Ábyrgð kennara í ósjálfbærum heimi – menntun til sjálfbærni kristín vala ragnarsdóttir...
Post on 19-Dec-2015
231 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Ábyrgð kennara í ósjálfbærum heimi – menntun til sjálfbærni
Kristín Vala RagnarsdóttirSviðsforseti
Verkfræði- og náttúruvísindasviðHáskóli Íslands
Samtök áhugafólks um skólaþróunSjálandsskóli 5. nóvember, 2010
Fyrirlestuyrirlesturinn í dag
• Inngangur• Vistspor• Takmörk jarðarinnar• Sjálfbærni og
sjálfbærnisvísar• Kerfishugsun
• Sjálfbærnislæsi/leikni/færni
• Leiðir að sjálfbærni• Sjálfbærnismenntun• Ný viska og vísindi• Næstu skref
INNGANGUR
Eyðing auðlinda
• Maðurinn er jarðfræðiafl!!!– Við hreyfum árlega 10x meira magn en náttúran– Við lifum á líffæðilegum útdauðatímum
• 25% a spendýrum á hættulista– Þúsundir tegunda deyja út á hverju ári– Vistkerfi á landi og í höfum eru í hættu
– Á 30 árum• Höfum við notað upp 1/3 af auðlindum jarðar!
– Eytt 30% af skógum, 25% af jarðvegi, 50% af olíu…– Málmar eru að verða illfinnanlegir
= Vegna ofneyslu
Vandamálin rísa þegar við missum sýn af ”heildarmyndinni”
Ert þú hér?
Ég er ánægður með að gatið er ekki á okkar enda…
Hvað er að verða um býflugurnar?
• Eru að hverfa og fækka – 2006 colony collapse disorder (CCD)– 3 milljón býflugnabú í Bandaríkjunum
• 33% veturinn 2008/09• Sums staðar yfir 60% í USA; 80% í Skotlandi 2009/10
– Milljarðar býflugna út um allan heim• 30% fæðu okkar byggð á frjóvgun býflugna
– 90 verslunarafurðir, meirihluti grænmetis, ávaxta– Þjónusta þeirra er 26 milljaðra dollara virði
Aspiary Inspectors of America; US Agricultural Research Service
Orsakir hvarfs býflugnanna
• Skordýraeitur (121 tegundir í hunangi, vaxi, frjóum)• “Varro” maur, bakteríusýking• Léleg fæða vegna þaulræktunar í landbúnaði• Veðurfar
– Rigningasumur, kaldir vetur…• Genbreyttar lífverur• Farsímamerki
World Organiztion for Animal Health; Nature
Albert Einstein
“Ef býflugan hverfur, þá á maðurinn einungis eftir fjögur ár”
Ervin Lazlo
“Við lifum á tímum þar sem við höfum fordæmislausan mátt og þess vegna fordæmislausa ábyrgð til þess að ákveða örlög okkar”
Stofnandi Búdapestfélagsins
Veldisvöxtur
“Mestu ófullkomleiki mannkynsins er að það skilur ekki afleiðingar veldisvaxtar”
Arthur Bartlett
• Með veldisvexti mannkynsins kemur veldisvöxtur í notkun á orku, auðlindum…
Tvöföldunar-tími
Fólksfjöldi
Fólksfjöldi
Tvöföldunartími
Veldisvöxtur 1750-2000
Fólks-fjölgun
VergLands-Fram-leiðsla
Stíflur áfljótum
Notkunvatns
Borgar-búar
Pappírs-notkun
Bíla-samgöngur
Fjöldi síma
Ferðamenn
McDonalds
Vöxtur
• Veldisvöxtur í takmörkuðum heimi óraunhæfur– Nauðsynlegt að aðskilja auðlindir og hagvöxt
• Hagkerfi án vaxtar í skoðun víða t.d– Bretlandi – Velmegun án hagvaxtar– Kína – Hring-hagkerfi– Bandaríkin - Selja þjónustu en ekki vöru– Bandaríkin/Þýskaland – Vagga til vöggu– Víða í heiminum – staðbundin hagkerfi/gjaldmiðill
VISTSPOR
Vísir að ofnýtingu vistkerfa
Ár
Fjöldijarða
Vistspor mannkynsins
Þolmörk jarðarinnar
Vistspor
Frjósamt land
Frjósamt hafsvæði
Orkuland
Uppbyggt land
Líffræðilegur fjölbreytileiki
Amerískur lífsmáti – 5 plánetur!
