ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της...

ΙΑ119

Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές

στη μελέτη της κλασικής τέχνης

Δημήτρης Πλάντζος

“You’re a terrorist? Thank God. I thought you said you were a theorist…”

Archaeology is fact, not truth. If you want the truth, you must go to the Philosophy Department down the hall.

Indiana Jones

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ:

• ΓΕΓΟΝΟΣ

(ΠΡΑΞΗ)

• ΑΛΗΘΕΙΑ

(ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΣΚΕΨΗ)

Κατά συνέπεια …

Ένας αρχαιολόγος ΔΕΝ πρέπει να σκέφτεται…

“What makes us archaeologists as opposed to

mindless collectors of old junk is the set of

rules we use to translate those facts into

meaningful accounts of the past, accounts that

make sense to us as archaeologists and (it is

hoped) to our general audience. And those

rules, are theoretical in nature. Facts are

important, but without theory they remain

utterly silent.

Johnson 1999, 7.

Δομή του Μαθήματος:

• Εισαγωγικά • Η ανακάλυψη της κλασικής αρχαιότητας • Η αναβίωση του κλασικού ιδεώδους • Αναπαριστώντας το κλασικό ήθος • Οι αρχαιολογίες του εικοστού αιώνα • Χρόνος, χάος, ιστορία • Τι είναι έργο; • Ποιος δημιουργεί ένα έργο τέχνης; • Η επικράτεια των εικόνων • Σώματα, υλικότητα, ταυτότητες • Ο χώρος ως αισθητική εμπειρία • Η απο-αποικιοποίηση του κλασικού • Συμπεράσματα – συζήτηση

Δομή του Μαθήματος:

• Εισαγωγικά • Η ανακάλυψη της κλασικής αρχαιότητας • Η αναβίωση του κλασικού ιδεώδους • Αναπαριστώντας το κλασικό ήθος • Οι αρχαιολογίες του εικοστού αιώνα • Χρόνος, χάος, ιστορία • Τι είναι έργο; • Ποιος δημιουργεί ένα έργο τέχνης; • Η επικράτεια των εικόνων • Σώματα, υλικότητα, ταυτότητες • Ο χώρος ως αισθητική εμπειρία • Η απο-αποικιοποίηση του κλασικού • Συμπεράσματα – συζήτηση

Νέα αρχαιολογία: Μεταδιαδικασιακή αρχαιολογία:

• Λειτουργισμός

• Πολιτισμός = αντίδραση στο περιβάλλον

• Αυστηρά δομημένο σύστημα

• Ο αρχαιολόγος μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά

• Υλιστικές ερμηνείες

• Ανθρωποκεντρισμός

• Πολιτισμός = Δημιουργία

• Πολύπλοκο σύστημα

• Ο αρχαιολόγος μελετά την ανθρώπινη δράση

• Νέος ανθρωπισμός

(ΔΡΑΣΗ)

◄ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ►

Μεταδιαδικασιακή μεθοδολογία:

Μεταδιαδικασιακή μεθοδολογία: • Ο υλικός πολιτισμός λειτουργεί κειμενικά: μεταφέρει

νοήματα, είναι ιδεολογικά φορτισμένος και κοινωνικά καθoριζόμενος, εμπεριέχει τα στοιχεία της σχετικότητας, της απροσδιοριστίας, του κρυφού, διττού, ή παραπλανητικού νοήματος.

Ferdinand de Saussure (1857-1913):

«η γλώσσα αποτελείται από εσωτερικές, κρυφές δομές τις οποίες κατέχουμε χωρίς να γνωρίζουμε».

Μεταδιαδικασιακή μεθοδολογία: • Ο υλικός πολιτισμός λειτουργεί κειμενικά: μεταφέρει

νοήματα, είναι ιδεολογικά φορτισμένος και κοινωνικά καθoριζόμενος, εμπεριέχει τα στοιχεία της σχετικότητας, της απροσδιοριστίας, του κρυφού, διττού, ή παραπλανητικού νοήματος.

• Ο πολιτισμός, όπως και τα κείμενα, δρα και ανεξάρτητα από τον δημιουργό, ενώ το περιεχόμενό του – η ανάγνωσή του – διαρκώς σχετικοποιείται και αναθεωρείται.

Μεταδιαδικασιακή μεθοδολογία: • Ο υλικός πολιτισμός λειτουργεί κειμενικά: μεταφέρει

νοήματα, είναι ιδεολογικά φορτισμένος και κοινωνικά καθoριζόμενος, εμπεριέχει τα στοιχεία της σχετικότητας, της απροσδιοριστίας, του κρυφού, διττού, ή παραπλανητικού νοήματος.

