almanak tÜrk‹ye 2005 gÜvenl‹k sektÖrÜ ve demokrat‹k … · 2019. 4. 3. · 2005...

ALMANAK TÜRK‹YE 2005GÜVENL‹K SEKTÖRÜ

VE DEMOKRAT‹K GÖZET‹M

DCAF - TESEV GÜVENL‹K SEKTÖRÜ ÇALIfiMALARI D‹Z‹S‹ÖZEL YAYIN

ALMANAK TÜRK‹YE 2005GÜVENL‹K SEKTÖRÜ VE DEMOKRAT‹K GÖZET‹M

DCAF - TESEV Güvenlik Sektörü Çal›flmalar› Dizisi Özel Yay›n

TESEV Yay›nlar›ISBN: 975-8112-75-9

Editör: Ümit Cizre

Yay›na Haz›rlayanlar: Volkan Aytar, Z. Selen Artan, S. Mirhan Köro¤lu

Bas›m Yeri: Sena Ofset, 0212 613 38 46

Bu kitab›n tüm haklar› sakl›d›r. Kitab›n hiçbirbölümü,Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler

Vakf›’n›n (TESEV) izni olmadan, hiçbir elektronik veya mekanik formatta ve araçla

(fotokopi, kay›t, bilgi depolama vb.) ço¤alt›lamaz.

COPYRIGHT © MAYIS 2006 TESEV 1. Bask›: May›s 2006

TESEVBANKALAR CADDES‹ N0:2 KAT:3M‹NERVA HAN, KARAKÖY 34425

‹STANBUL TEL:+90.212.292.89.03 PBX

FAX:[email protected]

Bu kitapta yer alan görüfller yazarlara aittir vebir kurum olarak TESEV’in görüflleriyle

bire bir örtüflmeyebilir.

Bu kitab›n yay›mlanmas›nda katk›lar›ndan ötürü Aç›k Toplum Enstitüsü-Türkiye'ye ve TESEV Yüksek Dan›flma Kurulu'na teflekkürü borç biliriz.

ALMANAK TÜRK‹YE 2005GÜVENL‹K SEKTÖRÜ VE DEMOKRAT‹K GÖZET‹M

EditörÜM‹T C‹ZRE

DCAF - TESEV Güvenlik Sektörü Çal›flmalar› Dizisi

Özel Yay›n

7

Türk Silahl› Kuvvetlerinin süre giden siyasal vetoplumsal “a¤›rl›¤›” konusu Türkiye tarihininen önemli ve karmafl›k konular› aras›nda görül-mektedir. Son dönemde de, ülkemizdeki “Sivil-Asker iliflkileri”nin demokratik standartlarlauyum haline gelmesinin gerekti¤i, Avrupa Ko-misyonunun y›ll›k “Türkiye ‹lerleme Raporla-r›”nda da alt› çizilen bir noktad›r. Konunun,Türkiye’nin AB üyelik sürecinin en önemli me-selelerinden biri olaca¤› aflikârd›r. Bunun, siviltoplumun taleplerini temel alarak, hükümet,meclis ve (silahl› kuvvetler, polis, jandarma vedi¤erleri gibi) güvenlik sektörü kurumlar› ara-s›nda sa¤l›kl› bir iflbirli¤iyle gerçeklefltirilebile-ce¤ini düflünebiliriz. Türkiye’deki sivil-askeriliflkilerinin AB standartlar› ve art›k evrenselle-flen demokratik kurallar ile uyum haline getiril-mesinin yan› s›ra, esasl› bir güvenlik sektörü vebürokrasisi reformunun gerçeklefltirilmesi soru-nu, önümüzdeki y›llar (hatta on y›llar) boyuncaTürkiye gündeminin en üst s›ralar›nda yer ala-cakt›r.

Burada alt› çizilmesi gereken bir nokta, güvenliksektörü ve bürokrasisi reformunun, yaln›zca si-vil-asker iliflkilerine de¤il, yurttafl-merkezli birçerçeve içinde tüm iç güvenlik kurumlar›n›nüzerinde demokratik denetim ve gözetim meka-nizmalar› kurulmas› konusuna odaklanmas› ge-rekti¤idir. Konu, “Sivil-Asker iliflkileri” yaklafl›-m›n›n dar ve ço¤u zaman kafa kar›flt›ran çerçe-vesinin d›fl›nda, tüm çeflitlilik ve karmafl›kl›¤›içinde anlafl›lmal›d›r. Ne yaz›k ki Türkiye’de“reform” ve “silahl› kuvvetlerin denetimi” kav-ramlar› bile hâlâ büyük tart›flmalar yaratabil-mektedir. TESEV, hayli politiklefltirilmifl -hattaideolojiklefltirilmifl- bu “zor” konuya so¤ukkan-

l›, nesnel ve bilimsel bir yaklafl›m›n öncüsü ol-may› ve bu sorunlar›n tart›fl›lmas›n›n normal-lefltirilmesine katk›da bulunmay› amaçlamakta-d›r. Tam da bu ba¤lamda, TESEV’in, (TürkiyeCumhuriyeti’nin 20 Kas›m 2003’ten beri kurucuüyesi oldu¤u) Cenevre’deki Silahl› KuvvetlerinDemokratik Denetimi merkeziyle kurdu¤u ifl-birli¤i giderek önemli hale gelmektedir. Nite-kim Avrupa Komisyonunun “2005 Türkiye ‹ler-leme Raporu”nda TESEV ve DCAF’›n ortak ça-l›flmalar›ndan övgüyle bahsedilmektedir. TE-SEV, güvenlik sektörünün demokratik ve sivilgözetimi gündemini ileriye tafl›mak yolunda he-def kitlesi olarak milletvekillerini, medya men-suplar›n› ve sivil toplumu benimsemifltir. Bu çer-çevede, ulusal ve uluslararas› sempozyumlar,TBMM’nin ‹htisas Komisyonlar›nda sunufllar›nyan› s›ra, güvenlik sektörü üzerine güvenilir bel-geler sunmay› ve elefltirel bilgi birikimi olufltur-may› hedefleyen yay›n faaliyetleri yap›lmak-tad›r.

GÜVENL‹K SEKTÖRÜNDEDEMOKRAT‹K AÇILIMLAR PROJES‹

Elinizdeki çal›flma Cumhuriyet tarihinde Gü-venlik Sektörüne1 iliflkin yay›mlanan “ilk” Al-

manak olma özelli¤ini tafl›maktad›r. Bu eser,2005 y›l›n› temel alarak; Güvenlik Sektörü için-de yer alan birimlerin örgütlenme biçimlerini,bilinen ve bilinmeyen çal›flma ilke ve faaliyetle-rini, ba¤l› olduklar› sivil otoriteyi, yasal çerçeveve benimsedikleri temel anlay›fllar›, 17 Aral›k2004’ten bu yana daha sa¤lam bir umuda dönü-flen Avrupa Birli¤ine tam üyelik kapsam›nda ge-çirilen de¤iflimler ve darbo¤azlar› objektif ve gü-venilir bir bilgi ve analiz format›nda sunmakta-d›r. Gözetilen temel amaç, ülkemizde kurmakistedi¤imiz demokratik siyasal gelece¤in tasar›-m›na yönelik olarak tehdit, savunma, güvensiz-lik ve güvenlik konular›nda fliddetle ihtiyaç duy-du¤umuz kamusal bilgiyi sunarak, bu konulara

iliflkin ilgi ve duyarl›l›¤› kamç›lamak ve düzeyli

bir tart›flma ortam›n›n oluflmas›na hizmet etmek-tir.

Bu Almanak’ta, Silahl› Kuvvetlerin Kara, Hava,Deniz ve Jandarmadan oluflan dört kuvveti, Po-lis, Sahil Güvenlik Komutanl›¤›, Polis ve Jandar-ma ‹stihbarat örgütleri ve Özel Harekât Birimle-ri, Milli ‹stihbarat Teflkilat›, Milli Güvenlik Ku-rulu, Yasama ve Yürütmenin güvenlikle ilgili fa-aliyetleri, Askeri Yarg›, Köy Korucular›, ÖzelGüvenlik, Sivil Toplum-Güvenlik ve Medya-Güvenlik ba¤lant›s›, konular›n uzmanlar› tara-f›ndan objektif veriler temelinde, siyasetle, ta-

rihle, sosyal geliflme ve uluslararas› konjonktürleba¤lant›land›r›lan dinamik ve analitik bir çerçe-vede incelenmektedir. ‹ncelenen temalar›n dahadetayl› bir aç›l›m› flöyle özetlenebilir: iç ve d›flgüvenlik birimlerinin 2005 y›l› itibar›yla yetki-leri, ifllevleri, k›sa tarihsel geçmiflleri, dokular›nayedirilen tehdit anlay›fllar›, ifllevlerindeki dönü-flümler, sorumlu olduklar› üst kurumlar, örgüt-lenme mant›¤›, uygulamalarda gözlemlenen te-mel trendler/geliflmeler, dünya konjonktürü ileba¤lant›lar, AB uyum sürecinde geçirilen yasa-lar, sonuçlar ve sorunlar.

Almanak’›n tafl›d›¤› anlam ve a¤›rl›¤›, önce kap-sad›¤› alan itibar›yla, yani “Güvenlik Sektörü”kavram› üzerinden aç›klamak gerek. Bu kavram,So¤uk Savafl›n ard›ndan güvenli¤e iliflkin iki anageliflme sonucu ortaya ç›km›flt›r. Birinci olarak,1994’te Birleflmifl Milletler Kalk›nma Progra-m›’n›n (UNDP) yay›mlad›¤› ‹nsani Geliflme Ra-poru ilk kez, bir co¤rafyada güvensizli¤in ve do-lay›s›yla güvenli¤in yaln›zca askeri nitelikte ve

üniforma, silah ve askeri araç-gereç tafl›yan bi-

rimlerce karfl›lanan bir ihtiyaç ve süreç olmad›¤›-n› kaydederek askeri mülahazalar›n tamamend›fl›nda yer alan insani güvenlik bak›fl aç›s›n› veboyutunu getirdi. Ba¤lant›l› ve ikinci olarak da,“güvensizli¤in” ve “güvenli¤in” daha genifl yo-

rumlanmas› ihtiyac› aç›kça görülmeye baflland›.

‹nsani güvenlik, ülkelerin yaln›zca askeri/sertgüvenli¤e de¤il, özellikle ça¤dafl siyasal sözlükte“az›nl›klar” olarak ifade edilen insan topluluk-lar› da dâhil vatandafllar›n›n tümünün yaflamkalitesini, özgürlü¤ünü, yoksulluk, yoksunlukve fliddetten korunmas›n› -yani mevcut güvenlikyap›lar›n›n bu amaçlar do¤rultusunda yeniden

8

G‹R‹fi YA DA “‹TAAT” KÜLTÜRÜ YER‹NE B‹L‹MSEL “‹T‹RAF” VE “‹T‹RAZ”

Ümit Cizre*

* Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

1 Güvenlik Sektörü; kuvvet kullanmaya, kuvvet kullan›m› için emir vermeye veya kuvvet

kullan›m› tehdidinde bulunmaya yasal olarak yetkili birimleri içerir. Devletin, devlet alt›

topluluklar›n ve vatandafllar›n güvenli¤ini sa¤lamaya yönelik olarak demokratik sivil de-

netim alt›nda ve iyi yönetiflim (good governance) ilkelerine uyan bir biçimde “ toplu-

muna” düzenli olarak hesap vererek ve fleffafl›¤›n› sürdürerek faaliyet gösterir.

düflünülerek yap›land›r›lmas›n›- öngören birkavram. Kavram, meflru kuvvet kullanma ya dakullanma tehdidinde bulunma yetkisine sahipolan devletin ya da devletin tescil etti¤i özel bi-rimlerin, kamu güvenli¤ini yaln›zca askeri de¤ilaskeri olmayan boyutlar› da gözeterek korumas›gere¤inin alt›n› çizmektedir.

1990’l› y›llar›n› iç tehditlere karfl› giderek askeri-leflen bir mant›kla savaflarak geçiren ve güvenlikpolitikalar›na “seçilmifl”leri, ilgili aktörleri, siviltoplum ve medya örgütlerini dâhil etmekten ka-ç›nan bir ülke olarak Türkiye, bu yeni ak›mlar›nve sürecin d›fl›nda kald›. So¤uk Savafl dönemigüvenlik anlay›fl›n›n sistematik bir biçimde “ye-

niden icat edilmesi,” statükonun yeniden üretil-mesine ve silahl› kuvvetlerin rejimin muhaf›zl›-¤› rolünü meflrulaflt›rmas›na katk› sa¤lad›. Yafla-m›n hemen her alan›n›n güvenliklefltirilmesiniilk önceli¤i yaparak, siyasal korkular›n yerineinsan haklar›n›, yaflam seviyesini ve kalitesini,huzur ve güvenli¤ini yerlefltiremedi. Meflru flid-det kullanma yetkisini ve güvenlik sektörününihtiyaç duydu¤u gizlilik ilkesini suistimal etme-den onurlu yaflam›, demokratikleflme sorunlar›-n› ve hukuk devleti güvencelerini en bafl derdiyapan bir güvenlik anlay›fl›n› oturtamad›.

Bütün bunlar gerçek. Ancak, henüz tamamlan-mam›fl bir Avrupa Birli¤ine girifl projesinin “ol-mazsa olmaz” koflullar›ndan en önemlisi olarakgüvenlik teflkilat› bir yandan askeri gücün vemant›¤›n egemenli¤ine dayanan eski miras›n›sürdürürken, bir yandan da maddi dünyan›nüretti¤i yeni tehditlere ça¤dafl bir yap›lanma vezihniyetle cevap verme sorununu çözmek zorun-da. ‹flte, tam da bu nedenle, elinizdeki Almanak,sundu¤u objektif bilgi ve bilimsel “itiraf”larla,güvenlik ortam›m›z› da sarmalayan “itaat” kül-türünün yerine bilimsel bilgiden kaynaklanansorgulay›c› bir “itiraz” kültürünü yerlefltirmeyiamaçlayan bir yay›n olarak okuyucuyla “zama-n›nda” bulufluyor.

Güvenlik birimlerinde reformdan neyi anl›yo-ruz? Bu Almanak ne tür bir de¤iflimin bafllamas›-na önayak olabilir? Ça¤›m›z›n güvenli¤e kazan-d›rd›¤› yeni anlam ve de¤iflimleri iki alana in-

dirgeyebiliriz. Birincisi yukar›da sözünü etti¤i-miz yepyeni tehditlerle, suç unsurlar›yla, örgüt-leriyle ve fliddetiyle savaflmak zorunda kalan po-lisin, silahl› kuvvetlerin, jandarman›n ve istih-barat birimlerinin yeni koflullar alt›nda etkinli-¤ini sa¤lamak olarak de¤erlendirilebilir. Etkin-lik sorununu çözerken, birimlerin aralar›ndakigörev bölüflümünde rekabete ve birinin öbürüaleyhine üstünlü¤üne yol açacak düzenlemelereyol açmamak esas olmal›d›r. Türkiye’de ise jan-darma ve polis aras›ndaki k›s›r çekiflmeyi “Jan-darma Teflkilat›” ve “Polis”i anlatan bölümlerdeizlemek mümkün. Bu husus Güvenlik sektörün-deki demokratik dönüflümlerin temel ilkelerin-den biri olmaktad›r.

Okuyucu aç›s›ndan ikinci ve as›l önemli reformalan›, teknik olmayan düflünce ve kavray›fllarailiflkin alandaki dönüflümdür. Çünkü as›l imaedilen üst gerçek fludur: güvenli¤i sa¤lamaklayükümlü kurumlar›, “güvenlik” kavram›n›n an-lam›nda ve ona paralel yürüyen kamu felsefele-rinde, yaflam biçimlerinde, demokrasi anlay›fl›n-da ve maddi dünyada oluflan de¤iflimlerden veortaya ç›kan yeni e¤ilimlerden soyutlayarak “›s-lah” etmeye çal›flmak beyhude bir gayrettir. Bugayretin ad› olsa olsa “fiziki modernleflme”dir.Aslolan, iki cephede birden eflzamanl› olarak sa-vafl vermektir, kurumlar üzerinde çal›fl›larak biryandan daha etkin ve sonuç getirir bir güvenlikyap›lanmas›na gidilirken, di¤er yandan tüm bufaaliyetler daha genifl ve kapsay›c› bir zihinselproje olarak toptan bir demokratikleflme ve bar›flçerçevesi içine oturtulmak zorundad›r. Dolay›-s›yla aslolan, içinde yaflad›¤›m›z s›cak çat›flmaortam›nda, bu ülkenin güvenlik yelpazesinin nepahas›na olursa olsun güçlü k›l›nmas› olmay›p,ça¤dafl demokratik önceliklerle bütünleflmifl birbiçimde güçlü k›l›nmas›d›r. Çünkü gelinen nok-tada “güvenlik”in anlam› budur.

Güvenli¤in kendisinde yani güvenlik anlay›fl›n-da meydana gelen de¤iflimleri ve tart›flmalar› iz-leyen, alana iliflkin bilgi birikimlerini artt›raraksektörde düflünsel düzeltmeler yap›lmas›n› vereformlar uygulanabilmesini gündeme getirebi-len duyarl› bir kamuoyuna ihtiyaç var. Bu

9

Almanak, objektif bilgi ile analitik bak›fl aç›s›n›harmanlayan perspektifiyle önemli bir bafllang›-c› temsil etmektedir: bilgi yayma zincirine bilgi-yi tüketerek eriflildi¤ine göre, araflt›rmac›lar,parlamenterler, düflünce kurulufllar›, ilgili va-tandafllar, medyan›n güvenlik yazarlar›, konuüzerinde tez, ödev, rapor, kitap ve makale yaz-mak isteyecek ö¤renciler, bizzatihi güvenlik bel-

le¤ini diri tutan kaynaklar› oluflturacak aktörler-dir. Aç›k, net, objektif ve analitik bilgi kaynakla-r›na ulaflamazlarsa, oluflturacaklar› kaynak gü-venilir olmayacakt›r. Almanak’›n ampirik dünyaile analitik düflünceyi birlefltiren özelli¤i bu ihti-yaca cevap vermeyi hedeflemektedir.

Demokratik Sivil Denetim

Almanak’›n çok önemli bir boyutu daha var:flimdiye dek, yaln›zca profesyonel kadrolar›n uz-manl›k alan›na girdi¤i varsay›lan ve s›radan va-tandafllar›n hakk›nda bilgi edinmeyi ak›llar›nabile getirmeyece¤i güvenlik örgütleri yelpazesi-ni ve onlar›n kritik konulardaki faaliyetleriniiçeren “Pandoran›n kutusunu” demokratik bir si-

vil denetimin haz›rl›k aya¤›n› oluflturmak ama-c›yla açmaktad›r.

Güvenlik yelpazesi ya da sektörü üzerinde de-mokratik bir sivil denetim günümüzde iki temelde¤ere dayanmaktad›r: hesap verebilirlik ve flef-

fafl›k. Bu ilkeler, güvenli¤in kendisinin, araçpolitikalar›n›n ve uygulay›c› camian›n dayand›-¤› siyaset felsefelerinin, maddi koflullar›n itme-siyle dönüflmesi sonucunda belirdi. So¤uk Savaflboyunca, güvenli¤e dair geleneksel ak›l, bu ko-nuda toplumun görüfllerini s›¤, bilgisiz, güvenil-mez ve iniflli ç›k›fll› bulur ve güvenlikten sorum-lu birimlerin denetimini parlamentolara ve yü-rütmelere b›rakmakla yetinirken, son 20 y›ldade¤iflen dünya gerçekleri, özgürlük-refah-gü-venli¤in oluflturdu¤u üçgenin yaflama geçiril-mesinde toplum ve vatandafl merkezli yeni aç›-l›mlar ve reformlar› bafllatt›. Kamu felsefelerineyeni bir bilinç, fark›ndal›k ve duyarl›l›k hakimoldu. Prof. Anthony Forster’›n deyimiyle “top-lumsal gruplar›n tehdit olarak nitelendirdi¤iunsurlar›n söylemle kurulma sürecinin giderek

daha da fark›na var›ld›” ve “kimin kimin güven-li¤ini” korudu¤u konusunda sorgulay›c› bir has-sasiyet olufltu.

Tehdit, savunma ve güvenlik politikalar›n›noluflturulmas›nda sivil toplumun, parlamento-nun ve medyan›n daha etkin bir rol oynamas›durumunda, yani fleffafl›¤›n gerçekleflti¤i ve he-sap verme kanallar›n›n aç›k tutuldu¤u bir du-rumda, sektörün gizlilik perdesi arkas›nda olufl-turabilece¤i devasa harcamalar›n, baflvurabilece-¤i hukuk d›fl› uygulamalar›n, gereksiz fliddetinve yolsuzluklar›n görünürleflece¤i anlafl›ld›. Gü-venlik Sektörü alan›n›n en yetkin araflt›rmac›la-r›ndan Prof. Robin Luckham’›n tespitiyle, “de-mokratik denetim” sorunu, yaln›zca askeri ve as-keri olmayan birimler üzerinde sivil denetimiyerlefltirmek de¤il, sivil demokratik yönetiminformalitelerinin gerisinde askeri politikalar›n›srarl› varl›¤›na son vermek amac›yla hesap ver-me gelene¤ini bafllatmakt›r.

Hemen hemen tüm uluslararas› örgütler (Avru-pa Birli¤i, NATO, Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤iTeflkilat›, Birleflmifl Milletler Kalk›nma Progra-m›, Avrupa Konseyi, Uluslararas› Para Fonu veDünya Bankas› gibi) Bat›n›n d›fl politika amaç veç›karlar›n› yükseltmek niyetiyle de olsa, dene-timsiz militerleflen ve insani güvenli¤i ihlal edenülkelerin gerek iç politikalar›nda gerekse bölge-sel ve küresel ölçekte istikrars›zl›¤a neden oldu-¤unu ve kendi ülkelerindeki iktisadi geliflmeyidumura u¤ratt›klar›n› globalleflmenin zorlama-s›yla keflfederek, muhatap ald›klar› -özelliklebu kurulufllara üyelik aflamas›nda olan ya da kre-di talep eden- ülkelere güvenlik sektörlerindeyeniden yap›lanmay› bir koflul olarak ileri sür-meye bafllad›lar. Bu yeniden yap›lanman›n ol-mazsa olmaz koflulu sektörün, yukar›da açmayaçal›flt›¤›m›z fleffafl›k ilkesi do¤rultusunda, bilgive ilgi sahibi olarak duyarl›l›klar›n› yükseltençok merkezli sivil aktörlerin sorgulama ve tart›fl-malar›na aç›lmas›d›r.

Almanak içerdi¤i bilgi ve analizleri yeni bir oku-ma yapaca¤›n› umdu¤umuz bir güvenlik tüketi-cisine sunarken, flimdiye dek “asker-sivil iliflkile-ri” ad›yla tan›mlanan ve askerlerin lehine tecelli

10

eden bir dengesizli¤i yans›tt›¤› için iliflki sözcü-¤ü ile aç›klanmas› güç olan dar alan› terketmek-te. Onun yerine hem askeri nitelikli tehditlerikarfl›layan, hem de “askeri olmayan” güvensiz-likleri gidermeye programlanan birimleri dekapsayan daha genifl bir kavram›, “GüvenlikYelpazesini/Sektörünü,” eski deyimiyle “Güven-lik Teflkilat›n›” yerlefltirmektedir.

Silahl› kuvvetlerimizin siyasette iflgal etti¤i be-lirleyici konumdan dolay› d›fl güvenlik kadar içgüvenlikte de baflat rol oynad›¤› gerçe¤ini kabuletsek bile, önümüzdeki y›llarda “sivil-asker ilifl-kileri” meselesine ek olarak bu yeni ve kapsaml›kavram›n gündemimizi fazlas›yla iflgal edece¤i-ni düflünmeliyiz. Çünkü Türkiye, bir yandan,Avrupa Birli¤ine tam üyelik nedeniyle askerinrolünü ciddi bir biçimde daraltma taahhüdünegirmifltir. Öte yandan da, yoksulluk ve yoksunlu-¤un, düflünce özgürlü¤ünü tehlikeye sokan yak-lafl›mlar›n, kitlesel/zorlama göçün, etnik ve din-sel kimlik politikalar›n›n çat›flmac› boyutunun,örgütlü suçlar›n, insan ticaretinin, kad›n ve ço-cuklar›n istismar›n›n al›fl›lagelmifl askeri de¤er-ler, beceri ve inanç sistemi ile halledilebilmesizaten mümkün de¤ildir. Sivil siyaset kurum veaktörlerinin ve askeri olmayan güvenlik kurum-lar›n›n devreye girmesi gerekecektir. Bu neden-ledir ki TESEV, Güvenlik Sektörü Almanak’lar›-n› her y›l yay›mlamak için büyük bir çaba sarfetmeye kararl›d›r.

Bu durum, sivil siyaset s›n›f› aç›s›ndan, ken-disine duydu¤u güveni, sorun çözebilmeyetene¤ini ve toplumun kaderini etkileme kapa-sitesini yeniden kazanmas› için de bir f›rsat olufl-turacakt›r. Bu noktada, vurgulanmas› gerekenen kritik husus flu: Silahl› Kuvvetlerin siyasetteoynad›¤› a¤›rl›kl› rol, Türkiye’de yap›flkan vekal›c› bir hale dönüflen “zay›f sivil siyaset”le bir-likte baflta polis olmak üzere askeri olmayangüvenlik birimlerinin de zaafiyetini besleyen birdamard›r. Bu rolün geriye çekilebilmesi henüzgeçerlik kazanmasa da, uzun vadede siyasets›n›f›n› damar sertli¤inden kurtararak, güven-li¤i sa¤layan kurumlarla birlikte siyasal etkinlikboyutuna geçmesini sa¤layacak bir araçt›r.

Son olarak, Almanak, demokratik sivil denetimilkesine yeni bir anlam zenginli¤i ya da boyutukatmaktad›r: asker-sivil, ya da polis-J‹TEM-M‹T vb. birimlerle sivil toplum-s›radan vatan-dafl-medya-milletvekili cenah› aras›ndaki ba¤-lant› basit bir alt-üst, tabiyet-hâkimiyet meselesiolmaktan ç›kmaktad›r. Çok say›daki sivil odakve güvenlik sektörünün askeri ve askeri olmayanbirimleri aras›nda eflit ve dinamik bir bilgilenmeyolunu açarak dil birli¤ini, ayn› “eda” ve güven-le tart›flmay› ve sivil ve askeri erklerin birbirinegüvensizli¤inden kaynaklanan husumet veçekiflmenin yerine verimli bir iflbirli¤ini yerlefl-tirmek düflüncesini yans›tmaktad›r.

Sonuç olarak Almanak, bir ilk hedefi yakalamakistiyor: güvenlik kurumlar› üzerindeki gölge ves›r perdesini aralayarak bilgiyi güvenilir bir bi-çimde ve her kesime sunmak ve bu bilginin, uz-man ya da s›radan, iç ya da d›fl tüketicilerini veyorumcular›n› yaratmak ve beslemek. Buna, bil-giyi yayarak yaln›zca görüneni de¤il görünme-yen iktidar iliflkilerini ve dinamiklerini görünürk›larak güvenli¤i demokratiklefltirmek ve say-damlaflt›rmak da denebilir. Asker-siyaset ba¤-lant›s› alan›nda yapt›¤› çal›flmalarla yeni ufuklaraçm›fl Prof. Peter Feaver’›n ünlü “paradoks”unualan›m›za uyarlayarak bitirmek uygun olacak:Güvenlik bürokrasisinin sa¤lad›¤› güvenli¤e,e¤er bu yelpazeye karfl› da güvenli¤imiz varsaevet diyoruz.

11

Tarihsel Arka Plan

Askerî ve sivil otorite iliflkileri, Türkiye siyasi sis-teminin demokratik yönetiflim aç›s›ndan yeni-den düzenlenmeye ihtiyaç duyulan en önemliboyutunu oluflturmaktad›r. Sorunun kayna¤›n-da, askerî bürokrasiye devlet içinde özerk ve de-netime kapal› bir alan öngörerek cumhuriyetinasli sahibi s›fat›n›n yüklenmesi, k›sacas› siyaseteyönelik denetleyici ve icrac› ifllevler üstlenmesinisa¤layan bir devlet iktidar› anlay›fl› yatmaktad›r.‹kinci Meflrutiyet dönemine uzanan bu kavray›fl,siyasal iktidar (parlamento kaynakl› iktidar) ileaskerî bürokrasinin faaliyet ve yetki alanlar› ara-s›nda kal›c› bir ayr›flmaya, ya da Türkiye siyase-tinde sars›c› etkilere sahip bir fay hatt›na yol aç-m›flt›r. Askerî bürokrasiyi devlet içinde özerk biriktidar alan›na yerlefltiren bu gelenek, onu askerîalan›n d›fl›nda yer alan, uluslararas› iliflkilerdene¤itim ve temel haklara kadar uzanan iç siyaseteiliflkin birçok konuda rol ve söz sahibi yapm›flt›r.Bu model ile ça¤›m›z›n demokratik yönetiflimanlay›fl›n› birlefltirmek, Türk siyasetinin en haya-ti sorunlar›ndan birisini oluflturmaktad›r.

Türkiye’de Askeriye, Milli Güvenlik Kurulu(MGK) ve medya arac›l›¤›yla siyasette, vak›flarve Ordu Yard›mlaflma Kurumu (OYAK) arac›l›-¤›yla sanayi ve ticarette, askerî yarg› yoluyla dayarg›da aktif roller üstlenmifl bulunmaktad›r.Mevcut durumda, zorunlu askerlik, sivil de-mokratik bir kültür yerine askerî de¤erleri ve bude¤erleri flekillendiren bir laiklik ve milliyetçi-lik anlay›fl›n› toplumsallaflt›rmakta, askerî har-camalar üzerinde parlamenter denetim tam ola-

rak oluflturulamamaktad›r. Dolay›s›yla, AvrupaBirli¤i (AB) üyelik sürecinde, Türk Silahl› Kuv-vetlerinin (TSK) statüsünün ve ifllevlerinin de-mokratiklefltirilmesi, önemli sat›rbafllar›ndanbiri olarak durmaktad›r.

Türkiye’nin Aral›k 1999’da aday ülke statüsünükazanmas›yla bafllayan AB reform sürecinde ger-çeklefltirilen düzenlemelerle ve özellikle YedinciAB Uyum Paketiyle, MGK’ya hükûmetin üzerin-de yürütme yetkileri tan›yan 1982 Anayasas›’n›n118. maddesinde ve 2945 say›l› MGK ve MGK Ge-nel Sekreterli¤i Kanunu’nda köklü de¤ifliklikleryap›ld›. Bu düzenlemelerle MGK, 1961 Anayasa-s›’nda öngörüldü¤ü gibi, hükûmete “milli gü-venlik siyasetinin tespiti ve uygulanmas› ile ilgi-li konularda tavsiye kararlar›” alan bir dan›flmaorgan› olarak tan›mland›. Bu dönemde gerçek-lefltirilen yasal de¤ifliklikler sonucunda:

• Yüksekö¤retim Kurulu (YÖK), Türkiye Rad-yo ve Televizyon Kurumu (TRT) ve DevletGüvenlik Mahkemelerine (DGM) asker üyeatanmas› uygulamas›na son verildi.

• Ço¤unluk usulüyle karar alan MGK’da sivilüye say›s› asker say›s›n›n üzerine ç›kar›ld›.

• MGK Genel Sekreteri ilk kez asker olmayan-lar aras›ndan atand›.

• 28 fiubat sürecinde aktif bir psikolojik savaflplanlamas› ortaya koyan MGK Psikolojik Ha-rekât Baflkanl›¤› tasfiye edilerek ifllevleri Bafl-bakanl›¤a aktar›ld›.

• Askerî mallar›n denetimi de Say›fltay deneti-mi kapsam›na al›nd›.

• Baz› askerî hastanelerin at›l kapasitesinin de-¤erlendirilmesi amac›yla belli oranda sivil

12

TÜRK‹YE BÜYÜK M‹LLET MECL‹S‹

Ahmet Y›ld›z*

* Dr., Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Araflt›rma Merkezi.

hasta kabul etmesine iliflkin yasal düzenlemeyap›ld›.

• Gülhane Askerî T›p Akademisi ile ilifli¤i kesi-len ö¤rencilerin di¤er t›p fakültelerine geçiflyapabilmelerine imkân sa¤land›.

• Askerî yasak bölgelerin, Genelkurmay Bafl-kanl›¤›n›n tensibiyle turistik amaçl› kullan›-m› mümkün hale getirildi.

• Özel güvenlik hizmetleri yeniden düzenlendi.

• 5201 say›l› Harp Araç ve Gereçleri ile Silah,Mühimmat ve Patlay›c› Madde Üreten Sana-yi Kurulufllar›n›n Denetimi Hakk›nda Ka-nun’la, özel ve kamu sektöründe harp silah vemühimmat› yap›m›yla u¤raflan tüm sanayikurulufllar›n› kapsayan ve bunlar›n denetimetabi tutulmas›n› sa¤layan yeni bir düzenlemegetirildi.

