lnh nam chÍch quÁi - nam ky luc tinh1492].pdf · (5) s u th n t : t(c là sách s u th n ký c*a...

Post on 28-Dec-2019

1 Views

Category:

Documents

0 Downloads

Preview:

Click to see full reader

TRANSCRIPT

������������L�NH NAM CHÍCH QUÁI�Nh�ng Truy�n Thiêng T�c Vi�t�

��

N�i dung�����

� Bài t�a “L�nh Nam Chích Quái”��

1. Kinh H�ng Bàng � Kh�i Nguyên T�c Vi�t.�

2. Kinh L�c Long Quân � Di�t Ng� Tinh.�

3. Kinh L�c Long Quân � Di�t H� Tinh.�

4. Kinh L�c Long Quân � Di�t M�c Tinh.�

5. Kinh Tru Cau��

6. Kinh Ch ��ng T.��

7. Kinh Phù ��ng Thiên V� ng.

8. Kinh Ti�t Li�u: Bánh Dy Bánh Ch�ng.

9. Kinh An Tiêm Tr�ng D�a H�u.

10. Kinh B�ch Tr� .

11. Kinh Lý Ông Tr�ng.

12. Kinh Thôi V� Khai Gi�ng Vi�t.

13. Kinh M� Châu.

14. Kinh Man N� ng.

15. Kinh T�n Viên S n Thánh.

� Truy�n Thn Tr�ng ��ng: Núi ��ng C�.

� Truy�n Hai Bà Tr�ng.

� Truy�n sông Tô L�ch.

� Thn Núi H�ng L�nh.

� Truy�n hai v� thn � Long Nhân, Nh� Nguy�t.

� Truy�n T� ��o H�nh và Nguy�n Minh Không.

� Truy�n D� ng Không L� và Nguy�n Giác H�i.

� Truy�n Hà Ô Lôi.

23 truy�n d�ch thêm.

Gi�i thi�u 9 b�n L�nh Nam Chích quái

BÀI T�A �L�NH NAM CHÍCH QUÁI LI�T TRUY�N��

Qu� H�i tuy � cõi L�nh Nam (1), nh�ng núi non k� l�, ��t �ai linh thiêng, nhân dân anh hào, truy�n tích thn k�, th��ng th��ng v�n có. �

Tr��c th�i Xuân Thu, Chi�n Qu�c, cách th�i thái c� không xa, phong t�c n��c Nam còn gi�n d�, ch�a có qu�c s �� ghi chép cho nên nhi�u truy�n b� m�t mát �i. May còn truy�n nào không b� th�t l�c thì riêng �� c dân gian truy�n mi�ng. V� sau, qua các ��i L�!ng Hán, Tam Qu�c, �ông Tây T�n ��n ���ng, T�ng, Nguyên, Minh m�i có s ghi chép các truy�n nh� L�nh Nam chí, Giao Châu qu�ng ký, Giao Ch" l� c chí v.v… rành rành có th� tham kh�o �� c. Nh�ng n��c Vi�t ta t� c� v�n là ��t hoang dã cho nên vi�c ghi chép còn s l� c. � N��c ta v#n minh b$t �u n�i lên t� ��i Hùng V� ng, tràn tr� trong các ��i Tri�u, Ngô, �inh, Lê, Lý, Trn ��n nay �ã lan kh$p n i, cho nên vi�c ghi chép qu�c s �� c t��ng t%n h n. Nh&ng truy�n chép � �ây là s � trong truy�n ch#ng? B$t �u có t� th�i nào? Tên h� ng��i hoàn thành là gì ��u không th�y ghi rõ (2). Vi�t ra �u tiên là nh&ng b%c tài cao h�c r�ng � ��i Lý, Trn. Còn nh&ng ng��i nhu%n s$c là các b%c quân t bác nhã hi�u c� ngày nay. � K' ngu này xin nghiên c(u g�c ng�n, trn thu%t l�i mà suy xét cho sáng t) ý ng��i vi�t truy�n. Xem truy�n h� H�ng Bàng thì hi�u rõ �� c l�i do vi�c khai sáng ra n��c Hoàng Vi�t. Truy�n D� Thoa l� c thu%t v� �i�m manh nha c*a n��c Chiêm Thành. Có truy�n B�ch tr� chép s� tích h� Vi�t Th��ng. Có truy�n Rùa Vàng chép s vua An D� ng V� ng. �� sính l� quý nh�t n��c Nam không có gì b+ng tru cao (3) c,ng l�y �ó mà

bi�u d� ng ngh�a v ch�ng, tình huynh ��. N��c Nam Vi�t v� mùa h� (4) không có gì quý b+ng qu� d�a h�u c,ng dùng nó mà k� truy�n t� c%y v%t báu c*a mình, quên c� n chúa. Truy�n Bánh Ch�ng khen lòng hi�u d�!ng. Truy�n Hà Ô Lôi r#n thói dâm ô. ��ng Thiên V� ng phá gi-c An, Lý Ông Tr�ng di�t Hung Nô, �* bi�t n��c Nam ta có ng��i tài gi)i. Ch ��ng T gá ngh�a cùng Tiên Dung, Thôi V� tao phùng v�i tiên khách, cho nên, n �(c có th� th�y v%y. Nh&ng truy�n ��o H�nh, Không L� khen vi�c báo �� c thù cha, các v� thn t#ng �y há có th� mai m�t sao? Nh&ng truy�n Ng� Tinh, H� Tinh nêu rõ s(c tr� yêu quái mà n �(c Long Quân không th� quên �� c v%y! Hai Bà Tr�ng trung ngh�a khi ch�t thành thn minh, treo c� mà bi�u d� ng, ai dám nói không �� c? Thn T�n Viên linh thiêng tr� loài thu. t�c, nêu lên cho hi�n hách, ai l�i b�o không ph�i? Than ôi! Nam Chi�u là con cháu Tri�u V, ��, n��c m�t l�i bi�t ph�c thù; Man N� ng là m/ M�c Ph%t, n#m h�n làm �� c m�a rào; Tô L�ch là thn ��t Long �0, X� ng Cu�ng là thân cây chiên �àn, m�t �+ng thì l%p �àn t� l�, dân �� c h��ng phúc, m�t �+ng thì dùng trò vui mà tr�, dân �� c thoát hoa, vi�c tuy kì d� mà không quái ��n, v#n tuy thn bì mà không nh�m nhí, tuy có phn hoang ���ng mà tông tích v�n có phn b+ng c(, há ch1ng ph�i ch" c�t khuyên �i�u thi�n, r#n �i�u ác, b) gi� theo th%t �� khuy�n khích phong t�c mà thôi �? So v�i sách “S�u thn t�” (5) c*a ��i T�n và sách “U quái l�c” c*a ��i ���ng thì c,ng nh�t trí v%y. � Than ôi! L�nh Nam li�t truy�n há có ph�i ch" riêng kh$c vào �á vi�t vào tre m�i là quý h n � bia mi�ng �âu (6)? T� �(a bé hôi s&a ��n c� già b�c tóc ��u truy�n t�ng �� t) lòng yêu d�u �� t) ý chê trách thì t�t là có quan h� ��n c� ng th��ng, phong hóa, s� b� ích há l�i nh) bé �. � Tháng hai n#m Nhâm Tý, niên hi�u H�ng �(c, k' ngu này m�i b$t �u chép �� c truy�n c,, ôm l�y mà ��c, không tránh kh)i ch& n� x� ch& kia. Th� là quên mình d�t nát, �em ra hi�u chính, x�p thành hai quy�n, �-t tên là “L�nh Nam Chích Quái li�t truy�n”, c�t � trong nhà �� ti�n quan lãm. Còn nh� vi�c kh�o chính, nhu%n s$c, làm sáng truy�n, g�t v#n, ch�p l�i, r,a ý thì ch� v� quân t hi�u c� sau �ây há không có ai hay sao? Cho nên vi�t bài t�a này. � Ti�t trung hòa, mùa xuân��

N#m H�ng �(c th( 23 (7)��

V� Qunh����� Chú thích �

(1) B�n A.750 chép: Qu� H�i tuy � L�nh Ngo�i… Qu� là danh t� �� ch" t"nh Qu�ng Tây � Trung Qu�c. Qu� H�i hi�u theo ngh�a r�ng c,ng có th� c� vùng Nam H�i, t(c là ch" c� n��c ta n&a. L�nh là Ng, L�nh, n#m d�i núi � vùng Hoa Nam (Phúc Ki�n, Qu�ng �ông, Qu�ng Tây, H� Nam). L�nh Nam là vùng ��t �ai � phía Nam Ng, L�nh, �ó là danh t� ng��i Trung Qu�c dùng �� ch" chung m�t phn Hoa Nam và c� n��c ta. �

(2) B�n A.2107 chép: “N��c ta d�ng n��c t� ��i Hùng V� ng, nh�ng v#n minh b$t �u t� �inh, Lê mà th�nh � Lý, Trn ��n này thì �ã có quy c,. Cho nên ghi chép qu�c s r�t là t��ng t%n. L�nh Nam Chích Quái chép s � l�i truy�n kh2u, không bi�t xu�t hi�n t� th�i nào, hoàn thành � ng��i nào, h� tên b) tr�ng không th�y chép. �

(3) B�n A. 750 chép: Theo phong t�c n��c Nam, �� sính l� không có gì quý b+ng tru cau. �

(4) B�n A.750 chép: S�n v%t n��c Nam v� mùa h�…��

(5) S�u thn t�: t(c là sách S�u thn ký c*a Can B�o ��i T�n, chép các truy�n v� thn. Có 20 quy�n, ��i sau thêm 10 quy�n n&a. U quái l�c: tên m�t b� sách chép truy�n thn quái v� ��i ���ng. � (6) B�n A.750 chép: Than ôi! Nh&ng s� l� � L�nh Nam nhi�u nh� v%y so�n thành li�t truy�n sao không �em kh$c vào �á, chép vào gi�y mà ch" sáng trong nhân tâm, truy�n � bia mi�ng. �

B�n A.2107 chép: Than ôi! S� k� l� � L�nh Nam, vi�c biên chép ra li�t truy�n không ��i kh$c vào �á, in vào g0 mà v�n in d�u vào lòng ng��i, kh$c bia vào mi�ng th�, ��n n0i t� �(a tr' hôi s&a ��n c� già b�c tóc ��u truy�n t�ng và yêu d�u…��

(7) B�n A.750 l�i ghi là: Ti�t Trung hòa, mùa thu n#m H�ng �(c th( 23. N#m H�ng �(c th( 23 là n#m 1492 công l�ch�

TRUY�N THIÊNG T�C VI�T �Kinh Hùng, L�nh Nam Chích Quái

��

CHÍNH KINH�

1. TRUY�N HNG BÀNG�����

1. Cháu ba ��i Viêm �� h� Thn Nông tên là �� Minh, sinh ra �� Nghi, r�i �i nam tun ��n Ng, L�nh, g-p �� c nàng con gái V� Tiên �em lòng yêu m�n m�i c��i v�, sinh ra L�c T�c, dung m�o �oan chính, thông minh túc thành; �� Minh l�y làm l�, cho n�i ngôi vua; L�c T�c c� nh��ng cho anh, �� Minh l%p �� Nghi làm t� quân cai tr� ph� ng B$c,

phong L�c T�c làm Kinh D� ng V� ng cai tr� ph� ng Nam, �-t qu�c hi�u là Xích Qu. Qu�c. �

2. Kinh D� ng V� ng xu�ng Th*y Ph*, c��i con gái vua ��ng �ình là Long N&, sinh ra Sùng Lãm t(c là L�c Long Quân; L�c Long Quân thay cha �� tr� n��c, còn Kinh D� ng V� ng thì không bi�t �i �âu. L�c Long Quân d�y dân #n m-c, b$t �u có tr%t t� v� quân thn, tôn ty, có luân th��ng v� ph� t, phu ph�; ho-c có lúc �i v� Th*y Ph* nh�ng tr#m h� v�n �� c yên �n. Dân lúc nào có vi�c cn th�i kêu L�c Long Quân: “B� �i �àng nào, không ��n mà c(u chúng ta” (ng��i Nam g�i cha b+ng B�, g�i quân b+ng vua là t� ��y), thì L�c Long Quân l%p t(c ��n ngay, uy linh c�m (ng không ai có th� tr$c l� ng �� c. � 3. �� Nghi truy�n ngôi cho �� Lai cai tr� ph� ng B$c; nhân khi thiên h� vô s�, s�c nh� ��n chuy�n ông n�i là �� Minh nam tun g-p �� c tiên n& �� Lai bèn khi�n Xi V�u tác ch* qu�c s� mà nam tun qua n��c Xích Qu., th�y Long Quân �ã v� Th*y Ph*, trong n��c không vua, m�i l�u ái thê là Au C cùng v�i b� chúng th� thi�p � l�i hành t�i. �� Lai chu l�u kh$p thiên h�, tr�i xem t�t c� hình th�, trông th�y k� hoa, d� th�o, trân cm d� thú, tê t� ng, ��i m�i, kim ngân, châu ng�c, h� tiêu, nh, h� ng, trm �àn, các l�ai s n hào h�i v� không th( nào là không có; khí h%u b�n mùa l�i không nóng không l�nh, �� Lai ái m� quá, quên c� ngày v�. � 4. Nhân dân n��c Nam kh� v� s� phi�n nhi�u, không yên �n nh� x�a, �êm ngày mong � i Long Quân v� nên m�i �em nhau kêu r+ng:�� - B� � ph� ng nào, nên mau v� c(u nhân dân. �

L�c Long Quân b0ng nhiên l�i v�, th�y nàng Au C � m�t mình, dung m�o �/p l� lùng, yêu quá, m�i hóa ra m�t chàng nhi lang phong tú m� l�, t� h&u th� tùng �ông ��o, ti�ng �àn ca vang ��n hành t�i. Au C trông th�y mà lòng c,ng �ng theo; Long Quân bèn r��c nàng v� núi Long Trang. �� Lai v� không th�y Au C bèn sai qun thn tìm kh$p thiên h�. Long Quân có thn thu%t, bi�n hi�n tr#m cách, nào là yêu tinh qu. m�, nào là long xà h� t� ng, k' �i tìm úy c�, không dám l�c ��o t%n cùng. �� Lai tr� v� b$c truy�n ngôi cho �� Du Võng. Du Võng truy�n l�i cho Xi V�u cùng v�i Hòang �� �ánh nhau � B�n Tuy�n và Trác L�c không h n nên t tr%n. H� Thn Nông bèn m�t. �

5. Au C � v�i L�c Long Quân giáp m�t n#m, sinh ra m�t b�c tr(ng, cho là �i�m không hay nên �em b) ra ngòai ��ng n�i; h n b�y ngày, trong b�c n� ra m�t tr#m tr(ng, m0i tr(ng là m�t con trai, bà �em v� nuôi n�ng, không cho #n, cho bú mà t� nhiên tr��ng ��i, trí d,ng song tòan, ai c,ng úy ph�c, b�o nhau �ó là nh&ng anh em phi th��ng. �

Long Quân � lâu d��i Th*y Ph*; m/ con � m�t mình, nh� v� B$c qu�c li�n �i lên biên c�nh; Hoàng �� nghe tin l�y làm s m�i phân binh tr�n ng� quan tái; m/ con không v� B$c �� c, �êm ngày g�i Long Quân:��

- B� � ph� ng nào làm cho m/ con ta th� ng nh�!��

Long Quân h�t nhiên l�i ��n, g-p m/ con � T� ng Dã. Au C nói:��

- Thi�p v�n ng��i B$c, cùng � m�t n i v�i quân, sinh �� c m�t tr#m trai mà không có gì cúc d�!ng, xin cùng theo nhau ch� nên xa b), khi�n cho ta là ng��i không ch�ng không v , m�t mình vò võ. � Long Quân b�o:��

- Ta là loài r�ng, sinh tr��ng � th*y t�c; nàng là gi�ng tiên, ng��i � trên ��t, v�n ch1ng nh� nhau, tuy r+ng khí âm d� ng h p l�i mà có con, nh�ng ph� ng viên b�t ��ng, th*y h)a t� ng kh$c, khó mà � cùng nhau tr��ng cu. Bây gi� ph�i ly bi�t, ta �em n#m m� i trai v� Th*y Ph* phân tr� các x(, n#m m� i trai theo nàng � trên ��t, chia n��c mà cai tr�, dù lên núi xu�ng n��c nh�ng có vi�c thì cùng nghe, không �� c b) nhau. � 6. Tr#m trai ��u nghe m�nh, r�i m�i t� giã ra �i. Au C cùng v�i n#m m� i ng��i con trai � t�i Phong Châu (bây gi� là huy�n B�ch H�c), t� suy tôn ng��i hùng tr��ng lên làm vua, hi�u là Hùng V� ng, qu�c hi�u là V#n Lang; v� b� cõi c*a n��c thì �ông giáp Nam H�i, Tây ��n Ba Th�c, B$c ��n ��ng �ình H�, Nam ��n n��c H� Tôn Tinh (bây gi� là n��c Chiêm Thành), chia trong n��c làm m��i l#m b� là: Giao Ch", Chu Diên, Ninh S n, Phúc L�c, Vi�t Th��ng, Ninh H�i, D� ng Tuy�n, Qu� D� ng, V, Ninh, Hòai Hoan, Cu Chân, Nh%t Nam, Qu� Lâm, T� ng Qu%n, sai các em phân tr�, �-t em th( làm t��ng võ, t��ng v#n; t��ng v#n g�i là L�c Hu, t��ng võ g�i là L�c T��ng; con trai vua g�i là Quan Lang, con gái g�i là M� N� ng, quan H&u ty g�i là B� Chính, thn b�c nô l� g�i là nô t�, x�ng thn là khôi, ��i ��i cha truy�n con n�i g�i là ph� ��o, thay ��i truy�n cho nhau ��u hi�u là Hùng V� ng không ��i. � 7. Dân � r�ng núi xu�ng sông ngòi �ánh cá, th��ng b� giao long làm h�i nên b�ch v�i vua. Vua b�o r+ng:�� - 3 núi là lòai r�ng cùng v�i th*y t�c có khác, b�n chúng �a ��ng mà ghét d� cho nên m�i xâm h�i. �

Bèn khi�n l�y m�c châm hình tr�ng th*y quái � thân th�, t� �ó tránh �� c n�n giao long c$n h�i; cái t�c v#n thân c*a Bách Vi�t th�c kh�i th*y t� ��y. �

8. Ban �u qu�c dân #n m-c ch�a �*, ph�i l�y v) cây làm áo m-c, d�t c) �ng làm chi�u n+m; l�y c�t g�o làm r� u, l�y cây quang lang, cây soa ��ng làm bánh; l�y cm thú, cá tôm làm n��c m$m, l�y r� g�ng làm mu�i; l�y dao cày, l�y n��c c�y; ��t tr�ng nhi�u g�o n�p, l�y �ng tre th�i c m, gác cây làm nhà �� tránh n�n h� lang; c$t ng$n �u tóc �� ti�n vào r�ng núi, con �' ra lót lá chu�i cho n+m; nhà có ng��i ch�t thì giã c�i g�o �� cho hàng xóm nghe mà ch�y ��n c(u giúp; trai gái c��i nhau tr��c h�t l�y mu�i làm l� h)i, r�i sau m�i gi�t trâu �� làm l� thành hôn, �em c m n�p vào trong phòng cùng #n v�i nhau cho h�t, r�i sau m�i t� ng thông; lúc b�y gi� ch�a có tru cau nên ph�i th�. �

9. Bách Nam là th*y t� c*a Bách Vi�t v%y. �

Chú thích����� 2. Xích Qu.: xin ch� hi�u qu. là qu. �), mà ph�i hi�u là l�n lao và th��ng �i v�i ch& ch* �� ch" ng��i có quy�n l�n lao � mi�n Nam (xem Vi�t Lý T� Nguyên tr.355). Còn Xích là phn tinh hoa nh�t, c� phách nh�t (xem t� �i�n Thi�u Chu ch& Xích). V%y Xích Qu. có ngh�a là làm ch* ch�t cái tinh hoa c*a mi�n Nam, có th� nói là mi�n xích ��o, mi�n nông nghi�p lúa M�. � 3. Tuy t� c�nh ��t phì nhiêu, khí h%u không nóng không l�nh, nh�ng c,ng nên hi�u c� v� môi sinh tinh thn là không thái quá hay b�t c%p v.v…��

4. Có ng��i s mang ti�ng cho Au C dâm lo�n hai ch�ng… nên ��i ch& v ra con gái, nh�ng không nên làm th�. � 5&6. �ây là lúc m�u t�c chuy�n sang ph� t�c nh�ng m�t cách r�t �-c bi�t nên �nh h��ng m�u t�c còn l�i r�t nhi�u, tô �i�m cho v#n hóa Kinh Hùng nét �-c tr�ng r�t �áng quý (xem tòan vài VII Còn M/). Có b�n nói Long Quân � lâu d��i Th*y Ph* quên mình có con, các con c,ng không bi�t mình có cha. Nói v%y là t) ra m�u t�c còn m�nh, lúc con m�i bi�t có m/. � 7. Xâm mình là b��c cu�i cùng trên con ���ng th� v%t t�. B��c tr��c lá #n v%t t� theo nghi th(c tham d� linh thiêng (communion sacramentelle) sau ��n v4 hình v%t t� lên mình, �� r�i cu�i cùng chuy�n ra v%t bi�u trong � t minh tri�t. V4 mình t(c �ã ra vòng ngòai nhi�u, nên r�ng ghét, nh�ng nh� v4 mình r�ng (ch" ti�m th(c) nên còn hòa gi�i �� c. Không x�y ra v� gi�t r�ng nh� Tây Au. �

8. Gác cây làm nhà sàn: giá m�c vi �c. So v�i câu “giá m�c k�t th�o vi c�”, l�i so v�i hình v4 nhà sàn trên tr�ng ��ng thì nh%n ra �ó là nhà sàn, và �ã �* d& ki�n �� bi�u th� tr�i, ng��i, ��t r�i. L�y cây quang lang, cây xoa ��ng làm bánh. �ây c,ng hàm ý siêu hình, cây quang lang ch" ng��i sáng su�t ki�u n& thn m�c. �

- Giã c�i làm hi�u: �ó là t�c s4 d�n ��n vi�c �úc tr�ng ��ng. �

TRUY�N THIÊNG T�C VI�T �Kinh Hùng, L�nh Nam Chích Quái

��

CHÍNH KINH�

1. TRUY�N HNG BÀNG�����

1. Cháu ba ��i Viêm �� h� Thn Nông tên là �� Minh, sinh ra �� Nghi, r�i �i nam tun ��n Ng, L�nh, g-p �� c nàng con gái V� Tiên �em lòng yêu m�n m�i c��i v�, sinh ra L�c T�c, dung m�o �oan chính, thông minh túc thành; �� Minh l�y làm l�, cho n�i ngôi vua; L�c T�c c� nh��ng cho anh, �� Minh l%p �� Nghi làm t� quân cai tr� ph� ng B$c, phong L�c T�c làm Kinh D� ng V� ng cai tr� ph� ng Nam, �-t qu�c hi�u là Xích Qu. Qu�c. �

2. Kinh D� ng V� ng xu�ng Th*y Ph*, c��i con gái vua ��ng �ình là Long N&, sinh ra Sùng Lãm t(c là L�c Long Quân; L�c Long Quân thay cha �� tr� n��c, còn Kinh D� ng V� ng thì không bi�t �i �âu. L�c Long Quân d�y dân #n m-c, b$t �u có tr%t t� v� quân thn, tôn ty, có luân th��ng v� ph� t, phu ph�; ho-c có lúc �i v� Th*y Ph* nh�ng tr#m h� v�n �� c yên �n. Dân lúc nào có vi�c cn th�i kêu L�c Long Quân: “B� �i �àng nào, không ��n mà c(u chúng ta” (ng��i Nam g�i cha b+ng B�, g�i quân b+ng vua là t� ��y), thì L�c Long Quân l%p t(c ��n ngay, uy linh c�m (ng không ai có th� tr$c l� ng �� c. � 3. �� Nghi truy�n ngôi cho �� Lai cai tr� ph� ng B$c; nhân khi thiên h� vô s�, s�c nh� ��n chuy�n ông n�i là �� Minh nam tun g-p �� c tiên n& �� Lai bèn khi�n Xi V�u tác ch* qu�c s� mà nam tun qua n��c Xích Qu., th�y Long Quân �ã v� Th*y Ph*, trong n��c không vua, m�i l�u ái thê là Au C cùng v�i b� chúng th� thi�p � l�i hành t�i. �� Lai chu l�u kh$p thiên h�, tr�i xem t�t c� hình th�, trông th�y k� hoa, d� th�o, trân cm d� thú, tê t� ng, ��i m�i, kim ngân, châu ng�c, h� tiêu, nh, h� ng, trm �àn, các l�ai s n hào h�i v� không th( nào là không có; khí h%u b�n mùa l�i không nóng không l�nh, �� Lai ái m� quá, quên c� ngày v�. � 4. Nhân dân n��c Nam kh� v� s� phi�n nhi�u, không yên �n nh� x�a, �êm ngày mong � i Long Quân v� nên m�i �em nhau kêu r+ng:�� - B� � ph� ng nào, nên mau v� c(u nhân dân. �

L�c Long Quân b0ng nhiên l�i v�, th�y nàng Au C � m�t mình, dung m�o �/p l� lùng, yêu quá, m�i hóa ra m�t chàng nhi lang phong tú m� l�, t� h&u th� tùng �ông ��o, ti�ng �àn ca vang ��n hành t�i. Au C trông th�y mà lòng c,ng �ng theo; Long Quân bèn r��c nàng v� núi Long Trang. �� Lai v� không th�y Au C bèn sai qun thn tìm kh$p thiên h�. Long Quân có thn thu%t, bi�n hi�n tr#m cách, nào là yêu tinh qu. m�, nào là long xà h� t� ng, k' �i tìm úy c�, không dám l�c ��o t%n cùng. �� Lai tr� v� b$c truy�n ngôi cho �� Du Võng. Du Võng truy�n l�i cho Xi V�u cùng v�i Hòang �� �ánh nhau � B�n Tuy�n và Trác L�c không h n nên t tr%n. H� Thn Nông bèn m�t. �

5. Au C � v�i L�c Long Quân giáp m�t n#m, sinh ra m�t b�c tr(ng, cho là �i�m không hay nên �em b) ra ngòai ��ng n�i; h n b�y ngày, trong b�c n� ra m�t tr#m tr(ng, m0i tr(ng là m�t con trai, bà �em v� nuôi n�ng, không cho #n, cho bú mà t� nhiên tr��ng ��i, trí d,ng song tòan, ai c,ng úy ph�c, b�o nhau �ó là nh&ng anh em phi th��ng. �

Long Quân � lâu d��i Th*y Ph*; m/ con � m�t mình, nh� v� B$c qu�c li�n �i lên biên c�nh; Hoàng �� nghe tin l�y làm s m�i phân binh tr�n ng� quan tái; m/ con không v� B$c �� c, �êm ngày g�i Long Quân:�� - B� � ph� ng nào làm cho m/ con ta th� ng nh�!��

Long Quân h�t nhiên l�i ��n, g-p m/ con � T� ng Dã, Âu C nói:��

- Thi�p v�n ng��i B$c, cùng � m�t n i v�i quân, sinh �� c m�t tr#m trai mà không có gì cúc d�!ng, xin cùng theo nhau ch� nên xa b), khi�n cho ta là ng��i không ch�ng không v , m�t mình vò võ. � Long Quân b�o:��

- Ta là loài r�ng, sinh tr��ng � th*y t�c; nàng là gi�ng tiên, ng��i � trên ��t, v�n ch1ng nh� nhau, tuy r+ng khí âm d� ng h p l�i mà có con, nh�ng ph� ng viên b�t ��ng, th*y h)a t� ng kh$c, khó mà � cùng nhau tr��ng cu. Bây gi� ph�i ly bi�t, ta �em n#m m� i trai v� Th*y Ph* phân tr� các x(, n#m m� i trai theo nàng � trên ��t, chia n��c mà cai tr�, dù lên núi xu�ng n��c nh�ng có vi�c thì cùng nghe, không �� c b) nhau. �

6. Tr#m trai ��u nghe m�nh, r�i m�i t� giã ra �i. Au C cùng v�i n#m m� i ng��i con trai � t�i Phong Châu (bây gi� là huy�n B�ch H�c), t� suy tôn ng��i hùng tr��ng lên làm vua, hi�u là Hùng V� ng, qu�c hi�u là V#n Lang; v� b� cõi c*a n��c thì �ông giáp Nam H�i, Tây ��n Ba Th�c, B$c ��n ��ng �ình H�, Nam ��n n��c H� Tôn Tinh (bây gi� là n��c Chiêm Thành), chia trong n��c làm m��i l#m b� là: Giao Ch", Chu Diên, Ninh S n, Phúc L�c, Vi�t Th��ng, Ninh H�i, D� ng Tuy�n, Qu� D� ng, V, Ninh, Hòai Hoan, Cu Chân, Nh%t Nam, Qu� Lâm, T� ng Qu%n, sai các em phân tr�, �-t em th( làm t��ng võ, t��ng v#n; t��ng v#n g�i là L�c Hu, t��ng võ g�i là L�c T��ng; con trai vua g�i là Quan Lang, con gái g�i là M� N� ng, quan H&u ty g�i là B� Chính, thn b�c nô l� g�i là nô t�, x�ng thn là khôi, ��i ��i cha truy�n con n�i g�i là ph� ��o, thay ��i truy�n cho nhau ��u hi�u là Hùng V� ng không ��i. �

7. Dân � r�ng núi xu�ng sông ngòi �ánh cá, th��ng b� giao long làm h�i nên b�ch v�i vua. Vua b�o r+ng:��

- 3 núi là lòai r�ng cùng v�i th*y t�c có khác, b�n chúng �a ��ng mà ghét d� cho nên m�i xâm h�i. �

Bèn khi�n l�y m�c châm hình tr�ng th*y quái � thân th�, t� �ó tránh �� c n�n giao long c$n h�i; cái t�c v#n thân c*a Bách Vi�t th�c kh�i th*y t� ��y. �

8. Ban �u qu�c dân #n m-c ch�a �*, ph�i l�y v) cây làm áo m-c, d�t c) �ng làm chi�u n+m; l�y c�t g�o làm r� u, l�y cây quang lang, cây soa ��ng làm bánh; l�y cm thú, cá tôm làm n��c m$m, l�y r� g�ng làm mu�i; l�y dao cày, l�y n��c c�y; ��t tr�ng nhi�u g�o n�p, l�y �ng tre th�i c m, gác cây làm nhà �� tránh n�n h� lang; c$t ng$n �u tóc �� ti�n vào r�ng núi, con �' ra lót lá chu�i cho n+m; nhà có ng��i ch�t thì giã c�i g�o �� cho hàng xóm nghe mà ch�y ��n c(u giúp; trai gái c��i nhau tr��c h�t l�y mu�i làm l� h)i, r�i sau m�i gi�t trâu �� làm l� thành hôn, �em c m n�p vào trong phòng cùng #n v�i nhau cho h�t, r�i sau m�i t� ng thông; lúc b�y gi� ch�a có tru cau nên ph�i th�. � 9. Bách Nam là th*y t� c*a Bách Vi�t v%y. �

Chú thích����� 2. Xích Qu.: xin ch� hi�u qu. là qu. �), mà ph�i hi�u là l�n lao và th��ng �i v�i ch& ch* �� ch" ng��i có quy�n l�n lao � mi�n Nam (xem Vi�t Lý T� Nguyên tr.355). Còn Xích là phn tinh hoa nh�t, c� phách nh�t (xem t� �i�n Thi�u Chu ch& Xích). V%y Xích Qu. có ngh�a là làm ch* ch�t cái tinh hoa c*a mi�n Nam, có th� nói là mi�n xích ��o, mi�n nông nghi�p lúa M�. � 3. Tuy t� c�nh ��t phì nhiêu, khí h%u không nóng không l�nh, nh�ng c,ng nên hi�u c� v� môi sinh tinh thn là không thái quá hay b�t c%p v.v…��

4. Có ng��i s mang ti�ng cho Au C dâm lo�n hai ch�ng… nên ��i ch& v ra con gái, nh�ng không nên làm th�. � 5&6. �ây là lúc m�u t�c chuy�n sang ph� t�c nh�ng m�t cách r�t �-c bi�t nên �nh h��ng m�u t�c còn l�i r�t nhi�u, tô �i�m cho v#n hóa Kinh Hùng nét �-c tr�ng r�t �áng quý (xem tòan vài VII Còn M/). Có b�n nói Long Quân � lâu d��i Th*y Ph* quên mình có con, các con c,ng không bi�t mình có cha. Nói v%y là t) ra m�u t�c còn m�nh, lúc con m�i bi�t có m/. � 7. Xâm mình là b��c cu�i cùng trên con ���ng th� v%t t�. B��c tr��c lá #n v%t t� theo nghi th(c tham d� linh thiêng (communion sacramentelle) sau ��n v4 hình v%t t� lên mình, �� r�i cu�i cùng chuy�n ra v%t bi�u trong � t minh tri�t. V4 mình t(c �ã ra vòng ngòai nhi�u, nên r�ng ghét, nh�ng nh� v4 mình r�ng (ch" ti�m th(c) nên còn hòa gi�i �� c. Không x�y ra v� gi�t r�ng nh� Tây Au. �

8. Gác cây làm nhà sàn: giá m�c vi �c. So v�i câu “giá m�c k�t th�o vi c�”, l�i so v�i hình v4 nhà sàn trên tr�ng ��ng thì nh%n ra �ó là nhà sàn, và �ã �* d& ki�n �� bi�u th�

tr�i, ng��i, ��t r�i. L�y cây quang lang, cây xoa ��ng làm bánh. �ây c,ng hàm ý siêu hình, cây quang lang ch" ng��i sáng su�t ki�u n& thn m�c. �

- Giã c�i làm hi�u: �ó là t�c s4 d�n ��n vi�c �úc tr�ng ��ng. �

2. TRUY�N NG� TINH�����

10. Trong bi�n �ông H�i có loài Ng� tinh, mình dài h n n#m m� i tr� ng, có nhi�u chân gi�ng nh� chân r�t, bi�n hóa vô cùng, linh d� khó dò �� c; m0i khi �i �âu thì n�i c n m�a gió, hay #n th�t ng��i, ai c,ng ��u s hãi. �

11. Th�i th� ng c� có lo�i cá m-t gi�ng nh� m-t ng��i, th��ng �i ch i trên b� �ông H�i, hóa thành hình ng��i, ngôn ng& thông ho�t dn dn sinh l�n ra ng��i trai gái, l�y cá tôm, h�n �c làm v%t #n; l�i có gi�ng ng��i m�i sinh � h�i ��o l�y s� b$t ng��i làm sinh nhai, c,ng thành ra ng��i, cùng v�i �àn ông ��i chác các ph2m v%t nh� mu�i g�o, áo qun, dao búa, th��ng qua l�i � bi�n �ông H�i. � 12. Trong có núi Ng� tinh, mi�ng r#ng nhô ra ngoài b� bi�n, � d��i núi có m�t chi�c hang l�n, �ó là n i c� trú c*a Ng� tinh; thuy�n nhân dân qua l�i phn nhi�u b� h�i; phong ba hi�m y�u, h� không có �àng nào mà tránh; mu�n m� m�t l�i �i ngã khác thì h� l�i g-p cát �á không th� nào �ào �� c.�� M�t �êm kia, có tiên xu�ng moi �á làm kênh cho s� thông hành c*a loài ng��i �� c ti�n l i; kênh s$p �� c �ào xong thì Ng� tinh hóa ra m�t con gà tr$ng gáy � trên núi; qun tiên nghe th�y ng) là tr�i gn sáng nên ��u t� nhiên bay �i h�t, nay g�i là ���ng Ph%t. � 13. L�c Long Quân th� ng dân b� h�i m�i làm m�t con thuy�n l�n, ra l�nh cho Thu. D� Xoa c�m thn bi�n không �� c làm gió sóng, chèo thuy�n ��n núi Ng� tinh, gi� �em m�t ng��i ��n cho Ng� tinh #n; Ng� tinh há mi�ng toan nu�t, Long Quân li�n l�y m�t kh�i s$t n��ng �) li�ng vào mi�ng cá; Ng� tinh vùng v�y nh�y ��n �ánh thuy�n; Long Quân chém �� c khúc �uôi, l�t da treo lên trên núi, nay g�i là B�ch Long V�; khúc �u trôi ra ngoài bi�n, hóa ra chó mà ch�y m�t; Long Quân l�y �á l�p bi�n thì chém �� c, nó bèn hóa ra �u chó, nay g�i là C2u �u; khúc mình trôi vào Man Cu, nay g�i là Cu Man C2u là b�i �ó v%y. � Chú thích����� 11. Trong truy�n nói cá #n th�t ng��i có th� do c��p b� xa x�a mà có hình �nh này. Nh�ng xem huy�n tho�i Tàu thì có lúc h� nh%n cá làm v%t t�, ��n ��i nhà Tn còn nh%n

nh� v%y và do ��y có nh&ng truy�n t� ng��i cho Hà Bá. Nên l�u ý ng��i Tàu x�a n#ng dùng hoa v#n cá là liên h� v�i tin t��ng � �ây. V� ph� ng di�n này L�c Long Quân ti�n s�m h n ph� ng b$c. � 12. Gà tr$ng s4 th�y xu�t hi�n trong truy�n Kim Quy, c,ng ��u không t�t: gà (cung D%u) c,ng nh� s$c tr$ng ��u n+m v� phía tây. � 13. Kh�i s$t nung �) ném vào mi�ng cá có th� ch" v#n hóa Viêm ph� ng hành h)a ch�ng l�i v#n minh du m�c b$c ph� ng (cá là hành thu. ph� ng b$c).��

