nadużywanie alkoholu przez młodzież-praca licencjacka
Post on 19-Jan-2016
2.107 Views
Preview:
TRANSCRIPT
WSTĘP
Nadużywanie napojów alkoholowych przez dzieci i młodzież jest od
dawna zjawiskiem nader rozpowszechnionym. Szczególnie przerażającym
jest fakt, iż wiek inicjacji alkoholowej stale się obniża, tak więc po alkohol
sięga coraz to młodsze pokolenie. Niebezpieczeństwo alkoholizmu w
najmłodszych generacjach wynika obecnie z kulturowych i obyczajowych
tradycji społeczeństwa polskiego, osobowościowych cech i dążeń
dorastającej młodzieży oraz wartości lansowanych we współczesnych
kulturach i grupach młodzieżowych. Zjawisku picia alkoholu przez
nastolatków poświęca się coraz więcej uwagi zarówno w środkach
masowego przekazu, jak i w pracach naukowych, a to za sprawą jego
rozmiarów i drastyczności. Uważam, że problem spożywania alkoholu przez
młodzież jest warty tego, aby przyjrzeć mu się z bliska. Być może jego
nagłaśnianie przyczyni się do minimalizacji tego negatywnego w skutkach
zjawiska. Czym zatem kieruje się młodzież sięgając po alkohol? Jaki jest
powód spożywania przez nich napojów alkoholowych w tak wczesnym
wieku? Czy młodzież dostrzega narastający z roku na rok problem? Jaki jest
ich poziom wiedzy na temat alkoholu? Oto główne kwestie stanowiące
źródło zainteresowań niniejszej pracy, na które drogą postępowania
badawczego należy znaleźć odpowiedź.
Rozpoczynając postępowanie badawcze należy jasno określić
przedmiot, cel i problematykę badań, jak również dobrać metody, techniki i
narzędzia badawcze niezbędne do udzielenia odpowiedzi na pytania
składające się na tą problematykę.
Punktem wyjścia wszelkiego procesu badawczego jest przede
wszystkim precyzyjne sformułowanie przedmiotu badań, którym zdaniem
Władysława Puśleckiego, jest wycinek rzeczywistości społeczno –
przyrodniczej stanowiący obiekt zainteresowań poznawczych określonej
dyscypliny naukowej1. Podobnego zdania jest Janusz Sztumski, który
twierdzi, że przedmiotem badań jest to wszystko, co składa się na tzw.
rzeczywistość społeczną, a najistotniejszymi składnikami tej rzeczywistości
są zbiorowości i zbiory społeczne oraz procesy i zjawiska społeczne2.
Przedmiotem badań prezentowanych w niniejszej pracy jest zjawisko
spożywania alkoholu przez uczniów gimnazjum.
Celem podejmowanych badań, według J. Sztumskiego, jest najogólniej
biorąc, naukowe poznanie rzeczywistości. Jednakże (…) nie jest to wcale cel
jedyny, bowiem, oprócz realizowania celu poznawczego, ważne jest także
kształtowanie rzeczywistości społecznej, w związku z tym prognozowanie i
planowanie jej przeobrażeń, co umożliwia stymulowanie procesów
społecznych3.
Zbigniew Skorny wyróżnia cele teoretyczno – poznawcze i praktyczno
– wdrożeniowe. Realizacja celów teoretyczno – poznawczych wiąże się z
poznaniem określonej kategorii zjawisk oraz wykryciem ich związków,
zależności i prawidłowości. Cele praktyczno – wdrożeniowe łączą się z
wykorzystywaniem wyników badań w działalności wychowawczej,
społecznej, kulturowej lub innej formie ludzkiej działalności. Realizacja
celów teoretyczno – poznawczych stanowi podstawę osiągnięcia celów
praktyczno – wdrożeniowych4.
Celem teoretyczno – poznawczym podjętych badań jest:
zbadanie zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną
poznanie motywów sięgania po napoje alkoholowe przez młodzież
zbadanie opinii młodzieży na temat okoliczności picia alkoholu
zbadanie częstotliwości picia alkoholu przez młodzież gimnazjalną
zbadanie opinii młodzieży na temat spożywania alkoholu przez
swoich rówieśników1 W. Puślecki, Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985, s. 3.2 J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995, s. 17.3 Ibidem, s. 21.4 Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s. 65.
4
Natomiast celem praktyczno – wdrożeniowym będzie wykorzystanie
wyników badań do propagowania trzeźwości wśród nastolatków.
Uszczegółowieniem celu badań, jak pisze Mieczysław Łobocki, jest
problem badawczy. Umożliwia on bowiem dokładniejsze poznanie tego, co
rzeczywiście zamierzamy zbadać5. J. Sztumski problemem badawczym
nazywa to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co
orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze6.
Uwzględniając przedmiot badań sformułowano problem główny, który
jest następujący: jaki jest aktualny stan zjawiska spożywania alkoholu
przez młodzież gimnazjalną? Aby możliwe było zrozumienie dokonań
badawczych łącznie z wnioskami końcowymi sprecyzowano ogólnie
sformułowany problem badawczy, wysuwając szereg następujących
problemów szczegółowych:
1. czy badany pił już alkohol, w jakim wieku to nastąpiło i co skłoniło go
do spróbowania?
2. co sprawia, że badany nadal sięga po alkohol, jak często to robi i jak
alkohol wpływa na jego zachowanie?
3. jakie są opinie badanej młodzieży na temat picia alkoholu i jego
szkodliwości?
Rozwiązanie określonego problemu badawczego wymaga zastosowania
określonych metod, technik i narzędzi badawczych. Terminy te wymagają
wyjaśnienia. W metodologii mojej pracy przyjmuję definicję metody
badawczej M. Łobockiego, który za metodę uznaje ogólny system reguł,
dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu
operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, a także
specjalnych środków działań skierowanych z góry na założony cel7.
5 M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000, s. 21.6 J. Sztumski, op. cit., s. 38.7 M. Łobocki, op.cit., s. 115.
5
W moich badaniach zastosowałam metodę sondażu diagnostycznego.
Metoda ta, zwana inaczej sondażem ankietowym lub sondażem na grupie
reprezentatywnej, pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego,
ustalenie jego zasięgu, zakresu, poziomu i intensywności, następnie jego
ocenę i zaprojektowanie modyfikacji – zmian ulepszających negatywne
sytuacje życia ludzi w badanym środowisku. Metoda sondażu
diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach
strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych,
opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach
rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie
nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o
specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której
badane zjawisko występuje8.
Technika to pojęcie podrzędne w stosunku do metody i o znacznie
węższym zakresie niż metoda. Jako określenie techniki badawczej przyjęłam
w moich badaniach definicję Tadeusza Pilcha, który określa ją jako
czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami,
pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii,
faktów. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub
pojedynczo jednorodnych9.
Pojęcie narzędzia badawczego bywa mylone z techniką. Narzędzie
badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki
badawczej (np. kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu).
Technika, którą zastosowałam to badanie ankietowe. Ankieta według T.
Pilcha to gromadzenie informacji polegające na wypełnieniu, najczęściej
samodzielnie przez badanych, specjalnych kwestionariuszy10.
Kwestionariusz ankiety dla uczniów gimnazjum powstał na podstawie
8 T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 51.9 Ibidem, s. 53.10 T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 59.
6
interesującego mnie problemu z uwzględnieniem informacji zawartych na
temat w literaturze przedmiotu. Ankieta zawiera 27 pytań, które mają
charakter pytań półotwartych i zamkniętych.
Badaniem objęto 52 uczniów Gimnazjum nr 28 Bydgoszczy, w tym 26
dziewcząt i 26 chłopców. Ze względu na anonimowość ankiety zachęcałam
badanych, aby bez obaw udzielali szczerych i rzetelnych odpowiedzi na
pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety. Zebrany materiał empiryczny
dostarczył danych dotyczących występowania zjawiska spożywania alkoholu
przez młodzież gimnazjalną.
Praca składa się ze wstępu oraz trzech rozdziałów: dwóch teoretycznych
i empirycznego. We wstępie przedstawiłam metodologię badań własnych,
gdzie zaprezentowałam przedmiot, cel, problematykę badań, wybraną
metodę, technikę i narzędzie badawcze oraz charakterystykę badanej
zbiorowości.
Rozdział pierwszy przedstawia różne, powszechnie spotykane w
literaturze naukowej definicje i pojęcia ściśle związane z poruszonym przeze
mnie problemem, ukazuje typologię wzorców picia oraz fazy uzależnienia
od alkoholu, a także motywy i okoliczności spożywania napojów
alkoholowych przez młodzież. Rozdział drugi podejmuje tematykę
wybranych zachowań dewiacyjnych, które mogą być skutkiem spożywania
alkoholu przez młodzież m.in. nikotynizm młodzieży, zachowania
agresywne i przestępczość nieletnich. Rozdział trzeci zawiera analizę
ilościową i jakościową podjętych badań. Pracę kończą podsumowanie i
wnioski z badań, spis tabel, spis wykresów, bibliografia i aneks.
ROZDZIAŁ 1. WYBRANE PROBLEMY
ALKOHOLIZMU W ŚWIETLE LITERATURY
7
Pojęcie alkoholizmu jest obszernym zagadnieniem, któremu
poświęcono wiele publikacji i badań naukowych, dzięki którym możemy
zapoznać się bliżej z etiologią tego negatywnego w skutkach zjawiska.
8
1.1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć
Przystępując do charakterystyki pojęć związanych z problemem
spożywania alkoholu przez młodzież należy zauważyć, że najczęściej w
literaturze naukowej można spotkać się z takimi terminami jak:
alkoholizm
alkoholizacja
uzależnienie alkoholowe
nałóg
nawyk
nadużywanie alkoholu
pijaństwo
opilstwo
Najczęściej funkcjonujące pojęcie i najbardziej rozpowszechnione to
pojęcie alkoholizmu. Termin ten został wprowadzony w 1849r. przez
szwedzkiego lekarza i aktywnego propagatora trzeźwości Magnusa Hussa.
Jak podaje Encyklopedia Zdrowia alkoholizm jest chorobą, która polega na
utracie kontroli nad piciem napojów alkoholowych i może doprowadzić do
przedwczesnej śmierci. Zjawisko to jest nie tylko problemem zdrowotnym
dotyczącym jednostki obarczonej nałogiem picia, ale ma szerszy wymiar ze
względu na różnorodne związane z nim negatywne konsekwencje społeczne.
W orbicie działań każdego intensywnie pijącego znajduje się co najmniej
kilka osób bezpośrednio lub pośrednio ponoszących ujemne skutki nałogu,
toteż alkoholizm jest zaliczany do tzw. patologii społecznej. W krajach
kręgu kulturowego, do którego należy i Polska, picie różnego rodzaju
napojów alkoholowych jest szeroko rozpowszechnione. Niewłaściwa
struktura spożywanych napojów alkoholowych oraz akceptowane w
niektórych środowiskach szczególnie niebezpieczne wzory picia prowadzą
stosunkowo często do jaskrawych przypadków degradacji fizycznej i
psychicznej wśród pijących. Do nałogowego alkoholizmu prowadzi częste
upijanie się przez 5 – 10 lat, a w środowiskach młodzieżowych nawet w
krótszym okresie. Zarówno względy zdrowotne jak i społeczne skłaniają do
traktowania alkoholizmu jako zagadnienia o szczególnym znaczeniu. Tylko
w porę podjęte środki zapobiegawcze już we wczesnym okresie
nadużywania alkoholu dają duże szanse zahamowania tego nawyku11.
Spośród wcześniej wymienionych pojęć autorzy prac naukowych
najczęściej posługują się pojęciem alkoholizowania. Niekiedy
alkoholizowanie się utożsamiane jest z wszelkim spożywaniem alkoholu12.
Bliskie temu jest określenie alkoholizacji, którą Brunon Hołyst traktuje jako
„zjawisko społeczne będące faktem spożywania napojów alkoholowych bez
względu na okoliczności, motywy i sposoby picia”. Alkoholizacja odnosi się
zarówno do pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie wpadają
w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak i do pijących
nadmiernie13.
Innym terminem, który stricte wiąże się z nadmiernym sięganiem po
alkohol jest uzależnienie. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji
Zdrowia uzależnienie od alkoholu jest to stan psychiczny i fizyczny,
wynikający ze współdziałania żywego organizmu i alkoholu. Stan ten
charakteryzuje się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym
zawsze trudną do odparcia chęcią (przymusem) ciągłego lub okresowego
używania alkoholu, aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania
lub uniknąć objawów wynikających z jego braku, na przykład złego
samopoczucia (dyskomfortu). Zjawisku temu może, ale nie musi
towarzyszyć zmiana tolerancji. Człowiek może uzależnić się równolegle od
alkoholu i innych środków spożywanych, wdychanych lub przyjmowanych
w formie zastrzyków. Zależność psychiczna polega na potrzebie częstego
lub stałego przyjmowania alkoholu, aby powtórzyć poprzednie przeżycia
11 W. Gumułka i W. Rewerski, Encyklopedia Zdrowia tom I, Warszawa 1992, s. 365.12 A. Bielawiec i M. Krężel, Narkomania i alkoholizowanie się młodzieży, Szczecin 1992, s. 19.13 B. Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 1999, s. 160.
10
związane z jego przyjęciem. Zależność fizyczna natomiast jest stanem
biologicznej adaptacji wobec alkoholu, bez którego organizm nie może
prawidłowo funkcjonować. Przerywanie lub ograniczanie podawania
alkoholu pociąga za sobą występowanie zaburzeń czynności ustroju,
określanych mianem abstynencji (zespołu odstawienia). Tolerancja jest to
stan, w którym powtarzanie tej samej dawki alkoholu daje coraz słabszą
reakcję, a dla uzyskania tego samego efektu działania konieczne jest
zwiększenie dawki14.
O objawach i przebiegu uzależnienia można również znaleźć informacje
w Encyklopedii Zdrowia, z których możemy się dowiedzieć, że uzależnienie
poprzedzane jest zwykle okresem nadmiernego picia, w którym alkohol
zaczyna stopniowo kształtować zainteresowania, zajęcia i plany pijącego.
Wstępem do uzależnienia jest poczucie ulgi towarzyszące piciu oraz rosnąca
ilość alkoholu koniecznego do jej osiągnięcia. Zwiastunami
rozpoczynającego się uzależnienia są epizody niepamięci pokrywającej
okresy nietrzeźwości („przerwy w życiorysie”). Myślenie o alkoholu staje
się stałym składnikiem dnia, a fakt zależności dostrzegalny dla pijącego.
Rodzi się poczucie winy powodujące unikanie rozmów o alkoholu i picie w
tajemnicy. Momentem krytycznym w kształtowaniu się uzależnienia jest
utrata kontroli nad piciem tj. niemożność jego zaprzestania powodująca
picie, aż do wystąpienia poważniejszych objawów zatrucia lub innych
powikłań. Takie okresy picia mogą być oddzielone dłuższymi okresami
niepicia, lecz każdy wypity „kieliszek” sprowadza następny ciąg picia.
Następuje osłabienie lub zerwanie więzi uczuciowych i kontaktu z
otoczeniem rodzinnym, towarzyskim. Pijący szuka winnych i wyjaśnień,
oskarża otoczenie, bywa wulgarny, arogancki i agresywny. Otoczenie
przestaje go tolerować, zaczyna potępiać, izolować, karać, postępuje utrata
bardziej złożonych potrzeb i zainteresowań, spłycenie uczuciowości,
14 B. Woronowicz, Bez tajemnic, Warszawa 2001, s.66.
11
rezygnacja z wielu wartości i zasad moralnych, dochodzi do konfliktów z
prawem, ogólnie rzecz ujmując człowiek stacza się na margines życia15.
Kolejnymi pojęciami, które możemy odnieść do zjawiska nadmiernego
spożywania alkoholu są nałóg i nawyk. Nałogi, jak podaje Encyklopedia
Zdrowia są to wyuczone i utrwalone szkodliwe nawyki, które prowadzą do
ujemnych następstw zdrowotnych, a w przypadku np. alkoholizmu czy
narkomanii również do zakłóceń życia społecznego. Nałogi są nie do
pogodzenia z higienicznym trybem życia, a ich ostateczne skutki przynoszą
często klęskę osobistą i poważne straty społeczne. Nałóg charakteryzuje się
niezwykle nasiloną potrzebą zażywania alkoholu lub innej substancji, bardzo
silnym uzależnieniem psychicznym i fizycznym, ciężkimi objawami
abstynencji po nagłym zaprzestaniu zażywania alkoholu, które mogą nawet
doprowadzić do śmierci16. Słownik Współczesnego Języka Polskiego podaje,
że nawyk jest to silne przyzwyczajenie do robienia czegoś, postępowanie w
określony sposób17.
Pojęcie nadużywania również ściśle łączy się z poruszonym przeze
mnie problemem. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
(Diagnostic and Statisticial of Mental Disorders) nadużywanie to szkodliwy
model używania substancji psychoaktywnej (w tym także alkoholu),
prowadzący do istotnego klinicznie uszkodzenia organizmu, które
manifestuje się wystąpieniem w ciągu ostatnich 12 miesięcy co najmniej
jednego z wyszczególnionych niżej objawów18:
powtarzające się picie powodujące niemożność właściwego
wypełniania podstawowych obowiązków w pracy, szkole lub w domu
(np. obniżenie wydajności związane z używaniem substancji,
zaniedbywanie obowiązków, nieobecności w szkole, zawieszenie lub
relegowanie ze szkoły w związku z używaniem substancji)
15 W. Gumułka i W. Rewerski, Encyklopedia Zdrowia tom I, Warszawa 1992, s. 458.16 Ibidem, s. 452.17 Słownik Współczesnego Języka Polskiego tom I, Warszawa 2001, s. 578.18 B. Woronowicz, Bez tajemnic, Warszawa 2001, s. 29.
