T.C.

MARMARA NVERSTESTRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS

TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALITRK DL BLM DALI

ALTAYCA

ALMIS KAAN DESTANI

(GR METN-AKTARMA-DZN)

HAZIRLAYAN

VEL GL

STANBUL 2008

T.C.

MARMARA NVERSTESTRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS

TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALITRK DL BLM DALI

ALTAYCA

ALMIS KAAN DESTANI

(GR METN-AKTARMA-DZN)

HAZIRLAYAN

VEL GL

TEZ DANIMANI

PROF. DR. EMNE GRSOY NASKAL

STANBUL - 2008

INDEKLERZET III

NGLZCE ZET IVNSZ V

GR VIDL NCELEMES

MORFOLOJ XIIISM EKM EKLER XIIIokluk

Iyelik ekleri

yelik Eklerinin Metindeki Kelimelerle ekimi Hal ekleri

FL EKMLER XVHABER KPLER Bilinen Yakn Gemi Zaman Bilinen Uzak Gemi Zaman renilen Gemi Zaman midiki Zaman Gelecek Zaman

TASARLAMA KPLER art kipi Istek Kipi

Gereklilik Kipi

Emir Kipi

BRLEK FLLER XVIFLMSLER XIXsim Fiiller Sfat Fiiller Zarf Fiiller

SIFATLAR XXII

Soru Sfatlar ZAMRLER XXIIahs zamirleri

II

Iaret Zamirleri Dnllk Zamirleri Belirsizlik Zamirleri

Soru Zamirleri

ZARFLAR XXIV

Yer Zarflar Zaman Zarflar Mikdar Zarflar Hal Zarflar Soru Zarflar EDATLAR XXVII

Sona Gelen Edatlar

Vasta ve Beraberlik Edatlar Benzerlik Edatlar Yn ve Sralama Edatlar Zaman Edatlar Sebep Bildiren Edatlar

Baka Edat Ilgilendirme edat Grelik Edat Sorma Edatlar Gsterme Edatlar Yant Edatlar NLEMLER XXIX

SESLENMELER XXIX

ALTAY TRKES METN VE TRKYE TRKESNE EVRS 1DZN SZLK 116KELME SIKLII 279AZDAN OA KELME SIKLII 324KAYNAKLAR 340

III

ZET

Yksek lisans tez almasnda Altay destan Alms Kaan destannn metni Latin harflerine aktarlm ve destann Trkiye Tresine evirisi hazrlanmtr.

Bir metnin anlalmas ve evirisindeki doruluun kantlanmas iin dizin-szle ihtiya duyulacandan Destann Trkiye Trkesine evirisini desteklemek ve okuyucunun kelime anlamna rahat ulamasn salamak amacyla bir dizin-szlk hazrlanmtr. Bir metnin ya da konumann deeri, ait olduu bilime hakimiyeti, kelime saysnda sakldr. Kelimelerin az tekrar, metindeki kelime saysn arttrr. Bu da metnin zenginliini gsterir. Anlatmn zenginliini gsteren kelime sklna ve oktan aza kelime sklna bu almada yer verilmitir. Altay Trkesi, hem Eski Trke dneminin hem de Orta Trke dneminin dilbilgisi zelliini gstermektedir. Destanda geen baz dilbilgisi konular destandan alnan kelimelerle rneklenmitir. Destann anlatmn genellemek amacyla giri blmnde nesir olarak destan zetlenmitir. Destanlar her ne kadar farkl corafyalarda geen konular ilese de kken birlii olan toplumlarda benzer zellikler gstermektedir. Altay Trkesinden evirilen bu destanda da Anadaolu sahas destanlarndaki motiflerle benzerlie rastlanmaktadr. Giri blmnde, tesadfi olmayan bu bezerliklerden baz motiflere iaret edilmitir. Anlam bakmndan ortak kullanlan benzer kullanmlarndan iki rnek verilerek ortak dile iaret edilmitir. Destandaki kahramann bir zamanlar yaam olan gerek kahramandan alnacan somutlayabilecek bir tespite almann nsznde yer verilmitir. Yine nszde destann kayna ve kim tarafndan dzenlendii aklanmtr.

Destanla ilgili almalarn kaynaklar tezin kaynaklar blmnde yazar adna gre sralanmtr.

IV

SUMMARY

Master thesis by Veli Gl

Title of thesis: "Altayca Alms Kaan Destan Giri-Metin-Aktarma-Gramer-Dizin (Altay epic Alms Kaan, text, translation, grammar, index)

My master's thesis consists of the Alay text, translation into Turkish, word indeks, grammar and lexicografic

frequency lists of the vocabulary of Alms Kaan, an Altay epic.

The word index of the thesis shows the suffixes for all the occurence as well as the meaning of each entry.

The lexicografic frequency lists of the study show the vocabulary first in alphabetical order, then in

descending order according to frequency.

Key words: Altay epic, Altay grammar, Altay vocabulary.

VN SZ

Alms Kaan destan, Gney Sibiryada Dalk Altayda yaayan Altay Trklerinin destan kahramanlarndan birinin destandr.

Sarp dalarla rl bir corafyada yaam mcadelesi veren insanlarn grdklerini hayal dnyalaryla birletirerek oluturduklar destanlar; hem yarnlara kalmak iin umut kayna hem de kltrn zenginliini gsteren ana kaynaklar olmutur. Alms Kaanda blgedeki halkn yaam tarzn ve mcadelesini aynen grmek mmkndr. Halkn, geim kaynaklar, uralar, beklentileri, evlilikleri, lm ve doum merasimleri bu destandadr.

Alms Kaan destann okuduumuzda binlerce yldan beri sregelen bozkr medeniyetinin Gktanr inancnn, halk ne tr bir dini kabul ederse etsin, kuvvetli bir ekilde yaadn grebiliriz. Destan, kaan bir babann ann, cmertliini, iktidar hrsn, dramn, halkn kaanlarna ve kaan ailesine bakn, iktidar ekimelerini konu ediyor.

Alms Kaan destannda asl kahraman Clana Uuldur. Destan, Clana Uulun btn kt kaanlarla mcadelesini anlatr. Bu mcadeleyi aadaki zette bulacaksnz.

Destan, Arjan Adarovun, 1950 ylnda Aleksey Grigorevi Kalkinin anlatmndan derlemesidir. Aleksey Grigorevi Kalkinin anlatmnda destann asl ad Temir Bkdr. Ancak Gorno Altaysktaki Tarih, Dil ve Edebiyat Enstitsndeki E. E. Yamayeva bu destan kitap olarak yaymlarken Temir Bk adn Alms Kaan olarak deitirmitir. Alms Kaan destann Arjan Adarov adyla yaynlanan Altay Baatrlar dizisinin 1983 ylnda Gorno Alyaskta bastrlm XI. Kitabndan evirdim.

Yrd. Do. Dr. brahim Dileke destan evirmek istediimi syleyince, bana bu destan evirme ve Altaycay kavrama frsat verdi. Bana bu frsat verdii ve yardmlarn esirgemedii iin kendisine mteekkirim. Yrd. Do. Dr. Figen Gner Dileke de desteklerinden dolay teekkr ederim. Tezimin balang aamasnda fikirleriyle eviriye bak am yenileyen Dr. Erdal ahine teekkr ederim. Dizini oluturmada ve dzenlemede hem programndan hem de fikirlerinden yararlandm ok kymetli hocam Prof. Dr. Cevval Kayaya mteekkirim.

Her ne kadar aklmda destan evirmek olsa da, seminer dersinde, Dalk Altaydan gelen profesrlerin konumalarn bize dinleterek bende Altay destann evirme dncesini oluturan, destann evirisinden dil incelemesine kadar beni srekli yreklendiren ve ynlendiren, ok kymetli birikimleriyle destan ve Altay Trkesi alannda yol almam salayan saygdeer hocam, Prof. Dr. Emine Grsoy-Naskaliye mteekkirim.

VI

GR

ALMIS KAAN DESTANININ ZET

Altay dalarnn engin kayn ormanlarnn derinliklerinde, ulular ulusu kayn amlar yetimektedir. Bu kayn amlarnn gvdesinden sslenerek yaplan Topuur saz, dilden dile dolar, ilden ile gnderilir; dertlere deva, szlere reva olur. Bu kutsal saz babadan oula en deerli hediye olarak braklr. Bu kutsal sazlardan birinin tellerine dokunduka, sazdan ezgi yerine dklm Alms Kaan Destan.

Altayn yedi dann eteinde, yz kollu denizin girdapl kolunda, yetmi odal ta sarayn yedi ayakl ta tahtnda oturan, yeraltnn aman ruhlarna, yeryznn tm ruhlarna hkmeden, ulularn ulusu, bahadrlarn bahadr, yiit, gz pek kahraman Alms Kaan varm. Alms Kaan, da gibi serveti, deniz gibi srleri olan halkn bulunduu bir lke meydana getirmi. Yedi ulu dan, yetmi engin denizin, kaanlarn hakimi Alms Kaann adna anna, boyuna posuna yarar alt yiit olu varm. Bunlar koca Altaya yle nam salmlar ki, kimse onlarla kapmaya, savamaya, onlarla yz yze gelmeye cesaret bile edemezlermi. Ama gelgelelim bu kaanlar kaannn yedinci olu; ahmak grnl, inek yryl, boa bakl, ylan srnl, kurbaa tl, domuz brl, balk rpnl, zavall, biare davranl olmu. Bu olancn dier ocuklardan fark, anadan doma et cepli, et gmlekli (zarl) oluuymu.

Zavall biare yavrucan hareketleri normal ocuklarn hareketlerinden ok farkl olduu iin herkes tavrlarn tuhaf karlam. Anadan doma et gmlei olduundan elbise giymez, zorla giydirilse zerinde tutmazm.

Alms Kaan bir gn yalln hissetmi ve kara kara dnmeye balam. yice dnp bir karara varm. Alt yiit olunu evlendirmek istemi. Yeryzndeki halklara, yeraltndaki ruhlara, dalara talara ve de alt gne yzl kz olduunu duyduu Sar Kaana haber salm. Kara kal, kara gzl, kadife karas sal, kadife atl, ho yzl, tatl grnl, birbirinin kopyas alt yiit olan; pehlivanlar pehlivanym, yiitler yiidiymi. Bu gz kara alt yiit, Sar Kaandan gelen haber zerine zrhlarn kuanp, krklerini giyip Sar Kaann kzlarn almaya, yetmi pehlivan ve yetmi atl hizmetkarla gitmi. Bu srada ahmak grnl Clana Uul, ak ormanl dan eteindeki yz budakl kutsal kavan bir yapran yastk etmi, bir yapran stne rtm, uyuklamaktaym. Kpein kuvvetlisiyle kapmak, boann kuvvetlisiyle ssmek, etlerin en irisini inemeden yutmak, srnmek en nemli karakteri olan Clana Uul, ta beikteyken aabeylerinin

VII

durumunu grm. Alt gne yzl kz almaya giden aabeylerini gren Clana Uul durur mu? Uzand beikten aaya, taa Sar Kaann yurduna bir rpda inivermi.

Clana Uulun davranlarna dndeki ulular, yiitler, kaanlar, hizmetiler, bahadrlar, alar, yemek yiyenler arp kalmlar. Bu durumu yadrgamlar ve Clana Uulun lmne karar vermiler. lm fermann Alms Kaana iletmiler. Alms Kaan, kendi bandan korktuu iin olunun lm fermanna itiraz etmemi ve dier oullarn lm iin grevlendirmi. Alt aabey, kardelerini ok ama ok uzaklara, kimsenin gremeyecei, izine bile rastlayamayaca bir ormanlk daa gtrmler. Yola koyulduklarnda kardelerini ldrecek olma fikrini benimsemeyen aabeyler, ormana vardklarnda gelin Ay Tanann szlerinden de etkilenerek bir zm bulmular. Yal bir kpei ldrp, kpein kann ve i organlarn babalarna gtrmeye karar vermiler. Bu arada babalar sarayda olunun lm fermann onaylad iin pimanlk duyuyor ve zntden kahroluyormu. Aabeyler, dnmler, dndklerini de olduu gibi uygulamlar. Yal gk kpein kann ve cierini bir tepsi iinde babalarna ve ferman verenlere sunmular. Alms Kaan tepside sunulan yal gk kpein kann grnce tepsinin kesinden kan imi. Cieri ve yrei de sarmalayp kara demir sanda koyup sand salamca kilitlemi. Kilitlerken: e yaramazn yrei yal gk kpein yreine benziyor. diye de kendi kendine sylenmi.

plak olun lmesi Altay dann altm kaann hayretler iinde brakm. Ehbirazck da mutlu olmular bu habere. Herkes, kpein kuvvetlisiyle kapan, boann irisiyle ssen, ylan gibi kayan, pehlivanlar pehlivan yiitleri bile kuzuya eviren Clana Uulu, Ay Tanann ldrdn duyunca hayretler iinde kalm. Atl attan inmi, yurtlu yurttan km. Ay Tana, Clana Uula nasihatler vermi. Emrindekilere de yavruca kimsenin ocuu grnce tanyamayaca bir yere gtrmeleri iin emir vermi. Gr akan, ak tavan gibi kpklenen elale suyunun kpyle hem temizlemelerini hem de Clana Uulu iyiletirmelerini istemi onlardan. Clana Uula da teyzesinin kz Bayana Sarnn ve days Ak Bknn yanna gitmesini tembihlemi. Onlarn kimsenin bilmediini bilme, kimsenin duymadn duyma ve kimsenin sezmediini sezme gibi zellikleri olduunu sylemi Clana Uula. Daysnn ve yengesinin iyi insanlar olduunu ve ona ok iyi bakacaklarn sylemi. Ay Tana, duyduklarn kimseyle paylamamasn da Clana Uuldan istemi. Ay Tana yengesi, dokuz atall haneri yavrucua hediye etmi ve et cebine yerletirmi. Bak o kadar mkemmelmi ki iki atal et kesmeye, yedi ucu da kt insanlar ldrmeye yarayan bakm, gazab da bykm. Bak o kadar merhametliymi ki susuzu ve aresizi kesmeye kalknca yedi ucu da almaz olurmu. Almad zaman ban gnln almak iin ona yedi gn trk sylemesini tlemi Clana Uula. Clana Uul, babasnn lecei

VIII

haberini alnca ok zlm. Babasnn yanna gidecek olmu. Ay Tana, onu atnn arkasna bindirerek Altaya, yksek bir daa getirmi; ama saraya yalnz gitmi. Alms Kaan, o kadar zlm, o kadar zlm ki, zntsnden kahrolup lm. Alms Kaann eini de ldrp altm ylda bozulmayacak dkme demir mezara koymular. Mezara, Alms Kaandan verilen mallarn tamamn da koymular. Clana Uul, Ay Tana yengesini dinleyerek nce gzelce istirahata ekilmi, iyiletikten sonra kendisinin lm fermann veren ktlerle mcadeleye hazrlam kendisini. Annesinin lmne ok hrslanm Clana Uul.

