een klas vol kleur (0694)
Post on 23-Feb-2016
296 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Omgaan met culturele diversiteit Een klas vol kleur
Robert Teune
Leraren en… competenties Leraren en… competenties
Een klas vol kleur
Een klas vol kleur
De school van vandaag de dag staat midden in de Nederlandse samenleving waarin mensen de meest uiteenlopende culturele achtergronden kunnen hebben. Op veel scholen kom je deze culturele diversiteit ook tegen in de klassen zelf. Als (aankomend) leraar of lerares zul je geholpen zijn met kennis en inzicht in deze verschillende culturen. Dit boek geeft een inleiding in het ontstaan van de huidige multiculturele samenleving en plaatst het onder-wijs daarmee in verband. Vanuit dit kader kom je in aanraking met theorie en opdrachten die een hulp zullen zijn voor toepassing in je eigen onderwijs in de klas.
Binnen de culturele diversiteit vind je ook verschillende opvattingen en gebruiken op het gebied van levensbeschouwing en religie. Daarom besteedt deze uitgave ook hier uitgebreid aandacht aan.
Dit boek richt zich op de ontwikkeling van kennis en inzicht, maar niet in de laatste plaats ook op de vaardigheden en jouw houding in relatie tot intercultureel en interreligieus onderwijs. Feiten en ge gevens worden afgewisseld met opdrachten die je uitdagen om te reflecteren op je eigen houding en visie op cultuur en religie in relatie met het onderwijs.
Over de auteurRobert Teune (MSc) is freelance trainer en consultant voor Diverso-logisch (www.diversologisch.nl) op het gebied van communicatie en diversiteit. Centraal thema bij zijn activiteiten is ‘verbinden’. Na zijn opleiding tot docent Beeldende vorming en kunstgeschiedenis was hij werkzaam in de reclamecommunicatie en grafische vormgeving. Deze ervaring verbindt hij met zijn latere studie antropologie en interculturele communicatie. Hij heeft een brede ervaring in regu-lier onderwijs en bedrijfstrainingen. Momenteel werkt hij aan de verdere vertaling van de Transactionele Analyse voor toepassing in een interculturele context.
Bestelnummer 694NUR 840
Leraren en… competenties R
ob
ert Teune
ISBN 978 90 5788 322 4
10200 Kwintessens - Kleur in de klas OMSLAG.indd 1 18-01-11 14:42
Extra materiaal op: www.eenklasvolkleur.nl
© 2011 Kwintessens Uitgevers, Amersfoort
www.kwintessens.nl
AuteurRobert Teune
www.diversologisch.nl
www.medialogisch.nl
Foto’sJoop van Putten
RedactieMarita Nijenhuis
Karine van der Zon-Mels
UitgeverCora Vlaming
Vormgevingwww.sprepress.nl
www.2dsign-amersfoort.nl
ISBN 978 90 5788 322 4
Bestelnummer 694
NUR 840
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens-
bestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of
enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 2 18-01-11 14:43
3
Inhoudsopgave
Voorwoord 9
Inleiding 11
Over de titel 11
Wat dit boek niet biedt 12
Wat dit boek wel biedt 12
Opbouw en structuur 12
Gebruikte modellen 13
Hoofdstuk 1 Culturele en levensbeschouwe lijke diversiteit in Nederland 17
Inleiding 17
Leerdoelen 17
Allochtonië 18
De kolonisatie van Nederlandse gebieden 18
Migratie 18
Migratiestop en toenemende groei 18
De multiculturele samenleving 19
Samenstelling van de bevolking 19
Autochtoon en Allochtoon 21
Nationaliteit en etniciteit 22
Zelfdefiniëring en etikettering 22
Culturele identiteit 23
Ascribed of achieved 23
De ontwikkeling van de multiculturele samenleving 24
Perspectief 25
Perspectief 1: Etnocentrisme en tolerantie 25
Perspectief 2: Cultuurrelativisme 25
Perspectief 3: Universalisme 26
Perspectief 4: Transcultureel samenwerken of pluralisme 26
Kansen en bedreigingen 26
Relativering 27
Conflicthantering 27
Conclusie 28
De multireligieuze samenleving 29
Levensbeschouwing 29
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 3 18-01-11 14:43
