9.sistem pencernaan pada tubuh manusia
Post on 07-Jul-2018
219 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
1/24
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
2/24
"in)e"i" $an "e+!e"i& Selain "e,aai "*.,e! ene!i .a+anan an .a"*+ +e $ala. )*,*- *a
.ena$i ,a-an ,a+* *n)*+ .e.#e!,a-a!*i $an .ena.,a- a!inan )*,*-&1
;a+anan .*la.*la -a!*" $i(e!na a)a* $i*!ai+an "e(a!a ,io+i.iai $a!i .ole+*l
.ole+*l ,e"a! .ena$i .ole+*l.ole+*l +e(il "e$e!-ana an $a#a) $i"e!a# $a!i "al*!an
(e!na +e $ala. "i")e. "i!+*la"i *n)*+ $i$")!i,*"i+an +e "el"el& Dala. +ea$aan no!.al 95<
$a!i .a+anan an $i)elan $a#a) $i*na+an ole- )*,*-&1
Si")e. #en(e!naan )e!$i!i $a!i "al*!an #en(e!naan $an o!ano!an #en(e!naa )a.,a-an&
Sal*!an #en(e!naan an $i.a+"*$ )e!$i!i $a!i .*l*) 7a!in e"o#-a*" a")e!/la.,*n
*"*" -al*" *"*" ,e"a! $an an*"& Se.en)a!a i)* o!ano!an #en(e!naan )a.,a-an .eli#*)i
li$a- ii +elena!+elena! li*! #an+!ea" -a)i $an +a$*n e.#e$*& a$a .a+ala- +ali ini
,aian $a!i "i")e. #en(e!naan an a+an $i,a-a" "e(a!a le,i- +-*"*" a$ala- a")e! *"*"
-al*" *"*" ,e"a! #an+!ea" -a)i +a$*n e.#e$* $an an*"&
=a.,a! 1& Si")e. en(e!naan2
2. Struktur Anatomi SistemPencernaan
2.1 Gaster / Lambung
La.,*n a$ala- ,aian "al*!an (e!na an #alin le,a! $an )e!le)a+ $i an)a!a **n
e"o7a*" $an #an+al *"*" -al*"& >en)*+ $an #o"i"i la.,*n $i#ena!*-i ole- #e!*,a-an $i
$ala. !ona a,$o.en $an ole- i"i la.,*n )e)a#i la.,*n ,e!a$a $i ,a-a $ia7!a.a
aa+ +e +i!i $a!i a!i" )ena-&2
La.,*n ,e!,en)*+ "e#e!)i -*!*7 ? $an $i,ai .ena$i )ia ,aian ,e!$a"a!+an
#e!,en$aan ana)o.i+ -i")oloi" $an 7*n"ional& Ke)ia ,aian )e!"e,*) a$ala- 7*n$*"
+o!#*" $an an)!*.& F*n$*" a$ala- ,aian la.,*n an )e!le)a+ $i a)a" l*,an e"o7a*"&
2
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
3/24
>aian )ena- a)a* *)a.a la.,*n a$ala- +o!#*"& La#i"an o)o) #olo" $i 7*n$*" $an +o!#*"
!ela)i7 )i#i" )e)a#i ,aian ,aa- la.,*n ai)* ,aian an)!*. .e.ili+i o)o) an a*- le,i-
)e,al&1
O!an ini .e.#*nai $*a +*!va)*!a& K*!va)*!a .ino! .e.,en)*+ ,a)a" +anan a)a*
#o")e!io! la.,*n& K*!va)*!a .ao! $ia!a-+an )e!*)a.a +e $e#an $an ,en)*+ #e!)a.a a!+*"
+e a)a" $an +e +i!i *n)*+ .e.,en)*+ 7*n$*" la.,* +e.*$ian ,e!alan +e ,aa- $an
a+-i!na .e.*)a! +e +anan +e )i)i+ $i.ana ia ,e!*n $en $*o$en*.& Ka#a"i")a" la.,*n
o!an $ea"a +i!a+i!a 15L&2
L*,an ,aian a)a" e"o7a*" $i"e,*) o!i7i"i*. an)*n $an "e!a) o)o) "i!+*la! e"o7a*"
aa+ le,i- )i#i" #a$a )i)i+ ini $an .enan$*n o)o) "7in)e! an le.a- "7in)e! )e!"e,*)
$i"e,*) "e,aai "7in)e! a")!oe"o7a*"& L*,an ,aian ,aa- +e $ala. $*o$en*. $i"e,*)
o!i7i"*. #ilo!*" $an $ilin$*ni ole- "7in)e! #ilo!i+ a)a* "7in)e! #ilo!*" +*a) an .en(ea-
!e*!i)a"i .a+anan $a!i $*o$en*. +e $ala. la.,*n&2
=a.,a! 2& S)!*+)*! Ana)o.i La.,*n1
2.2 Usus Halus
U"*" -al*" a$ala- )a,*n an +i!a+i!a "e+i)a! $*a "e)ena- .e)e! #anan $ala.
+ea$aan -i$*#& U"*" -al*" .e.anan $a!i la.,*n "a.#ai +a)*# ileo+oli+a. )e.#a)
,e!"a.,*n $enan *"*" ,e"a!& U"*" -al*" )e!le)a+ $i $ae!a- *.,ili+*" $an $i+elilini ole-
*"*" ,e"a!& U"*" -al*" .eni"i "e,aian ,e"a! !ona a,$o.en $an $i,ai .ena$i )ia
,aian ai)* $*o$en*. e*n*. $an ile*.&3
2.2.1 uodenum
D*o$en*. a)a* $i+enal $enan "e,*)an *"*" $*a,ela" a!i a$ala- "al*!an ,e!,en)*+
#ananna "e+i)a! 25(*. #a$a ,aian ,ela+an a,$o.en .eni)a!i (a#*) #an+!ea"&
4
D*o$en*. .e!*#a+an ,aian )e!#en$e+ $a!i "*"* -al*" $i.*lai $a!i ,*l,o $*o$enale $an
3
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
4/24
,e!a+-i! $i lia.en T!ei):& D*o$en*. )e!$i!i $a!i e.#a) ,aian ai)* #a!" "*#e!io! $*o$eni
#a!" $e"(en$en" $*o$eni #a!" in7e!io! $*o$eni $an #a!" a"(en$e" $*o$eni&
=a.,a! 3& S)!*+)*! Ana)o.i D*o$en*.
2.2.2 !e"unum
?e*n*. a)a* *"*" +o"on a$ala- ,aian +e$*a $a!i *"*" -al*" an )e!le)a+ $ian)a!a
*"*" $*a ,ela" a!i 6$*o$en*.8 $an *"*" #ene!a#an 6ile*.8& a$a .an*"ia $ea"a #anan
"el*!*- *"*" -al*" an)a!a 2@ .e)e! 12 .e)e! a$ala- ,aian $a!i e*n*.&
2.2.# $leum
Ile*. a)a* *"*" #ene!a#an a$ala- ,aian )e!a+-i! $a!i *"*" -al*"& a$a "i")e.
#en(e!naan .an*"ia& Ile*. .e.ili+i #anan "e+i)a! 24 . $an )e!le)a+ "e)ela- $*o$en*.
$an e*n*. $an $ilan*)+an ole- *"*" ,*n)*& Ile*. .e.ili+i # an)a!a $an @ 6ne)!al a)a*
"e$i+i) ,a"a8 $an ,e!7*n"i *n)*+ .ene!a# vi)a.in >12 $an a!a.a!a. e.#e$*&
2.# Usus %esar
U"*" ,e"a! )e!$i!i $a!i +olon "e+*. a#en$i+" $an !e+)*.& Se+*. .e.,en)*+ +an)*n
,*n)* $i ,aa- #e!)e.*an an)aa *"*" -al*" $an *"*" ,e"a! $i +a)*# ileo"e+*.& Ton*lan +e(il
"e#e!)i a!i $i $a"a! "e+*. a$ala- a#en$i+" "*a)* a!inan li.7oi$ an .enan$*n
li.7o"i)&1 A#en$i+" .e.ili+i l*.en an "e.#i)& A#en$i+" ,e!-*,*nan $enan
.e"en)e!i*. ile*. ole- .e"en)e!i*. #en$e+ ,e!,en)*+ "ei)ia an $i $ala.na ,e!alan
#e.,*l*- $a!a- $an #e.,*l*- li.7e a##en$i(*la!&
4
Kolon an .e.,en)*+ "e,aain ,e"a! *"*" ,e"a! )i$a+ ,e!el*n "e#e!)i *"*" -al*"
)e)a#i )e!$i!i $a!i )ia ,aian !ela)i7 l*!*" ai)* +olon a"en$en" +olon )!an"ve!"*. $an +olon
$e"en$en"& >aian )e!a+-i! +olon $e"en$en" .e.,en)*+ -*!*7 S .e.,en)*+ +olon "i.oi$
+e.*$ian l*!*" .e.,en)*+ !e+)*.&1
Kolon a"(en$en" .e.,en)an $a!i (ae(*. #a$a 7o""a ilia(a $eB)!a +e "i"i +anan
a,$o.en "a.#ai 7leB*!a (oli(a $eB)!a $i ,aa- lo,*" -e#a)i" $eB)e!& a$a 7leB*!a (oli(a
$eB)!a +olon .e.,elo+ +e +i!i $enan )aa. $an .enilani a,$o.en "e,aai +olon
)!an"ve!"*. $ala. len+*nan an $a#a) .enan)*n le,i- !en$a- $a!i#a$a *.,ili+*"
4
http://id.wikipedia.org/wiki/Meterhttp://id.wikipedia.org/wiki/Usus_halushttp://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_pencernaanhttp://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_pencernaanhttp://id.wikipedia.org/wiki/Manusiahttp://id.wikipedia.org/wiki/Duodenumhttp://id.wikipedia.org/wiki/Jejunumhttp://id.wikipedia.org/wiki/Usus_buntuhttp://id.wikipedia.org/wiki/PHhttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitamin_B12&action=edithttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitamin_B12&action=edithttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitamin_B12&action=edithttp://id.wikipedia.org/wiki/Empeduhttp://id.wikipedia.org/wiki/Empeduhttp://id.wikipedia.org/wiki/Usus_halushttp://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_pencernaanhttp://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_pencernaanhttp://id.wikipedia.org/wiki/Manusiahttp://id.wikipedia.org/wiki/Duodenumhttp://id.wikipedia.org/wiki/Jejunumhttp://id.wikipedia.org/wiki/Usus_buntuhttp://id.wikipedia.org/wiki/PHhttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitamin_B12&action=edithttp://id.wikipedia.org/wiki/Empeduhttp://id.wikipedia.org/wiki/Meter
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
5/24
$an ,ai+ #a$a "i"i +i!i ,e!a+-i! #a$a 7leB*!a (oli(a "ini")!a $i ,aa- lien& a$a 7leB*!a (oli(a
"ini")!a (olon .e.,elo+ +e.,ali ,e!alan +e ,aa- #a$a "i"i +i!i a,"$o.en "a.#ai )e#i
#elvi" )e.#a) (olon ,e!lan*) "e,aai (olon "i.oi$& olon "i.oi$ .e.ili+i ,e,e!a#a
len+*nan $i $ala. #elvi" $an ,e!a+-i! #a$a "i"i an ,e!laanan $enan #e!)ena-an
"e+*. )e#a)na ,e!-*,*nan $enan !e+)*.&4
Re+)*. .e.ili+i #anan "ei)a! 12(. $n .en$a#a) na.ana +a!ena ,e!,en)*+ l*!*" a)a*
-a.#i! l*!*"& Re+)*. $i.*lai #a$a #e!)ena-a "a+!*. $an ,e!a+-i! #a$a (anali" anali"&
*,*nan !e+)*. #a$a ,aian #o")e!io! a$ala- "e)ena- ,aa- "a+!*. $an (o((e*"
la)e!al $enan .*"(*l*" leva)o! ani an)e!io! #!ia $enan ve"i(a *!ia!ia ve"i(*la "e.inali"
aln$*la #!o")a)i(a $an an)e!io! ani)a $enan (e!viB *)e!i "e!)a vaina& 4
=a.,a! 4& S)!*+)*! Ana)o.i U"*" >e"a!
