amara 01a svarga
TRANSCRIPT
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
1/23
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
2/23
वग वगः १.४
2
बसह म ु खाः त भु ु रो गीवाणा दानवायः १७ व ृ दाका , द वतासन प ु ं िस वा, दे वताः सयाम ् १८
groups of gods
आसदयसविववत ु सषताऽभावासनलाः १९
महाासरिकाया ा गणदे वताः २० demigods सवाधािोय ो गधव सक ंनाः २१
सपशाचो ग ु कः िसो भ ू तो ऽमी दे वयोनयः २२ demons िअ ु ा द यद तेयदन ु रे ादानवाः २३
श ु सशया सदसित ु ताः प ू व दे वाः ि ु सषः 3 २४ buddha ि व जः ि
ु गतो ब
ु ो धम ारतथागतः २५
ि मतभो भगवामासरलोकसरसरनः 4 २६ षडसभजो दशबलोऽयवादी सवनायकः २७ म ु नीः ीनः शाता म ु सनः, शायम ु सन त ु यः gautama २८
gautama ि शायिस ं हः ि वाथ िसः शौोदसन ि ः २९ गौतमाक बध ु मायादे िवी ु त ि ः ३०
brahma ामभ ःू ि ु ये ः पमे ी सपतामहः 5 ३१ सहयगभ लोकेशः वय भं ूत ु ाननः ३२ धातारयोसन ु सहणो सवसचः कमिलानः ३३
ा रापसतवधा सवधाता सवि ृ सवसधः ३४ नासभरमाडरः प ू व सनधनः कमलोवः ** ि दानदो रोम ू सतः ि यको ह िं वाहनः **
vishnu सवण ु नाायणः क ृणो व क ुठो सववाः 6 ३५
दामोदो षीकेशः केशवो माधवः वभ ःू ३६ द याः प ु डीकाो गोसवदो गडवरः ३७ पीताबोऽय ु तः शाङ ्गी सवविेनो रनाद नः ३८ उपे इावरपासणत भु ु रः ३९ पनाभो मध ु प ु वाि ु दे वससवमः ४० दे वकनदनः शौः ीपसतः प ु षोमः ४१
वनमाली बसलव िं ी क िं ाासतधोरः ४२
3 ि ु सष ्
4 भगवत ,् मासरत ,् लोकसरत ,् अयवासदन ,् शात ृ
5 न ,् पमे सन ,् धात ,ृ ृ, विेध ,् सवधात ,ृ सवि ृ र ,् नासभरमन ्
6 सविव ,् शाङ ् सगन ,् क टभसरत ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
3/23
वग वगः १.४
3
सवभः क टभसरसध ःु ीविलाछनः ४३ प ु ाणप ु षो यजप ु षो नकातकः **
रलशायी
सवपो
म ु क ुदो
म ु मद नः **
krishna’s father िव ु दे वो ऽय रनकः ि ए वानकद ु द ु सभः ४४ balarama बलभः लबघनो बलदे वोऽय ु तारः ४५
ेवतीमणो ामः कामपालो हलाय धुः ४६ नीलाबो ौसहणे यतालाङ ्को म िु ली हली ४७ ि ं कष णः ि ीपासणः कासलदीभे दनो बलः ४८
kamadeva मदनो ममथो माः ु नो मीनकेतनः ४९
क ंदप दप कोऽनङ ्गः कामः पचशः मः ५० शबाम निसरः क िु ु मे ष ु नयरः ५१ प ु पधवा सतपसतम कवर आमभ ःू 7 ५२
kama’s arrows असवद ंअशोक ं च च ू त ं च नवमसलका ** नीलोपल ं च पच त े पचबाणय ि ायकाः **
kama’s powers उमादनतापन शोषणः तभनतथा ** ि ं मोहन कामय पच बाणाः कसत ताः **
kama’s son ि ू सवकेत ःु यादसन उषापसतः ५३ lakshmi लमीः पालया पा कमला ीह सया ५४
इसदा लोकमाता मा ीोदतनया मा ** भाग वी लोकरननी ीिागकयका **
krishna’s conch शङ ्खो लमीपतःे पाचरय ं ि ु दश नः krishna’s discus ५५ his mace, sword कौमोदक गदा, खड ्गो नदकः, कौत भुो मसणः his jewel ५६ his bow चापः शाङ ्ग ,ं म ु ाेत ुीविो लाछन ं म ृ तम ् his mark ** his horses अा श िय ु ीवमे प ु पबलाहकाः ** his charioteer ि ा सथ दाको , मी ु व ान ु रो गदः his minister and brother ** garuda गमान ्गडताय व नतेयः खगेः ५७
नागातको सवण ु थः ि ु पणः पनगाशनः ५८ shiva शभ ु ीशः पश ु पसतः सशवः श ू ली महेः ५८
ईः शव ईशानः श ं कशे खः ६० भ ू तेशः खडपश ु सग ीशो सगशो म ृ डः ६१
7 प ु पधवन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
4/23
वग वगः १.४
4
म ृ य ु रयः क ृसिवााः सपनाक मथासधपः 8 ६२ उः कपद ीकठः सशसतकठः कपालभ ृ त ् ६३
वामदे वो
महादे वो
सवपासलोचनः ६४
क ृशान ु ेताः ि व जो ध ू र सटनललोसहतः ६५ हः महो भग यबकसप ु ातकः ६६ गङ ्गाधोऽधकप ःु त ुव िं ी व ृ षवरः ६७ योमकेशो भवो भीमः थाण ू उमापसतः ६८ असहब ु योऽम ू सत गरा महानटः **
shiva’s hair कपद ऽय रटार ू टः, सपनाको ऽरगव
ं धन
ुः shiva’s bow ६९
his attendants मथाः य ःु पाषदा, ाीयाात ु मातः divine mothers ७० divine mothers ाी माहेी च व कौमाी व णवी तथा **
वााही च तथे ाणी चाम ु डा ि मातः ** shiva’s powers सवभ ू सतभ ू सत य असणमासदक ं अधा ७१ eight powers असणमा मसहमा च व गमा लसमा तथा **
ासः ाकाय ंईसशव ं वसशव ं चा िसयः ** parvati उमा कायायनी गौी काली ह मवतीी ७२
सशवा भवानी ाणी शवाणी ि व मङ ्गला ७३ अपणा पाव ती द ु गा म ृ डानी चसडकाऽसबका ७४ आया दाायणी च व सगरा मे नकामरा **
कम मोटी त ु चाम ु डा चम म ु डा त ु चसच का ** ganesha सवनायको सवघनार मात ु गणासधपाः ७५
अ ये कदतहे बलबोदगराननाः ७६ kartikeya कासतकेयो मिहाे नः शरमा षडाननः 9 ७७
पाव तीनदनः कदः ि े नानीसनभ ू ग ु हः ७८ बाह लेयताकसरसशाखः सशसखवाहनः ७९ षामात ु ः शसधः क ुमाः ौचदाणः ८०
nandi श ृ ङ ्गी भ ृ ङ ्गी सटत ु डी नसदको नसदकेः ** indra इो मवामवा सबडौराः पाकिशानः 10 ८०
व ृ वाः ि ु िनाीः प ु ह तः प ु दः ८१
8 क ृसििवा ,् क ृशान ु ेित ्
9 शरमन ्