4
Een klas vol kleur Leraren en… competenties
Religie 29
Perspectief 29
Levensbeschouwelijke stromingen in Nederland 30
Religieuze overtuigingen van ouders in Nederland 31
Autochtone Nederlandse ouders 31
Turks Nederlandse ouders 32
Marokkaans Nederlandse ouders 32
Surinaams Creoolse Nederlandse ouders 33
Hindoestaans Nederlandse ouders 33
Chinees Nederlandse ouders 33
Somalisch Nederlandse ouders 33
Islamitische opvoeding 34
Opvattingen over en de praktijk van religieuze opvoeding 34
Context 34
De rol van de moskee 35
Conclusies 35
Culturele diversiteit 36
Cultuur 36
Cultuurmodellen: filters van de werkelijkheid 38
Voorbeelden uit de praktijk 40
Conclusie 43
Conclusies over dit hoofdstuk 43
Reflectievragen over hoofdstuk 1 44
Literatuur 44
Hoofdstuk 2 Van minister tot meester 49
Inleiding 49
Leerdoelen 49
Het Nederlandse onderwijslandschap 49
Het Nederlandse scholenlandschap 50
Scholen op pedagogische visie 50
Scholen op levensbeschouwelijke visie 50
Algemeen bijzonder onderwijs 51
Religie en onderwijs 51
Intercultureel en interreligieus onderwijs 52
De rol van de overheid in het onderwijs 52
Multicultureel 53
Advies 54
Het beleid van de school 54
Het pedagogische klimaat van de school 55
De vier gebieden van het pedagogisch klimaat 56
Schoolcultuur 59
De brede school, samen sterker 60
Sociale vorming 62
Ouders 62
Doelen, verwachtingen en vooroordelen 63
Ouders als partners 63
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 4 18-01-11 14:43
5
Een klas vol kleur
Inhoudsopgave
Wat moet en wat mag 65
Opvoedingsstijlen 65
Verwachtingen van school 66
Prestatiegerichtheid 66
Relatie ouders met school 66
Algemeen 66
Samenwerkingsvormen school en ouders 67
Ouders thuis 68
Ouders op school 69
Vrijwilligershulp 69
Overleg en medezeggenschap 69
Formeel, informeel of ergens ertussenin? 70
Van informeel naar formeel 70
De school bij de ouders 70
Tot slot 71
Conclusies over dit hoofdstuk 71
Reflectievragen over hoofdstuk 2 71
Literatuur 72
Hoofdstuk 3 Interculturele communicatie 75
Inleiding 75
Leerdoelen 75
Een goed gesprek met een ander begint bij jezelf 75
Cultureel script 76
Communicatieniveaus 77
Betrekkingsniveau 78
De ontvanger bepaalt 78
Congruentie 79
Basispositie 79
Voorwaardelijk en onvoorwaardelijk 81
Ik, jij en zij 82
Conclusies 83
Toetsen 84
Culturele structuren 85
Interne dialoog 86
Interne en externe communicatie 86
Functioneel communiceren 87
Functioneel communicatiemodel 87
Toelichting 85
Transacties 87
Complementaire Transacties 88
Kruistransacties 88
Transacties met bijbedoelingen 89
Let op 90
Basisposities, Egoposities en Transacties 90
Beeldvorming en stereotypering 92
Etnocentrisme 92
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 5 18-01-11 14:43
6
Leraren en… competenties
Een klas vol kleur
Inferentie 92
Attributie 93
Interculturele methodiek 94
Competentie 94
1. Ontmoeten en verbinden 95
2. Identificeer de afstand 95
3. Overbrug de afstand 95
4. Samenwerken 96
Conclusies over dit hoofdstuk 97
Reflectievragen over dit hoofdstuk 97
Reflectievragen over hoofdstuk 3 97
Literatuur 97
Hoofdstuk 4 Leraar en intercultureel onderwijs 101
Inleiding 101
Leerdoelen 101
Het pedagogische klimaat in de klas 101
Pedagogisch klimaat en persoonlijke competenties 101
1. Interculturele sensitiviteit 102
2. Interculturele communicatie 103
3. Het kunnen ontwikkelen van betrokkenheid 103
4. De beheersing van onzekerheden 105
Tot slot 106
Pedagogisch en sociaal klimaat 106
Een goed begin is het halve werk 106
Wederzijdse invloed 107
Invloed door communicatie 107
Voorwaardelijke en onvoorwaardelijke bevestigingen 107
Invloed door de klas als systeem 109
Groepsvorming 109
Forming 110
Storming 111
Norming 111
Vertalen 111
Diversiteit in afspraken 112
Performing 114