• Belki de Cumhuriyet tarihinde ilk defa, 2004y›l›nda savunma harcamalar›na ayr›lan payen büyük bütçe kalemi olmaktan ç›karak Mil-li E¤itim Bakanl›¤›n›n (MEB) bütçesinin al-t›nda yer ald›. Bu durum 2005 bütçesi için degeçerlidir.

Genel olarak bak›ld›¤›nda, bu dönemde gerçek-lefltirilen ve ordunun devlet alan› içindeki özerkkonumunu daraltan yasal reformlar, sivil otori-tenin üstünlü¤ünün tesisi için yaln›zca bafllang›çad›mlar› olarak nitelenebilir. Bu reformlar›ngerçeklefltirilmesinde çeflitli faktörler etkili ol-mufl olmakla birlikte, yasal süreçteki de¤ifliklik-lerin gerçekleflebilmesi büyük ölçüde AB süreci-nin gerekleriyle iliflkili olmufltur.

Yasama organ›, parlamento gözetimini ve dene-timini, güvenlik sektörünü ve güvenlik sektörü-ne mensup çal›flanlar›n yetkilerini tan›mlayanve düzenleyen yasalar› yaparak ve ilgili bütçetahsisat›n› onaylayarak yerine getirir. Bu çal›fl-mada, 22. Dönem 3. Yasama Y›l›’nda1 (1 Ekim2004–30 Eylül 2005) güvenlik sektörünün parla-menter gözetim ve denetimi aç›s›ndan anlaml›etkiler do¤uran yasalar ile kullan›lan denetimyollar› ele al›nacak, Milli Savunma Komisyonu-nun ifllevi, yetkileri ve üye yap›s› de¤erlendirile-rek, savunma bütçesinin haz›rlanmas› ve onay-lanmas› sürecinde bu komisyon ile Plan ve Bütçe

Komisyonunun rolü incelenecektir. Parlamen-tonun güvenlik sektörünün gözetim ve deneti-minde ve güvenlik siyasetinin belirlenmesindeoynad›¤› rol saptanarak, Türkiye’nin demokra-tikleflme sürecine katk›da bulunan bir de¤iflimiçinde olup olmad›¤›na dikkat çekilecektir. Bunaek olarak, güvenlik sektörünün asker -TSK vejandarma- ve asker olmayan kesimler -emniyetve bir ölçüde istihbarat- üzerinde varolan parla-menter gözetim ve denetimin ulaflt›¤› düzey in-celenecektir.

Yasama Organ›, Savunma ve Güvenlik

Güvenlik sektörünün parlamenter gözetim vedenetimi aç›s›ndan, münhas›ran devlet güvenli-¤inin öne ç›kar›lmas› ve ulusal güvenli¤in debuna göre tan›mlanmas› yerine, ça¤dafl güvenlikanlay›fl›ndaki dönüflüme bakarak, yani bireyselve toplumsal güvenli¤i (insan güvenli¤i) öne ç›-karan bir anlay›fl› esas alarak konumuza iliflkinnas›l bir durum tespiti yap›labilir?

Yasama organ› olarak TBMM’nin durumunu buaç›dan de¤erlendirdi¤imizde karfl›m›za ç›kantablo, afla¤›da s›ralanan parametreler aç›s›ndanflöyle görünmektedir:

Parlamento, Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’ni

(MGSB) Tart›fl›p Onaylamakta M›d›r?

Milli Savunma Bakanl›¤›n›n internet sitesinin“S›kça Sorulan Sorular” bölümünde, milli gü-venlik kavram› flu flekilde tan›mlanmaktad›r:“Devletin anayasal düzeninin, milli varl›¤›n›nve bütünlü¤ünün milletleraras› alanda siyasi,sosyal, kültürel ve ekonomik dâhil bütün men-faatlerinin ve ahdi hukukunun her türlü d›fl veiç tehditlere karfl› korunmas› ve kollanmas›n›ifade eder.”2 Siyaset alan›n›n tamam›n› kuflata-cak flekilde tan›mlanan milli güvenli¤in nas›l

13

1 Türkiye Büyük Millet Meclis (TBMM) ‹ç Tüzü¤ü Madde 1: “Yasama dönemi, Türkiye Büyük

Millet Meclisi’nin iki milletvekili genel seçimi aras›ndaki süre olup, bu süre, Anayasa

uyar›nca uzat›lmad›¤› veya seçimler yenilenmedi¤i takdirde befl y›ld›r. Yasama y›l›, 1

Ekim’de bafllay›p 30 Eylül’de sona eren süredir.” Bkz. TBMM Kanunlar ve Kararlar Mü-

dürlü¤ü, Türkiye Cumhuriyeti Anayasas› ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ‹çtüzü¤ü

(Ankara, 2005), s. 17. TBMM ‹çtüzü¤üne flu adresten de eriflilebilir:

<http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm>.

2 Bkz. <http://www.mgk.gov.tr/sss.html>, [Eriflim Tarihi: 01.02.2006].

sa¤lanaca¤›na iliflkin stratejiyi ifade eden bu bel-ge, MGK’n›n karar› olarak Bakanlar Kurulunatavsiye edilmekte, orada kabul edildikten sonraise hukuki aç›dan Bakanlar Kurulu Karar› nite-li¤ini tafl›maktad›r. Milli Güvenlik Siyaseti Bel-gesi (MGSB) (K›rm›z› Kitap/Kod), gizlilik dere-celi bir devlet belgesi olarak de¤erlendirildi¤iiçin, TBMM üyelerinin bilgisine sunulmamak-tad›r.3 Uygulanmas›ndan Bakanlar Kurulununsorumlu oldu¤u belgeye kamuoyunda atfedilenönem ve bu belgenin 28 fiubat sürecinde görül-dü¤ü gibi, temel iç ve d›fl tehditleri tan›mlayanbir belge olarak siyaset alan›n› belirleyici birözelli¤e sahip olmas›, belgenin s›radan bir Ba-kanlar Kurulu Karar› niteli¤ini tafl›man›n öte-sinde bir öneme sahip oldu¤unu göstermektedir. Güvenlik kavram›n›n tart›fl›lmas› ve buna ilifl-kin parametrelerin belirlenmesinde, bilhassaMGSB’nin oluflturulmas›nda ve uygulanmas›n›ndenetiminde parlamentonun herhangi bir rolüoldu¤u söylenemez.

Askerî Harcamalar TBMM Taraf›ndan

Denetlenebilmekte Midir?

Askerî mallar›n denetlenmesinde bu yasama dö-neminde radikal bir ad›m at›lm›fl, 30.07.2003 ta-rihli ve 4963 say›l› Kanun’la, “gizli” tutulmas›kayd›yla bu denetimin TBMM ad›na görev ya-pan Say›fltay taraf›ndan yap›lmas› öngörülmüfl-tür.4 Anayasa’n›n 160 ve 832 say›l› Say›fltay Ka-nunu’nun 1. ve 28. maddelerine göre: “Say›fltay,merkezi yönetim bütçesi kapsam›ndaki kamuidareleri ile sosyal güvenlik kurumlar›n›n bütüngelir-giderleri ile mallar›n› TBMM ad›na denet-lemek ve sorumlular›n hesap ve ifllemlerini ke-sin hükme ba¤lamak ve kanunlarla verilen ince-leme, denetleme ve hükme ba¤lama ifllerini yap-makla görevlidir.” Mevcut durumda, askeriye debu hükme dâhildir. Askeriyenin de her türlü ge-lir-gider (harcama) ve mallar› Say›fltay deneti-

mine tabidir. Ayn› amaca dönük olarak,07.05.2004 tarihli ve 5170 say›l› Kanun’un 10.maddesi ile, Anayasa’n›n 160. maddesinde yeralan ve askerî mallar›n denetimine istisna tan›-yan hüküm kald›r›lm›flt›r. Ancak bu husus he-nüz Say›fltay Kanunu’na yans›mam›fl, Ek 12’ninöngördü¤ü yönetmelik de, an›lan hükümde sa-y›lan kurumlar aras›nda mutabakat sa¤lanama-d›¤› için, ç›kar›lamam›flt›r. Bu de¤iflikli¤i içere-cek yeni Say›fltay Kanunu tasar›s›n›n haz›rl›kla-r› sürdürülmektedir.

Savunma Bütçesinin Haz›rlanmas› ve

Onaylanmas› Sürecinde Parlamento Genel

Kurulunun ve Komisyonlar›n Rolü Nedir? TBMM

Milli Savunma Komisyonunun Yetki ve

Kapasitesi, Savunma ve Güvenlik Politikalar›n›

Etkileyebilecek Düzeyde Midir?

TSK’n›n y›ll›k bütçesinin incelenmesi ve harca-malar›n›n k›s›lmas› temel olarak TBMM BütçePlan Komisyonuna ait bir sorumluluktur. Ancaky›llar içinde parlamenterler, askerî konular› Ge-nelkurmayla hükûmete b›rakma yolunu seçmifl-ler ve bu konuda hükûmet taraf›ndan sunulanbütçe tasar›s›nda aktar›lan bilgi ile ve Milli Sa-vunma Bakan›n›n bütçeyi takdim konuflmas›ylayetinmeyi tercih etmifllerdir. Askerî konularda,Milli Savunma Bakanl›¤› (MSB) taraf›ndan ko-misyon üyelerine dönük teknik düzeyde yeterlibir bilgi sunumu yap›lmad›¤› ya da buna dönükbir talep de bulunmad›¤› için, savunma bütçele-ri bir paket olarak gelip, hemen hiçbir de¤iflikli-¤e u¤ramadan en rahat onay gören bütçe kale-mini oluflturmufltur.

Mevcut Milli Savunma Komisyonu, TBMM Ge-nel Kurulunun 19.10.2004 tarihli 7. birleflimindeyap›lan üye seçimi ile oluflmufl ve 19.10.2004 tari-hinde yap›lan baflkan, baflkan vekili, sözcü ve kâ-tip seçimi ile göreve bafllam›flt›r. ‹lki 27 Nisan1920’de Müdafaa-i Milliye ad›yla kurulan MilliSavunma Komisyonu, TBMM ‹ç Tüzü¤ü’nün 20.maddesinde belirtilen daimi ihtisas komisyonla-r›ndan biridir.

24 üyeli Savunma Komisyonunda 16 Adalet veKalk›nma Partisi (AKP), 8 Cumhuriyet Halk

14

3 a.g.e.

4 Bkz. 21.2.1967 tarihli ve 832 say›l› Say›fltay Kanunu Ek Madde 12 (Ek: 30.7.2003–4963/7

md.): “ Silâhl› Kuvvetlerin elinde bulunan Devlet mallar›n›n denetlenmesi, millî savun-

ma hizmetlerinin gerektirdi¤i gizlilik esaslar›na uygun olarak yap›l›r. Bu denetimin yap›l-

mas›na iliflkin esas ve usuller, Genelkurmay Baflkanl›¤›’n›n ve Say›fltay’›n görüflü al›n-

mak suretiyle Millî Savunma Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanarak Bakanlar Kurulunca

kabul edilen “G‹ZL‹” gizlilik dereceli bir yönetmelikle düzenlenir.”

Partisi (CHP) temsilcisi bulunmaktad›r. Üyeler-den yaln›zca ‹nci Özdemir (AKP, ‹stanbul, baba-s› asker) kad›n, di¤erleri erkektir. Komisyonüyelerinden Vahit Erdem (AKP, K›r›kkale) eskiSavunma Sanayi Müsteflar›d›r. Komisyonun ilkbaflkan› olarak 3 Aral›k 2002 tarihinde bu göre-ve seçilen AKP Aksaray milletvekili RamazanToprak, Yüksek Askerî fiûra (YAfi) karar›yla or-dudan tarh edilmifl eski bir subay olmas› hususu-nun medyaya yans›mas›n›n ard›ndan 8 Ocak2003’te görevinden istifa etmifltir. Toprak’›n ye-rine, komisyon baflkanl›¤›na, 5 fiubat 2003 tari-hinde mesle¤i armatörlük olan AKP ‹stanbulmilletvekili Cengiz Kaptano¤lu seçilmifltir.

Komisyonun görevi, ‹ç Tüzük gerekçesinde“milli güvenlik, savunma, sivil savunma ve as-kerlik ile ilgili kanun tasar› ve tekliflerini ince-lemek”5 olarak belirtilmifltir. Belirtilen konular-da TBMM Baflkanl›¤›na sunulan “kanun tasar›ve teklifleri” bu komisyona havale edilir. Buradagörüflüldükten sonra Genel Kurula gönderilir.Dolay›s›yla, komisyonun MSB ve TSK bütçeleri-ni inceleme ve kontrol etme yetkisi bulunma-maktad›r.

Komisyonun savunma politikas›n›n oluflumun-da do¤rudan bir rolü olmamaktad›r, çünkü Tür-kiye’de savunma politikas› Genelkurmay Bafl-kanl›¤› ve D›fliflleri Bakanl›¤› ile son aflamadaMGK taraf›ndan oluflturulur. MGK’n›n savun-ma politikas›n›n belirlenmesindeki rolü, özel-likle iç ve d›fl tehdit önceliklerinin belirlendi¤iMGSB’yi kabul edip hükûmete tavsiye etmesin-de somutlafl›r. Savunma politikas› üzerinde ko-misyon olarak de¤il bireysel olarak yorum yap›-labilir; bütün milletvekilleri tek tek veya birlik-te denetim yollar›na baflvurabilirler. Türk parla-mento hukukunda komisyonun hukuki bir kifliolarak yasa teklifi sunmas› uygulamas›na rast-lanmamaktad›r.

MSB, bütçe tasar› tasla¤›n› haz›rlarken komis-yondan görüfl almaz. Plan ve Bütçe Komisyo-nunda MSB ile ilgili bütçe müzakerelerine MilliSavunma Komisyonu üyeleri de kat›larak görüflve temennilerini bildirebilirler. 2005 Mali Y›l›Savunma bütçesinin Plan ve Bütçe Komisyo-

nundaki müzakereleri s›ras›nda, komisyonunözellikle ana muhalefet partisi CHP’li üyeleri(Onur Öymen ve Birgen Kelefl), kamuoyundaparlamenterlerin savunma bütçesi üzerinde elefl-tiride bulun(a)mad›klar›, bundan çekindiklerifleklindeki kanaatten rahats›zl›klar›n› dile getir-mifllerdir. Baz› parlamenterler de askerî harca-malar üzerindeki gizlili¤in kald›r›lmas› (KemalK›l›çdaro¤lu/CHP ) ve parlamentonun bu konu-larda periyodik olarak bilgilendirilmesi (BirgenKelefl/CHP) talebinde bulunmufllarsa da, ayn›üyeler ordunun “laikli¤i koruma misyonuyla”iliflkilendirdikleri konularda, mesela, Milli Sa-vunma Bakan›n›n, YAfi kararlar›yla -yüksekyarg› organlar›na baflvuru haklar› olmaks›z›n-ordu mensuplar›n›n meslekten ç›kar›lmalar›naflerh koymas› konusunda, ideolojisi yüksek dozluordu taraftar› konuflmalar yapm›fllard›r. Dolay›-s›yla, bu yaklafl›m›n, askeriyenin “Cumhuriyetinniteliklerinin kollanmas›” misyonunu resen sa-hiplenmesini bütünüyle benimsedi¤i görülmek-tedir. Mesela, komisyon üyesi CHP Mersin mil-letvekili Mustafa Özyürek bu konuda askeriyeyekarfl› y›pratma kampanyalar›n›n yürütüldü¤ünüileri sürmüfltür.6

‹ç Tüzük gerekçesinde belirtilen görevi gere¤i,Milli Savunma Komisyonu, yaln›zca “kanun ta-sar› ve tekliflerini” inceleyebilece¤inden, askeri-yenin ihtiyaç duydu¤u silah, araç-gereç ve mü-himmat›n temininde herhangi bir rolü yoktur.Komisyon bu konularda alternatifler önereme-di¤i gibi, ayk›r› görüfller de ortaya koymaz. Bir-çok demokratik ülkede parlamento belli bafll› si-lah projelerini gözden geçirir ve/veya onaylar-ken, TBMM bu konuda yetki sahibi de¤ildir.

Güvenlik Sektörünün üst düzey yöneticilerinin(Genelkurmay Baflkan› ve kuvvet komutanlar›,emniyet müdürleri, istihbarat örgütlerinin bafl-kanlar›) atanmas›nda parlamentonun bir yetkisibulunmamaktad›r. Bunun gibi, askerî bürokra-

15

5 5 Mart 1973 tarihli ‹ç Tüzük, 763 Esas Say›l› gerekçe için bkz. <http://www.

tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm>.

6 2005 y›l› Savunma Bakanl›¤› bütçesinin Plan ve Bütçe Komisyonundaki görüflme tutanak-

lar› için bkz. 2005 Mali Y›l› Genel ve Katma Bütçe Kanun Tasar›lar› ile 2003 Mali Y›l› Ge-

nel ve Katma Bütçe Kesin Hesap Kanunu Tasar›lar›n›n Plan ve Bütçe Komisyonu Görüfl-

me Tutanaklar›, Bas›l› Tutanak, s.11–35.

sinin fiziksel büyüklü¤ü, ücret, çal›flma, yaflay›flile e¤itim flartlar› ve ortam› konular›nda Savun-ma Komisyonunun rolü, hükûmetçe haz›rlananve parlamentoya teklif edilen tasar›lar›n ve na-diren de olsa üyelerin sundu¤u tekliflerin müza-keresi ve bunlar›n kabul veya reddi ile s›n›rl›d›r.

2005 Y›l›nda Güvenlik Sektörünün Gözeti-mine ‹liflkin Geçirilen Yasalar

3. yasama y›l›nda (1 Ekim 2004–30 Eylül 2005),güvenlik sektörünün parlamenter gözetimi aç›-s›ndan kayda de¤er yaln›zca iki yasadan söz et-mek mümkündür:

Bunlardan birincisi, 5365 say›l› ve 16.06.2005 ta-rihli TSK ‹ç Hizmet Kanunu, TSK Personel Ka-nunu, Gülhane Askerî T›p Akademisi Kanunuve MSB ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Ko-mutanl›klar›na Ba¤l› Kurumlarda Döner Ser-maye Teflkili ve ‹flletilmesine ‹liflkin Kanun’daDe¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun’dur. Ka-nun’la, döner sermayeli askerî hastanelerin, boflyatak olmas› flart›yla, mevcut yatak miktar›n›nyüzde onunu geçmemek kayd›yla, her y›l Genel-kurmay Baflkanl›¤›nca belirlenecek oran veyamiktarda sivil hasta kabul etmeleri öngörülmek-tedir. Bu düzenlemenin yöneldi¤i amaç, 42 as-kerî hastanede önemli oranda at›l kapasitenintespit edilmesi ve askerî hastanelerdeki teknolo-jik imkânlar›n gerekti¤inde sivillere de sa¤lana-bilmesidir. Acil durumlarda, asker kiflilerin sivil(resmi ya da özel) sa¤l›k kurumlar›ndan yararla-nabilmesi konusunda herhangi bir s›n›rlamayoktur. Bu flekilde al›nan sa¤l›k hizmetlerineiliflkin sa¤l›k giderleri kuvvet komutanl›klar› veMSB taraf›ndan karfl›lanmaktad›r.

‹kinci önemli yasa, 5397 say›l› ve 23.07.2005 ta-rihli Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›naDair Kanun olup, 5271 say›l› ve 2004 tarihli yeniCeza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) ülkedetüm elektronik haberleflmenin Milli ‹stihbaratTeflkilat› (M‹T) ve emniyet taraf›ndan izlenme-sine imkân vermedi¤i ortaya ç›k›nca geçirilenbir yasad›r. Amac›, istihbarat faaliyetlerinin Te-lekomünikasyon Kurumunun teknolojik ev sa-hipli¤inde teknik düzeyde tek merkezden yap›l-

16

3. YASAMA YILI SAVUNMA BÜTÇES‹NE‹L‹fiK‹N SAYISAL VER‹LER

2005 Mali Y›l› Ödeneklerinin Fonksiyonel S›n›fland›rmas›

2005 mali y›l› ödeneklerinin fonksiyonel olarak s›n›fland›r›lmas›nda22.692.241.681 YTL ile sosyal güvenlik ve sosyal yard›m en yüksek pay› al›r-ken, e¤itim 18.865.285.398 YTL ile ikinci s›rada gelmektedir. Bunlar›11.035.360.187 YTL ile savunma, 8.509.544.328 YTL ile kamu düzeni ve gü-venlik izlemektedir. Sa¤l›k hizmetlerinin pay› ise 6.013.195.823 YTL’dir.

2005 Mali Y›l› Kurum Ödenekleri

2005 y›l› bütçesine kurumsal ödenekler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, en fazla pa-y› 14.882.259.500 YTL ile Milli E¤itim Bakanl›¤›n›n ald›¤› görülmektedir. Bubakanl›¤›, 10.977.067.000 YTL ile Milli Savunma Bakanl›¤› izlemektedir.Üçüncü s›rada ise 5.462.974.750 YTL ile Sa¤l›k Bakanl›¤› yer almaktad›r.Dördüncü s›rada Emniyet Genel Müdürlü¤ü bulunmakta ve onu s›ras›ylaJandarma Genel Komutanl›¤›, ‹çiflleri Bakanl›¤›, Milli ‹stihbarat Teflkilat›(M‹T) ve Sahil Güvenlik Komutanl›¤› izlemektedir. 2004 y›l›nda oldu¤u gibi,2005’te de, Milli E¤itim Bakanl›¤› bütçeden en fazla pay› alm›flt›r. (Kaynak:Naciye Asl›han Tuncer, Baran Kuflo¤lu, “E¤itim, Sa¤l›k ve Güvenlik Harca-malar›n›n Bütçe Paylar›,” TBMM Araflt›rma Servisi Bilgi Notu, Ekim 2005)

mas›n› sa¤lamak ve yasal dinlemeyle görevli ku-rumlar›n bunu nas›l yapaca¤›na iliflkin düzenle-meyi yapmakt›r. ‹stihbarat›n, M‹T ile polis vejandarman›n yasal tekeline al›nmas› ve askerinbu sürecin d›fl›na tafl›nmas› konusunda somut birad›m at›lamam›flt›r. Ancak, önemli bir ilk ger-çeklefltirilmifltir: Devlet taraf›ndan flimdiye dekvarl›¤› inkâr edilmifl olan yasa d›fl› birçok fliddetolay›ndan sorumlu oldu¤u düflünülen ve kamu-oyunda “J‹TEM” olarak bilinen Jandarma ‹stih-barat Teflkilat›, yasal bir s›fatla bu metinde yeralm›fl ve hâkim karar›yla dinleme yapabilece¤iifade edilmifltir. Bu kanunla, polis ve jandarma-n›n dinleme yetkisi örgütlü suçlarla s›n›rland›r›-l›rken, M‹T’e s›n›r konulmam›flt›r.

Kanunun görüflmeleri s›ras›nda, Jandarma tem-silcisinin ülkenin tümünde dinleme yapabilmetalebi, teklifin görüflüldü¤ü ‹çiflleri Komisyonuüyeleri taraf›ndan reddedilmifltir. Bu arada ko-misyon üyesi üç hükûmet partisi milletvekilininjandarmaya siyasi istihbarat yetkisi veren 2.madde hükmünü, askerin siyasetle bitiflti¤i sinir

uçlar›ndan biri olarak görmeleri ve buna karfl›ç›kmalar› vurgulanmas› gereken bir husustur.7

2005 Y›l›nda Güvenlik Sektörünün Parla-menter “Denetimi”ne ‹liflkin Yasama Faali-yetleri

22. Dönem 3. Yasama Y›l› içinde güvenlik sektö-rünün parlamenter denetimi kapsam›nda, mil-

17

7 Bu üyelerden Kastamonu Milletvekili Sinan Özkan'›n (AKP) muhalefet flerhinin gerekçe-

si bu bak›mdan anlaml›d›r: “Silahl› Kuvvetler’le organik ba¤lar› olan, rütbe-terfi ifle al-

ma, sicil vb. konularda tamamen Silahl› Kuvvetler’in belirledi¤i esaslara göre ifl ve ifl-

lemleri yürüten jandarmaya bir yönüyle siyasî bir vazife olan istihbarî faaliyette bulunma

görev ve yetkisi verilmektedir. fiayet ülke flartlar› de¤erlendirildi¤inde k›rsal kesimde

asayifl ve güvenlik hizmetlerini yürüten jandarma teflkilât›m›z›n istihbarat yapma zorun-

lulu¤u vazgeçilmez bir zaruret olarak de¤erlendiriliyorsa, bu teflkilât›m›z bir yönüyle si-

yasî olan bu faaliyeti yerine getirebilmesi için AB üyesi ülkelerde oldu¤u gibi her yönüy-

le (rütbe-terfi, maafl, personel istihdam›, sicil vs.) sivil otoriteye ba¤l› hale getirilmeli,

ondan sonra bu yetki ve görevi kendi bölgesinde kullanmal›, hatta emniyet teflkilât› ile

tek bir güvenlik birimi gibi (sadece sorumluluk sahalar farkl› olan) görev ve sorumluluk-

lar›n› yerine getirmesi sa¤lanmal›d›r.” Bkz. Yalova Milletvekili fiükrü Önder'in; Baz› Ka-

nunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun Teklifi ve ‹çiflleri Komisyonu Raporu (2/546),

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 22 (2005), Cilt: 91, s. 8 [Yasama Y›l›: 3, 3 Temmuz 2005,

Birleflim: 125, S. Say›s›: 962]. Sözkonusu metne flu adresten de eriflilebilir:

<http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_g_sd.birlesim_baslangic>.

“BÜTÇE TAMAM ORDUYA SELAM”

Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurucu önderi Mustafa Kemal Atatürk’ün askerolmas›, cumhuriyetin sahibi olarak ordunun görülmesi, askerîli¤in popüler kül-türdeki içsellefltirilme biçimi, geleneksel olarak Milli Savunma Bakanl›¤› bütçe-lerinin siyaset alan›n›n d›fl›nda, “devlet iktidar›na” ait bir alan olarak görülme-sine yol açm›flt›r. Türk Silahl› Kuvvetlerini (TSK) “milletin ba¤r›ndan ç›karan veonunla özdeflleyen” ve böylece yasama organ› Türkiye Büyük Millet Meclisinin(TBMM) üzerine ç›karan hâkim siyasi kültürün bask›n etkisiyle, Milli SavunmaBakanl›¤› bütçesi, Tek Parti Dönemi’nden itibaren cumhuriyet tarihi boyunca tö-rensel bir yaklafl›mla ele al›nm›flt›r. Bütçeyi elefltirmek TSK’y› elefltirmek ola-rak alg›land›¤›, TSK da elefltiri üstü bir kurum olarak görüldü¤ü için, bununsembolik yans›mas› flu olmufltur: Milli Savunma Bakanl›¤› bütçelerinin GenelKurulda müzakeresiz kabulünden sonra, tüm siyasi partiler ayr› ayr› ya da ortakolarak “TBMM’nin TSK’ya teflekkürünü bildirmesini” öngören ve “bütçe tamam,orduya selam” olarak bilinen flükran önergeleri. ‹lginç olan nokta, bu Tek PartiDönemi uygulamas›n›n çok partili hayatta 1989’a kadar, küçük fas›lalarla da ol-sa, devam etmifl olmas›d›r. TSK’ya iliflkin her fleyin, kutsal olandan dünyevi ola-na tafl›nmas› ve demokratik befleri faaliyet alanlar›ndan biri olarak görülmesin-de, 80’li y›llar›n ikinci yar›s› ile 90’l› y›llar›n ilk yar›s› özellikle etkili olmufltur.

Afla¤›da 1989 y›l›na ait, “orduya flükran” önergesinin tutanaklar› aynen al›nt›-lanm›flt›r.

“VI.– TEfiEKKÜR, TEBR‹K VE TEMENN‹LER

1.Milli Savunma Bakanl›¤› bütçesinin kabulü nedeniyle Silahl› KuvvetlerimizeTürkiye Büyük Millet Meclisinin sevgi, sayg› ve güven duygular›n›n iletilmesineiliflkin siyasi parti grup baflkanvekillerinin müflterek önergesi

BAfiKAN– Say›n milletvekilleri, Mecliste grubu bulunan üç siyasi parti grup bafl-kanvekilinin, Baflkanl›¤›m›za hitaben verilmifl bir tezkeresi vard›r, okutuyorum:

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkanl›¤›na

Milli Savunma Bakanl›¤› 1989 Bütçesinin Yüce Meclisimizce görüflülmesi ve ka-bulü vesilesiyle, vatan ve milletimizin azimli bekçisi ve milli güvenli¤imizin te-minat›, güçlü, flanl› ve kahraman Silahl› Kuvvetlerimizin tüm mensuplar›na, Tür-kiye Büyük Millet Meclisinin sevgi, sayg› ve güven duygular›n›n iletilmesini arzve teklif ederiz.

Mükerrem Taflç›o¤luAnavatan Partisi Grup Baflkanvekili

Onur Kumbarac›bafl›Sosyal Demokrat Halkç› Parti Grup Baflkanvekili

Vefa Tan›rDo¤ru Yol PartisiGrup Baflkanvekili

BAfiKAN– Gere¤i, Baflkanl›kça yerine getirilecek ve Türk Silahl› Kuvvetlerininde¤erli mensuplar›na duyurulacakt›r. (Alk›fllar)

Milli Savunma Bakanl›¤› bütçesinin hay›rl› olmas›n› tekrar niyaz ediyorum.”

(Kaynak: TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 18 (1988), Cilt: 21, s. 200. [YasamaY›l›: 2, 19.12.1988, Birleflim: 47, Oturum: 2])

letvekillerinin ‹ç Tüzük gere¤ince kullanabildik-leri denetim yollar›n› oluflturan, soru, genel gö-rüflme, meclis araflt›rmas›, gensoru ve meclis so-ruflturmas› gibi araçlardan sadece soruyu kullan-d›klar›, sorular içinde de yaz›l› sorulara a¤›rl›kverdikleri görülmektedir. Soru önergeleri yoluy-la gerçekleflen denetim sürecinde dikkat çekenortak nokta, özellikle jandarman›n kötü muame-le ve yetki afl›m› konusundaki tasarruflar›na ilifl-kin sorular›n cevaps›z b›rak›lm›fl olmas›d›r.

Bu dönemde anlaml› bir katk› say›labilecek tür-den, kayda de¤er tek bir sözlü soru önergesi ve-rilmifltir. CHP Mersin Milletvekili Hüseyin Gü-ler, 6/1371 Esas Numaral› ve 09.12.2004 tarihlisoru önergesinde, ‹çiflleri Bakan› AbdulkadirAksu’dan, E¤itim-Sen üyesi ö¤retmenlerin de-mokratik haklar›n›n kullan›lmas›n›n polis tara-f›ndan engellenmesi konusunda, ilgililer hak-k›nda ne yap›ld›¤›na iliflkin bilgi talep etmifltir.‹çiflleri Bakan› Abdulkadir Aksu, 22.03.2005 ta-rihli 73. birleflimde bu soruyu cevaplam›fl ve E¤i-tim-Sen üyelerinin 8 Aral›k 2004 tarihinde Ka-d›köy ‹skele Meydan›’nda bas›n aç›klamas› yap-t›ktan sonra da¤›lmayarak yürüyüfl yapmak iste-meleri üzerine gözalt›na al›nd›klar›n›, buna da,“kanuna ayk›r› toplant› ve gösteri yürüyüflü ola-rak nitelendirilen hususlar›n oluflmas›” sebebiy-le izin verilmedi¤ini belirtmifltir.

3. Yasama Y›l›’nda verilen yaz›l› soru önergeleriiçinde, personelin özlük ve mali haklar›yla ilgiliolmak yerine parlamentonun ilgili birimlerinfaaliyetlerine iliflkin siyasal denetim yetkisinikullanmas› aç›s›ndan “anlaml› bir katk›” sa¤la-yanlar›n say›s› sekiz olup, bunlardan biri ba¤›m-s›z (‹stanbul milletvekili Emin fiirin), biri de ik-tidar partisi milletvekiline (Samsun milletvekiliMusa Uzunkaya) ait bulunmaktad›r. Bunlar›nd›fl›ndakilerin tümü, Ana Muhalefet PartisiCHP milletvekilleri taraf›ndan verilmifltir. Busorular içerik itibariyle incelendi¤inde, kollukkuvvetlerinin, özellikle jandarman›n vatandafl-lara kötü muamelesi ve mevzuat›n kendisinetevdi etmedi¤i yetkileri kullanmas› (yetki afl›m›),TSK’n›n yetki ve faaliyetleri ile MGSB’nin içeri-¤i ve kabul edilme prosedürüne iliflkin olduklar›görülmektedir. Bu önergeler, sorgulad›klar› ko-nu bak›m›ndan flöyle s›n›fland›r›labilir:

Jandarmaya isnat edilen kötü muamele ve yetki

afl›m›na iliflkin önergeler

‹lk önerge CHP Yozgat milletvekili Emin Koç’aaittir. Koç, 7/4515 esas say›l› ve 22.12.2004 tarihliyaz›l› soru önergesinde ‹çiflleri Bakan› Abdulka-dir Aksu’ya flu sorular› yöneltmektedir:

“1. Kiflinin haklar›n› korumak ve ma¤duriyetiniönlemek amac›yla 31 Aral›k 1982’den önce ifl-lenmifl suçlara iliflkin polis ve jandarma fiflle-rinin iptali haberleri do¤ru mudur?