2.& Anus
An*" .e!*#a+an l*,an $i **n "al*!an #en(e!naan $i.ana ,a-an li.,a- +el*a! $a!i
)*,*-& Se,aian an*" )e!,en)*+ $a!i #e!.*+aan )*,*- 6+*li)8 $an "e,aian lanna $a!i *"*"&
e.,*+aan $an #en*)*#an an*" $ia)*! ole- o)o) "#-in+)e! & Fe"e" $i,*an $a!i )*,*- .elal*i
#!o"e" $e7e+a"i 6,*an ai! ,e"a!8 an .e!*#a+an 7*n"i *)a.a an*"&
2.' Hati
a)i a)a* -e#a! a$ala- +elena! )e!,e"a! $ala. )*,*- $enan ,e!a) "e+i)a! 13001550!&
e#a! ,e!a!na .e!a- (o+la) "ana) va"+*la! $an l*na+& e#a! ,e!,en)*+ ,ai $enan
$a"a!na #a$a "i"i +anan $an a#e+" #a$a "i"i +i!i& O!an ini )e!le)a+ #a$a +*a$!an +anan a)a"
a,$o.en $ilin$*ni ole- (a!)ilao (o")ali"C )e#i ,a-ana .en(a#ai a!i" (a!)ilao (o")ali"
)e)a#i )e#i -e#a! an "e-a) )i$a+ $a#a) )e!a,a&4
e#a! $i#e!)a-an+an $ala. #o"i"ina ole- )e+anan o!an lain $i $ala. a,$o.en $an ole-
loa.en)*. #e!o)ine*.& e!.*+aan ana)ana an li(in .e.,*la) )e!le)a+ $i ,aa-
5
http://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Sphinkter&action=edithttp://id.wikipedia.org/wiki/Feseshttp://id.wikipedia.org/wiki/Feseshttp://id.wikipedia.org/wiki/Defekasihttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Sphinkter&action=edithttp://id.wikipedia.org/wiki/Feseshttp://id.wikipedia.org/wiki/Defekasi
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
6/24
$ia7!a.a& Fa(ie" vi"e!ali"na )e!le)a+ $ia)a" la.,*n $*o$en*. 7leB*!a -e#a)i(a (olon
inal +anan $an +elena! a$!enal +anan&4 Lo,*" -e#a! $i,ai .ena$i lo,*" +anan 6$e+")!a8
$an lo,*" +i!i 6"ini")!a8 "elain i)* )e!$a#a) *a lo,*" (a*$a)*"&
=a.,a! 5& S)!*+)*! Ana)o.i a)i4
2.( )adung *m+edu
Ka$*n e.#e$* a$ala- o!an ,e!,en)*+ ,*a- #i! an ,e!a$a $i #e!.*+aan ,aa- lo,*"
+anan -a)i& Da!i +a$*n e.#e$* ini $*+)*" "i")i+*" an #ananna "e+i)a! 3 "a.#ai 4(.
,e!alan +e ,ela+an $an +e ,aa- *n)*+ .ena)* $enan $*+)*" -e#a)i+*" +o.*ni" $an
,e!"a.a"a.a .e.,en)*+ $*+)*" e.#e$*& >ila e.#e$* an $i"e+!e"i+an ole- -a)i )i$a+
"ee!a $i#e!l*+an *n)*+ #en(e!naan e.#e$* ini .elea)i $*+)*" "i")i+*" .a"*+ +e $ala.
+a$*n e.#e$* $i.ana +e$*ana $i"i.#an&2
=a.,a! & S)!*+)!* Ana)o.i Ka$*n E.#e$* $an D*+)*"na2
2., Pankreas
an+!ea" a$ala- o!an #anan #a$a ,aian ,ela+an a,$o.en a)a"& O!an ini )e!$i!i $a!i
(a#*) 6$i $ala. len+*nan $*o$en*.8 (oll*. (o!#*" $an (a*$a 6an .en(a#ai lien8&
Te!$i!i $a!i "el an .ene+!e"i e)a- #an+!ea" $an #*la* "el in)!aalveoli $i "e,*) *a
#*la*#*la* Lane!-an"& =e)a- .elal*i $*+)*" an .elea)i #anan +elena! *)*+
,e!a,*n #a$a (a#*) +elena! $enan $*+)*" ,ilia!i" $*+)*"" .e.,*+a ,e!"a.a +e $ala.
$*o$en*.& =e)a- #an+!ea" a$ala- (ai!an #en(e!naan&4
6
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
7/24
=a.,a! & S)!*+)*! Ana)o.i an+!ea"
#. Struktur Histologi Sistem Pencernaan
#.1 Gaster / Lambung
A$a )ia la#i"an a!inan $a"a! #a$a ")!*+)*! -i")oloi la.,*n ai)* .*+o"a
"*,.*+o"a $an a!ina .*"+*la!i" ,e"e!)a .o$i7i+a"ina&5 La.,*n $i,ai .ena$i )ia
,aian ai)* (a!$ia 7*n$*" $an #ilo!*"& a$a ,aian 7*n$*" la#i"an .*+o"a la.,*n
$ila#i"i e#i)el "ela#i" )o!a+& S*.*!"*.*! la.,*n *a e!$a#a) $i "ini ,e!*#a (ela- $ian)a!a
$*a )onolan .*+o"a& a$a $a"a! "*.*! )e!$a#a) .*a!a +elena! +*,a- 6+elena! 7*n$*"8 an
,ia"ana .e!*#a+an +elena! )*,*lo"a "i.#le+" $an l*!*"l*!*"&
Da#a) $i)e.*+an 4 .a(a. "el #a$a ,aian ini ai)* "el .*+*" le-e! "el #a!ie)al "el
(-ie7 $an "el a!en)a7in& a$a ,aian #ilo!*" e#i)el an .ela#i"ina "a.a $enan e#i)el+*,a- ai)* "ela#i" )o!a+& ilo!*" .e.#*nai "*.*!"*.*! la.,*n an $ala.& Di $ala.
la.ina #!o#ia )e!$a#a) no$*l*" li.7a)i+*" an +a$an+a$an .el*a" "a.#ai +e la#i"an
"*,.*+o"a& La#i"an o)o) an .elin+a! a.a) )e,al +a!ena .e.,en)*+ o)o) lin+a! ai)*
"7in)e! #ilo!*"&
6a8 6,8
=a.,a! @& 6a8 =a")e! F*n$*" 6,8 =a")e! ilo!*"
7
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
8/24
#.2 Usus Halus
U"*" -al*" )e!$i!i a)a" )ia $ae!a- ai)* $*o$en*. e*n*. $an ile*.& T*ni+a .*+o"a
*"*" -al*" .e.#e!li-a)+an li#a)an an $i"e,*) $enan vili in)e")inal& a$a )*ni+a
"*,.*+o"a )a.#a+ li#a)an "#i!al an $i"e,*) $enan #li+a "i!+*la!i"& a$a #e.,a-a"an +ali
ini +e)ia $ae!a- )e!"e,*) a+an $i,a-a" "a)* #e! "a)*&
#.2.1 uodenum
a$a $*o$en*. la#i"an .*+o"a $ili#*)i ole- e#i)el "ela#i" )o!a+ an .e.#*nai
.i+!ovili $an "el #iala& Sel #iala $i"ini ,el*. ,ei* ,ana+& ;*+o"a .e.#*nai vili
in)e")inal an e.*+e.*+& La.ina #!o#ia )e!$a#a) $i ,aa- e#i)el vili .a*#*n +!i#)*"
Lie,e!+*-n& La#i"an o)o) .*+o"a )i$a+ i+*) .e.,en)*+ vili in)e")ial& La#i"an "*,.*+o"a
$i#en*-i +elena! >*!nne!& La#i"an o)o) )e!$i!i a)a" la#i"an lin+a! $an .a.anan $an
$iana)a!ana )e!$a#a) #le+"*" "a!a7&
=a.,a! 9& S)!*+)*! i")oloi D*o$en*.#.2.2 !e"unum
a$a e*n*. la#i"an .*+o"ana .i!i# $enan $*o$en*. )e)a#i vil*"na le,i-
lan"*n $an "el o,le)na le,i- ,ana+& a$a $a"a!na +!i#)*" $a#a) $i)e.*+an "el #ane)-
,e!*#a "el ,e!,en)*+ li.a" $enan #*n(a+na .en-a$a# l*.en& Di $ala. "i)o#la".ana
)e!$a#a) !an*la +a"a! ,e!a!na .e!a-& La#i"an "*,.*+o"a $i"ini )i$a+ )e!$a#a) +elena!&
=a.,a! 10& S)!*+)*! i")oloi ?e*n*.