Het lokaal en de organisatie van het onderwijs 114
Checklist voor het inrichten van het klaslokaal 114
Anders omgaan met straf 115
Non-contracten en probleemoplossende sancties 116
Non-contracten aanpassen of beëindigen 117
Algemene opmerkingen over het corrigeren van gedrag 117
De communicatie met ouders 119
Reflectievragen over dit hoofdstuk 121
Reflectievragen over hoofdstuk 4 121
Literatuur 121
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 6 18-01-11 14:43
7
Een klas vol kleur
Hoofdstuk 5 Ontwikkeling en identiteit van het kind 125
Inleiding 125
Leerdoelen 125
Ontwikkelingsfasen van een schoolkind 126
Ontwikkeling in fasen 126
Voorschoolse fase, 3-4 jaar 126
Diversiteit in opvoeding 126
Uit de praktijk 127
Begeleidingstaken 127
Onderbouw (groep 1 en 2), 4 - 6 jaar 127
De belangrijkste kenmerken van deze ontwikkelingsfase 127
Diversiteit in opvoeding 128
Begeleidingstaken 128
Geweten, moraal en zelfbeheersing 129
Gedragsproblemen 130
Culturele factor 131
Middenbouw (groep 3, 4 en 5) 6 - 9 jaar 131
De belangrijkste kenmerken van deze ontwikkelingsfase 131
Diversiteit in opvoeden 132
Begeleidingstaken 132
Schuld, schaamte en straf 133
Geweten en moraal 133
Gedragsproblemen 133
Bovenbouw (groep 6, 7 en 8) leeftijd 9 - 12 jaar 133
Kenmerken van deze ontwikkelingsfase 133
Diversiteit in opvoeding 134
Begeleidingstaken 134
Geweten en moraal 135
Gedragsproblemen 135
Conclusies 135
Taal 136
Ontwikkelingsfasen bij het aanleren van taal 136
Fasen in het leren van de eerste taal 136
Nederlands als tweede taal 136
Oorzaken van taalachterstand 136
Aandachtspunten bij taalachterstand 137
Identiteit 137
Cultuurwaarden en identiteit 139
Opgroeien in twee culturen: spanningsveld of verrijking? 139
Invloed van de niet-dominante cultuur 141
Generaties en beeldvorming 141
Levensbeschouwelijke ontwikkeling en de religieuze identiteit 142
Ontwikkeling van een godsbeeld 142
Functies van levensbeschouwing en religie 143
Orthodoxie 144
Conclusies over dit hoofdstuk 145
Reflectievragen over hoofdstuk 5 146
Inhoudsopgave
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 7 18-01-11 14:43
8
Een klas vol kleur Leraren en… competenties
Literatuur 146
Instanties en links 149
Dankwoord 151
Over de auteur 153
10200 Kwintessens - Voorwerk - Kleur in de klas.indd 8 18-01-11 14:43
9
Voorwoord
Als (aankomend) leraar kom je in aanraking met kinderen en ouders met de meest uiteenlopende
culturele achtergronden. Dit stelt je ongetwijfeld voor vragen: Hoe moet dat nou, omgaan met al die
verschillende culturen? Moet je nu wel of moet je juist niet …?
Deze uitgave gaat niet over ‘hoe het moet’. Wel over hoe je kunt ont-moeten. Door jezelf en de ander
vrij te stellen van allerlei verwachtingen, opvattingen en gewoonten over hoe het moet. Ont-moeten
krijgt dan een andere betekenis: van moeten ga je naar mogen, willen en kunnen. Daarmee vergroot je
de kans om elkaar te leren kennen, bij elkaar aan te sluiten en samen te werken.
Dit boek is het resultaat van een groot aantal ontmoetingen. Als eerste de ontmoeting van de wensen
van de uitgever en van de auteur om een boek te publiceren over de thema’s ‘intercultureel’ en ‘inter-
religieus’ onderwijs. Deze ontmoeting leidde uiteindelijk tot samenwerking. Daarnaast is dit boek
ook een ontmoeting van ervaringen, zienswijzen, belevingen, praktijk en theorieën van leraren en
leraressen, ouders, pedagogen, wetenschappers en andere deskundigen.
Tot slot, en als het meest belangrijke, hopen we dat deze uitgave bij zal dragen aan nieuwe ontmoe-
tingen. Ontmoetingen van jou als lezer, via de inhoud van dit boek, met de bonte en rijke verzameling
visies, overtuigingen, voorkeuren, ervaringen en gewoonten van mensen om je heen in het algemeen
en de kinderen in je klas in het bijzonder!
