ธรรมาสน์จากวัดมณีชลขันธ์ อ....

ธรรมาสนจากวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร

โดย

นางสาว ชารณ ละออ

เอกสารการศกษาเฉพาะบคคลน

เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรบณฑต

ภาคประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2556

สำนกหอ

สมดกลาง

บทคดยอ

ธรรมาสนวดมณชลขนธเปนหนงในงานศลปกรรมจ าหลกไมทงดงามและบงบอกถงพฒนาการใน

สมยอยธยาตอนปลาย จากหลกฐานทางจารกทอาสนะของธรรมาสนหลงนพบขอมลวาสรางขนใน ป พ.ศ.

2225 ซงตรงกบรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช การตรวจสอบลวดลายจ าหลกไมสามารถระบถง

ลวดลายทพฒนามาตงแตสมยอยธยาตอนตนจนกระทงถงสมยอยธยาตอนปลาย ถงกระนนลวดลายแบบ

ไทยประเพณทพบในธรรมาสนวดมณชลขนธนเปนหนงในงานทพบนอยในสมยพระนารายณเพราะในสมย

นนศลปกรรมตะวนตกและศลปะมสลมไดแพรเขามาเปนทนยมในงานสถาปตยกรรมและงานประณตศลป

ดงนนโครงสรางและลวดลายของธรรมาสนหลงนนาจะเปนจดเชอมตอของงานไทยประเพณทสงอทธพล

ใหกบศลปกรรมสมยพระเพทราชาในระยะเวลาตอมา

สำนกหอ

กตตกรรมประกาศ

การทขาพเจาไดท าการวจยไดอยางส าเรจลลวงไดสมบรณเปนรปเลมใหผอานไดคนควาเพมเตมน

เพราะเปนความกรณาและก าลงใจจากคนรอบขางของขาพเจา ซงขาพเจาขอกราบขอบพระคณในความ

กรณาของบคคลดงตอไปน

คณพอ คณแมและครอบครวของขาพเจาทใหก าลงใจขาพเจาในทกเรอง ท าใหขาพเจามแรงในการ

ท างานวจยนจนส าเรจ

คณะอาจารยภาควชาประวตศาสตรศลปะทกทานทไดปลกฝงความรแกขาพเจา

ผศ.ดร.ประภสสร ชวเชยร อาจารยทปรกษาในงานคนควาของขาพเจาในครงน ทใหขอเสนอแนะ

แกขาพเจา ท าใหงานคนควาเลมนสมบรณมากขน

พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณทเออเฟอในการถายภาพโบราณวตถ

คณะเพอนรวมเดนทางในการไปคนควาหลกฐานท จ.ลพบร

เพอนๆในภาควชาประวตศาสตรศลปะทกทานทใหก าลงใจกนและกนจนสามารถมาถง ณ จดนได

รนพ รนนองในคณะโบราณคดทกทาน

และ ขอกราบขอบพระคณขนศรเทพบาลราชรกษาและแมออกบน ในการสรางธรรมาสนวดมณชล

ขนธหลงนไดอยางงดงาม จนเปนแรงบนดาลใจใหขาพเจาไดศกษาจนส าเรจลลวงเปนรปเลมได

สดทายนขาพเจาขอขอบพระคณผอานทกทานและหวงวางานคนควาชนนจะเปนประโยชนแกทาน

ผอานในการศกษางานประวตศาสตรศลปะและโบราณคดตอไป

สำนกหอ

สารบญ

หนา

บทคดยอ ......................................................................................................................................... ก

ค าน า ............................................................................................................................................... ข

กตตกรรมประกาศ .......................................................................................................................... ค

สารบญ ............................................................................................................................................ จ

สารบญภาพประกอบ ...................................................................................................................... ช

สารบญภาพลายเสน ...................................................................................................................... ฌ

บทท

1 บทน า ...................................................................................................................................... 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ............................................................................ 1

ความมงหมายและวตถประสงคของปญหา ......................................................................... 2

สมมตฐานของการศกษา .................................................................................................... 2

ขอบเขตการศกษา ............................................................................................................. 3

2 ประวตความเปนมาของเมองลพบรและธรรมาสนจากวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร ...... 4

2.1 ประวตความเปนมาของเมองลพบร ............................................................................. 4

2.2 ประวตความเปนมาของวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร ................................................ 7

2.3 ความหมายของธรรมาสนในทางพระพทธศาสนา ......................................................... 8

2.4 ประวตความเปนมาของธรรมาสนวดมณชลขนธ ........................................................... 9

2.5 จารกบนอาสนะธรรมาสนวดมณชลขนธ....................................................................... 9

สำนกหอ

บทท หนา

3 รปแบบศลปกรรมทปรากฏในธรรมาสนวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร .......................... 11

3.1 โครงสรางของธรรมาสนวดมณชลขนธ ....................................................................... 11

3.1.1 ฐานบษบกธรรมาสน ....................................................................................... 11

3.1.2 เรอนธรรมาสน ............................................................................................... 12

3.1.3 หลงคายอดบษบก .......................................................................................... 12

3.2 ลวดลายประดบตกแตงทปรากฏบนธรรมาสนวดมณชลขนธ .......................................... 12

3.2.1 ลวดลายทปรากฏบนฐานบษบกธรรมาสน ........................................................ 13

- ลายกระจง ................................................................................................... 13

- ลายหนากระดานและบวหงาย ...................................................................... 13

- ฐานสงห ...................................................................................................... 13

3.2.2 ลวดลายทปรากฏบนอาสนะธรรมาสน ............................................................. 14

- ลวดลายบนอาสนะของบษบกธรรมาสน ........................................................ 14

- ลายกาบและประจ ายามอกทเสาบษบกธรรมาสน ........................................... 14

- ลวดลายดาวเพดานของธรรมาสน ................................................................. 15

3.2.3 ลวดลายทปรากฏบนหลงคายอดบษบกธรรมาสน ............................................. 15

4 บทวเคราะห .......................................................................................................................... 17

4.1 วเคราะหอายสมยของธรรมาสนวดมณชลขนธจากงานศลปกรรมและหลกฐานแวดลอม .. 17

4.1.1 ดานโครงสรางของธรรมาสน ........................................................................... 18

4.1.1 ดานรปแบบศลปกรรม .................................................................................... 18

- ลายกระจง ......................................................................................... 18

- ฐานสงห ............................................................................................ 19

- บนไดนาค.......................................................................................... 19

สำนกหอ

บทท หนา

- ดาวเพดาน ........................................................................................ 19

- ลายกาบ ............................................................................................ 20

- หลงคา .............................................................................................. 20

4.2 ความเปนศลปกรรมแบบไทยประเพณของธรรมาสนวดมณชลขนธภายใต................... 21

อทธพลของศลปะตะวนตกในสมยสมเดจพระนารายณ

4.3 วเคราะหรปแบบศลปกรรมไทยประเพณทสงอทธพลตอมาในสมยพระเพทราชา .............. 23

- อาคารมขเดจหรอมขโถง ........................................................................................ 23

- อาคารทรงคฤห ..................................................................................................... 24

- ฐานสงห ............................................................................................................... 24

- ลายกระจง ............................................................................................................ 24

- ลายกาบและประจ ายามอก ................................................................................... 24

- ลายชอหางโต ........................................................................................................ 25

- ลายกระหนก ......................................................................................................... 25

5 บทสรป ................................................................................................................................. 27

บรรณานกรม ................................................................................................................................. 29

สำนกหอ

สารบญภาพประกอบ

ภาพท หนา

1 จารกบนอาสนะของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ................................................................... 31

2 ตวอกษรในสนธสญญาไทย – ฝรงเศส ..................................................................................... 32

3 โครงสรางธรรมาสนวดมณชลขนธ ............................................................................................ 33

4 ลองถนของฐานธรรมาสน วดเสาธงทอง จ.ลพบร ...................................................................... 34

5 บนไดนาคทฐานของบษบกวดมณชลขนธ ................................................................................. 35

6 อาสนะของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ................................................................................ 36

7 ลวดลายกระจงทฐานบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ................................................................. 37

8 กระจงรวนทฐานบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ........................................................................ 38

9 กระจงตาออย กระจงปฏญาณและกระจงมมของธรรมาสนวดมณชลขนธ .................................. 39

10 หนากระดานลายดอกสเหลยมขนมเปยกปนสลบกบลายหกเหลยม ........................................... 40

และลายกระจงฟนปลาทบวหงายบรเวณฐานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

11 หนากระดานลายดอกซกดอกซอนและลายกลบบวมไสทบวหงาย ............................................... 41

บรเวณฐานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

12 หนากระดานลายดอกกลมสลบกบลายกระหนกเฉยงและลายกระจงฟนปลา .............................. 42

ทบวหงายบรเวณฐานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

13 หนากระดานลายดอกสเหลยมขนมเปยกปนสลบกบวงรและลายกลบบวมไส .............................. 43

ทบวหงายบรเวณฐานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

14 ฐานสงหของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ .............................................................................. 44

15 ลวดลายกานขดธรรมชาตทฐานสงหของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ..................................... 45

สำนกหอ

16 ลายกลบบวประดษฐทกรอบดานในและลายดอกสเหลยมสลบกบลายลกฟก ............................ 46

ทกรอบดานนอกของอาสนะบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

17 ลายกาบบน กาบลางและประจ ายามอกทเสาของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ....................... 47

18 กาบไผตกแตงดวยลายกระจงภายใน มลายกลบบวทหวเสาและลายดอกสเหลยม ..................... 48

สลบกบลกฟกทงบนและลางของเสาบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

19 ดาวเพดานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ......................................................................... 49

20 ลายกระจงฟนปลาและลายดอกกลมทใตหลงคายอดของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ............ 50

21 หลงคายอดของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ ........................................................................ 51

22 ธรรมาสนเทศนวดพระพทธชนราช จ.พษณโลก ........................................................................ 52

23 ลานพนธพฤกษาและลายดอกโบตนบนธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร ................................... 53

24 ฐานสงหทฐานพระพทธรปทรงเครองใรเมรทศเมรราย วดไชยวฒนาราม จ.พระนครศรอยธยา .... 54

25 ฐานสงหทหนาตางตกพระเจาเหา ในพระราชวงนารายณราชนเวศน จ.ลพบร ............................ 55

26 บนไดบษบกธรรมาสนวดใหญสวรรณาราม จ.เพชรบร ............................................................. 56

27 ลายกาบไผทเสาบษบกธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร ........................................................... 57

28 หลงคายอดบษบกธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร .................................................................. 58

29 ลวดลายปนปนทหนาบนของอาคารวดตะเวด .......................................................................... 59

30 ตพระธรรมสมยพระนารายณ ................................................................................................. 60

31 พระอโบสถวดบรมพทธาราม จ.พระนครศรอยธยา ................................................................... 61

32 พระอโบสถวดพระยาแมน จ.พระนครศรอยธยา ....................................................................... 62

33 กาบเทาสงหทหนาตางพระอโบสถวดบรมพทธาราม................................................................. 63

34 ลายสามเหลยมกลบหวทกรสยเชงวดราชบรณะ จ.พระนครศรอยธยา ....................................... 64

35 ลายกระจงทซมบนแถลง พระอโบสถวดบรมพทธาราม ............................................................. 65

สำนกหอ

สารบญภาพลายเสน

ลายเสนท หนา

1 ธรรมาสนวดมณชลขนธ .......................................................................................................... 66

2 ฐานธรรมาสนวดมณชลขนธ .................................................................................................... 67

3 เรอนธรรมาสนวดมณชลขนธ ................................................................................................... 68

4 ธรรมาสนวดวรจรรยาวาส ........................................................................................................ 69

5 ฐานสงหทพระพทธรป เมรทศเมรราย วดไชยวฒนาราม ............................................................ 70

6 กาบบน กาบลางทพระอโบสถวดบรมพทธาราม ........................................................................ 71

7 ลายชอหางโตทวดไชยวฒนารามและวดบรมพทธาราม ............................................................. 72

8 ลายกระหนกทเมรทศเมรราย วดไชยวฒนารามและทพระอโบสถวดบรมพทธาราม ..................... 73

9 ลายดอกจอกกานแบงทวดโลกยสธา ธรรมาสนวดมณชลขนธและวดมงกฏ ................................ 74

10 ลายกลบบวประดษฐทวดโลกยสธาและวดมงกฏ ...................................................................... 75

สำนกหอ

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ธรรมาสนเปนงานศลปกรรมประเภทไมทส าคญอยางหนงในประเทศไทย สรางขนเพอใชเปนทส าหรบพระสงฆในการขนนงเทศนาพระธรรม มกตงประดบไวทศาลาการเปรยญหรอในพระวหารทโลงโถง ถอเปนเครองจ าหลกไมทแกะสลกลวดลายไดอยางวจตรเพอบงบอกความส าคญของหนาทการใชงานในทางพระพทธศาสนา

