หัวข้อวิชา ก · web viewoccupational safety and health administration (osha)...

หวขอวชา ก. ความรพนฐานเกยวกบการยศาสตรประกอบดวยหวขอเรอง

1.นยามและความเปนมา2.ขอบเขต และความสำาคญของการยศาสตร3.วตถประสงคและองคความร

แนวคดการยศาสตรถกนำามาใชเพอเพมประสทธภาพและความ

ปลอดภย โดยมงเนนจดสนใจในเรองพฤตกรรมของมนษยและปฏสมพนธของมนษยทมตอเครองจกร อปกรณ ผลตภณฑสงแวดลอมและกระบวนการทมนษยใชในการทำางาน และชวตประจำาวนวตถประสงค

เมอศกษาเรองนจบแลว สามารถอธบายนยาม ความสำาคญและองคความรเกยวกบการยศาสตรได

เรองท 1 นยามและความเปนมา1.1 นยาม

คำาวา เออรโกโนมกส (Ergonomics) เปนศพทเฉพาะทคอนขางแพรหลายในปจจบน บคคลทวไปมกจะไดยนไดฟงกน โดยเฉพาะในการโฆษณาขายสนคาหรอผลตภณฑ แตอาจไมเขาใจในความหมายทชดเจน แมคนททำางานในระดบวชาชพชนสงกอาจยงไมเขาใจดนก คำานมความหมายทเกยวของกบคนทำางานทใชเครองมอหรออปกรณตาง ๆ ในการทำางานวาสะดวกสบายและเหมาะสมเพยงใดอนจะสงผลใหการทำางานนนมประสทธภาพมากทสด ผปฏบตงานสวนใหญมกประสบปญหาความไมสะดวกสบายหรอความไมคลองตวในการทำางานทมกจะเกดขนจากสาเหตตาง ๆ เชน การออกแบบเครองมอ การกำาหนดวธการทำางาน การออกแบบสถานทำางานและสถานททำางาน ตลอดจนสภาวะแวดลอมทไมเหมาะสม เปนตน ยกตวอยางทเหนไดชด ไดแก

ตวอยางท 1 พนโตะทำางานทใชเพอประกอบผลตภณฑตาง ๆ หากสงเกนไปเพยง 5 เซนตเมตร กอาจจะทำาใหผลผลตของคนงานลดลงถงรอยละ 20 หรอมากกวา เนองจากผปฏบตงานจะตองยกหวไหลและยกแขนเพอใหสามารถจบชนงานได ทาทางการทำางานเชนนเปนการขดตอหลกการทางชวกลศาสตร(Biomechanics) ทกำาหนดใหกลามเนอรบภาระสถต (static load) นอยทสด โดยหวงวาจะใหกลามเนอมความลานอยลงตลอดการทำางาน มฉะนนแลวอาจทำาใหคนงานตองชดเชยความเมอยลาดวยการฉวยโอกาสพกงานเปนระยะ ๆ อนเปนผลทำาใหมผลผลตลดนอยลง

ตวอยางท 2 การออกแบบฉลากตดขวดยาสำาหรบผปวยทมปญหาสายตา หากมการออกแบบทไมด ทงในแงของแบบหรอชนด

ของตวอกษร ขนาดของตวอกษรและสของตวอกษร กจะทำาใหผปวยมองเหนวธการใชยา หรอมองเหนขอความบนฉลากไดไมชด อาจทำาใหเกดอนตรายในการใชยาได ซงในทาง การยศาสตรเราสามารถออกแบบฉลากยาโดยใชแบบ ขนาดและสตวอกษรใหเหมาะสมสำาหรบผปวยทมปญหาสายตาไดเปนอยางด

Ergonomics มาจากรากศพทในภาษากรก 2 คำา คอ ergon ซงแปลวา งาน (work) กบ nomos ซงแปลวา กฎ หรอระเบยบ (natural laws) ดงนน เมอรวมคำาทงสองคำาเขาดวยกนจะไดความหมายของ ergonomics วาเปนการศกษากฎเกณฑในการทำางาน โดยมเปาหมายเพอทจะปรบปรงงาน หรอสภาวะงานใหเขากบแตละบคคลทปฏบตงานหรอทำางานในสถานทตาง ๆ และใชความรตลอดจนกระบวนการ หรอวธการตาง ๆ โดยคำานงถงผลกระทบจากงานททำาทงทางดานรางกายและจตใจ ซงงานททำานนจะตองไมเปนอนตรายตอสขภาพและมความปลอดภยในการทำางาน อกทงยงสามารถเพมประสทธภาพในการทำางานของผปฏบตงานดวย

Ergonomics เกดขนตงแตป ค.ศ. 1949 โดยการบญญตศพทของนกเออรโกโนมกส ชาวองกฤษ ชอ K.F.H. Murrell ซงไดทำาใหเกดการรวมตวของกลมคนสาขาตาง ๆ ททำางานเกยวกบดาน Ergonomics ซงการรวมตวนทำาใหเกดวารสารฉบบแรกในสาขานทมชอวา " Ergonomics " ขนครงแรกในเดอนพฤศจกายน ป ค.ศ. 1957 และมการจดตงสมาคม Ergonomics นานาชาต (The International Ergonomics Association) และในปเดยวกนนเอง ทประเทศสหรฐอเมรกากไดจดตงสมาคม Human Factor Society ขนเชนกน

ความหมายของคำาวาการยศาสตรนน ในประเทศสหรฐอเมรกาและแคนาดาใชคำาวา Human Factors ซงใชในศพทบญญตวา

มนษยปจจย ในขณะทประเทศทางแถบยโรป รวมทงประเทศไทยใชคำาวา Ergonomics ซงทงสองคำานมความหมายในทางปฏบตทไมแตกตางกน บางครงอาจไดยนคำาวา Human Factors Engineering หรอ Human Engineering ซงใชศพทบญญตวาวศวกรรมมนษย กใหเขาใจวาหมายถง Ergonomics นนเอง

สถาบนความปลอดภยในการทำางาน กรมแรงงาน กระทรวงมหาดไทย (ปจจบนเปนกรมสวสดการและคมครองแรงงาน กระทรวงแรงงาน) ไดใหความหมายของ Ergonomics วา “วทยาการจดสภาพงาน และไดใช” กนทวไปในการฝกอบรมเจาหนาทความปลอดภยในการทำางานระดบตาง ๆ ซงถอวาเปนชอทสอความหมายไดด

สมาคมการจดการแหงประเทศไทยไดบญญตศพท Ergonomics ไววา สมรรถยศาสตร“ ”ซงหมายถงศาสตรทเกยวกบความสามารถ ในทนหมายถงความสามารถในการทำางานของมนษยทจะสามารถทำางานในลกษณะตาง ๆ ได โดยเทยบเคยงกบคำาวา Human Performance Engineering

คณะอนกรรมการบญญตศพทวศวกรรมศาสตร สาขาเครองกลและอตสาหกรรมของราชบณฑตยสถานไดพจารณาบญญตศพท Ergonomics ไวคอ การยศาสตร โด“ ” ยอธบายวา การย “ ”

เปนคำาในภาษาสนสกฤต หมายถง การงาน หรอ work และ ศาสตร กคอ วทยาการ หรอ Science นนเอง รวมความเปน Work Science คณะอนกรรมการฯ ไดอปมาอปมยและเทยบเคยงกบวธการบญญตศพทของคำาวา Economics ซงมาจากคำาวา

Econ กบ Nomos และในทสดกเปน เศ“ รษฐศาสตร ในลกษณะ”เดยวกน

ในหลายทศวรรษทผานมา ความหมายของ “Ergonomics” ไดรบการปรบเปลยนไปในเชงปฏบตวาคอ การศกษาเกยวกบการ“ประสานกน หรออนตรกรยาระหวางมนษยและเครองมออปกรณภายใตสงแวดลอมทมนษยทำางานอย ความหมายน” ดเหมอนจะครอบคลมองคประกอบทสำาคญทสดไวแลว คอ มนษย เครองมออปกรณ สงแวดลอมและอนตรกรยาทซบซอนระหวางปจจยทงสามน