10 मवत ,् मवन ,् सबडौिर ,् व ृ िव ,् ि ु ामन ,् व ृ हन ,् व ृ षन ,् वाार ,् त ु ाषाट ,् ऋभ ु सन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
5/23
वग वगः १.४
5
सरण ु लखषभः शः शतमय ु सद वपसतः ८३ ि ु ामा गोसभद ्वी िवावो व ृ हा व ृ षा ८४
वातोपसतः
ि ु पसतब लाासतः
शचीपसतः ८५
रभभे दी हहयः वाानम ु सिच ू दनः ८६ ि ं दनो द ु यवनत ु ाषामे वाहनः ८७ आखडलः ि हा ऋभ ुाः, तय त ु सया ८८
indra’s wife प ु लोमरा शचीाणी , नगी वमावती indra’s city ८९ his horse, charioteer हय उचःवाः, ि ू तो मातसलः, नदन ं वनम ् indra’s garden 11 ९० indra’s palace यात
् िाादो व रयतो , रयतः पाकिशासनः indra’s son ९१
indra's elephant ऐावतो ऽमातङ ्ग ावणाऽम ु वलभाः 12 ९२ indra’s thunderbolt ासदनी , व ंअी यात ,् क ुसलश ं सभद ु ं पसवः ९३
शतकोसटः वः शबो दभोसलः, अशसन योः ९४ airplane योमयान ं सवमानो ऽी, नादााः ि ु ष यः celestial sages ९५ celestial council यात ्ि धुमा दे िवभा , पीय ू ष ंअम ृ त ंि धुा nectar 13 ९६ celestial river मदासकनी सवयङ ्गा वण दी ि ु दीस का ९७ meru mountain मे ः ि ु मे ह माी िनान ःु ि ु ालयः ९८ 5 divine trees पच त े दे वतवो मदाः पारातकः ९९
ि तानः कपव ृ , प ु ं िस वा हचदनम ् १०० sanatkumara ि नक ुमाो वधाः, वव ावसिनी ु तौ celestial doctors १०१ celestial doctors िनायावसनौ दावासने यौ च ताव भुौ १०२ celestial nymphs सया ं बह वििः वव या उव शीम ु खाः १०३ enumerated ृ ताची मे नका भा उव शी च सतलोमा **
ि ु केशी मर ु ोषा ाः कयत ेऽििो ब धुः ** celestial musicians हाहा ह ह वमाा गधवाससदवौिकाम ् १०४ fire असनवानो वसवसतहोो धनरयः १०५
क ृपीटयोसनव लनो रातवे दातन ू नपात ्14 १०६ बसहः श ु मा क ृणवमा शोसचकेश उषब ु धः १०७
आयाशो ब ृ हान ःु क ृशान ःु पावकोऽनलः १०८
11 उचःिव ्
12 ऐावणः
13 ि धुम न ्
14 रातवे िद ,् बसहि ्/ बसह ष ,् श ु मन ,् क ृणवम न ,् सहयेित ,् ह तभ ु र ,् िासच ष ,् दम ु िन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
6/23
वग वगः १.४
6
ोसहताो वाय िु खः सशखावानाश ु श ुसणः १०९ सहयेता ह तभ ु ग ्दहनो हयवाहनः ११०
ि ासच द म ु नाः
श ु सभान ु सवभािव ःु
१११
श ु सच सप ं, औव त ु वाडवो वडवानलः marine fire ११२ flame वे यो वालकलौ , असच ह सतः सशखा सयाम ् ११३ spark सष ु फ ुसलङ ्गो ऽसनकणः, ि ं तापः ि ं वः ि मौ burn ११४ fire brand उका यासनग तवाला, भ ू सत भ िसतभमनी ash ** ash ाो ा च, दाव त ु दवो वनह ताशनः forest fire ** yama धम ारः सपत ृ पसतः ि मवत पेताट
्
15 ११५ क ृतातो यम ु नााता शमनो यमाड ्यमः ११६ कालो दडधः ादे वो व ववतो ऽतकः ११७
rakshasa ािः कोणपः यात ्यादो ऽप आशः 16 ११८ ासचो ासचः कब ु ो सनकषामरः ११९ यात धुानः प ु यरनो न ऋतो , यात ु िी १२०
varuna चे ता वणः पाशी यािदा ं पसतपसतः 17 १२१ vayu िनः पश नो वाय ु माता ि दागसतः 18 १२२
प ृ षदो गधवहो गधवाहाऽसनलाऽऽश ु गाः १२३ ि मीमातमरगािणमीणाः १२४ नभवातपवनपवमानभरनाः १२५
whirlwind कपनो महावातो, झझावातः ि व ृ सकः rainstorm ** pranas of the body ाणो ऽपानः ि मानोदानयानौ च वायवः १२६
सद ाणो ग ु दऽेपानः िमानो नासभमडले ** उदानः कठदे श ेयाद ्यानः िव शीगः ** शीथा इमे, ंहतिी त ु यः यदः speed १२७
speed रवो ऽथ, शी ं वत ं ल ु स ंअ ं ुतम ् fast १२८ fast ि व ं चपल ं त ू ण असवलसबत ं आश ु च १२९ eternal ि ततानाताऽाित ं ततासवतासनशम ् १३०
सनयाऽनवताऽर ंअयथा ऽसतशयो भः excessive १३१
15 पेतार ,् यमार ्
16 याद ्
17 चे ित ्
18 मातन ,् मत ,् नभवान ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
7/23
योमवगः १.५
7
excessive असतवे लभ ृ शाऽयथाऽसतमाोाढसनभ म ् १३२ तीकातसनतातासन गाढबाढढासन च १३३
other
लीबे
शीािवे
यात ्सवे षा ं
ि वगासम
यत ् १३४
kubera क ुबे यबिकखो याड ् ग ु केः 19 १३५ मन ु यधमा धनदो ारारो धनासधपः १३६ सकनेशो ववणः पौलयो नवाहनः १३७ य कसपङ ्ग लसवलीदप ु यरनेाः १३८
kubera’s garden अयोान ं च थ ,ं प ु त ु नलक ूबः kubera’s son १३९ kubera’s place, city क िलाः थान
ं, अलका प
ूः, सवमान
ं त ु
प ु पकम
्his vehicle १४०
kubera’s attendants यात ् सकनः सकप ु षत ु ङ ्गवदनो मय ःु १४१ treasure सनसध ना शे वसधः, भे दाः पशङ ्खाऽऽदयो सनधःे १४२
महाप प शङ ्खो मककछपौ ** म ु क ुदक ुदनीला खव सनधयो नव **
योमवगः १.५
sky ोसदवौ े सया ं, अ ं योम प ु क ं अबम ् 20 १४३ नभो ऽत ं गगनम ्अनत ंि ु वम खम ् १४४ सवयद ्सवण ु पद ,ं वा त ु प ु ं या काश - सवहाियी १४५ सविहायो ऽसप नाको ऽसप, ु सप यात ् तदययम ् ** ताापथो ऽत ं च मे ावा च महासबलम ् **
bird सवहायाः शक ुने प ु ं िस, गगने प ु ं नप ु िं कम ् sky **
सकाडशे ष े–sky क ुनासभः याद ् सवहायत ुख ं ममे वम च
अ ं चाथ ...