รปแบบของธรรมาสนในแตละภาคของไทย มความแตกตางกนออกไปตามรปแบบศลปะในพนทเหลานน ไมวาเปนธรรมาสนในศลปะลานนา ธรรมาสนในศลปะอยธยา1 จนมาถงธรรมาสนในสมยรตนโกสนทร เนองจากธรรมาสนเปนงานทสรางดวยเครองไม หลกฐานทคนพบจงเหลอไมมากและไดรบการบรณะใหมจนท าใหหลกฐานบางชนมรปแบบศลปะทเปลยนไปจากเดม จากการศกษาคนพบหลกฐานทเกาสดสวนใหญเปนธรรมาสนในสมยอยธยา รปแบบโดยรวมมกจะท าเปนทรงปราสาทขนาดยอ แทนสงท าเปนลวดลาย เชน แขงสงห บว กระจง ลายหนากระดาน เปนตน มการท าบนไดขนไปยงอาสนะอนเปนทนงของพระสงฆ และดานบนท าเปนหลงคาทรงปราสาทยอดทสลกลวดลายไดอยางวจตรพสดาร

สบเนองจากการศกษาขอมลเกยวกบธรรมาสนในสมยอยธยา ไดคนพบตวอยางธรรมาสนทเปนหลกฐานทางประวตศาสตรสมยอยธยาอยางชดเจน คอ ธรรมาสนวดมณชลขนธ อ. จ.ลพบร ปจจบนอยทพพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ จ.ลพบร โดยมจารกระบวาสรางขนเมอ พ.ศ. 2225 ทฐานแผนกระดานรองอาสนะ2 ซงตรงกบสมยของสมเดจพระนารายณมหาราช ราวพทธศตวรรษท 23 ธรรมาสนหลงนจงเปนตวอยางงานทส าคญในการศกษารปแบบศลปะสมยอยธยาตอนปลาย

จากประเดนตางๆทกลาวมาน จงท าใหเกดความสนใจทจะศกษารปแบบลวดลายศลปะของธรรมาสนวดมณชลขนธ เพอใหไดความรเพมเตม และบนทกรายละเอยดของธรรมาสนดงกลาวเพอเปนตวอยางในการตรวจสอบรปแบบศลปะของธรรมาสนทยงไมสามารถก าหนดอายได

1 รายละเอยดเพมเตม ด น. ณ ปากน า, ”ธรรมาสนจ าหลกไม,” เมองโบราณ. 20,1 (ม.ค. – ม.ค. 2537) หนา 122 – 129.

2ภธร ภมะธน, “บษบกธรรมาสนวดมณชลขณฑ,” สมบตไทย. (2525) : 73.

สำนกหอ

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา

1. เพอศกษาประวตความเปนมาของธรรมาสนจากวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.

2. ตรวจสอบรปแบบศลปะของธรรมาสนจากวดมณชลขนธ ซงเปนตวอยางงานชางส าคญในสมยอยธยาตอนปลาย

3. ศกษาและตความเกยวกบความสมพนธของธรรมาสนหลงนกบวดมณชลขนธและเมองลพบร รวมไปถงรปแบบศลปกรรมในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

สมมตฐานของการศกษา

จากการศกษารปแบบของธรรมาสนวดมณชลขนธและหลกฐานจารกทระบปทสราง ท าใหสามารถก าหนดอายไดวาอยในสมยอยธยาตอนปลายอยางแทจรง จงสามารถศกษารปแบบศลปะ ลวดลายประดบและโครงสรางได อกทงยงสามารถน าขอมลนไปเทยบเคยงกบงานศลปกรรมอนๆ ทไมปรากฏศกราชได

ขอบเขตการศกษา

1. ศกษาประวตความเปนมาของธรรมาสนจากวดมณชลขนธ อ.

2. ศกษารปแบบศลปะและลวดลายของธรรมาสนจากวดมณชลขนธ ผลงานในสมยอยธยาตอนปลายอยางแทจรง

3. ศกษาบรบทแวดลอมเพอตความธรรมาสนนกบความส าคญของวดมณชลขนธและเมองลพบร ในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

ขนตอนและวธการศกษา

1. รวบรวมขอมลทางเอกสารตางๆ ทเกยวของและมประโยชนตอการวจย เชน หนงสอ บทความและวทยานพนธตางๆ

2. เกบขอมลภาคสนาม โดยการส ารวจและถายภาพธรรมาสนจากแหลงขอมลท พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ จ.ลพบร รวมทงแหลงศลปกรรมอนๆทเกยวของ

สำนกหอ

3. ด าเนนการวจย โดยศกษาวเคราะหทางดานรปแบบศลปะและลวดลาย รวมทงอทธพลตางๆทปรากฏอยในหลกฐาน รวมกบการพจารณาบรบทแวดลอมและปจจยเกยวของอนๆ

4. วเคราะหผลทไดจากการวจย เพอศกษารปแบบศลปะในสมยอยธยาตอนปลายของธรรมาสนวดมณชลขนธ และอทธพลทสงไปยงสมยตอไป

5. สรปและเสนอผลงานการศกษา

สำนกหอ

บทท 2

ประวตความเปนมาของเมองลพบรและธรรมาสนจากวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร

2.1 ประวตความเปนมาของเมองลพบร

ปจจบนเมองลพบรตงอยในภาคกลางของประเทศไทย มพนททงหมด 6,119.7 ตารางกโลเมตร

หรอ ประมาณ 3,874,846 ไร มอาณาเขตตดกบจงหวดตางๆดงน ทศเหนอตดกบจงหวดเพชรบรณและ

นครสวรรค ทศใตตดกบจงหวดพระนครศรอยธยาและสระบร ทศตะวนออกตดกบจงหวดนครราชสมาและ

ชยภม ทศตะวนตกตดกบจงหวดสงหบรและอางทอง ลกษณะภมประเทศเปนทดอนลาดลงจากเทอกเขา

สามยอดลงมาบรรจบกบแมน าลพบร พนทมความสงต าสลบกนไป นบเปนพนทเหมาะแกการอยอาศย

เพราะนอกจากจะมแมน าลพบรไหลผานแลวยงไมเกดน าทวมในฤดน าหลากอกดวย บรเวณนจงพบรอย

รอยการอยอาศยของชมชนตงแตกอนสมยประวตศาสตรมาจนถงยคปจจบน นอกจากนบรเวณลมแมน า

เจาพระยาฝงตะวนออกซงนาจะเปนอาณาเขตของเมองละโว ไดรบตะกอนจากแมน าสามสายทส าคญคอ

แมน าเจาพระยา แมน าปาสกและแมน าลพบร ท าใหพนทแหงนมความอดมสมบรณเหมาะแกการ

เพาะปลกและเปนศนยกลางการคมนาคมทางน าเปนอยางยง สามารถตดตอคาขายกบดนแดนอนได

โดยรอบ อกทงยงเปนศนยกลางทางการเมองและวฒนธรรมในสมยโบราณอกดวย

เมองลพบรมความส าคญมาตงแตสมยกอนประวตศาสตรราวพทธศตวรรษท 6 สมยฟนน บรเวณ

แหงนมชมชนกลมหนงและเรยกเมองนวาเมองละโว เมอแหลงวฒนธรรมนเรมมการคาขายกบชมชนอน

มากขน ท าใหดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตกลายเปนแหลงคาขายทส าคญ ไมวาจะเปนการแลกเปลยน

สนคา รวมไปถงการเผยแพรศาสนาและวฒนธรรมอนๆ โดยเฉพาะอนเดย จงเกดการผสมผสานระหวาง

วฒนธรรมตางเมองและวฒนธรรมทองถนตงแตกอนประวตศาสตรจนกลายมาเปนวฒนธรรมทวารวด

ตงแตพทธศตวรรษท 12 เปนตนมาเมองละโวหรอลพบรกกลายเปนเมองใหญและส าคญตอเนองในสมย

ลพบรหรอเขมรในประเทศไทย สมยสโขทย สมยอยธยาจนถงสมยรตนโกสนทรปจจบน

สำนกหอ

ราวพทธศตวรรษท 12 - 16 เมองลพบรในสมยทวารวดเรยกวา ละโว หรอ ลวประ จากหลกฐานท

พบคอจารกบนเหรยญเงนสมยทวารวด พบทเมองอทอง จ.สพรรณบร ซงถอเปนการยนยนความเกาแกของ

อายสมยเมองลพบรทมความส าคญมาตงแตโบราณ เมองลวประทางฝงตะวนออกของแมนนเจาพระยา

นาจะมความส าคญในชวงเวลานน เพราะจากสภาพภมประเทศท าใหสามารถตดตอคาขายกบชมชนอนได

ทงทางบกและทางน า1 แตเดมแมน าลพบรนาจะมขนาดใหญจนสามารถเปนทาเรอหรอเมองทาทตดตอ

แลกเปลยนสนคากบตางประเทศไดเปนอยางด จากการตดตอกบตางชาตมผลใหศาสนาและงาน

ศลปกรรมจากภายนอกเผยแพรเขามายงลพบร เชน ศลปะอนเดยโดยเฉพาะสมยคปตะและหลงคปตะ

หลงจากนนกไดคลคลายศลปะจนมาเปนศลปะทองถนแบบทวารวด ดงเหนไดจากการพบจารกบนเสาแปด

เหลยมพบทเมองซบจ าปา อ.ทาหลวง จ.ลพบร ซงเปนอกษรมอญโบราณหรอหลงปลลวะและมอายอยใน

สมยทวารวด2 ตอมาราวพทธศตวรรษท 15 เปนตนไป เมองลพบรเรมมความส าคญมากขนเมอเรมม

วฒนธรรมขอมเผยแพรเขามาในลพบรและแถบเมองอนๆจนวฒนธรรมทวารวดเสอมลงในทสด ท าใหเมอง

ลพบรกลายเปนศนยกลางวฒนธรรมขอมตงแตนนมาจนถงราวพทธศตวรรษท 18

สมยลพบรทอยภายใตวฒนธรรมขอมนนท าใหเมองนมความเจรญรงเรองและเตมไปดวย

ศลปกรรมทคลายกบเมองพระนครแตกยงมความเปนทองถนผสมผสานอย จงเรยกรปแบบศลปกรรมนวา

ศลปะลพบร3 ในระยะเวลานศาสนาทผคนนบถอเปนหลกคอ ศาสนาพราหมณ-ฮนด และศาสนาพทธ

มหายาน เหนไดจากรปแบบศลปกรรมทปรากฏขน ไมวาจะเปน เทวรปหรอพระพทธรป ซงศาสนาเหลาน

มาพรอมกบวฒนธรรมขอมทไดรบจากเมองพระนครแพรหลายเขามาในแถบน สวนหลกฐานทส าคญท

สามารถยนยนความสมพนธระหวางเมองพระนครและเมองลพบรคอ จารกภาษาเขมรหลกท 19 ทศาลสง

หรอศาลพระกาฬ กลาวถงพระมหากมรเตงก าตวน อญศรสรยวรมทวะ ทรงประกาศมใหผใดมารบกวน

ความสงบสขของพระภกษสงฆฝายมหายานและดาบส4 นอกจากนทจารกปราสาทพระขรรคทเมองพระ

1 ตรงใจ บรณะสมภพ และคนอนๆ, รายงานการวจยการศกษาสถาปตยกรรมตะวนตกทมอทธพลตอสถาปตยกรรมไทย ใน

แผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช จงหวดลพบร. กรงเทพฯ: คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2537 หนา 17.

2 เทม มเตม และจ าปา เยองเจรญ,”จารกเสาแปดเหลยม,” ใน จารกในประเทศไทย เลม 2: อกษรปลลวะ อกษรมอญ พทธ

ศตวรรษท 12 - 21. กรงเทพฯ : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, 2529, หนา 57 - 66.

3 วลลภา รงศรแสงรตน, ลพบร: อดต – ปจจบน. กรงเทพ: ไทยวฒนาพานช, 2537 หนา 14.

4 เรองเดยวกน ,หนา 15.