ความหมายของคำาวา Ergonomics อกอยางหนงทขยายความเพมขนจากทกลาวมาแลว โดยครอบคลมถงการออกแบบผลตภณฑ เครองมอ อปกรณ หนวยททำางาน (work station) และระบบงาน (work system) เพอใหบคคลผใช ผปฏบตงาน สามารถทำางานไดอยางมประสทธภาพมากทสด

Sanders และ McCormick (2530) ไดใหความหมายทเนนความสำาคญของมนษยเปนหลก คอ การยดลกษณะธรรมชาตของมนษยเปนเกณฑในการออกแบบสรางเครองมอ อปกรณ และวธการทำางาน ภายใตสภาวะแวดลอมใด ๆ อยางมเปาหมาย กลาวคอ การใชความพยายามทจะเพมประสทธภาพในการทำางาน โดยอาศยเหตผลทสอดคลองกนระหวางระบบ คน-เครองมออปกรณ-สงแวดลอม โดยไมสงผลกระทบตอสขภาพและความปลอดภยของคนทำางาน

Occupational Safety and Health Administration (OSHA) ไดใหคำาจำากดความของ Ergonomics วา เปนการศกษาการออกแบบความตองการทเกดจากงาน ซงสมพนธกบความสามารถและขอจำากดของมนษยทงทางรางกายและจตใจ กลาวคอ Ergonomics เปนความพยายามในการหาวธทจะปรบงานใหเหมาะกบคน (Put the right job to the right man) มากกวาการ

ปรบคนใหเหมาะกบงาน โดยมหลกการทจะปองกนการทำางานดวยทาทางทไมเหมาะสม หรอไมปลอดภย เพอลดแนวโนมทจะเกดความเมอยลา โดยการประเมนและออกแบบสถานททำางาน สงแวดลอมในการทำางาน และสภาพการทำางาน เครองมอ อปกรณ กระบวนการผลต ตลอดจนการฝกอบรม เพอใหผปฏบตงานสามารถทำางานไดอยางเหมาะสม

สำาหรบองคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization, ILO) ไดใหคำาจำากดความของ Ergonomics ไววา การประยกตใชวชาการทางดานชววทยาของ“มนษยและวศวกรรมศาสตรใหเขากบคนงานและสงแวดลอมในการทำางานของเขา เพอใหคนงานเกดความพงพอใจในการทำางาน และไดผลผลตสงสด ดงนน ” Ergonomics จงเปนวชาการทเกยวของกบการปรบงานใหเขากบความสามารถทงทางดานรางกายและจตใจ รวมทงขอจำากดของคนงาน

ทายทสดคณะกรรมการบญญตศพทวศวกรรมศาสตร สาขาเครองกลและอตสาหกรรมของราชบณฑตยสถานไดพจารณาบญญตศพท ของคำาวา Ergonomics ไววา "การยศาสตร " โดยไดอธบายวา การย เปนคำาในภาษาสนสกฤต หมายถง การงาน หรอ work และศาสตร กคอวทยาการ หรอ science นนเอง รวมความเปน Work science ในปจจบนคำาวา การยศาสตร เปนทยอมรบ“ ”และใชกนแพรหลายมากขน

จากความหมายและชอเรยกตาง ๆ ทใชเรยกขานกนดงทไดกลาวถงขางตน ตางกมวตถประสงค หรอเปาหมายทเหมอนกนอยางหนงกคอ การศกษาขอมลของมนษยเพอใชประโยชนในการออกแบบสงตาง ๆ หรอระบบทมมนษยเขาไปเกยวของ เพอใหมนษยสามารถใชงาน หรอทำางานไดอยางมประสทธภาพและปลอดภย

การเนนองคประกอบดานมนษย หมายถง การประยกตอยางมระบบเพอการมและใชขอมลเกยวกบคณลกษณะตาง ๆ ของมนษย เชน ความสามารถและขอจำากดตาง ๆ เพอมาใชพจารณาสำาหรบการออกแบบระบบ หรอวธทำางานใหไดตามวตถประสงค ซงสามารถแยกออกเปน 3 ประการ ดงน (Alexander และ Pulat, 1985)

1. ภาวะสบาย (comfort)2. สวสดภาพ (well-being)3. ประสทธภาพ (efficiency) ทเกยวกบ

ก. การผลต (production)ข. รางกาย (physiological)ค. จตใจ (mental)

การประยกตใชความรทางดานการยศาสตรในอนทจะสงเสรมประสทธภาพ ความปลอดภยและความสบายในการทำางาน สามารถทำาไดโดยการสรางความสมพนธทดใหเกดขนระหวางเครองมอ คน และสงแวดลอมในการทำางานของเขา การดำาเนนการดานการยศาสตร กคอการออกแบบและพฒนาปรบปรงสภาพการทำางาน ความหนกเบาของงาน การใชเครองมอทเหมาะสม รวมไปถงทาทางการทำางานเพอใหเกดประสทธภาพในการทำางานสงสด ซงหมายถงการลดขอผดพลาดในการทำางานและการเพมผลผลต รวมทงเปนการเพมคณภาพชวตในการทำางานอกดวย

1.2 ความเปนมา

การพฒนาของวทยาการเรองน มมาตงแตยคกอนประวตศาสตรซงเรมดวยการดดแปลงเครองมอลาสตว และอาวธประจำาตวทจะตองเหมาะสมกบผใช แตการพฒนาเปนไปไดชามากเพราะอาศยการลองผดลองถก (trial and error) จนกระทงถงยคปฏวตอตสาหกรรมประมาณ 200 กวาปมาน กไดเรมตนมพฒนาการควบคไปกบการพฒนาเทคโนโลย

นอกจากน ยงไดมการรเรมสรางเครองจกร เครองมอเพอทำางานแทนแรงงานคนและแรงงานจากสตว แตเนองจากวาวชาการดานชวตของมนษยยงตองเรยนรอกมาก ความทกขทรมานของผใชแรงงานในสมยนนจงเกดขนมากมาย และคาใชจายทเกดขนจากการลองผด ลองถกในระหวางการปฏวตอตสาหกรรมกเปนเงนจำานวนมหาศาล

สงคมมนษยไดเรมใชมาตรการทางกฎหมายมาควบคมเมอมการสญเสยเพมมากขน ความรเรองเวชศาสตรอตสาหกรรม (Industrial medicine) อาชวเวชศาสตร (occupational medicine) เรมมการสอนในโรงเรยนแพทย และวชาอาชวอนามย (occupational health) ไดเรมเปดสอนในโรงเรยนสาธารณสข การปรบปรงสภาพการทำางานในสถานประกอบกจการไดถกจดใหมขน เพราะมการพฒนากระบวนการผลตแบบจำานวนมาก (mass production) ทำาใหการเรยนรในเรองการศกษาเวลา (time study) และการศกษา การเคลอนไหว (motion study) กลายเปนความจำาเปนอยางยงสำาหรบการพฒนาอยางเปนระบบของอตสาหกรรมทมทรพยากรมนษยเปนองคประกอบสำาคญ

การศกษาเวลา เรมตนเมอ F.W. Taylor วศวกรชาวอเมรกนผทใชหลกวทยาศาสตรเพอหาวธทำางานทดทสด ซงขณะทเขาทำางานอยท Midvale Steel Co. ใน ป พ.ศ. 2424 ไดพยายามใชวธการทางวทยาศาสตร (scientific approach) ทจะคำานวณเวลาทใชในการทำางานของคนงาน แทนทจะใชวธคาดคะเนโดยการใชสามญสำานกแบบทเคยปฏบตกนมากอน

ในตนชวงศตวรรษท 19 Frank และ Lillian Gilbreth ไดรบการยอมรบใหเปนผบกเบกงานดาน Ergonomics โดยไดทำาการศกษาการเคลอนไหวของรางกายมนษยขณะทำางาน