Bu arada, Alms Kaann lmyle bo kalan tahta kimin oturaca merak konusu olmu. Herkes kaanlar kaan olmak iin frsat kolluyormu. Herkesin elini ovuturduu kaanlk tahtna Ay Tana geerek bo kalan tahtn olas kavgalarn engellemi. Clana Uul, iyiletikten sonra hem babasnn hem annesinin hem kendisinin hem de Altay lkesinin intikamn almaya karar vermi. lk olarak Sar Kaann sarayna varm. Orada yemi imi, kpein yavuzuyla kapm, boann kuvvetlisiyle ssm, sopasz kavgaya karm. Sar Kaan, Clana Uulu bu ekilde grnce onun yakalanmasn emretmi. Clana Uul bir anda grnmez olmu. Otlaktan km. Hi kimseye ktl dokunmam, kimse onun ktln syleyememi. Hakszlk etmemi, kimseye kar niyetini bozmam. Sonunda Sar Kaann karsna dikilmi. Sar Kaan nereden geldin dediinde Gk Tanry gstermi, adn ne dediinde baltann ucunu gstermi, baban kim dediinde almsn ucunu gstermi. Yedi gn boyunca saldrm. Sar Kaan para para etmi. Sonra kp days Ak Bknn yanna gelmi. Yal gk kpek inlemi, yal gk inek brm. Altay lkesinin on binlerce kuu, saysz iekleri, derin ormanlar, saysz geyii onu selamlyormu sanki. Altaya geldiinde Clana Uul, gk denizin o oluunun yz kollu oluuna, kutsal dan bu yemiinin tkenmezliine ok arm. Ban dndren gzelliklerle dolu puslu, sisli dadan isteksizce inmi. Gk denizde ykannca, ifal gle girince gcne g eklenmi; dinlemi. Ak bahadrn ocann yanbana oturmu. ki gz de grmeyen, parmaklarndan yoksun, altn bastonlu Ak bahadr, Clana Uulu yoklayp, okam. Onu beslemi. Clana Uul, yemei olmayan yoksul Altayda altn kazanda yemek piiren bu gnl zenginin gzn hangi caninin oyduunu, parmaklarn hangi pehlivann kestiini merak etmi. Ak bahadrn konumalarn dinleyebilecei yere yatarak, uyuyormu gibi yapm. Ak bahadr, Kan letiyin acmaszlndan bahsetmi, Clana yavrucak, inlemeden yatm, ses karmadan dinlemi. Yedi gn uyuduktan sonra bol miktarda et yiyip, bolca orba iip, yeryznn yz yetmi yemeinden yemi. Yz altm aacn yemiinden de yava yava alp yedikten sonra klcn, hanerini bilemi. Yz dayanakl demir yay, dokuz ulu kanl temreni sktrp Kan Ceeren atna atlayp Altaya doru yollanm. Kan Ceeren kotuka rzgar karp aalar

IX

deviriyor, azndan salya satka boyunca kar yam gibi oluyormu. gznden kan bir damla, yeryznn yamuru oluyormu. Islkl rzgar olarak bilinen ise Kan Ceerenin kuyruunun esintisi oluyormu. Clana Uul, yz blmeli rtl adr devirmi, adrn sapn teperek krm. Yz sr paralam, iki kara gl grtlandan bomu. Yz budakl kava douya frlatm. Epey zaman olmu, epey kar yam, Altay dalar donmu. Yamur sele dnm. Kan letiy bu durumu grnce ok fkelenmi. Hmla evine gelip atn dokuz kenarl diree balayp otuz iki ta eikten geerek kutsal ruhun yanna varm. Kutsal elbiseyi karp evin bakesine dek sermi. Bunu gren Clana Uul, kara dan bandan kpek trsyla gelmi. Yz dayanakl demir adr dayanayla ekmi, kanatl kanl temrenini demir yaya bastrp tutmu. Tam isabetli ak yay ve demir ulu lmcl ok yle bir ses karm ki gkyznn derinlikleri inlemi. Yay o kadar gerilmi ki ceylan atn yelesine yaslanm, Kan letiyin uykusu yle arm ki bunlara ramen uyanmam. Clana Uul, kanatl kapy gcrdatarak girerken geriden bakan ruh kapya basm; Kan letiy yine uyanmam. Ei, ak keede Kan letiye nbet tutuyormu. Clana Uul, Kan letiy Bahadrn dizinin iindeki otuz iki kvrmnn ortasna yetmi ayak gk mzra saplam. Yetmi arn mzra yle bir saplam ki mzran yedi arn girmi. Kan letiyden oluk gibi kan akm, Kan letiy okunu atabilecek gc bulamaynca nce kraliesine sonra Clana Uula hakaretler etmi. Clana Uul ise, altm ayak klc altn knndan kararak Kan letiyi ortadan kesmi. Alms ulu ak klc iki omzunun ortasndaki alt kvrmna saplam. Yatandan kap eiine kadar Kan letiyin kpkl kan oluk oluk akm, otlaa kadar ulam. Kan letiy ok korkmu. Clana Uula hakaretler etmi. Clana Uul, altm arn klcn sapladnda alt arn krlm. Klc krlnca, Kan letiyin omzunun ortasna kafasyla vurmu. Kan letiye hem Ak Bknn iki gznn hem de Ak Bknn einin iki gznn hesabn sormu. Bu hesapla karlaan Kan letiy, ok fkelenmi iri bir at gibi silkinivermi, fkeli aylar gibi brm. kan ses dalar sallam, yeri atlatan bir sarsntya dnm, gkyznden, demir andan kan sesler gibi nlama yaylm Altay dalarna. Koca dev fkeyle uyanm, ukur gibi elleriyle zrhn giyip Clana Uula bir darbe indirmi. Avu iinin Clana Uula dedii anda korkun bir alev km. Zavall yavrucaa yle bir tokat vurmu ki tokadn dedii yerden sar alev km. Clana Uul, ok fkelenmi; rakibiyle gremi, boa olup ssm, porsuk olup tutmu, enik olup enilemi. Pek tabii ki feryat ederek de olsa direnmi. Kan letiyin dizinden tutarak nce tepmi, sonra ssm.

Kan letiy onun lmsz bedenini ldreceini, batmayan gvdesini yerin dibine batracan sylemi. Clana Uulun iki bacandan tutup Altay Dann altm kaannn

Xgzleri nnde onu havaya kaldrm, gk bulutu aralam. Bunun zerine, niin daha hzl vurmadn diyerek Clana Uul, Kan letiyle alay etmi. Yine tosun olup ssm, domuz olup yakalam, tay olup tepmi, kuzu olup tos vurmu. Altay dann altm kaan olanlar hayretler iinde izliyormu. Yeryznn yetmi kaan, Bu nasl uuyor, nasl tepiyor byle; bu nerenin bahadr? diyerek aknlklarn gizleyememiler. Kan letiy, bu bahadr tam gkyzne kaldrp yere alaca srada bahadr yine eek olup tepmi, deve olup kam, boa olup ssm. Gcne g, yana ya eklenmi. Kan letiyi yle bir tepmi ki yeraltnn cinleri bile hayretler iinde kalm. Kan letiy yine fkelenmi ve bahadra sylenmeyecek szleri sylemi. Bahadr yine tutarak isabetli zpkna kaptrp gkyznn derinliklerine, kutsal ruhun dibine titreterek indirmi. Ak bulutla aralatp Ay Burkana sallam; gk bulutu kaybedip Gn Burkana doru hafife sarsm. Ak gn derinliklerinden alp getirdii Clana Uulu kara taa sokup paralamak istemi; Ancak Karata bir an grnp kayboluvermi. Bir anda dalk araziye yangn yaylm. Clana Uul, yine niin daha hzl vurmadn diyerek Kan letiyle alay etmi. Ay olup brm, da olup tutumu. nce Kan letiyi sarsm, sonra ona hakaretler etmi. Kan letiyin yanana tokat, enesine tos, dudana darbe indirmi. Yedi gn boyunca ekimi, dokuz gn boyunca tutumu, toz dumana karm. O kadar gremiler, o kadar kapmlar ki byk denizleri yarm, byk da yakm, yanm dan klne basarak tutumular. Gleri o kadar snrszm ki geni dalar paralanm, toz toprak ge km, gri duman savrulmu, gn tm bulutlar yere akp kara duman kaynam. O kadar gllermi ki tylerinin bile dedii on bin atn kan denize karm. Kan, kzl ceren suyuna dnm. Bahadrlarn greinden mala da zarar gelmi, cana da. Kaanlar aknlk iinde hangisinin yeneceini merak etmeye balamlar. Bu tepimede Kan letiyin dayana oalm, tuttuunu kltm. Clana Bahadr baltayla baltalam, bakla baklam. Gelgelelim Clana Uulun anadan doma et gmleine balta da bak da ilemez olmu. Bir daha da asla taa topraa kan akp lmez olmu. Ruhuna girip grnmez olmu. Kan letiyin ise zor duruma dme zaman gelmi. Dokuz kat ulu zrh ayana kvrlm, dokuz kat ulu krk dizine ylarak dm, pazusu paralanm. Clana Uul, Kan letiyi yetikin bir erkek gibi paralam, kann aktm, ayak etini kvrp bacana drm, bilek etini yp dirseine drm. Kan letiy hayflanmaya balam. Yeryzn yneten, yetmi kaann gzn oyan, Altay dann galibi, Altm pehlivann parman kesen, eileni ok olan kendisini, bu hale drenin kim olduunu merak etmi. Clana Uul ona yenilmeyecek kimsenin olamayacan sylemi. Kan letiyi epey hrpaladktan sonra Ay Tana yengesinin verdii altn haneri et cebinden kararak ona yedi gn boyunca trk syleyince hanerin yedi kolu

XI

alm; altn elik ucu elmas olarak grnm. Yedi kollu hanerle Kan letiyi para para keserek dilimlere ayrm. Kan letiyin kuyruk yan piirmi, bundan da tiksinmi. Kk gelinler korkusuzca bakm, kor atee direnli kzlar hayretten azlarn amlar. Kan letiy bu ekilde konumaya alrken Clana Uul irkilmi. Kan letiyin bir eytan olabileceinden phelenmi. Zpknla karn iyan yz elaleli Kpak dana srtna yklemeden gtrd. Halk hayretler iinde seyrededursun Clana Uul, dokuz kollu hanerle omurgasn rahatlkla kesmi. Kan letiyin barsan yz keli kutsal daa savurmu, da tamamen yakm, da gibi yreini de altn haner bayla kesmi. Clana Uul, Kan letiyin yeryzndeki ulustan oyduu gzleri savermi, kestii parmaklar bir keeye doldurmu. Bu srada Kan letiyin kuru alnnn tam ortasndaki kara tek gz yumuluvermi. Clana Uula gelince yeryznn yetmi bahadr gz alarak ak mendile sarm, Altay dann altm pehlivannn baparman alp gk mendile sararak iki kat et gmleinin cebine sokmu, Ak Bknn iki gz bundan dt diyerek Kan letiy Bahadrn sol baparman kknden kesmi. Ak Bknn einin iki gz bundan dt diyerek Kan letiy Bahadrn on parman kknden kesmi. Parmaklar ak mendile sararak et cebine sokmu. Hangi bahadr karlarsa ona ibret olsun diyerek Kan letiyin kara ban yetmi arn gk mzrakla yer gbei kara taa akarak saplam. Taa saplanan ba almas imkansz da olmu, iki kula kzl elale olmu, az yeryznn az olup cehennem dam olmu, bir tek gz souk kara gl olmu. Gln ad Kecereli Gl, dan ad Iyk Ba. Sonra Clana Uul halkn istei zerine Kan Ceren atn ban kesip savurmu, oraya at ba denmi. Kamsn att yerin ad Kam Da, ttn ubuunu frlatt yerin ad Kanza Da, Tefini att yerin ad Tnr Da, ngran frlatt yerin ad Konko Da, eyerini att yerin ad Erte Da, dizginini att yerin ad zk Da, yularn att yerin ad Armak Tartkan, ban kestii yerin ad Bajnk Da, kuan att yerin ad Kormdu adn alm. Kan letiyin ei, Clana Uula usulnce yalvarm; Kan letiyin atn ve zrhn yanna koyup onu Ay Burkann yanna gndermiler. Kan letiyin ei, Clana Uula einin babasnn iki gzn oyduu ve annesinin on parman kestii iin eine kin duyduunu onun iin Clana Uulun geldiini einden sakladn sylemi. Kadncaz yazd mektubu babas Ak Bkye vermesi iin Clana Uula yalvarm. Bir de iyilemesi iin Clana Uulun kzl kpk olan birbirine benzer yedi glde ykanmasn tavsiye etmi, ykanmazsa iyileemeyeceini sylemi. Uzun bir dinlenme, ifa ve beslenmeden sonra Clana Uul, vatanna dnm. Ak Bknn yanna gelmi. Ak Bk Bahadrn iki gzn yerletirmi. Ak Bknn gzlerine ay domu gibi olmu, gne gibi nur dolmu. Ak Bknn einin parmaklarn da konduruvermi. Kvrml tala serum karp zehirli ila

XII

yapp parmaklar eskisinden daha gl daha iyi yapm. Grenler hayretler iinde kalm. Sonra kadnn iki gzn de yerletirmi, kadnn yzne aydnlk gelmi. Hatun gelin heyecanla ayaa kalkp dkm ocaktan bronz kazan ekip karm, altn srl tepsiye semiz hayvan koyup ikramda bulunmu. Clana Uul yerken yaadklarnn hzl hzl anlatsa yedi gn, sslemeden anlatsa dokuz gn sreceini sylemi. Anlatsa korkak kiinin yreine ineceini, kt kiinin yreinin yarlacan sylemi. Ak Bk, olanlar tamamen duyduklarn, tanrnn onunla olduunu sylemi.

Ak Bk, halkyla Clana Uula doksan kenarl sarayda dokuz kenarl taht yapp yetmi kat pamuk dekli yedi kat pamuk yastkl altn yatak hazrlam. Aalar bozkr kaynndanm, ocak altndanm her ateten yanarm bu ocakta. Bu ocakta yz koun eti halanm, yemee her trden baharat serpilmi. Altn tahta yemek getirilmi. Yemein iyisini dkm, scak st votkasn doldurmu, Clanaa Uul ve halkn artm tabi ki. Bundan sonra Clana Uul Altayn gzellii, verimlilii, huzuru iin alm da alm. Altay Halkna birlik gelmi. Scak evler, scack yemeklerle dolmu. Bol verimli otlaklar, bol semiz srlerle dolmu. Bozkrlarnda her trl benekli at srleri yaylm. Sular ak kpkle dolmu, halk ak kpkte ykanm, ifa bulmu. Altay Blgesine huzur yaylm.

*******

Alms Kaan Destannn ne zaman ortaya kt bilinmese de X. yzylda yaam olan dil Ural Hakanlnn Kaan Alms Kaanla bir ilgisinin olup olmad da bende merak uyandrd. Destanda geen Alms Kaann yetmi daa, yedi ulu denize hkmetmesiyle dil Ural hakanlndaki Alms Kaann bu yndeki benzerlii ya tesadf ya da deil.