12
powtarzające się picie w sytuacjach, kiedy stwarza to fizyczne
zagrożenie (np. prowadzenie pojazdów)
powtarzające się problemy prawne (np. zatrzymania w związku z
niestosownym zachowaniem pod wpływem alkoholu)
uporczywe picie pomimo stałych lub nawracających problemów
społecznych albo międzyludzkich, które są skutkiem lub są nasilane
przez działanie substancji – w tym przypadku alkoholu (np. kłótnie z
rówieśnikami, przemoc fizyczna)
Kończąc niniejsze rozważania terminologiczne warto zwrócić uwagę na
różnicę pomiędzy pijaństwem a alkoholizmem. Bogdan Woronowicz określa
pijaństwo jako zły nawyk, zły obyczaj, który można zmienić. Pijak, w
odróżnieniu od alkoholika, jest w stanie kontrolować swoje kontakty z
alkoholem, przerwać picie w dowolnym momencie albo bez większych
problemów odmówić. Różnicę między pijaństwem a alkoholizmem w dosyć
oryginalny sposób określa stare francuskie powiedzenie: „pijak mógłby
przestać pić, gdyby chciał – alkoholik chciałby przestać pić, gdyby mógł”19.
1.2. Typologia wzorców picia
Pojęcie wzory picia ma dość długą tradycję w badaniach społecznych
nad zjawiskiem picia alkoholu. Andrzej Święcicki termin ten definiował
następująco: „wzory picia oznaczają wiele powtarzających się zachowań
naśladowczych przez większość jednostek rozmieszczonych na dużej
przestrzeni i w dłuższych okresach czasu”20.
Na gruncie krajowym pierwszą propozycję typologii wzorów picia
przedstawił Adam Podgórecki. Picie alkoholu zdaniem Podgóreckiego – jak
każda czynność społeczna, dokonuje się w ramach określonych wzorów
społecznych, wyznaczonych przez tradycję historyczną, ale również
19 B. Woronowicz, op. cit., s. 29.20Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Młodzi ludzie i alkohol w Europie, Warszawa 1994, s.63.
13
podlegających modyfikacjom kulturowym i środowiskowym. Autor
wyróżnia co najmniej trzy wzory picia alkoholu21:
1) picie alkoholu rytualistyczne związane kiedyś z ceremoniami
religijnymi, później przekładające się na rozmaite okazje życia
towarzyskiego
2) wzór towarzyski picia alkoholu, który polega na tym, że picie jakiejś
ilości alkoholu daje poczucie wspólnoty, oparcia, wzajemnego
dostrzegania się oraz ewentualnie wzajemnej, pozytywnej samooceny
3) wzór utylitarny picia alkoholu – dla jakichś określonych celów, jak
uśmierzanie bólu żołądka, ogrzanie się, podtrzymanie ciepła własnego
ciała, uspokojenie, względnie rozładowanie napięć seksualnych albo
agresywnych, rozładowanie napięć emocjonalnych, zaśnięcie itp.
W nawiązaniu do typologii Podgóreckiego dostrzec można jak w piciu
nastolatków mieszają się różne wzory. Najwyraźniej zaznacza się rys
towarzyski, w którym młodzi ludzie piją, żeby być razem, bliżej odczuwać
siebie wzajemnie, być we wspólnocie. Rys utylitarny charakteryzuje się tym,
że nastolatki sięgają po alkohol, gdy są napięci, zestresowani, chcą się
rozluźnić, wyluzować i wiedzą, że alkohol jest odpowiednim środkiem do
tego celu. Moment rytualny to taki, w którym przez picie alkoholu młodzież
podkreśla swoją dorosłość, manifestuje swoje wejście na teren przeznaczony
dla dorosłych, ale zaznacza przy tym wyraźnie swoją odrębność
pokoleniową, pije głównie piwo, zażywa narkotyki itp22.
Kolejna próba typologii wzorów picia alkoholu wiąże się z nazwiskiem
Antoniego Kępińskiego. Autor ten w miejsce wzoru picia wprowadził termin
styl picia i wyróżnia cztery charakterystyczne dla naszego społeczeństwa
style picia23: neurasteniczny, kontaktywny, dionizyjski i heroiczny.
21 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, s.66.22 B. Woronowicz, op. cit., s. 34.23 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, s 67.
14
1) dla stylu neurastenicznego charakterystyczne jest to, że pije się
niewielkie ilości alkoholu, zwykle w stanie zmęczenia lub
rozdrażnienia
2) styl kontaktywny polega na piciu niewielkich ilości alkoholu dla
uzyskania lepszego kontaktu z innymi ludźmi, dla przezwyciężenia
nieśmiałości i wzmocnienia więzi
3) styl dionizyjski odznacza się tym, ze pije się do stanu zamroczenia,
aby oderwać się od rzeczywistości i widzieć „inaczej” świat
4) styl heroiczny polega na piciu dużych ilości alkoholu po to, aby
wyzwolić poczucie mocy i gotowości do czynów zwykle tłumionych
w życiu codziennym
Zbiorowe opracowanie ekspertów z włoskiego ośrodka PROGETTO
EUROPA, które wykonane zostało na zlecenie Komisji Europejskiej jest
przykładem szerszego ujęcia wzorów picia alkoholu. Eksperci w rozdziale
poświęconym „wzorom konsumpcji alkoholu wśród młodych ludzi”
prezentują dwa modele młodzieżowej konsumpcji alkoholu24:
1) pierwszym jest picie towarzyskie, kiedy alkohol jest pity w grupie, z
przyjaciółmi, na prywatkach lub z okazji wydarzeń sportowych.
Alkohol może być pity z intencją upicia się bądź bez takiej intencji.
Picie alkoholu jest elementem socjalizacji i jest on potrzebny na
wypadek, gdyby było nudno – „ponieważ bycie razem bez alkoholu
nie jest wystarczająco zabawne”
2) drugi z modeli wyróżnia picie problemowe – to takie picie, kiedy pije
się regularnie, żeby się upić, co w tym modelu jest często związane z
braniem narkotyków. Obecność rówieśników jest ważna, ale nie jest
konieczna: nie pije się dla podtrzymania więzi z innymi, ale jest się z
innymi po to, żeby pić. Picie problemowe może zaczynać się dość
wcześnie (przed 15 rokiem życia), a pijących nie wyróżnia
24 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Picie alkoholu w różnych okresach życia, Warszawa 2000, s 72.
15
pochodzenie z jakiejś warstwy społecznej, ale raczej egzystencjalne
problemy i niezdolność radzenia sobie z nimi.
1.3. Powody picia alkoholu
Problem spożywania alkoholu jest bardzo poważny, gdyż do grona osób
spożywających alkohol dołączają coraz młodsze dzieci, z których większość
stanie się młodocianymi alkoholikami lub alkoholikami w dorosłym życiu.
Jest kilka powodów, dla których młodzież sięga po alkohol. Dzieci
wchodzące w wiek dojrzewania przeżywają jakby ponowne narodziny, a
równocześnie przygotowują się do dorosłości25. To czas konfliktów z
nauczycielami, rodzicami, rodzeństwem, czas podważania autorytetów, czas,
gdy bardzo ważne albo i najważniejsze zaczynają być kontakty z
rówieśnikami. Właśnie w tym okresie młodzież podejmuje najczęściej
decyzje czy próbować alkoholu czy nie. Najczęstsze powody sięgania po
alkohol są następujące26:
zła sytuacja rodzinna (rodzina z problemem alkoholowym)
dopasowanie się do kolegów, przynależność do grupy (dzieci i
młodzież są gotowi niemal na wszystko, by nie zostać „odmieńcami”)
czucie się dorosłym (alkohol kojarzony jest z dorosłością, przygodą,
męskością, luzem, szczególnie w domach, gdzie rodzice dużo piją,
dzieci częściej i wcześniej aprobują alkohol)
pragnienie życia na „luzie” (młodzież pije, bo chce pozbyć się
napięcia, niepewności, chce swobodniej poczuć się w towarzystwie,
zwłaszcza wobec osób płci przeciwnej)
chęć zapomnienia o kłopotach (panuje mylne przekonanie, że alkohol
poprawi samopoczucie, pozwoli zapomnieć o kłopotach, troskach i
trudnościach dnia codziennego)
25 K. Kustra, Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1986, s. 28. 26 B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999, s.23.
16
chęć przestania bycia nieśmiałym
chęć sprawdzenia, jak to jest po wypiciu alkoholu (jednym z
głównych motywów picia alkoholu jest zwykła ciekawość, chęć
sprawdzenia, doświadczenia czegoś nowego)
chęć złamania zakazu (czasami młodzież robi coś tylko dla przekory)
pragnienie dobrej zabawy (wielu młodych ludzi nie potrafi sobie
wyobrazić dobrej zabawy bez alkoholu, czemu trudno się dziwić, bo
w polskiej kulturze jest brak alternatywnych wzorców spędzania
wolnego czasu)
Analizując przyczyny nadużywania alkoholu przez młodzież w
literaturze wskazuje się na kilka grup czynników, które zwiększają ryzyko
sięgania po alkohol. Za Katarzyną Okulicz – Kozaryn i Krzysztofem
Ostaszewskim czynniki te można ująć w cztery grupy27:
1) czynniki fizjologiczne – obejmują cechy neurofizjologiczne i procesy
biochemiczne, które zwiększają osobniczą podatność na działanie
alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, oraz na uzależnienie
się od nich
2) czynniki środowiskowe – obejmują wzory zachowań, wartości i normy
najbliższego środowiska, głównie rodzinnego i rówieśniczego. W
badaniach nad tymi czynnikami zwraca się baczną uwagę na wzory
używania substancji psychoaktywnych przez rodziców, praktyki
wychowawcze rodziców, klimat emocjonalny rodziny, a także styl
życia, normy zachowania przyjaciół i rówieśników
3) czynniki indywidualne – obejmują umiejętności osobiste i społeczne,
indywidualne postawy, przekonania, oczekiwania dotyczące alkoholu,
intencje dotyczące używania substancji psychoaktywnych,
zachowania problemowe wieku dojrzewania, jak również cechy
osobowościowe (takie jak: buntowniczość, impulsywność, skłonność
do zachowań ryzykownych, wysoki poziom lęku lub skłonność do
27 K. Ostaszewski, Trendy w używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych, Warszawa 2001, s. 387
17
depresji), które wiążą się z większym ryzykiem występowania
problemów alkoholowych
4) czynniki makrospołeczne – obejmują oddziaływanie mediów i reklam,
uregulowania prawne, dostępność substancji, warunki życia, stopień
przestępczości, bezrobocie, poziom szkolnictwa itp.
Moim zdaniem pierwszorzędną przyczyną sięgania po alkohol przez
młodych ludzi jest przejmowanie nieprawidłowych modelów zachowania od
źle funkcjonujących w społeczeństwie rodziców i rodziny. Rodzina jest
naturalnym, pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym,
które dzięki swojej funkcji socjalizującej wprowadza do społeczeństwa
młodego człowieka z przekazanymi i w części zakodowanymi normami i
wzorami kulturowymi. Wszystko co dzieje się w domu kształtuje i zapewnia
prawidłowy rozwój osobowości, która pozwala na bezkonfliktowe
współistnienie w grupie rówieśniczej28.
Rodzina najczęściej rozumiana jest jako pewien system. System ten
składa się z poszczególnych elementów. Taki model zakłada, ze wszelkie
zmiany, jakie zachodzą w którymkolwiek elemencie mają wpływ na
pozostałe elementy. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że gdy rodzina
nienależycie spełnia swoje funkcje i niezaspakaja potrzeb swoich członków
pojawia się problem dysfunkcjonalności, o której świadczą często
występujące negatywne zjawiska29.
Jednym z nich jest nadużywanie alkoholu przez rodziców, ujemnie
wpływające na psychiczny rozwój dziecka. Najbardziej niekorzystna jest
sytuacja wychowawcza, gdy oboje rodzice piją alkohol w nadmiernych
ilościach – młody człowiek nie znajduje wówczas oparcia i nie ma nikogo,
kto by go obronił, wspierał, pomagał. Dorośli sprawujący opiekę nad
dzieckiem, a jednocześnie zbyt często sięgający po alkohol, prowadzą do
uczuciowej deprawacji, do zaburzeń neurotycznych i obniżenia zdolności
28 I. Malec, Alkohol a młodzież, [w:] Problemy współczesnej patologii społecznej, (red.) B. Urban, Kraków 1998, s. 37.29 H. Izdebska, Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979, s. 58.
18
intelektualnych. Opóźnienia w rozwoju intelektualnym powodują zarówno
prymitywne warunki kulturalne, jak i zaniedbania dydaktyczno –
wychowawcze, to z kolei powoduje opóźnienia czy trudności w nauce
szkolnej, dzieci są bardziej nerwicowe, brak im motywacji do nauki,
zrozumiałe staje się ich późniejsze zachowanie, zwłaszcza w okresie
wchodzenia w dorosłe życie, przyjmowane wówczas sposoby postępowania
wyuczone w środowisku domowym i szkolnym30.
Utrwalone złe nawyki, które pojawiają się w dzieciństwie i młodości
pokutują szczególnie w okresie dorastania i dojrzewania, bowiem wzorce
wyniesione z domu, w którym dziecko się wychowywało i było
mimowolnym świadkiem nałogowego picia rodziców, mogą go skłonić do
podobnych zachowań.
1.4. Okoliczności spożywania alkoholu przez nastolatków
Różnorodne okoliczności życiowe, przekonania, sytuacje, mogą
sprzyjać, motywować i ułatwiać młodzieży sięganie po alkohol. Jak wynika
z różnorodnych badań picie alkoholu jest stałym elementem towarzyszącym
spotkaniom i uroczystościom koleżeńskim i rodzinnym31.
Jedną z najbardziej popularnych form życia towarzyskiego młodzieży
są prywatki młodzieżowe. W języku młodzieży słowo „prywatka” zastąpione
zostało słowem „impreza”, chociaż w gruncie rzeczy chodzi o to samo, czyli
o spotkanie towarzyskie młodych ludzi bez obecności rodziców i osób
starszych. Najczęściej impreza jest okazją do wspólnej zabawy nieodłącznie
związanej z większym niż przy innych okazjach piciem. Brak kontroli ze
strony rodziców lub innych osób dorosłych sprawia, że imprezy dla
większości nastolatków stały się okazją do nieskrępowanego picia.
Intensywne picie występuje na ogół na początku spotkania, z reguły piją
30 T. Szymanowski, Młodzież wobec alkoholu, Warszawa 1990, s.88.31 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, 116.
19
wszyscy, chociaż zdarza się, że najpierw dziewczęta zaczynają tańczyć, a
chłopcy zbierają się do tańca dopiero po wypiciu swojej nieco większej
porcji alkoholu. Prywatki młodzieżowe, czyli „imprezy” są okazją do
większego picia. Dwa czynniki odgrywają tutaj decydującą rolę, a
mianowicie – po pierwsze – wspomniany wcześniej brak kontroli ze strony
rodziców, a po drugie – długi, całonocny czas trwania prywatki. Imprezy
młodzieżowe wydają się być kopią prywatek ludzi dorosłych32.
Innym miejscem, w którym często przebywają nastolatki są puby. Puby
pojawiły się w Polsce z początkiem lat 90-tych jak przysłowiowe grzyby po
deszczu. Przeznaczone dla dorosłych stały się ulubionym miejscem spotkań
także młodzieży szkolnej. Puby cieszą się ogromną popularnością w kręgach
młodzieży, głównie tej nie stroniącej od alkoholu, ale nie tylko. Do pubów
chodzi się przede wszystkim, żeby pogadać ze znajomymi, potańczyć,
poznać nowych ludzi, a przy okazji napić się piwa, bo przy piwie lub
drinkach rozmowy nabierają szczególnego znaczenia. Dorastający chodzą do
pubów wbrew zakazom, ale jak już się tam znajdą, to wysokie ceny i nastrój
miejsca, gdzie się przychodzi pogadać z przyjaciółmi, narzucają im raczej
umiarkowaną konsumpcję piwa czy drinków33.
Dyskoteki są także popularną formą spędzania czasu wolnego wśród
nieletnich. W odróżnieniu od zabaw szkolnych te w klubach przeznaczone są
dla osób pełnoletnich, ale nastolatki, zwłaszcza dziewczęta, bez trudu
przechodzą obok pilnujących wejścia bramkarzy. Na dyskoteki trwające do
późnej nocy chodzi się dla bezpieczeństwa w kilka lub kilkanaście osób.
Młodzież chodzi tam przede wszystkim, żeby się wytańczyć. Alkohol jest
drogi, wiec pije się go albo przed zabawą, albo niewielkie ilości w bufetach
klubowych i najczęściej jest to jedno – dwa piwa. Młodzież bawi się przy
kilkunastu rodzajach muzyki znanych tylko fanom. Wiadomo tylko, że na
imprezach „techno” przy muzyce „jungle”, „rave” itp. zażywa się oprócz
wszechobecnego piwa, amfetaminę, extasy i inne narkotyki. Na imprezach 32 E. Stępień, Alkohol a polska młodzież, Warszawa 1995, s. 18.33 E. Stepień, op. cit., s. 20.
20
„hip-hop”, na które chodzą miedzy innymi „skejtowcy” (deskorolkowcy w
charakterystycznych spodniach z krokiem w kolanach) „przypala się”
marihuanę i czasami łączy się to z piciem piwa. Jeśli chodzi o muzykę
„disco-polo”, ten rodzaj muzyki jest odrzucany przez nastolatków, po prostu
degraduje takiego kogoś w środowisku rówieśniczym34.