ESB – 3 plánetur!
Ísland – 21 pláneta!!!!!
TAKMÖRK JARÐARINNAR
Mork jarðarinnarVið höfum farið yfir 3 f 9
Súrnun sjávar
Óson í heiðhvolfinu
Rockström et al. (2009)
Hringrás köfnunarefnis
Hringrás fosfats
Notkun ferskvatnsBreyting á landnotkun
Minnkun líffræðilegsFjölbreytileika
Öragnir í andrúmsloftinu
Mengun
Loftslagsbreytingar
Umhverfisábyrgð
Stöðugt hagkerfi
Þjóðfélagslegt jafnræði
Upplýst fólk
Sjálfbær þróun
Reikna náttúruna með
Stöðug vistkerfi
7 milljarðar manna – eykst í 9/10 milljarða fyrir 2050
SJÁLFBÆRNI OG VÍSAR
Sjálfbærni er...
Viss skilyrði og leitnií ákveðnu kerfi sem getur
haldið áfram endalaust
Sjálfbær þróun er...
Stýrt ferlistöðugrar nýsköpunar og
kerfisbundndinna breytingaÍ átt að sjálfbærni
Leið að sjálfbærni
• Hugsa langt fram í tímann• Skilja kerfi• Þekkja takmörk• Vernda náttúruna• Breyta viðskiptum• Sýna jafnræði• Hlúa að nýsköpun
(AtKisson, 2009)
Vísar
• Mest notað til að meta velgengni þjóða– GDP – verg þjóðarframleiðsla– Átti aldrei að vera til að meta velgengni þjóða
• Er þetta vísir fyrir 21. öldina?– Nei – þurfum sjálfbærnisvísa
KERFISHUGSUN
Kerfishugsuður
• Leitar að stóru myndinni• Leitar að hringrásinni sem varðar orsök og
afleiðingar• Sér hvernig hlutir innan kerfisins breytast með
tímanum• Leitar að nýjum sjónarhornum• Skoðar afleiðingar skammtíma og langtíma
aðgerða• Finnur óvæntar afleiðingar
Linda Booth Sweeney
Vagga til vögguVisfræðivirkni, úrgangur = fæða, virðing fyrir fjölbreytni
SJÁLFBÆRNILÆSI SJÁLFBÆRNILEIKNI SJÁLFBÆRNIFÆRNI
SJÁLFBÆRNILÆSIRÁÐA VIÐ FLÆKJUSTIG PERMACULTURE HÖNNUNUMSKIPTAFÆRNI TILFINNINGALEG VELLÍÐAN FYRIRHAFNALAUSAR AÐGERÐIR GAIAVITUND SAMFÉLAGSGARÐYRKJA KERFISHUGSUNVISTFRÆÐIGREIND GILDISÍHUGUNMENNINGAR/FJÖLMIÐLALÆSI EFNISVITUNDTÆKNIMAT HAGFRÆÐIMEÐVITUND VIÐEIGANDI TÆKNI GRÆNKUN IÐNAÐARHAGFRÆÐIVITUND ALMENNINGSHUGSUNBESTUN KOLEFNISGETA ÞJÓÐFÉLAGSLEGT RETTLÆTIÍHUGUN GILDA ÞJÓÐFÉLAGSLEG SAMVISKA
LEIÐIR AÐ SJÁLFBÆRNI
• N = Náttúran Umhverfi, auðlindir, vistkerfi, loftslag
• A = Auðkerfi (Hagkerfi)Framleiðni, neysla, atvinna, fjárfesting, orka
• S = SamfélagRíkisstjórn, menning, stofnanir (skólar), sameiginleg málefni
• V = VelferðEinstaklings heilbrigði, fjölskyldur menntunarstig, lífsgæði, hamingja
Náttúran
Auðkerfi
Samfélag
Velferð
Sjáflbærniáttaviti AtKissonN
A
S
V
Dæmi um vísa
• Austur - Hagkerfið– Fjöldi atvinnulausra– % endurnýjanleg
orkunotkun– % efna endurunninn– Magn úrgangs
• Norður - Náttúran– Stærð votlenda– Fuglar í útdauðahættu– Fjöldi trjáa á skólalóð
• Suður - Samfélagið– Aðgangur að
