krishi jagran punjabi magazine february 2016
Post on 26-Jul-2016
228 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
sbzIAW dI pnIrI iqAwr krnw-iek lwhyvMd DMdw
guxW dI Kwx -AmrUd
eDe dh c;b ftZu w[Zy ;ktXkBhnK
d[Xko{ gF{nK ~ yohdD t/b/ fXnkB d/D :'r rZbK
sbzIAW dI pnIrI iqAwr krnw-iek lwhyvMd DMdw
guxW dI Kwx -AmrUd
eDe dh c;b ftZu w[Zy ;ktXkBhnK
d[Xko{ gF{nK ~ yohdD t/b/ fXnkB d/D :'r rZbK
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroD;kb 18 ^ nze 2 ^ cotoh 2016 ^ o[gJ/ 35www.krishijagran.com
ISSN 2455-1112
n?e;u/Ii nkco
n?e;u/Ii nkco
;zgkde� � n?wH;hH v'fwfBefBd/Fe� � FkfJBh fJwkB[tb n?wH ihH tk;Bekoiekoh ;zgkde� vkH e/H hHuKvhN oftzdo s/tfsnk uzdo w’jB;jkfJe ;zgkde vkH ;zrhsk ;’Jh;zgkdeh e'nkovhB/No ;zi/ e[wkowjkgqpzXe� � cojk ykB;hBhno eko;gkv?IN o{ph i?BgZsoeko fJwokB ykB wBhF u”jkB ;kro wbj'sok dhgfFyk ;who fstkoh;hBhno gqpzXe e/Hi/H ;oZfBnk� � ;kok ykB nc;kBk wfbe u[zeh G{Nhnk g{Bw ftFFteowk rhsk okts fozeh g[zvho ;Bhnk wjkiB fPckbh wjkiB beFwh gKv/ g{Bw gqXkB n?rB; w?oh o/ub M/ftno j/wk Fowk gqhsh ujkB ezuB f;zx fofsek oki{ i?B/N ikB;B oiBh e[wkoh feqFwk bjo/ whBk gKv/ fgqnk fsqgkmh nkfJFk ykB ftek; fsnkrhgqpzXe gq;ko� � fBFKs Nke;jkfJe gqpzXe� gtB nkir/� � Bo/Ido F/oNkN/ fFteKs T[gkfXnkJ/� � nkoHn?BH u'p/ gqFKs Fowk ntBhF Fowk feqPB fpjkoh okj[b f;zx ni/ e[wko ;[e[wko dbkJh npd[; ;ws rhsk okts fozeh g[zvho no[Dk ikBk jowBgqhs f;zx ezrnekT{IN; e/HphHfJzdokfvikfJfBzr� � Xow/Ido e[wko w'fBek wbj'sok :'r/F e[wkoezwekih ;jkfJe�� d/t/Ido f;zx okj[b� � gq/w e[wko� � oziB
laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e-lh- Mksfefud
,e-,-lh- Ñf"k tkxj.k % 60@9 rhljk ry] ;wlqQ ljk; ekfdZV] utnhd xzhu ikdZ eSVªks LVs”ku] ubZ fnYyh&110016 ds }kjk ,p-
Vh- ehfM;k izsl ch 2] lsDVj&63] uks,Mk&201301]
ftyk&xkSrecq) uxj ¼;w-ih-½*lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhA
bl if=dk esa çdkf'kr ys[k ,oa fopkj ys[kdksa ds futh gSaA çdk'kd@laiknd blds fy, mRrjnk;h ugha gSaA
n?Zw.J/.;h. feqPh ikroDgzikp dh gqw[~y g/Av{ gfotkoe wk;e g~fsqek
o"kZ 18 vad 2 Qjojh 2016 #i;s 35MAC KRISHI JAGRAN
sseok
Ph. : 011-26511845, 26517923, 45503170Email : info@krishijagran.com Web : www.krishijagran.com
dqy ist 70
06 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
www.krishijagran.comsseok
SubscribeKrishi Jagran Magazine
Punjabi, Hindi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu, Assamese & English
Nishant Taak Mob: 09953756433
y/sh ;wkuko HHHH10
ਕੰਪਨੀ ;wkukoHHHH18
pNy f U ArO qW leI prRy k
bIbI kulvMq
kOr.................27
ezghNhNo s/ BjhI,
e;Nwo s/ fdzd/ jK fXnkBHHH28
dF/ ftu c;bK dk
urz k Ts[ gkdB jh ;kvk wzstL vkHpz;bHHHH29
bwieE gYs plWtie`k lwBdwiek auprwlw.........30
@uDk d/ T[sgkdB
xDk#HHHHHHHHHHHHHH32
sbjIAW Aqy nrsrI
dI KyqI krn vwlw
sPl ikswn jspwl
isMG is`DU..........38
AwloArK ipMf dy
BrwvW ny kiTn
imhnq Gtwaux leI
AwDuink KyqI
mSInrI ApxweI..43
sbzIAW dI pnIrI
iqAwr krnw-iek
lwhyvMd DMdw......46
guxW dI
Kwx -AmrUd....49
eDe dh c;b ftZu w[Zy ;ktXkBhnK.......51
duDwrU pSUAW leI
sMpUrn imSirq
Kurwk..............53
d[Xko{ gF{nK ~
yohdD t/b/ fXnkB
d/D :'r rZbK....55
ykDk^yIkBk.....59
;/js..............60
g’qveN bKu.......62
y/b irs.......63
okiBhsh..........64
fcbwh d[Bhnk.66
;zgkdeh
n?ZwH;hH v'wfBe&Email: dominic@krishijagran.com
sh s/ fBoGo nkpkdh bJh ihftek d/
ftebfge ;kXB dh io{os j?. G{wh T[g:'r d/ g?NoB ftu pj[s finkdk pdbkn BjhI j? id'I fe y/shpkVh s/ iB;zfynk dk dpkn tXdk frnk j?. nkpkdh d/ nB[gks ftu feqFh G{wh BjhI tX ;edh gozs{ feqFh G{wh s/ fBoGosk ~ xZN eoB bJh nkbNoB/fNt gqpzX j' ;edk j? ns/ fJ;dh tZvh io{os j?.
d[fBnk ftu fgqEth dk skgwkB brksko tX fojk j?, T[;d/ gqGkt ibtk:{ pdbkn d/ o{g ftu fe;/ B/ BjhI ehs/. ;g?Ffb;N wzBd/ jB fe ibtk:{ pdbkn Bkb nrb/ gzi s'I d; ;kbK ftu feqFh ;wZf;nk j'o tZvh j' ;edh j?. :ehBB fJ; ibtk:{ pdbkn :kBh fe e[dosh efjo Bkb fe;kB nS{sk BjhI oj/rk ns/ fJ;dk wsbp j? fe fe;kBK bJh y/sh dhnK u[B”shnK j'o tXDrhnK. y/sh dhnK e[dos s/ fBoGosk Bkb i[VhnK ;wZf;nktK gfjbK s'I jh ekfJw jB.
y/sh ftu w[oMkT[IdhnK T[whdK okiBhsh dh c;b sK gek ;edhnK jB go G[Zy fYZv ~ GoD bJh Bk nzB j? ns/ Bk gkDh. d/F d/ ;G s'I tZv/ oki T[sogqd/F ftu fe;kBK dh wdd eoB bJh nfyb/F :kdt dh :'iBk f;ZX/ NqK;co s/ nkXkfos j?. go eh :'iBk p[zd/byzv ftu ezw eo/rh< f;szpo 2014 ftu oki d/ bZyK fe;kBK dh ;jkfJsk bJh T[sogqd/F ;oeko B/ vkfJo?eN p?BhfcN NoK;co ;ehw F[o{ ehsh. T[d'I s'I 36 bZy fe;kBK B/ j[D se nkBbkfJB gziheoB eok fbnk j? ns/ T[jBK ~ fe;kB gqw[Zy gSkD gZso th fwb rJ/ jB. fJ; :'iBk d/ nzsors fe;kB T[dkjoD d/ s”o s/ eDe 3000 o[gJ/ gqsh e[fJzNb
1818YEARS1818
(1999-2015)
arming Comg F muin nrv ite yS
www.krishijagran.com;zgkdeh
fe;kB dh ghV ns/ ;oekoh :'iBktK2015-16 d/ oph ;hiB bJh ;oekoh phi e/IdoK s'I yohd ;ed/ jB ns/ 1400 o[gJ/ dh ;pf;vh_nkofEe ;jkfJsk_ nB[dkB nkgD/ p?Ie yks/ ftu 15 fdB d/ nzdo tkg; fbnk ;ed/ jB. fJ; :'iBk ~ feqFh y/so dhnK d' j'o ;wZf;nktK s'I fBgND bJh pDkfJnk frnk j?. dbkb iK ftu'bhJ/ ns/ S'N/ tZv/ fe;kBK ~ pokpo dk ckfJdk Bk fwbDk.
n;bhns eh j? fe ;oekoK T[go'I BhshnK pDk e/ ;'udhnK jB fe fJj BhshnK b'eb gZXo s/ th gqGkth j'DrhnK. T[j fJj BjhI ;'udhnK fe jo ;wZf;nk dh nkgDh ;EkBhnsk j[zdh j? ns/ fJ;/ ;EkBhnsk s'I T[;d/ jZb bJh fJe fdqFNh y'ih ik ;edh j?.
;oeko feqFh f;Zfynk ns/ fo;ou ~ ;ztkXkfBe gfjb d/ ojh j? sK fe y/sh ~ bkGdkfJe g/Fk pDkfJnk ik ;e/. BthI N?eBkb'ih okjhI feqFh bkrs ~ xZN' s'I xZN eo B”i[nkBK ftu y/sh gqsh fyZu ~ tXkfJnk ik ;edk j?. fe;kB uZeoftT{j ftu cZf;nk j? ns/ T[;~ fJ; ftu'I fBebD bJh fwqdk ;tk;E ekov, gqXkBwzsoh f;zukJh :'iBk, gozgokrs feqFh, gqXkBwzsoh c;b phwk :'iBk fij/ gq'rokw F[o{ ehs/ rJ/ jB. brGr 80 bZy fwqdk ;tk;E ekov fe;kBK ~ ikoh eo fdZs/ rJ/ jB. ;kb 2017 se d/F d/ ;ko/ 14 eo'V fe;kBK ~ fwqdk ;tk;E ekov T[gbpX eokT[D dh :'iBk j?.
n;hI e[dosh ftgZshnK ~ BjhI o'e ;ed/. e/tb n;hI y/sh s/ j'D tkb/ gqGktK ~ xZN eo ;ed/ jK. jo soQK d/ nBki ns/ ;oekoh g?fezr ftu xZN' xZN 20% S{N dk fJ;s/wkb eoBk io{oh eo fdsk frnk j? sKfe fJ; Bkb i[V/ j'J/ fe;kBK dh nkofEe ;fEsh ;jh ofj ;e/.
oki;EkB ftu y/sh ns/ fe;kBK d/ ftek; bJh y/so dh ibtk:{ ns/ y/so ftu T[gbpX e[dosh ;kXBk dh T[gbpXsk ~ fXnkB ftu oZyd/ j'J/ fibk gfo:'iBktK fsnko eokJhnK ik ojhnK jB. fJ;/ soQK wZX gqd/F ns/ fpjko ftu th fe;kB efbnkD bJh oki y/sotko fe;kBK dhnK ;wZf;nktK ~ ;[bMkT[D ftu bZr/ jB. gzikp B?FBb p?Ie dk fe;kB eq/fvN ekov th fe;kBK ~ fJe uzrh ;[ftXk gqdkB eodk j?.
y/
08 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
AGRICULTURE W RLDThe Pulse of Agri-World
www.krishijagran.com
9 Languages (7 Indian & 1 Global), 17 States, 1 Portal – 8 Million combined readership
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170 Email: info@krishijagran.com Web: www.krishijagran.com � �
KRISHI JAGRAN, INDIA'S NO.1 AGRI MEDIA GROUP
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroDThe Pulse of Rural India
కృ� ిజ�గర�కృ� ిజ�గర� ßÔÁ¿ø¸ æ±á. í ßÔÁ¿ø¸ æñá1íßÔÁ¿ø¸ æñá1í
;b B[e;kB d/ dkftnK ~ ibdh fBgNkT[D bJh e/Ido
;oeko T[jBK dk vo'B Bkb ;ot/n eokJ/rh. fJ;d/ bJh
ibdh jh ftd/F s'I vo'B dh yohd ehsh ikJ/rh. ;{soK d/
nB[;ko i{B wjhB/ s'I bkr{ j'D tkbh gqXkBwzsoh c;b phwk
:'iBk ~ gqGkth sohe/ Bkb bkr{ eoB bJh gqXkB wzsoh Bo/Ido
w'dh B/ finkdk s'I finkdk seBheh ;jkfJsk bJ/ ikD d/ fBod/F fds/ jB.
� feqFh wzsokb/ d/ nfXekoh d/ nB[;ko fJ; f;bf;b/ ftu wjkbkB'fp; B?FBb eokg c'oek;N ;?INo pBkT[D dh :'iBk ~ wzi{oh fdsh ik u[eh j?. nfXekoh d/ nB[;ko c;bK d/ n;bh ns/ ibd ;ot/n bJh gfjbK fJe vo'B dh yohd ehsh ikJ/rh. T[;dh ;cbsk d/ nkXko s/ jh T[;dh ;zfynk tXkT[D s/ ftuko ehsk ikJ/rk.
c;b B[e;kB dk vo'B Bkb j't/rk nKebB
uktb dh yohd ftu tkXk, 2H44 eo'V NB s'I finkdk
eDe dk T[sgkdB finkdk ofjD dh T[whdL y/shpkVh wzsoh shpkVh wzsoh okXk w'jB f;zx B/ fejk fe xZN oep/ d/ pkti{d nB[e{b
w”;w d/ ekoB d/F ftu eDe dk T[sgkdB 2015-16 ftu fgSb/ ;kb
d/ 8H89 eo'V NB d/ b?tb s'I finkdk ofjD dh T[whd j?. T[jBK B/ fJj th
dZf;nk fe jkbKfe fJ; ;kb eDe dk oepk c;b ;kb 2014-15
(i[bkJh-i{B) d/ w[ekpb/ xZN fojk gozs{ c;b T[sgkdB finkdk ofjD dh
;zGktBk j? feT[Ife w”;w ftGkr B/ cotoh-wkou d/ d”okB nB[e{b w”;w
dh GftZytkDh ehsh j?. fJ; ;kb T[sgkdB fgSb/ ;kb Bkb'I fes/ finkdk
oj/rk.
wi'o wkB;{B d/ ekoB T[sgkdB ftu ewh dh nkFzek pDh ojh, gozs{
T[;d/ pknd th 2015-16 d/ wkoehfNzr ;kb ftu ;oeko dh uktb
dh yohd 25% tX e/ 2H44 eo'V NB se gjz[u rJh j?. Gkosh ykd fBrw
ns/ oki ;oeko dhnK J/iz;hnK yohd dk ezw eo ojhnK jB.
ikDekoh d/ nB[;ko ;oeko B/ nes{po s'I F[o{ j'J/ ukb{ ftgBD ;kb ftu
fszB eo'V NB uktb yohd dk beF oZfynk j? id'I fe fgSb/ ;kb d/ ;wkB
ghohnv ftu fJjBK J/iz;hnK B/ 1H96 eo'V NB uktb dh yohd ehsh ;h. g{o/
wkoehfNzr ;kb ftu fJj 3H2 eo'V NB ojh ;h. gzikp ns/ jfonkDk ftu uktb dh
yohd dk ezw g{ok j' u[Zek j?. T[E/ jh T[sogqd/F, SZsh;rV, nKXok gqd/F ns/ s/bzrkBk ftu
fJj s/ih Bkb ub fojk j?. ;{soK dh wzBhJ / sK ;oekoh nKefVnK d / nB;[ ko Ts[ o gdq F/ ftu uktb yohd fJ; ;kb tX e /
jkb / se 21H5 byZ NB ojh j ? fijVh fgSb / ;kb ;wkB ghohnv ftu 11H5 byZ NB ojh ;h. fJ; / soKQ SsZ h;rV ftu fJj 28H6
byZ NB s I' tX e / 37H2 byZ NB, nKXok gqd/F ftu 10 bZy NB s'I tX e/ 19H2 bZy NB j' rJh.
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
c
e
y/
10 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
fe;kB th fBo:kse pBD- vkH i? fsbe so-okFNoh pkiko ftu j[D Gkos dh tZvh fJbkfJuh
dh wzr tXD tkbh j?. rzrNke ;fEs ;gkfJf;} p'ov B/ fJ; rZb dk y[bk;k eod/ j'J/ fejk fe Gkos ftu nZs s'I finkdk ehwsh w;kb/ g?dk eoB tkb/ f;eZw ~ i?fte y/sh oki x'fFs ehsk frnk j?. fe;kBK bJh ;kvk fJjh ;zd/F j? fe T[j th fBo:kse pBD. fJj rZb ;gkfJf;} p'ov d/ u/now?B vkH J/ i?fsbe B/ rzrNke ftu fJe czeFB d/ d”okB ejh.
T[jBK B/ fejk fe fJj ;ob j? go ;[fdqV j?. @@nfijk ftu'bhnK ~ jNkT[D bJh ehsk ik fojk j?##. fJ; Bkb c;b d/ tgko ftu eNkJh d/ pknd ftu'bhnK ftu ewh nkJ/rh. ;gkfJf;} p'ov e'b eohp 50 eowukohnK dh fJe Nhw j? fijVh Bk f;oc i?fte y/sh ~ pDkJ/ oZyD ;r'I nkT[D tkb/ ;kbK ftu w;kfbnK dh y/sh s'I j'o finkdk ewkT[D bJh T[sgkdeK ~ wip{s pBkT[D bJh f;feZw ftu ezw eo oj/ jB. vkH i?fsbe B/ fejk @@;gkJhf;} p'ov f;eZw d/ f;zrskw d/ gkozgfoe w;kbk piko ftu nkgDh gqf;ZX gkefFe fBbkwh bJh fJe Jh-wzu dk F[G nkozG eoB tkbk j? fi; Bkb tZvh fJbkfJuh dh y/sh ~ j[D s'I S/ wjhfBnK ftu j'o tkXk fwb/rk. fJj fvihNb Gkos
nfGnkB d/ nB[;ko jh j' fojk j?.
vkH i?fsbe B/ dZf;nk fe @@i?fte sohe/ Bkb g?dk ehsh rJh tZvh fJbkfJuh dh ehws ykd s'I g?dk ehsh rJh tZvh fJbkfJuh dh ehws dh s[bBk ftu finkdk j' ;edh j?##. ftd/FK ftu gqhwhnw tor d/ T[gG'rsktK dh ;zfynk tXD
tkbh j?##. T[jBK B/ fejk, @@;wMdko T[g:'reosk j[D finkdk g?;/ dk G[rskB eoB bJh fsnko jB##.
vkH i?fsbe d/ nB[;ko i?fte o{g Bkb g?dk ehsh rJh tZvh fJbkfJuh w”i{dk ;oeko d/ @w/e fJB fJzvhnk# fwFB dk fJe j'o T[dkjoD j? fi; dk T[d/F d/F ~ ;td/Fh o{g Bkb ftef;s T[sgkdK dk fJe rb'pb jp pBkT[Dk j?.
r”osbp j? fe Gkos B/ 2014-15 ftu 665 NB tZvh fJbkfJuh dk fBo:ks
ehsk. nKefVnK s'I gsk bZrdk j? fe w”i{dk ftZsh ;kb dh gfjbh Swkjh ftu, fjwkbh fJbkfenK d/ fJe
fBFfus Gkr ftu g?dk ehs/ ikD tkb/ s/i y[Fp{ tkb/ w;kb/ B/ nzso-okFNoh piko ftu d/F bJh 2011H50 bZy o[gJ/ ewkJ/. oki d/ 17,000 j?eN/no y/so ftu tZvh fJbkfJuh g?dk eoB tkbk f;fZ ew ;kbkBk 4000 whfNeq NB (dF/ ftu Ts[ gkdB dk 90%) w;kfbnK dk Ts[ gkdB eodk j.?
g”fdnK dhnK fe;wK dk pukn io{ohL vkH o'fjZbk wT[sEkB ftfdnkghm d/ sfjs ;zukfbs feqFh ftfrnkB e/Ido
ftu @@gkdg fe;wK dk ;zoeFB ns/ fe;kBK d/ nfXeko
nfXfB:w-2001# ftF/ s/ f;ybkJh ns/ ikro[esk gq'rokw dk
nk:'iB ehsk frnk fi; ftu y/so d/ fe;kBK B/ tZvh frDsh ftu
fjZ;k fbnk. gq'rokw d/ w[Zy w/jwkB i'Xg[o d/ feqFh seBheh gq:'r
ns/ nB[;zXkB ;z;EkB d/ fBd/Fe vkH ghHghH o'fjZbk B/ fejk fe Gkos
;oeko B/ fe;kBK bJh fJe nfijk nfXfB:w gkfos ehsk j? fi;d/
sfjs i/ fe;/ fe;kB e'b nfijk gkdg nB[tzfFe gdkoE s'I nbr j?
T[;~ T[go'es nfXfB:w d/ sfjs gzihfeqs eok ;ed/ jB.
yk; w/jwkB ns/ T[Zx/ phi gqiBe vkH fti/ gqekF nkohnk B/ fe;kBK ~
T[es nfXfB:w d/ sfjs nfXekoK ns/ fB:wK dh vhN/b ftu ikDekoh fdZsh.
feqFh ftfrnkB e/Ido FqhrzrkBro d/ gq'rokw e'nkovhB/No vkH phHn?;Hf;ZX{ B/
fe;kBK ~ nkgD/ nfXekoK ns/ coi d/ gqsh ikro[e j'D dh rZb ejh ns/ fJ; fdFk ftu fe;kBK ~ nZr/ nkT[D bJh gq/fos
ehsk. T[jBK B/ df;nk fe e[M wo{ tB;gsh j? fit/I fe o'fjVk nkfd ftu fJ; soQK dhnK ;zGktBktK bZGhnK ik ;edhnK jB.
feqFh ftfrnkB e/Ido d/ gq'rokw e'nkovhB/No vkH nB{g e[wko B/ czeFB ftu w”i{d ;ko/ w/jwkBK dk ;tkrs ehsk ns/ @@gkdg
fe;wK dh ;[oZfynk ns/ fe;kBK d/ nfXeko nfXfB:w-2001## ftF/ dh wjZssk s/ gqekF gkfJnk. gq'rokw dk ;zukbB vkH
uzdoF/yo Fowk B/ ehsk.
nz
rqk
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
12 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
;'wkBh ;hv;
fe;kBK dk
jw;co
vhnB F{ro fwb} n?;';hJ/FB B/ d/F ftu ;kb 2015-16 ftu uhBh d/ T[sgkdB nB[wkB ftu eN”sh ehsh j?.
n?;';hJ/FB dk efjDk j? fe d/F ftu 1 nes{po s'I F[o{ j'J/ Bt/I
uhBh ;kb ftu uhBh dk T[sgkdB 260 bZy NB ofj ;edk j?. g{ot uhBh T[sgkdB nB[wkB ftu fJ;wk B/ 3H7 ch;dh dh
eN”sh ehsh j?. fJ;wk dk efjDk j? fe wjkokFNo ftu ;[Ze/ dh tiQk Bkb rzB/ dh c;b s/ n;o fgnk j?. fJjh ekoB j? fe nB[wkB ftu eN”sh eoBh g? ojh j?. uhBh d/ xZN T[sgkdB ns/ Gkos d/ ;hfws fBo:ks Bkb uhBh dhnK rb'pb ehwsK ~ wip{sh fwb/rh.
uhBh T[sgkdB ftu j't/rh eN”sh
ihn?w ;oQ'I ~ BjhI fwb ;eh wzi{oh Sb/ ekch ;w/I s'I ihn?w c;bK ~ wzi{oh d/D dh rZb ub ojh j? fi;
bJh e/Ido ;oeko B/ fJe ew/Nh dk rmB th ehsk j'fJnk j?. fJ; gk;/
fJe j'o edw u[Zed/ j'J/ ihn?w ;oQ'I ~ wzi{oh d/D dh rZb nkJh ;h go Gkoh
fto'X d/ ubd/ e/Ido ;oeko dh i/B/fNe fJzihfBnfozr n?go{tb ew/Nh
(ihJhJ/;h) ~ nB[tzfFe o{g Bkb ;ztofXs (;[Xoh) ;o'QI dh wzi{oh NkbBh gJh.
fe;kB ;zrmBK, ;zr ns/ oki ;oekoK d[nkok fto'X ehs/ ikD d/ pknd
e/Ido ;oeko ihn?w ;o'QI ~ tgkoe wzi{oh d/D ftu n;woE ojh. feqFh wzsoh
okXk w'jB f;zx B/ th ihn?w c;bK ~ nB[;zXkB ftfB:weh wkBdzvK d/ nB[o{g
wkBsk fds/ ikD dh tekbs ehsh j?. T[jBK dk wzBDk j? fe wzi{oh d/ pknd
c;bK dh T[gi tX/rh. r”osbp j? fe ;kb 2010 ftu ihn?w p?IrB dhnK
c;bK s/ p?B bk fdsk frnk ;h.
tX ;edk j? ykD-ghD d/ gdkoEK dh ;[oZfynk dk dkfJok
ohp spe/ bJh ;pf;vh s/ gqXkBwzsoh Bo/Ido w'dh d/ i'o d/D d/
pknd ;oeko B?FBb c{v f;eUfoNh n?eN ~ tZv/ g?wkB/ s/ bkr{ eoB
dh fsnkoh ftu j?. gqkgs ikDekoh d/ nB[;ko fJ;d/ bJh 1,30,000
eo'V o[gJ/ dk fJzsikw j't/rk. fJj fJ; ;kb d/ piN ftu ehs/ rJ/
nkpzNB dh d'r[Dh oew j't/rh. fJ; ;kb d/ piN ftu c{v ;pf;vh
bJh 1,24,419 eo'V o[gJ/ dk nkpzNB ehsk frnk. fJ; n?eN
~ ftZsh ;kb dh F[o{nks :kBh fe 1 ngq?b s'I g{oh soQK bkr{
ehsk ikJ/rk. ;{soK d/ nB[;ko :'iBk dh ikDekoh oZyD
tkb/ nfXekohnK dk efjDk j? fe c{v f;eUfoNh n?eN 1
ngq?b s'I 27 okiK ns/ e/Ido Fkf;s gqd/FK ftu fuzfBs 70
eo'V s'I finkdk bkG b?D tkfbnK ~ eto eo/rk.
fJz
fg
r
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
14 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
do ;oeko B/ y'go/ dh n?wHnkoHgh tXkT[D dk c?;bk ehsk j?.
;{soK dk efjDk j? fe j[D fwfbzr y'gok dh n?wn?;gh ;kb 2016
bJh 400 o[gJ/ tXke/ 5950 o[gJ/ gqsh e[fJzNb eo fdsh rJh j?.
fJ; Gkn d/ tkX/ Bkb Bkohnb dh y/sh ~ tkXk fwb ;edk j?. nkofEe
wkwfbnK dh e?pB/N ew/Nh B/ pkb y'go/ dk xZN' xZN ;woEB w[Zb 410
o[gJ/ tXk e/ 6240 o[gJ/ gqsh e[fJzNb eo fdsk j?.
ek, n”fbnK fijhnK e[dosh w[;hpsK s'I ghfVs
ns/ fgSb/ ;kb d/o Bkb nkJ/ wkB;{B d/
ubd/ d/F ftu ykd nzB T[sgkdB ftu Gkoh
froktN nkJh j?. b'eb pkiko ftu T[sgkdK dh
ewh ns/ ehwsK dh T[Eb-g[Eb d/ ubd/ fe;kBK dh
;fEsh Bki[e j' u[eh j?.
;oeko B/ tXkfJnk y'go/ dk w[Zb
fJ;d/ Bshi/ ti'I toswkB ftu Gkos ~ eohp 16 ;kbK pknd
weZh dk nk:ks eoBk fgnk j?. T[E/ jh nkT[D tkb/ e[M wjhfBnK
ftu e[M j'o ykd gdkoEK tZv/ g?wkB/ s/ nk:ks ftu eDe, dbjD
ns/ fsbjD th Fkfwb j' ;edk j?. ;{soK dh wzBhJ/ sK uhBh
nk:ks dh th fsnkoh ub ojh j?. d{i/ gk;/ fsbjD dh rZb eohJ/
sK ;kb 2014-15 ftu 45 bZy NB fsbjD dk fBo:ks fJokB,
ikgkB, e'ohnk ns/ skfJtkB fij/ d/FK ~ eoB d/ pknd Gkos fJ;
;kb fJ;~ nk:ks eoB dh ;fEsh ftu gj[zu frnk j?.
p/ ;w/I d/ pknd fgnk} d/ w[Zb xZN j'D d/ nk;ko B}o nk oj/ jB. gqkgs
ikDekoh d/ nB[;ko wjkokFNo ;fEs bk;brKt E'e pkiko ftu fgnki dh ehws
10 og[ J / gsq h feb ' s I' th jm/ K ubh rJh j ? fijVh fe ukb{ ftZsh ;kb ftu j[D se dh ;G
s'I xN ehws j?.
fgnki d/ Gkn f;szpo ftu 41H30 o[gJ/ gqsh feb' ;B. fijV/ brGr 76% s'I
finkdk N[ZN e/ cotoh ftu 9H50 o[gJ/ gqsh feb' j' rJ/. Bkf;e s'I fwb/ fJe nKeV/ d/
nB[;ko fgnki d/ E'e Gkn xZN' xZN 7 o[gJ/ ns/ finkdk s'I finkdk 14H22 o[gJ/ gqsh
feb' j?. d/F Go ftu ;[uko{ ng{osh d/ ubd/ fgnki dhnK ehwsK ftu fJe s'I d' o[gJ/
gqsh feb' dh j'o froktN nk ;edh j?.
swkw e'fFFK d/ pkti{d ykD-ghD dhnK uh}K dk nk:ks
fgnk} d/ w[Zb s'I fwb/rh okjs
e/I
;'
bz
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
15n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
feqFh ikroD gZfsqek ~ xo xo ftu fbikT[D bJh pbke gZXo s/ w?B/io, n?r}hfeT{fNt dh }o{os j?.
sBykj ns/ j'o g?e/ifibk ftgBD nfXekoh;Bkse (3-4 ;kb dk s}opk)
n?wHJ/H;h feqFh ikroDpbke n?r}hfeT{fNt
10th gk; (s}opk - fe;kBK Bkb w/bi'b)
;zgoe eo'L fBFKs Nke, nkb fJzfvnk ;oe[b/FB nfXekoh, c'BL 09953756433, 09891263263 60_9, sh;oh wzf}b, :{;c ;okJ/ wkoehN, rohB gkoe w?No' ;N/FB d/ B}dhe, BthI fdZbh - 110016
c'BL 011-26511845, 26517923, 45503170 Jhw/bL circulation@krishijagran.com t?p;kJhN L www.krishijagran.com
1818YEARS1818
(1999-2015)
rming Commg Fa unvin iter yS
oeko ;z;d d/ nkrkwh piN ;?FB ftu gzukfJsK ftu n”osK bJh
33% okyt/IeoB ~ tXk e/ 50% eoB d/ pko/ ftu gq;skt fbnk
;edh j?. gzukfJsh oki (nB[;{fus y/soK dk ft;sko) bkr{ j'D d/ ftF/
ns/ fdFk ;zpzXh fJe okFNoh ekoiFkbk ftu rqkwhB ftek; ns/ gzukfJsh
oki s/ ftuko ehsk frnk j?. ;{soK d/ nB[;ko oki ;oekoK gzukfJsK ftu
wfjbktK ~ 50% foiot/FB gqdkB eoB s/ ftuko eo ojh j? gozs{ ;zftXkB
ftu ;zF'XB d/ pknd fJ;~ g{o/ d/F ftu bkr{ eo fdsk ikJ/rk.
;ko/ okiBhfse db fJ; ws ;zF'XB dk ;woEB eoDr/ iK BjhI fJj sK tes nkT[D s/ jh gsk bZr/rk. ikDekoh d/
nB[;ko w”i{dk J/eb ekoiekb d/ pdb/ gzi ;kb d/ d' ekoiekbK d/ ;zpzX ftu wfjbktK bJh tkov fo}ot ehs/ ik ;ed/
jB. jkb/ fJ; rZb s/ ftuko ehsk ik fojk j?, fezBk pdbkn j't/rk fJj sK tes jh dZ;/rk.