(motion study) งานของพวกเขารวมไปถงการศกษาการปฏบตงานทตองอาศยความชำานาญ การศกษาความเมอยลา และการออกแบบสถานททำางานและเครองมอสำาหรบผทพพลภาพ การวเคราะหทมงานศลยกรรมในโรงพยาบาล ซงสงผลดมาจนถงวธการในปจจบนน กลาวคอ ศลยแพทยรบเครองมอผาตดโดยการบอกพยาบาลแลวยนมอไปรบ โดยตางกบในอดตทศลยแพทยจะตองหยบเครองมอจากถาดเอง ซงทำาใหเสยเวลาในการมองหาเครองมอ พอๆ กบการมองผปวยขณะผาตด นอกจากน F.B. Gilbreth ยงไดพจารณาเหนความผกพนกนระหวางตวแปรแตละตวในการทำางานของคน สงแวดลอม และการเคลอนไหวของการทำางาน เขาไดแสดงใหเหนวาผลกระทบตอคนทำางานยอมมผลตอผลผลต (productivity) เปนอนมาก แตเนองจากวาวทยาการในดานนมจำากด Gilbreth จงมงมนแตในเรองการวดเพอเพมประสทธภาพของการเคลอนไหวในการทำางานเทานน อยางไรกด ผลงานการศกษาของนกวจยอน ๆ ทแสดงถงความสำาคญของมนษยตอการทำางานกไดปรากฏ ในระยะตอมา

การประชมทางวชาการครงแรกเพอแลกเปลยนความรเกยวกบผลกระทบของสงแวดลอมในการทำางานทมตอสมรรถภาพของคนถกจดใหมขนภายหลงสงครามโลกครงท 1 เมอกลม Industrial Fatigue (ภายหลงคอ Industrial Health) Research Board ไดถกจดตงขนในประเทศองกฤษ งานศกษาวจยเรมมมากขนประมาณป พ.ศ. 2475 ขณะทภาวะการวางงานไดขยายตวไปอยางมากและการใชกำาลงงานของคนงานเปนไปอยางไมมประสทธภาพ

วธการวจยแผนใหมไดเรมมขนภายหลงสงครามโลกครงท 2 เมอมการพบวาขดความสามารถของคนงานถกจำากดโดยสมรรถนะของเครองมออปกรณทซบซอน เชน เครองบนและเรดาร เปนตน

อปกรณเหลานควรทำางานไดดภายใตขดจำากดของความสามารถของผใชงาน ทงนกเพราะวาการคดเลอกและการฝกคนใหเหมาะสมกบเครองมออปกรณนน เรมจะเปนเหตผลทยอมรบไมไดในโลกทพฒนาแลว การแกปญหาในเรองนไดมการประสานความรกนเปนครงแรกระหวางสาขาวชาตาง ๆ คอ ชววทยา การแพทย และวทยาศาสตรกายภาพ ความสนใจในเรองลกษณะเดยวกนไดเรมขนทสหรฐอเมรกา ตงแตป พ.ศ. 2491 และใชชอวทยาการวา Cybernetics ซงเปนการศกษาการสอความหมายและการควบคมในสตวและเครองจกรอปกรณ

ในชวงนเองทถอวาเปนชวงแหงการเปลยนแปลงแนวความคดดาน Ergonomics กลาวคอแตเดมมานกวทยาศาสตรเนนการทดสอบเพอคดเลอกคนใหเหมาะสมกบงาน (put the right man to the right job) และเนนการพฒนาวธการฝกอบรมเพอพฒนาคน ในชวงนเองเรมจะมความเขาใจทชดเจนขนวา แมจะอาศยการคดเลอกคน หรอการฝกอบรมทดกตาม การใชเครองมอ หรอเทคโนโลยทซบซอนนนกยงคงเกนขดความสามารถของผใชอยด จงถงเวลาทจะตองเปลยนแนวความคดเสยใหม เปนการการจดเครองมอหรองานใหเหมาะสมกบคนทำางาน (put the right job to the right man)

ชวงป พ.ศ. 2488 ถงป พ.ศ. 2503 ซงเปนชวงปลายสงครามโลกครงท 2 ในป พ.ศ. 2488 กองทพอากาศและกองทพเรอของสหรฐไดจดตงหองปฏบตการวศวกรรมจตวทยา (Engineering Psychology Laboratories) ขน และในขณะเดยวกนบรษทเอกชนแหงแรกกไดจดตงงานทางดานนเชนกน ความพยายามควบคกนทงของรฐและเอกชนนเกดขนอกในประเทศองกฤษ โดยการสนบสนนของสภาวจยทางการแพทย (The Medical Research Council) และกรมการวจยทางวทยาศาสตรและอตสาหกรรม (The Department of

Scientific and Industrial Research) วชาชพ Ergonomics จงถอกำาเนดขนมาในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 นเอง

สมาคมวชาการไดถกจดตงขนตามมาเปนลำาดบ เชน The Ergonomics Research Society ในป พ.ศ. 2492 เปนการตอนรบนกวจยโดยเฉพาะเรองสมรรถภาพของมนษยทกลบจากการปฏบตหนาทในสงครามโลก ครงท 2 เพอใหมารวมประชมศกษาแลกเปลยนความรดานวทยาการทำางาน ตลอดจนการประยกตใชความรนนในงานอตสาหกรรม และกไดมหนงสอเลมแรกไดรบการตพมพขนโดยใชชอวา Applied Experimental Psychology : Human Factors in Engineering Design (Chapanis, Garner, and Morgan, 2492) หลงจากนนอกไมกปกมการจดประชมหลายครง มเอกสารตพมพจำานวนมาก มหองทดลอง และมบรษททปรกษางานทางดานนเกดขนอกมากมาย

ในป พ.ศ. 2500 วารสาร Ergonomics ฉบบแรกไดถกจดพมพขน และพรอมกนนน The Human Factors Society ซงปจจบนเรยก The Human Factors and Ergonomics Society และ กไดถกจดตงขนในสหรฐอเมรกา และหนงสอ Human Factors in Engineering and Design (Sanders and McCormick, 2500) กไดรบการตพมพขนเปนครงแรกในปนเอง นอกจากน ประเทศรสเซยกไดรเรมโครงการ Sputnik และหนทางไปสอวกาศขนมา

ตอมา International Ergonomics Association กไดเกดขนในป พ.ศ.2502 ภายหลงจากการประชมนานาชาตทเมอง Leyden ในป พ.ศ.2500 เรอง “to promote the application of the human biological sciences to industrial and equipment design” เพอเปนแกนกลาง

เชอมตอระหวาง Human Factors และ Ergonomics Societies ของนานาประเทศทวโลก

ในประเทศออสเตรเลยไดมการจดประชมวชาการครงแรกทเมอง Adelaide ในป พ.ศ. 2507 และมการจดตง Ergonomics Society of Australia ขนในอก 2 ปตอมา

ในประเทศญปนไดมสมาคมการวจยทาง Ergonomics (The Japan Ergonomics Research Society) เกดขน โดยแตกสาขาออกไปตามภาคตาง ๆ 7 สาขา ทวประเทศ โดยกำาหนดงานวจยมงเนนแนวคดในดานคน (human being) เพอประเมนคนทตองทำางานกบวตถโดยเชอวาคนมระบบ (man system) ของตวเองและมเงอนไข (condition) ตอระบบนน ๆ โดยคนมสวนประกอบหลายสวน ซงมความสมพนธกนในแตละสวนและมความมงหวงทงในดานการมชวตอยและมกจกรรมในสงคมนน ๆ ดวย

ตงแตป พ.ศ. 2523 เปนตนมา Ergonomics ยงคงเตบโตไปเรอย ๆ ดวยจำานวนสมาชก ใน The Human factors Society ซงเพมขนสงกวา 4,000 คน ในป พ.ศ. 2529 หลงจากนนววฒนาการทางเทคโนโลยคอมพวเตอรกไดมสวนผลกดนให Ergonomics เปนทรจกกนมากขน ดงจะเหนไดจากการกลาวถงกนมากในนตยสารและหนงสอพมพทเกยวของกบคอมพวเตอรและในกลมผใชคอมพวเตอรเองในหวขอเรองการออกแบบอปกรณคอมพวเตอร Ergonomics ในสำานกงานทวไป การผลตโปรแกรมคอมพวเตอรทใชไดงาย ซงเทคโนโลยคอมพวเตอรไดกลายเปนสงทาทายใหมสำาหรบนก Ergonomics โดยไดใหความสนใจในเรองของอปกรณ เครองควบคมใหม ๆ ขอมลขาวสารทางจอภาพคอมพวเตอร และผลกระทบของเทคโนโลยใหม ๆ ตอผใช