Koncerty zespołów młodzieżowych to kolejny rodzaj spędzania czasu
wolnego przez młodych ludzi. Koncerty należą do rzadszych okazji picia
alkoholu. Koncerty na otwartej przestrzeni z reguły są okazją do picia piwa
przez dorastających, jak również do zażywania narkotyków, czy też palenia
papierosów35.
Wycieczki szkolne są również okazją do sięgania po alkohol przez
nieletnich. Należą wprawdzie do rzadkich wydarzeń w życiu nastolatków,
ale obfitują w niezwykle intensywne doświadczenia. Czynnikiem
decydującym jest wyłączenie kontroli rodziców. Wycieczka jest czasem
wolnym od obowiązków i dyscypliny szkolnej. Wycieczki odbywają się
najczęściej wczesną jesienią i późną wiosną. Wyjazd w góry lub w inne
ciekawe miejsce przeważnie kojarzy się nastolatkom z piciem w tak zwanym
czasie wolnym, którego najwięcej jest wieczorami i nocą, ale nawet na
jednodniowych wycieczkach czas wolny jest przewidziany i na ogół
wypełniany piciem, przynajmniej dla części nastolatków. Nieletni chcą pić,
wiążą to z przygodą, Uwolnieniem się spod kontroli rodziców, liczą na
wyrozumiałość towarzyszących nauczycieli. Rola nauczyciela na wycieczce
jest niezwykle trudna. Ma do wyboru, albo być kimś „fajnym”, kimś
„życiowym”, kto rozumie młodzież i przymknie oko, a nawet sam z nimi
wypije symboliczne piwo, albo narzuci rygory, których nie będzie w stanie
egzekwować, bo musiałby być „wszędzie” i o każdej porze. Nauczyciele
wybierają drogę pośrednią: stosują zakazy i liberalnie podchodzą do
drobnych naruszeń, a ostro reagują na takie przypadki, których niedałoby się
34 K. Kustra, Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1991, s.25.35 Ibidem, s. 26.
21
ukryć. Na wszystkich wycieczkach obowiązuje cisza nocna, podczas której
w pokojach zbiera się młodzież i pije alkohol w różnej postaci36.
1.5. Fazy uzależnienia od alkoholu
W literaturze pedagogicznej istnieje wiele klasyfikacji i kryteriów
rozwoju choroby alkoholowej. Jednak na szczególną uwagę zasługują
poglądy Elvina Mortona Jellinka, który w 1946r., opierając się na analizach
kwestionariuszy wypełnionych przez kilkudziesięciu członków
stowarzyszenia Anonimowych Alkoholików, po raz pierwszy sformułował
koncepcję faz ewolucji choroby alkoholowej37. W parę lat później, używając
tej samej ankiety poszerzonej o dodatkowe pytania, przebadał ponad 2tys.
alkoholików płci męskiej, należących do wspólnoty AA. Badania pokazały,
że zależność alkoholowa narasta stopniowo, a postępującej chorobie
towarzyszą objawy, które u większości uzależnionych osób są znacząco
podobne. Oznaki te, jak zauważył Jellinek, układają się w podzespoły, co
pozwoliło badaczowi wyodrębnić cztery fazy zależności od alkoholu: fazę
picia towarzyskiego, fazę ostrzegawczą, fazę krytyczną oraz fazę
chroniczną38.
Faza picia towarzyskiego (stadium przedalkoholowe, objawowe) – jest
to pierwsza, przedalkoholowa faza objawowa, która zaczyna się od
konwencjonalnego sposobu picia. Zdaniem Jellinka motywy skłaniające do
spożywania alkoholu mają charakter socjologiczny. Przyszły alkoholik po
wypiciu alkoholu zaczyna szybko doznawać psychicznej ulgi (złagodzenia
napięcia psychicznego). Początkowo uczucie to bardziej kojarzy z samą
sytuacją niż z piciem i dlatego szuka podobnych sytuacji, w których może
oczekiwać, że dojdzie do spożycia alkoholu. Wcześniej czy później
uświadamia sobie związek między doznawaniem uczucia ulgi, a faktem
36 E. Stępień, op. cit., s. 28.37 www.psychologia-edu.pl38 J. Kinney i G. Leaton, Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996, s. 213.
22
picia. Najczęściej jednak ma to miejsce wówczas, kiedy uzależnienie zaczęło
się już rozwijać. W okresie początkowym tej fazy osoba zagrożona
uzależnieniem pije raczej okolicznościowo, jednak zwykle w ciągu 6
miesięcy do 2 lat jej zdolność do znoszenia napięcia psychicznego maleje do
tego stopnia, że chcąc odnaleźć upragnioną ulgę, musi pić codziennie. W
tym okresie nie upija się jeszcze w sposób widoczny dla otoczenia. Pije w
niewielkich ilościach, po kilka razy w ciągu dnia, aby pod wieczór osiągnąć
oczekiwany stan upojenia. Po pewnym czasie musi wypijać coraz więcej
(wzrost tolerancji na alkohol). Alkohol zaczyna być niezbędny każdego dnia,
a używanie go jako „uśmierzacza” emocjonalnych napięć coraz bardziej
oddala od rzeczywistości.
Faza ostrzegawcza (stadium wstępne, zwiastunowe) – stadium to
zaczyna się nagłą zmianą reagowania na alkohol – po wypiciu stosunkowo
niewielkiej ilości alkoholu i bez widocznych oznak upicia się, alkoholik po
wytrzeźwieniu ma problem z odtworzeniem wydarzeń, które miały miejsce
pod koniec picia. Co najwyżej z trudem przypomina sobie poszczególne
fragmenty przeżyć z okresu picia z poprzedniego dnia. Nie wie, gdzie i z kim
był, co robił i jak znalazł się w domu lub w innym miejscu, pomimo iż na
otoczeniu nie sprawiał wrażenia osoby z zaburzeniami świadomości. Tego
typu epizody zaczynają się powtarzać i nazywają się „palimpsestami
alkoholowymi”. Potocznie mówiąc są to okresy niepamięci po spożyciu
alkoholu, czyli tzw. „przerwa w życiorysie”, „urwany film”, czy też
„alkoholowe białe plamy”. Zaburzenia pamięci mogą również występować,
choć rzadko, u każdego umiarkowanie pijącego człowieka po wypiciu
jednorazowo większej ilości alkoholu w stanie wyczerpania fizycznego lub
psychicznego. Pojawiają się również inne sygnały świadczące o tym, że
przyszły alkoholik pije w sposób odmienny od innych ludzi – alkohol
przestaje być dla niego zwykłym napojem, staje się „potrzebą”. Niektóre z
sygnałów to picie po kryjomu, łapczywie, „na zapas”, tworzenie specjalnych
okazji do picia, narastające poczucie winy spowodowane zachowaniem pod
23
wpływem alkoholu, coraz częstsze występowanie „luk pamięciowych”.
Myślenie staje się nierealistyczne, czas i energia do działania coraz bardziej
koncentrują się na zdobywaniu i piciu alkoholu. Faza ta może trwać od 6
miesięcy do 4 czy 5 lat, zależnie od środowiska, w którym znajduje się dana
osoba.
Faza krytyczna (stadium ostre) – występuje wówczas, gdy osoba
uzależniona zaraz po spożyciu nawet małej ilości alkoholu, ma pragnienie
dalszego picia (aż do stanu upojenia), które odczuwa wręcz jako przymus
fizyczny. Zjawisko to określa się mianem „utraty kontroli” nad ilością
spożywanego alkoholu lub „głodem alkoholowym”. Przymus picia
niekoniecznie musi być wywołany „potrzebą picia”, jaką w danej chwili
odczuwa alkoholik, może być również spowodowany przypadkowym
wypiciem jednego kieliszka w towarzystwie, co spowoduje „reakcję
łańcuchową”. Na etapie tej fazy zdarza się jeszcze, że osoba uzależniona
może okresowo powstrzymać się od picia, o ile nie sięgnie po alkohol.
Zjawisko zarówno dla alkoholika, jak i jego otoczenia może stanowić
fałszywy argument świadczący o tym, iż nie ma on żadnego „problemu
alkoholowego”. Wraz z postępującą świadomością „utraty kontroli”,
alkoholik czuje, że jego sposób picia znacząco odbiega od innych pijących
osób i nie chce się z tym pogodzić. Uważa jednak, że jest to spowodowane
chwilową utratą silnej woli, którą odzyska, jeśli tylko będzie chciał. W tej
fazie rozwija się bardzo szeroki zestaw objawów uzależnienia. Jest to
samooszukiwanie się w celu kontynuacji picia, izolowanie się od otoczenia,
zmienianie wzorów picia w celu utrzymywania nad nimi pozornej kontroli,
koncentracja życia wokół picia i utrata innych zainteresowań, zabezpieczanie
zapasów alkoholu i konieczność stałego uzupełniania stężenia alkoholu w
organizmie, degeneracja związków rodzinnych, przyjacielskich, poważne
zaniedbywanie swoich obowiązków oraz codzienne picie poranne
nieuchronnie zapowiadające przejście do kolejnej fazy.
24
Faza chroniczna (stadium przewlekłe) – charakteryzuje się tym, że
alkoholik nie jest już zdolny do normalnego funkcjonowania. Aby wstać i
rozpocząć jakiekolwiek codzienne czynności, musi się napić. Jest to faza, w
której zaczyna on po raz pierwszy pić w ciągu dnia w pracy, szkole itp., po
ustąpieniu objawów zatrucia pije dalej i taki stan trwa przez wiele dni, aż do
całkowitej utraty zdolności do dalszego picia. Jego zasady moralne ulegają
rozpadowi, następuje poważne uszkodzenie procesów myślenia i zdolności
do oceny faktów. Pojawiają się stany bezprzedmiotowego lęku, drżenia,
wyraźne obniżenie sprawności motorycznej, znaczny wzrost tolerancji –
wystarczy niekiedy połowa lub mniej poprzedniej dawki, aby znaleźć się w
stanie upojenia. U części alkoholików (10%) mogą rozwinąć się psychozy
alkoholowe, picie alkoholi niekonsumpcyjnych tzw. wynalazków. Na tym
etapie choroby alkohol dostarcza jedynie chwilowej ulgi, poza tym
wywołuje tylko cierpienie, poczucie niemożności przerwania picia oraz
strach przed dalszym, spiętrzenie problemów szkód oraz świadomość
osiągniętego „dna”, brak sił psychicznych i fizycznych na jakiekolwiek
działanie. Potrzeba opanowania bardzo przykrych i męczących objawów jest
tak silna, że picie w tym okresie przybiera charakter picia
niepowstrzymanego, wręcz obsesyjnego.
Jellinek podkreślał, że alkoholik nie musi przejść przez wszystkie cztery
fazy, zanim będzie go można z powodzeniem leczyć. W końcowej fazie,
leczenie ze zrozumiałych względów jest o wiele trudniejsze i gorzej rokuje
(ciężkie uszkodzenia organiczne, częste zerwanie wszelkich więzi ze
środowiskiem, które mogłoby go wesprzeć w leczeniu), dlatego też należy
podejmować jak najszybciej wszelkie działania mające na celu przywrócenie
człowieka do społeczności39.
39 J. Kinney i G. Leaton, op. cit., s. 221.
25
ROZDZIAŁ 2. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ
MŁODZIEŻ A WYBRANE ZJAWISKA DEWIACYJNE
W całym współczesnym świecie obserwuje się gwałtowny wzrost
liczby młodzieży uzależnionej od różnorodnych substancji, niszczących
zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne, oraz ścisłe powiązanie
uzależnień z zachowaniami niezgodnymi z uniwersalnymi wzorami
moralnymi. Rozpowszechniające się zjawisko spożywania alkoholu przez
młodzież jest przyczyną powstawania wielu zachowań powszechnie
26
nieakceptowanych i nie tolerowanych przez większość społeczeństwa. Do
takich zachowań, o których mowa będzie w niniejszym rozdziale, możemy
zaliczyć między innymi: palenie papierosów przez nastolatków, zachowania
agresywne oraz przestępczość młodzieży.
2.1. Alkohol a nikotynizm
Z doniesień mediów oraz z obserwacji codziennego życia wynika, że
najczęstszym zjawiskiem, jakie towarzyszy spożywaniu alkoholu przez
młodzież, jest palenie papierosów. Zdaniem Czesława Cekiery nikotyna jest
„typowym środkiem trującym układ nerwowy młodego człowieka”40. Nałóg
palenia jest uzależnieniem szkodliwym, zarówno dla jednostki, jak i dla
społeczeństwa i jako taki powinien być napiętnowany z punktu
wychowawczego, ponieważ jest objawem negatywnym, godzącym w
wolność i godność człowieka. Podstawą takiej oceny są racje medyczne,
psychologiczne i społeczne41.
Powstawanie nikotynizmu i jego rozwijanie się, zależy od wielu
czynników. Istotną grupę stanowią zewnętrzne determinanty, wśród których
wymienić należy bardzo łatwy dostęp do papierosów sprzedawanych
dzieciom i młodzieży, mimo zakazów, jak również tolerancję społeczeństwa
nawet dla uczniów szkół podstawowych, którzy bez skrępowania palą w
miejscach publicznych, rzadko narażani na uwagi ze strony dorosłych42.
Ważnym czynnikiem jest niewątpliwie przykład, jaki dzieci i młodzież
otrzymuje od swoich pierwszych, największych autorytetów, czyli rodziców,
wychowawców, nauczycieli, którzy wpływają na modelowanie ich postaw.
40 M. Karwowska i J. Sudar – Malukiewicz, Wybrane zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży uczącej się w OHP, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk - Jamnicka, Bydgoszcz 1999, s. 126.41 I. Łabuć – Kryska, Zachowania dewiacyjne uczniów szkół ponadpodstawowych jako skutek zaburzeń adaptacyjnych, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk – Jamnicka, Bydgoszcz 1999, s. 218.42 M. Karwowska i J. Sudar – Malukiewicz, op. cit., s. 125.
27
Pośród motywów, które skłaniać mogą do sięgania po papierosy przez
młodych ludzi wyróżnić można43:
chęć dorównania rówieśnikom lub też wkupienie się do zamkniętego
kręgu grup nieformalnych
dodanie pewności siebie i chęć zaimponowania innym; nie dopuszcza
się przy tym do świadomości myśli, iż nikotynizm jest, podobnie jak
każdy nałóg, oznaką słabości charakteru
przekora, bunt przeciw autorytetom
chęć naśladowania innych, zwłaszcza osób, które cieszą się wśród
młodzieży autorytetem
traktowanie palenia papierosów jako lekarstwa przeciw frustracji i
niepowodzeniom życiowym
ciekawość, moda
strach przed odrzuceniem przez rówieśników
Młodzi ludzie bardzo często palą papierosy przy okazji picia alkoholu,
podczas imprez, na wagarach. Palą dla odprężenia się, wyluzowania,
zrelaksowania, zaimponowania rówieśnikom, rzadziej dla przyjemności.
Najczęściej papierosy w tym wieku jeszcze nie smakują. Mimo wszystko
palą, aby nie być „maminsynkami”, aby upodobnić się do reszty. Nawyk
palenia zdecydowanie szerzy się szybciej wśród tych, którzy nie dotrzymują
kroku swoim rówieśnikom, nie biorą udziału w imprezach pozaszkolnych,
nie potrafią dostosować się do rygorów i metod nauczania. Osoby
odczuwające dotkliwie swoje braki pragną zrekompensować sobie je w
innych dziedzinach życia, szukają akceptacji swej postawy u osób
nieprzystosowanych. Z powodu niepowodzeń życiowych i szkolnych sięgają
po papierosy. Palenie tytoniu nie likwiduje jednak niepowodzeń i
zadrażnień, lecz często przynosi dalsze komplikacje i powoduje konflikty ze
szkołą i otoczeniem44.
43 Ibidem, s. 127.44 www.psychologia-edu.pl
28
W charakterystyce osobowościowej jednostek uzależnionych od
nikotyny podkreśla się przede wszystkim45:
zaburzenia emocjonalne
wysoki stopień neurotyczności i ogólnego niepokoju
negatywne postawy inter- i intrapersonalne
obniżony próg tolerancji na stres
wysoki stopień frustracji
nieefektywne strategie radzenia sobie z sytuacjami trudnymi
brak pewności siebie
niska samoocena
nieustanna potrzeba akceptacji ze strony otoczenia
Pomimo wymienionych powyżej cech charakterystycznych dla
nikotynisty, badaczom nie udało się opisać określonego typu osobowości
człowieka uzależnionego od nikotyny. Wyróżnione cechy osobowości
zwiększają jednak ryzyko psychologicznej podatności na uzależnienie.
Palenie papierosów i uzależnienie od nikotyny jest groźne dla
młodzieży z dwóch głównych powodów. Pierwszym z nich jest zatruwanie
młodego, kształtującego się organizmu ogromną ilością toksycznych
związków chemicznych. Wchłanianie dymu papierosowego utrudnia pracę
serca i innych istotnych narządów, a także jest przyczyną wielu chorób,
nawet śmiertelnych. Drugim powodem, dla którego nikotynizm wśród
młodzieży jest zjawiskiem niepożądanym jest fakt, że może być on drogą do
innych, groźnych dla życia i zdrowia uzależnień. Zapalenie papierosa przez
nastolatka jest rodzajem inicjacji, przeciwstawienia się zakazom i nakazom,
manifestacją autonomii i „dorosłości”. Zazwyczaj palenie wśród młodzieży
wpierw staje się stylem, sposobem dowartościowania siebie, a dopiero
później uzależnieniem. Przekroczenie tej granicy może sprzyjać dążeniu do
45 M. Karwowska i J. Sudar – Malukiewicz, op.cit., s.127.
29
sięgania po inne, silniejsze doznania i eksperymentowanie ze środkami
odurzającymi, takimi jak alkohol, narkotyki czy leki46.