F ftu pk;wsh uktb dk T[sgkdB tX/rk feT[Ife
fJzNb?eu[nb gqkgoNh J/ghb?N p'ov (nkJhghJ/ph) B/
G[r”fbe T[gdoFB ofi;Noh, u/BZJh d/ ;jkfJe ofi;Nqko ~
feqFh ns/ gq;z;feqs ykd T[sgkd fBo:ks ftek; nEkfoNh d/
;{soK s'I fwbh ikDekoh d/ nB[;ko G[r”fbe ;hwKeB d/
nB[o{g pk;wsh uktb d/ G[r”fbe ;ze/fse N?r dh gziheoB
gzukfJsK ftu 50% wfjbk okyt/IeoB s/ ftuko
ihn?w c;bK dk okj y[bD d/ ;ze/s
d/F ftu tX/rk pk;wsh dk T[sgkdB
gqfeqnk F[o{ eoB d/ fBod/F fds/ ;B. fJ; Bkb T[so Gkos
d/ ;Zs pk;wsh uktb T[sgkde oki gzikp, jfonkDk,
fjwkub gqd/F, T[sokyzv, T[sogqd/F ns/ izw{ eFwho ~
ihnkJh N?r fwb frnk j?. ikDekoh d/ nB[;ko oki ns/
J/ghvk tb'I Bt/I f;o/ s'I pD/ T[g:[es nt;o ~ fXnkB ftu
oZyd/ j'J/ p'ov B/ ofi;Nqko ~ pk;wsh bJh ihnkJh d/
sfjs nkT[D tkb/ fJjBK okiK d/ fJbktk wZXgqd/F d/ wkwb/
s/ th fco s'I ftuko eoB bJh fejk j?. fe;/ ihnkJh N?r ~
feqFh e[dosh iK fBofws uhiK bJh ikoh ehsk ik ;edk j?.
fJ;d/ bJh G[r”fbe, r[DtZsk, fynksh iK j'o bZSD j'Dk
io{oh j[zdk j?.
Fh y/so ftu eqKsheko pdbkn d/ o;s/ ~ i?t
N?eBkb'ih j'o nk;kB eo ;edh j?. i?B/fNe
fJzihfBnfozr okjhI c;bK dh T[sgkdesk tXD dhnK
;zGktBktK ~ t/yd/ j'J/ Gkos ftu ihn?w c;bK dk okj
y[bD d/ ;ze/s fwbD bZr/ jB. e/Idoh feqFh wzsoh okXk
w'jB f;zx dk efjDk j? fe i?B/fNe fJzihfBnfozr c;bK dh
T[gi tXkT[D dk o;sk eZfYnk ikJ/rk. jkbKfe ihn?w ;o'QI
dh y/sh bJh wzi{oh s/ i?B/fNe fJzihfBnfozr ngo/}b ew/Nh
dh p?me ftu e'Jh c?;bk BjhI j' ;fenk.
Gkos ftu fcbjkb r?o ykd c;b phNh egkj dh y/sh
dh S{N j? fi; Bkb T[sgkdesk ftu Gkoh tkXk j'fJnk j?.
fJjh ekoB j? fe Gkos egkj nk:kse s'I fBo:kse d/F j'
frnk j.? fsbjD ns / dbjD dh Gkoh ewh ~ go{ k eoB bJh
;oeko fJ; nkXf[ Be Ne? Bkbi' h dk o;sk yb' D dh ;u' ojh j ?
fi; ftu pkfJU Ne? Bkbi' h gwq yZ[ j.?
;
feq
d/
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
16 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
o'QI T[sgkde okiK ftu fJ; ;w/I w”;w tfXnk j'D eoe/ ;o'QI dh c;b oph ;hiB ftu 52-57 bZy NB dk
T[sgkdB j' ;edk j? gozs{ w”;w nkT[D tkb/ fdBK ftu
row j[zdk j? sK c;b ~ fdZes nk ;edh j? ns/ ;o'QI dhnK
ehwsK tX ;edhnK jB.;{soK d/ nB[;ko jbeh pkfoF dh ;zGktBk j?, fijVh
c;b ~ ckfJdk gj[zukJ/rh. i/ wkou ftu pkfoF j'Jh sK
;o'QI dk T[sgkdB th xN/rk ns/ ehwsK ftu th pdbkn j'
;edk j? gozs{ eB'bk s/b dk nk:ks tXD Bkb fJ; ;kb
;o'QI s/b nk:ks gqGkfts j' ;edk j?. ikDekoh d/ nB[;ko
w”i{dk w”;w dh ;fEsh ftu ;o'QI dhnK ehwsK fJ; ;kb
F Go ftu c?b/ o;'Jh ns/ c{b go';?;o} fJ; ;kb
;'fJnkphB s/b dk finkdk T[g:'r eo ;ed/ jB.
fJ;Bkb gkw nkfJb d/ nk:ks ftu ewh nk ;edh j?.
;{soK d/ nB[;ko ;'fJnkphB eq?Fo} nes{po 2015 s'I
F[o{ j'J/ s/b ;kb ftu 40 bZy NB finkdk ;'fJnk s/b
nk:ks eo ;ed/ jB. fJ; nk:ks dk wsbp j't/rk fe
finkdk T[sgkdB Bkb ehwsK ftu ewh d/ nk;ko
;'fJnk s/b gkJ/rk gkw nkfJb s/ gqGkt
oph c;bK dk oepk 7H16 bZy j?eN/no
finkdk tXD d/ nk;ko BjhI jB. d' fszB okiK ftu fsbjD
s/ ;Nke fbfwN j?. fJ;d/ fJbktk eB'bk s/b g{ok ;kb ;o'QI
dhnK ehwsK T[go BjhI T[mD d/t/rk ns/ fJj fJ;d/ bJh
go/FkBh dk ;pZp pD/rk. fJ; ;kb d/F ftu seohpB uko
bZy NB eB'bk dk nk:ks j'D dh ;zGktBk j?.
d/F ftu fizBk ykd s/b nk:ks ehsk ik fojk j? T[;dk 25
ch;dh fjZ;k ;'fJnk s/b dk j't/rk. fJj nk:ks ;kb
2011-12 d/ 11 ch;dh dh s[bBk ftu d'r[D/ s'I finkdk
j't/rk. finkdkso ;'fJnk s/b noiBNhBk, pqkihb ns/
nwohek s'I nkT[Idk j?.
d/F ftu j[D gkw nkfJb dk BjhI ;r'I ;'fJnk s/b dk
nk:ks tX fojk j? id'I fe eo{v nkfJb dhnK ehwsK fvZrD
Bkb fJzv'B/Fhnk ns/ wb/Fhnk dh pkfJUfcT{b wzr dh ;[;s
g? ojh j?. fJ;dh tiQk Bkb fJjBK d'jK d/FK ~ gkw nkfJb
;Nke xNkT[D d/ edw u[ZeD/ g? oj/ jB. Gkos ftu
iB;zfynk tXD d/ Bkb ns/ b'eK dh nkwdBh ftu tkXk j'D
Bkb ykd s/bK dh ygs tX ojh j?.
F d/ nbr nbr okiK ftu rowh dhnK c;bK dh fpikJh
izw e/ ehsh rJh j?. nKefVnK d/ nB[;ko fJ; ;kb oph
c;bK d/ nzsors e[b fpikJh y/so ftu nKeVk ekch nZr/ gj[zu
frnk j? fi; ftu eDe dh fpikJh ns/ o'gkJh 292H52 bZy
j?eN/no, dbjD dh 139H08 bZy j?eN/no, w'N/ nBkiK dh
60H08 bZy j?eN/no, fsbjD dh 77H43 bZy j?eN/no ns/ M'B/
dh fpikJh 22H41 bZy j?H ftu ehsh ik u[eh j? fijVh e[b fwbk
e/ 591H51 bZy j?eN/no gj[zu frnk j?.
;
d/
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
17n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
d/
tfXnk y/sh bJh nkJh;hn?b T[otoe
;kB w/b/ ftu fjZ;k b?D nkJh e?fweb ns/
coNhbkfJ}o pBkT[D tkbh nzso-okFNoh ezgBh
nkJh;hn?b d/ vkHn?;thn?; ;[pokwfBnw, fpiB; j/v,
feF'o rkfJetkv, ;N/N w?B/io, nfws e”o ;/b; w?B/io
nkJh;hn?b Bkb feqFh ikroD B/ yk; rZbpks ehsh ns/
ikfDnk fe fe; soQK ezgBh fe;kBK bJh p/jsohB ;/tktK gqdkB
eo ojh j?.
� vkH ;[pokwfBnw B/ dZf;nk fe nkJh;hn?b fJiokfJb dh ezgBh j?. 63 ;kb s'I Gkos d/ fJbktk d[fBnk d/ eJh
d/FK ftu ezw eo ojh j?. T[jBK B/ dZf;nk fe fJj ezgBh ;z;ko dh tZvh g'NkF fBowksk ezgBh j?. vkH ;[pokwfBnw B/ fejk
fe ;kv/ e'b ;ko/ r[DtZsk:[es ns/ gkDh ftu x[bDFhb feqFh T[otoe jB fijBK B/ ezgBh ~ fJe nbr gSkD dtkJh j?.
ck;c'o; ns/ g'NkFhnw dk T[sgkdB ezgBh d[nkok tZvh wksok ftu ehsk iKdk j?. ezgBh 26 s'I finkdk d/FK ftu ezw eo
ojh j?. vkH ;[pokwfBnw d/ nB[;ko fe;kB nkJh;hn?b d/ T[sgkdK s'I ckfJdk b? oj/ jB. nkJh;hn?b g'NkF d/ fJbktk
ck;c/N T[otoe, oke ck;c/N ns/ gkDh ftu x[bDFhb T[otoe pDkT[Idh j?. T[jBK B/ dZf;nk fe ezgBh dk f;oc fJe
T[d/F fe;kBK ~ r[DtZsk :[es T[sgkd ns/ uzrhnK ;[ftXktK gqdkB eoBk j?. T[E/ d{i/ gk;/ feF'o rkfJetkv B/ fejk fe
ezgBh pj[s uzrh gZXo s/ ezw eo ojh j?. fe;kB nkJh;hn?b d/ T[sgkdK dk fJ;s/wkb eo ;/jswzd c;b b? oj/ jB.
D/ ftu j'J/ fe;kB w/b/ ftu fjZ;k b?D nkJh fJ; ezgBh
Bkb id'I feqFh ikroD B/ rZb ehsh sK ezgBh d/ gqshfBXh ;tgfBb e[zto B/ dZf;nk fe J/Iib gzg dh F[o{nks 1987 ftu okie'N ftu fFtbkb GkJh ntuko GkJh nXo'ik B/ pVh S'Nh gZXo s/ ehsh ;h. T[jBK B/ ezgBh d/ T[sgkdK d/ pko/ fejk fe ezgBh w[Zy o{g Bkb feqFh, xo/b{ ns/ c?eNoh ftu gq:'r j'D tkb/ T[sgkdK dk fBowkD eodh j?. Fqh e[zto B/ fejk fe p/FZe ezgBh S'N/ b?tb s/ F[o{ j'Jh j? go j[D fJ;B/ d/F d/ finkdkso okiK ftu nkgDh gSkD pDk bJh j?.
T[jBK d/ nB[;ko fe;kBK dh ;G s'I tZvh io{os j? uzrh c;b ns/ ;w/I s/ T[sgkdB d/ Bkb Bkb uzrh nkwdBh. fJjBK ;G uhiK bJh io{oh j? fe fe;kB y/shpkVh d/ y/so ftu BthI seBhe nwb ftu fbnkT[D. jkb/ th ;kv/ fe;kB Gok y/s ftu gkDh dh ewh s'I i{M oj/ jB. T[jBK d/ y/sK ftu g{ok gkDh Bk fwbD eoe/ ;jh ;w/I s/ c;b dk T[sgkdB BjhI j' gkT[Idk. T[E/ jh d{i/ gk;/ fe;kBK bJh fpibh dk fpb nkT[Dk th fJe tZvh ;wZf;nk j?. fJjBK ;kohnK ;wZf;nktK s'I fBgND bJh ;kvh ezgBh dk fe;kBK ~ uzrh r[DtZsk tkb/ w'No gzg ns/ gkfJgK d/D bJh ezgBh gqshpZX j?. T[jBK B/ dZf;nk fe T[sgkd dk fBowkD eoB s'I gfjbK ;kvk fynkb fJjh ofjzdk j? fe fJ;~ gq:'r eoB tkb/ ~ fJ;dk g{ok ckfJdk fwb ;e/. fJ;d/ bJh ;kv/ T[sgkd gkto ns/ gkDh d'jK dh pus eod/ jB. tkNo w'No ns/ gkfJg d/ wkvb ezgBh d[nkok piko ftu fbnKd/ ik u[Ze/ jB. ;tgfBb B/ dZf;nk fe T[jBK dh ezgBh Bk f;oc tfXnk T[sgkd pDkT[Idh j? ;r'I nkgD/ rkjeK ~ uzrhnK ;[ftXktK th fdzdh j?. fJjh ;kvh ezgBh dh skes j?. T[jBK B/ dZf;nk fe ;kvk T[d/F nkT[D tkb/ ;w/I ftu d/F d/ e'B/ e'B/ ftu gj[zu e/ fe;kBK ~ uzrh ;[ftXktK ns/ r[DtZsk:[es T[sgkd w[jZfJnk eokT[Dk j?.
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
fe
gkDh dh ;jh fJ;s/wkb - J/Iib gzg d/ Bkb
g[
18 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
rpkBh d/ ezw ftu
fNF{ ebuo d/ T[g:'r
Bkb e;kBK ~ T[whd s'I
finkdk bkG fwbDk
;[Gkfte j?. pkrpkBh ftu
;cbsk dk dkntk eoB
tkbh i?B n?ohr/FB ezgBh
d/ ;fuB gkfNb B/ dZf;nk
fe fNF{ ebuo s'I fsnko
e/b/ dk g”dk nZm wjhB/
ftu jh cb d/D brdk
j?. Bkb jh 15 o[gJ/ dk
fJe g”dk 35 s'I 40 feb'
se T[sgkdB fdzdk j?.
fJjh Grtk ozr dk nBko
dk g”dk f;oc 15 wjhB/
ftu jh Gog{o T[sgkdB
d/D brdk j?. j'o g”fdnK
d/ w[ekpb/ fNF{ ebuo
Bkb fsnko j'J/ g”d/ ftu
o'r gqsho'Xh skes finkdk
j[zdh j? fi; Bkb fJjBK
dk ihtB ekb sK tXdk jh
j? ;r'I T[sgkdB th Gog{o
j[zdk j?. i?B fJohr/FB
ezgBh rkjeK ~ 45 fdB
dk g”dk fsnko eoe/ fdzdh
j?. ns/ pkrpkBh d/ ezw,
g”fdnK dh d/yo/y ;zpzXh
ikDekoh th w[jZfJnk
e o k T [ I d h j ? .
fNF{ ebuo d/ T[g:'r Bkb fwb/rk Gog{o bkG
pk
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
19n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
xZN gkDh Bkb th g{oh j't/rh f;zukJh
i?fte y/sh ~ T[s;kfjs eodk @@fpr pk;e/N##
B' fdB xZNdh po;ks d/ ekoB fe;kBK bJh
c;b T[sgkdB eoBk w[Ffeb j[zdk ik fojk j?. xZN gkDh Bkb finkdk f;zukJh eoB bJh BthnK seBheK dk ftek; j' frnk j?. yKvktheo n?ro' gbk;N fJzv;Nqh} tb'I iowB w/v ckT{IN/B gkfJg pkiko ftu
fwbdh j?. fJ; gkfJg dk T[g:'r e'Jh th fe;kB nk;kBh Bkb eo ;edk j?.
� ezgBh d/ i:zs ekV/ B/ ikDekoh fdZsh fe fJ; gkfJg d/ T[g:'r Bkb fpibh dh Gkoh pus j[zdh j?. Bkb jh y/sK dh pokpo f;zukJh xZN gkDh ns/ xZN ;w/I ftu j' iKdh j?. gkfJg jbek j'D eoe/ nk;kBh Bkb fJe irk s'I d{ih irk fbikfJnk ik ;edk j?.
Bkf;e gzutNh gziokg'b dh F[o{nks ;zB 1878 ftu wjkokFNo d/ Bkf;e ftu j'Jh.
fJj ;z;Ek i?fte ykd gdkoEK dk T[sgkdB eodh j?. ;zB 1987 ftu okFNoh v/noh
ftek; p'ov d/ Bkb co'}B ;hw/B NqK;co b?p'oNoh dh F[o{nks ehsh. j[D fJj ;z;Ek fJe
v/noh ckow d/ o{g ftu ezw eo ojh j?. ckow ftu rK d/ r'po dh ykd, towh ezg';N ykd ns/
fJ;d/ fJbktk fBzw dk gq:'r eoe/ rT{ w{so d[nkok i?fte ;go/n dk T[sgkdB ehsk iKdk j?.
fJj ;z;EkB i?fte T[sgkd pDkT[Idk j? fi; ftu i?fte fxT{ ns/ i?fte d[ZX w[Zy jB. fJ;d/ fJbktk ;z;EkB d[nkok i?fte
cbK- nzp, e/bk, nwo{d, uhe{, Bkfonb dk T[sgkdB ehsk iKdk j?. fJ;d/ bJh ;z;EkB ~ Gkos ;oeko ns/ oki ;oeko
d[nkok eJh tko ;zwkfBs ehsk ik u[ek j?.
fJj ;z;EkB w[Zy o{g Bkb F[ZX, r[DtZsk ns/ i?fte T[sgkdK ~ gqdkB eo ojh j?. ezgBh dh gqshfBXh s[Fko B/ feqFh
ikroD ~ dZf;nk fe ezgBh dk w[Zy T[d/F d/F ~ uzr/ ns/ r[DtZsk:[es T[sgkd gqdkB eoBk j?. T[jBK B/ dZf;nk fe gzutNh
Fqh Bkf;e gziokg'b d[nkok pDkJ/ ikD tkb/ T[sgkdK ~ nB[;zXkB eoe/ pDkfJnk iKdk j?. s[Fko B/ dZf;nk fe nZieb ykD-
ghD tkb/ gdkoEK ftu T[otoe ns/ e?wheb dk gq:'r ehsk iKdk j? fi; Bkb ;kvh ;/js ~ B[e;kB gj[zudk j?. fJ; bJh
fJj ;z;EkB rK d/ d[ZX s'I i?fte T[sgkdK dk fBowkD eo ojh j?. fJ;d/ fJbktk ;z;EkB ;wkfie rshftXhnK th eodk
ofjzdk j?, fi; d[nkok b'eK ~ i?fte T[sgkdB, gF{-gkbD dh ikDekoh, n;jkJ/ b'eK ~ gF{ tzvD/, d[ZX T[sgkdB dh
ikDekoh d/Dk nkfd Fkfwb j?.
osh nkB bkfJB ohN/bo fpr pk;e/N B/ ebZesk ftu nkgDk nZmtK ;N'o F[o{ ehsk. nrb/
wjhB/ se fJj B/Vb/ pkikoK ftu th ;N'o y'bD dh :'iBk pDk fojk j?. i?fte y/sh ~ T[s;kfjs
eoB d/ T[d/F Bkb F[o{ ehsh rJh fJ; ezgBh d/ ;N'o eJh tZv/ FfjoK ftu w”i{d jB. ezgBh d/ ;fj-
;z;Ekge ns/ w[Zy ekoiekoh nfXekoh joh w/BB B/ fejk fe fpr pk;e/N fJe nfijk poKv j? fi;d/
nkgD/ T[sgkd pkiko ftu w”i{d jB id'I fe j'o ;N'oK s/ fGzB fGzB ezgBhnK d/ T[sgkd w”i{d ofjzd/ jB.
Fqh w/BB B/ fJj th dZf;nk fe bkG ewkT[D d/ Bkb Bkb rkjeK ~ th ekch ckfJdk fwbdk j?. Fqh w/BB dk
efjDk j? fe ;kvk beF eKNq?eN ckofwzr okjhI Bk f;oc i?fte y/sh ~ tXkT[Dk j? ;r'I i?fte T[sgkdK dhnK ehwsK th xZN
eoBk j?. T[jBK B/ dZf;nk fe ezgBh e'b nkT[D tkb/ finkdkso nkovoK ftu cb ns/ ;pihnK dh finkdk wzr ofjzdh j?.
fJ;bJh ezgBh B/ :'iBk pDkJh j? fe d{i/ FfjoK ftu th n;hI eKNq?eN ckofwzr okjhI rkjeK ~ p/jso i?fte T[sgkd w[jZfJnk
eoktKr/.
fd
i?fte T[sgkdK ftu nkr{ Fqh Bkf;e gzutNh gziokg'bFqh
Gk
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
20 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
j[D f;zukJh eoBk j't/rk nk;kB
F ftu nZi th finkdkso y/shpkVh wkB;{B s/ nkXkfos
j?. i/ ;w/I s/ po;ks Bk j't/ sK c;b popkd j' iKdh
j?. nZi th fe;kBK dh ;G s'I tZvh ;wZf;nk y/sK dh f;zukJh
j? go po;ks ftu E'Vh fijh ;ktXkBh oZyD s/ f;zukJh dh
;wZf;nk s'I S[Nekok fwb ;edk j?.
tho gbk;fNe gqkJht/N fbfwN/v ezgBh B/ fJe gfjb
eo fe;kBK ~ f;zukJh ftu nkT[D tkbh ;wZf;nk dk jZb
eZY fbnk j?. ezgBh d/ n?rohebuob N?e;NkfJb},
wkoehfNzr n?r}hfeT{fNt BzB/bkb ;kjBh B/ dZf;nk fe
ezgBh B/ fe;kBK dhnK io{osK ~ fXnkB ftu oZye/ gKv
bkfJBo pDkfJnk j? fi;~ pkfoF d/ w”;w ftu pkjo oZyD
s/ fJ; ftu po;ks dk gkDh Go iKdk j?. gKv bkfJBo
gbk;fNe dk j'D eoe/ gkDh F[X ns/ ;[oZfyns ofjzdk j?
ns/ ;[Zedk th xZN j?. gKv bkfJBo dh ykf;ns fJj j? fe
fJ; ftu fJeZmk ehsk frnk gkDh fszB soQK dhnK c;bK-
oph, yohc ns/ ikfJd ftu fJ;s/wkb ehsk ik ;edk j?.
� gKv bkfJBo dk gkDh yokp BjhI j[zdk ns/ fJ;/
eoe/ c;b d/ ftek; ftu th fJj wjZstg{oB G{fwek
fBGkT[Idk j?. fJjh BjhI, f;zukJh ftu nkT[D tkbk you th
ekch xZN iKdk j?. gKv bkfJBo dh wdd Bkb c;b ~
;[ZeD s'I th pukfJnk ik ;edk j?. fJj nbr nbr
nkeko ftu pkiko ftu fwbdk j?.
VEER PLASTICS
rksko w/jBs ns/ Gog{o bkrs bk e/ bkG dh T[whd Bkb nzr{o dh y/sh sK
eo bJh iKdh j? go cc{zd eoe/ Bk f;oc nzr{o dh c;b BFN j' iKdh j?
;r'I fJ;dk f;ZXk gqGkt ehws s/ g?Idk j? ns/ fe;kBK ~ B[e;kB j[zdk j?.
fe;kBK ~ fJ; ;wZf;nk s'I S[Nekok dtkT[D bJh pkfJo ezgBh B/ gq'ckfJbo
Bkwe dtkJh bKu ehsh j? fijVh c;b ~ Bk f;oc cc{zd s'I pukJ/rh ;r'I cbK dh
uwe dh poeoko oZy/rh. ezgBh d/ ;shF e[bN/ B/ dZf;nk fe fJe bhNo gkDh ftu
fszB fwbh bhNo dtkJh fwbk e/ fSVekn eoB Bkb nzr{o ftu czr; dh ;wZf;nk
ysw j' iKdh j?.
j[D BjhI bZr/rh nzr{o ftu cc{zd
ehfVnK dk ykswk eo/rk @FkogF{No# ;b fezBh th tfXnk feT[I Bk j't/ go ehVk brfdnK jh g{oh c;b BFN
j' iKdh j?. ekoB ;kc j? fe eJh tko fe;kBK ~ ;jh ehNBkFeK dh
ikDekoh dh ewh j[zdh j? sK eJh tko fe;kB b'V s'I finkdk ehNBkFeK dk
T[g:'r eo p?md/ jB. fe;kBK dh fJ;/ io{os ~ fXnkB ftu oZye/ wjkokFNo dh
ezgBh :{fBe n?ro' B/ d' Bt/I ehNBkFeK- FkogF{No ns/ :{fBe r'bv ~ bKu ehsk j?.
ezgBh d/ pkbk ;kj/p e'b/ B/ dZf;nk fe FkogF{No d/ T[g:'r Bkb c;bK ftu bZrD tkb/ ehV/ ns/ :{fBe r'bv dh
wdd Bkb fwZNh ftu bZrD tkbh dhwe s'I nk;kBh Bkb S[Nekok fwb/rk ns/ fe;kB GkJhnK ~ ckfJdk gj[zu/rk.
b
d/
c
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
21n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
;bK dh uwe fiE/ fJe gk;/ b'eK ~ fyZudh j? T[E/ d{i/ gk;/
ehws ~ th gqGkfts eodh j?. eJh tko fe;kB w/jBs eoe/
pkrpkBh s'I T[sgkdB sK Gog{o b? b?Id/ jB go cbK ftu uwe dh
xkN Bkb b'VhIdh ehws BjhI fwb gkT[Idh. fJ;/ ;wZf;nk s'I S[Nekok
gkT[D bJh wjkchv ezgBh B/ BtK edw u[Zfdnk j? fi;d/ ubd/ ezgBh
B/ :{og s'I fJe nfijk T[sgkd wzrtkfJnk j? fijVk Bk f;oc cbK
ftu uwe fbnkJ/rk ;r'I fe;kBK ~ T[jBK dh g?dktko dk T[fus w[Zb th dtkJ/rk.
� ezgBh d/ Bhb/F tkVe B/ dZf;nk fe n;hI fe;kBK bJh :{og s'I rb{e'fwe BK dk T[sgkd wzrkfJnk j? fi;dk
T[g:'r cbK ftu uwe fbnkT[D bJh ehsk iKdk j?. fJ; rb{e'fwe ~ fJe bhNo gkDh ftu v/Y fwbh rqkw fwbke/ fBzp{,
e/bk, ;zsok nkfd s/ fSVekn eoB Bkb cbK ftu uwe nk iKdh j?. fJ; T[sgkd dk fJ;s/wkb eoB Bkb fe;kBK ~ T[fus
w[Zb fwbDk nk;kB j?.
;/ th c;b iK pkrpkBh d/ ftek; ftu ibtk:{ dh
wjZstg{oB G{fwek j[zdh j?. fJj rZb th ;ko/ wzBd/
jB. Bkb jh g”fdnK ~ T[jBK d/ nB[e{b ibtk:{ fwbD s/ jh
g”d/ dk ftek; j[zdk j? gozs{ ftfrnkB dh e[M BthI gfjb B/
fJjBK rZbK ~ fgS/ SZv e/ ;G e[M ;zGt eo fdZsk j?.
ns[b fbfwN/v ezgBh dh BthI gfjb Bkb rb'pb gZXo s/
yi{o g”d dk T[sgkdB ehsk ik ;edk j?. ezgBh d/ w?B/io
ftwb nko gN/b B/ ikDekoh fdZsh fe fJjBK g”fdnK d/ ;?Igb
gzi ;kb se b?p ftu fsnko ehs/ iKd/ jB. T[;d/ pknd
g”fdnK ~ fGzB fGzB ibtk:{ tkb/ y/soK ftu th o'fgnk ik
;edk j?. g”fdnK dh o'gkJh 8 whNo gqsh g”d j'Dh ukjhdh j?.
''A Complete Plant Nutrition Company...''
T[jBK B/ dZf;nk fe o'g/ rJ/ g”d/ 4 ;kb dh T[wo ftu cb
d/Dk F[o{ eo fdzd/ jB fi;dk f;ZXk f;ZXk bkG fwbDk F[o{
j' iKdk j?. yi{o d/ g”fdnK dh T[wo brGr 60 s'I 70
;kb dh j[zdh j?. xZN ;w/I ns/ bkrs Bkb Gog{o bkG dh
fJZSk f;oc yi{o dh pkrpkBh eoe/ jh g{oh ehsh ik
;edh j?.
e gzE d' eki ejkts sK ;G B/ ;[Dh j't/rh go fJ;~ bkr{ j[zfdnK
xZN jh b'eK B/ t/fynk j't/rk. fJzd”o ;fEs Bteko n?ro' gbKN ezgBh
B/ fJ;/ ejkts ~ ;ukT[Id/ j'J/ fe;kBK bJh fJe pj[-T[d/Fh gzg pDkfJnk j?
fijVk T[jBK ~ d'r[Dk BjhI ;r'I fszB r[Dk ckfJdk d/t/rk.
� ezgBh d/ rD/F yzv/btkb B/ dZf;nk fe fJ; gzg ~ c;bK ftu tkjBK dh
;ckJh ns/ xo ftu tkb g/fNzr ftu th T[g:'r ehsk ik ;edk j?. fJ; gzg
dh ykf;ns fJj j? fe j'o gzgK d/ w[ekpb/ fJ; ftu d'r[Dk dpkn ns/ rsh Fwsk Goh j'Jh j?. fJ;d/ Bkb jh fJ; ftu
T[g:'r bJh fe;/ tZv/ ;z:zso dh io{os BjhI j[zdh. fe;/ th pkbNh iK wr Bkb fJ;~ nk;kBh Bkb T[g:'r ehsk ik
;edk j?.
wjkchv dk rb{e'few pDkJ/rk uwedko
Gog{o bkG dh fJZSk g{oh eo/rh yi{o
c
fe
pj[-T[d/Fh gzg s'I fwb/rk fszB r[Dk w[BkckfJ
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
22 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
Fh :zso pBkT[D tkbh ezgBh FeshwkB ;z;ko ftu wzfBnk
gqwzfBnk BK j?. FeshwkB feqFh :zsoK d/ T[sgkdK ftu ftFt dh
tZvh ezgBh pD u[Zeh j?. ezgBh d/ B?FBb j?v ;/b} n?Iv wkoehfNzr, oth
wkE[o B/ feqFh ikroD ~ dZf;nk fe T[jBK dh ezgBh B/ fe;kBK ~ p/jso
;[ftXktK d/D d/ Bkb Bkb uzr/ ns/ fNekT{ T[sgkd d/D dk tkndk ehsk
j?. T[jBK B/ dZf;nk fe jkb ftu n;hI F{roe/B jkot?;No ns/ o'Noh
wbuo ns/ Fq?vo bKu ehsk j?. fJj fszB' feqFh :zso nkX[fBe seBhe d/ Bkb fe;kBK d/ ckfJd/ bJh pDkJ/ rJ/ jB. fJ;
T[sgkd s/ ;oeko d[nkok ;pf;vh th T[gbpX j?. ;G T[sgkd fe;kBK bJh Go';/:'r jB. Fqh wkE[o B/ fejk fe ;kvh skes
;kv/ T[sgkdK dk Bkozrh ozr j?. fi;~ t/yd/ jh ;ko/ p'b g?Id/ jB fe fJj FeshwkB ezgBh dk T[sgkd j?. T[jBK B/ fJj th
dZf;nk fe ezgBh B/ fe;kBK bJh fJe w[fjzw th F[o{ ehsh j?. fi;d/ nzsors fe;kB y/sK s'I fBebD tkbh c;b d/ ntF/F
fit/I rzB/ dh gZsh, M'B/ d/ ntF/F ns/ j'o c;bK d/ ntF/F pu iKd/ jB, T[jBK ~ finkdkso ;kV fdzd/ jB. c;b dk T[j
;fVnk j'fJnk fjZ;k fe;/ ezw dk BjhI ofjzdk ns/ fJ; Bkb gqd{FD th c?bdk j?. Xosh wK s/ok s[M e' nogB d/ sfjs fe;kBK
~ c;b d/ ntF/F ;kVD s'I o'eD dh e'fFF ehsh ik ojh j?. fJ;d/ bJh ;kvh Nhw fgzvK ftu th ezw eodh j?. T[jBK B/
dZf;nk fe fJ;d/ bJh n;hI fijVk o'Noh wbuo ns/ Fq/vo fsnko ehs/ jB T[j pj[s jh
ckfJd/wzd jB. jkb/ se fe;kB fJjBK ntF/FK ~ ;kVd/ jB gozs{ fJ; o'Noh wbuo ns/
Fq/vo okjhI fwZNh ftu jh fwb iKdk j? fijVk pknd ftu fJe i?fte dk o{g b?
b?Idk j?. fJj fwZNh bJh ckfJd/wzd j?. fJ; soQK fJ; e?Ig/B
okjhI fe;kBK ~ ikro[e ehsk ik fojk j?. fJjBK T[sgkdK d/
gq:'r Bkb fwZNh dh T[gikT{ Fesh ;bkws oj/rh ns/ uzrk
T[sgkdB j't/rk.
Xosh wK- s/ok s[M e' nogB
jkchv ;g/F?fbNh coNhbkfJ}o gqkJht/N fbfwN/v ezgBh
fgSb/ 21 ;kbK s'I y/shpkVh d/ y/so ftu ezw eo ojh
j?. ezgBh d/ n?wHvhH gqthB gkfNb B/ feqFh ikroD Bkb yk;
rZbpks ftu fejk fe wjkchv fe;kBK bJh gkDh ftu
x[bDFhb T[otoeK ~ ;w/I ;w/I s/ nk:'fis ehs/ ikD tkb/
fGzB fGzB w/fbnK ftu gqdofFs eo ojh j?. fJj T[sgkd
''A Complete Plant Nutrition Company...''
w[Zy o{g Bkb c;bK d/ tkX/ ftu pj[s bkGekoh j?. Fqh
gkfNb B/ fejk fe fJ; ;kb n;hI uko Bt/I T[sgkd
cow'f;b, c?eNo, fwe;'b-vh ns/ c/o'fize bKu ehs/ jB.