सदवगः १.६ directions सदशत ु कक ु भः काा आशा हत ताः १४६
19 यार ,् मन ु यधम न ,् एकसपङ ्गः, ऐलसवलः
20 ौः, सदव ,् योमन ,् योमन ,् निभ ,् ि ु वम न ,् सवयत ,् सवयािह ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
8/23
सदवगः १.६
8
E,S,W ायवाचीतीयताः प ू व दसणपसमाः १४७ N उासदग ु दीची याद ,् सदय ं त ु सष ु सदभव े belonging to dir १४८ southern
अवाभव ंअवाचीन ं,
उदीचीन ंउदभवम ्northern
**
western यभव ं तीचीन ,ं ाचीन ं ाभव ं सष ु eastern ** lords of E etc इो वसः सपत ृ पसतन ऋतो वणो मत ् १४९
क ुबे ईशः पतयः प ू वाऽऽदीना ं सदशा ं मात ् १५० planets of E etc सवः श ु ो मिही ू न ःु वभान भुान ु रो सवध ःु **
ब धुो ब ृ हपसते सत सदशा ं च व तथा हाः ** elephants of E etc ऐावतः प
ु डीको वामनः क
ु म ु दो ऽरनः १५१
प ु पदतः ि ावभौमः ि ु तीक सदगराः १५२ wives of elephants कयो ऽम -ु कसपला - सपङ ्गला -ऽन ु पमाः मात ् १५३
ताकण श ुदती चा ऽङ ्गना चा ऽरनावती १५४ NE,SW etc लीबाऽयय ं वपसदश ं सदशो मय े सवसदक ् सयाम ् 21 १५५ inner-space अयत ं वताल ,ं चवाल ं त ु मडलम ् horizon १५६ clouds अ ं मे ो वावाहः तनसयन ु ब लाहकः १५७
धााधो रलधतसडवान ्वादो ऽब भु ृ त ् १५८ न - रीम ू त - म ु सद - रलम ु ग -्ध ू मयोनयः 22 १५९
line of clouds कादसबनी मे माला , सष ु मे भव ेऽसयम ् from clouds १६० rumbling thunder तसनत ं गसर त ं मे सनष े िसतासद च १६१ lightning शपा शतदाासदय ावयः णभा १६२
तसडत ि् ौदामनी सव ु चचला चपला असप १६३ thunder clap फ ूरथ ु व सनषो , मे योसत ंमदः lightning in clouds 23 १६४ rainbow इाय धु ं शधन ु तदे व ऋर ु ोसहतम ् १६५ rain व ृ स वष, तसात ेऽवाहावहौ ि मौ drought १६६ shower धािा ं पात िआाः, शीको ऽब ु कणाः म ृ ताः drizzle १६७ hail वषपल त ु कका , मे छनऽेस द ु सद नम ् cloudy day १६८ covering अतधा यवधा , प ु ं िस वतसध पवाणम ् १६९
असपधान - सतोधान - सपधानाऽछादनासन च १७० moon सहमा ं श ुमा इद ःु क ुम ु दबाधवः १७१
21 सवसदश ्
22 रलम ु च ्
23 मे योसतष ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
9/23
सदवगः १.६
9
सवध ःु ि धुा ं श ःु श ुा ं श ु ोषधीशो सनशापसतः १७२ अरो र वात ृ कः ि ोमो लौम ृ गाङ ्कः कलासनसधः १७३
सरारः
शशधो
ने शः
पाकः १७४
16th part कला त ु षोडशो भागो ॥ सबबो ऽी , मडल ं सष ु full disc १७५ piece सभ ं शकलखड े वा प ु ं य ध , ऽध ि म शके half १७६ moonlight चसका कौम ु दी योना , िाद त ु िनता pure १७७ mark / spot कलङ ्काङ ्कौ लाछन ं च सच ं लम च लणम ् १७८ exquisite beauty ि ु षमा पमा शोभा , शोभा कासत ु सतछसवः beauty १७९ snow अवयायत
ु नीहात
ु षा त
ु सहन
ं सहमम
् १८०
ालेय ं समसहका चाथ , सहमानी सहिम ं हसतः snow bank १८१ coldness शीत ं ग ु ण,े तदथाः ि ु षीमः सशसशो रडः cold items (a) १८२
त ु षाः शीतलः शीतो सहमः ि ाऽयसलङ ्गकाः १८३ dhruva ु व औानपासदः यात ्, अगयः क ुिभभवः agastya १८४ agastya म ावसण य व , लोपाम ु ा ि धसम णी agastya’s wife १८५ star न ं ऋ ंभ ं ताा ताका ऽ य ु ड ु वा सयाम ् १८६ 27 stars दााययो ऽसनीयासदताा , अय ु गसनी ashvini 24 १८७ vishakha, pushya ाधा सवशाखा , प ु य े त ु िसयसतयौ , सवया dhanishtha १८८ dhanishtha ि मा धसनाः य ःु, ोपदा भापदाः सयः १८९ mrigashira म ृ गशीष म ृ गसश तसमने वा ऽहायणी १९० head of mrigashira इवला तसछोदे श े ताका सनिवसत याः १९१
jupiter ब ृ हपसतः ि ु ाचाय गीप सतसध षणो ग ु ः १९२
रीव आङ ्सगिो वाचपसतससशखसडरः १९३ venus श ु ो द यग ु ः काय उशना भाग वः कसवः 25 १९४ mars अङ ्गाकः क ुरो भौमो लोसहताङ ्गो मिही ु तः १९५ mercury ौसहणे यो ब धुः ि ौयः,ि मौ ि ौशनौ saturn १९६ rahu तम त ु ाह ः वभान ःु ि ै सहकेयो सवध ु त ु दः १९७ group of 7 rishis ि ष यो मीयसम ु खाससशखसडनः १९८ enumerated मीसचङ ्सगा असः प ु लयः प ु लहः त ःु +
विसे सत ि ते जेया ससशखसडनः +
24 अय ु र ्
25 उशिन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
10/23
कालवगः १.७
10
lagna ाशीनाम ु दयो लन ,ं त े त ु मे षव ृ षादयः signs of the zodiac १९९ signs enumerated मे षो व ृ षोऽथ समथ ु न ंकक टः िस ं हकयके +
त ु ला च व ृ सको धवी मकः क ुभमीनकौ +
sun ि ू ि ू याय मासदयादशामसदवाकाः २०० भाकाहकनभाकसवभाकाः २०१ भावसवविाहदोणमयः २०२
सवकतनाक मातडसमसहाणप ू षणः २०३ ु मसणतसणसम सभान ु सव ोचनः २०४ सवभािव
ु हपसतसवषा
ं पसतहप सतः २०५
भान ु हि ः ि हा ं श ु तपनः ि सवता सवः २०६ पातेिरा ं ासशछायानाथतसमहा ** कमि ाी रगच ु लकबध ु यीतन ःु ** ोतनो सदनमसणः खोतो लोकबाधवः ** इनो भगो धामसनसधा ंऽश ु मायसरनीपसतः **
sun’s attendants माठः सपङ ्गलो दड डा ं शोः पापा काः २०७ sun’s charioteer ि ू ि ू तोऽणोऽन ू ः कायसपग डारः २०८ sun’s halo पवे षत ु पसध िप ू य कमडल े २०९ sun ray सकणोमय ू खा ं श ु गभसत ृ सणप ृयः २१०
भान ःु को , मीसचः ीप ु िं यो दसधसतः सयाम ् २११ light य ःु भा ु सचसवड ्भाभाछसव ु सतदीयः 26 २१२