3. TRUY�N H TINH�����

14. Thành Th#ng Long ngày x�a g�i là ��t Long Biên, ��i th� ng c� ch�a có ng��i �. ��n ��i vua Lý Thái T� chèo thuy�n � sông Nh� Hà, có hai con r�ng d�n thuy�n �i, nhân �ó m�i �-t tên là Th#ng Long và �óng �ô � ��y, t(c là kinh thành ngày nay v%y. � 15. Bu�i �u, ch0 ��t này v� phía Tây có m�t ng�n núi �á, d��i núi có m�t cái hang, có m�t con h� chín �uôi s�ng h n m�t nghìn n#m thành ra yêu quái, bi�n hóa v�n tr�ng, có lúc hóa ng��i, lúc hóa kh", �i kh$p c� nhân gian. Lúc b�y gi� � d��i chân núi T�n Viên có gi�ng ng��i m�i gác cây k�t c) mà �, trên núi có m�t v� thn �� c m�i ng��i ph�ng th�. V� thn �y d�y cho m�i ng��i cy ru�ng, d�t v�i, may áo tr$ng mà m-c, nhân �ó g�i là b�ch y man. � 16. H� chín �uôi hóa ra ng��i áo tr$ng nh%p vào trong b�n m�i, cùng l, m�i ca hát, d� d0 �� c ng��i con trai, con gái nào thì �em v� nh�t � hang �á; ng��i m�i l�y làm kh� s� v� vi�c �y. �

17. Long Quân m�i sai b� h� Thu. Ph* dâng n��c lên �ánh phá núi Ti�u Th�ch S n, �ào thành m�t cái �m l�n, chính gi&a thành có m�t chi�c v�c sâu, g�i là Thi H� Tr�ch (nay là H� Tây) r�i l%p chùa quán �� tr�n y�m n&a (nay là Thiên Niên Quán), b� phía Tây bên �m thì ��ng n�i b+ng ph1ng, ru�ng ao cy c�y, g�i là L0 H� ��ng. Ch0 nào cao ráo thì ��u có dân c�, t�c g�i là H� Thôn. Còn cái hang nay g�i là L0 H� �àm v%y. � Chú thích����� 14. Th#ng Long thành �-t gi&a hai sông rõ ràng bao hàm ý sông T� ng n��c ch�y hai dòng. Còn s� gi& �� c nét song trùng là nh� có Th#ng Long t(c Vi�t lên siêu hình. Xin nh� L�c Long Quân v�i Âu C g-p nhau � T� ng Dã (H.5 thì c,ng hàm ý sông T� ng. �

15. Phía tây ch" m�u trí liên h� v�i cáo già, c,ng g-p �� c trong l� Na có �o�n �ánh h� r�ng: “�� dã h�”, nh�ng n�c c��i là ch& h� b� c2u l�i c,ng có n i vi�t b� c� �� ch" Hung Nô phía tây b$c (Danses, 327). H� tinh liên h� v�i Ng� tinh (l4 ra ph�i nói B$c m�i là hành thu. (n i � c*a cá), th� mà sách l�i nói �ông thì ch$c là do thói th��ng ch" m�n �ông b$c) c� hai loài H� tinh và Ng� tinh không b� di�t h1n nên còn qu�y phá v#n hóa ph� ng nam ��n t%n nay. � 16. Truy�n này có th� hàm ý du m�c phá nông nghi�p. Óc du m�c qu. quy�t �� c ch" b+ng h� 9 �uôi, b$t ng��i nh�t hang nh� C�ng s�n nh�t ng��i ta vào hang ý h� Mác-Lê, nói là hang vì tr� thuy�t Mác-Lê ra thì không cho dân nghe hay xem chi bên ngoài. Các sách v� khác ��u ��t h�t nh� Tn Thu. Hoàng x�a. � 17. Long Quân truy�n thu. b� phá H�. Có sách thêm Long Quân truy�n cho “thu. ph* tam quan” làm vi�c �ó, thì tam ch" ��o ba c*a nông nghi�p. �

Có truy�n thuy�t nói là Kim Ng�u T� (chùa trâu vàng). Trâu là nông nghi�p. Vàng là trung cung màu c*a Vi�t t�c. �

4. TRUY�N M�C TINH�����

18. Thu�c ��a gi�i Phong Châu, v� ��i th� ng c� có m�t cây ��i th� tên là Chiên �àn, thân cao nghìn tng, cành lá xum xê không bi�t m�y nghìn d-m, có chim th��c làm � � trên cây nên ch0 ��t �y �-t tên là B�ch H�c. Cây Chiên �àn tr�i qua không bi�t m�y nghìn n#m ��n khi khô h* thì hóa làm yêu tinh, bi�n hi�n d,ng mãnh, th��ng sát nhân dân.��

19. Kinh D� ng V� ng dùng thn thu%t th$ng �� c yêu tinh, nh�ng yêu tinh qu. quy�t, nay � ch0 này, mai � ch0 khác, bi�n hóa b�t trác, th��ng #n ng��i s�ng, dân ph�i l%p ��n th� mà cu ��o. M0i n#m ��n ngày ba m� i tháng ch�p, dùng m�t ng��i s�ng làm l� t� thì con tinh �y m�i ch�u thôi, mà nhân dân c,ng �� c yên �n, t� ng truy�n v�i nhau là Thn X� ng Cu�ng. ��a gi�i phía tây nam gn n��c Mi Hu, ng��i trong n��c khi�n Bà L� Man (nay là ph* Di�m Châu) c��p l�y m�t ng��i Lão t n�p làm l� t�, n#m nào c,ng l� th��ng nh� v%y. K�p ��n khi Tn Thu. Hoàng sai Nhâm Ngao sang làm quan L�nh Long Xuyên, Nhâm Ngao ��i cái l� �ó, c�m không �� c �em ng��i s�ng mà t�. Thn gi%n, thn gi�t �i, t� �ó v� sau s� t� thn l�i càng kính c2n. �

20. ��n ��i �inh Tiên Hoàng, có m�t pháp s� tên là D, V#n M�u ng��i Tàu, tu hành chín ch$n, tu�i h n b�n m� i, �ã chu du các n��c, thông hi�u nhi�u ngôn ng&, t%p �� c phép nãnh vàng r#ng ��ng, khi sang ��n n��c ta thì �ã tám m� i tu�i; Tiên Hoàng l�y l� th� ng mà �ãi �+ng. D, V#n M�u d%y l�y k� thu%t ph"nh thn X� ng Cu�ng r�i gi�t �i. �

21 T� �ó mi�n �� c cái h�a dâng ng��i hàng n#m, mà sinh ho�t c*a nhân dân �� c b�o toàn v%y. �

Chú thích����� Ba v� tích c*a L�c Long Quân cho vào m�t nhóm vì nó nói lên b��c x� m�t cách có hàm ng� c c�u, �i theo l�i khai quang sa so�n (via negativa) �� cho Hùng V� ng xây n�n nhân ch* sau này. � Truy�n M�c tinh có hai giai �o�n cu�i cùng mang tính ch�t ma thu%t �ã thêm vào sau nhi�u b�n b). V%y � �ây c,ng xin b) luôn. Xét ra nó ngh�ch v�i tinh thn x� b) bái v%t ma thu%t c*a ba v� tích. �

18. M�c tinh hi�u là “ma m�c” g0 khô, t(c nh&ng gì h� hóa, nh�t là các th( d� �oan ch" b+ng x� ng cu�ng. L�c Long Quân c,ng �u�i �i, r�i sau có ng��i dùng ma thu%t thì c,ng chì là t�m b , nên nó còn l�u hành trong dân chúng, tuy nhiên c� ba th( tinh không còn nhô �u lên v#n �àn �� c n&a nh� bên Âu Tây. H� tinh và Ng� tinh ch" còn tác h�i d��i hình th(c du m�c võ bi�n. �

5. TRUY�N TR U CAU�����

22. ��i th� ng c� có m�t chàng tên là Quang Lang tr�ng m�o cao l�n. Qu�c v� ng cho h� là Cao, nhân l�y ch& Cao làm h�, sinh �� c hai trai, ng��i �u tên là Tân, ng��i th( tên là Lang. Cha m/ ch�t, hai anh em sang tr� nhà thy ��o s� h� L�u, c,ng g�i là L�u Huy�n. �

23. Nhà h� L�u có m�t ng��i con gái, tu�i ch�ng m��i b�y hay m��i tám mu�n tìm �ôi b�n, nh�ng không bi�t ng��i nào là anh em, bèn b�ng m�t bát cháo và m�t �ôi �,a m�i hai ng��i #n �� xem ai là anh ai là em. Th�y ng��i em nh��ng cho ng� i anh #n tr��c, nàng bèn ghi nh� l�y, �em tình th�c trình bày v�i cha m/. Cha m/ g� cho ng��i anh k�t làm v ch�ng, tình ái càng ngày càng thân m%t. � 24. Sau ��y, ng��i em th�y anh �ãi x v�i mình không b+ng lúc x�a, �em lòng h�n gi%n m�i b) anh mà �i. �i ��n m�t n i thôn dã b0ng g-p m�t cái su�i l�n: không có thuy�n �� sang ngang, ng��i em ng�i m�t mình khóc ròng r�i ch�t hóa thành m�t cái cây. � 25. ��n khi ng��i anh m�t em m�i b) v �i tìm ch" th�y em �ã ch�t gieo mình bên g�c cây, mà t� t%n hóa thành m�t t�ng �á qu�n quanh g�c cây. �

26. Sau ��y, ng��i v l�y làm l� sao ch�ng mình �i �ã lâu mà không th�y v� li�n b) �i tìm, th�y ch�ng �ã ch�t, nàng c,ng gieo mình ôm l�y t�ng �á mà ch�t luôn, hóa ra m�t s i dây leo v�n vít trên �á, ng�n lá mùi th m và say. � 27. Cha m/ L�u th� �i tìm con, ��n �ó c,ng than khóc, r�i l%p ��n th� � ch0 �y mà th�, ng��i �� ng th�i �i qua ��y, ai c,ng ��t nhang vái l�y, khen là anh em hòa thun, v ch�ng ti�t ngh�a. �

28. Trong kh)ang tháng b�y, tháng tám, khí nóng còn n�ng, Hùng V� ng �i tun hành th��ng ngh" chân � ��y �� tránh n$ng. Trông th�y tr��c ��n im mát, dây lá ph* trùm, V� ng lên t�ng �á �(ng ng$m nghía, h)i ra m�i bi�t công vi�c nh� th�, V� ng l%p t(c b�o c%n thn hái m�t trái cây và hái m�t lá dây leo, V� ng thân nhai �i r�i nh� trên �á, th�y có s$c �) t� i bi�t là v� ng�n m�i l�y �em v�, b�o l�y �á la nung làm vôi, cùng v�i trái cây, lá dây h p làm m�t mà #n, th�y v� ng�t béo, th m cay, môi mép sinh �), m�i truy�n ban ra thiên h�, phàm nh&ng l� giá thú, h�i ��ng l�n nh), ��u ph�i l�y v%t này làm tr��c. Ngày nay cây cau, cây tru không, �á vôi là do �ó. T� b�y gi� n��c Nam có t�c #n tru cau là b$t �u t� ��y. �

Chú thích��

22&28. Truy�n Tru Cau nói lên tình huynh �� c,ng nh� ngh�a v ch�ng r�t �/p d� hi�u, l�i còn hàm ng� thêm ý ngh�a siêu hình là Thái Hòa tr�i ��t �� c bi�u th� b+ng s$c �), nh� �ã bàn trong bài V#n Lang Qu�c. Có b�n thêm tên cô gái là Liên, còn thy tên là L�u Huy�n, ho-c L�u ��o Huy�n thì càng nói lên rõ ý ngh�a: Liên là lá tru qu�n quanh cây và �á, t(c làm cho Kim (�á) M�c (cây cau) liên h� v�i nhau �� v� n lên ��o huy�n di�u vô thanh vô xú. Có th� vì ch& huy�n mà có ch& không trong tru không (xem S( �i�p, bài V).��

6. TRUY�N � M NH�T D������ 29. Hùng V� ng truy�n ngôi ��n vua cháu ba ��i, có sinh �� c m�t ng��i con gái tên là Tiên Dung M� N� ng, tu�i v�a m��i tám, dung m�o tú l�, nguy�n không l�y ch�ng, ch" thích ngao du thiên h�. V� ng chi�u mà nghe theo. M0i n#m kh)ang tháng hai, tháng ba, nàng sa so�n thuy�n ghe, lênh �ênh ngòai bi�n, vui ch i quên c� ngày v�. � 30. Lúc b�y gi� � làng Ch Xá có ng��i tên là Ch Vy Vân sinh �� c m�t ng��i con trai tên là Ch ��ng T, hai cha con tính v�n hi�n lành, nhà ngheo l�i g-p nhà cháy, c*a c�i khánh ki�t t%n ch" cò m�t cái kh� v�i, cha con ra vào thay ��i nhau mà m-c. B� b�nh già, cha b�o con r+ng:��

- Ta ch�t thì chôn l� th� c,ng �� c, �� cái kh� l�i cho con m-c k'o x�u h�. �

31. Cha ch�t, ng��i con không n! làm th�, c( �� c� kh� mà chôn. Ch ��ng T b�y gi� thân hình trn tru�ng, �ói rét khôn xi�t, m�i cm cn câu �i ��n b� sông câu cá, trông th�y thuy�n bu�m �i qua, �(ng d��i n��c mà xin #n. Nào ng� thuy�n c*a Tiên Dung b0ng ��n �ó; nghe th�y ti�ng chuông tr�ng �àn sáo, th�y nh&ng nghi tr� ng c� xí, ��ng T s hãi, không bi�t tr�n vào �âu, trông th�y trong bãi phù sa có chòm lau s%y, l th n#m ba g�c, bèn 2n thân vào �ó, �ào cát thanh huy�t �� gi�u mình, l�i l�y cát vùi lên trên. �

32. Giây lát, thuy�n c*a Tiên Dung ghé vào �ó; nàng d�o ch i trên bãi cát, truy�n l�y mùng màn vây kín c� ch0 lau s%y �� t$m. �

33. Tiên Dung vào trong màn, c�i áo múc n��c d�i t$m; cát ch�y, thân hình ��ng T l� ra, h�i lâu Tiên Dung bi�t là con trai. Tiên Dung nói:�� - Ta �ã không thích l�y ch�ng, nay l�i g-p ng��i này cùng l� thân v�i nhau trong m�t huy�t cát, có l4 tr�i khi�n th� ch#ng? Thôi ng� i hãy d%y mà t$m ra �i. � R�i ban cho áo qun, cùng nhau xu�ng thuy�n #n u�ng hoan l�c; ng��i trong thuy�n ��u cho là m�t s� g-p g! t�t lành x�a nay ch�a t�ng có. � 34. ��ng T nói rõ s� tích cho Tiên Dung nghe; Tiên Dung th� ng xót, b�o làm v ch�ng. ��ng T c� t�. Tiên Dung nói:��

- Vi�c này t� tr�i tác h p, vi�c gì mà t� ch�i?��

35. Nh&ng ng��i tháp tùng v�i �em vi�c �y tâu lên v�i Hùng V� ng; Hùng V� ng gi%n b�o r+ng:��

- Tiên Dung không bi�t tr�ng danh ti�t, không bi�t ti�c ti�n c*a ta, �i ch i gi&a ���ng l�i h� giá, l�y ng��i nghèo, còn m-t m,i nào mà th�y ta n&a, t� nay m-c k� nó, không cho tr� v� n��c n&a. � 36. Tiên Dung nghe tin, s không dám tr� v� m�i cùng v�i ��ng T m� ch búa, l%p ph� xá, cùng nhân gian m%u d�ch, dn dn n i �y thành m�t ngôi ch l�n (nay là ch Hà Lõa); th� ng nhân ng�ai qu�c qua l�i buôn bán, kính s� Tiên Dung ��ng T làm ch*. � 37. Có m�t nhà ��i th� ng ��n nói v�i Tiên Dung r+ng:��

- Quý nhân xu�t ra m�t thoi vàng, n#m nay cùng v�i ng��i nhà buôn ra ngòai bi�n mà mua v%t quý, sang n#m s4 l�i �� c m�t thoi. �

Tiên Dung b�o ��ng T r+ng:��

- V ch�ng ta do tr�i ��nh khi�n, #n m-c là c*a tr�i cho, bây gi� nên l�y m�t thoi vàng cùng v�i ng��i nhà buôn �i ra bi�n mà mua hàng �em v� làm k� sinh nhai.��

38. ��ng T bèn cùng �i v�i ng��i nhà buôn; ngòai bi�n có m�t hòn núi tên là Qu�nh Viên S n; trên núi có m�t chi�c am nh), ng��i �i buôn ghé thuy�n � ��y mà múc n��c; ��ng T lên ch i trên am, có m�t ti�u t#ng tên là Ph%t Quang truy�n phép cho ��ng T. ��ng T m�i l�u l�i am nghe thuy�t pháp, giao vàng cho ng��i �i buôn mua hàng, d-n lúc nào tr� v� thì ghé l�i am �� cho ��ng T v�. Nhà s� m�i t-ng cho ��ng T m�t cái g%y và m�t cái nón, b�o r+ng:��

- Linh thông t�i �ây �ó. �

��ng T tr� v�, �em chuy�n ��o Ph%t nói h�t v�i Tiên Dung, t� �ó giác ng�, b) ch búa, ngh� buôn, �em nhau �i tìm thy h�c ��o. M�t hôm tr�i �ã t�i mà ch�a ��n nhà tr�, h� m�i � l�i gi&a ���ng, c$m g%y úp nón lên trên �� che. �êm ��n canh ba, th�y hi�n ra thành quách, lu son ��n báu, �ài các l#ng mi�u, kho tàng mi�u xà, vàng b�c châu ng�c, chi�u gi��ng, mùng màn, tiên ��ng ng�c n&, t��ng s� th� v� la li�t �y � tr��c m-t.�� 39. Sáng ngày ai trông th�y c,ng l�y làm kinh d�, tranh nhau �em nh&ng v%t hoa h� ng, ng�c th�c ��n dâng hi�n và x�ng thn. V#n võ bá quan phân quân túc v�, bi�t l%p thành m�t n��c. � Hùng V� ng hay tin cho là con gái mình làm lo�n m�i phát binh �i �ánh; quan quân ��n r�i, qun thn xin phân quân án ng&. � 40. Tiên Dung r+ng:��

- Chuy�n này không ph�i t� ta làm ra, c,ng là tr�i giun gi; sinh t t�i thiên, ta �âu dám ch�ng cha, ph�i thu%n ch�u �i�u chính, ch� l�nh chém gi�t. � Lúc b�y gi� nh&ng ng��i m�i t%p h�p, s hãi mà ch�y tán lo�n, ch" còn b�n ng��i c, � l�i v�i Tiên Dung. � 41. Quan quân kéo ��n �óng doanh � bãi T� Nhiên, ch" còn cách m�t con sông l�n; ngày s$p t�i nên ch�a k�p ti�n binh. Ch�ng ��n na �êm, h�t nhiên gió l�n th�i làm n�i sóng �� cây; quan quân ��i lo�n; b� ��ng, thành quách c*a nàng Tiên Dung nh�t th�i nh� �i bay lên tr�i; ��t � ch0 �y s%p xu�ng thành m�t cái �m l�n. Sáng ngày, dân gian

không trông th�y thành n&a, cho là linh d� bèn l%p mi�u ���ng, th�i th��ng ��n t�, g�i �m �y là Nh�t D� Tr�ch, châu �y là Man Trù Châu (ho-c g�i là T� Nhiên Châu), ch �y là Hà Lõa Th�. � 42. Sau ��n th�i Nam ��, binh nhà L� ng sang xâm chi�m n��c ta, vua sai Tri�u Quang Ph�c làm t��ng �em binh ng#n gi&. Quang Ph�c �i�u ��ng dân chúng tàng 2n � trong �m, cái �m �y sâu r�ng bùn ly, khó b� ti�n lui; Quang Ph�c c!i chi�c thuy�n ��c m�c qua l�i cho ti�n, th��ng nhân �êm t�i, dùng thuy�n mà ��t xu�t �ánh phá c��p l�y l� ng th�c, làm k� tr� cu cho gi-c ki�t qu�. Ba b�n n#m tr��ng gi-c không �ánh �� c. Bá Tiên than r+ng:�� - ��i x�a g�i là �m nh�t d� th#ng thiên, ngày nay l�i là cái �m nh�t d� ��o ki�p. �

43. G-p lúc Hu C�nh tác lo�n bên Trung Hoa, vua L� ng tri�u Bá Tiên v�, *y quy�n cho t� t��ng D� ng S+n th�ng l�nh qun chúng. � Quang Ph�c trai gi�i thi�t �àn � trong �m, ��t h� ng cu ��o. Thóat th�y thn nhân c!i r�ng giáng xu�ng gi&a �m, b�o Quang Ph�c r+ng:�� - Ta lên tr�i nh�ng linh d� còn � �ây, ng��i có lòng thành cu ��o, ta ��n �� giúp bình lo�n t-c. �

R�i c�i vu�t r�ng ��a cho Quang Ph�c b�o gi$t vào �u �âu mâu, h� �ánh �âu là �� c �ó. Nói �o�n l�i bay lên tr�i. Quang Ph�c y nh� l�i d-n �em binh ��t kích, binh L� ng ��i b�i, chém �� c t��ng D� ng S+n � tr%n ti�n, binh L� ng lui ch�y. � Quang Ph�c nghe tin Nam �� m�t, bèn t� l%p lên làm Tri�u V� ng, �óng �ô � qu%n V, Ninh núi Trâu S n. � Chú thích����� 29. Ch ��ng T còn bên d��i b%c “kh� rách áo ôm”, t(c kh� c,ng không có �� mà rách, v%y mà l�y �� c công chúa Hùng V� ng thì s� bi�u l� tinh thn dân ch* cao �� tuy�t không có óc k� th� �1ng phái giàu sang. �ó là �i�m m�t. �

35. �i�m hai là quy�n ��nh �o�t và sáng ki�n c*a Tiên Dung r�t cao, không nh&ng bên trên Ch ��ng T, mà còn ngòai c� quy�n cha. �ó là nói lên giai ��an m�u t�c còn m�nh. �i�m ba du v%y tr�i ph%t ��u *ng h�, khi s�ng cho làm #n phát ��t, khi ch�t còn �� c linh (ng �� giúp n��c. �

T� s� 37 ��n 39 có nhi�u pha t�p l�n x�n v�a trái v�i l�ch s vì lúc �y �ã có ��o Ph%t �âu, l�i trái v�i môi sinh câu truy�n quy�n ��nh �o�t n i Tiên Dung ch( không n i ��ng T. Tuy nhiên �o�n �y nói lên s� liên l�c m%t thi�t sau này gi&a ��o Tiên và ��o Ph%t. �

7. TRUY�N PHÙ ��NG THIÊN V��NG�����

44. ��i Hùng V� ng th( ba, thiên h� thái bình, dân v%t �y �*. An V� ng l�y s� thi�u l� tri�u c�ng, gi� �i tun thú �� xâm chi�m n��c ta. � 45. Hùng V� ng nghe �� c m�i tri�u qun thn h)i v� k� ho�ch �ánh hay gi&. Có nhà ph� ng s� dâng l�i r+ng:�� - Không gì b+ng cu Long Quân �� nh� âm phù. �

Hùng V� ng nghe theo m�i �$p �àn trai gi�i, �-t vàng b�c l�a là � trên bàn, ��t h� ng cu t� ba ngày thì tr�i c�m s�m m�a, tho$t th�y m�t ông già cao h n sáu th��c m-t vuông, b�ng l�n, râu mày b�c ph , ng�i � ngã ba mà nói c��i ca múa; ng��i ta trông th�y, ng� là ng��i phi th��ng m�i tâu v�i vua. Vua thân hành ra bái y�t, r��c vào trong �àn; ông già không #n u�ng, không nói n#ng gì c�. �

Hùng V� ng ��n tr��c h)i r+ng:�� - Nay binh nhà An s$p sang �ánh, h n thua ra sao, n�u có ki�n th(c gì xin bày cao cho.��

46. Ong già giây lát mò th' ra bói, th�a v�i vua r+ng:��

- Sau ba n#m gi-c m�i qua �ánh. �

Vua l�i h)i k� ho�ch �� �ánh gi-c, ông già �áp r+ng:��

- N�u có gi-c ��n thì ph�i nghiêm ch"nh khí gi�i, tinh luy�n s� t�t �� cho n��c có uy th�, r�i tìm kh$p thiên h� có ai d/p �� c gi-c thì phong cho t��c �p, h� �� c ng��i �y thì d/p �� c gi-c ngay. � Nói �o�n, bay lên không mà �i, m�i bi�t �ó là Long Quân. �

47. V�a �úng ba n#m, biên binh cáo c�p có quân An sang, Hùng V� ng y theo l�i nói c*a lão nhân, sai s( �i kh$p thiên h� �� tìm ng��i d/p gi-c. �

48. S( gi� ��n làng Phù ��ng, qu%n V, Ninh, trong làng có m�t ông nhà giàu �ã h n sáu m� i tu�i m�i sinh �� c m�t ng��i con trai ba tu�i không bi�t nói, ch" n+m nga không ng�i d%y �� c. Bà m/ nghe S( gi� ��n, nói b!n v�i con r+ng:�� - Sinh �� c th+ng này thì ch" bi�t #n u�ng ch� không bi�t �ánh gi-c �� l�nh th��ng c*a tri�u �ình mà ��n n bú m�m. � �(a tr' nghe m/, thình lình nói lên r+ng:��

- M/ hãy g�i S( gi� vào �ây, con h)i th xem là vi�c gì. �

Bà m/ c� kinh, m�ng r! báo v�i xóm làng:��

- Con tôi �ã bi�t nói. �

Xóm gi�ng c,ng l�y làm l� m�i r��c S( gi� v� nhà. �

49. S( gi� h)i r+ng:��

- My là �(a tr' m�i bi�t nói mà b�o kêu ta ��n làm gì?��

�(a tr' m�i ng�i d%y b�o S( gi� r+ng:��

- L%p t(c v� tâu v�i vua �úc cho ta m�t con ng�a s$t cao m��i tám th��c, m�t g� m s$t dài b�y th��c, m�t cái nón s$t, tr' này c!i ng�a, ��i nón �i �ánh gi-c cho, gi-c s4 ph�i tan tành, nhà vua vi�c gì mà lo.��

50. S( gi� ch�y v� trình cáo v�i vua. Vua m�ng b�o r+ng:�� - Th� thì ta không lo gì v%y. �

Qun thn ��u tâu:��

- M�t ng��i �ánh gi-c làm sao phá n�i?��

Vua nói:��

- �ó là Long Quân giúp ta, l�i lão nhân �ã nói tr��c không ph�i là l�i nói không, các ng� i không nên ng�. �

R�i sai ng��i tìm s$t cho �� c n#m m� i cân luy�n thành ng�a s$t, g� m s$t và nón s$t; S( gi� �em t�t c� ��n; bà m/ th�y th� c� kinh, s h�a ��n cho mình, lo s h)i con. �

�(a tr' c� c��i nói r+ng:��

- M/ �em c m th%t nhi�u cho con #n, con �i �ánh gi-c, m/ ��ng lo s . �

51. R�i �(a tr' l�n r�t mau, áo c m hàng ngày bà m/ cung c�p không �*, hàng xóm n�u thêm c m, làm th�t trâu, r� u, bánh, trái, th� mà �(a tr' v�n không no b�ng; v�i l�a g�m vóc m-c ch1ng kín hình, ��u ph�i l�y thêm hoa cây hoa lau mà che n&a. � 52. ��n khi quân nhà An kéo ��n Trâu S n, �(a tr' m�i du0i chân �(ng d%y, mình cao h n m��i tr� ng, ngh�nh m,i mà nh2y, nh2y m,i h n m��i ti�ng r�i tu�t g� m nói l�n lên r+ng:��

- Ta là Thiên T��ng �ây!�� Bèn ��i nón nh�y lên ng�a, ng�a phi nh� bay, múa g� m xông ��n tr��c, quan quân theo sau ��n sát l,y gi-c, dàn tr%n d��i núi Trâu S n. Quân An c� v!, tr� giáo ch�y lùi, An V� ng ch�t � Trâu S n, còn d� ��ng thì la li�t s�p l�y và hô r+ng:�� - Thiên t��ng, chúng tôi h�t th�y xin �u hàng. �

53. �(a tr' �i ��n núi Vi�t Sóc m�i c�i áo m-c r�i c�!i ng�a bay lên tr�i, ch" l�u d�u chân trên �á � d��i núi mà thôi. � Hùng V� ng nh� ��n công lao, không bi�t l�y gì ��n báo m�i tôn làm Phù ��ng Thiên V� ng, l%p ��n th� � v��n nhà làng �y, cho ru�ng m�t tr#m kh)anh �� làm l� h��ng t� xuân thu. �

��i nhà An hai m� i b�y vua, tr�i qua sáu tr#m b�n m� i n#m, không dám �em binh sang �ánh n&a. � 54. Man Di b�n ph� ng nghe �� c nh� v%y c,ng ��u thn ph�c, v� ph� v�i V� ng. Sau vua Lý Thái T� phong làm Xung Thiên Thn V� ng, l%p mi�u t�i Phù ��ng (nay � huy�n Tiên Du) bên chùa Ki�n Phúc, t�c t� ng � núi V� Linh, xuân thu ��u có t� l� v%y. �

Có bài th r+ng:��

V� Linh n#m tháng �ám mây nhàn. �

Muôn tía nghìn h�ng chói th� gian. �

Ng�a s$t � tr�i, danh � s. �

Uy linh l�ng l�y kh$p giang san. �

Chú thích��

44. Có b�n ch" nói Hùng V� ng. B�n khác nói Hùng V� ng th( 6, th� là sai v�i tòan bích nói ��n s� 3 n#m ln:��

- Cu ��o 3 ngày. �

- Ng�i � ngã ba ���ng. �

- 3 ng#m n&a gi-c ��n. �

- Ba n#m sau. �

- Tr' 3 n#m m�i nói. �

Nh� v%y �* bi�t là ý 2n trong s� 3 �ã quá rõ. �

45. Có b�n nói ông già cao h n 9 th��c thì �úng h n 6 th��c, vì t� 3 t�i 9 là b� huy�n s� �i �ôi. � 50. 50 cân s$t làm sao �* �úc ng�a, ki�m, m,, roi? V%y qu� là ngh�a huy�n s 3, 5, 9 �y �*. � 51&54. Ý sâu xa là tòan dân ngày th��ng ch" bi�t #n làm nh&ng khi gi-c ��n nhà thì �àn bà còn ph�i �ánh n&a là �àn ông. Câu truy�n nói lên tình �òan k�t qu�c gia mà h�i ngh� Diên H�ng là thí d�. Thánh Dóng nh� v%y �ã hi�n hình �2y xâm l#ng r�t nhi�u ln. �

8. TRUY�N BÁNH DÀY BÁNH CH�NG�����

55. Sau khi Hùng V� ng �ãphá gi-c An r�i, trong n��c thái bình m�i lo vi�c truy�n ngôi cho con, h�i hai m� i hai v� công t l�i mà b�o r+ng:��

- Ta mu�n truy�n ngôi cho �(a nào làm v�a lòng ta là ��n k� cu�i n#m bi�t �em trân cam m� v� ��n dân cúng Tiên v� ng �� tròn ��o hi�u thì ta s4 truy�n ngôi cho. � 56. Các công t lo �i tìm các v� trân k�, ho-c s#n b$n, chài l��i, ho-c mua � ch , v� �� c nhi�u c*a ngon v%t l� không bi�t bao nhi�u mà k�. Duy có công t th( chín tên là Lang Liêu, bà m/ hàn vi �ã lâm b�nh mà quá c� r�i, t� h&u l�i ít ng��i nên khó b� toan tính, ngày �êm thao th(c #n ng* không yên. � 57. H�t nhiên m�ng th�y thn nhân b�o r+ng:��

- Trong tr�i ��t không có v%t gì quý b+ng g�o, vì g�o là c*a �� nuôi dân, ng��i ta #n mãi không chán, không có v%t gì �(ng tr��c �� c; n�u l�y g�o n�p ho-c gói làm hình tròn �� t� ng tr�i, ho-c gói làm hình vuông �� t� ng ��t, � trong làm nhân cho th%t ngon, b$t ch��c hình tr�ng tr�i ��t bao hàm v�n v%t, ng� ý cái n tr�i ��t phát d�c v�n v%t, nh� th� thì lòng cha s4 vui, tôn v� ch$c �� c. � Lang Liêu kinh s t"nh d%y, m�ng r+ng “Thn minh giúp ta, ta nên b$t ch��c theo mà làm”.��

58. Lang Liêu m�i l�a h�t n�p nào tr$ng tinh, hoàn toàn không s(t m' �em vo cho s�ch, r�i l�y lá xanh gói thành hình vuông, b) nhân ngon vào gi&a, �em n�u �i cho chín, g�i là bánh ch�ng. L�i l�y n�p n�u xôi �em qu�t cho th�c nhuy�n, n-n làm hình tròn �� t� ng tr�ng hình tr�i, g�i là bánh dy. �

59. �úng k�, V� ng h�i các con l�i tr�ng bày ph2m v%t; các con �em dâng không thi�u th( gì, duy ch" có Lang Liêu �em bánh tròn, bánh vuông ��n dâng. Hùng V� ng l�y làm l� h)i Lang Liêu. Lang Liêu trình bày nh� l�i thn nhân �ã b�o. V� ng thân hành n�m th thì th�y v� ngon v�a mi�ng #n không chán, ph2m v%t c*a các công t khác không sao h n �� c. V� ng khen ng i giây lát, r�i cho Lang Liêu �� c gi�i nh�t. � 60. N#m h�t, V� ng dùng bánh �y dâng lên Tiên Mi�u và cung ph�ng cha m/, thiên h� b$t ch��c truy�n ��n bây gi�, l�y tên c*a Lang Liêu �� g�i là Ti�t Li�u. � 61. Hùng V� ng truy�n ngôi cho Lang Liêu; hai m� i m�t anh em ��u gi& các phiên tr�n, l%p làm b� ��ng, c( th* núi sông �� làm hi�m c�. � 62. V� sau, h� hàng tranh nhau làm tr��ng, m0i ng��i d�ng m�c sách �� che kính b�i v%y g�i là sách, là tr�i, là trang, là ph��ng kh�i thu. t� ��y v%y. �

Chú thích����� 55. Truy�n Bánh Dày Bánh Ch�ng nói lên n�n tri�t lý bao la nh� tr�i ��t nh�ng l�i gn g,i và c� th� nh� mi�ng #n. Truy�n này d� hi�u nên �ã �� c khai thác nhi�u nh�t. Nh�ng huy�n s� thì ch�a �� c n$m v&ng nên có ng��i nói là Hùng V� ng th( 8 thay vì th( 3, còn Công T thì th( 6! M�t h�t ý ngh�a. �ó là vì ch�a nhìn ra liên h� 3-9 là c� m�t c c�u n�n t�ng và sinh ��ng t� 3 t�i 9. Ch& Lang Liêu nên ��c là Liêu, tuy ��c Li�u không sai vì có c� 2 âm Liêu và Li�u, nh�ng nên ��c Liêu cho phân v�i Ti�t Li�u sau. V� ch& Liêu (b� nhân) �úng v�i ý h n: liêu có ngh�a là quan, lang Liêu là quan Lang; còn ch& Li�u (b� h)a) không h p ngh�a. Ch$c là chép sai. Chú ý câu: “Thiên ��a chi v%t d� m� vi quý” t) ra tinh thn nông nghi�p tr�i v� t h n c� nh&ng v%t khác. Nên nh� trong khoa b�ng “C� Nhân Chi T� ng” (kinh Th�, thiên Ích T$c, câu 4) thì ph�n m� (b�t g�o) là m�t trong 12 t� ng �áng kính tôn. �

9. TRUY�N D�A H�U�����

63. Ngày x�a, ��i Hùng V� ng có m�t ng��i tên là Mai An Tiêm, ng��i ngo�i qu�c, m�i �� c b�y tu�i, do thuy�n buôn ch� ��n. V� ng mua v� làm �y t�, k�p lúc l�n lên thì di�n m�o �oan chính, nh� bi�t nhi�u vi�c. �

