณไฟฟา เสนใยของทอ และทอความดน ใชเคลอบผวของพนและผนง ใชเปนวสดของแผนกำาบงนวตรอน ซเมนต และปนขาว ใชเคลอบผวถนน เพอกนลน ใชทำาโฟมแขง ใชเปนสารในการทำาสของแกว

โพลเอสเตอร (polyester) กลมของโพลเมอรทมหมเอสเทอร (-O•CO-) ในหนวยซำาเปนโพลเมอรทนำามาใชงานไดหลากหลาย เชน ใชทำาพลาสตกสำาหรบเคลอบผว ขวดนำา เสนใย ฟลมและยาง เปนตน ตวอยางโพลเมอรในกลมน เชน โพลเอทลนเทเรฟทาเลต โพลบวทลนเทเรฟทาเลต และโพลเมอรผลกเหลวบางชนด

ยรเทน (urethane) ชอเรยกทวไปของเอทลคารบาเมต มสตรทางเคมคอ NH2COOC2H5

โพลยรเทน (polyurethane) โพลเมอรประกอบดวยหมยรเทน (–NH•CO•O-) เตรยมจากปฏกรยาระหวางไดไอโซยาเนต (di-isocyanates) กบ ไดออล(diols) หรอไทรออล (triols) ทเหมาะสม ใชเปนกาว และนำามนชกเงา พลาสตกและยาง ชอยอคอ PU

ต�ร�ง แสดงสมบตบ�งประก�รของพล�สตกบ�งชนดชนดของพล�สตก

ประเภทของ

พล�สตก

สมบตบ�งประก�ร ตวอย�งก�รนำ�ไปใชประโยชนสภ�พก�รไหม

ไฟขอสงเกตอน

พอลเอทลน เทอรมอพลาสตก

เปลวไฟสนำาเงนขอบเหลอง กลนเหมอนพาราฟน เปลวไฟไมดบเอง

เลบขดเปนรอย ไมละลายในสารละลายทวไป ลอยนำา

ถง ภาชนะ ฟลมถายภาพ ของเลนเดก ดอกไมพลาสตก

พอลโพรพลน

เทอรมอพลาสตก

เปลวไฟสนำาเงนขอบเหลอง ควนขาว กลนเหมอนพาราฟน

ขดดวยเลบไมเปนรอย ไมแตก

โตะ เกาอ เชอก พรม บรรจภณฑอาหาร ชนสวนรถยนต

พอลสไตรน เทอรมอพลาสตก

เปลวไฟสเหลอง เขมามาก กลนเหมอนกาซจดตะเกยง

เปาะ ละลายไดในคารบอนเตตระคลอไรด และโทลอน ลอยนำา

โฟม อปกรณไฟฟา เลนส ของเลนเดก อปกรณกฬา เครองมอสอสาร

พอลวนลคลอไรด

เทอรมอพลาสตก

ตดไฟยาก เปลวสเหลองขอบเขยว ควนขาว กลนกรดเกลอ

ออนตวไดคลายยาง ลอยนำา

กระดาษตดผนง ภาชนะบรรจสารเคม รองเทา กระเบองปพน ฉนวนหมสายไฟ

โครงสร�งของเทอรโมเซตตงพล�สตก (Thermosetting plastic)

ทอพวซ ไนลอน เทอรมอ

พลาสตกเปลวไฟสนำาเงนขอบเหลอง กลนคลายเขาสตวตดไฟ

เหนยว ยดหยน ไมแตก จมนำา

เครองนงหม ถงนองสตร พรม อวน แห

พอลยเรยฟอรมาลดไ

ฮด

พลาสตกเทอรมอเซต

ตดไฟยาก เปลวสเหลองออน ขอบฟาแกมเขยว กลนแอมโมเนย

แตกราว จมนำา เตาเสยบไฟฟา วสดเชงวศวกรรม

อพอกซ พลาสตกเทอรมอเซต

ตดไฟงาย เปลวสเหลอง ควนดำา กลนคลายขาวคว

ไมละลายในสารไฮโดรคารบอนและนำา

กาว ส สารเคลอบผวหนาวตถ

พอลเอสเทอร

เทอรมอพลาสตก

ตดไฟยาก เปลวสเหลอง ควนกลนฉน

ออนตว ยดหยน เสนใยผา

พลาสตกเทอรมอเซต

ตดไฟยาก เปลวสเหลอง ควนดำา กลนฉน

เปราะ หรอแขงเหนยว

ตวถงรถยนต ตวถงเรอ ใชบภายในเครองบน

พล�สตกรไซเคล ( Plastic recycle) การแปรรปของใชแลวกลบมาใชใหม หรอกระบวนการทเรยกวา "รไซเคล" คอ การนำาเอาของเสยทผานการใชแลวกลบมาใชใหมทอาจเหมอนเดม หรอไมเหมอนเดมกได ของใชแลวจากภาคอตสาหกรรม นำากลบมาใชใหม ไดแก กระดาษ แกว กระจก อะลมเนยม และพลาสตก "การรไซเคล" เปนหนงในวธการลดขยะ ลดมลพษใหกบสภาพแวดลอม ลดการใชพลงงานและลดการใชทรพยากรธรรมชาตของโลกไมใหถกนำามาใชสนเปลองมากเกนไปการแปรรปของใชแลวกลบมาใชใหมมกระบวนการอย 4 ขนตอน ไดแก 1. การเกบรวบรวม 2. การแยกประเภทวสดแตละชนดออกจากกน 3. การผลตหรอปรบปรง 4. การนำามาใชประโยชนในขนตอนการผลตหรอปรบปรงนน วสดทแตกตางชนดกน จะมกรรมวธในการผลต แตกตางกน เชน ขวด แกวทตาง

ส พลาสตกทตางชนด หรอกระดาษทเนอกระดาษ และสทแตกตางกน ตองแยกประเภทออกจากกน

ป จจบนเราใชพลาสตกฟมเฟอยมาก แตละปประเทศไทยมขยะพลาสตกจำานวนมาก ซงเปนปญหาดานสงแวดลอมของโลก จงมความพยายามคดคนทำาพลาสตกทยอยสลายทางชวภาพ (Biodedradable) มาใชแทน แตพลาสตกบางชนดกยงไมสามารถยอยสลายทางชวภาพได ในทางปฏบตยงคงกำาจดขยะพลาสตกดวยวธฝงกลบใตดน และเผา ซงกอใหเกดปญหาดานสงแวดลอมตามมา วธทดทสดในการดแลสงแวดลอมเกยวกบขยะพลาสตก คอ ลดปรมาณการใชใหเหลอเทาทจ ำาเปน และมการนำาพลาสตกบางชนดกลบไปผานบางขนตอนในการผลต แลวนำากลบมาใชงานใหมไดตามเดม อตสาหกรรมพลาสตก ประเทศสหรฐอเมรกา (The Society of Plastics Industry ; SPI) ไดกำาหนดสญลกษณเพอบงชประเภทของพลาสตกรไซเคล ซงจะกำากบไวในผลตภณฑสนคาททำาดวยพลาสตก ดงตอไปน

พลาสต กกล มท 1 ค อ เพท (PETE)

สญลกษณคอ 1 เปนพลาสตกทสวนใหญมความใส มองทะลได มความแขงแรงทนทานและเหนยว ปองกนการผานของก าซได ด ม จ ดหลอมเหลว 250-260 องศาเซลเซยส มความหนาแนน 1.38-1.39 นยมนำามาใชท ำาบรรจภณฑตางๆ เชน ขวดนำาดม ขวดนำาปลา ขวดนำามนพช เปนตน

พลาสตกกลมท 2 คอ HDPE สญลกษณคอ 2 เปนพลาสตกทมความหนาแนนสง คอนขางนม มความเหนยวไมแตกงาย มจดหลอมเหลว 130 องศาเซลเซยส มความหนาแนน 0.95-0.92 นยมนำามาใชทำาบรรจภณฑทำาความสะอาด เชน แชมพ ถงรอนชนดขน ขวดนม เปนตน

พ ลาส ต ก ก ล ม ท 3 ค อ พ ว ซ (PVC) ส ญ ล ก ษ ณ ค อ 3 เ ป น พ ล า ส ต ก ท ม ลกษณะทงแขงและนม  สามารถผลตเปนผลตภณฑไดหลายรปแบบ มสสนสวยงาม มจดหลอมเหลว 75-90 องศาเซลเซยส เปนพลาสตกทนยมใชมาก เชน ทอพวซ สายยาง แผนฟลมหออาหาร เปนตน

พลาสตกกลมท 4 คอ LDPE สญลกษณคอ 4 เปนพลาสตกทมความหนาแนนตำา มความนมกวา HDPE มความเหนยว ยดตวไดในระดบหนง สวนใหญใสมองเหนได จดหลอมเหลว 110 องศาเซลเซยส มความหนาแนน 0.92-0.94  นยมนำามาใชทำาแผนฟลม หออาหารและหอของ

พลาสตกกลมท 5 คอ pp สญลกษณคอ

5 เปนพลาสตกทสวนใหญมความหนาแนนคอนขางตำา มความแขงและเหนยว คงรปด ทนตอความรอน และสารเคม มจดหลอมเหลว 160-170 องศาเซลเซยส ความหนานน 0.90-0.91 นยมนำามาใชทำาบรรจภณฑสำาหรบอาหารในครวเรอน เชน ถงรอนชนดใส จาน ชาม อปกรณไฟฟาบางชนด

พลาสตกกลมท 6 คอ PS สญลกษณคอ 6  เปนพลาสตกทมความใส แขงแตเปราะแตกง าย   สามารถท ำา เป น โฟมได ม จดหลอมเหลว 70-115 องศาเซลเซยส ความหนาแนน 0.90-0.91  นยมนำามาใชท ำาบรรจภ ณฑ เชน กล องไอศกรม กลองโฟม ฯลฯ

พลาสตกกลมท 7 คอ อนๆ เปนพลาสตกทนอกเหนอจากพลาสตกทง 7 กลม พบม า ก ม า ย ห ล า ก ห ล า ย ร ป แ บ บ 2.2.2 ย�งและย�งสงเคร�ะห

ย�งธรรมช�ต คอวสดพอลเมอรทมตนกำาเนดจากของเหลวของพชบางชนด ซ งมล กษณะเปนของเหลวสขาว คลายน ำานม มสมบตเป นคอลลอยด อนภาคเลก มตวกลางเปนนำา

ประวตย�งธรรมช�ต ยางธรรมชาตเปนนำายางจากตนไมยนตน มชอเรยกอกชอหนงคอยางพาราหรอตนยางพารา ยางพารามถนกำาเนดบรเวณลมนำาอเมซอน ประเทศบราซล และเปร ทวปอเมรกาใต ซงชาวอนเดยนแดงเผามายน ในอเมรกา

นำ�ย�งจ�กตน

กลาง ไดรจกการนำายางพารามาใชกอนป พ.ศ. 2000 โดยการจมเทาลงในนำายางดบเพอทำาเปนรองเทา สวนเผาอน ๆ กนำายางไปใชประโยชน ในการทำาผากนฝน ทำาขวดใสนำา แบะทำาลกบอลยางเลนเกมสตาง ๆ เปนตน จนกระทงครสโตเฟอร โคลมบสไดเดนทางมาสำารวจทวปอเมรกาใต ในระหวางป พ.ศ. 2036-2039 และไดพบกบชาวพนเมองเกาะไฮตทก ำาลงเลนลกบอลยางซงสามารถกระดอนได ทำาใหคณะผเดนทางสำารวจประหลาดใจจงเรยกวา "ลกบอลผสง"

ตอมาในป พ.ศ. 2279 นกวทยาศาสตรชาวฝรงเศสชอชาลส มารเดอลา คองตามน (Charles Merie de la Condamine) ไดใหช อเรยกยางตามคำาพนเมองของชาวไมกาวา "คาโอช" (Caoutchouc) ซงแปลวาตนไมรองไห และใหชอเรยกของเหลวทมลกษณะขนขาวคลายนำานมซงไหลออกมาจากตนยางเมอกรดเปนรอยแผลวา ลาเทกซ (latex) และใน พ.ศ. 2369 ฟาราเดย (Faraday) ไดรายงานวายางธรรมชาตเปนสารทประกอบดวยธาตคารบอนและไฮโดรเจน มสตรเอมไพรเคล คอ C5H8 หลงจากนนจงไดมการปรบปรงสมบตของยางพาราเพอใหใชงานไดกวางขนเพอตอบสนองความตองการของมนษย

ก � ร ผ ล ต ย � ง ธ ร ร ม ช � ต แหลงผลตยางธรรมชาตทใหญทสดในโลกคอ แถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตคดเปนรอยละ 90 ของแหลงผลตทงหมด สวนทเหลอมาจากแอฟรกากลาง ซงพนธยางทผลตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต คอ พนธฮเวยบราซลเลยนซส (Hevea brasiliensis) นำายางทกรดไดจากตนจะเรยกวานำายางสด (field latex) นำายางทไดจากตนยางมลกษณะเปนเมดยางเลก ๆ กระจายอยในนำา (emulsion) มลกษณะเปนของเหลวสขาว มสภาพเปนคอลลอยด มปรมาณของแขงประมาณรอยละ 30-40 pH 6.5-7 นำายางมความหนาแนนประมาณ 0.975-0.980 กรมตอมลลลตร มความหนด 12-15 เซนตพอยส สวนประกอบในนำายางสดแบงออกไดเปน 2 สวน คอ

1. สวนทเปนเนอยาง 35%

2. สวนทไมใชยาง 65% 1. สวนทเปนนำา 55% 2. สวนของลทอยด 10%

นำายางสดทกรดไดจากตนยาง จะคงสภาพความเปนนำายางอยไดไมเกน 6 ชวโมง เนองจากแบคทเรยในอากาศ และจากเปลอกของตนยางขณะกรดยางจะลงไปในนำายาง และกนสารอาหารทอยในนำายาง เชน โปรตน นำาตาล ฟอสโฟไลปด โดยแบคทเรยจะเจรญเตบโตอยางรวดเรว ปฏกรยาทเกดขนหลงจากแบคทเรยกนสารอาหาร คอ จะเกดการยอยสลายไดเปนกาซชนดตาง ๆ เชน กาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทน เรมเกดการบดเนาและสงกลนเหมน การทมกรดทระเหยงายเหลานในนำายางเพมมากขน จะสงผลใหคา pH ของนำายางเปลยนแปลงลดลง ดงนนนำายางจงเกดการสญเสยสภาพ ซงสงเกตไดจาก นำายางจะคอย ๆ หนดขน เนองจากอนภาคของยางเรมจบตวเปนเมดเลก ๆ และจบตวเปนกอนใหญขน จนนำายางสญเสยสภาพโดยนำายางจะแยกเปน 2 สวน คอ สวนทเปนเนอยาง และสวนทเปนเซรม[1] ดงนนเพอปองกนการสญเสยสภาพของนำายางไมใหอนภาคของเมดยางเกดการรวมตวกนเองตามธรรมชาต จงมการใสสารเคมลงไปในนำายางเพอเกบรกษานำายางใหคงสภาพเปนของเหลว โดยสารเคมทใชในการเกบรกษานำายางเรยกวา สารปองกนการจบตว (Anticoagulant) ไดแก แอมโมเนย โซเดยมซลไฟด ฟอรมาลดไฮด เปนตน เพอทรกษานำายางไมใหเสยสญเสยสภาพ