Destan okuduunuzda Battal Gazinin atyla, klc; Hazreti Alinin Hayber kalesini yk, yine Hazreti Alinin devlerle mcadelesi, Zlfikarn marifetleri ile Basatn tepegz ldrme hikayesi ile bir balant grlebilir. Destanda Trk tasavvuf hikayeleriyle de balant kurmanz mmkndr. Velayetnamede geen Mevlanann aslann srtna binip eline ylan kam ettiini gren Hac Bekta- Velinin kayann zerine binerek onu yrtt hikayesinin benzerini de Alms Kaan destannda grebiliriz.

Destann dili ilgi eken zellikler tamaktadr. Destanda geen at celdir- fiili Adanada yeldir- olarak kullanlmaya devam etmektedir. Yine kli- fiili ve kl kelimesinin Adanada yaadn bilmek, Altaydan Adanaya bir yolculuk hikayesinin habercisi gibidir.

XIII

ALMIS KAAN DESTANI DL NCELEMESMORFOLOJEKM EKLERSM EKM EKLEROKLUK

+lAr (lor, lr) okprlar oklar 298, ldler kllar 8, boylor boylar, kendileri 112, ylr keseler 424

+DAr (dor, dr) baldar ocuklar 206, tondor giysiler, krkler 222, 345, trndr

trenler 214

+tar (tor, tr) sstr szler 19

YELK EKLERTeklik 1. ahs +(I)m2. ahs +(I)3. ahs +I, +zIokluk 1. ahs +(I)bI, s, +(I)s2. ahs +IgAr, +AAr, +Ar3. ahs +I, Zyelik Eklerinin Metindeki Kelimelerle ekimiada-m babam 889, ene- annen 1203, castra-z hatas 20, bala-bs yavrumuz 618, cer-

iger yeriniz 2850, top-z dmesi 3665, topuur-m sazm3, akalar-aabeylerin 1223, Karman- cebi 1028, bala-bs yavrumuz 618, cer-iger yeriniz 2850, aka-lar aabeyleri 1028

HAL EKLERYALIN HAL (eksiz) (Tzi Kubultk)LG HAL (Enilei Kubultk) +n, +ni, +d, +di, +t, +ti agat aacn 1, bisti

bizim 835, 3035, ksti gzn 1973, 3051, ergekti parman 3053, tat tan 276, 302, 2289, 2322, 3359, cibesti yemezin 2051, tayd tayn 23, 27, talayd denizin 39, 1113, 1153, 1613, 1623, 3244, 3878, kldi kln 3586, 3598, 3733, 3734,

kold elin 3481, uuld ocuun 267, 687, 958, 1232, 1247, 1433, 2251, 2275, 24533312, 3315, 3602, 3694, cerdi yerin 55, 211, 246, 268, 291, 294, 799, 1137, 1869, 2307,

2475, 2693, 2725, 2729, 2731, 2735, 2737, 2741, 2745, 2771, 2834, 2836, 2838, 2846, 3187, 3200,

kayn kaynn 6, on onun 182, 184, 513, 514, 714, 834, 843, 871, 921, 966, 971, 972, 1006, 1102, 1152, 1154, 1217, 1219, 1251, 1253, 2094, 2416, 2649, 2693, 2695, 2697, 2800, 2893,

XIV

2989, 3009, 3126, 3154, 3696, 3723, suun suyun 197, 1188, 1588, 1627, 2771, teerini gkyznn 265, 3449, knni gnein 330, 348, 1487, 1935, 1962, 2063, 2998, 3782, meni benim 19, 407, 408, 638, 1076, 1278, 2207, 2495, 2497, 2647, 2938, 3040, 3043, 3275,

3277, 3296, 3348, 3349, 3389, 3391, 3814, 3897, 3899

BELTME -YKLEME- HAL (Ksti Kubultk) +n, +ni, +d, +di, +t, +ti calbrakt yapra 198, 199, rkti destan 11, 15, uulmd olumu 92, ard boay 170, sstrimdi szlerimi 19, balan yavruyu, ocuu 426, 1012, 1725, bkni pehlivan 1724, yiltkeni ektireni 337

IKMA HAL (guttu Kubultk) +da, +de, +do, +d, +ta, +te, +to, +t, +na,

ne, no, n ana ondan 205, 447, 620, 875, 906, krna sra dadan 260, 1123, tzine gvdesinden 1, 6, enezine annesinden 120, 710, 2891, ono o zamandan,

ondan 892, 2331, 2542, 2578, 1191, ookto ocaktan 1707, 3018, 3577, bolokto

paradan 1870, rgd saraydan 72, 1044, ortodo ortasndan 561, 563, 3478, 3488, uukta ipten 663, tite diten 2396, 2398, clda yldan 3332, 3333, 3399, 3400

YAKLAMA HAL (Berei Kubultk) +ga, +ge, +go, +g, +ka, +ke, +ko, +k, +a, +e, +o, + ayga aya 46, 366, 1195, 1928, 3420, 3666, 3817, knge gnee 46, 366, 603, 898, 1195, 1263, 1497, 1499, 1540, 1928, 2085, 2404, 2406, 2521, 3215, 3219, 3666, 3817, calarga

atee 402, ayakka fincana, anaa 649, 1700, 1710, 2829, karganakka yal kadna 1796, kayrakka sanda 1130, kzakka kzcaza 509, kulakka kulaa 2645, carkka a 404, cuuga akka savaa 1208, ke gne 1196, ogo ona, oraya 3113, 3879, saadakka yaya 3692, tadakka tan yerine 2641, 2653, tobrakka topraa 2443,

VASITA HAL (mli Kubultk) +la, +le, +lo, +l altnla altnla 972, aytkanla syledikleriyle 1088, baatrlarla bahadrlarla 643, bajla bayla 787, 818, bakla bakla 2447, 2824, cakzla iyisiyle 148, 149, 194, 195, bktayla ubukla 744,

BULUNMA HAL (erlei Kubultk) +da, +de, +do, +d, +ta, +te, +to, +t mnda burada 214, 216, 229, 483, 1451, 1561, 1666, 1807, 1895, 2239, 2279, 2347, 2649, 2887, 3174,

3543, 3561, 3563, 3574, 3592, 3730, 3787, 3800, 3861, kabayda beikte 200, 257, ltayda Altayda 54, 56, 269, 1480, 1482, 1715, 1717, rgzinde saraynda 3803, ndo onda 1218, 1220, ld ovada 458, okto ocakta 1653, rkt destanda 2749, 2750,

arta yarta584, kalkta halkta3103, ejikte eikte, kapda 469, tte dte, ryada 1649, 3209

XV

kabayla kundakla 969, kastakla temrenle 667, kncla bala 986, ksla kzla 446, kudalarla dnrlerle 524, maltala baltayla 2445, suuzla suyuyla 4, 8, uuldarla oullarla 645, emle ilala 1477, 2970, 2972, iynele ineyle2214, kijile yiitle 166, 168, ceezile yengesiyle 647, eekle iekle 1453, edile etiyle 1794, eerle

eyerle 3221, stile style 788, mejikle beikle 970, mizile ucuyla 2186, 2217, mnle gmle971, kbkle kpkle 3246, 3248, knle gnele1298, irdekle keeyle 1424, tizendeyle dizleriyle 1815, ldibile kl ile 2803, nile sesiyle 3480, zibile yayla 1729, borjolo tuzakla 1479, torkolo ipekle 1646, oklo okla 1808, 1813, sstrl szlerle 3607

ETLK HAL +dy, +diy, +ty, +tiy, +a, +e, +o, + ak taygady ak tay gibi 1640, amrgdy avc sesi gibi 1330, aydksagandy ninni gibi 732, balady ocuk grnl 708, 718, 1307, maldy karnca gibi 1591, ediskidiy ddkten km gibi 1294, kanadndy kanadna benzer 858, karganady akasya gibi 50, koyondy tavan gibi 1186, kuskundy kuzgun gibi 62, tajndy ta gibi 1448, taygadytorkody ipek gibi 1464, tumandy duman gibi 63, 293, aydy kndiy ay ve gne gibi 432, 1636, agaty aa gibi 51, 110, 2543, 2602, 3101, cty orman gibi2023, klty kl gibi 64, budakty dal gibi 65, bulutty bulut gibi 2529, 2547, kasty demir gibi 665, kuty ku gibi 3776, kzlgatty Frenk zm gibi 187, okty okgibi480, 3774, 3783, otty ate gibi 2393, soyokty ty gibi 232

YN EK +gar, +geri, +kar, +keri ikeri ieri 1685FL EKMLER1. HABER KPLERBLNEN YAKIN GEM ZAMAN-d, - di, -t, - ti kuundat konutu 447, ezendeti selamlat 446, brkeldi rtld 330,

tti geti 1439, bildirdi aklad 1638, krbdim grmedim 3196, krbdi grmedin 3722

BLNEN UZAK GEM ZAMAN-gan, -gen, -gon, -gn, -kan, -ken, -kon kajaygan aard 63, kelgen geldi 1831, toktogon

durdu 3874, lgn ld 1141, kkan kt 121, eeitken gtrd 1619, tonotkon yamalatt 1209

RENLEN GEM ZAMAN-p, - ip, -up, -p / -p tr, -ip tr, -up tur, -p trMDK ZAMAN-At, -et, -ot, -t, -yt batayt balad 1495, ajat at 2035

XVI

GELECEK ZAMAN

1. fiil+(A)r+ahs ekiurujar arpr 1732. fiil+(A)tA+ah ekibaratan cadm lecek oldum 24873. fiil+GAlAK+ahs eki: katkalak sertleecek 702, cetkelek gelecek, yetiecek 7032. TASARLAMA KPLERART KP-sA -

STEK KP-GAy

bargay varsn 316, kalgay kalsn 318, artkay artsn 321, ylabagay alamasn 323, sananbagay dnmesin 325

GEREKLLK KPahs zamiri+yaklama hali eki+fiil+-(A, I)r+kerek: kiydirer kerek giydirmek gerek 744EMR KPTeklik 1. ahs AyIn: aydayn syleyeyim, anlataym 206, barayn gideyim 1287, salayn

balayaym 1536Teklik 2. ahs eksiz, -sA, -sO, zA, zO,-GIn, IgAr, gOr: caba tutsa bastrsan 3819,

barza gitsen 1214, kojodozo trk sylesen 1263, soygar soy 549, soygor soy 552

Teklik 3. ahs Sn: tutsn tutsun 1505, ar bolzn temiz olsun 940okluk 1. ahs -okluk 2. ahs -IgAr, -gAr, gOr: cakgar arn 220, soygar soyun 549okluk 3. ahs -sIn(dAr), -zIn(dAr)BRLEK FLLER-p cat- bazp catt yatp uzand 993, clp catt srnd 995, curtap catt yaad 44,

mdel le cat ssle 623, kaynap catt kart 876, kelip catt geliverdi, geldi 285, 632, oynop lo cat syle, al 622, oynop lo cat syle, al 622

-p cr- bazp crze gezsen 1302, caynap crze yalvarsan 1300, cip crer yer 165, knzp crer inler 156, krp crzn grsn 974, otop cret otlad 1620, oynop cret oynad 1618, sanan crzin dnsn 1334, tnp crzin nefes alsn 1332, tudu crdi tututu 2415

XVII

-p tur- arp turat sildi 691, aydp turat syledi 637, blaa turd heveslendi 947, caynap turat yalvard 1071, cedip turar varr 872, ctkip turd ard, arld 944, 945, aynap turd tt 2005, r turat ciyaklad 634, r turat lk att 998, 1697, op turd tedirgin oldu 1773, yil turd sald 878, kkr turat bard 1696, krp turat grd 1168, mrp turar brr 1776, ogr turat brd 633, odoboy turd zemediler 1004, odop turd dzeltti 707, r turat yaa kalkt 1678, 1699, symap turat okamad 1070, solp turd soldurdu 368, soop turat dondu 1231, ulur turat cvldad 1166, ulurp turat inledi 996, titep turd diini skt 2006

-p otur- caylp turat yayld 2881, cip otrat yuutu 1705, kktnip otrd dikildi 2166, 2211, kr otrd grd 1555, krp ol otrd bakt 390, kuundap otrat konutu3374, sananp otrat kederlendi 1714, sorup otrat emdi 920, tnp otrd solukland 2879

-p kal- artp kald kald 1442, 2690, 2749, aytpay kaldm syleyemedim 895, bol kald oldu 3525, bolup kald oldu 2692, 2694, bolup kalgan kalan 3881, caanap kaltr dnm 2942, 3446, cgl kald devrildi 1924, curtap kalgay otursun 318, crp kald yaad 864, lap kaltr gibi olmu 2944, kaynap kald kaynad, kart1440, krl kalsn silinsin, yok olsun 2716, krp kald grd 793, krkrep kald grledi 2156, kyp kaltr yand 3852, kyp kazln yansn 2714, dp kald geti, anlatld durdu 893, zp kaltr bym 3447, 3553, 3555, snp kald krld 2218, soolp kald savurdu 1921, tablbay kald bulunmaz oldu 1508, toktop kald duraklad 897, toml kald nlad 2645, turup kald kalakald, kald 1140, 1345, 2689, turup kalgan kald 3876, tje kalyt atlad 3805, tjp kaltr dt 3851

-A kal- tura kald durdu 725, 778, tje kalyt atlad 3805-p iy- algrp iydi direndi 2375, amzap iydi tadna bakt 424, atanp iydi atn srd 1353,

azp iydi doldurdu 1379, castan iydi yasland 2138, celdirip iydi drt nala koturdu 1354, kjgr iydi bard 1775, kiyip iydi giydi 3672, kodorp iydi paralad 1033, ogrp iydi brd 2232, 2378, silkin iydi silkindi 2233, somoktop iydi kilitledi 1131, tjp iydi dedi, serdi 2137, turgus iydi hazrlad 1414, tn iydi dmledi 1347

-A kon- cede kond geldi 1025, cede kond geldi, kondu 1025, 3783, ga kond kt 468, 2277, 3050, 3578, ga kond kt, kverdi 1116, kire kond girdi 271, 2198

-A sok- aylana sokt dolatrd 2250, oroy sokt sard, sarp sarmalad, sarp savurdu 1128, 2620

XVIII

-p k- alp kt ald 1246, batap kt ilerledi, ne kt 860, borlop kt savurdu 3091, ceip kt yendi 670, katk kt kahkaha att 454, kaynap kt kaynad 3089, kyg kt lk koptu 1329, uup gala uarak 2640, uup kt utu 1553

-p kr- bulgap krt kartrp 1676, kelip krrd geldiinde 3850, idep krt inceledi 2903

-p t- celip tti trs geldi 3849, celip tti geldi 2143, kelip tken kondu 3879, tolgolp tti kvrld 2459, uup tti utu 3849

-A t- kuda tti dnr oldu 388, otra tti oturdu 1670, 2928, tomra tken toz olan 3417