64. V� ng �-t tên là Y�n, tên ch& là An Tiêm và cho m�t ng��i thi�p, sinh �� c m�t trai, V� ng yêu dùng �� sai b�o, dn dn Y�n thành phú quý, ai c,ng úy ph�c, và chen nhau ��n dâng l� v%t không th(c gì là không có; Y�n sinh ra kiêu m�n, th��ng t� b�o r+ng:��

- C*a c�i này là v%t ti�n thân c*a ta, ta không t�ng trông nh� vào n chúa. �

65. Hùng V� ng nghe �� c, c� gi%n nói r+ng:��

- Làm thn t mà nó không bi�t n chúa, sinh ra kiêu m�n, nói r+ng c*a c�i ��u là v%t ti�n thân c*a nó. Bây gi� ta �em b) nó ra ngòai bi�n, ra cái ch0 không ng��i �y coi th nó có còn cái v%t ti�n thân c*a nó n&a hay không?�� 66. Bèn �ày Mai Y�n ra ngòai bãi cát c*a bi�n Nga S n, t( phía không có d�u chân ng��i �i ��n, ch" �� cho l� ng th�c �* dùng trong b�n n#m tháng mà thôi, #n h�t là ch�t �ói. Ch� v khóc m lên, b�o r+ng ta ch$c ch�t � �ây không lý gì s�ng �� c. �

Tiêm nói:�� - Tr�i �ã sinh thì tr�i ph�i d�!ng, có lo gì?��

67. 3 ch�a bao lâu, �� ng lúc tháng t�, b0ng th�y m�t con b�ch h�c t� ph� ng tây bay l�i, �%u lên m)m núi cao, kêu lên ba b�n ti�ng thì sáu b�y h�t d�a r i trên m-t cát, �âm ch�i n2y l�c, lan trên cát, xanh t�t r��m rà, r�i k�t thành trái d�a, nhi�u không k� xi�t.��

68. An Tiêm m�ng r! nói:�� - �ây �ây ph�i quái v%t, �ó là tr�i cho �� nuôi ta �ó. �

B� d�a ra #n thì mùi v� th m tho ng�t ngào, #n vào thì tinh thn kh)e kho$n, r�i c( m0i n#m tr"a thêm, #n không h�t thì �em ��i l�y lúa g�o nuôi v con. Nh�ng không bi�t d�a �y tên là gì, m�i nhân chim tha t� ph� ng tây �em ��n nên �-t tên là Tây qua.��

69. Nh&ng khách chài l��i, buôn bán, �a mùi v� c*a nó ��u �em ph2m v%t c*a mình �� ��i l�y d�a. Nhân dân xa gn, trên r�ng d��i b�n tranh nhau mua h�t, b$t ch��c tr�ng t"a kh$p b�n ph� ng; dân gian suy tôn An Tiêm làm “Tây Qua ph� m�u”.��

70. Lâu ngày, V� ng nh� ��n An Tiêm, sai ng��i ��n ch0 An Tiêm � h)i th#m có còn s�ng hay không. �

Ng��i �y v� tâu l�i v�i V� ng. V� ng than th� h�i lâu m�i nói r+ng:��

- Nó b�o là v%t ti�n thân c*a nó, th�c là không nói d�i v%y. �

V� ng bèn tri�u An Tiêm v�, tr� quan ch(c l�i và cho t� thi�p, �-t tên ch0 An Tiêm � là “An Tiêm Sa Châu”; thôn �y g�i là Mai An, ��n nay còn l�y tây qua tôn ph�ng t� kh�o mà t� t�, là kh�i t� An Tiêm v%y. � Chú thích��

Truy�n này nói lên �(c t� l�c cánh sinh gn �� c nh� các con c*a Au C nghi m�u: m/ không nuôi ch" v�t ra ngòai ��ng v%y mà con nào c,ng l�n m�nh. �ây là mu�n c� th� vào m�t vi�c cho rõ ��o t� c��ng t� l�c tuy �ã nhi�m mu Ph%t, nh�ng c,ng còn c%y vào công c, nên v�n gi& �� c v' t� c��ng t� l�c c*a nhân tho�i.��

10. TRUY�N B�CH TR������

71. Th�i Thành V� ng nhà Chu, Hùng V� ng sai s( thn �em qua dâng cho nhà Chu gi�ng chim B�ch Tr�, nh�ng ngôn ng& b�t thông, Chu Công sai ng��i d�ch hai ln m�i hi�u. � 72. Chu Công h)i r+ng:��

- Ng��i Giao Ch" c$t tóc, v4 hình, �� �u trn, �i chân không là t�i làm sao?��

S( gi� th�a r+ng:��

- C$t tóc �� ti�n vào r�ng; v4 mình �� làm hình r�ng, khi l-n l�i d��i n��c thì giao long không dám ph�m ��n; �i chân không �� ti�n trèo cây, cày dao, ��t la, gieo lúa; �u trn �� kh nóng b(c, #n cau tru �� tr� ô u� và làm cho r#ng �en. � 73. Chu Công h)i:��

- Vì sao mà ��n �ây?��

S( gi� th�a:��

- Tr�i không gió l�n m�a dm, bi�n không n�i sóng nay �ã ba n#m, ng! là Trung Qu�c có thánh nhân nên m�i sang �ây. � Chu Công than r+ng:��

- Chính l�nh không ��n, quân t không b$t ng��i xa làm tôi, �(c tr�ch không thêm, quân t không h��ng c*a c�ng. � 74. K�p nh� ��n Hoàng �� có l�i th� r+ng: “Giao Ch" � ph��ng ngo�i không �� c xâm ph�m”, m�i th��ng cho tr�ng v%t, khuyên r#n r�i b�o v�. S( gi� quên m�t ���ng v�, Chu Công cho m�t c0 xe hai ng�a, khi�n c( ch" h��ng Nam mà v�. �

�(c Kh�ng T làm sách Xuân Thu, cho n��c V#n Lang là ��t yêu hoang, v#n v%t ch�a hoàn b� nên b) mà không chép v%y. �

Chú thích����� 71. Truy�n B�ch Tr�, nói lên �nh h��ng c*a Vi�t ��o lên B$c nh�ng �ã quá lu m� không còn s$c nét nh� truy�n c�ng rùa (xin xem l�i bài VIII Vang V�ng C*a N��c V#n

Lang) nên ng��i chép �ã thêm m�t câu cu�i cùng v� Kh�ng T bi�u l� s� quên g�c tr�n v/n. �

11. TRUY�N LÝ ÔNG TR�NG

75. Cu�i ��i Hùng V� ng, � huy�n T� Liêm, qu%n Giao Ch", có m�t ng��i h� Lý tên là Thân, sinh ra to l�n, cao hai tr� ng ba th��c, hung t n. Thân gi�t ng��i, t�i �áng t hình, nh�ng Hùng V� ng ti�c không n! gi�t.

76. ��n ��i An D� ng V� ng, Tn Th*y Hoàng mu�n �em binh sang �ánh n��c ta, An D� ng V� ng bèn �em Lý Thân c�ng hi�n; Th*y Hoàng �� c Lý Thân r�t m�ng, dùng làm quan Ty L� Hi�u Uy. K�p lúc Th*y Hoàng th�ng nh�t thiên h�, Thân �� c sai �em binh ra gi& Lâm Thao, Hung Nô không dám gn biên tái nên Thân �� c phong t��c V�n Tín Hu, và �� c cho tr� v� n��c.

77. Sau Hung Nô xâm ph�m b� cõi, Th*y Hoàng nh� ��n Lý Thân sai s( sang v�i; Thân không ch�u �i m�i tr�n vào r�ng khe; vua Tn trách h)i; An D� ng V� ng tìm lâu không �� c, nói d�i là Thân �ã ch�t r�i. Vua Tn h)i ch�t vì c� gì, An D� ng V� ng tr� l�i là �au b�nh t�. Th*y Hoàng sai s( sang nghi�m xem có ph�i không thì An D� ng cho n�u cháo �� xu�ng ao �� làm th�c tích. Th*y Hoàng b�o l�y thây ��a qua; Lý Thân b�t �$c d� ph�i t� t%n mà ch�t; ng��i ta l�y th*y ngân ��p vào thây Lý Thân ��a sang n�p. Th*y Hoàng than ti�c, b�o �úc ��ng làm t� ng ông, ban hi�u là Lý Ông Tr�ng; t� ng �-t � ca T� Mã ��t Hàm D� ng, ru�t t� ng có th� ch(a �� c vài m� i ng��i; m0i khi có s( b�n ph� ng ��n, vua sai ng��i lén vào làm cho t� ng dao ��ng; Hung Nô t��ng là Hi�u Uy còn s�ng, không dám ��n gn. ��n ��i nhà ���ng, Tri�u X� ng sang làm �ô H� Giao Châu, �êm m�ng th�y cùng v�i Lý Thân gi�ng sách Xuân Thu c*a h� T�, nhân �ó h)i nhà c, � �âu r�i l%p ��n th� ph�ng.

78. K�p lúc Cao Bi�n bình Nam Chi�u, Lý Thân th��ng hi�n linh (ng; Cao Bi�n trùng tu mi�u v,, kh$c g0 làm t� ng, g�i là ��n th� Lý Hi�u Uy, bây gi� � t�i huy�n T� Liêm, xã Th� Hi�n (nay là xã Th�y H� ng) cách phía tây kinh thành n#m m� i d-m, m0i n#m ��n t� v%y.

Chú thích

Truy�n này còn mu�n h n truy�n B�ch Tr� và c,ng hàm ý �nh h��ng c*a Vi�t Th��ng lên m�n b$c, nh�ng m�n b$c c,ng ch" ti�p nh%n �� c có cái xác, còn h�n thiêng thì � l�i Vi�t. H�n Lý Thân có th� tìm trong con s� hai ba (cao hai tr� ng ba th��c). Phn xác l�n lao hung t n (hai tr� ng). Còn h�n thì bi�u l� trong v� ��c sách T� Th� t(c tinh thn t� nh%m ��i di�n b+ng T� Khâu Minh quê n��c S� (Kinh Vi�t x�a) n i �� cao phía t� (t(c nguyên l ý m/).

12. TRUY�N VI�T T�NH

79. Vi�t T"nh � núi Trâu S n, qu%n V, Ninh; ��i Hùng V� ng th( ba, An V� ng c binh nam xâm, �óng quân � núi Trâu S n; Hùng V� ng cu Long Quân giúp, Long Quân b�o tìm kh$p thiên h�, n�u �� c ng��i k� tài thì d/p �� c gi-c; ��n k� cu �� c ��ng Thiên V� ng c!i ng�a s$t �i �ánh, t��ng s� nhà An ��u tan v!. An V� ng ch�t � d��i núi, làm ��a Ph* Quân; dân l%p ��n th�, b�n mùa cúng t� nh�ng lâu n#m suy dn b) thành chùa hoang.

80. Ng��i b�n qu�c tên là Thôi Lang làm quan nhà Tn ��n ch(c Ng� S ��i Phu th��ng �i ngang qua �ây, th� ng c�nh �iêu tàn m�i trùng tu mi�u v, l�i, nhân �ó có �� m�t bài th :

C� nhân truy�n t�ng chuy�n An V� ng.

Tun thú n#m kia ��n ��a ph� ng.

Núi r%m, n��c trôi không th�y mi�u;

H�n th#ng, d�u �� v�n nghe h� ng,

M�t mai th$ng b�i không An �(c,

Muôn th�� uy linh tr�n Vi�t Th��ng.

Tr#m h� t� �ây ��u ph�ng t�.

Am phù v%n n��c v&ng vô c� ng.

81. Sau ��n ��i Nhâm Hiêu, Tri�u �à nam xâm l�i �óng quân � núi này, l�i trùng tu mi�u m�o, cúng t� h%u h�nh; An V� ng c�m �(c, mu�n ��n công cho Thôi L�ng m�i sai Ma Cô Tiên �i kh$p n i. Lúc b�y gi� Thôi L�ng �ã ch�t, ch" còn con là Thôi V�.

82. Ti�t th� ng nguyên tháng giêng, ph� ng dân �i l� ��n, có ng��i cúng m�t c-p bình pha lê. Ma Cô cm lên tay ng$m nghía, b0ng bình r i xu�ng ��t, v! s(t m�t m�nh; ng��i ta b$t Ma Cô l�i �òi b�i th��ng; Ma Cô m-c áo rách, không ai bi�t là ng��i tiên; h� m�i l�y roi �ánh.

83. Thôi V� th�y th� th� ng h�i, c�i áo ��n h� nàng; Ma Cô �� c kh)i �ánh, nhân �ó h)i ��n ch0 � c*a Thôi V�, Thôi V� nói ��n tên cha thì nàng m�i hay là con Thôi Lang.

84. Nàng m�ng b�o r+ng:

- Ta bây gi� không có l�y gì �� ��n n, sau này chàng s4 �� c h%u báo.

Bèn ��a cho Thôi V� m�t t�m lá ngãi và d-n r+ng:

- Hãy gi& l�y v%t này cho c2n th%n, lúc nào c,ng �� trong mình, g-p b�nh nh�c �nh (cái bi�u) mà �em c(u t�t kh)i, r�i th� nào c,ng �� c giàu sang phú quý.

Thôi V� cm l�y lá ng�i nh�ng c,ng ch1ng bi�t �ó là thu�c tiên.

85. M�t hôm �i ��n nhà ��o s� 5ng Huy�n, th�y Huy�n có m�t cái nh�t trên �u, V� nói:

- Tôi có lá ng�i tr� �� c b�nh này, �� tôi tr� cho.

Thôi V� l�y ng�i c(u cho 5ng Huy�n, cái nh�t c*a 5ng Huy�n li�n tiêu tan. 6ng Huy�n nói:

- Ay là th( thu�c tiên v%y, tôi không có gì ��n �áp cho anh, tôi có m�t ng��i thân thích c,ng �au b�nh này, th��ng nói r+ng ai ch&a cho b�nh lành �� c thì du h�t gia tài c,ng ch1ng h� ti�c, tôi �em anh qua �ó �� ch&a cho h� và �� ��n n anh.

86. 5ng Huy�n �em Thôi V� sang nhà Nhâm Hiêu (*), Thôi V� l�y ng�i ra c(u, cái nh�t l%p t(c lành ngay. Nhâm Hiêu r�t m�ng, nuôi V� làm con, m� tr��ng �� d�y V�; tính V� thông minh, �a thích �àn cm, th�y con gái Nhâm Hiêu là Ph� ng Dung m�i �em lòng yêu d�u, nhân cùng nàng t� thông, tình ý quy�n luy�n, con Hiêu là Nhâm Phu bi�t �� c, mu�n làm cho V� ch�t.

87. ��n cu�i n#m, có l� t� thn X� ng Cu�ng, ng��i ta ch�a tìm �� c ng��i t� nên Nhâm Phu b�o V�:

- Ngày nay không nên �i ra ngoài, hay vào Công s�nh mà tránh �i thì sau này kh)i h�i.

Thôi V� ch�a hi�u ý là làm sao, Nhâm Phu �ã khóa ch-t ca l�i, b�o không �� c ra. Ph� ng Dung bi�t ý, lén l�y con dao ��a cho V�, b�o ��c vách mà ra.

88. �ên khuya, Thôi V� tr�n �i, mu�n ��n nhà 5ng Huy�n, l%t �%t �i trên núi, r*i r i vào trong m�t cái hang, t( phía ��u là vách �á không có ch0 nào trèo lên �� c, � trên có m�t kh�i �á r) s&a �á ch�y xu�ng m�t chi�c mâm �á, có m�t con r$n tr$ng dài tr#m th��c, m) vàng mi�ng �), v2y b�c, d��i cm có m�t cái b��u th�t, trên trán có ba ch& vàng: “V� ng T Xà”, bò ra #n th�ch nh,; th�y trên th�ch bàn h�t c�, r$n c�t ��u lên th�y V� toan nu�t �i; Thôi V� s quá, qu� xu�ng l�y r+ng:

89. – Thn t� n�n, lm r i xu�ng �ây, �ó b�ng nên có #n tr�m v� ng v%t, th�c là có t�i, d��i cm v� ng có m�t cái nh�t, thn xin l�y ng�i c(u lành, xin tha t�i �� thn tr� ngh� m�n này.

90. B�ch Xà l%p t(c ng2ng �u lên cho V� c(u, b0ng th�y ��ng n�i b� cháy, m�t tia la bay vào trong hang, V� l�y la c(u cho r$n, cái nh�t li�n tiêu ngay. R$n m�i khom mình ��n tr��c V�, ý mu�n b�o V� c!i lên, V� c!i lên l�ng r$n, r$n bò ra hang, ��c m�t canh thì ��n trên b�, b� v$ng v' không có ng��i nào �i l�i; r$n qu�n �uôi tr� v� hang.

91. V� �i m�t mình, l�c ���ng, b0ng th�y trên ca thành có m�t cái lu cao, ngói �) lóng lánh, �èn sáng r�c r!, tr��c ca có treo m�t t�m bi�n �) ch& vàng �� là “An V� ng Thành”. V� ng�i bên ca thành, h�i lâu không th�y có ng��i nào qua l�i m�i

b��c vào ca sân, th�y bên sân có m�t cái ao, trong ao có hoa sen n#m s$c, trên b� có nhi�u r-ng hòa li�u, ���ng lát b+ng ph1ng, ng�c �i�n châu cung, tòa ngang dãy d�c; trên �i�n �-t hai cái gi��ng vàng tr�i chi�u hoa b�c, trên t��ng có treo m�t cây �àn cm �àn s$t. V� thong th� b��c ��n l�y cây �àn g�y m�t h�i lâu.

92. Kim ��ng, ng�c n& vài tr#m ng��i hu, bà An V� ng c��i b�o r+ng:

- Thôi Quan Nhân � �âu l�i?

Sai ng��i m�i lên trên �i�n, b�o r+ng:

- ��n th� c*a An V� ng ta lâu ��i b) hoang ph�, nh� s(c c*a Ti�n thân Ng� S trùng tu l�i, ng��i ��i m�i b$t ch��c th� cúng luôn luôn. V� ng �ã sai Ma Cô �i tìm �� báo �(c nh�ng không g-p �� c Ng� S, thì g-p Công t nên ch�a có d�p ��n �áp, nay thân �� c th�y m-t thì Th� ng �� �òi V� ng lên chu tr�i r�i, thôi Công t � l�i �ây � i v%y.

R�i l�u Thôi V� � l�i #n u�ng no say.

93. B0ng th�y m�t ng��i râu dài b�ng l�n, cm m�t t� bi�u qu� mà tâu r+ng:

- Tháng giêng ngày m�ng ba, Nhâm Ngao b� thn X� ng Cu�ng �ánh ch�t.

94. Nghe tâu xong, H%u b�o r+ng:

- D� ng Quan H%u ��a Thôi V� v� trn.

V� cáo t� mà v�. D� ng Quan b�o V� nh$m m$t ng�i lên trên m�t chi�c qu�t, h n m�t kh$c �ã ��n trên núi; D� ng Quan Nhân hóa làm dê �á, �(ng � trên núi, ngày nay hãy còn sau ��n th� Tri�u Vi�t V� ng � núi Trâu S n.

95. Sau V� v� ��n nhà 5ng Huy�n thu%t chuy�n cho 5ng Huy�n nghe. ��n ngày m�ng m�t tháng tám, V� cùng v�i Huy�n �i ch i thì g-p Ma Cô Tiên d$t m�t ng��i con gái cho Thôi V�, b�o �em v� làm v ch�ng, l�i cho hòn ng�c Long To�i, nói �ó là ng�c châu, t� th�� tr�i ��t m�i khai t�ch �ã có m�t c-p tr�ng mái t� ��i Hoàng �� tr�i ��n ��i An truy�n làm th� b�o; trong tr%n �ánh Trâu S n, An V� ng �eo nó mà ch�t, ng�c châu d�u trong ��t mà tia sáng chi�u th1ng lên tr�i. Th�i nhà Tn, binh h)a liên miên, nh&ng v%t trân b�o ��u b� ��t cháy; các nhà v�ng khí ��u bi�t hòn ng�c Long To�i còn � ph� ng nam. Ng��i Tàu �em vàng b�c g�m vóc tr� giá tr#m v�n �� tìm mua; V� nhân ��y ��i phú.

96. Sau Ma Cô Tiên r��c v ch�ng Thôi V� �i không bi�t là �i �âu. Nay gi�ng b) hoang thành b2n th"u, hang thì còn � núi Trâu S n. Ng��i ��i g�i là Vi�t T"nh C� ng v%y.

Chú thích

79. Truy�n Vi�t T"nh có tính ch�t tri�t lý cao �� nh�t vì v4 l�i nh&ng ch-ng ti�n c*a tâm th(c con ng��i t� x� ng cu�ng (ch" � t bái v%t) qua nh�c �nh (ch" ý h�) mà lên t�i tâm linh ch" b+ng Thôi V� l�y �� c tiên n& v�i quà t-ng là Ng�c Long To�i (xem bài VIII Vang V�ng c*a N��c V#n Lang).

Ch& C� ng làm liên t��ng t�i H�ng Ph�m cu trù, ng��i ta c,ng quen g�i trì là ��i c� ng. M0i ��i c� ng l�i bao g�m m�t s� ti�u ti�t kêu là �i�u m�c. Vì th� khi ��c Vi�t T"nh C� ng thì nó g i l�i c c�u c*a H�ng Ph�m v�i L�c Th� c,ng nh� l� c �� Loa Thành ��u có liên h� ngm s4 bàn trong quy�n “S( �i�p”.

Chú ý t�i nét song trùng bi�u l� � Ng�c Long To�i v�n �i �ôi s�ng mái, và khi giao thoa thì làm ra d�ng t� ch& ng�i c(u.

86. Nh� ch& ng�i vi�t v�i b� th�o trên ch& ngh�, nên có s(c c(u thoát. R�i c,ng nét song trùng �ó kép lên thành ch& t"nh nhái l�i hình chòm sao t"nh (hình v4) � ph� ng nam �(ng �u chòm 7 sao (T"nh, Qu., Li�u, Tinh, Tr� ng, D�c, Ch2n). Nét song trùng còn hi�n ra � lá c� Si V�u (m) vàng mi�ng �)) n i con r$n dài tr#m th��c (Bách Vi�t th� r�ng). R�i các s� 3 là nh�n ba ngày, ng�i hái �ã ba n#m. B� s� hai ba chuy�n v%n �ê thành Vi�t T"nh C� ng, nên cu�i truy�n gi�ng hi�n ra cách ��t ng�t.

Có th� truy�n “Vi�t T"nh” �� c ng��i thu l� m trích tài li�u t� quy�n Tài Ngu Ký c*a Tr� ng Quân Phòng ��i T�ng, ho-c quy�n Nam H�i C� Tích c*a Ngô L�i ��i Nguyên nh� Lê Quý �ôn ghi chú, thì �i�u �ó c,ng không h� làm gi�m b�t giá tr� tri�t lý c*a câu chuy�n, không nh&ng vì �ã �� c tiêu hóa, nh�ng nh�t là vì nó ch(ng t) ngu�n g�c chung l�n lao c*a ��i chúng Vi�t t�c mà nh&ng quy�n kia c,ng nh� “L�nh Nam” �ã múc t� ��y. Nên ghi nh%n r+ng hình �nh gi�ng có tính cách ph� c%p thí d�, trong Plato c,ng có truy�n tri�t gia Thales m�i nhìn sao tr#ng mà sa gi�ng. Khi nh&ng chuy�n có tính cách ph� quát thì nó d� thoát kh)i vòng tay c*a s gia vì nó �ã trút b) ph�m trù th�i không �� th� hi�n � nhi�u ��i, lúc �y nó �i vào vòng c*a tri�t t(c không xét ngu�n g�c t� �âu, mà xem cái d�ng th(c k�t tinh n�i �ó �� xem nó nói gì. Nó mu�n nói lên s� pha �� c*a ��t tr�i. Không �� c duy thiên (duy tâm) c,ng không �� c duy ��a (duy v%t) nh�ng cn thiên ��a t� ng tham, do con ng��i �i�u ��ng: v%y li�u l� ng pha �� �ó là 3 tr�i 2 ��t. Nói tiên thiên thì d� nh�ng trong th�c t� thì �ó c� là m�t ngh� thu%t cao c� nh� �ã nói trong bài X( Ngh�.

13. TRUY�N KIM QUY

97. An D� ng V� ng n��c Au L�c là ng��i � Ba Th�c, h� Th�c, tên Phán, nhân vi�c tiên t� cu hôn v�i con gái c*a Hùng V� ng tên là M� N� ng không �� c nên sinh ra hàm oán; Phán mu�n hòan thành ý chí c*a t� tiên nên c binh �ánh Hùng V� ng, di�t n��c V#n Lang, c�i hi�u là Au L�c mà �, �$p thành � ��t Vi�t Th��ng; thành �$p xong l�i s%p. V� ng m�i l%p �àn, trai gi�i cu ��o ba tháng.

98. Ngày m�ng b�y tháng ba b0ng th�y m�t ông già theo ph� ng tây mà ��n th1ng ca thành, v�a �i v�a than r+ng:

- Xây �$p thành này thì bao gi� cho xong!

V� ng r��c vào trên �i�n, l�y và khóc r+ng:

- Ta �$p thành này �ã xong l�i ��, hao t�n công s(c mà r�i không thành là t�i làm sao?

Ông già th�a:

- Ngày nào có s( gi� Thanh Giang cùng �$p v�i V� ng thì thành �y m�i xong.

Nói �o�n cáo t�.

99. R�ng ngày, V� ng �(ng � ca �ông trông ra thì th�y m�t con rùa vàng theo h��ng �ông mà b i l�i; rùa �(ng trên m-t n��c, nói �� c ti�ng ng��i, t� x�ng là Thanh Giang s( gi�, bi�t rõ l4 tr�i ��t, âm d� ng, qu. thn.

V� ng m�ng h)i r+ng:

- �i�u �ó ông già �ã báo cho ta r�i.

Bèn sai l�y kim d� r��c vào trong thành, m�i ng�i trên �i�n, h)i vì c� gì mà thành không �$p �� c.

100. Kim Quy nói:

- 3 �ây có tinh khí núi sông, con Tiên v� ng ph� vào �� báo thù n��c, l�i có con gà tr$ng s�ng ngàn n#m hóa làm yêu tinh 2n � núi Th�t Di�u, trên núi có con qu., nguyên tr��c là m�t nh�c công chôn c�t � �ây hóa ra qu.. 3 bên có m�t cái quán �� cho hành khách qua l�i ng* nh�; ch* quán tên là Ng� Không, có m�t �(a con gái và m�t con gà tr$ng là d� khí c*a qu. thn. H� có ng��i khách nào qua l�i ��n ��y ng* nh� thì qu. tinh hóa ra thiên hình v�n tr�ng mà gi�t h�i r�t nhi�u. Bây gi� ta nên b$t con gà tr$ng và �(a con gái c*a ch* quán mà gi�t �i thì tinh quái s4 h�t. Nh�ng ch$c là nó l�i hóa ra yêu th�, sai chim cú ng%m th� bay lên trên cây chiên �àn, tâu v�i Th� ng �� �� xin phá thành �y �i. Thn này xin c$n cho r i cái th� �y xu�ng, V� ng l%p t(c thu l�t t�t nhiên thành �$p m�i xong.

101. Kim Quy bao V� ng gi� làm khách �i ���ng xin ng* nh� trong quán. V� ng �� Kim Quy � trên ng�!ng ca.

Ng� Không nói:

- Quán này có yêu tinh, �êm th��ng gi�t ng��i, Lang Quân không nên � l�i, v� nay tr�i c,ng ch�a t�i, nên �i mau ��n ch0 khác �� tránh h�a.

V� ng c��i r+ng:

- Sinh t t�i m�nh, qu. m� mà làm gì, ta không s .

M�i ng* l�i �ó.

102. Trong �êm có qu. tinh ��n ngoài kêu r+ng:

- Ai � trong nhà này ph�i m� ca ra mau.

Kim Quy m$ng r+ng:

- Ca �óng thì mày làm gì nào?

Qu. tinh phóng h)a tan ra v�n tr�ng, qu. d� �* ph� ng �� kh*ng b� nh�ng r�t cu�c c,ng ch1ng vào �� c nhà.

103. ��n lúc gà gáy, các qu. ��u ch�y tan, Kim Quy khi�n V� ng �u�i theo ��n núi Th�t Di�u, qu. tinh thu v� h�t c�, V� ng tr� l�i quán tr�.

104. Sáng ngày, ch* quán �em ng��i ��ng ��n �� chôn thi th� c*a khách ng* l�i hôm qua, th�y V� ng ng�i �ó, nói c��i nh� không có gì c�. Quán ch* b��c ��n, vái l�y r+ng:

- Lang quân �� c nh� th� t(c là Thánh nhân r�i, xin ban linh thu%t �� c(u sinh linh.

V� ng b�o:

- Hãy gi�t con gà tr$ng c*a mày mà t� thì qu. thn tan h�t.

Ng� Không gi�t con gà tr$ng thì �(a con gái t� nhiên c,ng nhào xu�ng ch�t. V� ng l%p t(c b�o ng��i �ào núi Th�t Di�u, �� c m�t nh�c khí ��i c� và m�t hài c�t, sai ��t tr�n thành tro mà qu#ng ra sông.

105. Lúc b�y gi� tr�i �ã gn chi�u, V� ng cùng Kim Quy leo lên núi Vi�t Th��ng, qu. tinh �ã hóa ra chim si h�u ng%m th� bay lên cây chiên �àn.

Kim Quy bèn hóa ra m�t con chu�t mà bò theo sau l�ng c$n chân chim; th� r i xu�ng ��t; V� ng l%p t(c thu l�y thì sâu �ã #n h�t h n m�t na r�i.

T� �ó, qu. tinh tan h�t, không l�i phá phách nh� x�a n&a.

106. An D� ng V� ng �$p thành na tháng �ã xong; thành dài và r�ng nghìn tr� ng, xoáy tròn nh� hình con �c, l�i �-t tên là thành Th#ng Long (ch$c sai; b�n c*a Despierres ghi là T� Long). Ng��i nhà ���ng g�i là thành Sát Qu. Lôn b�i vì thành r�t cao l�n.

107. Kim Quy � l�i v�i V� ng ba n#m r�i t� v�; V� ng b�o r+ng:

- Nh� n c*a ng��i, thành �ã v&ng ch$c, n�u nh� có vi�c ngoài thì l�y gì mà ch�ng gi&?

Kim Quy th�a:

- Qu�c �� tu �o�n, xã t$c an nguy là v%n c*a tr�i, nh�ng ng��i bi�t tu �(c thì có th� lâu dài �� c, V� ng �ã có lòng ��c nguy�n thì tôi �âu dám ti�c.

M�i c�i cái móng chân ��a cho V� ng và nói:

- Th�n ho-c gi-c có ��n thì dùng móng này làm máy n), �em ra mà �ánh gi-c thì không có gì �áng lo.

Nói �o�n tr� v� �ông H�i.

108. V� ng khi�n by tôi là Cao L0 làm n), l�y móng này làm máy, hi�u là Linh Quang Kim Tr�o Thn N0; sau Tri�u �à �em quân ��n xâm l#ng, cùng V� ng giao chi�n; V� ng dùng thn n0 mà b$n, quân Tri�u �à thua ch�y, �óng ��n � núi Trâu S n, ��i lu� v�i V� ng. Tri�u �à bi�t V� ng có n) thn nên không dám tái chi�n m�i khi�n s( th"nh hòa. V� ng m�ng, c$t t� sông Ti�u Giang tr� v� ph� ng B$c cho Tri�u �à cai tr�, tr� v� ph� ng Nam thì do V� ng cai tr� (nay là sông Nguy�t �(c).

109. Ch�a �� c bao lâu, �à sai con vào túc v� cu hôn v�i con gái V� ng là M� Châu; V� ng b�t ý không ng� gian k� c*a cha con Tri�u �à; Tr�ng Thu. d0 M� Châu tr�m l�y n) thn cho xem, r�i lén làm n) khác ��i l�y vu�t rùa gi�u �i, nói d�i v�i M� Châu là tr� v� B$c th#m cha m/.

110. Nhân �ó nói r+ng:

- Tình phu ph� thì không n! quên, mà n ph� t c,ng không nên b), ta nay v� th#m cha m/ mà v�n nh�t hai n��c th�t hòa, Nam B$c cách bi�t, ta tr� l�i tìm nàng thì nàng l�y v%t gì mà làm gi�u cho ta bi�t.

M� Châu nói:

- Thi�p là nhi n& g-p ph�i b��c phân ly th�c khó th$ng �� c tình c�m; thi�p có chi�c n�m g�m lông ng0ng th��ng mang trên ng��i, ��n lúc �y thì thi�p l�y lông ng0ng mà r�i � các ngã ba �� ch" cho chàng bi�t ch0 thi�p mà ��n c(u.

111. Tr�ng Thu. t� t�, c$p n) mà v� báo cáo v�i Tri�u �à, �à �� c n) r�t m�ng li�n phát binh �ánh V� ng; V� ng không lo phòng b�, m�i �ánh c� vây, c��i r+ng:

- �à không s n� thn c*a ta sao?

��n lúc quân Tri�u �à ti�n b(c, V� ng m�i xách n) ra b$n thì thn c �ã m�t; quân ch�y tan lo�n.

112. V� ng ch� M� Châu lên ng�a ch�y v� h��ng Nam, ��n b� bi�n, cùng ���ng, không có thuy�n �� sang ngang, V� ng hét l�n lên r+ng:

- Tr�i �� m�t ta hay sao? Giang s( �âu mau ��n c(u ta.

Kim Quy n�i lên trên m-t n��c, m$ng r+ng:

- Ng��i c!i ng�a � sau l�ng là gi-c �ó, hãy gi�t nó ta m�i c(u.

V� ng bèn tu�t g� mg chém M� Châu.

M� Châu nga m-t lên tr�i mà cu xin:

- Thi�p là con gái, n�u có lòng ph�n ngh�ch m�u h�i ��n ph� thân th�i ch�t hóa thành b�i trn, b+ng nh� m�t ni�m trung tín, b� ng��i ph"nh ph� th�i hóa làm ng�c châu �� ra cái thù nh�c nhã này.

113. M� Châu ch�t � b� bi�n, máu ch�y trên n��c, hàu h�n #n vào lòng hóa thành minh châu.

114. V� ng cm s�ng v#n tê b�y t�c, Kim Quy r4 n��c d�n V� ng vào bi�n, ��i truy�n t�i núi M� D�, làng Cao Xá, châu Di�n t(c là ch0 �ó v%y.

115. Quân Tri�u �à ��n ch0 �y không th�y gì h�t, ch" th�y t thi c*a M� Châu; Tr�ng Thu. ôm thây nàng mà v� chôn � Loa Thành, hóa làm ng�c th�ch. Tr�ng Thu. th� ng c�m vô cùng, th�y là nh&ng ch0 trang �i�m hay t$m g�i c*a M� Châu, t��ng nh� ��n hình dung c*a nàng bèn nh�y xu�ng gi�ng mà ch�t. Sau này, ai �� c Ng�c Châu � �ông H�i, càng múc n��c gi�ng �y mà ra thì s$c ng�c càng thêm r�c r!. Nhân tránh tên M� Châu nên g�i ng�c châu là ��i C�u, Ti�u C�u v%y.

Chú thích

97. Truy�n Kim Quy c,ng hàm ng� tri�t lý cao ��, mà k�t h%u cách bi �át nh�t, nh�ng bi �át mà ��ng th�i c,ng là bi tráng v�i c�u k�t có h%u m-c du là h%u mông lung bí 2n, nh�ng có th� hi�u vì nó �-t li�n sau truy�n Vi�t T"nh C� ng.

14. TRUY�N MAN N��NG

116. Th�i Hi�n �� nhà Hán, quan Thái thú tên là S� Nhi�p �$p thành � phía Nam sông Bình Giang (nay là thành phía Nam sông Thiên �(c). 7 ph� ng Nam có m�t ngôi chùa g�i là chùa Phúc Nham, có m�t nhà s� t� ph� ng Tây ��n, hi�u là Già-La-��-Lê, tr� trì � chùa �y, hay làm phép �(ng m�t chân; trai gái, tr' tín m�, kính ph�ng tôn hi�u làm Tôn s�, ai n�y ��u cu h�c ��o Ph%t.

117. Lúc b�y gi� có m�t ng��i con gái tên là Man N� ng, cha m/ ��u �ã m�t, nhà nghèo kh� nh�ng c,ng d�c lòng cu ��o, ch" vì nói ng�ng, khó t�ng kinh chung v�i m�i ng��i nên th��ng � sau b�p giã g�o nh-t rau, lo vi�c n�u th�i �� cung d�!ng các s� trong chùa và h�c gi� b�n ph� ng ��n h�c ��o.

118. Kho�ng tr�i tháng n#m, �êm l�i ng$n ng*i, Man N� ng v�i vã lo th�i n�u cho xong. Nàng n�u �ã xong xuôi, nh�ng các s� còn t�ng kinh ch�a ngh" �� #n cháo; Man N� ng ng�i ch�, ng* g%t � ng�ch ca không ng� quên lng n+m ng* say. ��n khi t#ng �� t�ng ni�m xong, ai v� phòng n�y thì Man N� ng còn n+m � ca; nhà s� ��-Lê b��c ngang trên mình nàng, Man N� ng h�n nhiên tâm ��ng, t� �ó có thai. Trong kho�ng �� c ba b�n tháng, Man N� ng l�y làm x�u h� b) �i, nhà s� ��-Lê c,ng tránh �i ��n chùa ng� ba �u sông mà �.