สำนกหอ

นคร ยงพบขอความทกลาวถง ชยพทธมหานาถ5 เปนพระพทธรปนาคปรกไปประดษฐานตามปราสาทแถบ

ลมแมนาเจาพระยารวมถงเมองลพบรแหงนดวย เมองลพบรรงเรองมากขนในสมยพระเจาชยวรมนท 7 เหน

ไดจากการสรางธรรมศาลาตามทางราชมรรคาจากเมองพระนครมายงเมองพมาย จนกระทงราวพทธ

ศตวรรษท 18 - 19 ลพบรเปนอสระจากอาณาจกรเขมรและถกรวบรวมกบเมองอนๆ กอตงเปนอาณาจกร

สโขทย ในชวงระยะเวลานเมองลพบรเรมหมดความส าคญลงมาจนเปนแคเมองลกหลวงในสมยอยธยา

เทานน

ตอมาในสมยอยธยาตอนปลาย ราวพทธศตวรรษท 23 ตรงกบรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

เมองลพบรกลบมามความเจรญรงเรองอกครงจนถอเปนราชธานแหงทสองในกรงสยาม มการสราง

ศลปกรรมแบบตะวนตก ไมวาจะเปนพระราชวง ประตเมอง โบสถในครสตศาสนา หรอแมแตปอมปราการ

ดงเหนไดจากซมประตหรอหนาตางในสมยพระนารายณทมเอกลกษณเฉพาะเปนซมวงโคงยอดแหลม หรอ

Pointed Arch6แต และการท าอาคารเปนตกสองชนกปรากฏขนครง

แรกในสมยนเชนกน อยางไรกตามยงมการสรางและท านบ ารงวดวาอารามในพทธศาสนาและการรกษา

ศลปกรรมแบบไทยประเพณดงเดมไว สวนในเรองของการเมองการปกครองของนครลพบรนนมความ

เปลยนแปลงเนองจากเกดความไมไววางใจในตวขนนางเกา จงเกดระบบการปกครองทขนนางมต าแหนง

ไมแนนอน สวนใหญจะมหนาทแครกษาการเทานน บางต าแหนงทตองการขนนางทมอ านาจสงกปลอยให

ต าแหนงนนวางเพอลดทอนอ านาจของขนนางลงหรอใหชาวตางชาตทพระองคไววางพระทยรบหนาทแทน7

ทางดานศลปกรรมของเมองลพบรในสมยสมเดจพระนารายณ

รปแบบศลปกรรมของอยธยากยงมอยและถกผสมผสานเขากบเทคนคแบบตะวนตก ท าใหศลปกรรม

ในสมยนถอเปนจดเปลยนแปลงทสดของสมยอยธยา

วลลภา รงศรแสงรตน, ลพบร: อดต – ปจจบน. กรงเทพ: ไทยวฒนาพานช, 2537 หนา 15.

6 Pointed Arch เปนซมวงโคงยอดแหลมทนยมสรางในงานสถาปตยกรรมแบบกอธคของตะวนตกและศลปะมสลม เพมเตม ด

ตรงใจ บรณะสมภพ และคนอนๆ, รายงานการวจยการศกษาสถาปตยกรรมตะวนตกทมอทธพลตอสถาปตยกรรมไทย ในแผนดนสมเดจ

พระนารายณมหาราช จงหวดลพบร. กรงเทพฯ: คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2537 หนา 58 - 60.

7 ด นธ เอยวศรวงศ, การเมองไทยสมยพระนารายณ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2527.

สำนกหอ

จากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวาเมองลพบรมประวตความเปนอยมาตงแตกอนประวตศาสตร

และมพฒนาการมากขนเรอยๆโดยเฉพาะในสมยสมเดจพระนารายณแหงกรงศรอยธยา แตหลงจากสนสด

รชสมยของพระองค สมเดจพระเพทราชากษตรยองคตอมาไดยายเมองกลบไปยงกรงศรอยธยาเชนเดม ท า

ใหเมองลพบรเรมหมดความส าคญลงไปในและเรมมการพฒนาขนอกครงในสมยรตนโกสนทรโดยในสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 เรมมการตดตอกบตะวนตกมากขน พระองคม

พระราชด ารสรางราชธานแหงท 2 ไวรบมอเวลาท าสงครามกบพวกตะวนตก ซงพระราชด ารนคลายกบ

สมเดจพระนารายณมหาราช คอพระองคโปรดใหบรณปฏสงขรณเมองลพบรขนมาใหม ท าใหเมองนไดรบ

การพฒนามากยงขน และในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 พระองคทรงโปรด

ใหมการสรางทางรถไฟท าใหการเดนทางมายงเมองลพบรมความสะดวกมากยงขนและโปรดพระราชทาน

พระทนงและพระต าหนกใหใชเปนศาลากลางจงหวดอกดวย ตอมาในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม เกด

การจดระเบยบเมองแบบใหม แยกเมองใหมออกจากเมองเกามใหปะปนกบตวโบราณสถานและไดสราง

ศาลากลางจงหวดใหมขน8

2.2 ประวตความเปนมาของวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร

ตามประวตของวดมณชลขนธแหงนนนไมระบชดถงผสรางและปทสราง เดมวดนชอวาวดเกาะแกว

เพราะเปนวดทตงอยกลางน าคลายเกาะ วดนไดรบการบรณะในสมยรชกาลท 4

(เฉย ตนสกลยมาลย) เปนผด าเนนการ ตอมาพระอาจารยแสงไดเปนผด าเนนการตอและใชเวลาในการ

บรณะนานถงหลายป9 ภายในวดพบธรรมาสนหลงหนง ซงเปนหลกฐานชนส าคญทสามารถก าหนดอาย

ของวดไดวานาจะสรางขนพรอมกบวตถชนนราวพทธศตวรรษท 23 ตรงกบสมยสมเดจพระนารายณ

มหาราช

หวน พนธพนธ, ลพบรทนาร. พระนคร: โอเดยนสโตร, 2515 หนา 17 - 18.

9 เรองเดยวกน,หนา 94 - 95.

สำนกหอ

2.3 ความหมายของธรรมาสนในทางพระพทธศาสนา

ค าวา ธรรมาสน หรอ บษบกธรรมาสน มความหมายทงในทางพระพทธศาสนา รวมไปถง

ความหมายทางวชาการและทางประวตศาสตรศลปะดวย ซงความหมายโดยรวมของธรรมาสนนนหมายถง

ทนงของพระสงฆเพอใชในการเทศนาพระธรรมค าสอนแกพทธศาสนกชน

ในทางภาษาบาลตามความหมายทางพระพทธศาสนา ธรรมาสน มาจากค าวา ธมม หมายถง

ค าสงสอนของพระพทธเจา และค าวา อาสน หมายถง ทส าหรบนง เมอรวมกนเปน ธมมาสน มความหมาย

วา ทนงแสดงธรรมอนเปนค าสอนของพระพทธเจา สวนค าวา บษบก ในทางอนเดยหมายความวา ท าดวย

ดอกไม มรากศพทมาจาก บษป หรอ บษบา แปลวาดอกไม สรปแลวโดยทวไป บษบก หมายถง เรอนยอด

ขนาดเลกทคนสามารถเขาไปนงไดหรออาจเขาไมไดและอาจเปนวตถทเคลอนยายได10

สวนในทางวชาการและทางประวตศาสตรศลปะ มมมองความหมายของธรรมาสนอาจมความ

หลากหลายมากขนตามหลกของนกวชาการเพอแสดงถงความเขาใจในธรรมาสนมากขนรวมถงรปแบบทาง

ศลปกรรมทปรากฏในธรรมาสนแตละหลงดวย ความหมายของธรรมาสนทางดานนจงมเพมเตมขน เชน

ธรรมาสน เปนทนงยกสงส าหรบพระสงฆใชแสดงพระธรรม มกตงไวบรเวณพระวหารโถงและศาลาการ

เปรยญอนเปนสถานทชมนมของชาวบานเพอการบญการกศลในโอกาสตางๆ ธรรมาสนนนมรปแบบท

แตกตางกนออกไปในแตละทองถนและมชอเรยกตางกนออกไป เชน บษบก รานเทศน เปนตน แตลกษณะ

เดนทนาสนใจของธรรมาสนมใชแคความหมายและหนาทการใชงานเทานน แตเปนความงามทางศลปะ

หรองานชางทประดษฐขนอยางสดฝมอเพอถวายเปนพทธบชา ไมวาจะเปนทรวดทรง ลวดลายทจ าหลกอย

ท าใหธรรมาสนนกลายเปนสวนหนงในงานศลปะ เปนตวอยางในการศกษางานชาง รวมไปถงการวเคราะห

งานศลปกรรมเพอศกษาประวตศาสตร โบราณคดและประวตศาสตรศลปะตอไป

10พระมหาจรญ ยาวนน, “ธรรมาสนพนเมองลานนาในจงหวดล าปาง,”(วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตรศลปะ

มหาวทยาลยศลปากร, 2549)

สำนกหอ

2.4 ประวตความเปนมาของธรรมาสนวดมณชลขนธ

บษบกธรรมาสนวดมณชลขนธนไดน ามาเกบรกษาไวในพพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระ

นารายณ เมอวนท 15 มนาคม พ.ศ.2525 อกทงยงพบจากจารกแผนรองอาสนะของธรรมาสนหลงนระบป

ทสรางใน พ.ศ. 2225 และกลาวถงคาใชจายตางๆในการสรางบษบกพรอมกบระบชอผสราง คอ ขนศรเทพ

บาลราชรกษาและแมออกบน จารกนเปนแผนไมสเหลยมจ านวนดาน 1 ดานม 11 บรรทด11 เปนภาษาไทย

และตวเลขไทย (ภาพท 1) ซงศกราชในจารกนตรงกบสมยสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ.2199 -

2231) ธรรมาสนหลงนนาจะสรางพรอมกนหรอหลงจากการสรางวดมณชลขนธ เนองจากยงไมมเอกสาร

ยนยนถงผสรางและปทสรางวดนแตคาดวานาจะสรางขนในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชเชนกน

2.5 จารกบนอาสนะธรรมาสนวดมณชลขนธ

จากการศกษาขอมลพบจารกทระบอายการสรางของธรรมาสนหลงน ซงเปนขอมลส าคญทใชใน

การตรวจสอบรปแบบศลปกรรมไทยประเพณในสมยพระนารายณได เมอเปรยบเทยบตว อกษรของจารกท

ธรรมาสนหลงนกบตวอกษรในสนธสญญาไทย – ฝรงเศส (ภาพท 2) ซงมอายในสมยพระนารายณเชนกน

ลกษณะของตวอกษรในสมยนคลายกบอกษรไทยในปจจบนมากทสด ในการตรวจสอบพบขอความระบถง

ผสราง วนเวลาและคาใชจายในการสรางธรรมาสนทงหมด โดยระบไวดงน

ค ำจำรก ค ำอำน

๑. วน ๓ ๑

๒ ค า ๒๒๒๕ ๑. วน ๓ ๑

๒ ค า พทธศกราช ๒๒๒๕

พาษาใสยศก พาษาใสยศก

๒. ราช ๑๐๔๓ จอ ตรนศก บายแลว ๒. ราข ๑๐๔๓ จอ ตรนศก บายแลว

ปรมารสองโมงเมอท านน ประมาณสองโมงเมอท านน

11 รายละเอยดเพมเตม ด กรมศลปากร, สมเดจพระนารายณและพระเจาหลยสท 14 : บทวเคราะหทางวชาการเกยวกบ

สมพนธภาพไทย - ฝรงเศส รชสมยสมเดจพระนารายณ. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2530 หนา 80.

สำนกหอ

๓. ไมสองตน ๆ ตนนงยาว ๔ หนา ๓. ไมสองตน ๆ หนงยาว ๔ หนา

๑๘... ยาว ๕ หนา ๑๔ ๑๘... ยาว ๕ หนา ๑๔

๔. เปนเงน ๒/๒ ค …...งน – ขง ๔. เปนเงน ๒/๒ ค …...งน ชาง

๕. เปนเงน / ๕. เปนเงน / ๕ จางฉลก

เงน ๗/ ๑๒ เงน…. ว ๗/ ๑

๓ เงน....