2. Bu iptalden kaç kifli yararlanmaktad›r?

3. ‹ptal hangi y›llar aras›n› kapsamaktad›r?

4. Hatal› kay›t nedeniyle kaç kifli ma¤dur ol-mufltur? Bu ma¤duriyet nas›l giderilmifltir?

5. Bakanl›¤›n›z bundan sonra suçlularla ilgilinas›l bir sistem izleyecektir?”

‹çiflleri Bakan› Aksu, 07.02.2005 tarih ve 7/45no’lu cevab›nda flunlar› belirtmektedir:

“1) 31.12.1982 tarihinden önce ifllenmifl suçlarlailgili Kaçakç›l›k ‹stihbarat Harekât ve BilgiToplama Daire Baflkanl›¤› (K‹HB‹) bilgisayarsisteminde tutulan polis ve jandarmaya ait ka-y›tlar silinmifltir.

2) Belirtilen tarih öncesi ifllenmifl suçlarla ilgili111.515 kifliye ait kay›t iptal edilmifltir.

3) Kay›tlar›n iptal ifllemi, 31.12.1982 tarihinden,1974 tarihli Af Kanunu’nun yay›mland›¤› ta-rihe kadar olan kay›tlar› kapsamaktad›r.

4) Tutulan kay›tlarla ilgili gereksiz gözalt›naal›nma veya bu kay›tlar›n güvenlik sorufltur-malar›nda kullan›lmas› kayg›lar› ile silinme-leri öngörülmüfltür. Bu uygulama ile de kifli-lerin ma¤duriyetine sebebiyet verilmesininönüne geçilmesi amaçlanm›flt›r.

5) Günümüzde kiflilerle ilgili tutulan kay›tlar,mutlaka Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Nu-maras› ve do¤ru nüfus bilgileri ile adli ve as-kerî makamlar›n talepleri esas al›narak tutul-makta olup, yarg› yerlerince verilen kararlardo¤rultusunda da güncellenmektedir.

18

‹kinci önerge, AK Parti Samsun milletvekiliMusa Uzunkaya taraf›ndan 03.01.2005 tarihindeve 7/4682 numaras› ile verilmifltir. Uzunkaya,Antalya ili Elmal› ‹lçesi Yuva beldesi JandarmaKarakolu taraf›ndan köylerdeki imamlar›n fifl-lendi¤i iddias›n›n do¤ruluk derecesini sormakta,imamlar›n asker nezaretinde zorla karakola ge-tirilerek “siyasi görüflün nedir?” diye sorgulan-d›klar›n› belirterek, bunu yapanlar hakk›nda ya-p›lm›fl ya da yap›lmas› düflünülen bir ifllem olupolmad›¤›n› ö¤renmek istemektedir.

Jandarman›n kötü muamelesi ve yetki afl›m›nailiflkin bu soruya da süresi içinde cevap verilme-di¤i için, “Gelen Kâ¤›tlar Listesi”nde yay›mlan-m›flt›r. “Gelen Kâ¤›tlar Listesi”nde yay›mlamateflhir amaçl›d›r ve cevaplanmayan sorular içinkullan›labilen tek yapt›r›m yoludur.

Üçüncü önergenin sahibi, CHP Bal›kesir millet-vekili Ali Kemal Deveciler olup, bu milletvekili,25.03.2005 tarihli ve 7/54 say›l› soru önergesinde,‹çiflleri Bakan›na, Bal›kesir ‹l Jandarma AlayKomutanl›¤›nca, Burhaniye ‹lçesi Pelitköy Bele-diyesi’nde Belediye Baflkan› ve baz› belediye per-sonelinin kimi tasarruf ve eylemleri hakk›ndabafllat›lan KOD SÜRGÜ 5 operasyonu s›ras›nda,Cumhuriyet Savc›l›¤›n›n gizlilik karar›n›n ihlaledilerek ilgili kamu görevlilerinin itibar›n›n ze-delendi¤ini belirterek, buna yol açanlar hakk›n-da soruflturma bafllat›l›p bafllat›lmad›¤›n› sor-maktad›r. Deveci, devam›nda, “hem kolluk gü-cü, hem savc›, hem mahkeme, hem de infaz ma-kam› olarak hareket eden jandarma personeli-nin görev mahallerinin de¤ifltirilmesi düflünül-mekte midir?” sorusunu yöneltmektedir.

Soru önergesi, ‹ç Tüzük’te öngörülen on beflgünlük süreden sonraki on gün içinde de cevap-lanmad›¤› için “Gelen Kâ¤›tlar Listesi”nde ya-y›mlanm›flt›r.

Dördüncü önerge, CHP Konya milletvekili Atil-la Kart taraf›ndan 17.05.2005 tarihli ve 7/6354no’lu soru önergesi ile verilmifltir. Kart, KonyaEre¤li’deki Jandarma Astsubay Meslek YüksekOkulu 1. s›n›f ö¤rencisi iken, A¤ustos ay›n›n son-lar›nda okulla iliflkisi kesilen ancak bu durum

kendilerine ve ailelerine sözlü olarak iletilen Ke-nan Güzelgün ve Hayati Karada¤’›n iliflkilerininneden kesildi¤ini, yaz›l› tebligat›n neden yap›l-mad›¤›n› ve 4982 say›l› Bilgi Edinme Hakk› Ka-nunu’nun 5. maddesinin neden ihlal edildi¤inive olayda “gizli belge veya devlet s›rr›” niteli¤itafl›yan bir yön bulunup bulunmad›¤›n› sormak-tad›r.

Sorunun yöneltildi¤i Milli Savunma Bakan›Vecdi Gönül, sorunun muhatab›n›n ‹çiflleri Ba-kanl›¤› oldu¤unu belirterek, buradan al›nacakbilginin kendilerine de iletilmesini istemekte-dir. Jandarma, mülki bak›mdan ‹çiflleri Bakanl›-¤›na ba¤l› oldu¤u için bu de¤erlendirme do¤ru-dur. Sorunun as›l muhatab› olan ‹çiflleri Bakan›Abdulkadir Aksu, 04.06.2005 tarihli cevab›ndaflunlar› belirtmektedir:

Ad› geçen kiflilerin “ilgi (b) Kanunu’nun “Disip-lin ve Okuldan Ç›kar›lma” bafll›¤› tafl›yan 31.maddesi, ilgi (c) Yönetmeli¤in “Girifl fiartlar›”bafll›¤›n› tafl›yan 61. maddesi gere¤i JandarmaAstsubay Meslek Yüksek Okulu’ndan iliflkileri-nin kesildi¤i, bu karar›n kendilerine yaz›l› ola-rak tebli¤ edildi¤i, ancak buna dayanak teflkileden bilgi ve belgelerin “gizli” olmas› sebebiyleadaylara aç›klanmad›¤› ve herhangi bir baflvuruolmad›¤› için de, 4982 say›l› Bilgi Edinme Hak-k› Kanunu’nun 5. maddesinin ihlal edilmedi¤ibelirtilmektedir.

Türk Silahl› Kuvvetlerine iliflkin önergeler

CHP Mersin milletvekili fiefik Zengin 7/4473esas say›l› ve 16.12.2004 tarihli soru önergesinde,Baflbakan›n cevaplamas› talebiyle sordu¤u soru-da, Gülhane Askerî T›p Fakültesi (GATF) AskerîHastanesi ile Bilkent’teki TSK RehabilitasyonMerkezi’nden sivil hastalar›n belirli bir konten-jan dâhilinde yararlanmas› uygulamas›n›n ge-niflletilerek, TSK’n›n di¤er askerî hastanelerin-den de yararlan›lmas›na iliflkin olarak flunlar›sormaktad›r:

1) GATF’den yararlanan sivil hastalara ve tet-kiklere iliflkin rakamsal veriler nelerdir?

19

2) GATF ve TSK Rehabilitasyon Merkezi’ndenyararlanan sivillerin sosyal statüleri nedir?

3) Uygulama konusunda burada çal›flan hekim-lerin görüflleri nelerdir?

4) Askerî personele de sivil hastanelerden yarar-lanma imkân› verilecek midir?

Sorunun ana nedenini, askerî hastanelerden si-villerin yararland›r›lmas›n›n askerî personelaleyhine bir eflitsizlik do¤urdu¤u kayg›s› olufl-turmaktad›r.

25.01.2005’te Baflbakan ad›na bu soruyu cevapla-yan Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül flunlar›belirtmektedir: GATA hastanesinden yararla-nanlar›n say›s›na iliflkin veriler hastanenin afl›r›kapasiteyle çal›flt›¤›n› göstermektedir. Ancaktaflradaki hastanelerde önemli bir at›l kapasitebulunmaktad›r. Askerî hastanelerden yararla-nanlar›n sosyal statülerine iliflkin bir kay›t tutul-mad›¤› için, bir bilgi de mevcut de¤ildir. Askerîpersonel, tüm sivil hastanelerden yararlanmahakk›na zaten sahiptir.

Bu önerge d›fl›nda, üçüncü yasama y›l›ndaTSK’ya iliflkin soru önergesi mevcut de¤ildir.Ayn› flekilde MGK’ya iliflkin herhangi bir soruda görülmemektedir.

Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’ne iliflkin önergeler

‹stanbul ba¤›ms›z milletvekili Emin fiirin,25.11.2004 tarih ve 7/4250 esas say›l› soru önerge-sinde bir dizi soru s›ralamaktad›r. Bu sorulariçinde, bu makalenin ilgi alanlar›na girenlerflunlard›r:

“1) MGSB, kimler taraf›ndan hangi kanununverdi¤i yetkiye göre haz›rlanmaktad›r?

2) Bu belgenin oluflturulmas›nda kullan›lan kri-terler nelerdir?

3) Bu belge, oluflturulma safhas›nda veya olufltu-rulduktan sonra TBMM’nin bir kapal› oturu-munda milletvekillerine anlat›lacak ve “de-rin anayasa” diye tabir edilen bu belgedenTBMM’nin haberdar olmas› temin edilecekmidir?

4) Genelkurmay Baflkan›m›z›n yapt›¤› “Türkiyeart›k ülkelerin birbirlerine karfl› tehdit olufl-turdu¤unu düflünmüyor” ifadesine ve de¤er-lendirmesine hükûmet ifltirak etmekte midir?

7) MGSB’de yer alacak esas tehdit “asimetrik te-rör” ise, bu terörle mücadele, esas itibar›ylaTSK’n›n m›, yoksa polisin mi görevidir?

8) Hâlihaz›rda yürürlükte oldu¤unu tahmin et-ti¤imiz MGSB’de irtica ve bölücü faaliyetle-rin öncelikli hedef oldu¤u bas›ndan duyumhalinde ö¤renilmifltir. ‹rtica ile mücadeledegerekli netice al›nm›fl m›d›r? 28 fiubat tarihliMGK’n›n 18 adet tavsiye kararlar›ndan herbirinin uygulamadaki durumu nedir?”

Emin fiirin’in sorular›, süresi içinde cevaplan-mad›¤› için “Gelen Kâ¤›tlar Listesi”nde yay›m-lanm›flt›r. Asl›nda Emin fiirin, 2. Yasama Y›-l›’nda da, Baflbakana hitaben bu konuda bir soruönergesi vermifl, bu önerge de cevaplanmam›flt›r. MGSB’ye iliflkin ikinci soru, CHP ‹stanbul mil-letvekili Ali R›za Gülçiçek’e aittir. Gülçiçek,22.12.2004 tarih ve 7/4507 esas say›l› bu soruönergesinde Hürriyet gazetesinde yay›mlananbir haberden hareketle, MGSB’de “Alevili¤intehlikeli bir mezhep” olarak nitelenip nitelen-medi¤ini ve Baflbakan›n bu konudaki düflüncesi-ni sormaktad›r. 25.01.2005 tarihinde, bu soruyaBaflbakan ad›na cevap veren Milli Savunma Ba-kan› Vecdi Gönül, söz konusu belgede, “Alevivatandafllar›m›z› zan alt›nda b›rakacak herhangibir husus” bulunmad›¤›n› belirtmektedir.

Sonuç

Yasama organ› olan TBMM, güvenlik sektörüüzerindeki gözetim ve denetim ifllevini ifa eder.2005 y›l›n›n bilânçosuna bakt›¤›m›zda, parla-mentonun ne yasa yapma ne de denetim yollar›-n› kullanma aç›s›ndan etkili bir pozisyonda bu-lunmad›¤›, savunma ve güvenlik politikalar›n›noluflturulmas›nda, tehditlerin belirlenmesindeve üst düzey güvenlik bürokrasisinin atamala-r›nda, anlaml› bir ifllev ve katk›s›n›n bulunma-d›¤› görülmektedir. TBMM ad›na görev yapanSay›fltay›n, askerî mal ve harcamalar› denetle-

20

mesinin de uygulamada henüz gerçekleflmedi¤igörülmektedir.

Silah al›mlar›na ayr›lan bütçe paylar› konusun-da parlamento aktif bir iradeye sahip olmad›¤›gibi, belli bir yekûnu aflan silah al›mlar›n›n par-lamentonun onay›na sunulmas› da söz konusude¤ildir. Dolay›s›yla, ülke kaynaklar›n›n bütçekalemleri yoluyla nerelere harcanaca¤› konu-sunda söz sahibi olmas› gereken milletin temsil-cileri, savunma bütçesi örne¤inde, tart›flma ve si-yasal karar verme rolünün gere¤ini yerine ge-tir(e)memektedir. 2005 y›l›nda da, parlamento-nun denetim yollar›n›n güvenlik bürokrasisiüzerinde ciddi bir hesap verme ve fleffafl›k sa¤la-ma etkisi oluflturdu¤una iliflkin herhangi bir ve-ri bulunmamaktad›r.

2005 y›l›nda, konuyla ilgili ilginç bir “ayr›nt›”medyaya yans›m›flt›r: TBMM’nin d›fl güvenli¤iCumhurbaflkanl›¤› Muhaf›z Alay›na ba¤l› Mec-lis Taburu taraf›ndan sa¤lanmakta, ancak bu du-rum güvenlik gerekleriyle iliflkili bulunmamak-tad›r. AKP Tokat milletvekili Resul Tosun’un”Daha Sivil Bir Görüntü” bafll›kl› yaz›s›,8 Genel-kurmay Baflkanl›¤›n›n “münferit bir hezeyan”tepkisine muhatap oldu.9 Bu olay, parlamento-nun sivil niteli¤iyle ba¤daflmayan bu durumunsona erdirilmesi konusunda milletvekillerininad›m atmas› durumunda karfl›laflt›klar› engelle-ri ve tepkileri göstermesi aç›s›ndan anlaml›d›r.

21

8 Resul Tosun, “Daha Sivil Bir Görüntü,” Yeni fiafak, 7 Aral›k 2005.

9 “Genelkurmay'dan tepki: Muhaf›z alay› teklifi hezeyan,” Radikal, 9 Aral›k 2005.

Arka Plan: Milli Güvenlik ve Hükûmet

Demokratik ülkelerde, güvenlik politikalar›n›noluflturulmas› ve yürütülmesinden hükûmetlersorumludur. Bunun en önemli nedeni, hükûmet-lerin demokratik “hesap verebilirlik” ilkesi gere-¤ince icraatlar›ndan dolay› parlamentoya ve se-çimlerde de halka karfl› sorumlu olmalar›d›r. Hü-kûmetler bir yandan ülke içinde güvenlik ve asa-yiflin sa¤lanmas› için gerekli tedbirleri almak, di-¤er yandan d›flar›dan gelecek tehditler karfl›s›ndaülkeyi savunmak ba¤lam›nda politikalar geliflti-rip uygulamakla yetkili ve sorumludurlar. Siyasaliktidar, güvenlik ve savunma politikalar›n›noluflturulmas›nda elbette bürokratlar ve uzman-lardan teknik destek alacakt›r, ancak siyasi kararve sorumluluk son tahlilde hükûmetlere aittir.

Hukuksal düzlemde hükûmetlere, güvenlik vesavunma politikalar›n› belirleme, de¤ifltirme veuygulama yetkisini anayasa ve yasalar vermekte-dir. Nitekim 1982 Anayasas›’n›n 117. maddesinegöre “Millî güvenli¤in sa¤lanmas›ndan ve Silah-l› Kuvvetlerin yurt savunmas›na haz›rlanmas›n-dan, Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM)karfl›, Bakanlar Kurulu sorumludur.” Ayn› flekil-de, Anayasa’n›n 118. maddesi de, 3 Ekim 2001 ta-rihli Anayasa de¤iflikli¤i ile Milli Güvenlik Ku-rulunun (MGK) görevini “Devletin millî güven-lik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanmas› ileilgili al›nan tavsiye kararlar› ve gerekli koordi-nasyonunun sa¤lanmas› konusundaki görüflleri-ni Bakanlar Kuruluna bildir(mek)” olarak belir-

lemektedir. MGK’n›n “Devletin varl›¤› ve ba-¤›ms›zl›¤›, ülkenin bütünlü¤ü ve bölünmezli¤i,toplumun huzur ve güvenli¤inin korunmas› hu-susunda al›nmas›n› zorunlu gördü¤ü tedbirlereait kararlar Bakanlar Kurulunca de¤erlendiri-lir.” fiu halde milli güvenlik konusundaki karar-lar›n al›nmas› ve uygulanmas› yetkisi BakanlarKuruluna aittir. Ancak bu anayasal duruma ra¤-men uygulamada sivil-asker iliflkilerinin farkl›bir eksende flekillendi¤ini söylemek mümkün-dür. Bu anlamda, milli güvenlik siyasetinin be-lirlenmesinde hükûmetlerden ziyade askerî bü-rokrasi etkili olmaktad›r.

Türkiye’de “milli güvenlik” kavram›n›n klasikve teknik anlam›ndan uzaklaflt›r›larak oldukçagenifl bir flekilde tan›mlanmas›, askerî bürokrasi-nin bir yandan kendi özerkli¤ini/ba¤›ms›zl›¤›n›pekifltirmesine; di¤er yandan da MGK üzerindensiyasi iktidar üzerindeki denetim gücünü art›r-mas›na katk›da bulunmaktad›r. 2945 say›l› MGKve MGK Genel Sekreterli¤i Kanunu’nun 2. mad-desine göre “milli güvenlik” terimi “Devletinanayasal düzeninin, milli varl›¤›n›n, bütünlü¤ü-nün, milletleraras› alanda siyasi, sosyal, kültürelve ekonomik dâhil bütün menfaatlerinin ve ahdihukukunun her türlü d›fl ve iç tehdide karfl› ko-runmas› ve kollanmas›n›” ifade etmektedir. Butan›m, hemen bütün toplumsal, siyasal ve ekono-mik konular› MGK’n›n görev alan›na dâhil et-mektedir. Milli güvenli¤in bu genifl tan›m›, Av-rupa Komisyonu taraf›ndan haz›rlanan Türkiyehakk›ndaki Düzenli ‹lerleme Raporlar›’nda daelefltirilmifltir. Bu raporlara göre MGK Kanunu“yoruma ba¤l› olarak neredeyse tüm politikaalanlar›n› kapsayabilecek flekilde genifl bir milligüvenlik tan›m›” yapmaktad›r.1

22

HÜKÛMET

Zühtü Arslan*

* Doç.Dr., Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Fakültesi, Anayasa Hukuku Ö¤retim Üyesi.

1 Bkz. Commission of the European Communities, Turkey: 2004 Progress Report,

Brüksel, 6 Ekim 2004, SEC(2004) 1201, s. 18; Turkey: 2005 Progress Report, Brüksel, 9

Kas›m 2005, SEC (2005) 1426, s. 14.

Ne var ki, milli güvenlik kavram›n›n hükûmet-leri paranteze alacak flekilde genifl tan›mlanmas›bu kurulun kuruluflundan itibaren söz konusu-dur. 1962 y›l›nda MGK’n›n kurulufl kanunu par-lamentoda görüflülürken dönemin BaflbakanYard›mc›s› Turhan Feyzio¤lu’nun söyledikleri,“millî güvenlik politikas›”n›n s›n›rlar›n›n nas›lanlafl›ld›¤›n› çok net bir flekilde göstermektedir.Feyzio¤lu’na göre, “millî güvenlik politikas› den-di¤i zaman, yaln›z bizde de¤il, bütün memleket-lerde, askerî politikadan, d›fl politikadan ibaretmeseleler gelmeyecek, sa¤l›k, ticaret politikas› ileilgili meseleler, sanayi, ziraat, ulafl-t›rma, bay›n-d›rl›k politikas› ile ilgili meseleler bu kuruldagörüflülecektir.”2 Böylesine genifl bir çerçevede ta-n›mlanan “millî güvenlik” kavram›, silahl› güç-lerin ayn› zamanda “ideolojik devlet ayg›t›” ola-rak ifllev görmesini ve asl›nda millî güvenlikledo¤rudan ilgisi olmayan e¤itim, sa¤l›k ve ticaretgibi konularda söz sahibi olmas›n› beraberindegetirmektedir. K›sacas›, “millî güvenlik” kavra-m›n›n genifl ve ucu aç›k bir flekilde yorumlanma-s›, MGK üzerinden kullan›lan hegemonik gücühem yayg›nlaflt›rmakta hem de süreklilefltirmek-tedir. Bu fiili durum da, milli güvenlik politika-lar›n›n oluflturulmas› ve uygulanmas›ndan hü-kûmetin sorumlu oldu¤una dair anayasal hü-kümleri kâ¤›t üzerinde b›rakmaktad›r.

Avrupa Birli¤i ile Uyum Sürecinde Hükûmetin Güvenlik Sektörü KonusundaAtt›¤› Ad›mlar

2002 seçimlerinden bu yana iflbafl›nda olan Ada-let ve Kalk›nma Partisi (AKP) hükûmeti, Avru-pa Birli¤i (AB) ile iliflkilere büyük önem ver-mekte ve AB’ye tam üyeli¤i d›fl politikas›n›n te-mel hedefi olarak belirlemektedir. Özellikle 3Ekim 2005 tarihinde müzakerelere bafllama ka-rar›n›n al›n›fl›na kadar geçen dönemde, siyasalsistemin sivillefltirilmesine ve güvenlik sektörü-nün demokratik denetiminin sa¤lanmas›na yö-nelik önemli ad›mlar at›lm›flt›r. Özellikle 2001Anayasa de¤ifliklikleriyle bafllayan bu süreçte si-vil otoritenin üstünlü¤ünü pekifltirme amaçl›ad›mlar› bafll›klar halinde hat›rlamak yararl›olacakt›r.

2001 Anayasa de¤iflikli¤i ile MGK’n›n yap›s› veifllevlerinde de¤ifliklikler yap›larak, sivil üyele-rin say›s› art›r›lm›fl ve Kurulun ald›¤› kararlar›n“tavsiye” niteli¤inde oldu¤u belirtilmifltir. 2003y›l›nda yap›lan yasal de¤iflikliklerle, MGK GenelSekreterli¤inin faaliyet ve yetkileri s›n›rland›-r›lm›fl, bütçesi ve birimlerinin say›s› azalt›lm›fl,genel sekreterin sivil olabilece¤i belirtilmifl veMGK’n›n iki ayda bir toplanaca¤› hükmü geti-rilmifltir. Bu de¤iflikliklerin amac›, MGK’y› sivilüyelerin a¤›rl›kl› oldu¤u bir dan›flma organ› ha-line getirmektir. Nitekim uygulamada bu de¤i-fliklikler etkisini göstermifl, A¤ustos 2005’teMGK’ya ilk sivil genel sekreter atamas› yap›l-m›flt›r.

Askerî bürokrasinin yarg› ve di¤er sivil bürokra-si üzerindeki etkisini azaltmaya yönelik ad›mlarat›lm›flt›r. Bu amaçla, Avrupa ‹nsan Haklar›Mahkemesinde (A‹HM) Türkiye aleyhine veri-len kararlar› takiben, önce Devlet GüvenlikMahkemelerinden (DGM) Askerî yarg›çlar› ç›-karan anayasal de¤ifliklik yap›lm›fl, daha sonrada 2004 Anayasa de¤ifliklikleri ile bu mahkeme-ler tamamen kald›r›lm›flt›r. Ayr›ca, Yüksekö¤re-tim Kurulu (YÖK) ve Radyo Televizyon Üst Ku-

23

2 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 1 (1962), Cilt: 8, s. 190-191. Aktaran: Hikmet

Özdemir, Rejim ve Asker (‹stanbul: Afa Yay›nc›l›k, 1989), s. 109-110.

HÜKÛMET PROGRAMINDA GÜVENL‹K

59. Hükûmet Program›nda Güvenlik

19 Mart 2003 tarihinde Hükûmet Program›n› TBMM’de okuyan Baflbakan Re-cep Tayip Erdo¤an, güvenlik ve savunmaya ayr› bir önem verdiklerinin alt›n›çiziyor ve milletvekillerine flöyle sesleniyordu:

“De¤erli milletvekilleri, Türkiye’nin NATO bünyesinde bugüne kadar ortayakoydu¤u katk›ya paralel olarak, yeni Avrupa Savunma Stratejisi çerçevesin-de oluflturulan Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimli¤i (AGSK) içinde hak etti-¤i yeri birinci Ak Parti iktidar› döneminde alm›flt›r. Muhtemel her türlü teh-didi cayd›rmada ve bölgesel ve küresel bar›fl, istikrar ve güvenli¤in sa¤lan-mas›nda çok önemli bir rol oynayan Silahl› Kuvvetlerimizin NATO ve BM bafl-ta olmak üzere, d›fl örgütlerdeki faaliyetlere devam etmesi için gereken im-kânlar› sürekli gelifltirmek hükûmetimizin öncelikleri aras›ndad›r.(...)

Bu ba¤lamda, güvenlik kavram› temelindeki hassasiyetimizin alt›n› çizmekisterim. Güvenlik, bir devletin en aslî ve vazgeçilmez ifllevidir. Türkiye’ninco¤rafî konumu ve bölgede meydana gelen geliflmeler dikkate al›nd›¤›nda,güvenlik ve savunma konular›nda hükûmetimizin çok daha duyarl› olaca¤›aç›kt›r. Güvenli¤imiz ve savunmam›z neyi gerektiriyorsa, bu konuda hiçbirfedakârl›ktan kaç›n›lmayacakt›r.”

ruluna (RTÜK), silahl› kuvvetlerin ve MGK Ge-nel Sekreterli¤inin üye atama yetkilerine son ve-rilmifltir.

Askerî kurumlar üzerinde parlamenter deneti-mi sa¤lamaya yönelik en önemli ad›mlardan bi-ri de 2004 Anayasa de¤iflikli¤i s›ras›nda at›lm›flve silahl› kuvvetlerin harcamalar›n› Say›fltay de-netimi d›fl›nda b›rakan anayasal hüküm kald›-r›lm›flt›r.

Bu ve benzeri ad›mlar, tam üyesi olmak için ça-l›flt›¤›m›z AB taraf›ndan olumlu fakat yetersizad›mlar olarak görülmüfltür. AB, ilerleme rapor-lar›nda silahl› kuvvetlerin sivil siyaset üzerinde-ki do¤rudan ve dolayl› etkisinin devam etti¤inedikkat çekmifltir.

Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi ve Hükûmet

Türkiye’de sivil-asker iliflkileri konusunda enfazla tart›fl›lan fakat hakk›nda en az fley bilinenbelgelerden birisi hiç kuflkusuz “Milli GüvenlikSiyaseti Belgesi” (MGSB)’dir. Kamuoyunda “giz-li anayasa,” “derin anayasa,” “k›rm›z› anayasa”veya “k›rm›z› kitapç›k” olarak da adland›r›lanbu belgenin haz›rlanma yöntemi ve içeri¤ine da-ir çok fazla bilgi yoktur. Daha da önemlisi, bel-genin yasal dayana¤› da tart›flmal›d›r. Kimileri-ne göre belgenin dayana¤›, Milli Güvenlik Ku-rulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli-¤i Kanunu’nun 2. maddesinin 2. f›kras›d›r. Bunagöre “Devletin Milli Güvenlik Siyaseti; milli gü-venli¤in sa¤lanmas› ve milli hedeflere ulafl›lma-s› amac› ile MGK’n›n belirledi¤i görüfller dâhi-linde, Bakanlar Kurulu taraf›ndan tespit edileniç, d›fl ve savunma hareket tarzlar›na ait esaslar›kapsayan siyaseti, ifade eder.”

O halde, MGSB, Bakanlar Kurulunun MGK’n›ngörüflleri dâhilinde tespit etti¤i esaslar› ihtivaeden bir belgedir. Burada “dâhilinde” sözcü¤ü,

belgenin çerçevesinin MGK taraf›ndan çizildi-¤ini göstermektedir. Bunun mant›ksal sonucu,Bakanlar Kurulunun bu çerçevenin d›fl›na ç›ka-mamas›, ancak bu çerçeve içinde takdir yetkisinikullanabilmesidir. Belgenin kapsam›na ve ha-z›rlanma yöntemine iliflkin tek resmi bilgi MGKGenel Sekreterli¤inin internet sayfas›ndaki“S›kça Sorulan Sorular” k›sm›nda yer almakta-d›r. MGK Genel Sekreterli¤inin internet sayfa-s›nda MGSB’nin haz›rlan›fl yöntemine dair fluözet bilgi yer almaktad›r: “Milli Güvenlik Kuru-lu Genel Sekreterli¤i taraf›ndan ilgili bakanl›k-lar, kurum ve kurulufllar ile koordineli olarakhaz›rlan›r ve taslak olarak MGK’ya sunulur.MGK taraf›ndan uygun görüldü¤ü [takdirde]onay için Bakanlar Kuruluna gönderilir. Bakan-lar Kurulu onaylad›¤› takdirde taslak belge“Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi” ismini al›r veyürürlü¤e girer. MGSB’nin uygulanmas›ndanBakanlar Kurulu sorumludur.” MGSB bir yan-dan bir “Bakanlar Kurulu doküman›” olarak ni-telendirilmekte3, di¤er yandan ise bu belgeninhaz›rl›¤›n› Bakanlar Kurulu de¤il, MGK GenelSekreterli¤i yapmaktad›r. Oysa ne Anayasa’n›n118. maddesi, ne de MGK Kanunu’nun herhangibir maddesi MGK Genel Sekreterli¤ine aç›kçaböyle bir yetki vermektedir.

Bu belgenin haz›rlanmas› ve içeri¤inin belirlen-mesine hükûmetin ne derece kat›ld›¤› sorusu, si-vil otoritenin üstünlü¤ü ilkesi bak›m›ndan an-laml›d›r. Son MGSB tasla¤›n›n haz›rlanmas› veMGK’dan sonra bas›na s›zd›r›lmas› tart›flmalar›beraberinde getirmifltir. Avrupa KomisyonununTürkiye hakk›ndaki 2005 ‹lerleme Raporu’nda,hükûmetin bu belgenin haz›rl›¤›na bir mektup-la kat›ld›¤› belirtilmektedir. Rapora göre, Baflba-kan Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤ineOcak 2005’te bir mektup göndererek, hükûme-tin milli güvenlik konusunda Parlamentoyakarfl› sorumlu oldu¤unu vurgulam›fl veMGSB’nin esaslarla s›n›rl› daha k›sa bir belge ol-mas›n› istemifltir.4 Bas›na yans›yan bilgilere gö-re, Silahl› Kuvvetler ile hükûmet aras›nda belge-nin içeri¤ine iliflkin baz› görüfl ayr›l›klar› ç›k-m›fl, bu nedenle 23 A¤ustos 2005’te toplananMGK’da belgenin görüflülmesi ertelenmifl, 24Ekim 2005 tarihindeki toplant›da Genelkurma-

24

3 Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤inin internet sitesinde Milli Güvenlik Siyaset

Belgesi (MGSB) flöyle tan›mlanmaktad›r: “MGSB; Türkiye Cumhuriyeti'nin milli menfaat-

leri ve milli hedefleri, milli hedeflere ulafl›lmas› için takip edilecek iç ve d›fl güvenlik ile

savunma siyasetlerine iliflkin esaslar› kapsayan bir Bakanlar Kurulu doküman›d›r.” Bkz.

<http://www.mgk.gov.tr/sss.html>.