T[jBK B/ dZf;nk fe Gkos ftu coNhr/FB seBhe ;G s'I
gfjbK n;hI bKu ehsh.
jkbKfe F[o{ ftu sK
fJj seBhe fe;kBK ~
;wM BjhI nkJh go j”bh
j”bh ;kvh Nhw B/ fe;kBK Bkb w/jBs ehsh. fJ; Bkb
fe;kBK ~ ;wM nkT[D bZrk ns/ nZi bZyK fe;kB wjkchv d/
T[sgkdK d/ ifoJ/ uzrk T[sgkdB b? oj/ jB. T[jBK B/
dZf;nk fe ezgBh nkgD/ brGr 5000 vhbo B?Ntoe Bkb
d/F d/ nZm okiK ftu nkgD/ T[sgkd fe;kBK se gj[zuk oj/
jB. Fqh gkfNb B/ dZf;nk fe wjkchv dk e/tb fJe jh
T[d/F j? fe;kBK ~ uzr/ T[sgkd ns/ ;[ftXktK gqdkB eo,
T[jBK d/ u/jo/ s/ y[Fh t/yDk. wjkchv dh brGr 150
eowhnK dh Nhw chbv ftu ezw eoe/ fe;kBK ~ ;w/I ;w/I s/
No/fBzr fdzdh ofjzdh j? fi; Bkb T[jBK dh ;wZf;nktK dk
jZb j' ikJ/.T[jBK B/ fejk fe fe;kBK ~ w?I p; J/Bk jh
efjDk ukjKrk fe fijVk th feqFh T[sgkd yohd' T[;~ ;'u
;wM e/ yohd' sKfe e'Jh B[e;kB Bk j't/.
r[DtZsk jh fe;kBK dk Go';k
w
feq
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
23n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
ok coNhbkfJ}o ezgBh ftu ftfrnkfBe nB[;zXkB okjhI
T[otoeK dk fBowkD ehsk iKdk j? fi; Bkb c;bK s/
;ekokswe gqGkt g?Idk j?. ezgBh T[otoe pBkT[D d/ Bkb
fe;kBK ~ ikDekoh d/e/ nkX[fBe feqFh ftu eqKsh fbnkT[D ftu
wjZstg{oB G{fwek fBGk ojh j?. ezgBh nkgD/ Bt/I T[sgkdK ns/ N?eBkb'ih d/ ftek; d/ wkwb/ ftu brksko tkXk eo ojh
j?. ikDekoh d/ nB[;ko :kok coNhbkfJ}o gqkJht/N fbfwN/v ezgBh d/ T[sgkdK ftu BkJhNq'iB coNhbkfJ}o T[sgkdB Bkb
c;b T[sgkdB ns/ T[gi ftu tkXk j'fJnk j?. c;b bJh fszB gqw[Zy g”Fe sZsK - BkJhNq'iB, ck;c'o; ns/ g'NkfFnw dh
io{os j[zdh j?. :kok coNhbkfJ}o ftu fJjBK fszBK dk yk; s”o s/ T[g:'r ehsk iKdk j? fijVk c;b bJh T[g:'rh jh BjhI
;r'I fe;kBK dh gfjbh g;zd th pD frnk j?. fJ;d/ T[g:'r Bkb c;b T[sgkdB ftu tkXk jh fe;kBK dh g;zd dk w[Zy
ekoB j?. fJjh BjhI fJ; Bkb y/sK dh T[gikT{ Fesh ftu ewh BjhI nkT[Idh.
fe;kBK dk ;kEh ;h nko nkJh gzg
wip{sh bJh N?e;w' gkfJg; s ns/ fe;kB d'jK ~ io{os j[zdh j? gkDh dh. nZieb n;hI t/yd/ jK fe y/sK ftu
tr fojk gkDh ne;o fJXo T[Xo tr e/ popkd j' iKdk j?. t?;/ th d[fBnk s/ gkDh dk gZXo xNdk ik fojk j?, nfij/ ftu io{os j? gkDh d/ ;jh T[g:'r ns/ pukn dh fi; bJh e'fFF eo fojk j? N?e;w' gkfJg;. N?e;w' gkfJgK dh F[o{nks brGr 28 ;kb gfjbK S'N/ gZXo s/ j'Jh go nZi fJj ezgBh gkDh dhnK gkfJgK d/ y/so ftu fJe
nkr{ ezgBh pD u[eh j?. ezgBh d/ gqshfBXh okj[b dZ;d/ jB fe ezgBh dk yk; fXnkB gkfJg dh r[DtZsk s/ j[zdk j? sKfe rkje ~ ;jh T[sgkd fwb ;e/. fJ;d/ bJh ezgBh d/ nB[;zXkBeosk brksko nB[;zXkB d/ pknd fJjBK T[sgkdK dh r[DtZsk goyD d/ pknd jh T[;~ pkiko ftu b? e/ nkT[Id/ jB. ezgBh feqFh f;zukJh ftu gq:[es gkfJg, XfonK dh fcfNzr ftu fJ;s/wkb j'D tkb/ gkfJg ns/ fNT{pt?b gkfJg ns/ j'o th eJh soQK d/ gkfJg pDk ojh j?. jkb jh d/ fdBK ftu ezgBh B/ ;hghth;h gkfJg dh fJe tZvh o/Ii pkiko ftu T[skoh j?. N?e;w' gkfJgK dk e/tb fJe T[d/F nkgD/ rkjeK ~ T[sgkdK d/ Bkb ;zs[FNh d/Dk ns/ r[DtZsk d/ Bkb seBhe s/ yk; fXnkB d/Dk j?. ezgBh fe;kBK ~ ikDekoh d/D bJh fGzB fGzB feqFh w/fbnK ftu th fFoes eodh ofjzdh j?.
n?uthJ/;h gzg; ezgBh B/ pkiko ftu T[skoh ;h. ;hnkonkJh
d[nkok pDkJ/ rJ/ T[sgkd nkX[fBe seBhe :[es jB.
ezgBh d/ gqshfBXh d;d/ jB fe n;hI w[Zy o{g Bkb gfjbK
T[sgkd d/ nB[;zXkB, T[;d/ pknd T[;d/ fBowkD ns/ T[;dh
r[DtZsk d/ Bkb N?;N s/ finkdk fXnkB fdzd/ jK. fJ;bJh
;kv/ T[sgkd r[DtZsk :[es j[zd/ jB. ezgBh dk beF rkjeK
~ uzrhnK ;[ftXktK ns/ r[DtZsk:[es T[sgkd w[jZfJnk
eokT[Dk j?.
E ezrB ~ nko;h eh. fJj rZb Y[ZethI p?mdh j?
;hHnkoHnkJh gzg s/ fijVk 55 ;kbK s'I Gkosh fe;kBK
d/ ftFtk; s/ yok T[so ojh j?. ezgBh dh F[o{nks f;zukJh
d/ T[geoDK Bkb j'Jh ;h. nZi ;hnkonkJh ezgBh f;zukJh d/
T[geoDK ftu ;z;ko dh nkr{ ezgBh pD rJh j?. ezgBh d/
gqshfBXh ;[dhF d;d/ jB fe ezgBh feqFh gzg, ;'bo gzg,
tkbt ns/ ;pwof;pb gzg ns/ w'B' pbke gzg pDkT[Idh j?.
ezgBh d/F Go ftu fJe tZv/ B?Ntoe Bkb ezw eo ojh j?.
jkb jh ftu ;p wof;pb gzg dh fJe BthI ;hoh}
:kok coNhbkfJ}o Bkb c;bK dk ftek;
:k
jZ
y/
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
24 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
e fe;kB ~ T[;d/ y/s ftu tfXnk c;b ukjhdh j[zdh j? fi; Bkb fe T[j
uzrk g?;k ewk e/ nkgDh ihftek ;[jDh soQK g{oh eo ;e/. nZieb c;bK ~
phwkohnK ns/ ehfVnK s'I finkdk ysok j?. nfij/ ftu c;bK ftu j'D tkbhnK
fpwkohnK ns/ ehfVnK s'I pukn bJh fGzB fGzB ehNBkFe w[Zy G{fwek fBGk oj/ jB.
ezgBh d/ gqshfBXh e/sB B/ dZf;nk fe n;hI ;N'bo :{n?;J/ d/ Bkb fwbe/ ezw eo oj/
jK ns/ ;kvh jw/FK fJjh e'fFF ofjzdh j? fe n;hI fe;kBK dhnK ;wZf;nktK dk jb
eohJ/. n;hI f;oc fJe jh T[d/F Bkb ezw eo oj/ jK fe fe;kBK ~ uzrh c;b Bkb uzrk T[sgkdB fwb ;e/. T[jBK B/
df;nk fe ;kv/ w[Zy T[sgkd pkfJU c'oi, BkfJNq' gbZ;, F{ro w{to, o{N chv 2 ns/ tkfJN b/pb fize j?. pkfJU c'oi ftu
2% BkfJNq'iB ns/ 3% g'NkfFnw j?. fJ; T[sgkd d/ T[g:'r Bkb c;b dk sBkn xZN j[zdk j?. fJ;~ phi T[guko bJh
T[g:'r ehsk iKdk j?. fJ;d/ j'o T[sgkd fit/I F{ro w{to c;bK ns/ ;pihnK d/ tkX/ bJh ;jkfJe j?. ezgBh dk e/tb fJe
jh T[d/F j? fe;kBK ~ uzrh seBhe ns/ r[DtZsk:[es T[sgkd T[gbpX eokT[Dk.
T[otoe ehNBkFe s'I pDh ihn?;gh dh gSkD n?;gh eokg ;kfJz; gqkHfbH B/ T[otoe ns/ ehNBkFe pDk nkgDh fJe nbr gSkD pDk bJh j?. ezgBh dh F[o{nks ;zB 1970 ftu w[Zy o{g Bkb f;zr ;[go ck;c/N T[otoe pDkT[D d/ Bkb j'Jh ;h. T[;d/ pknd 1990 ftu ehNBkFe dtkfJnK d/ fBowkD dk ezw F[o{ ehsk. ezgBh B/ c;b ;[oZfynk T[sgkdK dh pqKfvzr ehsh ns/ c;b T[sgkdB ftu uzr/ Bshi/ d/D Bkb ezgBh dh nbr gSkD pDh. ezgBh
d/ nfXekohnK d/ nB[;ko ihn?;gh eokg ;kfJz; ftu T[sgkfds T[otoe ns/ ehNBkFe dtkfJnK dk fBowkD gohyD ns/ fo;ou d/ pknd ehsk iKdk j?. fJ;d/ ekoB c;b ftu ;ekokswe gqGkt t/yD ~ fwbd/ jB. Bkb jh ehNBkFe dtkJhnK d/ fSVekn Bkb c;bK ftu bZrD tkb/ ehfVnK dh ;wZf;nk ysw j' iKdh j?.
o fJe fe;kB ukj[zdk j? fe T[;d/ y/s ftu tfXnk c;b
j't/, fi;d/ bJh T[;~ ukjhdk j? tfXnk phi. fe;kBK
dh fJ;/ io{os ~ g{ok eo fojk j? ;kpo n?ro' ;hv;.
;kpo n?ro' ;hv; feqFh y/so dk ikfBnk wkfBnk BK j?.
ezgBh w[Zy o{g Bkb uko/, ;pihnK, w;kb/, sop{i, fFwbk
fwou, wZeh, fgnk}, nBki w;kfbnK ftu ihok, jbdh ns/
fwou nkfd d/ phiK dk T[sgkdB eodh j?. ezgBh d/ w[Zy
feqFh ftfrnkfBe nG/ dZ;d/ jB fe ezgBh d{i/ d/FK ftu th
phiK dk fBo:ks eodh j?. fJ;d/ fJbktk ezgBh d{i/ d/FK s'I
nk:ks th eodh j?. ezgBh fe;kBK ~ tfXnk phi w[jZfJnk
eok ojh j?. T[jBK B/ fejk fe ;kpo n?ro' ;hv; nB[;zXkB
ns/ phiK dh r[DtZsk s/ jw/FK fXnkB fdzdh j? fi;d/ bJh
;kvh fJe Nhw chbv ftu ;feqn ofjzdh j?. fJj Nhw
fe;kBK Bkb fwbe/ T[jBK ~ feqFh dh nkX[fBe ikDekoh
fdzdh ofjzdh j?. Bkb jh ;kpo n?ro' ;hv; g?;Nh;kfJv
T[sgkd pDkT[Idh j? fi; ftu w[Zy T[sgkd eokg pkvhrkov
ns/ rb/vhJ/No n?c 1 j?. ezgBh dk w[Zy T[d/F fe;kBK ~
uzr/ s'I uzr/ T[sgkd dtkT[Dk j?.
tXhnk c;b bJh e?fwzNb
fJ
ih
tfXnk c;b bJh ;kpo n?ro' ;hv;
j
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
25n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
S'N/ Nq?eNo dk ;oski vhe/ vhib
;kB d/ ;kjwD/ ne;o y/sh dh i[skJh ns/ eNkJh dh ;wZf;nk j[zdh j?. finkdkso fe;kB e'Jh tZvk Nq?eNo yohdD ftu n;woE j[zd/ jB. nfij/ ftu fe;kBK bJh S'N/ Nq?eNo fBowksk ezgBh vhe/ vhib fJe nkr{ ezgBh pDe/ T[Goh j?. vhe/ vhib fgSb/ 18 ;kbK s'I fe;kBK ~ nkgDh ;/tktK d/ ojh j?. ezgBh d/ vkfJo?eNo fdB/F efjzd/ jB fe n;hI fe;kBK dh io{os d/ nB[o{g ezw eo oj/ jK. n;hI
fe;kBK bJh S'N/ Nq?eNoK dh tZvh o/Ii b? e/ nkJ/ jK. Fqh fdB/F d/ nB[;ko ezgBh S'N/ Nq?eNo pBkT[D ftu d/F dh nkr{ ezgBh j?. vhe/ vhib B/ nkgDh Nq?eNo o/Ii ftu fwzBh Nq?eNo 280 vhnkJh, fwzBh Nq?eNo 120 vhnkJh ns/ fwzBh Nq?eNo 120 vhnkJh gb; oZyh j?. ezgBh dk yk; fXnkB T[sgkd d/ r[DtZsk ezNo'b, finkdk T[sgkdB eg?f;Nh ns/ fo;ou s/ ofjzdk j?. ezgBh dk T[d/F nkgD/ rkjeK d/ nB[o{g T[jBK ~ uzrhnK ;[ftXktK ns/ r[DtZsk:[es T[sgkd w[jZfJnk eokT[Dk j?. Fqh fdB/F efjzd/ jB fe i/ T[sgkd uzrk j? sK jh fe;kB ftFtk; eod/ jB. vhe/ vhib d/ ;ko/ Nq?eNo nkX[fBe seBhe Bkb b?; ns/ r[DtZsk :[es jB ns/ ;ko/ fe;kBK d/ piN ftu jB.
fe
www.krishijagran.comਕੰਪਨੀ ;wkuko
26 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
Ii/ ;h ;fNqg; n?Iv ck;NB/o; gqkJht/N fbfwN/v ezgBh 6
n?ro' fpjko ftu ;kfJb wk;No o'Nkt/No Bkwe wFhB
fbnkJh j?. fJ;dh wip{s o{g o/yk d/ ekoB y/s ftu
gfoukbB eod/ ;w/I pj[s xZN ezgB j'D Bkb Nq?eNo th xZN
b'v b?Idk j?. fJj fJeZbk nfijk o'Nkt/No j? fi; ftu d'B'I
gkf;UI ;hb ehs/ j'J/ p?fozr dk T[g:'r ehsk frnk j? fijVk
frZbh ns/ ;[Zeh iwhB s/ ezw eoB s/ fwZNh ns/ gkDh Bkb
p/jso ;[oZfynk gqdkB eodk j? ns/ fwZNh dk oZy-oykn dk
you th xZN eodk j?.
r/no pke; eto y/s ftu ezw eoB ;w/I r/no
pke; ~ gZEoK ns/ j'o pkjoh Xks{nK s'I ;[oZfynk
gqdkB eodk j?. ;kfJb wk;No o'Nkt/No J/eb rsh
r/no pke; ftu th T[gbpX j? ns/ pb/vK d/ r'b
nkeko j'D Bkb fwZNh dh fg;kJh p/jso j[zdh j?.
o'Nkt/No y/s ftu ezw d/ d”okB gkDh ns/ fuZeV d/
ekoB j'D tkb/ B[e;kB s'I pukT[Idk j?.
ezgBh d/ w?B/io B/ dZf;nk fe fJj fJzXB ns/ ;w/I dh
pus eodk j? fijVk fe fe;kBK bJh ckfJd/wzd j?.
i/ ;h ;fNqg; n?Iv ck;NB/o;
gqkJht/N fbfwN/v
www.krishijagran.comsPl ikswn
myN dI loV Anuswr A~jkl ikswn vIrW dy nwl nwl bIbIAW vI
kmweI dy swDn Apnwaux pRqI jwgrUk hoeIAW hn qW jo auh vI
Awpxy pirvwr dI AwriQkqw mzbUq krn iv`c Awpxw Xogdwn pw
skx[ikswn bIbIAW dy ieMnW XqnW nUM suKwlw krn leI pMjwb KyqIbwVI
XUnIvristI luiDAwxw v`loN pMjwb dy keI izilHAW iv`c ikRSI ivigAwn
kyNdr clwey jw rhy hn,ijQy ik ikswn bIbIAW nUM ik`qw muKI isKlweI
korsW duAwrw muPq isKlweI dyx dy Xog auprwly kIqy jw rhy hn[ bhuq
swrIAW bIbIAW iehnW AdwirAW nwl juV ky sPlqw hwisl kr cukIAW
hn[AijhI hI iek sPl ikswn bIbI dI sPlqw dI khwxI horW leI
cwnx munwrw is`D ho skdI hY[
bIbI kulvMq kOr izlw PqihgVH swihb dy ipMf Amrwlw dI vwsI
hY[ausdI aumr 53 swl hY Aqy aus ny mYitRk qk dI pVweI kIqI hoeI
hY[Awpxy pqI jsivMdr isMG nwl auh SurU qoN hI KyqI iv`c h`Q vtwaudI
sI[pr kuJ hor krn dI jigAwsw sdkw ausny 2011 iv`c AKbwr ivc
pVHn mgroN Awpxy izlHy dy ikRSI ivigAwn kyNdr, PqihgVH swihb ivKy
ik`qw muKI kors ��srdIAW dy PlW Aqy sbzIAW dI sWB sMBwl�iv`c
isKlweI leI[isKlweI kors dy AKIr qy hoey mukwbilAW iv`c syb dy
jYm Aqy hldI dy Acwr leI pihlw ienwm ij`iqAw[ikRSI ivigAwn
kyNdr qoN imlI isKlweI Aqy bwAd iv`c imly purskwr ny bIbI kulvMq
kOr dI izMdgI nvyN rwh qy qor id`qI[iesy hI swl ausny ShIdI joV mylw ,
PqihgVH swihb ivKy AwpxI stwl lgweI Aqy cMgI kmweI ik`qI[bs
ies qoN bwAd ausny ip`Cy muV ky nhI dyiKAw[AwpxI lgn,imhnq Aqy
Awqm ivSvws sdkw keI qrHW dy PlW Aqy sbzIAW qoN Acwr,
mur`by,c`txIAW Aqy sukYS iqAwr krky AwriQk KuShwlI dw rwh
bxwieAw h Y[Awpxy
ik`qy nUM hor vDwaux Aqy
vMn suvMnqw ilAwaux
leI auh pMjwb KyqIbwVI
XUnIvristI luiDAwxw
ivKy fwierYktr pswr
is`iKAw v`loN lgwey jwx
vwly korsW iv`c vI
lgwqwr Bwg LY rhI hY[ieQoN hI
aus ny v~K v`K auqpwdW qoN
ielwvw auhnW dy lybl Aqy
ifzwien iqAwr krn dI
jwxkwrI hwisl kIqI[hux bIbI
kulvMq kOr,s:inrml isMG nwl
iml ky lgBg 25 dy krIb
auqpwd iqAwr krdy hn Aqy
ieh auqpwd ky ky AYn AYs
poRfkts AwP ieMfIAw burj dy
n w m n w l r i j s t r v I
hn[Awpxy auqpwdW dI ivkrI
auh pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI
dy ikswn myly,ShIdI joV mylw
PiqhgVH swihb,cMfIgVH ikswn
mMfIkrn,gurduAwrw bwbw dIp
isMG sOlKIAW Aqy ipMf burj
ivKy bxweI AwpxI dukwn qoN
krdy hn[SurU iv`c auhnW dI
Awmdn krIb pMjwh hzwr rupey
sI jo ik swl 2015 qk v`D ky
iqMn l~K dy krIb ho cu~kI
hY[ies qoN ielwvw iehnW ny
Awpxy ipMf dIAW 6-10 AOrqW nUM
ruzgwr id~qw hoieAw hY[
bIbI kulvMq kOr swl 2013
i v ` c p M j w b K y q I b w V I
XUnIvristI q o N srdwrnI
jgbIr kOr gryvwl XwdgwrI
Avwrf vI hwisl kr cukI
hY[ies qo ielwvw AweI ey Awr
AweI, nvIN id`lI Aqy PiqhgVH
swihb dy izlw p`DrI kYNpW iv`c
vI snmwn p`qr pRwpq kr cu~kI
hY[AMq iv`c AsI ieh kih skdy
hW ik pyNfU AOrqW bIbI kulvMq
kOr qoN pRyrnw lY ky AwpxI
imhnq Aqy idRV ierwdy sdkW
Awqm inrBr ho ky Awpxw Aqy
Awpxy pirvwr dw Biv~K
suinhrw bxw skdI hY[
fw. suKdIp kOr mwn Aqy fw. jI.
pI. AYs soFI
ky.vI.ky. PiqhgVH swihb
Email: mannsukh25@yahoo.co.in
pyNfU AOrqW leI pyRrk
bIbI kulvMq kOr
s
27n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
; rZb ftu e'Jh Fe BjhI fe eJh ezgBhnK nkgD/
T[sgkd ~ ;G s'I tXhnk d;dhnK jB p/Fze e;Nwo
~ uzrh ;oft; d/D d/ BK s/ bkbu d/ e/ nkgDk T[b{ f;ZXk
eo ojhnK j'D. fJ; bJh fe;kBK ~ fe;/ th ezgBh d/
T[sgkd yohdD ns/ T[g:'r eoB s'I gfjbK E'Vh ikDekoh
j'Dk p/jZd io{oh j?.
nfij/ jh feqFh :zsoK d/ T[sgkd pBkT[D tkbhnK gqw[Zy
ezgBhnK ftu'I roht} ekNB fbfwN/v j?. nkfJwk n?rohw?e
g{;k BthI fdZbh nkrwB s/, feqFh ikroD Nhw ns/ ezgBh d/
;hHJhHU ftB/ yB'beo d/ ftu rbZpks d/ e[M nzF-
roht} ekNB fbfwN/v ezgBh brGr 150 ;kbK s'I th
g[okDh j?. fi;dh ;EkgBk 1859 ftu j'Jh ;h. fJ; dk w[Zy
dcso w[zpJh ftu j?. ezgBh F[o{ s'I jh rkjeK ~ jh c'e;
eodh ojh j? ns/ T[jBK dh wzr d/ nkXko s/ jh T[sgkd
pDkT[Idh ojh j?.
ezgBh y/shpkVh d/ feZs/ d/ fJbktk nkN'w'pkfJb} ftu
th ezw eodh j?. wkoehN dh ;fEsh g[ZSD s/ ;[Bhb B/
dZf;nk fe ;kvh ezgBh wfjzdok, fgnkfiU, NkNk w'No} ns/
j'o ezgBhnK ~ ;oft; d/ ojh j?. n;b ftu ;kvk ckow
feZsk pj[s g[okDk j?. n;hI jw/FK fJ; rZb dh g{oh e'fFF
eod/ ofjzd/ jK fe fe;kBK dhnK ;G io{osK ~ g{ok eohJ/,
n;hI tfXnk T[sgkd fdzd/ jK, ns/ fJ; s'I th p/jso ;oft;
d/Dk ukj[zd/ jK. rkjeK d/ pko/ ftu ;[Bhb ih B/ fejk fe
n;hI rkjeK Bkb uzr/ ns/ bzp/ ;zpzX oZyDk ukj[zd/ jK fi; d/
bJh ;kvh e'fFF j? fe n;hI nkgD/ T[sgkdK ns/ ;/tktK okjhI
T[jBK dk ftFtk; fiZshJ/ sKfe fe;kB ;kv/ s/ Go';k eoB.
T[jBK ~ eh ukjhdk j? fJ; rZb s/ finkdk fXnkB fdzd/ jK.
n;hI fe;kBK Bkb X'y/ dk ns/ ftFtk; s'VD dk ezw BjhI
eod/.
;'bo gzg d/ pko/ ftu g[ZSD s/ gfjb/ikBh B/ fejk fe
jkb/ i' th pDk oj/ jK, g?No'b e/o'f;B gzg;?N jh fe;kBK ~
w[jZfJnk eo oj/ jK. fe;kB fJ;~ T[g:'r eo ;ed/ jB.
T[jBK ~ fJ;d/ T[g:'r ftu fe;/ soQK dh e'Jh go/FkBh BjhI
j't/rh.
;kvk feZsk Gkos ftu jh BjhI ;r'I ;kT{E Jh;N
J/Fhnk, pzrbkd/F, fcbhghI;, ncohek ns/ j'o d/FK ftu th
ckow go'veN; dh uzrh wzr j?.
eh s[jk~ fe;/ gqsh:'rh ezgBh s'I vo j?<
ih BjhI. n;hI fJ; gk;/ fpbe[b fXnkB BjhI fdzd/ fe
;kv/ ezghNhNo e”D jB ;r'I rkjeK tZb ;kvk o[MkB finkdk
ofjzdk j? fe rkjeK ~ eh ukjhdk j?. fej' fijh uh} dh
b'V j?. ;kv/ rkje nkgDh io{os fet/I g{oh eoB.
nfijhnK rZbK s/ finkdk fXnkB fdzd/ jK.
n;b ftu n?rohebuo bkfJc ;kfJeb pdbdh
ofjzdh j?. fe;kBK dh io{os fJ; d/ nkXko s/ pdbdh
ofjzdh j? T[;/ d/ nB[o{g n;hI g[okD/ T[sgkdK ~ Bt/I o{g ftu
pdbd/ jK. fJ; bJh ezw ftu e[M th nfijk BjhI eoBk
ukjhdk fe rkje ;kv/ s/ ftFtk; Bk eo ;eD.
uhB dk gzg;?N nZm j}ko dk ns/ s[jkvk<
T[j J/B/ ;;s/ fet/I w?B/i eod/ jB fJj sK T[jh ikBD
gozs{ n;hI rkje ~ eh ukjhdk j?, T[jBK dh g;zd ns/
io{os d/ nkXko s/ T[sgkd pDkT[Id/ jK. fe;kBK ~ fijV/
T[sgkd ukjhd/ jB T[jh d/D dh e'fFF eod/ jK. n;hI
fe;kBK ~ nfij/ gqkveN; BjhI fdzd/ fe fe;kB T[jBK dk
T[g:'r Bk eo ;eD.
www.krishijagran.comfJzNoftT{
ezghNhNo s/ BjhI, e;Nwo s/ fdzd/ jK fXnkBL yB'beo
fJwokB ykB, wBhF u”jkBgZsoeko
feqFh ikroDw'pkfJbL 9582957538, 9891335469
Jhw/bL imran@krishijagran.com, manish@krishijagran.com
fJ
28 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
;k~ nkgDh i?t-ftftXsk r[nkT[Dh BjhI ukjhdh. ykD-ghD, g'FD ns/ ibtk:{ ftu pdbkn ~ t/yfdnK j'fJnK fJ;~ pukT[Dk, fJeZm/ eoe/ ;KGDk jh ;kvk wzst j?. fJj ftuko y/shpkVh d/ y/so ftu nkgD/ Fbkxk:'r ezw ns/ :'rdkB dh tiQk Bkb eJh tko ;zwkfBs ehs/ ik u[Ze/ vkHe/H;hHpz;b B/ feqFh ikroD Bkb yk; rZbpks ftu ;KMk ehs/. toswkB ftu vkHpz;b B?FBb fpT{o' nkc gbKN i?B/fNe fo;'of;} (n?Bphghihnko) d/ fBd/Fe jB. T[jBK B/ j[D se d/ nkgD/ siop/ ns/ ;z;EkB d/ pko/ BthnK ikDekohnK feqFh ikroD Bkb tzvhnK.
vkHe/H;hHpz;b B/ dZf;nk fe ;kvh e[dosh tB;gsh ;zgsh ysw j'D d/ erko s/ j? ns/ fJ;~ n;hI jo jkb ftu pukT[Dk j?. vkHpz;b d/ nB[;ko fijV/ fe;kB uzrh g?dktko ukj[zd/ jB, T[jBK ~ finkdk T[gi d/D tkbhnK fe;wK ukjhdhnK jB, sKfe T[j nkgDh c;b dk T[fus w[Zb b? ;eD. T[jBK B/ fejk fe fe;kBK d[nkok T[rkJhnK ikD tkbhnK BthnK ns/ g[okDhnK fe;wK ~ ;kv/ ;z;EkB d/ ftfrnkfBe fo;ou bJh fJeZmk eod/ jB feT[Ife ;kvk wzBDk j? fe pkfJU vkfJtof;Nh ~ puk e/ oZyDk io{oh j?. vkHpz;b B/ ;z;EkB d/ pko/ ftu dZf;nk fe n?Bphghihnko fJe nfijk ;z;EkB j?, fi; d[nkok gbKN pqhvo} (gkdg gqiBe) ~ g”fdnK dhnK BthnK gqikshnK s/ fo;ou dk ezw eoB bJh Bt/I iBBdqt gqdkB ehs/ iKd/ jB.fJj ;z;EkB g{oB o{g Bkb 1976 ftu ;Ekfgs j'fJnk. fJ; s'I gfjbK fJj vkHjoGiB f;zx d/ ;w/I nkJhJ/nkonkJh d/ pkNBh ftGkr ftu fJe gbKN fJzNo'veFB :{fBN d/ o{g ftu ;Ekfgs ehsk frnk ;h. pknd ftu fJ;~ n?Bphghihnko d/ BK s'I ikfDnk frnk. vkHpz;b B/ ;z;EkB d/ w[Zy ezwK d/ o”FBh gkT[IfdnK fejk fe n;hI Gkos d/ ftfrnkfBeK bJh gkdg iBBdqtK dk nk:ks eod/ jK, fi;dh ;zro'X iKu f;ybkJh gqkgs ftfrnkfBeK d[nkok ehsh iKdh j?. gkdg ;zro'XB ftu n?Bphihnko dh Fwsk ftFt gZXo s/ wzBh iKdh j?. ;z;EkB d[nkok gkdg iBBdqt ;?IgbK dk fBo:ks th ehsk iKdk j?. T[jBK B/ dZf;nk fe n;hI ihB'fwe fo;'of;} s/ th ezw eo oj/ jK. vkHpz;b B/ iBBdqtK d/ ckfJd/ dZ;fdnK fejk fe n;hI iBBdqtK dk gquko gq;ko th eod/ jK.
vkH pz;b d/ nB[;ko ;z;EkB d/ 10 ohiBb ;N/FB izw{ eFwho, wjkokFNo, fjwkub gqd/F, oki;EkB, w/xkbnk, UvhFk, T[sokyzv, nKXogqd/F, e/ob ns/ Mkoyzv ftu ;fEs jB. fJjBK ohiBb ;N/FBK okjhI ;kv/ ftfrnkfBe d/F d/ nbr nbr fjZf;nK s'I ykD ghD tkbhnK c;bK d/ g”fdnK dh y'i eoe/ T[jBK ~ nB[;zXkB bJh d{i/ ftfrnkfBeK ~ BthnK gqikshnK ftef;s eoB bJh gqdkB eod/ jB. T[jBK B/ dZf;nk fe n;hI d{i/ gkdg nB[;zXkB ;z;EkBK Bkb fwbe/ th ezw eo oj/ jK. ;kv/ e'b uko bZy s'I finkdk iBBdqt jB. fJ;bJh n;hI efj ;ed/ jK fe fJj ftFt dk d{ik tZvk ihB p?Ie j?. ;kvk w[Zy T[d/F fJjBK gkdg iBBdqtK ~ g”fdnK dh BthI gqiksh fsnko eoB bJh T[g:'r ftu fbnkT[Dk ns/ T[;~ fe;kBK se gj[zukT[Dk j? sKfe T[j uzrk T[sgkdB b? ;eD ns/ d/F ftu c;bK dh xZN g?dktko dh ;wZf;nk s'I fBgfNnk ik ;e/. n;hI fe;kBK ~ XzBtkd d/Dk ukjKr/ feT[Ife T[jBK dh fwjBs ns/ brB eoe/ jh nZi bZyK b'eK dh G[Zy fwN ojh j?. T[jBK d[nkok ehs/ rJ/ ezw Fbkxk:'r jB, fi; soQK T[j fdB oks y/sK ftu fwjBs eod/ jB. n?Bphghihnko fe;kBK bJh ezw eodk j? sKfe ;kv/ fe;kB uzrh y/sh eo ;eD, fi;d/ okjhI T[jBK ~ uzrh nkwdBh j' ;e/. fJ;d/ bJh ;z;EkB ;w/I-;w/I s/ ekoiFkbk, okFNoh ns/ nzso-okFNoh ;?whBkoK dk nk:'iB eodk ofjzdk j?, fi; okjhI ftfrnkfBeK d[nkok fe;kBK ~ ikDekoh th fdZsh iKdh j?. vkHpz;b B/ fJj th dZf;nk fe ;z;EkB d[nkok yk; r[DK tkb/ iBBdqtK dk gziheoD th ehsk iKdk j?. fpT{o' fe;kBK d[nkok ftef;s fe;wK dk gziheoD g”d fe;w ns/ feqFe nfXeko ;zoeFB gqkXheoD (PPV&FRA) ftu eoB bJh T[jBK ~ wdd eodk j?, fi; Bkb T[jBK ~ f;ZXk ckfJdk j' ;e/. fJ;d/ fJbktk ;z;EkB ftu ;N{v?INK bJh g';N ro?i{J/N e'o; ns/ vkeNo/N d/ fvroh e'o; ftu jB. ekoiFkbk dk nk:'iB eo fJ;d/ pko/ ftu y/sh Bkb i[V b'eK ~ ikDekoh d/Dk j? sKfe fe;kB fJ;dk bkG b? e/ uzrh ns/ ftef;s c;b T[rk ;eD.