๒/ ๑๒ เงน ชวย ๒/ ๑

๒ เงน

๖. แมออกบน คาฉลก ๓ / ๖. แมออกบน คาฉลก ๓ /

คารกเปนเงน ๔ คาทอง คารกเปนเงน ๔ / คาทอง

๗. คาฉลก / คาจก / ศรย ๗. คาฉลก / คากระจก /

เงนแมออกบน สร เงนแมออกบน

๘. เปนเงน ๘. เปนเงน

๙. ขนสรเทพบาลรกชรกษา ๙. ขนศรเทพบาลราชรกษา

คาไมคาฉหลบคารก คาไมคาฉลบคารก

๑๐. คาทอง เปนเงน ๑๗/๑

๒ ๑๐.คาทองเปนเงน ๑๗/๑

คาจก ศรย คากระจก สร

๑๑. เปนเงน / ค ค ชน…. ๑๑.เปนเงน ขาขอคก คอ จะดบขน....น

จากการศกษางานศลปกรรมในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชพบเอกลกษณเฉพาะทส าคญใน

สมยนคอ การน าศลปะตะวนตกเขามาผสมผสานงานชางของไทยใหเกดความลงตวและถอเปนลกษณะ

เดนทท าใหเหนวาสยามเรมยอมรบวฒนธรรมแบบตะวนตกมากขน อยางไรกตามธรรมาสนวดมณชลขนธ

แหงนกลบไมพบความเปนตะวนตกแตอยางใด แสดงใหเหนความขดแยงในขณะทงานชางหลวงสวนใหญ

มศลปกรรมตะวนตกมาประกอบแตในงานบางชนกยงคงรกษาความเปนไทยประเพณไวเปนอยางด เนอง

ดวยธรรมาสนเปนวตถทองถนของไทยจงยงคงรกษาความเปนไทยประเพณไวเชนเดม

สำนกหอ

บทท 3

รปแบบศลปกรรมทปรากฏในธรรมาสนวดมณชลขนธ อ.เมอง จ.ลพบร

3.1 โครงสรางของธรรมาสนวดมณชลขนธ

บษบกธรรมาสนในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชมโครงสรางคลายกบซมประตและหนาตาง

แบบไทยประเพณในสมยเดยวกน ธรรมาสนหลงนมทรวดทรงของเสนนอกสอบเขาในแนวดงและผายออก

ท าใหดสงชะลดมากขน ทกสวนลวนสอดคลองและสมพนธไมมจงหวะสะดดตงแตฐาน เรอนและหลงคา 1

ท าใหธรรมาสนวดมณชลขนธมความสมดลไดสดสวน (ภาพท 3 และ ลายเสนท 1) โดยโครงสราง

ธรรมาสนหลกแบงออกเปน 3 สวนดงน

3.1.1 ฐานบษบกธรรมาสน

สวนแรกคอสวนของฐานมลกษณะหยอนโคงเหมอนทองส าเภาเรอซงเปนเอกลกษณเดนทนยมใน

ศลปะสมยอยธยา2 ธรรมาสนหลงนมการแบงชนจ าหลกลวดลายทงหมด 4 ชน สงเกตไดวามการเจาะชองท

ฐานสงหเพยงเลกนอยเทานน (ลายเสนท 2) ตางจากธรรมาสนวดเสาธงทองทพบใน จ.ลพบรเชนกนแต

หลงนมการเจาะลองถนเพอการรองรบน าหนกและท าใหฐานโปรงมากขน (ภาพท 4) การเจาะชองทฐาน

สงหของธรรมาสนวดมณชลขนธนอาจจะไมไดมหนาทรองรบน าหนกแตท าขนเพอการตกแตงใหสวยงาม

และท าใหฐานไมทบตนจนเกนไป สวนถดมาคอบนไดนาคทไมคดโคงมากนก สลกลายทล าตว คอและหว

ของนาคแบบเรยบงาย (ภาพท 5)

1 เพมเตม ด กรมศลปากร, สมเดจพระนารายณและพระเจาหลยสท 14 : บทวเคราะหทางวชาการเกยวกบสมพนธภาพไทย -

ฝรงเศส รชสมยสมเดจพระนารายณ. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2530 หนา 80.

2 อชรชญ ไชยพจนพานช, โครงการยอยท 3 : พฒนาการของงานศลปกรรมเมองลพบรตงแตพทธศตวรรษท 12 ถงพทธ

ศตวรรษท 24 :สถาปตยกรรมประเภทอาคารสมยสมเดจพระนารายณ.นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, 2555

หนา 186.

สำนกหอ

3.1.2 เรอนธรรมาสน

สวนท 2 คออาสนะหรอพนกทส าหรบพระภกษนงเทศนาธรรม (ภาพท 6 และลายเสนท 3) ตรง

สวนนเจาะชองโลงและดสงโปรง โดยมเสา 4 ตน ส าหรบรองรบน าหนกหลงคายอดบษบก ลกษณะเสาเปน

ทรงเพรยวผอม มการประดบลายกาบบน กาบลางและลายประจ ายามอก การออกแบบเสาลกษณะนจะ

ชวยใหชองอาสนะมความแคบและสงมากขน นอกจากนยงมสวนของจารกทแผนไมรองอาสนะประกอบกบ

การตกแตงลายดาวเพดานทเพดานของอาสนะไวอยางงดงาม

3.1.3 หลงคายอดบษบก

สดทายคอสวนของยอดหลงคาแบบบษบก3 รปแบบเปนหลงคาลาดซอนชนกนขนไป แตละชนม

การประดบกระจงในต าแหนงเดยวกบการประดบบนแถลงทเจดยหรอหลงคาแบบไทยประเพณทวไป ถด

จากหลงคาลาดมการท ายอดใหมลกษณะคลายสวนยอดของเจดย ซงเปนทรงหลงคาทนยมท าในบษบก

ธรรมาสนและประตหนาตางของอาคาร

โดยรวมแลวธรรมาสนวดมณชลขนธนมโครงสรางทสมบรณและสอดคลองกนทงหมด มความเปน

ไทยประเพณ ไมมการตกแตงแบบตะวนตกแทรกเขามาถงแมวาในสมยสมเดจพระนารายณจะนยมศลปะ

ตะวนตกกตาม แสดงใหเหนวาถงแมชางหลวงในสมยนนจะเนนงานชางแบบฝรงแตงานศลปะแบบไทย

ประเพณกยงคงใหความส าคญอยไมนอย

3.2 ลวดลายประดบตกแตงทปรากฏบนธรรมาสนวดมณชลขนธ

ในสวนของการตกแตงลวดลายบนธรรมาสนหลงน มการจ าหลกไวคลายกนทง 4 ดาน ลวดลาย

ยงมความเปนธรรมชาตและเรมพฒนาเปนลายประดษฐมากขนเมอเทยบกบลวดลายในสมยอยธยา

ตอนกลาง เนองจากลวดลายธรรมาสนหลงนมรายละเอยดมาก จงจ าแนกงานจ าหลกออกเปน 3 สวนหลก

คอ ฐาน อาสนะ และยอดหลงคาบษบก

3 ศกดชย สายสงห, โครงการยอยท 3 : พฒนาการของงานศลปกรรมเมองลพบรตงแตพทธศตวรรษท 12 ถงพทธศตวรรษท

24 :พฒนาการศลปกรรมสมยกอนอยธยาและสมยอยธยา (พทธศตวรรษท 18 - 23). นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลย

ศลปากร, 2555 หนา 186.

สำนกหอ

3.2.1 ลวดลายทปรากฏบนฐานบษบกธรรมาสน

- ลายกระจง ใชในการตกแตงฐานของธรรมาสนวดมณชลขนธเปนสวนใหญ (ภาพท 7) ไม

วาจะเปนลายกระจงเจมทประดบอยดานบนของลายหนากระดานแตละชน ลายกระจงรวนทประดบตรง

ทองไมของฐานชนท 3 (ภาพท 8) รวมทงลายกระจงตาออยขนาดเลกประดบตรงชนบนสดเหนอลายกระจง

เจมและสดทายคอลายกระจงปฏญาณ4(ภาพท 9) ทฐานชนบนสดทง 3 ดาน ยกเวนดานทางขนจะมลาย

กระจงนปรากฏขนาบขางเทานน สวนดานทเหลอมลายกระจงปฏญาณตรงกลางขนาดใหญและมกระจง

มมตกแตงทง 4 มม

- ลายหนากระดานและบวหงาย ในฐานธรรมาสนแตละชนกมการตกแตงอยางสวยงาม

เชนกน โดยหนากระดานชนลางสดตกแตงดวยลายดอกสเหลยมขนมเปยกปนสลบกบลายหกเหลยมตอ

ดวยลายกระจงฟนปลาตรงบวหงาย (ภาพท 10) ถดมาลายหนากระดานชนท 2 เปนลายดอกซกดอกซอน

และบวหงายท าเปนลายกลบบวมไสโดยลกษณะของลายนเรมประดษฐมากขน (ภาพท 11) สวนหนา

กระดานชนท 3 เปนลายดอกกลมสลบกบกระหนกเฉยง หรอลายดอกจอกทไมมกานแบงซงพฒนามาจาก

ลายดอกจอกกานแบงและลายกระจงฟนปลาทบวหงาย(ภาพท 12) ถดมาเปนลายหนากระดานชนบนสด

ประดบดวยลายดอกสเหลยมขนมเปยกปนสลบกบลายวงรและบวหงายตกแตงดวยลายกลบบวมไส5

(ภาพท 13)

- ฐานสงห เปนลกษณะทส าคญของฐานธรรมาสนวดมณชลขนธทสามารถบงบอกอาย

สมยไดเปนอยางด การประดบฐานสงหทง 2 ชนแตละชนท าเปน 2 ตอน ลกษณะขาสงหพฒนาจากสมย

อยธยาตอนกลางมากขน เชน ขาสงหปอมเตยไมมความโคงมนจากจากหลงสงหลงมายงแขงสงห มการ

เพมบวหลงสงหขนมาเปนสนแบงตงแตขาสงหถงบวหลงสงห คลายบวคว า และประดบกาบเทาสงห

(ภาพท 14) เปนตน ซงลกษณะขาสงหแบบนพบไดในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชหรอราวพทธ

ศตวรรษท 23 เปนตนมา ตอมาฐานสงหมการพฒนามากขนในศลปะอยธยาตอนปลายชวงหลงและสง

4 สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545.

5 รายละเอยดของลายหนากระดาน ลายบวหงายและลายกระจงทกลาวมาขางตน สามารถศกษาเพมเตม ใน สนต เลกสขม,

กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545. และ สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 -

2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน , 2532.

สำนกหอ

อทธพลใหกบศลปะรตนโกสนทรตอไป6 สวนลวดลายทปรากฏบน กาบเทาสงห ครบนอง ครบทอง นมสงห

และรกแรสงห ซงยงเปนลายกานขดธรรมชาตทยงมลายวงโคงอย7(ภาพท15)

3.2.2 บนอาสนะ

- บนอาสนะของบษบกธรรมาสน การตกแตงอาสนะหรอทนงของพระสงฆในการ

เทศนาธรรมทง 3 อาสนะ กรอบดานในประดบดวยลายกลบบวประดษฐ คอลาย

กลบบวทมการตกแตงลายกระหนกสามเหลยมชลงอยภายใน ลกษณะคลายใบไม ซงลายนปรากฏในสมย

อยธยาตงแตกลางพทธศตวรรษท 19 เปนตนมา8และลายกลบบวประดษฐทกรอบดานในและลายดอก

สเหลยมสลบกบลายลกฟกทกรอบดานนอกของอาสนะ (ภาพท 16)

- ลายกาบและประจ ายามอกทเสาบษบกธรรมาสน โดยเสาทง 4 ดบ ย

สวนเสารองซมตกแตงดวย บบน กาบลางและประจ ายามอก (ภาพท 17) โดยแนวการประดบ

ดงกลาวนอยธยานาจะไดรบอทธพลมาจากศลปะลานนา เหนไดจากลายประจ ายามอกแบบสกลบทมกพบ

ในลานนา9 ลายกาบและประจ ายามอกของอยธยาจะเนนทเคาโครงของลายเทานน ไมเนนรายละเอยด

ภายในกาบและประจ ายามอกเทาใดนกตางจากลานนาทนยมท าลวดลายพนธพฤกษา10 องคประกอบของ

กาบบนและกาบลางเปนกาบไผทประดบลายกระจงภายใน (ภาพท 18) บางครงเรยกวากาบกระจงบนและ

7 ลวดลายบรเวณขาสงห มลกษณะของวงโคงประกอบ ซงลกษณะนมมากอนแลวตงแตราวตนพทธศตวรรษท 22

รายละเอยดเพมเตม ด สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน ,

2532 หนา 75-78.

8 ลายกลบบวมไสนไดรบความนยมตงแตสมยศลปะลานนา โดยสมพนธกบลาย “เปา เซยง ฮวา” ในศลปะจน รายละเอยด

เพมเตมใน สนต เลกสขม, พฒนาการของลายไทย : กระหนกกบเอกลกษณไทย. กรงเทพฯ : บ หนา 251. และรายละเอยดเกยวกบลายกลบบวมไส ด สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 63-72.

9 ศกดชย สายสงห, โครงการยอยท 3 : พฒนาการของงานศลปกรรมเมองลพบรตงแตพทธศตวรรษท 12 ถงพทธศตวรรษท 24 :

พฒนาการศลปกรรมสมยกอนอยธยาและสมยอยธยา (พทธศตวรรษท 18 - 23). นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลย

10 สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 103.