4 Commission of the European Communities, Turkey: 2005 Progress Report, s. 14.

y›n baz› konulardaki kayg›lar› belgeye yans›t›la-rak kabul edilmifltir. MGK’n›n kabul etti¤i bel-genin hem bas›na s›zd›r›l›fl› hem de içeri¤i tar-t›flma konusu olmufltur. Belgenin “G‹ZL‹” olma-s›na ra¤men baz› gazetelerde yer almas› hükû-meti k›zd›rm›fl, Baflbakan Yard›mc›s› AbdullahGül belgeyi bas›na s›zd›ranlar›n tespit edilmesiiçin Milli ‹stihbarat Teflkilat›na talimat vermifl-tir. Daha sonra Kara Kuvvetleri Komutan›n›nMGSB’nin “Pazartesi günü MGK yap›ld›ktansonra ilk nerede yer ald›¤›na dikkat edin” fleklin-deki aç›klamas›yla birlikte gazeteciler, askerlerve politikac›lar›n dâhil oldu¤u “belgeyi kim s›z-d›rd›?” polemikleri bafllam›flt›r.

MGSB’nin içeri¤i de en az bas›na s›zd›r›l›fl› ka-dar tart›fl›lm›flt›r. Bas›nda yer alan haberlere gö-re, yeni belgede yer alan hususlar aras›nda ordu-nun “ülkenin iç düzeninin korunmas›”ndan so-rumlu tutulmas›, afl›r› sa¤›n tehdit olmaktanç›kmas›, irtica ve bölücülü¤ün tehdit unsurlar›olmaya devam etmesi ve Yunanistan’›n karasu-lar›n› geniflletmeye yönelmesinin savafl nedenisay›lmas› da vard›r. Bunlar aras›nda en fazlavurgulanmas› gereken nokta Türk Silahl› Kuv-vetlerinin (TSK) siyasal sistem içindeki yerini verolünü de ortaya koyan, gerekti¤inde iç düze-nin/güvenli¤in korunmas› misyonunu da üst-lenmesidir. Belgede yer ald›¤› ileri sürülen buifadeler, TSK ‹ç Hizmet Kanunu’nun tart›flmal›35. maddesi ile birlikte de¤erlendirildi¤inde, si-yasal ve idari sistem üzerinde silahl› kuvvetlerinvesayetinin daha da meflrulaflt›r›lmas›na yönelikbir ad›m olarak de¤erlendirilebilir. Nitekim AB2005 ‹lerleme Raporu do¤rudan ve dolayl› ola-rak bu vesayete dikkat çekmifl ve sivil otoriteninüstünlü¤ü konusunda hükûmeti uyarm›flt›r. Ra-porun “sivil-asker iliflkileri” bafll›kl› bölümününson paragraf›nda bu durum flu flekilde özetlen-mifltir: “Türkiye, güvenlik ifllerinin yerine geti-rilmesinde, Üye Devletlerin baflar›l› uygulama-lar› ›fl›¤›nda daha fazla hesap verebilirlik ve flef-fafl›k sa¤lamaya yönelik çaba sarfetmelidir.Özellikle, askerler taraf›ndan yap›lan aç›klama-lar sadece askerîye, savunma ve güvenlik konu-lar›nda olmal› ve ancak hükûmetin izni ile ya-p›lmal›d›r; sivil yetkililer bilhassa milli güven-lik stratejisinin belirlenmesine ve bunun komflu

ülkelerle iliflkiler dâhil uygula(n)mas›na iliflkindenetim ifllevlerini tam olarak yerine getirmeli-dirler.”5

Yüksek Askerî fiûra ve Hükûmet

Türkiye’de ordunun kurumsal ve siyasal özerkli-¤ini pekifltiren en önemli yap›lardan biri YüksekAskerî fiûrad›r (YAfi). YAfi, 12 Mart muht›ras›-n›n bafllatt›¤› ara rejim döneminde 1612 say›l›Kanun’la “yaln›z bar›fl zaman›nda görev yapmaküzere” kurulmufltur. Yüksek Askerî fiûran›n Ku-rulufl ve Görevleri Hakk›nda Kanun’a göre, fiû-ran›n üyeleri Baflbakan, Genelkurmay Baflkan›,Milli Savunma Bakan›, Kuvvet Komutanlar›,Ordu Komutanlar›, Jandarma Genel Komutan›,Donanma Komutan› ile Silahl› Kuvvetler kadro-lar›nda bulunan orgeneral ve oramirallerdir.Baflbakan›n baflkanl›¤›nda y›lda iki kez ola¤anolarak toplanan YAfi, di¤er yasal görevlerin ya-n›nda, silahl› kuvvetler mensuplar› ile ilgili ter-fi, tayin ve disiplin tedbirlerini karara ba¤la-maktad›r.6 1612 say›l› Kanun’un 2. maddesi,“YAfi üyelerinin terfi ifllemleri ile ilgili konular-daki oy hakk› ve de¤erlendirme notu(nun) efl de-¤erde” oldu¤unu belirtmektedir. Ayr›ca, Ka-nun’un 5. maddesine göre “kararlar toplant›yakat›lan üyelerin salt ço¤unlu¤u ile al›n›r. Oylar-da eflitlik halinde baflkan›n kat›ld›¤› taraf›n oy-lar› geçerli say›l›r. Oylama ifllemi aksine bir ka-rar al›nmad›kça aç›k olarak yap›l›r.”

Abdullah Gül baflkanl›¤›nda kurulan birinciAdalet ve Kalk›nma Partisi (AKP) hükûmetin-den bu yana YAfi toplant›lar›nda hükûmet kana-d› ile askerler aras›nda baz› görüfl ayr›l›klar›n›nyafland›¤› bilinmektedir. Baflbakan ve Milli Sa-vunma Bakan›n›n toplant›larda “disiplinsizlik”gerekçesiyle baz› personelin silahl› kuvvetlerden

25

5 a.g.e., s. 14-15.

6 1612 say›l› Kanun’un 3. Maddesi için bkz. 26.07.1972 tarihli ve 14257 say›l› Resmi

Gazete. Yüksek Askeri fiûran›n (YAfi) görevleri flu flekilde s›ralanmaktad›r: “a)

Genelkurmay Baflkanl›¤›nca haz›rlanan askeri stratejik anafikrin (Konseptin) tespiti ve

gerekti¤inde yeniden gözden geçirilmesi hususlar›nda görüfl bildirmek; b) Silahl›

Kuvvetlerin ana program ve hedefleri ile ilgili konularda görüfl bildirmek; c) Silahl›

Kuvvetlerle ilgili olup önemli görülen kanun, tüzük ve yönetmelik taslaklar›n› inceleyip

görüfl bildirmek; d) Baflbakan, Genelkurmay Baflkan› veya Milli Savunma Bakan›n›n

lüzum gördükleri hallerde Silahl› Kuvvetlerle ilgili di¤er konular hakk›nda görüfl

bildirmek; e) Di¤er kanunlarla verilen görevleri yapmak.”

uzaklaflt›r›lmas› kararlar›na muhalefet flerhikoymalar› ortaya ilginç bir durum ç›karm›flt›r.2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ola¤an toplant›lar-da da bu flerh koyma uygulamas› devam etmifltir.YAfi’›n 1-4 A¤ustos 2005 tarihleri aras›nda yap›-lan toplant›s›nda onbir, 1 Aral›k 2005 tarihinde-ki toplant›s›nda ise dört kiflinin “disiplinsizlik”nedeniyle TSK’dan uzaklaflt›r›lmalar›na dair ka-rarlar al›nm›fl, Baflbakan ve Milli Savunma Baka-n› bu kararlara flerh koymufllard›r. Anayasal ola-rak hükûmete ba¤l› bir kurumun disiplin karar-lar›n›n Baflbakana ra¤men al›nmas›, YAfi Kanu-nu’na uygun olsa bile, kurum üzerinde demokra-tik kontrolün varl›¤› ve kurumun siyasal otorite-den ba¤›ms›z hareket edebildi¤i konusunda kufl-kular uyand›rmaktad›r. Ayr›ca YAfi toplant›lar›-na Baflbakan›n baflkanl›k etmesine ra¤men, Ge-nelkurmay Baflkan›n›n di¤er üyelerden farkl›olarak Baflbakan›n yan›nda adeta “efl baflkan” gi-bi oturmas› siyasal otorite ile askerî otoritenin“eflit” olduklar› izlenimini yaratan sembolik birdurum olarak dikkat çekmektedir.

Daha da önemlisi, YAfi kararlar›n›n Anaya-sa’n›n 125. maddesi gere¤ince yarg›ya kapal› ol-mas›, güvenlik sektörünün önemli bir kurumu-nun hukuksal denetimden de muaf oldu¤unugöstermektedir. Oysa idarenin her türlü eylemve iflleminin yarg› denetimine aç›k olmas› kura-l›, hukuk devleti olman›n en önemli gereklilik-lerinden biridir. Bu konuda yüksek yarg› organ-lar› aras›nda görüfl birli¤i bulunmaktad›r. Yarg›-tay, Dan›fltay ve Anayasa Mahkemesi baflkanlar›,YAfi kararlar› gibi baz› idari eylem ve ifllemlerinyarg› denetimi d›fl›nda b›rak›lmas›n› öngörenanayasal hükümlerin hukuk devleti anlay›fl›ylaba¤daflmad›¤›n› belirtmifllerdir. Örne¤in, idariyarg› düzeninin en üst mahkemesi olan Dan›flta-y›n 137. kurulufl y›ldönümünde (10 May›s 2005)yapt›¤› aç›fl konuflmas›nda bu konuya dikkat çe-

ken Dan›fltay Baflkan› Ender Çetinkaya’ya göre,YAfi kararlar› ve di¤er baz› idari eylem ve ifllem-lerin “yarg› denetimi d›fl›nda b›rak›lmas›n›nCumhuriyetimizin hukuk devleti niteli¤i ileba¤daflmad›¤› kuflkusuzdur.”7 Ayr›ca anayasalolarak yürütmenin bafl› konumunda olan ve ge-rekti¤inde Bakanlar Kuruluna baflkanl›k edebi-len Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer deAnayasa Mahkemesi Baflkan› s›fat›yla yapt›¤›konuflmalarda YAfi kararlar›n›n yarg› denetimi-ne aç›lmas› gerekti¤ine iflaret etmifllerdi.8

2005 Y›l›nda Yaflanan Önemli Geliflmeler

“Güneydo¤u Sorunu” ve

Hükûmetin “Denge” Politikas›

Hükûmet, 2005 y›l›nda “Güneydo¤u mesele-si”nde dengeli daha do¤rusu dengeye dayananbir politika izlemeye çal›flm›flt›r. Özellikle Bafl-bakan, bir yandan meselenin terör boyutunu sü-rekli vurgulayarak PKK’y› ve onunla iliflkili ol-du¤u ileri sürülen kurumlar› (mesela ROJ TV’yi)siyaseten tecrit etmeye çal›flm›fl, di¤er yandan dabu meselenin sadece güvenlik tedbirleri ile çözü-lemeyece¤ine, sosyolojik boyutun dikkate al›n-mas› ve çözümler gelifltirilmesi gerekti¤ine dik-kat çekmifltir. Baflbakan Erdo¤an bir taraftandevletin ve milletin birli¤i söylemini vurgulaya-rak “ayr›l›kç›” politik ç›k›fllara kap›y› kapatm›fl,di¤er yandan da ayd›nlarla toplan›p bu meselehakk›nda aç›l›mlar aramay› sürdürmüfltür.

Güneydo¤u sorununda yeni bir sürece girilmesi-ni bafllatan ad›m, bir grup ayd›n›n 10 A¤ustos2005 tarihinde Baflbakan› ziyaret etmeleri ileat›lm›flt›r. Baflbakan bu toplant›da ayd›nlara“Kürt sorunu ya da daha baflka pek çok sorun bi-zim aç›m›zdan birer demokratikleflme sorunu-dur” demifl, ard›ndan Diyarbak›r’a yapt›¤› ziya-rette bu yöndeki mesajlar›n› tekrarlam›flt›r. Busüreçte en çok tart›fl›lan konu, hiç kuflkusuz, alt-üst kimlik meselesi olmufltur. Baflbakan, yapt›¤›konuflmalarda, Türkiye Cumhuriyeti vatandafll›-¤›n›n “üst” kimlik oldu¤unu, bunun alt›ndafarkl› etnik gruplar›n kendi “alt” kültürleriniyaflatabileceklerini vurgulam›flt›r. Ancak, busöylemi dengelemek amac›yla terörle mücadele-

26

7 Yarg›tay Baflkan› da 2004 y›l›nda yapt›¤› adli y›l› aç›fl konuflmas›nda Anayasa’n›n 125/2

maddesinin kald›r›lmas› gerekti¤ini söylemifltir. Bu konuflmalar için bkz.

<http://www.danistay.gov.tr> ve <http://www.yargitay.gov.tr>.

8 Ahmet Necdet Sezer, Anayasa Mahkemesinin 38.Kurulufl y›ldönümü nedeniyle düzenle-

nen sempozyumun aç›l›fl töreninde hukuk devleti üzerinde durmufl, Anayasa’n›n YAfi

kararlar› ve Cumhurbaflkan›n›n tek bafl›na yapt›¤› ifllemler gibi baz› idari eylem ve ifllem-

leri yarg›ya kapatan hükümlerini elefltirmifltir. Sezer’e göre “Anayasa ile idari yarg›

denetimine getirilen bu s›n›rlamalar hukuk devleti ilkesini önemli ölçüde zedelemekte-

dir”. Bkz. Anayasa Yarg›s›, Cilt: 17 (Ankara, 2000), s. 9.

de kararl›l›k teyit edilmifl, devlet ve milletin bir-lik ve bütünlü¤ünden taviz verilemeyece¤i vur-gulanm›flt›r. Baflbakan, demokratikleflmeden veözgürlükler alan›n›n geniflletilmesinden geriyedönüfl olmayaca¤›n› her f›rsatta belirtirken, öz-gürlüklerin terör örgütleri taraf›ndan istismar›-na da dikkat çekmeyi efl zamanl› olarak sürdüre-gelmifltir. 28 Kas›m 2005’te toplanan 10. AB-Ak-deniz Zirvesi’nde yapt›¤› konuflmada terörle mü-cadelenin önemine de¤inen Baflbakan, ifade öz-gürlü¤ünün terör örgütlerinin “s›¤›na¤›” halinegetirilmemesi gerekti¤ine flu sözlerle dikkat çek-mifltir: “Düflünce, ifade ve bas›n özgürlü¤ü, gençihtiyar, kad›n erkek demeden masum insanlar›nkan›n› dökerek, dehflet duygusundan rant eldeetmeye çal›flan terör örgütlerinin s›¤›na¤› halinegetirilemez. Terörün patronaj›ndaki propagandaodaklar›n›n ifade hürriyetini savunanlar, kurflu-na dizilen insanlar›n yaflama hürriyetine, hayathakk›na s›rt çevirdiklerini unutmamal›d›rlar.”Konuflman›n zamanlamas› dikkate al›nd›¤›nda,Baflbakan›n bu sözlerle, ROJ TV’nin ülkesindenyay›n yapmas›na izin veren Danimarka Baflbaka-n›na ve PKK’ya arka ç›kan di¤er ülkelere mesajverdi¤i gözlemlenebilir.

Hükûmetin “Güneydo¤u sorunu”nda izledi¤idenge politikas›n› aç›klayan en önemli unsur, si-yasal iktidar d›fl›nda devletin reflekslerini yans›-tan kurumlar›n bu konudaki hassasiyetleri ola-bilir. Nitekim Baflbakan›n herkesi kapsayan birüst kimlik olarak Türkiye Cumhuriyeti vatan-dafll›¤›n› yani anayasal vatandafll›k kavram›n›yeniden gündeme getiren söylemi, bir yandanmuhalefet partileri taraf›ndan fliddetle elefltiril-mifl, di¤er yandan da MGK ve Cumhurbaflkan›-n›n “ince” ayarlar›na muhatap olmufltur. 23A¤ustos 2005 tarihli MGK Bildirisinde, belki deilk kez, “Cumhuriyet Hükûmetlerine,” “ulusunba¤›ms›zl›¤› ve tümlü¤ü ile ülkenin bölünmez-li¤inin korunmas›” görevi hat›rlat›lm›flt›r. Cum-hurbaflkan›n›n 2005 y›l›n›n son gününde yay›n-lad›¤› Yeni Y›l Mesaj›nda da “kimlik” meselesin-de benzer bir tepki gösterilmifltir.

fiemdinli Olaylar› ve Hükûmet

Hakkâri’nin fiemdinli ilçesinde 9 Kas›m 2005 ta-rihinde bir kitapevine yönelik bombalama eyle-

mi, kamuoyunda “acaba yeni bir Susurluk skan-dal›yla m› karfl› karfl›yay›z?” sorusunun yükseksesle sorulup tart›fl›lmas›na neden olmufltur. Eskibir PKK’l›ya ait oldu¤u ileri sürülen kitabevinebomba atanlar›n Jandarma ‹stihbarat Teflkilat›(J‹T) olarak bilinen istihbarat biriminin9 men-suplar› olduklar›n›n iddia edilmesi, fiemdinli’de,bölgede ve tüm ülkede tansiyonu yükseltmifltir.fiemdinli’de 2 kiflinin ölümüyle sonuçlanan pro-testo gösterileri Yüksekova’ya s›çram›fl, 15 Ka-s›m’da ç›kan olaylarda 3 kifli ölmüfl ve 16 kifli deyaralanm›flt›r. Bir gün sonra da Hakkâri il mer-kezinde ç›kan olaylarda bir grup polisle çat›flm›flve 5’i polis olmak üzere toplam 20 kifli yaralan-m›flt›r. Olaylar›n ard›ndan 21 Kas›m 2005 tari-hinde Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an, Hakkâri,fiemdinli ve Yüksekova’ya gitmifl ve fiemdinli’debomba at›lan kitabevinde incelemelerde buluna-rak zarar›n karfl›lanaca¤›n› aç›klam›flt›r. Baflba-kan›n bölgeyi ziyaretinden bir hafta sonra Jan-darma ‹stihbarat Teflkilat› (J‹T) görevlisi iki ast-subay›n, fiemdinli’deki olaylarla ilgileri bulun-du¤u gerekçesiyle, tutuklanmas› tart›flmaya yenibir boyut kazand›rm›flt›r.

Olaya iliflkin yarg› süreci devam ederken, hükû-met de bafl›ndan itibaren kararl› bir tav›r sergile-yerek hadiselerin ayd›nlat›lmas› için ne gereki-yorsa yap›laca¤›n› belirtmifltir. Baflbakan ve baz›bakanlar, yapt›klar› aç›klamalarda Türkiye’ninbir hukuk devleti oldu¤unu, kimsenin korunupkollanmayaca¤›n›, olay›n sorumlular›n›n bede-lini ödeyece¤ini, devletle milleti karfl› karfl›yagetirmeye yönelik ad›mlara izin verilmeyece¤i-ni ve hükûmetin bu iflin takipçisi olaca¤›n› be-lirtmifllerdir. Bölgeye yapt›¤› ziyaretin hemenard›ndan partisinin meclis grubunda yapt›¤› ko-nuflmas›nda Erdo¤an, “illegaliteyi legaliteye dö-nüfltürme gayreti içinde olanlar bulundu¤unu”söylemifltir. “Baz›lar› puslu havay› sever. Bunubizzat yerinde de görme imkân›m oldu” diyenBaflbakan, olaylar›n üzerindeki sis perdesinin

27

9 03.07.2005 tarihli ve 5397 say›l› Kanun’un 2. maddesi ile Jandarma Teflkilat, Görev ve

Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 5’te jandarma teflkilat›nda istihbarat faaliyetleri-

ni yapmakla görevli birimin ismi “Jandarma Genel Komutanl›¤› ‹stihbarat Baflkanl›¤›”

olarak geçmektedir.

kald›r›laca¤› sözünü yinelemifl ve “hukuk devle-tinin karanl›k odalar›”n›n olamayaca¤›n› vur-gulam›flt›r. Hükûmet, bu kararl›l›¤›n› göster-mek için bölgeye iki mülkiye müfettifli gönder-mifl, ilerleyen günlerde de fiemdinli ve Yükseko-va Kaymakamlar› ile Hakkâri Valisinin yerleride¤ifltirilmifltir.

Di¤er yandan, 25 Kas›m 2005’te Baflbakan›n da-veti üzerine D›fliflleri, ‹çiflleri ve Adalet Bakanla-r› ile Genelkurmay Baflkan›, Kara KuvvetleriKomutan› ve Jandarma Genel Komutan›n›n ka-t›l›mlar›yla, bölgede meydana gelen olaylar› de-¤erlendirmek maksad›yla “terör toplant›s›” ya-p›lm›flt›r. Baflbakanl›k taraf›ndan yap›lan resmiaç›klamaya göre “toplant›da devlet kurumlar›,sivil toplum kurulufllar› ve herkesin büyük birsorumluluk duygusu içerisinde hareket ederekson olaylarla ilgili yarg› sürecine katk›da bulun-malar› hususunun alt› özellikle çizilmifltir”.

Güvenlik Konular›nda Hükûmet ‹çindeki

Görüfl Ayr›l›klar›

Güvenlik konusunda bütün hükûmet üyelerininayn› flekilde düflünmedi¤i, hatta zaman zamanhükûmet üyeleri aras›nda görüfl ayr›l›klar›n›nyafland›¤› bilinmektedir. “Ermeni meselesi” ve“Terörle Mücadele Kanunu’nda de¤ifliklik” ko-nular›nda Adalet Bakan› Cemil Çiçek’in daha“milliyetçi” ve “güvenlikçi” tav›rlar›n›n Baflba-kan taraf›ndan benimsenmedi¤i görülmektedir.Baflbakan, belki de Adalet Bakan›n›n özgürlük-leri “s›n›rlay›c›” yaklafl›m›na gösterilen tepkile-rin de etkisiyle, daha özgürlükçü bir söylem be-nimsemifltir. Adalet Bakan›, 24 May›s 2005’teTBMM Genel Kurulunda hükûmet ad›na sözalarak yapt›¤› konuflmada Bo¤aziçi Üniversite-sinde 25-27 May›s 2005 tarihleri aras›nda yap›l-mas› planlanan “‹mparatorlu¤un Çöküfl Döne-minde Osmanl› Ermenileri” bafll›kl› konferans›“Türk milletini arkadan hançerlemek” olaraknitelendirmiflti. Çiçek, konuflmas›n› flu sözlerletamamlam›flt›: “Hükümet olarak bir yetkimiz

olsayd› gere¤ini yapard›k. Keflke, Adalet Bakan›olarak dava açma yetkimi devretmeseydim. fiim-di, YÖK ne yapacak onu merak ediyorum, flimdi,Bo¤aziçi Üniversitesi ne yapacak onu merak edi-yorum; ben de merak ediyorum, biz de merakediyoruz, milletimiz de merak ediyor. Bu ciddi-yetsizlik, bu sorumsuzluk, bu millete küfretme,bu milletin nüfus cüzdan›n› tafl›yanlar›n bu mil-letin aleyhine propaganda yapma, ihanet etmedönemini art›k kapatmam›z laz›m. Çünkü mil-letin vicdan› rahats›z oluyor”.10

Bu konuflmadan bir gün sonra Bo¤aziçi Üniver-sitesi bir aç›klama yaparak konferans›n ertelen-di¤ini kamuoyuna duyurmufltu. Daha sonra Ey-lül ay›nda yap›laca¤› duyurulan konferans bukez ‹stanbul 4. ‹dare Mahkemesinin karar› iledurdurulmufltu. Baflbakan mahkeme karar›n›elefltirmifl, Adalet Bakan›n›n konferans konu-sundaki kiflisel görüfllerinin kendisini ba¤lad›¤›-n›, ancak farkl› görüfllerin dile getirilmesi ge-rekti¤ini belirtmifltir. D›fliflleri Bakan› da benzerbir tav›r tak›nm›fl, hatta program› elverdi¤i tak-dirde Konferansa kat›lmak istedi¤ini ifade et-mifltir. ‹flin ilginç ve ironik yan›, Adalet Bakan›-n›n da 4. ‹dare Mahkemesi karar›n›n, konferan-s›n baflka bir üniversitede yap›lmas›na engel ol-mad›¤›n› belirterek organizatörlere bir anlamdayol göstermesi olmufltur. Böylece Hükümetin“deste¤i” ile, “Ermeni Konferans›,” 24-25 Eylül2005 tarihleri aras›nda Bilgi Üniversitesindegerçeklefltirilmifltir.

Hükümet içinde di¤er bir tart›flma da 4 Aral›k2004’te kabul edilen ve 1 Haziran 2005’te yürür-lü¤e giren yeni Ceza Muhakemesi Kanunu(CMK) ç›kar›l›rken yaflanm›flt›r. Kollu¤un yetki-lerinin önemli bir k›sm›n› Cumhuriyet savc›la-r›n›n iznine ba¤layan CMK’ya ‹çiflleri Bakanl›¤›ve bilhassa Emniyet Genel Müdürlü¤ü tepki gös-termifl, yeni yasan›n Türkiye’yi “suçlular cenne-ti”ne dönüfltürece¤i görüflünü dile getirmifltir.Adalet Bakan› ve Hükûmet Sözcüsü Cemil Çiçekise polise “mazeret üretme, ifline bak” fleklindea¤›r bir cevap vermifltir. Çiçek, güvenlik güçleri-nin “babadan kalma usulle de¤il, yeni konsepte

28

10 Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurul Tutana¤›, 22.Dönem, 3.Yasama Y›l›,

101.Birleflim (24 May›s 2005), s. 18. Bkz. <http://www.tbmm.gov.tr>.

uygun olarak çal›flma yöntemlerini gelifltirmekmecburiyetinde” oldu¤unu belirtmifltir. AdaletBakan›n›n bu sözlerine çok geçmeden cevap ve-ren ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu, “güvenlikkuvvetlerimizin çabas› mazeret aray›fl› de¤il,hizmeti en iyi flekilde yapma aray›fl›d›r” demifl-tir. Aksu, ayr›ca, reform niteli¤inde köklü de¤i-fliklik yapan yasalar›n uygulamada baz› tered-dütlere yol açmas›n›n normal oldu¤unu ve butereddütlerin ilgili bakanl›klar taraf›ndan ç›ka-r›lacak genelgeler, düzenlenecek hizmet içi e¤i-tim ve seminerlerle giderilmesinin mümkün ol-du¤unu belirtmifltir.

Bu tart›flmalardan sonraki süreçte, CMK’da 25May›s 2005 tarihli ve 5353 say›l› Kanun’la baz›de¤ifliklikler yap›larak, kolluk görevlilerine ge-cikmesinde sak›nca bulunan ancak “Cumhuri-yet savc›s›na ulafl›lamayan hallerde kolluk ami-rinin yaz›l› emri ile” arama ve el koyma yetkisiverilmifltir (CMK, m. 119/1, 127/1). Böylece ba-kanlar aras›ndaki tart›flma, izlenen genel dengepolitikas›yla da uyumlu flekilde, uzlafl›yla sonuç-lanm›flt›r.

Son olarak, 2005 y›l›n›n ikinci yar›s›ndan itiba-ren gündemden düflmeyen bir konuya, TerörleMücadele Kanunu’ndaki (TMK) de¤iflikliklerede¤inmek gerekecektir. TSK yetkililerinin te-rörle mücadelede k›s›tl› imkânlara sahip olduk-lar›n› ve ‹ngiliz Anti-Terör Kanunu ›fl›¤›ndaTMK’n›n gözden geçirilmesi gerekti¤ini vurgu-lamalar› üzerine bu konudaki çal›flmalar h›zlan-m›fl ve Adalet Bakanl›¤› bünyesinde kurulan birkomisyon 2005 y›l›n›n Eylül ay›nda yeni TMKTasar›s›’n›n tasla¤›n› tamamlam›flt›r. Ancak bu

tasla¤›n metni kamuoyuna resmen aç›klanma-m›flt›r. Bas›nda yer alan haberler ve elefltirilerebak›l›rsa, tasar› tasla¤›, TMK’n›n daha önce kal-d›r›lan ve “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ül-kesi ve milletiyle bölünmez bütünlü¤ünü boz-may› hedef alan yaz›l› ve sözlü propaganda iletoplant›, gösteri ve yürüyüfl yapanlar hakk›ndabir y›ldan üç y›la kadar hapis” cezas› öngörenünlü 8. maddesini yeniden getirmekte ve her yö-ne çekilebilecek esnek tan›m ve ifadelerle özgür-

29

Tablo 1: 2004 ve 2005 BÜTÇELER‹NDEN “SAVUNMA H‹ZMETLER‹” ‹LE “KAMU DÜZEN‹ VE GÜVENL‹KH‹ZMETLER‹”NE AYRILAN PAY VE ARTIfiLAR11

FONKS‹YONLAR 2004 YILI BÜTÇES‹ YTL PAY % 2005 YILI BÜTÇES‹ YTL PAY % ARTIfi %

Savunma Hizmetleri 10.044.014.591 6.7 11.035.360.187 7.1 10

Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 7.309.703.987 4.9 8.494.259.328 5.5 16

Toplam 17.353.718.768 11.6 19.529.649.515 12.6 26

11 Bütçede gösterilen “Savunma Hizmetleri” ve “Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri”

kalemlerinin hangi hizmet birimlerini içerdiklerini belirtmek faydal› olacakt›r. Buna göre,

“Savunma Hizmetleri”nin kapsad›¤› hizmetler flunlard›r: Askerî Savunma Hizmetleri,

Sivil Savunma Hizmetleri, D›fl Askerî Yard›m Hizmetleri, Savunmaya ‹liflkin Araflt›rma ve

Gelifltirme Hizmetleri ve S›n›fland›rmaya Girmeyen Savunma Hizmetleri. Bütçede “Kamu

Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri” kaleminin kapsad›¤› hizmetler ise flunlard›r: Güvenlik

Hizmetleri, Yang›ndan Korunma Hizmetleri, Mahkeme Hizmetleri, Cezaevi ‹daresi

Hizmetleri, Kamu Düzeni ve Güvenli¤e ‹liflkin Araflt›rma ve Gelifltirme Hizmetleri ve

S›n›fland›rmaya Girmeyen Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri. Bkz. Maliye Bakanl›¤›

Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü <http://www.bumko.gov.tr/proje/proje1/

fonksinif.mht>.

Kaynak: Maliye Bakanl›¤› Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü, <http://www.bum-

ko.gov.tr/chart/data.htm>.

Kaynak: Maliye Bakanl›¤› Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü, <http://www.bum-

ko.gov.tr>.

lükler üzerinde Demokles’in yeni k›l›c› olmayanamzet gözükmektedir.

TMK’da yap›lmas› önerilen de¤ifliklikler konu-sunda hükûmet üyeleri aras›nda görüfl ayr›l›kla-r›n›n ortaya ç›kt›¤› görülmektedir. Adalet Baka-n›n›n TMK’da özgürlükleri k›s›tlay›c› yöndekide¤ifliklikleri desteklemesi karfl›s›nda D›fliflleriBakan› ve Baflbakan›n, özellikle tasar›ya yöneliktepkilerden sonra, demokratikleflme ve Kopen-hag Kriterleri konusunda geriye gidilemeyece¤iteminat›n› verdikleri görülmektedir.

Hükûmetin Güvenlik Sektörüne

Bütçeden Ay›rd›¤› Pay

Güvenlik sektörüne, bilhassa da savunma sektö-rüne, bütçeden ayr›lan paylar hemen her zaman

tart›flma konusu olmufltur. Türkiye’de bütçedensavunmaya ayr›lan pay, ilk kez 2004 y›l›nda ku-rumsal s›ralamada ikinci s›raya düflmüfltür. 2005ve 2006 bütçeleri de bu durumu devam ettirmifl-tir. Burada hükûmetin 2005 y›l› bütçesinde gü-venlik sektörüne ay›rd›¤› miktar ve bunun ku-rumlara göre da¤›l›m› tablolar yard›m›yla belir-tilecektir. Bu tablolar›n incelenmesi suretiyle,güvenlik sektöründeki kurumlar›n harcamala-r›ndaki art›fl ya da azalmalar› takip etmek müm-kün olacakt›r.