สำาหรบประเทศไทยและประเทศในกลมอาเซยน ความรในวทยาการดานนยงมผรคอนขางจำากด จงไดมการรวมตวกนในลกษณะของกลมอาเซยนจดเปน South East Asian Ergonomics Society (SEAES) มสมาชกจาก 6 ประเทศ คอ บรไน อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และประเทศไทย ซงจดใหมการประชมทก 3 ป และไดจดประชมครงแรกทเมองจารกาตา ประเทศอนโดนเซย ในป พ.ศ. 2528 การประชมครงทสองจดขนทเมอง Denpasar เกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย ในป พ.ศ. 2531 ครงท 3 จดขนทกรงเทพมหานคร รวมกบการประชมของสมาคมทางการแพทยและสาธารณสข Asian Association Occupational Health เมอปลายเดอนพฤศจกายน 2534 (ACOH/SEAES 1991) การประชมครงท 4 ของสมาคม SEAES ไดจดใหมขนในกรงเทพมหานคร เมอเดอนพฤศจกายน ป พ.ศ. 2537 ครงท 5 จดขนทเมองกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ในชวงปลายป พ.ศ. 2540 จากนนประเทศไทยกไดมความพยายามทจะจดตงสมาคมการยศาสตรไทย (Ergonomics Society of Thailand) กนมาอยางตอเนอง จนประสบความสำาเรจในป พ.ศ. 2544 โดยใชอาคารสถาบนความปลอดภยในการทำางาน เขตตลงชน กรงเทพมหานคร เปนสถานทตงสมาคม

จากประวตความเปนมาของการยศาสตรตงแตในอดตกาลจนถงปจจบนทไดกลาวมาแลวนน นอกจากจะทำาใหทราบแนวความคดทปรบเปลยนและพฒนาไปตามยคสมยแลว ยงสามารถคาดการณแนวโนมของการยศาสตรในอนาคตไดอกดวย กลาวคอ

อดตกาล เนนการจดคนใหเหมาะกบงาน (ไมไดใชวธการของการยศาสตร)

อดต เนนการจดงานใหเหมาะกบคน (Put the right job to the right man)

ปจจบน เนนการออกแบบและปรบปรงเครองมอ อปกรณ สภาพการทำางานและสงแวดลอมในการ ทำางานใหเหมาะสมกบคนทำางาน (โดยวธการออกแบบตามหลกการยศาสตร)

อนาคต เนนการนำาเอาปจจยมนษย อนไดแก ความสามารถพนฐานและขอจำากดตาง ๆ ของมนษยกบทศนคตและความตองการดานตาง ๆ มาพฒนาระบบงานทกอใหเกดสภาพการทำางานทมประสทธภาพ ซงเปนผลใหพนกงานมสขภาพอนามย ความปลอดภยและคณภาพชวตทด

เรองท 2 ขอบเขตและความสำาคญของการยศาสตร2.1 ขอบเขตของการยศาสตร

การยศาสตรเกยวของกบแนวความคดทกประการทแสดงถงความสมพนธระหวางคนกบเครองจกรอปกรณ ในประเทศทพฒนาแลวลกษณะของงานสวนใหญจะเปนงานททำาโดยการชวยเหลอจากเครองจกรอปกรณ นนคอ ระบบการทำางานอาจพจารณาไดเปนระบบคน-เครองจกร (man-machine system) โดยทไมวาเครองจกรอปกรณตวนนจะเปนรถยนต เครองพมพดด หรอแผงบงคบควมคมกตามระดบความสามารถในการทำางานของเขาจะอยภายใตอทธพลของสภาพแวดลอมของวฒนธรรม สงคม เศรษฐกจ และสภาวะทางจตใจกบสภาวะทางกายภาพในระบบงานนน ๆ

ในระบบคน-เครองจกร คนจะทำางานในระบบทมกระบวนการทำางานเปนวงจรปดดงรปดานลาง โดยทคนจะทำางานไดกตอเมอไดรบการปอนกลบของขอมลอยางตอเนองผานการรบร และตอบสนองจากกลามเนอ ขอตอกระดก ผวหนง ตา ห และอวยวะรบความรสกอยางอนเชนเดยวกบปฏกรยาชวเคมภายในรางกาย ลกษณะงานในระบบนอาจเปนเพยงงานการรบร (perception) เชน งานเฝาดจอเรดาร เปนตน ซงมการใชแรงงานนอยมาก การขบรถนบเปนตวอยางทดอกประเภทหนงของงานในลกษณะการรบร การตดสนใจ และการสงใหกลามเนอทำางานอยางตอเนองกน ในขณะทขบรถ คนขบจะไดรบขอมลขาวสารผานทางประสาทตาและประสาทห มการตความขอมลและวเคราะห ตลอดจนตดสนใจตอบสนองซงอาจกระทำาไดโดยอตโนมต หรออาจตองใชเหตผลพจารณาประกอบการตดสนใจ ซงในระบบงานเชนนเครองจกรอปกรณทใชจะแสดงผลการทำางาน (ตอบสนองการสงงานจากผควบคม) ผานทางหนาปด แผงควบคม สงเสยงหรอแสดงสญญาณใหเหนไดดวยตา เพอใหผควบคมไดเขาใจ หรอรบทราบ หรอปรบปรงเปลยนแปลงวธการควบคมเครองจกร เพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพสงสด เครองจกรอปกรณควรทจะไดรบการออกแบบสรางโดยพจารณารวมเอาสมรรถภาพและขอจำากดของผควบคมเปนเกณฑสำาคญดวย แนนอนทสดการออกแบบเพอการสรางทเปนไปไดจะตองประนประนอมกบเหตผลทางดานการเงนและดานเทคนคอยดวยเสมอ

รปวงจรแสดงกระบวนการทำางานในระบบคน-เครองจกร

(จาก Grandjean, 1988, หนา 125.)

แนวคดอกแงหนงของการยศาสตรไดมาจากทฤษฎระบบทวไปซงถอวาระบบใดกตามจะทำางานไดดมประสทธภาพตองอาศยปจจยทจำาเปน 2 อยาง คอ

ก. องคประกอบของระบบจะตองไดรบการออกแบบอยางถกตองและ

ข. องคประกอบตองทำางานเขากนไดเปนอยางด เพอนำาไปสเปาหมายเดยวกน

ตวอยางทแสดงถงหลกการทงสองอาจพจารณาไดจากความตองการเครองยนตคณภาพเยยมโดยการเลอกชนสวนทมคณภาพสง เชน คารบเรเตอร เสอสบ ขอเหวยง ฯลฯ ทหามาไดในทองตลาด แลวนำามาประกอบเขาดวยกน โอกาสทเครองยนตทประกอบขนโดยวธน จะใชการไดดมนอยมาก หรออาจไมมเลย ไมวาชนสวนแตละชนจะออกแบบและสรางอยางวเศษเพยงใด เนองจากชนสวนอาจจะทำางานดวยกนไมได ในทำานองเดยวกน ผใชหรอคนงานกจะตองเปนศนยกลางของระบบคน-เครองจกร ถาคนไมอาจทำาหนาทไดอยางมประสทธภาพ ผลงานของทงระบบจะกระทบกระเทอน หรอผดพลาดได

การแปลผลการตดสนใจ กระบวน

การ

อปกรณควบคม

การทำางาน การควบคม

การรบร

การแสดงผล

คน เครอง

หลายครงทมขาวอบตเหตโดยมการอางวาสาเหตมาจากความผดพลาดของมนษย แตเมอสบเสาะจนไดขอเทจจรงกพบวา สาเหตสวนใหญมาจากความผดพลาดในการออกแบบ หรอความผดพลาดของวธการทำางานซงนำาไปสความผดพลาดของมนษย อบตภยของโรงไฟฟาพลงปรมาณท Three-Mile Island เมอปลายป พ.ศ.2513 สามารถยกเปนตวอยางไดเปนอยางด กลาวคอ หลงจากการตรวจสอบครงสดทายพบวา เนองจากลนควบคมระบบหลอเยนปดทำาใหระดบของสารหลอเยนตำาเกนไป แตเมอตรวจสอบทแผงควบคม กไมปรากฏวาลนควบคมปด หรอชำารดแตประการใด ทำาใหเจาหนาทหอควบคมใชเวลาสวนใหญไปตรวจสอบทจดอน ดงนน เมอเวลาผานไปหลายชวโมง ทำาใหเครองปฏกรณปรมาณรอนจดและมรอยรวเกดขนในทสด อนเปนผลใหเกดอบตภยดงกลาว