-p al- ajanp ald yedi 2833, cuul ald toplad 1380, oynop ald kazand 682, sal ald takt 2865, sugup ald soktu 1876, 2668, 3746, nip ald dnd 326

-p ber- alp kt ald 1246, aydp berdi syledi 853, cazap berdi ssledi 510, salp berdi brakt 1248, tgp berdi saverdi, dkt 2635, urup berdi doldurdu 1711

-y ber- aytpay berdi syledi 2604, beletey berdi hazrlad 1378, beletey berdi hazrlad 1836, borloy berdi kaynad 334, cazay berdi ssledi 1834, kaykay berdi ard 1612, 2603, kaynay berdi kaynad 332, ooktoy berdi paralad 1790, irtey berdi ard 2435, tajy berdi tad 2380, uyuktay berdi uyuklad 200, 2093, 2139

-A ber- aja berer averir 849, 1927, ajana berdi yedi 1704, aylana berdi dolat 2201, baza berdi saldrd 1543, bolo berdi oluverdi 2611, cada berdi yasland 1136, 2140, cayla berdi yayld, yaylverdi 2258, 2328, cede berdi ulat 2176, cumula berdi yumuluverdi, yumuldu 2659, cre berdi gitti 1509, cre berdi gitti 2642,

yile berdi sald 2254, kada bertir sertleti 61, kaynada berdi kaynatt 1377, kire berdi girdi 2174, kreje berdi greti 2261, d berer kverir 848, d bergen dolaan 289, sala berdi saldrd 1541, soyo berdi soydu 1789, szje berdi sst 1493, tibire berdi akislendirdi 1682, tolo berdi doluverdi 2549, tuda berdi tuttu, tutuverdi 2326, tuduja berdi tututu 2379, tura berdi kald 2115, uruja berdi kapt 1495

-p kel- bazp keldi paralad 1811, canp keldi dnd 2899, cedip keldi vard 1551, cedip keldi yetti, yetip geldi 2897, kacap keldi kkredi 2506, kador keldis sktk 1108,

krnip keldi grnd 308, srtep keldi srkledi 1816, szjip keldi sst 2262, szp keldi tos vurdu, sst 2303, 2507, teep keldi tepti 2302, tgp keldi

dkt 2468, tgp keldis dktk 1107, tudup keldi tuttu 2263, turup keldi durdu

2505, zp keldi paralad 2467

XIX

-p koy- cakp koyorm tembihlerim 1065, mdap koyd brakt 3859, mdep koygon sslenen 5, salp koyd brakt 2934, sugup koygon geirdi 783, sugup koygon geirdi, takt 783, 3222, tap koygon balayan 3439

-A koy- ala koyd ald 275, 401, 652, 2276, 2298, 2318, 2617FLMSLERSM FLLER-Ar / -ArgA aaylaarga yorumlamaya 394, bazar cerge bast yere 566, keler cerlerine

geldii yerlere 536, lr knin lecei gn 67SIFAT FLLER-AI tudaa yen tutan 3159-BAs anbas boy sinirlenmez bedeni 3635-AtAn ajanatan ceri karnn doyurduun yer 1199-GAdIy aydngady tili dilinin dndnce 712-GAlAk -

-GAn tkn knin gemi gn 66, aytkan sstrimdi sylediimi, szlerimi 19-GandIy angandy surad sinirlenen yz 2377ZARF FLLER-A / -y ala koyp alp 401, biiy tart yazd 262, borloy kaytt kaynayverdi 334, curtay

bertir yaad 60, y tudat ikram etti 384, kada bertir sertleti 61, katay iet kartrarak iti 656, kaykay ararak 1905, kaynay berdi kaynayverdi 332, koroy zlerek 1390, oroy sararak 2620, rty bazp yakarak 2412, sy krp, paralayarak 1915, suza tartp ekip 402, indey berdi inceleyiverdi 464, tooloy sayarak 1884, uyuktay berdi uyudu 200

-AlA / ylA aala aarak 1030, 1032, anala zlerek 925, ajanp alala yiyerek 1839, alala alarak 3059, 3584, aparala gtrerek 964, aydala diyerek 517, 3084, 3407,

barala vararak 2548, bkrala hrldayarak 3479, bilele bilince, anlaynca 2804, cabnala rtnerek 199, calkuurala tembelletiimden 895, castanala yastk ederek 203, cedele gelince 911, 913, ceskinele tiksinerek, fkelenerek 2596, 3240,

cip alala yiyerek 1837, clele akln kararak 1061, gala kelze karak gelse 1745, rala plk atarak 646, iele ierek, iince 1051, 1060, 2894, kabay edele kundaklayarak 1417, kaptrala kaptrarak 2569, kelele gelerek, karak 919, 3243, kezele keserek 2724, kodorolo paralayarak 1058, 1082, 1244, 3588, kkidele sarho ederek 825, kktnip otrala otururken, dikilirken, dururken 2183, kubulala deierek 1931, kubultala deitirerek 3355, kurdala bileterek, keskinletirerek

XX

1875, 1879, minele binerek 676, 681, ograla brerek 644, orololo sarlarak 2641, otrala oturarak 179, 1144, 2832, l cadala lmek zere 2559, ltrele ldrerek 1013, 1055, 1416, sekirele srayarak 3412, sogolo paralayarak 1916, sugala koyarak 1130, szjele szerek 195, ulurala cvldayarak 648, tartala ekerek 3483, tebele teperek, teperken 1915, 3501, ttanala dinlendirerek 1174, tololo dnerek 3095, tjnl sererek 198, tudala tutunca, tutularak 921, 1536,

2340, tkrele tkrerek 3836, 3848, uup gala karak 2640, ugala duyunca 2781, urujala kaparak 194

-Bay ajanbay yemek yemeden, a 1270, artpay kalmayacak ekilde 2622, aytpay sylemeden 727, 2833, barbay kanaytt yrmedi 806, baspay tepelemeden 812, baspay basmadan 831, baspay ezmeden 814, 816, beripey engellemeden 2710, bilbey turar bold bilemedi, anlam veremedi 192, cajrbay saklamadan 421, caltanpay ekinmeden 601, catpay yerlemeden 2847, mdebey sslemeden 3042, lgabay balamadan 239, koldoboyna kullanamaynca 3297, korkbay korkmadan 685, km baspay basp ezmeden 814, krby bakmadan, grmeden, grmemesi iin 1350, 1543, 2163, kursaktanbay yemek yemeden 1268, oboy

dkmeden 2886, zp dap kalbay geliip bymeden 1274, mranbay fsldamadan 1861, tabtanbay ses karmadan 1862, tatabay brakmadan 1792, teppey tepmeden 815, 817, tiybey demeden 786, tkpy apay dkp samadan 529, tpey kaytt indi 273

-Ip anp sinirlenip 747, adp attnda 1667, agdp srtp 2131, ajanp yiyerek 1839, 3612, ajp ap 1435, 1887, aldrtp artp 955, amranp dinlenmek iin 202, adanjp kaynayarak 2530, akayp alp 916, araladp aralayp 2320, 2360, arbap bararak 2369, aylanjp dolap, kvrla kvrla, kvrlp 380, 1459, aylanp dolap 209, 211, 1228, 3331, bakarp ynetip 77, 79, bedrenip arayarak 2059, bjp piip 3583, bodop soyup 1994, 1998, bojodp zayflatp 2133, bolujp yardm edip 151, 153, borlop savurarak 3091, bktp kapatp 2063, bu mnayp bu ekilde 1011, cadp uyuyup 3219, cajnp saklanp 2033, cajp indirip 1465, caltrajp ldayp 355, 565, caranp olgunlap 22, cartap aklayp 829, caykalp sallanp 1479, caykanjp alkalanp, alkalanarak 1559, 2540, cglp ylp 731, clbrajp kayarak 2533, clp srnerek 2590, ctkarp koklayp 3224, 3471, 3476, coktolodp kaybedip 2362, coktop turup yoklayp 1681, clp yaslanp 3358, cutmalanp yutkunup, yudumlanp 919, cuulap savap 397, cuulp toplanp 577, 579, aglp (kan)oturup 2028, gp kp 464, 466, 562, orgolop

XXI

oluklanarak 1573, yip sap 1835, ukp oyup 3367, ekelip getirip 563, 3594, eeyip eilip, eilip dorularak 1897, 2996, eptenip sk sk sarlarak 1266, erkeledip efkat gstererek 1281, kaglp dklp 915, kalcgp tutulup 917, kanayp nasl 1010, 1614, 1616, kargap lanetleyip 1389, kaymadalp evrilip 273,kedeyijip gitmek isteyip 1117, krp arp 957, kodorp krp, paralayp 383, 1987, kojodop aldayarak, ark syleyerek 1468, 3765, kojulp karp 2430, kktnip dikilerek 2183, 2211, krp ban cevirip 2744, kstp brakarak, menzilleyip 265, 1353, kubultp deitirip 3362, kuurp kaynatp 1060, klip balayp 983, 985, mkndanp elini beline koyup 597, mzldajp parldayp, parldap 367, 1656, odonp fark edip 3507, 3527, ontop-sktap alayp inleyip 58, orop sarp 1424, otop otlayp, otlayarak 3224, p kzp 2810, kprip fkelenip 2057, ltrip ldrp 3369, r turup kalkp 75, zp byyp 1267, saljp vurarak 2411, salp kurup 581, sananp dnp 2567, selijip deierek3208, snp krlp 2218, sogujp arpp 1538, soodp soutup, soutmak iin 3589, sktp kuaklayp 1420, sstp anlap 438, sredip srtp 3496, szjip ssp 149, malp ylp 2472, manp itahlanp 2100, pap kfrederek 2369, oodp sitemleyip 1389, orkrajp aldayp 2875, talayp kelip tutarak 2292, taldap seip 2095, tamp damlayp 3182, tamrlanp klar saarak 1951, tap balanp, balayp 782, tap balayarak 3228, tartp ekip, paralayp 403,416, 431, 967, 3649, tedinip babo gezip 2128, temdelejip iaretleyip 1094, ttanp dinlenerek iyileip 3217, tidinip utanp 1844, tolgolp kvrlarak 2470, tudunp tutup, tutunup, tututurup 987, 989, 1678, turguzp hazrlayp 824, tkrip tkrp 2121, ukatrp arkasna bindirip 1322, urujp kapp 148, 1538, utp karp 1686, uualanp yan gelip 2093, uutanp avulayp 2102, zlip kopup 2419

-(A, I)rdA adarda attnda 662, ajarda atna 2034, 2047, cazlarda iyiletiinde 2978, 2980, cununarda ykannca 3251, aynanarda (ene) oynadnda 2007, 2010, garda doduunda 120, 125, 1247, garda doduunda 710, suraarda sorduunda 1695, 2807, tudarda tuttuunda 2968, uulanarda yneldiinde 770

-BAstA beste soyunmadan 3804, caykanbasta sallanmadan 719, albasta salmaynca 3569, taybalbasta yuvarlanmaynca 3567

-GAjAn -

-GAlAktA tiygelekte dediinde 3234, tepkelekte bastnda 1293-GAlI -

XXII

-GAnA aymagana sylemeyince 324, otrgana oturunca 2909, 3379, barganam ben varana kadar 3644, curtagana otururken 2911, talaygana kzarak 2288, tudungana tutunca 1801, 1930, tayangana dayanarak 1803, turgana durunca

1011, 1507, cebegene yenmeyince 175, berbegene vermeyince 396, ltrgene

ldrnce 1012, cktengene srtna alnca, yklenince 1799, aytkana syleyince 1017, 1020, ukkana dinleyince 3035

-GAndA -

-(A, I)rgA -

-BAskA -

SIFATLAR

SORU SIFATLARI

Kana ne kadar 3338, 3339

kaj hangi 586, 588kandy hangi, nasl 174, 176, 217, 219, 848, 849, 1537ZAMRLERAHIS ZAMRLERmen ben

sen sen

ol o

bis biz

sler siz

olor onlar

ARET ZAMRLERbu bu

ol o

blar bunlarbular bunlar

olor bunlar

bu bu

DNLLK ZAMRLERBoym kendim 2485boy kendin 312boy kendisi 2841boy kendisi / kendileri 312

XXIII

boybs kendimiz-boyoor kendiniz 436

boylor kendileri 112boys kendimiz -boygar kendiniz 498BELRSZLK ZAMRLEROnolor / onoz hepsini, her eyi, tamam, her biri: Onolorn alars - dep Her eyini

alrz diyip 253, Ceip kt onolorn. Hepsini yendi. 670, Onolor kaykay berdi. Her biri ard. 2603, Onolor rkip kiteyt Tamam rkp kinedi. 3493

bastraz / zezi her eyi: Bastrazn baatr uul Her eyini bahadr oul 1830, Bastraz mzldap turd. Her ey parldad. 3695

birzi / kem de biri, herhangi biri: Kzi kem de utp altp Gzn biri karp alp 1686, Alt kst ck birzin Alt kzn kendine den birini 484, cebeedi birzine ayann birisinden 3575

kezikteri bazlar -bir kezigi / bir blg birtakm, bir ksm -bir emeji biraz -SORU ZAMRLERkim / kem kim: Mn aayn kem biler? bunun dzenini kim bilir 1384, Ad kem? - dep

suraza adn ne diye sorduuna 1520, Ada kem? - dep suraza baban kim diye sorduuna 1522, Adar saadak kem bergen? ok att yay kim verdi 2119, adrmd kem ootkon? adrm paralayan kim? 1978, Bayzmd kem cemirgen? Saraym ykan kim? 1979, Artk kti kem bergey ne? Daha fazla gc kim nasl verecek? 2350

ne ne: Ana ar ne bolgonn Ondan sonra ne olduunu 205, Klregeni bu ne? - dep Bu neyin taprts? diyerek 463, Kalragan bu ne? - dep Bu neyin uultusu? diyerek 465, Claa-Uulda ne bolzn Clana Uul da ne olsun 991, On iinde ne bar Onun iinde ne var 3723, Amadagan keregi ne? Niyetlenmenin gerei ne? 1733, Bu ne ataz, abakay? deyt. Bu neyin nesi, kadn? dedi. 2181

neme ne, bir ey: Claa-Uul neme aytpay Clana Uul bir ey sylemedi 1306, Enil neme bar la oko Kutsal bir ey var 1535, Kandy mndy neme edi? Bu nasl bir eydi? 2600, Mndy neme nede korkor? Burada nasl neden korkar? 3735, Mndy neme nede rker? Burada nasl neden rker? 3736, Mndy neme neni biler?