Biorąc pod uwagę rozmiary palenia tytoniu i jego szkodliwość należy
stwierdzić, że nikotynizm jest typowym zjawiskiem patologii społecznej.
Nałóg ten występuje powszechnie we wszystkich środowiskach i grupach
społecznych. Nie można więc wobec tych faktów przejść obojętnie udając,
że się ich nie dostrzega. Walka z nałogiem palenia papierosów jest bardzo
trudna, trzeba więc uczynić wszystko co możliwe, aby przez odpowiednią
profilaktykę ustrzec przed nim dzieci i młodzież. Najważniejszym celem w
programach antynikotynowych powinno być podniesienie poziomu
świadomości młodzieży, która uległa presji rówieśników. Rozwiązanie
problemów związanych z paleniem papierosów może przynieść tylko stała
przebudowa wzorców postępowania ludzi oraz systematyczna zmiana
obyczajów i wzorców kulturowych. Do podstawowych metod wychowania
antynikotynowego należy dawanie właściwego przykładu, który działa na
wszystkie strony psychiki wychowanka w celu skłonienia go do
naśladownictwa i upodobnienia się do osoby niepalącej47.
2.2. Alkohol a agresja
Jak wynika z licznych badań i obserwacji zachowania agresywne
nastolatków mogą być wynikiem spożywania przez nich alkoholu. To
właśnie alkohol jest jednym z wielu czynników, które sprzyjają i pobudzają
agresję wśród młodzieży.
Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak codziennym elementem
naszego życia. Coraz częściej mamy z nią do czynienia. Niemal codziennie
w środkach masowego przekazu można usłyszeć o brutalnych pobiciach lub
innych wykroczeniach dokonanych przez młodych ludzi. Potocznie agresją
46 Cz. Cekiera, Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie?, Lublin 2001, s. 24.47 Ibidem, s. 58.
30
nazywamy każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie
komuś lub czemuś szkody, straty, bólu48.
W literaturze agresją nazywa się zachowanie zwrócone przeciw innym
osobom (również przeciw samemu sobie) i przedmiotom oraz działania na
ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne. Agresją
słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie
wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwość lub kpiny. Jej konsekwencje to
poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby. Natomiast
agresja fizyczna to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność.
Najczęściej przybiera ona formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi
do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą np. w postaci uderzeń, popchnięć,
kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter
instrumentalny i emocjonalny. Z agresją instrumentalną mamy do czynienia
wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel (np. wymuszanie
pieniędzy). Z kolei agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko
przeżywa lęk lub złość. Ze słowem agresja związane jest też pojęcie
stosowanie przemocy. Niektórzy autorzy uważają, że o agresji można mówić
wtedy, gdy obie strony (np. podczas bójki lub kłótni) mają podobną siłę
fizyczną i psychiczną. Stosowanie przemocy, oznacza natomiast takie
sytuacje, gdzie brak jest równowagi sił49.
W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie
natury agresji50:
teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem
wrodzonym, że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje
przemoc
teoria frustracji, według której przyczyną zachowań agresywnych jest
przeżywana frustracja, będąca wynikiem zablokowania zaspokojenia
potrzeb
48 J. M. Wolińska, Agresywność młodzieży, Lublin 2000, s. 19.49 A. Kołodziejczyk i E. Czemierowska, Spójrz inaczej na agresję, Starachowice 2001, s. 4.50 A. Frączek, Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996, s. 24.
31
teoria społecznego uczenia się, która mówi, że ludzie uczą się
zachowań agresywnych bądź przez własne, bezpośrednie
doświadczenie, bądź przez naśladownictwo
Istnieją różne przyczyny występowania agresji. Jedną z nich jest
wspomniane wcześniej przez mnie picie alkoholu. Alkohol powoduje wzrost
zachowań agresywnych, ponieważ obniża kontrolę i ogranicza właściwą
ocenę sytuacji. Pozostałe motywy, które sprzyjają podejmowaniu aktów
przemocy przez nastolatków są następujące51:
stosowanie agresji i przemocy w domu rodzinnym
negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny rodziców do dziecka
brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać,
w zachowaniu wobec rodziców, rodzeństwa, innych dorosłych i
rówieśników
niskie poczucie własnej wartości
brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu
dziecięcych zachowań
mało rozwinięta samokontrola swoich emocji. Dzieci mają wówczas
ogromne kłopoty w radzeniu sobie ze strachem, lękiem czy
poczuciem krzywdy lub winy, nie są w stanie przewidzieć swoich
reakcji emocjonalnych i nie kontrolują swoich zachowań
brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji
konfliktowych
modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach,
rodzinach
Do grupy innych czynników przesądzających o agresywności dziecka
należy zaliczyć jego usposobienie. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że
agresja rozwinie się u dziecka aktywnego, o większym temperamencie, niż u
dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się też superaktywne
51 G. Miłkowska – Olejniczak, Przejawy i przyczyny agresywnych zachowań młodzieży, [w:] Problemy opiekuńczo – wychowawcze 1999 nr 10
32
dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają i natychmiast reagują na
bodźce zewnętrzne i wewnętrzne52.
Młodzi ludzie pod wpływem alkoholu zachowują się w specyficzny
sposób. Alkohol działa na nich pobudzająco, wyzwala w nich energię i dużą
aktywność, dodaje im odwagi i pewności siebie. Poza tym mają potrzebę
dominowania i tyranizowania innych, są impulsywni i porywczy, dążą do
realizacji swojej woli za wszelką cenę. Zachowania agresywne typu
dokuczanie, wyśmiewanie, ośmieszanie, przezywanie, robienie sobie z kogoś
lub czegoś żartów, bicie, kopanie, popychanie, plucie, używanie gróźb,
szydzenie, niszczenie cudzych rzeczy, zmuszanie do posłuszeństwa,
wandalizm, kradzieże, rozboje, które ostatnimi czasy nasilają się wśród
młodzieży, również mogą być wynikiem spożywania przez nich alkoholu53.
2.3. Alkohol a przestępczość
Relacje między alkoholizowaniem się młodzieży a przestępczością
stanowią ostatnią część rozdziału poświęconego skutkom nadmiernego
spożywania alkoholu przez młodzież.
W obecnych czasach obserwuje się wyraźny i systematyczny wzrost
niepokoju społecznego związanego ze zjawiskiem przestępczości oraz
poczuciem zagrożenia społecznego spowodowanego głównie ze strony
dorastającego pokolenia młodzieży, której styl życia zmienia się, wymagania
wobec innych (dorosłych) i wobec świata są coraz to większe, a
niezaspokojone potrzeby i niespełnione oczekiwania kończą się
agresywnością ich zachowań i brutalnością życia. Przedstawiciele różnych
dyscyplin naukowych: pedagodzy, socjologowie, psychologowie, prawnicy,
a zwłaszcza kryminolodzy przedmiotem swoich badań czynią zjawisko
przestępczości nieletnich54.52 G. Miłkowska – Olejniczak, op. cit. s. 12.53 J. B. McWhiter, Zagrożona młodzież, Warszawa 2001, s. 251.54 A. Nowak i E. Wysocka, Przestępczość nieletnich – pojęcie, przyczyny, rozmiary, cechy charakterystyczne, [w:] Problemy i zagrożenia we współczesnym świecie, Katowice 2001, s. 114.
33
Przestępczość nastolatków jest jednym z bardziej nagłośnionych w
ostatnich latach zjawisk patologicznych. Kolejne tygodnie przynoszą nowe
wiadomości o brutalnych przestępstwach i wykroczeniach dokonanych przez
młodzież, a niejednokrotnie i dzieci. Jednym ze znaczących czynników
sprzyjających eskalacji tego negatywnego zjawiska jest alkohol. Jak
wskazują badania kryminologiczne wiele przestępstw jest popełnianych,
także przez nieletnich, pod wpływem alkoholu, gdyż nadużywanie alkoholu,
który jest nagminnie uważany za źródło zła, nieszczęść i tragedii, powoduje
szereg zmian osobowościowych, determinujących określone zachowania.
Oznacza to, że używanie alkoholu może być zarówno przyczyną
bezpośrednią, jak i pośrednią przestępczości55.
Etiologia tego zjawiska jest problemem niezwykle złożonym i
wieloaspektowym. Jest wypadkową wielu przyczyn i wynikiem wielorakich
czynników, często ze sobą wzajemnie powiązanych. Przestępczość i
demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną56.
Nieletni sprawcy pochodzą najczęściej z rodzin rozbitych, niewydolnych
wychowawczo, patologicznych (rodzice lub jedno z nich są przestępcami,
alkoholikami, narkomanami), żyjących w ubóstwie i dotkniętych
bezrobociem oraz rodzin niezdolnych do zaspokojenia elementarnych
potrzeb materialnych i wychowawczych dzieci. Psychologowie upatrują
źródeł zachowań destrukcyjnych młodych ludzi głównie w kondycji rodzin,
a zwłaszcza braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej
nieobecności, ale także na tym, iż coraz częściej ojciec w
rodzinie jest nieobecny emocjonalnie, a wychowaniem dzieci zajmuje
się matka. Chłopcy nie mają zatem pozytywnych męskich wzorów
socjalizacyjnych. Uczestnictwo w grupie, często w grupie przestępczej, to
jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby
naśladować. Uznawane w niej normy stają się wyznacznikiem postępowania 55 F. Kozaczuk, Postawy nieletnich wobec zagrożeń przestępczością, [w:] Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003, s. 61.56 J. Żebrowski, Rodzinne uwarunkowania przestępczości nieletnich, [w:] Młodzież a współczesne dewiacje i patologie społeczne, (red.) S. Kawula i H. Machel, Gdańsk – Toruń 1996, s. 72.
34
nieletnich. To właśnie grupa tworzy atmosferę akceptacji dla zachowań nie
uznawanych przez większość społeczeństwa. Działanie w grupie zachęca do
czynów zuchwałych, większej agresywności, a nawet do ataków
okrucieństwa wobec ofiar57.
Młodzież pod wpływem alkoholu coraz częściej dopuszcza się czynów
niebezpiecznych dla zdrowia i życia ludzkiego, a mianowicie: uszkodzeń
ciała, bójek, pobić, kradzieży, wandalizmu, wymuszeń rozbójniczych,
włamań58. Podłożem większości przestępstw są m.in.:
chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych
chęć zaimponowania innym
chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych
chęć uzyskania akceptacji
namowy kolegów lub dorosłych osób
powielanie negatywnych wzorców i zachowań mających swoje
źródło w domu rodzinnym bądź lansowanych w środkach
masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, picia
alkoholu itp.)
Podkreślić należy, że od wczesnego ujawniania i podejmowania
czynności zapobiegawczych w stosunku do dzieci i młodzieży zależy skala i
rozmiary przestępczości i innych zjawisk dewiacyjnych, stymulujących tę
przestępczość. Wejście na drogę przestępczą nie ma bowiem na ogół
charakteru przypadkowego, dlatego bardzo ważną sprawą jest zapobieganie
demoralizacji najmłodszych poprzez podejmowanie działań w początkowej
fazie powstania tego zjawiska, gdy pojawiają się pierwsze trudności
wychowawcze59.
57 B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999, s. 23.58 B. Hołyst, Przestępczość nieletnich, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, (red.) W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 642.59 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999. s. 525.
35
ROZDZIAŁ 3. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ
MŁODZIEŻ GIMNAZJALNĄ W ŚWIETLE BADAŃ
WŁASNYCH.
Problematyce picia alkoholu przez młodzież poświęcono wiele prac
badawczych zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wieloaspektowa
charakterystyka picia alkoholu przez dzieci i młodzież jest przedmiotem
licznych badań. Wyniki tych badań jednoznacznie wskazują, że w ostatnich
latach drastycznie zwiększyła się liczba nastolatków sięgających po alkohol,
znacznie obniżyła się granica wieku, w którym następuje pierwszy kontakt z
alkoholem oraz upowszechnił się szkodliwy obyczaj picia.
W niniejszym rozdziale zajmę się analizą przeprowadzonych przez
mnie badań.
36
3.1. Charakterystyka grupy badawczej
Badaniu ankietowemu została poddana młodzież uczęszczająca do
drugich i trzecich klas Gimnazjum nr 28 w Bydgoszczy. Grupa badawcza
liczyła ogółem 52 osoby, w tym 26 dziewcząt i 26 chłopców, w wieku 15 –
16 lat. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o anonimową ankietę,
która zawierała 27 pytań. Charakterystyka badanej populacji została
przedstawiona w poniższej tabeli.
TABELA 1. Charakterystyka badanej populacji
KLASA
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
II 14 53,8 11 42,3
III 12 46,2 15 57,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Jak wynika z przedstawionej tabeli, przebadanych zostało tyle samo
gimnazjalistów z klas II i III. Liczba dziewcząt i chłopców jest równa,
wynosi 26 osób w każdej grupie badanych. Pozwoli to na porównanie
występowania zjawiska spożywania alkoholu między uczennicami a
uczniami.
3.2. Inicjacja alkoholowa badanej młodzieży
W kształtowaniu się rzeczywistych postaw młodzieży wobec alkoholu
istotne znaczenie mają pierwsze doświadczenia z tym napojem, tj. wiek, w
którym po raz pierwszy spróbowali alkoholu oraz motywy i okoliczności, w
jakich to nastąpiło. Trzeba oczywiście zaznaczyć, że wczesne spróbowanie
po raz pierwszy alkoholu, często zależne od przypadkowych okoliczności
(np. namówienie przez kogoś z kolegów, z rodziny, nawet dla żartu), nie
37
musi oznaczać rozpoczęcia jego normalnego używania, tj. właściwego
dorosłym. Dane dotyczące pierwszego kontaktu z alkoholem badanej
młodzieży przedstawia tabela 2.
TABELA 2. Kontakt badanej młodzieży z alkoholem
KONTAKT
Z ALKOHOLEM
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 19 73,0 24 92,3
nie 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Wyniki badań wyraźnie wskazują, że wśród młodzieży gimnazjalnej
spożywanie napojów alkoholowych jest poważnym problemem. Do tego, że
przynajmniej raz piło alkohol przyznały się 43 osoby.
Rzeczą ciekawą jest również to, że nie ma zdecydowanej różnicy, jeżeli
chodzi o spożywanie napojów alkoholowych pomiędzy chłopcami i
dziewczętami. Przynajmniej raz alkohol piło 73% badanych dziewcząt i
92,3% badanych chłopców. Dotychczas kontaktu z alkoholem nie miało 27%
dziewcząt i zaledwie 7,7% chłopców.
Wykres przedstawiony poniżej dokładniej zobrazuje tą sytuację.
WYKRES 1. Picie alkoholu przez badaną młodzież
38
73,0
92,3
27,0
7,7
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
Tak Nie
Dziewczęta
Chłopcy
Dotychczasowe ustalenia naukowe dowodzą, że im wcześniejszy jest
wiek rozpoczęcia picia alkoholu, tym szybciej jednostka się uzależnia.
Kolejny analizowany przeze mnie problem dotyczył ustalenia wieku
pierwszego kontaktu z alkoholem w badanej grupie. Wyniki badań odnośnie
wyżej wymienionej kwestii zamieszczam w tabeli 3.
TABELA 3. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży
WIEK INICJACJI
ALKOHOLOWEJ
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
poniżej 10 lat 1 3,8 2 7,7
10 – 11 lat - - 2 7,7
12 – 13 lat 6 23,1 12 46,2
14 – 15 lat 11 42,3 7 26,9
39
powyżej 15 lat 1 3,8 1 3,8
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Uzyskane dane zawarte w powyższej tabeli powinny budzić
uzasadniony niepokój, bowiem okazało się, że spośród 43 osób, które piły
alkohol, 18 z nich odpowiedziało, iż doznało inicjacji alkoholowej pomiędzy
14 a 15 rokiem życia, kolejne 18 osób jako wiek inicjacji alkoholowej
podawało przedział wiekowy pomiędzy 12 a 13 rokiem życia, 2 osoby
podały, że pierwszy raz piły alkohol mając 10 – 11 lat, kolejnych 2 badanych
odpowiedziało, że miało powyżej 15 lat, a 3 respondentów piło po raz
pierwszy alkohol mając mniej niż 10 lat. W grupie badanej młodzieży 9 osób
odpowiedziało, że nie piło jeszcze napojów zawierających alkohol.
Jak wynika z uzyskanych danych większość badanych podawała swój
wiek inicjacji alkoholowej pomiędzy 12 a 13 oraz 14 i 15 rokiem życia.
Świadczy to o tym, że nadal utrzymuje się tendencja obniżania granicy
wieku, w którym następuje pierwszy kontakt z alkoholem.
Większość dziewcząt, bo aż 11 (42,3%) podawała, iż po raz pierwszy
spożywała napoje alkoholowe mając 14 – 15 lat. 6 dziewcząt (23,1%)
przyznało się do picia alkoholu w wieku 12 – 13 lat, w przedziale wiekowym
10 – 11 lat nie znalazła się żadna respondentka, która by tak wcześnie
poznała smak alkoholu, natomiast do konsumpcji alkoholu poniżej 10 roku
życia oraz powyżej 15 roku życia przyznało się po jednej osobie (3,8%).
U chłopców najczęstszy wiek inicjacji alkoholowej był niższy niż u
dziewcząt. Większość chłopców, bo aż 12 (46,2%) odpowiedziało, że smak
alkoholu poznali w wieku 12 – 13 lat. 7 badanych (26,9%) przyznało się do
picia alkoholu w wieku 14 – 15 lat, po 2 respondentów (7,7%) próbowało
napojów alkoholowych poniżej 10 roku życia i w przedziale wiekowym 10 –
40
11 lat, natomiast tylko jeden badany (3,8%) odpowiedział, że smak alkoholu
poznał powyżej 15 roku życia.