โดยสรปแลวหลกการของการยศาสตร คอ การจดงานใหเหมาะสมกบคนหรอการเลอกงานใหเหมาะกบคน อยางไรกตาม ถาไดมการจดระบบงานและออกแบบสถานงานใหบรรลวตถประสงค 3 ขอ ทอางไวขางตนแลวกไมจำาเปนตองมการเลอกมากนก ขอเทจจรงมอยวา ยอมไมมใครสามารถทจะฝกมนษยใหยดความสงเปน 2.10 เมตรจนสามารถมองเหนแผงควบคมเหนอศรษะอยางชดเจนได และคงไมสามารถจะจงใจใหคนไดยนเสยงทมความถเกนชวงทมนษยจะรบรได หรอคงไมสามารถทจะทำาใหคนเหนแสงทมความยาวคลนเกนชวงทมนษยจะเหนได แตเราสามารถออกแบบระบบงาน เครองมออปกรณและสถานงานใหเหมาะสมกบคนททำางาน และสามารทำางานไดอยางสะดวกสบาย หรอสรางเครองชวย เชน แผงควบคมเครองจบวสดและเครองขยายทสามารถเปลยนสภาวะ หรอเงอนไขเดมทไมเหมาะสมกบคนททำางาน ใหเปนสภาวะหรอเงอนไขทเหมาะสมได

ขอบเขตของการยศาสตรตามแนวคดของประเทศทพฒนาแลวถอเปนสหวทยาการ Woodson และ Conover (1964) ไดสรปรายวชาพนฐานและประยกตทผศกษาดานการยศาสตรควรมความรดงน

พนฐาน ประยกตจตวทยา

วศวกรรมศาสตรประสาทสรรวทยา การศกษาการทำางานสรรวทยา การวจยการดำาเนน

งานกายวภาคศาสตร

Cyberneticsมานษยวทยา สถตประยกตสงคมวทยา จตวทยา

อตสาหกรรมฟสกส อาชวอนามยคณตศาสตร เวชศาสตร

อตสาหกรรมเคม กายภาพบำาบดชววทยา ความปลอดภยการศกษาทวไป สถาปตยกรรม

จะเหนวามการนำาเอาวชาการหลายสาขามาเปนประโยชนในการศกษาวชาการยศาสตร เชน ความรจากการศกษาวชาสรรวทยาและกายวภาคศาสตรทำาใหเขาใจถงการทำางานของอวยวะสวนตาง ๆ และโครงสรางของมนษย ตลอดจนขนาดสดสวนของรางกาย การศกษาวชาจตวทยาและสรรวทยารวมกนทำาใหมความรเกยวกบการทำางานของระบบประสาทและสมอง ตลอดจนกระบวนการวนจฉยสง

การ การทดสอบทางจตวทยาทำาใหสามารถอนมานพฤตกรรมของมนษยได ความรจากวชาอาชวอนามยจะเอออำานวยใหมความสามารถประเมนสภาพการทำางานทเปนอนตรายตอมนษย ความรในสาขาวชาวศวกรรมศาสตรทำาใหเขาใจถงขอจำากดทางเทคนคการผลต และการใหบรการของกจการอตสาหกรรมตลอดจนขอยดหยน (flexibility) ตางๆ ของเทคโนโลยเหลานน

โดยขอเทจจรงแลว การแบงแยกรายวชาพนฐานจากกลมวชาประยกตเชนน นาจะไมเปนการสรางสรรคเทาใดนก เพราะเนอหาบางรายการกซอนเหลอมกนอย นกการยศาสตร (ergonomist) จะทำาหนาทเปนผประสานงานกลาง ปรบเปลยนความรพนฐานใหอยในรปแบบทพรอมจะนำาไปประยกตได กลาวคอ การยศาสตรสามารถทจะเชอมความรดานวทยาศาสตรชวภาพกบเทคโนโลยอตสาหกรรมเพอทจะสรปสภาวะคนทำางานและผลกระทบตอคนตลอดจนเสนอแนะวธการแกไข นกการยศาสตรจะไมมความสามารถเปนผชำานาญการพเศษทกสาขาได ความสามารถของนกการยศาสตรแตละคนจะขนอยกบความรพนฐานทตนเองไดทำาการศกษาอบรมมา ซงอาจเปน ชววทยา วทยาศาสตร สขศาสตร อตสาหกรรม สงคมสงเคราะห จตวทยา วศวกรรมศาสตร ฯลฯ กได บคคลเหลานถามความสนใจในปญหาการทำางาน ปญหาผลกระทบเนองจากงานตอคนทำางาน รจกวธการศกษาหาแนวทางปรบปรงแกไขอยางเปนระบบ กนบไดวาเปนนกการยศาสตรผปฏบตงานทจรงจงไดแลว

อกแนวทางหนงขอบเขตของการยศาสตร สามารถแบงออกเปนหมวดหมได ดงตอไปน 1. การศกษาและวเคราะหถงองคประกอบของงาน (Work Organization) และเวลาการทำางาน (Working Time) รวมถงการปฏบตงานเปนกะและการปฏบตงานในเวลากลางคน (Shift and Night Work)

2. การออกแบบสถานทปฏบตงาน (Work Design) และการออกแบบอปกรณเครองมอทใชในการปฏบตงาน (Equipment Design)

3. การศกษาถงความหนกเบาของงาน (Work Load) และสรรวทยาในการทำางาน (Work Physiology)

4. การศกษาทาทางในการปฏบตงาน (Work Posture) และการยกขนยายวสดสงของ (Materials Handling)

5. การออกแบบและปรบปรงสงแวดลอมในการทำางาน (Working Environment)

6. การศกษาและวเคราะหการถายทอดและรบสงขอมล (Information Transfer)

2.2 ความสำาคญของการยศาสตร

ในปจจบนนเราจะพบวามแนวโนมทจะเกดปญหาดานการยศาสตรเพมมากขน ไมวาจะเปนการปวดเมอยกลามเนอสวนตาง ๆ ของรางกายทเกดขนเนองจากการทำางาน โดยเฉพาะอยางยงปญหาการปวดหลงสวนลาง หรอสวนบนเอว ปญหาการบาดเจบทเกดจากการยกเคลอนยายวสดสงของดวยความถสง หรอ เกดจากการยกของหนกเปนเวลานาน ปญหาการบาดเจบทเกดจากทาทางการทำางานทผดธรรมชาต หรอไมเหมาะสม ปญหาการบาดเจบ หรอปวดเมอยกลามเนอทเกดจากการทำางานซำาซาก เปนตน อนจะพบไดทวไปจากการรองบนของพนกงานในสถานประกอบกจการประเภทตาง ๆ และจากหลกฐานการรบแจงการประสบอนตรายของสำานกงานกองทนเงนทดแทนและสำานกงานประกนสงคม อกทงจะเหนไดจากจำานวนผปวยทเพมขนในแผนกออรโธปดกสและแผนกกายภาพบำาบด ของโรงพยาบาล และสถานพยาบาลตาง ๆ หรอแมแตสถานประกอบกจการประเภทการนวดแผนโบราณกมการขยายตวเพมขนอยางรวดเรว แตเนองจากปญหาดานการยศาสตรเปนปญหาทเกดขนอยางชา ๆ ไมไดเกดขนอยางเฉยบพลน ลกจาง นายจาง และผ