www.krishijagran.comfJzNoftT{
d/F ftu c;bK dk uzrk T[sgkdB jh ;kvk wzstL vkHpz;b
o{ph i?B ns/ fJwwkB ykB;jkfJe ;zgkde, gZsoeko
feqFh ikroDJhw/bL ruby@krishijagran.com, imran@krishijagran.com
29n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
bwieE gYs plWtie`k lwBdwiek auprwlw
A`j dI vDdI mihMgweI Aqy pRdUiSq vwqwvrx nUM iDAwn iv`c r`Kdy hoey ieh
bhuq zrUrI ho jWdw hY ik AsIN koeI Aijhw auprwlw krIey ijs nwl bhuq
G`t pYsy Krc kr ky hI swnUM lMmyN smyN q`k rsoeI gYs iml sky Aqy swfI KyqI
leI imAwrI iksm dI Kwd vI imldI rhy[ isr& ieh hI nhIN Aijhy
auprwly nwl swfw cOigrdw vI sw& suQrw rihMdw hY[ bwieE gYs plWt lgw
ky ibjlI Aqy rsoeI gYs nUM Awp Gr iv`c hI bxw ky vrqx leI ie`k
lwBdwiek auprwlw kIqw jw skdw hY[ Gr iv`c r`Ky pSUAW dy gohy ipSwb qoN
hI ies qrW dw bwieE gYs plWt lgwieAw jw skdw hY[ ies plWt iv`c Gr
dI lYtrIn nUM vI joiVAw jw skdw hY[ AijhI gYs swfy SrIr Aqy ishq leI
iblkul iksy qrW dI hwnIkwrk nhIN huMdI[
ij`QoN q`k bwieE gYs plWt lgwaux dy lwB
dI gl hY qW ies duAwrw pYdw h o e I
gYs bwlx dy qOr qy bhuq hI
ssqI Aqy Gr bYTy hI pRwpq ho
jWdI hY[ ieh gYs DUAW rihq hox
krky BWifAW Aqy rsoeI nUM sw& suQrw
r`KdI hY[ ies gYs dI vrqoN krn vwly
lokW dIAW A`KW DUeyN dy nwl pYdw hox vwlIAW
Kqrnwk ibmwrIAW qoN bcIAW rihMdIAW hn[ ies
gYs nwl AY~l pI jI gYs vWg Dmwky nwl koeI hwdsw hox dw
fr nhIN huMdw[ gYs dI splweI Awpxy Awp imldI rihMdI hY pr
ies leI isr& QoVI ijhI ingrwnI dI hI loV huMdI hY[ gYs bxn qoN
bwAd jo bwkI dI rihMd KMUd b`cdI hY auh swfI KyqI iv`c Kwd v`joN vrqI jWdI
hY ikauNik ies iv`coN inklI sl`rI
bhuq imAwrI Kwd huMdI hY jo swfI
KyqI leI bhuq lwBdwiek huMdI hY[
� ieh plWt v`Kry v`Kry
Akwr Aqy smr`Qw vwly hMdy hn[
Gr iv`c pwly jwx vwly pSUAW dI
igxqI Aqy rsoeI dI kul rihMd nUM
iDAwn iv`c r`K ky hI iehnW plWtW
dI auswrI kIqI jw skdI hY[ ieh
plWt nw bhuqy Coty Aqy nw bhuqy v`fy
Akwr dy hoxy cwhIdy hn[ ieh
plWt ie`k Kws iksm dy imsqrI
www.krishijagran.combwieE gYs plWt
30 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
koloN hI bxvwauxy cwhIdy hn[ plWt leI jgHw p`DrI,
sw& suQrI Aqy QoVI au~cI hoxI cwhIdI hY[ ieh plWt
rsoeI Aqy pSU bMnx vwlI QW dy nyVy hoxw cwhIdw hY[
plWt au~qy lgwqwr Du`p pYNdI hoxI cwhIdI hY Aqy nyVy qyVy
koeI drK`q nhIN hxo w cwhIdw[ ies dI bcI lwBdwiek
slrI sBM wlx leI nVy y hI iek̀ tio eAw pt̀ lxY w cwhIdw h[Y
bwieE gYs plWt dy kMm kwj vyly vrqIAW jwx
vwlIAW swvDwnIAW iv`c gyt vwlv plWt dy nyVy Aqy
b`icAW dI phMc qoN dUr iP`t krnw cwhIdw hY[ gYs
pweIp iv`c moV Aqy joV G`t hoxy cwhIdy hn[ plWt nUM
bxwaux iv`c vrqI jwx vwlI swrI sm`grI vDIAw Aqy
imAwrI hoxI cwhIdI hY[ plWt dI iksy QW qoN gYs dy lIk
hox dI sUrq iv`c aus dy nyVy bldI qIlI lY ky nhIN jwxI
cwhIdI[ gohw Aqy pwxI TIk mwqrw iv`c pwauxw cwhIdw
hY[ gohy iv`c im`tI Awid dI iblkul imlwvt nhIN hoxI
cwhIdI[ ibnW ies plWt dI pUrI qknIk nUM is`Ky ies
plWt dI auswrI nhIN krnI cwhIdI[ smyN smyN gYs dy
brnr Awid nUM sw& krdy rihxy cwhIdy hn[
bwieE gYs plWt dI auswrI ie`k qknIkI FMg dI
huMdI hY ies leI ies bwry isKlweI lY ky Aqy ies bwry
hor dUjIAW sb bwrIkIAW nUM jwnx qoN bwAd hI ies nUM
idnyS dmwQIAw
jsvMq ngr, jlMDr[Mob: 94177-14390
Email: ddamathia@gmail.com
Awpxy Gr iv`c bxvwauxw cwhIdw hY[ hux qW ies plWt
dI vrqoN nwl Gr iv`c ibjlI pYdw kr ky vI kuJ
aupkrn vrqoN iv`c ilAwNdy jw skdy hn[ ies plWt
bwry vDyry jwxkwrI pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI,
luiDAwxw jW pMjwb aUrjw ivkws eyjMsI (PEDA) dy
AiDkwrIAW qoN pRwpq kIqI jw
skdI hY[ fyArI pwlk vIrW nUM
ies plWt dI zrUr vrqoN krnI
cwhIdI hY[
www.krishijagran.combwieE gYs plWt
31n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
fdlku [kqn gh cusa dEiuh
oki;EkB dk T[soh gZSwh y/so S'fbnK d/ T[sgkdB ftu nkgDk nfjw ;EkB oZydk j?. fJE/ oki;EkB d/ brGr 60% y/so ftu S'fbnK dh y/sh ehsh iKdh j?. ;zoefFs Bwh tkb/ y[Fe y/soK ftu th uB/ dh y/sh ;cbskg{ote ehsh ik ;edh j?. T[soh gZSwh oki;EkB ftu uB/ d/ T[sgkdB bJh T[BZs feqFh seBhe j/m fby/ jBL
T[BZs gqikshnK-
wo[Xo (G.N.G.1958 d/;h fe;w) w'N/ dkfDnK tkbh d/;h uB/ dh fJj fe;w ;kb 2013 ftu oki;EkBgZ oki ;fjs Gkos d/ T[so gZSwh w?dkBh y/soK bJh nfX;{fus ehsh rJh j?. fJ; fe;w d/ g”d/ noXf;Xh NfjDhnK tkb/ j[zd/ jB. gZshnK u”V/ nkeko dhnK j[zdhnK jB. phiK dk ozr jbek G{ok j[zdk j? fi;d/ ;” dkfDnK
os ;z;ko dk ;G s'I tZvk uBk
T[sgkde (e[b T[sgkdB dk 75%) d/F j?. Fkekjkoh nkpkdh d/ ubd/ uB/ dh ;G s'I finkdk ygs th ;kv/ jh d/F ftu j? gozs{ fco th b'VhIdh wksok ftu T[sgkdB Bk j'D Bkb ;k~ uB/ dh ng{osh bJh nk:ks s/ fBoGo ofjDk g?Idk j?. toswkB ftu th Gkos dkbK dh ewh Bkb i{M fojk j?. nfij/ ftu io{os fJ; rZb dh j? fe n;hI oph w”;w dh w[Zy dbjDh c;b uB/ d/ finkdk s'I finkdk T[sgkdB s/ fXnkB d/JhJ/. j[D nfijh T[BZs ns/ ftfrnkfBe y/sh dh seBhe T[gbpX j? fe n;hI uB/ dh y/sh eoe/ finkdk T[sgkdB ns/ bkG ewk ;ed/ jK. uB/ dhnK iVK ftu yk; soQK dhnK rqzEhnK gkJhnK iKdhnK jB fijBK ftu okJhi'fpnw Bkwe p?eNhohnk gkJ/ iKd/ jB. fijV/ tksktoDh BsoiB dk ;fEoheoB eo fwZNh dh T[gikT{ Fesh tXkT[Id/ jB.
www.krishijagran.com
@uDk d/ T[sgkdB xDk#dk n”;s Gko brGr 25H4 rqkw j[zdk j?. fJj fe;w M[b;k ns/ iVrbB o'rK d/ gqsh T[fus wZXw ;fjDFhbsk oZydh j?. fJj fe;w n”;sB 145 fdBK ftu gZe e/ fsnko j' iKdh j?. T[fus gqpzXB ns/ nB[e{b gfo;fEshnK ftu fJ;dh n”;s T[sgkdesk brGr 25 ef[ JNz b gsq h je? Nn/ o nKeh rJh j.?
fsqt/Dh (ihHn?BhihH 1969 ekp[bh fe;w)L ekp[bh uB/ dh fJj fe;w ;kb 2013 ftu oki;EkB ;fjs Gkos d/ T[so gZSwh w?dkBh GkrK bJh nfX;{fus ehsh rJh j?. fJ; fe;w d/ dkfDnK dk ozr wNw?bk ;c/d (eohw)
j [ z d k
Gk
uDk d/ T[sgkdB xDk
32 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
j?. 100 dkfDnK dk n”;s tiB 26H2 rqkw j[zdk j?. gZshnK dk ozr jbek jok j[zdk j?. M[b;k ns/ iVrbB nkfd o'rK d/ gqsh wZXw ;fjDFhbsk oZydh j?. fJ; fe;w dh n”;s gZeD dh ntXh 146 fdB j?. T[fus gqpzXB ns/ nB[e{b gfo;fEshnK ftu fJ;dh n”;s g?dktko brGr 22 e[fJzNb gqsh j?H gkJh rJh j?.
rDr”o (ihHn?BHih 1581 d/;h fe;w)L uB/ dh fJ; d/;h fe;w ~ ;kb 2008 ftu Gkos d/ T[Zso gZSwh w?dkBh y/so bJh fi; ftu oki;EkB dk i'B- 1ph th Fkfwb j?, bJh nfX;{fus ehsk frnk j?. Bkowb jkbksK ftu y/sh :'r fJ; fe;w d/ g”d/ noX f;ZXh NfjDhnK tkb/ j[zd/ jB. fJ; fe;w d/ phi jbe/ ghb/ ozr d/ j[zd/ jB fi;d/ 100 dkfDnK dk tiB brGr 16 rqkw j[zdk j?. fJ;d/ g”d/ ;zxDhnK NfjDhnK tkb/ j[zd/ jB ns/ cbhnK ftu dkfDnK dh ;zfynk d' iK d' s'I finkdk gkJh iKdh j?. fJj fe;w M [b;k, iVrbB ns / n?;e'ekfJNk pbkfJN nkfd o'rK d/ gqsh n”;s gqsho'Xesk oZydh j?. T[fus gqpzXB ns/ nB[e{b gfo;fEshnK ftu fJ;dh n”;s g?dktko brGr 24 e[fJzNb gqsh j/eN/no gkJh rJh j?.
;zrw (ihHn?BHih-1488) d/o Bkb fpikJh bJh d/;h fe;wL d/;h uB/ dh fJj fe;w ;kb 2007 ftu oki;EkB oki bJh d/o Bkb fpikJh (fd;zpo dk gfjbk jcsk) bJh ikoh ns/ nfX;{fus ehsh rJh j?. fJ; fe;w d/ g”d/ noXf;Xh NfjDhnK tkb/ j[zd/ jB. phi G{o/ ozr d/ ns/ fueB/ sb tkb/ j[zd/ jB fi;d/ 100 dkfDnK dk tiB brGr 15H8 rqkw j[zdk j?. fJj fe;w M[b;k ns/ y[Fe iVrbB, n?;N'ekfJNk pbkfJN; nkfd o'rK d/ gqsh n”;s gqsho'Xesk oZydh j?. fJ; fe;w ftu cbh S/de d/ gqsh s[bBkswe o{g Bkb finkdk gqsho'Xesk gkJh rJh j?. gS/sh fpikJh eoB s/
T[fus gqpzXB ns/ nB[e{b gfo;fEshnK ftu fJ;dh n”;s g?dktko brGr 18 e[fJzNb gqsh j?eN/no gkJh rJh j?. fJj fe;w brGr 130 s'I b? e/ 135 fdBK ftu gZe e/ fsnko j' iKdh j?.
r”oh (ihHn?BhihH-1499 ekp[bh fe;w)L ekp[bh uB/ dh fJ; fe;w ~ oki;EkB oki bJh ;kb 2007 ftu ikoh ns/ nfX;{fus ehsk frnk. w'N/ dkfDnK tkbh fJ; fe;w d/ phiK dk ozr wNw?bk ;c/d j[zdk j?. 100 dkfDnK dk Gko brGr 29H6 rqkw j[zdk j?. fJ;dhnK gZshnK jbe/ jo/ ozr dhnK j[zdhnK jB. fGzB fGzB o'rK d/ gqsh n';s gqsho'Xe skes oZyD tkbh fJj fe;w brGr 143 fdBK ftu gZe e/ fsnko j' iKdh j?. nB[e{b gfo;fEshnK ns/ T[fus gqpzXB Bkb fJ; fe;w dh n”;s g?dktko brGr 18 e[fJzNb gqsh j?eN/no nKeh rJh j?.
todkB (ihHn?BHih-663 d/;h fe;w)L fJj wZXw ed tkbh fe;w j? fi;d/ dkD/ G{o/ r[bkp ozr d/ ns/ g”dk MkVhB[wk jz[dk j?. fJ;d/ c[Zb p?IrBh ozr d/ j[zd/ jB ns/ c;b brGr 150 fdBK ftu gZe e/ fsnko j' iKdh j?. fJ; fe;w d/ 100 dkfDnK dk tiB 12-15 rqkw ns/ nB[e{b gfo;fEshnK ftu fJ;dh n”;s g?dktko 20 s'I 24 e[fJzNb gqsh j?eN/no se bJh ik ;edh j?. fJ; fe;w ftu o'r gqsho'Xh skes th j?.
;wqkN (ihHn?BHih-469) d/;h fe;wL fJ; fe;w dh T[ukJh 50 s'I 55 ;?HwhH ns/ c[Zb r[bkph ozr d/ j[zd/ jB. c;b brGr 147 fdBK ftu gZe e/ fsnko j' iKdh j?. nB[e{b gfo;fEshnK ftu fJ;dh n”;s T[gi 24-25 e[fJzNb gqsh j?eN/no gqkgs ehsh ik ;edh j?. fJ;d/ 100 dkfDnK dk Gko brGr 25H7 rqkw j?. fJ; fe;w ftu o'r gqsho'Xh Fwsk th j?. fJj f;zfus ns/ pkokBh ftu finkdk ns/ xZN
T[otosk tkb/ y/soK ftu nr/sh, gS/sh ns/ ;w/I nB[;ko fpikJh bJh T[g:[es j?.
nB[Gt (nkoHn?;HihH 888)- pkokBh y/sh bJh d/;h fe;wL feqFh nB[;zXkB e/Ido, d[orkg[o d[nkok ftef;s uB/ dh fJj fe;w oki;EkB oki ;fjs Gkos d/ T[so-gZSwh y/so bJh ;kb 2001 ftu ikoh ehsh rJh j?. fJj fe;w pkfoF g”fFs y[Fe y/soK ftu fpikJh d/ nB[e{b gkJh rJh j?. fJj fe;w wZX nkeko d/ dkfDnK tkbh j? fijVh fe brGr 141 fdBK ftu gZe e/ nB[e{b gfo;fEshnK ftu n”;sB 21 e[fJzNb gqsh j?eN/no dh T[gi d/ ;edh j?. fJj fe;w y[Fe iV rbB ns/ T[y/Vk o'r d/ gqsh th wZXw o{g Bkb gqsho'Xe gkJh rJh j? jkbKfe g”d ;zGkb th io{oh j?.
G{wh ns/ G{wh dh fsnkohL
uBk jbeh ns/ Gkoh d't/I soQK dh iwhB ftu T[rkfJnk ik ;edk j?. gozs{ btDh ns/ ykoh fwZNh fiE/ ib fBek; dh ;wZf;nk j?, uB/ dh c;b bJh ;jh BjhI j?. iV rqzEhnK d/ T[sw ftek; bJh fwZNh ftu b'VhIdk tk:{ ;zuko dk j'Dk pj[s io{oh j? fJ; bJh y/s fsnko eoB bJh fJe i[skJh fwZNh gbN e/ jb Bkb ns/ fJe s'I d' i[skJh d/;h jb iK ebNht/No Bkb ekch j[zdh j?.
G{wh T[gukoL
dhwe ns/ eNtow d/ gqe'g s'I pukn bJh feT{Bkbck; (1H5%) u{oD 6 feb' gqsh thrk nkyoh i[skJh d/ ;w/I y/s ftu uzrh soQK fwbk fdU. fijV/ y/sK ftu iV rbB o'r dk gqe'g finkdk j[zdk j?, T[jBK y/sK ftu fpikJh s'I g f j b K
www.krishijagran.comuDk d/ T[sgkdB xDk
33n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
2H5 feb' NqkJhe'vowk joi/fBnw (eDe dk u'eo iK gkT{vo nkXkfos) ~ 50 feb ' nkodosk: [es n?cHtkJhHn?w ftu uzrh soQK fwbk e/ 10-15 fdBK bJh SK ftu oZy fdU. fJ; fwFoD ~ fpikJh d/ ;w/I gqsh thrk dh do Bkb gb/tk eod/ ;w/I fwZNh ftu fwbk fdU.
phi T[gukoL
iV rbB ns/ T[y/Vk dh o'eEkw bJh fpikJh s'I gfjbK phi ~ 10 rqkw NqkJhe'vowk joihB/nw iht (gkT{vo nkXkfos) iK 1H5 rqkw ekop/Bv/fiw (50 vpfbT{ gh) iK 2H5 rqkw ekop/Bv/fiw (25 n?;HvhH) gqsh feb' d/ fj;kp Bkb T[gukfos eo'. ghHn?;Hph ns/ okJhi'fpnw ebuo dh ;Nq/B n?;HihHn?B 94 Bkb phi T[guko fJ; ;zGkr bJh uB/ dh T[gi tXkT[D ftu finkdk gqGktekoh gkfJnk frnk j?. dhwe gqGkfts y/sK ftu B[e;kB ~ o'eD bJh eb'o'gkfJohck; (20 JhH;hH) dk 400 fwHbhH gqsh e[fJzNb phi d/ fj;kp Bkb T[guko eo'.
fpikJh dk ;wKL
f;zfus uB/ dh fpikJh 20 nes{po s'I 15 Btzpo se eo'. gozs{ ;G s'I tfXnk ;wK 25 nes{po s'I 5 Btzpo se dk j?. pkokBh uB/ dh nr/sh fpikJh bkGdkfJe j? ns/ Bwh ~ t/yfdnK fJ; dh fpikJh nes{po d/ gfjb/ gytkV/ eo d/Dh ukjhdh j?. uB/ dh d/o Bkb fpikJh (25 Btzpo se) 22H5 ;?HwhH bkfJB s'I bkfJB dh d{oh oZyd/ j'J/ fpBk fe;/ B[e;kB d/ ehsh ik ;edh j?.
phi dh wksok ns/ fpikJh dh ftXhL
uB/ dk gqwkfDs phi 15 feb'
gqsh thr/ dh do Bkb phi'. w'N/ dkD/ tkbh fe;w ;wokN (ihHn?BHih 469) ns/ wo{Xo (ihHn?BhihH 1958) dk 18 feb' phi gqsh thrk gq:'r eo'. bkfJB s'I bkfJB dh d{oh 30 ;?HwhH oy'. f;zfus y/soK ftu phi dh v{zxkJh 7-8 ;?HwhH ;jh j?. fijV/ y/sK ftu ftbN dk gqe'g finkdk j[zdk j?, T[E/ v{zxh ns/ d/oh Bkb fpikJh eoBh ckfJd/wzd j?. w'N/ ekp[bh uB/ bJh 25 feb' phi gqsh thrk dh do Bkb phi'. uB/ dh fe;w ihn?Bih-1488 dh d/o Bkb fpikJh (25 Btzpo d/ pknd) bJh gqwkfDs phi dh wksok 15 feb' gqsh thrk oZy'.
T[otoeL
uB/ dh uzrh g?dktko bJh gzi feb' BsoiB, d; feb' ck;c'o; gqsh thrk dk do Bkb phi phiD s'I gfjbK vfob eo'. pkokBh y/soK ftu T[go'es T[otoe dh nZXh wksok fpikJh s'I gfjbK vfob eo'. f;ckfoF ehs/ rJ/ T[otoeK dh nZXh wksok d/ Bkb gzi e[fJzNb towh ezg';N gqsh thrk d/D Bkb fpBk g?dktko xNkJ/ T[otoeK dh nZXh wksok pukJh ik ;edh j? ns/ fwZNh T[otoesk s/ th nB[e{b gqGkt g?Idk j?.
fBokJh r[vkJhL
pkokBh y/soK ftu fpikJh d/ gzi s'I S/ jcs/ pknd se fBokJh r[vkJh io{o ehsh ikt/. f;zfus uB/ ftu f;zukJh d/ pknd pso nkT[D s/ fJe fBokJh r[vkJh eo'. o;kfJDK d[nkok yogstko ezNo'b bJh g?Ivhw?EfbB (30 JhH;hH) 600 rqkw yogstkoBkFh ~ 150 bhNo gkDh gqsh thrk d/ do Bkb fpikJh d/ pknd ns/ phi d/ T[rD d/ gfjbK pokpo fSVekn ehsk ikJ/. gfjbh f;zukJh d/ pknd ef;J/ Bkb fJe tko r[vkJh eoBk ckfJd/wzd ofjzdk j?.
f;zukJhL
gfjbh f;zukJh, fpikJh d/ 50-55 fdB pknd (Fkyk pBD ;w/I), d{ih
f;zukJh i/ io{os j't/ sK fpikJh d/ 100 fdB pknd eo'. i/ fJe jh f;zukJh d/Dh j't/ sK fpikJh d/ 60 s'I 65 fdB pknd fdU.
g”d ;zGkbL
yVh c;b ftu dhwe bZrD s/ eb'o'gkfJohck; (phH;hH;h) fJe bhNo gqsh thrk f;zukJh d/ Bkb gq:'r eo'. cbh S/de s'I pukn bJh iBtoh-cotoh s'I fJe c/o'w/B No?g gqsh thrk ftu fJe iK finkdk cbh S/de dhnK fssbhnK (d' s'I fszB fdB brksko) nkT[D s/ gzi s'I nZm fdB d/ ftu gfjbk fSVekn ehsk ikJ/. i/ c/o'w/B No/g BjhI bkfJnk frnk j't/ sK c[Zb ns/ cbhnK pDd/ ;w/I nZr/ fby/ o;kfJDK ftu'I fe;/ fJe dk gq:'r ehsk ikJ/. feT{Bkbck; (25 JhH;hH) 250 fwHbhH gqsh thrk iK w'B'eo'N'ck; (36 vpfbT{Hn?;H;hH) 25 fwH_thrk iK fJBvke;kekop/ (14H5 n?;H;h) fJe fwbh gqsh bhNo gkDh iK n?;hc/N (75 n?;Hgh) d' rqkw gqsh bhNo gkDh iK fJwkw?efNB pBi'J/N (5 n?;H;hH) 0H5 rqkw gqsh bhNo gkDh iK ;gkfJB';/v (45 n?;H;hH) 0H33 fwH gqsh bhNo gkDh. fJjBK ehNBkFeK dk fSVekn d; s'I gzdoK fdBK d/ nzsokb s/ d'jokfJnk ikJ/ ns/ fJe jh ehNBkFe dk d[pkok gq:'r Bk ehsk ikJ/. ;[oZfyns o;kfJDK dk gq:'r ehsk ikJ/ ns/ Fkw ~ jh fSVekn ehsk ikJ/.
;wBfts ehN ezNo'bL
(n) iBtoh cotoh wjhB/ ftu c/o'w/B No/g ftu fJe iK finkdk cbh S/de dh fssbhnK nkT[D d/ gzi s'I nZm fdB d/ ftu gfjbk fSVekn eo' ns/ fJ;d/ gzdoQK fdBK pknd d[jokU.
(p) ;wBfts ehN ezNo'b bJh c;b ftu Fs gqshFs c[Zb nkT[D s/ gfjbk fSVekn fBzw nkXkfos ehN BkFe 1000 ghHghHn?w fszB fwHdtkJh fJe bhNo gkDh ftu ns/ sob ;kp[D (20fwbh gqsh 100 bhNo gkDh) fwbk e/ fSVekn eo'. d{ik fSVekn
www.krishijagran.comuDk d/ T[sgkdB xDk
34 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
fBT{efbno g'bhjkJhvaq'f;; tkfJo; (n?uHghHth) 112 bNK dk ;ws[b ns/ shik fSVekn w?bkfEnkB (50 JhH;hH) 200 fwbh_thrk dh do Bkb 7 fdB d/ nzsokb s/ eo'.
(;) cbh S/de d/ ezNo'b bJh c;b ftu 100% c[Zb nkT[D s/ gfjbk fSVekn p/;b; fET{oBi?Bf;; (phHNh) 300 rqkw gqsh thrk, d{ik fBT{efbno g'bhjkJhvo'ef;; tkfJo; (n?BHghHth) 112 bNK d/ ;ws[b n?bHJhH ns/ shik w/bkfEnkB (50 JhH;hH) 400 fwbh gqsh thrk ;Zs fdB d/ nzsokb s/ 100 s'I 125 bhNo gkDh ftu eo'.
(d) ;wBfts ehN ezNo'b bJh cbh S/de d/ nkofEe B[e;kB gZXo fJe bN gqsh whNo nkT[D s/ fBT{efbno g'bhjkJhvo'ef;; tkfJo; (n?BHghHth) 112 bNK d/ ;ws[b gb; w?bkfEnkB 25 JhH;hH 100 fwbh gqsh thrk dh do Bkb fSVekn eo' ns/ d{ik fSVekn io{os nB[;ko 100 fdB d/ tec/ s/ eo'. M[b;k o'r (n?;e'ekfJNk) s'I ghfVs c;b ftu sBk, gZs/ ns/ cbhnK s/ G{o/ ozr d/ XZp/ pDd/ jB ns/ gqe'g tXD s/ sBk ns/ vzvhnK N[N e/ M[e iKdhnK jB. o'r d/ F[o{nksh bZSD B}o nkT[Id/ jh c;b s/ eb'o'E/b'fBb 75 x[bDFhb u{oB dh fJe rqkw wksok gqsh bhNo gkDh ftu x'b e/ fSVekn ehsk ikJ/. w”;w ftu Bwh ns/ o[e o[e e/ pkfoF j'D dh nt;Ek ftu fJ; o;kfJD dk fSVekn d;-d; fdB d/ nzsokb s/ fszB tko d[jokU.
eNkJhL
c;b ~ mhe ;w/I s/ eNkJh eoBk io{oh j?. finkdk d/o eoB Bkb cbhnK MVD dk vo ofjzdk j?. finkdkso cbhnK gZe ikD sK c;b dh eNkJh eo b?Dh ukjhdh j?.
