˘ˇ- ระบาดวิทยา อนามัยสิงแวดล้อม...

กระบวนการและข�นตอนการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

ผศ.(พเศษ)ดร.สมตระกล ราศร

วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดพษณโลก

คออะไร Overview HIA

มประโยชนอยางไร

กระบวนการ/ข�นตอนเปนอยางไร

HIA

เคร4องมอการประเมนแนวทางแกไขการสนบสนนและการดาเนนงานดานสขภาพ

ความรเบ�องตนกบการสาธารณสข

สขภาพ หมายถง ภาวะของมนษยท4สมบรณท�งทางกาย ทางจต ทางปญญาและทางสงคม เช4อมโยงกนเปนองครวมอยางสมดล

ปญญา หมายถง ความรท4ว รเทาทนและเขาใจอยางแยกไดในเหตผลแหงความด ความช4ว ความมประโยชนและความมโทษ ซ4งนาไปสความมจตอนดงามและเอ�อเฟ� อเผ4อแผ ระบบสขภาพ หมายถง ระบบความสมพนธท�งมวลท4เก4ยวของกบสขภาพ (พรบ. สขภาพแหงชาต,2550)

ความรเบ�องตน- โรคภยไขเจบกบมนษย(คน)

- ธรรมชาตการเกดโรค สาเหต อาการ การควบคมและปองกน การรกษา

- EIA กายภาพ ชวภาพ คณคาการใชประโยชน และคณภาพชวต(การสาธารณสข)

- ปจจยกาหนดดานสขภาพ

- อนามยชมชน การเตรยมชมชน การวเคราะหปญหา การจดลาดบความสาคญของปญหา การวางแผน การดาเนนการ การตดตามประเมนผล

- แผนกลยทธ แผนชมชน การมสวนรวม

- ระบาดวทยา อนามยส0งแวดลอม สขศกษา อาชวอนามย โภชนศาสตร สงเสรมสขภาพ บรหารสาธารณสข เปนตน

ผสงอาย

พฒนาเดกปฐมวยแอลกอฮอล

ยาสบ

ยาเสพตด

เพศสภาพ

สตร

การกดกนทางสงคมความยากจน

ความขดแยงความรนแรง

โลกาภวตน

•การคาและตลาด

•การไหลของทน

•วทยาศาสตรและเทคโนโลย

•สทธบตร

บรรยากาศทางการเมอง

ภยธรรมชาต

ภาวะโลกรอน

เมอง/ชนบท

การจางงาน

ทนทางสงคม

อาหาร

การศกษาทาง

วชาชพ

การแพทยทางเลอก

และการแพทยพ/นบาน

การเงนการคลงดานสขภาพ

สขภาวะทางกายและจตใจสขภาวะทางจตวญญาณการสาธารณสขมลฐาน

•การผลกใสใหอยชายขอบ

•กลมชนด 4งเดม

•การกดข4

สทธมนษยชน

ปจเจกบคคลพนธกรรม

พฤตกรรมความเช4อ

วถชวต

จตวญญาณ

ส4งแวดลอม

ความม 4งคงปลอดภย

เศรษฐกจ/การเมองกายภาพ/ชวภาพ

วฒนธรรม/ศาสนาเทคโนโลยสารสนเทศ

การขนสง

นโยบายสาธารณะ

การศกษา/การส4อสาร

ระบบ

บรการสขภาพ

ความเทาเทยม/ความครอบคลม/ ชนดและระดบการ

บรการ

คณภาพและประสทธภาพ

บรการสาธารณะ/บรการเอกชน

ปจจยกาหนดสขภาพปจจยกาหนดสขภาพ

สขภาพ

กรอบแนวคดกรอบแนวคดกรอบแนวคดกรอบแนวคดดานส�งแวดลอมดานส�งแวดลอม

ดานสงคม- เศรษฐกจ

ดานบรการสาธารณสขดานบรการสาธารณสข

กลมเส4ยง• ประชาชนท4อยในพ�นท4

• กลมเดก

• หญงต�งครรภ

• คนชรา

• ผพการ

• คนในโรงงาน

ผลกระทบตอสขภาพ(ผปวย)

• โรคตดตอ เชน โรคระบบทางเดนหายใจ• โรคไมตดตอ เชน โรคพษจากโลหะหนก มะเรง•การบาดเจบจากการทางาน •การเขาถงระบบบรการสาธารณะ

หลกระบาดวทยา

• การศกษาเก�ยวกบลกษณะของการเกดโรคภยไขเจบ วามการกระจายไปอยางไร มอะไรเปนสาเหต ปจจยหรอส�งกาหนดของโรคภยไขเจบ ตลอดจนปญหาตางๆ ท�เปนอนตรายตอสขภาพของประชาชน

@ Agent ( ส4งท4ทาใหเกดโรค ) ปจจยหรอส�งมชวตใดๆท�ทาใหเกดความเจบปวยไมสบายดานสขภาพรางกายจากโรคตดเช.อ โรคไมตดเช.อ ท .งน.การบาดเจบจากอบตเหตดวย

@ Host ( คน หรอ กลมชน ) มนษยหรอประชากรผไดรบผลกระทบจากการเจบปวยและปญหาดานสขภาพอ�นๆ จากส�งท�ทาใหเกดโรค

@ Environment ( ส4งแวดลอม ) สภาวะท�เปนตวควบคมท .งส �งท�ทาใหเกดโรค และโฮสทหรอมนษยใหมความสมดลหรอขาดความสมดลไดอนเปนท�มาของความเจบปวย