• Ο πολιτισμός, όπως και τα κείμενα, δρα και ανεξάρτητα από τον δημιουργό, ενώ το περιεχόμενό του – η ανάγνωσή του – διαρκώς σχετικοποιείται και αναθεωρείται.

• Το άτομο είναι δρών υποκείμενο εντός του πολιτισμικού συστήματος, και όχι παθητικός αποδέκτης μιας προκαθορισμένης δομής.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ

(DATA)

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ

(DATA)

Νεφέλωμα θεωριών

Μεταδιαδικασιακή μεθοδολογία: • Η αρχαιολογία ερμηνεύει, δεν περιγράφει τα

πολιτισμικά φαινόμενα. Έργο του αρχαιολόγου είναι να μελετήσει την αλληλεπίδραση των διαφορετικών παραγόντων που συνθέτουν το πολιτισμικό συμφραζόμενο (συγκειμενικό πλαίσιο) εντός του οποίου εκδηλώνεται το υπό μελέτη φαινόμενο.

Μεταδιαδικασιακή μεθοδολογία: • Η αρχαιολογία ερμηνεύει, δεν περιγράφει τα

πολιτισμικά φαινόμενα. Έργο του αρχαιολόγου είναι να μελετήσει την αλληλεπίδραση των διαφορετικών παραγόντων που συνθέτουν το πολιτισμικό συμφραζόμενο (συγκειμενικό πλαίσιο) εντός του οποίου εκδηλώνεται το υπό μελέτη φαινόμενο.

• Επομένως: κάθε ερμηνεία είναι πολιτική!

Οι αξιωματικές παραδοχές του Διαφωτισμού:

‘a noble, optimistic, rational doctrine and ideal’ (Isaiah Berlin) • Ο κόσμος συνιστά μια οργανική ενότητα που κυβερνάται

από ενιαίο σύστημα οικουμενικών νόμων • Ο Άνθρωπος εκ φύσεως επιδιώκει την πρόοδο, την

χειραφέτηση, την ευτυχία • Η ορθολογική σκέψη είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη

για την επίτευξη της ιδεατής κοινωνίας • Επομένως, είναι ηθική υποχρέωση του Ανθρώπου να

γνωρίζει, να μελετά, να επαληθεύει επιστημονικά, και να εφαρμόζει τους οικουμενικούς αυτούς νόμους

Οι αξιωματικές παραδοχές της παραδοσιακής αρχαιολογίας:

• Οι επιστημονικοί νόμοι είναι απόλυτοι • Η φαντασία και το συναίσθημα δεν είναι

επιστημονικά αναλυτικά εργαλεία • Η ιστορία (τα «γεγονότα») ερμηνεύονται με βάση:

▫ Αιτιοκρατία: αυστηρά γραμμική ανάγνωση της σχέσης

αιτίου – αποτελέσματος

▫ Τελεολογία: τόσο η Φύση όσο και ο Πολιτισμός διέπονται από κεντρικό σχεδιασμό, νομοτέλεια, και συστημική αυτο-οργάνωση

ουσιοκρατικές ερμηνείες: η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται από την «φυσική» κατάσταση ή προδιάθεση του βιολογικού φύλου ή της φυλής

Principia Mathematica (1687)

Isaac Newton 1643 - 1727

Principia Mathematica (1687)

Isaac Newton 1643 - 1727

Το σύμπαν κινείται γραμμικά και νομοτελειακά.

Οι οικουμενικοί νόμοι που διέπουν την κίνηση του σύμπαντος μπορούν όχι μόνον να περιγραφούν από την ανθρώπινη διάνοια αλλά και να προβλεφθούν.

Pierre-Simon Laplace 1749 - 1827

Laplace’s Demon:

Ας υποθέσουμε την ύπαρξη μιας ανώτερης Διανοίας που μπορεί να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή κάθε δρώσα δύναμη στη φύση, καθώς και την θέση κάθε οντότητας που συναποτελεί τον κόσμο. Ας υποθέσουμε, ακόμη, πως αυτή η Διάνοια μπορεί να υποβάλει όλα αυτά τα δεδομένα σε μαθηματική ανάλυση. Θα μπορούσε, έτσι, να καταλήξει στην διατύπωση μιας, μόνης και ενιαίας εξίσωσης του σύμπαντος, που θα προέβλεπε την εξέλιξή του, από τον μεγαλύτερο πλανήτη στην ελαχιστότερη υποδιαίρεση του ατόμου.