Hükûmetin 2006 y›l› bütçesinde güvenlik sektö-rüne ay›rd›¤› miktar da, karfl›laflt›rma yapmaimkan› tan›mas› aç›s›ndan önemlidir. Özel büt-çeli idareler ile düzenleyici ve denetleyici ku-rumlar için öngörülen 7.652.237.552 YTL Hazineyard›m› düflüldü¤ünde 2006 y›l› konsolide edil-

30

Tablo 4: GÜVENL‹K VE SAVUNMA SEKTÖRÜNDEK‹ KURUMLARA 2004, 2005, 2006 YILI BÜTÇELER‹NDEN AYRILAN ÖDENEKLER

KURUMLAR 2004 (TL) 2005 (YTL) 2006 (YTL)

Milli Savunma Bakanl›¤› 10.889.575.000.000.000 10.976.455.418 11.877.533.000

Savunma Sanayi Müsteflarl›¤› 38.009.366 23.440.000

Jandarma Genel Komutanl›¤› 2.279.671.000.000.000 2.371.673.385 2.571.561.000

Sahil Güvenlik Komutanl›¤› 162.360.000.000.000 174.658.857 194.459.000

Emniyet Genel Müdürlü¤ü 3.370.350.000.000.000 4.236.257.718 4.804.713.000

Milli ‹stihbarat Teflkilat› Müsteflarl›¤› 301.000.000.000.000 296.108.500 352.570.000

Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i 9.768.152.000.000 11.739.574 10.971.000

Tablo 3: 2006 YILI MERKEZ‹ YÖNET‹M BÜTÇES‹NDE SAVUNMA H‹ZMETLER‹ ‹LE KAMU DÜZEN‹ VEGÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NE AYRILAN ÖDENEK VE ORANLAR

BÜTÇEDEN AYRILAN ORAN

M‹KTAR (YTL)

Savunma Hizmetleri 11.926.587.182 % 6.84

Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 9.210.140.712 % 5.28

Toplam 21.136.727.894 % 12.12

mifl Merkezi Yönetim Bütçesi’nin büyüklü¤ü-nün 174.339.990.202 YTL oldu¤u görülmektedir.Bütçede genel bütçeli kamu idarelerinin öde-nekleri aras›nda savunma ile kamu düzeni vegüvenlik hizmetlerine ayr›lan miktar toplam21.136.727.894 YTL dir.

31

32

Tarihsel Arka Plan

Milli Güvenlik Kurulunun (MGK) öncülü ola-rak kabul edilen Yüksek Müdafaa Meclisi(YMM) 24 Nisan 1933’te kurulmufltur. YMM’ninBaflbakan›n ya da diledi¤i takdirde Cumhurbafl-kan›n›n baflkanl›¤›nda, Genelkurmay Baflkan›ve Bakanlar Kurulu üyelerinin kat›l›m›yla top-lanmas› öngörülmüfltür. Faaliyetleri bir karar-name ile düzenlenen YMM’nin görevi, “milli se-ferberlik bak›m›ndan vekillikleri verilecek vazi-feleri tespit etmek ve gerekli esaslar› haz›rla-mak” biçiminde tan›mlanm›flt›r. YMM’nin yeri-ni 3 Haziran 1949’da kurulan Milli SavunmaYüksek Kurulu (MSYK) alm›flt›r. MSYK, Baflba-kan›n baflkanl›¤›nda ve onun teklifi ile BakanlarKurulu taraf›ndan seçilecek bakanlarla, MilliSavunma Bakan› ve Genelkurmay Baflkan›ndanoluflturulmufl olup Cumhurbaflkan› MSYK’n›ndo¤al üyesi say›lm›flt›r. Bakanlar Kurulunun 1Temmuz 1949’da ald›¤› bir karar uyar›nca kurulüyesi bakanlar ‹çiflleri, D›fliflleri, Maliye, Bay›n-d›rl›k, Ekonomi, Ticaret, Ulaflt›rma, Tar›m ve ‹fl-letmeler bakanlar› olarak saptanm›flt›r. Ayn› ka-rar uyar›nca Harp Kuvvetleri Genel Komutan›-n›n ancak savafl zaman›nda kurulun do¤al üyesiolarak görev yapmas› öngörülmüfltür. MSYK’ya“Hükûmetçe takip edilecek Milli Savunma Poli-tikas›n›n Esaslar›n› haz›rlamak,” “bütün Devletteflkilat›nda her türlü özel müessese ve teflekkül-lere ve vatandafllara düflecek Milli Savunma ödevve görevlerini tespit etmek” ve “Topyekün MilliSeferberlik Plan›’n› bar›flta haz›rlamak ve gere-¤inde tam olarak uygulanmas›n› sa¤lamak” gibigörevler verilmifltir.

MSYK 1961 Anayasas› ile MGK’ya dönüfltürül-müfltür. Böylelikle faaliyetleri sadece bir karar-nameyle düzenlenen YMM’nin yerini alanMYSM’nin çal›flmalar› kanunla düzenlenirken,MGK anayasal bir kurum konumuna yükseltil-mifltir. 1961 Anayasas›’n›n 111. maddesi MGK’n›nyap›s› ve görevlerini yeniden tan›mlam›fl, Kuru-lun kanunla saptanacak Bakanlar ile Genelkur-may Baflkan› ve Kuvvet temsilcilerinden olufl-mas› öngörülmüfltür. Böylelikle, MSYK ile kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda MGK’da askerî kanad›n a¤›rl›¤›belirgin ölçüde art›r›lm›flt›r. Söz konusu maddeuyar›nca MGK’n›n görevi, “milli güvenlik ile il-gili kararlar›n al›nmas›nda ve koordinasyonunsa¤lanmas›nda yard›mc›l›k etmek üzere, gereklitemel görüflleri Bakanlar Kuruluna bildir[mek-tir.]” 12 Mart Muht›ras›’n›n ard›ndan yap›lan 20Eylül 1971 tarihli de¤iflikliklerle 111. madde de-¤ifltirilmifl, kurula kat›lacak üyelerin “kuvvettemsilcisi” de¤il, “kuvvet komutanlar›” olaca¤›,kurulun “milli güvenlik ile ilgili kararlar›n al›n-mas›nda ve koordinasyonun sa¤lanmas›nda ge-rekli temel görüflleri Bakanlar Kuruluna tavsiyeedece¤i” hükmü getirilmifltir. Böylelikle, MGKkararlar›n›n ‘tavsiye’ niteli¤i kazand›r›larakgüçlendirilmesi yoluna gidilmifltir.

12 Eylül 1980’den sonra yap›lan düzenlemelerleMGK’n›n yetki ve görevleri daha da geniflletil-mifl, askerî kanad›n MGK içindeki konumu ku-rul kararlar›n› belirleyici olmak ölçüsünde etki-leyebilecek kadar a¤›rl›k kazanm›flt›r.

1980 Sonras› Durum

MGK 1980–1983 y›llar› aras›nda askerî yönetimtaraf›ndan elden geçirilen güvenlik devleti ör-

M‹LL‹ GÜVENL‹K KURULU

Gencer Özcan*

* Doç. Dr., Y›ld›z Teknik Üniversitesi, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve

Uluslararas› ‹liflkiler Bölümü.

mektedir: MGK, “Devletin milli güvenlik siya-setinin tayini, tespiti ve uygulanmas› ile ilgilikararlar›n al›nmas› ve gerekli koordinasyonunsa¤lanmas› konusundaki görüfllerini BakanlarKuruluna bildirir,” buna karfl›l›k olarak, Kuru-lun “al›nmas›n› zorunlu gördü¤ü tedbirlere aitkararlar Bakanlar Kurulunca öncelikle dikkateal›n›r.” Bakanlar Kurulunun MGK taraf›ndanbildirilen kararlar› “öncelikle dikkate almak”durumunda olmas›, siyasal rejimin iflleyifli bak›-m›ndan anlaml› bir gösterge olup, Kurulun siya-sal rejim içerisinde Bakanlar Kuruluna eflit birkonuma yükseltildi¤ini göstermektedir.

1999 Helsinki Zirvesinden Sonra MGK

1999 AB Helsinki zirvesinden sonra Türkiye’deulusal güvenlik politikalar›n›n daha demokratikbir çerçevede oluflturulmas›na olanak verecekyasal düzenlemelere gidilmifltir. MGK’y› do¤ru-dan ilgilendiren yasal düzenlemeler üç bafll›k al-t›nda incelenebilir. Bu düzenlemelerin bafl›ndaMilli Güvenlik Kuruluna Anayasal bir kurumolma niteli¤i kazand›ran 118. maddenin de¤iflti-rilmesi gelmektedir. 3 Ekim 2001 tarihli Anaya-sa de¤iflikli¤i uyar›nca MGK, “Cumhurbaflkan›-n›n baflkanl›¤›nda, Baflbakan, Genelkurmay Bafl-kan›, Baflbakan Yard›mc›lar›, Adalet, Milli Sa-vunma, ‹çiflleri, D›fliflleri Bakanlar›, Kara, Denizve Hava Kuvvetleri Komutanlar› ve JandarmaGenel Komutan›ndan” oluflmaktad›r. Böyleliklekurul üyelerinin ço¤unlu¤u hükûmet kanad›n-dan gelmektedir. Ayr›ca, bu de¤ifliklik uyar›nca,MGK kararlar›n›n Bakanlar Kurulu taraf›ndan‘öncelikle dikkate al›nmas›’ de¤il, sadece ‘de¤er-lendirilmesi’ öngörülmektedir. Ayn› maddedeyap›lan de¤iflikliklerde MGK kararlar›n›n ‘tavsi-ye’ niteli¤i tafl›d›¤› vurgulanm›flt›r.

‹kinci düzenleme ise 2945 say›l› Milli GüvenlikKurulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekre-terli¤i Kanunu’nun Anayasa’ya uyumlaflt›r›lma-s› için 7 A¤ustos 2003’te yasan›n kendisinde ya-p›lan de¤iflikliklerdir. Bu de¤iflikliklerle GenelSekreterin baflbakan taraf›ndan atanmas› hük-me ba¤lanmakta ve kurumun sahip oldu¤u ge-nifl yetkiler s›n›rland›r›lmaktad›r. 2945 say›l›Kanun, Genel Sekreterli¤e, “uygulamalar› takip

33

gütlenmesinin merkezinde konumland›r›lm›fl,devlete yönelik iç ve d›fl tehditlere karfl› al›nmas›gereken önlemlerin yasallaflt›r›lmas› için kurgu-lanm›fl bir yap›lanmad›r. 1982 Anayasas› ve 9 Ka-s›m 1983 tarih ve 2945 say›l› Milli Güvenlik Ku-rulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤iKanunu ile Genelkurmay Baflkanl›¤›n›nMGK’n›n yetki ve görevleri, karar alma süreci, bi-leflimi askerî bürokrasinin etkili olabilece¤i bi-çimde güçlendirilmifltir. Genelkurmay Baflkanl›-¤›n›n denetimi alt›nda genifl yetkiler ve kadroolanaklar›yla donat›lm›fl güçlü bir MGK GenelSekreterli¤i örgütü kurulmufltur. Milli GüvenlikKonseyi döneminde yap›lan baflka yasal düzenle-melerle Kurulun devlet ayg›t› içindeki merkezikonumu daha da pekifltirilmifltir. Askerî bürokra-si, MGK arac›l›¤›yla bir yandan ayl›k ola¤an top-lant›lar s›ras›nda ulusal güvenlik sorunu olarakde¤erlendirilen geliflmelere iliflkin siyasal karar-lar üzerinde etkili olmak olana¤›na kavuflurken,öte yandan da, baz› gözlemciler taraf›ndan ‘GizliAnayasa’ ya da ‘yasalar›n tanr›s›’ olarak adland›r›-lan Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nin (MGSB)haz›rlanmas› sürecinde belirleyici rol oynayabil-mifltir. Böylelikle, genifl yetkilerle donat›lm›fl birgenel sekreterlik örgütlenmesi ile desteklenen ves›n›rlar› genifl tutulan bir ulusal güvenlik anlay›-fl›ndan yola ç›kan MGK, geride b›rakt›¤›m›z yir-mi y›l boyunca siyasal rejim üzerinde askerî birvesayet mekanizmas› olarak çal›flm›flt›r.

MGK’n›n bileflimi, yetki ve görevleri genel ola-rak 1982 Anayasas›’n›n 118. maddesinde tan›m-lanm›flt›r. Bu madde uyar›nca MGK, Cumhur-baflkan›, Baflbakan, Genelkurmay Baflkanl›¤›,Milli Savunma, ‹çiflleri, D›fliflleri bakanlar›, Ka-ra, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlar› veJandarma Genel Komutan›ndan olufluyordu.Kurul üyelerinin da¤›l›m› askerler ve siyasileraras›nda duyarl› bir dengenin gözetilmifl oldu-¤unu göstermektedir. Koalisyon hükûmetlerin-de farkl› partilerden gelen bakanlar aras›ndaoluflabilecek görüfl ayr›l›klar› askerî kanad›n gö-rüfllerinin kabul görmesi olas›l›¤›n› art›rmakta-d›r. Cumhurbaflkan›n›n deste¤inin kazan›lmas›durumunda denge askerlerden yana oluflabil-mektedir. Ayn› madde, MGK’n›n Bakanlar Ku-rulu karfl›s›ndaki konumuna da aç›kl›k getir-

34

ve kontrol” etmek, “düzenleyici, yönlendirici vekoordine edici iflbirli¤inde bulunmak” yetkisivermekteydi. Bu konumu dolay›s›yla MGK Ge-nel Sekreterli¤i devletin tüm birimlerinden ge-len istihbarat›n tek elde topland›¤› bir merkezedönüflmekte, “devletin haf›za ve eylem merkezi”ifllevi yürütmekte, görevi “devlette devaml›l›k”sa¤lamak olan Genel Sekreter ise ‘MGK’n›n bey-ni’, ‘gölge baflbakan’ olarak çal›flmaktayd›.1 Ya-sada yap›lan de¤ifliklikle Genel Sekreterli¤inMGK kararlar› uyar›nca yap›lm›fl “uygulamalar›takip ve kontrol” yetkisi Baflbakan Yard›mc›s›naaktar›lmaktad›r. Ayn› de¤ifliklikler uyar›nca,Kurul toplant›lar›n›n her ay de¤il, iki ayl›k ara-l›klarla yap›lmas› uygulamas›na geçilmifl, GenelSekreterli¤e asker kökenli olmayan bir kiflininatanabilmesi mümkün olmufltur.

Üçüncü de¤ifliklik ise MGK Genel Sekreterli¤i-nin görev ve çal›flma esaslar›n› düzenleyen gizliyönetmeli¤in 29 Aral›k 2003 tarihinde yay›mla-nan yeni bir yönetmelikle yürürlükten kald›r›l-mas›d›r. Genel Sekretere ola¤anüstü yetkiler ta-n›yarak özerk bir yürütme organ› gibi davranmaolana¤› sa¤layan gizli yönetmeli¤in yürürlüktenkald›r›lm›fl olmas› siyasal rejimin fleffaflaflmas›do¤rultusunda at›lan önemli bir ad›md›r. GenelSekreterlik örgütünün yeniden yap›lanmas›, gö-rev ve yetkilerinin yeniden tan›mlanmas› içinBakanlar Kurulu taraf›ndan 29 Aral›k 2003 ta-rih ve 6688 say›l› karar ile kabul edilen yönetme-lik uyar›nca do¤rudan Genel Sekreterli¤e ba¤l›kadrolar daralt›lmakta, örgüt ile GenelkurmayBaflkanl›¤› aras›ndaki organik ba¤lar kopar›l-maktad›r.2 Bunlara ek olarak, yeni yönetmelikle11 olan ara hizmet birim say›s› 6’ya indirilmifl,böylelikle psikolojik harekâtlar yürütmekle gö-revlendirilen ‘Toplumla ‹liflkiler Baflkanl›¤›’ gibibirimler kapat›lm›flt›r.

2005 y›l›nda AB ile uyum yasalar› uyar›ncaMGK’n›n yetki ve görevlerinde yap›lan de¤iflik-liklerin uygulamaya yans›malar› izlenebilmifltir.MGK’n›n siyasal rejim üzerinde bir vesayet ku-rumu olmaktan ç›kart›lmas› için bafllat›lan sivil-lefltirme/fleffaflaflt›rma çabalar›na karfl›l›k Ku-rul toplant›lar›nda askerler kendilerinin ‘duyar-l›’ olduklar› konularda siyasal iktidara mesajlarvermifl, ya da -A¤ustos ay› toplant›s›nda oldu¤ugibi- uyar›lar yapmaya devam etmifltir. Bununlabirlikte, MGK’da sivil üyelerin say›s›n›n artmas›,Genel Sekreterlik örgütünün de¤iflmeye baflla-yan yap›s› gibi nedenlerle, Kurul askerî bürokra-siden gelen isteklerin yasallaflt›r›ld›¤› platformolma özelli¤ini bir ölçüde yitirmifltir. Bu durum,söz konusu ifllevin askerî bürokrasinin denetimialt›nda bulunan Yüksek Askerî fiuraya (YAfi) ak-tar›ld›¤› iddialar›n›n ileri sürülmesine yol aç-m›flt›r.

30 Kas›m 2004’te toplanan Yüksek Askerî fiuratoplant›s›ndan sonra yay›mlanan bildirinin içe-rik ve biçim olarak sergiledi¤i farkl›l›k,‘MGK’n›n ifllevi YAfi’a kayd›r›ld›’ iddialar›nahakl›l›k kazand›rmaktad›r. Bildiriden anlafl›ld›-¤› kadar›yla YAfi toplant›s›nda “bölgedeki tehditve riskler incelenmifl, çevre ülke silahl› kuvvetle-rinin silahs›zlanma ve modernizasyon faaliyet-leri mukayeseli olarak görüflülmüfl, bu kapsam-da; Türk Silahl› Kuvvetlerinin cayd›r›c› kuvvetyap›s›n›n korunmas› amac›yla haz›rlananönemli projelerin durumlar› de¤erlendirilmifl vegerçeklefltirilmesi için gerekli kayna¤›n tahsisi-nin önemi üzerinde durulmufl, Irak’taki mevcutdurum ve olas› geliflmelerin Türkiye’ye etkilerive al›nm›fl tedbirler görüflülmüfltür. Terör ve ir-tica ile mücadelenin de¤erlendirilmesi yap›lm›fl,önümüzdeki süreçte terörle mücadelenin bütünalanlarda topyekûn olarak yürütülmesi üzerindedurulmufl, laik cumhuriyete karfl› irticai kesim-lerin faaliyetleri de¤erlendirilmifl ve bu tehditle-re yönelik al›nmas› gereken tedbirler gözden ge-çirilmifl, Türkiye taraf›ndan NATO’ya önerilenTerörizmle Mücadelede Mükemmeliyet Merke-zinin kurulufl çal›flmalar› hakk›nda bilgi sunul-mufltur.”3 1 Aral›k 2005’te yap›lan YAfi toplant›-s›nda da Genelkurmay Harekât ve ‹stihbarat bi-rimleri taraf›ndan Baflbakan Erdo¤an’a ‘irticac›

1 Ali Bayramo¤lu, “Asker ve Siyaset,” Birikim (A¤ustos-Eylül 2002), s. 44.

2 Gazeteci Murat Yetkin baz› hizmet birimlerinin ve dan›flman say›s›n›n azalt›lmas› ile

Genel Sekreterlik örgütünde çal›flan emekli subay say›s›n›n azalaca¤›n›, dolay›s›yla fiilen

örgütün sivilleflmesine katk› sa¤layaca¤›n› belirtmifltir. “fiu anda MGK Genel

Sekreterli¤inde 950 civar›nda personel var. ‹statistiklerde personelin ço¤u sivil görünüy-

or ama sekreter ve büro görevlileri ç›kt›¤›nda geriye kalan sivillerin büyük oranda emek-

li subaylardan olufltu¤u anlafl›l›yor. Hükûmet, ihtiyaç fazlas› personeli, Genelkurmay ya

da di¤er devlet kurulufllar›na, yumuflak geçiflle aktarmay› planl›yor.” Murat Yetkin,

“Bayramdan sonra sivil MGK geliyor,” Radikal, 28 Kas›m 2003.

3 “Aç›klamaya dikkat,” Hürriyet, 1 Aral›k 2004.

ki geliflmeler, K›br›s ve Yunanistan gelmektedir.‹ç güvenlik konular›nda ise daha genifl kapsaml›bir listeden söz edilebilir. Baflta bölücü terör veirtica tehditleri ve kapkaç terörü gibi asayifl so-runlar›n›n yan› s›ra “iç göçün nedenleri ve özel-likle büyük kentlerde yaratt›¤› sorunlar,” “ulusalbilim ve teknoloji stratejisinin yaflama geçiril-mesi,” “su kaynaklar›m›z›n etkin kullan›lmas›,”“enerji güvenli¤i” gibi yeni konular›n MGKgündemine al›nd›¤› görülmektedir. Ayr›ca, 90’l›y›llarda ‘bölücülük’ ve ‘irtica’n›n öncelikli teh-dit konumuna getirilmesinden sonra, iç güven-li¤i ilgilendiren konular Kurul gündemine dahayüksek s›kl›l›kta al›nmaya bafllayacakt›r.

2005’te MGK gündemine al›nan konular›n de-¤erlendirilmesine 2004’ün son günlerinde yap›-lan ola¤an toplant› ile bafllanabilir. 30 Aral›k2004’te yap›lan toplant›da 16-17 Aral›k tarihliAB zirvesi kararlar› ele al›nm›fl, D›fliflleri Bakan-l›¤› ve AB Genel Sekreterli¤ince haz›rlanan ikirapor tart›flmaya aç›lm›flt›r. Toplant› sonras›ndayap›lan aç›klamada tam üyelik müzakereleriiçin tarih verilmifl olmas› olumlu bir geliflmeolarak de¤erlendirilmifltir. Buna karfl›l›k zirvekararlar› aras›nda bulunan “kimi olumsuz öge-lerin ortadan kald›r›lmas›” ve “müzakerelerinTürkiye aleyhinde ayr›mc› olmayan ve kofluliçermeyen, sürdürülebilir bir zeminde yürütül-mesi” gerekti¤ine dikkat çekilmifltir. Aç›klama-da ayr›ca iç güvenlik konular› aras›nda ele al›-nan PKK/KONGRA-GEL etkinlikleri için örgü-tün “sözde yeniden sald›r›ya geçti¤ini ilan etme-sinden” sonra bölgede istedi¤i oranda etkinliksa¤layamad›¤› vurgulanm›flt›r. Kurul d›fl güven-lik sorunlar› bafll›¤› alt›nda, Irak’taki -Ocak ay›sonunda yap›lm›fl seçimler ile Ba¤dat Büyükelçi-li¤i koruma görevlilerinin pusuya düflürülereköldürülmesi gibi- geliflmeleri ele alm›flt›r.

2005 y›l›n›n ilk toplant›s› 25 fiubat’ta yap›lm›fl-t›r. Aç›klamadan, Kurulun öncelikle Irak’ta ya-p›lan seçimler sonras›nda ortaya ç›kan durumude¤erlendirdi¤i anlafl›lmaktad›r. Aç›klamadaIrak’ta ulusal birli¤in korunmas› için tüm ke-simlerin anayasan›n yaz›m sürecine kat›l›m›n›n

35

hareketlerin laik cumhuriyete karfl› son dönem-de artan faaliyetlerine’ iliflkin kapsaml› bir bilgi-lendirme sunulmufltur. Toplant› s›ras›nda ayr›caGenelkurmay Baflkanl›¤› Plan Prensipler Daire-si taraf›ndan “Ortado¤u’daki son geliflmeler ileIrak’taki mevcut durum ve olas› geliflmelerinTürkiye’ye etkileri” konusunda bir baflka bilgi-lendirme yap›lm›flt›r.4

MGK’n›n 2005 Y›l› Etkinlikleri

2004 y›l› Milli Güvenlik Kuruluna iliflkin önem-li geliflmelerin gözlemlendi¤i bir y›l olmufltur.Bu geliflmeler Kopenhag Kriterleri’nin karfl›la-nabilmesi için gerçeklefltirilen yasal de¤ifliklik-ler uyar›nca MGK’n›n ve MGK Genel Sekreter-li¤inin görev ve yetkilerinin yeniden tan›mlan-mas› ve iflleyifli sürecinde izlenmifltir. Söz konu-su de¤iflim sürecinde üç dönüm noktas›n›n öneç›kt›¤› görülür. ‹lk olarak, 2945 say›l› Kanun’dayap›lan de¤ifliklikler sonucunda, Aral›k 2004’tenbafllayarak, MGK’n›n 1983’ten beri sürdüregeldi-¤i toplant› ve çal›flma düzene¤i de¤iflmifltir. ‹kin-ci olarak, y›l›n ikinci yar›s›nda, MGK Genel Sek-reterli¤inin yetki, görev ve yönetiminde de¤iflik-likler öngören yasal de¤ifliklikler uygulamayakonulmufltur. Bu de¤ifliklikler uyar›nca A¤ustos2004’ten bafllayarak Genel Sekreterlik örgütü as-ker olmayan bir yönetici alt›nda çal›flmaya bafl-lam›flt›r. Bunun yan› s›ra, örgütün çal›flma esas-lar›n› düzenleyen 1984 tarihli gizli yönetmeli¤inkapsam› büyük ölçüde daralt›lm›flt›r. Yeni biryönetmeli¤in yay›mlanmas›yla birlikte GenelSekreterlik örgütü gözle görülür bir sivillefl-me/fleffaflaflma sürecine girmifltir. Üçüncüsü,ayn› de¤iflikliklerle RTÜK, TRT, YÖK gibi ku-rumlarda bulunan MGK temsilcileri geri çekil-mifltir. Böylelikle MGK’n›n gözetim/denetim ifl-levi görmesine olanak sa¤layan yetkiler de daral-t›lm›flt›r. 2005 y›l›nda bitirilmesi öngörülenMilli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nin gözden geçi-rilmesi de bu geliflmelerle birlikte de¤erlendiril-melidir.

Gündem Konular›

Genel olarak bak›ld›¤›nda Kurul gündemineal›nan d›fl güvenlik konular›n›n bafl›nda Irak’ta- 4 U¤ur Ergan, “En az ihraç,” Hürriyet, 2 Aral›k 2005.

36

sa¤lanmas› gerekti¤ine yap›lan vurgu dikkat çe-kicidir. Ayr›ca toplant›da, KKTC’de yap›lan se-çimler sonras›nda “parlamenter yap›ya sahip birdevlet olman›n gereklerini yerine getiren ve de-mokratik kurallar› eksiksiz iflleten bir halk›n varoldu¤unun dünya kamuoyu önünde tescil edil-mesinde[n]” duyulan memnuniyetin dile geti-rilmesi dikkat çekici bir vurgudur. Aç›klamada,görüflmeler s›ras›nda “savunma sanayiimizdeulafl›lan düzeyin Türk Silahl› Kuvvetlerinin mo-dernizasyon gereksinimlerini karfl›lama duru-mu ile yeterli bir ulusal savunma sanayiinin ge-lifltirilmesine yönelik önlemler üzerinde kap-saml› bir de¤erlendirme” yap›ld›¤›na dikkat çe-kilmifltir.

25 Nisan’da yap›lmas› gereken ikinci toplant› iseKKTC’deki cumhurbaflkan› seçimleri ve 24 Ni-san’da 90. y›ldönümü dolay›s›yla yeniden gün-deme gelecek Ermeni Soyk›r›m iddialar› nede-niyle bir hafta önceye al›narak 18 Nisan’da yap›l-m›flt›r. Toplant› gündeminde bu sorunlar›n yan›s›ra AB ile iliflkiler, Irak’ta geçifl süreci ve ABDile sorunlar gibi d›fl güvenlik konular› ele al›n-m›flt›r. Kurul toplant›s›nda ayr›ca, Türkiye’yeyönelik uluslararas› göç, iç göç ve enerji sektö-ründeki son durum gibi ‘yumuflak güvenlik’ ko-nular› da ele al›nm›flt›r. Enerji ve Tabii Kaynak-lar Bakan› Hilmi Güler sunum yapmak üzeretoplant›ya davet edilmifltir.

Toplant› sonras›nda yap›lan aç›klamada K›br›ssorununun yan› s›ra söz konusu ‘yumuflak gü-venlik’ konular›na yap›lan vurgu dikkat çekici-dir. Aç›klamada “iç göçün nedenleri ve özelliklebüyük kentlerde yaratt›¤› sorunlar[›n] ele al›n-d›[¤›]” vurgulanm›fl, “göç alan ve veren kentle-rin sorunlar›na çözüm getirecek önlemlerin ive-dilikle yaflama geçirilmesi” ça¤r›s› dile getiril-mifltir. Ayr›ca, toplant›da “ülkemizde enerji gü-venli¤i, sektörün durumu ve potansiyeli ile önü-müzdeki döneme iliflkin enerji planlamas›, yat›-r›m gereksinimleri, yeniden yap›lanma çal›flma-lar› konular›nda kapsaml› bir de¤erlendir-me[nin]” yap›ld›¤›na iflaret edilmifltir.

MGK’n›n Haziran toplant›s›na MGSB’nin gün-cellenmesi tart›flmalar› nedeniyle büyük bir ilgigösterilmifltir. 21 Haziran’da yap›lan toplant›dagüncelleme çal›flmalar› süren MGSB’ye son hali-nin verilece¤i yönündeki haberlere karfl›n, as-kerler ve hükûmet aras›nda gereken uzlaflmasa¤lanamad›¤› için belgeye son biçiminin veril-mesi daha sonraya ertelenmifltir.

A¤ustos ay›ndan bafllayarak bas›nda MGSB’nin,yeni tehdit de¤erlendirmelerinin ›fl›¤›nda göz-den geçirilece¤ine iliflkin haberler yer alm›flt›r.Yaz aylar›nda yo¤unlaflan PKK sald›r›lar› nede-niyle asimetrik tehdit unsurlar›n› ön s›ralara ko-yan yeni bir belgenin haz›rl›k çal›flmalar›ndason aflamaya gelindi¤i yolundaki haberler nede-niyle, tehdit önceliklerinin nas›l ve kim taraf›n-dan saptanmas› gerekti¤i sorular›na iliflkin tar-t›flma yeniden alevlenmifltir. Genelkurmay Bafl-kanl›¤› kaynaklar›na dayanan ve irtica tehdidi-nin ilk s›radaki yerini koruyaca¤› haberleri hü-kûmete yak›n çevrelerce elefltirilmifltir. Ancak,bu tart›flmalara karfl›n MGSB’nin görüflülmesiA¤ustos ay› toplant›s› gündemine al›nmam›flt›r.

PKK’n›n yaz aylar›nda sald›r›lar›n› art›rmas›üzerine MGK Genel Sekreterli¤i taraf›ndan ha-z›rlanan bir rapor, A¤ustos toplant›s› öncesindeKurul üyelerine da¤›t›lm›flt›r. Rapor, “1999 son-ras› nispi suskunlu¤a giren PKK terörünün,2005 May›s’›nda neden hareketlendi¤i” sorusunayan›t aram›fl, söz konusu hareketlenmeyi“PKK’n›n eylemsizlikten ve liderlik kavgas›n-dan kaynaklanan iç sorunlar[›na], Irak baflta ol-mak üzere Ortado¤u’daki geliflmelere ve Türki-ye’nin 3 Ekim’de yeni bir aflamaya gelecek olanAB ile iliflkilerine dek bir dizi nedene” ba¤lam›fl-t›r. Rapor, terörle mücadele eden “güvenlik güç-lerinin karfl›laflt›¤› sorunlar› gidermek üzere ye-ni yasal önlemler al›nmas›n›” önermifl, ancak“ola¤anüstü hal ilan›” gibi AB sürecini zede-le[yebilecek]” önlemler almaktan kaç›n›lmas›gerekti¤ini vurgulam›flt›r.5 Gerek PKK sald›r›la-r›n›n yeniden t›rmanmas›, gerek A¤ustos ay›içinde bafllayan “üst kimlik-alt kimlik” tart›fl-malar› Kürt sorununu 23 A¤ustos toplant›s›n›nen önemli gündem maddesi durumuna getir-mifltir. 5 Murat Yetkin, “Konuyu kim açar?,” Radikal, 15 A¤ustos 2005.

lerinin bafllamas› sürecine rastlamas› anlaml›d›r.24 Ekim toplant›s›nda Kurul, su sorununun Or-tado¤u’da gelece¤in savafl nedeni olarak görül-dü¤üne iflaret ederek Türkiye’nin 20-30 y›ll›ksüreçte s›k›nt› çekmemesi için al›nmas› gerekenönlemleri görüflmüfltür. Kurul gündemine ener-ji güvenli¤i ve su sorunu gibi konular›n al›nm›flolmas› dikkat çekilen bir geliflme olmufltur.7

Toplant›da su k›tl›¤› gibi bir ‘yumuflak güvenlik’sorununun, Suriye ve Irak ile iliflkilerde yaratt›-¤› sorunlar d›fl›nda ve teknik yönleriyle ele al›n-mas› MGK Genel Sekreterli¤ine getirilen Alpo-gan dönemine özgü bir yenilik olarak de¤erlen-dirilmifltir.