ประกอบอาชพตาง ๆ จงยงไมคอยใหความสำาคญ หรอตระหนกถงความสำาคญของปญหานมากนก

กลาวโดยสรป แมวชาการยศาสตรจะเนนการศกษาระหวางความสมพนธของการทำางานทเกดขนระหวางผปฏบตงานและสภาพแวดลอมในการทำางานเปนสวนใหญกตาม แตกยงใหความสำาคญของการศกษาเรองการออกแบบผลตภณฑ เครองมอและอปกรณทใชในการทำางาน รวมถงการออกแบบระบบงานในโรงงานอตสาหกรรมดวย ซงจะเหนวา วชาการยศาสตรจะไปเกยวของกบงานทกประเภท ซงหลกวชาการยศาสตรสามารถนำาไปประยกตเขากบธรกจอตสาหกรรมได อนไดแก

• การออกแบบ การเปลยนแปลง การบำารงรกษาอปกรณ เครองมอเครองใช เพอเพมประสทธภาพในการผลตและไดผลตภณฑทมคณภาพ

• การออกแบบ การเปลยนแปลงสถานททำางาน การวางผงโรงงาน โดยมงเนนความสะดวกสบาย ความรวดเรวในการทำางาน ความยดหยนในการใชสถานท รวมถงความงายในการบำารงรกษา

• การออกแบบ การเปลยนแปลงวธการทำางาน รวมถงการนำาเอาระบบการทำางานทเปนระบบอตโนมตเขามาชวยในการทำางาน การจดสรร หรอคดเลอกคนทำางานโดยพจารณาขนาดสดสวนของรางกายใหเหมาะสมกบอปกรณ หรอเครองจกรแตละชนดทใชทำางาน รวมถงพจารณาใหเหมาะสมกบความสามารถและความชำานาญของแตละบคคลดวย

• การควบคมปจจยทางฟสกส (เชน ความรอน ความเยน เสยง การสนสะเทอน และแสง เปนตน) ในสถานทททำางานใหมความปลอดภยเพอใหเกดประสทธภาพและประสทธผลในการผลต

การไมนำาเอาความรเรองการยศาสตรไปประยกตใชในอตสาหกรรมประเภทตาง ๆ อาจกอใหเกดความสญเสยดงตอไปน

1. ผลผลตโดยรวมลดลง

2. สญเสยเวลาทใชในการผลตโดยไมจำาเปน3. คาใชจายในการรกษาพยาบาลมากขน4. อตราการขาดงานและลาออกเพมมากขน5. คณภาพของงานลดลง6. ผปฏบตงานมความลาและความเครยดเพมขน7. อตราความผดพลาดและอบตเหตมโอกาสทจะเกดมากขน

ฯลฯ

ทงน หากนำาหลกการทางการยศาสตรไปประยกตใชในอตสาหกรรมประเภทตาง ๆ อาจกอใหเกดประโยชน ดงน

1. ทำาใหคนงานมขวญ กำาลงใจในการทำางานดขน2. ทำาใหคณภาพการทำางานดขน3. เปนการเพมประสทธภาพในการทำางาน4. ผลผลตเพมขน5. ลดการขาดงาน6. ลดความถของการเขา-ออกงาน7. การประสบอนตรายทางดานการยศาสตรลดลง

2.3 ปจจยทสงผลกระทบตอคนงาน

สถานททำางานในแตละแหงยอมมความแตกตางในตวของมนเอง ดงนน ยอมมสาเหตททำาใหเกดภาวะความเครยดในการทำางานและการประสบอนตรายจากการทำางานทแตกตางกนออกไปไดดงตอไปน

• ความซบซอนและความหลากหลายของเครองมอทใชในการทำางาน

• สภาพการทำางานทผดปกต (เชน มความรอนมากเกนไป เสยงดง สนสะเทอนมาก มแสงสวางมาก หรอนอยเกนไป มวตถมพษ เปนตน)

• ภาระงานทางดานรางกายและจตใจ

สาเหตดงกลาวขางตน มความสำาคญมากสำาหรบการนำาเอาความรวชาการยศาสตรไปประยกตใชเพอเพมความสามารถในการออกแบบระบบการทำางาน ทำาใหลดภาวะความเครยดและการประสบอนตรายทเกดจากการทำางาน รวมถงทำาใหมผลผลตโดยรวมเพมขน

มปจจยหลายอยางทมผลกระทบตอคนงาน แตปจจยทสำาคญมาก ไดแก

- สภาวะแวดลอมในการทำางาน (เชน อณหภม การสองสวาง เสยง) ในสถานททำางาน

- ความจำาเปนทจะตองใชความสามารถ ตลอดจนขอจำากดทงรางกายและจตใจเพอปฏบตงานในหนาทนน ๆ

- การทคนงานตองทำางานสมผสกบสารเคมอนตราย- อนตรกรยา (interface) ระหวางตวคนงานเองและเครอง

มอในการทำางานนน ๆ

- ความเครยดเนองจากความรอน (heat stress) เกดขนเ น อ ง จ า ก ก า ร อ ย ใ ก ล ก บ แ ห ล ง ข อ ง ค ว า ม ร อ นมากเกนไป มผลทำาใหรอน เหงอออก หงดหงด ไมมสมาธ เปนตน

- ความเครยดเนองจากความเยน (cold stress) กเปนอกส า เ ห ต ห น ง ท ม ผ ล ต อ ค ว า ม ส า ม า ร ถในการทำางาน โดยอาจทำาใหเกดความเจบปวดเนองจากความเยน (frost-bite) และถาหากอณหภมในรางกาย ตำากวา 35 °C หรอทเรยกวาอาการ hypothermia กจะทำาใหเปนไขได

- การจดแสงสวางทไมเหมาะสม (poor illumination) มผลกระทบโดยตรงกบสายตา อาจปวดตาระคายเคองตาได ถามแสงนอยอาจเปนสาเหตของการเกดอบตเหตตาง ๆ ได

- เสยงดงและการสนสะเทอน (noise & vibration) เสยงทดงจนเกนไปเปนอปสรรคตอการสอสารตลอดจนรบกวนเยอแกวห

จนอาจฉกขาดได และอาจเปนอนตรายตอหจนถงขนหหนวก หรอสงผลใหเกดอบตเหตตามมา การสนสะเทอนอยตลอดเวลาอาจทำาใหสขภาพเสอม การนำาเอาเทคโนโลยทางดาน automation หรอระบบการทำางานทเปนระบบอตโนมตเขามาชวยในการทำางาน มผลใหสามารถตดสาเหตทกลาวมาขางตนใหหมดไปได เพราะเครองจะทำางานของมนเองโดยมคนชวยทำานอยมาก แตอยางไรกด งานบางประเภทยงจำาเปนทจะตองอาศยคนในการทำาอย ถงแมในปจจบนความกาวหนาทางเทคโนโลยจะกาวหนาไปอยางรวดเรวกตาม

- ภาระงานทางกายทำาใหเกดความเครยดในดานชวกลศาสตรและสรรวทยา ในขณะทกำาลงทำางานอยความสำาคญของเรองนเนนในเรองสขภาพและความปลอดภย

- ภาระงานทางจตใจ เกดขนกบคนงานไดในสองกรณ (1) เมอรบภาระทางสงคมมากเกนไปกอนหรอขณะทมารบภาระในงาน (2) เมอรางกายเรมมอาการเมอยลาขนจากการรบภาระงานทางกายมากไปจนไมมสมาธในการทำางาน

- ในปจจบนมการนำาสารเคมอนตรายมาใชหลายชนด บางชนดมความรายแรงจนไมสามารถอยใกลได บางชนดกอใหเกดอาการบาดเจบรายแรงและเรอรง ตลอดจนกอใหเกดการเจบปวยจนตองเขาโรงพยาบาล ดงนน จากทกลาวมา แสดงวาคนงานจะตองพบกบสาเหตแหงความเครยดและสาเหตทกอใหเกดการประสบอนตรายจากการทำางานอยตลอดเวลา นกการยศาสตรและนกอาชวอนามยเปนผซงไดรบการฝกอบรม ศกษาทดลองและทำางานอน ๆ ในดานนมาเปนอยางด โดยมเปาหมายอยทการลดลงซงสาเหตของการเกดภาวะความเครยดและสาเหตของการประสบอนตรายจากการทำางานของคนททำางาน ดวยหวงวาจะใหคนททำางานมความปลอดภย สขภาพอนามยด สามารถทำางานอยในสถานททำางานทเหมาะสมกบตนเอง ทำางานอยางมประสทธภาพสง และ ไดผลงานทมคณภาพเปนทพอใจ