8
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
9/24
#.2.# $leum
La#i"an .*+o"a #a$a ile*. "e#e!)i e*n*. )e)a#i "el #ialana a*- le,i- ,ana+& Di
$ala. la.ina #!o#ia )e!$a#a) +elo.#o+ no$*l*" li.7a)i+*" an .e.,en)*+ ,an*nan
+-*"*" an $i"e,*) #la*e #ee!i an $a#a) )e!li-) .el*a" +e $ala. "*,.*+o"a& La#i"an
"*,.*+o"a )e!$i!i )a" a!inan i+a) a!an $enan #le+"*" .ei""ne! $i $ala.na $an )i$a+
.e.#*nai +elena!&
=a.,a! 11& S)!*+)*! i")oloi Ile*.
#.# Usus %esar
Se#e!)i an )ela- $i,a-a" "e,el*.na *"*" ,e"a! )e!$i!i $a!i +olon "e+*. a#en$i+"
$an !e+)*. $i.ana nan)ina !a+)*. a+an ,e!lan*) +e an*"& a$a +olon *"*" ,e"a! la#i"an
.*+o"a .e.#*nai ,an*nan .i!i# vil*" )e)a#i i)* ,*+an vil*" i)* a$ala- #o)onan +!i#)*"
li,e!+*-n& Ka$an+a$an $a#a) $i)e.*+an no$*l*" li.7a)i+*" $i $ala. la.ina #!o#ia&
La#i"an o)o) .*+o"a .*$a- $i+enali "e,aai #e.,a)a" $enan la#i"an "*,.*+o"a& La#i"an
"*,.*+o"a )e!$i!i a)a" a!inan i+a) a!an an $i $ala.na $a#a) $i)e.*+an #le+"*"
.ei""ne!& U.,ai (a(in a)a* $i+enal *a $enan a##en$iB la#i"an .*+o"ana "e#e!)i *"*"
lainna ai)* e#i)el "ela#o" )o!a+ an .e.#*nai "el o,le)& Te!$a#a) ,ana+ no$*l*"
li.7a)i+*" $i $ala. la.ina #!o#ia an .e.en*-i "e+elilin $in$inna&
6a8 6,8 6(8
=a.,a! 12& 6a8 Kolon 6,8 A##en$iB 6(8 Re+)*.An*"
9
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
10/24
#.& Hati
a$a ")!*+)*! -i")oloi -a)i $a#a) $i+enali vena "en)!ali" an ,ia"ana )e!le)a+ $i )ena-
lo,*l*"& Di l*a! vena "en)!ali" )e!$a#a) $e!e)an "el"el -a)i an )e!"*"*n ,ai+ a!i-a!i
.ena!a- +e a!inan in)e!lo,*la!i"& Diana)a!a $e!e)an "el -a)i )e!"e,*) )e!$a#a) "in*"oi$ -a)i
an ,e!.*!a +e $ala. vena "en)!ali" )a$i& Sal*!an -e!!in .e!*#a+an $*+)*" ,ilia!i"
in)!alo,*la! le)a+na $i )e#i lo,*l*"&
Di$ala. a!inan in)e!lo,*la! $a#a) $i)e.*+an $*+)*" ,ilia!i" an $in$inna $ila#i"i
e#i)el "ela#i" a)a* ,e!la#o" +*,i"& a$a "ala- "a)* "*$*) a!inan in)e!lo,*la!i" ,ia"ana $a#a)
$i)e.*+an $*+)*! ,ilia!i" a!)e!iol (a,an A&-e#a)i+a (en*l (a,an Vo!)a& $ae!a- ini
$i"e,*) $ean "ei)ia +ie!nan&
6a8 6,8
=a.,a! 13& 6a8 Vena Sen)!ali" 6,8 Sei)ia Kie!nan
#.' )adung *m+edu
La#i"an .*+o"ana $ila#i"i e#i)el "ilin$!i" an ,ia"ana )i$a+ .e.#*nai "el #iala&
E#i)el ,e!"a.a la.ina #!o#ia .e.,en)*+ li#a)an .i!i# vil*" in)e")inali"& Di $ala. la.ina
#!o#ia )e!$a#a) ,an*nan,an*nan ,*la) a)a* lonon an $ila#i"i e#i)el "a.a $enan
e#i)el .*+o"a& Ini "e,ena!na #o)onan li#a)an .*+o"a $an $i"e,*) "in*" Ro+i)an"+ A"-o77&
a$a $ae!a- an ,e!-a$a#an $enan a!inan -a)i +a$an+a$an $i*.#ai "i"a"i"a "al*!an
+el*a! e.e$* an !*$i.en)e! $an $i"e,*) $*+)*" a,e!an" L*"(-+a&
=a.,a! 14& Kan$*n E.#e$*
10
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
11/24
#.( Pankreas
Kelena! #an+!ea" .e!*#a+an +elena! an$a an )e!$i!i a)a" ,aian e+"o+!in $an
en$o+!in& >aian e+"o+!in .i!i# $enan +elena! #a!o)i"& a!" )e!.inali" +elena! ,e!*#a
a"in*"& Di $ala. a"in*" "e!in $i*.#ai "el "en)!oa"ine! an .e.,a)a"i l*.en a"in*"&
D*+)*" "e+!e)o!i*" a!an a)a* "e$i+i) *.la-na&
6a8 6,8
=a.,a! 15& 6a8 D*+)*" Se+!e)o!i*" 6,8 A"in*" an+!ea"Sel Sen)!oa"ine!
&. -ungsi rganrgan Pencernaan
&.1 Gaster / Lambung1
F*n"i la.,*n an #e!)a.a $an an )e!#en)in a$ala- .eni.#an .a+anan an
.a"*+ "a.#ai .a+anan $a#a) $i"al*!+an +e *"*" -al*" $enan +e(e#a)an an "e"*ai *n)*+
#en(e!naan $an #ene!a#an an o#)i.al& Di#e!l*+an a+)* ,e,e!a#a a. *n)*+ .en(e!na
$an .ene!a# "a)* #o!"i .a+anan an $i+on"*."i -ana $ala. ,ilanan .eni)& Ka!na *"*"
-al*" a$ala- )e.#a) *)a.a #en(e!naan $an #ene!a#an .a+a la.,*n #e!l* .eni.#an
.a+anan $an .enal*!+anna "e(a!a .en(i(il +e $*o$en*. $enan +e(e#a)an an )i$a+
.ele,i-i +a#a"i)a" *"*" -al*"&
F*n"i an +e$*a a$ala- *n)*+ .e.#!o$*+"i +i.*"& ;elal*i e!a+an .en(a.#*!