ोसचः शोसच भ े लीब,े काशो ोत आतपः sunlight २१३ lukewarm (a) कोण ं कवोण ं मदोण ं कद ु ण ं सष ु तसत २१४ very hot सतम ं तीण ं ख ं तत ,् म ृ गत ृ णा मीसचका mirage २१५
कालवगः १.७ time कालो सदोऽयने हाऽसप ि मयो ऽयथ, पसतः first lunar day 27 २१६
first lunar day सतपद ्े इमे ीव,े तदाऽा सतथयो योः lunar day २१७ day ो सदनाहनी , वा त ु लीब े सदिविवाौ २१८ dawn / morning य ू षोऽहम ु ख ं कय ं उषःय ु िषी असप 28 २१९
26 च ,् सवष ,् भा, िभा ,् ोसचष ,् शोसचष ्
27 अने िह ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
11/23
कालवगः १.७
11
य ु ं सवभात ं े लीब,े प ु ं िस िगोग इयत े ** भात ं च, सदनात े त ुि ाय ंि ंया सपत ृ ि ःू dusk / evening २२०
day of thre parts
ाापामयाा सि ंय ंअथ,
शव ी night
२२१ night सनशा सनशीसथनी ाससयामा णदा पा २२२
सवभावीतमसवयौ रनी यासमनी तमी २२३ dark night तसमा तािमी ास यनी चसकयाऽसवता moonlit night २२४ night and 2 days आगासमवत मानाह य ु ाया ं सनसश पसणी २२५ many nights गणा ं सनशा बयः दोषो रनीम ु खम ् late evening २२६ midnight अध ासनशीथौ ौ, ौ यामहौ ि मौ 3 hour period २२७ middle of a paksha ि पवि ं सधः सतपपचदयो य दतम ् २२८ full/new moon पातौ पचदयौ ,े पौण िमाी त ु प ू सण मा full moon २२९ almost full moon कलाहीन ेि ा ऽन ु मसतः, प ू ण ाका सनशाके complete full moon २३० new moon अमावाया वमावया दशः ि ू य द िु ं गमः २३१ almost new moon ि ा े द ःु िसनीवाली ि ा ने द ु कला क ुह ः complete new moon २३२ eclipse उपागो हो ाह त,े सवदौ च प ू सण च २३३ eclipsed sun / moon ि ोपलवोपौ ौ, अय ु पात उपासहतः meteor २३४ sun & moon एकयोया प ु पवतौ सदवाकसनशाकौ २३५ 0.26 seconds अादश सनमे षा त ु काा , स ं शत ् त ु ताः कला 8 seconds २३६ 4 minutes तात ु स ं शत ्ण ते, त ु म ु ह त ादशाऽसयाम ् 48 minutes २३७ 24 hours त े त ु स ं श दहोाः प त े दशपच च forthnight २३८ forthnights पौ प ू वाऽपौ श ु लक ृणौ , िमा त ु ताव भुौ lunar month २३९ season ौ ौ मागासदिमाौ याद ,् ऋत ु त यन ं ससभः half year २४० year अयन े े गसतददसणाऽक य विः २४१ equinox ि मास ं सदव े काल े सवष ु वद ्सवष ु व ं च तत ् २४२
pushya full moon प ु यय ु ा पौण िमाी पौषी िमा े त ु य ि ा ** pushya month नाना ि पौषो , मााऽा वमे कादशाऽपे magha month 29 ** 9th month माग शीष ि हा माग आहायसणक ि ः 30 २४३ 10th 11th 12th months पौषे तिषहयौ ौ, तपा माऽेथ, फाग ु ने २४४
28 य ू िष ,् उिष ,् य ु िष ्
29 १. च ी च ः। २. व शाखी व शाखः। ३. य ी ये ः। ४. आषाढी आषाढः। ५. ावणी ावणः। ६. भापदी भापदः। ७. आसनी आसनः।
८. कास क कास कः। ९. माग मागः। १०. पौषी पौषः। ११. माी माः। १२. फाग ु नी फाग ु नः॥ 30
ि िह ,् तिप ,् निभ ,् इषः ॥
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
12/23
कालवगः १.७
12
12th, 1st months यात ् तपयः फाग ु सनकः, या च े च सको मध ःु, २४५ 2nd, 3rd, 4th months व शाख े माधवो ाधो , ये े श ु ः, श ु सच वयम ् २४६ 4th, 5th months
आषाढे,
ावणे
त ु
या नभाः
ावसणक
ि ः,
२४७
6th month य ु नभयौपदभाभापदाः ि माः, २४८ 7th, 8th months या दासन इषो ऽ याय ु रो ऽसप, या ु कासतके २४९ 8th month, winter बाह लोर कासत सकको , हे मतः, सशसशो ऽसयाम ,् fall (11-12) २५० spring (1-2) िवत े प ु िपमयः, ि ु सभम ऊमकः summer (3-4) २५१
सनदा उणोपगम उण ऊमागमतपः, २५२ monsoon (5-6) सया
ं ाव ृ ट
् सया
ं भ ू सन वषा अथ, शसयाम
्, autumn (7-8) 31 २५३
6 seasons षडमी ऋतवः प ु ं िस मागा दीना ं य ु गः मात ् २५४ year ि ं विो विोऽदो हायनोऽ ी शिमाः २५५ ancestral day िमाे न या दहोाः प ो, वष ण द वतः divine day २५६ day of brahma द व े य ु िगह े े ाः, कपौ त ु तौ न ृ णाम ् human kalpa २५७ manvantara मवत ं त ु सदयाना ं य ु गानामे िकसतः २५८ worldly destruction ि ं वतः लयः कपः यः कपात इयसप २५९ sin अी पङ ्क ं , प ु मान ् पामा , पाप ं सकसबषकमषम ् २६०
कल ु ष ं व ृ सरन नोऽम ं हो द ु तद ु क ृतम ् 32 २६१ merit याद ्धम म सया ,ं प ु ये ियी ि ु क ृत ं व ृ षः २६२
joy म ु त ्ीसतः मदो हषः मोदाऽऽमोिद ं मदाः 33 २६३ या दानदथ ु ानदः शम शाित ु खासन च २६४ ःे िय ं सशव ंभ ं कयाण ं मङ ्गल ं श भुम ् २६५
भाव ु क ं भसवक ं भय ं क ुशल ंे मम सयाम ् २६६ शत ं चाऽथ, सष ु य े पाप ं प ु य ंि ु खासद च sin etc (a) २६७
excellence मतसलका मचसच का काड ं उतलरौ २६८ शतवाचकायम ू ययः श भुाऽवहो सवसधः २६९
destiny द व ं सद ंभागधे य ंभाय ,ं ी सनयसत सव सधः २७० cause हे त ु ना काण ं बीर ,ं सनदान ं वासदकाणम ् root cause २७१ soul े ज आमा प ु षः, धान ं क ृसतः सयाम ् nature 34 २७२
31 ाव ृ ष ्
32 एिन ,् अ ं िह ्
33 म ु द ,् शम न ्
34 आमन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
13/23
धीवगः १.८
13
state सवशे षः कासलको ऽवथा , ग ु णाः ि व ं रतमः gunas २७३ birth रन ु र ननरमासन रसनपस वः २७४ living beings
ाणी
त ु
चे तनो
रमी
रत ु रय ु शीणः