ปจจย 3 ของการเกดโรค

9

ความหมาย : การประเมนผลกระทบตอสขภาพ (Health Impact Assessment)

(องคการอนามยโลก 2006)หมายถง กระบวนการ วธการ และเครองมอทหลากหลาย ทใช

เพอการคาดการณถงผลกระทบทอาจเกดขนจาก นโยบาย แผน

แผนงานหรอโครงการ ทมผลตอสขภาพอนามยของประชาชน

และการกระจายของผลกระทบในกลมประชากร และการ

ประเมนผลกระทบตอสขภาพจะกาหนดถงกจกรรมทเหมาะสม

ในการจดการผลกระทบเหลานน

สาระทสาคญ• การคาดการณ ผลกระทบตอสขภาพท�อาจเกดข(นตอประชาชน

ท(งทางบวกและทางลบ

• ใชวธการ กระบวนการ และเคร�องมอในการประเมนหลายชนดรวมกน

• เพ�อกาหนดมาตรการปองกน และแกไขผลกระทบตอสขภาพท�อาจเกดจากโครงการ และขอเสนอแนะเพ�อนาไปสกระบวนการตดสนใจในการพฒนา แผนงาน โครงการ และกจกรรม

• กระบวนการ ท4ตองการการมสวนรวมของทกภาคสวน

(WHO/IAIA 2006)

ประโยชนของการทา

HIA

ประโยชนของการทา

HIA

สรางความตระหนกถงปญหาของชมชน

แนวทางการแกไขปญหาอยางมสวนรวม ท4เปนท4ยอมรบ

สรางความเขาใจซ4งกนและกน ลดความขดแยงของทกฝาย

เปนแนวทางกาหนดแผนการตดตาม ตรวจสอบ

เฝาระวงผลกระทบท4อาจเกดข/น

ทาใหเกดการพฒนาแบบย 4งยน

เปนการรวบรวมหลกฐาน จากขอมลเชงปรมาณ

และเชงคณภาพ ท4ดท4สดเพ4อการตดสนใจ

สงเสรมการทางานรวมกนการมสวนรวมของชมชน

การกลนกรอง(Screening)พจารณาวาจาเปนตองประเมนผลกระทบตอสขภาพหรอไม โดยวเคราะหผลกระทบ ความรนแรง ตอปจจยกาหนดสขภาพ และกลมผมสวนไดเสย

การกาหนดขอบเขตการศกษา(Scoping) กาหนดขอบเขตของการประเมน HIA (ประเดน ผมสวนไดเสย กลมเสยง เครองมอ/วธการ)

ประเมนผลกระทบตอสขภาพ (Appraisal)เกบรวบรวมขอมลพนฐาน คาดการณผลกระทบตอสขภาพทงทางบวกและทางลบ ระดบความรนแรง จดลาดบความสาคญ และมาตรการในการลดผลกระทบทเกดขนจากโครงการ

การจดทารายงานและขอเสนอ (Report/Recommendation)แสดงใหเหนความเชอมโยงระหวางการเปลยนแปลงของโครงการทจะมผลกระทบตอสขภาพและนาเสนอมาตรการปองกนและแกไข และการตดตามตรวจสอบตรวจสอบความถกตองของการประเมนผลกระทบ ตดตามมาตรการลดผลกระทบทเขยนในรายงาน ประสทธภาพของการตดตามตรวจสอบ

ข�นตอนการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

กระบวนการมสวนรวม

ของทกภาคสวน

ในการดาเนนงานทกขนตอน

การตดตามประเมนผล(Monitoring/Evaluation)

คณภาพของการประเมนผล

กระทบ

• ผลกระทบตอสขภาพมความครอบคลมสะทอนประสบการณ คณคา ขอหวงใย ของผทเกยวของ

คณภาพของการตดสนใจ

• ความตองการ ความหวงกงวล และขอเสนอแนะของชมชนไดรบการพจารณา โดยใชขอมลหลกฐานเพอประกอบการตดสนใจ

คณภาพของกระบวนการเรยนรรวมกน

• ทกฝายไดเรยนร• สรางความตระหนก• พรอมทจะดาเนนการรวมกน เพอ

คมครอง สขภาพของประชาชน

การมสวนรวม

1.การกล4นกรองC R E E N I N G

• เพอระบสงคกคามเบ�องตน• เพอพจารณาและระบพ�นททมโอกาสรบผลกระทบ

• พจารณาระบกลมเสยงเบ�องตน• พจารณาวาโครงการตองทา HIA ในข�นตอนตอไปหรอไม

วตถประสงค

สงทนามาพจารณาในการกล นกรอง• ขอบงคบทางกฎหมาย - เขาขายโครงการทกฎหมายกาหนดวาตองทาหรอไม (11/35 ประเภทโครงการฯ)

• สงคกคามหรอผลกระทบทอาจเกดข�น - รนแรงหรอไม

• ผลกระทบทเคยเกดข�นจากโครงการลกษณะเดยวกน - มหรอไม รนแรงเพยงใด มการฟองรองหรอไม

การพจารณาสงคกคาม/ผลกระทบ

1. ศกษารายละเอยดและทต �งของโครงการ• สภาพภมศาสตร สภาพภมอากาศ• พ�นทออนไหวรอบๆ โครงการ• ทรพยากรจากพ�นท ทนามาใชในโครงการ• กระบวนการผลต/การใชวตถดบและสารเคม• มลสาร/ของเสยทเกดข�นจากโครงการ• ระบบการจดการมลสาร/ของเสยของโครงการ