Bu konular›n yan› s›ra, 24 Ekim toplant›s›ndaCumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer’in onayvermesiyle birlikte Kuzey Irak ve ‘terör’ konu-sunda yeni bir de¤erlendirme yap›lmas› için ça-l›flmalara baflland›¤›, Aral›k ay› toplant›s›ndaKurul gündemine getirilecek olan “Do¤u ve Gü-neydo¤u Eylem Plan›” bafll›kl› çal›flman›n Se-zer’in bu iste¤i sonucunda olufltu¤u haberleri ya-y›mlanm›flt›r.8 Artan PKK sald›r›lar› ve 9 Ka-s›m’da bafllayan fiemdinli Olaylar›, 29 Aral›ktoplant›s›n›n da ana gündem maddesini olufltur-mufltur. Nitekim tart›fl›lan konular›n -‘Irak’takigeliflmeler,’ ‘PKK ile topyekûn mücadele’ ya da

37

Baflbakan Erdo¤an’›n 10 A¤ustos’ta bir grup ka-naat önderiyle buluflmas› öncesinde ve 12 A¤us-tos’ta Diyarbak›r’da yapt›¤› konuflmalarda ‘Kürtsorunu’ ifadesini kullanm›fl olmas› Kurulun as-ker üyeleri taraf›ndan toplant› gündemine geti-rilmifltir. Toplant›da askerler taraf›ndan Baflba-kan’a “Kürt sorunu derken tam olarak neyi ifadeetti¤i, kendisini çözüm adresi olarak gösterdi¤i-ne göre nas›l bir plana sahip oldu¤u, ‘demokra-tik Cumhuriyet’ derken neyi kastetti¤i” gibi so-rular yöneltilmifltir. 23 A¤ustos toplant›s›na ilifl-kin MGK aç›klamas›, içeri¤i ve biçemi nedeniy-le askerlerin hükûmete yapt›¤› ‘postmodern’ biruyar› olarak de¤erlendirilmifltir.6 Aç›klaman›n2. maddesi bu de¤erlendirmelere hakl›l›k kazan-d›rmaktad›r. “Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluflfelsefesindeki temel düflünce” ya da “ulusun ba-¤›ms›zl›¤›n› ve tümlü¤ünü, ülkenin bölünmez-li¤ini; demokratik, laik ve sosyal bir hukuk dev-leti olan cumhuriyeti korumak” gibi kodlar ordutaraf›ndan s›kl›kla baflvurulan tan›d›k bir üslu-bu yans›tmaktad›r:

“Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulufl felsefesindeki temel düflünceye uygun olarakAnayasa’da Cumhuriyetin nitelikleri belirtilmifl; ulusun ba¤›ms›zl›¤›n› vetümlü¤ünü, ülkenin bölünmezli¤ini;demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletiolan cumhuriyeti korumak; dil, din, etnikköken, cinsiyet ayr›m› gözetmeksizinkiflilerin ve toplumun gönenç, huzur ve mutlulu¤unu sa¤lamak, devletin temel amaçve görevleri aras›nda say›lm›flt›r. (…)Cumhuriyet hükûmetlerinin öncelikli hedefi, Anayasa’da öngörülen görevleriyerine getirerek bu amaca ulaflmakt›r.Ulusun ba¤›ms›zl›¤› ve tümlü¤ü ile ülkeninbölünmezli¤inin korunarak bu hedefeulafl›laca¤› da kuflkusuzdur.”

Kamuoyu 24 Ekim toplant›s›na da yak›n ilgigöstermifltir. 24 Ekim’de yap›lan MGK toplant›-s› 30 A¤ustos’ta atanan yeni kuvvet komutanlar›Deniz Kuvvetleri Komutan› Oramiral Yener Ka-rahano¤lu ve Hava Kuvvetleri Komutan› Orge-neral Faruk Cömert’in kat›l›m›yla gerçeklefltiril-mifltir. Toplant›n›n AB ile tam üyelik müzakere-

6 Yetkin, Cumhurbaflkan› Sezer’in, aç›klaman›n “hemen hemen her cümlesine damgas›n›

vurdu¤u[nu]” ileri sürmüfltür. Murat Yetkin, “Genifl aç›dan bak›nca,” Radikal, 25

A¤ustos 2005. AKP Genel Baflkan Yard›mc›s› Dengir Mir Mehmet F›rat 26 A¤ustos 2005’te

yapt›¤› bas›n toplant›s›nda, aç›klaman›n uyar› olup olmad›¤› konusundaki bir soruyu

flöyle yan›tlam›flt›r: “Parti olarak anayasal bir organ›n bugüne kadar ç›karm›fl oldu¤u

sonuç bildirisinde oldu¤u gibi okuyoruz. Anayasa’n›n geçerlili¤inden hiç kimsenin flüph-

esi yok. Devletin niteliklerinin neler oldu¤unu biz de biliyoruz, herkes biliyor. Bunun

haricinde bir niteleme, bir zorlama da yoktur bu bildirinin içerisinde. (…) Dolay›s›yla,

buradakiler bir tavsiye karar›d›r. MGK bildirisinde hiçbir flekilde uyar› niteli¤inde bir

söylemi görmedik, görmüyoruz.”

7 MGK toplant›s›nda su konusunda bir sunum yapan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan› Hilmi

Güler ve DS‹ Genel Müdürü Veysel Ero¤lu sunumlar›nda Türkiye'nin su zengini bir ülke

olmad›¤› olgusuna, dolay›s›yla da artan nüfus nedeniyle ileride s›k›nt›lar yaflanabilece¤i

olas›l›¤›na dikkat çekmifllerdir. Su konusunda s›k›nt› yaflanmamas› için devletin ilgili

tüm kurumlar›n›n koordinasyonunda uzun soluklu bir strateji izlenmesi kararlaflt›r›lm›fl,

hedef olarak seçilen 2023 y›l›nda “içme, kullanma ve sanayi için 38.5 milyar metreküp-

lük bir su kapasitesinin yarat›lmas›” öngörülmüfltür. Toplant› sonras›nda yap›lan aç›kla-

mada da “su kaynaklar›m›z›n etkin kullan›lmas› amac›yla; tar›m alanlar›n›n sulanmas›,

flehirlerin ve sanayinin su gereksiniminin karfl›lanmas›, hidroelektrik üretiminde teknik

ve ekonomik potansiyelin tümünün 2023 y›l›na kadar kullan›lmas› için al›nmas› gereken

önlemlerle s›n›r aflan sular üzerindeki barajlar›n bir an önce tamamlanmas› üzerinde”

durulmufltur.

8 Murat Yetkin, “Irak ve Kürt federasyonu MGK’da,” Radikal, 25 Aral›k 2005.

38

‘içgöç ve yol açt›¤› ekonomik sorunlar’ bafll›¤› al-t›nda - bir biçimde Kürt ayr›l›kç›l›¤› sorunu ileilgili oldu¤u dikkat çekmifltir. Bir gazetecininifadelerinden yararlanarak vurgulamak gerekir-se, MGK “Rizelilerin ‹stanbul’a göçünden de¤il,Diyarbak›rl›lar›n, fi›rnakl›lar›n, Hakkârililerin,Batmanl›lar›n, mesela ‹stanbul’a, Mersin’e, Bur-sa’ya, Ankara’ya göçünden endifle duy[makta-d›r].”9 29 Aral›k toplant›s›nda Irak ve Kürt ayr›-l›kç›l›¤› sorununa iliflkin olarak haz›rlanan “Do-¤u ve Güneydo¤u Eylem Plan›” hükûmete su-nulmufltur. Ancak aç›klamada plan›n Kuruldatart›fl›ld›¤›na iliflkin herhangi bir bilgiye yer ve-rilmemifltir. Eylem Plan› uyar›nca devlet ku-rumlar› aras›ndaki koordinasyon görevini üst-lenmesi için Terörle Mücadele Yüksek Kurulu(TMYK) bünyesinde ayr› bir sekreterlik olufltu-rulmas› öngörülmüfltür. Öneri do¤rultusundaözellikle Kürt sorununa iliflkin çal›flmalar›n Ge-nelkurmay Baflkanl›¤›, D›fliflleri, ‹çiflleri, AdaletBakanl›klar›, Milli ‹stihbarat Teflkilat› ve ötekiilgili bakanl›klarla koordinasyonunu, BaflbakanYard›mc›s› olarak Abdullah Gül’ün baflkanl›¤›n-daki TMYK’n›n üstlenmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.10

MGSB’nin Güncellenmesi

MGSB’nin güncellenmesi y›l boyunca gündem-deki yerini korumufl, 24 Ekim toplant›s›n›n daen önemli gündem maddesi olmufltur. Son ola-rak 2001’de güncellenen belgede de¤ifliklik ya-p›lmas› Haziran 2004’te yap›lan MGK toplant›-s›nda kararlaflt›r›lm›flt›. AKP’nin iktidara gel-mesinden sonra belgede ilk kez bir de¤iflikli¤inöngörülmesi, Ankara’da siyasal iktidar› paylaflanodaklar aras›nda zaman zaman kamuoyunungözleri önünde yürütülen bir çekiflmenin baflla-mas›na neden olmufltur. Belgede yer verilecek

tehditlerin neler olaca¤› ve hangi öncelikleruyar›nca s›ralanaca¤› söz konusu çekiflmenin enkritik sorular› olmufltur. Öncekilerle karfl›laflt›-r›ld›¤›nda daha k›sa bir biçimde kaleme al›nma-s› beklenen belgede ulusal güvenli¤e yönelik d›fltehditlerin de önemli ölçüde de¤ifltirilece¤i ön-görülmekteydi. Hükûmet kaynaklar›ndan edi-nilen bilgilere dayanan bu öngörülerde art›k Su-riye’nin tehdit oluflturmad›¤›, Irak’›n gelece¤ineiliflkin kayg›lar›n ön plana ç›kt›¤›, ‹ran’›n nükle-er yetenek kazanmaya çal›flmas› gibi geliflmelerdikkate al›nm›flt›r. MGK Genel Sekreterli¤i ta-raf›ndan haz›rlanan belge tasla¤›nda ise yap›l-m›fl güncellemenin temel nedeni olarak ‹stanbulsald›r›lar›yla Türkiye’ye yans›yan ‘küresel terör’tehdidi gösterilmifl, dolay›s›yla ‘asimetrik terör’kavram› ön plana ç›kart›lm›flt›r.11

MGSB’nin haz›rlanma sürecinde dikkati çekeniki de¤ifliklikten söz edilebilir. Bunlardan birin-cisi 90 sayfa uzunlu¤undaki belgenin BaflbakanErdo¤an’›n iste¤i do¤rultusunda k›salt›larak 25sayfa uzunlu¤unda sade bir metin haline getiril-mesidir. ‹kinci de¤ifliklik ise D›fliflleri Bakanl›¤›taraf›ndan haz›rlanan güncellemede belgeninyaz›m›nda yeni bir üslubun benimsenmesi içinöneriler dile getirilmesi olmufltur. Bakanl›k yet-kilileri taraf›ndan yap›lan aç›klamalara dayananhaberlerde yeni üslup flöyle tan›mlanm›flt›r. “Sa-de bir metin oluflturduk. Genel ifadeler yerineTürkiye’nin ç›karlar›n›, tehditlerini somut flekil-de tan›mlad›k. Tehditler için al›nabilecek ön-lemleri de aç›kça ifade ettik. Neyin, neden yap›l-mas› gerekti¤ini aç›kça yazd›k. Asker mant›¤›nason verdik. ‘Her türlü önlem al›n›r,’ ‘Gere¤i ya-p›l›r,’ ‘Tehditlere aç›kt›r’ gibi isteyenin istedi¤igibi yorumlay›p, de¤erlendirebilece¤i ifadeleryok.”12 Belgeye son biçimi verilirken bu önerile-rin dikkate al›nd›¤› anlafl›lm›flt›r. Örnek olarak,MGSB’de Heybeliada Ruhban Okulunun aç›la-mayaca¤›na dair ifadelere yer verilmemifl, yetki-liler ulusal güvenlik politikas›n›n genel hatlar›-n› ortaya koyan bir belgede bu türden ayr›nt›la-ra yer verilmesine gerek olmad›¤›n› belirtmifl-lerdir.13

Belgede yap›lan en önemli de¤ifliklik afl›r› sa¤hareketin tehdit unsuru olmaktan ç›kart›lmas›

9 Murat Yetkin, “29 Aral›k MGK’s›n›n önemi,” Radikal, 31 Aral›k 2005.

10 Murat Yetkin, “PKK’yla mücadelede yeni patron,” Radikal, 4 Ocak 2006. A¤ustos ay›nda

Genelkurmay Baflkan› Özkök’ün, Baflbakanl›¤a ba¤l› çal›flacak ve güvenlik çevreleri ile

hükûmet aras›nda eflgüdüm sa¤layacak yeni bir kurumun oluflturulmas› gerekti¤ine

iliflkin aç›klamalar›ndan sonra yeniden gündeme gelen kurul, ilk toplant›s›n› Eylül

2005’te yapm›flt›r. Murat Yetkin, “Terörle mücadelenin bafl›na D›fliflleri Bakan›,” Radikal,

27 Eylül 2005.

11 Fikret Bila, “Milli Güvenlik Siyaset Belgesi,” Milliyet, 25 Kas›m 2004.

12 Hilal Köylü, “Patrikhane tehdit de¤il,” Radikal, 28 Kas›m 2004.

13 Deniz Zeyrek, “Gerekirse asker yine ‘göreve’,” Radikal, 28 Ekim 2005.

Türkiye aç›s›ndan kabul edilemez bir durum ol-du¤u, böylesi bir ihtimalin savafl nedeni say›laca-¤› vurgulanm›flt›r.18 Belgede Yunanistan’›n kara-sular›n› 6 milin üzerine ç›kartmas› durumununsavafl nedeni olarak kabul edilece¤ine iflaret edil-mesi, bu ülke ile iliflkilerde gerilime neden ol-mufl, Baflbakan Karamanlis daha önce de ertele-di¤i Türkiye ziyaretini bir kez daha ertelemifltir.MGSB’de yap›lan de¤iflikliklerin bas›na s›zd›r›-larak kamuoyunda tart›flmaya aç›lmas›na hükû-met çevreleri sert tepki göstermifltir. BaflbakanErdo¤an, s›zd›rman›n haz›rl›k aflamas›nda baz›MGK Genel Sekreterlik çal›flanlar›nca yap›ld›¤›-n› ileri sürmüfltür.19 D›fliflleri Bakan› Gül ise s›z-d›rman›n sorumsuzca yap›ld›¤›na de¤inirken,sorumlular›n bulunmas› için M‹T’e talimat ve-rildi¤ini aç›klam›flt›r. Genelkurmay Baflkan› Öz-kök de gazetecilerin önlerine gelen her fleyi ya-y›mlamak konusunda daha fazla duyarl›l›k ser-gilemeleri gerekti¤ini belirtmifltir.20

MGSB’nin gözden geçirilmesi sürecinde dahaönceki y›llarda gizlilik örtüsü alt›na al›nan ko-nular s›n›rl› ölçüde de olsa tart›flmaya aç›lm›fl,hükûmet ve ordu, kamuoyunu kendi isteklerido¤rultusunda seferber edebilmek için yo¤un ça-

39

olmufltur. Bölücü terör ve irticai faaliyetlerin ya-n› s›ra afl›r› solun da tehdit unsuru olarak belge-deki yerinin korundu¤u anlafl›lm›flt›r.14 Bakan-lar Kuruluna sevk edilen 25 sayfal›k yeni belge-de bölücülük, irtica ve afl›r› sol öncelikli tehditolarak varl›klar›n› korurken, afl›r› sa¤ tehdit ol-maktan ç›kart›larak sadece ‘gözlem alt›na al›n-mas› gereken unsur’ olarak nitelendirilmifltir.Belgenin hükûmet ve askerler aras›nda tart›fl-malara neden oldu¤u anlafl›lan terör bafll›kl› bö-lümünde “dini motifler kullanan terör örgütle-ri” ifadesine yer verilmifltir. Bu çerçevede El Ka-ide ve Hizbullah gibi örgütlere, belgede aç›k ad-lar›yla yer verildi¤i anlafl›lm›flt›r.15 K›br›s, belge-de Türkiye’nin Do¤u Akdeniz’deki güvenli¤inintemel tafllar›ndan birisi olarak nitelendirilmifl,K›br›s’taki hak ve menfaatlerin korunmas› ön-celikli hedef olarak vurgulanm›flt›r. MGSB’deilk kez kullan›lan asimetrik tehdit de¤erlendir-mesi uyar›nca uluslararas› terörizm, uyuflturucuve insan ticareti gibi sorunlar›n yan› s›ra kitleimha silahlar› da güvenli¤i tehdit eden unsurlarolarak dikkate al›nm›flt›r. Yurtiçinde genel asa-yifle etki eden sorunlar aras›nda ise iflsizlik, gelirda¤›l›m›ndaki dengesizlik, bölgesel geliflmifllikfarklar› gibi ekonomik nitelikli sorunlara yerverilmifltir. MGSB’nin dikkati çeken bir baflkaözelli¤i ise, yine su meselesine dönüfl yaparak suk›tl›¤›n›n gelecekte Ortado¤u bölgesinde bir sa-vafl nedeni olabilece¤ine iflaret etmesi ve su soru-nunu ulusal güvenlik konusu olarak kay›t alt›naalm›fl olmas›d›r.16 Bunlara ek olarak yeniMGSB’de “iç güvenlik tehditlerine karfl› ordu-nun kullan›lmas›, gerekli görüldü¤ü zamanlar-da tehditlerin ortadan kald›r›lmas› için idareyiele almas›” ifadesinin bulundu¤u bölümün ol-du¤u gibi korundu¤u haberleri yay›mlanm›fl-t›r.17

Belgenin d›fl güvenlikle ilgili bölümünde ise birtehdit s›ralamas› yap›lmam›fl, komflular›n Tür-kiye’nin güvenlik stratejisi üzerindeki etkileride¤erlendirilmifltir. Yunanistan’a iliflkin de¤er-lendirmede, Ege Denizi’nde bulunan aidiyetitart›flmal› adac›klar konusunda ödün verilme-mesi ve kararl› bir politika izlenmesi gerekti¤inedikkat çekilmifltir. Belgede, Yunanistan’›n kara-sular›n› 6 milin üzerine ç›kartmas› olas›l›¤›n›n

14 ‹ç Güvenlik Strateji Belgesi’nde iç tehdit “kökü ve k›flk›rt›c› kaynaklar› içeride ve d›flar›da

olan, yurtiçinde aç›k veya gizli faaliyetler sonucu yurdun iç güvenli¤ini sarsan tehlikeler

ile Anayasa'da belirlenen devlet düzenini y›karak yerine kendi ideolojilerine uygun bir

düzen kurmay› ve ülkeyi bölmeyi amaçlayan afl›r› sol, afl›r› sa¤, bölücülük ve az›nl›k

faaliyetlerinden oluflan bir tehdittir” fleklinde ifade edilmifltir. Ali Sali, “MGSB’de ilk

tehdit yine terör,” Yeni fiafak, 24 Ekim 2005.

15 Turan Y›lmaz, “Afl›r› sa¤ art›k tehdit de¤il,” Hürriyet, 25 Ekim 2005. Turan Y›lmaz’›n

haberi özellikle hükûmet çevrelerinin tepkilerine yol açt›. D›fliflleri Bakan› Gül belgenin

s›zd›r›lmas›na neden olanlar›n bulunmas› için M‹T’e talimat verdi¤ini aç›klam›fl ve

haberin verilmesini sorumsuzluk olarak nitelendirmifltir. Ertu¤rul Özkök, “O haber niye

Hürriyet’e ‘s›zd›r›ld›’,” Hürriyet, 1 Kas›m 2005.

16 Su sorununun güvenlik sorunu olarak de¤erlendirilmesi üzerine TBMM D›fl Politika

Komisyonu Baflkan› Mehmet Dülger meclisin yeterince bilgilendirilmemifl oldu¤undan

yak›nm›flt›r. Kemal Saydamer, “Dülger: Water strategy vital to Turkey,” Turkish Daily

News, 30 Ekim 2005.

17 Deniz Zeyrek, “Gerekirse Asker Yine ‘Göreve’,” Radikal, 28 Ekim 2005.

18 Bark›n fi›k, “Afl›r› sa¤ tehdit de¤il,” Milliyet, 26 Ekim 2005. MGK kaynaklar›na dayanan

haberlere göre, Ekim ay›n›n son günlerinde tart›flmalara neden olan ‘savafl nedeni’

karar›n›n kald›r›lmas› için baz› koflullar›n ileri sürülmüfl olmas› ilgi çekicidir. Haberde

‘savafl nedeni’ karar›n›n kald›r›lmas› için Yunanistan parlamentosunca kabul edilen 1994

tarihli ‘19 May›s 1919 Pontus Rumlar›na dönük soyk›r›m günü’ ile 1996 tarihli ‘Ermeni

soyk›r›m›n› tan›ma’ ve 1998 tarihli ‘14 Eylül 1922 Küçük Asya soyk›r›m günü’ kararlar›n›n

kald›rmas› gerekti¤i ima edilmektedir. a.e.g.

19 Ergun Aksoy, “K›rm›z› kitab› kim medyaya s›zd›rd›?. Erdo¤an: MGK Genel Sekreterli¤i

çal›flanlar›,” Sabah, 2 Kas›m 2005.

20 “Özkök cool towards YÖK stance,” Turkish Daily News, 31 Ekim 2005.

40

ba harcam›flt›r. Böylelikle, MGK gündemi üze-rinden yürütülen tart›flmalar›n kamuoyuna yan-s›mas›, önceki y›llarda tabu olarak kabul edilenkonular›n ola¤an siyasal meseleler gibi konuflu-labilmesini de beraberinde getirmifltir. 2004’ünikinci yar›s›nda bafllayan ve “Fener Rum Patrik-hanesi ve Ruhban Okulunun aç›lmas›” konular›çerçevesinde yürütülen tart›flmalar bu aç›dan birörnek oluflturmaktad›r. MGSB’nin güncellen-mesi sürecinde, Genelkurmay Baflkanl›¤›n›nHeybeliada Ruhban Okulunun aç›lmas›n› sak›n-cal› bir geliflme olarak de¤erlendirmesine21 kar-fl›l›k, D›fliflleri Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanangörüflte patrikhanenin bir tehdit oluflturmad›¤›ileri sürülmüfltür.22 Hükûmet çevrelerinin görü-flü olarak yans›t›lan haberlerde ise “GümülcineCelâl Bayar Lisesi’ne daha fazla Türk ö¤retmengönderilmesi karfl›l›¤›nda” Ruhban Okulununaç›lmas›na izin verilece¤i belirtilmifltir.23

MGSB ile ilgili geliflmeler bir bütün olarak de-¤erlendirildi¤inde, belgenin haz›rlanma süre-cindeki baz› olumlu geliflmelere karfl›n, sorunlubir uygulama ile karfl›lafl›lmaktad›r. Bat› demok-rasilerine bak›ld›¤›nda siyasal iktidar ile güven-lik bürokrasisinin ortaklafla haz›rlad›klar› ben-zer belgelerin ulusal güvenli¤in sa¤lanmas› içinal›nmas› gereken bafll›ca önlemleri ve uygulana-cak genel eylem plan›n› ilke düzeyinde tespit et-tikleri görülmektedir. Ancak, Türkiye’deMGSB’nin haz›rlanma süreci, içeri¤i ve yaratt›¤›siyasal etki göz önüne al›nd›¤›nda, belgenina¤›rl›kl› olarak askerî bürokrasi taraf›ndan yü-rütme ve yasaman›n de¤iflik organlar›na tan›nanyetkileri s›n›rlayacak biçimde tasarland›¤› anla-fl›lmaktad›r. Haz›rl›k aflamas›na bak›ld›¤›ndamerkezinde Bakanlar Kurulunun bulunmas› ge-reken süreçte Genelkurmay Baflkanl›¤› ve MGKGenel Sekreterli¤inin öne ç›kt›¤› görülmektedir.‹çeri¤i aç›s›ndan incelendi¤inde ise, hükûmetle-rin sorumlulu¤una b›rak›lmas› ve meclislerindenetimine aç›k olmas› gereken siyasal kararla-r›n ve çözümü aranabilecek sorunlar›n, devletgüvenli¤ini ilgilendirdi¤i gerekçesiyle siyasal

süreçlerin d›fl›na ç›kart›ld›¤› görülmektedir. Ya-ratt›¤› siyasal etki aç›s›ndan bak›ld›¤›nda,MGSB’nin de¤iflik siyasal iktidarlar taraf›ndanfarkl› biçimde de¤erlendirilebilecek ve çözümaranabilecek sorunlar›, sadece yap›ld›klar› döne-min hükûmetini de¤il, daha sonra iktidara gele-cek hükûmetleri de ba¤layacak biçimde çözüm-leyerek söz konusu kararlar›n siyasal sorumlulu-¤unu kararlarla ilgisi olmayan hükûmetlere y›k-m›fl bir belge niteli¤inde oldu¤u görülmektedir.

Böylelikle, MGSB’nin haz›rlanmas› aflamas›nda‘devlet s›rlar›n› korumak’ için ola¤an siyasal sü-reçler kesintiye u¤rat›lmakta, uygulama aflama-s›nda ise ‘devlet yönetiminde süreklilik’ ad›nabir hükûmet taraf›ndan kabul edilmifl kararlarbir baflka hükûmete dayat›lm›fl olmaktad›r. Buuygulamalar, ça¤dafl bat› demokrasilerinin yer-leflik iflleyifli ile ba¤daflmamaktad›r. Türkiye’deMGSB’nin haz›rlanmas›, uygulanmas› ve göz-den geçirilmesi halen uygulanmakta olan biçi-miyle sürdürüldükçe, MGK’n›n ve MGK GenelSekreterli¤inin sivillefltirilmesine yönelik ad›m-lar öze de¤il, biçime özgü uygulamalar olmaklas›n›rl› kalm›fl olacakt›r.

MGK Genel Sekreterli¤i

2003 A¤ustos’unda yasada yap›lan radikal de¤i-fliklerden önce Genel Sekreterlik örgütü Baflba-kanl›¤a ba¤l› olarak kurulmufl olmas›na karfl›n,personel yap›s› bak›m›ndan askerî nitelikli birkurum durumundayd›. 2945 say›l› yasa uyar›nca,Genel Sekreterlik, “uygulamalar› takip ve kont-rol” etmek, “düzenleyici, yönlendirici ve koordi-ne edici iflbirli¤inde bulunmak” gibi görev veyetkilerle donat›lm›flt›. Yasan›n 9. maddesi, Ge-nel Sekreterli¤e, MGK kararlar›n›n BakanlarKurulu karar›na dönüflmemesi durumunda,Cumhurbaflkanl›¤›, Baflbakanl›k ve MGK’ya bil-gi aktar›lmas› görevini vermekteydi. Yasan›n 13.maddesinin (a) f›kras› uyar›nca, “görevleriyle il-gili olarak; gerekli her türlü çal›flma, araflt›rma,inceleme ve de¤erlendirmeleri yapmak, bunla-r›n sonuçlar›n› teklifleri ile birlikte Cumhurbafl-kan›, Baflbakan ve Milli Güvenlik Kuruluna”sunmakla görevlendirilen Sekreterlik, böyleliklekurul gündeminin oluflmas›nda birinci derecede

21 U¤ur Ergan, “Heybeli aç›lmas›n,” Hürriyet, 28 Nisan 2005.

22 Hilal Köylü, “Patrikhane tehdit de¤il,” Radikal, 28 Kas›m 2004.

23 “Güvenlik Anayasas› masada,” Cumhuriyet, 21 Haziran 2005.

uygulamalar› takip ve kontrol” ederek “koordi-nasyon görevi” yapt›¤› anlafl›lmaktad›r.”24

Genel Sekreterli¤in toplumsal ve siyasal yaflam›tüm yönleriyle takip ve kontrole yönelik yap›-lanmas› dikkat çekicidir. Genel Sekreterlik bün-yesindeki Milli Güvenlik Siyaseti Baflkanl›¤›Özel Siyasetler Bafl Müflavirli¤i, Sosyal Siyaset,Ekonomi Siyaseti, E¤itim ve Kültür Siyaseti, Bi-lim ve Teknoloji Siyaseti müflavirliklerindenoluflmaktad›r. Ayr›ca Toplumla ‹liflkiler Baflkan-l›¤› alt›nda, Yaz›l› Medya Müflavirli¤i, Görsel ve‹flitsel Medya Müflavirli¤i, ‹nternet Müflavirli¤i,en ilginci Sivil Toplum Örgütleri Müflavirli¤i gi-bi alt birimlerin kurulmufl olmas›, MGK’n›ntoplumsal yaflam›n her alan›n› yönlendirme vedenetim alt›na alma gibi So¤uk Savafl merkezlifaaliyetini So¤uk Savafl sonras› döneme uyarla-ma çabas›n›n örnekleri olarak görülebilir.

7 A¤ustos 2003 Yasal De¤iflikliklerindenSonra MGK Genel Sekreterli¤i

MGK Genel Sekreterli¤inin çal›flma esaslar›n›düzenleyen gizli yönetmelik Ocak 2004’te yü-rürlükten kald›r›lm›flt›r. Genel Sekreterli¤inyetkilerini tek bir maddeyle düzenleyen yeni yö-netmelik, örgütün yetkilerinde önemli ölçüdek›s›tlamalar ve genel sekreterli¤in örgütsel yap›-s›nda kapsaml› de¤ifliklikler getirmifltir. Bu de-¤ifliklikler aras›nda en fazla dikkat çekeni örgü-tün ‘psikolojik harekât’ yapma görev ve yetkisineson verilmesidir. 32 maddelik yeni yönetmelikgenel sekreterlik örgütünün en çok tart›fl›lan bi-rimleri olan ‘Milli Güvenlik Siyaseti,’ ‘Toplumla‹liflkiler,’ ‘Bilgi Toplama,’ ‘Topyekun SavunmaSivil Hizmetleri’ gibi birimlerini kald›rm›flt›r.Öncekinin tersine, yeni yönetmeli¤in Resmi Ga-

zete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girmesi de bafll›bafl›na bir de¤ifliklik olarak kaydedilmelidir.

Genel Sekreterli¤in yasal yetki ve görev tan›-m›ndaki ve örgüt yap›s›ndaki de¤iflim sonras›n-da, örgütün baz› ifllevlerinin baflka kurumlaradevredildi¤i görülmüfltür. Örne¤in, Toplumla

41

söz sahibi bir konuma gelmekteydi. Yasan›n 13.maddesinin (b) f›kras› ise Kurul kararlar›n›n uy-gulanmas›nda Sekreterli¤i “müflterek çal›flma,”“uygulamalar› takip ve kontrol,” “düzenleyici,yönlendirici ve koordine edici iflbirli¤i” yapmaküzere görevlendirmekteydi. Yasan›n 14. maddesiile Sekreterlik, bir önceki maddenin düzenledi¤igörevlerin “yerine getirilmesinde, takip ve kont-rol edilmesinde ve denetlenmesinde verilen di-rektifler çerçevesinde, Cumhurbaflkan›, Baflba-kan ve MGK ad›na yetkili” k›l›nmaktayd›. Ya-san›n 15. maddesi uyar›nca Sekreterlik makam›-na orgeneral/oramiral rütbesinde TSK mensup-lar› aras›ndan, “Genelkurmay Baflkan›n›n inha-s›, Baflbakan›n teklifi üzerine Bakanlar Kurulukarar› ile” atama yap›lmaktayd›.

Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤ininçal›flmalar› da gizli bir yönetmelikle - 10 fiubat1984 tarihli ve 84/776 say›l› Bakanlar Kurulu ka-rar› ile yürürlü¤e giren MGK Genel Sekreterli¤iYönetmeli¤i - düzenlenmiflti. Yönetmeli¤in 17.maddesi MGK Genel Sekreterinin MGK karar-lar›ndan Bakanlar Kurulu karar›na dönüfltürü-lenlerle ilgili olarak yetki ve görevleri aras›ndaflunlar› saymaktad›r: “Uygulamalar› takip vekontrol eder. Karar içeri¤ine uygun olarak yap›l-mas› gereken ifl ve ifllemlerin gerçekleflmesi içinher türlü giriflimlerde bulunur. Gerekti¤inde bukonuda Bakanl›k, kurum ve kurulufllarla müflte-rek çal›flmalar yapar, Baflbakan ad›na Bakanl›k,kurum ve kurulufllar aras› düzenleyici, yönlen-dirici ve koordine edici faaliyetlerde bulunur.”Yönetmeli¤in en dikkat çekici yan› Genel Sekre-terli¤e psikolojik harekât düzenleme yetkisinintan›nmas›d›r. Bu ba¤lamda, Genel Sekreterlikörgütü bünyesinde yer alan Toplumla ‹liflkilerBaflkanl›¤›n›n (T‹B) yetkileri ulusal güvenlik he-defleri do¤rultusunda toplumun nas›l yönlendi-rilece¤i konusuna aç›kl›k kazand›rmaktad›r. Yö-netmelik uyar›nca, T‹B’in “Devlet çap›nda hertürlü psikolojik harekât ihtiyac›n› tespit” etti¤i,“Milli siyaset ve hedefler do¤rultusunda uzun-orta-k›sa vadeli harekât planlar” haz›rlad›¤›,“planlar›n günün geliflen flartlar›na uygun ola-rak geliflmesini” sa¤lad›¤›, Genel Sekreter tara-f›ndan onaylanm›fl “Psikolojik Harekât Plan›’n›”yürüttü¤ü, “icrac› birimler taraf›ndan yap›lan

24 “Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i Yönetmeli¤i,” Humanite (Aral›k 2003-Ocak

2004), s.147.