35
२७५
kind रासत रा त ं च ि ामाय ,ं यस त ु प थृगामता individuality २७६ mind सच ं त ु चे तो दय ं वात ं मािन ं मनः 36 २७७
धीवगः १.८ intellect ब ु सम नीषा सधषणा धीः जा शे म ु षी मसतः २७८
ेोपलसधसत ि् ं सवत ्सतपजसचे तनाः २७९ retentive intellect धी धाणावती मधेा , ि ं कपः कम मािनम ् resolve २८० attention अवधान ं ि माधान ं सणधान ं तथ व च ** awareness सचाभोगो मनकाः, चचा ि ं या सवचाणा reflection २८१ reflection सवमश भावना च व िवाना च सनगत े ** reasoning अयाहातक ऊहो , सवसचसकिा त ुि ं शयः doubt २८२ doubt ि ं दे हापौ , चाथ ि मौ सनण यसनयौ conclusion २८३ atheism समयासना सतकता , यापादो ोहसचतनम ् malice २८४ theorem ि मौ िसाताातौ , ासतसमयामसत मः delusion २८५ agreement ि ं सवदाग ःू सतजान ं सनयमािव ंवाः 37 २८६
अङ ्गीकााय ु पगमसतिवमाधयः २८७ spiritual knowledge मो ेधी जान ,ं अय सवजान ं सशपशायोः worldly knowledge २८८
liberation म ु सः क वयसनवाणे योसनःे ियाम ृ तम ् 38
२८९ liberation मोोऽपवग , ऽ थाजान ंअसवाऽह ं मसतः सयाम ् ignorance २९० 5 sense objects प ं शदो गधिपशा सवषया अमी २९१ sense objects गोचा इसयाथा , षीक ं सवषयीसयम ् sense organs 39 २९२ organ of action कम सय ं त ु पावासद, मनोने ासद धीसयम ् organs of intellect २९३ organs of action पाय ू पथः पासणपादौ वाक ् चे तीसिय ं हः +
35 ासणन ,् रसमन ,् शीन ्
36 चे ित ,् द ,् मिन ्
37 ि ं सवद ,् आग ु ्
38 े िय ,् सनःे िय ं
39 सवषसयन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
14/23
शदासदवगः १.९
14
उिग आनदादानगयालाप तसयाः +organs of intellect मनो कण तथा ने िना च वचा िह +
नािसका चे सत षट ्तासन धीसयासण चते +
astringent त ु वत ु कषायो ऽी , मध ु ो , लवणः, कट ुः sweet, salty, pungent २९४ hot, sour सतो , ऽल , िाः प ु ं िस ति ु षडमी सष ु taste (general) २९५
pleasant smell सवमदथ े पमलो गध े रनमनोहे २९६ very pleasant smell आमोदः ि ोऽसतसनहाी , वायसलङ ्गवमाग ु णात ् adjectives … २९७ far reaching smell ि माकष त ु सनहाी , ि ु सभाणतप णः perfume 40 २९८
perfume इगधः ि ु गसधः याद
्, आमोदी म
ु खिवानः breath freshner २९९
foul smell प ू सतगधत ु द ु ग धो , सव ं याद ्आमगसध यत ् rotten ३०० white श ु लश ुश ु सचे तसवशदये तपाडाः ३०१
अवदातः िसतो गौोऽवलो धवलोऽर ु नः ३०२ हणः पाड ुः पाड ुः, ईषपाड ुत ुध िू ः grey ३०३
black / dark blue क ृण े नीलािसतयामकालयामलमे चकाः ३०४ yellow पीतो गौो हाभः, पालाशो हतो हत ् green ३०५ red लोसहतो ोसहतो ः, शोणः कोकनदछसवः crimson ३०६ light pink अयागवणः, े तत ु पाटलः dark pink ३०७
brown यावः याकसपशो, ध ू ध ू मलौ क ृणलोसहत े purple ३०८ tawny कडाः कसपलः सपङ ्गसपशङ ्गौ क ुसपङ ्गलौ ३०९ variegated सच ं सकमकमाषशबलता कब ु े ३१० other ग ु ण े श ु लादयः प ु ं िस, ग ु सणसलङ ्गात ु तसत ३११
शदासदवगः १.९ deity of speech ाी त ुभाती भाषा गीवावाणी ि वती 41 ३१२ speech याहा उस लसपत ंभासषत ं वचन ं वचः ३१३ corrupt speech अप ं शो ऽपशदः यात ,् शा े शद त ु वाचकः ३१४
sentence सतङ ि् ु बतचयो वाय ,ं सया वा काकासवता verb ३१५ vedas ु सतः ी वे द आनाय यी , धम त ु तससधः dharma ३१६ 3 vedas सया ं ऋक ् ि ामयर ु षी इसत वे दा य यी ३१७
40 ि माकसष न ,् सनहा न ,् आमोसदन ्
41 सग ,् वाच ,् विच ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
15/23
शदासदवगः १.९
15
limbs of the vedas सशे यासद ु तेङ ्ग ,ं ओङ ्काणवौ ि मौ om sound ३१८ history इसतिहाः प ु ाव ृ ,ं उदाा ायः वाः vedic accents ३१९ logic and ethics
आवीसक
दडनीसत तक सवाऽथ शायोः
३२०
story आयासयको पलधाथा, प ु ाण ं पचलणम ् purana ३२१ story बधकपना कथा , वसका हे सलका riddle ३२२ smriti म ृ सत त ुधमि ं सहता, ि मासत त ुि ं हः compendium ३२३
poetic challenge ि मया त ुि िमााथा, सक ंवदती रन ु सतः rumor ३२४ news वाता व ृ स व ृ ात उदतः याद ,् अथा ऽयः name ३२५ name आयाे असभधान
ं च नामधे य
ं च नाम च ३२६
call ह सताकाणा ऽऽान ,ं ि ं ह सत ब ह सभः क ृता collective call ३२७ dispute / debate सववादो यवहाः याद ,् उपिया त ु वाङ ्म ु खम ् introduction ३२८ introduction / example उपोात उदाहाः, शपन ं शपथः प ु मान ् oath ३२९ question ोऽन ु योगः प ृ छा च, सतवायोे ि म े answer ३३० minor false accusation समयासभयोगो ऽयायान ,ं अथ समयासभश िं नम ् maj.false acc. ३३१ major false accusation असभशापः, णाद त ु शदः यादन ु ागरः affectionate speech ३३२ fame यशः कसतः ि मजा च, तवः तो ं त ु सतन ु सतः praise ३३३ repetition आे सडत ं सस ं , उच ु ं त ु ोषणा shouting ३३४ sad / scared speech काक ु ः सया ं सवकाो यः शोकभीयासदसभव नःे ३३५ contemptous speech अवणाऽे पसनवादपीवादापवाद वत ् ३३६