119. Mãn nguy�t, Man N� ng sinh �� c m�t �(a con gái và tìm nhà s� �� giao l�i. �êm khuya, nhà s� ��-Lê ��n d��i cây �a � ngã ba �u sông mà �-t �(a con gái và nói:

- Ta gi Ph%t t này cho mày, mày gi& l�y, sau �� c thành Ph%t ��o.

120. S� ��-Lê và Man N� ng t� bi�t nhau mà �i. ��-Lê cho nàng m�t chi�c g%y và b�o r+ng:

- Ta cho em cái g%y này mà �em v�, h� g-p n#m nào tr�i ��i h�n thì l�y g%y v2y v2y d��i ��t t� nhiên có n��c ch�y ra �� c(u ng��i ta.

Man N� ng cm g%y tr� v�, l�i � chùa nh� tr��c; g-p n#m tr�i h�n, nàng l%y g%y v2y trên ��t, t� nhiên có n��c su�i ch�y ra ào ào, dân chúng �� c nh� v� r�t nhi�u.

121. Khi Man N� ng �ã h n tám m� i tu�i thì b�t �� cây �a b� l%t �� trôi ��n tr��c bên chùa, quanh qu2n � �ó không trôi �i; ng��i � �ó �ua nhau ba c*i thì búa rìu ��u b� gãy m' h�t; làng xóm r* nhau ba tr#m ng��i ��n kéo c,ng không chuy�n ��ng.

122. G-p Man N� ng xu�ng b�n ra tay, nàng kh4 l�y tay kéo th, cây l%p t(c chuy�n ��ng trôi vào, ai n�y kinh d�, v�i b�o Man N� ng kéo th1ng lên b�, khi�n th m�c tr� làm b�n pho t� ng Ph%t; k�p lúc �4o ��n gi&a cây, ch0 gi�u ng��i con gái thì ch0 �y �ã hóa thành m�t phi�n �á r�t c(ng; ng��i th �4o �úng vào ch0 �ó thì rìu búa m' h�t, m�i l�y phi�n �á ném xu�ng gi&a sông; phi�n �á phóng xu�t h)a quang, gi� lâu m�i chìm xu�ng n��c; các ng��i th ��u ch�t h�t. M�i ng��i ��u xin nh� Man N� ng van vái m��n k' chài l-n xu�ng n��c v�t lên, r��c vào �i�n Ph%t, l�y vàng tô lên mà ph�ng th�.

123. S� ��-Lê m�i �-t tên cho b�n pho t� ng Ph%p là: Pháp Vân, Pháp V,, Pháp Lôi và Pháp �i�n. Già tr' gái trai b�n ph� ng th��ng nhóm h�p � chùa này ch i �ùa ca múa, g�i là h�i t$m Ph%t, ��n nay �ang còn v%y.

Chú thích

116. Truy�n Man N� ng tr��c chúng tôi tính b), nh�ng vì �ã �� c thâu nh%n vào sách nên xin gi& l�i, vì nó nói lên s(c m�nh chuy�n hóa c*a Vi�t Lý bi�n Kim Ph%t Tây Trúc ra M�c Ph%t �ông Ph� ng. Bi�n tam b�o Ph%t, Pháp T#ng ra Giác, Chính, Tính (xem l�i bài VIII Vang V�ng c*a n��c V#n Lang). Xem nh&ng s� Tây Ph� ng 4, 8 b� tràn ng%p b�i các s� Vi�t 2, 3 (300), 5 làm liên t��ng t�i v� ông C�n là g�u 4 chân ��i ra 3 chân. Nhà Chu ban �u �úc �"nh 4 chân, sau �úc 3 chân c,ng là ti�n trình t� Tây sang �ông.

15. TRUY�N NÚI T�N VIÊN

theo b�n d�ch c�a Lê H�u M�c

124. Núi T�n Viên � phía tây kinh thành n��c Nam Vi�t, núi �(ng cao th1ng nh� hình m�t cái l�ng nên �-t tên nh� v%y.

125. X�a kia vua L�c Long c��i nàng Âu C , sinh �� c m�t b�c tr#m tr(ng, Long Quân �em n#m m� i trai v� bi�n, n#m m� i trai theo m/ v� núi, phân tr� thiên h�, hi�u là Hùng V� ng; T�n Viên S n ��i V� ng là m�t ng��i con trong s� n#m m� i trai chia v� �ó.

126. V� ng t� h�i qu�c do ca bi�n Thn Phù mà v�, tìm m�t n i cao ráo thanh u, dân t�c thun h%u mà �, m�i chèo thuy�n t� sông Cái ��n làng Long �%u thành Long Biên, toan muôn l�u l�i �ó nh�ng còn ý gì b�t mãn, nên sau l�i chèo thuy�n t� sông Linh Giang �i lên ��n làng Phiên Tân � b� sông Phúc L�c.

127. V� ng trông th�y núi T�n Viên tú l�, ba hòn s$p hàng �(ng, nghi�m nhi6n nh� v4; dân � d��i núi, t�c chu�ng t� phác. V� ng khi �y � m�t con ���ng th1ng nh� dây �àn t� làng Phiên Tân mà ��n bên núi T�n Viên, �i ��n Uyên �ông, l�i �i ��n Nham Tuy�n là ch0 ngu�n khác, r�i �i lên núi Th�ch Bàn �u non Vân M�ng mà �; ho-c có khi ch i sông Chi�t Giang �� xem cá, phàm kinh qua ���ng thôn ��u xây ��n v, �� làm n i ngh" ng i. Nhân nh&ng v�t chân �y, ng��i ��i sau l%p ��n th� ph�ng, h�n thì ��o, l�t thì cu, ng� h)a tai, ng#n ��i h�n mau h n ti�ng vang, c�c k� linh (ng. L�i g-p ngày tr�i trong sáng nh� có hình tr�ng cái tàn ph�t ph�i trên hang núi, nh&ng dân � làng ph� c%n ��u b�o là s n thn xu�t hi�n.

128. Cao Bi�n nhà ���ng � An Nam mu�n y�m linh tích các n i danh th$ng m�i m� b�ng m��i b�y ng��i, t�t c� ��u là con gái ch�a ch�ng, b) ru�t �i, l�y c) chi ��n vào ru�t, cho m-c áo xiêm �� ngôi trên gh� ., dùng trâu bò mà t�, nh+m lúc nào th�y c ��ng th�i l�y g� m chém �i. Phàm mu�n �ánh l�a các thn ��u dùng thu%t �y. Cao Bi�n th��ng l�y thu%t �y trêu thn núi T�n Viên thì th�y V� ng c!i ng�a tr$ng �(ng trên mây, kh�c nh� mà �i. Cao Bi�n than r+ng:

- Linh khí Nam ph� ng ch�a th� tr$c l� ng �� c, v� ng khí �âu khá di�t �� c, uy linh hi�n (ng là th�.

129. T�c truy�n V� ng và Thu. Tinh cùng c��i con gái Hùng V� ng là M� N� ng: V� ng �* l� c��i �em ��n tr��c; Hùng V� ng g� cho; V� ng r��c v v� � trên núi T�n Viên. Thu. Tinh ��n sau m�i hàm oán, �em c� loài thu. t�c �ánh V� ng �� �o�t M� N� ng l�i. V� ng bèn dùng l��i s$t ch-n ngang sông T� Liêm �� tr�n át. Thu. Tinh kh i riêng m�t con sông nh) t� sông Lý Nhân ra sông Hát vào sông �à �� �ánh sau l�ng núi T�n Viên. L�i m� thêm m�t l�i nh) t� Tích Giang �i ��n tr��c núi T�n Viên, tr�i qua các làng Cam Giá, �ông Lâu, Th�ch Kê, Ma Xá, D�c Giang, xói l� thành v�ng sâu �� thông loài thu. t�c, th��ng l�i n�i c n gió m�a mù m�t, dâng n��c lên �� �ánh V� ng. Nhân dân � núi ��u ch' tre �an làm rào th�a �� che �!, �ánh tr�ng, giã g�o, reo hò �� c(u, m0i khi th�y rác rêu trôi � ngoài rào th�a thì b$n trùng ch�t h�t hi�n thành hình tr�ng giao long, cá tr�ch trôi �y sông ngòi. Qun chúng thu. t�c b� thua tr� v�, lòng v�n ch�a nguôi nên th��ng ��n kho�ng thàng tám, tháng chín có nhi�u tr%n l�t, mùa màng b� h�i, dân � d��i núi ch�u thi�t h n �âu h�t, ��n nay v�n còn.

130. Ng��i ��i ��u b�o Thu. Tinh, S n Tinh ��u c��i v v%y �ó.

Chú thích

Truy�n này nói lên s� v&ng b�n c*a Vi�t lý s4 ��i ��i còn �ó không ai y�m �� c. Nh&ng ng��i �ang c� công vùi l�p nó �i nh� Vi�t c�ng �ang làm s4 b� nh� vào m-t nh� Cao Bi�n. N�n minh tri�t �ó xây trên s� 3 “Tam S n La V�”, ��iv�i sông Nh� Hà làm ta liên t��ng t�i c c�u tam l�!ng (2-3). Nh�t là khi ta ngó l�i c,ng chính thn T�n Viên nh%n �� c sách ��c 3 trang mà l�i ch" dùng có 2 trang h)a m�c (2-3) nh� �ã nói n i khác.

��

��

TRUY�N NÚI T�N VIÊN�����

Núi T�n Viên � phía tây kinh thành Th#ng Long n��c Nam Vi�t. Núi cao m�t v�n hai nghìn ba tr#m tr� ng, chu vi chín v�n tám nghìn sáu tr#m tr� ng. Ba núi �(ng x�p hàng, �"nh tròn nh� cái tán cho nên có tên �y. Theo sách Ai Giao Châu t� c*a ���ng T#ng thì ��i v� ng núi này là S n Tinh h� Nguy�n, vô cùng linh (ng. Khi h�n hán, lúc l�t l�i cu ��o �� phòng tai tr� ho�n l%p t(c có (ng nghi�m. K' th� cúng h�t lòng thành kính. Th��ng th��ng, vào nh&ng ngày quang �ãng nh� có bóng c� xí th�p thoáng trong hang núi. Dân trong vùng nói r+ng �ó là S n thn hi�n hi�n. Khi Cao Bi�n nhà ���ng � An Nam, mu�n y�m nh&ng n i linh tích bèn m� b�ng con gái ch�a ch�ng m��i b�y tu�i, v(t ru�t �i, nh�i c) b�c vào b�ng, m-c qun áo vào, r�i �-t ng�i trên ngai, t� b+ng trâu bò, h� th�y c ��ng thì vung ki�m mà chém �u. Phàm mu�n �ánh l�a các thn ��u dùng thu%t �ó. Bi�n �em thu%t �ó �� ti�n ��i v� ng núi T�n Viên, th�y V� ng c�!i ng�a tr$ng � trên mây, nh� n��c b�t mà b) �i. Bi�n than r+ng: “Linh khí � ph� ng Nam không th� l��ng �� c. V� ng khí ��i nào h�t �� c”. S� linh (ng �ã hi�n hi�n ra nh� v%y �ó. � X�a kia ��i v� ng trông th�y phong c�nh núi T�n Viên �/p �4 bèn làm m�t con ���ng t� b�n B�ch Phiên �i lên phía nam núi T�n Viên, qua ��ng An V�, � các ng�n lu�n l�ch su�i ��u d�ng �i�n �� ngh" ng i. R�i l�i �i qua ria núi ��n ch)m núi có mây che thì ��nh c� � �ó. �ôi lúc rong ch i trên sông Ti�u Hoàng giang xem �ánh cá, phàm �i qua các làng xóm ��u d�ng �i�n �� ngh" ng i. V� sau, nhân dân theo d�u v�t các �i�n �ó mà l%p ��n mi�u �� th� cúng. � L�i theo truy�n c, � sách Giao Châu ký c*a L0 Công, t� ng truy�n r+ng ��i v� ng S n Tinh h� Nguy�n, cùng vui v�i loài thu. t�c � ��t Gia Ninh, huy�n Phong Châu. Th�i vua Chu Noãn V� ng, vua Hùng V� ng th( 18 ��n � ��t Vi�t Trì, châu Phong, l�y qu�c hi�u là V#n Lang. Vua có ng��i con gái tên là M� N� ng (cháu gái 27 ��i c*a Thn Nông) có s$c �/p; Th�c V� ng Phán cu hôn, nhà vua không b+ng lòng, mu�n ch�n r� hi�n. � M�y hôm sau, b0ng th�y hai ng��i, m�t ng��i x�ng là S n Tinh, m�t ng��i x�ng là Thu. Tinh ��n �� cu hôn. Hùng V� ng truy�n t" thí pháp thu%t. S n Tinh ch" núi, núi l�, ra vào trong �á không có gì tr� ng�i. Thu. Tinh l�y n��c phun lên không bi�n thành mây m�a. Vua nói: “Hai v� ��u có phép thn thông, nh�ng ta ch" có m�t con gái, v%y ai

mang sính l� t�i tr��c, ta kh$c g� cho”. Sáng hôm sau, S n Tinh mang ng�c quý, vàng b�c, s n cm, dã thú… các l� v%t ��n ti�n vua y cho.��

Thu. Tinh ��n sau, không th�y M� N� ng, c� gi%n �em loài thu. t�c ��nh �ánh �� c��p l�i. V� ng l�y l��i s$t ng#n ngang sông huy�n T� Liêm. Thu. Tinh bèn m� m�t d�i sông Ti�u Hoàng Giang t� Lý Nhân ra Hát Giang, vào sông �à Giang �� �ánh %p sau l�ng núi T�n Viên. L�i m� ngách sông Ti�u Tích Giang h��ng v� tr��c núi T�n Viên, �i qua Cam Giá, Xa Lâu, C� Hào, Ma Sá (1) � kho�ng ven sông �ánh s�t thành cái v,ng l�n �� m� l�i �i cho quân thu. t�c. Th��ng làm m�a gió m�t mù, dâng n��c lên �ánh V� ng. Dân � trên núi th�y th� bèn d�ng m�t hàng rào �� �ón �!, �ánh tr�ng gõ c�i(2), hò reo �� c(u vi�n. Th�y c*i cành trôi bên ngoài hàng rào bèn b$n, thu. t�c ch�t bi�n thành xác ba ba thu�ng lu�ng trôi t$c c� khúc sông. �

Hàng n#m vào kho�ng tháng b�y, tháng tám v�n th��ng nh� v%y. Dân vùng chân núi hay b� gió to n��c l�n, lúa má thi�t h�i c�. Ng��i ��i t� ng truy�n r+ng �ó là S n Tinh và Thu. Tinh tranh nhau l�y M� N� ng (3). �

��i v� ng �� c bí quy�t tr��ng sinh c*a thn tiên nên r�t hi�n linh, �ó là v� �� nh�t phúc thn c*a n��c ��i Vi�t v%y. �

Quan Hàm lâm h�c s� tri�u Trn là Nguy�n S� C� �i chinh tây vào bái y�t, có bài th r+ng: � S n t� thiên cao thn t�i linh,��

Tâm quynh tài kh�u d� v#n thanh. �

M� N� ng di�c h&u hi�n linh tr(. � Th� v� th� sinh b�o th hành.��

(Ngh�a là: Núi cao nh� tr�i, thn r�t thiêng. Ca lòng v�a gõ �ã nghe ti�ng. M� N� ng n�u có, tài hi�n linh, hãy phù h� chuy�n �i c*a k' th� sinh này.)�� 3 cu�i truy�n v� sau có thêm m�t �o�n:��

Theo sách Th� Pháp t%p thì x�a kia L�c Long Quân và Au C sinh m�t b�c tr#m tr(ng. M0i tr(ng n� ra m�t ng��i con trai. Long Quân �em n#m m� i con v� d��i bi�n. N#m m� i con cùng � v�i Au C phân nhau tr� thiên h�, hi�u là Hùng V� ng. Mà ��i v� ng núi T�n Viên chính là m�t trong n#m m� i ng��i con �i xu�ng bi�n không ph�i là h�o khí c*a núi t� nên.��

V� ng t� h�i qu�c qua ca b� Thn Phù tr� v�, tìm n i ��t thanh u, dân t�c �ôn h%u ch�t phác mà �. �i men theo sông Cái ��n ��t Long �0, th( ��n Tr�n Tr�ch, ��nh l�i, nh�ng không v�a ý. Bèn b) �i, men sông Lô Giang, ng� c lên t�i b� Phúc L�c Giang, �(ng bên b� trông th�y núi T�n Viên cao vút �/p �4, ba ng�n núi �(ng x�p hàng, nghi�m nhiên nh� tranh v4. L�i thêm dân � d��i núi có t�c m� trâu, n�u r� u hàng ngày #n u�ng, ca v�nh ngâm nga, th�c là ch�t phác. V� ng bèn làm m�t con ���ng th1ng nh� s i dây t� B�ch Phiên Tân lên th1ng phía nam núi T�n Viên, t�i ��ng An Uyên(4) l%p �i�n �� ngh" ng i(5).�� Chú thích:�� B�n A.750 chép: “… ��n Cam Giá, �ông Lâu, C� Hi�u, Ma Sá”. B�n A.1752 chép: “… l�i m� ngách sông Ti�u Chi�t Giang ch�y v� phía tr��c núi T�n Viên, t�i Cam Giá, Xa Lâu, C� Hi�u, Ma Sá, L�c S n thì �ánh s�t thành v,ng”.��

B�n A.1200 chép: “… �ánh tr�ng �� báo cho nhau bi�t.”��

B�n A.1200 chép: “… tranh l�y M� N� ng”. B�n chính A.33 chép nhm là Man N� ng, chúng tôi ch&a l�i là M� N� ng cho �úng. �

B�n A.1752 chép: “… �i t�i Ngô ��ng, l%p �i�n �� ngh" ng i.” B�n A. 2107 và b�n A.750 chép: “… �i t�i V� ��ng…”�� Theo các b�n A.1752 và A.750 thì �o�n cu�i này t� câu: “X�a L�c Long Quân và Au C sinh ra m�t b�c tr#m tr(ng…” cho t�i h�t �� c x�p � �u truy�n, sau câu: “… ba núi �(ng x�p hàng, �"nh tròn nh� cái tán cho nên có tên �y”.��

20. TRUY�N TH N NÚI �NG C������ Thn núi ��ng C� v�n là linh thn th� ng �1ng � n��c ta. Núi � xã Trì Nê th� ng, huy�n Yên ��nh (1). Khi Lý Thái Tông còn là thái t �i �ánh Chiêm Thành t�i Tr��ng Châu, �êm quá canh ba m�ng th�y m�t d� nhân m-c giáp ph�c, t� x�ng là thn nghe vua Nam chinh xinh theo quân vua l%p chi�n công. Vua nh� rõ nh&ng l�i nói chuy�n trong m�ng. �

Kíp khi th$ng tr%n tr� v� l%p ��n tôn th�, t�i Kinh s� l�i bói ��t l%p ��n. Thn thác m�ng xin � mé h&u trong thành, gn chùa thánh ch*. Khi Thái T� b#ng hà, ba V� ng làm ph�n. Tr��c hôm �ó, thn l�i thác m�ng cho Thái Tông b�o ph�i �� phòng. M�ng qu� nghi�m. Vua bèn ra chi�u phong v� ng t��c, d�ng mi�u th�, l%p làm thiên h� minh ch*. �

Th�i Trn �� c phong làm Minh linh C�m(ng B�o h�u ��i v� ng (��n � mé trái Kinh, gn chùa T� An). �

Chú thích:��

(1) D�ch theo b�n A.1752��

TRUY�N HAI BÀ TR�NG�����

Theo sách S Ký thì hai bà Tr�ng v�n dòng h� Hùng (1) ch� tên là Tr$c, em tên là Nh�, ng��i � huy�n Mê Linh, ��t Phong Châu, con gái quan Hùng t��ng ��t Giao Châu (2). X�a Tr$c l�y Thi Sách ng��i huy�n Chu Diên (3). Bà r�t có ti�t ngh�a, tính khí hùng d,ng, có trí quy�t �oán sáng su�t…��

Th�i �y, Tô ��nh � Giao Châu r�t tham b�o, nhân dân r�t kh� s�. Tr$c thù ��nh gi�t ch�ng mình, bèn cùng em là Nh� d�y binh �ánh ��nh, vây hãm Giao Châu; các qu%n Cu Chân, Nh%t Nam, H p Ph� ��u h��ng (ng, hai ch� em bèn bình ��nh �� c sáu m� i l#m thành � L�nh Ngo�i (4) t� l%p làm vua, m�i x�ng là Tr�ng, �óng �ô � thành Ô Diên. � Tô ��nh ch�y v� Nam H�i, Hán Quang V, nghe tin, bi�m Tô ��nh v� qu%n ��m Nh� (5) sai t��ng là b�n Mã Vi�n và L�u Long sang thay. Quân ��ch ��n Lãng B�c, bà ch�ng c�. Qua n#m, bà th�y binh th� Mã Vi�n c��ng th�nh, t� l� ng s(c quân mình ô h p, s không ch�ng n�i, bèn lui v� gi& ��t C�m Khê. Vi�n �em quân ��n �ánh, b� h� bà Tr�ng ��u b) ch�y. Bà th� cô, b� h�i trong tr%n. Có ch0 nói r+ng bà lên núi Hy S n r�i không bi�t �i �âu m�t (6).�� Ng��i trong châu th� ng c�m, l%p mi�u � ca sông Hát Giang �� ph�ng th�. Phàm nh&ng ng��i g-p tai h�a t�i cu ��o ��u (ng nghi�m. Th�i Lý Anh Tông g-p ��i h�n, vua sai C�m T�nh thi�n s� cu m�a. M�t hôm m�a xu�ng, mát l�nh th�u ng��i (7). Vua m�ng, ra xem, t� nhiên ng* thi�p �i, m�ng th�y hai ng��i con gái ��i m, phù dung, m-c áo xanh, th$t l�ng �), c�!i ng�a s$t theo gió l��t qua. Vua l�y làm l� bèn h)i. Hai ng��i tr� l�i r+ng: “Chúng ta là hai ch� em h� Tr�ng vâng m�nh Th� ng �� làm ra m�a”. Vua mu�n h)i thêm c-n k4. Hai ng��i bèn gi tay ng#n l�i. Vua t"nh m�ng, c�m kích, ra l�nh tu sa ��n, �em l� ��n dâng. V� sau hai bà l�i thác m�ng cho vua xin l%p ��n � bãi ��ng Nhân(8). Vua nghe theo, phong làm Trinh linh nh� phu nhân. Tri�u Trn l�i gia phong cho m� t� là Hi�n li�t ch� th$ng thun b�o thu%n. Cho ��n nay v�n �� c bao phong ��i ��i, la h� ng không d(t. �

Chú thích:��

B�n A.1200 chép: “Hai Bà Tr�ng v�n dòng h� L�c”. �

B�n A.1200 chép: “con gái L�c t��ng ��t Giao Châu”.��

B�n A.1200: “Tr$c l�y T� Sách ng��i huy�n Chu Diên…”��

B�n A.1200: “… giành �� c c*a ��nh 56 thành � L�nh Nam…”��

B�n A.1200: “… bi�m Tô ��nh v� qu%n ��m Châu”. (��m Châu, c,ng nh� ��m Nh�, tên m�t qu%n � ��o H�i Nam, Trung Qu�c)�� Truy�n thuy�t dân gian th��ng cho r+ng Hai Bà �ã bay lên tr�i ch( không cho r+ng Hai Bà b� gi-c gi�t. Núi Hy S n có l4 là núi Hy C� ng, n i có ��n Hùng hi�u nay (Phú Th�).�� B�n A.1200 chép: “… �êm hôm �y m�a to gió l�n, n��c lên kinh ng��i, vua vui m�ng ra nhìn, h�t nhiên ng* say…”��

B�n A.1200 chép: “… � C� Lai”.�� TRUY�N SÔNG TÔ L�CH (1)��

N#m Hàm Thông th( 6 (2), vua ���ng Ý Tông sai Cao Bi�n làm �ô h� t��ng quân, �em binh �ánh quân Nam Chi�u. Lúc Bi�n tr� v�, nhà vua �-t T�nh h�i quân � thành L�nh Nam, cho Bi�n làm ti�t �� s( (3). Bi�n thông hi�u thiên v#n ��a lý, xem hình th� ��t mà xây thành ��i La � phía tây Lô Giang, chu vi 30 d-m (4) �� �. Có dòng sông con t� Lô Giang ch�y vào phía Tây b$c, cu�n quanh phía nam, ôm l�y thành ��i La r�i l�i nh%p vào sông cái. � H�i �ó �ang gi&a tháng sáu, n��c m�a lên cao Bi�n c�!i thuy�n nh/ thu%n dòng vào sông con, �i kho�ng m�t d-m b0ng th�y m�t c� già râu tóc b�c ph , dung m�o d� k�, t$m � gi&a dòng sông, c��i nói h�n h�. Bi�n h)i h� tên. �áp: ta h� Tô tên L�ch. Bi�n l�i h)i: nhà � �âu? �áp: nhà � trong sông này. D(t l�i, l�y tay �%p n��c b$n tung mù m�t, b0ng nhiên không th�y �âu n&a. Bi�n bi�t là thn, bèn �-t tên sông là Tô L�ch.�� M�t bu�i s�m khác, Bi�n ra �(ng � b� sông Lô Giang, phía �ông thành ��i La, th�y m�t tr%n gió l�n n�i lên, sóng n��c cu�n cu�n, mây trôi mù m�t, có m�t d� nhân �(ng trên m-t n��c, cao h n hai tr� ng, mình m-c áo vàng, �u ��i m, tím, tay cm h�t vàng r�c r! m�t quãng tr�i, ch%p ch�n lên xu�ng trong kho�ng không(5). M-t tr�i cao ba con sào, khí mây hãy còn ch�a tan (6), Bi�n r�t kinh d�, mu�n y�m thn. �êm n+m m�ng th�y thn t�i nói r+ng: “Ch� y�m ta, ta là tinh � Long �0, �(ng �u các ��a linh,

ông xây thành � �ây, ta ch�a �� c g-p, cho nên t�i xem �ó thôi, ta có s gì bùa phép?” Bi�n kinh hãi.��

Sáng hôm sau, Bi�n l%p �àn ni�m chú, l�y kim ��ng thi�t phù �� y�m (7). �êm hôm �y, s�m ��ng m m, gió m�a d%m d%t, ��t tr�i u ám, thn t��ng hò reo, kinh thiên ��ng ��a. Trong kho�nh kh$c, kim ��ng thi�t phù b%t ra kh)i ��t, bi�n thành tro, bay tan trên không. Bi�n càng kinh hãi, than r+ng: “X( này có thn linh d�, � lâu t�t chu�c l�y tai v�” (8). Sau Ý Tông tri�u Bi�n v�, qu� nhiên Bi�n b� gi�t và Cao Tàm �� c c sang thay (9).��

Chú thích:�� (1) V� chuy�n này, b�n A.2107 và b�n A.750 m� �u nh� sau: “N��c ta có ng��i h� Tô tên L�ch x�a s�ng � Long �0, nay là mé ven sông, ba ��i nhân nh� ng mà s�ng chung v�i nhau. ��i T�n �� c c làm ch(c hi�u liêm, c$m c� � tr��c c�ng xóm, vì v%y ng��i ��i bèn g�i xóm �y là xóm Tô L�ch.��

��i ���ng M�c Tông, Lý Nguyên Gia làm quan �ô h�, gi& ��t Long Biên. Lý cho r+ng phía b$c thành có dòng n��c ch�y ng� c, s dân hay sinh lòng ph�n ngh�ch nên ch�n ��t khác ��nh chuy�n La Thành sang b� sông Tô L�ch, bèn kh2n m�i Tô L�ch làm thn ch* gi& thành r�i xin l%p ��n th� cúng. Na �êm, Nguyên Gia n+m m�ng th�y thn t�i nói r+ng: “Ta vâng l�nh s( quân làm ch* thành này, n�u nh� ta có th� giáo hóa �� c dân chúng trong thành tr� nên có trung hi�u thì xin hãy l%p ��n th�”. Nguyên Gia xin vâng. T� �ó, dân không có lòng ph�n ngh�ch. Lý bèn xây thành nh) �� �, l�i l%p ��n th� ph�ng. Thn chính là v� ��i v� ng c*a c� qu�c gia v%y. Lý v�a xây xong thành thì có v� quan b2m r+ng: “Ông không th� �* s(c xây thành l�n. 50 n#m sau $t có ng��i h� Cao ��nh �ô, xây ph* � �ây. T�i n#m Hàm Thông ��i ���ng Ý Tông, quân Nam Chi�u làm lo�n. Vua ���ng sai Cao Bi�n sang d/p, �-t ra quân T�nh H�i, sai Bi�n làm �ô h� s(. Bi�n x�ng v� ng, �óng quân � trong ph*…” (t� �ây tr� xu�ng chép gi�ng b�n A.33).��

(2) B�n A.1752 và A.750 chép: “N#m Hàm Thông th( ba…”��

(3) B�n A.1300 chép: “… sai Cao Bi�n làm quan �ô h� ��t Giao Châu �em quân �ánh Nam Chi�u, l�i �-t T�nh H�i quân � An Nam thành, c Bi�n làm ti�t �� s(”.��

(4) B�n A.1300 và b�n A.750 chép: “… chu vi 3.000 b�…”. B�n A.2107 chép: “… chu vi 8000 b�”.�� (5) Các b�n A.2107 và A.1752: “lên xu�ng trên không, lúc 2n lúc hi�n”. �

(6) Các b�n A.1300 và A.2107: “khi mây ch�a tan mà bóng dáng v�n còn”.��

(7) Các b�n A.2107, A.1300, A.1752 chép: “��c phù chú su�t ba ngày ba �êm, l�i chôn bùa �� y�m”.��

(8) Các b�n A.1300, A.1752 chép: “… � lâu t�t chu�c l�y tai v�, ta ph�i mau mau tr� v� ph� ng B$c”. B�n A.2107 chép: “Bi�n r�t kinh s , than r+ng: “3 x( này có v� thn linh thiêng, ta nên tr� v� ph� ng B$c, ch� nên � lâu mà chu�c l�y h%u h�a”. T� �ó, Cao Bi�n có lòng mu�n tr� v� ph� ng B$c, sau cúng t� mà tôn thn làm �ô ph* thành hoàng. Sau Ý Tông tri�u Bi�n v�, Bi�n qu� nhiên b� gi�t, Ý Tông sai Tàm sang thay. Sau này Lý Thái T� d�i �ô, thn thác m�ng chúc m�ng nhà vua. Vua l�y làm l�, bèn h)i. Thn tâu tên h�. Vua h)i: “Thn có th� b�o h� �� c sinh linh trong 100 n#m không? �áp: “Mong thánh th� ng c nghi�p dài lâu ngàn v�n n#m, thn c,ng nh� v%y mà �� c h��ng h� ng h)a ngàn n#m”. Vua t"nh d%y, sai quan trung s( ti�n r� u, phong làm �ô qu�c thành hoàng ��i v� ng. Tri�u Trn l�i phong làm B�o qu�c ��nh bang ��i v� ng. ��n th� �-t � ph��ng �ông Tác, huy�n Th� X� ng (nay � khu Nhà Th� L�n, Hà N�i). � (9) Sách Vi�t �i�n U Linh chép truy�n Tô L�ch và truy�n Thn chính khí Long �0, và coi hai nhân v%t Tô L�ch và thn Long �0 là hai v� thn khác nhau. 3 �ây l�i ��ng hóa làm m�t. � ��

TRUY�N V� TH N NÚI HNG L�NH�� Núi H�ng L�nh � ��o Ngh� An. X�a � huy�n La S n có b�n ng��i ��n c*i trong núi th�y m�t cái h�, trong h� có m�t m� nhân r�t �/p �ang t$m trên m�t t�ng �á b+ng ph1ng. M� nhân trông th�y b�n ng��i thì nh�y xu�ng h�. � B0ng có m�t con ba ba l�n n�i � trên m-t n��c, b�n ng��i kinh hãi bèn hái nh&ng qu� quý trên h� mà �i. �i su�t ngày không ti�n �� c b��c nào, b0ng th�y m�t d� nhân ��n nói r+ng: “V(t nh&ng qu� quý �i thì m�i có th� ra kh)i ch�n này, n�u v� �� c t�i nhà thì ch� có ti�t l� chuy�n trong núi cho ai h�t”. V� sau có ng��i ti�t l� chuy�n, h�c máu mà ch�t. � ��n ��i Thánh Tông hoàng �� tri�u ta(1), vua t�i núi này, c$m bi�n � trên núi. Núi có chín m� i ng�n. T�nh không th�y h�, ch" nghe nh� có ti�ng sóng v0. Tr�i l%p t(c �� m�a. Th�y thn r�t là linh (ng, nhà vua ban phong cho �i�n l�, ��n nay ng��i ��i v�n còn k� l�i chuy�n x�a. N i �ó là núi H�ng L�nh thu�c huy�n Nghi Xuân và Can L�c (Hà T�nh). �

Chú thích:��

(1) Ch�a rõ vua Thánh Tông ��i Lý, vua Thánh Tông ��i Trn hay vua Thánh Tông ��i Lê. Có l4 là ��i Lê. �

TRUY�N HAI V� TH N � LONG NHÃN, NH� NGUY�T����� N#m Thiên Phúc nguyên niên ��i Lê ��i Hành, T�ng Thái T� sai b�n t��ng quân Hu Nhân B�o, Tôn Toàn H�ng c�t quân xâm l� c ph� ng Nam. ��n sông ��i Than, Lê ��i Hành và t��ng quân Ph�m C� L� ng kéo quân t�i sông �� L0 c� ��ch, hai bên ��i lu� cùng cm c� v�i nhau. �

��i Hành m�ng th�y hai anh thn nhân � trên sông vái mà nói r+ng: “Anh em thn, m�t tên là Tr� ng H�ng, m�t tên là Tr� ng Hát, x�a kia theo Tri�u Vi�t V� ng cm quân chinh ph�t ngh�ch t-c mà l�y �� c thiên h�. V� sau Tri�u Vi�t V� ng m�t n��c, Lý Nam �� tri�u hai anh em thn v�. B�n thn vì ngh�a không th� theo �� c, u�ng thu�c ��c mà t� t. Th� ng �� th� ng anh em thn có công, l�i khen vì trung ngh�a m�t lòng, m�i phong làm quan t��ng trong hàng các thn linh, th�ng l�nh âm binh. Nay quân T�ng ph�m cõi, làm kh� sinh linh n��c ta, cho nên anh em thn ��n y�t ki�n, xin nguy�n cùng nhà vua �ánh gi-c �� c(u sinh linh.”��

Vua gi%t mình t"nh d%y, m�ng r! mà b�o c%n thn r+ng: “Th� này là có thn nhân giúp ta r�i v%y”. Bèn l%p t(c ��t h� ng � tr��c thuy�n ng� mà kh�n r+ng: “N�u thn nhân có th� giúp ta làm nên công nghi�p này, thì xin bao phong �� �� c huy�t th�c muôn ��i”. �o�n gi�t súc v%t t� l�, ��t m, áo, voi ng�a gi�y, ti�n gi�y. �

�êm �y ��i Hành m�ng th�y hai thn nhân m-c m, áo vua ban ��n bái t�. �êm sau l�i th�y m�t ng��i d�n �oàn âm binh áo tr$ng, t� phía Nam sông Bình Giang mà t�i, m�t ng��i d�n �oàn âm binh áo �) t� phía B$c sông Nh� Nguy�t mà l�i, cùng xông vào tr�i gi-c mà �ánh. Canh ba �êm ba m� i tháng m��i, tr�i t�i �en, m�a to gió l�n �ùng �ùng. Quân T�ng kinh hoàng. Thn nhân tàng hình � trên không, l�n ti�ng ngâm r+ng:�� Nam qu�c s n hà Nam �� c���

Hoàng thiên d� ��nh t�i thiên th�. �

Nh� hà B$c L0 lai xâm l� c. � B�ch nh%n phiên thành phá trúc d� (1).��

Quân T�ng nghe th�y, xéo ��p vào nhau mà ch�y tan, lm ghét l�n nhau, ai lo ch�y thoát thân ng��i �y, b� b$t không bi�t bao nhiêu mà k�. Quân T�ng ��i b�i mà v�. ��i Hành tr� v� #n m�ng, phong th��ng công thn, truy phong cho hai v� thn nhân, m�t là Tinh M�n ��i v� ng (2), l%p mi�u th� t�i ngã ba sông Long Nhãn, sai dân � Long Nhãn, sông Bình Giang ph�ng th�, m�t là Kh��c M�n (3) ��i v� ng l%p mi�u � ngã ba sông Nh� Nguy�t, sai dân � b� sông Nh� Nguy�t ph�ng th�, h��ng huy�t th�c ��i ��i, nay v�n còn là phúc thn (4).��

Chú thích:��

V� truy�n này, b�n A.750 m� �u nh� sau:��

“Tr� ng t��ng quân là ng��i th�i Tri�u Vi�t V� ng, anh tên H�ng, em tên Hát ��u là danh t��ng c*a Tri�u Vi�t V� ng, theo d/p ngh�ch t-c bình ��nh �� c thiên h�. T�i khi Tri�u Vi�t V� ng b� Lý Nam �� di�t, Nam �� tri�u hai ng��i t�i ��nh cho làm quan. Hai ng��i nói: k' trung thn không th� gi-c gi�t ch* mình. Bèn vào 2n � núi Phù Lan. Sau Nam �� h/n th��ng ngàn l�ng vàng cho ai l�y �� c �u hai ng��i. Hai ng��i trung ngh�a không ch�u khu�t, u�ng thu�c ��c mà ch�t. T�i ��i Ngô V� ng �ánh Lý Huy � ca sông Phù Lan, �êm n+m m�ng th�y có hai d� nhân ��n nói r+ng: Gi-c hung hãn �ã lâu ngày, xin theo vua �i d/p. Vua nói: các ng� i là ai, ta ch�a h� bi�t m-t. Hai ng��i x�ng tên th�c: b�n thn là t��ng c*a Tri�u V� ng, vì ngh�a mà ch�t, Th� ng �� th� ng cho làm quan t��ng trong hàng thn binh…” (t� �ây tr� xu�ng chép gi�ng b�n A.33).�� (1) B�n A.1200 trong bài th câu th( ba chép: “Nh� hà B$c L0 xâm Nam Chí”.��

B�n A.750, trong bài th , 3 câu sau chép:��

“… Ti�t nhiên d� ��nh t�i thiên th��� Nh� kim ngh�ch t-c lai công kích��

Nh& �1ng hành khan th* b�i h�”.��

B�n A.1752, trong bài th , câu 3 và 4 chép:��

Nh� kim ngh�ch t-c lai công kích��

Nh& �1ng hành khan th* b�i h�.��

B�n A.1300, trong bài th , 3 câu sau chép:��

Ti�t nhiên ph%n ��nh t�i thiên th�, �

Nh� hà ngh�ch t-c lai xâm ph�m, �

Nh& �1ng hành khan th* b�i h�”.��

Bài th này t�m d�ch ngh�a là:��

Non sông n��c Nam, vua n��c Nam �, �

�i�u �y �ã ��nh rõ trong sách tr�i.��

C� sao gi-c B$c sang xâm l� c, �

Bay s4 b� l�!i g� m s$c chém tan nh� ch' tre.��

(2) B�n A.1752 chép: “Kh��c ��ch ��i v� ng”. B�n A.1200 chép: “Uy ��ch ��i v� ng”.��

(3) B�n A.1752 chép: “Uy ��ch ��i v� ng”. B�n A.1200 và A.1300 chép: “Kh��c ��ch ��i v� ng”.��

(4) Chú ý ��n s� trùng h p gi&a bài th này và bài th c*a Lý Th��ng Ki�t “Nam qu�c s n hà”.��

��

TRUY�N T� ��O H�NH VÀ NGUYÊN MINH KHÔNG�����

(Ngày nay còn ��n th� � chùa Thiên Phúc, núi Sài S n, huy�n An S n; trong núi �á này có pho t� ng, trong chùa có t� ng Lý Thn Tông).�� Ông h� T� tên L�, t� là ��o H�nh, � chùa Thiên Phúc, núi Ph%t Tích (1). Cha tên là Vinh, làm ch(c T#ng quan �ô sát � tri�u Lý, th��ng qua ch i làng An Lãng, l�y con gái ng��i h� T#ng tên là Loan, nhân th� � l�i �ó. �

L� t(c là con bà h� T#ng v%y. Th�� thi�u niên, thích du hi�p, phóng khoáng, có chí l�n, hành ��ng ngôn ng& không ai có th� l��ng �� c, th��ng cùng k' nho gi� là Mãi Sinh, ��o s� là Lê Toàn Ngh�a và ng��i con hát là Phan At k�t b�n, �êm thì m�i mi�t ��c sách, ngày thì th�i sáo �ánh cu, bày trò vui ch i. �

Cha m/ th��ng trách là tr� n�i, m�t �êm ghé dòm qua khe ca vào trong phòng th�y ng�n �èn gn tàn, sách v� ch�ng ch�t. L� v�a g�c xu�ng án mà ng*, tay v�n ch�a r�i kh)i sách; do �ó cha m/ không còn lo ngh� n&a. Sau L� d� k� thi t#ng h� ng thí, �0 khoa B�ch liên (2). Không bao lâu, cha dùng tà thu%t làm ph%t ý Diên Thành hu. Diên Thành hu nh� ��i �iên thi�n s� dùng phép �ánh ch�t, ném xác xu�ng sông Tô L�ch.