โรงงานนาตาลเกดขนใกลชมชน

2. แผนงานโครงการต �งแตเรมตน ถงปดโครงการ• ระยะกอสราง

- กจกรรมการกอสราง (ในพ�นทต �ง) การขนสง (ภายนอกทต �ง)

• ระยะดาเนนการ - กระบวนการผลต (วตถดบ สารเคม มลพษ/ของเสย) - ระบบบาบดมลพษ (สารเคม กากของเสย การร วไหล/ร วซม) - การเกบกกวตถดบ (การร วไหล ร วซม) - การขนสงวตถดบและผลตภณฑ (อบตเหต จราจร การหก/ร วไหล)

• ระยะปดโครงการ - การปนเป� อนของโลหะหนกในสงแวดลอม

3. วเคราะหผมสวนไดเสยจากโครงการ (Stakeholder)• กลมคนทอาจมความเสยงดานสขภาพจากโครงการ

- คนงาน/พนกงาน - ประชาชนทอาศยอยโดยรอบโครงการ

- กลมออนไหว (vulnerable group) เชน เดก คนชรา สตรต �งครรภ ผปวยเร�อรงทไวรบตอสารมลพษเปนพเศษ เปนตน

• ผมสวนไดสวนเสยอน/หนวยราชการทเกยวของกบโครงการ - องคกรปกครองสวนทองถน ทพ�นทโครงการต �งอยในพ�นทรบผดชอบ - หนวยงานราชการทเกยวของ หนวยงานอนมต/อนญาต/กากบดแล

- สถาบนการศกษา/ผเชยวชาญ/นกวชาการ/ปราชญ/ผรในพ�นท - ฯลฯ

4. ทบทวนและศกษาขอมลทเกยวของ

• ขอมลสถานะสขภาพของประชาชนในพ�นท - การเจบปวยดวยโรคท วไป - การเจบปวยดวยโรคทสมพนธกบโครงการ• ผลกระทบของโครงการ จากการทบทวนขอมล - ผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพ

- ผลกระทบตอปจจยกาหนดสขภาพ* - ขอมลการเกดผลกระทบในโครงการประเภทเดยวกน - คาใชจายในการรกษาฟ� นฟ

เครองมอทใชในการกล นกรอง

• เครองมอทางสงคม เชน การใชแบบสอบถาม สมภาษณ จดประชม กลมยอย เวทประชาคม การสารวจความพงพอใจ

• เครองมอทางเศรษฐศาสตร เชน การศกษาและวเคราะหถงตนทน-กาไร (Cost-benefit analysis)

• เครองมอทางวทยาศาสตร เชน การวดคณภาพของดน นา อากาศ ทสามารถขอขอมลไดจากหนวยงานทรบผดชอบ

• เครองมอทางการแพทย เชน การตรวจรางกาย/จตใจ • เครองมอทางระบาดวทยา เชน Epidemiology model หรอ

DALYs model

เครองมอทเหมาะสมในการวดผลกระทบตอสขภาพเชงคณภาพและเชงปรมาณ

ทมา: ธชช บญญะการกล

ตวอยาง Screening Tool 1

ปจจยหลก ปจจยยอย

ผลกระทบระยะกอสราง ระยะดาเนนการ

บวก ลบ ไมม ตองการ

ขอมลเพม

บวก ลบ ไมม ตองการ

ขอมลเพม

ปจจยทางชวภาพ - เปลยนแปลงโครงสรางประชากร

- เปลยนแปลงความตองการของชมชน

- ประชากรกลมเสยง

วถการดาเนนชวตหรอพฤตกรรม

- อาหาร

- การออกกาลงกาย

- การมกจกรรม

- การดมเหลา สบบหร

- ความสามรถในการเผชญปญหา

สงแวดลอมทางกายภาพ

- อากาศ

- เสยง

- กลน

- ฝน

- คณภาพ/ปรมาณของนาอปโภคบรโภค

ตวอยาง

Screening Tool 2

ปจจยโอกาสของการเกดผลกระทบตอ

สขภาพ (L/U/NK)ประชากรกลมเสยง

ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจทมอทธพลตอสขภาพ

การศกษา

การจางงาน

อาชญากรรมและความหวาดกลว

ปฏสมพนธของชมชน

การเขาถงอาหารสดสะอาด

การเขาถงบรการสขภาพ/การขนสง

ปจจยทางโครงสรางทมอทธพลตอสขภาพ

ทอยอาศย/พนทสเขยว

คณภาพนา/คณภาพอากาศ/ดน

ปจจยสวนบคคลและครอบครว ทมอทธพลตอสขภาพ

รายได/ความสมพนธภายในครอบครว

ตวอยาง

Screening Tool 3

ผลลพธจากการกล นกรอง• ขอมลประเดนสงคกคามสขภาพเบ�องตน/ ผลกระทบทมศกยภาพ- ระยะ/กจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบ- ประเดนสงคกคาม/ผลกระทบ- กลมเสยง/ผมสวนไดเสย- ลกษณะของผลกระทบตอสขภาพ

• กรอบ TOR /รางขอบเขตการศกษา

ระยะโครงการ กจกรรม ระบสงคกคมตอสขภาพ กลมเสยง ผลกระทบตอสขภาพ/สงคม

ระยะกอสราง การกอสราง

โรงงาน

- ฝนละอองรวม คนงานกอสรางและประชาชนในพนทฯ - โรคระบบทางเดนหายใจ

- เสยง คนงานกอสรางและประชาชนในพนทฯ - คณภาพชวตในเรองเหตราคาญ

- การขนสงและการคมนาคม ประชาชนในพนทรอบโครงการ - การบาดเจบ/อบตเหตจากการกอสราง การคมนาคม

