fagozom - ege
Post on 16-Oct-2021
28 Views
Preview:
TRANSCRIPT
FAGOZOM
Hücre içi sindirime katılan yapılara verilen genel bir isimdir.
Heterophagosome ve autophagosome olarak ikiye ayrılabilen bu
membranla çevrili yapılar değişik boyutlarda olup lizozomal sindirimde
gereken materyali içerirler. Hücre dışı (extracelluler) orijinli materyal
heterofagozomda, hücre içi (intracelluler) materyal ise
otofagozomlarda fagosite edilir. Sindirim olayı bu yapıların primer
lizozom ile birleşmesiyle başlar.
Lizozom
Golgi aygıtı tarafından oluşturulan bir organeldir.
Sindirim proteinleri ve bunların etrafını kaplayan tek katlı zardan
oluşur.
Sindirim proteinleri, hücre için zararlı maddeleri (mikrop vs, gibi)
yağları, şekerleri, proteinleri sindirebilme yeteneğine sahiptir.
Eritrositler dışında tüm hayvan hücrelerinde bulunur.
Lizozomlar 3 yapı halinde görülür:
1-Primer lizozomlar: Lizozomların depo formları olarak düşünülmektedirler. Buna
neden, enzimlerinin genelde inaktif oluşudur.
2-Sekonder lizozomlar: Bir veya birkaç primer lizozom, bir fagosom ile kaynaşarak
daha büyük yapıları oluşturur. Hetero-otofaj ürünlerini sindirmektedirler.
3-Residual bodies (artık cisimler): Lizozomal aktivite sonunda geriye kalan
materyalin zarla çevrili olarak görüldüğü yapıdır. İçinde sindirilemeyen veya artık
materyal olarak pigment, kristal ve bazı lipidler bulunabilir. Bunlar makrofajlarda
artıkları içerirken, sinir ve kas hücreleri gibi uzun yaşamlı hücrelerde birikim yapıları
olarak bulunur, sellüler yaşlanmaya işaret ederler.
Lizozom oluşumunda Golgi kompleksinin rolü
Sekonder lizozom
Primer lizozom
Golgi kompleksi
Lizozomal (hidroliz) enzim proteinleri granüler ER’da yapılır. Golgi kompleksi içinde bunların bazılarına karbohidratlar eklenir, sonra Golgi keselerinden boğumlanarak ayrılan veziküller içinde sitoplazmaya verilir. Zarla çevrili ribozomal enzim taşıyan bu veziküller görevlerini sitoplazma içinde kalarak yapan primer lizozomlardır.
GERL sistemi = Endoplazmik Retikulum-Golgi-Lizozom
Dr.Ayla ÖBER
GERL sistemi
GERL sistemi = Endoplazmik Retikulum-Golgi-Lizozom
PEROKSİZOM
Primer lizozomlardan biraz daha büyük olan bu yapılar H2O2 metabolizması için önemlidirler. H2O2 hücre için zehir etkisi yapacak özelliktedir ve bunu da H2O2’i suya indirgeyerek gerçekleştirir.
Peroksizomlar ayrıca karaciğer ve böbrek hücrelerinde kan yoluyla gelen toksinleri atma görevini de üstlenmişlerdir. Bunun için 40 kadar kataliz enzimi kullanmaktadırlar.
ALD (adrenoleucodystrophy) denilen bir hastalık, peroksizom membranında yer alan bir reseptördeki bozunmanın birkaç enzimi etkilemesi ile değişik semptomlara neden olmasının bir sonucudur. Onların dış membranında yer alması gereken iki proteinden birinin eksik olması, uzun zincirli yağ asitlerinin yıkılmamasına, beyin ve omurilik sinir hücrelerinde birikimlere neden olarak hücrede iletim aktivitesini bozma yoluyla hastalığın ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.
Peroksizomlar lizozomlardan farklı olarak;
-golgiden oluşmazlar,
-purin metabolizmasında etkili olacak enzimleri GER’de sentezlenir,
-bu organeller hücrede enerji kaynağı olarak kullanılmak üzere aminoasitleri oksidize ederler.
Dr.Ayla ÖBER
Lizozom-Peroksizom
Dr.Ayla ÖBER
Lizozom ve golgi
Sentrozom
• Yalnızca hayvan hücrelerinde bulunan bir organeldir.
• Yapısında bir çift sentriol adı verilen protein yapıda iplik vardır.
• Zar yapısına sahip olmayan bir organeldir.
• Hücre bölünmesinde iğ iplikleri oluşumunda görev yapar.
• Sil ve kamçının yapısına da bazal cisim olarak katılır.
• Hücrede uzun eksenleri birbirine dik konumda iki çift olarak bulunur.
• Bölünme sırasında kendisini eşler.
Sentrozom
Sentrozom
Hücre içindeki yeri nukleus yakınıdır.
Bir çift sentriol, golgi apareyi ile
çevrelenmiş olarak bulunmaktadır.