การนำายางธรรมชาตไปใชงานมอย 2 รปแบบคอ รปแบบนำายาง และรปแบบยางแหง ในรปแบบนำายางนนนำายางสดจะถกนำามาแยกนำาออกเพอเพมความเขมขนของเนอยางขนตอนหนงกอนดวยวธการตาง ๆ แตทนยมใชในอตสาหกรรมคอการใชเครองเซนตรฟวส ในขณะทการเตรยมยางแหงนนมกจะใชวธการใสกรดอะซตกลงในนำายางสด การใสกรดอะซตกเจอจางลงในนำายาง ทำาใหนำายางจบตวเปนกอน เกดการแยกชนระหวางเนอยางและนำา สวนนำาทปนอยในยางจะถกกำาจดออกไปโดยการรดดวยลกกลง 2 ลกกลง วธการหลก ๆ ทจะทำาใหยางแหงสนทม 2 วธคอ การรมควนยาง และการทำายางเครพ แตเนองจากยางผลตไดมาจากเกษตรกรจากแหลงท

แตกตางกน ทำาใหตองมการแบงชนของยางตามความบรสทธของยางนน ๆ

รปแบบของย�งธรรมช�ตยางธรรมชาตสามารถแบงออกเปนหลายประเภทตามลกษณะรปแบบของยางดบ ไดแก

นำายาง o นำายางสด o นำายางขน

ยางแผนผงแหง : ยางทไดจากการนำานำายางมาจบตวเปนแผนโดยสารเคมทใชจะตองตามเกณฑทกำาหนด สวนการทำาใหแหงอาจใชวธการผงลมในทรม หรอ อบในโรงอบกไดแตตองปราศจากควน

ยางแผนรมควน ยางแทง :ก อนป 2508 ยางธรรมชาตทผลตขนมา สวนใหญจะผลต

ในรปของยางแผนรมควน ยางเครพ หรอนำายางขน ซ งยางธรรมชาตเหลานจะไมมการระบ

มาตรฐานการจดชนยางทชดเจน ตามปกตจะใชสายตาในการพจารณาตดสนชนยาง ตอมาในป 2508 สถาบนวจยยางมาเลเซย (Rubber Research Institute of Malaysia) ไดมการผลตยางแทงขนเปนแหงแรก เพอเปนการปรบปรงและพฒนาคณภาพของยางธรรมชาตใหไดมาตรฐาน เหมาะสมกบการใชงาน จนทำาใหยางแทงเปนยางธรรมชาตชนดแรกทผลตมาโดยมการควบคมคณภาพใหไดมาตรฐาน ตลอดจนมการระบคณภาพของยางดบทผลตไดแนนอน

ยางแทงความหนดคงท : เปนยางทผลตขนเพอใชในอตสาหกรรมทำาผลตภณฑทตองการควบคมความหนดของยางทใชในการแปรรป เชน อตสาหกรรมยางทอ, อตสาหกรรมทำากาว

ยางสกม : ยางสกมเปนยางธรรมชาตทไดจากการจบตวนำายางสกม (skim latex) ดวยกรดแลวนำายางทไดไปทำาการรดแผนและทำาใหแหง โดยนำายางสกมเปนนำาสวนทเหลอจากการทำานำายางขนดวยการนำานำายางสดมาทำาการเซนตรฟวส แยกอนภาคเมดยางออกจาก

นำา ซงอนภาคเมดยางเบากวานำา สวนใหญจงแยกตวออกไปเปนนำายางขน นำายางขนทไดมปรมาณเนอยางอยรอยละ 60-63 ซงนำายางสกมคอสวนทเหลอจากการเซนตรฟวสแยกเนอยางสวนใหญออกไปแลว กยงมสวนของเนอยางออกมาดวย ซงเปนเนอยางทมขนาดอนภาคเลก ๆ มปรมาณเนอยางอยรอยละ 3-6

ก�รผสมย�งธรรมช�ตกบพอลเมอรชนดอน ยางธรรมชาตเปนยางทมสมบตเดนดานความเหนยวตดกนทด, สมบตดานการขนรปทด, ความรอนสะสมในขณะการใชงานตำา เปนตน แตกมสมบตบางประการทเปนขอดอย ดงนนในการแกไขขอดอยนน สามารถทำาไดโดยการเลอกเอาสมบตทดจากยางสงเคราะหชนดอนมาทดแทน เชน สมบตดานความทนทานตอการขดถของยางบวตาไดอน (BR), สมบตความทนทานตอนำามนของยางไนไตรล (NBR), สมบตความทนทานตอความรอนและโอโซนของยาง EPDM เปนตน โดยการผสมยางธรรมชาตกบยางสงเคราะหเหลานเขาดวยกน แตการทจะผสมใหเขากนไดนนยางสงเคราะหชนดนน ๆ ตองไมมความเปนขวเหมอนกบยางธรรมชาต จงจะทำาใหยางผสมรวมเขากนเปนเฟสเดยวกนไดดขน เชน ยาง BR, SBR, EPDM และ NBR (เกรดทมอะครโลไนไตรลต ำา ๆ) ซ งป จจยท มผลโดยตรงตอสมบตของยางผสมทไดนน มดงน ความหนดของยาง ยางธรรมชาตกอนทจะทำาการผสมตองทำาการบดเพอลดความหนดในตอนเรมตนการผสมใหเทากบยางสงเคราะหหรอใกลเคยงซงจะทำาใหยางทงสองผสมเขากนไดดขน

ระบบการวลคาไนซของยาง ระบบทใชในการวลคาไนซตองมความเหมอนหรอแตกตางกนไมมากนก เพอปองกนการแยกเฟสของยางผสมขณะททำาการผสมยาง

ความเปนขวของยาง ในกรณททำาการผสมยางทมความเปนขวแตกตางกนมาก ควรพจารณาถงความสามารถในการกระจายตวของสารเคมในยางแตละชนด โดยเฉพาะสารตวเรงและสารตวเตม เพราะสารเหลานมแนวโนมทจะกระจายตวไดดในยางทมความเปนขว ซงอาจสง

ผลใหยางผสมมสมบตตำาลงจากทควรจะเปน หากการกระจายตวของสารเคมไมดเทาทควร

ย�งสงเคร�ะหไดมการผลตมานานแลว ตงแต ค.ศ. 1940 ซงสาเหตททำาใหมการผลตยางสงเคราะหขนในอดต เนองจากการขาดแคลนยางธรรมชาตทใชในการผลตอาวธยทโธปกรณและปญหาในการขนสงจากแหลงผลตในชวงสงครามโลกครงท 2 จนถงปจจบนไดมการพฒนาการผลตยางสงเคราะหเพอใหไดยางทมคณสมบตตามตองการในการใชงานทสภาวะตาง ๆ เชน ทสภาวะทนตอนำามน ทนความรอน ทนความเยน เปนตน การใชงานยางสงเคราะหจะแบงตามการใชงานออกเปน 2 ประเภทคอ

ยางสำาหรบงานทวไป (Commodity rubbers) เชน IR (Isoprene Rubber) BR (Butadiene Rubber)

ยางสำาหรบงานสภาวะพเศษ (Specialty rubbers) เชน การใชงานในสภาวะอากาศรอนจด หนาวจด หรอ สภาวะทมการสมผสกบนำามน ไดแก Silicone, Acrylate rubber เปนตน

การผลตยางสงเคราะหเปนจะผลตโดยการทำาปฏกรยาพอลเมอไรเซชน (polymerization) ซงการพอลเมอไรเซชนคอ ปฏกรยาการเตรยมพอลเมอร (polymer) จากมอนอเมอร (monomer) โดยพอลเมอร ในทนคอ ยางสงเคราะหทตองการผลต ในสวนของมอนอเมอรคอสารตงตนในการทำาปฏกรยานนเอง

ชนดของย�งสงเคร�ะห1. ย�งบวไทล (Butyl Rubber, IIR) : ยางบวไทลเปนโคพอลเมอรระหวางมอนอเมอรของไอโซพรน และไอโซบวทาลน เพอทจะรกษาสมบตเดนของไอโซบวทาลนไว ยางบวไทลจะมปรมาณไอโซพรนเพยงเลกนอย (ประมาณ 0.5-3 โมลเปอรเซนต) เพยงเพอใหสามารถวลคาไนซดวยกำามะถนไดเทานน เนองจากพอลไอโซบวทาลนไมมพนธะคทวองไวตอการทำาปฏกรยา อยางไรกตามการทมปรมาณไอโซพรนเพยงเลกนอยนทำาใหการวลคาไนซยางบวไทลเปนไปอยางชามาก ทำาใหเกดปญหาในการสกรวมกบยางไมอ มต วอน ๆ ยางบวไทลม น ำาหน กโมเลกลเฉลยอยในชวง 300,000 ถง 500,000 มคาความหนดมน (ML1+4 100°C) อยใน

ชวง 40 ถง 70 การกระจายขนาดโมเลกลคอนขางจะกวาง ทำาใหการแปรรปยางบวไทลทำาไดงาย ยางบวไทลมสมบตทดหลายประการ คอ ทนตอการออกซเดชน ทนตอโอโซน ทนตอความดนไอนำาไดสง และมความเปนฉนวนไฟฟาทด อยางไรกตาม เนองจากยางบวไทลปลอยใหกาซซมผานไดตำามาก ทำาใหตลาดสวนใหญของยางบวไทล คอ ยางในรถยนตทกขนาด2. ย�งบวต�ไดอน (Butadiene Rubber, BR) หรอ ยางบวนา (Buna Rubber) ผลตจากปฏกรยาพอลเมอไรเซชนแบบสารละลาย (solution polymerization) ซงมการจดเรยงตวไดทงแบบ cis-1,4 แบบ tran-1,4 และแบบ vinyl-1,2 โดยยางชนดนจะมนำาหนกโมเลกลเฉลยประมาณ 250,000-300,000 มสมบต เด นดานความยดหยน ความตานทานตอการขดถ ความสามารถในการหกงอทอณหภมต ำา ความรอนสะสมในยางตำา และเปนยางทไมมขวจงทนตอนำามนหรอตวทำาละลายทไมมขว ยางบวตาไดอนสวนใหญใชในอตสาหกรรมยางลอ เพราะเปนยางทมความตานทานตอการขดถสง และมกถกนำาไปทำาใสในลกกอลฟและลกฟตบอลเนองจากมสมบตดานการกระเดงตวทด3. ย�งสไตรนบวต�ไดอ น (Styrene-Butadiene Rubber, SBR) : ยางสไตรนบวตาไดอน หรอยาง SBR เปนยางสงเคราะหท เตรยมขนโดยการนำาสไตรนมาโคพอลเมอไรซกบบวตาไดอน โดยวธพอลเมอไรเซชนแบบอมลชน (emulsion polymerization) โดยเรยกยางทไดวา E-SBR และอาจใชวธพอลเมอไรเซชนแบบสารละลาย (solution polymerization) เรยกวา L-SBR โดยทวไปสดสวนของสไตรนตอบวตาไดอนอยในชวง 23-40%4. ย�งซลโคน (Silicone Rubber) : เปนยางสงเคราะหทใชงานเฉพาะอยางและราคาสง เปนไดทงสารอนทรยและอนนทรยพรอม ๆ กน เนองจากโมเลกลมโครงสรางของสายโซหลกประกอบดวย ซลกอน (Si) กบออกซเจน (O) และมหมขางเคยงเปนสารพวกไฮโดรคารบอน ซงตางจากพอลเมอรชนดอน ๆ ทำาใหยางซลโคน ทนทานตอความรอนไดสง และยงสามารถออกสตรยางใหทนทานความรอนไดสงประมาณ 300°C ยางซ

ลโคนมชองวางระหวางโมเลกลทสงและมความทนทานตอแรงดงต ำา เนองจากมแรงดงดดระหวางโมเลกลตำามาก5. ย � ง ค ล อ โ ร พ ร น (Chloroprene Rubber, CR) : ม ช อทางการคาวา ยางนโอพรน (Neoprene Rubber) เปนยางทสงเคราะหจากมอนอเมอรของคลอโรพรน ภายใตสภาวะทเหมาะสม โมเลกลของยาง CR สามารถจดเรยงตวไดอยางเปนระเบยบสามารถตกผลกไดเมอดง มสมบตคลายยางธรรมชาต ยาง CR เปนยางทมขวเนองจากประกอบดวยอะตอมของคลอรน ทำาใหยางชนดนมสมบตดานการทนไฟ, ความทนตอสารเคมและนำามน ซงผลตภณฑยางทใชงานในลกษณะดงกลาวไดแก ยางซล, ยางสายพานลำาเลยงในเหมองแร เปนตน

2.2.3 เสนใยธรรมช�ตและเสนใยสงเคร�ะหเสนใย (Fibers) คอ พอลเมอรชนดหนงทมโครงสรางของ

โมเลกลสามารถนำามาเปนเสนดาย หรอเสนใย จำาแนกตามลกษณะการเกดไดดงนประเภทของเสนใย

เสนใยธรรมช�ต ทรจกกนดและใกลตว คอ - เสนใยเซลลโลส เชน ลนน ปอ เสนใยสบปะรด- เสนใยโปรตน จากขนสตว เชน ขนแกะ ขนแพะ- เสนใยไหม เปนเสนใยจากรงไหม

เสนใยสงเคร�ะห มหล�ยชนดทใชกนทวไปคอ       - เซลลโลสแอซเตด เปนพอลเมอรทเตรยมไดจากการใชเซลลโลสทำาปฏกรยากบกรดอซตกเขมขน โดยมกรอซลฟรกเปนตวเรงปฏกรยา การใชประโยชนจากเซลลโลสอะซเตด เชน ผลตเปนเสนใยอารแนล 60 ผลตเปนแผนพลาสตกทใชทำาแผงสวตชและหมสายไฟ      - ไนลอน (Nylon) เปนพอลเมอรสงเคราะหจำาพวกเสนใย เรยกวา เสนใยพอลเอไมด มหลายชนด เชน ไนลอน “ ” 6,6 ไนลอน 6,10 ไนลอน 6 ซงตวเลขทเขยนกำากบหลงชอจะแสดงจำานวนคารบอนอะตอมในมอนอเมอรของเอมนและกรดคารบอกซลก