Pierre-Simon Laplace 1749 - 1827

Laplace’s Demon:

Για την Διάνοια αυτή δεν θα υπήρχε η έννοια της αβεβαιότητας ή του τυχαίου.

Το παρελθόν και το μέλλον θα διαγράφονταν ξεκάθαρα μπροστά στα μάτια της.

Ε=mc2

Albert Einstein (1879-1955) Θεωρία της Σχετικότητας :

α) ο χρόνος είναι πεπερασμένος / β) ο χωροχρόνος είναι ευαίσθητος στην εξέλιξη των γεγονότων που εμπεριέχει

Werner Heisenberg

Αρχή της Απροσδιοριστίας (1926)

Werner Heisenberg

Αρχή της Απροσδιοριστίας (1926)

•η προσπάθεια για τον καθορισμό της ακριβούς θέσης ενός σωματιδίου περιορίζει την πιθανότητα να καθοριστεί η ροπή του •η επιστημονική παρέμβαση αλλοιώνει τα υπό μελέτη φαινόμενα •δεν υφίσταται, εντός του ανθρώπινου νοητικού πεδίου, η δυνατότητα για απόλυτες, ακριβείς και μονοσήμαντες ερμηνείες των φυσικών φαινομένων

Απροσδιοριστία και Ιστορία:

• Αίρεται η ψευδαίσθηση του ιστορικού αναπόφευκτου και της γραμμικής εξέλιξης

• Ο ιστορικός χρόνος είναι ασταθής, αβέβαιος και πολύπλοκος

• Η συντελεσμένη εικόνα του πραγματικού παγιδεύει τον ιστορικό σε εμπειρικές εκ των υστέρων αναγνώσεις φαινομένων που θεωρεί μονοδιάστατα στην οντότητά τους και γραμμικά στην εξέλιξή τους, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει την παγιωμένη νομοτέλεια ενός «αναπότρεπτου και πεπρωμένου χτές»

Norbert Elias (1897-1990), Περί Χρόνου:

• Ο χρόνος είναι μια κοινωνική κατασκευή, την οποία χρησιμοποίησαν οι φυσικοί για να περιγράψουν την κίνηση του σύμπαντος.

• Σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους του 20ου αι., η ίδια ανθρώπινη ζωή και αντίληψη αποτελούν επιφαινόμενο της θεωρίας την οποία μελετούμε, και επομένως η απόλυτη επιστημονική προσέγγιση δεν είναι δυνατή.

• Ανθρωπική αρχή

Η αναλογία στην αρχαιολογία:

• Η τεχνοτροπία εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου

• Το περιεχόμενο του τάφου είναι ανάλογο της κοινωνικής θέσης του νεκρού

• Η ανάθεση πολυτελών αφιερωμάτων στα ιερά φανερώνει υψηλή κοινωνική θέση

αναλογική διαπίστωση

Στατικά δεδομένα (ευρήματα)

Π

Α

Ρ

Ο

Ν

Πολιτισμική Δυναμική («γεγονότα»)

Π

Α

Ρ

Ε

Λ

Θ

Ο

Ν

ΜΕΣΗ ΘΕΩΡΙΑ (MIDDLE RANGE

THEORY)

Στατικά δεδομένα (ευρήματα)

Π

Α

Ρ

Ο

Ν

Πολιτισμική Δυναμική («γεγονότα»)

Π

Α

Ρ

Ε

Λ

Θ

Ο

Ν

ΜΕΣΗ ΘΕΩΡΙΑ (MIDDLE RANGE

THEORY)

Αρχαιολογική αναλογία: • η ανθρώπινη φύση, αλλά και το φυσικό

περιβάλλον, παραμένουν αμετάβλητα στο πέρασμα των αιώνων

• επί μέρους πολιτισμικές διαφορές αποτελούν επιφαινόμενα του ανθρώπινου πολιτισμού και όχι παράγοντες που καθορίζουν τη μορφή και την εξέλιξή του

• ο πολιτισμός κινείται γραμμικά και επομένως είναι προβλέψιμος

• αίτιο = ευθέως ανάλογο αποτελέσματος

1989

1999

Υπόρρητες παραδοχές στην κλασική αρχαιολογία:

• Ο (ιστορικός) χρόνος κινείται γραμμικά

• Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι προβλέψιμος

• Ο υλικός πολιτισμός διαθέτει εγγενή και αμφιμονοσήμαντη αφηγηματική αξία

• Ο επιστημονικός λόγος είναι ανεξάρτητος από το αντικείμενο το οποίο μελετά

• Ο ιστορικός χρόνος επαναλαμβάνεται