उपोशो र ु ग ु िा च क ुिा सनदा च गह ण े ३३७ harsh speech पाय ंअसतवादः याद ,् भि न ं वपकागीः reproach ३३८ disparaging speech यः िसनद उपालभत यात ् पभाषणम ् ३३९ adulterous accusation त वााणा यः यादाोशो मथ ु न ं सत ३४० conversation याद ्आभाषण ंआलापः, लापो ऽनथ क ं वचः incoherent talk ३४१ repetitious speech अन ु लापो म ु ह भाषा, सवलापः पदे वनम ् lamentation ३४२ quarrel सवलापो सवोधोसः, ि ं लापो भाषण ं समथः 2-sided conversation ३४३ sweet speech ि ु लापः ि ु वचन ,ं अपलाप त ु सनवः denial speech ३४४ objection चो ंआे पासभयोगौ , शापाऽोशौ द ु ेषणा cursing ** sweet false talk अी चाट ु चट ु ाा े णा समयासवकथनम ् ** message ि ं दे शवा वासचक ं याद ,् वाभे दात ु सष ू े ३४५ inauspicious शती वागकयाणी, यात ् कया त ु श भुासमका auspicious ३४६ very sweet अयथ मध ु ं ि ाव ,ं ि ं गत ं दयङ ्गमम ् proper speech ३४७
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
16/23
नाट ्यवगः १.१०
16
harsh, crude speech सन ं पष ,ं ाय ंअील ं, ि ू न ृ त ं सय े true pleasing speech ३४८ ि यऽेथ, ि ं क ुलसल े पपपाहत े contradictory speech ३४९
slurred speech
ल ु वण पद ं
त ं,
सनत ं
वतोसदतम ्fast speech
३५०
sputtered speech अब ू क ृत ं ि सनीव ,ं अब ं याद ्अनथ कम ् meaningless speech ३५१ inappropriate अन ं अवाय ं याद ,् आहत ं त ु म ृ षाथ कम ् complete lie ३५२ ??? ि ोल ु ठन ं त ुि ोिा ,ं भसणत ं सतक ूसरतम ् pillow talk **
pleasant speech ाय ं ं मनोहा, सवप ं कटोसदतम ् clear speech ** unclear speech अथ सल ंअसवप ,ं सवतथ ं वन ृ त ं वचः false ३५३ true ि य
ं तय
ं ऋत
ं, ि यगम
ू सन सष
ु तसत ३५४
sound शद े सननादसननदवसनवानववनाः ३५५ वानसनषसना दनादसनवानसनवनाः ३५६ आवाऽऽािव ं ावसवावाः, अथ मम ः sound of ornaments ३५७
वसनत े वपणाना ं, भ ू षणाना ं त ु सशसरतम ् sound of jewellery ३५८ instrumental sound सनवाणो सनवणः वाणः वणः वणनसम यसप ३५९ sound of a Veena वीणायाः वसणत े ादःे वाणवणा दयः ३६० uproar कोलाहलः कलकलः, सता ं वासशत ं तम ् uproar of birds ३६१ echo ी सत ु त ् सतवान,े गीत ं गान समम ेि म े singing ३६२
नाट ्यवगः १.१० 7 musical tones सनषादषभगाधाषड ्रमयमध वताः ३६३
पचमे यमी ि तीकठोसथताः वाः ३६४ minute tone काकली त ु कल ेि ूम,े वनौ त ु मध ु ाऽफ ुट े ३६५
pleasing soft tone कलो , म त ु गभीे, ताो ऽय ु च यसष ु low, high pitches ३६६ from the stomach न ृ णा ं उिस मयथो ासव ं शसतसवधो वसनः ** from the throat ि मः कठमयथः, ताः सशिस गीयत े from the head ** harmony ि मसवतलय वे कतालो, वीणा त ु वलक veena ३६७
veena सवपची , ि ा त ु तीसभः ि सभः पवासदनी 7 stringed veena ३६८ string instrument तत ं वीणाऽऽसदक ं वा ,ं आन ं म ु राऽऽसदकम ् percussion ३६९ wind instrument व ं शाऽऽसदक ं त ुि ु सष ं, का ं यतालाऽऽसदक ं नम ् bell / gong ३७० orchestra चत ु सवधसमद ं वा ं वासदाऽऽतो नामकम ् ३७१ drum म ृ दङ ्गा म ु रा , भे दा वङ ्याऽऽसलङ ्योव का यः three types ३७२
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
17/23
नाट ्यवगः १.१०
17
large drum याद ्यशःपटहो ढका , भे ी ी द ु द ु सभः प ु मान ् kettle drum ३७३ large kettle drum आनकः पटहो ऽी यात ,् कोणो वीणाऽऽसदवादनम ् bow ३७४
veena’s neck
वीणादडः
वालः
यात ,्
कक ु भत ु
िे वकः
it’s bowl ३७५
veena’s body कोलबक त ु कायोऽया, उपनाहो सनबधनम ् string attachment ३७६ types of drums वाभे दा डममड ्ड ुसडसडमझझ ाः ३७७
मद लः पणवो ऽय े च, नतकलािसके ि म े dancer ३७८ music speeds सवलसबत ं ुत ं मय ं तव ंओो न ं मात ् ३७९
beat time तालः कालसयामान ,ं लयः ि ायमथा, ऽसयाम ् equal time ३८० dance ताडव
ं नटन
ं नाट
् य
ं लाय
ं न ृ य
ं च नतन े ३८१
song & dance तौय सक ं न ृ यगीतवा ं नाट ्य ंइद ं यम ् ३८२ female impersonator क ु िं ु क ु िं ू क ु िं े सत नतकः ३८३
ीवे षधाी प ु षो, नाट ्योौ गसणका ऽऽर ु का courtesan ३८४ sister’s husband भसगनीपसत ाव ु ो , भावो सवान ,् अथा ऽऽव ु कः learned man, fath. ३८५ father रनको, य ु वार त ु क ुमाो भत ृ दाकः prince ३८६ king ारा भाको दे वः, ति ु ता भत ृ दाका princess ३८७ queen दे वी क ृतासभषे कायाम ,् इतिा ु त ुभनी other wives ३८८ alas अय ं अवयोौ, ारयालत ु ासयः king’s bro-in-law ३८९ mother, girl अबा माता ऽथ, बाला याद ् िवा ःू, आय त ु माषः great man ३९० older sister असका भसगनी ये ा, सना सनव हण ेि मcेatastrophe /drama’s end 42 ३९१servants हड े हर े हलाऽऽान ं नीचा ं चे ट ि ख सत ३९२ gesture अङ ्गहाो ऽङ ्गसवे पो , यरका ऽसभनयौ ि मौ expressive ३९३
body/mind expression सनव ृ े वङ ्िगवाया ं े स वाङ ्सगिकासवके (a) ३९४ 8 emotions श ृ ङ ्गावीकणाऽ ुतहायभयानकाः ३९५
बीभिौौ च िाः, श ृ ङ ्गाः श ु सचवलः love ३९६ heroism उिाहवध नो वीः, काय ं कणा ृ णा tenderness ३९७
क ृपा दयाऽन ु कपा याद ्अन ु ोशो ऽयथो, िहः happiness ३९८ िहाो हाय ं च, बीभि ं सवक ृत ं ससवद ं यम ् disgust ३९९