ไนลอนจดเปนพวกเทอรมอพลาสตก มความแขงมากกวาพอลเมอรแบบเตมชนดอน (เพราะมแรงดงดดทแขงแรงของพนธะเพปไทด) เปนสารทตดไฟยาก (เพราะไนลอนมพนธะ C-H ในโมเลกลนอยกวาพอลเมอรแบบเตมชนดอน) ไนลอนสามารถทดสอบโดยผสมโซดาลาม (NaOH + Ca(OH) 2) หรอเผาจะใหกาซแอมโมเนย      - ด�ครอน (Dacron) เปนเสนใยสงเคราะหพวกพอลเอสเทอร ซงเรยกอกชอหนงวา Mylar มประโยชนทำาเสนใยทำาเชอก และฟลม      - Orlon เปนเสนใยสงเคราะห ทเตรยมไดจาก Polycrylonitrile

  2.2.4 ผลกระทบของก�รใชพอลเมอร ปจจบนมการใชผลตภณฑจากพอลเมอรอยางมากมาย ทงในดาน

ยานยนต การกอสราง เคร องใช เฟอรนเจอร ของเลน รวมทงวงการแพทย และยงมแนวโน มท ใชผล ตภ ณฑ จากพอล เมอรมากย งข น เนองจากวสด สงของเคร องใชตางๆ ทผลตจากพอลเมอรไมวาจะเปนพลาสตก ยาง หรอเสนใย เมอใชแลวมกจะสลายตวอยาก ยงเกดสงตกคางมากข นเร อยๆ และสารตงต นของพอลเมอรสวนใหญเป นสารประกอบไฮโดรคารบอน ซงเมอทำาปฏกรยากบออกซเจนและไนผดตรเจนไดออกไซด เกดเปนสารประกอบเปอรออกซแอซตลไนเตรต (PAN) ซงเปนพษทำาใหเกดการระคายเคองตา และระบบทางเดนหายใจ และยงทำาใหไฮโดรเจนในชนบรรยากาศลดลงดวย

จะเหนไดวา ผลตภณฑพอลเมอรแมจะมประโยชนมากมาย แตกอใหเกดมลภาวะทางสงแวดลอมไดมากมายเชนกน ทงอากาศ ทางนำา ทางดน สรปไดดงน

1. โรงงานอตสาหกรรมทผลตผลตภณฑพอลเมอรตางๆ มการเผาไหมเชอเพลง เกดหมอกควนและกาซคารบอนไดออกไซดซงเปนกาซพษ นอกจากนไฮโดรคารบอน ยงทำาใหเกดสารประกอบออกซแอวตลไนเตรต ซงเปนพษกระจายไปในอากาศ ทำาใหสดสวนของอากาศเปลยนแปลงไป และอณหภมของอากาศเปลยนแปลงไปดวย นอกจากเกดมลภาวะทางอากาศแลว ในกระบวนการผลตของโรงงานอตสาหกรรม มกปลอยสารพษลงสแหลงนำา เชน อตสาหกรรมพลาสตกปลอยสารพซบ (PCB-

polychlorinated biphenyls) ซงทำาใหเกดผมรวง ผวหนงพพอง ออนเพลย และสารเคมบางอยางละลายลงนำา ทำาใหมสมบตเปนกรด ปรมาณออกซเจนลดลง เปนอนตรายกบสงมชวตในนำา

2. การใชผลตภณฑพอลเมอรของผบรโภค เปนททราบแลววาผลตภณฑพอลเมอรสวนใหญ สลายตวอยาก มการนำามาใชมากขนทกวน ทำาใหทซากเศษผลตภณฑมากยงขน เกดจากการทบถม หมกหมมบนดน เกดกลนกาซฟงกระจาย เพมมลภาวะในอากาศ พนทดนถกใชไปในการจดเกบทงซากผลตภณฑมากขน ทำาใหพนทสำาหรบใชสอยลดลง และดนไมเหมาะตอการใชประโยชนเปนมลภาวะทางดนมากขน นอกจากนซากผลตภณฑ บางสวนถกทงลงในแหลงนำา นอกจากทำาใหนำาเสยเพมมลภาวะทางนำาแลว ยงทบถมปดกนการไหลของนำา ทำาใหการไหลถายเทของนำาไมสะดวก อาจทำาใหนำาทวมได ผลตภณฑ ทผลตจากพอลเมอรสวนใหญเปนพลาสตก หลงจากใชงานพลาสตกเหลานไปชวงเวลาหนง มกถกทงเปนขยะพลาสตก  ซงสวนหนงถกนำากลบมาใชอก ในลกษณะตางๆ  กน  และอกสวนหนงถกนำาไปกำาจดทงโดยวธการตางๆ  การนำาขยะพลาสตกไปกำาจดทงโดยการฝงกลบเปนวธทสะดวกแตมผลเสยตอสงแวดลอม ทงนเพราะโดยธรรมชาตพลาสตกจะถกยอยสลาย เพราะโดยธรรมชาตพลาสตกจะถกยอยสลายไดยาก จงทบถมอยในดน  และนบวนยงมปรมาณมากขนตามปรมาณการใชพลาสตกสวนการเผาขยะพลาสตกกกอใหเกดมลพษและเปนอนตรายอยางมาก วธการแกปญหาขยะพลาสตกทไดผลดทสดคอ การนำาขยะพลาสตกกลบมาใชประโยชนใหม การนำาขยะพลาสตกใชแลวกลบมาใชประโยชนใหม  มหลายวธ  ดงน

1. ก�รนำ�กลบม�ใชซำ� ผลตภณฑพลาสตกทใชแลว เชน สามารถนำากลบมาทำาความสะอาดเพอใชซ ำาไดหลายคร งแตภาชนะเหลานนจะเสอมคณภาพลง และความสวยงามลดลงตามลำาดบนอกจากนยงตองคำานงถงความสะอาดและความปลอดภยดวย

2.  ก�รหลอมขนรปผลตภณฑใหม

          การนำาขยะพลาสตกกลบมาใชใหม  โดยวธขนรปเปนผลตภณฑใหม  เปนวธทนยมกนมาก  แตเมอเทยบกบปรมาณของขยะพลาสตกทงหมดกยงเปนเพยงสวนนอย  การนำาพลาสตกใชแลวมาหลอมขนรปใหมเชนน  สามารถทำาไดจำากดเพยงไมกครง  ทงนเพราะพลาสตกดงกลาวจะมคณภาพลดลงตามลำาดบ และตองผสมกบพลาสตกใหมในอตราสวนทเหมาะสมทกครง  อกทงคณภาพของผลตภณฑทไดจากพลาสตกทนากลบมาใชใหมจะตำากวาผลตภณฑทไดจากพลาสตกใหมทงหมด

3. ก�รเปลยนเปนผลตภณฑของเหลวและก�ซ            การเปลยนขยะพลาสตกเปนผลตภณฑของเหลวและกาซเปนวธการททำาใหไดสารไฮโดรคารบอนทเปนขยะเหลวและกาซ  หรอเปนสารผสมไฮโดรคารบอนหลายชนด  ซงอาจใชเปนเชอเพลงโดยตรง หรอกลนแยกเปนสารบรสทธ เพอใชเปนวตถดบสำาหรบการผลตพลาสตกเรซนไดเชนเดยวกนกบวตถดบทไดจาก ปโตรเลยม  กระบวนการนจะไดพลาสตกเรซนทมคณภาพสงเชนเดยวกน  วธการเปลยนผลตภณฑพลาสตกทใชแลวใหเปนของเหลวนเรยกวา ลควแฟกชน  (Liquefaction)  ซงเปนวธไพโรไลซสโดยใชความรอนสง  ภายใตบรรยากาศไนโตรเจนหรอกาซเฉอยชนดอน  นอกจากของเหลวแลวยงมผลตภณฑขางเคยงเปนกากคารบอนซงเปน ของแขง สามารถใชเปนเชอเพลงได  สำาหรบกาซทเกดขนจากกระบวนการไพโรไลซส  คอกาซไฮโดรคารบอน  สามารถใชเปนเชอเพลงไดเชนกน  นอกจากน  ยงอาจมกาซอนๆ เกดขนดวย  เชน  กาซไฮโดรเจนคลอไรด ซงใชประโยชนในอตสาหกรรมบางประเภทได

4.ก�รใชเปนเชอเพลงโดยตรง           พลาสตกประเภทเทอรโมพลาสตกสวนมากมสมบตเปนสารทตดไฟและลกไหมไดดจงใชเปนเชอเพลงไดโดยตรง

5.ก�รใชเปนวสดประกอบ   อาจนำาพลาสตกใชแลวผสมกบวสดอยางอน เพอผลตเปน

ผลตภณฑวสดประกอบทเปนประโยชนได เชน  ไมเทยม  หนออนเทยม  แตผลตภณฑเหลานอาจมคณภาพไมสงนก

แบบทดสอบ

เรอง ธ�ตสมบตของธ�ตและธ�ต

กมมนตภ�พรงสคำ�ชแจง : ใหผเรยนเลอกวงกลมใน หวขอทถกทสดเพยงขอเดยว1.อะตอมซงแบงแยกไมได เปนแบบจำาลองอะตอมของใคร

ก. ดอลตนข. ทอมสนค. รทเทอรฟอรดง. โบว

+ - +2. + - + - + รปภาพดงกลาวเปน + - + แบบจำาลองอะตอมของใคร

ก. ดอลตนข. ทอมสนค. รทเทอรฟอรดง. โบว

3. สารทประกอบดวยอะตอมชนดเดยวกนเรยกวา

ก. สารประกอบข. สารละลาย

ค. ธาตง. พนธเคม

4. ธาตใดเปนธาตโลหะก. ออกซเจนข. โซเดยมค. กำามะถนง. ฟอสฟอรส

5. ขอใดเปนคณสมบตของธาตโลหะก. มจดเดอดตำาข. เคาะไมมเสยงดงกงวานค. มความถวงจำาเพาะตำาง. นำาความรอนและไฟฟาไดด

6. จงจดเรยงธาต Na มเลขอะตอม 11

ก. 2 , 2 , 2 , 5ข. 2, 8 ,1

ค. 5 , 2 , 2 , 2ง. 1 , 2 , 8

7. ธาต X มเลขอะตอมเทากบ 20 ธาต X อยหมใด

ก. 2ข. 4ค. 6ง. 8

8. ธาตทอยหมเดยวกน จะมสงใดเทากน

ก. จำานวนอเลกตรอนข. จำานวนโปรตรอนค. จำานวนนวตรอนง. จำานวนวาเลนดอเลกตรอน

9. ธาตเฉอยมวาเลนต อเลกตรอนเทาใด

ก. 3ข. 4ค. 6ง. 8

10. ธาต X อยในหม 6 คาบท 3 ดงนนธาต X มเลขอะตอมเทาใด

ก. 8ข. 9ค. 16ง. 24

แบบทดสอบ เรองปโตรเลยมและพอลเมอร

1 วธการแยกนำามนดบออกเปนสวนๆ คอวธการทเรยกวาอะไร

ก. การกลนไอนำาข. การกลนลำาดบสวนค. การกลนแบบคาตาลตก

แครกกงง. การกลนแบบโพลเมอไร

เซชน2 การกลนนำามนดบทอณหภมสงจะไดผลตภณฑจำาพวกใด

ก. นำามนดเซลข. ไขค. นำามนเตาง. ยางมะตอย

3 แหลงนำามนดบทใหญทสดอยในจงหวดใด

ก. กาญจนบรข. กำาแพงเพชรค. สโขทยง. เชยงใหม

4 ผลกระทบจากการใชปโตรเลยมสวนใหญมสาเหตมาจากอะไร

ก. การเพมประชากรข. อากาศรอนค. มราคาแพงง. มการขนสงทสง

5 คา BOD มาตรฐานนำาทงของกระทรวงอตสาหกรรมมคาอยทเทาใด

ก. 10 mg/lข. 50 mg/lค. 100 mg/lง. 500 mg/l

6 ขอใดจดเปนพอลเมอรธรรมชาตก. ตะกราข. แปงค. เสนดายง. ผาไนลอน

7 เมลามนทใชทำาถวยชามเปนพอลเมอรทมรปรางแบบใด

ก. แบบเสนข. แบบกงค. แบบรางแหง. ถกทกขอ

8 ขอใดเปนพอลเมอรสงเคราะหก. ไนลอนข. เซลลโลสค. เสนใยสบปะรดง. ปอ

9 ฟลมถายภาพผลตมาจากพลาสตกชนดใดก. ไนลอนข. อพอกซค. พอลเอสเทอรง. พอลเอทลน

10 พอลเมอรแบบใดมคณสมบตจดหลอมเหลวสงก. แบบเสนข. แบบกงค. แบบรางแหง. ถกทกขอ

แบบทดสอบ เรองโปรตน ค�รโบไฮเดรตและไขมน1. สารอาหารใดทใหพลงงานมาก

ทสดก. โปรตนข. คารโบไฮเดรตค. วตามนง. ไขมน

2. สารละลายใดทใชทดสอบแปงมนก. สารละลายไอโอดนข. สารละลายเบเนดกค. สารละลายโซเดยมไฮดรอก

ไซดง. สารละลายไนเตรท

3. อาหารชนดใดเปนโปรตนก. แปงมนข. นำาตาลกลโคสค. ไขขาวง. นำามนพช

4. ขอใดเปนนำาตาลโมเลกลเดยวก. ซโครสข. กลโคสค. แลกโตส

ง. มอสโทส5. นำาตาลโมเลกลใหญ ขอใดท

เกบสะสมไวในกลามเนอก. แปงข. เซลลโลลค. ไกลโคเจนง. ลกนน

6. สารละลายใดทใชในการทดสอบนำาตาลกลโคสก. สารละลายไอโอดนข. สารละลายเบเนดกค. สารละลายโซเดยมไฮดรอก

ไซดง. สารละลายไนเตรท

7. ขอใดเปนโครงสรางของไขมนก. กลเซอรอลและกลโคสข. ไขมนกบกลโคสค. อะมโนกบไขมนง. กรดไขมน และกลเซอรอล

8. กระดองปมพอลแซกคารไรดใดอยก. แปง

ข. ไกลโคเจนค. เซลลโลสง. ไคทน

9. อาหารทมไนโตรเจนเปนองคประกอบอยดวย ก. โปรตนข. คารโบไฮเดรตค. ไขมนง. เกลอแร

10. สารอาหารทชวยสรางเซลลและซอมแซมสวนทสกหรอของรางกายคอขอใดก. เนอสตว ไข นมข. แปง กลโคส ไขมนค. นำามนพช เผอก มนง. ผกสเขยว ฟกทอง

ขาวโพด

ใบง�น เรองสมก�รเคมและปฏกรย�เคมจงอธบายในหวขอดงตอไปน

1. จงเขยนสมการดงตอไปนใหสมดล N2 + H2 NH3 (2 คะแนน)

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

2. เผาหนปนดวยแคลเซยมคารบอเนต จะไดแคลเซยมออกไซด และกาซคารบอนไดออกไซด จงเขยนเปนสมการ ( 2 คะแนน)

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................3. จงบอกปจจยทมผลตอการเกดปฏกรยาเคม ( 2 คะแนน)

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................4. จงเขยนสมการการผลตสบ (2 คะแนน)

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................5. จงอธบายการเกดฝนกรด มาพอสงเขป (2 คะแนน)

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

..............................................................................................