heilbrigðiskerfi– Samtenging hjólabrauta– Fjöldi nemenda+kennara
sem hjóla í skólann
• Vestur - Verferðin– Fjöldi barna á geðlyfjum– Fjöldi eineltra barna– Fjöldi hamingjusamra
barna
Hröðun ferla til sjálfbærniTól til að nálgast sjálfbærni
Glöggvun &Hagsmunaaðilar
Vísar &Mat
Nýsköpunar-útbreiðsla
Breytina-miðlun
Þjálfun &Skipulag
Frumkvæði &Teymi
Móta stefnu
Vöktun &Aðlögun
VÍSAR KERFI
NÝSKÖPUN STEFNA
Alan AtKisson (2009)
SJÁLFBÆRNIMENNTUN
UNESCO
• Áratugur menntunar til sjálfbærni• 2005-2014
Grunnskólinn
• Góð verkefni fyrir nemendur– Skilja samfélagið í kringum sig
• Heimsækja fyrirtæki, skipulag, lífsstíll, viðtöl við nágranna
– Matur, trefjar og næring• Heimsækja bóndabæ, safna fræjum, planta matjurtagarð
– Vistfæðileg vitund og vernd• Reikna vistfótspor, halda náttúrudagbók, vistfræðiverkefni,
hreinsa rusl, flokka rusl
– Byggja upp samfélag• Nemendur ræða vandamál, halda íþróttadaga, heimsækja
gamla fólkið, lesa fyrir yngri nemendur
• Þátttaka 78 Grænfánagrunnskóla mikilvæg
NÝ VISKA OG NÝ VÍSINDI
Sjálfbærnivísindi
• Ný vísindagrein sem er í þróun út um allan heim
• Ný menntastefna vegna áhrifa UNESCO
Donella Meadows“Heimurinn er flókið,
samtengt, takmarkað, vist-samfélags-sálfræði-hagkerfi. Við meðhöndlum það eins og það sé ekki svo, eins og unnt sé að deila því, skilja að, einfalda og ótakmarka það. Okkar heimsvandamál er eru erfið viðureignar og langvarandi koma beint frá þessu misræmi.”
Meadows (1982)
Elisabet Sahtouris “Því fyrr sem við
myndum sýn fyrir allt sem við óskum, ákveðum að framkvæma hana saman, og setjum eigin getu í hópeflið, því stærri er möguleikinn á árangri”
Þróunarlíffræðingurt, Kaliforníu
NÆSTU SKREF
Ábyrgð kennara í ósjálfbærum heimi
• Gífurlega stór!!!• Framtíð komandi kynslóða er í okkar höndum• Við verðum að komast út úr fagkössunum• Þá getum við haft heildræna sýn
David Orr
“Ógnun plánetunnar okkar er leidd af fólki sem hefur BAs, BSs, LLBs, MBAs and PhDs.”
Orr (1994)
Sjálfbær samfélög – sjálfbær um
• Einstaklingshyggjan og græðgin þarf að víkja• Í stað hennar þarf samkennd að vera í fyrirrúmi
– Gerðir hvers einstaklings skipta máli– Verða sjálfbær um
• Vistkerfi, náttúruvernd, fæðu, orku, efnisnotkun, nýsköpun, atvinnu, samvinnu, menntun, nægjusemi, velferð, hamingju, andrega gövgi…
Hvernig lítur sjálfbært samfélag út?
• Matvæla ræktun í borgum• Sambýli• Sjálfbærni um orkuframleiðslu/orkunýtni• Nægjusemi• Fegurð mikils metin• Ástundun andregra efna • Minni hraði
Nú þufum við öll að vinna saman!