Sentriollerin herbiri triplet (üçlü) 9
grup mikrotübülden oluşur. Triplet
içinde a-b-c tübülleri yer alır.
Sentriol çifti en iyi interfazda
görülür, bölünme esnasında ise iki
katına çıkarak iki kutba doğru gider
ve mitotik iğ ipliklerinin oluşmasına
öncülük eder.
Kromozomların iğ iplikleri üzerindeki
hareketleri mikrotübüllerin
boylarının değişmesiyle sağlanır.
Dr.Ayla ÖBER
Sentrozomun yapısı
Sentriolde mikrotübül düzeni
Sentriol çifti (Dr.Ayla Öber)
Hem hayvan ve hem bitki hücrelerinde görülmelerine rağmen bitki hücreleri için tipik yapılardır, hayvan hücrelerinde ise genellikle yaşlanma ve dejenerasyonla ilişkili olarak ortaya çıkarlar. Bir hücrelilerde fonksiyonla ilişkili bulunmaktadırlar. Zarla çevrili bu yapılar üç grupta ele alınabilir: Sabit vakuol (boşaltım vakuolü) Gerektiğinde oluşan vakuol (besin vakuolü) Değişen koşullarda ortaya çıkan vakuol (yaşlılıktakiler)
VAKUOL (VACUOLE)
Dr.Ayla ÖBER
Paramecium’da boşaltım ve besin vakuolleri
Central vacuole
Cytosol
Nucleus
Cell wall
Chloroplast
Central vacuole
5 m
Ribosomes Stroma
Inner and outer
membranes
Granum
1 m Intermembrane space Thylakoid
(a) Diagram and TEM of chloroplast (b) Chloroplasts in an algal cell
Chloroplasts
(red)
50 m
DNA
PLASTİD
Fotosentez yapan hücrelerde görülen kloroplastlar, plastid grubu içinde tipiktir.
Euglena’da da bulunurlar.
İç yapılarında yer alan iç zar katlanmaları stromada thylakoidler halinde granumları şekillendirirler.
İçerdikleri klorofil pigmenti granada lokalizedir.
Protein, karbohidrat ve lipid sentezleri burada yapılmaktadır.
İnce yapıları mitokondri ile benzerlik gösterir. DNA ve RNA’ya da sahiptirler.
Dr.Ayla ÖBER
Bir plastid yapısı
NUKLEUS
Çift zar ile çevrili olan nukleus hücrede önemli bir merkezdir.
Bölünme ve protein sentezi gibi çok önemli iki olayda görevi vardır.
1931’de Brown tarafından ışığı sitoplazmadan daha farklı kırması ile ayırt
edilerek gösterilmiştir.
İçinde nukleolus barındırır.
Küresel (kübik, sferik, çokgen hücrelerde), elipsoid (prizmatik ve fusiform
hücrede), boğumlu, parçalı ve dallanmış da olabilir.
Genelde sayısı tek olsa da bazı hücrelerde 2 adet (karaciğer hücreleri),
bazılarında daha da fazla sayıda (bir hücreli siliat Opalina sp.’daki gibi)
bulunabilir. Buna göre mononukleer, binukleer, polinukleer hücre isimleri verilir.
Nukleus boyutu (hacmi), sitoplazma miktarıyla doğru orantılıdır ve sitoplazmik
indeks olarak verilir.
Nukleus çapı 1-600m arasında olabilir.
Lokalizasyonu genelde merkezidir ancak bazal veya apikale doğru da yerleşebilir.
Nukleus ve porların yapısı
Dr.Ayla ÖBER
Nukleus, matriks materyali içinde; kromatin, kromozom, nukleolus gibi diğer yapıları bulundurur ve dıştan bir nukleus zarı ile çevrilidir.
NUKLEUS ZARI (NUCLEOLEMMA)
Nukleoplazmayı çevreler.
Her biri zar 70-80nm kalınlıkta olan çift zar yapısındadır. Aralarında
40-70nm kadar mesafe vardır.
ER zarları ile nukleusun dış zarı arasında süreklilik saptanmıştır.
Dış ve iç zarın kaynaştığı noktalarda nukleus porları oluşturulur.
Proteinler, mRNA, tRNA ve rRNA nukleustan sitoplazmaya porlardan
geçerler. Bunların sayısı hücre aktivitesi ile değişir.
Mitoz sırasında nukleus zarı parçalanarak kısmen kaybolur. Zar, kalan
parçacıklardan ER’da lipid-protein sentezlenmesiyle yeniden
oluşturulur.
Nukleus Porları (Dr.Ayla Öber)
NUKLEUS MATRİKSİ (NUCLEOPLASMA)
Kromatin ve nukleolustan arta kalan kısmı doldurur.
İçinde su, proteinler, metabolitler, iyonlar, inorganik maddeler,
lipid, DNA ve RNA vardır.