la.,*n .a+anan an )e!)elan $i-al*"+an $an $i(a.#*! $enan "e+!e"i la.,*n *n)*+
.en-a"il+an (a.#*!an (ai!an +en)al an $i+enal "eaai +i.*"& I"i la.,*n -a!*" $i*,a-
.ea$i +i.*" "e,el*. $a#a) $iali!+an +e $*o$en*.& F*n"i an )e!a+-i! a$ala- *n)*+
$ie")i #!o)ein& La.,*n .enel*a!+an a"a. -i$!o+lo!i$a 6l8 $an en:i. an $a#a)
.e.i(* #en(e!naan #!o)ein&
&.2 Usus Halus4
U"*" -al*" .e.ili+i ,e,e!a#a 7*n"i $ian)a!ana a$ala- *n)*+ .en"e+!e"i (ai!an *"*"
.ene!i.a e.#e$* $an e)a- #an+!ea" *n)*+ .ela+*+an #en(e!naan .a+anan& =e)a- *"*"
$an #an+!ea" an .enan$*n en:i. $a#a) .en*,a- #!o)ein .ena$i a"a. a.ino
+a!,o-i$!a) .ena$i l*+o"a.al)o"aala+)o"a le.a+ .ena$i a"a. le.a+li"e!ol 6$enan
11
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
12/24
,an)*an a!a. e.#e$* $i $ala. e.#e$* an $i+el*a!+an +e $ala. e.#e$* ole- +on)!a+"i
+an)on e.#e$*8&
en(e!naan .ena$i len+a# "e)ela- .a+anan $i#e(a- .ena$i ,en)*+ an le,i-
"e$e!-ana $an $i"e!a# .elal*i $in$in *"*" -al*" +e $ala. $a!a- a)a* li.7e& Selain .ene!a#
-a"il #e(a-an .a+anan *"*" -al*" *a .ene!a# ai! a!a. $an vi)a.in& =e!a+an i"i *"*"
"e#anan *"*" ole- +on)!a+"i "e.en)al #en$e+ $an elo.,an !*"- an .ene!a+an i"i"
"e#anan *"*" le,i- (e#a)&
&.# Usus %esar3
U"*" ,e"a! )i$a+ i+*) "e!)a $ala. #en(e!naan a)a* a,"o!#"i .a+anan& >ila i"i *"* -al*"
.en(a#ai "e+*. .a+a "e.*a :a) .a+anan )ela- $ia,"o!#"i $an "i"ina (ai!& Sela.a
#e!alanan $i $ala. +olon i"i"na .ena$i .a+in #a$a) +a!ena ai! $ia,"o!#"i $an +e)i+a
!e+)*. $i(a#ai .a+a 7e"e" ,e!"i7a) #a$a)l*na+& Di#e!l*+an a+)* +i!a+i!a ena. ,ela"
"a.#ai $*a #*l*- a. ,ai i"ina *n)*+ .en(a#ai 7leB*!a "i.oi$&
F*n"i +olon $a#a) $i!in+a" "e,aai ,e!i+*) ai)* *n)*+ a,"o!#"i ai!a!a.lo+o"a
"e+!e"i .*"in ole- +elena! $i $ala. la#i"an $ala. #enia#an "el*lo"a an ,e!*#a -i$!a)
+a!,on $i $ala. )*.,*-)*.,*-an ,*a-,*a-an $an "a*!an -ia* $an #enia#an "i"a
#!o)ein an ,el*. $i(e!na+an ole- +e!a ,a+)e!i *na e+"!e"i& F*n"i #alin a+-i!na nan)i
,e!**n #a$a #!o"e" $e7e+a"i a)a* #e.,*anan ai! ,e"a!&
&.& Hati2
F*n"i -a)i )e!$i!i a)a" )ia ,aian ai)* 7*n"i .e)a,oli+ #eni.#anan $an "e+!e"i&
F*n"i .e)a,oli+ .eli#*)i -al-al ,e!i+*) ini% le.a+ an $i"i.#an $i#e(a-#e(a- *n)*+
.e.,en)*+ ene!i 6#!o"e" $e"a)*!a"i8 +ele,i-an a"a. a.ino $i#e(a- $an $i*,a- .ena$i
*!ea o,a)o,a)an $an !a(*n $i$e)o+"i7i+a"i vi)a.in A $i"in)e"i" $a!i +a!o)en #la".a #!o)ein
$i"en)e"i"i "el"el a!inan an $i#a+ai $i#e(a- *n)*+ .e.,en)*+ a"a. *!a) $an *!ea
+ele,i-an +a!,o-o$!a) $i*,a- .ena$i le.a+ *n)*+ $i"i.#an #!o)o.,in $an 7i,!inoen
$i"in)e"i" $a!i a"a. a.ino an)i,o$i $an an)i)o+"in $i#e!o$*+"i )e!a+-i! -e#a!in $i#!o$*+"i&
Se.en)a!a 7*n"i #eni.#anan .eli#*)i% #eni.#an vi)a.in A $an D 7a+)o! an)iane.ia
:a! ,e"i $a!i $ie) $an $a!i "el $a!a- an )ela- $i#a+ai )e!a+-i! "e,aai #eni.#anan
li+oen an $a#a) $i*,a- +e.,ali .ena$i l*+o"a& F*n"i "e+!e"i .eli#*)i "e+!e"i
e.#e$* an $i,en)*+ $a!i *n"*!*n"*! an $i#e(a- ole- $a!a-&
&.' )andung *m+edu3
Kan$*n e.#e$* ,e+e!a "e,aai )e.#a) #e!"e$iaan e)a- e.#e$*& ?*a .ela+*+an
7*n"i #en)in ai)* e)a- e.#e$* an )e!"i.#an $i $ala.na $i,*a) #e+a)& Di $ala. a+)*
"e)ena- a. "e)ela- .a+anan .a"*+ "ee!a "e"*$a- "7in+e! o$$i .enen$o! *n)*+
12
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
13/24
.eni:in+an e)a- e.e$* .a"*+ $*o$en*. +an$*n e.#e$* ,e!+on)!a+"i& Denan
$e.i+ian ali!an e)a- e.#e$* )i$a+ +on)i* )e)a#i "e"*ai $enan "elan #en(e!naan ,ila
.a+anan .a"*+ +e $*o$en*.&
&.( Pankreas
an+!ea" .e.ili+i 7*n"i e+"o+!in $an en$o+!in& F*n"i e+"o+!in #an+!ea" ,e!+ai)an
$enan "in)e"i" $an #enel*a!an en:i.en:i. #en(e!naan $an la!*)an na)!i*. ,i+a!,ona) $a!i
"el"el +-*"*" #an+!ea" an $i"e,*) "el a"in*" 6acini). Sel"el a"in*" .enel*a!+an i"ina +e
$ala. $*+)*" #an+!ea)i+& Da!i $*+)*" #an+!ea)i+ en:i. $an la!*)an ,i+a!,ona) .enali!
.elea)i "7in)e! o$$i .a"*+ +e ,aian #e!)a.a $a!i "*"* -al*" ai)* $*o$en*.&
En:i. #an+!ea)i+ $an la!*)an ,i+a!,ona) ,e!#e!an $ala. #!o"e" #en(e!naan $an
#ene!a#an .a+anan $i *"*" -al*"& Se.en)a!a i)* 7*n"i en$o+!in #an+!ea" a$ala-
.e.#!o$*+"i $an .ele#a"+an -o!.on in"*lin l*+aon $a "o.a)o")a)in& o!.on ini
.a"in.a"in $i#!o$*+"i ole- "el"el +-*"*" an ,e!,e$a $i #an+!ea" an $i"e,*) #*la*
Lane!-an"&
'. *m+at Proses Pencernaan asar1
'.1 Motilitas
Ka)a .o)ili)a" .en*n*+ +e#a$a +on)!a+"i o)o) an .en(a.#*! $an .en$o!on .a*
i"i "al*!an (e!na& Sal*!an (e!na $i"*"*n ole- o)o) #olo" an .e.#e!)a-an+an "*a)*
+on)!a+"i )in+a) !en$a- an .ene)a# an $i+enal "e,aai )on*"& Ton*" ini "ana) #en)in
*n)*+ .e.#e!)a-an+an )e+anan )e)a# #a$a i"i "al*!an (e!na *)*+ .en(ea- $in$inna
)e!ean #e!.anan "e)ela- .enala.i $i")en"i&
Te!$a#a) $*a )i#e $a"a! .o)ili)a" ai)* e!a+an .en$o!on 6#!o#*l"i78 $an e!a+an
.en(a.#*!& =e!a+an .en$o!on .a* i"i "al*!an (e!na $enan +e(e#a)an #e!e!a+an
,e!va!ia"i ,e!an)*n #a$a $*n"i an $ila+*+an ole- ,e!,aai ,aian "a*!an (e!na& a$a
e"o7a*" e!a+an ini ,e!lan"*n "ana) (e#a)&Se.en)a!a i)* e!a+an .en(a.#*! .e.ili+i 7*n"i an$a& e!)a.a $enan .en(a.#*!
.a+anan $enan e)a- #en(e!naan e!a+an ini .enin+a)+an #en(e!naan .a+anan& Ke$*a
e!a+an ini .e.#e!.*$a- #ene!a#an $enan .e.aan+an "e.*a ,aian i"i "al*!an (e!na
+e #e!.*+aan "e!a# "al*!an (e!na&
'.2 Sekresi
Se*.la- e)a- #en(e!naan $i"e+!e"i+an +e $ala. l*.en "al*!an (e!na ole- +elena!
e+"o+!in& Se)ia# "e+!e"i #en(e!naan )e!$i!i $a!i ai! ele+)!oli) $an +on"i)*en o!ani+ "#e"i7i+
an #en)in $ala. #!o"e" #en(e!naan .i"alna en:i. !a. e.#e$* a)a* .*+*"& Se+!e"i
13
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
14/24
"e.*a e)a- #en(e!naan .e.e!l*+an ene!i ,ai+ *n)*+ )!an"#o! a+)i7 "e,aai ,a-an .en)a-
+e $ala. "el .a*#*n *n)*+ "in)e"i" #!o$*+ "e+!e)o!i+ ole- !e)i+*l*. en$o#la".a&
'.# Pencernaan
;an*"ia .en+on"*."i )ia +a)eo!i ,io+i.iai ,a-an .a+anan +aa ene!i ai)*
+a!,o-i$!a) #!o)ein $an *a le.a+& Da"a! $a!i #!o"e" #en(e!naan ini a$ala- *n)*+ .e.e(a-
.ole+*l.ole+*l ,e"a! an )i$a+ $a#a) .elea)i .e.,!an #la".a .ena$i .ole+*l
.ole+*l +e(il *n)*+ $a#a) $i"e!a# $a!i l*.en "al*!an (e!na +e $ala. $a!a-& e!*,a-an
.ole+*l ,e"a! .ena$i +e(il ini $i,an)* ole- en:i.en:i. an $i#!o$*+"i $i $ala. "i")e.