สำนกหอ

กาบกระจงลาง สวนประจ ายามอกแบง 4 บ 11 นอกจากนกมการประดบ

ลายกลบบวทหวเสาและลายดอกสเหลยมสลบกบลกฟกทงบนและลางของเสาทง 4

- ลวดลายดาวเพดานของธรรมาสน (ภาพท 19) ซงถกลอมรอบดวยกรอบสเหลยมและ

สเหลยมยอมม ภายในกรอบประกอบดวยลายคางคาวทมมกรอบสเหลยมและลายกระจงฟนปลาลอมรอบ

สวนดาวเพดานนนท าเปนลายดอกไมขนาดใหญตรงกลางและดอกไมขนาดเลก มการประดบกระจกสเตม

พนททงในสวนของดอกไมและภายในกรอบสเหลยม ในสวนของกรอบใตหลงคายอดบษบกทกดาน

ประกอบไปดวยลวดลายกระจงฟนปลาและลายดอกกลมทเดมนาจะมการประดบกระจกสไวดวย

(ภาพท 20)

ในสวนของหลงคายอดบษบกลกษณะเชนน มกพบทวไปในงานสถาปตยกรรมทเปนซมประต

อโบสถหรอวหารในสมยอยธยาตอนปลาย เชน ซมประตทางเขาพระวหารหลวงวดพระศรรตนมหาธาต

ลพบร12 ลกษณะยอดของธรรมาสนวดมณชลขนธเปนหลงคาลาดซอนชน แตละชนจ าหลกดวยบนแถลง

และนากปกทมมชนหลงคา เหนอหลงคาซอนชนท าเปนองคระฆง บลลงก เหม พรหมสพกตร ตอดวยปลอง

ไฉน ปลและเมดน าคางตามล าดบ13 (ภาพท 21)

จากการวเคราะหลวดลายทปรากฏบนธรรมาสนทงหมด พบวาลวดลายเหลานลวนเปนลวดลาย

แบบไทยประเพณทนยมในสมยอยธยา ไมวาจะเปนลายกระจง ลายหนากระดาน หรอลายทไดรบอทธพล

11 สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน , 2532 หนา

72. กาบไผ คอ ลายรปสามเหลยมทดเปนกาบหมสานกนเปนจงหวะ นยมในรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช และนยมใชในการ

ประดบกรอบเสาประตและหนาตางในสมยอยธยาตอนปลายเชนกน รายละเอยดเพมเตม ใน สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย.

กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 103-108.

12 สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน , 2532

หนา 57.

24 :พฒนาการศลปกรรมสมยกอนอยธยาและสมยอยธยา (พทธศตวรรษท 18 - 23). นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลย

สำนกหอ

จากลานนาอยางลายกาบบน กาบลางและลายประจ ายามอก ซงลวดลายธรรมาสนหลงนกบความสมพนธ

จากหลกฐานอนๆจะวเคราะหในล าดบถดไป

สำนกหอ

บทท 4

บทวเคราะห

วเคราะหบรบทแวดลอมในการตความรปแบบศลปกรรมแบบไทยประเพณของบษบกธรรมาสน

วดมณชลขนธ จ.ลพบร

จากการทผวจยไดศกษาขอมลแวดลอมของเมองลพบร วดมณชลขนธและตรวจสอบจารกท

อาสนะและรปแบบศลปกรรมของบษบกธรรมาสนจากวดดงกลาว โดยการรวบรวมขอมลทางดานเอกสาร

การสารวจภาคสนามและเปรยบเทยบลวดลายทงจากเอกสารอางองและจากหลกฐานชนตนอนๆ ซงตรง

กบสมยอยธยาตอนปลายราวพทธศตวรรษ 23 หรออายสมยใกลเคยงกบบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ทาใหผวจยเกดประเดนในการวเคราะหขอมลและหลกฐานดงน

4.1 วเคราะหอายสมยของธรรมาสนวดมณชลขนธจากรปงานศลปกรรมและหลกฐานแวดลอม

บษบกธรรมาสนวดมณชลขนธเปนหลกฐานทบงบอกความเปนศลปะแบบไทยประเพณทเกดขนใน

ส มย ส ม เ ด จ พ ร ะ น า ร า ย ณ ม ห า ร า ช จ า ก ก า ร ว เ ค ร า ะ ห ล ว ด ล า ย ข อ ง ธ ร ร ม า ส น ใ น บ ท ท 3

รผส ผส จงไดนาขอมล

เรองลวดลายธรรมาสนมาใชในการวเคราะหอายสมยวาตรงกบหลกฐานทางจารกทระบไวหรอไม โดย

วเคราะหดงตอไปน

จากการรวบรวมขอมลและสารวจธรรมาสนวดมณชลขนธ ทาใหเหนถงลกษณะพเศษทพบในสมย

พระนารายณและถอเปนรปแบบศลปกรรมทเรมเปลยนแปลงในสมยอยธยาตอนปลายชวงแรก ใน

การศกษาขอมลทางดานเอกสารพบวากลมธรรมาสนในสมยอยธยามความรงเรองในงานแกะสลกและการ

ประดบลวดลายเปนอยางมาก ถอวาเปนงานประณตศลปทเจรญถงขดสด แตเนองจากธรรมาสนเปนงาน

ทจาหลกดวยเครองไมและไดถกบรณะไปบางสวน จงหลงเหลอหลกฐานทใชในการตรวจสอบไมมากนก

ดงนนจงนาโครงสรางและลวดลายบนธรรมาสนวดมณชลขนธรวมทงหลกฐานอนๆมาใชประกอบในการ

วเคราะหรปแบบศลปกรรมของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธหลงน

สำนกหอ

นอกจากหลกฐานทางดานจารกทระบไววาธรรมาสนหลงนสรางขนเมอป พ.ศ. 2225 แลว เพอให

การตรวจสอบชดเจนมากขน จงมการวเคราะหเปรยบเทยบธรรมาสนวดมณชลขนธและหลกฐานอนๆดงน

4.1.1 ดานโครงสรางของธรรมาสน

บษบกหลงนมความเพรยวสงและมลกษณะสอบเขาซงตางจากธรรมาสนทมอายกอนหนาจะม

ลกษณะใหญ โครงสรางดแขงแรงกวา ในสวนของการทาฐานธรรมาสนใหมลกษณะโคงเหมอนทอง สาเภา

เรอเปนรปแบบทนยมในสมยอยธยาตอนปลายและยงนยมการทาฐานทบตน ไมทารองถนมากนกและการ

ซอนชนของฐานถมากขน1 นอกจากนลกษณะของเสาธรรมาสนกเปนจดสงเกตในการวเคราะหเชนกน

ตวอยางเชน เสาธรรมาสนวดวรจรรยาวาสนนมขนาดใหญและไมสอบเขา มความแขงแรง (ลายเสนท 4)

ในขณะทเสาธรรมาสนวดมณชลขนธจะมขนาดเรยวเลกและสอบซงเปนลกษณะทนยมทาในสมยอยธยา

ตอนปลายและยงพบการทาเสาอกแบบหนงคอเสา 3 หรอยอมมไมสบสอง ปรากฏขนตงแต

สมยอยธยาตอนกลางและเรอยมาจนถงตอนปลาย2 เทศน จงหวด

(ภาพท 22)

- สมยอยธยาตอนปลายนยมใชลายกระหนกและลายกระจงในการตก

แตงงานประณตศลป กระจงในสมยนมววฒนาการมากขน โดยหวขมวดและขนาดของกระจงเลกลง

รวมทงลายธรรมชาตเรมกลายเปนลายประดษฐมากขน สงเกตจากลายกระจงปฏญาณทขอบเอวของพนก

ธรรมาสนวดมณชลขนธทตวกลางจะมขนาดใหญทสด ซงเปนทนยมทาในสมยอยธยาตอนปลาย แตกตาง

จากธรรมาสนทมอายเกากวาจะนยมทากระทงธรรมาสนและลวดลายจะเปนลายพนธพฤกษาหรอลายทม

ความเปนธรรมชาต3 เชน กระทงธรรมาสนวดเสาธงทอง ประดบดวยลายพนธพฤกษาและลายดอกโบตน4

(ภาพท 23)

1 อมพร มาลย, บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม

มหาวทยาลยศลปากร, 2537 หนา 36.

2 เรองเดยวกน, หนา 31,42.

3 น. ณ ปากนา, ศลปะกบโบราณคดในสยาม. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2520.

สำนกหอ

- ฐานสงห จากทกลาวในขางตนเกยวกบรายละเอยดของฐานสงหทพบบนธรรมาสนวด

มณชลขนธ ถอเปนววฒนาการทเปลยนแปลงไปจากสมยอยธยาตอนกลางเหนไดจากฐานสงหทฐาน

พระพทธรปทรงเครองในเมรทศเมรราย วดไชยวฒนาราม พ.ศ.2173 ตรงกบสมยพระเจาปราสาททอง โดย

ลกษณะฐานสงหทนยงมความโคงมนตอเนองกนทงฐานและแขงสงหยดสง ทองสงหหยอนคลายทอง

สาเภา5(ภาพท 24 และลายเสนท 5) ซงลกษณะฐานสงหสมยสมเดจพระนารายณไดคลคลายมาจากฐาน

สงหในสมยพระเจาปราสาททองและมกนยมสรางตามกรอบประตและหนาตางของอาคาร โดยทาเปนฐาน

สงหลอย เชน ฐานสงหทหนาตางตกพระจาเหา ในพระนารายณราชนเวศน จ.ลพบร6(ภาพท 25)

- บนไดนาค บนไดนาคของธรรมาสนในสมยอยธยาไมแตกตางกนมากนก สวนใหญขนอย

กบการออกแบบทหลากหลายของชาง บางครงนยมตวสตวทตางกนออกไป สวนบนไดนาคธรรมาสนวด

มณชลขนธทาอยางเรยบงาย ลวดลายไมวจตรพสดารมากนก หางนาคอยสวนบนยาวขนไป หวนาคอย

ดานลางงอนขน สนนษฐานวารปแบบนเปนการลดทอนมาจากธรรมาสนในอยธยาตอนตนและตอนกลางท

มกทาลวดลายวจตรพสดาร สวนโครงสรางบนไดมความใหญและแขงแรงกวา7 เชน บนไดบษบกธรรมาสน

วดใหญสวรรณาราม จ.เพชรบร (ภาพท 26)

- ลายดาวเพดาน ในสมยอยธยาตนมกทาเปนลายดอกบวขนาดใหญเตมกรอบพนท สวน

ดาวเพดานในสมยอยธยาตอนปลายสงเกตจากธรรมาสนวดมณชลขนธจะพบวาลายดาวเพดานจะมดอก

บวขนาดใหญและลอมรอบดวยดอกขนาดเลก ซงสนนษฐานวานาจะรปแบบทนยมในสมยอยธยาตอน

ปลายและอาจมมาตงแตอยธยาตอนกลางแลว8

24 :พฒนาการศลปกรรมสมยกอนอยธยาและสมยอยธยา (พทธศตวรรษท 18 - 23) หนา 135.

5 วรยา บวประดษฐ, “ฐานสงหศลปะอยธยา,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ มหาวทยาลย

ศลปากร, 2549) หนา 30.

6 เรองเดยวกน, หนา 31.

7 ศราวธ ดรณวต,“บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและบษบกธรรมาสนในสมยรตนโกสนทรตอนตน,”(วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร,2541)

สำนกหอ

- ลายกาบ ลายกาบไผหรอกาบพรหมศรของธรรมาสนวดมณชลขนธมขนาดยาวเรยว

ปลายสะบดเลกนอย9 มการประดบลายกระจงภายใน ลายกาบประเภทนคลคลายมาจากกาบไผในสมย

อยธยาตอนกลาง สงเกตไดจากกาบไผหมเสาของธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร (ภาพท 27 และลายเสน

ท 6 - 7) ลกษณะกาบทธรรมาสนหลงนมขนาดใหญ ปอมกวาและปลายไมสะบด10

- หลงคา ธรรมาสนวดมณชลขนธเปนหลงคายอดบษบก หนงในประเภทของหลงคาทนยม

ทาในสมยอยธยา ในสวนของหลงคายอดบษบกของธรรมาสนวดมณชลขนธนนมลวดลายทละเอยด

ซบซอนและมยอดทเรยวแหลมกวาธรรมาสนทมอายสรางกอนหนาน 11 เหนไดจากหลงคาธรรมาสนวดเสา

ธงทอง ซงสนนษฐานวาเปนธรรมาสนในสมยอยธยาตอนกลางทมการประดบลายกระจงทชนหลงคาเพยง

เลกนอยเทานน (ภาพท 28)

การวเคราะหลวดลายและโครงสรางธรรมาสนทงหมดนนสอดคลองกบหลกฐานทางจารกทแผน

รองอาสนะและในทางกลบกนจารกเปนตวบงชวารปแบบศลปกรรมทปรากฏบนธรรมาสนวดมณชลขนธ

นนมอายอยในสมยนนจรง นอกจากสามารถวเคราะหอายสมยไดแลว ยงไดทราบถงววฒนาการของ

ลวดลายและลกษณะพเศษของธรรมาสนในสมยอยธยาตอนปลายทเดนชดและแตกตางจากสมยกอนหนา

นดงทไดกลาวมาทงหมด แตเนองจากชวงระยะตนในสมยอยธยาตอนปลายนน ไดเกดอทธพลของศลปะ

ตะวนตกขนในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช ลวดลายตางๆเหลานเปนทนยมในงานชางสมยอยธยา

ทาใหเกดลกษณะอาคารทแปลกใหม ลายตกแตงทแตกตางไปจากเดม หนงในนนเปนธรรมาสนวดมณชล

ขนธทเปนลกษณะไทยประเพณอยางแทจรง ไมมการผสมผสานศลปกรรมตะวนตกใดๆทงสน จงเกด

ประเดนวเคราะหในการศกษาธรรมาสนวดมณชลขนธ แบบไทยประเพณทามกลางความเจรญของศลปะ

ตะวนตกผานบรบทแวดลอมตางๆของเมองลพบรในสมยพระนารายณ

9 การทากาบไผสะบดปลายเรมนยมในสมยอยธยาตอนปลายเปนตนมา เนองจากธรรมาสนวดมณชลขนธมอายสมยในชวง

ระยะแรกของอยธยาตอนปลาย ลายกาบและลายกระหนกจงไมสะบดปลายมากนก ถอเปนหนงธรรมาสนชวงแรกทเรมทากาบไผสะบด

ปลาย หลงจากนนธรรมาสนในระยะตอมาการทาปลายสะบดของลายกระหนกและลายกาบจะวจตรมากขน. 10 รายละเอยดเพมเตม ด ศราวธ ดรณวต, “บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและบษบกธรรมาสนในสมยรตนโกสนทรตอนตน,”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร,2541) หนา 73.