wonder सवमयो ऽ ुत ं आय सच ंअयथ, भ वम ् fear ४०० दाण ंभीषण ंभीम ं ो ं भीम ंभयानकम ् ४०१ भयङ ्क ं सतभय ,ं ौ ं त ू ,ं अमी सष ु wrath ४०२
42 ि म ेअथ, न त ुसलङ ्ग े
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
18/23
नाट ्यवगः १.१०
18
(a) चत ु द श, दिाो भीसतभः ि ािव ंभयम ् fear ४०३ mental sentiment सवकाो मािनो भावो , ऽन भुावो भावबोधकः expressed sentiment ४०४
pride
गव
ऽसभमानो
ऽहङ ्काो ,
मान सिम ु नसतः arrogance
४०५
arrogance दपऽवलोकोऽवभसोे कः मयो मदः ** disrespect अनादः पभवः पीभाव सतसया ४०६
ीढा ऽवमानना ऽवजा ऽवहे लन ंिअ ू णम ् ४०७ modesty / shame मदा ं ीपा ीडा लरा , ि ा ऽपपा ऽयतः bashfulness ४०८
patience / tolerance ासतसतसता , ऽसभया त ु पय सवषय े प ृ हा greed ४०९ jealousy अासतीया, ऽि
ू या त
ु दोषाऽऽोपो ग
ु णे वसप expressed ४१०
enmity व ं सवोधो सवे षो , मय ु शोकौ त ु श ु क ् सयाम ् grief 43 ४११ repentance पाापो ऽन ु ताप सवितीा इयसप ४१२ anger कोपोधाऽमष ोषसता ट ् ु धौ सयौ 44 ४१३ good conduct श ु चौ त ु चत े शील ,ं उमादससवमः insanity ४१४ affection े मा ना सयता हाद े म ने हो ऽथ, दोहदम ् desire 45 ४१५
इछा काङ ्ा प ृ हे हा त ृ ड ् वाछा सलिा मनोथः ४१६ कामो ऽसभलाषतष , ि ोऽयथ लािला योः lust ४१७
virtuous reflection उपासध ना धम सचता , प ु ं यासध मा िनी यथा anxiety ४१८ recollection या सचता म ृ सत ायान ,ं उकठोकसलके ि म े longing ४१९
perseverance उिाहो ऽयिवायः यात ,् ि वीय असतशसभाक ् with ability ४२० fraud कपटो ऽी यारदभोपधय छक तव े 46 ४२१
क िु ृ सतसन क ृसतः शाठ ्य ,ं मादो ऽनवधानता carelessness / error ४२२ curiosity कौत ू हल ं कौत ु क ं च क ुत ु क ं च क ुत ू हलम ् ४२३ women’s affections ीणा ं सविलासबबोकसवमा लसलत ं तथा ४२४
हे ला लीले यमी हावाः सयाः श ृ ङ ्गाभावराः ४२५ sport वकेसलपीिहााः डा लीला च नम च 47 ४२६ disguise यारो ऽपदे शो लय ं च, डा खे ला च क ूद नम ् game ४२७ sweat म सनदाः वे दः यात ,् लयो नचे ता unconsciousness ४२८
43 श ु च ्
44 ष ,् ु ध ्
45 े मन ,् ईहा, त ृ ष ्
46 उपसधः, छन ्
47 नम न ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
19/23
पातालभोसगवगः १.११
19
camouflage अवसहथाऽऽकाग ु सः, ि मौ ि ं वे िग ंमौ hurry ४२९ loud laugh याद ्आछ ुतक ं िहाः ि ोिाः, ि मनाक ् समतम ् smile ४३० laugh
मयमः
याद ् सवहिसत ं,
ोमाचो
ोमहष णम ्goosebumps
४३१
weeping सदत ं सदत ं ु ,ं र ृ भ त ु सष ु र ृ भणम ् yawning ४३२ disappointing सवलभो सिव ं वादो , ङ ्गण ं खलन ंि म े falling ४३३ sleep या सना शयन ं वापः वनः ि ं वेश इयसप ४३४ sleepiness ती मीला , क ुसट ु क ुसट ू क ुसटः सयाम ् frown ४३५ angry stare असः यािदौयऽेसण, ि ं िससक ृती सवम े natural state ४३६
वप ं च वभाव सिनगाथ, वे पथ
ुः trembling ४३७
कपो , ऽथ ण उष मह उव उिवः elation / festival ४३८
पातालभोसगवगः १.११ lower worlds अधोभ ु वनपाताल ं बसिल िातलम ् 48 ४३९
नागलोको , ऽथ क ुह ं ि ु सष ं सवव ं सबलम ् hole ४४०
सछ ं सनयथन ं ोक ं ं ं वपा ि ु सषः ४४१ hold in the ground गतावटौ भ ु सव ,े ि ेि ु सष ं सष ु perforated ४४२ darkness अधकाो ऽसया ंवात ं तसम ं सतसम ं तमः ४४३ complete darkness वात े गाढ ेऽधतिम ,ं ीण ेऽवतिम ं तमः partial darkness ४४४ universal darkness सववक ् ि ं तिम ,ं नागाः कावे याः, तदीः snake ४४५ king of snakes शे षो ऽनतो , िवा ु सक त ुि प ारो , ऽथ गोिन े kind of snake ४४६
सतसलिः याद ्अरगे शय ु वािह इय भुौ python ४४७ water snake अलगद रलयालः, ि मौ ासरलड ुड ुभौ non-poisonous snake ४४८ variegated snake माल धुानो मात ु लासहः, सनम ु ो म ु कच ु कः shedded snake ४४९ snake ि पः प ृ दाक ु भ ु रगो भ ु रङ ्गो ऽसहभ ु रङ ्गमः ४५०
आशीसवषो सवषध यालः ि िी ृ पः ४५१ क ुडली ग ू ढपाच ःुवाः काकोदः फणी 49 ४५२
दवको दी प ृ ो ददश ू को सबलेशयः ४५३ उगः पनगो भोगी सरगः पवनाशनः ४५४ snake लेसलहानो सिनो गोकणः कच ु क तथा **
48 बसिलन ्
49 ग ू ढपात ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
20/23
नकवगः १.१२
20
क ुभीिनः फणधो हभगध तथा ** snake’s body अहःे शी ं भोगः याद ,् आशी यसहद ं सका snake’s fang ** his poison areas
स वाहे य ं
सवषाऽयासद,
फटाया ं
त ु
फणा
योः snake’s hood ४५५
snake skin ि मौ कच ु कसनमकौ , वे ड त ु गल ं सवषम ् snake venom ४५६ प ु ं िस लीब े च काकोलकालक ूटहलाहलाः ४५७ ि ौासकः शौसलकेयो प ु ः दीपनः ४५८ दादो विनाभ सवषभे दा अमी नव ४५९
poison expert सवषव ो राङ ्ग ु सलको , यालासहत ु सडकः snake catcher ४६०
नकवगः १.१२ hell या नाक त ु नको सनयो द ु ग सतः सयाम ् ४६१
तेदा तपनावीसचमहाौवौवाः ४६२ ि ं ातः कािल ू ं चे यााः, ि वात ु नाकाः denizens of hell ४६३
… , river in hell े ता , व तणी िसध ःु याद ,् अलमी त ु सनऋ सतः misery ४६४ doomed to hell सवसार ःू, काणा त ु यातना तीवे दना agony ४६५
pain पीडा बाधा यथा द ःुख ंआमनय ं ि ू सतरम ् ४६६ यात ् क ं क ृ ं आभील ं सवे षा ंभे गासम यत ् ४६७