XXIV

Burada nasl neyi bilir? 3737, Mndy neme neni tudar? Burada nasl neyi tutar? 3738

kanaz ne kadar -kaj cerge / kaydn / kaydaar nereye: Kaydaar barza, anaar barzn. Nereye gitmek

isterse, oraya gitsin. 1063

kajz hangisi: Kajz mn iynizi Hangisi bunlarn en k 106, Kajz mn akaz?Hangisi bunlarn en by? 107, Kajz mnn cengey ne? dep Bunun hangisi yenecek acaba?deyip 2434

kemder kimler -

nemeler eyler -kajlar hangileri -ZARFLAR

YER ZARFLARI

ar te, beri 1290, Altn tayga ar canna Altn ormann te taraflarna 963, Ak bulutt ar canda Ak bulutun berisinde 475, Ay-Tana ar bast Ay Tana geri bast 1290, Ceten tayga ar canda Yetmi dan her yannda 1170, Tenek uul ar bast Ahmak oul uzak durdu 1344, Ks cederi ar canda Gzn grd uzaklkta 1890

tmn aa: Neme aytpay tmn krt. Bir ey sylemeden aa bakt. 1339, r-tmn kem tepsegen!? Yukar aa ayayla ezen kim? 1984, r - tmn kp crzin. Bir yukar bir aa gsn. 2488, Katap la tmn bast Durdu ve aaya yneldi 2860

beri beri, yakn: Kk bulutt beri canda Gk bulutun yaknnda 476, Ay-Tana beri cortt Ay-Tana yakna geldi 1327, Ar - beri tatagan Bir oraya bir buraya frlatt 2728, Ar - beri kojo bazat teye beriye birlikte bast 3162, Ar - beri ejip turd leri geri ekti 3450

tkar dar -ikeri ikeri -

r ileri: Kara cold r bar Kara yolunda ilerle. 1155, Tayagn tudunp r turat Bastonuna tutunup ayaa kalkt. 1678, Abakay nac r turd. Gren e dost ayaa kalkt. 1699, Eki koln r tudarda ki elini yukarda tuttuunda 2968

oor ileri -teskeri geri -

ZAMAN ZARFLARI

XXV

eir / ke akam: Eir caba atanglayt Akam baskna gittiler 238, Eir bozomn cart turd Akam karanl aydnland 3012

bugn bugn

kee dn

erten ertesi gn, sabah erkenden: Erten caba ydnglap Ertesi gn baskn iin hazrlanp 237, Erten le ciir et artkan Ertesi gne artan et yemek iin 2920

bakn geen gn -ertengi yarn -sozn br gn -ertezinde ertesi -

tkn kn geen gn -

kelerki cl gelecek yl -emdi imdi: Batap kpay emdi kaytt. lerleyerek ne kt. 804, Kyglu emdi cuu keldi!

- dep imdi lkl sava geldi! deyip 2110, Kyg emdi salgan turd. imdi lk att. 2111, Kltu emdi ak keldi! - dep imdi kll zaman geldi deyip 2112, Eki ayrz emdi on imdi onun iki atal 1251, Ceti ayrz emdi on imdi onun yedi ucu 1253, Aydp turbay emdi kaytt Sylemediklerini imdi syledi 2210

ozo nce: Malda ozo gp baad Srden ne kp karlad 764kiyninde sonunda 1369, E kiyninde ne bolorn nnde sonunda ne olur 1369erten tura sabahleyin -

ta erten tan vakti-

tala tan vaktiyle -

tal tte tam le vakti -kekide akamleyin -tn gece: Tn bolgonn odobod Gece olunca oturmad 1549, Tnde olor uykuzu cok

Gece olsa da uyumadan 3207

erte erken 3887: Erte akta enige artp Erken ada mirasa konup 3887ke / oroy ge -

MKDAR ZARFLARIe en: Ono mald e unda Onca atn en ucunda 881kp ok: Ks salgan kp bold. Gz dikeni ok oldu. 949, Cerinde cemit kp emtir.

Topranda bereket oktu. 1609, tlerim kp edi! deyt.- Dmanlarm ok idi! dedi. 2486, Baznganm kp l edi!deyt. Eilenim ok idi! dedi. 2488

Eme azck: Kandy bolot eme dep Nasl oldu azck deyip 2185

XXVI

korktu korkun: Tgndeyteni korktu bold. Yalan sylemesi korkun oldu. 1118birde birde birer birer: Birde, birde krgs berdi. Birer birer gsterdi 435

HAL ZARFLARI

mnayp bu ekilde: Bu mnayp turgana Bu ekilde durunca 1011, Bu mnayp otrgana Bu ekilde oturunca 3379

mnayda byle, yle: Claa Uul mnayda aytt: Clana Uul yle anlatt: 3039, Ak-Bk mnayda aydala Ak Bk byle syleyince 3084

mndy yle, byle: Aytkan szi mndy bold: u szleri syledi: 496, Olord i mndy bold: Onlarn rengi yleydi: 756, Andy emes mndy emey. yle deil, byle deil. 3067

mna / ana-mna byle, epey: Ana-mna ol bolbod Epey zaman oldu 329, 453, Ana-mna bolbod ok zaman gemedi 749

trgen aceleyle: Trgen corkka uulanglayt.Aceleyle yola koyuldular. 240kanayp byle: Kanayp ta tanbayt. yle de tanm. 1720, Kanayp mn ltrer? -

dejet. Nasl byle ldrrz? dediler. 1010, Cs kanayp bolbod ne? Byle nasl yz kollu oldu? 1614, As kanayp btpedi ne? Byle nasl tkenmez oldu? 1616, z kli kanayp soobos Scak kl byle soumaz 3573

ondy byle: Ondy coldor dri Byle yollar gemeyi 1236andy byle 3304, Andy bolzn, ce be? dep Byle olsun e mi? diye 1226, Andy caman

sstr aydp. Byle kt szler syleyip. 2004, Andy emes mndy emey. yle deil, byle deil. 3067, Alu andy bolboy a! Krk byle olmaz ya! 3304

cak iyi, ho, gzel 3658, Cak kelise, ol Gzelce gelise o 836, Cak bolzn, karu ceem! yi olsun z yengem! 1335, Ept cak caray berdi. Gzelce yaktrd. 3658

kapay abuk: Kapay mna bargady. abuk bununla gidin. 1169, Kapay mn tutsn -de abucak bunu tutsun, deyip 1505, Kapay dp sala berdi. Sratle geip gitti. 3521

caman kt: Caman aytpay, cajdp aydat. Kt sylemeden, dzeltip 727araayna yava yava 1872, Araayna kunukt. Yava yava hznlendi. 492, Araayna

cuulglayt Yava yava toplandlar 1381, Araayna alp cidi. Yava yava alp yedi. 1872

SORU ZARFLARI

kandy nasl 174kana epey 613

XXVII

kaan ne zaman 2854

ne nasl 693EDATLAR

la, le, lo, l ile, ve 1074, 1138, 1159, 1430, 1432, 1438, 1460, 1533, 1535, 1537, 173, 1747, 1905, 206,

208, 2127, 2196, 2252, 2292, 2805, 2860, 2905, 2907, 3267, 3321, 3322, 3464, 3485, 3654, 3890,

3893, 621, 848, 999, 108, 109, 1161, 171, 1745, 2554, 2675, 2920, 2922, 3525, 3898, 3900, 623,

3269, 622, 968, 2488, 3664

baza yine 1543, 2260, 2456, 2637, 2993, 677, 1073, 1256, 1258, 1447, 1666, 1674, 1945, 2155, 2435,

2439, 2676, 2701, 2705, 2708, 2792, 2865, 3032, 3034, 3259, 3316, 3318, 3362, 3383, 3427

emeze -

birde birde -

ta .ta cok -

ta .ta -

aysa / aysa bolzo -

bayla de, zenginlik 1202

aysa / andy bolzo -mnayda / anayda / anaydarda byle, yle 3039, 3084anadala / andy bolordo -mnayp, anayp, mnayda bu ekilde 1011, 3379unda -anadala

SONA GELEN EDATLAR

dA 729, 2451, 174, 176

deze dese 640, 1523, 1530

emes deil 461, 506, 704lA 173, 206, 208, 1138

ok -

emey deil edat 703, 1075, 1076, 1217ine

VASITA VE BERABERLK EDATLARIle kojo -

le ek / -

(-d)ajra BENZERLK EDATLARI

XXVIII

lap / ilep 1589, 2531, 2532, 2534, 2590, 2591, 2592oko benzer 1528, 1540YN VE SIRALAMA EDATLARI

-GA cetire e kadar 868, 870

-caar -

Dn / tn -e doru 1531, 2640, 3177, 3179ZAMAN EDATLARI

beri 476, 892, 1327, 2728, 2995

ala -

ar sonra205, 447, 475, 620, 794, 879te -

ozo ne, nce 764,

aldnda aznda1576kiyninde sonunda 1369

so son 3327

turkununa

SEBEP BLDREN EDATLARneni uun deze -

ono ulam -

mna ulam -on uun onun iin 2800uun iin 2800, 2991, 3048, 3050

-ge bolup

BAKA EDATIbaka 833, 885, 1907, 2436sk baka 505, 1273, LGLENDRME EDATIkereginde ile ilgili 3891GRELK EDATIkr -

SORMA EDATLARI

bedi -m nedir 2564iyne, ine, -

XXIX

ne nasl, niin 693, 1049, 1614, 1616, 1683, 1849, 1851, 1986, 1988, 2003, 2213, 2266, 2296, 2309, 2331, 2351, 2376, 2941, 2943, 3482, 3484

GSTERME EDATLARI

tuku / tu ol

YANIT EDATLARI

eye -

cok yok 159,

bold / bolor -n / p la n doru 3111, 3116cart emir 1638, 3113

ce ey 206, 208, 1226, 1432

NLEMLER

bataa hayranlk, aknlk, rkme, kskanma ve acma bildirir. -ura sevin ve hcum etme anlamlarn tar. -eyt / eyt eyt tiksinme ve rperme anlatr. -i talay arma ve tiksinti anlatr. -kalak lanet olas, ah: Ce, kalak! - debey kaytt. Ah, lanet olas! dedi. 2204, O, kalak,

balam! - deti. -Ah o yavrum! dediler. 3029o cayla o zavall: O, cayla, erkem! - deti. O, zavall, nazlm! dediler. 3030coo / coo coo -

aalda / ee-aalda / o, aalda -

SESLENMELER

ey hey, ey -

me al anlamnda seslenme edat -a aa, ey, ya: A, balam, ne deyzi? dep Aa, yavrum, sen ne diyorsun? deyip 1336, Alu

andy bolboy a! Krk byle olmaz ya! 3304, Salm andy bolboy a! Ruhu byle omaz ya! 3306

aa Kayg ve aknlk anlatr. -ay Hayvanlar, zellikle de kkba hayvanlar evirmek ve srmek iinkullanlr-u at iin deh deh -

oy ocuklara, efkat ve acma gsterilecek varlklara kar kullanlr: Oy, balam, ne deyzi? - dep Oy, yavrum, ne diyorsun? deyip 1304

1ALMIS-KAAN

M agat tzine am aacnn gvdesindenEptep etken topuurm Yaplm sazm Mn-altn suuzla Altn gm suyuyla

5. mdep koygon topuurm Sslenmi sazmAk kayn tzine Ak kaynn gvdesindenazap oygon topuurm Oyulmu kutsal sazmAltn-mn suuzla Altn gm suyuyla mdep etken topuurm Kutsanm sazm

10. Omok att kl sen Din atn klndansn Oygor baatr rkti Yiitler yiidinin destannOygozoton kiji sen Uyandran sensin azap oyno, topuurm Kutsayarak al sazmabdar att kl sen Drt nala koan atn klndansn

15. Caan batr rkti Byk bahadr destannOygozoton kiji sen. Uyandran sensinyeledip aytkan szimdi Makaml sylenen szmBe tnka mdep oyno, Be nefeslik ark yapp alMeni aytkan sstrimdi Benim sylediklerimin

20. Castrazn tzedip oyno. Hatasn dzelterek alCazap etken bay topuurm Ssl kutsal sazmTam caranp oynop catkan, Tam olgunlap imdi alanapdar tayd cara kl Drt nala koan tayn yelesinden hoCara-een aydp turgan. Gzel ho szleri syleyen

25. Eptep etken em topuurm, Gnllere ilatr kutsal sazm Ermen-een klep oyno Ho meeli nlayp alEmdik tayd eki kl Yabani tayn iki klErmen -een aydar bolzn, Ho szler syler olsunElge-congo soot bolzn, Halka, ile elence olsun

30. Edil-kol katk bolzn, Kahkahal, neeli olsunKalk-congo soot bolzn, Halka, millete mutluk olsunKarsldada katk bolzn. Kahkahalarla glnsneret-emet ceti sri Kireli yedi zirvede

2Ceti ykt edeginde, Yedi kutsal dan eteinde35. emetend togus sri Bereketli dokuz blge

Togus yk koltgnda, Dokuz dan eteinde,Cs buludu k taygan Yz keli kmr dannAya bolgon caradnda, Uurumlu tarafnda,Cs kooldu kk talayd Yz kollu gk denizin

40. Cayldp akkan caradnda Yaylp akan tarafndaCeten kptu ta rgl, Yetmi odal ta sarayl,Ceti buttu ta ireel, Yedi ayakl ta tahtl,Ak-sar corgo attu Ak sar rahvan atlAlms kaan curtap catt. Alms Kaan yaad.

45. Ak kemirek mn rg Ak kemikten gm sarayAyga-knge aglgan, Aydan gneten daha ok parlayan,Ayr altn ol akz Altn direkli at direiAk bulutka saptalgan, Ak buluta saplanan,

Tayga kept cj cuugan, Da gibi serveti yan,50. Karganady mal bakargan, Akasya gibi hayvan sren,

Kara agaty con batagan, Kara aa gibi halk yneten, Ceti cak uuldarlu Yedi iyi oulluAlms kaann ceri bold. Alms Kaann lkesi vard. Cebren akta Altayda Eski zamanlarda Altayda

55. Cerdi stin biylegen, Yeryzne hkmeden

Ay keberl Altayda Ay grnml Altayda

Albatzn kuldangan Halkn kle yapanAlms-kaan ontop-sktap, Alms Kaan alayp inleyipAk-carkt arbap -iltep, Dnyaya lanet okuyup

60. Kana akka curtay bertir, alar boyunca yaadKatan sgi kada bertir, Kemii sertletiKuskundy kara baj Kuzgun gibi kara baKuu tumandy kajaygan, Ak sis gibi aardKur klty katu tiji Keskin kl gibi sert dii

65. Kuu budakty arsaygan. Krlan gsz dallar gibi.tkn knin undd, Gemiini unuttu,lr knin sakd. lecei gn bekledi.

3Keen crm tgendi, Gzel gnler tkendi,

Keler konok cuuktad. Ecel gn yaknlat.70. Ceten clga cer biylegen, lkeye yetmi yl hkmeden,

Cepren akka con kuldangan, Evvel zamanda halk kle yapan, Ceten kptu ta rgd Yetmi katl ta saraydanEjik ap gp bolbos, Kap ap kmak olmaz,Ceti buttu ta ireede Yedi ayakl ta tahttan

75. r turup bazp bolbos. Kalkp yrmek olmaz.Sanaaz aymap kalcuurgan, Dncesini sylemeyip kuduranMal bakarp bolboy bargan, Mal ynetip isteine ulaanKlg tudup kcratgan- Huyu gerei bencil olanCon bakarp bolboy turgan. Halka emirler yadran

80. Koy kajgn kul ekelze, Hangi koyunu kul alp getirse Kiji kajgn surap turat. Yiit hangisini istersin diye sorsaAmtandu kursak aldna salza, Lezzetli yemei azna salsa Ter ietem dep algrat Ter ieyim diye direnenAlms-kaan bir knde Alms Kaan bir gn

85. Albatga car sald. Halkna haber sald.Cer aldnda uluska Yer altndaki ulusaTa biikti cldrat, Ta kitab ekti.Cer stinde kalkka Yer stndeki halkaaazn biik tarkadat. Kat mektup datt

90. Kzl kanm tglgelek, Kzl kanm dklse de,Kldu bajm zlgelek, Kll bam kopsa da,Alt cak uulmd Alt iyi olumuAyldu-curttu ededim, Evlendireyim. Altn toyn toyloydm. Altn dn yapaym.