สำนกหอ

4.2 วเคราะหความเปนศลปกรรมแบบไทยประเพณของธรรมาสนวดมณชลขนธภายใต

อทธพลของศลปะตะวนตกในสมยสมเดจพระนารายณ

จากทกลาวมาขางตนในบทท 2

รองลงมาจาก กบเศรษฐกจและวฒนธรรมของชาวตางชาต ซงหนงในสงท

แพรหลายเขามาและเปนทนยมในสมยพระนารายณ คอ งานศลปกรรมของตะวนตกทแตกตางออกไปจาก

งานชางของอยธยาโดยสนเชง ความแปลกใหมนจงเปนแรงบนดาลใจในการผสมผสานใหเกดรปแบบใหมท

เกดขนในระยะเวลาน

งานทางดานสถาปตยกรรมเปนขอสงเกตทชดเจนวารปแบบการสรางและลวดลายประดบได

เปลยนแปลงจากสมยอยธยาตอนกลาง โดยแบงออกเปน 2

ณและงานสถาปตยกรรมทไดรบอทธพลตะวนตก12 ดงนนเราจะเหนลกษณะเดนของรปแบบอยาง

ชดเจนจากองคประกอบทางสถาปตยกรรมทมอทธพลตะวนตกและรปแบบไทยประเพณดงเดมผสมกน

ตวอยางเชน การทาชองประตหนาตางทรงกลบบว หรอ ซมยอดแหลม (Pointed Arch) เปนงานทไมเคย

ปรากฏในศลปะอยธยามากอน ถอเปนอทธพลศลปะตะวนตกและมสลมซงเขามาในชวงสมยสมเดจพระ

นารายณ13 การเลยนแบบหนาตางแบบตะวนตกแลวไดมการพฒนาเทคนคใหมทกอดานหนาเปนยอด

แหลมแตสวนดานหลงกอเปนชองสเหลยมแบบของเดม ซงเปนแบบทสรางขนใหมในสมยพระนารายณ

ทกลายเปนรปแบบทนยม14 นอกจากการพฒนาชองประตและหนาตางแลว ระบบโครงสรางของอาคารกม

พฒนาการมากขน เดมระบบโครงสรางในสมยอยธยานนนยมใชเสารองรบอาคารทงภายในและภายนอก

โดยภายในจะนยมทาเสาเรยงกนสองแถวสวนดานนอกทาเปนเสาพาไล รปแบบนทาเรอยมาจนในรชสมย

12 จมพล เพมแสงสวรรณ, “พระอโบสถและพระวหารทไดรบอทธพลตะวนตกสมยอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2199 - 2310),”

หนาจว : ฉบบประวตศาสตรสถาปตยกรรมและสถาปตยกรรมไทย. หนา 82.

13 มการวเคราะหประเดนวาซมหนาตางยอดแหลมในสมยพระนารายณนนเปนอทธพลศลปะตะวนตกหรอศลปะมสลม

อยางไรกดลกษณะหนาตางกลบบวอนๆของมสลมมสวนคลายกบหนาตางของกอธค ซงนาจะมอทธพลจากตะวนตกดวย รายละเอยด

ของทรงหนาตางในสมยพระนารายณ ด อชรชญ ไชยพจนพานช, โครงการยอยท 3 : พฒนาการของงานศลปกรรมเมองลพบรตงแตพทธ

ศตวรรษท 12 ถงพทธศตวรรษท 24 :สถาปตยกรรมประเภทอาคารสมยสมเดจพระนารายณ.นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนา

มหาวทยาลยศลปากร, 2555 หนา 39 – 46.

สำนกหอ

สมเดจพระนารายณเรมมการเปลยนแปลงมากขนโดยผสมกบศลปกรรมตะวนตกในรปแบบอาคารทรง

ตก15 โดยตดสวนของเสาพาไลดานนอกและใชคนทวยในการรองรบนาหนกแทน จากนนเปลยนโครงสราง

จากการใชเสาภายในรองรบนาหนกหรอระบบเสาคานกลายเปนการกอผนงรองรบนาหนกและใชอะเสหรอ

ขอเพอทาโครงสรางหลงคา มการเจาะชองแสงถมากขนเพอกระจายนาหนกและเพมแสงสวางเขาสอาคาร

มากขน สวนหนาบนนยมการตกแตงดวยลวดลายปนปนแบบตะวนตก ตวอยางรปแบบอาคาร เชน

พระวหารวดตองป จ. ซงตอมาไดรบการบรณะในสมยรตนโกสนทร นอกจากนยงพบกลมอาคารสอง

ชนทลวนไดรบอทธพลตะวนตกอกดวย เชน กลมอาคารในพระนารายณนเวศน

ในดานลวดลายประดบตกแตงมการแทรกลวดลายตะวนตก เชน ลวดลายปนปนทหนาบนของ

อาคารทวดตะเวด จ.พระนครศรอยธยา16 (ภาพท 29) โดยลวดลายเปนแบบตะวนตกทไดรบการผสมผสาน

กบลวดลายแบบอยธยา ลกษณะเปนลายกานขดทมการมวนโคงทปลายและการทาใบไมมวนทพลกใหเหน

ดานขางชดเจน มลายประดบคลายกระหนกซงอาจจะผสมกบลวดลายไทย17 ลวดลายเหลานเปนทนยมใน

สมยสมเดจพระนารายณเพราะหลงจากสนสดรชสมยของพระองค งานดานศลปกรรมตะวนตกลดนอยลง

ไปและเรมหนกลบมาฟนฟงานแบบประเพณไทยอกครง นอกจากลวดลายปนปนแลวงานประณตศลปกยง

ปรากฏศลปกรรมตะวนตกดวยเชนกน ลวดลายบนภาพทหารชาวตะวนตกและลวดลายโดยรอบตพระธรรม

ซงนาจะอยในรชสมยสมเดจพระนารายณ (ภาพท 30) เปนงานชางทรวมลวดลายกระหนกและลายมวน

โคงแบบตะวนตกเขาดวยกนและจากเครองแตงกายของบคคลทงสองชใหเหนถงวฒนธรรมของ

ชาวตะวนตกทแตกตางจากชาวอยธยาอยางชดเจน18

จมพล เพมแสงสวรรณ, “พระอโบสถและพระวหารทไดรบอทธพลตะวนตกสมยอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2199 - 2310),”

หนาจว : ฉบบประวตศาสตรสถาปตยกรรมและสถาปตยกรรมไทย. หนา 83-89.

16 วดตะเวด หรอ วดเตวจ เปนวดรางทไมมการะบอายและผสราง คงเหลอแตอาคารทยงพบลวดลายปนปนบรเวณหนาบน

สนนษฐานวาลวดลายเหลานอาจไดรกอทธพลจากฝรงเศสในสมยพระเจาหลยสท 14 หรอชวงรอกโคโค (Rococo) จงนาจะมอายสมยอย

ในชวงสมเดจพระนารายณมหาราช เพมเตม ด จมพล เพมแสงสวรรณ, “พระอโบสถและพระวหารทไดรบอทธพลตะวนตกสมยอยธยา

ตอนปลาย (พ.ศ. 2199 - 2310),” หนาจว : ฉบบประวตศาสตรสถาปตยกรรมและสถาปตยกรรมไทย. หนา 88.

17 ลายกานขดของอาคารทวดตะเวดมลกษณะพเศษ คอ ทตวแยกกานปรากฏลายกระหนก ซงอาจเปนตนเคาของลายนก

คาบ เพมเตมด สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 321.

สำนกหอ

จากทกลาวขางตนเกยวกบอทธพลตะวนตกทแพรเขามาในชวงตนพทธศตวรรษท 23

เกตเหนวางานไทยประเพณในสมยนไดถกกลนไปกบศลปกรรมตะวนตกเกอบทงสน อยางไรกตาม ใน

สมยนงานไทยประเพณยงคงสบทอดมาพรอมกบอทธพลศลปะตะวนตก ดงนนจงสามารถเหนรปทรง

อาคารแบบไทยประเพณและอาคารสองชนแบบตะวนตกไดในรชสมยน งานแบบประเพณไทยในสมยนน

ไมเปนทนยมเทาศลปกรรมตะวนตก ธรรมาสนวดมณชลขนธเปนหนงในตวอยางของลวดลายไทยแททจะม

พฒนาการมากขนในระยะเวลาตอมา

4.3 วเคราะหรปแบบศลปกรรมไทยประเพณทสงอทธพลตอมาในสมยพระเพทราชา

เมอรชสมยพระนารายณสนสดลง พระเพทราชาทรงไมเหนดวยกบการนาชาวตางชาตเขามาเปน

สวนหนงในอาณาจกรอยธยา พระองคจงกาจดและขบไลชาวตางชาตและฟนฟรปแบบศลปะอยธยาขนมา

อกครง19 เหนไดจากงานศลปกรรมตะวนตกในสมยนถงแมยงคงมอยแตลดนอยลงมาก งานชางไทยเจรญ

รงเรองขนพรอมกบการทานบารงพทธศาสนา ดงนนเราจงสามารถเหนถงววฒนาการของงานไทยประเพณ

ทสบตอมาไดในสมยพระเพทราชา

จากการศกษาวดและลวดลายศลปกรรมในสมยพระเพทราชาพบรปแบบศลปกรรมทสบตอมาจาก

งานชางไทยในสมยพระเจาปราสาททองและสมเดจพระนารายณมหาราช ในงานสถาปตยกรรมในสมย

หลงพระนารายณลงมานรปทรงอาคารแบบตะวนตกเรมหมดความนยมและกลบมาสรางอาคารแบบไทย

ประเพณอกครง โดยมการแบงออกเปน 2 คอ

- อาคารมขเดจหรอมขโถง เปนอาคารทสบมาตงแตสมยอยธยาตอนตน มการทามขยน

ออกมาจากดานหนาหรอดานหลงของอาคาร ในสมยนไมนยมทาเสารวมในอาคาร ใชผนงรองรบนาหนก

แทนทาใหดานในอาคารดกวางขน20 เชน พระอโบสถวดบรมพทธาราม (ภาพท 31) เปนตน

นธ เอยวศรวงศ, การเมองไทยในสมยพระนารายณ. กรงเทพฯ : สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2527.

20 ลกษณะของอาคารมขเดจหรอมขโถงไมมกฎเกณฑตายตว บางอาคารทามขยนเพยงแคดานเดยวหรอทาทงสองดานและ

บางอาคารมการทาเสารวมในเพอรองรบนาหนกอาคารและหลงคา เพมเตมด จมพล เพมแสงสวรรณ, “พระอโบสถและพระวหารทไดรบ

อทธพลตะวนตกสมยอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2199 - 2310),” หนาจว : ฉบบประวตศาสตรสถาปตยกรรมและสถาปตยกรรมไทย. หนา

สำนกหอ

- อาคารทรงคฤห เปนอาคารทพฒนาจากอาคารทรงไทยประเพณในสมยพระนารายณ

ลกษณะของอาคารเปนผงสเหลยมผนผา ไมมการทามขโถงยนออกมา คลายอาคารทรงตกแตกตางตรง

การซอนของชนหลงคาเทานน ซงอาคารประเภทนไดถกพฒนาจนเปนลกษณะเฉพาะในสมยอยธยาตอน

ปลาย ตวอยางเชน พระอโบสถวดพระยาแมน ซงไดรบการบรณะในสมยพระเพทราชาเชนกน21(ภาพท 32)

ในแงรายละเอยดเกยวกบงานประดบอาคารและงานประณตศลปในสมยพระเพทราชากมพฒนา-

การมากขน ซงลวดลายงานประดบในสมยนนเมอนามาวเคราะหกบธรรมาสนวดมณชลขนธจะสงเกตเหน

พฒนาการดงน

- ฐานสงห ลกษณะฐานสงหในสมยพระเพทราชาคลายฐานสงหทธรรมาสนวดมณชลขนธ

ตวอยางเชน ฐานสงหทหนาตางพระอโบสถวดบรมพทธาราม ลกษณะเปนฐานสงหตอเนองกนและลาย

ประดบนมสงหกยงมความเกยวของกบลายนมสงหทฐานธรรมาสนหลงนเชนกน22 สวนลวดลายกาบเทา

สงหทวดแหงนทาเปนลายกระหนกสามเหลยมทงสามสวนและขางใตทาเปนกกลาย ซงเทยบไดกบลายรป

สามเหลยมกลบหวทกรวยเชงทวดราชบรณะ23 (ภาพท 33 - 34)

- ลายกระจง ในสมยพระเพทราชาลายกระจงยงคงเปนทนยมในงานประดบอาคารและ

อนๆ เชน การประดบกระจงเปนทนยมในสมยสมเดจพระนารายณเหนไดจากตวอยางของธรรมาสนวดมณ

ชลขนธทนยมใชกระจงในการประดบและลายเหลานไดสบทอดในสมยตอมา24 ตวอยางเชน ลายแถว

กระจงปฎญาณทซมบนแถลงของวดบรมพทธาราม25 (ภาพท 35) เปนตน

- ลายกาบและประจ ายามอก การประดบลายกาบในสมยพระเพทราชาไดมพฒนาการท

สบตอมาจากสมยพระนารายณ คอ การทากาบไผทมลายกระจงประดบภายในคลายกบธรรมาสนวดมณ

เรองเดยวกน, หนา 90 – 91.