- ขยะนาเสย และสงปฏกล คนงานกอสรางและประชาชนในพนทฯ - โรคระบบทางเดนอาหาร

- ความปลอดภยในชวตและทรพยสน ประชาชนในพนทรอบโครงการ - วตกกงวล เครยด

- โรคตดตอ คนงานกอสราง - โรคระบบทางเดนอาหาร- ปรมาณและคณภาพของนาเพอการอปโภค-บรโภค

คนงานกอสรางและประชาชนในพนทฯ - การจดหานาสะอาดอปโภคบรโภค/โรคระบบทางเดนอาหาร

- การบรการสาธารณะและสาธารณสข คนงานกอสรางและประชาชนในพนทฯ - การเขาถงบรการดานการแพทยและสาธารณสข/การแยงใชบรการฯ

ระยะดาเนนการ การเผาไหมถาน

หนในกระบวน

การผลต

- เสยง คนงานในโรงงาน - ระบบการไดยน

- ฝนละอองรวม ประชาชนในพนทรอบโครงการ - โรคระบบทางเดนหายใจ หอบหด

- มลภาวะทางอากาศ (ออกไซดของไนโตรเจน, ออกไซดของซลเฟอร)

ประชาชนในพนทรอบโครงการ (โดยเฉพาะเดก สตรมครรภ คนชรา และคนทเปนโรคระบบทางเดนหายใจ และโรคหวใจ)

- โรคระบบทางเดนหายใจ หอบหด

- โลหะหนก เชน ปรอท ประชาชนในพนทรอบโครงการ -การเจบปวยจากพษโลหะหนก- ปรมาณการใชนา ประชาชนในพนทรอบโครงการ และ เกษตรกรในพนท

รอบ-การแยงชงทรพยากรนา

- นาทงอณหภมสง ประชาชนในพนทรอบโครงการ และ เกษตรกรในพนทรอบ

- แหลงนาธรรมชาตถกรบกวน สงผลกระทบตอสงมชวตในนา

ตดสนใจวาจาเปนตองทา HIA ข�นตอนตอไปหรอไม??

ไมทา HIA ทา HIAทา HIA

เกบผลจากการกล นกรองไวใชในข�นตอนตอไปเกบผลจากการกล นกรองไวใชในข�นตอนตอไป

2.การกาหนดขอบเขตการศกษาO PC I N G

• ระบประเดนผลกระทบตอสขภาพ• ระบขอหวงกงวลผลกระทบทอาจเกดข�นจาก

โครงการ• ระบประชากรกลมเสยงทคาดวาจะไดรบ

ผลกระทบ• ระบแนวทาง รปแบบ วธการ เครองมอในการ

วเคราะหผลกระทบตอสขภาพ• ระบขอมลทตองการรายละเอยดเพมเตม

(Data Gap Analysis)

วตถประสงค

กรอบการดาเนนการกาหนดขอบเขตฯ

1. ทบทวนและรวบรวม ขอมลเอกสารทมอย (จากข�นตอนการกล นกรอง และหาขอมลเพมเตม)• ขอมลรายละเอยดของโครงการ • ขอมลปจจยกาหนดสขภาพ

2. ระบปจจยกาหนดสขภาพทมศกยภาพ กอใหเกดผลกระทบตอสขภาพ• การระบสงคกคามสขภาพ• การระบเสนทางและปจจยรบสมผส• ผลกระทบตอสขภาพจากการรบสมผส

3. ระบรปแบบ วธการในการประเมนผลกระทบตอสขภาพ และเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล

• ระบพ�นทและประชากรศกษา และระยะเวลา • ระบวธการประเมน • ระบขอมลทตองการรายละเอยดเพมเตม

4. การรบฟงความคดเหนของประชาชน/ผมสวนไดเสย

(จากข�นตอนการกล นกรองและหาขอมลเพมเตม)•ขอมลรายละเอยดของโครงการ •ขอมลปจจยกาหนดสขภาพ •ขอหวงกงวลของประชาชน•สรปจากขอมลท�งหมด

Project proposal/Project Description

1. ทบทวนและรวบรวม ขอมลเอกสารทมอย

• การระบสงคกคามสขภาพ• การระบเสนทางและปจจยรบสมผส• ผลกระทบตอสขภาพจากการรบสมผส

2. ระบปจจยกาหนดสขภาพทมศกยภาพ กอใหเกดผลกระทบตอสขภาพ

35

Environmental behavior of chemicals

ENVIRONMENTAL RISK ASSESSMENT & MANAGEMENT / Corporate Profile / IDEA Consultants,Inc.

16การระบสงคกคามสขภาพ/เสนทางและปจจยรบสมผส

ATSDR: http://www.atsdr.cdc.gov/sites/springvalley/newsletter_0202.html.