.......................................................................................

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก1. คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนน2. การคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนน3. เขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนน

1. เฉลยแบบทดสอบ เรอง ธาตสมบตของธาตและธาตกมมนตภาพรงส1.ก 2.ข 3. ค4. ข5. ง6. ข7. ก8. ง9. ง10. ค

2. เฉลยแบบทดสอบเรอง ปโตรเลยมและพอลเมอร1. ข 2. ง 3. ข 4. ก. 5. ข6. ข 7. ค 8. ก 9. ง 10. ก

3.เฉลย แบบทดสอบ เรองโปรตน คารโบไฮเดรตและไขมน 1. ง 2. ก3. ค4. ข5. ค6. ข 7. ง8. ง9. ก10. ก4.เฉลย ใบงาน เรองสมการเคมและปฏกรยาเคม

จงอธบายในหวขอดงตอไปน1. จงเขยนสมการดงตอไปนใหสมดล (2 คะแนน)

N2 + H2 NH3 ตอบ N2 + 3H2 2NH3

2. เผาหนปนดวยแคลเซยมคารบอเนต จะไดแคลเซยมออกไซด และกาซคารบอนไดออกไซด จงเขยนเปนสมการ ( 2 คะแนน)ตอบ CaCO3(s) CaO(s) + Co2 (g)

3. จงบอกปจจยทมผลตอการเกดปฏกรยาเคม ( 2 คะแนน)ตอบ 1. ความเขมขน2. พนทผว3. อณหภม4. ตวเรง

4. จงเขยนสมการการผลตสบ (2 คะแนน)ตอบ ไขมน + NaOH สบ + กลเซ

อรอล5. จงอธบายการเกดฝนกรด มาพอสงเขป (2 คะแนน)

ตอบ เมอเกดฝนตกลงมา นำา (H2o) จะละลายแกสตางๆ ทอยในอากาศ ตามธรรมชาต คอ คารบอนไดออกไซด (CO2) กบกาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) กาซคารบอนไดออกไซด (No2) เมอนำาละลายกาซคารบอนไดออกไซดในอากาศ จะทำาใหนำาฝนมสภาพเปนกรดคารบอนก (CH2Co2) ดงสมการ H2o(l) + CO2(g) H2CO3(aq)

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 8 เรอง ส�รเคมกบชวตและสงแวดลอม

แผนสอนเสรมม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

3.5 สารเคมกบชวตและสงแวดลอม

1. อธบายความสำาคญและความจำาเปนทตองใชสารเคม

2. อธบายวธการใชสารเคม

1.ความสำาคญของสารกบชวตและสงแวดลอม2. ความจำาเปนทตองใชสารเคม3. การใชสารเคมทถกตอง

สอนเสรม(10 ชม.)

ขนท 1 กำ�หนดสภ�พปญห� คว�มตองก�รในก�รเรยนร (O:Orientation)a. ครและผเรยนรวมกนสรางความ

เขาใจและหาความหมายของสารกบชวตและสงแวดลอม

b. ครและผเรยนรวมกนกำาหนดหวขอเพอจดทำารายงาน และแบงกลม

- ใบความรเรองสารเคมกบชวตและสงแวดลอม

- แหลงเรยนรภมปญญาทองถน

- การสมภาษณ

- ชนงาน

- เกณฑ

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

บางชนดไดถกตอง3. อธบายผลกระทบทเกดจากการใชสารเคมได

4. ผลกระทบทเกดจากการใช สารเคม

กลมละ 3-5 คน

ขนท 2 ขนแสวงห�ขอมลและจดก�รเรยนร(N:New ways of learning)2.1 ผเรยนนำาเสนอขอมลทไดจาก

การคนควาเรองสารกบชวตและสงแวดลอมแลวนำาเสนอ

ขนท 3 ก�รปฏบตและนำ�ไปประยกตใช (I : Implementation)3.2 ครสรปความรเบองตน แลว

แกไข ปรบปรงขอมลเพมเตม3.3 นกศกษาแกไขขอบกพรอง สรป

จดทำารายงาน และรวบรวมไวในแฟมสะสมงาน

- รายงาน

- แฟมสะสมงาน

- แบบทดสอบเรองสารเคมกบชวตและสงแวดลอม

- ผร /

การประเมนรายงาน

- พจารณาจากแฟมสะสมงาน

- สงเกตผลจากการนำาเสนอตอ

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

ขนท 4 ก�รประเมนผลก�รเรยนร (E : Evaluation)4.1 คร และผเรยนนำาแฟมสะสมงาน

และผลงานทไดจากการปฏบตมาใชเปนสารสนเทศในการประเมนคณภาพการเรยนร

4.2 ผเรยน คร รวมกนนำาเสนอผลงานตอสาธารณชน

ภมปญญาทองถน

- เกณฑการประเมน

สาธารณชน

ใบคว�มรเรองส�รเคมกบชวตและสงแวดลอมร�ยวช� วทย�ศ�สตร (พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอน

ปล�ย

เรอง คว�มสำ�คญของส�รกบชวตและสงแวดลอมสงแวดลอม

คอ ทกสงทกอยางทอยรอบตวมนษยทงทมชวตและไมมชวต รวมทงทเปนรปธรรม (สามารถจบตองและมองเหนได) และนามธรรม (ตวอยางเชนวฒนธรรมแบบแผน ประเพณ ความเชอ) มอทธพลเกยวโยงถงกน เปนปจจยในการเกอหนนซงกนและกน ผลกระทบจากปจจยหนงจะมสวนเสรมสรางหรอทำาลายอกสวนหนง อยางหลกเลยงมได สงแวดลอมเปนวงจรและวฏจกรทเกยวของกนไปทงระบบ

สงแวดลอมแบงออกเปนลกษณะกวาง ๆ ได 2 สวนคอ สงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ปาไม ภเขา ดน นำา อากาศ ทรพยากร สงแวดลอมทมนษยสรางขน เชน ชมชนเมอง สงกอสรางโบราณสถาน ศลปกรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรม

มนษยกบสงแวดลอมมนษยมความสมพนธกบสงแวดลอมอยางแนบแนน ในอดตปญหาเรอง

ความสมดลของธรรมชาตตามระบบนเวศยงไมเกดขนมากนก ทงนเนองจากผคนในยคตนๆนนมชวตอยใตอทธพลของธรรมชาต ความเปลยนแปลงทางดานธรรมชาตและสภาวะแวดลอมเปนไปอยางคอยเปนคอยไป จงอยในวสยทธรรมชาตสามารถปรบดลของตวเองได แตปจจบนนปรากฏวาไดเกดมปญหาอยางรนแรงดานสงแวดลอมขนในบางสวนของโลกและปญหาดงกลาวนกมลกษณะคลายคลงกนในทกประเทศทงทพฒนาแลวและกำาลงพฒนา ปญหาทางดานภาวะมลพษทเกยวกบนำา

ปญหาทรพยากรธรรมชาตทเสอมสลายและหมดสนไปอยางรวดเรว เชน นำามน แรธาต พชสตว ทงทเปนอาหารและการอนรกษไวเพอการศกษา

ปญหาทเกยวกบการตงถนฐานของชมชนมนษย เชน การวางผงเมองและชมชนไมถกตองทำาใหเกดการแออดยดเยยด ใชทรพยากรผดประเภทและเกดปญหาจากของเหลอทงพวกขยะมลฝอย

สส�ร หมายถง สงทมมวล ตองการทอย และสามารถสมผสได หรออาจหมาย

ถงสงตางๆทอยรอบตวเรา มตวตน ตองการทอยสมผสได อาจมองเหนหรอมองไมเหนกได เชน อากาศ ดน นำา เปนตนส�ร

หมายถง สสารททราบสมบต หรอสสารทจะศกษา เปนสสารทเฉพาะเจาะจง

สมบตของส�รหมายถง ลกษณะเฉพาะตวของสาร เชน เนอสาร ส กลน รส การนำาไฟฟา

การละลายนำา จดเดอด จดหลอมเหลว ความเปนกรด เบส เปนตน–

สมบตของสารจำาแนกได 2 ประเภท คอ สมบตทางกายภาพ

สมบตทางกายภาพเปนสมบตทสงเกตไดจากลกษณะภายนอกหรอใชเครองมองายๆในการสงเกต ซงเปนสมบตทไมเกยวของกบปฏกรยาเคม เชน ส กลน รส สถานะ จดเดอด ลกษณะรปผลก ความหนาแนน การนำาไฟฟา การละลาย จดหลอมเหลว สมบตทางเคม

สมบตทางเคมเปนสมบตทเกยวของกบโครงสรางภายในของสาร เปนสมบตทสงเกตไดเมอมปฏกรยาเคมเกดขน เชน ความเปนกรด เบส การเกด–สนม ความเปนโลหะ อโลหะ เปนตน–

เรอง คว�มจำ�เปนทตองใชส�รเคมส�รในชวตประจำ�วนในชวตประจำาวน เราจะตองเกยวของกบสารหลายชนด ซงมลกษณะแตก

ตางกน สารทใชในชวตประจำาวนจะมสารเคมเปนองคประกอบ สารแตละชนดม

สมบตหลายประการ และนำามาใชประโยชนแตกตางกน เราตองจำาแนกประเภทของสารเพอความสะดวกในการศกษาและการนำาไปใช

ประเภทของส�รในชวตประจำ�วน ส�รปรงแตงอ�ห�ร

สารปรงแตงอาหาร หมายถง สารทเตมลงไปในอาหารเพอใหเกดความนารบประทาน สารเหลานนจะไปเพมส รส กลนของอาหาร รวมไปถงการใสวตามน ใสผงชรส ใสเครองเทศดวย เชน นำาตาล ใหรสหวาน เกลอ นำาปลา ใหรสเคม

a. นำาสมสายช นำามะนาว ซอสมะเขอเทศ ใหรสเปรยว

ตวอย�งของส�รปรงแตงนำ�สมส�ยช

นำาสมสายชเปนสารเคมทใชปรงอาหาร ทำาใหอาหารมรสเปรยวนำ�สมส�ยชแท ไดจากการหมกธญพชหรอผลไม มทงชนดกลนและไมกลนนำ�สมส�ยชเทยม ไดจากการนำากรดนำาสมมาผสมนำาเพอทำาใหเจอจางนำ�สมส�ยชปลอม ทำามาจากกรดกำามะถนหรอกรดเกลอผสมนำาใหเจอจาง จงไมควรนำามาใชปรงรสอาหารรบประทาน เพราะจะเปนอนตรายตอรางกาย ทำาใหกระเพาะเปนแผล

ก�รเลอกซอนำ�สมส�ยช ศกษาฉลากชอสามญทางการคา เครองหมายการคา เลขทะเบยนอาหาร เครองหมายมาตรฐานการคาผผลต ผแทนจำาหนาย วนหมดอาย ปรมาณสทธ สงเกตความใสไมมตะกอน ขวดและฝาขวดของนำาสมสายชไมสกกรอน

ผงชรส มชอทางเคมวา โมโนโซเดยมกลตาเมท (Monosodium glutamate)

หรอ เรยกยอวา MSG. มผลกสขาวเปนแทงคลายกระดก ผลตจากมน

สำาปะหลงหรอกากนำาตาล   โดยทวไปเชอวาทำาใหอาหารอรอย ยงมผงชรสปลอมวางขายตามทองตลาด ซงผงชรสปลอมจะเปนอนตรายตอสขภาพได ดงนน จงควรเลอกซออยางระมดระวง     ผงชรสจะมลกษณะรปร�งดงน          • เปนผลกสขาวคอนขางใส ไมมความวาว             • เปนแทงสเหลยม ไมเรยบ ปลายขางใดขางหนงเลกคลายรปกระบอง             • เปนแทงสเหลยม ไมเรยบ แตปลายทงสองขางใหญคอดตรงกลางคลายรปกระดก             ผงชรสมคณสมบตละลายไดดในนำา ทงยงชวยละลายไขมนใหผสมกลมกลนกบนำา    มรสเหมอนนำาตมเนอ สามารถกระตนปมปลายประสาทโคนลนกบลำาคอ ทำาใหรสกอรอยขน

ส�รทใชทำ�คว�มสะอ�ดสารทใชทำาความสะอาด หมายถงสารทมคณสมบตในการชำาระลางสง

สกปรก ใชในการดแลรกษาสภาพของรางกาย เสอผา นอกจากนนยงชวยใหเครองใชและเครองสขภณฑอยในสภาพด มความคงทน

อนตรายจากการใชสารทใชทำาความสะอาด จากการใชหรอ ทไมถกตองผดวตถประสงค เชน นำาผงซกฟอกมาลางเนอหม

จากการสมผส ทำาใหผวหนงบรเวณทไดรบการสมผส เกดอากาศปวดแสบปวดรอน ระคาย เคอง หรอไหมเกรยมได

จากการรบประทาน ทำาใหเกดอาการปวดรอน ภายในชองปาก บรเวณลำาคอ กลองเสยง หลอดอาหาร ระบบทางเดนอาหาร ทำาใหเกดอาการนำาลายฟมปาก อาเจยน อจจาระรวง ถายเปนเลอด ความดนโลหตลดลงอยางรวดเรว ตบและไตถกทำาลายและเสยชวตไดในทสด

ถาสดควนสขาวของกรดเขมขนเขาไป จะทำาใหเกดอาการสำาลก ไอ แสบจมก อาจเปนแผลเป อยในระบบทางเดนหายใจ ทำาลายเยอบโพรงจมก ทำาลายระบบการรบกลน

หากเขาตาจะทำาลายเยอบตา มอาการปวดรอนบรเวณดวงตา นำาตาไหล ในกรณทไดรบสารทมความเขมขนสง อาจรนแรงถงขนตาบอดได

ส�รทใชเปนเครองสำ�อ�งเครองสำาอาง หมายถง วตถทมงหมายเอาไว ทา ถ นวด โรย พน หยอด

ใส อบหรอกระทำาดวยวธอนใด ตอสวนหนงสวนใดของรางกายเพอความสะอาด ความสวยงาม หรอสงเสรมใหเกดความสวยงามตลอดทงเครองประทนผวตางๆดวย แตไมรวมถงเครองประดบและเครองแตงตวซงเปนอปกรณรางกายภายนอก รวมทงวตถทมงหมายใชเปนสวนผสมในการในการผลตเครองสำาอางโดยเฉพาะ อนตร�ยของเครองสำ�อ�ง

เครองสำาอางอาจกอใหเกดอนตรายตอผใช สวนใหญเกดอาการอกเสบเปนผนแดง เปนเมดหรอตมคนเกดอาการแพตอผวหนง เยอตา บางชนดทำาใหผมรวง บางชนดทำาใหเกดอาการอกเสบรนแรง แผลเนาเป อย กอนตดสนใจซอเครองสำาอาง ควรเลอกเครองสำาอางทผานการตรวจรบรองจากองคการอาหารและยา (อย.) และทดสอบใชกอนวาเหมาะสมกบตวเองหรอไม เกดอาการแพหรออกเสบหรอไม

