r - islamansiklopedisi.info · ibn hÜbeyre, ebo halid en-nefsüzzekiyye'ye mektup göndere...
Post on 14-Nov-2018
226 Views
Preview:
TRANSCRIPT
iBN HÜBEYRE, EbO Halid
en-Nefsüzzekiyye'ye mektup göndererek kendisine biat etmek istediğini , ancak olumlu bir cevap alamadığını kaydetmektedir (Ta beri, VII. 450-457; ibn Hallikan , VI, 318). Bütünolumsuzluklara rağmen savunmasını sürdüren İbn Hübeyre, Halife Mervan'ın ölüm haberinin gelmesi üzerine 133 yılı başlarında (750 sonbaharı) E bO Ca'fer'in barış teklifini, vereceği emannamenin Halife Ebü'I-Abbas es-Seffah tarafından tasdiki şartıyla kabul etti. Fakat Seffah ve Abbasi ihtilal hareketinin lideri EbO Müslim onu ortadan kaldırmakta kararlıydılar. EbO Ca'fer verdiği emana sadık kalmak istemesine rağmen baskı sonucunda, teslim olan İbn Hübeyre ile iki oğlunu ve yakınlarını öldürtmek zorunda kaldı.
Cesareti. hitabet kabiliyeti ve cömertliğiyle tanınan İbn Hübeyre. İbn Kuteybe'ye göre Küfe ve Basra şehirlerini birlikte idare eden son genel vali olup { el-Ma'arif, s. 248) kardeşi Abdülvahid b. ömer'i Ahvaz. oğlu Müsenna'yı da Yername valiliğine tayin etmişti. Alimiere ilgi duyduğu söylenmekle birlikte muhaliflerinin tepkisini azaltmak için halkın hürmet gösterdiği alimleri kendileri istemeseler de resmi memuriyetlere tayin ettiği, buna uymayanları cezalandırdığı bilinmektedir. Mesela Küfe kadılığı görevini reddeden EbO Hanife'yi hapse atarak dövdürmüş, ancak hastalanıp durumu ağırlaşınca serbest bırakmıştı. BİBLİYOGRAFYA :
Halife b. Hayyat. et-Tari/] (Ömer!). s. 315,332-336, 382-387, 396-409; Cahiz. Resa'il (nşr. Abdüsselam M. Harun), Kahire 1384/1964, ll , 265-266; İbn Kuteybe. 'Uyünü'l-al]bar, 1, 35, 128, 226; ll , 214, 343;a.mlf .. e1-Ma'arif(Sav1} , s. 179-248; Dlneveri. el-AI]biirü 't-tıual, s. 350, 360, 366-369, 371-374; Al]btırü 'd-deuleti'l-'Abbiisiyye (nşr. Abdülazlz ed-DOri - Abdülcebbar eiMuttal ibl). Beyrut 1971 , bk. İndeks;Taberi. Tari/] (Ebü'l-Fazl). VII, 450-457; İbn A'sem el-KOfi, e l-Fütüf:ı , Haydarabad, ts. (Dairetü 'l-maarifi'l-Osmaniyye). VIII , 202-204; İbn Oüreyd. iş til~a~. s. 284; Mes'Odi, Mürücü'?·?eheb, lll , 212-213, 257; Makdisi. el-Bed' ve't-tarfl], 11 /6, s. 55, 65-71; İbnü ' I-Esir. el-Kamil, V, 366, 440; İbn Hallikan, Vefeyat, VI, 313-321; Zehebi. A'lamü'n-nübela', IV, 562; VI, 207 -208; İbn Haldün. el-'iber, 111, 44-45, 71, 82-83, 85, 172; Zirikli. elA'lam, IX, 240; M. A. Shaban. The 'Abbasid Reuolution, Cambridge 1970, s. 161 ; El ton L. Oaniel. The Political and Social History of K h urasanunder Abbasid Rule, Chicago ı 979, s. 57, 75, 76, 78, 108, 109;J. C. Vadet. "Ibn Hubayra", EJ2 (ing.), lll , 802; Hasan Yüsufi Eşküri. "İbn Hübeyre-i Fezan". DM Bi, V, ı 06-1 08; Mustafa Uzunpostalcı . " Ebu Hanife", DİA , X, 133-134; Abdülkerim özaydın . "Halid b. Abdullah ei-Kasrl", a.e., XV, 281-282.