• ระบพ�นทและประชากรศกษาและระยะเวลา • ระบวธการประเมน • ระบขอมลทตองการรายละเอยดเพมเตม

3. ระบรปแบบ วธการในการประเมนผลกระทบตอสขภาพ และเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล

รปแบบการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

� การประเมนเชงคณภาพ (Qualitative)• งาย และใชเวลานอย• เชน Health Risk Matrix

� การประเมนเชงปรมาณ (Quantitative)• มความซบซอนมากกวา• ในบางประเดน อาจตองใชแบบจาลอง• ตองใชฐานขอมลทมคณภาพสง • เชน Health Risk Assessment

ขอมลทตองการรายละเอยดเพมเตม

ประเภทขอมลสงแวดลอม/พ�นท หนวยงาน / วธการไดมาซงขอมล

1. ขอมลท วไปของพ�นท• ภมศาสตร • ภมอากาศ• ดนและอทกวทยา

กรมอตนยมวทยาสารวจพ�นท

กรมทรพยากรธรณ ฯลฯ2. ขอมลคณภาพสงแวดลอมทจะใชในการ

ประเมนตรวจวดเอง หรอจากระบบตรวจวดทม

อยแลว

3. คาอางองของสารเคม ทใชในการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

WHOEPA/IRISอย.คามาตรฐานของประเทศไทย ฯลฯ

4. แบบจาลองตางๆ อางองตามแบบของหนวยงานทนาเชอถอ

ขอมลสขภาพของประชากร หนวยงาน / วธการไดมาซงขอมล

1. ปจจยกาหนดสขภาพระดบปจเจกบคคล• อาย/เพศ/อาชพ• รายได • การศกษา

องคกรปกครองสวนทองถน

2. พฤตกรรมเสยงดานสขภาพ • พฤตกรรมการบรโภค • การสบบหร /การดมสรา • พฤตกรรมเสยงจากการมเพศสมพนธ

สารวจในพ�นท

3. ขอมลสถานะทางสขภาพของชมชน • อตราการเจบปวย/การตาย• อตราการเจบปวยดวยโรคทคาดวาจะเกดจากโครงการ• สถานะทางสขภาพทางจตของประชากร • อบตเหต การบาดเจบ

สสจ./สสอ./รพ.สต.

ศนยสขภาพจตเขตสถานตารวจ/รพ.

การใชประโยชนจากขอมลสขภาพของประชากร

• ใชในการอธบายลกษณะของประชากร

• ใชในการระบประชากรกลมเสยง

• ใชในการอธบายลกษณะของประชากรสถานะสขภาพของประชากร

• ใชในการระบเงอนไขดานสงแวดลอมทจะกระทบตอประชากรกลมเสยง

Public Scoping หากเปนโครงการรนแรง 11 ประเภทโครงการฯ

4. การรบฟงความคดเหนของประชาชน/ผมสวนไดเสย

ชวยใหการกาหนดขอบเขตฯ มความครบถวน/รอบดานมากข�น

3.การประเมนผลกระทบตอสขภาพ(Appraisal)

เพอคาดการณและระบผลกระทบตอสขภาพทงทางบวกและทางลบ โดยบงชระดบความรนแรงของผลกระทบ และมาตรการในการลดผลกระทบ

วตถประสงค

3.การประเมนผลกระทบตอสขภาพ(Appraisal)

ขนตอนการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

1. การเกบรวบรวมขอมล

2. การบงชและแจกแจงลกษณะของผลกระทบ

ตอสขภาพทอาจ เกดขนจากโครงการ

3. การจดลาดบความสาคญของผลกระทบ

4. การจดทามาตรการลดผลกระทบและการ

ตดตามตรวจสอบ

ขนตอนท 1. การเกบรวบรวมขอมล

1.1 จดทาเครองมอหรอจดหาเครองมอการเกบ รวบรวมขอมล ซงขอมลทเกบมทง ขอมล เชงคณภาพ และขอมลเชงปรมาณ1.2 วางแผนในการเกบขอมล1.3 เกบขอมลในแตละประเดนทศกษา1.4 รวบรวมและประมวลผลขอมล

เครองมอทเหมาะสมในการวดผลกระทบตอสขภาพเครองมอทเหมาะสมในการวดผลกระทบตอสขภาพเครองมอทเหมาะสมในการวดผลกระทบตอสขภาพเครองมอทเหมาะสมในการวดผลกระทบตอสขภาพเชงคณภาพและเชงปรมาณเชงคณภาพและเชงปรมาณเชงคณภาพและเชงปรมาณเชงคณภาพและเชงปรมาณ- เครองมอทางสงคม : แบบสอบถาม สมภาษณ ประชมกลม

ยอย เวทประชาคม การสารวจความพงพอใจ

- เครองมอทางวทยาศาสตร : การวดคณภาพของดน นา อากาศ ทสามารถขอขอมลไดจากหนวยงานทรบผดชอบ

- เครองมอทางการแพทย : การตรวจรางกาย/จตใจ - เครองมอทางเศรษฐศาสตร : การศกษาและวเคราะหถง

ตนทน-กาไร (Cost-benefit analysis)

- เครองมอทางระบาดวทยา : Epidemiology model

HOST AGENT ENVIRONMENT

AgentAgentAgentAgent

- วนจฉยเรว รกษาทนทวงท-คนหาและรกษา พาหะของโรค- ควบคมแหลงแพรเช�อ

ดแลส4งแวดลอมน�าสะอาดขยะมลฝอยส4งปฏกล

สตวแมลงนาโรค

HostHostHostHost

-สงเสรมสขภาพ-โภชนาการ-สขศกษา

-คมกนโรค-ใหภมคมกน-ยาปองกน

EnvironmentEnvironmentEnvironmentEnvironment

หลกการปองกนและควบคมโรคท4วไป

ขอมล

1. ลกษณะขอมล1.1 ขอมลเชงคณภาพ เชน เพศ อาชพ สถานภาพสมรส ระดบการศกษา สถานท4

1.2 ขอมลเชงปรมาณ เชน อาย เวลาเร4มปวย เวลาเกดโรค

1. Epidemiological Surveillance

การเฝาระวงทางระบาดวทยา เพ4อดลกษณะการเกดโรค วา “ ปกต “ หรอ “

ผดปกต “

-รวบรวมขอมล

-การเรยบเรยงขอมล

-การวเคราะหขอมลและแปรผล

-การกระจายขอมลและขาวสาร

การดาเนนงานทางระบาดวทยาในปจจบน( Current Epidemiologic Practice )