#en(e!naan&
Se,aain ,e"a! +a!,o-i$!a) an +i)a )elan ,e!a$a $ala. ,en)*+ #oli"a+a!i$a an )e!$i!i
$a!i !an)ai!an)ai .ole+*l l*+o"a an "alin ,e!i+a)an& Sel*lo"a a$ala- #oli"a+a!i$a lain
$ala. .a+anan an $i)e.*+an $i $in$in )*.,*-an an )i$a+ $a#a) $i(e!na .ena$i
.ono"a+a!i$a +a!ena i)* +a!,o-i$!a) ini .e.,en)*+ "e!a) an )i$a+ )e!(e!na& Selain ,en)*+
#oli"a+a!i$a "*.,e! +a!,o-i$!a) lain an le,i- "e$i+i) $ala. .a+anan a$ala- $ala. ,en)*+
$i"a+a!i$a )e!.a+"*+ "*+!o"a $an la+)o"a& Dala. #!o"e"na +e"e.*ana -a!*" $i*,a-
.ena$i ,en)*+ .ono"a+a!i$a 6l*+o"a 7!*+)oa ala+)o"a8 aa! $a#a) $i"e!a#&
Se.en)a!a i)* #!o)ein .elal*i #!o"e" #en(e!naan $i*!ai+an .ena$i a"a. a.ino
+on")i)*enna "e!)a ,e,e!a#a #oli#e#)i$a +e(il& Ke$*ana a$ala- "a)*an #!o)ein an $a#a)
$i"e!a#& Se,aai ,e"a! le.a+ $ala. .a+anan ,e!,en)*+ )!ili"e!i$a ai)* le.a+ ne)!al an
)e!$i!i $a!i "a)* .ole+*l li"e!ol $enan )ia a"a. le.a+& Dala. #!o"e"na $*a $a!i )ia
.ole+*l a"a. le.a+ )e!"e,*) )e!#i"a- .eninal+an "a)* .onoli"e!i$a "a)* .ole+*l
li"e!ol $enan "a)* .ole+*l a"a. le.a+ .ele+a) #a$ana& Ka!ena i)* -a"il a+-i!na a$ala-
.onoli"e!i$a $an a"a. le.a+ ,e,a"&
'.& Pen0era+an
Se(a!a "e$e!-ana #!o"e" #ene!a#an a$ala- #!o"e" $i.ana *ni)*ni) +e(il .a+anan an
$a#a) $i"e!a# an $i-a"il+an ole- #en(e!naan ,e!"a.a $enan ai! vi)a.in $an ele+)!oli)
$i#in$a-+an $a!i l*.en "al*!an (e!na +e $ala. $a!a- a)a* li.7e& Di *"*" -al*" )e!a$i
"e,aain ,e"a! #ene!a#an&
(. Mekanisme Lambung1
Ki)a )ela- .ene)a-*i ")!*+)*! ana)o.i .a*#*n -i")oloi "e!)a 7*n"i $a!i la.,*n&
Se+a!an +i)a a+an .e.,a-a" ,aai.ana la.,*n .ela+"ana+an 7*n"i7*"ni $ia)a"
,e!$a"a!+an +ee.#a) .e+ani".e $a"a! $a!i "i")e. #en(e!naan 6.o)ili)a" "e+!e"i
#en(e!naan $an #ene!a#an8&
14
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
15/24
(.1 Motilitas Lambung
(.1.1 Pengisian
Ke)i+a +o"on la.,*n .e.ili+i vol*.e "e+i)a! 50.l )e)a#i vol*.e la.,*n $a#a)
,e!)a.,a- -ina "e+i)a! 1 li)e! "aa) .a+an& La.,*n $a#a) )e!i"i )an#a .enala.i
#e!*,a-an )eanan $i$n$inna .elal*i .e+ani".e ,e!i+*)& >aian in)e!io! la.,*n
.e.,en)*+ li#a)anli#a)an $ala.& Sea+)* .a+an li#a)an .ena$i le,i- +e(il $an na!i"
.en$a)a! "ea+)* la.,*n "e$i+i) .elea" "e)ia# +a.i .a+anan .a"*+& Rela+"a"i !e7le+"
la.,*n "ea+)* .ene!i.a .a+anan ini $i"e,*) !ela+"a"i !e"e#)i7& Rela+"a"i ini .enin+a)+an
+e.a.#*an la.,*n .ena.#*n vol*.e .a+anan $enan -ana .ene,a,+an "e$i+i)
#enin+a)an )e+anan la.,*n&
(.1.2 Pen0im+anan
Se+elo.#o+ "el #e.a(* an )e!le)a+ $i 7*n$*" ,aian a)a" la.,*n .en-a"il+an
#o)en"ial elo.,an la.,a) an .ena#* +e ,aa- "e#anan la.,*n .en** "7in)e!
#ilo!*" $enan 7!e+*en"i )ia +ali #e! .eni)& ola !i).i+ $e#ola!i"a"i "#on)an ini 6>ER8
)e!a$i )e!*" .ene!*" $an $i"e!)ai ole- +on)!+a"i la#i"an o)o) "i!+*la!&
Se+ali $i.*lai elo.,an #e!i")al)i+ .ene,a! .elal*i 7*n$*" $an +o!#*" +e an)!*. $an
"7i)e! #ilo!*"& Ka!ena la#i"an o)o) $i 7*n$*" $an +o!#*" )i)#i" .a+a +on)!a+"i $i ,aian ini
le.a-& Ke)i+a .en(a#ai an)!*. elo.,an +on)!a+"i .ena$i a*- le,i- +*a) +a!ena o)o)
$i"ini le,i- )e,al& Ka!ena $i 7*n$*" $an +o!#*" e!a+an .en(a.#*! ,e!lan"*n le.a- .a+a
.a+anan an $i"al*!+an +e la.,*n $i"i.#an $i ,aian +o!#*" an !ela)i7 )enan )an#a
.enala.i #en(a.#*!an&
(.1.# Pencam+uran
Kon)!a+"i #e!i")al)i+ an)!*. an +*a) .en(a.#*! .a+anan $enan "e+!e"i la.,*n
*n)*+ .en-a"il+an +i.*"& Se)ia# elo.,an #e!i")al)i+ an)!*. .en$o!on +i.*" .a*
.en** "7in)e! #ilo!*"& Kon)!a+"i )oni+ "7in)e! #ilo!*" no!.alna .ene,a,+an "7i)e! ini
na!i" )e!)*)*#& L*,an an )e!,en)*+ (*+*# ,e"a! *n)*+ $ilal*i ole- ai! $an (ai!an lain)e)a#i )e!lal* +e(il *n)*+ +i.*" +en)al +e*ali i+a $i$o!on ole- +on)!a+"i #e!i")al)i+ an)!*.
an +*a)&
Da!i "e+i)a! 30 .l +i.*" an $a#a) $i)a.#*n $i an)!*. ,ia"ana -ana ,e,e!a#a
.ilili)e! an )e!$o!on +e $*o$en*. #a$a "e)ia# elo.,an #e!i")al)i+& ;a"a +i.*" an)!*.
an "e$an )e!$o!on .a* )e)a#i )i$a+ $a#a) .a"*+ +e $*o$en*. )e!)a-an .en$a$a+ $i
"7in)e! an )e!)*)*# $an .e.an)*l ,ali+ +e an)!*. -ana *n)*+ $i$o!on +e.,ali +e
"7in)e! $an .e.an)*+ ,ali+ ole- elo.,an #e!i")al)i+ ,a!*& =e!a+an .a* .*n$*! ini
$i"e,*) !e)!o#*l"i an ,e!7*n"i *n)*+ .en(a.#*! +i.*" "e(a!a .e!a)a&
15
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
16/24
(.1.& Pengosongan
Selain .en(a.#*! i"i la.,*n +on)!a+"i #e!i")al)i+ an)!*. a$ala- aa #en$o!on *n)*+
.eno"on+an i"i la.,*n& ?*.la- +i.*" an lolo" +e $*o$en*. ,e!an)*n #a$a
+e+*a)an #e!i")al"i"& In)en"i)a" #e!i")al)i" an)!*. $i#ena!*-i ole- 7a+)o! la.,*n $an
$*o$en*.& Ka!ena i)* #eno"onan la.,*n *a $i#ena!*-i ole- +e$*a 7a+)o! )e!"e,*)&
Fa+)o!7a+)o! )e!"e,*) .e.#ena!*-i e+"i)a,ili)a" la.,*n $enan "e$i+i) .en$e#ola!i"a"i
a)a* .en-i#e!#ola!i"a"i o)o) #olo" la.,*n an +e.*$ian $a#a) .enen)*+an $e!aa)
a+ivi)a" #e!i")al)i+ an)!*.&
Fa+)o! la.,*n an .e.#ena!*-i a$ala- *.la- +i.*" $an $e!aa) +een(e!an +i.*"&
?*.la- +i.*" .eni.,*l+an e7e+ lan"*n #a$a e+"i)a,ili)a" o)o) #olo" la.,*n "e!)a
,e+e!a .elal*i #el+"*" in)!in"i+ "a!a7 va*" $an a")!in& A+i,a)na #enin+a)an *.la-
+i.*" .e!an"an .o)ili)a" $an #eno"onan& De!aa) +een(e!an .e.ili+i e7e+ lan"*n
+a!ena i"i -a!*" ,e!,en)*+ (ai! "e,el*. $ieva+*a"i& Se.a+in en(e! .a+a "e.a+in (e#a)
#eno"onanna& Fa+)o! $*o$en*. .eli#*)i a$ana le.a+ a"a. -i#e!)oni"i)a" $an
#e!eanan $*o$en*.& Ke"e.*ana i)* .e.*lai !e7le+" en)e!oa")!i+ a)a* .e.i(*
#ele#a"an en)e!oa")!on& Fa+)o!7a+)o an a$a $i $*o$en*. ini .en-a.,a) .o)ili)a" $an
#eno"onan la.,*n le,i- lan*) "a.#ai $*o$en*. .ena)a"i 7a+)o!7a+)o! an a$a&
(.2 Sekresi Lambung
Se)ia# -a!i la.,*n .en"e+!e"i+an "e+i)a! 2 li)e! e)a- la.,*n& Sel"el an
.enel*a!+an e)a- la.,*n ,e!a$a $i la#i"an $ala. la.,*n .*+o"a la.,*n an
$i,ai .ena$i $*a $ae!a- ,e!,e$a& Dae!a- an #e!)a.a a$ala- .*+o"a o+"in)i+ an
.ela#i"i +o!#*" $an 7*n$*"& Dae!a- +e$*a a$ala- $ae!a- +elena! #ilo!*" an .ela#i"i
an)!*.&
Di $in$in 7oveola a")!i+a $an +elena! .*+o"a o+"in)i+ $i)e.*+an )ia eni" "el
"e+!e)o!i+ e+"o+!in la.,*n ai)* "el .*+*" chief cell $an #a!ie)al "el& Sel .*+*" .ela#i"i
7oveola a")!i(a $an #in)* .a"*+ +elena!& Sel"e ini .enel*!+an .*+*" en(e!& >aian le,i-
$ala. $i +elena! la.,*n $ila#i"i ole- chief cell $an "el #a!ie)al& Chief cell an *.la-na
le,i- ,ana+ .en-a"il+an #!e+*!"o! en:i. #e#"inoen& Sel #a!ie)al .enel*a!+an l $an
7a+)o! in)!in"i+&
(.# Pencernaan Lambung
D*a #!o"e" #en(e!naan )e!#i"a- ,e!lan"*n $i $ala. la.,*n& Di +o!#*" la.,*n
.a+anan ,e!a$a $ala. +ea$aan "e)ena- #a$a) +a!ena +on)!a+"i #e!i")al)i+ $i ,aian ini
)e!lal* le.a- *n)*+ .ela+*+an #en(a.#*!an& Ka!ena $i +o!#*" la.,*n .a+anan )i$a+
$i(a.#*! .a+a $i"ini )i$a+ ,e!lan"*n ,ana+ #en(e!naan #!o)e!in&
16
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
17/24
Na.*n $i ,aian $ala. .a"a .a+anan #en(e!naan +a!,o-i$!a) ,e!lan*) $i,aa-
#ena!*- a.ila"e li*!& ;e"+i#*n a"a. .enina+)i7+an a.ila"e li*! na.*n ,aian $ala.