62,76.

23สนต เลกสขม, พฒนาการของลายไทย : กระหนกกบเอกลกษณไทย. กรงเทพฯ : หนา 326 - 328.

25 สนต เลกสขม, พฒนาการของลายไทย : กระหนกกบเอกลกษณไทย. กรงเทพฯ : หนา 325.

สำนกหอ

ชลขนธ นอกจากนยงพบการทากาบกระจงค คอ การทากาบใหญทสนนอกของเสาและกาบเลกทสนในของ

เสา26 เชน กาบบนและกาบลางทกรอบเสาหนาตางพระอโบสถวดบรมพทธาราม27 (ลายเสนท 6)

นอกเหนอจากการวเคราะหววฒนาการของลวดลายในธรรมาสนวดมณชลขนธ ยงมโครงสรางและ

ลวดลายประดบทพฒนาตอเนองตงแตสมยพระเจาปราสาททอง ซงวเคราะหจากหลกฐานอนๆ ดงน

- ลายชอหางโต ในสมยอยธยาตอนปลายลายชอหางโตปรากฏขนทวดไชยวฒนาราม

ลายนมลกษณะคลายชอดอกไมประดษฐ ซงในสมยพระนารายณลวดลายนไมคอยไดรบความนยมแตได

สบทอดมาถงสมยพระเพทราชาทวดบรมพทธาราม (ลายเสนท 7) ลกษณะลายชอหางโตทวดนคลายคลง

กบวดไชยวฒนารามซงตรงกลางตกแตงดวยลายกระจง28

- ลายกระหนก ในสมยพระเจาปราสาททองลายกระหนกไดกลบมาเปนทนยม เหนไดจาก

ลายกระหนกหางกนรทซมเมรทศวดไชยวฒนาราม อยางไรกตามในสมยสมเดจพระนารายณลายกระหนก

ไมไดเปนทนยมมากนก สวนใหญจะถกนาไปผสมกบลายกานขดและใบไมแบบตะวนตก ตอมาในสมยพระ

เพทราชาจงนยมลวดลายใบไมซกซอนแทน (ลายเสนท 8) ซงลายกระหนกจะเรมมความสาคญมากขนใน

รชกาลตอมาและสงอทธพลไปยงศลปะรตนโกสนทร29

จากทไดศกษาขอมลพบวาลวดลายหนากระดานในสมยอยธยาตอนปลายไดรบอทธพลมาจาก

สมยอยธยาตอนกลาง ซงลายหนากระดานทธรรมาสนวดมณชลขนธนาจะสบตอมาจากสมยนเชนกน อนง

ในสมยพระเพทราชาพบหลกฐานเกยวกบลวดลายหนากระดานไมมากนก ตวอยางทพบ เชน ลายหนา

กระดานทปรางควดมงกฎ เปนลายดอกจอกกานแบงทมความคลายคลงกบทวดโลกยสธาเชนกน

สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน , 2532 หนา

72 – 73.

27 สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 106.

29 รายละเอยดเกยวกบลายกระหนกทซมเมรทศ วดไชยวฒนาราม ด เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมอง

โบราณ, 2545 หนา 37. สวนลายกระหนก เพมเตม ด สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310).

กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน , 2532 หนา 69 - 71.

สำนกหอ

(ลายเสนท 9) นอกจากลายหนากระดานแลว ลายกลบบวประดษฐของทงสองวดนยงมความคลายคลงกน

อกดวย อยางไรกตาม ยงไมสามารถสนนษฐานไดวาปรางคและลวดลายเหลานสรางขนในสมยพระเพท

ราชาหรอไมเพราะคณภาพของฝมอชางดอยกวาวดบรมพทธาราม30

แตเมอสงเกตลายดอกจอกกานแบงทวดมงกฎและนามาเปรยบเทยบกบลายดอกจอกกานแบงท

ฐานธรรมาสนวดมณชลขนธพบวามความแตกตางกน โดยลายทวดมงกฎมการแทรกลายประจายามสลบ

กบดอกกลมและลวดลายมความละเอยด สวนลวดลายกลบบวประดษฐทวดโลกยสธาพบวามความ

คลายคลงกบทธรรมาสนวดมณชลขนธแตมรายละเอยดและมความเปนธรรมชาตมากกวา (ลายเสนท 10)

แตทงนกยงไมสามารถสรปไดวาปรางคองคนสรางขนในสมยใด แตโดยรวมแลวลายหนากระดานในสมย

พระเพทราชาและหลงจากนนาจะมลกษณะทคลายคลงกบสมยพระเจาปราสาททองและธรรมาสนวดมณ

ชลขนธในสมยพระนารายณ แตอาจจะมรายละเอยดทซบซอนและวจตรมากขน

ในการวเคราะหลวดลายของธรรมาสนวดมณชลขนธเพอศกษาววฒนาการของลวดลายไทย

ประเพณในสมยพระเพทราชานน แสดงใหเหนถงความลายเอยดของลวดลายนนมมากขน จากลวดลาย

กานขดทเปนธรรมชาตเรมมการทาลายกระหนกแบบประดษฐ รวมทงยงคงเหลอลายใบไมแบบตะวนตก

ซงจะหมดความนยมลงในสมยอยธยาตอนปลายของรชสมย กลายมาเปนลายกระหนกอยางเตมรปแบบ

และสงอทธพลมายงสมยรตนโกสนทรตอมา

สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน , 2532

หนา 86 - 87.

สำนกหอ

บทท 5

บทสรป

ธรรมาสนในสมยอยธยาแตละหลงมความงดงามและมอายเกาแก แตเนองจากโครงสรางของ

ธรรมาสนท าดวยไมทงหมดท าใหเกดความผพงและเสยหายจนบางชนสวนไมสามารถบรณะได อกทง

หลกฐานทระบอายสมยของธรรมาสนบางหลงยงไมเพยงพอตอการศกษาเนองจากปจจบนธรรมาสนถกลด

ความส าคญลงท าใหขอมลเกยวกบหลกฐานเหลานยงคงมอยนอย ทงนผ วจยจงเกดประเดนทจะศกษา

ศลปกรรมของธรรมาสนสมยอยธยาเพมเตมโดยใชหลกฐานทมอายสมยชดเจนและเพยงพอทจะวเคราะห

รปแบบศลปกรรมได เมอไดบนทกและรวบรวมขอมลไดพบธรรมาสนของวดมณชลขนธทพพธภณฑสถาน

แหงชาตสมเดจพระนารายณ ซงธรรมาสนหลงนมจารกทระบอายสมยชดเจนในป พ.ศ.2225 ตรงกบรช

สมยของสมเดจพระนารายณมหาราช นบเปนหลกฐานทเหมาะสมตอการศกษาเพราะลวดลายแบบไทย

ประเพณบนธรรมาสนหลงนพบไดไมมากนกในสมยนทศลปะตะวนตกเปนทนยม ผ วจยจงเกดหวขอใน

การศกษางานไทยประเพณของธรรมาสนวดมณชลขนธทามกลางอทธพลศลปกรรมตะวนตกในสมยพระ

นารายณและพฒนาการของงานไทยประเพณในสมยสมเดจพระเพทราชาตอมา

เรมแรกไดท าการศกษาประวตศาสตรของเมองลพบร รวมทงศกษาประวตของธรรมาสนและวด

มณชลขนธจากหลกฐานชนตนทงหมด อกทงยงท าการศกษาจารกบนอาสนะของธรรมาสนเหลานเพอ

วเคราะหและยนยนอายสมย ซงจากการวเคราะหพบวาตวอกษรทใชในจารกนมอายตรงกบในสมยสมเดจ

พระนารายณจรง จากนนจงไดท าการตรวจสอบโครงสรางและลวดลายของธรรมาสนหลงนวางาน

ศลปกรรมไทยประเพณในสมยพระนารายณมพฒนาการตอเนองมาอยางไรบาง ซงจากการตรวจสอบ

พบวาโครงสรางของธรรมาสนหลงนมทรวดทรงทสงชะลด ฐานมลกษณะแอนเหมอนทองเรอส าเภา เสน

รอบนอกของธรรมาสนตงแตฐานคอยๆสอบเขาจนถงยอดของหลงคา ซงทกลาวมาทงหมดนจะเหนไดวา

ธรรมาสนหลงนเปนหนงในธรรมาสนในสมยอยธยาตอนปลายทมความออนชอยกวาธรรมาสนในสมย

อยธยาตอนตนและตอนกลางทมโครงสรางใหญและทรวดทรงแขงแรง

ในสวนของลวดลายบนธรรมาสนวดมณชลขนธ ผ วจยไดท าการวเคราะหโดยเปรยบเทยบกบ

ธรรมาสนหลงอนทสรางในสมยอยธยาเชนกน ในการตรวจสอบลวดลายโดยรวมนนยงไมเปนลายประดษฐ

สำนกหอ

แบบกระหนกมากนก ลายยงคงความเปนธรรมชาตและมววฒนาการตอเนองมาจากสมยพระเจาปราสาท

ทอง แตสงทเรมพฒนามากขนอยางสงเกตไดชดคอฐานสงหบนฐานธรรมาสนหลงนมลกษณะทแตกตางไป

จากขางสงหในสมยอยธยาตอนกลางคอ มลกษณะเปนสน มบวหลงสงหเพมขน มการประดบลวดลายท

กาบเทาสงหและนมสงห ซงลกษณะทกลาวมานมพฒนาการมากขนในสมยตอมาและเปนลกษณะเฉพาะ

ในสมยอยธยาตอนปลายนอกจากฐานสงหแลวลายกระจงบนธรรมาสนหลงนถอเปนลวดลายส าคญและ

นยมในสมยพระนารายณ ไมวาจะเปนลายกระจงเจม ลายกระจงตาออยและลายกระจงปฏญาณ ลวนเปน

ลวดลายทสงอทธพลใหกบสมยพระเพทราชาและสมยตอมาอกดวย

ในสมยอยธยาตอนปลายลายกาบและเปนลายทยงคงสบทอดมาตงแตสมยอยธยาตอนกลาง แต

ไดมพฒนาการทเปลยนไป จากการศกษาลายกาบทธรรมาสนชลขนธและธรรมาสนวดเสาธงทองซงมอาย

ทเกาแกกวา พบวาลายกาบไผของธรรมาสนวดเสาธงทองนนมขนาดใหญและปอม สวนกาบไผทธรรมาสน

วดมณชลขนธมการท าลายกระจงภายในและลกษณะของกาบมความเรยวยาว สะบดปลายเลกนอย ลาย

กาบนไดสงอทธพลใหกบสมยพระเพทราชาและมการพฒนาเพมเตมคอการท าลายกาบคทงดานบนและ

ดานลาง ซงเปนทนยมในสมยหลงตอมา นอกจากลวดลายทปรากฏบนธรรมาสนวดมณชลขนธจะเปนหนง

ในตวอยางงานไทยประเพณทสงอทธพลในสมยพระเพทราชาแลว ยงมลวดลายอนๆในสมยพระเจา

ปราสาททองทยงสงผลถงสมยพระเพทราชา เนองจากในสมยพระนารายณนนงานแบบประเพณไทยไมได

รบความนยมมากนกจงถกน าไปผสมผสานกบงานศลปะตะวนตก ในสมยพระเพทราชานนจงไดมการท าน

บ ารงศาสนาและงานแบบประเพณไทยมากขนโดยกลบไปฟนฟศลปกรรมแบบอยธยากอนหนานคอสมย

พระเจาปราสาททองและยงคงพฒนางานชางของสมยพระนารายณแตไมมความนยมมากนก

จากการศกษาและวเคราะหทงหมดทกลาวมานแสดงใหเหนถงความเปลยนแปลงทางศลปกรรมท

ส าคญทสดในสมยอยธยาอนสบเนองมาจากระบบการเมองการปกครองในสมยสมเดจพระนารายณ

มหาราช ท าใหเมองลพบรกลายเปนธานทส าคญทยงหลงเหลอหลกฐานทางโบราณคดใหไดศกษาสบไป

รวมทงความงามของศลปะแบบไทยประเพณของธรรมาสนวดมณชลขนธทสงอทธพลมาถงสมยอยธยา

ตอนปลายชวงหลงกเปนหนงในสวนทส าคญทชวยพฒนางานศลปะไทยอยางตอเนองมาจนถงสมย

รตนโกสนทรในปจจบน

สำนกหอ

บรรณานกรม

กรมศลปากร, 84 กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2538.