2. Outbreak Investigation

การสอบสวนการระบาดของโรค

เม4อมเหตการณผดปกตเกดข�นในชมชน เพ4อควบคม และ

ปองกนโรค

การดาเนนงานทางระบาดวทยาในปจจบน( Current Epidemiologic Practice )

2. Outbreak Investigation

ข�นตอนการสอบสวนการระบาดของโรค

การเตรยมลงพ�นท4 การตรวจสอบวนจฉย การกาหนด นยาม ของโรคและผปวย และ

สบหาผปวยเพ4มเตม กาหนดขนาดของปญหา วเคราะหขอมลเบ�องตน(ระบาดาเชง

พรรณนา) ต�งสมมตฐาน ทดสอบสมมตฐาน ปรบปรงสมมตฐาน กาหนดมาตรการ

ควบคมปองกนโรค รายงานการสอบสวนโรคระบาด

การดาเนนงานทางระบาดวทยาในปจจบน( Current Epidemiologic Practice )

3. Epidemiologic studies

3.1 ระบาดวทยาเชงบรรยาย/พรรณา เปนการศกษาลกษณะการเกด และการกระจายของโรคภยไขเจบ

What Who Where When How ตามตวแปรของ บคคล สถานท4 และ เวลา ซ4งจะทาใหรปจจยท4เปนสาเหต ของการเกดโรค

การดาเนนงานทางระบาดวทยาในปจจบน( Current Epidemiologic Practice )

3.2 ระบาดวทยาเชงวเคราะห

เปนการศกษาละเอยดลงไป เพ4อหาความสมพนธของปจจยท4เปน

สาเหตของการเกดโรค

2.1 การศกษายอนหลง

2.2 การศกษาไปขางหนา

การดาเนนงานทางระบาดวทยาในปจจบน( Current Epidemiologic Practice )

3.3 ระบาดวทยาเชงทดลอง

เปนการศกษาเพ4อหาความสมพนธของปจจยสาเหตโดยการทดลอง

การดาเนนงานทางระบาดวทยาในปจจบน( Current Epidemiologic Practice )

ข(นตอนของการเกดโรคและการใหบรการ

กอนเกดโรค : ฝากครรภ

คลนกสขภาพเดกด

สขาภบาล

สงเสรมสขภาพ

เม�อมโรคเกด : สขศกษาเฉพาะโรค

สรางเสรมภมคมกนเฉพาะโรค

เม0อรบเช :อโรคเขาไปแลว

ระยะฟกตว : แนะนาการเส�ยงตอการ เกดโรค

ตรวจหาการตดโรค

ปวยเปนโรค : ตรวจ รกษาพยาบาล

ปองกนการแพรโรค

ตรวจผสมผสโรค

ข(นตอนของการเกดโรคและการใหบรการ

หาย : แนะนาวธฟกฟ3น

พการ : ฟ3นฟสขภาพ

ตาย : กาจดการแพรโรค

สอบสวนการตายผดปกต

ควบคมการกาจด เผา ฝง ตามประเพณ

ข(นตอนของการเกดโรคและการใหบรการ

SRRT

• Surveillance and rapid response team

• ทมเฝาระวงสอบสวนเคล0อนท0เรว– เฝาระวงโรคตดตอท0แพรระบาดไดรวดเรวรนแรง

– ออกสอบสวนโรคอยางมประสทธภาพและรวดเรว

– ควบคมโรคฉกเฉน/ข :นตน เพ0อหยดย :งการแพรระบาดไมใหขยายวงกวาง

การวเคราะหความสมพนธระหวางตวแปร

• จานวน รอยละ คาเฉล0ย Mean มธยฐาน Median ฐานนยม

Mode

• อตราปวย Morbidity Rate อตราตาย Mortality Rate

อบตการณ Incidence Rate ความชก Prevalence Rate

• Relative Risk (RR)

• Prospective study(Cohort study) การศกษาไปขางหนา(เร0มจากเหต)

• Odds ratio (OR)

• Retrospective study(Case-control) การศกษายอนหลง(เร0มจากผล)

ตดปจจยเหตโดยใชวทยาการระบาดเชงวเคราะห

�เปนการศกษาเปรยบเทยบหาอตราเส!ยงตอการเกดโรค จากการไดรบปจจยเหตท!สงสย โดยวธแบบ Case-control study แลวหาคา OR

การวเคราะหอตราเส �ยง

สาเหตทสงสย Study gr.

ปวย

Control gr.

