davraniŞin nÖrobİyolojİk temellerİ

DAVRANIŞIN

NÖROBİYOLOJİK

TEMELLERİ

DAVRANIŞ BİLİMLERİ• Tek fert olarak ya da toplum içerisindeki bir birey

olarak insan davranışlarını anlamaya çalışır.

• Her insan davranışının, normal şartlarda belirli bir mantık ve tutarlılığa sahip olması beklenir. Davranış bilimleri davranışlardaki tutarsızlığı da inceler ve neden-sonuç ilişkisi arar.

DAVRANIŞ NEDİR?• Davranış, organizmayı etkileyen uyarıcılar ile bunlara

verilen tepkilerdir.

• Uyarıcılar; insan organizmasındaki gözlenebilen, kaydedilebilen veya ölçülebilen değişikliklere neden olan her etken bir uyarıcı olarak kabul edilir.

Duyu organları tarafından alınan uyarıcılar algılamaya dönüşür.

Tepkiler; insan organizmasının iç ve dış ortamlarından kaynaklanan çeşitli uyarıcılar, türlerine ve şiddet derecelerine göre bedensel ve ruhsal yapıda bir takım değişikliklere neden olurlar.

Açık Tepkiler• Konuşma, yürüme, oturma, kalkma, yazı yazma gibi

ilgili birey ve başka kişiler tarafından açıkça görülebilen davranışlardır.

Kapalı Tepkiler• Yüzün kızarması, kaşların çatılması, sevinme,

kıskanma, ağrı ve sancı çekme gibi bir eylemi gerektirmeyen ancak bazı belirtileri dışa vuran, ilgili birey tarafından yaşanılan ancak başka kişiler tarafından dolaylı olarak gözlemlenebilen davranışlardır.

DAVRANIŞ

İNSAN

DIŞ ETMENLER İÇ ETMENLER

TEPKİ TEPKİ

• Davranış kavramının kapsamına giren insan faaliyet ve hareketleri çok çeşitlidir. Buna göre, gözlenebilen, kaydedilebilen ve ölçülebilen bütün etkinlikler davranış tanımı içerisine girer.

Davranışın Nörobiyolojik Temelleri

• Bir insanın yaşamını surdurebilmesi

için çevresiyle surekli bir ilişki içinde

bulunması gerekir;

• Bunu sağlayan butunleştirici sistemlerin

en önemlisi “sinir sistemi”dir.

Sinir Sistemi• Vucudun elektrokimyasal iletişim ağıdır, hem vucut içi

hem çevre ile adaptasyonumuzu sağlar:• Beyin çevreden gelen butun sinyalleri (bilgileri) entegre

eder ve bu sinyallere göre davranışlarımızı belirler• Çevremiz surekli değişir ve beyin de bu değişikliklere

kendini adapte eder. Beynin bu uyum yeteneğine 'esneklik/plastisite' denir

• Beyinde bilgi işleme, elektriksel iletim ve kimyasal mesajcılarla sağlanır

• Epilepsi : Nöbetler sırasında beyindeki elektriksel iletim bozulmaktadır.

Sinir Sistemindeki Yolaklar

• Getiren Sinirler (Afferent/Sensory Nerves) : Beyne sinyal getirirler

• Sinir Ağları (Neural Networks) : Beyinde getiren ve göturen nöronları entegre ederler

• Götüren Sinirler (Efferent/Motor Nerves) :Beyinde oluşan cevabı diğer organlara, kaslara vs. taşırlar

Algı-Davranış

Duyum

• Çevremizdeki ışık, ses, basınç gibi enerji değişikliklerinin yani uyaranların duyu organlarındaki reseptörler tarafından sinir akımı haline dönüştürülerek beynimize ulaştırılmasına duyum denir

Algı

• Sinir hücreleri aldıkları uyarıyı birincil duyusal kortekse iletirler

• Duyusal korteksle diğer sistemler arasındaki bağlantı alanları aracılığı ile bellekteki bilgilerle bütünleştirilir ve tanımlanır