वावगः १.१३ sea / ocean
ि म ु ोऽसधक ूपाः
पाावाः
ि पसतः
४६८
उदवान ु दसधः िसध ःु ि वान ि् ागोऽण वः ४६९ नाको रलसनसधयादःपसतपापसतः ४७० तय भे दाः ीोदो लवणोद तथाऽपे 50 ४७१
water आपः ी भ ू सन वावा ि सलल ं कमल ं रलम ् ४७२ पयः कलाल ं अम ृ त ं रीवन ंभ ु वन ं वनम ् ४७३ कबध
ं उदक
ं पाथः प
ु क
ं ि व तोम
ु खम
् ४७४
अभोऽण तोयपानीयनीीाब ु शबम ् ४७५ मे प ु प ं निः, सष ु ेआय ंअमयम ् ४७६
wave भङ ्गतङ ्ग ऊसम वा सया ं वीसच थोसम ष ु ४७७
50 आदयः – दय ु द - ृ तोद -ि ु ोद - इ ू द - वाद ू दाः
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
21/23
वावगः १.१३
21
big wave मह ि ू लोलकलोलौ , या दावत ऽिभा ंमः ४७८ droplets प ृ षसत सबद ु प ृ षताः प ु मा िं ो, सव ु षः सयाम ् 51 ४७९ whirlpool
चासण
प ु टभे दाः
य ु मा
रलसनग माः
४८०
bank / shore क ूल ं ोध ती ं च ती ं च, तट ं सष ु ४८१ opposite / near bank पाावाे पावा ची तीे, पा ं तदतम ् ४८२ island ीपो ऽसया ंअतीप ं यदतवाणतटम ् ४८३ sandy beach तोयोसथत ं तप ु सलन ंि कत ं िसकतामयम ् ४८४ mud / clay सनष त ु रबालः पङ ्को ऽी, शादकद मौ ४८५ overflow रलोिवााः पीवाहाः, क
ू पकात
ु सवदाकाः water ditch ४८६
navigable (a) नाय ं ससलङ ्ग ं नौताय, सया ं नौतसणतः ४८७ raft / boat उड ुप ं त ु लवः कोलः, ोतो ऽब िु ण ं वतः stream of water ४८८ toll आत तपय ं याद ,् ोणी कााब ु वासहनी water utensil ४८९ merchant (by boat) ि ा ं यासकः पोतवसणक ्, कणधा त ु नासवकः helmsman 52 ४९० steersman सनयामकाः पोतवाहाः, क ूपको ग ु णव ृकः mast ४९१ oar नौकादडः े पणी याद ,् अ ं केसनपातकः rudder ४९२ scraper असः ी काक ुालः, ि े कपा ं त ुि े चनम ् bail bucket ४९३
boat यानपा ंत ु पोतो , ऽसधभव ेसष ुि म ु सयम ् born of the ocean + mariner ि ाम ु सको मन ु यो, ऽसधराताि ाम ु सका च नौः sea-faring ship + half a boat लीब ेऽध नाव ं नावोऽध, ऽतीतनौके ऽसतन ु सष ु landed (a) ४९४ other, clear water सवागाधात ,् िनोऽछः, कल ु षोऽनछ आसवलः dirty water ४९५ deep सनन ं गभी ं गभी ं, उान ं तसपय य े shallow ४९६ very deep अगाध ंअतलपश, क वत दाशधीवौ fisherman ४९७ fishing net आनायः प ु ं िस राल ं यात ,् शिण ू ं पसवकम ् hemp net ४९८ fish basket मयाधानी क ुवे णी याद ,् बसडश ं मयवधेनम ् fish hook ४९९ fish प थृ ु ोमा झषो मयो मीनो वि ाणो ऽडरः 53 ५००
सिवाः शक ुली , चाथ गडकः शक ुलाभ कः type of fish ५०१ fish with many teeth ि हद ं ः पाठीन , उल ू पी सशश ु कः ि मौ porpoise ५०२ kind of fish नलमीनससलसचमः, ोी त ु शफी योः carp fish ५०३ tiny fish ु ाडमिय ं ातः पोताधान ,ं अथो झषाः various fish ५०४
51 प ृ षत ,् सबद ःु, प ृ षत ,् सव ु ट ्
52 पोतवसणर ्
53 प थृ ु ोमन ,् शक ुसलन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
22/23
वावगः १.१३
22
ोसहतो म ु ः शालो ारीवः शक ुलसतसमः ५०५ सतसमङ ्सगला दयाथ, यादा ं िस रलरतवः aquatic creatures ५०६
various aquatics
तेदाः
सशश ु माोशङ ्कवो
मका दयः 54
५०७
crab यात ् क ुलीः कक टकः, क ूम कमठकछपौ turtle ५०८ shark, crocodile ाहो ऽवहाो , न त ु क ुभीो ऽथ, महीलता worm ५०९
गड ूपदः सकच ु लको , सनहाका गोसधका ि म े alligator ५१० leech पा त ु रलौकाया ं सया ंभ ू सन रलौिकः ५११
pearl म ु ाफोटः सया ं श ु सः, शङ ्खः यात ् कब ु सयौ conch ५१२ small shell
ु शङ
् खाः शङ
् खनखाः, शब
ू का रलश
ु यः bivalve sell ५१३
frog भे के मड ूकवषाभ ू शाल ू लवदद ु ाः ५१४ small female worm सशली गड ूपदी , भे क वषावी , कमठी ड ुसलः female frog, turtle ५१५ female fish म ु य सया श ृ ङ ्गी , द ु नामा दी कोसशका saltwater clam 55 ५१६ lake / pond रलाशयो रलाधाः, तागाधरलो दः deep lake ५१७ trough आहाव त ु सनपान ं याद ्उपक ूपरलाशय े ५१८ well प ु ं ये वा ऽध ःु सहः क ूप उदपान ं त ु प ु ं िस वा ५१९ rope pulley ने सम सका , ऽय वीनाहो म ु खबधनमय यत ् well face ५२०
pond प ु कया ं त ु खात ं याद ,् अखात ं दे वखातकम ् natural pond ५२१ large tank / pond पाकतडागो ऽी, िकााः ि िी ि ः pond ५२२
basin वे शतः पवल ं चािपो , वापी त ु दीस का large pond ५२३ moat / ditch खे य ं त ु पखा , ऽऽधा विभा ं य धाणम ् dam / ditch ५२४
basin around tree याद ्आलवाल ंआवाल ं आवापो ऽथ, नदी ि त ् river ५२५
तङ ्सगणी श वसलनी तसटनी ासदनी ध ु नी ५२६ ोतवती ीपवती वती सननगा ऽऽपगा ५२७ क ूलङ ्कषा सनझ णी ोधोवा ि वती **
ganga river गङ ्गा सवण ु पदी र ु तनया ि ु सननगा ५२८ भागीथी सपथगा सोता भीिम ू सप ५२९
yamuna river कासलदी ि ू य तनया यम ु ना शमनिवा ५३० narmada river ेवा त ु नम दा ि ोमोवा मे कलकयका ५३१ gauri’s river कतोया ि दानीा , बाह दा ि तवासहनी arjuna’s river ५३२
54 उः
55 द ु ना मन ्
-
8/20/2019 Amara 01a Svarga
23/23
कािडमासः १.१४
shatadru river शत ुत ु श ु त ु सः याद ् सवपाशा त ु सवपाट ् सयाम ् vipasha river 56 ५३३ shona river शोणो सहयवाहः यात ,् क