Poniżej przedstawiono graficzną wersję badań.
WYKRES 2. Wiek inicjacji alkoholowej
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
poniżej 10 lat 10 - 11 lat 12 - 13 lat 14 - 15 lat powyżej 15 lat nie dotyczy
Dziew częta
Chłopcy
Znaczna część młodzieży przyznaje się do kontaktów z alkoholem.
Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele. Różnorodne okoliczności
życiowe, przekonania, sytuacje, mogą sprzyjać, motywować i wreszcie
ułatwiać młodzieży sięganie po alkohol. W inicjacji alkoholowej ważną rolę
odgrywają powody oraz okoliczności, na skutek których doszło do spożycia
alkoholu. Uzyskane dane dotyczące motywów próbowania alkoholu przez
badanych ujęłam w tabeli 4.
41
TABELA 4. Najczęstsze powody próbowania alkoholu przez badanych
POWODY PRÓBOWANIA ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
ciekawość 14 53,8 18 69,2
namowy kolegów/koleżanek 9 34,6 9 34,6
chęć zaimponowania 3 11,5 7 26,9
chęć poczucia się dorosłym 8 30,7 9 34,6
chęć wyluzowania 9 34,6 12 46,0
dopasowanie do grupy 5 19,2 4 15,4
pragnienie dobrej zabawy 10 38,4 14 53,8
kłopoty w domu 1 3,8 2 7,7
kłopoty w szkole 1 3,8 3 11,5
inne (dla towarzystwa, dla przyjemności, z nudów) - - 3 11,5
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
Źródło: obliczenia własne
UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi
Dane zawarte w tabeli 4 wskazują, że na 43 osoby, które piły alkohol
najczęściej, jako powód inicjacji alkoholowej, wymieniano ciekawość. Na
ten motyw wskazało 14 dziewcząt (53,8%) i 18 chłopców (69,2%). Oprócz
tego 9 dziewcząt (34,6%) i 9 chłopców (34,6%) podało, że do sięgnięcia po
alkohol skłoniły ich namowy kolegów, koleżanek lub innych bliskich osób.
Większość osób, w tym 10 dziewcząt (38,4%) i 14 chłopców (53,8%)
opowiedziało się za tym, że do spróbowania alkoholu skłoniło ich pragnienie
dobrej zabawy. Inne powody, na które wskazywali badani były następujące:
chęć zaimponowania kolegom/koleżankom – na tę odpowiedź wskazały 3
dziewczyny (11,5%) i 7 chłopców (26,9%). Chęć poczucia się dorosłym była
również dominującym powodem sięgnięcia po alkohol. Za tą opcją
opowiedziało się 8 dziewcząt (30,7%) i 9 chłopców (34,6%). Chęć
wyluzowania się również należała do najczęściej podawanych przez
respondentów powodów spróbowania alkoholu. Do tego motywu przyznało
się 9 dziewcząt (34,6%) i 12 chłopców (46%). Ponadto motywem inicjacji
alkoholowej było również dopasowanie się do grupy – 5 dziewcząt (19,2%) i
4 chłopców (15,4%). Inne wymienione przez młodzież motywy mają
procentowo znaczenie marginesowe. Na kłopoty w domu wskazały w sumie
3 osoby (11,5%), na kłopoty w szkole 4 osoby (15,3%), a na pozostałe
motywy, w tym picie dla towarzystwa, dla poprawienia sobie humoru lub z
nudów wskazało 3 respondentów (11,5%).
Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na wykresie 3.
WYKRES 3. Powody próbowania alkoholu przez badanych
34,6
11,5
30,8 34
,6
19,2
38,5
3,8
3,8
0,0
26,9
53,8
69,2
34,6
34,6
26,9
46,0
15,4
53,8
11,5
7,7 11
,5
7,7
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
ciek
aw
ość
nam
ow
y
chęć
zai
mpon
ow
ania
chęć
pocz
uc i
a s
ię d
oro
sły m
chęć
wyl
uzo
wania
dop
aso
wanie
do g
rupy
pra
gnie
nie
dobre
j zabaw
y
kłop
oty
w d
om
u
kłop
oty
w s
zkole
inne
nie
doty
czy
Dziewczęta
Chłopcy
Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że ciekawość
była powodem inicjacji alkoholowej u większości badanej młodzieży,
zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców. W obu badanych grupach najrzadziej
jako powód picia po raz pierwszy alkoholu podawano kłopoty (w domu, w
szkole). Podsumowując powyższą analizę można wysunąć wniosek, iż
43
ciekawość jest więc tym czynnikiem, który popycha młodzież do
spróbowania alkoholu. Słyszą oni od innych tyle opinii o wpływie alkoholu
na polepszenie nastroju, poprawę samopoczucia itp., że skłania ich to do
chęci wypróbowania tego na sobie.
Kolejny analizowany problem dotyczy próby określenia okoliczności, w
których badany po raz pierwszy poznał smak alkoholu. Jak wynika z
różnorodnych badań picie alkoholu jest stałym elementem towarzyszącym
spotkaniom i uroczystościom koleżeńskim i rodzinnym. Czy tak jest nadal?
Odpowiedź na pytanie wyjaśni nam analiza danych przedstawionych w
tabeli 5.
TABELA 5. Okoliczności inicjacji alkoholowej badanej młodzieży
OKOLICZNOŚCI
PICIA ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
podczas uroczystości rodzinnej 3 11,5 2 7,7
na wycieczce, biwaku szkolnym 1 3,8 1 3,8
na wakacjach 4 15,4 4 15,4
na wagarach 2 7,7 4 15,4
na imprezie 6 23,1 6 23,1
na podwórku - - 2 7,7
w domu koleżanki/kolegi 3 11,5 5 19,2
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Na podstawie powyższej analizy można stwierdzić, że badana młodzież
najczęściej, jako okoliczność swojej inicjacji alkoholowej, podawała, że
odbyła się ona podczas imprezy towarzyskiej. Na tę odpowiedź wskazała
większość badanych dziewcząt (23,1%) oraz chłopców (23,1%). Z
przytoczonych danych wynika również to, że spora ilość respondentów obu
płci poznała smak alkoholu podczas wakacji (15,4%).
44
Dane zawarte w tabeli 5 świadczą również o tym, że oprócz wcześniej
przytoczonych okoliczności, najczęściej do inicjacji alkoholowej wśród
chłopców dochodziło na wagarach (15,4%) oraz w domu koleżanki lub
kolegi (19,2%). Nieco rzadziej okazję do wypicia napoju alkoholowego
stanowiły, wśród badanych chłopców – uroczystości rodzinne (7,7%), udział
w wycieczce szkolnej (3,8%) oraz picie na podwórku (7,7%). W przypadku
dziewcząt, badane respondentki przyznały, że pierwszy kontakt z alkoholem
miały podczas uroczystości rodzinnej (11,5%) oraz w domu koleżanki lub
kolegi (11,5%). Dane wskazują wyraźnie na to, że w tym przypadku
możemy mówić o nadmiernej tolerancji lub nawet całkowitym braku
zainteresowania ze strony rodziców. Oprócz tego, najrzadziej do spożycia
alkoholu wśród dziewcząt doszło podczas wycieczki szkolnej (3,8%) oraz na
wagarach (7,7%).
W obu badanych grupach możemy zauważyć, że najczęściej do
konsumpcji alkoholu dochodziło podczas imprez, zabaw i prywatek. Impreza
jest najczęściej okazją do wspólnej zabawy nieodłącznie związanej z
większym niż przy innych okazjach piciem. Brak kontroli rodziców sprawia,
że młodzież pije bez skrępowania.
Picie alkoholu w młodym wieku, często kończy się upijaniem bądź
upiciem się przez nastolatków. W kwestionariuszu ankiety pojawiło się
pytanie dotyczące tego, czy badany upił się pijąc alkohol po raz pierwszy.
Odpowiedź na pytanie wyjaśni nam analiza danych zawartych w tabeli 6.
TABELA 6. Upicie się alkoholem przez badanych podczas inicjacji
UPICIE SIĘ
ALKOHOLEM
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 6 23,0 15 57,7
nie 13 50,0 9 34,6
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
45
Źródło: obliczenia własne
Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli jasno wynika, że
w grupie ankietowanych zdecydowana większość badanych chłopców
(57,7%) przyznała się, że pijąc po raz pierwszy alkohol upiła się. Tylko 34,6
% ogółu badanych płci męskiej odpowiedziało, że nie upiło się podczas
pierwszej konsumpcji alkoholu. Połowa badanych dziewcząt (50%)
zdecydowanie zaprzeczyła, jakoby była w stanie upojenia spożywając po raz
pierwszy alkohol. Do upicia się podczas inicjacji alkoholowej przyznało się
23% ogółu badanych dziewcząt.
Jak wynika z uzyskanych danych, w obu badanych grupach możemy
zauważyć znaczną rozbieżność, co do kwestii upicia się podczas inicjacji
alkoholowej. Widać zdecydowaną różnicę, jeżeli chodzi o intensywność
spożywania alkoholu wśród badanych dziewcząt i chłopców. Przynajmniej
raz w stanie upojenia alkoholowego było 21 osób, 22 nie zaznały takiego
stanu podczas inicjacji, a pozostałe 9 osób w ogóle nie poznało jeszcze
smaku alkoholu.
3.3. Picie alkoholu przez badaną młodzież
Następnym zagadnieniem, któremu warto przyjrzeć się z bliska jest
częstotliwość spożywania alkoholu przez badaną młodzież. O częstotliwości
spożywania napojów alkoholowych można wnioskować przede wszystkim
na podstawie częstości picia. Wyniki badań przeprowadzonych na ten temat
zawiera tabela 7.
46
TABELA 7. Częstotliwość spożywania alkoholu przez badanych
CZĘSTOTLIWOŚĆ PICIA
ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
raz w tygodniu - - 1 3,8
raz w miesiącu 2 7,7 1 3,8
raz w roku 2 7,7 1 3,8
w weekend 4 15,3 9 34,6
przy „okazji” 11 42,3 12 46,3
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli wynika, że w
grupie ankietowanych większość osób, odpowiedziała, że pije alkohol
okazjonalnie. Takiej odpowiedzi udzieliła blisko połowa badanych. 13 osób
deklarowało picie weekendowe, a pozostała część badanych twierdziła, że
pije raz w tygodniu, raz w miesiącu lub raz w roku.
Zarówno badane dziewczęta, jak i badani chłopcy deklarowali
najczęściej okazjonalne spożywanie alkoholu. W jednym i w drugim
przypadku występuje podobna zależność – u dziewcząt 42,3%, zaś u
chłopców 46,3%.
Z badań wynika, że picie alkoholu dotyczy głównie chłopców, chociaż
dziewczęta wcale im nie ustępują. 34,6% chłopców i 15,3% dziewcząt
zdeklarowało się, że najczęściej po alkohol sięgają w weekend, kiedy jest
wolne od nauki. Reszta ogółu badanych dziewcząt pije sporadycznie raz w
miesiącu (7,7%) lub raz w roku (7,7%). Jeżeli chodzi o chłopców to
niewielki procent badanych pije raz w tygodniu, raz w miesiącu lub raz w
roku (3,8%).
47
Choć spora część młodzieży deklarowała fakt spożywania alkoholu, nie
jest to zjawisko bardzo częste i znaczna grupa badanych pije napoje
zawierające alkohol przy „okazji”.
Z uwagi na fakt, że zdecydowana większość respondentów deklarowała
spożywanie alkoholu, analizie poddano rodzaj spożywanego przez badanych
alkoholu. Szczegółowe ustalenia dotyczące rodzaju spożywanego alkoholu
przez badaną młodzież przedstawia tabela 8.
TABELA 8. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu przez badanych
RODZAJE ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
piwo 14 53,8 17 65,3
wino 3 11,5 - -
wódka 2 7,7 7 27,0
szampan - - - -
inne - - - -
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Jak widać badana grupa osób obojga płci deklarowała w 31
przypadkach, iż najczęściej pitym przez nich napojem alkoholowym jest
piwo. Badania wskazują, że ponad połowa dziewcząt i znaczna część
chłopców zdecydowanie preferuje ten gatunek alkoholu, który w większości
badani uważają za nieszkodliwy. Znacznie mniej popularne w przypadku
badanej młodzieży jest wino, wódka oraz szampan.
Najczęściej spożywanym alkoholem przez badanych było piwo, gdyż
jest to alkohol najbardziej dostępny i najczęściej nie kontroluje się wieku
kupujących. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu, w zależności od płci,
przedstawia się następująco: na 26 dziewcząt – 14 (53,8%) najczęściej piło
piwo, 2 (7,7%) wino, 3 (11,5%) wódkę, a 7 w ogóle nie skosztowało jeszcze
48
tej używki. U chłopców przedstawia się to następująco: na 26 nastolatków
płci męskiej – 17 (65,3%) spożywa piwo, 7 (27%) wódkę, a 2 w ogóle nie
pije alkoholu. Dziewczęta najczęściej prócz piwa piją również wino, w
odróżnieniu od chłopców, którym ten gatunek alkoholu zbytnio nie
odpowiada. W badaniach wykazano większą zależność w fakcie spożywania
wódki przez chłopców w stosunku do dziewcząt.
Młodzież zdecydowanie preferuje piwo, prawdopodobnie ze względu
na stosunkowo niewielki koszt tego napoju i łatwą dostępność. Najbardziej
popularnym gatunkiem piwa wśród ankietowanych jest piwo: Kujawiak,
Tatra, Żubr i Warka, co do rodzaju wódki, to ankietowani najczęściej
wymieniali następujące rodzaje: Starogardzka, Bols i Absolwent.
Dla spożywania alkoholu przez młodych ludzi znamienne jest też
otoczenie osób, w jakim dochodzi do jego konsumpcji. Jedno z pytań
zawartych w kwestionariuszu ankiety dotyczyło towarzystwa, z jakim
badana młodzież najczęściej spożywa napoje alkoholowe. Rezultaty badań
przedstawia tabela 9.
TABELA 9. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu
OSOBY
TOWARZYSZĄCE PICIU
ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
koledzy/koleżanki 13 50,0 19 73,1
rodzeństwo 2 7,7 3 11,5
rodzice 4 15,3 2 7,7
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Jak wynika z analizy powyższej tabeli, 32 badanych, jako najczęstsze
towarzystwo, z którym spożywają alkohol, podaje towarzystwo koleżanek i
49
kolegów. 5 osób pije najczęściej alkohol w towarzystwie brata lub siostry, a
6 osobom w spożywaniu napojów towarzyszą rodzice.
Opierając się na powyższych wynikach badań można wywnioskować,
że nastolatki najczęściej piją w towarzystwie rówieśników. Połowa badanych
dziewcząt (50%) i spora liczba chłopców (73,1%) zaznaczyła w
kwestionariuszu ankiety właśnie tą odpowiedź. Dość często, jako
towarzystwo spożywania alkoholu badani wymieniali towarzystwo
rodziców. 15,3% ogółu dziewcząt odpowiedziało, że pije alkohol przy
rodzicach, za ich wyraźną aprobatą. 7,7% badanych chłopców również pije
w obecności rodziców. Najczęściej do picia alkoholu w towarzystwie
rodziców dochodzi podczas uroczystości rodzinnych, typu imieniny,
urodziny lub święta. 5 osobom, w tym 2 dziewczętom (7,7%) i 3 chłopcom
(11,5%), w konsumpcji napojów alkoholowych towarzyszy ktoś z
rodzeństwa.
Uzyskane dane wskazują, że wśród badanej młodzieży, niezależnie od
płci, wyraźnie dominuje picie napojów alkoholowych w gronie rówieśników.
Poniżej zilustrowano powyższe rozważania.
WYKRES 4. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu
50,0
73,1
7,7 11,5 15,37,7
27,0
7,7
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
koledzy/koleżanki rodzeństwo rodzice nie dotyczy
Dziewczęta
Chłopcy
50
Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczyło
określenia czynników, które sprawiają, że młodzi ludzie nadal sięgają po
napoje alkoholowe. Sięganie po alkohol w tak młodym wieku, musi mieć
swoje podłoże. Uzyskane dane ujęłam w tabeli 10. Omawianą kwestię
dodatkowo zobrazuje wykres 5.
TABELA 10. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych
CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE
PICIU ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
sposób na zapomnienie 5 19,2 4 15,4
chęć dostosowania się do innych 10 38,5 8 30,7
chęć wyluzowania się 14 53,8 17 65,4
picie dla poprawienia sobie nastroju 12 46,1 22 84,6
„piję bo lubię” 8 30,7 11 42,3
picie dla przyjemności 17 65,4 13 50,0
ucieczka od problemów 6 23,1 7 26,9
możliwość odreagowania 6 23,1 8 30,7
Źródło: obliczenia własne
UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi
WYKRES 5. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych
51
19,2
15,4
38,5
30,7
53,8 65
,4
46,2 84
,6
30,7
42,3
65,4
50,0
23,1 26
,9
23,1 30
,7
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%sp
osób
na
zapo
mni
enie
chęć
dost
osow
ania
się
do in
nych
chęć
wyl
uzow
ania
się
pici
e dl
apo
praw
ieni
a so
bie
nast
roju
"piję
bo
lubi
ę"
pici
e dl
apr
zyje
mno
ści
ucic
zka
odpr
oble
mów
moż
liwoś
ćod
reag
owan
ia
Dziewczęta
Chłopcy
Dane procentowe zawarte w tabeli 10 i zobrazowane na wykresie 5
ukazują, że młodzież sięga po alkohol w konkretnym celu. Najwięcej osób,
bo aż 41, zapytanych o powód picia przez nich napojów alkoholowych,
odpowiedziało, że spożywają alkohol dla poprawienia sobie nastroju. Ponad
46% badanych dziewcząt i zdecydowana większość chłopców (85%)
przyznało, że właśnie z tego powodu najczęściej pije alkohol. Kolejnym
czynnikiem przyczyniającym się do picia alkoholu przez nastolatków jest
fakt, iż robią to oni dla przyjemności. Połowa badanych chłopców (50%) i
65,4% dziewcząt właśnie w tym celu spożywa alkohol. Częstym również
powodem picia napojów zawierających alkohol jest chęć wyluzowania się i
rozluźnienia. 53,8% dziewcząt i 65,4% chłopców opowiedziało się, że
właśnie z tego powodu sięga po alkohol. Jednym z istotnych czynników
podawanych przez grupę respondentów było to, że piją alkohol, bo go po
prostu lubią. Dla 30,7% dziewcząt i 42,3% chłopców jest to wystarczający
powód. 23,1% gimnazjalistek i ponad 26% ogółu badanych chłopców
wskazało, że picie alkoholu jest dla nich ucieczką od problemów. Dla
52
nielicznych badanych alkohol jest sposobem na zapomnienie, w tym dla
19,2% dziewcząt i 15,4% chłopców. Dla 23,1% ogółu badanych dziewcząt i
30,7% chłopców alkohol jest możliwością odreagowania.