• Gelen uyaran anlamlı yaşantılara dönüştüğünde “algı” adını alır

Davranış

• Algıya dönüşen uyarana hangi davranışsal tepkinin verileceğine beynin yönetsel merkezi olan prefrontal korteks karar verir

• Verilen karar uygulama merkezi olan premotor kortekse aktarılır

• Bu alan kaslar aracılığı ile davranışı gerçekleştirir

Sinir Sisteminin Bölümleri

Merkezi Sinir Sistemi

Vucudumuzdaki sinir hucrelerinin %99'unuoluşturur

Beyinde yaklaşık 100 milyar hucre bulunur.

• Beyin• Omurilik

Çevresel Sinir Sistemi

• Beyin ve omuriliği vucudun diğer bölgelerine bağlar• Butun vucuttan beyne bilgi taşır ve beynin emirlerini vucudun

gerekli bölgesine iletir

• Somatik Sinir Sistemi; Somatik Sinir Sistemi deri ve kaslardan ağrı ve sıcaklık gibi bilgileri beyne taşır, beyinden de gerekli hareket sinyallerini kaslara taşır.

Motor SinirlerDuysal Sinirler

• Otonom Sinir Sistemi; Otonom sinir sitemi ise nefes alıp verme, kalp atışı, sindirim gibi faaliyetlerde iç organlarla bilgi alışverişi sağlar

Sempatik Sinir Sistemi; Vucudu uyarır (Aktive eder)Parasempatik Sinir Sistemi; Vucudu yatıştırır

• Normal gunluk aktivitemiz sırasında, tehdit ya da gerginlik algılamadığımızda parasempatik sinirler aktifken

• Gerginlik ya da tehdit hissettiğinizde sempatik sinirler devreye girer.

Sinir Hücresi (Nöron)

• Sinir Siteminde iki ayrı tip hucre vardır:• Nöronlar : Bilgi işleme fonksiyonu olan asıl hucrelerdir.

Ortalama bir nöron, diğer hucrelerle yaklaşık 10.000 adet bağlantı yapar. Bu da milyonlarca hucrenin birlikte çalışmasını sağlar.

• Glia Hücreleri : Nöron hucrelerini besler ve onlara destek sağlarlar. Sayıları nöron hucrelerinden daha fazladır.

• Sinir hucreleri görevlerine göre

birbirlerinden farklı yapıda

olabilirler

• Ancak; hucre gövdesi, dendrit,

akson, myelin kılıf gibi yapılar

butun nöronlarda ortak olarak

bulunur

• Hücre Gövdesi (Cell body): Çekirdeğin bulunduğu

bölumdur, nöron için gerekli materyallerin sentezinden sorumludur

• Dendrit (Dendrites): Nörona gelen sinyali alır ve hucre gövdesine yönlendirirler

• Akson (Axon): Nörona gelen sinyali hucre gövdesinden bir sonraki nörona yönlendirirler. Aksonların boyları omurilik

boyunca uzanacak şekilde 2m'yi bulabilir.

• Myelin Kılıf (Myelin Sheath): Aksonlarda bulunan yağ yapıdır.

• Myelin kılıf aksonlarda izolasyon sağlar ve sinyalin akson boyunca daha hızlı iletilmesini sağlar.

• Myelin kıfın zarar görmesi durumda sinyal iletiminde sorunlar yaşanır:

• MS (Multiple sclerosis ) :Myelin kılıftaki sertleşme• Otoimmun bir hastalıktır.• VuF cudun savunma hucreleri myelin kılıfa saldırır• Genetik ve enfeksiyon gibi çevresel faktörler neden olabilir• Nörotravmanın ardından görulebilir• Lezyonun bölgesine göre farklı semptomlar gelişebilir

• ALD (adrenoleukodystropy) :• Hiperaktivite, duygusal instabilite• Kaslarda sertleşme ile başlayıp bitkisel hayat ve ölume

neden olabilir

Sinir Akımı (Neural Impulse) :

• Nöronlar arasındaki iletişim, Aksiyon potansiyelleri denilen elektriksel sinyallerle sağlanır.