ไมปวย

ไดรบสาเหตทสงสย

สบ/กน/ไมร

A B

ไมไดรบสาเหตท

สงสย

ไมสบ/ไมกน/ร

C D

รวม A+C B+D

OR = (AxD)/(CxB)

ตวอยางการวเคราะห Case-control study

OR = 2.20

� ผ ท!ไดรบสาเหต มความเส!ยงตอการเกด

ปญหาไดมากกวาผ ท!ไมไดรบสาเหต 2.20 เทา

ขนตอนท 2 การบงชและแจกแจงลกษณะของผลกระทบตอสขภาพทอาจ เกดขนจาก

โครงการ

วตถประสงค

• เพออธบายลกษณะผลกระทบ วามาจาก กจกรรมใดบางและในกจกรรมนนมสงคกคามตอสขภาพอะไรเกดขนและกลมเสยงทคาดวาจะไดรบผลกระทบนน

• เพออธบายตอวาผลกระทบทเกดขนตอกลมเสยงนนมขนาดและความรนแรงของผลกระทบในแตละประเดนเปนอยางไร

วธการ

� ใชวธการเชงปรมาณ เชน การเทยบกบมาตรฐาน

� ใชวธการเชงคณภาพ เชน กลมของผรบผล

กระทบเปนเดก เปนหญงตงครรภ

ขนตอนท 2 การบงชและแจกแจงลกษณะของผลกระทบตอสขภาพทอาจ เกดขนจาก

โครงการ

วธ คณลกษณะ จดแขง จดออนการประชมกลม

เปนการเลอกเฉพาะผทรเรองหรอเขาใจในประเดนนน มารวมกนประมวลขอมลตางๆ และวเคราะหผลลพธ

- สามารถใชไดทงสาหรบการรวบรวมขอมลพนฐานและการคาดการณผลลพธ

- สามารถเขาไดถงกลมเสยง

- สามารถนาไปสขอตกลงรวมกนและลดขอขดแยงตางๆได

-ตองอาศยความรวมมอและความรบผดชอบของผรวมประชมอยางมาก

- อาจไมสามารถเปนตวแทนของประชากรกลมใหญได

- อาจเกดความลาเอยงได

คณะกรรมการผเชยวชาญ

เปนการใชความคดเหนของผเชยวชาญ ซงอาจจะเปนรายบคคลหรอเปนกลมกได

- เปนการใชความรและประสบการณของผเชยวชาญในดานนนๆ

- ใชไดดและมประสทธภาพในกรณทขอจากดในเรองของเวลาและทรพยากร

- สามารถนาไปสขอตกลงรวม

- ผลลพธทไดเกดกบผเชยวชาญ

ตวอยางวธการและเครองมอในการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

วธ คณลกษณะ จดแขง จดออน

สารสนเทศภมศาสตร

เปนการประมวลความ สมพนธระหวางโครงการและผลกระทบตอสขภาพ โดยอาศยคอมพวเตอรในการซอนภาพถายตางๆ เชน ภาพถายดาวเทยม ภาพถายทางอากาศ เขาดวยกน

- สามารถใหขอมลในเชงพนท

- สามารถประยกตใชกบกรณเหตการณทเกดชวคราว โดยใชการวเคราะหแบบอนกรมเวลา

- สามารถประมวลจากขอมลเชงเดยวสขอมลเชงซอนได

-ไมสามารถอธบายไดอยางชดเจนในเชงสาเหตและผลลพธ

- ตองใชขอมลจานวนมาก

- สนเปลองทรพยากร (งบประมาณ เวลาและบคลากร)

การสารวจภาคสนาม

เปนการใชคาถามทไดมการปรบเทยบความถกตองแลวในการรวบรวมขอมล สาหรบการประมวลผล

- ปกตใชสาหรบรวบรวมขอมลพนฐาน หรอขอวตกของชมชน

- สามารถเขาถงกลมเสยง

- สนเปลองทรพยากร

- ตองใชจานวนตวอยางขนาดใหญ

- อาจเกดความลาเอยงได

ประเดนทไดจากการประเมนผลกระทบประเดนทไดจากการประเมนผลกระทบประเดนทไดจากการประเมนผลกระทบประเดนทไดจากการประเมนผลกระทบ� ลกษณะของผลกระทบ

� ขนาดและระดบความรนแรงของผลกระทบทคาดวาจะเกดจากโครงการ

� กจกรรมทกอใหเกดผลกระทบ

� ขนาดและความรนแรงของผลกระทบ

� ความถของผลกระทบทจะเกดขน (อบตการณ/อตราชก)

� ระยะเวลาทเกดขน (ระยะสน ระยะปานกลาง ระยะยาว)

� พนททไดรบผลกระทบ (ระยะทางจากแหลงทเกดผลเสยหรอผลด)

� มาตรการปองกนและลดผลกระทบทางลบ

� มาตรการเพมผลกระทบทางบวก

� มาตรการตดตามตรวจสอบ

4.การจดทารายงานการประเมนผลกระทบตอสขภาพ(Reporting and Recommendation)

4.การจดทารายงานฯ

วตถประสงค� เพอแสดงใหเหนความ

เชอมโยงระหวางการเปลยนแปลงปจจยทางสงแวดลอมทจะสงผลกระทบตอสขภาพจากโครงการ และนาเสนอมาตรการปองกนและแกไขผลกระทบทอาจเกดขน

ผลการจดทา� ไดรายงานทแสดงความ

เชอมโยงขอมลโครงการกบผลตอสขภาพ

� มาตรการในการลดผลกระทบทเกดขนจากโครงการ

� การรวบรวมวเคราะห และนาเสนอขอมลเกยวกบ

� ผลกระทบทอาจเกดขน และการรางขอเสนอแนะเพอการปรบปรงนโยบาย/แผนงาน/โครงการ

� ใหเพมโอกาสในการสรางเสรมสขภาพ

� และลดปจจยเสยงทคกคามสขภาพ

4.การจดทารายงานฯ

4.1 องคประกอบของรายงาน HIA

1. ความเปนมาของนโยบาย แผนงาน โครงการ ความจาเปนและ ความสาคญท�ตองทา HIA2.ขอมลพ(นฐานของพ(นท�ศกษา สถานะสขภาพของประชาชน /กลมเส�ยง ในพ(นท�ศกษา3.วธการเกบรวบรวมขอมล การบงช(และแจกแจงผลกระทบตอสขภาพ 4.ผลการประเมนผลกระทบตอสขภาพ 5.ขอเสนอแนะ ในการจดการผลกระทบดานตางๆ และผรบผดชอบ 6.เอกสารอางอง