Robert Teune
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 9 18-01-11 14:44
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 10 18-01-11 14:44
11
Over de titelDe basisschool is een bijzondere plek. Het is de enige plek die in principe door ieder kind dat in Ne-
derland woont, wordt bezocht. Daarmee is de school ook een verzameling kinderen die in allerlei
opzichten veel van elkaar kunnen verschillen.
Als je als leraar voor de klas staat, krijg je daarom te maken met diversiteit onder de kinderen. Deze
diversiteit kan te maken hebben met verschillen in karakter, interesses, leerstijl, competenties, aan-
leg en persoonlijkheid. Andere verschillen liggen op het gebied van lichamelijke eigenschappen als
leeftijd, geslacht, huidskleur, kleur haar, lichaamslengte. Daarnaast zijn er verschillen die vallen on-
der gezinssamenstelling, sociale klasse, opleidingsniveau van ouders en dergelijke kenmerken. Door
de veranderende samenstelling van de Nederlandse bevolking en dus van de klas, spelen de verschil-
len in culturele achtergrond vaak een belangrijke rol.
Waar in het onderwijs expliciet rekening wordt gehouden met de multiculturele samenstelling van
de Nederlandse samenleving èn de mogelijke culturele diversiteit in de klas is er sprake van inter-
cultureel onderwijs.
Binnen de culturele diversiteit in Nederland vind je ook veranderingen op het gebied van levensbe-
schouwing en religie. In christelijke kringen in Nederland neemt het kerkbezoek af. Daarmee wordt
ook het aantal kinderen uit gezinnen van belijdende ouders minder. Mensen ontwikkelen een meer
individualistische invulling van hun levensbeschouwing (Bron: Anton van Harskamp e.a. Geloven in
Nederland). Daarnaast zijn er ook ‘nieuwe’ vormen van religie en levensbeschouwing gekomen in de
Nederlandse samenleving en dus ook binnen de muren van de scholen.
Wanneer er in de klas specifiek aandacht besteed wordt aan de diversiteit op het gebied van religie
en de wederzijdse uitwisseling van opvattingen, gedrag en beleving, kun je spreken van interreligieus
onderwijs.
De multiculturele en multireligieuze samenleving zorgt ervoor dat Een klas vol kleur op veel scholen
de dagelijkse praktijk is.
Intercultureel en interreligieus onderwijs zijn hiermee nog geen vanzelfsprekendheden.
Inleiding
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 11 18-01-11 14:44
Een klas vol kleur Leraren en… competenties
12
Culturele diversiteitNiet de feitelijke verschillen, maar de betekenis die mensen aan deze verschillen geven is bepalend voor hoe
mensen met elkaar omgaan.
De definitie van cultuur uit de sociale wetenschap beschrijft het dan ook als volgt:
Cultuur = systeem van betekenissen waarmee een groep zich oriënteert op de natuurlijke en sociale wereld en dat
het ervaren, denken en handelen en de visie op de werkelijkheid bepaalt.
(naar Tennekes 1990)
Dit boek gaat over deze bijzondere vormen van onderwijs. Het is belangrijk om kinderen al op jonge
leeftijd te leren omgaan met culturele diversiteit. Zowel met de mooie kanten van deze diversiteit als
met de moeilijke kanten ervan. Dit onderwijs heeft andere kenmerken en stelt andere eisen aan jou
als leraar. Aan jou de uitdaging om in de eerste plaats zelf om te gaan met culturele diversiteit. In de
klas en daarbuiten. In de klas met de kinderen en buiten de klas met mogelijk collega’s, ouders en
anderen die een andere culturele achtergrond hebben dan je zelf hebt.
Daarnaast aan jou de uitdaging om in de klas de doelstellingen van intercultureel onderwijs in jouw
lesprogramma op te nemen.
Wat dit boek niet biedtDit boek biedt geen kant en klare antwoorden op vragen die intercultureel en interreligieus onderwijs
oproept. Er is namelijk veel afhankelijk van de context die gevormd wordt door de school, het beleid,
de samenstelling van de groep, de individuele leerlingen en tot slot van de persoonlijke wensen en
mogelijkheden van de leraar.
Wat dit boek wel biedt■ Een brede introductie van intercultureel en interreligieus onderwijs, ingebed in de context van de
Nederlandse samenleving, de discussie op maatschappelijk niveau, maar ook op het niveau van
schoolleiding en collega leraren.
■ Theorie en opdrachten om in het schoolbeleid gefundeerde vormen van intercultureel en inter-
religieus onderwijs te ontwikkelen.