Xác trôi t�i cu An Quy�t, tr��c ca nhà Diên Thành hu, h�t nhiên d�ng �(ng lên � ��y su�t m�t ngày không trôi �i. �

Diên Thành hu s hãi nói v�i ��i �iên, ��i �iên ��n hét lên r+ng: “Ng��i tu hành không �� c phép gi%n quá m�t ngày” (3) r(t l�i thây �� xu�ng mà trôi �i. L� ngh� vi�c báo thù cho cha nh�ng ch�a ngh� ra m�u k�. M�t hôm, rình ��i �i�n ra ngoài mu�n gây s� �ánh, b0ng nghe th�y trên không trung có ti�ng thét ng#n l�i. �

L� s hãi qu#ng g%y mà �i. Mu�n sang chùa bên n��c An �� (4) cu phép l� �� �ánh �iên, ���ng �i qua ��t r Kim X" (r#ng vàng) th�y hi�m tr� bèn quay v�, 2n c� � núi Ph%t Tích, th��ng ngày ��c kinh ��i-bi-�à-la, ��c tr�n m��i v�n tám nghìn ln. � M�t hôm, th�y có thn nhân ��n tr��c m-t nói r+ng: “�� t t(c là Tr�n Thiên V� ng, c�m ph�c thy có công to �(c l�n kiên trì t�ng kinh nên l�i �ây �� thy sai khi�n”. L� bi�t là ��o pháp �ã thành, thù cha có th� ra, bèn thân ��n cu An Quy�t, cm cây g%y ch�ng � tay th ném xu�ng dòng n��c ch�y xi�t. G%y �i ng� c dòng n��c t�i cu Tây D� ng thì d�ng l�i. L� m�ng mà nói r+ng: “Phép c*a ta th$ng �� c ��i �iên r�i!”�� Bèn ��n th1ng ch0 �iên � (5). �iên nói r+ng: “Mày không nh� chuy�n ngày tr��c sao?” L� nhìn lên không trung, t�nh không th�y gì, bèn �ánh li�n. �iên phát b�nh mà ch�t. T� �ó, thù x�a ra s�ch, t�c l� nguôi dn, m�i du ngo�n các mi�n r�ng rú �� tìm d�u Ph%t. Nghe ti�ng Ki�u Trí Huy�n � ��o Bình Hóa, bèn cung kính t�i bái y�t và h)i v� chân tâm, ��c câu k� r+ng:�� Cu h0n phong trn v� th(c câm (kim), �

B�t tri hà x( th� chân tâm, �

Nguy�n th�a ch" giáo khai ph� ng ti�n, �

Ti�n ki�n b� �� �o�n kh� tm. (6)��

Huy�n ��c k� �áp l�i:�� Ng, âm bí quy�t di�n chân câm (kim),��

Cá trung mãn nguy�t l� thi�n tâm. �

Hà sa giác th� b� �� ��o, �

Ngh� h��ng b� �� cách v�n tm (7).��

L� hoang mang ch�a hi�u h�t, bèn �i t�i chùa � núi Pháp Linh y�t ki�n Ph�m H�i thi�n s�, h)i r+ng: “Nh� th� nào là chân tâm?” Ph�m nói: “A-nan-cá chính là chân tâm”. L� b0ng nhiên t"nh ng�, h)i r+ng: “Th� nào là phép hành tr�?” Ph�m nói: “�ói thì #n, khát thì u�ng”. L� bái t� mà �i, t� �ó phép l�c ngày càng m�nh, duyên thi�n ngày càng k�t. Các gi�ng r$n núi, thú ��ng ��n qu�n quýt quanh mình. L� ��t ngón tay cu ��o, phun n��c tr� b�nh, không lúc nào không (ng nghi�m ngay. Có v� s� h)i r+ng: “Ph�i ch#ng hành, tr�, t�a, ng�a ��u là Ph%t tâm”(8). L� ��c k� �áp r+ng:��

Tác h&u trn sa h&u, �

Vi không nh�t thi�t không. �

H&u, không nh� thu. nguy�t, �

V%t ch��c kh� không không. (9)��

Ho-c l�i nói:��

Nh%t nguy�t xu�t nham �u, �

Nhân nhân th�t h)a châu. � Quy nhân h&u câu t, �

Hành b� b�t k� câu (10).��

Khi �y vua Lý Nhân Tông không có con, tháng ba n#m H�i t��ng ��i khánh th( 3(11), có ng��i � ph* Thanh Hoa dâng l�i nói r+ng: “3 bãi b� có �(a tr' k� l�, m�i kho�ng lên ba, t� x�ng là hoàng t, l�y hi�u Giác Hoàng, phàm vua làm �i�u gì �(a tr' �y c,ng bi�t”. �ó chính là ��i �iên hóa sinh v%y. vua sai quan trung s( t�i xem, th�y �úng nh� l�i nói, bèn �ón v� Kinh s�, cho � chùa Báo Thiên. Vua th�y �(a tr' thông minh k� l� r�t l�y làm yêu d�u, mu�n l%p làm k' k� t�, qun thn ��u c� khuyên can là không th� �� c, và nói: “N�u k' kia th%t là linh d�, t�t ph�i thác sinh � n i cung c�m, sau m�i có th� l%p �� c”. Vua nghe theo, bèn m� ��i h�i b�y ngày �êm cho �u thai. �

L� nghe tin, nói v�i ch� gái r+ng: “�(a tr' kia là yêu tà, mê ho-c ng��i ta quá �áng. Ta há ch�u ng�i yên mà không c(u, �� nó làm mê ho-c lòng ng��i r�i lo�n chính pháp sao?” Nhân b�o ch� gái gi� �ó làm ng��i �i xem h�i, m-t �em m�y t� bùa c*a L� treo � trên rèm. H�i t�i ngày th( hai thì Giác Hoàng b� b�nh nói v�i m�i ng��i r+ng: “Kh$p biên gi�i trong n��c ��u có l��i s$t vây che, tuy mu�n thác sinh, s không có l�i v%y”.��

Vua nghe có k' phá m�t bùa chú, bèn sai ng��i �i tìm, qu� nhiên b$t �� c L� � H�ng Thánh lâu, trói l�i, h�p qun thn �� xét x. �

V�a lúc �ó Sùng Hi�n Hu �i ngang qua, L� n#n n" h)i: “Xin ra s(c c(u bn t#ng kh)i ph�i ch�u t�i, ngày sau xin ng� thai trong cung �� báo �áp công �(c này”. Hu g%t �u. ��n lúc h�p, qun thn tâu v�i vua r+ng: “B� h� không ng��i n�i nghi�p nên cu k' kia thác sinh, th� mà tên L� cu�ng d�i dám t� ý phá g! phép bùa chú, th%t là �$c t�i”. Hu tâu r+ng: “Thi�t t��ng n�u Giác Hoàng có thn l�c thì d�u có tr#m tên L� phá g!, ph)ng có h� gì? Nay l�i trái h1n, L� h n h1n Giác Hoàng, thn tr�m ngh� n�u nh� b$t t�i L� ch1ng thà cho L� thác sinh”. Vua b+ng lòng. � L� ��n th1ng ph* �� nhà Hu, nh+m ch0 phu nhân t$m, nhìn kh$p c� (12). Phu nhân gi%n quá mách v�i Hu. Hu v�n hi�u ý, �� m-c không h)i ��n. Phu nhân vì th� có thai. L� d-n Hu r+ng ��n ngày phu nhân �' con ph�i báo cho bi�t tr��c. ��n ngày tháng, L� �� c ng��i báo tin, bèn t$m ra thay qun áo, b�o h�c trò r+ng: “M�i túc nhân c*a ta ch�a h�t, ph�i thác sinh ln n&a � ��i, t�m làm ��n v� ng, kíp ��n khi già, ch�t làm nh� th%p nh� thiên t. N�u th�y thân th� tan ra ��t, �ó là ta �ã thâm nh%p vào bùn ��t không còn � trong cõi s�ng ch�t n&a”. H�c trò nghe nói, ai c,ng c�m ��ng s�t sùi. L� ��c k� r+ng:��

Thu lai b�t báo nh�n lai quy.��

Lãnh ti�u nhân giam t�m phát bi, �

V� báo môn nhân l�u luy�n ch��c, �

C� s� k. �� tác kim s� (13).��

��c d(t, nghi�m nhiên mà hóa(14). Hu phu nhân bèn sinh con trai, �-t tên là D� ng Hoán. Khi lên ba vua Nhân Tông nuôi � trong cung, l%p làm hoàng thái t. Nhân tông b#ng hà, thái t t(c v�, �y là vua Thn Tông do L� thác sinh ra v%y. Hình xác L� nay còn � hõm �á trong chùa Thiên Phúc, núi Ph%t Tích, huy�n Ninh S n (15).�� X�a � làng �àm Xá, huy�n ��i Hoàng (còn có tên là Gia Vi�n) ��t Tr��ng An có ng��i tên là Nguy�n Chí Thành � chùa Qu�c Thanh, hi�u là Minh Không qu�c s�, lúc ít tu�i �i du h�c, g-p ��o H�nh, h�c �� c ��o giáo, tr�i h n m��i n#m. �

��o H�nh th�y ng��i ti�t tháo bèn truy�n tâm �n(16) l�i �-t tên cho. Kíp t�i khi ��o H�nh s$p t� th�, b�o Minh Không r+ng: “X�a tôn s� c*a ta tu �ã tròn qu� phúc mà còn b� cái n�n �ao th� ng qu� báo, hu�ng chi � cái th�� m�t th� huy�n vi này, há có th� t� gi& mình �� c sao? Ta nay xu�t, � cái ��a v� làm th�y ng��i ta, b�nh trái ki�p sau quy�t là khó tránh n�i. Ta v�i ng��i có duyên, nên c(u giúp nhau.”(17)��

��o H�nh �ã hóa, Minh Không tr� v� chùa c, cày ru�ng. H n hai m� i n#m, 2n h i kín ti�ng. Khi �ó Lý Thn Tông b0ng m$c b�nh l�, tâm thn r�i lo�n, ti�ng kêu �au ��n gm rú �áng s . Các l� ng y trong thiên h� vâng chi�u mà ��n, k� hàng ngàn hàng v�n, ��u ch�u bó tay. Khi �y có �(a tr' hát r+ng:��

“D�c tr� thiên t b�nh, tu �$c Nguy�n Minh Không” (ngh�a là: mu�n ch&a kh)i b�nh nhà vua t�t ph�i tìm �� c Nguy�n Minh Không). Tri�u �ình bèn sai s( �i �� c Minh Không. Minh Không th�y s( gi� ��n, trong thuy�n có r�t nhi�u lính, mu�n d�n ch m chay cho #n, bèn l�y m�t cái n�i nh) �em cho h�, b�o h� r+ng: “Anh em �ông quá s không �* no b�ng, t�m #n v%y” (18). Th� mà b�n lính chèo thuy�n h n m�t tr#m ng��i cùng #n c,ng không sao h�t. Lính #n xong, s� l�i b�o:�� “Anh em hãy t�m ng* say m�t lát n&a � i n��c tri�u dng lên ta hãy b$t �u ra �i”. Chúng nghe l�i, ��u n+m ng* say � trên thuy�n. M�i trong kho�nh kh$c, thuy�n �ã tr� v� t�i Kinh �ô. B�n lính t"nh d%y ��u l�y làm l�. � Khi Minh Không ��n, các b%c có ti�ng là h�c r�ng � kh$p các n i ��u �ang thi th� m�i phép � trên �i�n, th�y Minh Không quê mùa, không thèm chào. Minh Không l�y m�t chi�c �inh l�n dài h n n#m t�c �óng vào c�t �i�n, l�n ti�ng nói r+ng: “Có nh� �� c �inh này hãy nói chuy�n ch&a b�nh” (19). Nói nh� v%y hai ba ln. Không có ai dám nh�. Minh Không bèn l�y hai ngón tay trái mà nh�, �inh b%t ph#ng ra. Chúng ��u kinh ng�c. �

Khi g-p Thn Tông, Minh Không l�n ti�ng nói: “K' ��i tr� ng phu �� c tôn lên ngôi thiên t, giàu có kh$p b�n b�, c� sao còn phát b�nh cu�ng lo�n nh� v%y?” Vua nghe nói r�t run s . Minh Không bèn l�y m�t cái v�c l�n ��ng du, �un lên sôi sùng s�c, r�i l�y tay kho$ng vào b�n ln, r$c v2y lên kh$p mình vua, b�nh t(c thì kh)i h�t. Vu bèn phong Minh Không làm qu�c s�, ban l�c m�y tr#m h� �� th��ng công. N#m Tân su, niên hi�u Thái bình th( 22, Minh Không t� th�, th� b�y m� i sáu tu�i (20).�� Chú thích:��

B�n A.1200 chép: “… 3 chùa Thiên Phúc, xã Sài S n, huy�n Yên S n, trên núi Ph%t Tích”.�� B�n A.1200: “… sau b� là Vinh (ng thi khoa t#ng h� ng, �0 khoa B�ch liên”.��

B�n A.2107 chép: “… ng��i tu hành không gi%n quá m�t ngày, s�ng ch�t ch1ng qua ch" là gi�c m�ng”.�� Các b�n A.1200, A.1300, A.1752, A.750 ��u chép “mu�n sang An �� h�c phép là…”��

B�n A.2107 chép: “… bèn dùng phép tàng hình ��n th1ng nhà ��i Biên…”��

D�ch ý nh� sau: Lâu ngày b� gió b�i làm ��c không th�y rõ �� c vàng, không bi�t n i nào m�i th�c là chân tâm. Mong �� c nghe l�i ch" giáo �� m� ���ng ph� ng ti�n, th�y �� c b� �� thôi không ph�i kh� công tìm tòi. � D�ch ý nh� sau:��

Ng, âm bí quy�t bi�u hi�n rõ chân kim (vàng th�c), �

Trong �ó, �y tháng s4 l� rõ lòng thi�n. �

Bát ngát nh� cát ven sông �ó m�i th�c là ��o B� ��, � H��ng t�i B� �� ngàn s� tìm tòi ��u xa cách. �

T(c là s� �i, �, n+m ng�i c*a nhà s�. �

D�ch ý nh� sau:��

Ngh� là có thì b�i cát c,ng là có, �

Coi là không thì t�t c� ��u là không. �

Có, không ch" nh� m-t tr#ng d��i n��c, �

Ch� nên coi cái không là có. �

(10) D�ch ý nh� sau:��

M-t tr�i m-t tr#ng ló ra � �u núi, �

Ng��i ng��i ��u cháy ra m�t kh�i la. �

Ng��i v� có con ng�a nh), � �i b� mà không c�!i ng�a. �

(các bài k� này ý ngh�a r�t t�i, khó hi�u, xét không cn thi�t ph�i chú gi�i, chúng tôi ch" xin d�ch ý mà thôi).��

(11) T(c n#m 1113, ��i Lý Nhân Tông (n#m ��i Quan th( 4 ��i T�ng). �

(12) B�n A.750 chép: “L� bèn thân ��n nhà Hu �� cáo t�, vào ch0 phu nhân �0 th� t$m li�n nhìn tr�m. Phu nhân n�i gi%n mách Hu. Hu bi�t ý không trách. L� d-n Hu r+ng: sau này khi phu nhân lâm b�n t�t ph�i báo cho bi�t tr��c. Ba n#m sau, phu nhân qu� có thai. ��n th�i sinh n�, Hu nh� l�i l�i d-n c, c*a L� sai ng��i c�p báo. L� bèn t$m gi-t thay qun áo, b�o h�c trò r+ng…” �

B�n A.2107 chép: “L� �� c tha, ��n y�t ki�n � ph* �� c*a Hu, nh%p vào ch0 phu nhân t$m, b(c phu nhân ph�i cho xem. Phu nhân gi%n l$m, b0ng th�y � thùng t$m có m�t �(a tr', s quá bèn th�a v�i Hu. Hu bi�t ý không h)i t�i…”�� (13) D�ch ý nh� sau:��

Thu t�i, không cho chim nh�n báo tr��c, �

C��i nh�t mà nhìn nhân gian �au xót. �

Kh4 b�o b�n môn nhân ch� nên luy�n ti�c, �

Thy x�a m�y �� hóa thy nay. � (14) B�n A.750 vi�t: “Qua gi� Ng�, ��o H�nh t�ch. ��n gi� Mùi thì phu nhân sinh, �-t tên là D� ng Hoánn, �y là n#m H�i T��ng ��i Khánh th( b�y, vào tháng sáu, mùa H�, D� ng Hoán lên sáu tu�i, r�t thông minh ��nh ng�, vua r�t yêu d�u. Vì vua tu�i �ã cao mà không có con, bèn nuôi Hoán � trong cung, l%p làm thái t.��

(15) B�n A.2107 chép: “Nhà vua ch�t, D� ng Hoán lên ngôi, �ó là Thn Tông. Xác T� ��o H�nh ngày nay còn th�y tung tích trong �á chùa Thiên Phúc, núi Ph%t Tích, huy�n An S n, ph* Qu�c Oai. Hình dáng t�i nay v�n còn. X�a T� ��o H�nh �i ch i, th��ng th�y trong ��ng có v�t chân in trên �á, l�y chân ��m th thì th�y v�a kh�p. Ng��i ��i truy�n r+ng xác ông tan ra chính � ch0 �y. Hàng n#m vào ngày 7 tháng ba, nam n& th��ng t�i d� h�i chùa này, chùa hóa thành m�t n i th$ng c�nh. Cu�i ��i Minh, quân Minh vào c��p n��c ta, trong cu�c binh h)a, v�t tích x�a b� ��t, ng��i làng m�i xây l�i t� ng �� th�”. ��n �ây, b�n A.2107 k�t thúc truy�n T� ��o H�nh. Sau �ó chép riêng � d��i truy�n Nguy�n Minh Không thi�n s�. �

(16) B�n A.2107 chép: “��o H�nh m�ng th�y ng��i có chí bèn truy�n cho �n ti�t (�n và c�) l�i �-t tên cho. �

(17) B�n A.2107 chép: “Hu�ng h�, ��o ta còn th�p hèn. Nay ta � trên ��i, �(ng vào cái ��a v� chúa c*a ng��i, b�nh trái ki�p sau quy�t khó tránh n�i…”��

B�n A.1752 l�i chép: “… Hu�ng h� phép m�t c*a ta còn ch�a sáng t), khó lòng mà t� gi& gìn �� c. Ta nay hi�n ra trên th� gian � vào cái ��a v� ch* ng��i, sinh, t, b�nh khó mà tránh thoát”.�� Xét các b�n này thì ý chung c*a �o�n v#n là: T� ��o H�nh bi�t tr��c r+ng sau khi mình tái sinh s4 làm vua, nh� v%y b�n chính chép là làm thy thì không �úng l$m. � (18) B�n A.2107 chép: “Minh Không th�y s( gi� ��n t(c thì �em m�t n�i c m nh) cho lính chèo thuy�n #n. B�n theo sau s( gi� r�t �ông, lo không �* c m #n. Minh Không b�o: hãy t�m #n v%y. Hàng m�y tr#m lính chèo thuy�n #n không sao h�t…”�� (19) B�n A.1200 chép: “Các b%c danh s� th�c túc �ang làm phép trên �i�n… Minh Không quát l�n: k' nào nh� �� c �inh này m�i ch&a �� c b�nh”.�� (20) V� Minh Không, l�i có m�t truy�n khác g�i là Minh Không bi�t truy�n. Theo b�n A.750, truy�n nh� sau:�� 3 chùa Không L� làng Giao Thu. có nhà s� tên là Minh Không, xu�t gia tr� trì � chùa này vào ��i bình tr�, r�t n�i ti�ng v� �(c h�nh. M�t hôm, Minh Không � ngoài �i v�, ng��i s� � cùng phòng �ùa n�p trong ca bu�ng nh�y x� ra, gi� làm ti�ng h� kêu �� d�a. Minh Không c��i nói: “nhà ng� i tu hành mà còn mu�n làm h� hay sao? Ta cn ph�i c(u nhà ng� i m�i �� c”. M�y n#m sau, nhà s� �ó ch�t hóa ki�p thành qu�c v� ng, h�t nhiêm kh$p ng��i m�c lông, nh�y nhót la gào, m-t nh� m-t h�. Tìm kh$p thy thu�c, thy cúng, s� sãi mà không có ai ch&a �� c. Nghe Minh Không có pháp thu%t, bèn sai ng��i chèo thuy�n �i m�i. Minh Không l�y n�i nh) n�u c m cho thu. th* #n, s( gi� c��i nói: “Thu. th* ng��i �ông, s không �* no”. Minh Không nói: “Không lo, c( cho t�t c� m�i ng��i cùng #n s4 th�y lòng th�o c*a ta”. Thu. th* 45 ng��i #n no mà không h�t; m�i ng��i ��u l�y làm l�. Chi�u t�i lên thuy�n, l�i khuyên s( gi� và thu. th* ng* say, � i tr#ng lên, g�i d%y nh� neo, n�u không s4 không �i. S( gi� m�i mãi không �� c bèn n+m gi� ng*. B0ng th�y trong thuy�n ti�ng gió th�i l�nh, ��n lúc tr#ng m�c, nhà s� g�i d%y thì thuy�n �ã c-p b�n Kinh �ô r�i. Minh Không bay lên không mà vào cung, �un n��c t$m cho nhà vua, tay ra t�i �âu thì lông r�ng t�i ��y. Vua khi�n tr� v� bình Than. Nhân h)i c#n nguyên b�nh tr�ng. �áp: “Ng��i tu hành trong tu ni�m có �i�u mê ho-c, sám h�i mà t2y ra thì s4 kh)i, không có gì khó c�”. Vua l�i h)i: “Nhà thy sao có tài thn thông bay � trên không nh� v%y?” �áp: “Không ph�i nh� th�, k' h� thn v�n m$c b�nh phong, m0i khi b�nh phát l�i không nhìn th�y hình dáng v�n v%t, không bi�t cái gì là có, cái gì là không, ch" tin � cái l4 s�ng th��ng tình mà thôi, không có gì là thn thông c�”. Bèn l�i bay lên không mà tr� v�. Vua ban cho c*a c�i, s� không nh%n, vua bèn phong cho ch(c thn t#ng. �

Hi�n nay, � vùng Gia Vi�n (Ninh Bình) � huy�n Xuân Thu. (Nam ��nh) và huy�n V, Th� (Thái Bình) có nhi�u n i th� Nguy�n Minh Không (có ��n riêng ho-c th� ph� vào chùa), th��ng có t�c b i ch�i vào ngày h�i, t�c này ch$c liên quan ��n truy�n nhà s� �i thuy�n m�t �êm mà ��n �� c Kinh �ô. Ngoài ra � Hà N�i, có ��n Lý Qu�c S� (ph� Lý Qu�c S�) và ��n Thn Quang (Ng, Xã) c,ng th� Nguy�n Minh Không. Còn T� ��o

H�nh và Lý Thn Tông (ki�p sau c*a T� ��o H�nh) thì �� c th� � chùa Láng (n i quê m/ c*a T� ��o H�nh), huy�n T� Liêm, ngo�i thành Hà N�i, và � chùa Thy, huy�n Qu�c Oai, Hà Tây. � TRUY�N D��NG KHÔNG L� VÀ NGUY�N GIÁC H�I����� Thi�n s� Không L� � chùa Nghiêm Quang, huy�n H�i Thanh là ng��i h� D� ng � H�i Thanh v%y, m�y ��i làm ngh� câu cá, b) ngh� �y mà �i tu, th��ng hay ��c kinh Già-la-ni-môn. Trong các n#m Ch� ng Thánh, Gia Khánh ��i Lý Nhân Tông (1) th��ng cùng Giác H�i là ��o h&u � 2n ��t Hà Tr�ch (2) quên c� thân mình, ngoài không �i ��n �âu, trong thì tu thi�n ��nh (3). Th�y tâm thn tai m$t nh/ nhàng sáng s*a, có th� bay lên không, �i trên b#ng giá, b$t �� c h� ph�i n� ph�c, b$t �� c r�ng ph�i giáng, vô cùng quái ��n, ng��i ta không sao l��ng bi�t �� c (4). Sau tìm v� m�t ngôi chùa � qu%n nhà mà �. M�t hôm, ng��i hu b2m r+ng: “M0 t� khi t�i �ây ch�a h� �� c thy ch" giáo v� nh&ng �i�u tâm y�u, dám xin trình th r+ng:�� �oàn luy�n thân tâm h�o �$c tinh, �

Xâm xâm tr�c chuy�n ��i nghiêm �ình. �

H&u nhân lai h�c không không pháp (5)�� Thân t�a bình biên �nh t%p hình (6).��

S� hi�u rõ mà b�o r+ng: “N�u con �i ���ng b� mà t�i, ta ti�p con, n�u con �i ���ng thu. mà t�i, ta trao cho con. Ch1ng có ch0 nào mà ta không truy�n cho con cái ��o tâm y�u”. Nói xong, ha h� c��i l�n. Th��ng hay ��c câu k� r+ng:��

Tuy�n th* giao long ��a kh� c�, �

Dã tình chung nh%t l�c vô d�. �

H&u th�i tr�c th� ng cô phong l�nh, �

Tr��ng ti�u nh�t thanh hàn thái h� (7). �

Ngày 3 tháng sáu n#m K. H i, niên hi�u H�i T��ng ��i Khánh th( m��i thì ch�t (8); môn nhân thu xác táng � ca chùa. Vua h� chi�u cho sa r�ng chùa này, quyên hai m� i h� ph�ng h� ng h)a. �

Thi�n s� Giác H�i h� Nguy�n, ng��i H�i Thanh, � t�i chùa Diên Phúc qu%n nhà. Th�� nh) thích câu cá, th��ng l�y thuy�n con làm nhà, lênh �ênh trên m-t n��c. N#m hai m� i l#m tu�i b) ngh� �y, c$t tóc �i tu, lúc �u cùng thi�n s� Không L� th� m�t thy � chùa Hà Tr�ch (9). �

Th�i Lý Nhân Tông, s� th��ng cùng Thông Huy�n chân nhân �� c tri�u vào ng�i hu trong chùa L� ng Th�ch � Liên M�ng (10). B0ng có �ôi t$c kè g�i nhau, nh(c tai �i�c óc. Vua truy�n Thông Huy�n ng#n nó l�i, Huy�n l-ng nh2m thn chú, m�t con r i xu�ng tr��c. Vua c��i b�o: “Hãy còn m�t con xin �� nh��ng nhà s�”. S� ��c thn chú, trong nháy m$t con còn l�i c,ng r i xu�ng n�t. Vua kinh l�, làm th r+ng:�� Giác H�i tâm nh� h�i, �

Thông Huy�n ��o di�c huy�n. �

Thn thông n#ng bi�n hóa, � Nh�t Ph%t, nh�t thn tiên (11).��

T� �ó danh ti�ng s� vang ��ng thiên h�, các v� t#ng cùng k' t�c ��u d�c lòng tin theo. Vua th��ng l�y l� thy trò mà �ã s�, m0i khi h� giá t�i hành cung � H�i Thanh t�t tr��c t�i th#m chùa. �

M�t hôm vua b�o s�: “Cái ��o (ng chân thân túc (12) có th� cho nghe �� c không?” S� bèn ��c kinh tám ln, bay vút lên không, cách xa ��t n#m tr� ng, b0ng l�i r i xu�ng. Vua cùng qun thn ��u v0 tay x�ng tán, ban cho chi�c ki�u �� ra vào n i cung c�m. T�i tri�u vua Thn Tông, m�y ln vua tri�u và Kinh thành, s� ��u l�y c� già y�u không �i. Có v� s� h)i r+ng: “Ph%t và chúng sinh, ai là ch* ai là khách?” S� bèn �-t câu k� r+ng:��

B�t giác nh& �u b�ch, �

Báo nh� tác lão khách. �

Nh� c v�n Ph%t c�nh gi�i, �

Long môn tao �i�m ng�ch (13). �

Lúc s$p t�ch, bèn làm bài k� cáo chúng nh� sau:��

Xuân lai hoa �i�p thi�n tri thì, � Hoa �i�p �ng tu ti�n (ng k�. �

Hoa �i�p b�n lai giai th� �o, �

M�c t� ng hoa �i�p h��ng tâm trì (14). �

�êm �y có ngôi sao l�n r i � góc tây nam ph� ng tr� ng. Sáng hôm sau, s� ng�i ngay th1ng mà t�ch. Vua xu�ng chi�u quyên 30 h� ph�ng th� h� ng h)a, phong hai con làm quan �� th��ng công. � (��i Trn Thái Tông, ��t H�i Thanh là Thiên Thanh, t(c là ph* Thiên Tr��ng(15)).��

Chú thích:��

B�n A.2107 chép: “��i Lý Thánh Tông”.��

B�n A.2107 chép: “… ��n � 2n t�i chùa Hà Tr�ch, m-c c) #n cây, quên c� thân mình, ngoài thì không �i �âu, trong thì tu thi�n ��nh”. B�n A.1752 chép: “… bên ��t C�u Thu. n� ng thân, �i #n xin � �ó, quên c� thân mình…”��

Thi�n ��nh: ti�ng nhà Ph%t, ý nói t%p trung t� t��ng � m�t ch0 mà suy t��ng t�i l4 huy�n di�u c*a ��o Ph%t. �

V� �o�n này, b�n A.2107 chép thêm nh� sau: “L�i �� c ban ��i giám chân �m, khi thì t� x�ng là V, Khách, lúc thì nh%n hi�u là Mao Tiên (V, Khách, Mao Tiên ��u là tên ch" các b%c tiên) �� c lên t�i cõi �âu Xu�t…”�� Câu th( hai này, các b�n A.2914, A.2107, A.1300, A.1200, A.1752 ��u chép là: “xâm xâm tr�c cán ��i h� �ình”.��

D�ch ý nh� sau:�� Rèn luy�n thâm tâm cho �� c tinh vi, �

H#m h� xoay l�i ��i di�n v�i nghiêm �ình. �

Có ng��i t�i h�c không không pháp,��

Mình ng�i bên chi�c bình phong, �nh v�i hình h p làm m�t. � B�n A.1752, trong bài th , 3 câu sau chép:��

“Dã tình chung nh%t m� vô d�, �

H&u th�i tr�c th� ng cô �iên t�i. �

Khi�u nh�t thanh h� hàn thái h�”.��

B�n A.1200 chép bài th này nh� sau:�� Tuy�n th* giao long ��a kh� c�, �

Dã tình chung t�t l�c vô d�. �

H&u th�i tr�c h��ng cô phong l�nh, �

Tr��ng khi�u cao thanh hàn thái h�.��

Bài th này d�ch ý nh� sau:��

��a th� long xà ch�n �� c n i,��

��ng quê c�nh thú su�t ngày vui. �

Có khi d�i b��c non cao chót. �

M�t ti�ng kêu to l�nh c� tr�i. �

B�n A.2107 chép: “Ngày m�ng 3 tháng sáu n#m At H i, niên hi�u H�i T��ng ��i Khánh th( 10 (t(c n#m 1120) s� t�ch”.�� Các b�n A.759, A.1300 chép thêm: “… sau tìm v� H�i Thanh”. �

B�n A.1200 chép: “… cùng v�i Không L� th� m�t thy, n� ng náu � chùa Hà Tr�ch, sau tìm v� chùa Không L�”.��

B�n A.2107 chép: “… sau v� � chùa Diên Phúc thu�c làng c, tiêu dao làm vui, �� v%t trong chùa tu� th�i s d�ng…”��

(10) B�n A.2107 chép: “… m�i vào ng�i � chùa �á trong vi�n Liên M�ng”.��

B�n A.1752 chép: “… m�i vào ng�i � chùa Phùng 5ng, L� ng M�ng”.�� B�n A.1200: “… m�i vào ng�i � chùa Liên Hoa, L� ng Th�ch”.��

(11) D�ch ý nh� sau:��

Giác H�i lòng nh� h�i (b�)��

Thông Huy�n ��o c,ng huy�n, �

Thn thông thêm bi�n hóa. �

M�t ph%t, m�t thn tiên. �

(12) B�n A.1300: “5ng chân ��nh thn”. B�n A.2107: “5ng chân thn tiên”.��

(13) D�ch ph)ng ý nh� sau:��

B�t giác �u ta �ã b�c, b�o ta là lão khách, n�u nh� h)i t�i nh&ng �i�u thu�c c�nh gi�i ��o Ph%t, thì ta c,ng ch" nh� con cá nh) không v� t kh)i ca r�ng ��n n0i trán b� ch�m d�u. �

(14) D�ch ph)ng ý nh� sau:�� Xuân t�i, chính là th�i ti�t r�t quen thu�c ��i v�i b��m hoa. Hoa b��m c,ng ph�i l�a theo th�i ti�t. Hoa b��m x�a nay v�n m�ng �o. C� sao ph�i gi& mãi chuy�n hoa b��m trong lòng. � (15) Thiên Tr��ng: tên ph* thu�c tr�n S n Nam H� c,, nay thu�c Hà Nam Ninh g�m các huy�n Xuân Thu., Tr�c Ninh, Nam Tr�c. � TRUY�N HÀ Ô LÔI

N#m Thi�u Phong ��i Trn D� Tông có ng��i làng Ma La (1) là �-ng S� Doanh làm ch(c An ph* s( ph�ng m�nh sang B$c qu�c, V là V, th� � nhà. Trong làng có ��n th� thn Ma La. �êm �êm thn bi�n thành S� Doanh, thân th� hình d�ng, dáng �i�u �i �(ng ��u h�t nh� S� Doanh, nh%p vào phòng V, th� �� t� thông, lúc gà gáy l�i b) �i. �êm hôm sau V, th� h)i: “Phu quân ph�ng m�nh sang s( B$c, sao �êm �êm thì v� mà ngày l�i không th�y?” Thn nói d�i r+ng: “Vua �ã sai ng��i khác �i thay, �� ta hu bên t� h&u, th��ng gi& ta �ánh c� không cho ra ngoài. Song ta nh� tình v ch�ng nên l'n v� v�i nàng �� cùng ân ái. Sáng s�m l�i ph�i nh%p tri�u, không dám � lâu”. Nghe gà gáy thn l�i �i. V, th� có ý ng� v�c. Tròn m�t n#m S� Doanh �i s( v�, V, th� có thai �ã �y chín tháng. S� Doanh tâu lên vua. V, th� b� h� ng�c. �êm vua n+m m�ng th�y m�t v� thn t�i tr��c m-t tâu r+ng: “Tôi là thn Ma La l�y v �ã có mang, b� S� Doanh tranh m�t con”. Vua t"nh m�ng, hôm sau ra l�nh cho ng�c quan �em V, th� t�i, phán r+ng: “V tr� cho S� Doanh, con tr� cho thn Ma La”. Ba hôm sau, V, th� sinh ra m�t b�c �en, n� �� c m�t con trai, da �en nh� m�c (2). N#m m��i hai tu�i �-t tên là Hà Ô Lôi. Hà tuy �en nh� s n, nh�ng da th�t bóng m! nh� cao. N#m m��i l#m tu�i, vua tri�u vào hu, �� c r�t m�c yêu d�u, �ãi nh� tân khách (3). M�t hôm Ô Lôi �i ch i � H� Tây, g-p Lã ��ng Tân, Lã h)i r+ng: “Chú bé con kia có mu�n gì ch#ng?” �áp: �� ng lúc thiên h� thái bình qu�c gia vô s�, coi phú quý nh� phù vân, ch" ham mu�n thanh s$c làm vui tai �/p m$t mà thôi”. ��ng Tân c��i nói: “Thanh và s$c c*a ng��i m�t m�t, �� c m�t, song tên tu�i có th� l�u l�i cho ��i”. R�i b�o Ô Lôi há mi�ng, nh� n��c b�t, b�o nu�t, sau �ó bay lên tr�i mà �i. T� �ó, Ô Lôi tuy không bi�t ch& nh�ng thông minh nói gi)i h n ng��i (4) nh&ng câu t� ch� ng thi phú, khúc �i�u ca ngâm, giao x��ng ph�ng v�nh, trào phong l�ng nguy�t ��u khi�n m�i ng��i kinh ng�c. �àn bà con gái ai c,ng mu�n bi�t m-t. Vua th��ng nói v�i tri�u thn r+ng: “Sau này th�y Ô Lôi gian ph�m t�i nhà ai, b$t t�i tr��c �i�n s4 �� c ��n nghìn quan, n�u gi�t ch�t ph�i b�i th��ng nghìn quan” (5). H�i �y � làng Nhân M�c có v� qu%n chúa thu�c dòng h� vua, tên là A Kim tu�i v�a 23, ch�ng ch�t s�m � góa, nhan s$c có m�t không hai. Vua r�t yêu, g� g�m không �� c th��ng l�y làm gi%n, m�t ln b�o Ô Lôi r+ng: “Ng� i có k� gì cho ta �� c nàng ch#ng?” Ô Lôi tâu: “Thn xin h�n m�t n#m, n�u không th�y v� là s� không thành, thn �ã ch�t”. Bèn bái t� mà �i, v� nhà c�i b) h�t qun áo dm d��i bùn, du dãi n$ng m�a cho x�u b2n, r�i �óng kh� v�i gi� làm ng��i ch#n ng�a gánh m�t �ôi s�t tre ��n nhà qu%n chúa, l�y m�t gói tru cau �út lót cho tên gi& c�ng �� xin vào v��n c$t c). Tên gi& c�ng cho vào. H�i �ó vào kho�ng tháng n#m, tháng sáu, hoa thái lê �ang mùa n�. Ô Lôi �em c$t h�t cho vào trong gánh. Th� t� c*a qu%n chúa th�y hoa trong v��n h�t s�ch, hô trói Ô Lôi �� � i gia ch* ��n chu�c. Gi& quá ba ngày không th�y có ng��i ��n nh%n, th� t� bèn h)i: “Mày là gia nô nhà ai, sao không th�y ng��i ��n chu�c và ��n hoa trong v��n?” Ô Lôi �áp: Tôi là k' phiêu b�t, không có gia ch*, không có cha m/, th��ng gánh �� theo b�n con hát ki�m #n, hôm qua th�y m�t v� quan qu�t ng�a �i � phía nam kinh thành, ng�a �ói, không có c), ch* ng�a cho tôi n#m ��ng trinh sai �i c$t m�t gánh c). Tôi m�ng �� c ti�n v�i �i c$t c), không bi�t hoa thái lê là v%t gì, nay không có gì ��n xin �em thân làm gia nô �� b�i th��ng v%y”. Th� t� bèn l�u Ô Lôi � c�ng ngoài.

Qua h n m�t tháng, th� t� c*a qu%n chúa th�y Ô Lôi �ói khát bèn cho #n u�ng. �êm �êm Ô Lôi th��ng ca hát cho ng��i gi& c�ng nghe, b�n th� t� và n�i th� c,ng ��u l$ng nghe. M�t hôm tr�i t�i �ã lâu mà �èn ch�a th�y th$p, qu%n chúa ng�i mò m�t ch0, t� h&u không k' hu h�. Qu%n chúa g�i th� t� mà m$ng v� t�i hu h� không �y �*, l�i cm roi toan �ánh. B�n th� t� cúi �u t� t�i r+ng: “Chúng con nghe tên c$t c) hát trong long ham say, không ng� ��n n0i này, qu%n chúa �ánh �òn c,ng xin cam ch�u”. Qu%n chúa thôi mà không h)i t�i n&a. Lúc �ó �ang gi&a �êm hè, qu%n chúa cùng th� t� ng�i � gi&a sân, ngóng gió �ùa tr#ng �� tiêu khi�n. B0ng cách t��ng nghe th�y ti�ng hát c*a Ô Lôi tho�ng nh� �i�u ca chàng ng� ph*, khác h1n âm thanh ch�n d� ng gian (6), tâm thn mê m2n, tình riêng xúc ��ng, bèn v�i Ô Lôi vào nhà trong cho hu � t� h&u, thành �(a gia nô thân c%n. Qu%n chúa th��ng b�o Ô Lôi ca v�nh ng%m x��ng �� tiêu m�i su u u�t. Ô Lôi nhân �ó h�t lòng hu h�, qu%n chúa càng yêu m�n tin c%y, ngày cho � d��i tr��ng, �êm cho khêu �èn ng�i hu (7). Khi thì sai ca hát, gi�ng ca bay kh$p trong ngoài, qu%n chúa quá c�m ��ng mà mang b�nh u u�t. Qua ba, b�n tháng, b�nh càng trm tr�ng. Th� t� hu h� lâu c,ng m�t nh�c mà b� �m m�t, �m m�t l�i th��ng ng* say, qu%n chúa g�i c,ng không d%y. Duy còn m�t mình Ô Lôi � l�i hu h�, qu%n chúa không nén n�i d�c tình, m%t b�o Ô Lôi r+ng: “Ng� i � c�nh ta, ta vì gi�ng hát c*a ng� i mà mang b�nh…” Bèn cùng Ô Lôi t� thông, b�nh tình c,ng có b�t h n. Tình yêu ngày càng m-n mà, qu%n chúa ch1ng k� gì ��n s� �/p x�u, không còn ti�c gì n&a, mu�n �em h�t ru�ng ��t cho Ô Lôi làm trang tr�i. Ô Lôi nói: “Tôi v�n không có nhà ca, nay �� c g-p qu%n chúa là b%c thiên tiên, �ó th�c là �i�u phúc l�n c*a tôi. Tôi không cn �i�n tr�ch, châu báu ch" mu�n �� c ��i chi�c m, chu c*a qu%n chúa thì ch�t c,ng �� c nh$m m$t.” (Chi�c m, �ó là v%t tiên �� ban cho, ch" dùng trong lúc ti�n tri�u. Qu%n chúa vì quá yêu Ô Lôi không còn ti�c gì h�t). Ô Lôi �� c m, bèn c�t l'n mang vào tri�u. Vua trông th�y c� m�ng, t(c t�c sai v�i qu%n chúa vào chu, b�o Ô Lôi ��i chi�c m, kia �(ng hu bên c�nh. Vua h)i qu%n chúa: “Có bi�t Ô Lôi không?” Qu%n chúa lúc �y r�t x�u h�. ��i b�y gi� có bài th qu�c ng& r+ng: Ch"n �à náu ��n xin làm tôi, �ành hay thiên tiên phúc �� Lôi. T� �ó danh ti�ng Ô Lôi vang l�ng thiên h�, gái �/p nhà v� ng hu th��ng trêu �ùa Ô Lôi. Có câu th qu�c ng& r+ng: Mang mang m-t m$t cháy ma lem, K' ch khát, ng��i qua m�i thèm. Nh�n có hoàng kim thanh s$c �y, Mang mang m-t m,i th� soi xem. Tuy ng��i ��i làm th khinh b" Ô Lôi, nh�ng v�n b� ti�ng hát cám d0 mà không th� tránh Ô Lôi �� c. Ô Lôi th��ng t� thông v�i con gái các nhà v� ng hu mà không ai dám �ánh, s vua b$t b�i th��ng. Sau Ô Lôi t� thông c� v�i con gái tr��ng c*a Minh Uy V� ng. V� ng b$t �� c song ch�a �em gi�t v�i. Sáng hôm sau, V� ng vào chu vua, tâu r+ng: “�êm qua Ô Lôi l'n vào nhà thn, t�i nh� b�ng không rõ tr$ng �en nên thn �ã gi�t m�t r�i, nay xin b� h�

cho bi�t ph�i ��n m�y nghìn quan �� thn ti�n n�p.” Vua không bi�t là Ô Lôi ch�a b� gi�t, phán r+ng: “Trót l! mà gi�t thì ta ch1ng ch�p n� làm gì”. H�i �y hoàng h%u Vi T� là ch� ru�t Minh Uy V� ng(8). V� ng v� l�y tr� ng �ánh Ô Lôi, Lôi không ch�t, V� ng bèn l�y chày giã ch�t. Khi s$p ch�t, Ô Lôi có ngâm câu th qu�c ng& r+ng: Sinh t do tr�i có qu�n bao, Nam nhi mi�n �ã �� c anh hào, Ch�t vì thanh s$c cam là ch�t, Ch�t vi�c �m �au c m g�o nào. L�i nói: “X�a ��ng Tân b�o ta r+ng: “Thanh s$c c*a ng��i �� c m�t bù nhau (9), l�i �y nghi�m th%t”. Nói r�i bèn ch�t. Chú thích: B�n A.2107: “… làng Ma Phong”. B�n A.750 chép: “Vì thn không có h� nên �-t cho h� Hà, l�y tên là Ô Lôi, m-t m,i �en nh'm, nh�ng da th�t m! màng”. Các b�n A.750, A.1200. A.1300, A.2914 chép: “… coi nh� khách thân”. B�n A.750, A.2107 chép: “… th��ng làm m�t lòng nhi�u ng��i”. B�n A.1200 chép: “Thông minh lém l"nh v� t h1n m�i ng��i”. B�n A.750 chép: “… N�u gi�t ch�t ph�i b�i th��ng m�t v�n quan. Vua th��ng cùng Ô Lôi du ch i…” B�n A.1300 chép: vua ra l�nh cho tri�u thn r+ng “n�u th�y Ô Lôi gian ph�m ��n ph� n&, b$t n�p t�i tr��c vua s4 �� c th��ng 1000 quan ti�n, n�u t� ý gi�t ph�i ��n 1 v�n quan”. Các b�n A.1300. A.2914, A.2107 chép: “Cách t��ng nghe th�y ti�ng ca ph�ng ph�t nh� �i�u nh�c Quân thiên, khác âm thanh n i h� gi�i…” �o�n này, b�n A.2107 có chép thêm nh� sau: “Ô Lôi c,ng h�t lòng n0 l�c, hu h� d��i g�i, su�t ngày qu�n quýt không lúc nào r�i…, ho-c khi qu%n chúa sai ca hát, ti�ng ca bay kh$p trong ngoài, bài hát c t gió nh� sau: Nh� gió x�a ch� t� trái ��t ra, D!n qua lãng uy�n, l�ng ánh thi�u quang. Ai ��a gió t�i lân la ch�n này, Vào song b$c ch� vui tình ngh�a. Sang T� ng �ài ch� thú T� ng V� ng. ��a ng��i g�c li�u ch� �ón khách h�i ���ng G! h� cô nàng ch( m�i su n-ng v� ng. Bài ca d!n tr#ng nh� sau: T�a ng�c bàn ch�t là âm tinh, Vui tr#ng này tr#ng th%t �a �oan �ông tây lúc � th��ng vô ��nh �y v i tu� lúc ch1ng b+ng nhau

M� n ca s� bóng câu ch t l��t M�a ch� H+ng lên mãi tr�i cao Cùng tr�i ��t s�ng lâu ngàn ki�p B%n b�u nhi�u ch1ng phút nào nguôi. Gi�ng ca dìu d-t, du d� ng khi�n cho chim cá c,ng ph�i ��ng lòng. Qu%n chúa nhân c�m ��ng, mang b�nh su t�, ba b�n tháng b�nh càng thêm n-ng. M�i chân tình c*a qu%n chúa không ng#n c�m �� c, qu%n chúa bèn nói v�i Ô Lôi r+ng: “Gi�ng hát c*a ng� i làm tâm thn ta mê m�t, khi�n ta yêu m�n ��n n0i th� này…” B�n A.750 chép: “Uy Minh V� ng…” B�n A.750 chép: “… thanh s$c c*a ng��i �� c n� m�t kia…”

L�NH NAM CHÍCH QUÁI�nh�ng truy�n thiêng t�c Vi�t�

CÁC TRUY�N D�CH THÊM

1. TRUY�N D� THOA V��NG

Th�i th� ng c�, � ngoài n��c Au L�c có n��c Di�u Nghiêm, chúa n��c �y là D� Thoa V� ng, còn g�i là Tr��ng Minh V� ng hay Th%p �u V� ng (vua m��i �u). N��c này phía B$c giáp H� Tôn Tinh qu�c. N��c H� Tôn Tinh có vua là Th%p Xa V� ng (vua m��i xe), có thái t là Vi Bà. V Vi Bà là B�ch T�nh Chi�u N� ng dung m�o r�t �/p �4. D� Thoa nghe nói r�t thích, bèn �ánh H� Tôn �� c��p v Vi Bà. Vi Bà t(c gi%n bèn �em loài v� n �i hu phá núi, l�p b� thành ���ng ph1ng �� công phá n��c Di�u Nghiêm, gi�t D� Thoa V� ng, c��p v y mà tr� v�.

(Loài tinh H� Tôn t(c là tinh di hu, chính là n��c Chiêm Thành ngày nay v%y).

2. TRUY�N GI�NG VI�T

Gi�ng Vi�t � mi�n Trâu S n, qu%n V, Ninh(1). ��i Hùng V� ng th( ba, nhà An c binh sang xâm chi�m n��c Nam, �óng quân � d��i núi Trâu S n. Hùng V� ng cu c(u Long Quân, Long Quân d�y r+ng �i tìm b%c k� tài trong thiên h� thì s4 d/p �� c gi-c.

Sóc Thiên V� ng (ng k� mà sinh, c�!i ng�a s$t �ánh gi-c(2), t��ng s� nhà An ��u b) ch�y.

An V� ng ch�t � d��i núi, bi�n thành vua � ��a ph*, dân ph�i l%p mi�u th�, lâu n#m suy dn, ��n mi�u b) hoang. Qua ��i Chu, t�i ��i Tn có ng��i n��c ta là Thôi L� ng (3) làm quan cho nhà Tn ��n ch(c Ng� s ��i phu, th��ng qua vùng này, th�y c�nh suy tàn, ch�nh lòng th� ng c�m, bèn sa sang l�i ��n mi�u, nhân �� m�y câu th r+ng:

C� nhân truy�n ��o th� An V� ng,

Tun th* �� ng niên �áo th ph� ng.

S n tú thu. l�u không ki�n mi�u,

Tinh th#ng tích l�i th� ng v#n h� ng.

Nh�t chiêu th$ng b�i vô An �(c,

V�n t�i thanh linh tr�n Vi�t Th��ng.

Bách tính lòng t� giai ph�ng s� (4),

M-c phù qu�c t� v�nh vô c� ng (5).

Sau các t��ng Nhâm Hiêu, Tri�u �à �em quân xâm chi�m ph� ng Nam(6) (��i An D� ng V� ng) trú quân � d��i núi, sai tu sa l�i mi�u m�o, nghiêm c2n kh�n th�.

An V� ng c�m cái �(c c*a L� ng x�a, mu�n ��n n, bèn sai tiên n& Ma Cô ra ngoài cõi tìm ki�m. Khi �y L� ng �ã ch�t � ��t Tn, duy có con là V� hãy còn du h�c. Khi �y là vào ngày mùng m�t t�t, dân chúng t�i th#m ��n này, có ng��i cúng m�t �ôi bình pha lê, tiên n& Ma Cô cm lên ng$m nghía, l! r i xu�ng ��t v! khuy�t m�t m�nh, b� ng��i ta b$t ��n. Ma Cô m-c áo rách, m�i ng��i không bi�t là ti�n, nên �ánh �%p tàn nh�n. Thôi V� th�y v%y, ��ng lòng th� ng, bèn c�i áo ��n cho Ma Cô �� c tha. Ma Cô h)i V� � �âu, V� k� lai l�ch c*a cha. Ma Cô lúc �y m�i bi�t là con quan Thôi Ng� s, m�ng r! mà nói v�i V� r+ng: “Nay ta không có gì báo �áp, sau này t�t s4 t� n”. Nhân ��a cho V� m�t bó lá ng�i mà nói: “Gi& c2n th%n v%t này, ��ng �� r�i kh)i mình, sau này th�y ai có b��u trên �u, �em ch��m cho tan t�t s4 ���c phú quý to”.

V� nh%n l�y, c,ng không bi�t �ó là thu�c tiên. �i ��n nhà ng��i b�n thân là 5ng Huy�n. Huy�n là m�t v� ��o s� có cái b��u trên �u. V� nói: “Tôi có lá ng�i có th� tr� �� c t%t này”. Huy�n nh� ch&a cho. V� bèn dùng lá ng�i mà ch��m, b��u l%p t(c tan. Huy�n nói: “�ó là thu�c tiên, tôi nay không có gì báo �áp, xin l�y n khác ��n l�i. Tôi quen m�t v� quý nhân m$c t%t này, th��ng nói r+ng ai ch&a �� c thì s4 chia gia tài mà không ti�c, ông hãy t�i �ó ch&a. Tôi mu�n nhân �ó báo n ông”.

Huy�n ��a V� t�i nhà Nhâm Hiêu ch&a, b��u t� kh$c tan. Hiêu c� m�ng, nuôi V� làm con nuôi, m� tr��ng cho V� h�c �� ch� khi h&u d�ng. V� là ng��i thông minh, hay ��c sách, g�y �àn. Con gái Hiêu là Ph� ng Dung th�y V� thì ph�i lòng, bèn cùng t� thông.

Con trai Hiêu là Nhâm Phu bi�t chuy�n, mu�n gi�t V�, �em V� t� thn X� ng Cu�ng, bèn d0 r+ng: “Cu�i n#m ph�i l� thn X� ng Cu�ng mà ch�a có ng��i làm �� l�, nay không nên �i ra ngoài, e r+ng b� b$t s�ng, ph�i 2n vào phòng kín �� tránh”. V� vô tình nghe theo, Nhâm Phu bèn khóa ca bu�ng. Ph� ng Dung bi�t ý ngm l�y dao ��a cho V�, V� �ào ng�ch mà ra.

Ban �êm V� l'n �i, mu�n t�i n� ng t�a nhà 5ng Huy�n. �i g�p lên trên núi, núi có hang sâu, V� l! chân r i xu�ng hang. �� ng lúc canh m�t thì r i t�i �áy, V� �au quá, h n m�t kh$c m�i ng�i d%y �� c. �úng lúc Ng�, m-t tr�i chi�u th1ng xu�ng hang, th�y xung quanh ��u là vách �á, không có b%c lên. 3 trên có m�t hòn �á, th�ch nh, r, xu�ng bàn �á. Có m�t con r$n tr$ng mình dài tr#m tr� ng, mào vàng, mi�ng �), râu xanh, v2y tr$ng, d��i c� có cái b��u, trên trán có dòng ch& vàng �� “V� ng kính t”. R$n ra #n th�ch nh, r�i l�i chui vào trong hang. V� � trong hang ba ngày, �ói l$m ph�i #n v�ng th�ch nh,.

R$n ra, th�y trên bàn �á h�t c� th�ch nh, ngng �u th�y V� ��nh nu�t. V� kinh s , s�p l�y mà nói: “Tôi b� n�n r i xu�ng d��i này, không có gì #n, �ói d� nên ph�i #n v�ng, th�c là �$c t�i. Nay th�y d��i c� ngài có b��u th�t, tôi có lá ng�i �� �ã ba n#m, xin khoan tha cho �� tôi thi th� chút tài m�n”. R$n ng2ng �u xin ch��m cho. B0ng th�y ánh la sáng, m�t m�nh than r i xu�ng hang. V� l�y la �� ch��m, b��u l%p t(c tiêu tan.

R$n qu�y mình t�i tr��c m-t V� nh� có ý b�o V� c�!i lên l�ng. V� c�!i lên r$n bèn t(c thì ��a V� ra kh)i hang. �úng canh hai thì lên t�i ca hang, nhìn không th�y ai qua l�i r$n bèn v�y �uôi b�o V� xu�ng, sau �ó r$n tr� vào trong hang. V� �i l�c ���ng, thoáng th�y tr��c m-t có m�t tòa thành, trên c�ng thành có lu cao l p ngói �) lung linh, ánh sáng m� m� chi�u t)a. Trên c�ng treo bi�n �) vi�t ch& “An V� ng thành” b+ng vàng. V� ng�i bên c�nh c�ng nhìn th�y trong sân có ao, gi&a ao có sen ng, s$c, c�nh ao có hòe, li�u m�y hàng. Th�y ���ng g�ch ph1ng lì, �i�n ng�c cung châu, lu cao gác r�ng.

Trên �i�n có kê gi��ng kim quy, tr�i chi�u hoa b�c, có hai �àn cm, s$t, v$ng l-ng không th�y ng��i. V� bèn vào �ánh �àn, b0ng th�y kim ��ng ng�c n& hàng tr#m ng��i theo hu An h%u m� ca mà ra. V� c� kinh, xu�ng �i�n ph�c l�y.

H%u c��i phán r+ng: “Thôi quan nhân � �âu t�i �ây?” R�i l�i m�i lên �i�n mà nói: “X�a kia �i�n An V� ng b) hang �� nát, không có ng��i th� cúng, nh� có Thôi Ng� s tu sa, ng��i ��i m�i theo g� ng, mà cúng th� mãi mãi. Ta �ã sai tiên n& Ma Cô �i tìm �� báo n, không g-p Ng� s mà ch" g-p công t, v�n ch�a có gì báo �áp, nay may �� c trông th�y m-t công t, nh�ng hi�m vì có s$c g�i, cho nên V� ng lên chu tr�i, hi�n không � nhà”. Bèn ban ti�c r� u, chu�c cho #n u�ng no say.

Xong ti�c, b0ng th�y có ng��i râu dài b�ng to ti�n lên dâng bi�u, qu� xu�ng mà tâu r+ng: “Ngày 13 tháng giêng, ng��i ph� ng b$c là Nhâm Hiêu �ã b� thn X� ng Cu�ng �ánh ch�t”. Nghe tâu xong, H%u bèn nói “D� ng quan nhân (7) hãy ��a Thôi công t tr� v� trn th�”. H%u ti�n ��a. D� ng quan nhân bèn b�o V� nh$m m$t ng�i lên vai mình.

H n m�t kh$c sau l�i xu�ng t�i �"nh núi. D� ng quan nhân bi�n thành m�t con dê �á mà �(ng � trong núi, nay con dê �y còn �(ng sau ��n Tri�u Vi�t V� ng phía nam núi Trâu S n.

V� tr� v� nhà 5ng Huy�n k� l�i �u �uôi câu chuy�n. �êm ngày m�ng m�t tháng tám, �� ng lúc x� bóng, V� và Huy�n cùng �i d�o bên ngoài, th�y tiên n& Ma Cô d$t m�t ng��i con gái t�i cho V� �� k�t làm v ch�ng, l�i cho c� viên ng�c Long Tu�.

V�n x�a ng�c �ó có hai viên th�, hùng, su�t t� ��i Hoàng �� t�i tri�u nhà An v�n �� c l�u truy�n là v%t quý � ��i. Trong cu�c chi�n tr%n � Trâu S n, vua An �eo ng�c �ó mà ch�t, ng�c b� vùi xu�ng ��t mà hào quang c*a nó v�n chi�u t)a ��n t%n tr�i. Th�i binh h)a ��i Tn, báu ng�c ��u cháy h�t, ng��i ta xem linh khí mà bi�t r+ng viên ng�c quý Long Tu� v�n còn � n��c Nam, m�i t� xa t�i tìm.

��n nay An V� ng l�y ng�c quý này báo �áp n V�. Ng��i th�i �y �em vàng b�c, l�a là �áng giá tr#m nghìn quan (8) t�i mua, V� do �ó mà giàu l�n. Sau tiên n& Ma Cô t�i �ón v ch�ng V� �i �âu không bi�t, có l4 �ã hóa thành tiên. Nay gi�ng �ã l� thành cái huy�t r�ng, t(c g�i là Vi�t T"nh C� ng(9).

Chú thích:

(1) Nay thu�c huy�n Võ Giàng, t"nh B$c Ninh.

(2) Các b�n A.1300 và A.750 chép: Long Quân hóa thành ��ng Thiên V� ng c�!i ng�a s$t mà �ánh gi-c.

(3) B�n A.1200 chép: có ng��i ph� ng B$c là Thôi L� ng.

(4) B�n A.1200 chép hai câu th cu�i cùng nh� sau

Chính khí l�m nhiên thiên h&u cách

Trung thiên mi�u m�o hách nam c� ng.

Ngh�a là:

Chính khí b�ng b�ng xông lên mây xanh

��n mi�u gi&a tr�i làm hi�n hách cõi Nam.

(5) D�ch ngh�a nh� sau:

Ng��i x�a k� chuy�n vua An th�� tr��c,

M�t n#m kia tun thú t�i ch�n này.

Núi �/p, n��c trôi th�y tr m�t ngôi mi�u,

Thn �ã �i, di tích �� l�i nh� còn ph�ng ph�t mùi h� ng

Qua phen th$ng b�i, �(c nhà An ch1ng còn,

Nghìn n#m, uy linh ngài v�n còn tr�n cõi Vi�t.

Tr#m h� t� nay m�t lòng th� cúng,

Xin thn phù h� cho phúc n��c �� c lâu dài.

(6) Sách Vi�t S Thông Giám C� ng M�c chép: “N#m Tân Mão (210 tr��c công nguyên, Th�c An D� ng V� ng n#m th( 48, Tn Thu. Hoàng n#m th( 37) Nhâm Hiêu và Tri�u �à nhà Tn �em quân sang xâm l� c…”, “… Tri�u �à �óng quân � núi Tiên Du (B$c Ninh). Th�c V� ng �em quân ch�ng c� Tri�u �à. B�y gi� Nhâm Hiêu �óng chi�n thuy�n � Ti�u Giang, m$c b�nh tr� v�, giao c� quân cho Tri�u �à. �à d�i quân doanh ��n núi V, Ninh. Th�c V� ng c$t ��t cho �à t� sông Bình Giang (t(c sông Thiên �(c hay sông �ông Ngàn) tr� v� B$c �� gi�ng hòa. Hai bên �ình chi�n, rút v�”.

(7) B�n A.750 chép: “Tiêu quan nhân hãy d�n Thôi công t tr� v� d��i th�…”

(8) B�n A.750 chép: “… và n#m m� i v�n quan t�i mua”

(9) Truy�n này mang n-ng �nh h��ng Trung Qu�c. Thái �� c*a nhân dân ta ��i v�i gi-c An là rõ ràng. T�t nhiên, gi-c An không ph�i là nhà An � Trung Qu�c. Nh�ng do �nh h��ng c*a ��o giáo và v#n hóa Trung Qu�c mà thái �� ��i v�i gi-c An trong truy�n này không ph�n ánh �� c thái �� c*a nh%n dân ta.

3. TRUY�N NAM CHI�U

Ng��i Nam Chi�u là con cháu vua V, �� Tri�u �à. Th�i Hán V, ��, th�a t��ng n��c Nam Vi�t là L& Gia không ph�c, gi�t s( Hán là b�n An Qu�c, Thi�u Quý(1). Hán V, �� sai t��ng là b�n L� Bác �(c, D� ng Phác �em quân chinh ph�t, b$t V� D� ng V� ng Ki�n �(c và L& Gia, thôn tính c� n��c, phân ��t cho các quan cai tr�.

Con cháu h� Tri�u t�n mát b�n ph� ng, sau tr� v� Thn Phù, Hoành S n là nh&ng x( v$ng v' không có ng��i. Khi b� h� �ông �úc, h� bèn �óng tàu thuy�n th"nh tho�ng ra b� ��t nh%p vào n�i ��a c��p ng��i ven b�, gi�t các quan l�nh c*a nhà Hán. Dân ��u s ph�c, g�i là Nam Tri�u, sau g�i sai là Nam Chi�u, cho nên h� mang danh hi�u �y.

��n ��i Ngô, Tôn Quy�n(2) sai �ái L� ng, L& ��i làm thú m�c �� �ánh d/p. Quân Nam Chi�u � c� m�t vùng t� núi Thiên Cm t�i Hà Hoa, Cao V�ng, Hoành S n, Ô Tung (3), H�i Ng�n. L�i B�, Tr��ng Sa, Qu� H�i, V�ng Cái, L0i Lôi núi cao b� r�ng, sóng gió hi�m tr�, không có m�t v�t chân ng��i. Quân Nam Chi�u � ��y th��ng l�y vi�c c��p bóc �� sinh s�ng, �ánh gi�t thú m�c, không th� ng#n c�n n�i. �� ��ng c*a chúng khá nhi�u, hay �em hàng hóa châu ng�c �út lót cho n��c Tây Bà D� (4) cu làm thân thu�c, cùng giúp �! nhau.

Cu�i ��i T�n, thiên h� r�i lo�n, có ng��i tù tr��ng mi�n �y là Tri�u Ông Lý c,ng là con cháu c*a Tri�u V, ��, anh em �ông �úc, th�y ��u d,ng l� c h n ng��i, ai n�y ��u ph�c, cùng v�i quân Nam Chi�u h p l�i, �� c h n hai v�n ng��i, l�i �em châu ng�c ti�n dâng n��c Tây Bà D�, xin ch0 ��t không ngay c�nh �ó �� �.

Khi �y, n��c Tây Bà D� chia ��u bãi b� và ��ng n�i ra thành hai l�. M�t l� trên t� Quý Châu, d��i t�i Di�n Châu g�i là l� Gia Vi�n (5) gi�t trâu ng�a #n th� r�i giao cho n��c Nam Chi�u và Tri�t Ông Lý th�ng l�nh. Th� là Ông Lý xây thành � làng Cao Xá, ��t Di�n Châu, �ông t�i Giáp H�i, tây t�i n( c Bà Da, nam t�i Hoành S n, t� x�ng làm chúa.

Nhà �ông T�n sai t��ng quân là Tào Nh� �em quân sang �ánh, Ông Lý ph�c quân voi � ch0 hi�m tr� n i �u ngu�n sông mà �ánh, r�i l�i t�i n�p � Mê S n và M�t S n ngoài b�, ��ch t� thì mình tán, ��ch tán thì mình t�, sáng ra t�i vào, cm c� trong b�n, n#m n#m tr�i. Quân T�n không ch�u n�i khí núi, t vong quá na, bèn rút quân v�. Quân Nam Chi�u th��ng t�i c��p các x( Nam Thành, �ông Thành(6), Tr��ng An, thú l�nh không th� d/p n�i.

T�i khi nhà ���ng th�nh lên, vua Ý Tông sai Cao Bi�n �em quân sang d/p, c,ng không �ánh n�i ph�i b) v�.

��i Ng, ��i, vua T�n là Th�ch Kính ���ng sai quan t� mã h� Lý(7) �em 20 v�n quân �ánh vào �� S n, quân Nam Chi�u bèn rút v� � nh� t�i biên gi�i Ai Lao, hi�u là �u Hoành mô qu�c B�n Man, th��ng l�y s� c��p bóc làm ngh�, lúc �ánh lúc ngh", ch�a h� bao gi� yên chi�n s�. ��t �ó nay là ph* Tr�n Ninh, muôn ��i sáp nh%p trong b�n �� n��c ��i Vi�t (8).

Chú thích:

V� truy�n này, b�n A.750 m� �u nh� sau: “N��c Nam Chi�u là con cháu h� Tri�u. H� Tri�u �ã m�t, con cháu t�n mát t( ph� ng, sau t� t%p � nh&ng ch0 v$ng v' r�ng rãi vùng Thn Phù, Hoành S n. B� h� �ông �úc bèn �óng tàu thuy�n ra b� ��t nh%p vào n�i ��a c��p ng��i ven b', gi�t các quan l�nh nhà Hán. Dân s hãi g�i là Nam Chi�u cho nên có tên �y. Sai ��n ��i Ngô, vua sai �ái L� ng, L& ��i làm thú m�c �� �ánh d/p. Quân Nam Chi�u � c� m�t vùng Thiên Cm, Hà Hoa, Cao V�ng, Hoành S n, Ô Tôn, H�i Ng�n, Giáp B�, Th��ng Trì, �0 Ch&, V�ng Cái, L0i Th�ch… V� sau có h i th�nh v� ng lên bèn l�y hàng hóa châu ng�c �út lót cho n��c Tây Bà D� cu làm thân thu�c…”

(1) B�n A.1300 chép: “b�n An qu�c t Lý Thông…”. B�n A.1200 chép: “B�n An Qu�c và Lý Thi�u Quân”.

(2) B�n A.1300 chép: “��n th�i Tam qu�c, vua n��c Ngô là Tôn Quy�n”.

(3) B�n A.1200 chép: “Nam Chi�u � m�t vùng Thiên 6 S n, Hà Hoa, Cao V�ng, Hoành S n, Ô Tôn và Tr��ng Sa, V�ng Các, L0i Lôi”.

(4) B�n A.1300 chép: “Dân Nam Chi�u còn ít, bèn l�y hàng hóa châu ng�c ��i cho n��c Tây Bà D� xin làm thân thu�c �� c(u giúp nhau”.

(5) B�n A.1300 chép: “… g�i là l� Già La, trên t� Cm Châu d��i t�i Hoan Châu là l� Lâm An chia cho Nam Chi�u Lý Ông th�ng l�nh, vì th� bèn xây thành � t�ng Cao Xá, Di�n Châu”.

(6) B�n A.1300 chép: “… An Thành, �ô Thành”, b�n A.1200 chép: “Nam Vi�t, Tr��ng An, �ông Thành”.

(7) B�n A.1300 chép: “sai quan t� mã là Lý Ti�n…”

(8) B�n A.1300 chép: “Quân Nam Chi�u bèn rút lui v� biên gi�i n��c Ai Lao, l�y hi�u �u Mô qu�c, nay là B�n Thác”. B�n A.1200 chép: “… l�y hi�u là �u Hoành hoán B�n Man qu�c… nay là ph* Tr�n Ninh”.