.a"a .a+anan an )i$a+ )e!(a.#*! ,e,a" $a!i a"a.& en(e!naan #le- e)a- la.,*n i)*
"en$i!i ,e!lan"*n $i an)!*. la.,*n )e.#a) .a+anan $i(a.#*! .e!a)a $enan l $an
#e#"in an .enaali #en(e!naan #!o)ein&
(.& Pen0era+an Lambung
Ti$a+ a$a .a+anan a)a* ai! an $i"e!a# +e $ala. $a!a- .elal*i .*+o"a la.,*n&
Na.*n $*a ,a-an nonn*)!ien $a#a) $i"e!a# lan"*n $a!i la.,*n& Ke$*a ,a-an )e!"e,*
a$ala- e)il al+o-ol $an a"#i!in& Al+o-ol ,e!"i7a) aa+ la!*) le.a+ "e-ina :a) ini $a#a)
,e!$i7*"i .elal*i .e.,!an le.a+ "el e#o)el an .ela#i"i ,aian $ala. la.,*n $an $a#a)
.a"*+ +e $a!a- .elal*i +a#ile! "*,.*+o"a&
,. Mekanisme Pankreas
an+!ea" e+"o+!in .enel*a!+an e)a- #an+!ea" an )e!$i!i $!i $*a +o.#onen ai)*
an #e!)a.a en:i. #an+!ea" an "e(a!a a+)i7 $i"e+!e"i+an ole- "el a"in*" an
.e.,en)*+ a"in*"& Sel"el a"in*" .enel*a!+an )ia eni" en:i. #an+!ea" an .a.#*
.en(e!na +e)ia +a)eo!i .a+anan ai)*% en:i. #!o)eoli)i+ 6.en(e!na #!o)ein8 a.ila"e
#an+!ea" 6.en(e!na +a!,o-i$!a)8 $an li#a"e #an+!ea" 6.en(e!na le.a+8& Ke$*a la*!an (ai!
,a"a an "e(a!a +)i7 $i"e+!e"i+an ole- "el $*+)*" an .ela#i"i $*+)*" #an+!ea)i+*"&
Ko.#onen en(e! al+ali" ,ana+ .enan$*n na)!i*. ,i+a!,ona) 6NaO38&
En:i.en:i. #an+!ea" ,e!7*n"i o#)i.al #a$a lin+*nan an ne)!al a)a* "e$i+i) ,a"a
na.*n i"i la.,*n an "ana) a"a. $iali!+an +e $ala. l*.en $*o$en*. $i $e+a) )e#a)
+el*a!na en:i. #an+!ea" +e $ala. $*o$en*.& Ki.*" a"a. )e!"e,*- -a!*" (e#a)
$ine)!al+an& Di"inila- 7*n"i $a!i NaO3 $i#e!*na+an& ai!an ,a"a 6NaO38 .ene)!al+an
+i.*" a"a. "ea+)* +i.*" .a"*+ +e $ala. $*o$en*. $a!i la.,*n&
. Mekanisme Hati dan )andung *m+edu
a)i a$ala- o!an .e)a,oli+ )e!,e"a! $an )e!#e)in $i )*,*-& e!anna $ala. "i")e.
#en(e!naan a$ala- "e+!e"i a!a. e.#e$* an .e.,an)* #en(e!naan $an #ene!a#an
le.a+& Sal*!an )i#i" #enan+*) e.#e$* +anali+*l*" ,ilia!i" ,e!alan $i an)a!a "el"el $i
$ala. "e)ia# le.#en -a)i& e#a)o"i) )e!*" .ene!*" .enel*a!+an e.#e$* +e $ala. "al*!an
)i#i" ini an .enan+*) e.#e$* +e $*+)*! ,ilia!i"& D*+)*" ,ilia!i" $a!i ,e,e!,aai lo*l*"
.ena)* *n)*+ a+-i!na .e.,en)*+ $*+)*" ,ilia!i" +o.*ni" an .enan+*) e.#e$* $a!i
-a)i +e $*o$en*.&
17
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
18/24
L*,an $*+)*" ,ilia!i" +e $ala. $*o$en*. $iaa ole- "7in)e! o$$i an .en(ea-
e.#e$* .a"*+ +e $*o$en*. +e(*ali "ea+)* #en(e!naan .a+anan& Ke)i+a "7in)e! ini
)e!)*)*# "e,aian ,e"a! e.#e$* an $i"e+!e"i+an ole- -a)i $iali-+an ,ali+ +e $ala.
+an$*n e.#e$*& E.#e$* +e.*$ian $i"i.#an $an $i#e+a)+an $i +an$*n e.#e$* $ian)a!a
a+)* .a+an& Se)ela- .a+an e.e#$* .a"*+ +e $*o$en*. a+i,a) e7e+ +o.,ina"i
#eno"onan +an$*n e.#e$* $an #enin+a)an "e+e!e"i e.#e$* ole- -a)i&
E.#e$* .enan$*n ,e,e!a#a +on")i)i*en o!ani+ ai)* a!a. e.#e$* +ole")e!ol
le"i)in $an ,ili!*,in $ala. "*a)* (ai!an en(e! al+ali" "e!*#a $enan "e+!e"i NaO3
#an+!ea"& =a!a. e.#e$* a$ala- )*!*nan +ole")e!ol& =a!a. e.#e$* .e.,an)* #en(e!naan
le.a+ .elal*i e7e+ $e)e!enna $i.ana ia a+an .en*,a- lo,*l*"lo,*l*" le.a+ ,e"a!
.ena$i e.*l"i le.a+ 6,*)i! le.a+ +e(il an a$a $i +i.*"8&
=a!a. ini "e(a!a a+)i7 $i"e+!e"i+an +e $ala. e.#e$* $an a+-i!na .a"*+ +e $*o$en*.
,e!"a.a $enan +on"i)*en e.#e$* lainna& Se)ela- i+*) $ala. #en(e!naan $an #ene!a#an
le.a+ "e,aian ,e"a! a!a. e.#e$* $i"e!a# +e.,ali +e $ala. $a!a- ole- .e+ani".e
)!an"#o! a+)i7 +-*"*" an )e!le)a+ $i ile*. )e!.inal& Da!i "ini a!a. e.#e$* $i+e.,ali+an
+e -a)i& Da*! *lan e.#e$* ini $i"e,*) "i!+*la"i en)e!o-e#a)i+&
. Mekanisme Usus Halus
.1 Motilitas Usus Halus.1.1 Segmentasi
Se.en)a"i .e!*#a+an .o$e .o)ili)a" *)a.a *"*" -al*" "ea+)* #en(e!naan .a+anan
an .eli#*)i #!o"e" .en(a.#*! $an .en$o!on +i.*" "e(a!a #e!la-an& See.en)a"i )e!$i!i
$a!i +on)!a+"i o)o) #olo" "i!+*la! an ,e!*lan $an ,e!,en)*+ (in(in $i"e#anan *"*" -al*"&
in(in +on)!a+)il ini )i$a+ .ena#* $i "e#anan *"*" "e#e!)i -alna elo.,an #e!i")al)i+&
Se)ela- "*a)* #e!io$e "in+a) "e.en"e.en an ,e!+on)!a"i .ele.a" $an +on)!a+"i
,e!,en)*+ (in(in ini .*n(*l $i ,aian,aian an "e,el*.na .ele.a"&
Kon)!a+"i ,a!* .en$o!on +i.*"" $i ,aian an "e.*la !ile+" *n)*+ ,e!e!a+ +e +e$*a
a!a- +e ,aian,aian an +ini .ele.a" $i"a.#inna& Ka!ena i)* "e.en an ,a!*
.ele.a" .ene!i.a +i.*" $a!i +e$*a e.en an ,e!+on)!a+"i )e#a) $i ,ela+an $an
$e#anna& See!a "e)ela- i)* ,aian an ,e!+on)!a+"i .elea" +e.,ali ,e!an)i& Denan (a!a
ini +i.*" $i#o)on $iiln $an $i(a.#*! "e(a!a .e!a)a& F*n"i $a!i #!o"e" "e.en)a"i ini
a$ala- *n)*+ .en(a.#*! +i.*" $enan e)a- #en(e!naan an $i"e+!e"i+an +e $ala. l*.en
*"*" -al*" $an .e.anan+an "e.*a +i.*" +e #e!.*+aan a,"o!#)i7 .*+o"a *"*" -al*"&
18
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
19/24
=a.,a! 1& Se.en)a"i
9.1.2 Migrating Motility Complex
Ke)i+a "e,aian ,e"a! .a+anan )ela- $i"e!a# +on)!a+"i "e.en)a"i ,e!-en)i $an $ian)i
$i an)a!a a+)* .a+an ole- migrating mitility complex& ;o)ili)a" $i"ini ,e!,en)*+ elo.,an
#e!i")al)i+ lee.a- ,e!*lan an ,e!e!a+ $ala. a!a+ #en$e+ +e -ili! "e,el*. lena#&
=elo.,an #e!i")al)i+ ini .e.e!l*+an a+)* "e+i)a! 100 "a.#ai 150 .eni) *n)*+ a+-i!na
,e!.i!a"i $a!i la.,*n +e **n *"*" -al*" $enan "e)ia# +on)!a+"i .ena#* .a* "i"a
"i"a .a+anan "e,el*.na&
.2 Sekresi Usus Halus
Se)ia# -a!i "el"el +elena! e+"o+!in $i .*+o"a *"*" -al*" .en"e+!e"i+an +e $ala.