T[giL
nB[e {b gfo;fEshnK ftu T[go'es feqFh ftXhnK ~ ngBkT[D s/ f;zfus y/so uB/ ftu n”;sB uko s'I S/ e[fJzNb ns/ nf;zfus y/so ftu d' s'I fszB e[fJzNb gqsh thrk se T[gi gqkgs ehsh ik ;edh j?.
www.krishijagran.comuDk d/ T[sgkdB xDk
35n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
vkH dFoE gq;kd;jkfJe gq'c?;o (F;n)
feqFh nB[;zXkB e/Ido, Fqh rzrkBrow'L 9461073512
Jhw/bL dashrath.sagar@gmail.com
sbjIAW Aqy nrsrI dI KyqI
krn vwlw sPl ikswn jspwl isMG is`DU
1. nwm Aqy ipqw dw nW :- SR.
jspwl isMG is`DU p`uqr sR.m`Kx isMG
is`DU
2. isrnWvW/tYlIPon/mobwiel nMbr
:- ipMf qy fwkKwn :lihrw bygw
qihsIl qy bwlk : nQwxw ijlHw
biTMfw mobwiel nMbr : 98729-
30201 ipMn kof: 151101
aumr 11.5.1979
e- mail jaspalsidhu201@gmail.com3. ividAk Xogqw :- mYitRk ,10+2 grYjUeyt
4. vwhIXog jmIn dw rkbw
a) jmIn dI mwlkIAq :- 11 eykV 6 kwnl
A) jmIn (Tyky qy leI ) :- 11 eykV
e) jmIn (Tyky qy id`qI) :- nhI
k`ul KyqI hyT rkbw (a+A-e) 22 eykV6 knwlW
5. a) KyqI krn dw qjrbw 15 swl
A) pRgqIsIl sMsQwvW /kl`b ijnHW dy qsI mYbr ho
A) KyqI sbMDI hwsl kIqIAW isKlweIAW :-
lVI nMbr isKlweI ( tRyinMg) dw nwm kdo qoN kdo q`k swl sMsQw dw nwm
1. KMuBW pwlx sbMDI tryinMg 12.9.2005 qoN pI.ey.XU luiDAwxw
07.09.2003 q`k
1. XMg Pwrmr tRyinMg klws 09.01.1995 qoN pI.ey.XU luiDAwxw
07.04.1995 q`k
2 Pwrm slwhkwr syvw, biTMfw dy AkqUbr 2002 fw. AmrjIq isMG sMDU
mwihrW kolo qknIkI KyqI krn qo A`j q`k fw. jiqMdr isMG brwV
leI lgwqwr slwh msvrw Pwrm slwhkwr
syvw, biTMfw
3 nYsnl hortIklcr Koj Aqy AkqUbr 2001 qoN nYsnl hortIklcr Koj
ivkws pRIsd qoN sbjIAW dI Aqy Kws A`j q`k Aqy ivkws pRIsd
krky ipAwj Aqy lsx dI pYdwvwr
leI lgwqwr isKlweI
4. bwgbwnI ivBwg biTMfw (pMjwb) 2002 qoN A`j q`k bwgbwnI ivkws Apsr
biTMfw
5. KyqIbwVI ivBwg, biTMfw (pMjwb) 2002 qo A`j q`k KyqIbwVI ivBwg,biTMfw
iSmlw imrc Aqy mtr dI rlvI KyqI dw inrIKx krdy hoey[ iSmlw imrc Aqy mtr dI rlvI KyqI dw inrIKx krdy hoey[
Jony dI prwlI dy SOry hyTW iSmlw imrc dI KyqI
www.krishijagran.comsPl ikswn
38 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
1. ikswn kl`b pI.ey.XU luiDAwxw
2. Pl Aqy sbjIAW auqpwdn kmytI pI.ey.XU
luiDAwxw
3. pMjwb nOjvwn ikswn sMsQw AYP.ey.AYs.AYs
pI.ey.XU biTMfw
4. Awqmw pRojYkt kmytI,biTMfw
5. koApryitv suswietI lihrw bygw,biTMfw
6. smwj syvk kmytI, mIq pRDwn,biTMfw[
s)�KyqI nwl sbMiDq QwvW / ioelwky ijnHW dy qusI dOrw
kIqw hovy
1. sMgIqw idEl dy Pwrm qy mDU m`KI qy KMuBW dw
Pwrm ipMf Dnwl ijlw jlMDr pI.ey.XU � liDAwxw v`lo tUr[
2. sMgw AwlU Pwrm hrdyv isMG sMgw dy Pwrm qy
pI.ey.XU liDAwxw v`lo tUr[
3. sUr Pwrm ,m`CI Pwrm,poltrI Pwrm drsn
isMG qbIbw pRDwn ikswn k`lb pI.ey.XU
liDAwxw Pwrm qy pI.ey.XU liDAwxw v`lo
tUr[
4. ikMnUM B`ulr Pwrm ,suKpwl isMG B`ulr ipMf GMumx
h) KyqI sbMDI hwsl kIqy purskwr /ienwm/mwx dw vyrvw
lVI nMbr purskwr /ienwm/mwx dw vyrvw imqI sMsQw dw nwm
1. mtr dI KyqI iv`c pihlw sQwn 4-5/9/2005 ikswn mylw
pI.ey.XU luiDAwxw
2. KyqI shwiek DMdy iv`c snmwn p`qr 25.04.2008 pRswr BwrqI ingm
AkwsvwxI Awl
ieMifAw ryifE
3. mtr dI KyqI iv`c pihlw sQwn 10 mwrc 2006 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
4. ipAwj iv`c dUjw sQwn 10 mwrc 2006 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
5. ipAwj iv`c pihlw sQwn 10 mwrc 2008 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
6. mtr dI KyqI iv`c pihlw sQwn 18. mwrc 2008 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
7. mtr dI KyqI iv`c pihlw sQwn 24. mwrc 2009 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
8. ismlw imrc iv`c pihlw sQwn 24. mwrc 2009 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
9. im`TI imrc iv`c pihlw sQwn 19-20 mwrc2011 ikswn mylw
pI.ey.XU luiDAwxw
10 ipAwj iv`c dUjw sQwn 24mwrc 2009 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
11. bMd goBI auqpwdn iv`c pihlw sQwn 22 mwrc KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
12 cOly dyauqpwdn iv`c dUjw sQwn 30 mwrc KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
gwjrW dI nvI iksmW dy qjrby dw JwV dw fYtw lYdy hoey�
www.krishijagran.comsPl ikswn
39n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
13 rvWh iv`c pihlw sQwn 22-23.sqMbr 2011 ikswn mylw
pI.ey.XU luiDAwxw
14 iBMfI iv`c pihlw sQwn 30 sqMbr 2011 KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
15 mtr iv`c pihlw sQwn 14-15 mwrc 2014 ikswn mylw
pI.ey.XU luiDAwxw
16 ismlw imrc iv`c pihlw sQwn mwrc KyqrI ikswn mylw,
irjnl stysn biTMfw
17 mtr iv`c pihlw sQwn mwrc KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
18 Lsx iv`c dUjw sQwn mwrc KyqrI ikswn mylw ,
irjnl stysn biTMfw
19 ipAwj iv`c pihlw sQwn ipAwj iv`c
pihlw sQwn
klW ijlw mwnsw qy bwgbwnI Pilf pROgrwm
vyKx gey
6. nYt hwas sbjIAW dI kwsq bwry jgrwj isMG
dy Pwrm qy ipMf rwuayky ivKy bwgbwnI ivBwg
pMjwb mogw v`lo
7 imfU fyArI Pwrm ipMf lihrw muh`bq qy vyrkw
biTMfw v`lo tUr lvwieAw igAw
8. mwstr blivMdr isMG it`kw dy Abl KUrwxW dy
bwgbwnI Aqy nrsrI Pwrm dw dOrw kIqw
9. drsn isMG is`DU dy AwlU Pwrm dw dOrw kIqw
10. Gmwn sIf Pwrm nwgrw dy sbjI Pwrm dw dOrw
kIqw
1. kudrqI somyAW( jl /BUmI Awid dI sWB sMBwl
leI vrqIAW jWdIAW qknIkw dw vyrvw :
jl smyAW dI sMBwl : sbjIAW iv`c bYf Aqy
KwlIAW iv`c isMcweI kIqI jWdI hY ies qrW krn
nwl pwxI dI b`cq Aqy itaUvYl dy mwVw pwxIAW dy
pRBwv qo vI jmIn dI b`cq hMudI hY [
BUmI dI sMBwl : swry Kyq iv`c vwrI isr hr swl
dysI rUVI pweI jWdI hY hr swl Jony vwly Kyq iv`c
jMqr bIj ky hrI Kwd kIqI jWdI hY [PslW Aqy
sbjIAW rihMd KUhd nUM Kyq iv`c d`b ik zmIn dI
guxvxqw vDw vDweI jWdI hY [Jony dI prwlI nUM vI
swiVAW nhI jWdw Kyq iv`c qvIAW nwl vwh ky
mlwieAw jWdw hY [
2. zmIn Aqy KyqIbwVI iv`c vrqy jWdy sMdW
ijvyN ik itaUbvYl, Pwrm msInrI, qupkw isMcweI
iCVkwa rwhI isMcweI, jmIn iv`c d`bIAW pweIpW
rwhI isMcweI Aqy KyqI Pwrm dI bilifMg Awid bwry
sMbMDq jwkxwrI
1. Pwrm msInrI : trYktr �jOnIfIAr
2010 mwfl , trwlI, kltIvytr, qvIAW suhwgw,
nrmW sILx vwly hl, kxk bIjx vwlI msIn,
krwhw ijMdrw v`tW pwaux vwlw, bYf plWtr
(sbjIAW bIjx leI), jrnytr -32 pwvr,jIp
mihMdr ipk Ap sbjI vycx vwlI irksw ryhVI
2. itaUbvYl :- smrsIbl pMp 2 10 AYc.pI ,
12 AYc.pI
3. qupkw isMcweI : 5 eykV firp
ismlw imrc dI nrsrI
ipAwj Aqy ismlw imrc dI rlvI KyqI �
www.krishijagran.comsPl ikswn
40 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
4. KyqI Pwrm dI bilifMg :trYktr sYf, jIp
sYf ,Kyq iv`c stor -3,sbjI sbMDI kryt r`Kx leI
1 kmrw, Kwd stor ie`k
1. KyqIbwVI sbMDI quhwfy vlo vrqIAW/
ivksq kIqIAW qknIkW Aqy aunHW dy
10. pRBwvI Asr dw vyrvw ( ieh jwxkwrI ijs iv`c
inmn AMikq spStIkrn id`qy hox ie`k hjwr sbd
qoN v`D nW hovy Aqy dUhrI jgHw ( fbl spys ) iv`c swP
swP tweIp kIqI jwvy [
1. AwlU dw sIf prfksn dw kMm mY 6 eykV iv`c
krdw AwlU dIAW iksmW kuPrI sMDUrI kuPrI
bhwr , puKrwj dw swrw bIj mY nYsnl
hwrtIklcr nUM is`Dw bIj leI kMtirkt bys qy
krdw hW ijs qo ky mYnUM Awm PslW nwlo coKw
munwPw iml jWdw hY [
2. ismlw imrc nUM v`tW qy lw ky ie`k swief qy
ipAwj lw ky vwDU Psl vjo ie`k eykV iv`c 40
kuieMtl hry ipAwj dw JwV ilAW jo ik 10 rupeyu
iklo dy ihswb nwl mwrkIt ivc` sYP mwkIitMg
kIqI[
3. ismlw imrc nUM v`tW qy lw ky ie`k swief qy
mtrlw ky vwDU Psl vjo ie`k eykV iv`c 18
kuieMtl hry mtr dw JwV ilAW jo ik 20 rupeyu
iklo dy ihswb nwl mwrkIt ivc` sYlP mwkIitMg
kIqI[
8. PslW Awid dw vyrvw:
hwVI dIAW PslW dw vyrvw
Psl dw nW rkbw auqpwdn JwV /pRqI kuieMtl
kxk 10 220 22
AwlU 6 750 125
ismlw imrc 4 520 130
hrw cwrw jvI,brsIm 11 250 250
nrsrI imrc 10 - -
nrsrI ismlw imrc 20 - -
k`dU dI nrsrI 10 2014 iv`c 400000/ rupey dI nrsrI syl kIqI
nrsrI ipAwj 1 eykV 4 knwl
swauxI dIAw PslW dw vyrwvw
Jonw 12 eykV 384 32
bwsmqI 4 eykV 2 knwl 89.25 21
nrmW 2 5 2.5
k`dU dysI pMjwb koml 1 150 150
bYgxI 4 kwnl 50 50
qorI jwl qy 1 eykV 75 75
hrw cwrw :mkI ,crI 6 kwnl 362 362
nrsrI ipAwj 1 eykV 4 knwl - -
9. hor kwrobwr /shwiek DMdy ijvy fyArI ,poltrI KMuB auqpwdn m`DU pwlx, Awid
kwrobwr shwiek DMdy dw nW psU auqpwdn auqpwdn kul Krcy suD mwnPw
pRqIswl
fyArI Pwrm 4 m`JW 7000 rupey pRqI 84000 rupey 41666 42333 rupey
1 gW mhInw pqI swl
mtrW dI KyqI dw nrIKx krdy hoey
www.krishijagran.comsPl ikswn
41n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
4. Jony iv`c rUVI dI Kwd zmIn nUM iqAwr krn qoN
bwAd Jony dw k`dU krn qo isrP ie`k pihlw rUVI
dI Kwd pwaux nwl Jony dy JwV qy cMgw Asr
ipAW ijs dy is`ty vjo Jony dw JwV pRqI eykV 2
kuieMtl pRqI eykV v`D irhw
5. gobr gys pwlt qo inklI slrI nUM sukw ik Kwd
dy qOr qy nrsrI iv`c swrIAW hI pnIrIAW iv`c
ies dI vrqoN kIqI jWdI hY ies dI vrqo nwl
nroeI ishq vwlI pnIrIO iqAwr hMudI hY [
6. sbjIAW dI kwsq srdI dI r`uq iv`c nIvI srMg
prwxI rwhI kIqI jWdI hY [Aqy sbjIAW dIAW
vylW ilPwPyAW iv`c lgw ky dUsrI Psl dy cwlU
hwlq iv`c hI iqAwr kr leI jWdI hY Aqy aus
dy Kqm hox auprMq jldI jldI jmIn dI
iqAwr kr Kyq iv`c lgw id`qI jWdI aus nwl
swfI Psl nUM ie`k mhInw dw vDU smW inkl
Awaudw hY Aqy vDIAW JwV pRpq kr ilAw jWdw
hY [
hor ikswnW nUM qusI ikMnI pRyrxw idqI :-
1. sbjIAW iv`c imrc dI nrsrI iqAwr krky
15-20 ikswnW hryk swl imrc dI kwsq krvw
irhw hW ijs qoN ik ikswn cMgw munwPw kmw rhy
hn
2. myry Pwrm qy sbjIAW dI tryinMg pRqq krn
Awey ikswnw nUM mY GrylU bgIcI vwsqy pryrdw hW
Aqy Gr bgIcI vwsqy Awey ikswn nUM nrsrI
PrI syvw dy qOr qy idMdw hW qw ik hr ikswn myrI
rIs kr ky Awpxy Kyq iv`c Awpxy Kwx jogI
sbjI iqAwr krn [
3. myry bwhIAW nrsrI Pwrm iv`c ipAwj dI 35-
40 eykV dI pnIrI iqAwr krky ikswnW dy
Pwrm qy ipAwj dI KyqI krvweI jWdI [
auqpwdn Aqy mMfI krn Aqy sWB sMbwl Aqy
guxvxqw vDwaux dy FMg/ qrIky:
1. mY Awpxy Pwrm iv`c 10 swl qo pUrI sUjvwn p`kI
lybr r`KI hoeI hY jdo ik sbjI nUM jW Psl nUM
mwrikt iv`c lY ky jwxw hMudw hY qW pUry vDIAW
qrIky nwl gryf krky krytW iv`c pYikMg krky
hI lY ky jWdw hW ijs qo ik mYnMU mwrkIt iv`c
vDIAW ryt iml jWdy hY[
2. hr iek sbjI Aqy Psl nUM bIjx qoN phIlW mY
KyqIbwVI XUnIvristI dy mwihrW dI rwie nwl hI
nvy cMgy Aqy v`D JwV dyx vwlIAW iksmW dI
cox krdw hW Aqy mwihrW dyK ryK hyT hI Psl
iv`c kItnwsk Aqy aulI nwsk KwdW dI vrqo
krdw hW [ ndIn nwskW dI sbjIAW iv`c bhuq
hI G`t vrqo krdw hW jo gofI nwl hI kIqI jWdI
hY [ ikaik kI sbjIAW iv`c ndIn nwsk
guxvxqw Aqy auqpwdn iv`c kwPI nukswn krdy
hn [
3. myrw Kyq biTMfw brnwl my sVk qy hox krky Kyq
iv`co hI iqAwr kIqIAW sbjIAW Aqy nrsrI
ijAwdw qr qkrIbn ivk jWdI hY [
jspwl isMG is`DU ijlHw biTMfw dw ie`k AgWhvDU
ikswn hY ijs ny KyqI krn dIAW AwDUink qknIkW
Aqy KyqI iviBMnqw sbjI nUM Apxw ky ies KyqI dy DMdy
nUM lwhyvMd bxwieAw hoieAw hY[ieh ikswn pRqI
eykV dy ihswb nwl vDIAw munwPw kmw irhw hY ies
dy nwl nwl mn`uKI ishq leI Kws auprwlw kr irhw
hY jspwl isMG v`loN kIqI jw rhI KyqI nUM ielwky dy
ikswn vI Apxw rhy hn[ieh ikswn ijlHw biTMfw
Aqy pMjwb dy ikswnw leI cwnx munwry dy qOr qy kMm
kr irhw hY[jspwl isMG v`loN AwDuink lIhW qy KyqI
kIqI jw rhI hY[sR.jspwl isMG sbjI dI sYlP
ivkrI krn iv`c lokW nUM Kws qOr qy AkriSq krdy
hn iehnW dw ieh ie`k slwGwXog au`dm hY[
jspwl isMG dy Pwrm sbjIAW dI nrsI vyKdy hoey KyqI mwihr
polIQIn dI mlicMg krky ismlW imrc dI KyqI krn dw FMg�
nC`qr isMG ivrk
ipMf brkMdI fwk : gMgw (Abl kI),
ijlHw biTMfw
mobwiel nMbr 94633-97381
E mail: virknachhater69@gmail.com
www.krishijagran.comsPl ikswn
42 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
AwloArK ipMf dy BrwvW ny
kiTn imhnq Gtwaux leI
AwDuink KyqI mSInrI ApxweI
KivMdr isMG spu`qr sRI gurmyl isMG vwsI ipMf
AwloArK, pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI,
luiDAwxw duAwrw kudrqI swDnW dI sMBwl bwry
ivkisq kIqI qknwlojI Aqy KyqI mSInrI Apnwaux
vwlw sMgrUr izlyH dw ie`k mohrI ikswn hY[ auh Aqy
aus dw ccyrw Brw blijMdr isMG spu`qr sRI drSn
isMG Awpxy ipMf dy AgWh-vDU Aqy auqSwhI ikswnW
vjoN jwxy jWdy hn jo hmySW nvIAW KyqI qknIkW nUM
prKx Aqy Apnwaux leI iqAwr rihMdy hn[
suKivMdr isMG ny bI.ey. (Awrts) krn auprMq
Awpxy ccyry Brw nwl iml ky AwpxI j~dI-puSqI
KyqI dw kMmkwr pUrI mUSqYdI nwl sMBwl ilAw Aqy
dovyN Brw KyqI nUM pUrI qrW smripq ho gey[ iehnW
dovW dI ivl`Kxqw ieh hY ik ieh KyqI dy swry kMm Kud
Awpxy h~QIN krdy hn Aqy ikrwey dI lybr qy inrBr
nhIN rihMdy[ iehnW dy KyqW iv~c smyN-smyN ikRSI
ivigAwn kyNdr, KyVI Aqy Pwrm slwhkwr syvw,
sMgrUr vloN krvwey gey Koj qjrby Aqy pRdrSnIAW
nMU dovW BrwvW ny pUrI lgn nwl kIqw hY Aqy AgWh
leI vI ApxwieAw hY[ dovyN BrwvW ny hI hmySw Koj
dI hor suDweI leI suc~jI PIfbYk id~qI hY[
auhnW ny Awpxy pUry rkby iv~c Jony-kxk dw
PslI c~kr ApxwieAw hoieAw hY Aqy lgBg A`Dw
eykV rkbw Awpxy pirvwr dIAW qwzIAW sbzIAW
Aqy dwlW dI loV pUrI krn vwsqy rwKvW r`iKAw
hoieAw hY[ aunWH ny kxk-Jony dI KyqI iv~c sroq
sMBwl qknIkW ijvyN lyjr lYNf lYvlr, pYfI
trWsplWtr Aqy hYpI sIfr dI vrqoN nUM ApxwieAw
hoeAw hY Aqy auh ienWH mSInW nUM pUrI kuSlqw nwl
clw lYNdy hn[ Jonw lwaux qoN pihlW auh lyjr krwhy
nwl Kyq nUM p~Drw krdy hn Aqy ieh pRikirAw auh
hryk Kyq iv~c 2-3 swl dy vkPy 'qy duhrwauNdy hn qW
AwloArK ipMf dy Brw Jony dI mYt tweIp nrsrI dI ibjweI krdy hoey
www.krishijagran.comKyqI mSInrI
43n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
su
jo isMcweI vwly pwxI dI b`cq kIqI jw sky Aqy swry Kyq nUM pwxI
iekswr Aqy G~t smyN iv~c lgwieAw jw sky[
Jony dI luAweI smyN drpyS AwauNdI lybr dI s~misAw dw h~l
l~BidAW aunWH pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI dI isPwrS Anuswr pYfI
trWsplWtr dI vrqoN nUM ApxwieAw Aqy A~j auh ies qknIk dI
vrqoN bwry fMUGw igAwn Aqy qzrbw r~Kdy hn[ ies qknIk nUM
Apxwaux bwry auh d~sdy hn ik swl 2011 iv`c aunWH ipMf dlwnpur
(pitAwlw) ivKy ie`k pRweIvyt Prm vloN Jony dI lvweI leI mkYnIkl
trWsplWtr dI pRmoSn bwry lgwey gey ie~k jwgrUrqw kYNp iv~c
SmUlIAq kIqI ij~QoN auh Jony dI mSInI lvweI bwry pRyirq hoey[ aunWH dy
auqSwh ny aunWH nUM ikRSI ivigAwn kyNdr, KyVI dy sMprk iv`c lY AWdw[
ij~QoN auhnW ny Jony dI trWsplwtr nwl lvweI bwry ivsqwr iv~c
jwxkwrI pRwpq kIqI Aqy mYt tweIp nrsrI augwaux dy gur is`Ky[ aunWH
d~isAw ik ies qknIk nUM Apxwaux ip~Cy aunWH dw m`uK mMqv Jony dI
lvweI smyN AwauNdI kiTnweI ijvyN lybr l~Bx iv~c K~jl-KuAwrI
Aqy lvweI dI v~D rhI lwgq Awid nUM Gtwauxw sI[ ikRSI ivigAwn
kyNdr, KyVI dy mwihrW vloN ies qknIk bwry brIkI iv~c smJwaux Aqy
swfy Kyq au~qy kIqIAW pRdrSnIAW ny swfw hONslw eynw ku vDw id~qw ik
AsIN ausy swl Kud dw pYfI trWsplWtr (ip~Cy qurn vwlw mwfl)
KrId ilAw Aqy swl 2011 iv~c pYfI trWsplWtr nwl 23 eykV Jonw
lwieAw[ aunWH dy d~sx Anuswr pYfI trWsplWtr nwl lgwey Jony ny
pnIrI rwhIN lvwey Jony nwloN 2-3 kuieMtl pRqI eykV v~D JwV id~qw[
purwxw irkwrf Xwd kridAW aunW d~isAw ik swl 2011 qoN pihlW
jdoN auh pnIrI rwhIN Jonw lvwauNdy sn qW 23 eykV dI lvweI au~qy ku~l
Krcw qkrIbn 57,000/- rupey AwauNdw sI jo ik pYfI trWsplWtr
nwl lvweI ipCoN Gt ky lgBg 9,000-10,000/- rupey rih igAw
(smyq fIzl dw Krcw, lybr, polIQIn SIt, lohy dy PrymW dw Krcw
Awid) [
ies qknIk dI hYrwnIjnk sPlqw qoN bwAd aunWH ny ies qknIk
nUM AwpxI Jony dI lvweI leI p`ky qOr qy Apxw ilAw Aqy Awpxy Aqy
nyVly ipMfW dy ikswnW iv~c vI PYlwauxw SurU kr id~qw[ swl 2012 qoN
bwAd auh 10-25 eykV iv~c pYfI trWsplWtr nwl ikrwey au~qy vI
Jonw lwauNdy Aw rhy hn Aqy ieMJ nwlo-nwl ies qknIk nwl cMgI
kmweI vI kr rhy hn[ auh Awpxy
Awp ishqmMd mYt tweIp nrsrI
iqAwr kr lYNdy hn Aqy Awpxy
qOr qy hI nrsrI iqAwr krn dy
qrIky iv~c qyzI ilAwaux leI
kuJ Coty-Coty Pyr bdl vI kIqy
hn[ auh nrsrI augwaux vwly
Prym ivcoN Kwny htw ky lgBg 20
Pu~t lMmw isMgl mYt iqAwr krdy
hn ijs nUM bwAd iv~c auh
trWsplWtr dy Prym dy sweIz
muqwbk bwKUbI k~t lYNdy hn[
ijQoN q~k hwVIH dIAW PslW
dI kwSq dw sMbMD hY, Jony dI
prwlI nUM swVn dy iBAwnk
nqIijAW qoN jwxU huMidAW auhnW ny
kxk dI ibjweI leI Jony dy KVyH
kricAW iv~c hYpI sIfr mSIn
dI vrqoN swl 2014-15 iv`c SurU
kIqI Aqy ikRSI ivigAwn kyNdr,
KyVI dy KyqIbwVI ieMjInIAr dI
ingrwnI hyT ies qknIk nwl 4
eykV iv~c kxk dI ibjweI
kIqI[ hYpI sIfr nwl bIjI kxk
dy Aws muqwbk nqIjy pRwpq krn
qoN bwAd aunWH ies qknIk nwl
hwVIH 2015-16 dOrwn 10 eykV
rkby iv~c hYpI sIfr nwl kxk
dI ibjweI kIqI hY[ ies qknIk
bwry auh hornW ikswnW nUM vI Brosy
iv~c lYx iv~c sPl rhy hn Aqy
lgBg 10 eykV rbby iv~c ikrwey
au~qy ibjweI kIqI hY[ auh mihsUs
krdy hn ik hYpI sIfr nwl
ibjweI krky ij~Qy vwqwvrx
swP-suQrw rihMdw hY au~Qy Kyq
iv~c prwlI imlwaux nwl zmIn
dI jYivk siQqI iv~c vI suDwr
AwauNdw hY[ ies qrWH ieh qknIk
Jony dI prwlI nUM ibnW swiVAW
kxk bIjx dw ie~k FukvW bdl
pyS krdI hY[ hYpI sIfr qknIk
dy hor Pwiedy sWJy kridAW aunWH
d~isAw ik ies qknIk nwl Jony
ipCoN kxk dI smyN isr ibjweI ho
jWdI hY, lybr Aqy aUrjw vrgy
swDnW dI b~cq huMdI hY Aqy
ndInnwSkW dI vrqoN GtdI hY[
ies qoN ielwvw irvwieqI qrIky
nwl bIjI kxk dy mukwbly ibjweI
AwloArK ipMf dy Brw ishqmMd mYt tweIp nrsrI dy Kyq iv~c
www.krishijagran.comKyqI mSInrI
44 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
hYpIsIfr, ie`k trYktr nwl c~lx
vwlw spryA pMp, ie`k kltIvytr, ie`k
ifsk hYro, ie`k suhwgw Aqy do trwlIAW
hn[ BwvNy AwmqOr 'qy auh KyqI mSInrI
ikrwey au~qy dyx qoN sMkoc krdy hn pr
iPr vI auh pYfI trWsplwtr Aqy
hYpIsIfr Awpxy ipMf dy dUjy ikswnW nUM vI
aupl~bD krvwauNdy hn qW jo kudrqI
swDnW nUM bcwaux vwlIAW qknIkW dw
v~D qoN v~D pswr ho sky[
jdoNy vI iksy ivBwg dy AiDkwrI jW
pqvMqy s`jx auhnW dy Kyq vyKx Awey hn
qW auh aunWH dIAW vwqwvrx-p~KI Aqy
sroq sMBwl qlnIkW Apxwaux Aqy
AgWh pswrn dIAW koiSSW dI SlwGw
kry ibnw nhIN rhy[ auhnW dy KyqW dw
lgwqwr nrIKx krn qoN bwAd lwgly
ipMfW ijvyN pMnvW, kwkVw, rwey isMG vwlw
Aid dy keI ikswnW ny nvIAW qknIkW
Aqy KyqI mSInrI nUM ApxwieAw hY[
scmu~c, AwloArK ipMf dy ieh
ikswn Brw hornW ikswnW leI pRyrnw dw
ie`k AQwh somw hn qW jo auh vI nvIAW
qknIkW Aqy AwDuink KyqI mSInrI nUM
Apxwaux leI byiJjk ho ky A~gy Aw
skx[
dw Krcw Gtdw hY Aqy JwV iv~c vI 2-3 kuieMtl pRqI eykV dw
vwDw huMdw hY, ijs nwl Su~D munwPw v~Ddw hY[
KyqI igAwn vDwwaux leI suKivMdr Aqy blijMdr ikRSI
ivigAwn kyNdr, KyVI, pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI,
luiDAwxw Aqy ijlHw pRSwSn, sMgrUr v`loN smyN-smyN krvweIAW
jWdIAW ikswn mIitMgW, Psl sYmInwr, ikswn isKlweI
pRogrwm, jwgrUkqw kYNp, igAwn vDwau XwqrwvW Awid iv~c
vD-cVH ky ih~sw lYNdy hn[ hornW ikswnW iv~c vI auh pI ey XU dy
dUq dy vjoN ivcrdy hoey aunWH nUM in`jI qOr qy iml ky KyqI dIAW
nvIAW qknIkW bwry d~sdy hn[ auh Aksr hI ikRSI ivigAwn
kyNdr, KyVI ivKy AwauNdy-jWdy rihMdy hn Aqy pMjwb KyqIbwVI
XUnIvristI vloN luiDAwxw Aqy ikRSI ivigAwn kyNdr, rOxI
(pitAwlw) ivKy lgwey jWdy ikswn myilAW iv~c hr swl
Swiml huMdy hn[ suKivMdr isMG ny ky.vI.ky., KyVI qoN AYgro-
pRosYisMg kMplYks lgwaux dw kors vI kIqw hoieAw hY[
ijQoN q`k auhnW vloN AwpxI KrIdI hoeI KyqI mSInrI dw
sbMD hY, aunWH kol do trYktr, ie`k pYfI trWsplWtr, ie`k
ApUrv pRkwS Aqy mndIp isMG
ikRSI ivigAwn kyNdr, KyVI (sMgrUr)
ip~Cy qurn vwly pYfI trWsplWtr dI vrqoN nwl Jony dI
mYt tweIp nrsrI lgwauNdy hoey
AwloArK ipMf dy Brw hYpI sIfr nwl bIjI kxk dy Kyq iv~c
www.krishijagran.comKyqI mSInrI
45n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
rdI Aqy grmI ru`q dIAW ijAwdwqr sbzIAW
pnIrI rwhIN bIjIAW jWdIAW hn ijvyN Pu`l
goBI, bMd goBI, brOklI, cInI bMd goBI, ipAwj,
slwd, tmwtr, bYNgx, imrc, iSmlw imrc Awid[
&sl dw pUrw JwV lYx leI nroeI Aqy ishqmMd
pnIrI iqAwr krnw bhuq jrUrI hY ijs ivc bUitAW
dw shI Akwr Aqy ienW dw kIVy- mkOiVAW Aqy
ibmwrIAW qoN rihq hoxw hY[Ajoky smyN ijAwdwqr
&slW Kws krky sbzIAW ivc hweIibRf/dogly bIjW
dw bolbwlw hY[sbzIAW dIAW doglIAW iksmW Kws
krky tmwtr, imrc, iSmlw imrc, bYNgx Awid dy
bIj bhuq mihMgy hox krky vDIAw kuAwiltI dI
pnIrI iqAwr krn dI mh`qqw hor vI v`D jWdI
hY[ies leI nroeI pnIrI iqAwr krn leI hyTW
ilKIAW kuJ jrUrI g`lW dw iDAwn r`Kxw cwhIdw hY[
pnIrI leI FukvIN QW dI cOx:
pnIrI iqAwr krn vwlI zmIn p`DrI, aupjwaU
Aqy ndInW qoN rihq hoxI cwhIdI hY[zmIn Awm jgw
nwlON QoVI au`cI Aqy pwxI dy swDn dy nyVy hoxI cwhIdI
hY[pnIrI bIjx vwly QW nMUN bdldy rihxw cwhIdw hY[
iek hI sbzI dI pnIrI vwr vwr ieko QW qy nhIN
bIjxI cwhIdI[ ies nwl nImwtof Aqy keI hor
sm`isAwvW Aw skdIAW hn[
pnIrI bIjx dw FMg
pnIrI iqAwr krn leI 1.5 mItr coVIAW, 20
sYNtImItr au`cIAW Aqy 3-4 mItr lMbIAW
ikAwrIAW bxwa[ikAwrIAW bxwaux qoN pihlW 10
kuieMtl glI-sVI rUVI zmIn ivc imlwau Aqy
ikAwrIAW nMUN ibjweI qoN G`to-G`t 10 idn pihlW
pwxI idau[ikAwrIAW dI im`tI nMUN 1.5-2.0 pRqISq
PwrmwlIn dy Gol nwl soD lau[ieh krn vwsqy 15-
20 imlIiltr PwrmwlIn dvweI iek iltr pwxI
ivc pwau[ ieh Gol qkrIbn 4-5 iltr pRqI
vrgmItr QW dy ihswb nwl pwau qW jo im`tI dI
qkrIbn 6 ieMc qih gVu`c ho jwvy[ ies qoN bwAd
ikAwrIAW nUMN polIQIn SIt nwl 48-72 GMty leI
cMgI qrW F`ko[bwAd ivc idn ivc iek vwr 4-5
idn q`k ikAwrIAW dI im`tI Kurpy nwl pltwau qW ik
PwrmwlIn dw Asr Kqm ho jwvy[ bIjx qoN pihlW
sbzIAW dI pnIrI iqAwr
krnw-iek lwhyvMd DMdw
www.krishijagran.com
s
sbzIAW dI pnIrI
46 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
wkf;e GftZycb
w/FL gq/w eoB tkfbnK bJh fJj wjhBk uzrk oj/rk. i/
ftnkj d/ :'r j' ns/ gq/w ;zpzX jB sK nkgD/ gq/wh Bkb Fkdh
eoB dk tXhnk :'r j?. Xkofwe ezwK ftu o[MkB ns/ you
j' ;edk j?.
tfoFGL s[;hI ;kj;, T[sFkj ns/ BthI T{oik wfj;{; eo'r/.
fe;ws th y{p ;kE d/t/rh. Bt/I ezwK bJh tfXnk ;wK j?.
iwhB-ikfJdkd ;zpzfXs ezwK ftu ;cbsk dk :'r pD
fojk j?.
fwE[BL gq/w ;zpzXK ns/ fttkfje ihtB ftu nfsnzs y[Fh
oj/rh. Bt/I gq/w ;zzpX th gBg ;ed/ jB. nkwdBh ns/ youk
pokpo oj/rk. tgko ftu Bt/I w”e/ ns/ B”eoh ftu soZeh d/
:'r pD oj/ jB.
eoeL wB ftufbs oj/rk. tkDh s/ ezNo'b eoBk j't/rk.
nkwdBh tX/rh ns/ Bt/I ezwK d/ w”e/ th fwbDr/ gozs{
s[jkvhnK rZbK s'I s[jk~ B[e;kB j' ;edk j?. fJ; bJh ;'u
;wM e/ p'b'. ihtB ;kEh dk Gog{o ;fj:'r fwb/rk.
f;zxL fttkfje ihtB ftu ekch ;wZf;nk nk ;edh j?. fJ;
bJh ihtB ;kEh d/ Bkb fwb i[b e/ ofjD dh e'fFF eo'.
pj[s ;ko/ yokp jkbksK d/ pkti{d wB FKs oj/rk. s[;hI
;wZf;nk ~ ;[bMk bUr/.
ezfBnkL nkgD/ pb s/ pj[s ;ko/ ezw g{o/ eoB dh fJZSk
ikr/rh. fJj ;wK eJh wkwfbnK ftu s[jkv/ bJh nB[e{b j?.
yk; eo id'I se r[o{ dk okFh pdbkn Bjh I j ? sK se sK jo' th
pj/ so j.? gw/q ;pz Xz ns / fttkfje ihtB bJh fJj ;wK urz k j.?
s[bkL fwsoK dk ;fj:'r Bk fwbD d/ ekoB eFN tX ;ed/
jB. fgsk dh ;/js ftu nfB:wsk nk ;edh j?. fuzsktK
ftu ewh j't/rh. g?oK ftu dod dh go'pbw nk ;edh j?.
tfoFueL Bt/I ezwK ~ jZE gkT[D ftu ;cbsk fwb/rh. XB
dk nkrwB tXhnk oj/rk. nkgD/ s'I T[u tor Bkb ;zpzX
pBDr/. :ksok ;cb j't/rh. jo ezw ftu F[o{ ftu nVuB
nkJ/rh gozs{ Bshi/ s[jkv/ gZy ftu j'Dr/.