■ Reflectieve teksten en opdrachten om je eigen mening, houding en omgang met intercultureel en
interreligieus onderwijs te helpen vormen.
Opbouw en structuur In dit boek wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van de volgende aspecten:
■ kennis (feitelijke informatie);
■ begrip (kennis in breder perspectief en onderlinge verbanden);
■ houding (mening en gevoelsaspect);
■ gedrag (vaardigheden tot adequaat handelen en het kunnen reflecteren daarop).
Deze structuur zorgt voor de samenhang tussen theorie en praktijk, voorkomt te lange theoretische
beschouwingen en bevordert de ontwikkeling van alle aspecten van de te ontwikkelen competenties.
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 12 18-01-11 14:44
13
Inleiding
Dat houdt in dat elk van deze vier componenten aan bod zal komen in ieder hoofdstuk. Elk hoofdstuk
heeft de volgende opbouw:
■ leerdoelen;
■ theorie (met eventuele verwijzingen naar verdiepingsstof in een bijlage of andere literatuur);
■ opdrachten voor (zelf)reflectie en evaluatie: hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen
(PABO-)studenten en (ervaren) leraren.
Gebruikte modellenIn deze uitgave wordt gebruik gemaakt van diverse hedendaagse theorieën en modellen over com-
municatie. Centraal hierin staat de Transactionele Analyse (TA). De theorie en modellen van de TA om-
vatten zowel de interpersoonlijke als ook de intrapersoonlijke communicatie. In relatie met cultuur
en interculturele communicatie is deze combinatie effectief. Het centrale uitgangspunt van de TA is
de onvoorwaardelijke gelijkwaardigheid van mensen, uitgedrukt in de stelling: ‘Ik ben OK, jij bent OK’.
Deze stelling onderstreept de doelstelling van dit boek.
Ik ben OK, jij bent OK: ik mag er zijn en jij mag er zijn, met onze hebbelijkheden en onhebbelijkheden.
(naar Tennekes 1990)
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 13 18-01-11 14:44
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 14 18-01-11 14:44
1Culturele en levensbeschouwe lijke
diversiteit in Nederland
10200 Kwintessens - Opmaak - Kleur in de klas.indd 15 18-01-11 14:44
Omgaan met culturele diversiteit Een klas vol kleur
Robert Teune
Leraren en… competenties Leraren en… competenties
Een klas vol kleur
Een klas vol kleur
De school van vandaag de dag staat midden in de Nederlandse samenleving waarin mensen de meest uiteenlopende culturele achtergronden kunnen hebben. Op veel scholen kom je deze culturele diversiteit ook tegen in de klassen zelf. Als (aankomend) leraar of lerares zul je geholpen zijn met kennis en inzicht in deze verschillende culturen. Dit boek geeft een inleiding in het ontstaan van de huidige multiculturele samenleving en plaatst het onder-wijs daarmee in verband. Vanuit dit kader kom je in aanraking met theorie en opdrachten die een hulp zullen zijn voor toepassing in je eigen onderwijs in de klas.
Binnen de culturele diversiteit vind je ook verschillende opvattingen en gebruiken op het gebied van levensbeschouwing en religie. Daarom besteedt deze uitgave ook hier uitgebreid aandacht aan.
Dit boek richt zich op de ontwikkeling van kennis en inzicht, maar niet in de laatste plaats ook op de vaardigheden en jouw houding in relatie tot intercultureel en interreligieus onderwijs. Feiten en ge gevens worden afgewisseld met opdrachten die je uitdagen om te reflecteren op je eigen houding en visie op cultuur en religie in relatie met het onderwijs.
Over de auteurRobert Teune (MSc) is freelance trainer en consultant voor Diverso-logisch (www.diversologisch.nl) op het gebied van communicatie en diversiteit. Centraal thema bij zijn activiteiten is ‘verbinden’. Na zijn opleiding tot docent Beeldende vorming en kunstgeschiedenis was hij werkzaam in de reclamecommunicatie en grafische vormgeving. Deze ervaring verbindt hij met zijn latere studie antropologie en interculturele communicatie. Hij heeft een brede ervaring in regu-lier onderwijs en bedrijfstrainingen. Momenteel werkt hij aan de verdere vertaling van de Transactionele Analyse voor toepassing in een interculturele context.
Bestelnummer 694NUR 840
Leraren en… competenties R
ob
ert Teune
ISBN 978 90 5788 322 4
10200 Kwintessens - Kleur in de klas OMSLAG.indd 1 18-01-11 14:42
top related