4.2 ขอเสนอแนะในรายงาน HIA

ในขอเสนอแนะจากการทา HIA จะประกอบดวย มาตรการ ดงน(

1. มาตรการปองกน/ลดผลกระทบตอสขภาพ ในกรณท�คาดวาจะมผลกระทบทางลบตอสขภาพของประชาชน กลมเส�ยง /กลมตางๆ

2. มาตรการสรางเสรมสขภาพ หรอมาตรการในการเพ�มประโยชนท�ไดรบตอสขภาพของประชาชนจากการดาเนนนโยบาย/แผนงาน/โครงการ

3. มาตรการตดตาม/เฝาระวงผลกระทบตอสขภาพของประชาชน

5. การตดตามตรวจสอบและประเมนผล

(Monitoring and Evaluation)

5. การตดตามตรวจสอบและประเมนผล วตถประสงค�เพอตรวจสอบความถกตองแมนยาของการประเมนผลกระทบทศกษาไว เพอตรวจสอบความถกตองแมนยาของการประเมนผลกระทบทศกษาไว เพอตรวจสอบความถกตองแมนยาของการประเมนผลกระทบทศกษาไว เพอตรวจสอบความถกตองแมนยาของการประเมนผลกระทบทศกษาไว �เพอประเมนวามาตรการลดผลกระทบทเขยนไวในรายงานไดถกนาไปเพอประเมนวามาตรการลดผลกระทบทเขยนไวในรายงานไดถกนาไปเพอประเมนวามาตรการลดผลกระทบทเขยนไวในรายงานไดถกนาไปเพอประเมนวามาตรการลดผลกระทบทเขยนไวในรายงานไดถกนาไปปฏบตหรอไมปฏบตหรอไมปฏบตหรอไมปฏบตหรอไม�เพอทราบถงประสทธภาพของมาตรการตดตามตรวจสอบเพอทราบถงประสทธภาพของมาตรการตดตามตรวจสอบเพอทราบถงประสทธภาพของมาตรการตดตามตรวจสอบเพอทราบถงประสทธภาพของมาตรการตดตามตรวจสอบ1. ตวแปร(Parameters) ในการตดตามตรวจสอบผลกระทบทางสขภาพ

- ปจจยกาหนดสขภาพหรอสงคกคามสขภาพ- สถานะสขภาพหรอประเดนผลกระทบตอสขภาพ2222. . . . การตดตามตรวจสอบการดาเนนงานตามมาตรการลดผลกระทบการตดตามตรวจสอบการดาเนนงานตามมาตรการลดผลกระทบการตดตามตรวจสอบการดาเนนงานตามมาตรการลดผลกระทบการตดตามตรวจสอบการดาเนนงานตามมาตรการลดผลกระทบ ตอสขภาพตอสขภาพตอสขภาพตอสขภาพ- แผนปฏบตการตดตามตรวจสอบในระยะกอสราง- แผนปฏบตการตดตามตรวจสอบในระยะการดาเนนโครงการ- แผนปฏบตการตดตามตรวจสอบระยะปดการดาเนนโครงการ

รปแบบของการตดตามตรวจสอบและประเมนผล

ม 2 รปแบบ1. การประเมนผลกระบวนการ (Process Evaluation)2. การประเมนผลผลลพธ (Outcome Evaluation)

1. การประเมนผลกระบวนการการประเมนผลกระบวนการเปนการตดตามวาการดาเนนการ HIA

โครงการน(นๆ

- มการดาเนนการตามหลกการมากนอยเพยงใด

- ในการดาเนนการมจดเดนจดดอยอยางไร

- คณะกรรมการ/คณะทางานสามารถตดตามกากบดแลในระหวาง

ข(นตอนตางๆ ของการทา HIA ได

- ผลสรปจากการประเมนผลกระบวนการ จะเปนประโยชน

สาหรบการเปนบทเรยนหรอองคความรท�จะนาไปเปนประโยชน

ในการดาเนนการ HIA โครงการท�มลกษณะคลายคลงกนตอไป

2. การประเมนผลผลลพธ

การประเมนผลลพธ เปนการตดตามและวเคราะหตวช(วดตางๆ และผลลพธทางสขภาพวามการเปล�ยนแปลงของสถานะสขภาพหรอไม ท(งในประเดนท�คาดการณไวและไมไดคาดการณไว การประเมนผลลพธจงเปนการทดสอบผลการคาดการณ เพ�อบงช(ใหเหนถงผลท�เกดข(นในสถานการณจรง นอกจากน( ยงเปนการตดตามดวาผลจากการดาเนนการตามขอเสนอแนะท�ระบในรายงาน HIA สามารถลดปจจยเส�ยงตอสขภาพ และสรางเสรมสขภาพ บรรลผลตามท�ตองการหรอไม

ประโยชนจากการประเมนผลลพธ

1. เพ�อทดสอบผลจากการคาดการณ

2. เพ�อบงช(ใหเหนถงผลท�เกดข(นในสถานการณจรง

3. เพ�อตดตามดวาผลจากการดาเนนการตามขอเสนอแนะท�

ระบในรายงาน HIA สามารถลดปจจยเส�ยงตอสขภาพ

และสรางเสรมสขภาพ บรรลผลตามท�ตองการหรอไม