XB[L i/ s[;hI nkgDh ;/js dh ;wZf;nk Bkb bzp/ ;w/I s'I i{M
oj/ j' sK fJ; wjhB/ d/ wZX s'I s[jk~ pj[s jh okjs fwbD
tkbh j?. feT[Ife fJ; wjhB/ pqfj;gs dk okFh gfotosB j'D
tkbk j? fijVk s[jkv/ bJh jo soQK bkGekoh j?.
weoL ihtB;kEh Bkb nukBe wsG/d g?dk j' ;edk j? ns/
T[;dk ekoB s[jkv/ ;[Gkn dk pdbkt j?. nkgD/ r[;/ s/ ekp{
oZy'. c?;bk b?D dh skes ewi'o oj/rh fJ; bJh i'fyw Go/
edwK s'I goj/} eo'.
e[zGL c?;b/ b?D ftu w[Ffeb j't/rh feT[Ife fdwkr d'fuZsk
oj/rk. gfo;fEshnK ekoB xo'I d{o ikDk g? ;edk j?. you
ezNo'b s'I pkjo j' ;edk j? yk;eo fttkd ns/ j;gskb
ftu XB you j'D dh ;zGktBk pD ojh j?.
whBL ;wK E'Vk gqshe{bsk bJ/ nZr/ tX fojk j? fJ; bJh
Xhoi ns/ ;z:w s'I ezw bU. fe;/ th ezw ftu ibdpkih ns/
nkt/F B[e;kB gj[zuk ;edk j? feT[Ife fJ; ;w/I c?;bk b?D dh
Fesh ewi'o oj/rh.
ekfldHkfo”;Qy wkf;e
GftZycb
GftZycb www.krishijagran.com
125 ;kb d/ fJe dkdk ih w”s d/ pknd ;tor gj[zu/. ;tor ftu y{p;{os ng;oktK dk fBqs t/y e/ dkdkih c[ZN c[ZN e/ o'Id/ j'J/ p'b/ ;kbk pkpk okwd/t d/ uZeo ftu BjhI g?Idk sK ed dk fJE/ gj[zu frnk j[zdk.
dkdk (g's/ ~)L s/oh Nhuo nk
ojh j? ik b[e ik.g'sk (dkd/ ~) L gfjbK s[;hI b[e
ikU feT[Ife s[jkvh w”s d/ pjkB/
w?I d' jcs/ dh S[ZNh bJh j?.
nr;s 2015nr;s 2015
b'Ng'N
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD i[bkJh 201552
s[;hA th b/ye pD'
fe;kB tho
frnkB ;KMk eoB
feqPh ikroD g~fsqek ’u
nkgD/ ;[Mkn, ;w~f;nktK s/
nB[Gt ;kƒ G/i'. y/shpkVh Bkb
;pzXs BthA s/ g[okDh seBhe dh
ikDekoh fdU.
ikDekoh s[jkv/ BK s/ c'N/
;w/s g~fsqek ’u gqekPs ehsh
ikJ/rh.
60$9, sh;oh wzfIb, :{;| ;okfJ wkoehN,
BIdhe rqhB gkoe w?No' ;N/PB, BthA fdZbh^110016
|'B L 011 26511845, 9313301029, 9654193353, 9891724495, 9811758583
Jh^w/b L info@krishijagran.com, krishieditor@gmail.com
Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkBd[nkok ftef;s gqikshnK d/ phi gqkgsh d/ ;o's
;z;EkB d[nkok ftef;s gqikshnK d/ phi
gqkgs eoB bJh j/m fby/ nB[;ko ;zgoe
eo'L
1H phi T[sgkdB fJekJh iK feqFh
gqkd:'freh ;{uBk e/Ido, Gkosh feqFh
nB[;zXkB ;z;EkB, BthI fdZbh-12
2H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB e/Ido,
eoBkb, jfonkDk. N?bhc'BL 0184-
2267169
3H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB y/soh
e/Ido, g{;k, ;w;shg[o, fpjko. N?bhc'BL
06274-240232
4H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB y/soh
e/Ido, fJzd”o, wZX gqd/F. N?bhc'B 0731-
2702921
5H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB y/soh
e/Ido, t/fbzrNB, sfwbBkv{. N?bhc'BL
0423-2234796
g{;k j?bg bkJhB (N?bhc'B 011-25841670)
g{;k n?rqhe'w coh (N?bhc'b 1800-11-8989)
;z;EkB dhnK fJjBK j?bg-bkJhBK s'I fe;kB
GkJh N?bhc'B dh wdd Bkb feqFh ;{uBktK dh
ikDekoh ;t/o/ 9H30 s'I Fkw 4H30 ti/ se
(working days) gqkgs eo ;ed/ jB.
torhfeqs www.krishijagran.com
To Advertise in Krishi JagranTo Advertise in Krishi Jagran
To Subscribe Krishi JagranTo Subscribe Krishi Jagran
MAHARASHTRA Megha Sharma 09891668292 megha@krishijagran.com
GUJARAT Sara Khan 09953720233 sara@krishijagran.com
PUNJAB Kiran Kumari 09999743660 kiran@krishijagran.com
HARYANA Sarita Singh 09891899197 sarita@krishijagran.com
RAJASTHAN Jyoti Sharma 09891828266 jyoti@krishijagran.com
UTTAR PRADESH Sarla Singh 09999141933 sarla@krishijagran.com
UTTARAKHAND Kanika Chauhan 0995346033 kanika@krishijagran.com
MADHYA PRADESH Poonam Biswakarma 08447527318 poonam@krishijagran.com
CHHATTISGARH Yogesh Kumar 09891668636 yogesh@krishijagran.com
BIHAR Afsana Malik 09891899322 afsana@krishijagran.com
JHARKHAND Chunki Bhutia 09891655888 chunki@krishijagran.com
HIMACHAL PRADESH Sujata Gautam 08588998437 sujata@krishijagran.com
JAMMU & KASHMIR Ruby Jain 09999142633 ruby@krishijagran.com
WEST BENGAL Hrituparna Banerjee 09891899064 hrituparna@krishijagran.com
KARNATAKA Bansi Shukla 09891614614 bansi@krishijagran.com
ASSAM Abdus Samad 09891889588 samad@krishijagran.com
ANDHRA PRADESH Aniket Sinha 09891335460 aniket@krishijagran.com
ODISHA Rahul Singh 09891339440 rahul@krishijagran.com
TAMIL NADU Nishant Taak 09953756433 nishant@krishijagran.com
KERALA Preetha M. Nair 09891755566 preetha@krishijagran.com
Ph. : 011-26511845, 26517923, 45503170Email : info@krishijagran.com Web. : www.krishijagran.com
ALL INDIA SANJAY KUMAR 09313301029 sanjay@krishijagran.com
GUJARAT Sara Khan 09953720233 sara@krishijagran.com
MAHARASHTRA Megha Sharma 09891668292 megha@krishijagran.com
Pavan Ajage 08411889826 pavan@krishijagran.com
Narendra Sherdale 09881063466 narendra@krishijagran.com
Bhausaheb Wagh 08806851660 bhausaheb@krishijagran.com
MADHYA PRADESH Poonam Biswakarma 08447527318 poonam@krishijagran.com
CHATTISGARH Yogesh Kumar 09891668636 yogesh@krishijagran.com
JAMMU & KASHMIR Ruby Jain 09999142633 ruby@krishijagran.com
HIMACHEL PRADESH Sujata Gautam 08588998437 sujata@krishijagran.com
PUNJAB Kiran Kumari 09999743660 kiran@krishijagran.com
UTTRAKHAND Kanika Chauhan 0995346033 kanika@krishijagran.com
HARYANA Sarita Singh 09891899197 sarita@krishijagran.com
UTTAR PRADESH Sarla Singh 09999141933 sarla@krishijagran.com
R.N. Chaubey 09453577732 chaubey@krishijagran.com
Krishna Bihari 09719029604 krishna@krishijagran.com
RAJASTHAN Jyoti Sharma 09891828266 jyoti@krishijagran.com
BIHAR Afsana Malik 09891899322 afsana@krishijagran.com
JHARKHAND Chunki Bhutia 09891655888 chunki@krishijagran.com
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD i[bkJh 2015 53
bIj nUMN kYptwn jW QIrm dvweI 3 gRwm pRqI iklo bIj
dy ihswb nwl lwau[ bIj 1-2 sYNtImItr fUMGweI qy
kqwrW iv`c 5 sYNtImItr dy Pwsly qy bIjo[bIjx qoN
bwAd bIj nMUN glI-sVI brIk rUVI dI pqlI qih
nwl F`ko Aqy Puhwry nwl pwxI idau[ikAwrIAW nUMN
idn iv`c do vwr svyry Swm pwxI lwayu[ pnIrI dt
puMgrn qoN 5-7 idn bwAd 4 gRwm kYptwn jW QIrm
dvweI pRqI iltr pwxI dy ihswb nwl Gol bxw ky
ikAwrIAW nUM cMgI qrHW gVu`c kro Aqy 7-10 idn
bwAd ies nUM iPr duhrwau[ pnIrI pu`tx qoN pihlW
hlkw pwxI idau[
bhuq izAwdw TMF vwly mOsm (dsMbr-jnvrI)
iv`c pnIrI iqAwr krn leI ikAwrIAW nUM TMF Aqy
kory qoN bcwaux leI polIQIn nwl F`k ky r`Ko qW jo
bIjW dy puMgrn Aqy pOidAW dy vwDy qy mwVw Asr nw
hovy[ies kMm leI lohy dy srIey dy ArD goly bxw ky
2-2 mItr dI iv`Q au`pr iehnW nUM ikAwrIAW qy lw
idau[ArD goly bnwaux leI do mItr lMby srIey
mroV ky ies qrHW bxw lau ijs nUM jdoN zmIn iv`c
g`fIey qW iehnW dI aucweI 45-60 sYNtImItr ho
jwvy[ iehnW goilAW au`pr 100 gyz motI plwsitk
dI SIt pw idau[ plwsitk dy nwl surMgW dw qwpmwn
v`D jWdw hY ijs nwl bIjW dy puMgrn Aqy bUitAW dy
www.krishijagran.comsbzIAW dI pnIrI
sbzIAW dI pnIrI bIjx leI bIj dI mwqrw, loVIdI jgHw Aqy ibjweI dw shI smW
Pwslw bIj dI mwqrw ie`k eykV dI pnIrI pnIrI bIjx dw smW
pRqI eykV (gRwm) bIjx leI jgHw (mrly)
Pu`l goBI AgyqI � 500 2 jUn qoN AkqUbr
mu`K smyN leI - 250
bMd goBI 200-250 2 sqMbr-AkqUbr
broklI 250 2 A`D Agsq qoN A`D sqMbr
cInI bMd goBI 200 2 A`D sqMbr
slwd 400 2 A`D sqMbr qoN A`D nvMbr
hwVHI dy ipAwz 4000-5000 8 A`D AkqUbr qoN A`D nvMbr
swauxI dy ipAwz
4000-5000 8 is`DI
ibjweI leI A`D jUn,
gMFIAW iqAwr krn leI
A`D mwrc
tmwtr 100 2 AkqUbr-nvMbr, julweI dw
dUjw pMdrvwVw
imrc 200 1 nvMbr dw qIjw hPqw,
PrvrI dw pihlw hPqw
iSmlw imrc 300-400 1 AkqUbr, nvMbr, PrvrI-
mwrc, julweI
bYNgx 200 1 AKIr AkqUbr
47n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
vwDy iv`c koeI rukwvt nhIN AwauNdI[ jdoN PrvrI dy
mhIny iv`c hvw dw qwpmwn v`D jwvy qW iehnW SItW
nUM lwh idau[
izAwdw TMF dy mOsm iv`c polIhwaUs iv`c
sbzIAW dI pnIrI bVI AswnI Aqy kwmXwbI nwl
pYdw kIqI jw skdI hY[nweIln dy jwlIdwr GrW iv`c
iksy vI qrHW dI sbzI dI pnIrI iksy vI ru`q iv`c pYdw
kIqI jw skdI hY[iehnW jwlIdwr GrW iv`c ic`tI
m`KI dw hmlw nhIN huMdw jo ik ivSwxU rog nUM PYlwauNdI
hY[izAwdw grmI dy mOsm iv`c jwlIdwr GrW iv`c
CWdwr hrI jwlI dI vrqoN kIqI jw skdI hY[iesy
qrHW kory Aqy TMF qoN pnIrI nUM bcwaux leI polIQIn
SIt vrqI jw skdI hY[ polI hwaUs Aqy nY`t hwaUs
iv`c pnIrI bhuq izAwdw bwrS, gVymwrI Aqy qyz
J`KV hnyrI qoN vI bcI rihMdI hY[
pnIrI dy kIVy-mkOVy, ibmwrIAW Aqy rokQwm:
1. auKyVw rog: ies rog kwrn ikAwrI iv`c bUty
au`gx qoN pihlW jW bwAd ivc mrny SurU ho jWdy
hn[ ies rog dy mu`K kwrn hn � pwxI dI Gwt
jW loVoN v`D pwxI, sMGxI pnIrI Awid[sym vwly
ielwikAW iv`c ieh ibmwrI izAwdw AwauNdI
hY[ies rog dI rokQwm leI bIj nUM kYptwn jW
QIrm dvweI (3 gRwm pRqI ik`lo bIj) nwl soD ky
bIjo[ pnIrI au`gx qoN 5-7 idnW ip`CoN 4 gRwm
kYptwn jW QIrm dvweI pRqI iltr pwxI dy
ihswb nwl Gol bxw ky ikAwrIAW nUM cMgI qrHW
gVu`c kro[jy loV jwpy qW 7-10 idnW ip`CoN iPr
duhrwau[
2. TUTI rog: (imrc Aqy tmwtr): ies ivSwxU rog
nwl p`qy Q`ly nUM muV jWdy hn Aqy gUVy hry rMg dy ho
jWdy hn[ ieh rog ic`tI m`KI rwhIN PYldw hY[
ies dI rokQwm leI 400 imlIiltr mYlwQIAwn
50% qwkq jW 200 imlIiltr rogr jW
mYtwisstwks dw iCVkwA kro[
3. icqkbrw rog: (imrc Aqy tmwtr):ieh
ivSwxU rog bIj Aqy qyly rwhIN PYldw hY[ ies dI
rokQwm leI TUTI rog vwlIAW dvweIAW dI
vrqoN kro Aqy rog rihq bIj vrqo[
4. jVH gMF nImwtof: ies rog nwl p`qy pIly pY jWdy
hn Aqy pnIrI dw vwDw ru`k jWdw hY[ jVHW au`qy
gMFW pY jWdIAW hn[ ies dI rokQwm leI pnIrI
iqAwr krn vwlI QW nUM BrvW pwxI lw ky 200
gyz motI plwsitk dI SIt nwl meI-jUn dy
mhIny iv`c cMgI qrHW F`k ky 40 idnW vwsqy D`up
lvwau[ ies qoN ielwvw pnIrI vwlI QW iv`c
PslI c`kr dOrwn lsx lgwau[
privMdr isMG, jgmohn isMG Aqy BuipMdr isMG
iF`loN
ikRSI ivigAwn kyNdr, AMimRqsr
Mob: 98555 56672
Email: kvkasr@pau.edu
60$9, sh;oh wzfIb, :{;| ;okfJ wkoehN, BIdhe rqhB gkoe w?No' ;N/PB, BthA fdZbh^110016
N?bh|'B L 011^26511845, 26517923, 45503170, 09953756433, 09891263263
Jh^w/b L circulation@krishijagran.com, info@krishijagran.com, www.krishijagran.com
u?~e$vhHvhH, n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD d/ BK fdZbh ftu e?P j'Dk ukjhdk j?, wBhnkovo BthA fdZbh nkf|; ’u G/fink ikJ/
feqPh ikroD w?ApofPg o/N;kb ekghnK� ehws� S'N��� G[rskB
1 12 420 40 380
2 24 840 140 700
3 36 1260 260 1000
5 60 2100 600 1500
www.krishijagran.comsbzIAW dI pnIrI
48 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
mrUd iek bhuq hI pwpUlr Aqy pOSitkqw
BrpUr Pl hY,ijs dI iek Al`g mihk Aqy
tyst huMdw hY[ies nUM k`cw dI KWDw jw skdw hY Aqy
slwd dy rUp iv`c vI vriqAw jw skdw hY[ ishq p`Ko
vI AmrUd iv`c bhuq swry ivtwimn Aqy Kixj pwey
jwdy jo ik swfI ibmwrIAW nwl lVx dI qwkq
vDwaudw hY[Amrud iv`c klorI Aqy crbI dI mwqrw
G`t huMdI hY pr ies iv`c AYtINAOksIfYt Aqy
PlYvonoAwief dI mwqrw v`D huuMdI hY jo ik kYNsr
vrgy rogW qo bcwaux iv`c m`dd krdy hn[ies iv`c
GulxSIl rySy dI mwqrw vI v`D huMudI hY,ijs nwl
pwcx SkqI vDdI hY[ AmrUd iv`c izAwdw mwqrw
iv`c pYkitn Aqy AYtINAOksIfYt hox krky ies nUM
supr PUf vI ikhw jWdw hY, ies leI AmrUd nMU
rozwnw dI Kurwk dw ih`sw bnwauxw cwhIdw hY[
AmrUd &l dy ishq leI lwB:
ibmwrIAW nwl lVx dI qwkq: AmrUd
ivtwimn sI dw sB qoN vDIAw somw hY[100 gRwm
Amrud iv`c 228 imlIgRwm ivtwimn sI huMdw
hY[AmrUd iv`c v`D mwqrw iv`c ivtwimn sI Aqy
AYtINAOksIfYt hox krky ieh swfI ibmwrIAW nwl
lVx dI qwkq vDwaudw hY Aqy Awm ibmwrIAW ijvyN
ik KMG, zukwm Aqy PlU qoN bcwaudw hY[
kYNsr qoN bcwA: AmrUd iv`c AYtINAOksIfYt
Aqy PlYvonoAwief huMdy hn jo ik kYsr dy bcwA leI
vDIAw hn Aqy ivtwimn sI dI mwqrw AwksIjn
PrI ryfIklz qoN bcwaudI hY jo ik kYNsr hox dw kwrn
hn[
bl`f pRYSr nMU siQr r`Kxw: AmrUd iv`c cMgI
mwqrw iv`c potwSIAm huMdw hY[ potwSIAm, sofIAm
Aqy qrl pdwrQ dy lYvl nUM siQr r`Kx leI jrUrI
huMdw hY jo ik idl dy dOry dy Kqry qoN bcwaudw hY[
KUn bnx iv`c shwiek: AmrUd iv`c ivtwimn
eI, ivtwimn ky, ivtwimn bI smUh Aqy Kixj ijvyN
ik kwpr, mYgnIz Aqy mYgnISIAm huMdy hn jo ik KUn
bnx iv`c shwiek huMdy hn[ ies qoN ibnW AmrUd
iv`c ivtwimn sI vI huMdw hY ijhVw ik Kurwk iv`c lohy
nUM soKx iv`c m`dd krdw hY[
A`Kw dI rOSxI iv`c vwDw: AmrUd iv`c mOjUd
ivtwimn ey A`Kw dI rOSnI leI vDIAw q`q mMinAw
jWdw hY[
S`kr rog qoN bcwA: AmrUd iv`c cMgI mwqrw
iv`c Kurwk iv`c GulxSIl rySy huMdy hn[ ieh dyiKAw
igAw hY ik rySydwr Bojn Kwx nwl S`kr dy rogIAW
iv`c SUgr lYvl nUM G`tdw hY[
AYNtIeyijMg: A`jkl dI ijmyNvwrIAw Aqy
ivA`sq ijMdgI iv`c eyijMg iek musIbq bxI hoeI hY
ijs dw muK kwrn aumr iv`c vwDw hY prMqu
prdUSx,pYrwbYgnI ikrnw Aqy DUMey krky eyijMg
guxW dI Kwx -AmrUdguxW dI Kwx -AmrUd
A
www.krishijagran.comguxW dI Kwx -AmrUd
49n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
aumr qoN pihlw idKx l`g jwdI hY[eyijMg dw muK
kwrn swfy srIr iv`c pYdw hox vwly PrI rYfIklz
hn jo ik strYs Aqy prdUSx krky pYdw huMdy hn[pr
AYtINAOksIfYt iv`c PrI rYfIklz nMU Kqm krn
Aqy eyijMg nUM G`t krdy hn ies krky ijhVy lok
AYtINAOksIfYt BrpUr Bojn KWdy hn auhnW iv`c
eyijMg dI problm G`t huMdI hY[ AmrUd iv`c
AYtINAOksIfYt mOjUd huMdy hn[
qMdrusq cmVI leI shwiek: rozwnw Kurwk iv`c
AmrUd Kwx nwl swfI cmVI iv`c cmk Aqy
qMdrusqI bxI rihMdI hY ikauik AmrUd iv`c ivtwimn
eI Aqy AYtINAOksIfYt huMdy hn jo ik qMdrusq Aqy
vDIAw cmVI leI shwiek huMdy hn[
AmrUd Kwx dy hor Pwiedy
AmrUd ivtwimn bI smUh dw bhuq cMgw somw hY
jo ik idmwg dI qMdrusqI leI mh`qvpurn rol
Adw krdw hY[iesy qrHW AmrUd Kwx nwl
Qkwvt dUr hMudI hY ikaik ies iv`c mYgnISIAm
hMudw hY[
AmrUd iv`c KurwkI rySy hox kwrn pwcx SkqI
vDdI hY[kbz bhuq swrIAW srIirk
ibmwrIAW dw kwrn bxdI hY[ ies Alwmq qoN
bcx leI rozwnW AmrUd Kwx nwl bicAW jw
skdw hY[
AmrUd nUM Kwxy iv`c Swiml krn dy nukqy:
· qwzw &l KWdw jw skdw hY[
· AmrUd dw jUs bxw ky pIqw jw skdw hY[
· Slwd dy rUp iv`c KWdw jw skdw hY[
· imTweIAW iv`c vriqAW jw skdw hY[
· AmrUd qo kYNfI,jYm, jYlI Awid bxwieAw jw
skdw hY[
· AmrUd nMU pkw ky Aqy pRosYs krky KWdw jw
skdw hY[
AmrUd qoN bxn vwly pdwrQ:
AmrUd jYlI
sm`grI:
AmrUd :� 1ikloN
pwxI� � 1.25 lItr
cInI� � 1ikloN
inMbU dw sq� 5 gRwm
qrIkw:
1. AmrUd nMU 1.25 lItr pwxI iv`c aubwlo jdoN
iek aubwlw Aw jwvyN qW ies iv`c 2.5 gRwm
inMbU dw sq pw idau Aqy 35 imMt q`k aubwlo[
2. iPr ies jUs nMU mlml dy k`pVy iv`coN pux
lvoN[
3. ies jUs iv`c cInI Aqy bwkI 2.5 gRwm inMbU
dw sq pw ky iek aubwlw idau[
4. hux ies imsrn nUM dubwrw Cwx lau Aqy iPr
audoN q`k pkwau jdoN q`k AKIr puAwiet nw
Aw jwvy[
5. AKIr puAwiet cY`k krn leI glws iv`c
pwxI pwau Aqy aus iv`c jYlI aultwau jykr
Gul jwvy qW hor pkwau Aqy jykr vI (V)Syp
bx ky if`gy qW jYlI iqAwr ho geI[
6. grm-grm nUM k`c dI SISI iv`c pwau qW ik
sYt ho jwvy[
AmrUd dw nYktr
sm`grI:
AmrUd dw jUs :� 1lItr
pwxI� � 3.3 lItr
cInI� � 600 gRwm
inMbU dw sq� 13 gRwm
rMg� � loV Anuswr (gulwbI)
qrIkw:
1. AmrUd nw qW buhqy p`ky hoxy cwhIdy hn Aqy
nw hI k`cy[
2. AmrUd nMU 500imlIlItr pwxI iv`c 10-15
imMt q`k aubwlo[
3. iPr ies jUs nMU mlml dy k`pVy iv`coN pux
lvoN[
4. ies jUs iv`c cInI, inMbU dw sq Aqy bwkI
bicAw pwxI pw idau[
5. QoVw ijhw jUs lY ky aus iv`c lov Anuswr rMg
imlwau Aqy iPr rMg vwly jUs swry jUs iv`c
imlwau[
6. jUs nMU boqlW iv`c br lau
rwjdIp kOr, crnjIq kOr Aqy gurjMt isMG AOlK
ikRSI ivigAwn kyNdr, i&rozpur
Email: msrajdeepct@pau.edu
www.krishijagran.comguxW dI Kwx -AmrUd
50 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
www.krishijagran.com
eDe dh c;b ftZu
w[Zy ;ktXkBhnKeDe Gkos d/P dh w[Zy c;bK ftZu' fJZe j?. uhB s' pknd Gkos eDe d/ T[sgkdB ftZu d{i/ ;EkB s/ nkT[Adk j?. jkVh d/ ;hiB ftZu eDe gzikp ftZu ;G s' tZX phih iKdh j?. i/eo ;jh sohe/ Bkb eDe dh oZy^oykt Bk ehsh ikt/ sK BdhB, phwkohnK, ehV/ we'V/, S'N/ sZsK dh xkN ns/ tksktoB ftZu pdbkn fJ; d/ MkV B{z B[e;kB gj[zuk ;ed/ jB. fJ; bJh io{oh j? fe fe;kB brksko y/sK dk ;ot/yD eoB.
gzikp ftZu brksko y/sh j'D ekoB eDe dh c;b ftZu S'N/ sZsK dh xkN nkw s"o s/ t/yh ik ;edh j?. o/sbh IwhBK ns/ o;kfJfDe ykdK dh ;jh ;w/ s/ ;jh wksok ftZu tos'A Bk j'D ekoB S'N/ sZsK dh xkN brksko pDdh ik ojh j? fiBQK ftZu' w?rBhI ;bco ns/ fize w[Zy jB.
w?rBhI dh xkN L^
· xkN nkw s"o s/ jbehnk iwhBK (o/;bhnk) ftZu nkT[dh j?.
· id' MB' K^ eDe dk c;bh ueZ o jt' / Tj[ BK ftuZ th wr? BhI dh xkN dy/ h ik ;edh j.?
fBPkBhnkL^
· eDe d/ p{fNnk d/ ftuekob/ gZfsnk dhnk BkVhnk d/ dofwnkB jbe/ ghb/ ;/bNh ozr s' r[bkph G{o/ ozr dhnk fBPkBhnk fdykJh fdzdhnk jB.
· w?rBhI dh xkN ekoB gZfsnk d/ j/mb/ fjZ;/ ftZu tZy tZy nkeko d/ XZp/ pD ikd/ jB.i' pnkd ftZu nkg; ftZu i[V e/ bzphnk Xkohnk iK r'b nkeko XkoB eo b?dhnk jB.
o'eEkwL^
· fJe feb' w?rBhI ;bc/N 200 bhNo gkDh ftZu x'b e/ ;go/n eo' ns/ jcs/ jcs/ d/ coe s/ 3 ;go/n eo'.fi; Bkb w?rBhI dh xkN d{o j' ikdh j?.
rzXe (;bco) dh xkNL^
· o/sbhnk (jbehnk) iwhBK ftZu ;bco dh xkN nk ;edh j?.
· I/eo ;odhnk ftZu toyK bzp/ ;w / seZ ikoh oj / sK fJj xkN jo' th tXZ ikdh j.?
fBPkBhnkL^
· p{N/ dh u'Nh d/ gZfsnk dk ozr , B'ek Bz{ SZv e/ jbek ghbk g? ikdk j?.id fe j/mb/ gZs/ bzp/ ;w/A sZe jo/ jh ofjzd/ jB.
· p{fNnk dhnk ;yktK th xZN c[Ndhnk jB ns/ p{N/ frZm/ (S'N/) ofj ikd/ jB.
o'eEkwL^
· 100 feb'rqkw fig;w g qs h J /eV tosD ;bco dh xkN d{o j' ikdh j?.
fize dh xkNL^
fBPkBhnkL^
· g'd/ d/ T[go'A d{i/ iK shi/ gZs/ d/ ftuekob/ fjZ;/ ftZu ;c?d iK jbe/ ghb/ ozr dk XZpk pD iKdk j?.
· gZs/ dk fJj fjZ;k G{ok fijk j' e/ gZs/ dh B'e ns/ j/mK tZb' tZXdk j?. nzs ftZu fJj gZsk ftueko' bZNeD bZr g?Adk j?.
o'eEkwL^
25 feb 'r q kw fi ze ;bc/N (21# fize) iK 16 feb'rqkw fize ;bc/N (33# fize) gqsh J/eV.
BdhBK dh o'eEkwL^
eDe dh c;b ftZu i/eo BdhBK dh ;w/A f;o o'eEkw Bk ehsh ikt/ sK gqsh j?eN/no 25^50 gqshPs MkV xZN ;edk j?.
eDe ftu d' soK d/ BdhB gkJ/ ikd/ jB.
· xkj tkb/ BdhB fit/ fe rZ[bh vzvk, f;ZNh, izrbh ith, I"Xo nkfd.
· u"V/ gZfsnk tkb/ BdhB fit / fe e z fvnkbh gkbe, pkE { , y zvh nkfd.
eDe dh c;b
51n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
o'eEkwL^
· i/eo eDe ftu xkj ns/ u"V/ gZfsnk (d'B') BdhB y/s ftu jB sK N'Nb dtkJh 16 rqkw$n?ANbkfN; dtkJh 160 rqkw iK n?e'ov gZb; dtkJh 500 fwbh fbNo, 150 fbNo gkDh ftu x'b e/ ;go/n eoB Bkb d'B' BdhBK dh o'eEkw ehsh ik ;edh j?, go n?e'ov gZb; dtkJh dh tos' PBW 550 eDe dh fe;w s/ ;go/nk Bk ehsh ikt/.
· i/eo eDe ftu fJeZb/ xkj BdhB y/s ftu jB sK eb'vhBkc'g 15 WP dtkJh 16 rqkw, 150 fbNo gkDh ftZu x'b e/ ;go/n eoB Bkb rZ[bh vzvk, izrbh ith, I"Xo nkfd dh ;Zwf;nk d{o j' ikdh j?.
· i/eo eDe ftu fJeZb/ u"V/ gZfsnk tkb/ BdhB y/s ftu jB sK w?N;bc{okB 20WP dtkJh 10 rqkw, 150 fbNo gkDh ftZu x'b e/ ;go/n eoB Bkb u"V/ gZfsnk tkb/ BdhBK dh ;Zwf;nk d{o j' ikdh j?.
BdhBK dh o'eEkw bJh fXnkB:'r rZbKL^
· fSVekn ;kc w';w ftZu eo'.
· fiBQK y/sK ftZu r[Zbh vzv/ B{z wkoB bJh bhvo iK n?;Hn?cH^10 BdhB BkPe ifjo tosh rJh j't/ T[BQK y/sK ftZu ;kT[Dh ;w/A uoQh iK wZeh Bk phi'.
· fiBQK y/sK ftZu eDe d/ ;o'Q iK okfJnk obk e/ phfink j't/ T[BQK ftZu ne'ov gbZ;$bhvo iK n?;Hn?cH 10 iK ;cb BK tos'.
· i/ eDe d/ ftZu okfJnk, r'Gh ;o'QA iK ;oQ'A phih j't/ sK ;N"Ag dtkJh BK tos'A feT[Afe fJj dtkJh fJBQK c;bK bJh B[e;kBd/j j?.
· BdhB BkPe d/ fSVek bJh cb?N c?B$cbZv i?N B'Ib dh tos'A eo'.
g"d/ dh ;Z[ofynkL^
phwkohnK$ehV/ we'V/ dk jwbk eDe dh c;b T[Zs/ fdB' fdB tZXdk ik fojk j? ns/ Bkb jh e[M Bt/ ehV/ fit/ fe sD/ dh r[bkph ;[zvh, iVQK dk s/bk th eDe dh c;b ftZu B[e;kB gj[zukD dk wkdk oZyd/ jB.
ghbh e[zrh L^
fBPkBhnkL^
· ghbh e[zrh dh ;Zwf;nk gjkVh fJbkfenk ftZu gfjbK nkT[dh j?.y[;e fJbkfenk ftZu fJj ;Zwf;nk iBtoh d/ wjhB/ ftu nkT[dh j?.
· ghbh e[zrh Bkb gZfsnk d/ ghb/ XZp/ ns/ bzphnk Xkohnk g? ikdhnk jB.gZfsnk T[go ghb/ (jbdh) ozr d/ XZp/ ftykJh fdzd/ jB.
o'eEkwL^
· g'qghe'Bki'b (fNbN) 25# EC iK pzgo 25# EC dtkJh, 200 fwbh fbNo, 200 fbNo gkDh ftu x'b e/ gqsh J/eV tos' ehsh ik ;edh j?.
· fJj ;go/n 15^15 fdBK d/ nzso Bkb d' ;go/nK ehsh ikt/. fi; Bkb ghbh e[zrh dh ;Zwf;nk d{o ehsh ik ;edh j?.
f;T[eL^
fBPkBhnKL^
· f;T[e c;b phID d/ fgZS' S/sh ns/ c;b gZeD ;w/A pj[s B[e;kB eodh j?.