เรองท 3 วตถประสงคและองคความร3.1 วตถประสงคของการศกษาการยศาสตร

หากพจารณากนใหดแลววตถประสงคของการศกษาทางการยศาสตรกคงจะหนไมพนนยามทมอยในความหมายของคำาสองคำา คอ คำาวาประสทธภาพและความปลอดภย ซงหมายความวาความรในสวนตาง ๆ ไมวาจะเปนความรทเกยวของกบคน อปกรณ เครองมอ เครองจกร วธการทำางาน ลกษณะงาน และสภาพแวดลอมในการทำางาน ทไดมาในขนตอนของการศกษาทางการยศาสตรจะถกใชเพอ

เพมประสทธภาพและความปลอดภย โดยวตถประสงคของการศกษาการยศาสตร สามารถอธบายรายละเอยดไดดงน

1. เพอเพมประสทธภาพและประสทธผลในการทำางาน โดยทำาใหงานนนทำาไดงายขน ลดขอผดพลาดในการทำางานใหนอยลง สามารถทำางานไดรวดเรวขน รวมถงการเพมความสะดวกสบายในการใชอปกรณ เครองมอ เครองใชตาง ๆ ดวย ซงอาจสามารถลดอบตเหตและสามารถเพมผลผลตไปพรอม ๆ กนไดดวย

2. เพอเพมคณภาพชวตของคน ในดานการเพมความปลอดภย การลดความเมอยลาและความเครยดจากการทำางาน การเพมความสะดวกสบายในการทำางาน การเพมความพงพอใจในงานทตนเองทำาอย ซงจะเปนการพฒนาหรอปรบปรงคณภาพชวตของผปฏบตงานใหดขนและกอใหเกดการยอมรบของผใชผลตภณฑสวนใหญ

การยศาสตรมงเนนจดสนใจในเรองพฤตกรรมของมนษยและปฏสมพนธของมนษยทมตอเครองจกรกล อปกรณอำานวยความสะดวก ผลตภณฑ สงแวดลอม และกระบวนการทมนษยใชในการทำางานและใชในชวตประจำาวน โดยพยายามหาแนวทางการปรบปรงและเปลยนแปลงการทำางานของมนษยสงทมนษยใช รวมทงสงแวดลอมในการทำางาน เพอใหเหมาะสมกบความสามารถ ขอจำากดและความตองการของมนษยเอง

3.2 องคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตร

การยศาสตร (Ergonomics) หรอวทยาการจดสภาพงาน หรอสมรรถยะศาสตร พฒนามาจากแนวคดและวทยาการหลายดาน จงทำาใหมขอบเขตทกวางขวางมาก โดยมความมงหวงทจะใหผปฏบตงาน มความปลอดภย ปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล และเชอถอไดมากทสด ชวยใหงานทปฏบตนนสามารถทำาไดงายขน ตลอดจนทำาใหผปฏบตงานมความรสกสะดวกสบาย

มากขนอกดวย จงมความจำาเปนทผทตองการศกษา หรอทำางานในดานนจะตองเรยนรขอมลในสวนตาง ๆ เปนจำานวนมากและตองมความรในหลาย ๆ ดานประกอบกน อยางไรกตามความรสวนใหญจะเกยวของกบคน ซงถอวาเปนสวนสำาคญทจะตองไดรบการพจารณาทกครงโดยเฉพาะอยางยงเมอพดถงการออกแบบทางการยศาสตร ดงนน กอนทจะกลาวถงองคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตร จงควรกลาวถงคน หรอมนษยเสยกอน กลาวคอ มนษยประกอบดวยรางกายและจตใจ ซงจะกลาวในรายละเอยดดงตอไปน

1. ดานรางกาย ประกอบดวย1.1 ลกษณะของรางกาย กลาวคอมนษยเปนสงมชวต

สามารถยนบนเทา 2 เทา มมอซงมนว 5 นว และนวหวแมมอสามารถกำาเขาหานวอน ๆ ได

1.2 ระบบการสรางพลงงานของรางกาย เชน พลงงานความรอนและพลงงานกลามเนอ

1.3 ระบบการรกษาอณหภมของรางกายใหคงท (ถงแมจะมการเปลยนแปลงอณหภมของรางกายบางเลกนอยในทกรอบ 24 ชวโมง)

1.4 ระบบประสาทซงประกอบดวย ระบบรบสญญาณ ระบบรบร และระบบควบคมสงการ

ระบบรบสญญาณประกอบดวยระบบประสาททง 6 คอ ความสวาง ความดง ความรอน รส สมผส และตำาแหนง หรอการเคลอนไหว (Kinesthetic) ระบบรบร (cognitive system) ซงเปนระบบควบคมและสงการ เปนระบบประสาททเรยกชอกนวา motor nerve system

ทกระบบดงกลาวมสมรรถนะและมขอจำากดอย และขอจำากดเหลานกอาจเปลยนแปลง หรอเสอมลงตามอายการทำางานและอายคน

2. ดานจตใจ ประกอบดวยจตวทยาแรงจงใจและพฤตกรรมของบคคลซงเรยกกนวาบคลกภาพนนเอง

อยางไรกด เพอใหเกดความเขาใจถงองคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตรมากยงขน เราจงควรพจารณาทผปฏบตงานททำางานใดงานหนง แลวลองตงคำาถามตอบคคลททำางานนนเกยวกบเรองตอไปนด

2.1 บคคลททำางานนนมพลงงาน (Energy) เพยงพอทจะทำางานชนนนหรอไม

2.2 บคคลททำางานนนไดใชพลงงานไปในรปของการออกแรง (Application of forces) อยางมประสทธภาพหรอไม

2.3 ทาทาง หรออรยาบถการทำางาน (posture) ของบคคลททำางานนน โดยเฉพาะอยางยงตำาแหนงของศรษะ ตำาแหนงของรางกายและตำาแหนงของงานนนถกตองและเหมาะสมกบลกษณะของงานทปฏบตหรอไม

2.4 สภาวะแวดลอม (Environmental conditions) ในขณะทำางาน เปนตนวา ความรอน แสงสวาง เสยง และการสนสะเทอน นนเหมาะสมหรอไม

2.5 สภาวะดานเวลา (Temporal conditions) เปนตนวา ชวโมงการทำางาน วนหยดพกผอน ชวงหยดพกในระหวางการทำางาน และรปแบบของการทำางานเปนผลดหรอกะของบคคลนนมความเหมาะสมหรอไม

2.6 สภาวะทางสงคม (Social conditions) เปนตนวา การตดตอ สงสรรค หรอสมพนธภาพกบเพอนรวมงาน โครงสรางขององคกรและรางวลตอบแทนตาง ๆ มความเหมาะสมหรอไม

2.7 สภาพของขอมลขาวสาร (Information conditions) เปนตนวา นยามของลกษณะงานการเสนอขอมลและผลยอนกลบของกจกรรมททำานนมความเหมาะสมหรอไม

2.8 ถาหากมเครองจกรเขามาเกยวของดวย คำาถามกคอ ปฏสมพนธระหวางคนกบเครองจกร (man-machine interaction) เปนตนวา การจดแบงหนาท การออกแบบเครองแสดงตาง ๆ และการควบคมตาง ๆ ตลอดจนการออกแบบอปกรณความปลอดภย และการฝกอบรมพนกงานควบคมนนมความเหมาะสมหรอไม

ดงนน คำาถามทง 8 คำาถามทกลาวมานน เมอนำาเขามาประมวลกนกจะไดเปนองคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตร

องคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตรอาจจดใหเปนหมวดหม หรอกลมวชา ตาง ๆ ได 4 กลม ดงน