____________, ววฒนาการพทธสถานไทย. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2533.

____________, สมเดจพระนารายณและพระเจาหลยสท 14 : บทวเคราะหทางวชาการเกยวกบ

สมพนธภาพไทย - ฝรงเศส รชสมยสมเดจพระนารายณ. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2530.

จมพล เพมแสงสวรรณ, “พระอโบสถและพระวหารทไดรบอทธพลตะวนตกสมยอยธยาตอนปลาย (พ.ศ.

2199 - 2310),” หนาจว : ฉบบประวตศาสตรสถาปตยกรรมและสถาปตยกรรมไทย. หนา 82.

ฉวงาม มาเจรญ, บษบกธรรมาสน. กรงเทพฯ :

ตรงใจ บรณะสมภพ และคนอนๆ, รายงานการวจยการศกษาสถาปตยกรรมตะวนตกทมอทธพลตอ

สถาปตยกรรมไทย ในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช จงหวดลพบร. กรงเทพฯ: คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2537.

เทม มเตม และจ าปา เยองเจรญ ”จารกเสาแปดเหลยม ” ใน จารกในประเทศไทย เลม 2: อกษรปลลวะ

อกษรมอญ พทธศตวรรษท 12 - 21. กรงเทพฯ : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, 2529. น. ณ ปากน า (นามแฝง), งานจ าหลกไม : . กรงเทพฯ : เมองโบราณ , 2537

____________, ธรรมาสน ศกดและศรแหงศลปะไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ , 2543.

____________,“ธรรมาสนจ าหลกไม,” เมองโบราณ. 20,1 (มกราคม – มนาคม 2537) : 122-129.

____________,“ธรรมาสน วดวรจรรยาวาส กรงเทพฯ สมยอยธยาตอนกลาง,” สารคด. 10,113

(กรกฎาคม 2537) : 74-75.

____________,“ลายคางคาว ดาวเพดาน,” เมองโบราณ. 30,4 (ตลาคม – ธนวาคม 2547) : 76-78.

____________, ววฒนาการลายไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ , 2524.

____________,“ศลปอยธยาสมยพระนารายณ,” เมองโบราณ. 3,3 (เมษายน – มถนายน 2520) : 44-66.

____________, ศลปะกบโบราณคดในสยาม. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2520.

นธ เอยวศรวงศ, การเมองไทยสมยพระนารายณ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2527.

นวต กองเพยร,“ธรรมาสน วดโพธเผอก,” ศลปวฒนธรรม. 16,10 (สงหาคม 2538) : 148-149.

____________,“ธรรมาสนอนงามวเศษ,” เดคอเรชนไกด. 3,25 (ตลาคม 2547) : 178-179.

สำนกหอ

พระมหาจรญ ยาวนน, “ธรรมาสนพนเมองลานนาในจงหวดล าปาง,”(วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาประวตศาสตรศลปะ มหาวทยาลยศลปากร, 2549) ภธร ภมะธน , “บษบกธรรมาสนวดมณชลขณฑ,” สมบตไทย. (2525) : 73.

วลลภา รงศรแสงรตน, ลพบร: อดต – ปจจบน. กรงเทพ: ไทยวฒนาพานช, 2537.

วรยา บวประดษฐ, “ฐานสงหศลปะอยธยา,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร

ศลปะ มหาวทยาลยศลปากร, 2549)

ศราวธ ดรณวต, บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและบษบกธรรมาสนในสมยรตนโกสนทรตอนตน.

กรงเทพฯ: สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2541.

ศกดชย สายสงห, โครงการยอยท 3 : พฒนาการของงานศลปกรรมเมองลพบรตงแตพทธศตวรรษท 12 ถง

พทธศตวรรษท 24 :พฒนาการศลปกรรมสมยกอนอยธยาและสมยอยธยา (พทธศตวรรษท 18 -

23). นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, 2555.

สมใจ นมเลก, เครองบนและงานประดบบางประการของสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : ภาควชา

ศลปสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2536.

สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545.

____________, พฒนาการของลายไทย : กระหนกกบเอกลกษณไทย. กรงเทพฯ :

____________, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ

เจมส ทอมปสน , 2532.

สนต เลกสขม, ศลปะอยธยา งานชางหลวงแหงแผนดน. กรงเทพฯ :

หวน พนธพนธ, ลพบรทนาร. พระนคร: โอเดยนสโตร, 2515.

อชรชญ ไชยพจนพานช, โครงการยอยท 3 : พฒนาการของงานศลปกรรมเมองลพบรตงแตพทธศตวรรษท

12 ถงพทธศตวรรษท 24 :สถาปตยกรรมประเภทอาคารสมยสมเดจพระนารายณ.นครปฐม :

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, 2555.

อมพร มาลย, บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : สาขาวชาประวตศาสตร

สถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2537.

สำนกหอ

ภาพท 1

จารกบนอาสนะของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 2

ตวอกษรในสนธสญญาไทย – ฝรงเศสในสมยพระนารายณ

ทมา: http://www.sac.or.th/databases/inscriptions/inscribe_detail.php?id=1204

ภาพท 3

โครงสรางธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 4

ลองถนของฐานธรรมาสน วดเสาธงทอง จ.ลพบร

ภาพท 5

บนไดนาคทฐานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 6

อาสนะของบษบกธรรมาสน วดมณชลขนธ

ภาพท 7

ลวดลายกระจงทฐานของบษบกธรรมาสน วดมณชลขนธ

ภาพท 8

กระจงรวนทฐานบษบกธรรมาสน วดมณชลขนธ

ภาพท 9

กระจงตาออย กระจงปฏญาณและกระจงมมของธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 10

หนากระดานลายดอกสเหลยมขนมเปยกปนสลบกบลายหกเหลยมและลายกระจงฟนปลาทบวหงาย

ภาพท 11

หนากระดานลายดอกซกดอกซอนและลายกลบบวมไสทบวหงาย

ภาพท 12

หนากระดานลายดอกกลมสลบกบลายกระหนกเฉยงและลายกระจงฟนปลาทบวหงาย

ภาพท 13

หนากระดานลายดอกสเหลยมขนมเปยกปนสลบกบวงรและลายกลบบวมไสทบวหงาย

ภาพท 14

ฐานสงหของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 15

ลวดลายกานขดธรรมชาตทฐานสงหของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 16

ลายกลบบวประดษฐทกรอบดานในและลายดอกสเหลยมสลบกบลายลกฟกทกรอบดานนอกของอาสนะ

บษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 17

ลายกาบบน กาบลางและประจ ายามอกทเสาของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 18

กาบไผตกแตงดวยลายกระจงภายใน มลายกลบบวทหวเสาและลายดอกสเหลยมสลบกบลกฟกทง

บนและลางของเสาบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 19

ดาวเพดานของบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 20

ลายกระจงฟนปลาและลายดอกกลมทใตหลงคายอดบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 21

หลงคายอดบษบกธรรมาสนวดมณชลขนธ

ภาพท 22

ธรรมาสนเทศนวดพระพทธชนราช จ.พษณโลก

ทมา : http://www.phitsanulokhotnews.com/2013/08/08/41487

ภาพท 23

ลายพนธพฤกษาและลายดอกโบตนบนธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร

ภาพท 24

ฐานสงหทฐานพระพทธรปทรงเครองในเมรทศเมรราย วดไชยวฒนาราม จ.พระนครศรอยธยา

ทมา: http://www.oknation.net/blog/print.php?id=187502

ภาพท 25

ฐานสงหทหนาตางตกพระเจาเหา ในพระราชวงนารายณราชนเวศน จ.ลพบร

ภาพท 26

บนไดบษบกธรรมาสนวดใหญสวรรณาราม จ.เพชรบร

ทมา: อมพร มาลย, บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : สาขาวชา

ประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2537.

ภาพท 27

ลายกาบไผทเสาบษบกธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร

ภาพท 28

หลงคายอดบษบกธรรมาสนวดเสาธงทอง จ.ลพบร

ภาพท 29

ลวดลายปนปนทหนาบนของอาคารวดตะเวด

ทมา : หองสมด ศาสตราจารย หมอมเจาสภทรดศ ดศกล

ภาพท 30

ตพระธรรม สมยพระนารายณ

ทมา: สนต เลกสขม, พฒนาการของลายไทย : กระหนกกบเอกลกษณไทย. กรงเทพฯ :

ภาพท 31

พระอโบสถวดบรมพทธาราม จ.พระนครศรอยธยา

ทมา: http://www.comingthailand.com/ayutthaya/wat-boromphuttharam.html

ภาพท 32

พระอโบสถวดพระยาแมน จ.พระนครศรอยธยา

ทมา: http://info.dla.go.th/public/travel.do?cmd=goDetail&id=5381&random=1340343636350

ภาพท 33

กาบเทาสงหทหนาตางพระอโบสถวดบรมพทธาราม

ภาพท 34

ลายสามเหลยมกลบหวทกรวยเชงวดราชบรณะ จ.พระนครศรอยธยา

ภาพท 35

ลายกระจงทซมบนแถลง พระอโบสถวดบรมพทธาราม

ลายเสนท 1

ธรรมาสนวดมณชลขนธ

ทมา: สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส

ทอมปสน , 2532

ฐานธรรมาสนวดมณชลขนธ

ทมา: ศราวธ ดรณวต, บษบกธรรมาสนในสมยอยธยาและบษบกธรรมาสนในสมยรตนโกสนทรตอนตน.

เรอนธรรมาสนวดมณชลขนธ

ธรรมาสนวดวรจรรยาวาส

ฐานสงหทพระพทธรป เมรทศเมรราย วดไชยวฒนาราม

ทมา: สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 143.

กาบบน กาบลางทพระอโบสถวดบรมพทธาราม

ทมา: เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545 หนา 106.

ดานซาย: ลายชอหางโตทวดไชยวฒนาราม

ดานขวา: ลายชอหางโตทวดบรมพทธาราม

ทอมปสน , 2532

ดานซาย: ลายกระหนกหางกนรทซมเมรทศวดไชยวฒนาราม

ดานขวา: ลายใบไมซกซอนในสมยพระเพทราชา ทหนาบนซมประต วดบรมพทธาราม

ทอมปสน , 2532.

บน: ลายดอกจอกกานแบงทวดโลกยสธา (ราว พ.ศ. 2199 - 2231)

กลาง: ลายดอกจอกกานแบงท วดมณชลขนธ (พ.ศ.2225)

ลาง: ลายดอกจอกกานแบงทวดมงกฎ (ราว พ.ศ.2233 - 2301)

ทมา:สนต เลกสขม, ลวดลายปนปนแบบอยธยาตอนปลาย (พ.ศ. 2172 - 2310). กรงเทพฯ : มลนธ เจมส

ดานซาย: ลายกลบบวประดษฐวดมงกฎ

ดานขวา:

ธรรมาสน์จากวัดมณีชลขันธ์ อ....

Documents

อาหารสมอง...

อ ตสาหกรรมกระดาษ

พัฒนาการด้านการเน้นเสียงพยางค์ในภาษาอังกฤษของผู้เรียนเป็น...

ตัวอย างแนวข อสอบ e-exam...

แบบฝึกหัดภาษาแม่ · 3.2 ร...

อ. สัณห์สิรี...

นวัตกรรมและเทคโนโลยีการศึกษา(เครดิต...

ผนวก ข...

แผนการสอนรายหัวข อ ( topic...

ดร.ชวาลศักดิ์...

› office › wp-content › uploads › 2013 › 12 ›...

คู่ มื อ...

อ.เดชรัตน์ ไตรโภค...

syncretism) ส น ักห อ...

งานนำเสนอ อ อ ญญปารย 333

¹บบ... · web viewแบบให คะแนน...

new...

การเต&ยม)อ+ลและการออกแบบ0อ...

อ ปกรณ ตกแต งแท โตโยต...

10...