li] NAHİDE BO ZKURT
82
r . - ~ IBN HUBEYRE, Ebü'l-Muzaffer
L
( ö~ 0-!1 _F.o.JI .9-!i)
Ebü'I-Muzaffer Avnüddin Yahya b. Muhammed b. Hübeyre
eş-Şeyban! ed-Dur! (ö . 560/1 165)
Abbas! veziri .
Reblülahir 499'da (Ara l ık 11 05) Bağdat'ın kuzeyinde Düceyl bölgesindeki DOrü Beni Evkar adlı köyde doğdu. Bu köy daha sonra onun adınaizafetle DGrülvezlr Avniddin diye meşhur olmuştur {Yaküt. II. 481 ). İbn Hübeyre'nin ailesi oldukça fakirdi. Babası sıkıntılara göğüs gererek onu tahsil için Bağdat'a gönderdi. Burada et-Ta]J.~ily. ii mesa'ili't-ta'lf~ adlı eserin müellifi EbG Bekir ed-Dineverl ve Kadı İbn EbG Ya'la'dan fıkıh dersleri aldı. Uzun süre derslerini takip ettiği nahiv alimi EbG Abdullah Muhammed b. Yahya ez-Zebidl'den çok etkilendi. MevhOb b. Ahmed ei-Cevaiiki'den dil ve edebiyat. Ebü'l-Hasan İbnü'z-Zagünl. Ali b. Ubeydullah b. Nasr, Ebü'I-Berekat Abdülvehhab ei-Enmatl. Müsnidü'l-lrak lakabıyla tanınan Eb O Galib İbnü'I-Benna ve yine aynı lakapla bilinen Ebü'I-Kasım b. Husayn gibi hocalardan hadis tahsil etti.
İbn Hübeyre. Abbas! Halifesi MuktefiLiemrillah döneminde beytülmal ve hazineyle ilgili çeşitli görevlerde bulunduktan sonra S42'de (1147) Dlvanü'z-zimam reisi oldu. 544 ( 1149) yılında vezirliğe getirildi. İbn Hallikan 'ın aniartığına göre Halife Müktefi- Liemrillah , idari kabiliyeti ni takdir ettiği İbn Hübeyre'den Selçuklu Sultanı 1. Mesud'a, Bağdat şahnesinin kendisine itaat etmediğini ve şikayetçi olduğunu bildiren bir mektup yazmasını istemişti. İbn Hübeyre'nin kaleme aldığı mektuptan çok etkilenen Sultan Mesud halifeye cevap yazarak özür dilemiş ve şikayet edilen kişiyi cezalandırmıştır. Bu başarısından dolayı halife ona Avnüddin lakabını vererek vezir tayin etmiştir { ibn Hallikan, VI. 231-232) Bağdat' ı kuşat
maktan vazgeçmesi karşılığında para isteyen Irak Selçuklu Sultanı Muhammed b. Mahmud'un bu talebinin reddedilmesini tavsiye etmesinin de bu tayinde etkili olduğu belirtilmektedir.