1. กลมกายวภาคศาสตร (Anatomy) ซงจะกลาวถงขนาดสดสวนรางกายมนษย (anthropometry) ซงโดยปกตแลวจะมงพจารณาถงปญหาทเกดจาก ขนาด รปรางของคนและอรยาบถ หรอทาทางการทำางานของคน ทงนมการศกษาเกยวกบขนาดสดสวนของรางกายมนษยเพอนำาขอมลมาใชในการออกแบบผลตภณฑ เครองมอ เครองจกร อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล รวมถงสถานททำางานเพอใหสภาพการทำางานนนเหมาะสมกบคนทำางานใหมากทสด ทงนแบงไดเปนการวดขนาดสดสวนรางกายมนษยในทานงอยกบท (static dimension) และในทาทกำาลงเคลอนไหวหรอทำางาน (dynamic dimension) ชวกลศาสตร (biomechanics) จะมงพจารณาถงปญหาทเกดจากการออกแรงหรอ ใชแรงในขณะทคนกำาลงเคลอนไหว หรอทำางาน ทงนมการศกษาเกยวกบโครงสรางและหนาทของสวนตาง ๆ ของรางกายทเกยวของกบการทำางาน โดยเฉพาะอยางยง การศกษาการออกแรงและผลของแรงทกระทำาตอสวนตาง ๆ ของรางกาย วชาการในแขนงนมประโยชนในการประเมนการออกแบบงาน หรอสถานททำางานวาม

ความเหมาะสมกบความสามารถ หรอขอจำากดของผปฏบตงานเพยงใด

2. กลมสรรวทยา (Physiology) ซงจะกลาวถง 2.1 สรรวทยาการทำางาน (work physiology) จะมงพจารณา

ถงการใชพลงงานของรางกายในขณะทำางาน ถาหากงานนนเปนงานหนก พลงงานทใชไปในการทำางานกตองมาก ซงอาจจะกอใหเกดปญหาตอสขภาพได

2.2 สรรวทยาสงแวดลอม (Environmental physiology) จะมงพจารณาถงผลกระทบตอสขภาพทเกดจากการทำางานทเกยวของกบสงแวดลอมในการทำางานดานกายภาพ เชน ความรอน แสง เสยง ความสนสะเทอน ความดนอากาศ เปนตน เพอนำาขอมลไปใชในการปรบปรงสงแวดลอมในการทำางานตอไป

3. กลมจตวทยา (Psychology) ซงจะกลาวถง3.1 จตวทยาความชำานาญ (Skill psychology) จะเกยวของ

กบความเขาใจในลกษณะงานของบคคล ความสามารถหรอทกษะของมนษยในการรบรขอมล แปลความหมาย ตลอดจนใชขอมลนนในการตดสนใจในการทำางานนน ๆ ซงขอมลขาวสารทเกยวของจะตองมความสมบรณดวยจงจะสามารถตดสนใจไดถกตอง ทงนเพอปองกนมใหเกดความผดพลาดในการทำางาน หรอลดความผดพลาดในการทำางานใหนอยลงเพราะความผดพลาดในการทำางานจะสงผลเสยตอการผลตและอาจกอใหเกดอบตเหตจากการทำางานได

3.2 จตวทยาการทำางาน (occupational psychology) จะมงพจารณาดานจตวทยาของมนษยทเกดขนเนองจากการทำางาน ทงนจะหมายรวมถงปญหาสภาวะดานเวลาและสภาวะทางสงคมของบคคลดวย โดยอาจกระตนผ

ปฏบตงานในลกษณะตาง ๆ เชน การใชสงจงใจ การฝกอบรม การปฏสมพนธระหวางผปฏบตงาน ซงจะมความแตกตางกนไปในแตละบคคล ทงนเพอทจะไดทราบแนวทางทเหมาะสมในการออกแบบ หรอพฒนางานไดตอไป

4. กลมวศวกรรมศาสตรและวทยาศาสตรกายภาพ (Engineering and physical science) ซงจะกลาวถง

4.1 วศวกรรมอตสาหการ (Industrial engineering) จะมงพจารณาถงการออกแบบ

อปกรณ เครองมอ เครองใช รวมถงสถานททำางานและสถานงานใหเกดความเหมาะสม สะดวกสบายและปลอดภยในการทำางาน ซงจะกอใหเกดประสทธภาพและประสทธผล ในการทำางาน4.2 วศวกรรมระบบ (System engineering) จะมงพจารณาถงขอจำากดทางเทคนคการผลต ตลอดจนขอยดหยนในการนำาเทคโนโลยใหม ๆ มาใชในการออกแบบระบบงานเพอใหเกดความปลอดภยในการทำางาน

องคประกอบทง 4 กลมดงกลาวนนจะผสมผสานสมพนธกนอยางมาก ยากทจะแยกกลมทงสออกจากกนไดโดยเดดขาด ซงอาจแยกกลาวไดโดยสงเขปตามแผนภมตอไปน

กายวภาคศ

าสตร(anatom

การวดขนาดสดสวนรางกายมนษย

ชวกลศาสตร(biomechanics)สรรวทยาการทำางาน

(work physiology)

ขนาดสดสวน รปรางของคน

เพอการออกแบบการออกแรงและผลของแรงทกระทำาตอสวนตาง ๆ การใชพลงงานของรางกายในการทำางาน

แผนภมแสดงกลมขององคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตร (Ergonomics)

ทมา : Ong CN, kogi K. Application of ergonomics to developing countries. IN : Occupational health in developing countries, 1992.

อยางไรกตามการแบงกลมขององคความรทเปนสวนประกอบสำาคญในทางการยศาสตร (Ergonomics) นกวชาการอาจมการแบง หรอเรยกชอกลมแตกตางกนไป แตโดยหลกการแลวจะมความสอดคลองและคลายคลงกน

เอกสารอางองIntranont, K. (1997) Ergonomics studies in Thailand: A future prospect. Journal of Human Ergology. Vol 26, 141-148

สรรวทยา(physiolo

gy)

จตวทยา(psychol

ogy)

วศวกรรมศาสตรและวทยาศาสตรกายภาพ(engineering &

สรรวทยาสงแวดลอม(environmental

จตวทยาความชำานาญ(skill psychology)

จตวทยาการทำางาน(occupational

วศวกรรมอตสาหการ(industrial

วศวกรรมระบบ(system engineering)

ผลกระทบจากสภาวะแวดลอมทางการวเคราะหขอมลและการตดสนการฝกอบรม ความพยายามและความแตกตางการออกแบบสถานททำางานและเครองมอการออกแบบระบบงาน

Sander, M.S. and McCormick, E.J. (1987) Human Factors in Engineering and Design. McGraw Hill,

Singapore.Wilson, J.R. and Corlett, E.N. (1995). Evaluation of Human Work. 2nd Edition, Taylor &Francis. London, UK.เอกสารการสอนชดวชาอาชวอนามยและความปลอดภย Occupational Health and Safety 52305, ฉบบปรบปรง ครงท 1, พ.ศ. 2546.Granjean, E. (1995) . “Fitting the Task to the Man” 4th Edition. Taylor & Francis. London. UK.Woodson,W.E. and Cover, D.E. (1964). "Human Engineering Guide for Equipment Designers". 2nd,

Edition, University of California Press. USA.Chaffin, D.B., and Andersson,G.B.J. (1991). "Occupational Biomechanics". 2nd Edition, John Wiley

& Sons, Inc., New York. USA.Wilson, J.R. and Corlett, E.N. (1995). "Evaluation of Human Work". 2nd Edition, Taylor & Francis.

London, UK.International Labour Organization (ILO), (1996) "Ergonomic Check Points", ILO, Switzerland.

Bhattacharya, A. and McGlothlin, J.D. (1996) "Occupational Ergonomics: theory and

Applications”. Maecel Dekker, Inc. USA.Helander, M. (1995) "A guide to the Ergonomics of Manufacturing." Taylor

บรรณานกรม

กตต อนทรานนท, การยศาสตร (Ergonomics) : สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.สสธร เทพตระการพร, หนวยท 7 เออรโกโนมกส เอกสารการสอนชดวชาอาชวอนามยและความปลอดภย Occupational Health and Safety มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ปรบปรงครงท 1 พ.ศ. 2546 หนา 407 – 500.