· f;T[e Bkb p{N/ ;Z[e ikd/ jB ns/ p{N/ ;'y/ jh gZ[N/ ikd/ jB.
o'eEkwL^
· eb'o/gkJhohck; 20# EC dtkJh 1 fbNo s' b? e/ 2 fbNo sZe ,fwZNh ftZu obk e/ gkDh bkT[D s' gfjbK fSZNk d/D Bkb f;T[e dh o'eEkw ehsh ik ;edh j?.
sD/ dh r[bkph ;z[vhL^
fBPkBhnKL^
· r[bkph ;z[vh S'N/ p{fNnk d/ sfDnk ftZu ;[oky eoe/ nzdo ubhnk ikdhnk jB.fJ; eoe/ p{N/ ghb/ g? e/ ;Z[e ikd/ jB.
o'eEkwL^
· e[fJBbck; 25 #EC , 800 fwbh fbNo, 100 fbNo gkDh ftZu x'b e/ gqsh J/eV ;go/n eo'.
u/gk$ joK s/bk L^
fBPkBhnKL^
· eDe d/ gZs/ ghb/ g? ikd/ jB ns/ fug^fug/ j' ikd/ jB.
o'eEkwL^
· fJ;hvkeb?gfov 17H8 # SL , 40 fwbh fbNo,100 fbNo gkDh ftZu x'b e/ gqsh$J/eV ftZu ;go/nk eo'
;?fBe ;{zvhL^
fBPkBhnKL^
· fJ; dk jwbk wkou ngo?b d/ wjhfBnK ftZu gZfsnK ns/ f;ZfNnK s/ j[zdk j?.
o'eEkwL^
· J/ekbe; 25 JhH;hH (e[fJBbck; 400 fwbhbhNo gqsh J/eV)
· B{tkB 85 n?;Hn?bH (vkJheb'o'tk;) 200 fwbhbhNo$gqsh J/eV 80^100 bhNo gkDh ftZu x'b e/ gkT[.
Girjesh BhargavaADO, Mansa
Email: girjeshbhargava68@gmail.com
www.krishijagran.comeDe dh c;b
52 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
duDwrU pSUAW leI
sMpUrn imSirq Kurwk
ArI PwrimMg qy AwauNdy ku`l Krcy ivcoN 65
70% isrP pSUAW dI Kurwk qy hI huMdw hY[ies
leI au`qm sMquilq Kurwk pSUAW leI bhuq zrUrI hY,
pr iesdy nwl hI iek AgWhvDU pSU pwlk Kurwk qy
AwauNdw Krcw Gtwaux vwsqy vI socdw hY[iek
sUJvwn ikswn Awpxy qjrby Aqy sUJ sdkw imAwrI
Aqy sMquilq pSU Kurwk iqAwr krn dy nwl-2 ausqy
AwauNdw Krcw Gtwaux leI v`K-2 FMg ApnwauNdw
hY[jy pSU Kurwk swry KurwkI q`q LoVINdI mwqrw ivc
pSU nUM swrw idn (24 GMty leI) dyvy qW aus nUM sMquilq
ikhw jWdw hY[duDwrU pSU leI sMquilq Kurwk SrIr dI
rojwnw dI loV pUrI krn leI, du`D auqpwdn leI,
SrIr dI tu`t B`j TIk krn leI, srdIAW ivc SrIr
dI aUrjw kwiem r`Kx leI cwhIdI hY[loVINdy KurwkI
q`q ijvyN ik kwrbohwiefRyt, pRotIn, icknweI, Kixj
pdwrQ, ivtwimn Awid pSU dy shI vwDy Aqy ishq
vwsqy cwhIdy hn[pr ies g`l dw vI iKAwl r`Ko ik
ieh swry q`q iek Kws mwqrw ivc hI pSU nUM dyxy
cwhIdy hn[Kurwk ivc kuJ KurwkI q`q vDwaux nwl
du`D kuJ dyr q`k qW v`Ddw hY pr iek p`Dr qoN bwAd
ies vwDU Kurwk dw kuJ Kws Pwiedw nhIN huMdw, aultw
pSU pwlk dw AxloVINdw Krcw v`Ddw hY[
keI vwr loV qoN v`D q`q Kurwk ivc pSU leI
ibmwrI dw kwrn bxdy hn-ijvyN imhdy dw qyjwbIpx
vDxw (AYsIfoiss)[ieh rog Kurwk ivc ijAwdw
dwxw (kxk, m`kI, kxI) pwaux nwl huMdw hY[Kurwk
ivc iksy qrHW dI kmI vI keI rog pYdw kr skdI hY
ijvyN iktoiss (inSwSqy/kwrbohweIfRyt dI Gwt), du`D
qwp/sUqkI buKwr (kYlSIAm dI Gwt), pRjnx
sm`isAwvW ijvyN sUAw BMnxw, vwr vwr iPrnw (DwqW
Aqy icknweI dI Gwt)[ienHW muSklW nUM dUr krn
leI v`fy fyArI PwrmW qy sMpUrn imSrq Kurwk dyx dI
ivDI ApnweI geI hY[sMpUrn imSrq Kurwk dI hr
iek burkI pSU nUM sMquilq Kurwk pRdwn krdI hY
ikauNik ies ivc pSU Kurwk dIAW swrIAW vsqW ijvyN
cwrw-su`kw Aqy hrw, dwxy, vMf, v`K-2 KlW, Kixj,
ivtwimn (loVINdy) Aqy audXoigk rihMd KUMhd qol ky
cMgI qrHW imlw leIAW jWdIAW hn[ies ivDI nwl
du`D dI pYdwvwr Aqy iekswrqw v`D jWdI hY ijs nwl
pSU pwlk dw munwPw v`Ddw hY Aqy imhnq G`tdI
hY[sMpUrn imSrq Kurwk dyx dw sB qoN v`D Pwiedw
ieh hY ik pSU Kurwk cux cux ky nhIN Kw skdw ijs
nwl Pwrm qy ieko ijhy swry pSU sMquilq Kurwk dw
AwnMd mwn skdy hn[vwVy ivc keI vwr lVwky pSU
dUjy pSUAW qoN pihlW Kurwk lYNdy hn Aqy svwdly q`q
cux cux ky Kw jWdy hn[pr ies ivDI nwl ieh
muSikl Gt jWdI hY[ies Kurwk nwl pSUAW dI
pRjnx SkqI v`DdI hY Aqy sUx vyly Awaux vwlIAW
sm`isAwvW vI dUr huMdIAW hn[pSU dy Awly duAwly dw
pRBwv vI aus dI Bu`K qy G`t jWdw hY Aqy Kurwk dyx
leI mjdUrW dI loV vI G`tdI hY[
sMpUrn imSrq Kurwk dyx nwl KyqIbwVI dy bcy
hoey pdwrQ Aqy audXoigk rihMd KUMhd dyxw sOKw huMdw
hY Aqy ienHW dI vrqoN vI ikswn dw munwPw vDwauNdI
hY[ieh cIjW ssqIAW pYNdIAW hn, keI vwr ienHW dI
KurwkI mh`qqw kwPI huMdI hY (ijvyN brIaurI vyst),
vwqwvrx vI swP rihMdw hY Aqy sMpUrn Kurwk nwl
ieh pdwrQ dyxy sOKw huMdw hY[
duDwrU pSUAW dy imhdy dw pihlw ih`sw ijsnUM
rUmn ikhw jWdw hY Kurwk dw 80% ih`sw stor kr
skdw hY[ies rUmn ivc kwPI igxqI ivc jIvwxUM
(bYktIrIAw, protojoAw Awid) huMdy hn jo ik Kurwk dy
v`K v`K q`qW nUM cMgI qrHW hjm krn ivc shweI huMdy
hn[
rUmn dy jIvwxUMAW dw pSU dy imhdy ivc kMm:-
1) ieh p`iTAW dy rySy nUM qoV ky aufnSIl PYtI
duDwrU pSUAW leI
sMpUrn imSirq Kurwk
fy
www.krishijagran.comਪ� ੂਪਾਲਣ
53n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
AYisf pYdw krdy hn, pSU leI aUrjw dw sRoq bxdy
hn[ (ijvyN AYsitk, propwienk Aqy butwierk
AYisf)
2)jdoN rUmn dy jIvwxUM mrdy hn qW pSU leI
mweIkrobIAl pRotIn dw sRoq bxdy hn ijs qoN pSU nUM
loVINdy Amwieno AYisf imldy hn[iesy kwrn krky
duDwrU pSU nUM AYnIml pRotIn dI loV nhIN pYNdI)
3) ieh jIvwxUM keI qrHW dy ivtwimn vI pYdw
krdy hn ijs kwrn ienHW nUM pSU Kurwk ivc dyx dI
loV nhIN[
4) rUmn dy jIvwxUM rUmn ivc pYdw hox vwlI
AmonIAw gYs Awpxy SrIr dy vwDy leI vrq lYNdy
hn[ies leI pSUAW dI Kurwk ivc pRotIn vwlIAW
mihMgIAW KlHW nUM ijAwdw vrqn dI loV nhIN[XUrIAw
Kwd jy dwxy ivc cMgI qrHW rlw id`qI jwvy Aqy pSU
Kurwk ivc ijAwdw aUrjw pRdwn krn vwlw pdwrQ
(ijvyN SIrw) id`qw jwvy qW XUrIey nUM dwxy ivc 2% q`k
vriqAw jw skdw hY[ies leI Kurwk nUM kwPI h`d q`k
ssqw bxwieAw jw skdw hY[pr rUmn jnm dy 6
mhIny bwAd hI pUrI qrHW bxdw hY, ies leI 6 mhIny
qoN Coty ktVU v`CVU dI Kurwk ivc XUrIAw nw vrqoN[
rUmn dy jIvwxUM pSU dI Kurwk nwl ies qrIky nwl
smJOqw krdy hn qW jo Kurwk psU dI SrIrk loV nUM
cMgI qrHW pUrw krn dy nwl hI ienHW jIvwxUMAW dI
igxqI ivc vI vwDw kry Aqy ienHW dI ishq TIk
r`Ky[jdoN Kurwk ivc iksy qrHW dw bdlwA kIqw jWdw
hY (ijvyN srdIAW smyN, bwjwr ivcoN nvIN Kurwk KrId
ky) qW ieh jIvwxUM aus nwl Awpxy Awp nUM Fwl ky
AwpxIAW Aqy pSUAW dIAW loVW pUrI krn dI koiSS
ivc rihMdy hn[ies leI keI vwr Aijhy KurwkI
bdlwA vI ho jWdy hn, ijnHW nwl imhdy dy jIvwxUM
mrnw SurU ho jWdy hn (ijvyN ijAwdw dwixAW nwl
AYsIfoiss) Aqy rog pYdw huMdw hY[sMpUrn imSrq
Kurwk vrqn nwl Kurwk ivcx bdlwA krnw vI sOKw
ho jWdw hY ikauNik kuJ nvyN q`q AswnI nwl pihly
KurwkI q`qW ivc imlwey jw skdy hn Aqy svwd ivc
ijAwdw Prk nhIN pYNdw[
sMpUrn imSrq Kurwk dyx nwl fyArI Pwrm dI
AwriQkqw surd jWdI hY Aqy ihswb ikqwb r`Kxw
ikswn leI sOKw ho jWdw hY[ies dy nwl hI Kurwk dI
dyK ryK vI sOKI ho jWdI hY[
Koj ny is`D kIqw hY ik:-
pSU dI su`kw mwdw Kwx dI smr`Qw v`DdI hY
du`D ivc icknweI Aqy pRotIn dI mwqrw v`DdI hY
ijs nwl du`D dw bwjwr ivc cMgw mu`l imldw hY
rUmn dI pI.AYc. iekswr rihMdI hY (6.3 qoN 7.4
dy ivc)
qrl KurwkI pdwrQ vI Kurwk ivc AswnI nwl
Kvwaux qoN pihlW tI.AYm.Awr.(totl imksf
rwSn) mSIn dy imksr ivc imlwey jw skdy
hn[ijvyN SIrw imlwaux nwl Kurwk hor svwdlI
huMdI hY[nwl hI psU nUM aUrjw dw ssqw sRoq vI
imldw hY[
tI.AYm.Awr.(totl imksf rwSn) vrqn ivc
swvDwnIAW:-
1) ies nwl hr iek pSU nUM ausdI loV Anuswr rwSn
dyxw AOKw ho jWdw hY ikauNik swry pSUAW leI ieko
ijhI Kurwk iqAwr kIqI jWdI hY[mihMgy KurwkI
q`q ijhVy kuJ pSUAW leI loVINdy ho skdy hn, nUM
dyxw AOKw ho jWdw hY[keI vwr mihMgy KurwkI q`q
aunHW gwvW nUM vI cly jWdy hn ijnHW nUM ieh loVINdy
nhIN huMdy[
2) tI.AYm.Awr. cMgI qrHW iqAwr krn leI imksr
dI loV pYNdI hY[ieh mSInW mihMgIAW pYNdIAW
hn[
3) Kurwk dyx dI tI.AYm.Awr. ivDI isrP v`fy PwrmW
qy hI lwhyvMd swbq ho skdI hY[ikauNik ieQy
pSUAW nUM aunHW dI loV dy ihswb nwl Al`g Al`g
JuMfW ivc vMfIAW jw skdw hY[ijvyN ijAwdw du`D
dyx vwly, drimAwnw du`D dyx vwly, G`t du`D dyx
vwly[
4) tI.AYm.Awr. nwl vDIAw siklf lybr dI loV
pYNdI hY qW jo ikswn dI nw mOjUdgI ivc vI KurwkI
q`q cMgI qrHW qoly jwx Aqy iPr imlwey jwx[
5) tI.AYm.Awr. vrqn vwly hr ikswn leI
AgWhvDU hoxw zrUrI ho jWdw hY[Kurwk nUM smyN
smyN qy sMquilq krnw Aqy tYst krvwauxw
vwhIdw hY[ieh aus smyN hor zrUrI huMdw hY jdoN
sweIlyj (Al`g-2 nmIN vwlw) Kurwk dw iek
ih`sw hovy[
iDAwn r`Ko ik sMpUrn imSrq Kurwk leI hrw
Aqy su`kw cwrw inXmq Awkwr ivc k`t ky hI rlwau
qW jo pSU nUM bdhjmI qoN bcwieAw jw sky[iek cMgy
pSU pwlk nUM smJnw cwhIdw hY ik pSUAW dI cMgI
dyKBwl dy nwl-2 sMpUrn imSrq Kurwk pSU leI
dohry Pwiedy vwlI g`l hY[
-fw.mDU SYlI, ky.vI.ky, SRI mukqsr swihb
Email: gsmadhu786@gmail.com
www.krishijagran.comਪ� ੂਪਾਲਣ
54 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
gF{-gkbD ns/ v/noh d/ feZs/ ftu
d[Xko{ gF{nK dh d[ZX d/D dh eg?f;Nh
dk pj[s jh wjZstg{oD ;EkB j[zdk j?.
fJ; bJh rK-wZM dh yohddkoh eoB
t/b/ e[M yk; rZbK dh ikDekoh j'Dk
io{oh j' iKdk j?. d[Xko{ gF{ dh yohd
ftu pj[s tZvh g{zih you j[zdh j? ns/
fJjBK d/ uzr/ r[DK s/ jh v/noh feZs/
dk GftZy fBoGo eodk j?. feT[Ife
tfXnk B;b ns/ r[DtZsk d/ d[Xko{
gF{nK s'I jh finkdk d[ZX T[sgkdB
jkf;b eo gkT[Dk jh ;zGt j' ;edk
j?. fJ; bJh d[Xko{ gF{nK dh u'D ns/
yohddkoh eod/ ;w/I uzrh B;b, d'F
ofjs g{oh soQK ;/jswzd gF{, bzp/
fpnKs, jo ;kb pZuk ns/ finkdk d[ZX
d/D tkbh rK iK wZM ~ jh gfjb d/Dh
ukjhdh j? fi; Bkb ezw ftu bkJh g{zih
s'I finkdk s'I finkdk w[Bkck gqkgs j'
;e/. fJ; bJh gF{ gkbe j/m fbyhnK
rZbK ~ nwb ftu fbnk e/ uzrh d[Xko{
rK iK wZM dh u'D eo ;ed/ jB.
1H u'D ftu oy' ;ohoe pBktN dk
fXnkBL
fse'B/ nkeko dh rK finkdk
d[Xko{ j[zdh j?. nfijh rK dh gSkD
bJh T[;d/ ;kjwD/ yV/ j' ikU. fJ;
Bkb rK dk nrbk fjZ;k gsbk ns/
fgSbk fjZ;k u”Vk B}o nkJ/rk. ;oho
dh s[bBk ftu rK d/ g?o ns/ w[zj-wZE/
d/ tkb S'N/ j'D/ ukjhd/ jB. d[Xko{ gF{
dh uwVh fueBh, gsbh ns/ uwedko
j'Dh ukjhdh j?. nZyK uwehbhnK
;gFN ns/ d'F ofjs j'DhnK
ukjhdhnK jB. n:B g{oh soQK
ftef;s ns/ tZvk j'Dk ukjhdk j?. EB
ns/ n:B s/ gkJhnK ikD tkbhnK d[X
fFoktK fizBhnK T[GohnK ns/ N/vhnK
w/vhnK j'DrhnK gF{ UBk jh d[Xko{
j't/rk. d[ZX eZYD d/ pknd ED g{oh
soQK ;[zrV ikDk ukjhdk j?. uko' EDK
dk nkeko ns/ nkg;h d{oh pokpo
j'Dh ukjhdh j?. rK iK wZM d/ g/N s/
gkJhnK ikD tkbhnK d[ZX fFoktK
fizBhnK ;gFN, w'NhnK ns/ T[GohnK
j'JhnK j'DrhnK, gF{ UBk jh finkdk
d[ZX d/D tkbk j't/rk.
2H d{i/ iK shi/ fpnKs dh rK-wZM ~ jh
fdU gfjb.
d[Xko{ gF{ ~ yohdD t/b/ jw/FK
d{i/ iK shi/ fpnKs dh rK-wZM ~ jh
gfjb d/Dh ukjhdh j?. feT[Ife fJ;
d”okB d[Xko{ gF{ nkgDh g{oh skes d/
nB[o{g y[b e/ d[ZX d/D brd/ jB ns/
fJj eqw brGr ;st/I fpnKs se
ubdk j?. fJ;d/ gfjbK iK pknd ftu
d[Xko{ gF{ d/ d[ZX d/D dh skes xZN
ofjzdh j?. d{i/-shi/ fpnKs d/ gF{ ~
yohdd/ ;w/I e'fFF fJj j'Dh ukjhdh j?
fe rK-wZM T[; d”okB fJe wjhB/ dh
fpnkJh j'Jh j't/ ns/ T[;d/ j/mK wkdk
pZuk j't/. nfijk eoB Bkb T[es gF{
d/ d[ZX d/D dh eg?f;Nh dk g{ok frnkB
d[Xko{ gF{nK ~ yohdD t/b/ fXnkB d/D :'r rZbK
d[Xko{ gF{nK ~ yohdD t/b/ fXnkB d/D :'r rZbK
www.krishijagran.comਪ� ੂਪਾਲਣ
55n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
j'D d/ Bkb jh wkdk gfVnk iK tZSh
fwbD Bkb GftZy bJh fJe rK-wZM
j'o fwb iKdh j?, fijVh fe GftZy dh
g{zih j?.
3H yohdD s'I gfjbK d[ZX d'j e/ t/y
bU
d[Xko{ gF{ ~ yohdD t/b/ brksko
fszB tko u'n e/ t/y bU. feT[Ife
tgkoh ubkeh Bkb ezw b?Id/ jB ns/
s[jk~ gF{ yohdd/ tes f;oc fJe
tko ;t/o/ iK Fkw ~ jh d[ZX u'n e/
tykDr/. Nfijk eoB Bkb s[jk~
bZr/rk fe fJj gF{ finkdk d[ZX d/D
tkbk j? gozs{ ;ZukJh fJj BjhI j[zdh.
tgkoh fJe ;w/I dk d'jB BjhI eodk iK
xZN d[X d'jB eodk j? fi; Bkb d[ZX
dh wksok n:B ftu ofj iKdh j?.
fJ; ekoB brdk j? fe rK-wZM
finkdk d[X d/D tkbh j?. fJ;bJh
d[Xko{ gF{ dh yohddkoh eod/ ;w/I fszB
tko brksko d[ZX nkgD/ ;kjwD/ eZYtk
e/ t/yDk ukjhdk j?. eJh tko tgkoh
nke;hN'f;B fJzi?eFB bke/ d[ZX d'jB
eokT[Id/ jB. fJ; s'I puD bJh id'I th
d[X d'jD eokU sK nkgD/ ;kjwD/ xZN'
xZN nZXk xzNk tgkoh Bkb rZb eoB
ftu r[iko fdU fco fJ;d/ pknd jh
d'jB eokU.
4H gF{ dh T[wo dk bk bU ;Nhe gsk
d[Xko{ gF{ dh u'D eod/ ;w/I
T[;dh ;jh T[wo dk gsk bkT[Dk io{oh
j[zdk j?, fi; Bkb e'Jh s[jk~ gF{ dh
T[wo xZN d; e/ X'yk Bk d/ ;e/.
d[Xko{ gF{ dh T[wo dh iKu bJh eJh
sohe/ nwb ftu fbnkJ/ iKd/ jB.
fijBK ~ yohdd/ ;w/I w”e/ s/ ngBke/
gF{ dh mhe mke T[wo dk gsk bkfJnk
ik ;edk j?.
5H dzdK ~ t/ye/
gF{ dh ;jh T[wo dk gsk bkT[D
bJh T[;d/ dzd t/y/ iKd/ jB. w{zj dh
j/mbh bkfJB ftu ;EkJh dzdK d/ uko
i'V/ j[zd/ jB. fJj ;ko/ i'V/ fJeZm/ BjhI
fBebd/. dzd dk gfjbk i'Vk g'B/ d'
;kb dh T[wo ftu, d{ik i'Vk YkJh
;kb dh T[wo ftu, shik i'Vk fszB
;kb d/ nzs ftu ns/ u”Vk i'Vk u”E/
;kb d/ nzs ftu fBebdk j?. fJ;
gqeko dzdK ~ t/ye/ BthI ns/ g[okDh
rK-wZM dh ;Nhe gSkD ehsh ik ;edh
j?. n”;sB fJe rK-wZM 20-22 ;kbK
se ihT[Idh ofjzdh j?. rK-wZM dh
T[sgkdesk T[;dh T[wo d/ Bkb Bkb
xNdh iKdh j?. d[Xko{ gF{ nkgD/ ihtB
dh itkBh ns/ wZXekb ftu uzrk d[ZX
T[sgkdB eodk j?. fJ; bJh d[Xko{
gF{ dh u'D eod/ ;w/I T[;dh T[wo dh
;jh ikDekoh j'Dk pj[s io{oh j?.
6H f;zr d/ SZfbnK ~ t/ye/L
wZM d/ f;zr d/ SZb/ th T[wo dk
nzdk}k bkT[D ftu ;jkfJe j[zd/ jB.
gfjbk SZbk f;zr dh iV s/ nkw s”o s/
fszB ;kb dh T[wo ftu pDdk j?.
fJ;d/ pknd jo ;kb fJe fJe SZbk
j'o nkT[Idk ofjzdk j?. f;zr s/ SZfbnK
dh ;zfynk ftu d' i'Ve/ wZM dh T[wo
dk nzdkik bkfJnk ik ;edk j?. go
www.krishijagran.comਪ� ੂਪਾਲਣ
60_9, shih wzfib, :{;c ;okJ/ wkoehN, B/V/ rohB gkoe w?No' ;N/FB, BthI fdZbh-110016c'BL 011-26511845,26517923, 45503170 w'pkfJbL 91 9891263263
Web. : www.krishijagran.com Email : circulation@krishijagran.com, info@krishijagran.com
feqFh ikroD wkf;e gZfsqek
w?;/Ie; ftu A, B d/ ;kjwD/ nkgDk itkp NkfJg eo' ns/ j/mK fby/ rJ/ w'pkfJb Bzpo s/ G/i fdU.
(A) @d' edw nZr/# fe; ezgBh dh gzubkfJB j?<(B) fJ; wjhB/ dh gZfsqek ftu Nq?eNo dhnK fezBhnK n?vtoNkfJ}w?IN jB<
d' nk;kB fij/ ;[nkbK dk itkp fdU ns/ gfjb/ 10,000 gkmeK ~ fJe wjhB/ dh gZfsqek fpbe[b w[cs ns/ gfjb/ ;jh itkp d/D tkb/ 100 b'eK dh fJe ;kb dh w?IpofFg coh.d' nk;kB fij/ ;[nkbK dk itkp fdU ns/ gfjb/ 10,000 gkmeK ~ fJe wjhB/ dh gZfsqek fpbe[b w[cs ns/ gfjb/ ;jh itkp d/D tkb/ 100 b'eK dh fJe ;kb dh w?IpofFg coh.
56 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
gqEe, n?efNt, T{oik nD{
gF{nK bJh wbNhgog} chv ;gbhw?IN
100% e[dosh ;o'sL w?vh;Bb g”d/
(pkfJUFhok)
R
}fjohb/ gdkoEK s'I w[es
Jhe'r'bv pkfJU efFok d/ ckfJd/L
d[ZX dh g?dktkotXkT[Idk j? (v/Y feb' s'I d' feZb' fJefdBftufJerK dh)
d[ZX dkc?NtXkT[Idk j? (3H3 s'I 3H8 iK 3H8 s'I 4H3)
gF{ dh ;/jsdk g{oB o{g ftuftek;
gF{ ~ B?u{objhN ;kfJebgqkgseoBftuwddrko
B?u{obvhtkowo, n?INhj?bfwBfEe (g/N d/ ehV/)
n'or?fBefwbego'veFBtZbgfjbkedw
fJwg'oNo}, J/izN; ns/
fv;NohfpT{NoK ~
;Zdk fdZsk iKdk j?.
fJj ;ko/ gF{nK dk Gko tXkT[Idk j? (pZeoh, ;{no, G/v ns/ wZMK s'I finkdk wk; gqkgsh bJh)
NkT{NtkfJ} vhbofFg bJh ;zgoe eo'L
d[ZX dh p/jso g?dktko
p/jso ;/js
t/yD ftu nkfJnk j? fe e[M bkbuh
b'eh finkdk g?;k ewkT[D d/ uZeo ftu
d[Xko{ gF{ yohddko ~ X'yk d/D bJh
o/sh Bkb SZfbnK ~ orV fdzd/ jB.
fJ;bJh fJj ftXh Go';/:'r BjhI ejh
ik ;edh. d[ZX d/D tkb/ d[Xko{ rK-wZM
ftu f;zr gF{ dh B;b dh gSkD dh
w[Zy fBFkBh j[zd/ jB. Gkt/I f;zr d/ j'D
iK Bk j'D dk gF{ d/ d[ZX T[sgkdB
eg?f;Nh s/ e'Jh n;o BjhI g?Idk. wZM
dh w[Zok B;b nZi th nkgD/ w[V/ j'J/
f;zrK eoe/ jh gSkDh iKdh j?.
7H gF{ dh ;/js t/ye/L
gF{ dh ;/js t/ye/ gF{ dh T[wo
dk nzdkik bkfJnk ik ;edk j?. p[ZY/
gF{ dh jZvhnK nkfd ewi'o j' iKdhnK
jB ns/ gF{ j'bh ubdk j?. T[;dh
uwVh fYZbh j' iKdh j? ns/ dzd fvr
iKd/ jB. p[Y/ gF{ dh nZy d/ fgZS/ ns/
ezB d/ ftu N?wg'ob y/soK ftu rZvk
pD iKdk j?. fJ;d/ T[bN itkB wZMK
ns/ rktK dk ;oho ;[zdo, ;[v'b,
u[;s, uwedko ns/ uoph xZN j[zdh
j?. uzrh y[oke j'D s/ th p[ZY/ gF{ ns/
;t;E gF{ ftu nzso eo gkT[Dk ;zGt
BjhI j' gkT[Idk.
7H roG dh iKu ns/ j'o d{ihnK rZbK
dk fXnkB oZyDk ukjhdk j?.
� y[b/ pkiko, w/fbnK, jkN g/Im
nkfd s'I gF{nK ~ yohdD ftu edh
edh gF{ dh gSkD eoB ftu X'yk j'
iKdk j?. fJ; bJh yohdd/ ;w/I T[es
;EkB s/ i/ roG dh iKu eoB tkbk
e'Jh ikBeko iK gF{ vkeNo j't/ sK
T[; s'I roG dh iKu eok b?Dh ukjhdh
j?. wZM d/ f;zrK dk pkoheh Bkb
BohyD eo b?Dk ukjhdk j? fe fes/
doksh Bkb sK BjhI fx;/ j'J/. uwVh
dh uwe bJh u?e eo b?Dk ukjhdk j?
fe fes/ ekbk s/b sK bJhI u'gV fdsk
frnk. eJh tko ukbke fe;w d/ b'ehI
pkyoh rK-wZM d/ j/mK fe;/ d{ih
nBT[g:'r rK-wZM dk Btiks btkok
pzB fdzd/ jB ns/ T[;~ skih fpnkjh
dZ; e/ finkdk ehws ftu t/ue/ X'yk d/
fdzd/ jB. fJ;s'I puD bJh pZu/ ~
T[;d/ wK d/ j/mK bke/ t/yDk ukjhdk
j?. d[ZX tXkT[D bJh uhBh, r[bezd,
ib/ph dh ukFBh, Uto chfvzr eoe/
th tgkoh d[ZX dh wksok ftu tkXk
eoe/ ftyk ;ed/ jB. fJ; bJh fJ;dh
gSkD nB[Gth gF{ gkbeK okjhI iK
;zGt j't/ sK fszB uko fdB Bio oZye/
ehsh ik ;edh j?. wZM d/ ozr/ y[o ns/
eZib bZrhnK nZrK ~ ;c/d egV/ Bkb
g{zM e/ gsk ehsk ik ;edk j?.
8H n:B dh eo' pkoheh Bkb iKu.
d[Xko{ rK-wZM dh yohd eod/ ;w/I
n:B ns/ EDK dh pkoheh Bkb iKu
eoBh ukjhdh j? fi; Bkb EB?bk
fpwkoh d/ pko/ ftu uzrh soQK gsk br
;e/. i/ ED ftu rzY, ;{iB nkfd d/
bZSD jB sK EB?bk j' ;edk j?.
nfijk gF{ BjhI yohdDk ukjhdk. c[Zbh
j'Jh rK-wZM dh iKu bJh T[;~ YbkD
tkbh irQk s/ fgZS/ dk fjZ;k eoe/ fpmk
e/ t/yDk ukjhdk j?. eJh tko tgkoh
ewi'o gF{ ftu ns/ T[;d/ n:B ftu
jtk Gotk fdzd/ jB fi; Bkb T[j
foFN g[FN, roGtsh iK finkdk d[ZX
d/D tkbh B}o nkT[Idh j?. nfij/ gF{
d/ g/N, n:B nkfd c[Zb/ br oj/ nzrK
s/ dpkn d/ e/ t/y b?Dk ukjhdk j?.
9H ftt;fEs foekov d/ gF{nK ~
yohdD ftu fdU gfjb.
� jw/FK nfij/ gF{nK ~
yohdD dh e'fFF eoBh ukjhdk j?
fiBK dk iBw, gqiBB nkfd s'I b? e/
T[sgkdB nkfd dk foekov oZfynk
frnk j't/. gozs{ nfijk foekov e/tb
;oekoh ckowK, ewofFnb v/noh
ckowK ns/ gqiBB ;zpzXh F'X e/IdoK s/
jh oZfynk iKdk j?. fco th ftt;fEs
foekovXkoh d[Xko{ gF{ i/ fefsUI fwbd/
jB sK T[jBK ~ gfjb d/Dh ukjhdh
j?. i/ gF{ gkbe dZ;hnK rJhnK rZbK
~ nwb ftu fbnk e/ yohdD t/b/
d[Xko{ gF{nK dh u'D eoDr/ sK finkdk
bkG ewkT[D d/ Bkb jh X'yk ykD s'I th
pu ;ed/ jB.
www.krishijagran.comਪ� ੂਪਾਲਣ
vkH ;s/Ido gkb f;zxT[x/ ftfrnkfBe ns/ gqw[Zy
okiwksk ftfinkoki/ f;zXhnk feqFh :{Bhtof;Nh
feqFh ftfrnkB e/Idow[o?Bk- 476001 (wHgqH)w'L 09479309680
Jhw/bL singhsatendra57@gmail.com
58 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
www.krishijagran.comykDk^yIkBk
j'bh s/ pDkU gow fxU-gBho d/ ftnziB
j'bh d/ ftnziBK dh rZb jh e[M tZyoh j?. i/ s[;hI th j'bh s/ e[M
yk; eoBk j? sK pDkU gow fxU-gBho d/ ;[nkdh ftnziB.
gBho dk jbtk
;wZrohL ;{ih nZXk eg, gow fxU nZXk
eg, uhBh 2 eg, gow gBho ef;nk j'fJnk
v/Y eg, y'fJnk fJe eg (go';D bJh nZXk
eg), pdkw ns/ fg;sk (pkohe eZfNnk
j'fJnk nZXk eg), e/tVk ib fJe uwZu.
ftXhL ;[Zeh ;{ih ~ eVkjh ftu ;[Bfjok j'D
se G[zB'. gow fxU fwbkU ns/ gzi fwzN
se wZXw nZr s/ gekU. gkDh ftu uhBh
fwbk e/ fJe T[pkbk fdU. uhBh dh ukFBh
~ ;{ih ftu fwbkU ns/ xZN ;/e s/ gekU.
e;/ j'J/ gow gBho ~ fwbkU ns/ E'Vk
;[ZeD se gekU. j[D e/tVk ib ns/
y'fJnk fwbkU. row jbt/ ~ pdkw ns/
fg;s/ Bkb ;ik e/ go';'.