ส�รทใชเปนย� สารทใชเปนยาหมายถง สารหรอผลตภณฑทมวตถประสงคในการใชเพอ

ใหเกดการเปลยนแปลงทางสรรวทยาของรางกาย หรอทำาใหเกดการเปลยนแปลงของขบวนการทางพยาธวทยาซงทำาใหเกดโรค ทงนเพอกอใหเกดประโยชนแกผไดรบยานน

สารทถกจดใหเปนยาควรมประโยชนในการใชโดยมหลกใหญ 3 ประการ คอ

1. ใชประโยชนในการรกษาโรคใหหายขาด2. ใชประโยชนในการควบคมโรคหรอบรรเทาอาการ3. ใชประโยชนในการปองกนโรค

นอกจากน ยายงมประโยชนในการวนจฉยโรค เชน การทดสอบสภาวการณตงครรภโดยการใชเอสโตรเจน (Estrogens) และการทดสอบการทำางานของระบบควบคมการหลงฮอรโมนของตอมใตสมองและตอมหมวกไตโดยใชยาคอรตซอล (Cortisol)

ขอควรระวงในก�รใชยาเปนสงทใหทงคณและโทษ กลาวคอถารจกใชกจะใหคณประโยชน แต

ถาใชไมถกตองกจะกลายเปนโทษหรออนตรายตอรางกายจนถงขนเสยชวตได การใชยาจงตองใชดวยความระมดระวงและใชเทาทจำาเปนจรงๆ

ส�รเคมทใชในก�รเกษตรสารเคมทใชในการเกษตร หมายถง สารเคมทใชเพอมงหวงเพมผล

ทางการเกษตรหรอใชเพอกำาจดแมลงศตรพช แบงเปน 2 ประเภท คอ สารเคมทใชในการเพมผลผลต และสารเคมทใชในกำาจดแมลงศตรพช

ส�รเคมทใชในก�รเพมผลผลต

สารเคมทใชในการเพมผลผลต คอ วสดใดกตามทเราใสลงไปในดนไมวาในทางใด โดยวสดนนมธาตอาหารจำาเปนสำาหรบพช ซงพชสามารถนำาไปใชประโยชนได เราเรยกวา ปย“ ”

ส�รเคมทใชในกำ�จดแมลงศตรพชสารเคมทใชในกำาจดแมลงศตรพช หมายถง สารเคมหรอสวนผสมของ

สารใดๆ กตาม ทใชปองกนกำาจดทำาลายหรอขบไลศตรพช

อนตร�ยของส�รกำ�จดแมลงและศตรพช เปนอนตรายตอผใช ถาผใชขาดความระมดระวงหรอถาใชไมถกวธ สงแวดลอมเสยสมดล ถาสารกระจายในอากาศ หรอสะสมตกคางในนำา

ในดน ทำาใหรางกายทำางานผดปกต ถามการสะสมสารเคมในรางกายมากเกนไป

และอาจถงขนเสยชวตได

ประเภทของส�รทใชในชวตประจำ�วน

แบงต�มคณสมบตคว�มเปนกรด เบส–ส�รทมคว�มเปนกรด

สารประเภทนมรสเปรยวทำาปฏกรยาเคมกบโลหะ เชน สงกะสทำาปฏกรยาเคมกบหนปน ตวอยางสารประเภทน ไดแก มะนาว นำาสมสายช นำาอดลม นำามะขาม นำายาลางหองนำา เมอสารทมสมบตเปนกรดทดสอบดวยกระดาษลตมส กระดาษลตมสจะเปลยนจากสนำาเงนเปนแดง

ส�รทมสมบตเปนเบส สารประเภทนมรสฝาด เมอนำามาถกบฝามอจะรสกลนมอ ทำาปฏกรยากบไขมน หรอนำามนพช หรอนำามนสตว จะไดสารประเภทสบ ตวอยางสารประเภทน เชน นำาปนใส โซดาไฟ ผงฟ นำาขเถา เมอนำาสารทมสมบตเปนเบสทดสอบดวยกระดาษลตมส กระดาษลตมสจะเปลยนจากสแดงเปนสนำาเงน

ส�รทมคว�มเปนกล�งสารประเภทนมสมบตหลายประการและเมอนำามาทดสอบดวยกระดาษ

ลตมสแลว กระดาษลตมสจะไมมการเปลยนแปลง ตวอยางของสารประเภทน เชน นำา นำาเกลอ นำาเชอม เปนตน

อนดเคเตอรสำ�หรบกรด เบส–อนดเคเตอรเปนสารทใชทดสอบความเปนกรด เบส ของสารละลายได –

สวนใหญเปนสารอนทรย มสมบตเปนกรดออน ซงมสเปลยนไปเมอความเปนกรด เบส ของสารละลายเปลยนไป หรอคา – pH (positive potential of the hydrogen ions) ของสารละลายเปลยนไป จงใชการเปลยนสบอกคา pH ของสารละลายไดอนดเคเตอรทควรรจกคอ กระดาษลตมส สารละลายฟนอลฟธาลน และยนเวอรซลอนดเคเตอร (อนดเคเตอรสกดไดจากดอกไมสแดงและสมวง เชน ดอกอญชนและดอกตอยตงใหสมวง ดอกชบาซอนและดอกกระเจยบใหสแดง เปนตน)

กระด�ษลตมส- เปลยนสกระดาษลตมสจากนำาเงนเปนแดง แตสแดงไมเปลยนสารม

คณสมบตเปนกรด- เปลยนสกระดาษลตมสจากแดง เปนนำาเงน แตสนำาเงนไมเปลยนสารม

คณสมบตเปนเบส- กระดาษลตมสทงสองสไมเปลยน สารมคณสมบตเปนกลาง

ส�รละล�ยฟนอลฟธ�ลน สารละลายฟนอลฟธาลน เปลยนสเปนสชมพมวง สารนนมสมบตเปนเบส สารละลายฟนอลฟธาลน ใสไมมสสารนนอาจเปน กรดหรอเปนกลางกได

ยนเวอรซลอนดเคเตอร- คา pH มคานอยกวา 7 สารละลายเปนกรด- คา pH มคามากกวา 7 สารละลายเปนเบส- คา pH มคาเทากบ 7 สารละลายเปนกลาง

ขอควรระวงในก�รใชส�รละล�ยกรดกรดเปนสารทมพษตอมนษยและสตว เพราะมฤทธในการกดกรอน ดง

นนในการใชสารทมฤทธเปนกรดในชวตประจำาวนจะตองใชอยางระมดระวง โดยเฉพาะภาชนะทนำามาบรรจสารละลายทมฤทธเปนกรด เชน นำาสมสายช นำามะนาว นำามะขามเปยก ควรใชภาชนะทเปนแกวหรอกระเบองเคลอบ ไมควรใชภาชนะทเปนโลหะหรอพาสตกโดยเดดขาด สวนสารละลายกรดทมผลตอสงแวดลอมนน เมอนำามาลางพนหรอสขภณฑแลวไมควรปลอยลงในแหลงนำา นอกจากนสารละลายกรดยงทำาลายพนบานทเปนหนปน ทำาใหพนบานชำารด ดงนนการใชสารละลายกรดจงตองใชใหถกวธ และอานคำาแนะนำาใหเขาใจกอนนำาไปใช

ขอควรระวงในก�รใชส�รละล�ยเบสสารละลายเบสมฤทธในการกดกรอน เมอเบสสมผสกบผวหนงจะทำาให

ผวหนงเกดการอกเสบ ปวดแสบปวดรอนและลอกเปนขย ดงนนควรระวงในการสมผสกบเบส โดยสงเกตไดวาเบสสมผสถกสวนใดของรางกายจะรสกลนๆ

จงควรรบลางออกดวยนำาสะอาดแลวลางออกดวยนำาสมสายชและลางดวยนำาสะอาดอกครงก�รห�ค� pH ของส�รในชวตประจำ�วน

สารละลายกรด-เบส สามารถเปลยนสกระดาษลตมสได นอกจากนยงสามารถเปลยนสของกระดาษยนเวอรซลอนเคเตอร และสของสารทไดจากสวนตางๆของพช เชน ดอก ใบ เปนตนสงทนำามาใชในการตรวจสอบเพอจำาแนกความเปนกรด-เบสของสารละลายหรอสารละลายเบสได เรยกวา อนดเคเตอร การทจะบอกวาสารละลายมความเปนกรด-เบสมากนอยเทาใดใชระบเปนคา pH ซงกำาหนดวาสารทมคา pH ทเทากบ 7 มสมบตเปนกลาง และถาคา pH ตำากวา 7 จะเปนกรด ยงคา pH นอย ยงมความเปนกรดมาก ถาคา pH สงกวา 7 จะเปนเบส ยงมคา pH มาก ยงมความเปนเบสมาก

ตวอย�งผลก�รทดสอบส�รละล�ยบ�งชนดดวยอนดเคเตอรชนดต�งๆ

สารละลายตวอยาง

ผลทสงเกตไดเมอทดสอบ

กระดาษลตมส

นำาคนจากกะหลำาปลมวง

นำาคนจากดอกอญ

ชญ

นำาคนจากดอกกหลาบ

1. นำามะนาว

2. นำาผงซกฟอก

3. นำาสมสายช

4. นำายาลางจาน

5. ยาลดกรด

6. ผงฟ

เปลยนจาก

สนำาเงนเปนแดงเปลยน

จากสแดงเปนนำาเงน

เปลยนจากสแดงเปนนำาเงน

เปลยนจากสแดงเปนนำาเงน

เปลยนจากสแดง

เปลยนจากสนำาเงน

เปลยนเปนสแดง

เปลยนเปนสนำาเงน

เปลยนเปนสนำาเงน

เปนสนำาเงน

เปนสนำาเงน

เปลยนเปนสแดง

เปลยนเปน

สนำาเงนเปลยน

เปน

เปลยนจากสแดง

เปนสนำาเงนไมเปลยน

เปลยนเปนสนำาเงน

เปลยนเปนสนำาเงน

เปนสนำาเงน

เปนสนำาเงน

7. นำาขเถาเปลยน

จากสนำาเงนเปนแดงเปลยน

จากสแดงเปนนำาเงน

เปลยนจากสแดงเปนนำาเงน

เปลยนจากสนำาเงน

เปลยนจากสนำาเงน

สนำาเงนเปน

สนำาเงน

เปนสนำาเงน

สของยนเวอรซลอนดเคเตอรแดง แดง แดง แดง ชมพ สม เหลอง เขยว เขยว

นำาเงน

นำาเงน

นำาเงน

มวง

มวง มวง มวง มวง

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

กรด กลาง เบสpH1 pH3 pH6 pH8 pH10

pH13

ตวอย�งค� pH ของส�รและสของยนเวอรซลอนดเคเตอรตงแต pH 0-14

เรอง ก�รใชส�รใหถกตองและปลอดภยเมอนำาสารตางๆมาใชเราตองศกษาขอมลและวธการใชสารใหเขาใจกอน

โดยปฏบต ดงน1. อานฉลากใหเขาใจ กอนนำาสารชนดนนไปใชประโยชน2. ใชสารอยางถกตอง เหมาะสมตามวธแนะนำา3. ใชสารในปรมาณเทาทจำาเปน4. ใชสารหมดแลวตองกำาจดภาชนะบรรจสารอยางเหมาะสมสารบางประเภททเรานำามาใชประโยชนเปนสารอนตราย และเปนสารทคง

สภาพอยไดนาน เชน สารกำาจดศตร เมอเกษตรกรนำามาฉดพนผลตผล จะมสารพษตกคางอยกบผลตผลและพนทในบรเวณทใชสาร ซงมผลตอคน สตวและสงแวดลอม

ดงนนการนำาสารตางๆมาใชโดยเฉพาะสารทมพษ จงตองรจกใชอยางระมดระวง เพอไมใหเกดอนตรายตอตวเราเอง รวมทงกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมรอบตวเราดวย

-  เครองหมายทะเบยนอาหารและยาของสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข

                                                                                                           ภาพท 1 เครองหมายทะเบยนอาหารและยา

-  เครองหมายมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมขององคการอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสข

                                                                                                      ภาพท 2 เครองหมายมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

เรองท 4 ผลกระทบทเกดจ�กก�รใชส�รเคม

ของเสยเปนอนตร�ยตอสงแวดลอม ของเหลอทงจากการอปโภค บรโภค หรอสงของเสอมสภาพจนใชการไมไดแลวตลอดจนของทมนษยไมตองการจะใชตอไปแลว เรารวมเรยกวา "ของเสย" ของเสยบางชนดไมเปนพษภยตอมนษยและสงแวดลอมมากนก เชน ของเสยจำาพวกเศษอาหาร เศษ

กระดาษจากบานเรอนทพกอาศย แตของเสยบางชนดเปนอนตรายตอชวตของมนษยและสตว ตลอดจนสงแวดลอมอน ๆ อยางมาก จำาเปนตองเกบหรอกำาจดทงไปโดยระมดระวงใหถกหลกวชาการ อาจทำาใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามยของมนษยและสงแวดลอมได โดยเฉพาะอยางยงเมอมการปนเป อนหรอสะสมอยใน "หวงโซอาหาร" จะเปนสาเหตหรอทำาใหเกดการเจบปวยอยางเฉยบพลน หรอแบบเรอรง ซงจะทำาใหพการหรอเสยชวตได เราเรยกของเสยประเภทนวา "ของเสยทเปนอนตราย" และในบางกรณของเสยทเปนอนตรายอาจมลกษณะของความเปนอนตรายหลายประเภทรวมกน

ของเสยทเปนอนตร�ย ไดแกของเสยทมลกษณะของคว�มเปนอนตร�ยลกษณะใดลกษณะหนง หรอหล�ยลกษณะรวมกน ดงตอไปน

1. ของเสยเปนพษ หรอเจอปน หรอมสวนประกอบของสารทเปนพษ เชน มสวนประกอบของสารปรอท ตะกว แคดเมยม สารหน สารยาฆาแมลง เปนตน

2. ของเสยทตดไฟงาย หรอมสวนประกอบของสารทตดไฟงาย หรอสารไวไฟซงอาจทำาใหเกดไฟไหมได ถาเกบไวใกลไฟ หรอเมอมอณหภมสงมาก ๆ

3. ของเสยทมฤทธเปนกรดหรอดางซงสามารถกดกรอนวสดตาง ๆ ตลอดจนเนอเยอของรางกายมนษยหรอสตว

4. ของเสยทเมอทำาปฏกรยากบสารอน เชน นำา จะทำาใหเกดมกาซพษ ไอพษ หรอควนพษ หรอของเสยทเมอไดรบการทำาใหรอนขนในทจำากดอาจเกดการระเบดได