Nukleus proteinleri; yapısal, düzenleyici veya enzim özelliğinde
olabilirler;
a-Yapısal proteinler : İnterfaz kromatini, metafaz kromozomu,
nukleolus elemanları ve nukleus zarının yapılanmasına katılırlar.
b-Düzenleyici proteinler : Genlerin çalışmasını düzenleyicidirler.
c-Enzimler : Replikasyon ve transkripsiyonda görev alırlar.
Nukleolus yapısı NUKLEOLUS (NUCLEOLUS)
- Nukleoplazmada bulunur.
- Bölünmenin profaz safhasında kaybolur ve telofazda tekrar oluşturulur.
- Normalde 1m çaptadır, protein sentezi açısından aktif olan hücrelerde ise daha büyüktür. Boyutun, sentez aktivitesiyle ilgili olduğu 19.yy’da saptanmıştır.
- İçinde RNA ve proteinler vardır, DNA bulunmaz.
Esas olarak 3 farklı bölge içerir:
1-Pars granulasa (granüler bölge) rRNA sentezinin yapıldığı yoğun granüllü bölgedir.
2-Pars fibrosa (fibriler bölge)’da ribonukleo-proteinler ve fibriller vardır.
3-Pars amorfa (amorf bölge) nuklear organizasyon bölgesidir, az yoğun ve proteiniktir.
(4)-Nukleolus kromatini; kromatin-nukleolus yakınlaşma bölgesidir.
Büyük bir DNA molekülü,
proteinlerle çevrili,
çok sayıda gen taşır.
Kromozom nedir?
Kromozom Yapısı
Metafaz
Kromozomu
Dr.Ayla ÖBER
Metafaz kromozomu
Hücreler arası bilgi aktarımı ve
kalıtım olaylarında rolü olan
nukleus materyalidir.
Esas olarak DNA ve histondan
yapılıdır.
Kromatin interfazda
santimetrelerce boyda bulunurken
bölünme olayı başlangıcında
kromozomu oluşturmak üzere
mikron boyutuna yoğunlaşmaya
başlar.
Bu yoğunlaşma sayesinde özellikle
bölünmenin metafaz safhasında en
iyi boyanmayı gösterirler.
Chromosome (renklenen-boyanan
cisim) ismi de buradan
gelmektedir.
Şekillenmiş kromozom yapısı, bir centromere bölgesi sayesinde birbiri ile birleşmiş olarak duran bir çift chromatid’ten oluşmaktadır.
KROMOZOM TİPLERİ
Sentromer, kromozom tipini belirlemede morfolojik açıdan önemlidir.
DNA
NUKLEOZOM
SOLENOİD
KROMATİN İPLİK
KROMOZOM
Dr.Ayla ÖBER
Bir kromozom yapılanması
Dr.Ayla ÖBER
Kromatin
Kromozomların sayısı,
Türe özel olmak üzere n=haploid, 2n=diploid değerleriyle verilir.
Gametlerin kromozom sayısı=n, zigotun (dişi+erkek) kromozom
sayısı=2n’dir.
Ascaris bivalens’te 2n=4, A. univalens’te 2n=2, kedide 2n=38, köpekte
2n=78, insanda 2n=46’dır.
İnsanda somatik hücrelerin 23 kromozom çiftinin 22’si yapıca benzer
çiftlerdir. 23. kromozom çifti dişide X-X (benzer), erkekte X-Y’dir ve bu
cinsiyet kromozomudur. Her diploid takımda anneden X babadan Y alınır.
Eşey kromozomu X-Y’dir. Dişi XX (homogametik), erkek XY
(heterogametik)’tir.
İnsan Kromozomları Örnek: Limfositler
-Karyotip (Kromozomların belli bir sisteme göre sınıflandırılmalarıdır)
İnsan X ve Y kromozomları
Dev Kromozomlar
a. Politen Kromozomlar
Örnek: Chironomus (dipter larvası) tükürük bezi hücreleri
Endomitoz (nukleus bölünmesi olmaksızın DNA’da replikasyon ile artış sağlanması) olayı ile oluşan iri nukleustaki birkaç kromozom, poliploid yapıyı meydana getirirler. Dipterlerin larvalarındaki tükürük bezinde, siliatlarda, memeli karaciğer hücrelerinin nukleuslarında görülebilirler. Tek bir sentromer çevresinde çok kollu bir kromozom yapısındadır.
b. Lamba Fırçası Kromozomları
Örnek: Triturus (Semender) oositleri
Kromozom iplikçiği uzar, katlanır ve yanlara doğru ilmekler oluşturur. İlmeklerde mRNA sentezlenmektedir ve bu nukleoplazmaya verildiğinde ilmekler küçülür.
Kardeş kromatidler birbirinden ayrılmaz, yan yana dizilerek bir arada kalır
İki kromatidden oluşan bir eksen ve bu eksenden yanlara doğru uzanan çok sayıda ilmek biçiminde lateral uzantılardan oluşur
a. Politen Kromozomlar
Örnek: Chironomus tükürük bezi hücreleri
Dr.Ayla ÖBER
Politen kromozom Lamba (şişe) fırçası kromozomu
Dev kromozomlar
top related