Bofr;h epkp
gfjbh gos dh ;wZrohL gow gBho 250 rqkw, bj;[D g/;N
fJe u”EkJh S'Nk uwZu, ekbh fwou fJe u”EkJh S'Nk uwZu, joh
fwou nZXk S'Nk uwZu, po?v fJe gkDh ftu fGfrnk ns/
fBu'fVnk j'fJnk, Bwe ;tkd nB[;ko, XfBnk gZsh fJe S'Nk
uwZu, ukN w;kbk nZXk S'Nk uwZu.
d{ih gos dh ;wZrohL wNo (T[pb/ ns/ w;b/ fJe eg), bj;[D
g/;N fJe u”EkJh S'Nk uZwu, ekbh fwou fJe u”EkJh S'Nk uwZu,
joh fwou nZXk S'Nk uwZu, po?v fJe (fGih ns/ fBu'Vh j'Jh),
XfBnk gZsk fJe S'Nk uwZu, ukN w;kbk nZXk S'Nk uwZu, u[Neh
Go jok ozr.
shih gos dh ;wZrohL nkb{ (T[pb/ ns/ w;b/ j'J/) v/Y eg,
bj;[D g/;N fJe u”EkJh S'Nk uwZu, ekbh fwou fJe u”EkJh S'Nk
uwZu, joh fwou nZXk S'Nk uwZu, po?v 1 (fGfink ns/ fBu'fVnk
j'fJnk), Bwe ;tkd nB[;ko, XfBnk gZsh 1 S'Nk uwZu, ukN
w;kbk nZXk S'Nk uwZu, u[Neh Go ghbk ozr, gow fxU sbB bJh.
ftXhL gow gBho fwFoD dk S'Nk r'bk pDk e/ wNo dh joh gos bkU. fco pkjo nkb{ dh gos gkU, frZb/ jZE Bkb
gos bkU. noko'N g/;N ftu v[p' e/ po?v eozp} dh gos bk, gow fxU ftu vhg cokJh eo'. jo epkp ~ uko fjZf;nK
ftu eZN' sK fe nbr ozr dh gos B}o nkJ/.
59n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
@Ffjd# Bkb pDkU ;oho dh uwVh ~ ;[zdo
i dh GZidh d”Vdh s/i ocsko fizdrh dk n;o ;kv/ fdb s/ th g?Idk j? sK jh sK fdb d/ wohiK dh ;zfynk ftu brksko tkXk j[zdk ik fojk j?. fJ;d/ fgZS/ ;kvh ftrfVnk j'fJnk fdB dk o{NhB ns/ ykD-ghD ;zpzXh yokp nkdsK jh f}zw/tko jB. fdb ~ szdo[;s oZyD bJh n;hI eh eh BjhI eod/< e;os, ykD ghD dhnK nkgDhnK nkdsK s/ brkw ns/ j'o gsk BjhI eh eh. fco th fJjBK ;G nkdsK d/ Bkb jh i/ n;hI fJe j'o uh} eoB br ikJhJ/ sK fdb dh ;/js ;[Xkoh ik ;edh j? ns/ T[j j? o?v tkfJB.
fdb bJh ckfJd/wzd o?v tkfJB
o?v tkfJB nzr{o s'I pDh j[zdh j? ns/ fJ; ftu n?uvhn?b (tfXnk e'b?;Nq'b) gkfJnk iKdk j? fijVk w”s dh do ns/ sBkn ~ xN eoB dk fJe soK dk e[dosh n?INh nke;hv?IN o/;t/o/Nqkb j[zdk j?. eJh fdb d/ o'rh sK jh pDd/ jB i/ fdb se ikD tkbhnK XwBhnK ~ t;k ns/ p[ok e'b?;Nq'b fwb e/ T[; d/ y{B d/ gqtkj ~ pbke eo fdzd/ jB go o?v tkfJB fijVh e[dosh o{g ftu pDkJh iKdh j? T[j s[jkv/ fdb dh fJ; o'r s'I oZfynk eodh j?. fJj oes
js bJh Ffjd pj[s bkGekoh j[zdk j?. fJj ewkb d/
r[DK Bkb Gog{o j?. Ffjd pZfunK s'I b? e/ p[ZfYnK se ;G bJh ckfJd/wzd j[zdk j?. fJ; ftu ekop'jkJhvq/N;, gq'NhB, ftNkfwB ph, ;h, nkfJoB, w?rBhFhnw, e?bFhnw, ck;c'o;, g'NkFhnw ns/ ;'vhnw nkfd r[Dekoh sZs j[zd/ jB. nk:{ot/d ftu th nfijh wkBsk j? fe nbr nbr irk s/ bZrD tkb/ SZfsnK d/ Ffjd d/ r[D nbr nbr j[zd/ jB. fit/I fBzw s/ bZr/ SZs/ dk Ffjd- nZyK bJh, ikw[B s/ bZrk Ffjd F{ro bJh ns/ ;j/iB/ s/ bZrk Ffjd fdb ns/ phHghH bJh uzrk jz[dk j?. fJ;d/ fJbktk Ffjd eJh fpwkohnK ~ d{o eoB bJh xo/b{ B[;fynK d/ o{g ftu fJ;s/wkb ehsk iKdk j?. :kBh Ffjd s'I e[M fpwkohnK dk xo/b{ fJbki ;zGt j? nkU ikDhJ/ Ffjd d/ bkitkp ckfJd/-
� Ffjd ftu ftNkfwB, eko'jkJhvq/N;, nwhB' n?f;v, gq'NhB ns/ yfDi ekch wksok ftu gkJ/ iKd/ jB fijV/ fe ;/js bJh io{oh j[zd/ jB. Ffjd ftu rb{e'} th gkfJnk iKdk j?. Bkb jh Ffjd ftu gkJ/ ikD tkb/ ftNkfwB
tkfjektK ~ ;kc eoB ns/ ;oho ftu t;k izwD dh tik Bkb j'D tkb/ B[e;kB ~ o'eD ftu bkGdkfJe j[zdh j?. o?v tkfJB ftu w”i{d sZs y{B d/ EZe/ o'eD ftu ekch wdd eod/ jB. nfXn?B eoB tkfbnK B/ gkfJnk j? phno, ;fgoN ns/ Fokp fszB'I jh ;/js bJh bkGdkfJe jB gozs{ d{i/ d/ w[ekpb/ Fokp Gkoh bkG gj[zukT[Idh j?.
e;os d/ pokpo j? o?v tkfJB
bkb nzr{o ftu gkfJnk ikD tkbk n?INh nke;hv?IN o/;t/o/Nqkb ;oho dhnK wk; g/FhnK ns/ fdb bJh T[;/ soQK ckfJd/wzd j[zdk j? fit/I fJe xzN/ dh ;ohoe e;os. o/;t/o/Nqkb dh finkdk wksok ;ohoe gqdoFB, fdb dh ekoi gqDkbh ns/ wk; g/FhnK ~ wip{s pBkT[D ftu ekch jd se ;[Xko fbnk ;edh j?.
ns/ F{ro ;oho d/ nzdo iKd/ jh e[M ;w/I ftu x[b iKd/ jB. fJ;dk fJ;s/wkb dtkJh pBkT[D d/ Bkb Bkb fpT{Nh gq'veN dh soQK th ehsk iKdk j?. pZfunK dh yK;h d{o eoB bJh ndoe d/ o; ftu Ffjd fwbk e/ d/D Bkb yK;h ftu
nkokw fwbdk j?. ;[Zeh yK;h ftu th Ffjd ns/ fBzp{ dk o; b?D Bkb ckfJdk j[zdk j?. ih fwubk fojk j't/ iK fco T[bNh nkT[D dh fFekfJs j't/ sK Ffjd b?Dk ukjhdk j?. Ffjd d/ ;/tB Bkb epi th d{o j[zdh j?. epi dh fFekfJs j'D s/ NwkNo iK ;zso/ d/ o; ftu fJe uwZu Ffjd fwbke/ ykD Bkb bkG j[zdk j?. i/ tiB tXkT[Dk ukj[zd/ j' sK oks ~ d[ZX ftu Ffjd fwbk e/ ghU. Bk f;oc
tiB tXkT[D bJh ;r'I tiB xNkT[D bJh th Ffjd bkGekoh j?. i/ s[;hI
r[Br[B/ gkDh ftu Ffjd ns/ fBzp{ fwbk e/ ;t/o/ ykbh g/N ghUr/ sK e[M jh ;w/I ftu nkgDk tiB
xZNk ;ed/ j'. wk;-g/FhnK wip{s eoBhnK j'D, ph gh Bkowb eoBk j't/ iK jhw'rb'fpB tXkT[Dk j't/ sK th Ffjd dk ;/tB bkGekoh j?. i/ s[;hI EekB wfj;{; eod/ j' iK fco s[jk~ nBhfwnk j? sK th s[;hI brksko Ffjd dk ;/tB eoe/ fJ; fpwkoh ~ d{o eo ;ed/ j'.
fdb ~ ;/jswzd oZydh j? o?v tkfJB
www.krishijagran.com;/js
nZ
;/
60 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
KRISHI JAGRAN MEDIA GROUP OF PUBLICATIONS
Editorial Staff
To strengthen our editorial team we are looking for fresh talents. The candidate should be
graduate from a renowned university and should have flare to write. Knowledge of different
Languages will be an added advantage.
Freelance Journalist: We welcome journalists who want to contribute to our publication as well as
portal. The remuneration will be attractive.
Ñf"k tkxj.k] fo'o dh lcls yksdfiz;] lcls T;knk fcdus okyh ,oa ?kj&?kj esa i<+s tkus okyh Ñf"k ikfjokfjd fgUnh] iatkch] ejkBh] xqtjkrh] déM+] rsyxq] caxkyh] vleh if=dk gSA gekjh if=dk vius bDdloas o"kZ esa izos”k dj pqdh gS vkSj gj eghus N% yk[k ls T;knk ?kjksa esa igqaprh gSA Ñf"k tkxj.k if=dk dks izxfr”khy fdlkuksa rd ys tkus ds fy, ftyk Lrj ij eSustj] ,DthD;wfVo dh vko”;drk gSA
ftyk foi.ku dk;Zdkjh % ¼'kSf{kd ;ksX;rk@vuqHko ¼3&5 o"kZ½
vkosnd de ls de Lukrd gks ,oa Ñf"k esa fo”ks"k dj cht] dhVuk”kd] [kkn ,oa Ñf"k midj.kksa vkfn ds foi.ku esa de ls de 3 ls 5 lky dk vuqHko j[krs gksaA vkosnd dk izxfr”khy fdlkuksa ls esy&tksy ,oa tkudkjh gksuk vko”;d gSA osru ,oa vU; iSdst yxHkx ,d yk[k #i;s okf"kZd gksaxsA
LFkkuh; foi.ku dk;Zdkjh % ¼'kSf{kd ;ksX;rk ,oa vuqHko½
vkosnd LFkkuh; fdlkuksa ls ckrphr djus esa l{ke gksA yksxksa rd vius fopkj igqapkus dh dyk esa ekfgj gksA de ls de 10oha d{kk mÙkh.kZ gksA osrueku 75000@& #- okf"kZdA vuqHko de gksus ij Hkh vxj vki esa dke djus dh n`<+ bPNk ”kfDr gS rks vki Hkh vkosnu dj ldrs gSaA
viuk vkosnu bZ&esy djsaA
ftyk Lrj ds fy, eSustj] ,Dth+D;wfVo dh vko';drk gS
resume to : editor@krishijagran.com
resume to : circulation@krishijagran.com
KRISHI JAGRAN60/9, Yusuf Sarai Market, Near Green Park Metro Station, New Delhi - 10016
Tel: 011-26511845 / 26517923 / 45503170 Email: info@krishijagran.com, www.krishijagran.com
Marketing
resume to : response@krishijagran.com
Krishi Jagran Media Group is World's Largest Circulated Multilingual Agri Rural Monthly with brand leadership in a variety of Media products like Mac Krishi Jagran Hindi, Mac Krishi Jagran Punjabi, Krishi Jagran Gujarati, Krishi Jagran Marathi, Krishi Jagran Kannada, Krishi Jagran Telugu, Krishi Jagran Bengali, Krishi Jagran Assamese and Agriculture World
To strengthen our space marketing division, we are looking for.
Trainee Executives (40)
Space Marketing Executives (30)
Space Marketing Managers (6)
General Manager (2)
The person should be graduate, smart, well mannered with excellent communication skills and fluent in Hindi and English. For 2nd and 3rd positions experience in the same field is must.
Trainee need not be graduate but must have keen interest for a career in marketing.
If you think you are right person.
কৃিষ জাগরণকৃিষ জাগরণKRISHI JAGRAN
Whatsaap No.
+91-9313301029
Be with
KRISHI JAGRAN
Social Media Network
কৃিষ জাগরণকৃিষ জাগরণ কৃিষ জাগরণকৃিষ জাগরণకృ� ిజ�గర�కృ� ిజ�గర�
iki nkN' B/ nkgDh got/F gZXo dh w'No
;kfJeb ;hNh 100 dk BtK ;z;eoD ;hNh
100 ph g/F ehsk j?. fJ;dh ehws F'no{w
ftu 30,990 o[gJ/ j?. ;{soK d/ w[skfpe ;hNh
100 ph fJe bhNo ftu 99H1 feb'whNo
uZb/rh. fJ;d/ Bkb b'ehI ;?fezv j?Iv pkfJe
yohdD dh pikJ/ BthI pkfJe dk nB[Gt b?
;eDr/. ;hNh 100 ph ftu ;hNh 100 dk jh
fJziB bZrk j? jkbKfe fJ; ftu e[M ;[Xko ehs/
rJ/ jB. Bkb jh fJj pkfJe d' ;kb dh tkozNh
d/ Bkb g/F ehsh rJh j?.
25 jiko s'I xZN ehws ftu gkU b?gNkg
pb/N d/ tXd/ pkiko d/ pkti{d th b?gNkg nkgDh T[g:'frsk pDkJ/ j'J/
j?. ftzv'} 8 dh bKfur d/ pknd b?gNkg dk pkiko fJe tko fco s'I
rowk frnk j?. fJ; nkgo/fNzr f;;Nw ftu Nu ns/ NkfJg d't/I chuo
j'D eoe/ fJ;dh T[g:'frsk tX rJh j?. c[Zb n?uHvhH tkb/
25000 o[gJ/ ehws ftu bhB't' dk fJj fwe;
3 b?gNkg N{ fJB tB T[sgkd j?. fJ;dh pkvh
n?b[whfBnw Bkb pDkJh rJh j? ns/ fJj ekch ;bhe j?.
fwe; 3 dk t?pe?w ekch tfXnk j? ns/ fJ; s'I fwbD tkbh fJw/i e[nkfbNh
th p/jso j?. fJ; ftu :{HJ/Hn?;Hph 2H0 g'oN fdsk frnk j?. b?gNkg dh ;eqhB 10H1 fJzu j?. 1H3 thrk
joN; dk fJzN/b J/Nw e[nkve'o gq';?;o, 2 ihph o?w, 32 ihph dh cb?F w?woh, wkJhe'qn?; vh ekov bJh ;bkN, 2 w/rk
fge;b dk t?pe?w, pb{ N[E, tkJh ckJh, wkJheq'n?uvhn?w nkJh ;h. 6800 n?wJ/n?u dh p?Noh j?. fJ;d/ seBheh gfjb{ dh
rZb eohJ/ sK fJ;d/ eh p'ov ftu 500 ihph dh jkov fv;e bkJh rJh j?.
pkfJb fBowksk Gkosh ezgBh nkJhpkb B/ 4ih N?pb/N
;;sh ehws s/ bKu ehsk j?. ;bkfJv evb 4 ih d/
BK s'I nkJhpkb B/ fJ; N?pb/N ~ bKu ehsk j?. fJj fvT{b
f;w N?pb/N j? fi; ftu fJeZmhnK d' 4ihph dhnK f;w br
;edhnK jB. N??pb/N dh fv;gb/ ;eqhB 6H5 fJzu dh j?.
fJj N?pb/N n?BvokfJv 5H1 d/ nkgo/fNzr f;;Nw d/ ezw
;;sh ehws s/ nkJhpkb dk 4ih N?pb/Neodk j?. nkJhpkb ;bkfJv evb ftu fJzNoBb w?woh 16
ih ph j? ns/ n?e;NoBb w?woh 64 ihph se tXkJh ik
;edh j?. fJ; ftu d' ihph o?w th fdZsh rJh j?.
e?wo/ dh rZb eohJ/ sK 8 w/rk fge;b cozN ns/ 5
w/rk fge;b p?e e?wok fdsk frnk j?. 21 y/soh GkFktK
dk ;g'oN; th fdsk frnk j? fi; d/ ifoJ/ T[gG'rsk fJjBK
GkFktK ~ fby ns/ gV ;ed/ jB. Bkb jh fJ; ftu
2800 n?wHJ/Hn?u gkto dh p?Noh j?. fJ; N?pb/N dh ehws
ezgBh B/ 9999 o[gJ/ oZyh j?.
www.krishijagran.comg’qveN bKu
pkfJe ;hNh 100 dk BtK ;z;eoD
p
N?
w'
62 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
NhfrqNh tofezr ew/Nh dh f;ckfoF d/ pknd nkJh;h;h ftu fGqFNkuko o'Xh fBrokBh ro[g ftu Nhw fJzvhnk d/ ;kpek egskB okj[b dqftV ~ Fkfwb ehsk frnk j?. nkJh;h;h B/ dZf;nk fe fBrokBh ro[Zg ftu ekoiekoh ;fwsh d/ u/now?B Fkfwb j'Dr/ fijBK ftu okj[b dqftV, ek~B ;g?Ffb;N b[Jh t?;NB ns/ nkiko fGqFNkuko o'Xh ;bkjeko ikB J/p'N th Fkfwb j?.
Jhghn?b d/ B”t/I ;z;eoD bJh j'Jh fBbkwh ftu nk;Nq/bhnkJh feqe/No F/B tkN;B
;G s'I wfjzr/ fyvkoh ;kfps j'J/. okfJb u?bzio} B/ tkN;B ~ 9H5 eo'V ftu yohfdnk. gtB B/rh ;G s'I wfjzr/ Gkosh fyvkoh ;kfps j'J/. gtB ~ fdZbh v/nov?ftb} B/ 8H5 eo'V o[gJ/ ftu yohfdnk. fJj nkJhghn?b d/ fJfsjk; ftu gfjbh tko j? id'I fe;/ Gkosh fyvkoh bJh J/Bh tZvh p'bh bZrh j?. :[toki f;zx 7 eo'V ftu ;BokfJ}o; j?dokpkd Bkb i[V/. fBbkwh ftu J/okB fcu ns/ wkofNB r[gfNB ~ e'Jh yohddko BjhI fwfbnk id'I fe fJFKs Fowk g[D/ Bkb i[V/ ns/ nFhF B/jok 5H5 eo'V ftu fte/.
;ko d/ Bzpo tB fyvkoh B'tke i'e'ftu B/ n?Ivh wZo/ ~ f;ZX/ ;/INK ftu jok e/ S/thI tko
nk;Nq/bhnkJh UgB N?fB; N{oBkw?IN d/ g[oF J/eb dk fyskp nkgD/ BK eo fbnk. fJ; fiZs d/ Bkb jh i'e'ftu B/ nk;Nq/bhnk d/ okJ/ fJwo;B d/ foekov dh pokpoh ehsh fiBK B/ 1961 s'I 1967 d/ ftu S/ tko nk;Nq/bhnB UgB fiZfsnk ;h. ;ofpnk d/ ftFt d/ Bzpo tB fyvkoh B/ w/bpoB gkoe s/ y/v/ rJ/ ckfJBb ftu wZo/ ~ d' xzN/ 53 fwzN se ub/ w?u ftu 6-1, 7-5, 7-6 s'I wks fdZsh. wZo/ dh fJ; N{oBkw?IN d/ ckfJBb ftu gzithI jko j? ns/
fJjBK ftu'I uko tko i'e'ftu B/ jh jokfJnk j?.
� ;kfBnk fwo}k ns/ wkoNhBk fjzr; dh i'Vh B/ nk;Nq/bhnkJh UgB wfjbk :[rb fyskp fifsnk. ;kBhnk-fjzr; dh i'Vh B/ u?e rDoki dh bktke'tk-jokv/ek dh i'Vh ~ 7-6, 6-3 s'I jok e/ fyskp s/ epik eo fbnk. fJ; i'Vh dk fJj shik brksko ro?Iv;b?w fyskp j?.
ek tkfJo; dh ug/N ftu nkT[D dh nkFzek M/b oj/ foU Ubzfge bJh fJe j'o p[oh ypo j?.
noiBNhBk d/ fdZri c[Npkb fyvkoh fbUB/b w/;h dk ibtk pok}hb d/ foU ftu nk:'fis j'D tkb/ Ubzfge y/vK ftu t/yD ~ BjhI fwb/rk. fbUB/b w/;h d/ e'u r/okov' wkoNhB' B/ fJ; rZb dh g[FNh ehsh j? fe T[j e[M fdB nkokw ukj[zd/ jB. wkoNhB' B/ noiBNhBk d/ o/vhU ;N/FB okb/v s'I dZf;nk fe T[j ;/BN/fBnb e'gk nwohek N{oBkw?IN ftu fjZ;k b?Dr/ go pok}hb ftu j'D tkb/ Ubzfge y/vK ftu fjZ;k BjhI b?Dr/.
� wkoNhB' fe fejk, w/;h Ubzfge y/vK ftu BjhI ikDr/. pko;hb'Bk ;Nko bJh d't/I N{oBkw?INK ftu y/v gkT[Dk w[Ffeb j't/rk. ;/BN/fBnb e'gk nwohek N{oBkw?IN dh F[o{nks nwohek ftu 3 i{B s'I j'D tkbh j? id'I fe 5 nr;s s'I Ubzfge y/vK dk nk:'iB j'Dk j?.
i'e'ftu d/ BK nk;Nq/bhnkJh UgB
foU Ubzfge ftu BjhI fdy/rk w/;h dk ibtk
gtB B/rh oj/ ;G s'I wfjzr/ Gkosh fyvkoh
www.krishijagran.comy/b irs
dqftV dh B}o fGqFNkukohnK s/
fJz
nk
;z
ih
63n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
iBktK ns/ BhshnK d/ ;zukbB ftu d/o bJh eKro; ~
d'Fh mfjokT[Id/ j'J/ gqXkB wzsoh Bo/Ido w'dh B/ fejk
fe ;oeko gfo:'iBktK ~ ;w/I s/ g{ok eoB dh ekoi
;z;feqsh fbnkT[D dh e'fFF eo ojh j?. r”osbp j? fe d/F
;fwqsh Ekw ;edh j? :{gh dk dkwB
~ ;wofgs eoB d/ pknd w'dh B/ iB;Gk ~ ;zp'fXs
eofdnK fejk, gfo:'iBktK ftu d/o BjhI j'Dh ukjhdh,
feT[Ife fJ; Bkb b'e gqGkfts j[zd/ jB. Bkb jh T[jBK B/
fejk fe n;hI nfijh ekoi ;z;feqsh fbnkT[D dh e'fFF eo
oj/ jK fiE/ gfo:'iBktK dk ykek ;w/I s/ pD/ ns/ T[j
fBoXkfos ;w/I s/ g{ohnK j'D. fJj GftZy ~ fXnkB ftu
oZye/ j'DhnK ukjhdhnK jB ns/ fJjBK ~ ;w/I s'I gfjbK g{ok
ehsk ikDk ukjhdk j?.
F d/ ;G s'I tZv/ gqd/F T[so gqd/F ftu nkrkwh ftXkB ;Gk u'DK bJh
phi/gh B/ j[D s'I jh fsnkohnK F[o{ eo fdshnK jB go ;G s'I nfjw
;tkb fJj j? fe gkoNh T[E/ w[Zywzsoh d/ u/jo/ d/ Bkb T[sodh j? iK
BjhI. t?;/ d'jK jh ckow{fbnK ftu u'DK bVe/ phi/gh t/y u[Zeh j?, gozs{
j[D T[so gqd/F ftu e'Jh BtK gq:'r eoB bJh gkoNh e'Jh c?;bk BjhI
eoBk ukj[zdh. ;{soK d/ nB[;ko fJ; tko e/Idoh wkBt ;z;kXB wzsoh
;fwqsh fJokBh :{gh dk dkwB Ekw ;edh j?. fenk; bkJ/ ik oj/ jB fe
T[j nw/mh s'I okj[b rKXh ~ NZeo d/D d/ pknd wkfJnktsh ns/ nfyb/F
:kdt ~ eVh Neo d/ ;edh j?.
pek gqXkBwzsoh wBw'jB f;zx B/ e/Ido ;oeko ns/ ghn?w Bo/Ido
w'dh s/ fBFkBk ;kXd/ j'J/ fejk fe w'dh ;oeko s/ j[D iBsk ~
Go';k BjhI fojk. T[jBK B/ ;oeko dhnK BhshnK ~ X[zdbhnK dZf;nk
j?. T[jBK B/ fejk fe ;oeko d/ o[y dh tiQk Bkb jh iBsk dk Go';k
j[D vrwrk fojk j?.
wBw'jB f;zx B/ d/F dh noE-ftt;Ek, gkfe;skB Bkb foFs/
ns/ d/F dh iBsk d/ jkb s/ y[Zb e/ nkgDh okJ/ fdZsh. T[jBK B/ fejk
fe noE-ftt;Ek p/jZd ewi'o ;fEsh ftu j? fijVh fe j'o wip{s j'
;edh ;h. T[jBK B/ dZf;nk fe d/F ftu fBt/F ~ tXkT[D d/ p/jso
jZb jB gozs{ fJ;ftu 32 ch;dh se ewh nkJh j?. i/ ;oeko ;jh
edw u[Ze/ sK fBt/F tX/rk. fsZyh fNZgDh eod/ j'J/ Fqh f;zx B/ fejk fe
;oeko ftu nksw ftFtk; dh ewh j?.
www.krishijagran.comਰਾਜਨੀਤੀ www.krishijagran.comokiBhsh
gfo:'iBktK ftu d/oh dk ekoB eKro;L w'dh
:'
d/
w'dh ;oeko ftu nksw ftFtk; dh ewhL f;zx;k
64 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
Dtho f;zx ns/ tkDh eg{o dh nkT[D tkbh fcbw @p/fceo/# dh fobh} v/N
;kjwD/ nk rJh j?. fJj fcbw 9 fd;zpo ~ fobh} j' ojh j?. fJ; rZb dh ikDekoh y[d oDtho B/ fJe thvhU d/ ifoJ/ fdsh j?. s[jk~ dZ; d/JhJ/ fe fJ; fcbw d/ vkfJo?eNo nkfdsn u'gVk jB fijV/ bzp/ ;w/I pknd p/fceo/ Bkb fBod/FB d/ y/so ftu tkg;h eo oj/ jB. fJ; s'I gfjbK T[jBK B/ fcbw op B/ pDk dh i'Vh dk fBod/FB ehsk ;h fi;
ftu Fkjo[y ykB ns/ nB[Fek Fowk w[Zy G{fwek ftu ;B.
@p/fceo/# ~ b? e/ oDtho ns/ tkDh d't/I jh yk;/ T[s;kfjs jB. oDtho jkb jh fcbw pkihokt w;skBh ftu B}o nkJ/ ;B ns/ nkgD/ dwdko n?efNzr dh pd”bs eJh ntkov nkgD/ BK eoB ftu ekw:kp oj/ ;B. tkDh fJ; s'I gfjbK fcbw F[X d/;h o'wK; ftu ;[FKs f;zx okig{s ns/ gfoBhsh u'gVk d/ Bkb B}o nkJh ;h.
fGB/sk to[B XtB dh nkT[D tkbh fcbw pKp/ 90 dhnK e[M s;thoK ;kjwD/ nkJhnK jB
fijBK ~ t/y e/ fejk ik ;edk j? fe fcbw fJe r?Ir;No cfbe j? fijVh dkT{d fJpokjhw
ns/ T[;d/ r[or/ fco'} e'ekBh s/ nkXkfos j?. fcbw ftu r[bFB e[wko fijV/ fe Nh-;hoh}
fwT{f}e ezgBh d/ ;z;Ekge ;B, T[jBK dh jZfsnk dh tkodks ~ th tykfJnk ikJ/rk.
fJ; fcbw ftu 90 d/ dFe dhnK eJh xNBktK tykJhnK ikDrhnK. gozs{ fJjBK ;G
ftu'I yk; oj/rh r[bFB e[wko dh jZfsnk dh tkodks. 12 nr;s 1997 ~ r[bFB e[wko dh
jZfsnk T[; ;w/I eo fdsh rJh ;h id I' Tj[ wpz[ Jh d / nXz o/ h wfz do s / doFB eoB rJ / ;B. d '
nfrnks jwbktoK B / Tj[ BK s / fsBz rb' hnK ubkJhnK. yd[ ~ pukTD[ dh ef' FF id I' rb[ FB B /
ehsh sK jwbktoK B / Tj[ BK s / 15 rb' hnK jo' ubkJhnK fi; Bkb rb[ FB TE[ / jh Yo/ j ' rJ./
1997 dh fJj ;G s'I tZvh xNBk ;h fi;~ @pKp/ 90# ftu ftykfJnk ikJ/rk. fcbw
dh F{fNzr th T[;/ wzfdo d/ ;kjwD/ j' ojh j? fiE/ r[bFB e[wko dh jZfsnk j'Jh ;h. @pKp/ 90# ftu
r[bFB e[wko dk feodko fe;B/ fBGkfJnk j? ns/ toB[ XtB fe; Gf{ wek ftu Bio nkTD[ r,/ fcbjkb fJ;dh ikDekoh Bjh I j.?
fcbw ~ b ? e / fiBz h ikDekoh fwbh j ? T;[ d / fj;kp Bkb nfGBs/ k fJockB ykB th fcbw ftu Bio nkTD[ r / fijV / gf[ b; nkfc;o
okeF/ wkohnk dh Gf{ wek fBGkTD[ r./ okeF/ wkohnk B / jh rrI? ;No dkTd{ d / ro[ r / fco}' eB' ekBh ~ frcq sko ehsk ;h.
oi[B eg{o B/ g[FNh eo fdsh j? fe T[j w'fjs ;{oh dh nrbh fcbw jkc robco?Iv ftu
B}o nkT[Dr/ id'I fe FoXk eg{o d/ chw/b bhv o'b ftu B}o nkT[D dh ypo ;kjwD/ nk
u[eh j?. fJj fcbw u/sB Grs d/ Bktb jkc robco?Iv s/ p/;v j?. NkfJNb th Bktb d/ BK
s/ jh oZfynk frnk j?.
noi[B B/ dZf;nk fe T[jBK B/ fJ; fcbw ftu nkgD/ o'b bJh fsnkohnK F[o{ eo fdshnK
jB ns/ ibdh jh F{fNzr th F[o{ eoB tkb/ jB. noi[B B/ fJzNoftT{ d/ d”okB fejk fe w?I @jkc
robco?Iv# eoB bJh efwfNv jK. w?I fJ;d/ bJh nrb/ YkJh wjhB/ se fsnkoh eoKrk ns/ T[;
s'I pknd F{fNzr eoKrk. gkmeK ~ d; d/JhJ/ fe @jkc robco?Iv# fJe fpjkoh w[zv/ wkdt dh bt
;N'oh s/ p/;v j? fi;~ jkJh ;';kfJNh ns/ fJzrfbF p'bD tkbh fonk Bkb fgnko j' iKdk j?.
go fonk dh efwNw?IN ftu e'Jh fdbu;gh BjhI j[zdh ns/ fJ;d/ bJh wkdt dh jkc robco?Iv
pD iKdh j?. fJ; fcbw dh F{fNzr fpjko, fdZbh s'I b? e/ fBT{ :koe ftu th j't/rh.
oDtho j[D tkDh d/ Bkbo
www.krishijagran.comfcbwh d[Bhnk
fcbw pKp/ 90 ftu B}o nkT[Dr/ to[Bn
@jkc robco?Iv# Bkb fp}h j'J/ noi[Bn
66 n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD cotoh 2016
vhbofFg bJh ;zgoe eo'
3 g[nkfJzN bhe/i cozN n?e;b FhN w?Nb gkoN;
vq?rfbze; N' j[e; nkoHUHghHn?;
o'Nkt/No� ebNht/No fv;e gb' o'N';hvo
wbNh ;ghv frnopke;
fJZSk nB[;ko v{zxkJh ~ ;?N eoBeoB bJh n?vi;Nw?IN
NkfJB ftu T[gbpX fv;e ftu T[gbpX
wbNh ;ghv r/no vokfJt
Nq?eNo bJh T[g:[es
p/ej'� cozN b'vo�����nN?uw?IN
i/;h ;fNqg; n?Iv ck;NBo} gqkfJt/N fbfwN/v
c'eb g[nkfJzN, nzfwqs;o cb'o, i/;h fpbfvzr, nkg'f}N r[o{ jofeFB gpfbe ;e{bihHNhHo'v, nzfwqs;o - 143001, gzikp, fJzvhnk
Nq?eNo ezg'B?IN;� feqFh T[geoD� ਧਰਤੀ ufbs wFhBK
I
Published on 24th & Posted on 26-27 of Every Month RNI No. DELPUN/1999/06753 Postal Reg. No. DL-SW-1/4176/16-18
top related