95. Caandar kudaga barzn, Bykleri dnre gitsin,Catar toygo cuulzn. Kkleri dne toplansn.Alms-kaann alt uul Alms Kaann alt oluKilin kara attarlu, Yumuak kadife gibi kara atl,Kile kara atarlu, Parlak kara sal,

100.Kara-bdr raylu, Esmer sempatik grnl,Kara brky kabaktu, Kara alaca karanlk kal,

4K-kuyak kiyimd, Kara zrh kuaml, Ar krz, attar tey, Uzaktan grsen atlar benzer,Beri krz, boylor tey Yakndan grsen biri dierinin ayn

105. Alt tey baatrlar boltr. Birbirine benzeyen alt yiit oldular.Kajz mn iynizi, Hangisi bunlarn en k,Kajz mn akaz? Hangisi bunlarn en by?Tp le tey bdt. Birbirinin tam benzeri Tp le tey crmd. Yryleri ayn.

110.Kara agaty kalg Kara ormann halkKanayp ta tanbayt. yle de tanm. Cuuga boylor barbas, Kendileri savaa gitmez,Cuulap kelgendi bojotpos Savamaya geleni kurtarmazAttu- ulu baatrlar boltr. Anl anl yiitlerdir.

115.Aytkan szi biyde canbas Syledii, bey sznden dnmez Atkan og tata canbas Att ok tatan dnmezAlp-klk kezerler boltr. Pehlivanlar pehlivan kahramanlardr. Ce alms-kaann cetini uul Alms Kaann eh! yedinci oluTenek, mukak uul bold. Aptal, ahmak olan oldu.

120.Enezine garda eki kat Anasndan doduunda iki katAltn-kzl amalu kkan. Kzl altn gmlekli kt.Eki cardn ortoznda ki omuzunun ortasndaCudruktuy med kkan. Yumruunda doum lekesi kt.Eki koltgn aldnda ki koltuunun altnda

125.Enede garda kojo btken Anadan doduunda birlikte kanEki karman bar bolgon. ki cebi vard.Sme kabrgazn odojnda ki kaburgasnn ortasndaKast kanattar oko Kazn kanatlarn andranEki kzl kanat btken. ki kzl kanat kt.

130.Aylga-curtka kelbes cadu, Anne babalara gre normal deildi, Altan alt bay takalu, Altm alt kutsal nall,Altn mn bay ireel, Altn gm kutsal tahtl,Ceten ceti biy talalu, Yetmi yedi bey tarafl,Mn-altn ta ibeel. Gm altn ta kaleli.

135.eret-emet ceti oyk, Verem oldu her oyuk,

5emetend togus smer, Kireli dokuz da,Ak taygan koltugnda, Ak ormanl dan eteinde, Cs budakt bay terekti Yz budakl kutsal kavanOlbgn aldnda Byk dalnn altnda

140.Kabay oko kara taka Beie benzer kara taaKirip uyuktap creten emtir. Girip uyumu.Cs budaktu bay terekti Yz budakl kutsal kavanBir calbragn tjnl, Bir yapran sermi,Bir calbragn castanala, Bir yapran yastk etmi,

145.Bir calbragn cabnala, Bir yapran stne rtnp, Uyuktaytan uul boluptr. Uyuyan oul imi.Bu taygada tjp barp, Bu dadan inip gidip,yt cakzla urujp, tin kuvvetlisiyle kapp,ynek cakzla szjip nein iyisiyle ssp

150.Ol creten cadu emtir. Koup oynamak karakteriymi.tengenni ijine bolujp, alann iine yardm edip,tep te crgen bolup turza, Yaam boyunca alsa,Uzangann uzna bolujp, Ustasnn sanatna yardm edip,Uzan ta turgan bolup turza, Kendisi de ustalasa,

155.Clan bolup, kikir crer, Ylan olup barr,Kk bolup, kzp crer. Enik olup inler.Et-claa crer bold. plak vcuduyla yaard.Kep bergejin-kep kiybes, Elbise versen giymez,

Kerek cok! - dep, tura aar. Gerek yok deyip eve brakr.160.A bergejin-odop cibes, Yemek verince sa eliyle yemez,

Tg-aa bulgap cadar. Dke saa etrafna srer.Caan skt et bergejin, Soylu hayvandan et verince,

Cara aynap, sorup crer. ineyip gevelemeden yuvarlayp yutar.Ook skt et bergejin, Kkba soyundan et versen,

165.Oodo aynap, cip crer. yice ineyip, yer.Bk kijile krese, Gl bir yiitle grese, Bertinbes edip, eber tudar. Kemiklerini karp korumak iin tutar.Kalcu kijile tudusa, fkeli kiiyle tutusa, Kabra tudup noolop salar. Otlatt hayvan gibi eder.

6170.Szegen ard krgjin, Ssen boay grnce,Srp crp szjer le, Srp koturup ssr ve,Tudaan iytti krgjin, Isran iti grnce, Tura cgrip urujar la, Eve koup kapr ve,Kandy da caan bkni Nasl da gl pehlivan

175.Cebegene tura baspas. Yenmeyince karsnda duramaz. Kandy da kalaptu kalcun Nasl da yabani kudurgunu Calktpayna cana baspas. Yere basnca geri dnemez.Caan ulust krz, Byk ulusu grse,Otrala ezendejer. Oturarak selamlar,

180.Ca ulust krz, Kk ulusu grse,Kilegend caklajar. Endiesi yok olur.Ermektengen on ni Sohbetteyken onun ho sesi kili-topuur nine tey, ki telli saz sesine benzer,Kilemcil on kzi Endieli onun gz

185.Ks balan kzine tey. Kz ocuunun gzne benzer.Kzl-maral raylu, Kzl ceylan simal,Kzlgatty kaarlu, Frenk zm gzl,Bayba-cayba bazttu Yava gzel yrylyCer stini ceten kan Yeryznn yetmi kaan

190.Ala kaykap krr bold, Hayretler iinde kalarak grd,Altay stini altan kaan Altay dann altm kaanAayn bilbey turar bold. Anlam veremeden kalakaldlar.Tenek uul bir kn Ahmak oul bir gnyt cakzla urujala, tin iyisiyle kaparak,

195.ynek cakzla sjzele, nein iyisiyle sserek,Ak taygazn bajna gp, Ormanl ak dan bana kp,Arjan suun canna barp, ifal suyun yanna varp,Bir calbrakt tjnl, Bir yapra sererek,Bir calbrakt cabnala, Bir yapra stne rtnerek,

200.Ta kabayda uyuktay berdi. Ta beikte uyumu.Ak calbrak tjginde Ak yaprak deinde Amranp uyuktap cadat, Dinlenmek iin yatm uyuyor,Kk calbrak castanala, Gk yapra yastk ederek,

7Kni zkti krp cadat. Rahat yata grm uyuyor.205.Ana ar ne bolgonn Ondan sonra ne olduunu

Aydayn la, ce be baldar? Eh, anlataym m ocuklar? Alms-kaan rgimdi Alms Kaan masalm Kaylayn la, ce be, ulustar? Sazla syleyeyim mi ey insanlarAltay stin alt aylanp, Altay dann altn dolap

210.Alms-kaann car cetti. Alms Kaann emri ulatCerdi stin ceti aylanp, Yeryzn yedi kez dolanp Alms-kaanga biik keldi: Alms Kaana mektup geldi: Cgn kelindi krgn tuta Ay yzl gelini grd zamanTrndr mnda belen, Burada trenler hazrlasn,

215.Altn toyd bataar bolzo, Altnl dn balatsn, Ayak-kazan mnda belen. Kapkaca burada hazrlasn. Kandy kaann balazn Hangi Kaann yavrusunuEkeleten, aydgar. Kklkten bytn.Kandy baatr aylna Hangi yiit yurduna

220.Kuda tjer, cakgar? Dnr olmak iin arn? Alms kaann uuldar Alms Kaann oullarAy bildirl tondorn kiyip, Ay iaretli giyisilerini giyip,Altn keel dgin kiyip, Altn sincapl izmelerini giyip,Alp min mdengilegen, Yiit kyafetlerini giyerek,

225.Ay saadagn cktengilegen, Ay yayn arkasna alp,Ak ldzin tagnglap, Ak klcn kuanp,Kecegel Sar-kaann Kecegeli Sar Kaann Alt kzn ekeler dep, Alt kz ocuu diyip,Ept mnda tiler. Burada iyice sevitiler.

230.Kuskun kara atarna Kara kuzgun atlarnaKb cala tokm salat, Pamuk dokumal bez serdiler,Kuu soyokty eer salat. Kuu tynden eyer serdiler.A cakzn kojo alp, An iyisini yanlarna alp,Aracan-korocon kotop alp, Scack st votkasn ykleyip,

235.Altan baatr ayblu, Altm yiit akrabaCeten kezer kdil Yetmi cesur pehlivan zengili Erten caba ydnglap, Ertesi gn baskn iin hazrlanp,

8Eir caba atanglayt. Akam baskna gittiler.Tndi-tti lgabay, Gece dnmeye balamadan,

240.Trgen corkka uulanglayt. Aceleyle yola koyuldular.Kers kaanna kelin cr, By kaanla gelin yrmeye,Sar-kaann kstarn alar Sar Kaann kzlarn almayaAmadulu uulandlar. Niyetli yneldiler.Altay tbin tibiredip, Altayn dibini inletip

245.Ar krp atandlar. Sonra bakp atlarna bindiler.Cerdi stin krkredip, Yer stnde kkreyip,

Cergelejip radlar, Sralanp uzaklatlar,At cakz sooduda Atn iyisi sousun daCarjatan ceri bolzn, Yaracak yeri olsun,

250.Er cakz solntda Yiit iyisi soluklansn daKudalaytan cerge barzn. Dnrlk edecei yere varsn.Sar-kaann kstarn Sar Kaann kzlarnOnolorn alars - dep, Her eyini alrz diyip,Alt baatr sananat. Alt yiit byle dnerek

255.Ak taygan bajna, Ak dan bandaAltn tuun snna Altn sra dann uzunluundaTa kabayda alda uul Ta beikte plak oulMn onozn krp sald. Bunlarn hepsini grd. Cer kindigi kara tata Yerin merkezindeki kara tatan

260.Bir krna cara ertip, Bir sra dadan fiske vurup,Alt krlu kara taka Alt kenarl kara taaBoro biik biiy tartt. Boz yazy yazd.Ceten cldk keen Altayga Yetmi yllk gzel AltayaCeder edip kad, Tam olarak hedefledi,

265.Teerini tbin kstp, Gkyznn derinliklerine bakarak,

Claa-uul merge sokt. Clana Uul ta att.Tenek uuld akan taj Ahmak oulun att taCerdi stin ceti ayland, Yeryzn yedi kez dolat, Ceten cldk kin-Altayda Yetmi yllk Altayda

270.Sar-kaann rgzini Sar Kaann saraynnTngine kire kond. Bacasndan girdi.

9Tr ookt tzine Bakedeki ocan bana Kaymadalp tpey kaytt. evrilip aa indi. Sar-kaan ala kaykap, Sar Kaan hayretler iinde kalp,

275.Calbak tat ala koyd. Yass ta ald.Ceti krlu kara tat Yedi keli kara tanBir keltegeyi curuk emtir, Bir yars haritaym,Bir keltegeyi biik emtir. Bir yars mektupmu, Eer-ygeni altn-mn Eyeri dizgini altn gm

280.Elen-akka elebegediy, Zamana dayanabilen,

Kili-kara atar mingen, Siyah kadife kll atlara binen,Ay kapsalga kiyim kiygen, Ay gibi parlak elbise giyen,

Altn caltrt sopok kiygen, Altn gibi ldayan izme giyen,Albaa-kamdu brk kiygen Su samuru krknden apka giyen

285.Alt baatr kelip catt. Alt yiit geliverdi.Altan baatr ayblu, Altm yiit akraba,Ceten baatr kdil. Yetmi yiit zengili.Alptard alptar Yiitlerin yiitleriAltay stin d bergen, Altay dan dolaan,

290.Kezerlerdi kezerleri Cesurlarn cesurlarCerdi stin d bergen. Yeryzn dolaanKara corgolor tnj Siyah rahvan atlar gibi soluuAk tumandy ol caylgan, Ak duman gibi yaylan, Cerdi stin selededip, Yeryzn korkutan,

295.Teeri tbin krkredip, Gkyznn derinliklerini grldeten,

Ay saadaktar caltragan, Yaylar ay gibi ldayan,Ak ldler mzldagan Ak kllar parldayan Adp caspas okprlar, Hedefinden amaz firlatt oklar,Alp tudar almstar Yiit, kt ruhlar tutar

300.Kelip catkann kerelep, Gelip yatana ahitlik edip,Kerelegen curuk emtir. ahitlik eden haritaym.Calbak tat ekini can Yass tan ikinci dnCarlap aytkan biik boltr. Emirler veren mektupmu.iygen szi kers emtir, Sz yazan bilgeymi,

305.Aytkan kni kezem emtir Arzusunu sylemek olmazm

10

A cakzn kotogondor, An iyisini yklediler, Aracan-korocon artngandar Scak st votkasn heybelerine koydularOl taygada krnip keldi. Dadan grnd.zk-ookr biikti Alacal ssl mektubun

310.Unda iygeni katu boltr: Ucunda yazan zorlukla okundu:Kaan curt katu bolor, Kaan yurdu zor olur,Kanaydarn boy bilze. Byle kendini bilsen.Biydi curt biyik bolor, Beyin yurdu byk olur,Biletenin boy bilze. Olup biteni kendin bilsen.