Nam Chi�u là tên m�t trong sáu chi�u � Vân Nam. Chi�u là tên vua c*a các b� l�c ng��i Thái. V� sau, Nam Chi�u m�nh lên, thôn tính c� sáu chi�u kia. Nam Chi�u v� sau thành n��c ��i Lý trong ��i Ng, ��i và ��i T�ng. Ch�a bao gi� n��c Nam Chi�u hay n��c ��i Lý v� t ra ngoài ph�m vi Vân Nam, th%m chí lan ��n Ngh� An nh� truy�n � �ây chép. Truy�n � �ây rõ ràng là m�t truy�n thuy�t, mu�n �� cao tinh thn t� ch* c*a con cháu Tri�u �à, mà có lúc các nhà nho �ã coi nh� ng��i n��c ta. Riêng vi�c gi�i thích r+ng do h� “Tri�u” mà có cái tên “Chi�u” và Nam Chi�u là con cháu h� Tri�u � ph� ng Nam, c,ng t) rõ thái �� �ó.

4. TRUY�N T��NG QUÂN H� CAO � V� NINH

T��ng quân h� Cao tên L0, là ng��i huy�n V, Ninh. Th�i An D� ng V� ng, t��ng quân �� c vu�t thn Kim Quy bèn ch� ra n) Linh Quang thn c , c( �em n) ra ch�a vào quân gi-c là chúng không dám ��n gn. T��ng quân t�ng nhi�u ln �ánh lui �� c gi-c l%p nên nhi�u công l�n, sau b� L�c hu gièm pha r�i tr� b).

Khi Cao Bi�n d/p quân Nam Chi�u tr� v�, qua châu V, Ninh, t�i m�t ch0, �êm n+m m�ng th�y có m�t d� nhân mình dài chín th��c, di�n m�o c� ng ngh�, búi tóc, m-c áo �), t� x�ng h� tên mà nói r+ng: “Ta ngày tr��c phò tá An D� ng V� ng, gi�t gi-c l%p ��i công, b� L�c hu gièm pha mà tr� b). Sau khi ta ch�t, Th� ng �� th� ng tình vô t�i, m�t lòng trung li�t nên phong cho làm Qu�n l�nh �ô th�ng t��ng quân � m�t d�i s n hà này. Phàm vi�c chinh ph�t gi-c c��p và cày c�y nông trang ta ��u �úng ch* tr� ng. Ngày nay, ta theo Ngài d/p yên ngh�ch t-c, thiên h� l�i �� c yên �n. Ngài tr� v� b�n b�, n�u không cáo t� là trái l� �ó!” Bi�n l�y làm l�, h)i vì c� gì mà L�c hu ghen ghét. D� nhân �áp: “Vi�c u2n khúc, không ti�n ti�t l%u”. Bi�n nài h)i m�y ln n&a. �áp: “An D� ng V� ng là tinh ph� ng vàng. L�c hu là tinh v� n tr$ng, ph� ng và v� n t� ng h p, cùng v�i r�ng t� ng kh$c, vì th� mà ghen ghét”. Nói xong c�!i mây mà �i. Bi�n t"nh m�ng, b�ng còn ghi tên V, Ninh, bèn nói cho b� h� bi�t và t� ngâm câu th r+ng:

M� h� Giao Châu ��a

Du du thiên t�i lai.

C� hi�n n#ng �$c ki�n

Chung b�t ph� linh �ài (1).

L�i ngâm r+ng:

Bách Vi�t �i�n khu v,,

Nh�t nhung �ình s n xuyên.

Thn linh n#ng tr thu%n,

���ng ra c�nh t� diên (2).

K' theo hu là Cao Viên chúc m�ng Bi�n r+ng:

Nam Vi�t s n hà c�,

���ng ra nhân v%t tân.

Cao V� ng cao ý khí,

T�nh ��ng h&u long thn (3).

……………

Nam Vi�t s n hà tráng,

Long thn xúc x( kinh.

Giao nhân h�u thích ng�ch,

Kim h�u ki�n th#ng bình (4).

Cao Bi�n bèn ra phong m� t� cho thn- nay là ��i Than �ô L0 th�ch thn, quanh n#m h� ng la không d(t.

��n V, Ninh t(c là ��n Gia ��nh, có m�t hang �á #n vào sông ��i Than, hang �ó do Long V� ng �ào ra. N��c trong hang xoáy m�nh có th� xoay l%t thuy�n bè qua l�i. H� ng��i nào vào l� ��n tr��c r�i �i qua hang thì �� c vô s�. ��i Trn, thn �� c phong là Qu� Ngh� c� ng chính Uy hu� chính thn ��i v� ng. ��n th��ng g�i là �� �ô L0, � xã ��i Than, huy�n Gia ��nh. Còn m�t ��n n&a � thôn Tráng Li�t, xã Phúc Cu, huy�n ���ng An.

Chú thích:

(1) T�m d�ch là:

�/p thay c�nh Giao Châu,

D+ng d-c ngàn n#m lâu.

Thn x�a rày �� c g-p,

Quy�t ch1ng ph� lòng nhau.

(2) T�m d�ch là:

Bách Vi�t v&ng phong c� ng,

Ba quân d/p chi�n tr��ng.

Thn tiên phù chính ngh�a,

Muôn n#m v&ng tri�u ���ng.

(3) T�m d�ch là:

Kiên c� non sông Vi�t,

Thanh tân nhân v%t ���ng.

H� Cao cao chí khí,

Phù tr có Long V� ng.

(4) T�m d�ch là:

Nam Vi�t non sông �/p,

Long thn khí phách kinh;

Ng��i Giao ��ng cau trán,

Nay l�i th�y thanh bình.

5. TRUY�N TH N SÔNG B�CH H�C

Thn sông B�ch H�c r�t linh hi�n. Kho�ng các n#m V�nh Huy ��i ���ng Cao Tông, Lý Th��ng Minh làm ch(c �ô h� ��t Phong Châu th�y kho�ng ��t này kéo dài t�i ngàn d-m, có sông núi v%y quanh, bèn xây ��i Thánh linh quán � ven sông B�ch H�c, �-t t� ng tam thanh � trong quán �� ph�ng th�. L�i xây hai ngôi am � phía tr��c và phía sau quán, mu�n t�c t� ng th� nh�ng không bi�t t�c t� ng ai, bèn th$p h� ng mà kh�n r+ng: “V� th� thn � �ây, n�u nh� linh (ng thì mau hi�n rõ hình tr�ng �� ta theo �ó mà t�c t� ng �-t � am tr��c”.

Canh ba �êm �y, m�ng th�y có hai v� d� nhân, di�n m�o hùng v�, phong t� nhàn nhã ��u mang theo quân hu, tr��c hò sau hét �i l�i phía. Th��ng Minh, tranh nhau chi�m am tr��c. Th��ng Minh h)i r+ng: “Các ông h� tên là gì? Xin cho ta �� c rõ �� ti�n phùng th�”. Hai ng��i x�ng tên h�, m�t tên là Th�ch Khanh, m�t tên là Th� L�nh. Th��ng Minh xin �� tài ngh�, n�u ai th$ng s4 � am tr��c. Th�ch Khanh (ng ti�ng mà ch�y, m�i t�i b� sông �ã th�y Th� L�nh � c�nh sông t� tr��c r�i.

Th��ng Minh theo gi�c m�ng, c#n c( � hình d�ng mà sai th t�c t� ng. Th� L�nh �� c � am tr��c. Thn uy linh hi�n hách, ng��i trong châu ��u kính s , h� ng la cúng th�. Thn là v� phúc thn c*a ba con sông. Phàm cu ��o, ��u r�t (ng nghi�m. ��i Trn phong làm Trung D�c Võ li�t ph� qu�c hi�n uy v� ng. Th�i �ó, h�c s� Nguy�n S� C� h0 giá �i chinh ph�t Ai Lao, t�i bái y�t r�i �� bài th r+ng:

Bi�n long phù �n qu�i yêu gian,

Ti�n s� hy k� phó t��ng quan.

B�c li�t th� sinh vô v�ng x(,

K� lai t� h� kh�t bình an (1)

L�i có h�c s� V� ng T� Thành h0 giá kh�i hoàn �� bài th chúc m�ng nh� sau:

T� h�u th%p v�n hách v� ng linh,

Th� y�m Vân Nam tái ngo�i thành,

Giang t� khu khu hà th� khí,

Phong thanh h�c l� tr�n Tn binh (2).

Chùa này � ngã ba sông B�ch H�c. 3 sông B�ch H�c có m�t �o�n m�y ch�c tr� ng có gi�ng cá anh v,. V� mùa �ông, dân chài th� l��i v�t cá. Trên d��i khúc sông �y ��u không có gi�ng cá này, cá anh v, c,ng gi�ng nh� loài cá chép, mùi v� th m ngon r�t ti�n �� làm g)i, ch�, thu�c lo�i th�c ph2m th� ng h�ng. Ng��i b$t �� c ��u mang ti�n vua, có l�nh nghiêm c�m dân không �� c �em ra mua bán. Gi�ng cá �y quý tr�ng nh� v%y, cho nên có câu hát r+ng:

Th� ng loan ba noãn du anh v, (3).

Chú thích:

(1) T�m d�ch nh� sau:

B�o long và phù �n gi$t ngang mình,

Chuy�n x�a �� phó m-c t��ng quân.

K' th� sinh hèn m�n này �âu màng mong ��c l�n,

Ch" xin l� ng c� ban cho s� bình an.

(2) T�m d�ch nh� sau:

Hùng d,ng ngàn quân r�n oai linh,

Ngoài �i Vân Nam th� áp thành.

C( bo bo �âu là cái khí th� � Giang T�,

Gió ��a ti�ng h�c r n Tn binh.

(3) T�m d�ch: Cá anh v, nh�n tìm h i �m trên làn sóng bi�c.

6. TRUY�N TH N CHÍNH KHÍ LONG �

��i ���ng, Cao Bi�n sang �óng � n��c ta, chi�m ph*, x�ng vua, �$p thêm La Thành.

V�a �$p xong, m�t bu�i sáng s�m, Bi�n d�o xem phía ngoài ca �ông thành, b0ng nhiên tr�i n�i m�a to gió l�n, th�y mây ng, s$c t� d��i ��t dâng lên, ánh sáng loé m$t. M�t d� nhân m-c qun áo s-c s!, trnag s(c trông k� v�, c�!i con r�ng �), tay cm gi�n vàng, l lng trong mây khói, khí th� ngùn ng�t, bay lên l� n xu�ng h�i lâu m�i tan. Bi�n kinh ng�c, cho là ma qu., mu�n thi�t �àn �� cúng. �êm �y, m�ng th�y có thn nhn ��n nói r+ng: “Xin ông ��ng có b�ng nghi ng�, ta không ph�i là yêu khí �âu. Ta chính là Long �0 v� ng chính khí thn �ó (có ch0 vi�t là Long ��) vì mu�n xem k� thành m�i mà hi�n ra �ó thôi”.

Bi�n t"nh d%y. Sáng hôm sau h�p qun thn, than r+ng: “Ta không khu�t ph�c �� c ng��i ph� ng xa ch#ng? Mà ��n n0i �� cho loài ngo�i qu. dòm ngó �i�u không hay c*a mình ru!”. Có ng��i khuyên l%p �àn, và dùng nghìn cân s$t �úc t� ng �eo hình d�ng thn nhân th� làm bùa y�m. Bi�n y theo k� �ó. V�a ��c thn chú b0ng tr�i ��t mù m�t ngày �êm, m�a gió gi%t �ùng �ùng, t� ng s$t nát v�n ra mà bay lên không. Bi�n s hãi, có ý mu�n v� ph� ng B$c.

Ng��i ��i l�y làm l�, bèn l%p chùa � m�n phía �ông kinh thành.

V� sau, Lý Thái T� d�i �ô ra �ây, xây d�ng ph* thành, l�i m�ng th�y thn nhân t�i chúc m�ng. Vua nói: “Ng��i có th� ch$c s4 �� c h� ng la tr#m n#m ch#ng?” �áp: “Mong thánh th� ng �� c tr��ng th� (c v�n n#m, thn �âu há ch" �� c h��ng tr#m n#m h� ng la”. Vua t"nh d%y, sai gi�t súc v%t �� t�, l�i phong làm Th#mg Long thành hoàng ��i v� ng.

Th�i �y, � ca �ông có m� ch buôn bán, ��n thn kéo li�n m�t d�y ph� dài. Ph� th��ng b� h)a ho�n, gió d& th�i cháy r�t nhi�u, duy có ��n là v�n gi& nguyên không b� la bén t�i. Vua l�i gia phong cho h��ng l�c, các bu�i l� nghênh xuân ��u c hành t�i �ây.

��i Trn, ba ln h)a tai mà v�n không b� cháy. Thái s� Trn Quang Kh�i có �� bài th r+ng:

Tích v#n hách tr�c ��i v� ng linh,

Kim nh%t kim tri qu. ��m kinh.

H)a t(c tam diên thiêu b�t c%p,

Phong lôi nh�t tr%n tri�n nan khuynh.

Ch" huy �àn áp ch� tà chúng,

Hô h�p tiêu tr� bách v�n binh.

Nguy�n tr� ng thn uy thôi B$c l0

��n linh hoàn v, y�n nhiên thanh. (1)

��i Trn phong làm Thu%n D� t� (ng ��i v� ng. Chùa � ph��ng Hà Kh2u, huy�n Th� X� ng nay g�i là ��n B�ch Mã.

Chú thích:

(1) T�m d�ch:

Hi�n hách t�ng nghe, n(c ti�ng ��i v� ng,

��n nay m�i bi�t qu. thn ph�i s .

La cháy ba ln mà thiêu ch1ng t�i,

S�m sét ran m�t tr%n chuy�n không nghiêng.

Ra tay �àn áp các loài ma qu.,

Hét l�n tan tành tr#m v�n binh.

Xin hãy ra uy tr� loài gi-c B$c,

D�ng xây thiên h� mãi mãi thanh bình.

7. TRUY�N QU!C S� XÂY �"N SÓC THIÊN V��NG

Th�i Lê ��i Hành, Khuông Vi�t thái s� Ngô Chân L�u th��ng l�u l�c t�i làng Bình L0 (còn g�i là V� Linh S n), m�n thích phong c�nh thanh u �/p �4 � �ây, bèn d�ng m�t ngôi am mà �.

�êm, vào lúc canh ba, thái s� m�ng th�y có v� thn �eo qua vàng, c�!i ng�a s$t, tay trái cm cây th� ng vàng, tay ph�i cm b�o ki�m, theo sau t�i h n m��i ng��i, di�n m�o �áng s , t�i mà nói r+ng: “Ta là T� Sa Môn ��i V� ng, k' theo sau ��u là thn D� Thoa. Thiên �� sai ta t�i B$c qu�c �� b�o h� h� dân � �ó. Ta v�n có duyên v�i ng��i, cho nên t�i báo �� ng� i bi�t”. Thái s� kinh hoàng t"nh d%y, nghe th�y trong núi có ti�ng thét, trong lòng vô cùng s hãi, bèn thân vào núi, th�y m�t cây l�n có mây lành vây � trên bèn sai th t�i ��n �� t�c t� ng thn nh� hình d�ng trông th�y trong m�ng, r�i l%p ��n th�, h� ng la cúng vái.

N#m Thiên Phúc th( nh�t, quân T�ng vào #n c��p, bên vua ta sai quân t�i ��n cu kh2n. Khi �y, quân T�ng �óng � thôn Tây K�t, hai bên ch�a giao chi�n, quân T�ng trông th�y �ã kinh hãi lui v� gi& ��i Giang, l�i g-p lúc sóng n�i cu�n cu�n, giao long n�i lên m-t n��c, quân gi-c tan v!.

Vua c�m s� anh linh c*a thn, bèn xây thêm mi�u vô, phong làm Sóc Thiên V� ng �� tr�n ph� ng b$c.

��n � xã V� Linh, huy�n Kim Hoa, th��ng xuyên ph�ng th� không bao gi� ng�t. Có ng��i cho r+ng ��ng Thiên V� ng sau khi d/p �� c gi-c, c�!i ng�a s$t t�i cây �a núi V� Linh thì lên tr�i, ch" �� l�i m�t cái áo. T�i nay ng��i ��i g�i cây này là “cây thay áo”. Phàm khi th� cúng, ch" dùng nh&ng �� chay t�nh. T�i tri�u Lý, �� ti�n th� cúng, m�i xây ��n v, � phía �ông Tây H� �� tr�n ph� ng B$c, l�i tôn làm phúc thn, nay là ph��ng Nh%t Qu�, Tây H� v%y.

8. TRUY�N �"N TH# HO$NG THÁNH ��I V��NG

Ho+ng thánh ��i v� ng chính là Ph�m C� L� ng � tri�u vua Lê ��i Hành, C� L� ng ng��i Nam Sách, ông n�i L� ng là Chiêm làm chúc ��ng giáp t��ng quân nhà Ngô, b� L� ng là M�n, làm ch(c Tham chính ��i Ngô Nam T�n v� ng, anh L� ng là Dinh làm ch(c V� uý t��ng quân ��i �inh.

Khi vua �inh còn th �u, quân T�ng sang xâm l� c, ��i Hành n$m m�i quy�n bính. ��nh Thái h%u truy�n l�a ch�n d,ng s� �� ch�ng gi-c T�ng. ��i Hành c L� ng làm ��i t��ng quân. �� ng khi �-t k� xu�t quân, C� L� ng cm �u t��ng s�, tôn ��i Hành làm Hoàng ��. L� ng làm quan ��n ch(c Thái uý. N#m Thông Thu� ��i Lý Thái Tông, vua th�y trong �ô h� ph* có nhi�u nghi án, án quan không gi�i quy�t n�i, có ý mu�n l%p ��n th� thn chuyên xét x các án ki�n, t) ra s� linh hi�n �� th�y h�t m�i k' gian trá, bèn t$m ra, th$p h� ng cu kh2n Th� ng ��.

�êm �ó, m�ng th�y có v� s( gi� m-c áo �), vàng m�nh Th� ng �� t�i phong C� L� ng làm minh ch* c*a các án quan � �ô h� ph*. Vua h)i s( gi� r+ng: “Ng��i �y là ai, gi& ch(c gì c*a ta?” �áp: “Chính là ch(c thái uý c*a vua Lê ��i Hành”.

Vua t"nh m�ng, bèn h)i qun thn. Khi bi�t rõ chuy�n, bèn phong L� ng làm Ho+ng Thánh ��i v� ng, sai quan l%p ��n � phía Tây ca nam thành �� ph�ng th� l�i ��i là H�ng Thánh, ��i ��i tôn làm ng�c thn (1).

Chú thích:

(1) Viên thn chuyên vi�c xét x các án ki�n.

9. TRUY�N V� TH N � X% �$NG CHÂU

Thn v�n là th� thn � ngôi mi�u c� ��t �+ng Châu. Lý Thái T� khi còn làm quan qu�n l�nh thân binh, có th�c �p � �+ng Châu.

M�t ln vua d�o ch i, t�i làng này, thuy�n �ang �i � gi&a sông, b0ng g-p m�a to gió l�n, ph�i d�ng l�i. Vua h)i ��n � b� sông là ��n gì, có linh (ng không? Có k' �áp r+ng: “�ó là ��n thn th� ��a ��t �+ng Châu, ng��i trong châu cu m�a ��o t�nh ��u r�t là linh (ng”. Vua nói l�n r+ng: “N�u nh� có tr%n m�a l�n mà nna sông bên này v�n t�nh thì m�i th�c là anh linh”. Phút ch�c, qu� nhiên m�t na sông m�a, m�t na sông t�nh. Vua kinh d�, bèn sai tu sa ��n v,, h� ng la cúng th�. Ng��i trong thôn có bài th r+ng:

M� h� ��i v� ng uy v�ng tr�ng,

�+ng Châu th� ��a hi�n thn linh,

Kh��c giao b�o v, vô xâm ph�m,

Ná nh�t bàng �à giá nh�t tinh (1).

Vua nghe th�y, có b�ng t� ph�. Cho t�i khi Lê Ng�a Tri�u b#ng hà, vua mu�n m�u ��i s� bèn t�i ��n m-t cáo, ch� �i�m linh (ng.

�êm �y m�ng th�y có d� nhân ��n báo r+ng “Có lòng mu�n thì s4 thành công, các ph� ng ��u thu%n ph�c, v�n qu�c h��ng thanh bình, ba n#m dân an c� l�c nghi�p, b�y mi�u chúa �� c an ninh”. Vua t"nh m�ng, ch�a hi�u ý t( th� nào, có ng��i �oán m�ng cho là tri�u t�t. Vua bèn th#ng �+ng Châu là Thái Bình ph*, phong Thn làm Khai thiên thành hoàng ��i v� ng.

N#m Trùng h�ng th( nh�t ��i Trn, gia phong cho m� t� là Khai thiên tr�n qu�c. ��n thn � phía trong �ê, th��ng b� n��c l, tràn ng%p. Ng��i � làng ven sông th��ng trông th�y có xe, dù, tán �i hu m�t ng��i có v' nh� �i h� �ê, cho nên �ê tuy th�p mà n��c không th� gây tai h�a �� c. Tr�i qua n#m tháng, n��c sông dâng cao áp t�i ��n th�.

N#m Bính Tu�t niên hi�u Th�ng Nguyên, dân làng ��nh l%p ��n � trên m-t �ê. Khi m�i ng��i t�i n i �ã th�y chính t2m d�ng s$p xong, quan huy�n và dân làng ��u ng* � trên gò c), nghe th�y có ng��i t�i mang theo nh&ng �� �� �ào ��t, l�i nghe có ti�ng g�i nhau nh� ki�u trong thôn �i làm. Sáng ra, th�y nh&ng c�t và �á t�ng �ã chuy�n d�ch

sang phía t�, cách �ê ba th��c, th%t là muôn phn linh (ng. V� sau ��n ngày r��c thn, tri ph* Khoái Châu là Hoàng Nam Kim có �� lên mi�u bài th r+ng:

Phan th� châu kh� l�ch hách hách,

Khai thiên huy�n t�o ng�!ng nguy nguy.

���ng thành d�c th(c chân linh tích,

Nh�t d� thn công di�u chuy�n di (2).

Mi�u � xã �+ng Châu, huy�n Kim �ông, nay g�i là mi�u Vua Mây.

Chú thích:

(1) T�m d�ch:

�/p thay! Uy danh c*a ��i V� ng r�t l�n,

T) rõ linh thiêng � ��t �+ng Châu.

Không cho m�a l�n t�i xâm ph�m,

Na sông bên kia m�a mà na sông bên này v�n t�nh.

(2) T�m d�ch:

M�y t�c gò ��ng ven sông mà uy linh hi�n hách, khai thiên phép huy�n di�u cao vòi v�i. Mu�n bi�t linh tích � �ê c&, hãy xem cái tài chuy�n d�ch k� di�u c*a thn trong m�t �êm.

10. TRUY�N BÀ PHU NHÂN TR�NH LI�T M& Ê

Bà M� Ê là v L� �2u, chúa n��c Chiêm Thành. Lý Thái Tông �ánh �� c Chiêm Thành, chém L� �2u, b$t M� Ê mang v�. ��n sông Lý Nhân, vua sai quan trung s( tri�u bà sang hu. Bà c#m gi%n khôn xi�t, l�y chiên tr$ng qu�n quan mình r�i nh�y xu�ng sông Hoàng Giang mà ch�t. Nh&ng bu�i sáng s�m s� ng mù và �êm tr#ng th��ng nghe th�y có ti�ng than ai oán � khúc sông �ó. Ng��i n��c ta bèn l%p ��n th� cúng.

V� sau, vua ta �i qua h�t Lý Nhân, ng�i ng� � thuy�n r�ng nhìn sang bên sông th�y có ��n th�, bèn quay l�i h)i t� h&u, t� h&u bèn �em chuy�n bà tâu rõ l�i. Vua th� ng tình nói r+ng: “N�u qu� th�c là linh thiêng t�t nàng s4 báo cho Tr�m bi�t”. �êm �ó vào h�i canh ba, bà bèn (ng m�ng cho vua. Bà mình m-c y ph�c Chiêm Thành, v�a vái v�a khóc mà tâu r+ng: “Thi�p gi& ��o n& nhi, m�t lòng m�t d� v�i ch�ng. L� �2u tuy không th� cùng b� h� tranh sáng, nh�ng c,ng là ng��i hi�n hách � m�t ph� ng, thi�p th��ng

v�n ch�u n ngh�a c*a chàng. Ngày nay L� �2u l0i ��o, Th� ng �� giáng chích, m� n tay b� h� �� tr� t�i cho nên n��c m�t thân tan. Thi�p hàng ngày v�n mu�n báo n chàng nh�ng ch�a có d�p. Thi�p may m$n m�t ngày �� c g-p b� h� sai quan trung s( ti�n thi�p xu�ng dòng n��c này, nh� �ó mà gi& �� c ti�t trong giá s�ch, n �ó k� sao cho xi�t. Thi�p nào có pháp thu%t gì �� dám t� x�ng là linh thiêng, nào có l�i nói gì có th� x(ng tai b� h�”. Nói xong b0ng bi�n m�t không th�y �âu n&a. Vua kinh hãi t"nh m�ng, phong bà là Hi�p chính n� ng phu nhân.

��i Trn Trùng h�ng l�i gia phong cho bà là Tá lý phu nhân, thêm hai ch& trinh li�t �� bi�u d� ng cái ti�t �oan trinh c*a bà v%y.

11. TRUY�N %NG THIÊN HÓA D'C H U TH N

Thn v�n là v� th� thn � n��c Nam ta. N#m Thn V, th( nh�t ��i Thánh Tông. Vua �i chinh ph�t n��c Chiêm Thành, t�i ca b� Hoàn H�i, b0ng nhiên tr�i n�i m�a to gió l�n, sóng dâng cu�n cu�n, xa nhìn nh� núi, ng� thuy�n và chi�n thuy�n ��u không th� qua b�n �� c, bên ph�i c$m thuy�n � b� bi�n.

�êm �y, m�ng th�y có ng��i con gái m-c áo tr$ng, qun �), trang �i�m s sài, phong t� y�u �i�u b��c lên thuy�n ng� mà nói r+ng: “Thi�p là tinh ��t n��c này, h�n �%u � trên cây �ã lâu. Nay g-p lúc minh quân xu�t chinh, nguy�n xin cùng �i theo �� l%p chi�n công”. D(t l�i không th�y �âu n&a.Vua bèn t"nh d%y tri�u t%p t� h&u và các b%c k� túc k� l�i chuy�n.

Có v� t#ng th�ng là Hu� Sinh tâu r+ng: “Thn �ã nói là �%u nh� � trên cây, v%y nên cu kh2n t�t �� c yên”. Bèn sai thân nhân tìm kh$p các núi trên b�, ng�u nhiên th�y m�t cái cây ng�n nh� hình ng��i, gi�ng h�t v� thn trong m�ng, bèn �-t trên thuy�n ng�, th$p h� ng cu ��o, �-t hi�u là H%u th� phu nhân. Trong kho�nh kh$c, gió yên sóng l-ng, hành quân v� t bi�n thu%n l i, không lo ng�i vì sóng gió n&a. Vua bèn l%p ��n th�, phút ch�c sóng gió l�i n�i cu�n cu�n nh� tr��c, Hu� Sinh tâu r+ng: “Ý thn không mu�n � l�i bên b�”.

Bèn v� Kinh xin âm d� ng �� cu cho sóng b� �� c yên. Kíp khi v� t�i Kinh, xây ��n th� � làng An Lãng…

T�i ��i Trn Anh Tông, g-p h�n hán, vua sai l%p �àn �� cu ��o. Thn bèn thác m�ng cho vua, nói: “��n này có vua Câu Mang, có phép làm m�a”. Vua t"nh d%y, sai quan dâng l�, qu� nhiên �� c bu�i m�a to gió l�n. Vua bèn sách phong cho thn làm H%u th� ��i phu nhân, ��i ��i gia phong vì ngh� thn có công v�i dân.

Tri�u Trn l�i phong là 5ng thiên H%u th� thn k� nguyên quân. Phàm ti�t l%p xuân ��u mang th� ng�u (1) n�p � d��i ��n, t�i nay �ã thành t�c l�.

Chú thích:

(1) T(c xuân ng�u, l�y ��t n-n thành hình con trâu �� t� thn vào mùa xuân.

12. TRUY�N V� TH N NÚI HNG L�NH

Núi H�ng L�nh � ��o Ngh� An. X�a � huy�n La S n có b�n ng��i ��n c*i trong núi th�y m�t cái h�, trong h� có m�t m� nhân r�t �/p �ang t$m trên m�t t�ng �á b+ng ph1ng. M� nhân trông th�y b�n ng��i thì nh�y xu�ng h�.

B0ng có m�t con ba ba l�n n�i � trên m-t n��c, b�n ng��i kinh hãi bèn hái nh&ng qu� quý trên h� mà �i. �i su�t ngày không ti�n �� c b��c nào, b0ng th�y m�t d� nhân ��n nói r+ng: “V(t nh&ng qu� quý �i thì m�i có th� ra kh)i ch�n này, n�u v� �� c t�i nhà thì ch� có ti�t l� chuy�n trong núi cho ai h�t”. V� sau có ng��i ti�t l� chuy�n, h�c máu mà ch�t.

��n ��i Thánh Tông hoàng �� tri�u ta(1), vua t�i núi này, c$m bi�n � trên núi. Núi có chín m� i ng�n. T�nh không th�y h�, ch" nghe nh� có ti�ng sóng v0. Tr�i l%p t(c �� m�a. Th�y thn r�t là linh (ng, nhà vua ban phong cho �i�n l�, ��n nay ng��i ��i v�n còn k� l�i chuy�n x�a. N i �ó là núi H�ng L�nh thu�c huy�n Nghi Xuân và Can L�c (Hà T�nh).

Chú thích:

(1) Ch�a rõ vua Thánh Tông ��i Lý, vua Thánh Tông ��i Trn hay vua Thánh Tông ��i Lê. Có l4 là ��i Lê.

13. TRUY�N TH N NÚI V�NG PHU

Núi V�ng Phu thu�c huy�n V, X� ng, � ca b� c*a ��o Thu%n Hóa.

Ng��i ��i t� ng truy�n r+ng: ngày x�a có hai anh em m�t trai m�t gái làm ngh� ��n c*i � trong r�ng. Ng��i anh ch-t g0, l! tay trúng ph�i �u em. Ng��i em �au quá ngã l#n xu�ng ��t. Ng��i anh t��ng em ch�t, s hãi mà b) tr�n �i xa.

Ng��i em �� c m�t c� già �em v� nuôi, ��n khi tr��ng thành, nhan s$c tuy�t �/p, khác h1n ngày x�a. Khi c� già ch�t, ng��i em gái m�i �i l�y ch�ng, l�i l�y �úng ng��i anh ru�t. Ng��i anh không bi�t v là em gái.

Anh ta th�y trên �u v có m�t v�t s/o, nhân h)i duyên do. Ng��i v nói: “Lúc còn nh) thi�p theo anh trai vào r�ng ��n g0, anh thi�p l! tay chém trúng vào gi&a trán thi�p r�i b) tr�n m�t, không bi�t s�ng ch�t n i nào”.

Ng��i anh nh%n ra em gái mình nh�ng �ã trót k�t làm v ch�ng, cho nên ng�i mà không dám nói rõ, l�y c� �i buôn, b) ra �i mà không v� n&a. Ng��i em không bi�t ch�ng là anh mình, ngày ngày trông � i, ch�t mà bi�n thành hòn �á.

Ng��i ��i bèn g�i hòn �á �y là �á V�ng Phu, l�i th�y linh thiêng bèn l%p ��n th� ph�ng.

14. TRUY�N D�U TRÂU VÀNG � HUY�N TIÊN DU

Ngày x�a, ��i th� ng c�, có ng��i V� ng Ch�t �i ��n c*i � trong núi g-p hai tiên ��ng �ang �ánh c�. Hai tiên ��ng cho Ch�t m�t h�t táo. Ch�t #n kh)i �ói r�i gác rìu mà ng�i xem �ánh c�. Tiên ��ng b�o Ch�t: “Cán rìu c*a ng��i nát r�i”. Ch�t cúi xu�ng, lúc ng2ng lên thì không th�y tiên ��ng �âu. K�p ��n khi tr� v� nhà thì không còn g-p l�i nh&ng ng��i thân c, � trn gian n&a.

Do tích �ó, ng��i ��i bèn g�i qu� núi này là núi L�n Kha (núi rìu nát) còn g�i là núi Tiên Du (núi ch i tiên) r�i nhân l�y tên �y �� �-t tên huy�n. 3 huy�n Tiên Du nay v�n còn v�t c,.

Núi Tiên Du có tinh Trâu Vàng (Kim Ng�u) na �êm th��ng t)a ra ánh sáng. Có nhà s� l�y tích tr� ng y�m lên trán trâu, trâu vàng b) ch�y húc vào ��t làm sút thành cái h�. N i này sau g�i là thôn Húc.

Trâu ch�y ��n ��a ph%n V#n Giang, vì v%y � �ây có cái v,ng l�n g�i tên là V,ng Trâu �m. Trâu ch�y qua các xã Nh� Ph� ng, Nh� Loan, ��i L�n, �a Ng�u. Các xã này s� d� tên nh� v%y là vì có v�t chân trâu �i t�i.

Trâu l�i t� trong b�n ra sông Cái, ��n Ninh Giang, �i men ph* Lý Nhân, theo ven sông Cái t�i sông Tô L�ch, ch0 �y chính là Tây H�.

Ng��i ��i truy�n t�ng r+ng Cao Bi�n gi)i thu%t s�, thông ��a lý, th��ng c�!i di�u gi�y bay trên không trung �� y�m các n i th$ng c�nh. Bi�n th�y trâu �i vào h� Dâm �àm (nay là Tây H�) r�i thoát không th�y trâu �âu n&a. Trên ���ng trâu ch�y, kh$p n i bi�n thành khe, ngòi, rãnh, l�ch. Ng��i x�a �ã có th r+ng:

Kim Ng�u do 2n t�i h� trung,

Thu. h�t nan tm b�t ki�n tung.

��i Vi�t Nam an t�n thánh ch*,

Cao Bi�n h� bút h%n vô cùng(1).

Chú thích:

(1) T�m d�ch ý nh� sau:

Trâu Vàng còn 2n mãi gi&a h�,

N��c c�n mu�n tìm ch1ng th�y tung tích.

N��c Vi�t bình yên là nh� thánh chúa,

Cao Bi�n h� bút h%n còn sâu.

15. TRUY�N V� TH N LÀNG B! BÁI

Thn làng B� Bái là tinh c*a Viêm Long. X�a � làng H�n Ki�u thu�c l� H� H�ng có hai anh em nhà h� �-ng, m�t tên là Thi�n Minh, m�t tên là Thi�n X�, xu�ng bi�n �ánh cá g-p m�t v%t là gi�ng nh� hình cây g0, dài h n 3 th��c, s$c nh� tr(ng qu�, d%p d�nh trôi theo ng�n sóng. Hai anh em nh-t l�y �em v�. ��n �êm b0ng nghe th�y trong v%t �y có ti�ng ��ng. Hai anh em kinh hãi v�i �em v(t ra gi&a dòng n��c, r�i sang thuy�n khác ng* nh�.

�êm �y, hai anh em m�ng th�y có m�t ng� i ��n nói r+ng: “Ta là v �ông H�i Long V� ng, trót l! �i l�i v�i Viêm Long V� ng do �ó sinh ra �(a con �y, ta s �ông H�i Long V� ng bi�t nên �em gi các ng� i. Các ng� i hãy gi& l�y và b�o h� cho c2n th%n, không �� c �� ai xúc ph�m t�i. Sau này nó tr��ng thành t�t có th� ban phúc cho các ng� i”. Hai anh em kinh hãi t"nh d%y th�y cây g0 tr��c l�i trôi theo thuy�n, bèn �em theo v�. T�i nhà, hai anh em ngh� �%u � ��t B� Bái. Cây g0 b0ng nh�y t� trong thuy�n lên m-t ��t. Hai anh em bèn l%p ��n, l�y cây g0 t�c t� ng �� th�, g�i là Long Quân.

��i Trn, vua sai th� thn l-n xu�ng b� mò h�t châu. Th� thn không mò �� c gì c�, ch" có con cháu h� �-ng mò �� c r�t nhi�u. Th� thn h)i duyên do, h� �-ng bèn �em h�t chuy�n x�a nói rõ. Th� thn tâu lên vua. Vua sai dùng ngh� l�, âm nh�c �i r��c t� ng, t� �ó mò �� c r�t nhi�u châu ng�c. Vua giáng chi�u th��ng cho danh hi�u Thn châu Long Quân t-ng phong là L i t� linh thông hu� tín Long Quân. ��n th� �-t � xã b� Bái, huy�n Qu�nh Côi. Phía �ông ��n có bãi tha ma, �ó chính là n i kh$c t� ng ngày x�a. Tr�i qua các tri�u vua, thn ��u �� c gia phong m� t�. T�i nay ��n �ó v�n r�t là linh (ng.