Ég hlakka til að vinna með ykkurKærar þakkir
HEIMILDIR
Mikilvægar heimildir• The Vermont Guide to Education for
Sustainability. Vermont Education for Sustainability. – http://www.vtefs.org/resources/efslinks.html
• Education for Change: A Handbook for Teaching and Learning Sustainable Development. Baltic University Programme Uppsala University.– http://www.balticuniv.uu.se/index.php/publications/t
extbooks-a-booklets/65-education-for-change-handbook
Heimildir
• Nýja Sjáland– http://www.phase2.org/
• Systems Thinking for Schools. A Waters Foundation Project. watersfoundation.org
• Linda Booth Sweeney – http://www.lindaboothsweeney.net/
• Sir Ken Robinson – sköpun –– http://www.ted.com/talks/ken_robinson_says_sch
ools_kill_creativity.html
Bækur fyrir börn• We are what we do ( 2008) Teach your granny
to text & other ways to change the world. Walker Books, London.
www.wearewhatwedo.org • Arthus-Bertrand Yann (2003) The future of the
Earth. An introduction to sustainable development for children. Harry N. Abrams Publishing, New York.
Bækur fyrir börn
• Booth Sweeney L. (2001) When a Butterfly Sneezes: A Guide for Helping Kids Explore Interconnections in Our World Through Favourite Stories. Pegasus.
•
Áhugaverðar bækurStibbe A., ed.(2009) The Handbook of
Sustainability Literacy. Skills for a Changing World. Green Books, Dartington.
Hopkins R. (2008) The Transition Handbook: From Oil Dependency to Local Resilience. Green Books, Dartington.
Blewitt J., ed. (2008) Community, Empowerment and Sustainable Development. The Converging World Series. Green Books, Dartington.
BækurParker J. and Wade R., eds. (2008) Journeys
around Education for Sustainability. South Bank University, London.
Meadows D.H. with Wright D., ed. (2008) Thinking in Systems. A Primer. Chelsea Green Publishing, White River Junction, Virginia.
Tasaka H. (2008) The Five Laws to Foresee the Future. 12 Paradigm Shifts that Will Happen in the Future of Human Society. Jorge Pinto Books, New York.
Bækur
Jackson T. (2009) Prosperity without Growth. Economics for a Finite Planet. EarthScan, London. Report: xxx
Kumar S. (2007) Spiritual Compass. The Three Qualities of Life. Green Books.
Lazslo E. (2008) Quantum Shift in the Global Brain. How the New Scientific Reality Can change Us and Our World. Inner Traditions International.
Bækur
• Booth Sweeney L. and Meadows D. (2008) The Sytems Thinking Playbook. Sustainability Institute.
• McDonough W. and Braungart M. (2002) Cradle to Cradle. North Point Press.
• Schumacher Briefings (schumacher.org.uk)
Bækur
• AtKisson A. (2008) The ISIS Agreement. How sustainability can improve organisations and transform the world. Earthscan, London.
• Cook D. (2004) The Natural Step. Towards a Sustainable Society. Schumacher Briefing no 11. Green Books, Dartington, UK.
• Jones P., Selby D. and Sterling S. (eds 2010). Sustainability Education Perspectives and Practice Across Higher Education. Earthscan, London.
•
Stephen Sterling
• Schumacher Briefing• PhD thesis - Bath
Aðrar heimildir
• GEO-4. Global Environmental Outlook. UNESCO. UNEP. http://www.unep.org/geo/
• Millennium Ecosystem Evaluation– http://www.millenniumassessment.org/en/index.