l*.en "e+i)a! 15 li)e! la!*)an (ai! a!a. $an .*+*" an $i"e,*) "*+*" en)e!i+*" 6*" *"*"8&
Se+e!e"i .enin+a) "e)ela- .a+an "e,aai !e#on" )e!-a$a# ")i.*la"i lo+al .*+o"a *"*" -al*"
ole- a$ana +i.*"&
;*+*" $i $ala. "e+!e"i ,e!7*n"i *n)*+ .elin$*ni $an .el*.a"i& Selain i)* "e+!e"i
(ai! .ene!$ia+an ,ana+ 2O *n)*+ ,e!#e!an $ala. #en(e!nan .a+anan ole- en:i.& Ti$a+
a$a en:i. #en(e!naan an $i"e+!e"i+an +e $ala. e)a- *"*" ini& U"*" -al*" .e.an
.en"in)e"i" en:i. #en(e!naan )e)a#i en:i.en:i. ini ,e!7*n"i $i $ala. .e.,!an ,!*"-
,o!$e! "el e#o)el an .ela#i"i ,aian $ala. l*.en $an )i$a+ $i"e+!e"i+an lan"*n +e
$ala. l*.en&
.# Pe ncernaan Usus Halus
en(e!naan $i l*.en *"*" -al*" $ila+*+an ole- en:i.en:i. #an+!ea" $enan
#en(e!naan le.a+ $i)in+a)+an ole- "e+!e"i e.#e$*& A+i,a) a+)ivi)a" en:i.en:i. #an+!ea"
le.a+ $i !e$*+"i "e(a!a "e.#*!na .ena$i *ni)*ni) .onoli"e!i$a $an a"a. le.a+ ,e,a"
an $a#a) $i"e!a#& !o)ein $i*!ai+an .ena$i 7!a.en7!a.en #e#)i$a +e(il $an ,e,e!a#a
a"a. a.ino& Ka!,o-i$!a) $i*,a- .ena$i $i"a+a!i$a $an ,e,e!a#a .ono"a+a!i$a& Ka!ena i)*
#en(e!naan le.a+ )ela- "eleai $i $ala. l*.en *"*" -al*" )e)a#i #en(e!naan +a!,o-i$!a) $an
#!o)ein ,el*. )*n)a"&
19
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
20/24
Nan)ina #en(e!naan +a!,o-i$!a) $an #!o)ein a+an $i)*n)a"+an $i brush border an
.enan$*n )ia +a)eo!i en:i. an .ele+a) +e .e.,!an& ai)*% en)e!o+ina"e
6.ena+)i7+an en:i. #an+!ea" )!i#"inoen8 $i"a+a!i$a"e .eli#*)i .al)a"e"*+!a"ela+)a"e
6.en*n)a"+an #en(e!naan +a!,o-i$!a)8 $an a.ino#e#)i$a"e 6.en-i$!oli"i" 7!a.en
7!a.en #e#)i$a +e(il .ena$i +o.#onen a"a. a.inona8&
.& Pen0era+an Usus Halus
Se.*a #!o$*+ #en(e!naan +a!,o-i$!a) le.a+ $an #!o)ein "e!)a "eaain ,e"a! ele+)!oli)
vi)a.in $an ai! no!.lna $i"e!a# ole- *"*" -al*" )an#a #an$an ,*l*& ana #ene!a#an
+al"i*. $an ,"i an ,ia"na $i"e"*ai+an $enan +e,*)*-an )*,*-& Ka!ena i)* "e.a+in
,ana+ .a+anan an $i+on"*."i "e.a+in ,ana+ aan a+an $i(e!na $an $i"e!a#&
ene!a#an "e,aaian ,e"a! ,e!lan"*n $i $*o$en*. $an e*n*.& 50< ,aian $a!i *"*"
-al*" $a#a) $ian+a) )an#a .ene,a,+an an*an #ene!a#an na.*n i+a ile*. )e!.inal
$ian+a) .a+a a+an )e!a$i an*an #ene!a#an vi)a.in >12 $an a!a. e.#e$*&
13. Mekanisme Usus %esar
13.1 Motilitas Usus %esar
13.1.1 Gerakan Mencam+ur 4Haustrasi5
U.*.na e!a+an *"*" ,e"a! ,elan"*n la.,a) $an )i$a+ .en$o!on "e"*ai 7*n"ina
"e,aai )e.#a) #ene!a#an $an #eni.#anan& ;o)ili)a" *)a.a +olon a$ala- +on)!a+"i -a*")!a
an $i#i(* ole- !i).i"i)a" o)ono. "el"el o)o) #olo" +olon& Kon)!a+"i ini an .ene,a,+an
+olon .e.,en)*+ -a*")!a "e!*#a $enan "ee.n)a"i "*"* -al*" )e)a#i )e!a$i a*- le,i-
a!an& Lo+a"i +an)*n -a*")!a "e(a!a ,e!)a-a# ,e!*,a- "ea+)* "e.en an "e.*la .elea"
$an .e.,en)*+ +an)*n .*lai ,e!+on)!a+"i "e(a!a #e!la-an "e.en)a!a ,aian an )a$ina
,e!+on)!a"i .ele.a" "e(a!a ,e!"a.aan .e.,en)*+ +an)*n ,a!*& =e!a+an ini )i$a+
.en$o!on i"i *"*" )e)a#i "e(a!a #e!la-an .ena$*+na .a"*.*n$*! "e-ina i"i" +olon
)e!oanan +e .*+o"a #ene!a#an& Kon)!a+"i -a*")!a *.*.na $i+on)!ol ole- !e7le+" lo+al
an .eli,a)+an #le+"*" in)!in"i+&
13.1.2 Gerakan Massa
Tia a)a* e.#a) +ali "e-a!i )e!a$i #enin+a)an .en(olo+ .o)ili)a" "aa) "e.en"e.en
,e"a! +olon a"en$en" $an )!an"ve!"*. ,e!+on)!a+"i "e(a!a "i.*l)an .en$o!on )ina
"e#e!)ia "a.#ai "e#e!e.#a) #anan +olon $ala. ,e,e!a#a $e)i+& Kon)!a+"i .a"i7 ini an
"e(a!a )e#a) $ina.ai e!a+an .a""a .en$o!on i"i +olon +e ,aian $i")al *"*" ,e"a! )e.#a)
,a-an $i"i.#an "a.#ai )e!a$i $e7i+a"i&
20
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
21/24
Ke)i+a .a+anan .a"*+ +e la.,*n )e!a$i !e7le+" a")!o+olon an .ena$i #e.i(*
*)a.a e!a+an .a""a $i +olon& Ke)i+a .a+anan .a"*+ +e "al*!an (e!na )e!#i(* !e7le+"
!e7le+" an .e.in$a-+an i"i an "*$a- a$a +e ,aian $i")al *n)*+ .ene$ia+an )e.#a)
,ai .a+anan an ,a!* .a"*+& Re7le+" a")!oile*. .e.in$a-+an i"i *"*" -al*" an .a"i-
a$a +e $ala. *"*" ,e"a! $an !e7le+" a")!o+olon .en$o!on i"i +olon +e $ala. !e+)*.