16. TRUY�N V� TH N � CH$M LÂN �ÀM

Thn Lân �àm chính là thn r�ng v%y. X�a thn th��ng hóa thành ng��i �� tìm thy h�c ��o (1). Thy h�c l�y làm l� bèn tìm ch0 � c*a thn, th�y thn náu � trong ch+m. Thy h�c th��ng tra h)i, thn bèn nói th�c r+ng: “N#m nay trên thiên �ình ng�ng vi�c làm m�a”. Thy h�c c� nài thn làm ra m�a. Thn b�t �$c d� ph�i nghe l�i.

Sau trong ch+m có bi�n ��ng, thy trò t�i ch+m th�y thn hút n( c trong nghiên phun thành m�a m�c �� tr� h�n hán. Th� ng �� cho là vi�c �ã ti�t l� bèn b$t t�i thn. Thây thn n�i � trên ch+m, thy h�c thu v� an táng, nhân �-t tên ch+m là Long �àm, sau ��i thành Lân �àm.

Thn r�t là uy linh, hi�n (ng. ��n th� thn �-t � xã Lân �àm, huy�n Thanh �àm. ��i ��i thn �� c phong làm trung �1ng thn.

Chú thích:

(1) Có ch0 l�i nêu rõ thy h�c �ây là Chu V#n An, b%c ��i nho ��i Trn

17. TRUY�N VU!T RNG �U�I GI(C

Theo sách S Ký thì Tri�u Vi�t V� ng h� Tri�u, huý là Quang Ph�c, ng��i huy�n Chu Diên, th�i Ti�n Lý Nam �� làm ch(c T� t��ng quân.

Khi vua L� ng vào #n c��p, Ti�n Lý Nam �� lánh vào ��ng Khu�t Liêu sai v� ng gi& n��c. Vì s(c y�u không ch�ng n�i v� ng ph�i lui v� gi& �m Nh�t D� r�i cu ��o tr�i ��t và các v� thn linh � �m.

B0ng th�y m�t v� thn nhân c�!i r�ng mà xu�ng, tháo vu�t r�ng trao cho v� ng b�o g$n vào m, �u mâu. V� ng ti�n �ánh, quân L� ng tan v! thua ch�y, gi�t t��ng L� ng là D� ng S+n. Quân L� ng tr� v� ph� ng B$c. Ti�n Lý Nam �� m�t, V� ng vào � trong thành Long Biên, ra chi�u xây hai thành Loa L�c, V, Ninh, t� x�ng là Nam Vi�t V� ng.

Không bao lâu, t��ng cùng h� v�i Nam �� là Ph%t T t� ��ng Dã N#ng kéo quân t�i. Tri�u V� ng ngh� Ph%t T là h� hàng Nam ��, không n! di�t, bèn c$t ��t chia mi�n Cát Châu �� �, nay là hai xã Th� ng Cát, H� Cát huy�n T� Liêm v%y. L�i xây thành � phía tây thành Ô Diên, nay là mi�n H� M0, huy�n T� Liêm. Sau con Ph%t T là Nhã Lang cu hôn v�i Tri�u, Tri�u V� ng �em con gái là C�o N� ng g� cho. Nhã Lang b�o v : “X�a nhà ta và Tri�u V� ng coi nhau là thù ��ch, ngày nay thông gia v�i nhau th%t là hay l$m. Song không hi�u nh�c ph� ta th��ng dùng thu%t gì mà �ánh �u�i �� c quân gi-c”. C�o N� ng không rõ thâm ý, ��ng m�i chân tình, m%t �em vu�t r�ng và m, �âu mâu cho xem. Nhã Lang ngm ��i l�y r�i b�o C�o N� ng r+ng: “Nay ta d(t tình tr� v�, v�n nh�t có �i�u ch1ng lành, v� ng ph� không may ph�i qua x( này, nàng nên l�y áo lông ng0ng làm d�u v�t �� tìm giúp �! nhau”.

Nhã Lang t(c t�c v�, ��a cho Ph%t T. Ph%t T �$c chí c�t quân �ánh Tri�u V� ng. Tri�u V� ng không hay bi�t gì, ��c quân ��i m, �âu mâu ra �ánh. Quân Lý ti�n sát, V� ng bi�t s(c không ch�ng n�i bèn d$t con gái ch�y v� ph� ng Nam. Quân gi-c �u�i sát t�i n i, Tri�u V� ng hô l�n: “Hoàng Long thn v� ng mau l�i c(u!” B0ng th�y Long V� ng ch" tay mà nói: “K' r$c lông ng0ng chính là gi-c �ó!” Tri�u V� ng bèn rút ki�m chém con gái. Ng�a ch�y ��n ca bi�n ��i Nha b� n��c ch$n l�i, than r+ng: “Ta h�t ���ng r�i!” Long V� ng bèn r4 n��c m� ���ng d�n V� ng �i vào.

Ph%t T �u�i t�i n i th�y bi�t tích không bi�t �i �âu m�t, bèn quay v�. Tri�u V� ng làm vua 23 n#m.

Sau ng��i ��i th�y linh (ng, l%p ��n th� � ca b� ��i Nha, b�n mùa cúng t�. Ph%t T �ã di�t h� Tri�u, bèn d�i hai thành Loa L�c, V, Ninh, �óng �ô � Phong Châu, �ó là H%u Lý Nam ��. L�i phong ng��i con c*a anh là ��i Bi�n làm Thái Bình hu gi& thành Long Biên, phong ��i t��ng Lý T�n �"nh làm An Ninh hu gi& thành Ô Diên. H%u Lý Nam �� làm vua 23 n#m (1) sau b� ph� t��ng là L�u �(c di�t, dân l%p ��n th� � ca bi�n Ti�u Nha(2).

Chú thích:

(1) Có b�n chép là 22 n#m

(2) D�ch theo b�n A.1300. Chú ý: có s� trùng h p gi&a tình ti�t và mô típ c*a truy�n này v�i truy�n Rùa Vàng.

��

18. TRUY�N PHÙNG B! CÁI ��I V��NG

��i v� ng h� Phùng tên H�ng (1) ng��i ��t ���ng Lâm thu�c Giao Châu, làm tù tr��ng Biên Man, hi�u là Lang, r�t giàu có, l�i d,ng l� c, có th� v%t trâu ��m h�. Em tên là H�i, s(c r�t kho', có th� vác ngàn cân, ch�c h�c, thuy�n nh) �i ngoài m��i d-m (2). Ng��i Man, Liêu (3) nghe tên ��u s hãi.

Các n#m ��i L�ch ��i ���ng ��i Tông nhân vi�c Giao Ch" có binh lo�n, hai anh em bèn th�ng l�nh các �p lân c%n, H�ng ��i tên là C� Lão, Hãi ��i tên C� L�c, l�y hi�u là �ô Quân, �ô B�o. Các tù tr��ng ��t ���ng Lâm và Phong Châu th�y ��u quy ph�c, do �ó uy danh l�ng l�y. Viên �ô h� ���ng Lâm h�i �y là Cao Chính Bình m� binh ti�n �ánh song không n�i, lo l$ng thành b�nh (4) mà ch�t.

H�ng bèn vào � trong �ô ph*, n$m chính s� và gi�i quy�t công vi�c trong 17 n#m (5). Khi ch�t, m�i ng��i ��nh l%p Hãi lên thay. Có viên t� s( �u m�c (6) là B� Phá L-c r�t kho' m�nh có th� nh� núi, không ch�u nghe theo. M�i ng��i bèn l%p con H�ng là An làm �ô h� quân �� yên lòng dân Man. Hãi lánh B� Phá L-c v� � Nham ��ng, sau không bi�t �i �âu m�t.

An tôn b� làm B� Cái ��i V� ng. Ti�ng ��a ph� ng g�i cha là b�, g�i m/ là cái cho nên có tên �y. An n�i ngôi �� c 3 n#m thì �(c Tông sai Tri�u X� ng làm An Nam �ô h�. X� ng vào, sai s( d� An. An và ng� i Man �u hàng. Các ng��i h� Phùng ��u b) �i h�t.

Sau H�ng r�t linh hi�n, m�i ng��i cho là thn, bèn l%p mi�u � phía tây ph* �ô h�, hàng n#m cúng bái. Phàm nh&ng nghi án và truy�n tr�m c$p b$t ��n th� � ��n ��u linh (ng ngay. Ngày nay h� ng la v�n còn ch�a d(t (7).

Chú thích:

(1) Có b�n chép là Qu�c Khang

(2) Có b�n chép là �i ngoài ngàn d-m

(3) Có b�n chép là ng��i Mán, Mèo.

(4) Có b�n chép là m$c b�nh h%u b�i.

(5) Có b�n chép là 7 n#m

(6) Có b�n chép là tù �i �u m�c.

(7) D�ch theo b�n A.1300

19. TRUY�N �INH TIÊN HOÀNG

X�a �inh Tiên Hoàng là ng��i ��ng Hoa L�, l� Thanh Hóa. Ng��i ��i truy�n r+ng trong ��ng có cái �m sâu, m/ ông ng��i h� Thích, nguyên là t� thi�p c*a th( s �inh Công Tr(, th��ng ��n t$m ra � trong �m. G-p m�t con rái cá hi�p ph�i #n n+m v�i nó, v� nhà có thai. �y n#m sinh ra m�t con trai. �inh Công Tr( không bi�t, r�t m�c yêu d�u. Riêng bà m/ bi�t �ó là con c*a loài rái cá. Không bao lâu �inh Công Tr( m�t, rái cá b� ng��i trong ��ng b$t gi�t #n th�t r�i v(t x� ng �i. Ng��i m/ nghe tin ch� cho m�i ng��i t�n �i h�t, bèn nh-t x� ng �em v� gói l�i gác lên b�p. Th��ng d-n con r+ng: “X� ng b� mày � �ây”. Kíp t�i khi �ã khá l�n, chàng trai r�t gi)i l-n n��c.

Khi �y có ng��i khách ph� ng B$c �i tìm ��t, theo long m�ch mà t�i �ây, ban �êm xem thiên v#n th�y có lu�ng ánh sáng �) t� trong �m b�c lên, trông nh� m�t s i dây l�n xông th1ng lên sao Thiên mã, bi�t r+ng � trong �m t�t có v%t thn. Sáng hôm sau lùng tìm m�t ng��i gi)i l-n �� sai mò tìm. Nguyên trong �m có m�t ch0 r�t thiêng không ai dám t�i gn. Ng��i khách ph� ng B$c �em h%u th��ng �� treo gi�i. Chàng trai nghe tin, xin l-n t�i ch0 �y, l�y tay s� th�y m�t v%t gi�ng hình con ng�a �(ng � d��i �áy n��c. V�i vàng v� báo. Chàng trai l�y m�t n$m c) l�i xu�ng �-t phía tr��c ng�a. Ng�a há mi�ng ��p l�y. Li�n quay v� báo. Khách nói: Có huy�t. R�i l�y b�c ra th��ng mà b�o: sau này s4 xin h%u t-ng, nay hãy t�m quay v� ph� ng B$c. Nói r�i chia tay.

V�n thông minh, nghe l�i khách nói chàng bi�t ch$c là có huy�t � trong m�m ng�a, v�i v� nhà l�y gói x� ng � gác b�p, dùng c) b�c bên ngoài r�i l-n xu�ng n��c �em �út vào mi�ng ng�a. Ng�a bèn nu�t. V� sau dùng tr' m�c ��ng làm lính, l�y hoa lau làm c�. K' nào không ph�c thì �ánh, phn l�n ��u nghe theo, tôn làm minh ch*. V� nhà, chàng gi�t l n khao quân, ng��i chú t(c gi%n �ánh mà �u�i �i. Khi ch�y qua cái cu trên �m, cu gãy r i xu�ng. Ng��i chú �u�i theo, b0ng trông th�y có hai con r�ng vàng �! l�y chàng. Ng��i chú s hãi quay v�. T� ��y, ng��i v� quy ph�c càng ngày càng �ông.

M�y n#m sau ng��i khách tr� l�i mang hài c�t t� tiên ��nh ��n táng, nghe chàng �ã làm hùng tr��ng, b� h� �ông t�i trên ngàn ng��i, bi�t là huy�t �ã nghi�m m�t r�i, r�t là �au ti�c, bèn t�i mà nói r+ng: “Nay huy�t �y �ã thu�c v� Ngài. Huy�t r�t quý nh�ng ng�a mà không có ki�m thì v�n ch�a �*, nay có m�t thanh ki�m �-t � �u ng�a thì có th� tung hoành kh$p b�n cõi”. Chàng tin, bèn theo l�i l�y ki�m �-t vào �u ng�a mà quay v�. V� sau �ánh �âu �� c ��y, l�y hi�u là Bách Th$ng V� ng. Cu�i cùng d/p �� c m��i hai s( quân, th�ng nh�t �� c thiên h�, �óng �ô � thành Hoa L�, hi�u là Cù Thành, �-t niên hi�u là Thái Bình, làm vua 12 n#m. Sau b� n�i nhân là �0 Thích gi�t, th� 45 tu�i (1).

Chú thích:

(1) D�ch theo b�n A.1752.

20. TRUY�N TH N NÚI �NG C�

Thn núi ��ng C� v�n là linh thn th� ng �1ng � n��c ta. Núi � xã Trì Nê th� ng, huy�n Yên ��nh (1). Khi Lý Thái Tông còn là thái t �i �ánh Chiêm Thành t�i Tr��ng Châu, �êm quá canh ba m�ng th�y m�t d� nhân m-c giáp ph�c, t� x�ng là thn nghe vua Nam chinh xinh theo quân vua l%p chi�n công. Vua nh� rõ nh&ng l�i nói chuy�n trong m�ng.

Kíp khi th$ng tr%n tr� v� l%p ��n tôn th�, t�i Kinh s� l�i bói ��t l%p ��n. Thn thác m�ng xin � mé h&u trong thành, gn chùa thánh ch*. Khi Thái T� b#ng hà, ba V� ng làm ph�n. Tr��c hôm �ó, thn l�i thác m�ng cho Thái Tông b�o ph�i �� phòng. M�ng qu� nghi�m. Vua bèn ra chi�u phong v� ng t��c, d�ng mi�u th�, l%p làm thiên h� minh ch*.

Th�i Trn �� c phong làm Minh linh C�m(ng B�o h�u ��i v� ng (��n � mé trái Kinh, gn chùa T� An).

Chú thích:

(1) D�ch theo b�n A.1752

21. TRUY�N M'C TH)N

Theo S Ký và truy�n thuy�t thì ông h� M�c tên Th%n, ng��i C� ng Thu�, Qu�ng �(c. B� m/ s�ng v� ngh� chài l��i. Ông t��ng m�o khôi ngô, thiên tính tháo vát, v�n thích cái h�c bùa chú c*a ��o gia, n#m 18 tu�i tìm thy h�c pháp thu%t. Tr��c � núi Thanh T"nh, sau t�i núi An Ho�ch, ngao du các núi non � Ngh� An, các thn phù b�o �n ��u tinh thông c�, m�i bí quy�t ��u ngm thu�c, sau d�ng m�y gian nhà lá � b�n �p �� �, ra công tinh luy�n, r�ng c(u ng��i ��i. Do gi)i bùa chú mà n�i danh, song ngh� chài l��i v�n không sao nhãng.

D��i tri�u Lý Nhân Tông, thái s� Lê V#n Th�nh có k' nô t� ng��i Man � ��t ��i Lý gi)i thu%t bùa chú, có th� t�o ra s� ng mù và bi�n thân thành h� báo. V#n Th�nh d� nó d�y mà h�c �� c phép �y. Bèn âm m�u h�i chúa, nuôi lòng ph�n ngh�ch. M�t hôm vua th#m ch i Dâm �àm (nay là H� Tây) c�!i thuy�n nh) tìm cá, th�t nhiên s� ng mù �y m-t n��c, b�n b� mù m�t. Nghe có ti�ng thuy�n v0 chèo xu�ng n��c oàm o�p. Vua l�y g� m ném, phút ch�c s� ng mù tan. Th�y trên thuy�n có m�t con h� l�n, nh�y ch�m ch�m mà r�ng. M�i ng��i ��u s xanh m$t. Tình th� nguy ng%p, vua sai viên xá nhân truy�n cho các thuy�n chài l�i c(u.

M�c Th%n nghe tin, vung tay áo mà bói. V�i chèo thuy�n ��n tung l��i ��c câu thn chú r+ng: “Thiên la ��a võng, m%t b� t( chi, thn quang thn quang, chi�u tri�t v�n chi” (l��i tr�i l��i ��t, l-ng b*a b�n b�, thn quang thn quang, chi�u rõ chân t��ng) ��c xong b*a l��i lên mình h�. L��i bi�n thành l��i s$t, h� hi�n nguyên hình là V#n Th�nh. Vua th�y Th�nh là b%c ��i thn có công, không n! gi�t, �y lên th� ng l�u sông Thao, phong M�c Th%n làm Thái Uý Khang ��nh công, ban cho vùng Tây H� làm th�c �p, sau khi ch�t l�i �� c phong làm th� ng �1ng phúc thn, sai l%p mi�u � trong �p �� th� cúng.

M� ông hi�n còn � ch0 cây táo ph��ng H� Kh2u, nhà n��c và dân chúng ��u th� cúng, r�t c�m (ng. Tr( c �� c phong, sau �� c t-ng, ngày càng vinh hi�n. ��n n#m Quang Thu%n ��i Thánh Tông, sai Thoát Hiên �-ng tiên sinh làm bài th tán t�ng nh� sau:

T� n�n ho+ng thi bi�n (ng tài,

Yêu nhân tích l� ��m tâm thôi,

Thu� tri nh�t ��nh yên ba khách,

Võng �$c Tây H� thái �p lai.

(Ngh�a là: C(u n�n tr� tài (ng bi�n gi)i, �(a yêu ma l� v�t, nh�t chí khí. Ai bi�t r+ng khách thuy�n trong s� ng mù, l�i có th� b*a l��i �� c c� vùng thái �p � H� Tây).

S� nghi�p c*a ông so v�i ng��i x�a bên dòng sông V� c,ng ch1ng kém gì. Bên c�nh ��n ông có m�t cây l�n s�ng kho�ng tr#m n#m, hình ngo+n ngoèo nh� con r$n, cành lá th�a th�t. Bên trong có m�t l0 huy�t thông su�t, có m�t con r$n l�n s�ng � trong huy�t, hàng tháng ��n ngày m�ng m�t và ngày r+m l�i cu�n khúc n+m d��i bàn th� trong ��n, ��n �êm l�i chui vào huy�t. ��n g�i là �i�n Sùng Khánh, � bên c�nh chùa V�nh Khánh (1).

Chú thích:

(1) D�ch theo b�n A.1300

22. TRUY�N NG�#I D� NHÂN LÀNG H� BÌ

3 làng H� Bì, huy�n Gia Phúc, t"nh H�i D� ng có m�t d� nhân v�n s�ng b+ng ngh� bán sò h�n. M�t hôm �i ��n b� bi�n th�y trên bãi cát có hai con trâu �� ng húc nhau bèn n$m tay th�i trâu, trâu ch�y xu�ng bi�n, �� r i b�u lông l�i. D� nhân cho là v%t thiêng, l�y mà nu�t. T� �ó s(c kho' phi th��ng, l-n xu�ng bi�n nh� �i trên ��t b+ng. Th��ng l-n xu�ng n��c b$t cá, có khi t�i m�y ngày m�i v�.

Khi �y gi-c B$c c�!i m�y tr#m chi�c thuy�n v� t bi�n t�i ca V�n Ninh, ng��i trong n��c r�t s hãi, tìmk' có th� �ánh lui gi-c B$c � kh$p trong ngoài �� phong th��ng. D� nhân bèn l-n vào trong bi�n, ��n d��i thuy�n dùng s$t nh�n mà ��c thuy�n v! b� n��c �ánh chìm. Gi-c B$c s hãi không hi�u t�i sao bèn l�y thu. tinh soi, t� cao nhìn xu�ng �áy bi�n, th�y có ng��i ng$m ��c � bên c�nh thuy�n v�i b*a l��i thép �� b$t. D� nhân bèn b� b$t s�ng. Gi-c c�i trói r�i h)i: n��c Nam có bao nhiêu �(a gi)i nh� mày? �áp: k' gi)i nh� ta r�t nhi�u, hi�n nay �ang � d��i b� ��c thuy�n… Ta ch1ng may b� b$t, th� ng qu�c n�u dùng ��n ta, ta s4 d�n ��n ch0 b�n h�, th� s(c mà b$t. Gi-c B$c tin l�i sai �em thuy�n nh/ �� �i. D� nhân th�a c lúc s h� nh�y xu�ng n��c tr�n m�t. B�n gi-c trong thuy�n nhìn nhau không bi�t làm th� nào.

Khi �y gi-c B$c th�y thuy�n chìm r�t nhi�u, l�i nghe nói n��c ta nhi�u ng��i gi)i l-n n��c bèn không dám � l�i, ��a toàn quân tr� v� ph� ng B$c. D� nhân tr� v� thì m�t.

Tri�u �ình ngh� có công �u�i gi-c truy phong làm ��i v� ng, cho th� cúng � t�t c� các ca bi�n ca sông mà ông b*a l��i, b$t sò. T�i nay �� c nhà n��c th� cúng, bao phong Th� ng �1ng linh s�ng b�t d�n nh�t ph� ng phúc thn (1).

Chú thích:

(1) D�ch theo b�n A.1752

23. TRUY�N HI THIÊN TRUNG LI�T V��NG

Ng��i ��i truy�n r+ng v� ng hi�u là Lý �ô uý, không bi�t ng��i th�i nào, tên tu�i �ã m�t. Nhân v� t sông g-p bão táp mà ch�t. Hi�n thành thn b�o ng��i trong thôn r+ng: Ta �� c Th� ng �� s$c phong làm thn � ca sông này.

Ng��i trong n��c l�y làm l�, l%p ��n th� cúng. Hàng tháng, ngày m�ng m�t và ngày r+m l�i có con r$n tr$ng t� d��i sông lên n+m cu�n tròn trong ��n. Ng��i trong thôn tôn làm minh ch* phúc thn. Các n#m Nguyên Phong tri�u ta (1), gi-c Mông C� vào #n c��p vây hãm Kinh. Vua lên xa giá �i xa. Thu%n dòng t�i �ây thì d�ng thuy�n l�i ngh" �êm. Thn báo m�ng cho vua r+ng: B� h� b�t t�t ph�i �i xa. Vua t"nh d%y sai quan trung s( lên ��n th$p h� ng kh�n r+ng: “… cu cho gi-c B$c không t�i �ây”. Sau qu� �� c nh� l�i.

D/p xong gi-c, s$c phong làm H�i thiên thánh v� ng, sau thêm các ch& Trung li�t uy v,, do có công âm phù (2).

Chú thích:

(1) T(c tri�u Trn

(2) D�ch theo b�n A.1300

GI�I THI�U 9 B�N L�NH NAM CHÍCH QUÁI (Ký hi�u là c*a th� vi�n khoa h�c xã h�i) B�n dùng �� d�ch là b�n A.33. Còn 8 b�n kia dùng �� tham kh�o khi d�ch và chú thích. Nay gi�i thi�u 9 b�n trong khi ch� � i có thêm �� c nh&ng b�n khác n&a. L8NH NAM CHÍCH QUÁI LI9T TRUY9N (A.33)

I H�ng Bàng th� truy�n Ng� tinh truy�n H� Tinh truy�n M�c Tinh truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n Ch�ng bính truy�n Tây qua truy�n B�ch tr� truy�n II Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh truy�n Kim Quy truy�n Nh� Tr�ng Phu Nhân truy�n Man N� ng truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. Hà Ô Lôi truy�n. L8NH NAM TRÍCH QUÁI LI9T TRUY9N (A.2194) I H�ng Bàng th� truy�n Ng� tinh thn truy�n H� Tinh thn truy�n M�c Tinh thn truy�n Tân, Lang c� truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Ch�ng bính c� truy�n

Tây qua c� truy�n B�ch tr� c� truy�n II Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh c� truy�n Nam Chi�u c� truy�n Tô L�ch c� truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh truy�n Kim Quy c� truy�n Man N� ng c� truy�n Hà Ô Lôi D� Thoa V� ng truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. III S� V� ng tiên truy�n Sóc Thiên V� ng truy�n Càn H�i tam v� phu nhân truy�n Long �0 v� ng khí truy�n. Minh ch* ��ng C� s n tiên truy�n. 6ng thiên hoá d�c h%u th� thn truy�n Long tr�o kh��c l0 truy�n Phùng B� Cái ��i V� ng truy�n Trinh linh nh� Tr�ng Phu nhân truy�n. M� Ê trinh li�t phu nhân truy�n. H�ng thánh ��i thn v� ng truy�n. Minh (ng C� s� thn t� truy�n. ��i than �ô l0 th�ch thn truy�n. Xung thiên chiêu (ng thn v� ng truy�n. Khai thiên tr�n qu�c �+ng châu phúc thn truy�n. Uy hi�n b�ch h�c thn t� truy�n Thn châu long v� ng truy�n M�c ��nh Chi th�c l�c Ph�m T H� s� s� truy�n.

L8NH NAM CHÍCH QUÁI NGO:I TRUY9N (A.2170) H�ng Bàng th� truy�n H� Tinh truy�n Ng� Tinh truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Ch ��ng T truy�n T�n Viên s n thn truy�n Lang Liêu ch�ng bính truy�n. Cao th� Tân lang truy�n Mai th� Tây qua truy�n Lý Ông Tr�ng truy�n Kim Quy truy�n Cao T��ng quân truy�n Thôi Ng� s truy�n Man N� ng truy�n Tr� ng T��ng quân truy�n (Long Nhãn Nh� Nguy�t) Lý T��ng quân truy�n B�ch H�c giang thn truy�n Tô L�ch giang thn truy�n Long �0 chính khí thn truy�n. Pháp s� tr� M�c tinh truy�n T� ��o H�nh thi�n s� truy�n Nguy�n Minh Không thi�n s� truy�n D� ng Không L� thi�n s� truy�n Nguy�n Giác H�i thi�n s� truy�n. Càn H�i thn truy�n Hà Ô Lôi truy�n H�ng L�nh s n thn truy�n V�ng Phu s n thn truy�n Tiên Du Kim Ng�u tích truy�n B� Cái thn truy�n Lân �àm thn truy�n Qu�c s� l%p Sóc Thiên V� ng t� Ho+ng thánh ��i v� ng truy�n (Ph�m C� L� ng)

Xung thiên Chiêu (ng v� ng truy�n Khai thiên �+ng Châu phúc thn truy�n ��ng C� S n thn truy�n M� Ê trinh li�t phu nhân truy�n 5ng thiên hóa d�c h%u th� thn. L8NH NAM CHÍCH QUÁI (A.1752) H�ng Bàng truy�n H� Tinh truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n B�c Trì ch�ng bính truy�n Tây qua truy�n Lý Ông Tr�ng truy�n Man N� ng truy�n Tô L�ch giang truy�n T�n Viên s n truy�n T� ��o H�nh truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n D� Thoa V� ng truy�n S� V� ng tiên truy�n Sóc Thiên V� ng truy�n Càn H�i tam v� phu nhân truy�n Minh ch* ��ng C� S n thn truy�n 5ng thiên hóa d�c th� thn truy�n Phùng B� Cái ��i v� ng truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn ký. �inh Tiên Hoàng ký Trn tri�u phát tích ký Kim Nhan S n ký �� thích ký Liêm ti�t công thn ký. Tr�ng nguyên k� ký. B�ng nhãn Nguy�n Toàn An ký.

Th� ng th� Tr� ng Phu H� ký Th� ng th� Tr�nh Thi�t Tr� ng ký Th� ng th� Lê Nh� H� ký H� Bì d� nhân ký Phù Ung xã ti�t ph� Tham ngh� V, �#ng Hi�n ký Ph�m Tr�n, �0 Uông ký L8NH NAM CHÍCH QUÁI LI9T TRUY9N KH;O CHÍNH (A.750) H�ng Bàng th� truy�n Ng� Tinh truy�n H� Tinh truy�n M�c Tinh truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n Ch�ng bính truy�n Tây qua truy�n B�ch tr� truy�n Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh truy�n Kim Quy truy�n Nh� Tr�ng Phu Nhân truy�n Man N� ng truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. Hà Ô Lôi truy�n. Nguy�n Minh Không bi�t truy�n V, Ninh Cao T��ng quân truy�n Lý t��ng quân truy�n B�ch H�c giang thn truy�n

Long �0 chính khí thn truy�n Qu�c s� l%p Sóc Thiên V� ng t� Ho+ng thánh ��i v� ng t� Xung thiên Chiêu (ng v� ng thn truy�n Khai thiên �+ng Châu thn truy�n ��ng C� S n thn truy�n. M� Ê Trinh li�t phu nhân truy�n Càn H�i thn truy�n H�ng L�nh s n thn truy�n Tiên Du Kim Ng�u tích truy�n B� Bái thn truy�n Lân �àm thn truy�n Chiêm Thành truy�n. L8NH NAM CHÍCH QUÁI A.1300 (quy�n này thi�u �u thi�u �uôi) Kim quy truy�n (m�t �o�n �u) Man N� ng truy�n Vi�t t"nh truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n Hà Ô Lôi truy�n D� Thoa v� ng truy�n H: (quy�n th( ba) S� V� ng tiên truy�n Sóc Thiên V� ng truy�n Càn H�i tam v� phu nhân truy�n Long �0 v� ng khí truy�n Minh ch* ��ng C� s n thn truy�n 5ng thiên hóa d�c h%u th� thn truy�n Long kh�o Kh��c l0 truy�n Phùng B� Cái ��i v� ng truy�n

M� Ê truy�n. H�ng Thánh ��i thn v� ng truy�n Minh (ng thn truy�n ��i Than �ô l0 th�ch thn truy�n X�ng Thiên Chiêu (ng thn v� ng truy�n Khai thiên tr�n qu�c �+ng châu phúc thn truy�n Uy linh b�ch h�c thn t� truy�n Thn châu long v� ng truy�n. T<NG B= Tiên l& b� tát chân truy�n Uy linh an thái bái ân phúc thn truy�n M�c th%n truy�n Uy minh d,ng li�t hi�n trung tá thánh ��i v� ng truy�n Thái uý trung ph� v, d,ng qu�c công truy�n Khuông qu�c �ô th�ng tá thánh ��i v� ng truy�n H�i thiên trung li�t ��i v� ng truy�n T>C B= ��i t� minh t� khám t�ng truy�n Tràng qu. hi�n linh ký Huy�n quang t� gia th�c l�c Tr�ng nguyên m�c ��nh chi (truy�n này m�t)

L8NH NAM CHÍCH QUÁI (A.1200) I H�ng Bàng th� truy�n Ng� tinh truy�n H� Tinh truy�n M�c Tinh truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n

Ch�ng bính truy�n Tây qua truy�n B�ch tr� truy�n Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh truy�n II Kim Quy truy�n Nh� Tr�ng Phu Nhân truy�n Man N� ng truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. Hà Ô Lôi truy�n. D� Thoa v� ng truy�n S� v� ng tiên truy�n III Sóc Thiên V� ng truy�n Càn H�i tam v� phu nhân truy�n Long �0 v� ng khí truy�n Minh ch* ��ng C� s n thn truy�n 5ng thiên hóa d�c h%u th� thn truy�n Long kh�o Kh��c l0 truy�n Phùng B� Cái ��i v� ng truy�n M� Ê trinh phu nhân truy�n. H�ng Thánh ��i thn v� ng truy�n �ông Song s� tích H� ��ch truy�n Minh (ng �$c s� thn t� truy�n ��i Than �ô l0 th�ch thn truy�n X�ng Thiên Chiêu (ng thn v� ng truy�n Khai thiên tr�n qu�c �+ng châu truy�n Uy linh b�ch h�c thn truy�n Tiên L& s n B� tát chân nhân truy�n

Uy linh �$c thái bái ân thn truy�n M�c th%n truy�n Uy linh d,ng li�t hi�n trung thn truy�n Khuông qu�c �ô th�ng tá thánh v� ng truy�n Huy�n quang t� gia th�c l�c L8NH NAM CHÍCH QUÁI (VHv.1473) I H�ng Bàng th� truy�n Ng� tinh truy�n H� Tinh truy�n M�c Tinh truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Ch�ng bính truy�n B�ch tr� truy�n II Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh truy�n Kim Quy truy�n Man N� ng truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n Nguy�n Minh Không bi�t truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. Hà Ô Lôi truy�n. D� Thoa v� ng truy�n III S� v� ng tiên truy�n

Sóc Thiên V� ng truy�n Càn H�i môn tam v� phu nhân truy�n Long �0 v� ng khí truy�n Minh ch* ��ng C� truy�n 5ng thiên hóa d�c h%u th� thn truy�n Long tr�o Kh��c l0 truy�n B� Cái ��i v� ng truy�n Trinh linh nh� Tr�ng truy�n M� Ê trinh li�t truy�n. H�ng Thánh ��i v� ng truy�n Minh (ng An s� truy�n ��i Than �ô l0 th�ch thn truy�n X�ng Thiên Chiêu (ng thn truy�n Khai thiên tr�n qu�c truy�n Uy linh b�ch h�c thn truy�n Tiên L& s n B� tát chân nhân truy�n Uy linh �$c thái bái ân thn truy�n M�c th%n truy�n Uy linh d,ng li�t hi�n trung thn truy�n Khuông qu�c �ô th�ng tá thánh v� ng truy�n Huy�n quang t� gia th�c l�c L8NH NAM CHÍCH QUÁI (VHv.1473) I H�ng Bàng th� truy�n Ng� tinh truy�n H� Tinh truy�n M�c Tinh truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Ch�ng bính truy�n B�ch tr� truy�n II

Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh truy�n Kim Quy truy�n Man N� ng truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n Nguy�n Minh Không bi�t truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. Hà Ô Lôi truy�n. D� Thoa v� ng truy�n III S� V� ng tiên truy�n Sóc Thiên V� ng truy�n Càn H�i môn tam v� phu nhân truy�n Long �0 v� ng khí truy�n Minh ch* ��ng C� s n thn truy�n 5ng thiên hóa d�c h%u th� thn truy�n Long tr�o Kh��c l0 truy�n B� Cái ��i v� ng truy�n Trinh linh nh� Tr�ng truy�n M� Ê trinh phu nhân truy�n. H�ng Thánh ��i thn v� ng truy�n �ông Song s� tích H� ��ch truy�n Minh (ng �$c s� thn t� truy�n ��i Than �ô l0 th�ch thn truy�n X�ng Thiên Chiêu (ng thn v� ng truy�n Khai thiên tr�n qu�c �+ng châu truy�n Uy linh b�ch h�c thn truy�n Thn châu long v� ng truy�n L8NH NAM CHÍCH QUÁI (VHv.1266)

H�ng Bàng th� truy�n Ng� tinh truy�n B�ch khuy�n tam túc H� Tinh truy�n M�c Tinh truy�n Tân, Lang truy�n Nh�t D� Tr�ch truy�n ��ng Thiên V� ng truy�n Ch�ng bính truy�n Tây qua truy�n Lý Ông Tr�ng truy�n Vi�t T"nh truy�n Kim Quy truy�n Man N� ng truy�n T�n Viên s n truy�n Long Nhãn, Nh� Nguy�t nh� thn truy�n T� ��o H�nh, Nguy�n Minh Không truy�n Nam Chi�u truy�n Tô L�ch giang truy�n D� ng Không L�, Nguy�n Giác H�i truy�n. Hà Ô Lôi truy�n. D� Thoa v� ng truy�n S� V� ng tiên truy�n Càn H�i môn tam v� phu nhân truy�n Long �0 v� ng khí truy�n Minh ch* ��ng C� truy�n 5ng thiên hóa d�c h%u th� thn truy�n B� Cái ��i v� ng truy�n Nh� Tr�ng phu nhân truy�n M� Ê trinh li�t phu nhân truy�n. H�ng Thánh ��i thn v� ng truy�n Minh (ng An s� thn t� truy�n ��i Than �ô l0 th�ch thn truy�n X�ng Thiên Chiêu (ng thn v� ng �+ng châu thn truy�n B�ch H�c thn t�. Thn châu long v� ng truy�n Ni s� �(c h�nh truy�n Ph�m T H� s� s� truy�n

PH> D? V<N Nguy�n Qu�c Công Kim Nhan s n Tích Kê mai m�u Di�n Châu thái thú Ngô Tu�n C*ng Thiên T �áo gia Phan �ình Tá S n V� ti�t ngh�a Nguy�n Nghiên T� Nam Hoa m�c t� ng Tiên nhân Ph�m Viên Trn Danh Tiêu C� Liêu trang Trn Bá Kính S n D� c ��i v� ng Quan trung Lê Kính Nguy�n Công Ch�t Ti�n s� Nguy�n Chu �0 Lâm Tr�ch Chí linh Nguy�n M�i Phùng th� ng th� Nguy�n Công Hãng. T� Ao s� Vân Canh kh� ti�t S� tiêm công t� Tr�n V, thn m�ng Hi�n Phó gi� t Tri�u Kh2u linh t� T( t �#ng khoa Ti�n ki�p luân h�i Nguy�n Danh C Khách nhân mai kim Kh)a ��i v� ng Giáp H�i tr�ng nguyên

Nguy�n Th� �i�m

top related