aspx
Heimildir um takmörk
• Ragnarsdottir K.V. Rare metals getting rarer. Nature Geoscience 1, 720-721.– http://www.nature.com/ngeo/journal/v1/n11/full
/ngeo302.html
• Nörgård, Peet and Ragnarsdottir K.V. (2010) The history of limits to growth. Solutions, March-April – http://www.thesolutionsjournal.com/node/569
Aldauði og tap af heimkynnum dýra og jurta
• Crude Impact: The Sixth Great Extinction– http://www.youtube.com/watch?v=ssU7cueMGD
E&feature=related
Willie Smits
• http://www.ted.com/talks/willie_smits_restores_a_rainforest.html
• http://www.poptech.org/blog/video_willie_smits_and_katy_payne.html
Ibrahim Abouleish, Sekem
• http://www.youtube.com/watch?v=Jman9lKXpkg
“Peak oil” – hámarks olíuframleiðsla• http://uk.youtube.com/watch?v=Ulxe1ie-vEY
Aldauði og tap af heimkynnum dýra og jurta
• Ár líffræðilegs fjölbreytileika
• Crude Impact: The Sixth Great Extinction– http://www.youtube.com/watch?v=ssU7cueMGD
E&feature=related
Vistspor
• http://www.youtube.com/watch?v=94tYMWz_Ia4&feature=related
• http://www.youtube.com/watch?v=KwTd9kUehvA&feature=related
• http://www.youtube.com/watch?v=m1rYNIxAWoc&feature=related
• http://www.youtube.com/watch?v=LXXbAXG4zwA
Vistkerfaþjónusta
• Vistkerfi hreinsa vatn, taka upp CO2, frjóvga plöntur, leyfa ræktun matvæla…
• http://www.youtube.com/watch?v=9MJLQfDA_Es&feature=related
Jim Hansen NASA og University of Columbia
• http://www.youtube.com/watch?v=auTEWanRTfM&feature=fvst
350 – mikilvægasta talan í alheiminum
• http://www.youtube.com/watch?v=s5kg1oOq9tY
Sjálfbærnisvísar
– Alan AtKisson– http://www.youtube.com/watch?v=2qmkRmrWxR
A
Vagga til vöggu
• McDonough og Braungart
• Bill McDonough– http://www.youtube.com/watch?v=IoRjz8iTVoo
Sjálfbærnivísindi
• Ný rit– Sustainability Science
• http://www.springerlink.com/content/120154/
– Solutions• http://www.thesolutionsjournal.com/
Jákvæðar fréttir
• Positive news– http://www.positivenews.org.uk/cgi-bin/Positive_
News/welcome.cgi
• Blessed unrest and wiser Earth– http://www.youtube.com/watch?v=N1fiubmOqH4
Saga hlutanna – The story of stuff
• Annie Leonard– http://www.storyofstuff.com/
SJÁLFBÆRNI – ÖLL SKÓLASTIG
Leikskólinn
• Þróa tilfinningu fyrir umhverfinu• Bera virðingu fyrir náttúrunni og öllu lífi• Skoði árstíðarbreytingar og hringrás náttúrunnar• Læra nýtni og virðingu fyrir efnum• Læra að endurvinna og endurnota
Framhaldsskólinn
• Snúið að nemendum, hópvinnu, lýðræðislegum vinnubrögðum
• Skilningur nemenda í brennidepli• Nemendur taka þátt í samfélaginu• Nemendur og kennarar vinna í teymum• Nemendur og kennarar reka skólann á
umhverfisvænan máta• Sjálfbærni tengist öllum fögum
Háskólinn - Menntun um Sjálfbærni
• Margfagleg – en sundurslitin• Námskeið veita
– Kjarnaþekking: upplýsni um hnattrænar umhverfis - og þjóðfélagsbreytingar
– Kjarnageta: Umhverfismat, umhverfisjöggjöf, þjóðfélagsábyrgð, umhverfisstjórnun
– Kjarnafærni: Meðvitund um vandamál, áhyggjur af framtíðinni
Sterling (2003)
Menntun til Sjálfbærni• Þverfagleg – hagsmunaaðilar viðriðnir • Nemendur draga í efa, setja í samhengi og gera með
sér sáttmála um sjálfbærni með því að vinna með öðrum samfélagshópum í stórverkefnum – Þekking: Sýna margbrotið eðli og samhengistengls
sjálfbærni, taka til almenningsmenningarþarfa, setja sjálfbærnislausnir í samhengi
– Geta: Rökhugsun, þegnskapur, þvermenningarleg tjáskipti, röksemdaleiðsla, skoðanaskipti, samtengja þekkingu, tengslamyndun
– Færni: Heilræn, þverfagleg, geta til að færa fræðilega færni yfir á önnur verkefni
Sterling, 2004
top related