Irak Selçuklu Sultanı Mes'Gd b. Muhammed'in 547'de (1152) ölümünden sonra Hille şehrini ele geçiren Bağdat şahnesi Mes'Od Bilal üzerine gönderilen İbn Hübeyre. H ille'yi zaptederek onu Tikrlt'e kaçmaya mecbur bıraktı. Mes'Gd Bilal'in iki
yıl sonra Vasıt'a girip şehri yağma ve tahrip etmesi üzerine ona karşı yeni bir sefere çıktı. Şaban S49'da(Ekim 1154) Mes'Gd Bilal'i mağ!Gp edince bu başarısı sebebiyle kendisine "sultanü'l-lrak ve melikü'l-cüyGş" lakabı verildi. Halife Müstencid- Billah döneminde de vezirlik görevini sürdüren İbn Hübeyre 13 Cemaziyelewel S60'ta (28 Mart 1165) Bağdat'ta vefat etti ve Babü Basra'da kendi yaptırdığı medreseye defnedildi. Kaynakların büyük bir kısmında onun doktoru İbn Reşade tarafından zehirlendiği kaydedilmektedir {Fuad Abdülmün'im Ahmed, sy. 911981). s. 1690 vd).
İbn Hübeyre di rayeti ve siyasi görüşlerinin isabetliliğiyle tanınır. Vezirliği sıra
sında Abbas! hilafetini Selçuklu nüfuzundan kurtarmaya çalışan İbn Hübeyre hak ve adaletten ayrılmamaya özen göstermiş. edip. şair ve alimleri himaye etmiş, kendisine "seyyidü'l-vüzera" denilmesine karşı çıkmıştır. Öte yandan İbn Hübeyre, kıraat vecihlerini bilen bir hafız, yazı sanatının inceliklerine vakıf bir sanatkar ve Arap tarihini iyi bilen bir alimdir. Mutedil bir Hanbell olduğu . çeşitli mezheplere mensup alimierin kendisini sevip ilmi konularda istişare ettikleri ve meclisinde bulundukları kaydedilmektedir. Zamanında ilmi ve kültürel faaliyetler artmış. alim ler, şairler ve dönemlerinde vezirlik yaptığı iki halife ondan övgüyle söz etmişlerdir. İbn Hübeyre'nin Şiller'le arası iyi olmadığından Şii şairler tarafından hicvedilmiştir.
Birçok alim İbn Hübeyre'den fıkıh. hadis ve edebiyat dersleri almıştır. Ebü'lFerec İbnü'I-Cevzi bunların başında gelir. İbnü'I-Cevzl, aynı zamanda İbn Hübeyre'nin hayatı hakkında bilgi veren ilk müelliflerdendir. İbnü'l-Maristaniyye onun hakkında Siretü'l-vezir İbn Hübeyre'yi telif etmiştir. İbnü'I-Cevzi. hocasının elİfşa]J. 'ında n seçmeleri Ma]J.:i:ü '1-ma]J.:i: adlı kitabında nakletmiş. ondan dinlediği bazı ayetlerin tefsirlerini de el-Mu~tebes mine'l-feva'idi'l-'avniyye adıyla kitap haline getirmiştir (İbn Receb. ı. 253, 264).