Powyższe dane są przerażające. Wynika z nich jasno, że młodzież z
byle jakiego, a czasami nawet błahego powodu sięga po alkohol. Porównując
badanych obojga płci nie widać drastycznej różnicy, jeżeli chodzi o powody
spożywania napojów alkoholowych. Opierając się na powyższych wynikach
można stwierdzić, że kwestia picia alkoholu dla poprawienia sobie nastroju
jest niejako priorytetowym czynnikiem sprawiającym, że badana młodzież
nadal sięga po napoje zawierające alkohol.
Następna kwestia, która budzi moje zainteresowanie, i którą poruszyłam
w ankiecie, to kwestia tego, czy młodzież pijąc świadomie alkohol upija się,
i czy w związku z tym zdarza się, że miewa luki pamięciowe. Zależność tę
ilustrują dane zawarte w tabeli 11 i tabeli 12.
TABELA 11. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież
UPIJANIE SIĘ PRZEZ
BADANYCH
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 6 23,1 9 34,6
nie 5 19,2 3 11,5
czasami 8 30,7 12 46,2
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Dane zawarte w tabeli 11 wyraźnie wskazują, że badanej młodzieży nie
jest obcy stan upojenia alkoholowego. Zdecydowana większość
ankietowanych obojga płci odpowiedziała, że czasami zdarza się im upić. Do
tego stanu przyznało się 30,7% badanych dziewcząt oraz 46,2% badanych
53
chłopców. Również, jeśli chodzi o chłopców, to właśnie oni upijają się
znacznie częściej od swoich koleżanek. W 9 przypadkach (34,6%) chłopcy
odpowiedzieli twierdząco na zadane w ankiecie pytanie. 23,1% ogółu
badanych dziewcząt, także przyznało się do tego, że zdarzyło im się upić.
Analizując odpowiedzi negatywne można stwierdzić, że uzyskane dane
są niepokojące. Zaledwie 19,2% ogółu badanych dziewcząt i 11,5% ogółu
badanych chłopców nie doprowadziło się jeszcze do stanu upojenia. Ten
znikomy procent badanych, uzmysławia, że spożywanie przez młodych ludzi
napojów zawierających alkohol, prawie zawsze kończy się przekroczeniem
przez nich progu trzeźwości.
Powyższe rozważania ilustruje wykres 6.
WYKRES 6. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież
54
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
tak nie czasami nie dotyczy
Dziewczęta
Chłopcy
Kwestionariusz ankiety zawierał również pytanie dotyczące tego, czy
badanym zdarzają się „luki pamięciowe”. Poruszony przeze mnie problem
cieszył się dużym zainteresowaniem wśród respondentów. Badani chętnie
udzielali odpowiedzi na to pytanie. Rezultaty badań przedstawiam w
poniższej tabeli.
TABELA 12. Występowanie „luk pamięciowych” u badanych
„LUKI PAMIĘCIOWE”
BADANEJ MŁODZIEŻY
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 1 3,8 12 46,1
nie 15 57,6 5 19,2
czasami 3 11,5 7 27,0
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Z przytoczonych danych wynika jednoznacznie, że luki pamięciowe
występują zdecydowanie u badanych płci męskiej. 12 respondentów (46,1%)
55
odpowiedziało twierdząco na zadane w kwestionariuszu ankiety pytanie.
27% ogółu badanych chłopców przyznało, że czasami zdarza się im miewać
luki pamięciowe. Zaledwie 19,2% chłopców zaprzeczyło, jakoby im się coś
takiego przytrafiło.
Jeżeli chodzi o dziewczęta, to wyraźnie widać, że ten problem nie
występuje u nich tak często, jak w przypadku chłopców. Ponad połowa
badanych dziewcząt (57,6%) odpowiedziała negatywnie, 11,5% przyznało
się, że czasami występują u nich luki, zaś zaledwie jedna osoba (3,8%)
zaznaczyła odpowiedź twierdzącą.
Analiza danych zawartych w powyższej tabeli wskazuje, że luki
pamięciowe zdarzają się głównie chłopcom, bowiem to właśnie oni piją
coraz intensywniej i coraz to mocniejsze trunki.
Sięganie przez młodych ludzi po napoje zawierające alkohol może być
wynikiem presji otoczenia. Dane uzyskane z wypowiedzi gimnazjalistów
dotyczące tego, czy ulegają presji, naciskom i namowom otoczenia
zamieszcza tabela 13.
TABELA 13. Picie alkoholu przez badanych a presja otoczenia
PICIE ALKOHOLU A
PRESJA OTOCZENIA
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 18 69,2 12 46,2
nie 8 30,8 14 53,8
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Jak wynika z przeprowadzonych badań, 30 osób spośród badanych
gimnazjalistów było namawianych do konsumpcji alkoholu. Tabela 13
szczególnie jaskrawo wykazuje zróżnicowanie pomiędzy grupą badanych
dziewcząt, a grupą badanych chłopców. Spośród 26 dziewcząt, 18 z nich
(69,2%) odpowiedziało twierdząco na zadane pytanie. Dziewczęta
56
podawały, że najczęściej ulegały namowom kolegów i koleżanek,
znajomych, przyjaciół lub kogoś z rodziny (siostry, brata, kuzynki). 30,8%
respondentek przyznało, że nikt nie namawiał, nie naciskał i nie zmuszał ich
do konsumowania alkoholu.
W kwestionariuszu ankiety pojawiło się także pytanie odnośnie tego,
czy badany namawiał lub zmuszał kogoś do spożywania alkoholu.
Zdecydowana większość dziewcząt (84,6%) odpowiedziała przecząco, tylko
niewielki odsetek badanych dziewcząt (15,4%) przyznał się do wywierania
presji. Wyniki podjętych badań ilustruje tabela 14.
W grupie badanych chłopców, 14 z nich (53,8%) odpowiedziało, że nie
zmuszano ich do picia. Pozostałe 12 osób (46,2%) przyznało jednak, że
pojawiały się propozycje wspólnego konsumowania napojów zawierających
alkohol. Badani zapytani o to, kto namawiał ich do picia odpowiadali,
podobnie jak ich rówieśniczki, że byli to koledzy, koleżanki lub ktoś z
rodzeństwa. Większość badanych chłopców (73%) zdecydowanie
zaprzeczyła, jakoby zmuszała bądź też namawiała inne osoby do spożycia
alkoholu, co wyraźnie widać w poniższej tabeli.
TABELA 14. Namawianie przez badanych innych osób do picia alkoholu
NAMAWIANIE INNYCH OSÓB
DO PICIA ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 4 15,4 7 27,0
nie 22 84,6 19 73,0
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Opierając się na wynikach przeprowadzonych badań można wysunąć
następujące wnioski. W badanej grupie młodzieży, dziewczęta w większym
stopniu niż chłopcy były namawiane do konsumpcji alkoholu. U większości
gimnazjalistów nie zaobserwowano zjawiska namawiania innych osób do
sięgania po alkohol.
57
Alkohol znacząco wpływa na samopoczucie człowieka, zwłaszcza jeżeli
jest to młody człowiek. Jego nadużywanie może doprowadzić do obniżenia
nastroju i dynamiki życiowej oraz do innych niebezpiecznych dla zdrowia i
życia objawów. W ankiecie zamieściłam pytanie dotyczące samopoczucia
badanych osób następnego dnia po spożyciu alkoholu. Wyniki badań
prezentuje tabela 15.
TABELA 15. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu
SAMOPOCZUCIE BADANYCH
PO SPOŻYCIU ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
dobre 7 27,0 6 23,1
złe 1 3,8 4 15,4
zależy od rodzaju wypitego alkoholu 3 11,5 3 11,5
działanie na „zwolnionych obrotach” 8 30,7 11 42,3
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Dane procentowe zawarte w powyższej tabeli ukazują, że większość
badanych osób, bo aż 19, przyznało się do tego, że następnego dnia po
spożyciu alkoholu działają na tzw. „zwolnionych obrotach”. 42,3% ogółu
badanych chłopców i 30,7% ogółu badanych dziewcząt najczęściej
zakreślało w ankiecie tę odpowiedź. Analizując wyniki z tabeli 15 warto
również zwrócić uwagę na fakt, iż 13 osób spośród ankietowanych po
wypiciu alkoholu czuje się dobrze. 27% dziewcząt i 23,1% chłopców
stwierdziło, że alkohol nie wpływa znacząco na ich samopoczucie.
Najrzadziej udzielaną odpowiedzią przez młodzież było złe samopoczucie. 5
gimnazjalistów potwierdziło, że po wypiciu napojów zawierających alkohol,
nie czują się zbyt dobrze. W grupie tej znalazła się jedna ankietowana
(3,8%) i 4 ankietowanych (15,4%). Ponad 11% badanej młodzieży obojga
58
płci, odpowiedziało, że ich samopoczucie zależy głównie od tego, jaki
alkohol wypili i w jakich ilościach.
Młodzież gimnazjalna, jak wynika z danych prezentowanych w tabeli
15, zazwyczaj doprowadza się do takiego stanu, który nie pozwala im na
normalne funkcjonowanie w ciągu następnego dnia po spożyciu alkoholu. Po
nadmiernym piciu odczuwają znaczną obniżkę nastroju, sprawności i ogólne
zniechęcenie.
Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na poniższym wykresie.
WYKRES 7. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
dobre złe (kac) zależy odrodzaju wypitego
alkoholu
działanie na"zwolnionych
obrotach"
nie dotyczy
Dziewczęta
Chłopcy
Kolejny problem poruszony przeze mnie dotyczy obecności alkoholu
podczas imprez. Czy rzeczywiście alkohol jest środkiem, który towarzyszy
młodzieży podczas spotkań koleżeńskich, wskażą nam wyniki badań
przedstawione w poniższym zestawieniu tabelarycznym.
TABELA 16. Obecność alkoholu podczas imprez
59
OBECNOŚĆ ALKOHOLU
PODCZAS IMPREZ
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 13 50,0 18 69,3
nie 2 7,7 2 7,7
czasami 11 42,3 6 23,0
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
W konkluzji przeprowadzonych badań można stwierdzić, że w grupie
ankietowanych większość badanych chłopców (69,3%) odpowiedziało, że na
imprezach, na które uczęszczają, pojawia się alkohol. 23% respondentów
podało, że napoje alkoholowe pojawiają się od czasu do czasu, a 7,7%
zaprzeczyło, jakoby alkohol towarzyszył im podczas spotkań towarzyskich.
W odniesieniu do dziewcząt, w przypadku połowy badanych (50%),
padła odpowiedź twierdząca na zadane pytanie. Nieco mniej respondentek
(42,3%) opowiedziało się za opcją, że alkohol pojawia się sporadycznie na
prywatkach, a dokładnie tyle samo procent dziewcząt (7,7%), co badanych
chłopców odpowiedziało przecząco.
Jak wynika z powyższej analizy badań alkohol w powszechnym stopniu
pojawia się na różnego rodzaju imprezach, zabawach czy też spotkaniach,
których uczestnikami jest badana młodzież.
Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na wykresie 8.
WYKRES 8. Obecność alkoholu podczas imprez
60
50,0
69,3
7,7
7,7
42,3
23,0
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
tak nie czasami
Dziew częta
Chłopcy
Chcąc poznać opinię gimnazjalistów na temat tego, czy impreza, na
której nie pojawia się alkohol jest według nich „drętwa”, uzyskałam
następujące dane, które prezentuje poniższa tabela.
TABELA 17. Impreza bez alkoholu w opinii badanej młodzieży
IMPREZA BEZ ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 19 73,0 22 84,6
nie 7 27,0 4 15,4
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Badania wskazują, że spośród osób, które deklarowały picie alkoholu,
41 z nich, zdecydowanie opowiedziało się za tym, że impreza, na której nie
ma alkoholu jest „drętwa”. Na tę odpowiedź wskazała większość badanych
dziewcząt (73%) oraz chłopców (84,6%). Tylko 11 osobom alkohol nie jest
potrzebny do zabawy, w tym 7 dziewczętom (27%) i 4 chłopcom (15,4%).
61
Gimnazjaliści zapytani o to, dlaczego sądzą, że impreza bez alkoholu jest
„drętwa”, najczęściej odpowiadali, że bez alkoholu jest sztywno, nudno, nikt
nie chce swobodnie rozmawiać, wszyscy łapią „doła”, alkohol rozluźnia, z
alkoholem jest weselej. Badani poproszeni o uzasadnienie swoich
odpowiedzi, dlaczego impreza bez alkoholu nie jest „drętwa”, udzielali
następujących odpowiedzi: alkohol nie jest potrzebny do zabawy, bez
alkoholu też można się dobrze bawić, to zależy od towarzystwa jaka jest
impreza.
W obu badanych grupach możemy zauważyć pełną zgodność, co do
tego, że alkohol jest niezbędnym środkiem, który przyczynia się do lepszej
zabawy i lepszej atmosfery podczas imprez.
Rodzina jest najważniejszym środowiskiem wychowawczym. Wszystko
co się w niej dzieje kształtuje osobowość dziecka. Jednym z powodów
sięgania po alkohol przez nieletniego może być przejmowanie
nieprawidłowych modelów i wzorów zachowania od źle funkcjonujących w
społeczeństwie rodziców lub rodziny. Tę kwestię również poruszam w
swoich badaniach, a uzyskane dane ujęłam w tabeli 18.
TABELA 18. Picie alkoholu przez członków rodziny badanego
PICIE ALKOHOLU PRZEZ CZŁONKÓW RODZINY
BADANEGO
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 3 11,5 5 19,2
nie 23 88,5 21 80,8
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Tabela 18 wskazuje jaskrawo, że w grupie 52 ankietowanych,
większość osób odpowiadała, że nikt w ich rodzinie nie jest uzależniony od
alkoholu. 44 osoby, w tym 23 dziewczęta (88,5%) oraz 21 chłopców (80,8%)
stanowczo zaprzeczyło temu, że członkowie ich rodzin nadużywają napojów
62
zawierających alkohol. W grupie gimnazjalistów znalazły się osoby, które
przyznały się do tego, że w ich rodzinie dochodzi do nadmiernej konsumpcji
alkoholu. W tej grupie znalazło się 5 chłopców (19,2%) i 3 dziewczyny
(11,5%). Badana młodzież, niezależnie od płci, zapytana o to, kto w ich
rodzinie nadużywa alkoholu, najczęściej odpowiadała, że ojciec lub oboje
rodziców.
W obu badanych grupach możemy zaobserwować, że problem
nadmiernego spożywania alkoholu przez członków najbliższej rodziny osób
badanych, nie dotyczy sporej części ankietowanych, jednakże problem
takowy istnieje, co jest szczególnie niepokojące, bowiem negatywne wzorce,
jakie badany wyniesie z domu rodzinnego, mogą go skłonić do identycznych
zachowań.
Pozostając w temacie rodziny, kolejna kwestia, którą poruszyłam, miała
na celu uzyskanie informacji, o tym czy rodzice wiedzą, że ich dziecku
zdarza się pić alkohol i czy pozwalają na tego typu zachowania w ich
obecności? Wyniki badań odnośnie wyżej wymienionej kwestii
zamieszczam w tabeli 19 i tabeli 20.
TABELA 19. Wiedza rodziców na temat picia alkoholu przez swoje dziecko
WIEDZA RODZICÓW NA TEMAT PICIA ALKOHOLU
PRZEZ SWOJE DZIECKO
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 8 30,7 11 42,3
nie 11 42,3 13 50,0
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
63
TABELA 20. Zgoda rodziców na picie alkoholu przez swoje dziecko w ich
obecności
ZGODA RODZICÓW
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 4 15,3 6 23,0
nie 15 57,7 18 69,3
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
źródło: obliczenia własne
Dane zawarte w tabeli 19 świadczą o tym, że większość rodziców
badanej młodzieży żyje w przekonaniu, że ich dziecko nie poznało jeszcze
do tej pory smaku alkoholu. Zdaniem większości badanych gimnazjalistów
rodzice nie wiedzą o piciu przez nich alkoholu. Tak sądzi blisko 42,3%
ogółu badanych dziewcząt i połowa badanych chłopców (50%). Jeżeli
chodzi o płeć, i o to czy rodzice wiedzą o spożywaniu alkoholu przez swoje
dziecko, to widać znaczną różnicę. W przypadku dziewcząt, 30,7% z nich
odpowiedziało, że rodzice są świadomi tego, że ich córka sięga po napoje
zawierające alkohol. W przypadku chłopców, 42,3% podało, że ich mama i
tata zdają sobie sprawę, że ich dziecko spożywa alkohol.