315.Salm bilze, salm bilzin, Kader bilirse, treyi bilsin,Caragann alp bargay! Kendisine uygun olan alp varsn!Sanaa bilze, sanaa bilzin, Akl bilirse kararn bilsin, Kni cetse, curtap kalgay. Gnnde yetiirse otursunAlt cak boylu kst Alt iyi gelin kz

320.Mrl bolzo, alp bargay. Baarl olsa alp gitsin.Alp bolbozo, orlu artkay. Alabilirse, alg onun olsun. Ala kzi soolgono Ela gzn kr olunca

Arak iip, ylabagay. Votka iip alamasn. Al sanaa aymagana Skntlarn sylemeyince

325.Au sanaa sananbagay- Ac dert dnmesin-Sar-kaan nip ald. Sar Kaan bir dnd. Anaytkann ol sonda in sonundaAyd kzi ol cabld, Ayn gz kapand,Ana-mna ol bolbod, Epey zaman oldu,

330.Knni kzi bu brkeldi. Gnein gz rtld.Ay aldna ol bolgojn, Ayn altndaykenAu tuman kaynay berdi, Ac duman kaynadKn aldna bu bolgojn, Gnein altndaykenKre tuman borloy berdi. Esmer duman kaynad

335.Au tuman kaynatkan Ac duman kaynatanAt tnj bolboy kaytt, At soluu olup indiKre tuman yiltkeni Esmer duman ektireni

El tnj bolboy kaytt. Halk soluu olup indi.Tudurmaktu suular keken, Geilmesi zor nehirler geen,

11

340.Toozn bilbes tuular akan, Tozu bilmez dalar aan,Sololu talay keken, Gkkuakl denizler geen,Soorgoktu ldr tkn. Bataklkl ller geen.Akka-kkk ol saptalgan, Bembeyaz ipi ineden geiren,Adar sadak mzldagan, Att ok parldayan,

345.Ay kapsalga tondorna Ay gibi parlak krkleriyleAltn top mzldagan. Altn dmesi parldayan.Alp caltrt sopogna Yiidin ldayan izmeleriyle Knni kzi caltragan, Gnein gzn kamatran,Altan batr ayblu, Yetmi yiit hizmetkarl,

350.Altn tondu alptar kojo. Altn krkl yiitler birlikteydi.Ceten kezer koltklu Yetmi kahraman hizmetkarlCer biylegen biyler kojo. Yeryzne hkmeden beylerle.

Kler ton klrejip, Bronz krk hrdap,Klkter kelip tpey kaytt. Pehlivanlar gelip attan indi,

355.Altn ton caltrajp, Altn krk ldayp,Alptar kelip kirbey kaytt, Yiitler gelip ieriye girdiler,Ak**(at) cakzn alp keltir, Atn iyisini ald, Aracan-korocon kojo ekeltir. Scak st votkasn da ald. Sar kaann akzna Sar Kaann at direine

360.Carkandy tey keldi. Yarmak iin geldi.Kili kara omok atar Yumuak kadife tenli din atlarKiynine kiji cortpogondy, Bir adamn cokuyla koturduu, Kaltar kara baatrlarga Esmer yzl yiitlere Kirl kollo tiybegendiy. Lekeli ellerin demedii.

365.Ay saadag caltrajp, Ay gibi yay ldayp,Ayga-knge agl turd. Aya gnee kar parlad.Altn top mzldajp, Altn dme parldayp,Ayd-kndi solp turd. Ay gnei soldurdu.Alms-kaann alt uul Alms Kaann alt olu

370.Atta tjp,aylga kiret. Atlarndan inip, eve girdi. Ar krz, ad tey Geriden baklnca, atlar aynAtta cara kumdus bold, Atlardan sevimli kunduz oldu,Beri krz, boy tey Yakndan baklnca boylar birbirinin ayn

12

Erde omok kutus bold. Yiitlerden gl ruh oldu.375.Kaalgalu kara ejikti Kanatl sedir kapy

Kalrada aa tartat, Uultuyla ekip at,Kzil kler bozogo ngrakl bronz eiiCrada Altay bazat. ngrdatp Altayda yrd. Altan alt alptar Altm alt yiidi

380.Aylanjp kojo kirdi, Dolap birlikte girdi,Ceten ceti kdizi Yetmi yedi zengiliCergelejip kojo keldi Sralanp birlikte geldi Talayad kodorp, Kk nehirdeki talar krp,Abakayga y tudat. Eine kase ikram etti.

385.Tayga kept tajuurna Da ekilli votka matarasndanTap etire ark urat. akrkeyif olmak iin iki yapt Kecegel sar-kaanga Sa rgl Sar Kaana Kenetiyin kuda tti, Birden dnr oldu,Kecegel sar-kaan Sa rgl Sar Kaan

390. Keze krp ol otrd. Saygszca bakt.Alms-kaan uuldar, Alms Kaann oullar,Attu-uulu baatrlar, Anl anl yiitler, Aytkan olord sstrin Onlarn szleriniAaylaarga kerek emtir. Yorumlamaya ihtiya varm.

395. Alt cara ca kstarn Birbirinden ho alt kznBerbegene bolbos emtir. Vermeyecek olmu.Berbes bolzo, cuulap alar Vermezse savap almayaBelen emtir baatrlar, Hazrm yiitleri,Bolbos bolzo, tudup aparar Olmazsa, tutup gtrr

400. Boydo emtir klkteri. Bekarm pehlivanlar.Arn-krn ala koyp, Ard al alp,Ak calarga salp turat. Ak atee salverdi.Akta-stte suza tartp, Ak stten kepeyle ekip,Ak-carkka rstep turat. Ak a havlad.

405. Cer biylegen Alms-kaan Yeryzne hkmeden Alms KaanCebren aka catkan- dejet, - Eski zamanda yaayan- derler,-Meni bajm tir tuta, Benim bam diri olduunda

13

Meni kksim kandu tuta, Benim bam kanl olduundaAlt cara boylularn Birbirinden ho alt gelini

410. Alt uulma berzin dep, Alt oluma versin diyipAlms-kaan cakgan - dejet. - Alms Kaan emreder- derler.-Amadagann alar bolup, Niyet ettiini (istediini alp) Aybzna turar bolup, Emrine uyanYrgen ulus bis edibis! - Biz yryen ulus ederiz

415.Altan tey baatrlar Birbirinin ayn altm yiit Altn tajuur aa tartp, Altn matarasn averip,Altn yg arak urat, Altn kaseye votka dkt, Aylandra y tudat. Kaseyi tutarak dolatrd.Sar-kaan sanaarkad: Sar Kaan kederlendi

420.Cartn mn aydar - dedi. - Onun emrini sylerim- dedi.-Cajrbay olorgo berer - dedi. Saklamadan onlara veririm dedi.Kni cetkenin algay - deyt, - stediklerimi alacam- dedi, Cpt bolzo, bargay deyt. Sz varsa varrm-dedi.ylrd amzap iydi, Kaselerdeki ikiyi, tadna bakt,

425.Altn toyd toyloor - dedi, Altnl dn kurar- dedi,-Alt balan aparaar - dedi. Alt ocuu gtrr dedi. Alms-kaann alt uul Alms Kaann alt oluAlms kebin tartndlar, Alms elbisesini ekitirdilerAlp kin tudundlar. Pehlivan kuvvetini tuttular.

430.Attu-uulu Sar-kaan Anl anl Sar KaanAk kjg aa tartp, Ak perdeyi aarakAydy-kndiy kiyimd Ay ve gne gibi parlak giyimliCana tey ca kstarn Can gibi kk kzlarnAlms-kaann uuldarna Alms kaann oullarna

435.Birde, birde krgs berdi. Birer birer gsterdi

Boyoor bilip kuundajaar, Onu kendilerinden bilip onunla konuacakKt bolzoor, tudup alaar, Gc yeterse tutup alabilir

Klk bolzoor, sstp alaar. Becerebilirse, anlap alabilir. Caan-caj cart cok, Byk gzyann yeri yok,

440.Cara kstar tey bold. Ho kzlar birbirine benzerdi.Beri krz, czi tey, Yakndan baklsa yz benzer,

14

Ar krz, sn tey. Geriden baklsa boyu benzer. Cazap kiygen kebi cas, Sslenip giydikleri elbise bir, Tagnp algan topz cas. Takndklar dmeleri bir.

445.Alt cak baatr uul Alt iyi yiit oulAlt ksla ezendeti, Alt kzla selamlat,Ana ar kuundat. Ondan sonra konutu. Aay-tyin krr bolup, Sana soluna bakp,Altan alp arak urat, Yetmi yiit votka datyordu,

450.Ayb ulus tm otrat. Hizmetkarlar sessizce oturdu. Ceten kezer tepi salat, Yetmi kahraman tabak datt,Kdiler t sanand. At tutucular ok dnd.Ana-mna ol bolbod, Epey bir zaman geti,Ecil-kocl katk kt, E-dost kahkaha att,

455.Ejik tkre kyg uguld. Avluya bir haykr duyuldu.Eme-uba kre bold, Azck gre oldu,Een lg tibirt bold, Geni ovada ayak sesi yankland,Elbek ld tab bold. Geni ovada taprt oldu.Katk araznda y ugulat, Kahkaha arasnda inleme duyuldu,

460.Kalrt etken tab gat. Uultulu ses kt.Kre emes, kre bold, Grlmemi gre oldu,Klrt etken tab ugulat. Taprtl ses yayld.Klregeni bu ne? - dep, Bu neyin taprts? diyerek,Klkter gp indey berdi. - Pehlivanlar kp inceleyiverdi.-

465.Kalragan bu ne? - dep, Bu neyin uultusu? diyerek, Kaandar gp kaykay baad. Kaanlar kp aknlkla karlad.Kecegel Sar-kaan Sa rgl Sar Kaan Kenetiyin ga kond, Aniden kt,Ke ejikte kezerlerdi Geni kapdaki kahramanlarn

470.Kenetiyin tart bold. Birden ekimesi oldu.Tar ejiktin bu cannda Dar kapnn bu yannda Tam tda kre bold. Cokulu gre oldu. teeri ol tbinde gkyz derinliindeBoro mrktter krkreptir, Boz kartallar kkredi,

475.Ak bulutt ar canda, Ak bulutun berisinde,

15

Kk bulutt beri canda Gk bulutun yaknndaBe tey boro mrkt Birbirinin ayn be kartalKrkrede ua bertir. Kkreyerek uuverdi.

Ay-Brkann altayna Ay Burkann Altayna 480.Atkan okty cre bertir. Atlan ok gibi frlayarak gittiler.

Alms-kaann orton uul Alms Kaannortanca olu Ay-Tana dep orton kst Ay-Tana diyerek ortanca kzTudup algan mnda emtir. Tutup alacam burada beklesin diyerekAlt kst ck birzin Alt kzn kendine den birini

485.Alp algan boluptr. Alan yiit olmu.Klrt edip krkregeni Taprt karan kanatKlk kstard kanad emtir. Pehlivan kzlarn kanadym. Kalrt edip cglgan Grltyle ylanKaann alp uuldar emtir. Kaann yiit oullarym.

490.Ce kanaydar, Sar-kaan, Eh ne yapsn, Sar Kaan,Alp-klk baatrlar Yiit pehlivan bahadrlarAraayna kunukt. Yava yava hznlendi.Mn krgn Sar-kaan Bunu gren Sar KaanKlmzirenip kaktrd, Kahkayala gld,

495.Almn-ulmn uuldarga Kurnaz oullarnaAytkan szi mndy bold: u szleri syledi:Mende caman cok bolgoy, Benden ktlk olmayacak,

Boygard camanaar, Onlara ktlk kendilerinden olsun,Mende kinek cok bolgon, Benden art niyet olmayacak

500.Boygard uyanaar. Kendilerinden bulsunlar.Ay-Brkann cerine Ay Burkann lkesine Uar iyde cok - deti. Uacak gc yok dedilerBir uulak ky bolzo, Bir delikanl damat olsa,Bejzi kuda bolgoy. Dier bei birlikte dnr olacak.

505.sk kaan cerinde Baka kaan lkesindeBoylu kstar cok emes - dep, Gelin kzlar yok deil deyip, Caan-caan baatrlar Ulu byk bahadrlarCara y tudup aydat. Ho kaseleri tutarak konutu.Ay-Tana dep kzakka Ay Tana diyerek biricik kzcazna

16

510.Ayln iin cazap berdi. Evinin iini ssledi.Trtn tg ko kotod, Krk deveye yk yklediTrndri kojo ydeti. Trenleri birlikte dzenlediCadatan on salm anda, Onun alayan orada dursunCurtaytan on curt anda. Yurtlardan onun yurdu orada dursun.

515.Ay-Tanan algan uul Ay Tanay alan oulAltn toym udabas bolor. Altnl dnm abucak olur.Toygo keliger - dep aydala, Dne geleceim-diyerek, Ak-sar corgo attu Ak sar rahvan atlAy-tanala kojo cortup, Ay tanayla birlikte yola koyulup,

520.Alms-kaann altayna Alms Kaann Altayna doruOzolodo cetpey kaytt. Varmak iin ilerledi.Altan baatr ayblar, Altm bahadr hizmetkarlar,Ceten baatr kdiler Yetmi bahadr zengilerKudalarla kuundakan, Dnrlerle sohbet eden

525.Kuru emes, kelin cgn, Kuru deil, gelin ay yzl,Alt kst ordna Alt kzn iindeAy-Tanan ydekilep, Ay Tanay beenip, Adaz bergen eni-kebin Atasndan yadigar eyiziTkpy-apay ekeldiler. Dkp samadan getirdiler.

530.Altn tondu alptar, Altn krkl yiitler, Altay bktgn kaandar, Altay hkmdar kaanlar,Kler tondu kezerler, Bronz krkl kahramanlar,

Cer biylegen kaandar Yeryzne hkmeden kaanlarAlms-kaann altaynda Alms Kaann Altaynda

535.Altn toyd batay berdi. Altnl dn balad.Alp keler cerlerine Yiitlerin geldii yerlereAltn takta ol turgust. Altn masa hazrlad.Biyler keler ol cerine Beylerin geldii yerlereBiyik takta ol turgust. Yksek masa hazrlad.

540.Mal bakargan Man-Urat, Man Uratta mal yneten Madk kiygen baatr kiji, lemeli ipek giyen bahadr kiiAlms-kaann tebezine, Alms Kaann otlandan,To taygan bajna Buz dann bandan

17

Toguzon aygr mal tjrdi. Doksan aygr indirdi545.Att-uulu alms-kaan Anl anl Alms Kaan

Albatn cuup aytt: Halkn arp unlar syledi:Cer stini ceten cayza, Yeryznn yetmi hizmetkar, Altay stini altan kezer, Altay dann altm kahraman,Mal cakzn soygar, Maln iyisini soyun,

550.Altn toyd batagar. Altnl dn ynetirClk mald subayna, Ylk maln ksrndan,Semizine soygor - dedi. - Besilisinden soy- dedi.

Koy mald kotonna, Koyunlarn kounun,rigine soygor - dedi. risinden soy dedi.

555.Belkenekti bejen kaan Gvdenin srt tarafn elli kaan Cetirzin - deyt, - Gtrsn dedi -

Arakn altan kezer kiyi altm kahramanAparzn deyt. Gtrsn dedi. Altn toyd toyloy berdi, Altn dn dzenleyiverdi,

560.Bazp bolbos baym semisti Koamayan atn semiziniMal ortodo taldap soyd. Srnn ortasndan zenle seerek soydu. Cgp bolbos clmay semisti Hareket edemeyen semiz hayvanlar Clk ortodo ekelip soyd. Ylk atlarnn ortasndan getirip soydu. Tayga kept et tuurad, Da gibi et dorayarak yd,

565.Talayga tedey arak cuud. Deniz bolluunda iki hazrlad.Bala-barka bazar cerge oluk ocuun bast yereMadk-torko caya sald, Ay tasvirli ipek kuma serdiler,Kelin-kein keler cerge Gelinlerin kzlarn gelecei yereKeen kebis y sald. pekli ho elbiseleri serdiler.