Eserleri. 1. el-İfşa]J. 'an me'ani'ş-şı]J.Q]J. (el-İşraf 'ala me?ahibi'l-eşraf, İl].tilafü'l-e'immeti ' l-erba'a ve ittifa~uhum, Kitabü 'l-İcma' ue'l-il].tilaf) . İbn Hübeyre'nin vezirliği sırasında yazdığı hilafiyata dair eserde dört Sünni mezhep imamının ittifak ve ihtilaf ettiği meseleler fıkıh babIarına göre sıralanmıştır. Müellif eserini Halife Müstencid-Billah ve Atabeg NG-
J~
r
, -'>IJ~, '-?,~~ll< .:.ıiJ &',;;.<::..ı, . /. .. . ~' ._,ı.,;~~\.:;..re_~ıo:...~ıv-~ . , ..., ı~J _,._.,..ı_,~\,!JIJ..:.U\..J~~I
"'!r,:;.-tt.-J~ J,;ıl. ..._,;,;,_,_' 1 " 1 • '" ' ..ı-;-"'~-~
..:.ı~.:,. ,f.;ıı..) :.:.....:-.. •ııı •.Not~ ' ~' ~· ' i. --~ ..Ju;l.lj ll ,', ... . .J ~...)"" ..---v-,.. .. .r::-" .:::ıı~ ı~ı bt.ı.!>Jl tr ~' -'-;""J 1;1 &ı\a!t.::ııı ;:!'S 'oı.l.oJI (-..:J. ı,; l i_,:.. ı -{:.ll~ .JI..J 'i'..>'J ~1 ~)IJ F.>:',IJ FY:J ~~ı; -.~ı ~ı eJWoJJJ...u.ıı ,..,_,~ı ~1_}4>1...ı\i
...-..W:ıJ ı ~..J\G' ._j.,.; ...ıw b' · · ' . "~J \..::..ı;...,....~,...JJ.t ~j_.....ıW 'ı ~JI ~J...::-1 ~y ı ...;;; · ..:AJ~:ıi
_,.....u.;;~_,~ ı J,>lw ~.ıı _s..., ii.> IJajl .:.ıij< ~h .;.:..ıı,..ı.~J'
·~ ..... _,~::: ;;~; ~~.:rYJ< u~ ·~ 'b_,~ cl"· ~V. t.Jj.J ..;~(.OS~~ ~..J..;:.J.Jı..J' .Jj.J_, l!:..ı.ı t-l? ,. .. ,.. .. ~I..PI..JU 7,"'(~ C.ı.:;.ıı.:,.-
...J~·~ı, '-'\~·~)/lıJS- ~1 e.'<ılJIJ ~.,r-ı;ru ı~· ı ; ı ..:..i.y-~ı ,
,>! ..... ı .... J ı..- .... [i> ı i. ......ı;.; u, ._... o.r-.. . ' ~- . ..>-" '
~L ı:ııı "":-',:..._,ıı~ .. r~I.Oi:_...,
~JıJ[,A.>_jlL~I Ü~~_,llj_,...,.:.l,; . .. . L..ı..cı~uı~t~ ı ..:...ıJ< ~lJ
eı~ ~'tJ.fJ ı wı}i·A~ ;_.ı_.-;' .;,\.;;J.A'J!_,~I .jJ•vi>l.il
~w . .' ~~-~>~ ~t;:.ıLJk.,
4 :: • . ..
~~j : -ı ·- \ ~~~ ~ , , ' ı
#'-.J~ ... J L. 1 . \"' .. ..s-~ ..j~,.J ____...,u ...ı;ı;l :::,...vıi.....:;.;,. ı.,..;. ....... ı. . • . .,- " " ' ~..r
~)->:"-'.ı..,..::. ı.:,....:.,~ (r.>. .... ..,,;· . .. • :...ıo'fJ""
..l:) .~,;..:.ı'll..uı l ~~I.J-i'_,.:_ıı..,~~.ı \.:C.J' .r~.:..lf.._G;,.ı_, •~ c./~YI ~1 .:.ıı ~~~.ı. _...:.ı ı '7' l.,ı(; ı.; VJI )j.p~j_, ~ J..i- ........ ı. ~ V'
~ ":-' :.ı ... -::..:rrSt..:c·J'~ ~r. iwı,· ..:..,., s.~~-:- ..,,,.ı:.:r.j:f:~.J
rWLı..:.ı ~ ~..:.. ..ı.r!' ·~' _,;J! .:o; .:ı~· .:..y~JI ı..:...,~? ı l;_,..:ıl;fJ...; ~':'~.r:.~ ..:.. ı.- .:;-..ı'~~r v-6:.-J' ./ ..,.....,... uı ,:J;, ~. Lot;
"' ..;:_; .,....'l.ı Li J> Jo.) \ ,._;.; J--1 .:, ';1 .J . , . .