Jak wynika z tabeli 20 zdecydowana większość rodziców nie wyraża
zgody na picie alkoholu przez swoje dziecko w ich obecności. 33 badane
osoby, w tym 15 dziewcząt (57,7%) oraz 18 chłopców (69,3%),
odpowiedziały, że nie mogą konsumować alkoholu w towarzystwie matki
lub ojca. 23% ogółu badanych chłopców wypowiedziało się, że rodzice nie
mają nic przeciwko temu, aby ich dziecko piło przy nich alkohol. Również
15,3% dziewcząt potwierdziło, że rodzice zezwalają im na spożywanie
alkoholu pod ich okiem.
Warto zaznaczyć, że rodzice pozwalają swoim dzieciom na picie
alkoholu w ich obecności przy szczególnych okazjach i uroczystościach
rodzinnych, typu imieniny, urodziny lub święta. Rzadko jednak się zdarza,
64
aby rodzice całkowicie aprobowali fakt sięgania po alkohol przez ich
dziecko w tak wczesnym wieku.
Alkohol jest substancją, która wyzwala w człowieku różne reakcje i
różne zachowania, począwszy od totalnego odprężenia, wyluzowania się, aż
po nerwowość, nieopanowanie i brak samokontroli. Na jednych alkohol
działa kojąco, dla drugich jest źródłem napięć i frustracji. Człowiek pod
wpływem alkoholu zachowuje się nieprzewidywalnie. Trudno jest określić,
jak się może zachować w danej chwili. A jak to jest z nastolatkami? Jak na
nich działa ta używka? Odpowiedzi na pytania udzieli nam analiza danych
przedstawionych w tabeli 21.
TABELA 21. Reakcje badanej młodzieży będącej pod wpływem alkoholu
REAKCJE BADANEJ MŁODZIEŻY BĘDĄCEJ POD
WPŁYWEM ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
uczucie wolności 6 23,0 6 23,0
uczucie, że nie ma się problemów 2 7,7 4 15,4
uczucie odprężenia 18 69,2 22 84,6
uczucie pewności siebie 5 19,2 7 27,0
poczucie się „duszą towarzystwa” 2 7,7 3 11,5
łatwiejsze nawiązywanie kontaktów 17 65,4 18 69,2
palenie papierosów 13 50,0 16 61,5
płacz, zły nastrój - - - -
agresja wobec otoczenia - - 6 23,0
agresja wobec siebie - - - -
izolowanie się od otoczenia - - - -
Źródło: obliczenia własne
UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi
Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli jednoznacznie
wynika, że w grupie badanej młodzieży, zdecydowana większość
respondentów była zdania, że pod wpływem alkoholu łatwiej nawiązuje
kontakty z innymi osobami. 35 osób udzieliło takiej odpowiedzi, w tym
65
65,4% dziewcząt i 69,2% chłopców. Oprócz tego, 18 dziewcząt (69,2%) i 22
chłopców (84,6%) podało, że pod wpływem alkoholu czują się odprężeni i
wyluzowani. Wysoki odsetek badanych przyznał się do palenia papierosów.
Dane zawarte w tabeli 21 wskazują, że do tego niepokojącego faktu
przyznała się połowa badanych dziewcząt (50%) i 61,5% badanych
chłopców. W grupie ankietowanych osób, 7 chłopców (27%) zaznaczyło
odpowiedź, że alkohol dodaje im pewności siebie. Za tą opcją opowiedziało
się również 5 dziewcząt (19,2%). Z przytoczonych danych wynika również,
że identyczna liczba gimnazjalistów obojga płci, podczas konsumpcji
napojów zawierających alkohol, doznaje uczucia wolności. Na tą odpowiedź
wskazało 6 dziewcząt (23%) i 6 chłopców (23%). Ponadto większość
badanych respondentów płci męskiej (15,4%) uważa, że alkohol pomaga
zapomnieć im o problemach. Taką samą opinię na ten temat ma zaledwie
7,7% dziewcząt. 23% chłopców pod wpływem alkoholu staje się
agresywnymi wobec otoczenia. Problem ten w ogóle nie dotyczy dziewcząt.
W grupie badanej młodzieży gimnazjalnej, 7,7% ogółu dziewcząt i 11,5%
ogółu chłopców odpowiedziało, że będąc w stanie upojenia alkoholowego
czuje się „duszą towarzystwa”.
Analiza przeprowadzonych badań zdaje się potwierdzać fakt, iż alkohol
wywołuje wśród młodych ludzi różnorodne odczucia, postawy i zachowania.
Często po spożyciu alkoholu dopadają człowieka wyrzuty sumienia.
Czasami człowiek żałuje, że przesadził z ilością wypitego napoju. Czy
młodych ludzi również „gryzie sumienie” po spożyciu alkoholu, wskażą nam
wyniki badań przedstawione w niniejszym zestawieniu tabelarycznym.
66
TABELA 22. Picie alkoholu przez badanych a wyrzuty sumienia
PICIE ALKOHOLU
A WYRZUTY SUMIENIA
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 6 23,0 - -
nie 9 34,6 17 65,3
czasami 4 15,4 7 27,0
nie dotyczy 7 27,0 2 7,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Na podstawie analizy zebranego materiału badawczego można
stwierdzić, że w grupie ankietowanych, większość badanych odpowiedziała
przecząco na zadane w kwestionariuszu ankiety pytanie. 34,6% ogółu
badanych dziewcząt i 65,3% badanych chłopców stwierdziło, że nigdy nie
miało wyrzutów sumienia po konsumpcji napojów alkoholowych. W
odniesieniu do dziewcząt, 15,4% z nich podało, że od czasu do czasu, czyli
sporadycznie pojawiają się u nich wyrzuty, zaś 23% przyznało się otwarcie
do tego, że po spożyciu alkoholu gryzie je sumienie. Żaden z badanych
chłopców nie potwierdził faktu, jakoby miał kiedykolwiek wyrzuty sumienia
po wypiciu, a 27% respondentów przyznało się, że czasami dopada ich
uczucie żałości.
Jak wynika z danych prezentowanych w tabeli 22, daje się
zaobserwować wyraźną różnicę pomiędzy badanymi dziewczętami, a
chłopcami. Chłopcy zdecydowanie o wiele mniej żałują, w odróżnieniu od
swoich rówieśniczek, tego, że piją alkohol.
W kwestionariuszu ankiety pojawiło się również pytanie dotyczące
tego, czy badany szuka okazji do picia. Jak przedstawia się ten problem
pokazuje tabela 23.
67
TABELA 23. Szukanie okazji do wypicia przez badanych
SZUKANIE OKAZJI
DO WYPICIA
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 5 19,3 5 19,3
nie 21 80,7 21 80,7
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Uzyskane dane prezentowane w powyższej tabeli jaskrawo ukazują, że
zdecydowana większość ankietowanych udzieliła negatywnej odpowiedzi.
42 osoby, w tym 21 dziewcząt (80,7%) i tyle samo chłopców (80,7%),
stanowczo zaprzeczyło temu, jakoby szukali okazji do wypicia. Co ciekawe
również identyczna ilość osób obu płci, przyznała się do tego, że szuka
okazji, aby się napić. W tej grupie znalazło się 10 osób, w tym 5 dziewcząt
(19,3%) i 5 chłopców (19,3%).
W obu badanych grupach, niezależnie od płci, możemy zaobserwować
pewną zgodność. Zarówno ani badane dziewczęta, ani badani chłopcy nie są
zwolennikami szukania okazji, aby móc się napić.
3.4. Opinie badanej młodzieży na temat picia alkoholu
Z uwagi na stale rozpowszechniające się zjawisko spożywania alkoholu
przez młodocianych, zapytałam badaną grupę, co według niej sprawia, że
młodzież tak często, i tak chętnie sięga po tę niebezpieczną używkę. Wyniki
odnośnie wyżej wymienionej kwestii przedstawiam w tabeli 24.
68
TABELA 24. Motywy picia alkoholu przez młodzież w opinii badanych
OPINIE BADANYCH
NA TEMAT MOTYWÓW PICIA
ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
bo piją rodzice 7 26,9 5 19,2
bo piją koledzy/koleżanki 21 80,7 23 88,4
bo picie sprawia przyjemność 14 53,8 18 69,2
bo picie jest atrakcyjne 5 19,2 11 42,3
bo picie jest na czasie 13 50,0 16 61,5
zwrócenie na siebie uwagi 10 38,5 13 50,0
Źródło: obliczenia własne
UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi
Z danych zawartych w tabeli 24 wynika, że zdecydowana większość
respondentów była zdania, iż niejako powodem sięgania po alkohol przez
młodzież jest fakt, że piją go ich koleżanki i koledzy. Za tą opcją
opowiedziały się 44 osoby, w tym 21 dziewcząt (80,7%) oraz 23 chłopców
(88,4%). Najczęściej udzielaną odpowiedzią było również picie dla
przyjemności. Dla 53,8% ogółu badanych dziewcząt i 69,2% ogółu
chłopców jest to wystarczający powód picia alkoholu przez ich rówieśników.
W grupie ankietowanych osób, 28 z nich sądzi, że młodzi ludzie sięgają po
alkohol, ponieważ picie jest obecnie „na czasie”. Na tę odpowiedź wskazało
50% badanych dziewcząt i 61,5% badanych chłopców. Z przytoczonych
danych wynika również, że połowa chłopców (50%) uważa, że nastolatki
sięgają po alkohol, aby zwrócić na siebie uwagę. W przypadku dziewcząt,
38,5% z nich również ma podobną opinię na ten temat. Również większość
chłopców (42,3%) wypowiedziało się na temat spożywania napojów
alkoholowych przez młodzież, zaznaczając w kwestionariuszu ankiety, że
picie jest dla nich atrakcyjne. 19,2% badanych dziewcząt nie zgadza się z tą
opinią. Bardziej skłaniają się ku odpowiedzi, że młodzież sięga po alkohol,
69
bo piją go również rodzice (26,9%). W grupie badanej młodzieży ten pogląd
podziela tylko 19,2% chłopców.
Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że
alkoholizowanie się kolegów i koleżanek jest tym czynnikiem, który
popycha młodych ludzi do picia alkoholu. W przypadku badanej grupy,
niezależnie od płci, spora ilość respondentów ma właśnie taki pogląd. W obu
badanych grupach najrzadziej udzielaną odpowiedzią na pytanie postawione
w kwestionariuszu ankiety, było w przypadku dziewcząt – bo picie jest
atrakcyjne, w przypadku chłopców – bo piją rodzice.
W kręgu mojego zainteresowania leży również poznanie stosunku
badanych do swoich rówieśników spożywających napoje zawierające
alkohol. Opinie badanych gimnazjalistów ilustruje tabela 25.
TABELA 25. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol
STOSUNEK BADANYCH
DO RÓWIEŚNIKÓW
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
obojętny 5 19,2 9 34,6
jestem temu przeciwna/przeciwny 4 15,4 5 19,2
nie uważam żeby było to coś złego 6 23,1 9 34,6
wszystkiego trzeba w życiu spróbować, ale z
umiarem
11 42,3 3 11,5
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Z przytoczonych danych wynika, że większość badanych
gimnazjalistów jest zdania, że picie alkoholu to nie jest nic złego. Za tą
opinią opowiedziało się 15 osób, w tym 23,1% dziewcząt i 34,6% chłopców.
Jedną z częściej udzielanych odpowiedzi była również opinia, że
wszystkiego w życiu trzeba spróbować, ale z umiarem. 14 gimnazjalistów, w
tym 42,3% ogółu badanych dziewcząt, opowiedziało się za tą kwestią. Tylko
70
11,5% ogółu badanych chłopców podzieliło zdanie swoich rówieśniczek.
34,6% badanych chłopców i 19,2% badanych dziewcząt ma obojętny
stosunek, bowiem uważa, że to nie ich sprawa, co robią ich znajomi. Tylko 9
osób z grupy respondentów jest przeciwnych temu zjawisku i nie aprobuje
takiego zachowania twierdząc, że picie alkoholu w tak wczesnym wieku jest
dużym zagrożeniem dla człowieka i nie powinno się go nawet próbować. W
grupie tej znalazło się 15,4% dziewcząt i 19,2% chłopców.
Podsumowując uzyskane dane uważam, że badana przeze mnie grupa
młodzieży gimnazjalnej posiada zbyt mała wiedzę na temat negatywnych
skutków alkoholizowania się, stąd też w jej opiniach pojawiło się
lekceważące podejście do tego problemu.
Na wykresie 9 zobrazowano poruszony temat.
WYKRES 9. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
obojętny jestem temuprzeciw na/przeciw ny
nie uw ażam, żeby było tocoś złego
w szystkiego trzebaspróbow ać, ale z
umiarem
Dziew częta
Chłopcy
Jak powszechnie wiadomo alkohol szkodzi zdrowiu. Jego nadużywanie
niesie za sobą często nieodwracalne skutki. Jak przedstawia się światopogląd
młodzieży na temat szkodliwości tej substancji pokazuje tabela 26.
71
TABELA 26. Wpływ alkoholu na zdrowie w opinii badanych
SZKODLIWOŚĆ ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
tak 21 80,7 17 65,4
nie 5 19,3 9 34,6
razem 26 100 26 100
Źródło: obliczenia własne
Liczby zawarte w tabeli 26 świadczą o tym, że większość badanej
młodzieży uważa, że alkohol jest substancją szkodliwą. W grupie tej
znalazło się 38 osób, w tym 80,7% dziewcząt i 65,4% chłopców. Spory
odsetek ankietowanych twierdzi jednak, że alkohol nie wpływa ujemnie na
zdrowie człowieka. W grupie badanych chłopców, aż 34,6% odpowiedziało
przecząco. Również 19,3% ogółu badanych dziewcząt zgadza się z opinią
swoich kolegów.
Odnosząc się do wyników badań zdecydowana większość
gimnazjalistów jest zdania, że alkohol ma destrukcyjny wpływ na organizm
człowieka. Spora część badanych, niezależnie od płci, zdaje sobie sprawę z
niszczącego działania tej używki.
Oprócz tego, że nadmierna konsumpcja napojów alkoholowych odbija
się na zdrowiu człowieka, to również niesie to za sobą szkody społeczne.
Akty agresji, przestępczość, czy też narkomania, to tylko niektóre zjawiska
patologiczne, które mogą być skutkiem spożywania alkoholu. Jak na tą
kwestię zapatrują się młodzi ludzie? Pragnąc odpowiedzieć na to pytanie
przeanalizuję tabelę 27.
72
TABELA 27. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych
SZKODLIWOŚĆ ALKOHOLU
DZIEWCZĘTA CHŁOPCY
N % N %
wzrost zachowań agresywnych 23 88,4 22 84,6
wzrost zachowań przestępczych 20 77,0 16 61,5
rozwój narkomanii 13 50,0 14 53,8
złe wyniki w nauce 19 73,0 15 57,6
konflikty z otoczeniem 19 73,0 19 73,0
Źródło: obliczenia własne
UWAGA: zaniechano sumowania ze względu na możliwość podania więcej niż jednej
odpowiedzi
Z danych zawartych w tabeli 27 wynika, iż najwięcej respondentów
było zdania, że picie alkoholu wpływa na wzrost zachowań agresywnych. 45
osób udzieliło takiej odpowiedzi, w tym 88,4% ogółu badanych dziewcząt i
84,6% badanych chłopców. 77% dziewcząt odpowiedziało, że
alkoholizowanie przyczynia się do wzrostu zachowań przestępczych. Nieco
mniej, bo 61,5% badanych chłopców podzieliło zdanie swoich koleżanek.
Jeżeli chodzi o kwestię, że spożywanie alkoholu wpływa na rozwój
narkomanii, to w tym przypadku wypowiedziało się więcej chłopców
(53,8%) niż dziewcząt (50%). Z kolei w następnym przypadku ma miejsce
odwrotna sytuacja. 19 dziewcząt (73%) zajęło stanowisko, że sięganie po
alkohol może przyczyniać się do złych wyników w nauce. Z tą opinią zgadza
się również 15 chłopców (57,6%). Badana grupa młodzieży gimnazjalnej
była zgodna co do jednego, a mianowicie do tego, że konsumowanie
alkoholu prowadzi do różnego rodzaju konfliktów z otoczeniem. 19 osób z
grupy dziewcząt (73%) i 19 osób (73%) z grupy chłopców wyraziło swoją
opinię w tej kwestii.
Omawianą kwestię dodatkowo zobrazuje wykres 10.
73
WYKRES 10. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych
88,4
84,6
77,0
61,5
50,0 53
,8
73,0
57,6
73,0
73,0
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
%
wzrost zachowańagresywnych
wzrost zachowańprzestępczych
rozwój narkomanii złe wyniki w nauce konflikty zotoczeniem
Dziewczęta
Chłopcy
Analizując powyższe wyniki badań można dojść do wniosku, że badana
grupa młodzieży zdaje sobie sprawę, iż alkohol przyczynia się do rozwoju
zjawisk powszechnie nieakceptowanych przez większość społeczeństwa.
Młodzież jest świadoma zagrożeń, jednak pomimo tego, alkohol jest dla
nastolatków nieodzownym elementem dobrej zabawy.
74
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Napoje zawierające alkohol towarzyszą człowiekowi prawie od
początku jego istnienia. Ich spożywanie służy wywołaniu nastroju
wzruszenia, radości, poczucia bliskości, zapomnienia w cierpieniu,
pokonaniu lęku i rozładowaniu napięć. Większość ludzi, w tym bardzo
młodych, stosunkowo wcześnie odkrywa możliwości dokonywania zmian w
swoim samopoczuciu za pomocą alkoholu. Alkoholizowanie się młodzieży
wynika, nie tylko z łatwości dostępu do napojów alkoholowych, pewnych
wzorców spożycia, ale przede wszystkim z trudności adaptacyjnych młodego
pokolenia do skomplikowanej rzeczywistości. Powszechność obyczaju picia
sprawia, że picie alkoholu staje się dla młodych ludzi atrybutem dorosłości,
pewnego rodzaju antidotum na kłopoty z rodzicami i szkołą. Młodzieżowe
picie wynika też z potrzeby więzi grupowych, chęci wyluzowania się i
zaimponowania innym. Do najważniejszych przyczyn alkoholizacji
nieletnich można zaliczyć przede wszystkim uwarunkowania rodzinne.