5. ของเสยทเปนสารกมมนตรงส หรอมสารกมมนตรงสเจอปนอย 6. ของเสยทเมอถกนำาชะลาง จะปลดปลอยสารทเปนอนตรายดงกลาว

ขางตนออกมาได 7. ของเสยทมเชอโรคตดตอปะปนอย

ภ�ชนะบรรจย�ฆ�แมลง เครองสำ�อ�งและย�ทหมดอ�ย

ผลกระทบของของเสยทเปนอนตร�ยตอสงแวดลอม การจดการของเสยทเปนอนตรายโดยไมระมดระวง หรอไมถกตองเหมาะ

สมจะกอใหเกดปญหาพนฐานทมผลกระทบตอสขภาพของมนษยและสงแวดลอมได 4 ประการคอ

1. ทำาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคมะเรง การสมผสหรอเกยวของกบของเสยทเปนอนตรายซงประกอบดวยสารพษทเปนสารกอมะเรง อาจทำาใหเกดโรคมะเรงไดโดยเฉพาะเมอไดรบสารเหลานนเปนเวลาตดตอกนนาน ๆ อาท การหายใจเอาอากาศทมสารพวกไดออกซน เบนซน ฟอรมาลดไฮดเขาไป หรอกนอาหารหรอนำาทปนเป อนดวยสารเคมพวกยาฆาแมลง

2. ทำาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคอน การทไดรบสารเคมหรอสารโลหะหนกบางชนดเขาไปในรางกาย อาจทำาใหเจบปวยเปนโรคตาง ๆ จนอาจถงตายได เชน โรคทางสมองหรอทางประสาท หรอโรคททำาใหเกดความผดปกตของรางกาย ตวอยางของโรคทเกดจากการจดการของเสยทเปนอนตรายอยางไมถกตอง เชน โรคมนามาตะ ซงเกดจากสารปรอท โรคอไต-อไต ซงเกดจากสารแคดเมยมและโรคแพพษสารตะกว เปนตน

3. ทำาใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศ สารโลหะหนก หรอสารเคมตาง ๆ ทเจอปนอยในของเสยทเปนอนตราย นอกจากจะเปนอนตรายตอมนษยแลว ยงเปนอนตรายตอสงมชวตอน ๆ ทงพชและสตว ทำาใหเจบปวยและตายไดเชนกน หรอถาไดรบสารเหลานนในปรมาณไมมากพอทจะทำาใหเกดอาการอยางเฉยบพลน กอาจมผลกระทบตอโครงสรางของโครโมโซมทำาใหเกดการเปลยนแปลงทางพนธกรรม นอกจากนการสะสมของสารพษไวในพชหรอสตวแลวถายทอดไปตามหวงโซอาหาร ในทสดอาจเปนอนตรายตอมนษยซงนำาพชและสตวดงกลาวมาบรโภค

4. ทำาใหเกดผลเสยหายตอทรพยสนและสงคม เชน เกดไฟไหม เกดการกดกรอนเสยหายของวสด เกดความเสอมโทรมของสงแวดลอม ซงจะสงผลทางออมทำาใหเกดปญหาทางสงคมดวย

ก�รเกดเพลงไหมโรงง�นจะทำ�ใหส�รอนตร�ยต�ง ๆ แพรกระจ�ยออกไป

ของเสยทเปนอนตร�ยกอใหเกดอนตร�ยตอมนษยและสงแวดลอมไดอย�งไร

ของเสยทเปนอนตราย หรอสารทเจอปนอยในของเสยทเปนอนตรายอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามยของมนษยและสงแวดลอมไดหลายทาง คอ

1. โดยการสมผสโดยตรง หากของเสยพวกกรดหรอดางทมความเขมขนไมมากหากกรดถกรางกาย อาจทำาใหผวหนงบรเวณทสมผสเกดระคายเคองเปนผน แตถามความเขมขนมาก ๆ อาจทำาใหผวหนงไหม หรอเนอเยอถกทำาลายจนเกดบาดแผลพพอง นอกจากนการใชสารยาฆาแมลงโดยไมมอปกรณปองกน เชน หนากาก และถงมอ สารดงกลาวอาจซมเขาทางผวหนงได การกน

สารเหลานเขาไปโดยตรงจะเปนอนตรายอยางมาก และทำาใหเกดอาการอยางเฉยบพลน ดงนนควรระมดระวงรางกายหรออาหารไมใหสมผสกบของเสย ไมควรนำาภาชนะบรรจของเสยทเปนอนตรายมาใชอก เนองจากอาจมเศษของสารอนตรายเหลอคางอย

2. โดยการสะสมอยในหวงโซอาหาร พชและสตวจะดดซมหรอกนเอาสารอนตรายตาง ๆ ทมสะสมอยในดนหรอในอาหารเขาไป สารดงกลาวจะไปสะสมอยในสวนตาง ๆ ของพชและสตวนน ๆ เนองจากสารอนตรายเหลานสลายตวไดชา ดงนนในรางกายของพชและสตวจงมความเขมขนของสารเพมมากขนเปนลำาดบ เมอมนษยกนพชหรอสตวนนกจะไดรบสารอนตรายเขาไปดวย และจะไปสะสมอยในรางกายของมนษยจนมปรมาณมากและกอใหเกดอาการเจบปวยตาง ๆ ออกมาในทสด

3. โดยการปนเป อนตอแหลงนำาทใชในการอปโภคและบรโภค การนำาของเสยทเปนอนตรายไปฝงโดยไมถกวธ อาจทำาใหเกดนำาเสยทมสารอนตรายปนเป อน นำาเสยเหลานจะไหลซมผานชนดนลงไปยงแหลงนำาใตดน นอกจากนการนำาของเสยทเปนอนตรายมากองทงไว อาจทำาใหนำาฝนไหลชะพาเอาสารอนตรายตาง ๆ ไปปนเป อนในแมนำาลำาคลอง ดงนน เมอเรานำานำาใตดนหรอนำาผวดนทมการปนเป อนของของเสยทเปนอนตรายมาบรโภคหรออปโภค เรากอาจจะไดรบสารอนตรายตาง ๆ เหลานนเขาไปดวย

4. โดยการเจอปนอยในอากาศ ของเสยทเปนอนตรายบางชนดจะระเหยปลอยสารตาง ๆ ออกมา หรอปลวฟงเปนฝนผสมอยในอากาศทเราหายใจ นอกจากน การเผาของเสยทเปนอนตรายโดยไมมการควบคมปญหาอากาศอยางเขมงวด อาจทำาใหมสารอนตรายปะปนอยในอากาศในรปของไอหรอฝนของสารเคมตาง ๆ

5. โดยการระเบดหรอไฟไหม การเกบของเสยทมลกษณะไวไฟหรอตดไฟงายในสถานทตาง ๆ จะตองมมาตรการระมดระวงการตดไฟหรอระเบด โดยเฉพาะอยางยง หากสถานททเกบมอณหภมสงเกนกวาจดวาบไฟของของเสย นอกจากนการนำาของเสยตางชนดกนมาผสมกน อาจมปฏกรยาเคมตอกนอยางรนแรงจนเกดระเบดขน ทำาอนตรายตอชวตและทรพยสนได

สนค�ส�รเคมเมอถกเพลงไหมจะกล�ยเปนของเสยทเปนอนตร�ย

ผลกระทบของส�รเคมทมตอสขภ�พ ปจจยททำาใหสารเคมมผลตอสขภาพของคน จากการศกษาของ

Dr.Helen Marphy ผเชยวชาญทางดานพษวทยา จากโครงการ Community IPM จาก FAO ประเทศอนโดนเซย พบวาปจจยทมความเสยงของสขภาพของคนอนดบตน ๆ คอ

1. เกษตรกรใชสารเคมชนดทองคการ WHO จำาแนกไวในกลม 1a และ 1b คอ ทมพษรายแรงยง (Extremely toxic) และมพษรายแรงมาก (Very Highly toxic) ตามลำาดบ ซงมความเสยงสงทำาใหเกดการเจบปวยแกเกษตรกร ซงใชสารพษ โดยเฉพาะสารทงสองกลม ดงกลาว

2. การผสมสารเคมหลายชนดฉดพนในครงเดยว ซงเปนลกษณะททำาใหเกดความเขมขนสง เกดการแปรสภาพโครงสรางของสารเคม เมอเกดการเจบปวยแพทยไมสามารถรกษาคนไขไดเนองจากไมมยารกษาโดยตรง ทำาใหคนไขมโอกาสเสยชวตสง

3. ความถของการฉดพนสารเคม ซงหมายถงจำานวนครงทเกษตรกรฉดพน เมอฉดพนบอยโอกาสทจะสมผสสารเคมกเปนไปตามจำานวนครงทฉดพน ทำาใหผฉดพนไดรบสารเคมในปรมาณทมากและสะสมในรางกายและผลผลต

4. การสมผสสารเคมของรางกายผฉดพน บรเวณผวหนงเปนพนท ๆ มากทสดของรางกาย หากผฉดพนสารเคมไมมการปองกน หรอเสอผาทเปยกสารเคม และโดยเฉพาะบรเวณทมอและขาของผฉดพน ทำาใหมความเสยงสง ทงนเพราะสารเคมปองกนและกำาจดศตรพชถกผลตมาใหทำาลายแมลงโดยการทะลทะลวง หรอดดซมเขาทางผวหนงของแมลง รวมทงใหแมลงกนแลวตาย ดงนน ผวหนงของคนทมความออนนมกวาผวหนงของแมลงงายตอการดดซมเขาไปทางตอมเหงอนอกเหนอจากการสดละอองเขาทางจมกโดยตรง จงทำาใหมความเสยงอนตรายมากกวาแมลงมากมาย

5. พฤตกรรมการเกบสารเคม และทำาลายภาชนะบรรจไมถกตอง ทำาใหอนตรายตอผอยอาศย โดยเฉพาะเดก ๆ และสตวเลยง

ใบง�น เรอง ส�รเคมกบชวตและสงแวดลอม1. จงยกตวอยางสารเคมทใชในชวตประจำาวน มา 5 อยาง ( 2 คะแนน).................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2. จงตอบคำาถามตอไปน ( 3 คะแนน) 2.1 การทดสอบความเปนกรด เบส ของสารเคม ใชอปกรณใด ( 1 คะแนน) ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2.2 จงยกตวอยางสารเคมทใชในชวตประจำาวนทเปนกรด บอกมา 3 ขอ (1 คะแนน)

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

....................................................................................…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2.3 จงยกตวอยางสารเคมทใชในชวตประจำาวนทเปนเบส บอกมา 3 ขอ (1 คะแนน)

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

....................................................................................

.............................................................................................

..........................................................................................3. จงบอกวธการใชสารเคมใหถกตองและปลอดภย (3 คะแนน)

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.......................................................................................4. จงบอกผลกระทบทเกดจากการใชสารเคม (2 คะแนน)

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

....................................................................................

เฉลยใบง�น เรอง ส�รเคมกบชวตและสงแวดลอม1. จงยกตวอยางสารเคมทใชในชวตประจำาวน มา 5 อยาง ( 2 คะแนน)

นำาปลา ยาสฟน ผงซกฟอก นำาสมสายช ผงชรส นำายาลางหองนำา นำาอดลม2. จงตอบคำาถามตอไปน ( 3 คะแนน)2.1 การทดสอบความเปนกรด เบส ของสารเคม ใชอปกรณใด ( 1 คะแนน)กระดาษลตมส2.2 จงยกตวอยางสารเคมทใชในชวตประจำาวนทเปนกรด บอกมา 3 ขอ (1 คะแนน)

นำามะพราว นำาสมสายช ยาลดกรด นำามะขามเปยก 2.3 จงยกตวอยางสารเคมทใชในชวตประจำาวนทเปนเบส บอกมา 3 ขอ (1 คะแนน)

ผงซกฟอก นำาขเถา ผงฟ 3. จงบอกวธการใชสารเคมใหถกตองและปลอดภย (3 คะแนน)

1. อานฉลากใหเขาใจกอนนำาสารชนดนนไปใชประโยชน2. ใชสารอยางถกตองเหมาะสมตามวธแนะนำา3. ใชสารในปรมาณเทาทจำาเปน4. ใชสารหมดแลวตองจำากดภาชนะบรรจสารอยางเหมาะสม

4. จงบอกผลกระทบทเกดจากการใชสารเคม (2 คะแนน) 1. ทำาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคมะเรง2. ทำาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคอน3. ทำาใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศทเจอปนอยในของเสยทอนตราย4. ทำาใหเกดผลเสยหายตอทรพยสนและสงคม เชน การเกดไฟไหม

เกดการกดกรอนเสยหายของวสด

แผนก�รจดก�รเรยนรโดยใช ONIE MODEL ร�ยวช�วทย�ศ�สตร พว 31001 ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ยหนวยท 9 เรอง แรงและพลงง�นเพอชวต แรงและก�รเคลอนท

แผนพบกลมนอกสถ�นทม�ตรฐ�นก�รเรยนรระดบ

มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคาเกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนประเทศและโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและนำาความรไปใชประโยชนในการดำาเนนชวต

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

4. แรงและพลงงาน

เพอชวตแรงและการ

เคลอนท

1. อธบายความสมพนธระหวางแรงกบการเคลอนทในสนามโนมถวง สนามแมเหลก และสนามไฟฟา2. ระบและ

1. แรงและความสมพนธระหวางแรงกบการเคลอนทของอนภาค

2. ความสมพนธระหวางแรงและการ

นอกสถาน

ท(20 ชม.)