.e.i(* $e7e+a"i&
13.1.# 6e7leks e7ekasi
Ke)i+a e!a+an .a"a $i +olon .en$o!on )ina +e $ala. !e+)*. #e!eanan an )e!a$i
$i !e+)*. .e!an"an !e"e#)o! !ean $i $i$in$in !e+)*. .e.i(* !e7le+" $e7e+a"i& Re7le+"
$e7e+a"i .e.i(* "7in)e! ani in)e!n*" 6o)o) #olo"8 .ele.a" $an !e+*. "e!)a +olon "i.oi$
,e!+on)!a+"i le,i- +*a)& ?i+a "7in)e! ani e+")e!n*" 6o)o) !an+a8 *a .ele.a" .a+a )e!a$i
$e7e+a"i& Ka!ena o)o) !an+a "7in)e! ani e+")e!n*" ,e!a$a $i ,aa- +on)!ol vol*n)e! i+a
+ea$aan )i$a+ .e.*n+in+an *n)*+ $e7e+a"i .a+a a+an )e!a$i #enen(anan "7in)e! ani
e+")e!n*" "e(a!a "eaa&
?i+a $e7e+a"i $i)*n$a .a+a $in$in !e+)*. an "e.*la )e!ean "e(a!a #e!la-an
.ele.a" $an +eininan *nn)*+ ,*an ai! ,e"a! .e!e$a "a.#ai e!a+an .a""a ,e!i+*)na
.en$o!on le,i- ,ana+ )ina +e $ala. !e+)*. $an +e.,ali .e!ean+an !e+)*. "e!)a
.e.i(* !e7le+" $e7e+a"i& ?i+a $e7e+a"i )e!a$i .a+a ,ia"ana $i,an)* ole- e!a+an .enean
vol*n)e! an .eli,a)+an +on)!a+"i o)o) a,$o.en $an e+"#i!a"i #a+"a $enan lo)i" )e!)*)*#
"e(a!a ,e!"a.aan&
=a.,a! 1& ;e+ani".e De7e+a"i
13.2 Sekresi Usus %esar
21
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
22/24
U"*" ,e"a! )i$a+ .enel*a!+an en:i. #en(e!naan a#a#*n& Ti$a+ a$a an $i#e!l*+a
+a!ena #en(e!naan )ela- "ele"ai "e,el*. +i.*" .en(a#ai +olon& Se+!e"i +olon )e!$i!i $a!i
la!*an .*+*" ,a"a 6NaO38 an 7*n"ina a$ala- .elin$*ni .*+o"a *"*" ,e"a! $a!i
(e$e!a.e+ani" $an +i.iai& ;*+*" .e.#e!.*$a- 7e"e" ,e!e!a+ "e.en))a!a NaO3
.ene)!al+an a"a. i!i)an an $i#!o$*+"i ole- 7e!.en)a"i ,a+)e!i lo+al&
13.# Pencernaan Usus %esar
Dala. *"*" ,e"a! )i$a+ )e!a$i #en(e!naan +a!ena )i$a+ )e!$a#a) en:i. #en(e!naan&
>a+)e!i +olon .a.#* .en(e!na "e,aain "el*lo"a na.*n *n)*+ +e#en)inan .e)a,oli".e
.e!e+a "en$i!i&
13.& Pen0er+an Usus %esar
Kolon $ala. +ea$aan no!.al .ene!a# a!a. $an 2O& Na)!i*. $i"e!a# "e(a!a a+)i7 l
.eni+*)i "e(a!a #a"i7 .en*!*ni !a$ien li")!i+ $an 2O .eni+*)i "e(a!a o".o)i"& Kolon
.ene!a# "e*.la- ele+)!oli) lain "e!)a vi)a.in K an $i"in)e"i" ole- ,a+)e!i +olon& ;elal*i
#ene!a#an a!a. $an 2O )e!,en)*+ .a""a )ina an #a$a)&
Tina a)a* 7e"e" .e!*#a+an -a"il a+-i! $a!i "i")e. #en(e!naan& Di.ana 7e"e" )e!$i!i $a!i
100! 2O 50! ,a-an #a$a) .eli#*)i "el*lo"a,ili!*,in,a+)e!i"e*.la- +e(il a!a. $an
!e"i$* .a+anan an )i$a+ $i"e!a#& Selain .enel*a!+an 7e"e" )e!$a#a) #*la a" an )*!*)
$i+el*a!+an an $i"e,*) 7la)*"&
11. *n8im Sistem Pencernaan
En:i. .e!*#+an +a)ali" o!ani+ $an )e!.a"*+ #!o)ein lo,*la!& En:i. ,e+e!a .elal*i
#ena,*nan $enan "*,")!a) #a$a "*a)* )e.#a) a+)i7 an "#e"i7i+ *n)*+ .e.,en)*+ "*a)*
:a) an)a!a ,e!*#a +o.#le+" en:i."*,")!a) an +e.*$ian ,e!$i"o"ia"i .ena$i en:i. ,e,a"
$an #!o$*+ 6-a"il !e+a"i8&5
Dala. "i")e. #en(e!naan )e!$a#a) "e*.la- en:i. an $i*na+an *n)*+ .en+a)ali"
.ole+*l.ole+*l .a+anan ,e"a! .ena$i .ole+*l.ole+*l +e(il& En:i.en:i. )e!"e,*)$i*na+an *n)*+ .en(e!na )ia ,a-an .a+anan *)a.a ai)* +a!,o-i$!a) #!o)ein $an le.a+&
Se(a!a "e$e!-ana en:i.en:i. )e!"e,*) a+an $i#a#a!+an .elal*i )a,le ,e!i+*) ini&
22
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
23/24
Ta,el 1& En:i.En:i. en(e!naan5
En:i. S*.,e! Se+!e"i A+"i
Karbohidrat
A.ila"e "aliva 6#)ialin8 Kelena! "aliva Ga) )e#*n .al)o"a
A.ila"e #an+!ea" an+!ea" Ga) )e#*n
$i"a+a!i$a $an .al)o"a;al)a"e U"*" -al*" ;al)o"a l*+o"a
S*+!a"e U"*" -al*" S*+!o"a l*+o"a $an 7!*+)o"a
La+)a"e U"*" -al*" La+)o"a l*+o"a $an ala+)o"a
Protein
e#"in La.,*n !o)ein oli#e#)i$a
T!i#"in an+!ea" !o)ein $an #e#)i$a #e#e)i$a an le,i-
+e(il
Ki.o)!i#"in an+!ea" !o)ein $an #e#)i$a #e#)i$a an le,i- +e(il
e#)i$a"e U"*" -al*" Di#e#)i$a a"a. a.ino
Lemak
Li#a"e #an+!ea" an+!ea"
6$enan a!a.
e.#e$*8
T!ii"e!i$a .onoli"e!i$a $an a"a. le.a+
Li#a"e *"*" U"*" -al*"
6$enan a!a.
e.#e$*8
;onoli"e!i$a a"a. le.a+ $an li"e!ol
Pembahasan )asusa$a >L +ali ini "+ena!io an $i$a#a) a$ala- "e,aai ,e!i+*)% ,a#a+ A 50 )a-*n
$a)an ,e!o,a) +e $o+)e! $enan +el*-an #e!*) "e,a- 6,ea-8 "*$a- "a)* .in* )i$a+ $a#a)
>A>& Da!i ana.ne"a $i+e)a-*i ,a-a >a#a+ )e!"e,*) +*!an .en+on"*."i "a*!an $an
,*a-,*a-an "e!)a +*!an .in*.&
>*an ai! ,e"a! a)a* .enel*a!+an 7e"e" .e!*#a+an -a"il a+-i! $a!i +e"el*!*-an #!o"e"
#en(e!naan& Fe"e" $a#a) $i+el*a!+an .elal*i !e7le+" $e7e+a"i "e#e!)i an )ela- $iela"+an
#a$a #e.,a-a"an $ia)a"& Na.*n a#a,ila $e7e+a"i $i)*n$a )e!lal* .a+a .a+a $a#a) )e!a$i
+on")i#a"i a)a* an *.*. $i+enal "e,aai "e.,eli) 6"*"a- ,*an ai! ,e"a!8& Kon")i#a"i
$a#a) *a $i$e7ini"i+an "e,aai $e7e+a"i an )i$a+ le,i- "e!in $a!i )ia -a!i "e+ali& Ke)i+a
7!e+*en"i $e7e+a"i ,e!+*!an .a+a ,i"a )i.,*l ealaeala +on")i#a"i an .en(an+*#
!a"a )i$a+ na.an $i a,$o.en 6#e!a"aan #en*-,ea-8 ne!i +e#ala )*.#*l -ilanna na7"*
.a+an an +a$an $i"e!)ai .*al $an $e#!e"i .en)al&1
ene,a, +on")i#a"i ,e!aa. $ian)a!ana $i+a!ena+an +*!an "e!a) $ala. $ie) +*!an
a"*#an (ai!an 6+*!an .in*.8 (e$e!a "a!a7 "#inal"i an .e.#ena!*-i "i")e. "a!a7
o)o)no. #ena+i) i!"(-"#!* )*.o! +a$a! #!oe")e!on )ini an .ene,a,+an
23
-
8/18/2019 9.Sistem Pencernaan Pada Tubuh Manusia
24/24
#en*!*nan .o)ili)a" "al*!an (e!na $ia,e)e" .eli)*" $e-i$!a"i o,a)o,a)an +ele,i-an
#en*naan la+"a)i7 .ena,ai+an +eininan *n)*+ $e7e+a"i $",&
>a#a+ $ala. +a"*" $ia)a" )i$a+ $a#a) >A> "ela.a "a)* .in* a)a* $a#a) $i+a)a+an
.enala.i +on")i#a"i $i+a!ena+an +*!an .en+on"*."i "a*!an $an ,*a-,*a-an 6$ie)
"e!a)8 $an +*!an .in*. an +e$*ana a$ala- #ene,a, $a!i +on")i#a"i i)* "en$i!i& A+i,a)
+*!an .in*. )ina an $i-a"il+an a+an +e!in $an +e!a" +a!ena #a$a +olon )e!*" )e!a$i
#ene!a#an 2O& A+i,a)na 7e"e" a+an "*li) *n)*+ $i+el*a!+an&
)esim+ulan
i#o)e"i" an $i"*"*n #a$a >L +ali ini a$ala- "e,aai ,e!i+*)% #e!*) "e,a- 6,ea-8 $an
"a)* .in* )i$a+ $a#a) >A> +a!ena +*!an .en+on"*."i "a*! ,*a- $an .in*.&
>e!$a"a!+an #e.,a-a"an an )ela- $i+e.*+a+an $ia)a" -i#o)e"i" )e!"e,*) $a#a)
$i,ena!+an& Ka!ena +*!an .en+on"*."i "a*! ,*a- $an .in*. a$ala- #ene,a,
)e!a$ina +on")i#a"i a)a* +e"*li)an >A>&
a7tar Pustaka
1& S-e!oo$ L& Fi"ioloi .an*"ia $a!i "el +e "i")e.& E$i"i & ?a+a!)a% ene!,i) >*+*
Ke$o+)e!an E=C 2012&
2& Wa)"on R& Ana)o.i $an 7i"ioloi *n)*+ #e!aa)& E$i"i 10& ?a+a!)a% ene!,i) >*+*
Ke$o+)e!an E=C 2002&
#. ea!(e E& Ana)o.i H 7i"ioloi *"& ?a+a!)a% =!a.e$ia *")a+a U)a.aC 2005&
&. =i,"on ?& Fi"ioloi H ana)o.i .o$e!n *n)*+ #e!aa)& ?a+a!)a% ene!,i) >*+* Ke$o+)e!an
E=C 2003&
5& Sloane E& Ana)o.i $an 7i"ioloi *n)*+ #e.*la& ?a+a!)a% ene!,i) >*+* Ke$o+)e!an E=C
2004&
& o!in E& >*+* "a+* #a)o7ioloi& ?a+a!)a% ene!,i) >*+* Ke$o+)e!an E=C 2009&-&4@&
7. >!oo+e! & En"i+lo#e$ia Ke#e!aa)an& ?a+a!)a% ene!,i) >*+* Ke$o+)e!an E=C 2009&
top related