jAJ~ (._lji- 14 ~.}ı ~ -r-.J e_;..ıı ~\...;:..;.:ı~ı ~..::.t.J_..d,;· ,:y
ı ;:_:..Jo~ı.:ıı ~ --.-\.:;,. tkl..,;..ı.L • r.s-- ..r> '
~ e)J."jJ~ ....;...LıAJ'.r.r ' .:.. ı -.t~ü' ....:U.ı l .:r ~~ l~j_, f'J 1 .J.J,-1 .. ~
...;...._:,.j.ıı ~1 ..Jı.i .J~J .:..~.r .... 1.;, 1 ,0 ., - ~
)),..~'\.:....v=> ..;r..ı• ~ ı,.ı ı ..:.ı~ J r~L- ı~ ı ..,,
·~.:r (-;~..,ı.!;;::>~.~ ...ı;> .>;:~ r ı»I J ..:-..> ~" ~.ıJIJ, ~ ~~ _, 1
_.o )),_..~ı .... ı~..r.ıı .:. ı ,},.;.o.ı ı ...ıı.r_,
{'1-'Y~•I .. }'~'--!J·,.; ·~ı C..ı
r~l'N> !J .i>l~ ~~~ .NJIJ.S ,S..J .J..s ı r· p
..i> i .;.ı )li \...'-'1 1 J 0-':' \ .;:....($"JI U"
~ı.:;,, ~ıs:=-ı ı y-~t;.. 1
1 Ebü'I·Muzaffer ibn Hübeyre'nin el-i(sat:ı 'an me'iin i '$·$ıt:ıtJ.h ad l ı eserinin ilk iki sayfası (Hacı Selim Aga Ktp., Aziz Mah
mud Hüdayi, nr. 7771
reddin Mahmud Zengi'ye takdim ettiği gibi valilere de göndermiştir. İbn Receb farklı mezheplere mensup fakihlerin esere ilgi gösterdiğini, kitabın medreselerde ve camilerde okutulduğunu, talebeler tarafından ezberlendiğini söyler (a.g.e.,
I, 252). İbn Hübeyre bu eseri Humeydi'nin el-Cem' beyne'ş-ŞaJ:ıiJ:ıayn'ını şerhetmek amacıyla yazmaya başlamış. ancak, "Allah kime hayır dilerse onu dinde fakih kılar" hadisinden etkilenerek mezhep imamlarının ittifak ve ihtilaf ettikleri hususları da ele almış. daha sonra eserin bu konuya dair bölümü meşhur olmuştur. el-İtşaJ:ı Muhammed Ragıb etTabbah (1-11, Halep I 348, I366), Salim esSeyyid el-Cellad- Fethi Garlb (I-ll , Riyad
1400/ 1980), Fuad Abdülmün'im Ahmed (Devha I406/1986; I- 11 , Riyad 14 17/ 1996) ve Ebu Abdullah Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail (1-11 , Beyrut 1417/
1996) tarafından neşredilmiştir. 2. el'İbadatü'l-(J.ams. İman, namaz, oruç. zekat ve hac hakkındadır. Eserde konular açıklanırken Hanbeli mezhebi esas alınmakla birlikte diğer mezhepterin görüşlerine de yer verilmiştir (a.g.e., I, 252). 3. el-Mul1.teşıd. Nahve dair olup dönemin ediplerince kabul gören eseri Ebu Muhammed İbnü'l-Haşşab (ö . 567/1171-72)
dört cilthalinde şerhetmiştir (a.g.e., I, 252). Bunlardan başka UrcCıze fi'l-mal1.şCır ve'l-memdCıd, UrcCıze fi 'ilmi 'l-J:ıat
adlı iki manzum risalesi bulunan İbn Hü-
iBN HÜBEYRE. Ömer
beyre, İbnü 's-Sikklt'in IşldJ:ıu '1-mantıl1. adlı eserini de ihtisar etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA :
ibnü'I-Cevzi, el-Munta;;am (Ata). XVIII, 85, 90, 95-97, 166-170, 172; imadüddin el-isfahani. ljaridetü '1-~aşr (nşr. M. Behcet el-Eseri- Cemil Said), Bağdad 1375/1955, I, 96-122; Yakut, Mu'cemü '1-büldan. 11. 481; ibnü'I-Esir, el-Kamil, Xl , 146,1 62, 189,194-196,320-321; B ün d ari, Zübdetü 'n-Nusra (Burslan). s. 213 , 215 , 217, 219-220, 223 , 232, 258, 260, 263; ibnü "t -Tıktaka , el-Fal;ri, s. 312-315, 316-317; ibn Hallikan , Vefeyat, VI, 230-244; Zehebi, A'lamü'n-nübela', XX, 426-432; ibn Receb, e?·Zey l 'a la Taba~ati'l-lfanabile. Ka
bire 1372/1952-53 -> Beyrut, ts. (Darü ' l-ma'rife). 1, 251-289; Burhaneddin ibn Müflih. el/11a~şadü '1-erşed (n ş r. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin) , Riyad 1410/1990, lll, 1 05-110; Ebü"I-Yümn ei-Uieymi. el-/11enhecü ' 1-a/:ımed
( n ş r. M. Muhyiddin Abdülhamid). Beyrut 1403/ 1983, ll, 332-362; Keş{ü';;-;;unD.n, ı , 33, 63, 103, 108, 132, 600; ll , 1385,1437, 1462; Brockelmann. GAL Suppl., ı, 687-688; Hüseyin Emin. Tarif] u '1-'lra~ fi'I-'aşri's-SelcD.~i. Bağdad 1385/ 1965, s. 154- 156, 158, 326; H. Mason. Two Statesmen of Medieuallslam: Vizir lbn Hubayra and Ca li ph an-Naşir li Din Allah, The Hague Paris 1972, s. 13-66; Muhammed Müsfir ez-Zehrani. Nizamü'l-uizare fi'd-deuleti'l-'Abbtısiyye, Beyrut 1406/ 1986, s. 160 ~ 161; A. Miquel, "Les successions dans le Ki tab al -IfşaJ:ı du vizir ıbn Hübayra (m . 560/1 165)" , RE/, XXXVlll (1968), s. 133-134;A. Hartmann. "Ibn Hubaira und anNaşir li-Din Allah: Sunnitischer Traditionalisinus eines Wesirs und seine Überwindung durch die Politische Dialekti k ei n es C halifen", Isi. , Ll ll ( ı 976). s. 87-99; Fuad Abdülmün'im Ahmed. "İbn Hübeyre", ME, sy. 9 ( ı 98 1). s. 1690-1696; sy. 12 (ı 98 ı ı. s. 2070-2074; Müreyzin b. Said b. Müreyzin Useyri. "el-Vezlrü'l-'alimü'l-'adil Yal:tya b. Hübeyre eş-Şeybanl", Mecelle tü Cami'a· ti'l-imam Muf:ıammed b. Su'D.d el-islamiyye, sy. 17, Riyad 1417/1996, s. 361-432; K. V. Zettersteen. "İbn Hübeyre", iA, V /2, s. 757; G. Makdisi. "Ib n Hubay ra", EF (İng.). ll l , 802-803; Beşşar Awad Ma'rQf, "İbn Hübeyre eiVezlr". /11eusD.'atü '1 -f:ı açlare ti 'l-islamiyye, Amman 1993, s. 298-299; Hasan YQsufl EşkQriFeramerz Hac MinQçehri, "İbn Hübeyre", DM Bi, V, 103-106. Iii MEHMET AYKAÇ
L
İBN HÜBEYRE, Ömer (ö~W'!_,...:)
Ebü'l-Müsenna Ömer b. Hübeyre b. Muaviye
b. Sükeyn el-Fezarl (ö. 110/ 728)
Emeviler'in Irak genel valilerinden.
Kınnesrlnli olup Adnanller'e mensup Kays kabilesinin Fezare kolundandır. Hakkındaki ilk bilgiler. Haccac b. Yusuf es-Sekafi zamanında gösterdiği askeri başarıy-
83
top related