1. ขนกำ�หนดสภ�พปญห� ความตองการในการเรยนร (O:Orientation)1. ผเรยนนำาเสนอการเรยนเรอง

แรงและพลงงานเพอชวตใหเขาใจโดยไปศกษานอกสาถานททศกษาจากศนยวทยาศาสตรของ กศน. ซงจะไดขอมลครบ

- ศนยวทยาศาสตร เพอการเรยนร กศน. เชน เอกมย / คลอง 6 ฯลฯ

- ใบงานสรปการศกษานอกสถานท

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

อธบายการเคลอนทของแรงแบบตางๆ และการนำาไปใชประโยชน

เคลอนทของอนภาคในสนามโนมถวง สนามแมเหลกไปใชประโยชนในชวตประจำาวน

ประหยดเวลาไมตองรอการสอนเสรม

2. ขนแสวงห�ขอมลและจดก�รเรยนร (N : New ways of learning)- ใหนกศกษาคนควาขอมลเบอง

ตน- ครชแจงรายละเอยดการปฏบต

ตนในการคนควาและการจดทำาใบงานใหนกศกษาเขาใจ

3. ขนปฏบตและนำ�ไปประยกตใช (I : Implemention)- ผเรยนไดฝกการบนทกสรปผล

งานจดทำารายงานเพมความคดสรางสรรคผลงานลงในแฟม

- ใบความรเรองแรงและการเคลอนท

- .ใบงานเรองแรงและพลงงานเพอชวตและการเคลอนท

- รายงานการคนควา

- แฟมสะสมงาน

- ใบงานสรปผลการคนควา

- แฟมสะสม

ร�ยวช�/หวเรอง

ตวชวด เนอห� รปแบบก�ร

เรยน

ก�รจดกระบวนก�รเรยนร สอ/แหลงเรยนร

ก�รวดและประเมนผล

สะสมผลงานของผเรยน4. ขนประเมนผลก�รเรยนร

( E : Evaluation)- ผเรยนนำาเสนอผลงาน- ครตดสนผลรายงานตามเกณฑ

ทกำาหนด

งาน- เกณฑ

การประเมน

ใบคว�มรเรองแรงและก�รเคลอนทร�ยวช� วทย�ศ�สตร(พว 31001) ระดบ มธยมศกษ�ตอน

ปล�ย

เรอง แรงและก�รเคลอนทคว�มหม�ยของแรง

แรง (Force) หมายถง สงทมากระทำาหรอพยายามกระทำาตอวตถแลวทำาใหวตถเกดการเปลยนแปลงสภาพ เชน ถามแรงมากระทำากบวตถซงกำาลงเคลอนท อาจทำาใหวตถนนเคลอนทเรวขน ชาลง หรอหยดนง หรอเปลยนทศทาง

แรงเปนปรมาณเวกเตอร คอตองบอกขนาดและทศทาง มหนวยเปน นวตน

1.ก�รเคลอนทในแนวตรง เปนการเคลอนททไมเปลยนทศทาง เชน ผลไมหลนจากตนการเคลอนท คอ การเปลยนตำาแหนงของวตถทความเกยวของกบสงตอไปน

- ระยะทาง (Distance) คอความเรวของเสนทางทงหมดทเคลอนทจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย เปนปรมาณ สเกลาร

- การกระจด (Disflacenunt) คอระยะทางทสนสดจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย มความยาวเทากบความยาวของเสนตรงจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย เปนปรมาณเวกเตอร

คว�มเรว และอตร�เรวขณะทรถยนตกำาลงวง เราจะเหนเขมบอกความเรวบนขนเรอย ๆ แสดง

วารถเคลอนทดวย อตราเรวเพมขน แตเมอพจารณาถงทศทางทรถวางไปดวย จะกลาวไดวาเคลอนทดวยอตราเรวทเทากนตลอด เชน จากชาแลวเรวขนเรอย ๆ หรอความเรวเพมบางลดบาง จงนยมบอกเปนอตราเรวเฉลย

อตราเรว = ระยะทางทเคลอนท /

เวลาทใช

หรอ V = S/T

ก�รเคลอนทในแนวตรง ระยะทางและการกระจดจะมคาเทากน แตการกระจดจะตองมทศทางการเคลอนทกำากบดวยและเปนปรมาณเวกเตอร ดงนน การกระจดในหนงหนวยเวลา คอ ความเรว และมหนวยเปนเมตร / วนาท สำาหรบความเรวของรถยนตทเคลอนท ความเรวจะมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ดงนนจงนยมบอกความเรวของรถยนตเปนความเรวเฉลย

ในการเคลอนทในแนวดงวตถเคลอนทดวยความเรวคงตว เรยก ความเรงในการตกของวตถวาความเรงโนมถวง ซงมคา 9.8 เมตรตอวนาท2 และถาความเรงมทศทางตรงขามกบความเรวตนจะมคาเปนลบ เรยกอกอยางหนงวา ความหนวง

เรอง คว�มสมพนธระหว�งแรงและก�รเคลอนทของอนภ�คในสน�มโนมถวง สน�มแมเหลกไปใชประโยชนในชวตประจำ�วน

สน�มแมเหลกสนามของแรง หมายถง บรเวณทเมอนำาวตถไปวางไวแลวเกดแรงกระทำา

กบวตถนน ซงจะมคามากหรอนอยขนอยกบขนาดของสนาม ขนาดและตำาแหนงของวตถ ในทนจะศกษาสนามของแรง 3 แบบดวยกน คอ สนามโนมถวง สนามแมเหลก และสนามไฟฟา

สนามแรงโนมถวง หมายถง บรเวณรอบ ๆ โลกทสงแรงกระทำาตอวตถนน คอเมอปลอยวตถจากทสงวตถจะเคลอนทตกลงสผวโลก ความเรวของวตถจะเพมขนเรอย ๆ ดวยอตราคงท นนคอมความเรงคงท เกดจากแรงโนมถวงทกระทำาตอวตถ เนองจากโลกมลกษณะคลายผลสม และผวโลกไมสมำาเสมอจงทำาใหคาสนามโนมถวงจะมคาเปลยนแปลงเลกนอย ณ สถานทตางกน คาเฉลยของสนามโนมถวง g มคาประมาณ 9.6 นวตน /กโลกรม (N/Kg)

สนามโนมถวงจะมคาลดลงเรอย ๆ เมอระดบสงขนจากผวโลกแตการเคลอนทขนหรอลงของวตถทบรเวณใกลผวโลก คำานงถงแรงโนมถวงเพยงอยางเดยว ไมคดแรงอน วตถจะเคลอนทดวยความเรวโนมถวงทมคณคาคงคาเทากบ 9.8 เมตร / วนาท2 (m/s2) คาความโนมถวงในทศลงพจารณาได 2 ลกษณะ

1. เมอวตถตกลงมาอยางอสระ (free ball) ดวยความเรวโนมถวง 9.8 เมตร / วนาท2 หมายความวา ความเรวของวตถจะเพมขนวนาทละ 9.8 เมตร / วนาท2

กำาหนดให u = ความเรวตน หนวย เมตร / วนาทv = ความเรวปลาย หนวย เมตร / วนาทt = เวลาทใชในการเคลอนท หนวย วนาท

2.. เมอปาวตถดงขนโดยอสระ จากจดหนงบนผวโลก ซงทศทางการเคลอนทจะตรงขามกบขอ 1 ความเรวของวตถจะลดลงดวยวนาทละ 9.8 เมตร / วนาท จนมคาเปน 0 ณ จดสงสดวตถจะหยดนงสกครแลวจงเรมคนตกลงสผวโลกตามแนวเดม สตรในการคำานวณเหมอนเดมแตเครองหมายเปลยนเปนลบ

v = u-gt

ก�รเคลอนทของวตถในสน�มโนมถวงเมอปลอยวตถใหตกลงบรเวณใกลผวโลก แรงดงดดของโลกจะทำาให

วตถเคลอนทเรวขน นนคอวตถมแรงโนมถวง จะมคาประมาณ 9.8 m / s2 หรอ 10 m / s2

มวลและนำ�หนก มวลของวตถเปนสมบตประจำาตวของวตถทางความเฉอยตอการเคลอนทของวตถ วตถทมมวลมากจะตานการเคลอนทไดมาก สวนวตถทมมวลนอยจะตานการเปลยนสภาพการเคลอนทไดนอย ใชสญลกษณ m แทน

สน�มไฟฟ� (Electric field) เปนบรเวณโดยรอบประจ เมอนำาประจอกประจหนงไปวาง ณ ตำาแหนง

ตาง ๆ กน จะเกดแรงไฟฟากระทำาตอประจทนำาไปวางไว สำาหรบเสนสนามไฟฟา จะแผกระจายอยโดยทวบรเวณสนามไฟฟา และแรงทกระทำาตอประจอยในสนามไฟฟา E จะมคาเทากบ qE สนามไฟฟาจะบอกทศทางของแรงทกระทำาตอประจทดสอบทเปนบวก สนามไฟฟามทศออกจากประจบวก และพงเขาหาประจลบ เสนสมผสเสนแรงบอกทศของสนามไฟฟาทจดนน จำานวนเสนแรงตอพนทบอกความเขมของสนามไฟฟา

สมบตของเสนสน�มไฟฟ� มดงน

1. เสนสนามไฟฟาพงออกจากประจไฟฟาบวก และพงเขาสประจลบ2. เสนสนามไฟฟาแตละเสนไมตดกน3. เสนสนามไฟฟาจากประจชนดเดยวกนจะเบนออกจากกน และจาก

ประจตางชนดกนจะเสรมเปนแนวเดยวกน4. เสนสนามไฟฟาจะพงออกหรอพงเขาสผวของวตถยอมตงไดฉากกบ

ผวจองวตถเสมอ5. เสนสนามไฟฟาจะสนสดทผวตวนำาและจะไมพงผานตวนำา

แรงระหว�งประจไฟฟ�คลอมฟ สรปไดวา แรงระหวางประจสองชนดมคาแปรผนตรงกบผล“

คณ ระหวางประจทงสองและแปรผกผนกบกำาลงสองของระยะหางระหวางประจทงสอง และเขยนสตรไดดงนวา”

เมอ F = แรงระหวางประจ หนวยนวตน (N)Q1 Q2 = ขนาดประจสองชนด หนวยคลอมบ (C)r = ระยะหางระหวางประจทงสอง หนวยเปนเมตร

(m)K = คาคงท = 9×102

ขอสรป1. ประจเดยวกนจะเกดแรงผลกกน2. ประจตางชนดกนจะเกดแรงดดกน3. แรงทงสองเปนแรงตางรวมมอ มขนาดเทากนแตกระทำาคนละประจ

แรงกระทำ�ตอประจในสน�มไฟฟ�สมำ�เสมอ1. ทศของแรงเนองจากประจบวกในสนามไฟฟาจะมทศไปทางเดยวกบ

สนามไฟฟา2. ทศของแรงเนองจากประจลบในสนามไฟฟาจะมทศตรงขามกบสนาม

ไฟฟา

ในการทำาใหอเลกตรอนหรอโปรตรอนเคลอนทในแนวตงฉากกบสนามไฟฟาทสมำาเสมอแนวทางการเคลอนทของอนภาคทงสองจะเบนไปจากแนวเดม ในทศทางตรงขามกน

ผลจาการเรยนรการเบนของคาอเลกตรอนในสนามไฟฟาและหลอดรงสคาโทด นำาไปสรางจอเรดารออสซลโลสโคป และจอภาพของเครองอลตราซาวด

สน�มแมเหลก เปนบรเวณโดยรอบแทงแมเหลกซงสามารถจะเกดแรงดงดดกบวตถททำาดวยเหลก

นเกล และโคบอลต สนามแมเหลกมลกษณะประกอบดวยเสนแผกระจายเตมสนามแมเหลก เรยกเสนตาง ๆ เหลานวา เสนสนามแมเหลก

ทศทางของเสนสมผสเสนสนามแมเหลก ณ จดใดกคอ ทศทางของสนามแมเหลก ณ จดนน โดยกำาหนดวาเสนสนามแมเหลกมลกษณะเปนเสนโคงออกจากขวเหนอของแทงแมเหลกเขาสขวใตของแทง

ก�รแสดงเสนสน�มแมเหลกแรงทแมเหลกสงออกไปรอบ ๆ แทงแมเหลกเปนเสนโคงจากขวหนงไปส

ขวหนง เราเรยกเสนเหลานวาเสนสนามแมเหลก ซงสามารถใหเหนดวยการใชผงตะไปเหลก หรอใชเขมทศ

- โดยใชผงตะไบเหลกทำาไดโดยการวางแทงแมเหลกลงบนโตะ วางแผนกระดาษแขงทบแทงแมเหลก โปรยผงตะไบเหลกบนแผนกระดาษ เคาะแผนกระดาษเบา ๆ จะเหนวาผงตะไบเหลกบนกระดาษเรยงตวเปนเสนโคง

แนวโคงแตละแนวเรยกว� เสนแมเหลกขอสรป

1. แนวเสนสนามแมเหลกเปนแนวโคงจากขวหนงไปสอกขวหนง2. แนวเสนสนามแมเหลกมปรมาณหนาแนนทบรเวณขวแมเหลกทปลาย

แทง3. เสนสนามแมเหลกของขวตางชนดกนจะเสรมกน4. เสนสนามแมเหลกของขวชนดเดยวกนจะเบนออกไปคนละทาง- โดยใชเขมทศ ทำาไดโดยการวางแทงแมเหลกลงบนกระดาษ ใชดนสอ

ดำาขดบนกระดาษรอบแทงแมเหลก เพอแสดงตำาแหนงของแทงแลวลงอกษร N และ S เพอแสดงใหเหนขวของแมเหลก วางเขมทศเลก ๆ ลงใกลขว N ของแทงแมเหลก ใชดนสอดำาลงจดบนกระดาษ แสดงตำาแหนงของปลายขวเหนอของเขมทศ เลอนเขมทศออกไปใหปลายขวเหนอของเขมทศทชตรงจดทไดทำา

ไวแลวแสดงตำาแหนงของปลายขวเหนอของเขมทศทกระทำาตอไปเรอย ๆ จะไดจดเรยงตอกนเปนเสนโคงจากปลายขวเหนอไปยงอกปลายขวหนง จะไดเสนสนามแมเหลกเสนหนง และถาทำาลกษณะเดยวกนหลาย ๆ ครงกจะไดเสนสนามแมเหลกทพงออกมาจากขวเหนอไปยงขวใต

สมบตของเสนสน�มแมเหลก1. เสนสนามแมเหลกพงออกจากขนเหนอแมเหลกเขาสขวใต2. เสนสนามแมเหลกแตละเสนจะไมตดกน3. เสนสนามแมเหลกจากแมเหลกตางชนดกนจะเสรมเปนแนวเดยวกน

สวนเสนสนามแมเหลกชดขวเดยวกนจะไมเสรมกนเปนแนวเดยวกน แตจะเบนออกไปคนละทาง

4. เสนสนามแมเหลกสามารถพงผานแทงวตถทไมใชสารแมเหลกไดโดยปกต แตถาแทงวตถนนเปนแมเหลกจะเกดแรงกระทำาตอตวแทงวตถนน

ก�รเคลอนทของประจไฟฟ�ในสน�มแมเหลก1. เมอประจไฟฟาเคลอนทในสนามแมเหลก จะเกดแรงกระทำาตอ

ประจไฟฟาทำาใหเกดการเบยงเบนขน แรงนตางจากเนองจากสนามไฟฟาเพราะจะกระทำาตอประจทมการเคลอนทเทานน ประจไฟฟาจะเคลอนทเปนสวนของวงกลม แสดงใหเหนวา ทศของแรงมทศตงฉากกบความเรวและประจไฟฟา

2. เมอสนามแมเหลกเปลยนทศ ทศการเบนของอเลกตรอนจะเปลยนไปดวย เนองจากแรงแมเหลกเปลยนทศ

กำาหนดให X แทนสนามแมเหลกมทศพงเขาตงฉากกบกระดาษb แทนสนามแมเหลกมทศพงออกตงฉากกบ

กระดาษv แทนอเลกตรอนทมประจลบ

q แทนโปรตรอนซงมประจบวก

ผลของสน�มแมเหลกตอก�รเคลอนทของตวทมกระแสไฟฟ�ไหลผ�นเมอมกระแสไฟฟาไหลผานตวนำาวางไวในสนามแมเหลกจะมการ