• Nöronlar uzerindeki elektriksel sinyalin başlaması ya hep ya hiç kuralıyla olur.

• Belli bir eşik değerini aşamayan sinyaller nöronda elektriksel sinyal başlatamaz.

SİNİR HÜCRESİ (NÖRON) :

Sinapslar ve Nörotransmiterler :• Sinapslar iki nöron arasındaki bağlantılardır• Sinapslarda sinyaller bir nörondan diğerine aktarılır• Sinyaller kimyasal yolla aktarılır

• İlk nörondaki elektriksel sinyalin akson uçlarında ulaşması ile bu uçlarda nörotransmitter denen kimyasallar salınır.

• Bu kimyasallar bir sonraki

nörona sinyalin iletilmesini

sağlarlar

• Bazı nörotransmiterler bir

sonraki nöronu aktive

ederken, bazıları inhibe

ederler

• Nörotransmiterler :

• Asetilkolin :• Kasların aktivitesini arttırır,

öğrenme ve hafızada önemlidir• Alzheimer hastalarında asetilkolin

azalması görulmektedir• Kara dul'un zehiri omurilik ve

kaslar arasına asetilkolin salınımını arttırır, ani kasılmalara sebep olur

• GABA :• İnhibitör nörotransmiterdir• GABA'nın az olması durumu 'endişe’ le ilişkilendirilmiştir

• Dopamin :• Uyku, dikkat, öğrenme, psikolojik hali ve motor aktiviteyi

etkiler• Çok fazla olması şizofreni ile bağlantılıdır, az miktarda olması

ise Parkinson ile bağlantılıdır

• Serotonin :• Uyku, dikkat, öğrenme, psikolojik hali etkiler• Az miktarda salınması depresyon ile ilşkilendirilmiştir• Anti depresan ilaçlar beyindeki serotonin miktarını arttırır

• Endorfin :• Vucutta acıyı azaltır mutluluk duygusunu arttırır• Morfin vucutta endorfin gibi davranır (agonist)• Uzun mesafe koşucularına, yeni doğum yapmış kadınlarda

veya kaza sonrası şok geçirenlerde miktarı fazladır

• Oksitosin :• Aşk ve bağlılık duygularının konrolunu sağlar• 'Savaş ya da kaç (fight or flight)' duşuncesinden farklı

olarak bayanlarda 'yönel ve arkadaş ol (tend and befriend)'in baskın olmasının oksitosin miktarına bağlı olduğu duşunulmektedir

• Nöropeptidler

• Peptid bağları ile birbirine bağlı 2 veya daha fazla aminoasit zincirinden oluşur.

• 100 den fazla nöropeptid gösterilmiştir.

• SİNİR SİSTEMİNİN GELİŞİMİ• 1. Aşama: Nöronlar ve sinir sisteminin diğer yapıları

intrauterin dönemde gerçekleşir• 2. Aşama: Yaşamın ilk yıllarında yoğun bir sinaps

oluşumu vardır.• 3. Aşama: Sinaptik bağlantıların modifiye edilerek

kullanılması.

• Davranışı belirleyen nöron ağlarının temel yapısı ; kalıtımsal ve gelişimsel etmenler ile birlikte, erken gelişme döneminde, çevresel etmenlerin katkısıyla belirlenmektedir.