Alkoholizm młodzieży może być bezpośrednim skutkiem alkoholizmu
dorosłych. To właśnie rodzina jest najważniejszym środowiskiem
socjalizacyjno – wychowawczym i wszystko co się w niej dzieje kształtuje
osobowość dziecka. Dzieci wynoszą z domu rodzinnego pewne nawyki
postępowania i zachowania, przyjmują postawy i reakcje rodziców w
różnych sytuacjach życiowych. Utrwalone złe nawyki i negatywne wzorce
zachowań, jakie dziecko wyniesie z domu rodzinnego, w którym było
mimowolnym świadkiem nadmiernego picia rodziców, mogą go skłonić do
podobnych zachowań.
75
Przedstawione badania i analizy w niniejszej pracy, nie wyczerpują
wszystkich problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież,
dotyczą jednak najbardziej podstawowych aspektów tego zjawiska i
zawierają jego aktualną charakterystykę. Zamierzeniem badań było
uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jaki jest aktualny stan zjawiska
spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną. Dla tak pojętego
problemu głównego zostały wcześniej sformułowane problemy szczegółowe.
Na podstawie przeprowadzonych badań i uzyskanych wyników można
wysunąć następujące wnioski, dotyczące problemu picia alkoholu przez
młodzież:
1. Doświadczenia związane z piciem alkoholu charakterystyczne
są dla większości dorastających. Zaledwie kilka procent
młodzieży w wieku dorastania nie zna smaku alkoholu. Wśród
młodzieży gimnazjalnej, mającej za sobą inicjację alkoholową,
jest więcej chłopców niż dziewcząt. U chłopców wiek inicjacji
był niższy niż u dziewcząt. Większość badanych płci męskiej
smak alkoholu poznało w wieku 12-13 lat, natomiast
dziewczęta w wieku 14-15 lat. Nacisk ze strony rówieśników,
pragnienie dobrej zabawy, chęć wyluzowania i poczucia się
dorosłym, a przede wszystkim ciekawość, były tymi
znaczącymi powodami, które skłoniły młodzież, niezależnie od
płci, do spróbowania alkoholu.
2. W zakresie rozpowszechniania kontaktów z alkoholem, jak
również intensywności picia napojów alkoholowych, można
zaobserwować, że wśród młodzieży mającej doświadczenie z
piciem alkoholu jest więcej chłopców niż dziewcząt. Chłopcy
również znacznie częściej i w większych ilościach spożywają
alkohol niż dziewczęta. Większość gimnazjalistów obojga płci,
deklaruje picie okazjonalne. Chłopcy częściej od swoich
koleżanek, piją dla poprawienia sobie nastroju, natomiast
76
dziewczęta piją alkohol dla przyjemności. Chłopcy i dziewczęta
będąc pod wpływem alkoholu czują się bardziej odprężeni i
łatwiej im się nawiązuje kontakty z innymi osobami. Natomiast
po nadmiernej konsumpcji alkoholu odczuwają znaczną
obniżkę nastroju i samopoczucia i działają na tzw.
„zwolnionych obrotach”.
3. Chociaż wielu nastolatków pije, to jako grupa, nie uważają
picia alkoholu przez młodzież za problem. Zarówno chłopcy,
jak i dziewczęta są zdania, że spożywanie alkoholu w tak
wczesnym wieku, to nie jest nic złego. Większość
gimnazjalistów obojga płci uważa, że bezpośrednią przyczyną
sięgania po alkohol przez młodzież, jest fakt, iż piją go ich
koleżanki i koledzy. Młodzież ma świadomość tego, że alkohol
jest substancją szkodliwą i przyczynia się do wzrostu zachowań
patologicznych, jednak mimo to, alkohol jest dla niej
nieodzownym elementem dobrej zabawy.
Niniejsza praca nie wyczerpuje problematyki picia alkoholu przez
młodzież. Omówione wyniki jedynie sygnalizowały ten problem. Spożycie
alkoholu przez młodych ludzi w wieku dojrzewania nieustannie rośnie i
pociąga za sobą negatywne konsekwencje, tym większe, że okres dorastania
jest decydującym, jeśli chodzi o kształtowanie się stosunku do picia
alkoholu. Alkoholizowanie psychopatyzuje młodych ludzi, hamując w nich
rozwój uczuciowości wyższej, a ta z kolei jest niezbędną w procesie
prawidłowej socjalizacji człowieka.
Wyniki badań wskazują na potrzebę opracowania bardziej skutecznych
oddziaływań profilaktycznych, zapobiegających utrwalaniu się nawyku picia
alkoholu wśród dorastających.
77
SPIS TABEL
Tabela 1. Charakterystyka badanej populacji........................................... 36
Tabela 2. Kontakt badanej młodzieży z alkoholem.................................. 37
Tabela 3. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży……………… 39
Tabela 4. Najczęstsze powody próbowania alkoholu przez badanych......41
Tabela 5. Okoliczności inicjacji alkoholowej badanej młodzieży............ 43
Tabela 6. Upicie się alkoholem przez badanych podczas inicjacji………44
Tabela 7. Częstotliwość spożywania alkoholu przez badanych................46
Tabela 8. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu przez badanych..... 47
Tabela 9. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu……….48
Tabela 10. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych………..50
Tabela 11. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież………………..52
Tabela 12. Występowanie „luk pamięciowych” u badanych.................... 53
Tabela 13. Picie alkoholu przez młodzież a presja otoczenia...................54
Tabela 14. Namawianie przez badanych innych osób do picia alkoholu 55
Tabela 15. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu……………..56
Tabela 16. Obecność alkoholu podczas imprez……………………….... 58
Tabela 17. Impreza bez alkoholu w opinii badanej młodzieży………..... 59
Tabela 18. Picie alkoholu przez członków rodziny badanego………...... 60
Tabela 19. Wiedza rodziców na temat picia alkoholu przez swoje
dziecko……………………………………………………... 61
Tabela 20. Zgoda rodziców na picie alkoholu przez swoje
dziecko w ich obecności……………………………………..62
Tabela 21. Reakcje badanej młodzieży będącej pod wpływem alkoholu 63
78
Tabela 22. Picie alkoholu przez badanych a wyrzuty sumienia………... 65
Tabela 23. Szukanie okazji do wypicia przez badanych………….......... 66
Tabela 24. Motywy picia alkoholu przez młodzież w opinii badanych... 67
Tabela 25. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol………68
Tabela 26. Wpływ alkoholu na zdrowie w opinii badanych …………….70
Tabela 27. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych............................... 71
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Picie alkoholu przez badaną młodzież…………………….38
Wykres 2. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży................... 40
Wykres 3. Powody próbowania alkoholu przez badanych................... 42
Wykres 4. Osoby towarzyszące badanym podczas picia...................... 49
Wykres 5. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych..........50
Wykres 6. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież..................... 53
Wykres 7. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu.................. 57
Wykres 8. Obecność alkoholu podczas imprez.....................................59
Wykres 9. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol........ 69
Wykres 10. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych......................... 72
79
BIBLIOGRAFIA:
1. Bielawiec A., Krężel M., Narkomania i alkoholizowanie się
młodzieży, Szczecin 1992.
2. Cekiera Cz., Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie?, Lublin 2001.
3. Cekiera Cz., Toksykomania, Lublin 2001.
4. Frączek A., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996.
5. Gumułka W., Rewerski W., Encyklopedia Zdrowia tom I i II,
Warszawa 1992.
6. Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 1999.
7. Hołyst B., Przestępczość nieletnich, [w:] Encyklopedia pedagogiczna,
(red.) W. Pomykało, Warszawa 1993.
8. Hołyst B., Wiktymologia, Warszawa 1999.
9. Izdebska H., Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979.
10.Karwowska M., Sudar-Malukiewicz J., Wybrane zjawiska patologii
społecznej wśród młodzieży uczącej się w OHP, [w:] Utrudnienia
adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk-
Jamnicka, Bydgoszcz 1999.
11.Kinney L., Leaton G., Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996.
12.Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Spójrz inaczej na agresję,
Starachowice 2001.
13.Kozaczuk F., Postawy nieletnich wobec zagrożeń przestępczością, [w:]
Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003.
14.Kustra K., Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1986.
80
15.Łabuć-Kryska I., Zachowania dewiacyjne uczniów szkół
ponadpodstawowych jako skutek zaburzeń adaptacyjnych, [w:]
Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M.
Kowalczyk-Jamnicka, Bydgoszcz 1999.
16.Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000.
17.Malec I., Alkohol a młodzież, [w:] Problemy współczesnej patologii
społecznej, (red.) B. Urban, Kraków 1998.
18.McWhiter J.B., Zagrożona młodzież, Warszawa 2001.
19.Miłkowska-Olejniczak G., Przejawy i przyczyny agresywnych
zachowań młodzieży, [w:] Problemy opiekuńczo-wychowawcze, 1999
nr 10.
20.Nowak A., Wysocka E., Przestępczość nieletnich – pojęcie, przyczyny,
rozmiary, cechy charakterystyczne, [w:] Problemy i zagrożenia we
współczesnym świecie, Katowice 2001.
21.Ostaszewski K., Trendy w używaniu przez młodzież substancji
psychoaktywnych, Warszawa 2001.
22.Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,
Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa
1999.
23.Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,
Młodzi ludzie i alkohol w Europie, Warszawa 1994.
24.Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Picie
alkoholu w różnych okresach życia, Warszawa 2000.
25.Pilch T. Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.
26.Puślecki W., Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985.
27.Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa
1984.
28.Słownik Współczesnego Języka Polskiego tom I, Warszawa 2001.
29.Stępień E., Alkohol a polska młodzież, Warszawa 1995.
81
30.Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice
1995.
31.Szymanowski T., Młodzież wobec alkoholu, Warszawa 1990.
32.Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999.
33.Wolińska J.M., Agresywność młodzieży, Lublin 2000.
34.Woronowicz B., Bez tajemnic, Warszawa 2001.
35. Żebrowski J., Rodzinne uwarunkowania przestępczości nieletnich,
[w:] Młodzież, a współczesne dewiacje i patologie społeczne, (red.) S.
Kawula i H. Machel, Gdańsk-Toruń 1996.
36. http://www.psychologia-edu.pl
82
ANEKS
KWESTIONARIUSZ ANKIETY
Poniższa ankieta jest anonimowa. Uzyskane dane posłużą do napisania pracy
licencjackiej na temat „Spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną”.
Proszę o rzetelne i szczere odpowiedzi. Właściwe odpowiedzi należy
zaznaczyć znakiem X.
Dane osobowe:
dziewczyna
chłopiec
wiek.................
1. Czy kiedykolwiek wypiłaś/wypiłeś jakiś napój alkoholowy?
tak
nie
2. W jakim wieku po raz pierwszy spróbowałaś/spróbowałeś alkoholu?
poniżej 10 roku życia
10 – 11 lat
12 – 13 lat
14 – 15 lat
83
powyżej 15 roku życia
jeszcze nie piłam/piłem
3. Co skłoniło Cię do sięgnięcia po raz pierwszy po tę używkę?
(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
ciekawość
namowy koleżanek/kolegów
chęć zaimponowania koleżankom/kolegom
chęć poczucia się dorosłym
chęć wyluzowania się
dopasowanie się do grupy
pragnienie dobrej zabawy
kłopoty w domu
kłopoty w szkole
inne (napisz co?)....................................................................................
jeszcze nie piłam/piłem
4. W jakich okolicznościach po raz pierwszy spróbowałaś/spróbowałeś
alkoholu?
podczas uroczystości rodzinnej
na wycieczce, biwaku szkolnym
na wakacjach
na wagarach
na imprezie
na podwórku
w domu koleżanki/kolegi
inne (napisz gdzie?)…………………………………………………..
jeszcze nie piłam/piłem
84
5. Czy pijąc po raz pierwszy alkohol upiłaś/upiłeś się?
tak
nie
nie piję alkoholu
6. Jak często pijesz napoje zawierające alkohol?
raz w tygodniu
raz w miesiącu
raz w roku
w weekend
przy „okazji”
inne (napisz jak często?).........................................................................
nie piję alkoholu
7. Do najczęściej spożywanych przez Ciebie napojów alkoholowych nale-
żą: (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
piwo (rodzaj)………………….…………………………………….…
wino (rodzaj)…………………………………………………………..
wódka (rodzaj)………………………………………………………...
szampan (rodzaj)…..…………………………………………………..
inny napój alkoholowy (napisz jaki?)…………………………………
nie piję alkoholu
8. Z kim najczęściej pijesz alkohol?
…………………………………………………………………………………
9. Które z poniżej wymienionych czynników sprawiają, że nadal sięgasz
po alkohol? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
sposób na zapomnienie
chęć dostosowania się do innych
85
chęć wyluzowania się
piję, ponieważ alkohol poprawia mi nastrój
piję, bo lubię
piję dla przyjemności
ucieczka od problemów
możliwość odreagowania
inne (napisz jakie?).................................................................................
nie piję alkoholu
10. Czy zdarza się, że pijąc alkohol upijasz się?
tak
nie
czasami
nie piję alkoholu
11. Czy zdarza się, że miewasz „luki pamięciowe”?
tak
nie
czasami
nie piję alkoholu
12. Czy ktoś namawiał Cię lub zmuszał do picia alkoholu?
tak (kto?)..............................................................................................
nie
13. Czy namawiałaś/namawiałeś kogoś do picia alkoholu?
tak (kogo?)............................................................................................
nie
14. Jak czujesz się następnego dnia po wypiciu alkoholu?
dobrze, tak jak zawsze
86
źle, mam kaca
moje samopoczucie zależy od tego, jaki alkohol wypiłam/wypiłem
działam na „zwolnionych obrotach”
nie piję alkoholu
15. Czy na imprezach, na które chodzisz pojawia się alkohol?
tak, zawsze
nie, nigdy
czasami
16. Czy według Ciebie impreza bez alkoholu jest „drętwa”?
tak
nie
uzasadnij swoją odpowiedź…............................................................................
17. Czy w twojej rodzinie są osoby nadużywające alkoholu?
tak (kto?)..............................................................................................
nie
18. Czy rodzice wiedzą, że zdarza ci się pić alkohol?
tak
nie
nie piję alkoholu
19. Czy rodzice pozwalają Ci pić alkohol w swojej obecności?
tak
nie
nie piję alkoholu
20. Kiedy jesteś pod wpływem alkoholu to:
(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
czujesz się wolna/wolny
87
czujesz, że nie masz problemów
czujesz się bardziej odprężona/y, wyluzowana/y
czujesz się bardziej pewnie
czujesz się „duszą towarzystwa”
łatwiej nawiązujesz kontakty z innymi
palisz papierosy
jesteś agresywna/y wobec otoczenia
jesteś agresywna/y wobec siebie
izolujesz się od otoczenia
inne……………………………………………………………………
nie piję alkoholu
21. Czy miałaś/miałeś kiedyś wyrzuty sumienia po wypiciu?
tak
nie
czasami
nie piję alkoholu
22. Czy szukasz okazji do picia?
tak
nie
23. Co według Ciebie sprawia, że młodzież sięga po alkohol?
(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
bo piją rodzice
bo piją koleżanki/koledzy
bo sprawia im to przyjemność
bo picie jest atrakcyjne
bo picie jest „na czasie”
88
bo chcą zwrócić na siebie uwagę
inne (napisz co?)……………………………………………………
24. Jaki jest twój stosunek do kolegów/koleżanek spożywających alko-
hol?
obojętny
jestem temu przeciwna/przeciwny
nie uważam żeby było to coś złego
wszystkiego w życiu trzeba spróbować, ale z umiarem
inne........................................................................................................
25. Czy twoim zdaniem alkohol szkodzi zdrowiu?
tak
nie
26. Twoim zdaniem - spożywanie alkoholu wpływa na:
(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
wzrost zachowań agresywnych
wzrost zachowań przestępczych
rozwój narkomanii
złe wyniki w nauce
konflikty z otoczeniem
Dziękuję za wypełnienie ankiety!
89
SPIS TREŚCI:
Wstęp………………………………………………………………… 3
ROZDZIAŁ 1. WYBRANE PROBLEMY ALKOHOLIZMU W ŚWIETLE LITERATURY
1.1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć…………………… 81.2. Typologia wzorców picia……………………………
121.3. Powody picia alkoholu………………………………
151.4. Okoliczności spożywania alkoholu przez młodzież…
181.5. Fazy uzależnienia od alkoholu………………………
21
ROZDZIAŁ 2. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ A WYBRANE ZJAWISKA DEWIACYJNE
2.1. Alkohol a nikotynizm…………………………………26 2.2. Alkohol a agresja……………………………………...29
90
2.3. Alkohol a przestępczość………………………………32
ROZDZIAŁ 3. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ GIMNAZJALNĄ W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH
3.1. Charakterystyka badanej grupy……………………… 36 3.2. Inicjacja alkoholowa badanej młodzieży…………… 37 3.3. Picie alkoholu przez badaną młodzież………………. 45 3.4. Opinie badanych na temat picia alkoholu…………… 66
Podsumowanie i wnioski…………………………………………… 73
Spis tabel……………………………………………………………. 76
Spis wykresów……………………………………………………… 77
Bibliografia…………………………………………………………. 78
Aneks………………………………………………………………… 81
91
top related