42

‹liflkiler Baflkanl›¤› olarak adland›r›lan ve Psiko-lojik Harekât yürütmekten sorumlu birim Ge-nelkurmay Baflkanl›¤› bünyesine kayd›r›lm›flt›r.Kas›m 2004’te yay›mlanan bir dizi haber bu gö-rev devrine iliflkin ilgi çekici ayr›nt›lar içermek-tedir. Haberler uyar›nca Yi¤it Alpogan’›n GenelSekreterlik görevine atanmas›ndan k›sa bir süreönce Genel Sekreterlikte bir ‘bahar temizli¤i”gerçeklefltirilmifl, örgüt bünyesinde saklanmaktaolan “sak›ncal› kifli ve kurulufllar hakk›ndaki gü-venlik fiflleri ve psikolojik harekât planlar› imhaedil[mifl], yeni genel sekreter “görevi devrald›-¤›nda, kurumu bu fifl ve planlardan temizlenmiflbul[mufltur].”25 ‹stihbarat fifllerinin imha edilipedilmedi¤i konusu, izleyen günlerde tart›flmakonusu olmaya devam etmifltir. Söz konusu ar-flivlerin bir baflka kuruma devredilmesi olas›l›¤›-n› de¤erlendiren bir yorum, “kufllar›n nereyeuçtu¤unu” anlamak için Genel Sekreterlik bi-rimleri aras›nda bulunan “Toplumla ‹liflkilerBaflkanl›¤› ve Bilgi Toplama Grup Baflkanl›¤›personelinin neredeyse oldu¤u gibi hangi devletkurumuna nakledil[mifl]” oldu¤una bak›lmas›gerekti¤ine iflaret etmifltir.26

Büyükelçi Yi¤it Alpogan’›n A¤ustos 2004’te gö-rev yapt›¤› Atina Büyükelçili¤inden Genel Sek-reterlik görevine atanmas› AB ile uyum süreciuyar›nca bafllat›lan güvenlik bürokrasisinin si-villeflmesi do¤rultusunda at›lan önemli bir ad›molarak görülebilir. Ayn› do¤rultuda yap›lan ya-sal de¤iflikliklerle birlikte düflünüldü¤ünde, Ge-nel Sekreterlik örgütünün bafl›na do¤rudan do¤-ruya Genelkurmay Baflkanl›¤›na ba¤l› olmayanbir yetkilinin atanmas› ulusal güvenlik politika-lar›n›n oluflumu ve uygulanmas›nda kilit önem-de bir kurumun hükûmetlerle daha uyumlu biriliflki içinde olaca¤›na iliflkin bir iflarettir. Alpo-gan’›n göreve bafllamas›n› izleyen günlerde yap-t›¤› aç›klamalarda bu kan›y› destekleyen unsur-larla karfl›lafl›lm›flt›r. Alpogan, Genel Sekreterlikörgütünü “politika ve strateji üreten ve ‘müflteri-lerine,’ yani üyelerine servis yapan bir kurum

haline getirmek” iste¤iyle ifle bafllad›¤›n›, örgütüiç geliflmelerden çok, ulusal güvenlik konusuolan d›fl geliflmeleri izlemeye yönlendirece¤inivurgulam›flt›r.27 Bu aç›klama, iç güvenlik konu-lar›yla yak›ndan ilgilenmesi kan›ksanm›fl olanörgütün Alpogan yönetimi alt›nda art›k günde-lik siyasal sorunlarla ilgilenmeyece¤i, bunun ye-rine dikkat ve enerjisini d›flar›ya yöneltmek e¤i-limiyle ifle bafllad›¤›na iliflkin bir belirtidir. Bue¤ilimin uygulamaya nas›l yans›yaca¤› sorusunasa¤l›kl› bir yan›t ancak önümüzdeki y›llar›n ge-liflmeleri ›fl›¤›nda verilebilir.

Alpogan yönetimi bas›nla iliflkilere özel birönem vermifl, güvenlik konular›nda uzman ga-zetecilerle mülakatlar yapm›fl, düzenli aral›klar-la bas›n toplant›lar› düzenlemifl, örgütün gizliolmayan faaliyetleri konusunda kamuoyunu bil-gilendirmifltir. Alpogan ‘fleffaflaflma’ yolundakiilk ad›m›n› 30 Aral›k 2004’te düzenledi¤i bas›ntoplant›s›yla gerçeklefltirmifltir. 1933’te YüksekMüdafaa Meclisinin kurulmas›ndan sonra Ge-nel Sekreterli¤in tarihinde ilk kez yap›lan top-lant› bas›nda genifl yank› bulmufltur. Toplant› s›-ras›nda Alpogan Genel Sekreterlik örgütüne ba-k›fl›n› flu sözlerle aç›kl›¤a kavuflturmufltur: “Bizkendimizi iç ve d›fl tehditlere karfl› uzun solukluçal›flmalar yap›p fikir üreten kurum olarak gö-rüyoruz. As›l görevimiz asker ve sivilden oluflanyüksek kurula hizmet etmektir. (...) Biz karar ve-riciye gerekli materyali verip görevimizi bitiri-riz. MGK icrac› de¤il, bir istiflare kurumudur.”Alpogan bas›n toplant›s›nda önceki y›llarda tar-t›flmalara neden olan baz› faaliyetlerin art›k ya-p›lmayaca¤›n› vurgulam›fl, yurtd›fl›nda yaflayanTürklere yönelik çal›flmalar yapmak ya da and›ç-lar haz›rlamak gibi faaliyetlere son verildi¤inibelirtmifltir.28 Alpogan aç›klamalar›nda örgütiçinde 279’u sivil, 15’i üniformal› asker olmaküzere 294 personelin çal›flt›¤›n› belirtmifl, Top-lumla ‹liflkiler Daire Baflkanl›¤›n›n kald›r›ld›¤›-n›, bu dairenin görevlerinin de Genel Sekreter-likten al›nd›¤›n› belirterek kurulun bir ‘think-tank’ konumuna geldi¤ini bildirmifltir. Bu aç›k-lamalara karfl›l›k, Alpogan’›n dökümde sadeceüniformal› askerlerin say›s›na yer verirken,özellikle müflavirlerin yüzde 71’inin asker emek-lisi oldu¤unu belirtmemifl olmas› dikkatlerden

25 Deniz Zeyrek, Serkan Demirtafl, “Yeni MGK'dan ilk icraat: Fifller imha,” Radikal, 18

Kas›m 2004.

26 Murat Yetkin, “Kufllar nereye uçtu?,” Radikal, 19 Kas›m 2004.

27 “Sivil MGK perdelerini aç›yor,” Hürriyet, 25 Kas›m 2004.

28 “fieffaflaflt›k,” Hürriyet, 1 Aral›k 2004.

kinli¤ini denemek, afet planlar›n›n gelifltirilme-sine katk›da bulunmak, sivil asker iflbirli¤i ilegüvenlik alarm tedbirlerini denemek ve afet yö-netiminin e¤itimini yapmak” olarak aç›klan-m›flt›r. “Afet-2005 Kriz Yönetimi Tatbikat›”kapsam›nda yer alan ‘Seçkin Gözlemci Brifingi,’Baflbakan Tayyip Erdo¤an’›n kat›l›m› ile MGKGenel Sekreterli¤inde yap›lm›fl, brifingi Erdo-¤an’›n yan› s›ra Genelkurmay Baflkan› Orgene-ral Hilmi Özkök, D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül,Baflbakan Yard›mc›s› Mehmet Ali fiahin, ‹çiflleriBakan› Abdülkadir Aksu, Enerji ve Tabii Kay-naklar Bakan› Hilmi Güler ile kuvvet komutan-lar› da izlemifltir.

1997 y›l›nda kurulan ve MGK Sekreterli¤i içindeçal›flmas› öngörülen Baflbakanl›k Kriz YönetimMerkezi ile yine Genel Sekreterlik örgütününbirimlerinden birisi olan Topyekûn SavunmaSivil Hizmetleri Baflkanl›¤›n›n görev ve yetkile-rini üstlenmek üzere ve do¤rudan Baflbakanaba¤l› olarak çal›flacak bir yap›n›n oluflturulmas›,sivilleflme sürecinde önemli bir ad›m olufltur-mufltur. Türkiye Acil Durum Yönetimi GenelSekreterli¤i kanun tasla¤›na göre, yeni kurum,ülke güvenli¤ini ve halk›n huzurunu etkileyecekölçekteki do¤al ve insan kaynakl› afetler, terör,iç ve d›fl tehditler, a¤›r ekonomik bunal›m, tehli-keli ve salg›n hastal›klar, iltica ve nüfus hareket-leri gibi durumlardan seferberlik ve savafl halidurumuna kadar olan her türlü ola¤and›fl› olay-la ilgili acil durum yönetiminin ülke düzeyindeetkin bir flekilde gerçeklefltirilmesi için önlemalmak, koordinasyon görevini üstlenmek, sivil-asker iflbirli¤inin esaslar›n› belirleyerek politi-kalar üretmek ve uygulamak amac›yla kurula-cakt›r.31

43

kaçmam›flt›r.29 Bununla birlikte, D›fliflleri Ba-kanl›¤›ndan iki diplomat›n, Kenan ‹pek ile Gür-sel Demirok’un, Alpogan’›n bafldan›flman› ola-rak atanmas›, örgüt çal›flanlar› aras›nda yer alan53 emekli asker çal›flandan 20’sinin 2005 y›l› içinsözleflmelerinin yenilenmemesi örgütün ‘sivil-lefltirilmesi’ do¤rultusunda at›lm›fl küçük olma-s›na karfl›n, anlaml› ad›mlard›r.30

Alpogan döneminde MGK Genel Sekreterli¤i-nin yap›sal bir dönüflüm geçirmeye bafllamas› dadikkat çekici bir baflka geliflmedir. Yap›lan de¤i-flikliklerden birisi MGK toplant›lar›na sunulangüvenlik de¤erlendirme raporlar›n› kaleme alanAraflt›rma De¤erlendirme (Ar-De) baflkanl›¤›-n›n üç ayr› birimden oluflan yeni bir yap›ya ka-vuflturulmas›d›r. Bu de¤ifliklikten sonra baflkan-l›k, ekonomi, kültür, bilim ve e¤itim araflt›rma-lar› yapm›fl bir birim ile iç ve d›fl güvenlikten so-rumlu iki birim olmak üzere örgütlenmifltir. Ar-De Baflkanl›¤› alt›nda oluflturulan d›fl güvenlikbiriminin baflkan yard›mc›l›¤›na D›fliflleri Ba-kanl›¤› kökenli bir kariyer diplomat olan GürselDemirok’un atanmas› örgütün askerî karakteri-ni de¤ifltirmeye yönelik bir giriflimdir. Bu aç›dananlaml› bulunabilecek bir baflka geliflme ise D›flGüvenlik Baflkan Yard›mc›l›¤›n›n kendi içinde-ki yap›lanmas›n›n D›fliflleri Bakanl›¤› gibi alt›grup baflkanl›¤› biçiminde -AB, Ortado¤u, Rusya-Kafkaslar, Yunanistan-K›br›s-Balkanlar, ABD-Uzakdo¤u ve Uluslararas› Kurulufllar- olarak ör-gütlenmesidir. Bunlara ek olarak, Alpogan’›nNisan 2005’te ‹srail’e, Ocak 2006’da ise ABD’yeyapt›¤› ziyaretler örgütün D›fliflleri Bakanl›¤›nabenzer türden bir ifllerlik kazanabilece¤i olas›l›-¤›n› akla getirmektedir. Bu olas›l›¤›n gerçeklefl-mesi Türkiye’de ulusal güvenlik politikalar›n›ndaha demokratik bir çerçevede oluflturulmas› sü-recinde olumlu bir ad›m olarak görülebilir.

MGK Genel Sekreterli¤inin 2005 y›l› etkinlikle-rinden bir baflkas› ise 21-23 Aral›k’ta düzenlenenve Marmara Bölgesini etkileyecek bir deprem-den sonra bafllamas› muhtemel bir krizin yöne-tilmesini amaçlayan bir tatbikat›n düzenlemesiolmufltur. Baflbakanl›k Kriz Yönetim Merke-zi’nin yönetti¤i ‘Afet-2005 Kriz Yönetim Tatbi-kat›’n›n amac› “Milli kriz yönetim sisteminin et-

29 Faruk Mercan, “K›rm›z› kitaplar yenileniyor,” Aksiyon, 6 Aral›k 2004.

30 Görevine son verilenler aras›nda Genel Sekreter birinci yard›mc›lar›ndan Emekli

Tümgeneral Emin Ersan, Araflt›rma Daire Baflkan› Erol K›r›flo¤lu ve sekretarya hizmet-

lerinden sorumlu Daire Baflkan› Emekli Tu¤general Enver Var gibi üst düzey görevlilerin

bulunmas› dikkat çekicidir.

31 ABD’deki Federal Acil Durum Yönetim Ajans›’na benzer bir yap›lanma içinde olmas›

öngörülen kurumun da¤›n›k haldeki acil durum yönetimini tek elde toplamak, birimler

aras›ndaki koordinasyonu sa¤lamak ve müdahale gücünü art›rmak için do¤rudan

Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’a ba¤lanmas› öngörülmektedir. Taslak uyar›nca kuru-

mun ana hizmet birimleri; risk, zarar azaltma, haz›rl›k ve iyilefltirme, müdahale ve acil

durum yönetimi merkezi, itfaiye hizmetleri, e¤itim, tatbikat hizmetleri ve standartlar›,

44

Alpogan döneminde yap›lan düzenlemelerindikkati çeken bir baflka yönü ise, yeni atamalarve tasfiyeler sonras›nda örgüt içinde kad›nlar›ntüm çal›flanlara oran›n›n yüzde 40 düzeyine ç›-kart›lmas› olmufltur.32 Kurumsal dönüflümün birbaflka belirtisi ise MGK Genel Sekreterli¤i çal›-flanlar›na uygulanm›fl Görevde Yükselme ve Un-van De¤iflikli¤i Yönetmeli¤i’nin 28 A¤ustos2005’te ” Resmi Gazete’de yay›mlanmas›d›r.

Alpogan yönetiminin örgütü ‘sivillefltirmek’ vebir düflünce kurulufluna dönüfltürmek do¤rultu-sundaki çabalar›n›n, MGK Genel Sekreterli¤iniGenelkurmay Baflkanl›¤›n›n uzant›s› ve icrac›bir kurum oldu¤una iliflkin kan›y› de¤ifltirmeyiamaçlad›¤› aç›kt›r. Ancak, ‘sivilleflme’ devletinorganlar› ve önemli kurumlar›n›n yasal ve ifllev-sel olarak militarist ve buyurgan bir anlay›fl›n et-kisinden ar›nmas› biçiminde tan›mlanacakolursa, kurumsal düzeyde sivilleflme, bir kurulu-flun üniformal› yetkililerin yönetiminden ç›kar-t›l›p, üniformas›z yetkililerin yönetimine soku-larak ulafl›lacak bir aflamadan öte bir anlam tafl›r.Bu durum, güvenlik bürokrasisinde ordu köken-li yöneticilerin yerine sivillerin atanabilmesiniolanakl› k›lan yasal de¤iflikliklerin ve bu de¤i-fliklikler uyar›nca yap›lan atamalar›n küçüm-senmesi gerekti¤i biçiminde yorumlanmamal›-d›r. Ancak, güvenlik sektöründe sivil yetkililerinkilit görevlere getirilmesi sivilleflme sürecininen gerekli aflamalar›ndan birisini oluflturmaklabirlikte, yeterlilik koflulu olmaktan uzakt›r.

Sonuç

2005 y›l› boyunca ordu ile hükûmet aras›ndakisorunlu iliflkilerin iç yüzünü anlayabilmek için

MGK ile ilgili geliflmeler kamuoyu taraf›ndandikkatle izlenmifltir. MGK toplant›lar› öncesin-de hangi sorunlar›n gündeme al›naca¤›na ya daordu ile hükûmet aras›ndaki çekiflme konular›-n›n neler olaca¤›na iliflkin tart›flmalar bas›ndagenifl bir biçimde ifllenmifltir. MGK ile ilgili ge-liflmelere karfl› gösterdi¤i yak›n ilgiye bakarak,kamuoyunun MGK’y› askerî bürokrasinin siya-sal iktidar› ne ölçüde s›n›rlad›¤›n› gösteren birbarometre olarak alg›lamaya devam etti¤i ilerisürülebilir. Bunlar›n yan› s›ra MGK gündemiüzerinden yürütülen tart›flmalar Türkiye’de ta-bulaflt›r›lan kimi güvenlik konular›n›n s›radansiyasal sorunlar gibi tart›fl›labilmesi al›flkanl›¤›n›yerlefltirmek anlam›nda olumlu bir ifllev gör-müfltür. S›radan ulusal güvenlik sorunlar›n›ngizlilik perdesi arkas›na al›narak kamusal tart›fl-ma alan›n›n d›fl›na ç›kart›lmas› yerine, ola¤ansiyasal sorunlar gibi tart›flmaya aç›lmas› bak›-m›ndan 2005 y›l› bir bafllang›ç tarihi olarak gö-rülebilir.

MGK ve MGK Genel Sekreterlik örgütünün ge-çirdi¤i de¤iflim sürecine bak›ld›¤›nda sivilleflmesürecinin elle tutulur sonuçlar›, MGK GenelSekreterli¤i örgütlenmesi içindeki asker kökenlipersonelin azalt›lmas› biçiminde ortaya ç›km›fl-t›r. 2005 y›l› içinde Genel Sekreterli¤in etkinlik-lerinin kamuoyuna duyurulmas› ve personelinatama ve yükseltilmesinde uygulanacak yönet-meliklerin yay›mlanmas› gibi uygulamalara gi-dilmifl, böylelikle kurumun gizli faaliyetler yü-rüten askerî bir kurum biçimindeki görüntüsü-nün yerine sivil ve fleffaf bir kurum imgesi geçi-rilmeye çal›fl›lm›flt›r. MGK Genel Sekreterli¤ineve baz› araflt›rma birimlerinin bafl›na diplomat-lar›n getirilmifl olmas›, baz› birimlerin Bakanl›körgütlenmesine koflut bir yap›land›rmaya kavufl-turulmufl olmas› gibi geliflmeler D›fliflleri Bakan-l›¤›n›n örgüt üzerindeki etkisinin artaca¤›n› dü-flündürtmektedir.

Bu de¤iflikliklere karfl›n, ulusal güvenlik poli-tikalar›n›n tart›fl›lmas›, oluflturulmas› ve uy-gulanmas› sürecinin özünde demokratik bir ifl-leyifle kavuflturuldu¤unu söylemek için zamanhenüz erkendir. Bu saptama, MGK ve MGKGenel Sekreterli¤i örgütünün sivillefltirilmesi

uluslararas› ve sivil toplum iliflkileri stratejik planlama, de¤erlendirme ve bilgi teknolo-

jileri, kaynak planlamas› ve yönetimiyle güvenlik ve sivil asker iflbirli¤i

baflkanl›klar›ndan oluflacakt›r. Görevlerine iliflkin konularda Genelkurmay Baflkanl›¤›,

bakanl›klar, kamu kurumlar›, üniversiteler, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar› ve

özel sektörle iflbirli¤i ve koordinasyon sa¤lamakla yetkili ve sorumlu olmufl sekreterli¤in

sözleflmeli personel istihdam etmesi, ayr› bir bütçeye sahip olmas› ve sat›n alma ifllem-

lerinde ‹hale Kanunu’na tabi olmamas› öngörülmektedir. Ufuk Hiçy›lmaz, “Baflbakanl›k

krize talip,” Aksiyon, 2 May›s 2005.

32 Utku Çak›rözer, “MGK’da kad›n yönetici devri,” Milliyet, 21 fiubat 2005. Bas›n ve Halkla

‹liflkiler Dairesi Baflkan Vekilli¤ine Füsun Arslantosun, Personel Daire Baflkan Vekilli¤ine

ise Asuman Orhan atanm›fl, böylelikle, daha önce Hukuk Müflavirli¤ine atanan Emel

Budak’la birlikte, MGK tarihinde ilk kez önemli görevlerin bafl›na üç kad›n uzman getiril-

mifltir.

45

do¤rultusunda at›lan ad›mlar›n küçümsen-meyecek kadar önemli oldu¤u gerçe¤ini ortadankald›rmaz. Kald› ki kurulmas› on y›llar alm›fl biryap›lanman›n k›sa bir süre içinde tasfiyeedilece¤ini düflünmek en az›ndan ülkemizinsiyasal gerçeklerini görmezden gelmek olacak-t›r. Güvenli¤in sivilleflmesi yönünde ulusal poli-tikalar›n oluflturulmas›, uygulamaya konulmas›ve gözden geçirilmesi ve dolay›s›yla güvenliksektörü üzerinde sivil demokratik denetiminsa¤lanabilmesi, bu denetimin devletin temel or-gan ve kurumlar› taraf›ndan ola¤an karfl›lan-mas› ve kamuoyu kat›nda benimsenerek derin-lik kazanmas› olarak alg›lanmal›d›r. Böylebak›ld›¤›nda, Türkiye’nin önünde demokratikolarak siyasallaflm›fl bir ulusal güvenlik yap›lan-mas› ve ifllerli¤ine ulaflabilmek için uzun bir yolbulunmaktad›r.

Türkiye’de Askerî Yarg›laman›n Tarihsel Arka Plan›

Bugün birçok ülkede askerî yarg›laman›n varl›-¤› anayasalarda tan›nm›flt›r.1 Anayasa maddelerigenellikle askerî yarg›laman›n kurulufl ve yetkialan› konusunda karar verme yetkisini yasamaorgan›na b›rakm›fllard›r. Di¤er baz› ülkelerinanayasalar› ise en az›ndan bar›fl zaman›nda her-hangi bir askerî yarg›lama kuruluflu öngörme-mifltir.2

Baz› ülkelerde askerî yarg›lamaya hiç yer veril-memesi, baz› ülkelerde ise askerî yarg›laman›nkald›r›lmas› yönünde haz›rl›klar yap›lmas› venihayet askerî yarg›lamaya yer veren birçok ül-kede de askerî mahkemelerde sivil hâkimleringörevlendirilmeye bafllanm›fl olmas›n› (sivillefl-

me), askerî yarg›laman›n uluslararas› planda dabir de¤iflim içinde oldu¤unun göstergesi olaraksaymak gerekir.3 21. yüzy›lda temel insan hak veözgürlüklerinin yayg›nl›k kazanmas› ve hâkimba¤›ms›zl›¤› ilkesinin bu hak ve özgürlükleringüvencesi say›lmas› askerî yarg›lamay› güncelk›larak tart›flma alan›na getirmifltir.

Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda ayr›cal›kl› bir s›n›folarak askerî s›n›f bulunmakta idi. Bu s›n›f, yal-n›zca savaflanlardan ve askerî hizmetlerde çal›-flanlardan oluflan bir s›n›f olmay›p, bütün kamuhizmetlerinde çal›flanlar› kapsamakta idi. Padi-flah’tan “berat” alarak herhangi bir devlet hiz-metine atananlar “Askerî” olurlard›.4 Askerî s›-n›ftan birinin zulmü veya baflar›s›zl›¤› söz konu-su oldu¤unda san›k bir kurula sevk edilirdi. E¤eraskerî s›n›fa ba¤l› kifli büyük bir devlet memu-ruysa, bu durumda kurula padiflah baflkanl›kederdi. Genel olarak Divan›hümayun mahkemegörevi yapard›. Askerî s›n›f›n yarg›lanmas›nda‹slam hukukunun koydu¤u kurallara tam olarakba¤l› kal›nmamakta idi. Padiflah veya vekili ge-rekli gördü¤ü durumlarda resen soruflturma ya-parak fetva dahi almadan “siyaseten katl” yetki-sini kullanabilirdi. Bu durumun Osmanl› tari-hinde nice hukuk d›fl› uygulamalara, adaletsizsonuçlara ve ölümlere yol açt›¤› örneklerle orta-dad›r.

Merkezi otoriteye ba¤l›, disiplinli ve askerli¤imeslek edinmifl yeniçerilerin yarg›lanmas›nailiflkin5 olarak bir yeniçerinin ancak kendi ko-mutan› taraf›ndan ve kendi k›fllas› içinde ceza-land›r›labilece¤i kural› getirilmiflti. Herkes üze-rinde yarg›lama yetkisine sahip olan vezir bilebir yeniçeriyi cezaland›ramazd›.6

46

ASKER‹ YARGI

Ümit Kardafl*

* Dr. Avukat, Emekli Askerî Yarg›ç.

1 1831 tarihli Belçika Anayasas›’n›n 105. maddesi, 1887 tarihli Hollanda Anayasas›’n›n

116. maddesi, 1967 tarihli Brezilya Anayasas›’n›n 107. ve 120. maddesi, 1982 tarihli

Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’n›n 145. maddesi.

2 Örnek olarak Federal Almanya Anayasas›’n› verebiliriz. Avusturya Anayasas› ise ne

bar›flta ne de savaflta askerî yarg›lamaya yer vermifltir.

3 Antonio Intelisano, “Independence of Military Judges, Judges Advocates and Public

Prosecutors,” VIIIth International Congress (Ankara, 1979), s. 4.

4 Ahmet Mumcu, “Askerî” sözcü¤ünün Osmanl› devletinde niçin bütün kamu hizmetlerini

içine alan bir kavram çizdi¤inin incelemeye de¤er bir konu oldu¤unu, bu durumun kuru-

lufl döneminde devlet örgütünün askerî amaçlar ve ç›karlar üzerinde temellefltiriliflinin

sonucu do¤du¤unun öne sürülebilece¤ini söylemektedir. Genifl bilgi için bkz. Ahmet

Mumcu, Osmanl› Devletinde Siyaseten Katl (Ankara: Birey ve Toplum Yay›nlar›, 1963),

s. 55-57; Ahmet Mumcu, Coflkun Üçok, Türk Hukuk Tarihi (Ankara: Savafl Yay›nevi,

1982), s. 198-199.

5 Tar›k Zafer Tunaya, Siyasi Müessesler ve Anayasa Hukuku, Siyaset ‹lmi Serisi 9

(‹stanbul, 1969), s. 265; Mumcu, Üçok, Türk Hukuk Tarihi, s. 237.

6 Sahir Erman, Askerî Ceza Hukuku (‹stanbul: ‹.Ü. Hukuk Fakültesi Yay›nlar›, 1974), s. 14

-15. 1826 y›l›nda Vakayi Hayriye ile yeniçeri oca¤› ortadan kald›r›l›nca yeniçeri ile ilgili

kurallar da ortadan kalkt› ve 1829 y›l›nda Kanunname-i Asakiri Muhammediye adl› bir

yasa yay›mland›. Bundan sonra, 1838 tarihli Cezaname ad›n› tafl›yan yasa ile yedi kifliden

oluflan divan› harpler kurulmufltur. Bu divan› harplerin baflkan› bir miralay (albay) veya

Meflrutiyetten sonra 1914 tarihli Kanunu Mu-vakkat ile ‹stanbul’da bir Divan-› Temyizi Aske-rî (Askerî Yarg›tay) oluflturuldu. Bu divan›n bafl-kan› kolordu komutan›n›n yetkilerine sahipolup, harbiye naz›r›nca seçilir ve padiflahça ata-n›rd›. Bu divanda ayr›ca dördü rütbeli asker, üçühukukçu olmak üzere yedi üye bulunurdu.7 Böy-lece ilk kez bir askerî mahkemeye hukukçu üye-ler girebilmekte idi. 1916 tarihli Kanunu Muvak-kat ile Divan-› Temyizi Askerî daha ayr›nt›l›olacak bir flekilde düzenlendi. 1920 tarihli karar-name ile Divan-› Temyizi Askerî kald›r›larak,temyiz incelemesinin idari bir organ olan Har-biye Nezareti Askerî Adliye ‹daresine ba¤l› birkurul taraf›ndan yap›lmas› uygun görülmüfltür.Üç subay ve iki sivil hukukçudan oluflan bu ku-rul k›sa bir süre sonra kald›r›larak Divan-› Tem-yizi Askerî tekrar kurulmufltur.8 Türkiye BüyükMillet Meclisi (TBMM) kurulduktan sonra 1922tarihli ve 237 say›l› Kanun ile baflkan ve iki üye-si asker, di¤er iki üyesi hukukçu olan Divan-›Temyizi Askerî kurulmufltur.9

Cumhuriyetin ilan›ndan sonra Alman ve Fran-s›z yasalar›ndan yararlan›larak haz›rlanan22.05.1930 tarihli ve 1631 say›l› Askerî Muhake-me Usül Kanunu yürürlü¤e konuldu. Bu yasa ile“alay” ve efliti makamlar›n yan›nda kurulan as-kerî mahkemeler bir baflkan ve iki üyeden olufl-makta idiler.10 Bu yasa ile alay askerî mahkeme-leri d›fl›nda her tümen ve efliti makamlar, herkolordu ve efliti makamlar ve daha üst komutan-l›klar yan›nda askerî mahkemeler kurulmufltur.Bu mahkemeler bir askerî adli hâkim ile iki su-baydan oluflurdu. Bu mahkemelerde ayr›ca sav-c›l›k görevi yapan bir askerî adli hâkim bulunur-du.11 Temyiz mahkemesi görevini yürüten Aske-rî Yarg›tay ise iki daireden oluflmaktayd›. Herdairede dört subay ile dört hukukçu üye bulun-maktayd›. Tu¤general ve daha yüksek rütbedekisubaylar aras›ndan seçilen subay üyeler iki y›liçin kararname ile atan›rlard›. Hukukçu üyelerise albaylar aras›ndan seçilirdi. Askerî Yarg›taybaflkan› ve ikinci baflkan› iki y›ll›k süre için Ba-kanlar Kurulu karar› ile en az korgeneral rütbe-sindeki subaylar aras›ndan seçilerek atan›rd›.12

Sonuç olarak 1631 say›l› Kanun ile getirilen sis-tem içinde askerî adli hâkimlerin ba¤›ms›z ve

güvenceli olduklar›n› söylemeye olanak bulun-mamaktayd›.

1963 Tarihli ve 353 Say›l› Askerî Mahkemeler Kurulufl ve Yarg›lama UsulüKanunu’nun Kabulünden Sonraki Durum

1961 Anayasas›’n›n 138. maddesinin 4. f›kras›ndaaskerî mahkemelerde görev yapacak olan üyele-rin -“ço¤unlu¤unun”- hâkimlik niteli¤ine sahipolmalar› bir zorunluluk olarak kabul edilmiflti.1961 Anayasas›’n›n yukar›da an›lan hükmü do¤-rultusunda düzenlenen 353 say›l› Kanun’un 2.maddesinde askerî mahkemelerin iki askerî hâ-kim ve bir subay üyeden oluflaca¤› belirtilmiflti.13

Ancak 1982 Anayasas›’nda askerî mahkemelerinkuruluflu ile ilgili emredici bir hüküm bulunma-d›¤›ndan, yasa koyucu, askerî mahkemelerin ku-ruluflunu istedi¤i gibi düzenleyebilecek ve askerîmahkemelerin, üyelerinin ço¤unlu¤unun hâ-kimlik niteli¤ine sahip olmas›n› aramayabilecekbir konuma getirilmifltir. Kuflkusuz böyle biraç›k kap› b›rak›lmas›n›n, askerî yarg›lamay› da-ha çok tart›fl›l›r k›ld›¤› ortadad›r.

General ve amirallerin iflledikleri suçlar› yarg›-layan ve Genelkurmay Baflkanl›¤› yan›nda kuru-lan Genelkurmay Askerî Mahkemesi ise general

47

süvari ya da piyade s›n›f›ndan bir binbafl› idi. Üyeler ise iki yüzbafl›, bir mülaz›mi evvel

(üste¤men), bir mülaz›mi sani (te¤men) ve bir küçük zabit (astsubay) idi. Ayr›ca divan›

harplerde bir çeflit savc›l›k görevi yapan yüzbafl› rütbesinde bir örf zabiti bulunurdu. 1870

tarihli Askerî Ceza Kanunname-i Hümayunu ile san›¤›n rütbesine göre kurulufl flekli

de¤iflen ancak daima bir baflkan ile dört üyeden oluflan divan› harpler kurulmufltur.

7 Fahri Çoker, “Askerî Yarg›tay›n Tarihçesi,” Askerî Adalet Dergisi (1966), s. 39.

8 Vasfi Raflit Sevi¤, Askerî Adalet (Ankara, 1955), s. 300.

9 Erman, Askerî Ceza Hukuku, s. 308.

10 Hilmi Özarpat, Askerî Yarg›lama Usulü Hukuk (Ankara, 1950), s. 32.; Erman, Askerî Ceza

Hukuku, s. 316.

11 Özarpat, Askerî Yarg›lama Usulü Hukuk, s. 33-35.; Erman, Askerî Ceza Hukuku, s. 316-

318.

12 Özarpat, Askerî Yarg›lama Usulü Hukuk, s. 39-40; Erman, Askerî Ceza Hukuku, s. 342-

343.

13 353 say›l› Kanun’un 1. maddesi için bkz. 23.01.1981 tarihli ve 17229 say›l› Resmi Gazete.