• BEYİN

Arkabeyin (Hindbrain):

• Beyincik (Cerebellum) : kompleks hareketlerin duzenlenmesi

• Medulla : Nefes alıp verme, refleks, dik durma• Pons : Uyuma-uyanıklık

• Ortabeyin (Midbrain)• Beyin sapı hem arka beyin hem de orta beyinde bulunur• Omurilik ile bağlanarak nefes alma, kalp atışı ve kan

basıncı gibi yaşamsal aktiviteleri ayarlar• Beyin ile kulak & göz arasında bilgi geçişini sağlar

• Önbeyin (Forebrain)• İnsanın orta ve arka beyni basit canlılarınki ile çok fazla

benzerlik göstermektedir• Ön beyin ise diğer canlılara göre çok daha fazla

gelişmiştir

Ön Beyin (Forebrain)

• Serebral korteks• Limbik Sistem : Duyguların kontrolu (amygdala-

korku,kızgınlık ve stres algılama) ve hafıza (hipokampus)• Thalamus : Beyindeki organizasyon bölgesidir.

Thalamus'a gelen sinyaller beyindeki ulaşmaları gereken bölgeye yönlendirilir

• Basal Ganglia : İstemli yapılan hareketlerin koordinasyonunu sağlar (bisiklete binmek gibi)

• Hipotalamus : Yemek, içmek, duygu, stres, ödul gibi aktiviteleri ve sonrasında endokrin aktivite ile değişen vucut içi aktiviteleri duzenler

Bilateral amigdala hasarı

• Serebral Korteks

• Korteks insanda en gelişmiş• Tum beyni saran, yaklaşık 3mm kalınlığında, girinti ve

çıkıntılarla karakterize.• Bağlantıları ve hucre özellikleri bakımından farklı

katmanlardan oluşur.• Surungenlerden insanlara doğru kıvrımları artar.

• Oksipital Lob: renk, şekil ve hareketleri ile görsel uyaranları algılar

• Temporal Lob: duyma, konuşma, hafıza• Frontal Lob: İstemli hareket, kişilik, zeka, konuşma• Parietal Lob: Dikkat, hareket kontrolu

• Frontal lob hasarı• Kendini kontrol edememe• Duşunce bozukluğu• Aynı hareketin tekrarlanması• Uygun tepkiyi öngörememe• İşleyen bellekte bozulma• Planlama ve sosyal kontrolde bozulma• Kişilik değişikliği

• Parietal Korteks Lezyonu: Dikkat Bozukluğu• Kontralateral İhmal (Neglect) sendromu• Görme keskinliği, somatik duyular, motor yetiler sağlam

olmasına karşın kişinin lezyonun karşı tarafındaki nesneleri, bedenini ve uzaysal alanı algılayamaması

Temporal Lob Hasarı• İşitme• Duysal konuşma• Hafıza

• Beyin yarı küreleri• Genellikle sol biraz daha buyuk• İki yarım kure arasında corpus callosum: yarı kureler arası

iletişim• Solaklarda sağ, sağlaklarda sol yarıkure baskındır

• Beynin sağ yarımkuresi vucudun sol tarafından sinyal alırken, sol yarımkuresi ise vucudun sağ tarafından sinyal alır.

• Sol yarı küre• Mantıksal-analitik fonksiyonlar• Anlama • Yazma• Okuma• Matematiksel yetiler• Konuşma-dil yetileri***• Ayrıntıda odaklaşır

• Sağ yarı küre• Uzaysal yapılandırma • Geometrik ve perspektif çizimler oluşturmada• Sanatsal faaliyetlerle ilişkili• Sezgisel duşunce• Hayal kurma• Bütüncül algılama• Duygu ve heyecan• Çok basit hesaplamaları yapabilir• Basit dili anlayabilir

• HORMONAL SİSTEM• Hormonlar kimyasal mesajcılardır• Endokrin sistem, hormonların kana karışmasından

sorumludurlar• Hipofiz bezi: Beynin alt kısmında bulunan ve ön ve arka

lop olmak uzere iki parçadan oluşan kuçuk bir salgı bezidir. Endokrin sistemdeki diğer bezlerin aktivitesini kontrol eder.

• Böbreküstü Bezleri: Ruh halini, enerji seviyesini ya da stresle başa çıkmayı kontrol eder (Adrenalin ve noradrenalin salınımı)