เปลยนแปลงเกดขน คอ ถาผานตวนำาซงวางตดกบสนามแมเหลก จะมแรงแมเหลกกระทำาตอขดลวดตวนำา มผลทำาใหขดลวดตวนำาเคลอนท โดยทศทางของแรงแมเหลกขนอยกบทศทางการไหลของกระแสไฟฟา และสนามแมเหลก ซงหลกการนนำาไปใชในการทำามอเตอรไฟฟา และเครองวดไฟฟาตาง ๆ เชน การนำาไปสรางมอเตอรไฟฟา ซงจะเปลยนจากพลงงานไฟฟาเปนพลงงานกล เชน พดลม ไดรเปาผม เปนตน

ก�รเคลอนทในแนวเสนตรงและก�รกระจดคว�มเรวและคว�มเรงการเคลอนทแนวตรงของวตถ หมายถง การเคลอนทโดยไมมการเปลยน

ทศทาง เชนการเคลอนทของผลไมทหลนจากตน การเคลอนทของรถไฟบนราง หรอการวงแขงในลของนกวงเปนตน ปรมาณตาง ๆ ทเกยวของเปนการเคลอนทในแนวตรงมหลายอยางดงน

ก�รเคลอนท คอ การเลอนตำาแหนงของวตถจากตำาแหนงหนงไปยงอกตำาแหนงหนง

ระยะท�ง (Distance) คอ ความยาวของเสนทางทงหมดทเคลอนทจากจดเรมตนไปจนถงจดสดทาย

ก�รกระจด (Displacement) คอระยะทางทสนสดจากจดเรมตนไปยงจดหมายจดสดทายทความยาวเทากบความยาวของเสนตรงจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย

คว�มเรว (velocity) คอการขจดทวตถเคลอนทไดในหนงหนวยเวลาเขยนแทนดวย v

คว�มเรวเฉลย (Average velocity) เขยนแทนดวย หมายถงการเปลยนแปลงการขจดในชวงเวลาทวด เขยนแทนดวย

คว�มเรง (Acceleration) คอการเปลยนแปลงความเรวของวตถในหนงหนวยเวลาเขยนแทนดงน ม 3 แบบ

1. การเปลยนขนาดของความเรวของวตถ2. การเปลยนทศทางของความเรวของวตถ3. มการเปลยนทศทางและขนาดของความเรว

คว�มเรงเฉลย (average acceleration) คอ อตราสวนระหวางความเรวทเปลยนไปกบชวงเวลาทเกดการเปลยนแปลงความเรวนน ๆ

ก�รเคลอนทในแนวดง เปนการเคลอนทภายใตแรงดงดดของโลก ซงวตถจะตกลงมาดวยความเรวสมำาเสมอ หรอมความเรงคงตวและเรยกความเรงในการตกของวตถวาความเรงโนมถวง ((grauitatoner acceleration) g) ซงคา 9.8 เมตร/วนาท2 และมทศทางดงสพนเสมอเปนคามาตรฐานโลกคาทใชในการคำานวณอาจจะใชคา g = 10 m / s2

ก�รเคลอนทแบบต�ง ๆก�รเคลอนทแบบโพรเจกไทล หรอก�รเคลอนทเปนเสนโคงการเคลอนทแบบโพรเจกไทล เปนการเคลอนท 2 มต คอ มการเคลอนท

ในแนวระดบและแนวดงพรอมกนและเปนอสระตอกน รปรางการเคลอนทเปนรปพาราโบลา อตราเรวในแนวราบมกจะคงท เพราะไมมแรงกระทำาในแนวราบ อตราเรวในแนวดงเปลยนไปตามความเรง เนองจากแรงโนมถวงโลก ตวอยางการเคลอนทแบบโพรเจกไทลทเหนในชวตแระจำาวนเชน การโยนรบถงปนของชางกอสราง การโยนผลแตงโมของคนขาย การเลนบาสเกตบอล เทนนส ทมนำาหนก ขวางวตถ เปนตน จากรป สรปไดวาวตถทเคลอนทดวยความเรวตน v ทำามม กบแนวราบเราสามารถแตกความเรว v ออกไปในแนวดงและแนวระดบไดดงน

ความเรวในแนวดง ความเรวในแนวระดบ Vx = v cos

ในการคดความเรวในแนวดงของวถโคง คดเหมอนกบการเคลอนทในแนวดงธรรมดา ดงนนถาเวลาเรมตน t = 0 Vy = V sin

ท t ใด ๆสำาหรบความเรวในแนวระดบจะคงตวตลอดเพราะไมมความเรง

Sx = vx tก�รเคลอนทของรถยนตต�มถนนโคงขณะทรถยนตกำาลงเลยวทางโคง แรงเขาสศนยกลางทำาใหรถเลยวโคงได

คอ แรงเสยดทานทเกดจากพนถนนกบดานลางของยาง อตราเรงของรถยนตจะมทศทางพงเขาสศนยกลาง และมทศตงฉากกบทศของอตราเรวของรถยนต ความเรงนเกดจากแรงเสยดทานระหวางลอรถยนต

ก�รยกขอบถนนเพอชวยในก�รเคลอนทเพอเปนการชวยใหรถเคลอนทเขาสทางโคง สามารถเคลอนทไดดวย

อตราเรวสงขน จงนยมยกขอบถนนใหสงขนเพอเพมแรงในทศเขาสศนยกลางความโคง

การเคลอนทของวตถตาง ๆ จะมลกษณะเฉพาะคอ เปนการเคลอนทวตถจะเคลอนทกลบมาซำาทางเดมเสมอ ชวงเวลาทใชในการเคลอนทครบ 1 รอบ เรยกวา คาบ (period) มหนวยเปนวนาท และจำานวนรอบทวตถเคลอนทไดในแนว 1 หนวยเวลาเรยกวา ความถ (frequency) ซงมหนวยเปนรอบตอวนาทหรอเฮรตซ

ก�รเคลอนทแบบฮ�รมอนกอย�งง�ยคอการเคลอนทแบบกลบไปกลบมาซำารอบเดม โดยไมมการสญเสย

พลงงาน หวใจสำาคญคอ ความเรงมทศตรงกนขามกบการขจด ตวอยาง เชน บอลตดปลายสปรง การแกวงของลกตม การแกวงชงชา

จำานวนครงทเคลอนทกลบไปมาตอวนาท เรยกวา ความถ มหนวยเปนรอยตอวนาท

เวลาทใชในการเคลอนทครบ 1 รอบ เรยกคาบ ซงมหนวยเปนวนาทการแกวงของลกตมขนอยกบความยาวของเสนเชอกกบความเรงเนองจาก แรงดงดดของโลกตามสมการ

ใบง�น เรองแรงและพลงง�นเพอชวตและก�รเคลอนทร�ยวช�วทย�ศ�สตร ระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

1. ใหผเรยนอธบายความหมายของคำาดงตอไปน1.1 แรง (force) หมายถง

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.......................................................................................1.2 สนามโนมถวง (gravitational field) หมายถง

.............................................................................................

..........................................................................................

.............................................................................................

..........................................................................................1.3 สนามไฟฟา (Electric field) หมายถง

.............................................................................................

..........................................................................................

.............................................................................................

..........................................................................................1.4 สนามแมเหลก (Magnetic field) หมายถง

.............................................................................................

..........................................................................................

.............................................................................................

..........................................................................................2. ใหผเรยนอธบายความหมายของคำาตอไปน2.1 การกระจด หมายถง..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2.2 ความเรว หมายถง..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2.3 ความเรง หมายถง..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. ใหผเรยนตดรปภาพการเคลอนทของสงตางๆ ในชวตประจำาวน อยางนอย 3 ภาพ

เกณฑก�รประเมน (10 คะแนน) พจ�รณ�จ�ก1. คำาตอบตรงประเดนชดเจน 4 คะแนน2. การคนควาขอมลจากแหลงทอางองได 3 คะแนน3. เขยนดวยลายมอตนเองและอานงาย 3 คะแนน

เฉลยใบง�น เรองแรงและพลงง�นเพอชวตและก�รเคลอนท

1. ใหผเรยนอธบายความหมายของคำาดงตอไปน1.1 แรง (force) หมายถง

แรง หมายถง สงทมากระทำาตอวตถ แลวทำาใหวตถเกดการเปลยนแปลงสภาพการเคลอนท

1.2 สนามโนมถวง (gravitational field) หมายถง สนามโนมถวง หมายถง บรเวณโดยรอบโลกทสามารถสงแรงดงดดกระทำาตอวตถทวางอยในบรเวณนนได

1.3 สนามไฟฟา (Electric field) หมายถงสนามไฟฟา หมายถงบรเวณโดยรอบประจไฟฟาทสามารถสงแรงกระทำาตอประจทดสอบทวางอยในบรเวณนนได

1.4 สนามแมเหลก (Magnetic field) หมายถงสนามแมเหลก หมายถง บรเวณโดยรอบแทงแมเหลกทสามารถสงแรงกระทำาตอวตถทเปนสารแมเหลกซงวางอยในบรเวณนน

2. ใหผเรยนอธบายความหมายของคำาตอไปน2.1 การกระจด หมายถง ระยะกระจดนบตงแตจดเรมตนไปยงจด

สดทายของการเคลอนทขนาดของการกระจด แทนดวยเสนตรง ทปลายมหวลกศรซงแทนทศทางของการกระจด

2.2 ความเรว หมายถง การกระจดทเปลยนไปในหนงหนวยเวลา 2.3 ความเรง หมายถง ความเรวทเปลยนไปในหนงหนวยเวลา

3. ใหผเรยนตดรปภาพการเคลอนทของสงตางๆ ในชวตประจำาวน อยางนอย 3 ภาพตวอย�งภาพรถยนตวงทางโคง รถไฟกำาลงวง คนกำาลงเตะฟตบอลคนแกวงชงชา พดลมกำาลงหมน

คณะทำ�ง�น

นางสาวนตยา จตภกด ตำาแหนง ผอำานวยการศนย กศน.อำาเภอกระแสสนธนางสาวธญญลกษณ ขจรสกลวงศ ตำาแหนง ครนางสาวกลนผกา พฒคง ตำาแหนง ครอาสาสมครฯนางสาววลาวนย มากจนทร ตำาแหนง ครอาสาสมครฯนางปณยนช สวรรณรกษา ตำาแหนง คร กศน. ตำาบลนางสาวสมลฑา ป นทอง ตำาแหนง คร กศน. ตำาบลนางสาวกฤษญา ปรชานรกษ ตำาแหนง คร กศน. ตำาบลนายธนกฤต สวรรณศร ตำาแหนง คร กศน. ตำาบลนางสาวศรพรรณ ควนาง ตำาแหนง ครผสอนคนพการนางสาวกลธรตน วมาโร ตำาแหนง ครผสอนคนพการนางสาวสภานนท สวรรณชาตร ตำาแหนง ครผสอนคนพการ

ผพมพนางสาวธญญลกษณ ขจรสกลวงศ ตำาแหนง คร

แผนก�รจดก�รเรยนก�รสอนวช�วทย�ศ�สตร (พว31001)

จำ�นวน 5 หนวยกตระดบมธยมศกษ�ตอนปล�ย

ศนยก�รศกษ�นอกระบบและก�รศกษ�ต�มอธย�ศยอำ�เภอกระแสสนธ

สำ�นกง�นสงเสรมก�รศกษ�นอกระบบและก�รศกษ�ต�มอธย�ศยจงหวดสงขล�

สำ�นกง�นสงเสรมก�รศกษ�นอกระบบและก�รศกษ�ต�มอธย�ศย

สำ�นกง�นปลดกระทรวงศกษ�ธก�รกระทรวงศกษ�ธก�ร

คำ�นำ�

แผนการจดการเรยนรรายวชาวทยาศาสตร(พว 31001) ระดบมธยมศกษาตอนปลาย เปนเครองมอสำาคญสำาหรบครทจะทำาใหการจดการเรยนรบรรลเปาหมายทตองการ เปนการวางแผนไวลวงหนาโดยศกษาในเรอง สาระพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒ (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๔๕) หมวด ๓ ระบบการศกษา และ หมวด ๔ แนวการจดการศกษาทกมาตรากรอบของการจดการศกษาตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ เอกสารเกยวกบการประกนคณภาพการศกษา โดยจดกระบวนการเรยนรใหสอดคลองกบมาตรฐานเอกสารเกยวกบเนอหาในรายวชาทจดการเรยนร และศกษาหาขอมลจากแหลงเรยนรตาง ๆ วธการจดการเรยนรแบบตาง ๆ ซงเนนผเรยนเปนสำาคญและรปแบบการเรยนร โดยกำาหนดใหใชรปแบบการจดกระบวนการเรยนร กศน. (ONIE MODEL) ซงม ๔ ขนตอน ไดแก ขนตอนท ๑ การกำาหนดสภาพ ปญหา ความตองการในการเรยนร (O : Orientation) ขนตอนท ๒ การแสวงหาขอมลและจดการเรยนร (N : New ways of learning) ขนตอนท ๓ การปฏบตและนำาไปประยกตใช (I : Implementation) ขนตอนท ๔ การประเมนผล (E : Evaluation) แผนการเรยนรจะทำาใหครไดคมอการจดการเรยนร ทำาใหดำาเนนการจดการเรยนรไดครบถวนตรงตามหลกสตรและจดการเรยนรไดตรงเวลา

ในการจดทำาแผนการเรยนรดงกลาว สำาเรจลงไดดวยความรวมมอจากผบรหาร ขาราชการ และคร กศน. ทไดเสนอแนะความคดเหนอนเปนประโยชนยงตอการพฒนาเปนแผนการจดการเรยนร ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยอำาเภอกระแสสนธ ขอขอบคณในความรวมมอมาในโอกาสน

ศนย กศน. อำาเภอกระแสสนธ ตลาคม 2560

ส�รบญ

หนาคำาอธบายรายวชา และรายละเอยดคำาอธบายรายวชา 1ตารางวเคราะหสาระการเรยนร 8แผนการจดการเรยนรโดยใช ONIE MODEL แผนการจดการเรยนรหนวยท 1 เรอง กระบวนการทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย 15 แผนการจดการเรยนรหนวยท 2 เรอง โครงงานวทยาศาสตร

32 แผนการจดการเรยนรหนวยท 3 เรอง เซลล 39

แผนการจดการเรยนรหนวยท 4 เรอง พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ 96

แผนการจดการเรยนรหนวยท 5 เรอง เทคโนโลยชวภาพ 115

แผนการจดการเรยนรหนวยท 6 เรองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 127

แผนการจดการเรยนรหนวยท 7 เรอง สารเพอชวต 171

แผนการจดการเรยนรหนวยท 8 เรอง สารเคมกบชวตและสงแวดลอม 240

แผนการจดการเรยนรหนวยท 9 เรอง แรงและพลงงานเพอชวต แรงและการเคลอนท 254

คณะทำางาน 264