570.Alp cuular cerlerine Kahraman savalarn yerlerineAltn takta ol turgust, Altn masa hazrlad,Klk cuular cerlerine Pehlivan savalarn yerlerineKler takta ol turgust. Bronz masa hazrlad.Toguzon czn kursak sald, Dokuz yz eit yemek gnderdi,

575.Ceten czn arak urd. Yedi yz votka doldurdu. Kyklkt calana Kyklkn ovasnaKstar cuulp mryljt. Kzlar toplanp yart.

18

Oyglkt calana Oygulukun ovasnaUuldar cuulp, oyn batayt. Oullar toplanp, oyun balattlar.

580.Caan-caan baatrlar Yiit pehlivan bahadrlaratra salp oynop cadat. atra oyunu kurup oynayp lk att.Omok-yrak uuldar bolzo, Din salam oullarsa,Oyn, kre batap iyet. Oyun, gre balattlar.At cakz carta, Atn iyisi yarta,

585.Er cakz crgalda. Yiidin iyisi elencede.Kaj cayza margaan alza, Hangi hizmetkar grete yense,Otogna mr ekelet, Onu otanda okayarak sever,Kaj cayza een atsa, Hangi hizmetkar isabetli at yapsa,Oktorna sy berilet. Oklarna hediye ilitirir.

590.Cgrk attu kelgen ulus Yrk atla gelen halknAdn cazap, carka salat. Atn kutsayp yara sald.een adar adlar Attn vuran atclarn Mltk cazap tama adat. Silahn kutsayp ona ad verdi.Kura crgen iytteri Halsiz yryen kpeklerin

595.Kuyruktarn cktengileyt. Kuyruklarn srtlarna ykledi.Kulga crgen albatz Hizmetkara giden halkMkndanp kojo batayt. Elini beline koyup arkya balad. Caka kber caan baylar Yakas yumuak byk zenginlerBayrkagan basklap turd. Zenginliiyle vnp durdu.

600.Caman coktu al ulus Sefil fakir hizmetkar halkCaltanpay arakdap crdi. ekinmeden iki iti.Toguzon cld toy deti, Doksan yln dn dediler.Togus knge crgal bold, Dokuz gnlk (elence) oldu Ceten cld toy deti, Yetmi yln dn dediler

605.Cerde turup serigilebedi. Blgedekiler durup dinlenemedi.

Ulu caan baatrlar Yce, byk bahadrlarUua cetirip barglad. Alklayp getirdiler.Bejen tey bk kezer Elli beine yakn kahraman pehlivan Belkenekti alp bard. Gvdenin srt tarafndan ald.

610.Kecegel Sar-kaanga Kecegeli Sar KaanaKara arak ekel berdi, Kara votka alp geldi,

19

Kal bodo tjr berdi, ok hediye getiriverdi, Kana tmen tamzk sald. Epeyce ok baharat gnderdi. Caan-caan baatrlar Yce byk bahadrlar

615.Toozn bilbes y tudat. Toz grmemi kase tuttu.Bulut kept kaz sald, Bulut ekilli kaz gnderdi,Baym irik kuyrugn sald. Erkek Atn kuyruunu gnderdi.Bargan balabs rstu - dejet, Giden evladmz mutlu olsun dediler,Baym baytal kaazzn cidiret. At ksrann kuyruk yan yedirdiler.

620.Ana ar ne bolgonn Ondan sonra ne olsunAydayn la kaylayn. Saz eliinde syleyeyim.Aga topuur oynop lo cat, Aa saz syle,Altay rk mdel le cat. Altay masaln ssle. Altan alt bay talalu, Altm alt ssl kenarl,

625.Alt-mn ta ibeel, Altn gm ta kaleli,Ceten ceti bay talalu, Yetmi yedi ssl kenarl,Ceten ye bek ibeel, Yetmi kat salam kaleli,Ar can ay algan Uzaktakini ay gibi tanAltn tatu ak taygada, Altn tal ak ormandan,

630.Beri can kn algan Yakndakini gne gibi aydnlatanMn tatu kk smerde Gm tal gk dadanClaa-uul kelip catt. Clana Uul geldi. Torbok bolup, ogr turat, Tosun olup, brd,oko bolup, r turat. Domuz olup, ciyaklad.

635.Alms-kaann abakay Alms Kaann eiAy-Sulutay abakay bolzo, Ay Sulutay kadn iseAy-Tanaga aydp turat: Ay Tanaya yle syledi: Meni ki uulm - Benim kk olum-Kep bergejin kep kiybes, Elbise verince elbise giymez,

640.Kerek deze yge konbos, desen eve konmaz,Mndy cadu bala edi - dep. yle ahlakl bir ocuktur demi. Claa-Uul kelgen boyna Ahmak oul gelinceCaan-caan baatrlarla Ulu byk bahadrlarlaOgrala, ezendeti, Brerek selamlat

645.Ki, ulmus uuldarla Kk evik oullarla

20

rala, ezendeti. lk atarak selamlat. Ay-tana ceezile Ay tana yengesiyle

ulurala, ezendeti, Cvldayarak selamlat,Mn srl ayakka Gm desenli fincana

650.Kms urup, cuda salat. Kmz doldurup, bir defada iti. Altn srlu tepide Altn srl tepsidenA cakzn ala koyot. An iyisini ald.Kaanga salgan tepide Kaana gnderilen tepsidenKaaz-karta alp ciyt, Kavrulmu kuyruk yan alp yedi,

655.Altn tajuurda arakda Altn mataradaki votkadanAu, tatuzn katay iet. Acsn tatlsn kartrarak iti.Altan cayza otogna Altm hizmetkar otanaAt margaanda kojo turujat. At yarnda birlikte kotular. Ceten batr otogna Yetmi bahadr otana

660.Ce tudatan kreke barat. Tutulan gree vard.Adp caspas okprlar Hedefinden amayan oklar atpTama adarda, kojo adjat, Ad verme treninde attnda, birlikte attlar.Ceten tni een uukta Yetmi devenin krmz ipindenKiri etti caa bgine, Kiri yapt bkk yayna,

665.Kasty aga brdna Demir gibi aa gcndeCaa cazad t begine. Yay salamndan sslediSgn mzi kastakla Maral boynuzu temrenle Cs taman oyo att. Yz hedefi vurdu. Toguzon togus baatrlard Doksan dokuz bahadrn

670.Ceip kt onolorn. Hepsini yendi.Ceten ceti kezerlerge Yetmi yedi kahramanaCarn cerge saldrtpad. Omzunu yere getirtmediClds-ookr aygrlu Yldz benekli aygrl Tarlan-ookr clkda ok benekli ylkdan

675.Ak tuygaktu, ak baykandu Ak trnakl, ak kuyruklu,Akal-ookr at minele, Beyaz benekli ata binerek,At margaann baza ald. At yarn yine kazand.Kebis-ookr aygrlu Kilim gibi benekli aygrlUura-ookr clkda Sslemeli alaca ylkdan

21

680.Ak tnyl, ak tuygaktu Ak dili ak trnakl Saskan-ookr tay minele, Saksaan benekli taya binerek,Ekini margaan oynop ald. kinci kez yar kazand.Mn krgn Ay-Tana Bunu gren Ay TanaKoyon oko ak sanaaz Tavana benzer ak endiesi

685.Korkbay bogo cuuktay bazat. Korkarak hasta gibi bastrd..Balam, balam, balam - dedi. Yavrum, yavrum, yavrum, dedi.

Bajn uuld symap turd. Olunun ban okayp durdu.Cala kept cal cregine Cala ovas gibi geni yreineCaba* tudup erkeledet. Tay tutup ban okad.

690.Calb kept cara czin Alev gibi ho yznCaba tudup, arp turat. - Tay tutup sildi. Uul balam, bala, - dedi, - Olum yavrum, ocuk, dedi, U-tbinde ne bolor? Ucu dibinde nasl olur?Alms-kaann bu curtn Alms Kaann bu yurdunu

695.Kandy salm sakyt bolboy? Nasl bir kader bekliyor?Alt cak aka bar - deyt, - Alt iyi aabeyin var, dedi, Aayna gar bolor bo? - deyt, - Dzenine kar kacak m olur?- dedi, Ada-ene tir emey, Ne de olsa anan- baban din,

Aayn biler bolor bo? - deyt, Dzenini bilir mi olur? dedi,700.Kers kaann bu balaz Akll kaann bu ocuunu

Kelgen Tana bilip turd. - Gelen Ay Tana tand.-Kemiregi katkalak - deyt, - Kkrda sertleecek, dedi, Kemine bu cetkelek - deyt, - Olgunluk ana gelecek, dedi, Tegin kiji bu emes - dep, nceki grdm bu deil, deyip,

705.Sespes cerde sezip sald, Kimsenin sezmediini sezdi,Bilbes cerde bilip sald, Kimsenin bilmediini bildiKers kelin odop turd. Bilge gelin dzeltti. Ks balady raylu emtir. Kz ocuu grnl olmal Kzl altn amalu emtir. Kzl altn zarl olmal

710.Enezine ol garda, Annesinden doduundaEki kat amalu ktr. ki kat gmlekli kt.Aydngady an tili Dilinin dndnceBar bolgon ol bildiret. Var olan aklad.

22

Ala koyzo, on ki Gc yettiince715.T bolgon ol bildiret. Gl olan bildirecek

Balam, balam, balam - dedi. Yavrum, yavrum, yavrum dedi.

alda uul unukpad. plak oul ses vermedi.Ca balady ulurp turat, Kk ocuk gibi cvldayp durdu,Caykanbasta tm otrat. Sallanmadan sessizce oturdu.

720.Cer stini ceten kaan Yeryznn yetmi kaanTeki kaykap mn krdi. Bunlarn tamamn hayretler iinde grd.Altay stini altan kaan Altay dann altm kaan Ala kaykap mn krdi. Olanlar aknlkla izledi. Altay sti altan kezer Altay dann altm kahraman

725.Aaylap bolboy tura kald. aknlkla kalakald.Caan-caan baatrlar Byk nder bahadrlarCaman aytpay, cajdp aydat. Kt sylemeden, dzeltip syledi. Ca balada bay bar ba? Kk ucukta ss olur mu?alda da crze kaydar? dejet. plak da dolasa ne olacak ki? dediler.

730.Mergedetken bejen kezer. Sallayan elli be kahraman.Cglp tken t klkter Ylp den gl pehlivanlarAydksagandy aydp turat. Ninni gibi syledi. Eptep tudar kebi cok Yakalyp tutar elbisesi yokEt claa taman, plak et yarat,

735.Tolgoy tudar ton cok Bilek grei tutar donu yokTort claa kulugurd imdiden plak reziliKanay tudup cgar? Nasl tutacaz?Cglganna korodop, Yere dtne zlpBiyik-biyik biyler Byk beyler

740.Bilbeee bolup, aytklayt: Bilmemi gibi sylendiAlms-kaann tenegi, Alms Kaann aptal,Caan kaann alda, Byk kaann plaClaa crer cadu ba? plak yaar m?bktayla, kiydirer kerek! ubukla vurarak giydirmek gerek!

745.Kiyim kiybes kanaytkan? Elbise giymez ne yapalm? Margaan aldrgan uuldar Tartma karan oullarCktrtkanna anp, Grete yenmesine sinirlenip,

23

Claa-uul camandayt. plak olu ktlediler.Ana-mna bolbod, ok zaman gemedi,

750.Temir edendi aa tartp, Demir iti ap,Tebeel mald gard. Otlaktaki mal kard.Clds-ookr aygrlu Yldz benekli aygrlTarlan-ookr clk ok benekli ylkKorayd kor taygaga Konurlarn konuru daa

755.Ozo cre berbey kaytt. Doru ilerledi.Olord i mndy bold: Onlarn rengi yleydi:Clds-ookr, tarlan-ookr, Yldz benekli, ok benekli,Uura-ookr, kebis-ookr, Ssl benekli, hal benekli,Bazm-ookr,akal-ookr, Benli benekli, aka benekli

760.Kzr-ookr, kara-ookr, Gz gz benekli, kara benekliKzl-ookr. Kzl benekli,Toguzon aygr malda Doksan aygrl srdenTogus aygr mal Dokuz aygr atMalda ozo gp baad. Srden ne kp karlad

765.Kngta tura turgan Douda bekleyen Togus cak yktu, Dokuz iyi ruhlu Toguzon togus yel Doksan dokuz kvrml Korayd kor taygazna Konurlarn konuru danaTogus aygr uuland. Dokuz aygr yneldi

770.Kni zkk uulanarda, Doruca vadiye yneldiindeOl zkti agatar O nehrin aalarBaj bkn turup kald. Ban ediAygrlu mal bargan aay Aygr srs varnca ararak Anaar bkn agatar artt. Onlara doru eilen aalar artt

775.Ko arkan agaj Sk ormann geri tarafnn aacndanAnaar bkn agatar artt. Onlara doru eilen aalar artt.Ko arkan agaj Sk ormann geri tarafnn aacndanKorkoyo eilip, tura kald. Korkuyla eilerek durdu.Togus aygr mald Dokuz aygr atn

780.Tal-ortoz eerl bolgon, Eyerinin ortasndaki,Eki kler zeilerin ki bronz zengisini

24

Caba tap, cazap salgan, Sk sk balanp, ss olarak taklan,Mn ygen sugup koygon, Gm dizgin geirdi,Ceten kula kara-ookr cedekt Yetmi kula kara benekli dizginli

785.Tarlan-ookr tay ok benekli tayTrt tuygag cerge tiybey Drt trna da yere demedenCoon agat bajla, Yal aacn bayla,aal agat stile Gen fidann styleKorayd taygazna Konur atlarn tayna

790.Uup barp catpay kaytt. Uup varp gitti.Cer-telekey albatz Yeryz halk Altn eerl ookr tayd Altn eyerli benekli tayAla kaykap krp kald. Grdnde hayretler iinde kald.Kiynine ar bolgojn, Arkalarndan baklsa,

795.Odus eki aklu Otuz iki rglak cal tize tkn, rg ucu dizine deen,Ceten eki uyalu Yetmi iki rglKl uyaz torsk tkn, Kl rgs ayaklarn geenCerdi-suud celbizi, Topran suyun ruhu

800.Ceerekeydi balaz Al donlu ceylann yavrusuAk tuygaktu, ak tnyl, Ak trnakl ak dili Cala ceeren clklu Ova ceylan ksraklCalb-ceeren aygr Ate renkli ceylan aygrBatap kpay emdi kaytt. lerleyerek ne kt.

805.Ceti tey ceren aygr Ceylana gibi yedi aygrEeiy barbay kanayt