Askerî mahkemeler tümen, kolordu, ordu ve kuvvet komutanlar› ile genelkurmay

baflkanl›¤› yan›nda kurulmaktad›r. Ancak 353 say›l› Kanun’da yap›lan bir de¤ifliklikle

tümen komutanl›klar› yan›ndaki askerî mahkemeler kald›r›lm›flt›r. Ancak geçici bir

madde ile bu mahkemelerin kald›r›l›ncaya dek görev yapmalar› sa¤lanm›flt›r. 353 say›l›

Kanun’un 2. maddesi için bkz. 16.10.1981 tarihli ve 2538 say›l› Kanun de¤iflikli¤i. Yap›lan

bu de¤ifliklikle 200 veya daha fazla san›k hakk›nda aç›lan davalarda askerî

mahkemelerin dört hâkim ve bir subay üyeden oluflaca¤› belirtilmifltir. Bkz.

<http://www.msb.gov.tr/Birimler/AsAdIsB/AsAdIsB353Kanun.htm>.

ve amiralleri yarg›lad›¤› zaman üç askerî hâkimile iki general veya amiralden oluflmaktad›r. As-ker kiflilerin iflledikleri disiplin suçlar›n› yarg›la-yan ve 477 say›l› Disiplin Mahkemeleri Kurulu-flu, Yarg›lama Usulü ve Disiplin Suç ve Cezalar›Hakk›nda Kanun’a göre kurulan disiplin mah-kemeleri, biri baflkan, ikisi üye olmak üzere üçsubaydan oluflmaktad›r. Astsubay, erbafl ve erle-rin yarg›lanmalar› s›ras›nda üyelerden biri ast-subay olmaktad›r. Askerî yarg›lamada temyizmahkemesi olarak görev yapan Askerî Yarg›tayise befl daireden oluflmaktad›r. Askerî Yarg›tayüyeleri en az yarbay rütbesinde birinci s›n›f as-kerî hâkimler aras›ndan Askerî Yarg›tay GenelKurulunun üye tam say›s›n›n salt ço¤unlu¤u ileher bofl yerin üç kat› olarak gösterilen adaylararas›ndan Cumhurbaflkan›nca seçilerek atan-maktad›rlar.

Askerî Yarg›lamaya ‹liflkin Sorunlar Neler-dir?

Anayasa ile paralel bir flekilde düzenlenen 353say›l› Askerî Mahkemeler Kurulufl Yarg›lama veUsul Kanunu’nun 9. maddesi, askerî mahkeme-lerin askerler bak›m›ndan görev alan›n› belirle-mifltir. Askerî mahkemeler, asker kiflilerin aske-rî suçlar›n›n yan› s›ra, asker kifliler aleyhine iflle-dikleri suçlara ve askerî mahallerde yahut askerîhizmet ve görevleriyle ilgili olarak ifllediklerisuçlara da bakarlar. Sivillerin belli suçlar› iflle-meleri durumunda yine askerî mahkemeler gö-revlidir.14 Ayn› yasan›n 12. ve 13. maddeleri askerve sivil kiflilerin birlikte suç ifllemeleri ile askerîve adli yarg› yerlerine tabi suçlar›n bir kifli tara-f›ndan ifllenmesi hallerini düzenlemektedir. Be-lirtilen düzenlemeler nedeniyle konuyu askerlerve siviller aç›s›ndan ayr› ayr› incelemekte yararbulunmaktad›r.

Sorun 1: Askerî Suç Nedir? Nas›l Tan›mlanmal›?

Askerî suçun Askerî Ceza Kanunu’nda (ACK)bir tan›m› yoktur. Oysa bu suçun tan›m› çokönemlidir. Di¤er görev alanlar› bu tan›ma göre

belirlenmektedir. Bu sorunlar›n bafl›nda, sivilkiflilerin askerî mahkemelerde yarg›lanma ge-rekçeleri olarak askerlerle birlikte ifllediklerisuçlar›n askerî suç say›lmas› ve bu gerekçeye da-yanarak sivillerin do¤al yarg›çlar›ndan kopar›l-malar› gelmektedir. Türkiye’de uygulanan sivilve askerî yarg› sistemlerinin farkl› sistemler ol-du¤u, ayr› usüllere dayand›¤›, yarg›çlar›n›n ba-¤›ms›zl›klar›n›n ve güvencelerinin farkl› düzen-lemelere ba¤l› oldu¤u, bu durumun da yarg›la-ma birli¤ine ayk›r› oldu¤u aç›kt›r. Bu nedenleaskerî suç kavram›n›n aç›kl›kla ve kesinlikle be-lirlenmesi -yoruma aç›k olmamas›- s›n›rlar›n›niyi çizilmesi büyük önem göstermektedir. Aske-rî suç tan›m›n›n önemine iliflkin olarakACK’n›n 54. maddesini örnek gösterebiliriz. Bumadde ile Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 125 ile145. maddeleri aras›ndaki maddeler ACK’ya so-kularak askerî suç haline getirilmifltir. Siyasi suçniteli¤indeki bu suçlar›n askerî suç haline geti-rilmesi çok sak›ncal›d›r. Bu, askerî suç kavram›-n›n yapay bir biçimde geniflletilmesi anlam›nageldi¤i kadar, hem asker kiflileri hem de asker-lerle birlikte bu suçlar› iflleyen sivilleri de askerîyarg› alan›na alarak do¤al yarg›çlar›ndan ay›r-maktad›r.

Askerî suçlar s›rf askerî suçlara indirgenerek ta-n›mlanmal›d›r. Di¤er bir deyiflle askerî suçlarsalt askerler taraf›ndan ifllenebilen ve askerî hiz-met ve görevle ilgili olan suçlard›r. Bunlar do¤-rudan do¤ruya askerî disiplini bozan, askerî ya-rar ve gerekleri ihlal eden eylemler olarak dü-zenlenmelidir. Bu suçlar askerî mahkemeleringörev alanlar›n›n belirlenmesinde ana ölçüt ol-mal›d›r. Bu ölçüt esas al›nd›¤›nda ACK’daki azsay›da suç bu tan›ma girmektedir. En önemlisiaskerî yarg›n›n görev alan› yukar›da belirlenenölçülere göre yeniden düzenlendi¤inde sivillerinaskerî mahkemelerde yarg›lanamayacaklar›özellikle belirtilmelidir.

Sorun 2: Askerî Mahal Ölçütü

Asker kiflinin iflledi¤i suç ACK’n›n d›fl›ndaTCK’da, 6136 say›l› Kanun’da veya bir baflka özelyasada düzenlenmifl olabilir. Ancak suç, askerîmahalde ifllenmifl ise askerî yarg› görevli olacak-

48

14 353 say›l› Askeri Mahkemeler Kuruluflu ve Yarg›lama Usulü Hakk›nda Kanun (ASMKYK),

Madde 11.

t›r. ‹ç Hizmet Kanunu’nun 12, 51 ve 100. madde-lerinin ›fl›¤› alt›nda istikrar kazanm›fl AskerîYarg›tay kararlar›na bakt›¤›m›zda askerlerine¤itim, ö¤retim, tatbikat gibi görev yapt›klar›,bar›nd›klar› ve konaklad›klar› yerlerin askerîmahal kabul edildi¤i görülmektedir. Bunlar da‹ç Hizmet Kanunu’nun 12. maddesinde say›lank›ta, karargâh, askerî kurum (askerî hastane,okul, orduevi, dikimevi, askerî fabrika, askerlikflubesi, ikmal merkezi, depo) dur.

Görüldü¤ü gibi “askerî mahal” olarak kabul edi-len “yerler” maddede “say›lm›flt›r”. Ancak bukavram› aç›klayan yani askerî mahkemeleringörev alan›n› belirleyen askerî mahalden ne an-lafl›lmas› gerekti¤ini belirten bir tan›m verilme-mifltir. Gerek 353 say›l› Kanun’da gerekse 211 sa-y›l› ‹ç Hizmet Kanunu’nda askerî mahallin tan›-m› yoktur, sadece say›lan yerlerle ilgili olarak ta-n›mlar yap›lm›flt›r. Örne¤in ‹ç Hizmet Kanu-nu’nun 12. maddesinde askerî kurumun tan›m›yap›lm›flt›r. Suçun salt askerî mahal say›lan yer-

de gerçeklefltirilmifl olmas› nedeniyle asker kifli-ler do¤al yarg› yerlerinden ve do¤al yarg›çlar›n-dan kopar›lm›fl olmaktad›rlar. Askerî mahal ta-n›m›n›n yap›lmam›fl olmas› bu ölçütün uygula-mada genifl anlafl›lmas›na neden olmaktad›r.

Sorun 3: Asker Kiflilerin “ Asker Kiflilere Karfl›

‹flledikleri Suç” Ölçütü Niçin Sorunlu?

Asker kiflilerin asker kifliler aleyhine ifllediklerisuçlarda da askerî yarg› görevlidir. An›lan suçla-r›n ACK’da öngörülen askerî suçlar olmalar› zo-runlu de¤ildir. Askerî yarg›n›n görevli olmas›için suçlar›n asker kifli aleyhine ifllenmifl olmas›yeterlidir.

Askerî flah›s asker kifli aleyhine h›rs›zl›k, dolan-d›r›c›l›k, sahtekârl›k, konut dokunulmazl›¤›n›ihlal suçlar›n› iflledi¤i takdirde askerî mahkeme-de yarg›lanacakt›r. Bu suçlar ACK taraf›ndangönderme dahi yap›lmayan suçlard›r. Di¤er biranlat›mla “askerî suç benzeri” nitelikleri dahi

49

S‹V‹LLER‹N, ASKERÎ MAHKEMELERDE YARGILANMALARININ DAYANAKLARI NELERD‹R?

Sivillerin askerî mahkemelerde yarg›lanmalar›na iliflkin düzenleme 353 say›l›Kanun’nun 11. maddesinde yap›lm›flt›r. Bu düzenlemeye paralel bir düzenlemede Askerî Ceza Kanunu’na (ACK) 25.05.1972 tarihinde eklenen ek 6. madde ilegetirilmifltir. ACK’n›n harp h›yaneti bafll›kl› 55. maddesi Türk Ceza Kanunu’nun(TCK) 129/1 maddesine at›fta bulunmaktad›r. Bu maddede savafl zaman›ndaTürkiye devleti zarar›na düflman askerî hareketlerini kolaylaflt›rmak veya Tür-kiye devletinin askerî hareketlerine zarar vermek amac›yla yabanc› ile anlaflanya da bu amaçlara yönelik fiiller iflleyen kimselerin cezaland›r›ld›¤› görülmek-tedir. Yeni TCK’da bu suçlar› karfl›layan maddeler uygulanacakt›r.

ACK’n›n 56. maddesi ise TCK’n›n 133. ve 136/ son, 127/3 maddelerine yollama-lar yapmaktad›r. Madde “Milli Müdafaaya H›yanet” bafll›¤› alt›nda düzenlenmifl-tir. Yeni TCK’da bu suçlar› karfl›layan maddeler uygulanacakt›r.

ACK’n›n 57. maddesi “Mili Müdafaa Aleyhine Dair Fiiller” bafll›¤›n› tafl›makta;ayn› zamanda TCK’n›n 135. maddesine yollama yapmaktad›r. TCK’n›n 135. mad-desi ise gizli askerî bölgelerde casusluk suçunu düzenlemektedir. Bu suçlarlagönderme yap›lan suçlar TCK’n›n “Devletin fiahsiyetine Karfl› Cûrümler” bafll›-¤› tafl›yan 1. bab›nda yer alm›flt›r. TCK’n›n 127/3, 129, 133, 136/3-son maddele-ri 1. bab›n “Devletin Ars›ulusal fiahsiyetine karfl› Cûrümler” bafll›kl› birinci fas-l›nda yer alm›fllard›r. Yeni TCK’da bu suçlar› karfl›layan maddeler uygulanacak-t›r.

ACK’n›n 63. maddesinde bakaya, geç iltihak suretiyle bakaya, yoklama kaça¤›,sakl› suçlar› düzenlemifltir.

Ça¤r›ld›klar› halde gelmeyen yedek subaylar›n ve askerî memurlar›n cezalar›ACK’n›n 64. maddesinde gösterilmifltir.

ACK’n›n 81. maddesinde ise “askerlikten kurtulmak için hile yapmak suçu” dü-zenlenmifltir.

ACK’n›n 93. maddesi muharrikli¤i, 94. maddesi isyan muharrikli¤ini cezaland›r-makta, 95. maddesi yetkisi olmad›¤› halde askerlik iflleri için toplanma ve mü-zakere yapmay›, 100, 101, 102. maddeleri askerî isyan suçlar›n› düzenlemekte-dir. 353 say›l› Kanun’un 11. maddesinin (B) bendinde say›lan suçlar› birinci as-kerî yasak bölgeler içinde, nöbet yerlerinde, karakollarda, k›flla ve karargâhlar-da, askerî kurumlarda, yerleflme ve konaklama amac›yla kullan›lan bina ve ma-hallerde iflleyen “asker olmayan kifliler” askerî mahkemelerde yarg›lan›rlar.Görüldü¤ü gibi an›lan yerlerde askerlere taarruz eden, söven ve hakaret eden yada askerlik görevine iliflkin iflleri yapmaya veya yapmamaya zorlamak için flid-det ve tehdide baflvuran asker olmayan kifliler do¤al yarg› yerlerinden kopar›la-rak askerî yarg› yerine tabi tutulmaktad›rlar.

353 say›l› Kanun’un 11. maddesinin (C) bendi nöbetçi, devriye, karakol, inzibat,askerî trafik, kolluk veya kurtarma ve yard›m görevi yapan askerlere karfl›, an›-lan görevlerini yapt›klar› s›rada asker olmayan kiflilerce gerçeklefltirilenTCK’n›n 188, 190, 191, 254, 255, 256, 257, 258, 260, 266, 267, 268, 269, 271, 272ve 273. maddelerinde yaz›l› suçlar› içerir ve bu suçlara bakmak görevi askerîyarg›ya verilmifltir. Burada da yeni TCK’da bu suçlar› karfl›layan maddeler uygu-lanacakt›r. 353 say›l› Kanun’un 11. maddesinin (E) f›kras› di¤er yasalarda yaz›-l› durumlarda da sivillerin askerî mahkemelerde yarg›lanaca¤›n› kabul etmifltir.Örne¤in, s›k›yönetim yasas›nda yer alan suçlar› iflleyen siviller ile s›k›yönetiminilan›na neden olan suçlarla, s›k›yönetim mahkemesince görülen bir suçla ba¤-l›l›¤› bir suçu iflleyen siviller askerî mahkemelerde yarg›lan›rlar.

yoktur. Salt asker kifli aleyhine ifllenmifl olmala-r› nedeniyle askerî yarg›n›n görevli olmas›, gö-rev belirlenmesinde sa¤l›kl› bir kabul de¤ildir.Bu düzenlemeler, yukar›da yineledi¤imiz ölçüt-ler ›fl›¤›nda do¤al yarg› ilkesine ayk›r›d›r. S›rffailin de ma¤durun da asker kifli olmalar› nede-niyle askerî yarg› organlar›n›n görevini kabuletmek, askerler aras›nda olup bitenleri sivilmahkemelere teslim etmemek, “kol k›r›l›r yeniçinde kal›r” düflüncesiyle aç›klanabilir. Bu so-run nedeniyle askerî mahkemelerin görev alan-lar› geniflletilmifltir.


2005 y›l› itibar›yla saptanan hususlarla ilgili birtart›flma yaflanmam›fl, yasal de¤ifliklik yap›lma-m›flt›r. Bunun nedeni söz konusu sorunlar›n tar-t›fl›lamaz askerî alanlar oldu¤unun kabulüdür.Oysa bu sorunlar genel olarak yarg›n›n sorunuolup, do¤al hâkim, yarg›lama birli¤i ve hâkimba¤›ms›zl›¤› ilkeleri ›fl›¤›nda çözülmeleri gerek-mektedir. Bu alandaki tek yetersiz de¤ifliklik30.07.2003 tarihli ve 4963 say›l› Kanun’la 353 sa-y›l› Kanun’un 11. maddesine eklenen f›krad›r.Buna göre ACK’n›n 58. maddesinde yaz›l› suçla-r›n (TCK 153, 161, 155) bar›fl zaman›nda sivillertaraf›ndan ifllenmesi durumunda bu suçlara ilifl-kin davalar askerî mahkemelerde görülmeye-cektir.

Askerî Yarg›lamaya ‹liflkin Sorunlar›n Bütüncül Bir De¤erlendirmesi

Askerî mahkemelerin görev alanlar›n›n belir-lenmesinde kullan›lan görev ölçütleri belirsizlikiçermektedir. Nitekim yarg› organlar› aras›ndabu kavramlar›n farkl› yorumu nedeniyle uyufl-mazl›klar ç›kmaktad›r. Uyuflmazl›k MahkemesiCeza Bölümünün konuyla ilgili kararlar›n›nçoklu¤u askerî yarg› ile adli yarg› aras›ndakiuyuflmazl›¤›n boyutlar›n› gözler önüne sermek-tedir. Askerî mahkemelerin görev alanlar›, mev-cut düzenlemelerle büyük ölçüde genifllemifltir.Askerî mahkemeler, asker flah›slar›n ve asker fla-h›s say›lanlar›n askerî suçlar›na bakmalar›n›nötesinde onlar›n genel suçlar›na da bakar halegetirilmifllerdir. Bu durum onlar›n kurulufl ne-

denlerine terstir. Böylece askerî mahkemeler, as-kerlerin tek yarg› yeri haline gelmifltir. Bu onla-r›n do¤al yarg› yerlerinden kopar›lmalar› de-mektir. Çünkü unutulmamal›d›r ki onlar daTürk yurttafl› olarak genel yarg›ya tabidirler.

Askerî yarg›n›n iflleyiflindeki özel usuller, ceza-lar›n kiflisellefltirilmesindeki özellikler, hâkim-lerin konumlar›, atanmalar›, sicil alma biçimle-ri, askerî mahkemelerin yap›lar› ve kurulufl fle-killeri, verilen cezalar›n do¤urdu¤u farkl› so-nuçlar, askerî hâkimlerin sicil ve izinleri gibi ne-denlerle hiyerarflik iliflki içinde olduklar› komu-tanla ba¤lant›lar› göz önüne al›nd›¤›nda, askerîyarg›n›n kurulufl, iflleyifl ve cezaland›rma aflama-lar›yla bir bütün olarak ayr› bir teflkilatlanmaiçinde oldu¤u görülmektedir. Yerel askerî mah-kemeler ve onlar›n üzerinde ayr› bir merci olanAskerî Yarg›tay› da içine alan ayr› bir organizas-yona sahip olan askerî yarg›n›n görev alan›n›nson derece hassas ve kesin hatlarla belirlenmesigere¤i aç›kt›r. Çünkü asker kifliler genel suçlar›nedeniyle, bu yarg›n›n görev alan›na al›nmaklasadece do¤al yarg›çlar›ndan kopar›lmamakta,ayn› zamanda tamamen farkl› bir yarg› sistemi-nin faaliyet alan›na dâhil edilmektedirler.

Olay›n as›l çarp›c› yan› asker olmayan, sivil kifli-lerin bu sisteme tabi k›l›nmalar›d›r. “Sivillerin”yarg›lanmas›n› içeren suçlar›n; ulusal savunma-n›n sa¤lanmas›, askerlik hizmetlerinin sa¤l›kl›bir biçimde ve aksamadan yürütülmesi, ordu di-siplininin korunmas› ile do¤rudan ya da dolay›-s›yla ilgili suçlar olmad›¤› aç›kt›r. Ayr›ca bu suç-larla “askerî yarar”›n zarara u¤rat›ld›¤› da söyle-nemez. Çünkü bu suçlarla devletin genel yarar›ihlal edilmifltir. Suçlarda “askerî” de¤il “siyasi”a¤›rl›k ön plandad›r. Dolay›s›yla asker olmayankiflilerin bu suçlar nedeniyle askerî yarg›ya tabik›l›nmalar› usül hükümleriyle do¤al yarg› yerle-rinden kopar›lmalar› anlam›na gelmektedir. As-kerî mahkemeleri siyasallaflt›racak görevlendir-meler birçok sak›ncay› beraberinde getirir.

Son bir sorun askerî hâkimlerin ba¤›ms›z ve gü-venceli olmamalar›d›r. Askerî hâkimler, subayüniformas› ve dolay›s›yla hiyerarflik bir yap›lan-ma içinde görev yapmaktad›rlar. Komutanlar,

50

askerî hâkimlerin sicil yoluyla yükselmelerindeetkili olmakta, atanmalar›nda ise ba¤l› bulun-duklar› kuvvet komutanlar› yetkili bulunmakta-d›rlar. Denetlenmelerini Milli Savunma Bakan-l›¤›na ba¤l› teftifl kurulu yapmakta, Milli Savun-ma Bakan› kendilerine disiplin cezas› verebil-mektedir. En vahimi askerî mahkemelerde ko-mutan taraf›ndan görevlendirilen bir muharips›n›f subay› hâkim yetkisi kullanmaktad›r. Hiç-bir demokratik ve hukuki çerçeveye s›¤mayanbu mahkemelerin, ola¤an dönemlerde dahi baz›suçlar› nedeniyle sivilleri yarg›lamas›n›n adilyarg›lanma hakk›n› ortadan kald›rd›¤› aç›kt›r.Ayr›ca askerî hâkim s›n›f›n›n varl›¤› y›llardanberi sivil hâkimlerin ekonomik ba¤›ms›zl›klar›-n›n sa¤lanamamas›nda en büyük etken olmufl-tur. Sivil hâkimler için düflünülen mali ve sosyalolanaklar, ordu içindeki askerî hâkimlerin rüt-beleri göz önüne al›narak hiyerarfliyi etkileme-yecek ölçüler içinde tutulup engellenmifltir. Üs-telik bu engelleme sürekli olarak kendi hiyerar-flisini koruma gayesi içinde hareket eden Silahl›Kuvvetlerden gelmifltir. Ço¤ulcu demokratiksistemle yönetilen bir hukuk devletinde hâkim-lerin ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n›n sa¤lanmas›konusunda böyle bir müdahaleyi düflünmek bileolanakl› de¤ildir.

51

KARfiILAfiTIRMALI HUKUK AÇISINDANASKERÎ MAHKEMELER‹N KURULUfiU

Anglosakson hukuk sistemine ba¤l› ülkelerdeki askerî yarg›n›n temel özel-li¤i sürekli olmayan, tek veya belli say›da davalar için toplan›p, karar ver-dikten sonra da¤›lan askerî mahkemelerin varl›¤›d›r. ‹ngiltere’de askerî hâ-kim s›n›f› yoktur. askerî mahkeme kuruluflunda subaylar ve “judge advoca-te” bulunur. Amerika’da ise askerî mahkeme subaylardan oluflur, yarg›la-maya bir askerî hâkim (military judge) kat›l›r. Ancak bu sistemde askerî yar-g›laman›n siviller üzerinde hiçbir yetkisi bulunmamaktad›r.

Avrupa ülkelerinden Almanya, ‹sveç, Danimarka ve Norveç’te bar›flta; Avus-turya’da ise savaflta dahi askerî mahkemeler bulunmamaktad›r. Fransa,Belçika, Hollanda, ‹sviçre ve ‹spanya’da askerî mahkemelerin kuruluflunasivil yarg›çlar kat›larak sivillefltirme yolu aç›lm›flt›r. Hatta Cezayir, Fas,Tunus gibi Afrika ülkelerinde dahi askerî mahkemelerin kuruluflunda sivilyarg›çlar yer almaktad›r. Ayr›ca Belçika, Fransa, Hollanda, Yunanistan, ‹n-giltere, Kanada, Rusya, Cezayir ve Tunus’ta Askerî Yarg›tay yoktur.

Girifl

Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK), GenelkurmayBaflkanl›¤›na ba¤l› olan Kara, Hava ve DenizKuvvetlerinden oluflmaktad›r. Bar›fl zaman›nda‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› iç güvenlik kuvvetleri-nin bir parças› olarak görev yapan Jandarma Ge-nel Komutanl›¤› ve Sahil Güvenlik Komutanl›-¤›, savafl zaman›nda Kara ve Deniz Kuvvetlerikomutas› alt›na girmektedir.

Genelkurmay Baflkan›, Anayasa’n›n 117. madde-sine göre, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine,Cumhurbaflkan›nca atan›r, görev ve yetkileri ka-nunla düzenlenir. Savaflta Baflkomutanl›k göre-vini Cumhurbaflkan› ad›na yerine getirir. Görev-leri, Silahl› Kuvvetlere komuta etmek ve savaflahaz›rlamak için gerekli olan personel, istihbarat,harekât, teflkilat, e¤itim-ö¤retim ve lojistik hiz-met ilkelerini ve programlar› saptamak ve ope-rasyonel k›lmak olan Genelkurmay Baflkanl›¤›ayr›ca NATO ve di¤er ülkeler ile TSK’n›n askerîiliflkilerini yönlendirir.1

Yine Anayasa’n›n 117. maddesine göre, Genel-kurmay Baflkan›, Milli Savunma Bakanl›¤›(MSB) ile yak›n iflbirli¤i içinde çal›flmas›na kar-fl›n, görev ve yetkilerinin yürütülmesinden MilliSavunma Bakan›na de¤il Baflbakana karfl› so-

rumludur. Ancak, Genelkurmay Baflkan›n›n gö-rev ve yetkilerini kime “ba¤l›” olarak yürüttü¤ühususu Anayasa’da mevcut de¤ildir. Eski Cum-hurbaflkan› Süleyman Demirel, bu durumun hu-kuk devleti ilkeleri ile ba¤daflmad›¤›n› ifade et-mektedir.2

Genelkurmay Baflkanlar›, 1960 darbesinin ar-d›ndan 1961 Anayasas›’yla Milli Savunma Baka-n› yerine Baflbakana karfl› sorumlu olduklar› birstatüye kavufltular. TSK’n›n bu konumu, Türki-ye’nin bu y›l tam üyelik müzakelerine bafllayaca-¤› Avrupa Birli¤i (AB) siyasi kriterlerine uyumuyolundaki en önemli engellerden birisidir. AB,Bat› demokrasilerinde oldu¤u gibi Türk Genel-kurmay Baflkanlar›n›n MSB’ye ba¤lanmas›n› ta-lep etmektedir. Türkiye halen, NATO üyesi ül-keler aras›nda Genelkurmay Baflkan› baflbakanaba¤l› olarak görev yapan tek ülke konumundaolmay› sürdürmektedir.

Genelkurmay Baflkanlar›n›n rol, yetki ve ko-numlar›na iliflkin ikinci büyük sorun, TSK’n›n,Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluflu üzerindengeçen 82 y›lda üç askerî darbe ve literatüre “Post-Modern Darbe” olarak geçen 28 fiubat 1997 “do-layl› müdahale”si ile seçilmifl sivil hükûmetlerinfaaliyetlerini sona erdirme gelene¤ine sahip ol-mas›d›r. 28 fiubat müdahalesini post-modern k›-lan nitelik, do¤rudan bir askerî darbe yerine, ba-s›n ve pek çok sivil toplum örgütünü hareketegeçirerek “irtica” karfl›s›nda askerî bürokrasiyegönüllü destek veren sivil bir müttefikler ordu-sunun seferber edilmifl olmas›d›r. TSK, ‹ç Hiz-met Kanunu’nun 35. maddesine dayanarak, sözkonusu darbeleri gerçeklefltirmifltir.3 35. madde

52

TÜRK S‹LAHLI KUVVETLER‹

Lale Sar›ibrahimo¤lu*

* Gazeteci, Savunma Uzman›.

1 Bkz. <http://www.tsk.mil.tr>.

2 Yavuz Donat’›n Süleyman Demirel’le mülakat›, “Demokrasi’de ordunun yeri,” Sabah, 3

Kas›m 2005.

3 1960 darbesinin ard›ndan kabul edilen ‹ç Hizmet Kanunu, Türk Silahl› Kuvvetlerine (TSK),

Türk Yurdunu ve anayasa ile tayin edilmifl olan Türkiye Cumhuriyeti’ni kollamak ve koru-

mak görevini veriyor.

ile ilgili s›k›nt›, koruma ve kollama görevini ta-yin eden mercinin sivil siyasal otorite yerineTSK komuta heyetinin kendisi olagelmesidir.4

Baflta TSK olmak üzere Türk siyasetinin tabu ko-nular›n›n kamuoyunda tart›fl›lmaya bafllanma-s›nda ilk dönüm noktas›, AB’nin 1999 Aral›kay›nda Finlandiya’n›n baflkenti Helsinki’de ger-çeklefltirdi¤i ve Türkiye’ye aday ülke statüsününverildi¤i zirve toplant›s› olmufltur. Ancak, gereksivil gerekse askerî sektörde demokratikleflmeyolunda ilk ciddi ad›mlar›n at›lmas›, 2001 fiubatay›nda günyüzüne ç›kan a¤›r ekonomik krizinard›ndan olmufltur. TSK’n›n siyaset alan›nda oy-nad›¤› etkin rolün azalt›lmas› ve MSB bütçesi ilesavunmaya ayr›lan bütçe d›fl› kaynaklar›n Say›fl-tay yoluyla parlamento taraf›ndan denetimi gibi“iyi yönetim” anlay›fl›n›n önünü açan reformlar,2001 fiubat krizinin ard›ndan gündeme gelmifl-tir. Bu reformlar, 2002 Kas›m’›nda tek bafl›na ik-tidara gelen Adalet ve Kalk›nma Partisi (AKP)döneminde, muhalefetteki Cumhuriyet HalkPartisi’nin (CHP) deste¤iyle yasallaflm›flt›r.

2002 y›l›, ayr›ca, flimdiki Genelkurmay Baflkan›Orgeneral Hilmi Özkök’ün, bu görevi emekliOrgeneral Hüseyin K›vr›ko¤lu’ndan sanc›l› birbiçimde devrald›¤› y›l olmufltur. Dönemin Bafl-bakan› Bülent Ecevit, Genelkurmay Baflkanl›-¤›ndaki yasal süresini5 tamamlam›fl olmas›nakarfl›n, 15 Temmuz 2002 tarihinde K›vr›ko¤-lu’nun görev süresini uzatma önerisini kendisi-ne götürmüfltür.6 Ecevit’in gerekçesi, ABD’nin2003 Mart’›nda Irak’› iflgal etmesi ile geliflenolaylar›n Türkiye’yi olumsuz etkileme olas›l›¤›-na ve K›br›s sorununda beklenen kritik geliflme-lere karfl› mevcut Genelkurmay Baflkan› ile yoladevamd›r.

K›vr›ko¤lu’nun görev süresinin uzat›lmas› öne-risine, ABD ve Bat› ile iliflkileri gelifltirmek yeri-ne tercihini ‹ran, Rusya ile Orta Asya ile birliktehareketten yana koyan ve “Avrasyac›” olarak bi-linen, ço¤unlu¤u flimdi emekli olan TSK üst dü-zey generalleri destek vermifltir.

Ancak, Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer,K›vr›ko¤lu’nun görev süresinin uzat›lmas› öne-

risine, Ecevit’in ›srarl› giriflimine karfl›n,TSK’nin komuta ilkelerini ve hiyerarfliyi alt üstetme olas›l›¤› nedeniyle s›cak bakmam›flt›r.7 Ece-vit’in bu ›srarl› giriflimine son noktay›, perde ge-risinden harekete geçirilen Genelkurmay eskiBaflkan› emekli Orgeneral ‹smail Hakk› Karada-y› koymufl ve Cumhurbaflkan› Sezer ile 2002 y›-l›nda yapt›¤› bir görüflme sonras› Özkök Genel-kurmay Baflkan› olmufltur.8

2003’te ve onu takip eden 2004 y›l›nda, TSK’n›nsiyasi alandaki nüfuzunu azaltan ve sivil otoritetaraf›ndan denetlenmesinin önünü açan üçönemli yasa yürürlü¤e girmifltir. Bunlardan bi-rincisi, kamuoyunda 7. Uyum Paketi olarak bili-nen ve 30.07.2003 tarihinde kabul edilen 4963 sa-y›l› Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na‹liflkin Kanun ile Milli Güvenlik Kurulu (MGK)ve MGK Genel Sekreterli¤inin 2945 say›l› ve09.11.1983 tarihli kurulufl kanunun baz› madde-leri üzerinde yap›lan de¤iflikliklerdir. BakanlarKurulu taraf›ndan 29.12.2003 tarihinde kabuledilen ve 08.01.2004 tarihinde Resmi Gazete’deyay›mlanan Yönetmelik’le de 30.07.2003 tari-hinde MGK kanununda yap›lan de¤ifliklikleruygulamaya konmufltur. Bu yasal de¤ifliklik veyönetmelikle, TSK’n›n siyasi yaflamdaki etkinkonumuna yasal zemin oluflturan MGK faaliyetve kararlar›n›n “Bakanlar Kuruluna tavsiye”düzlemine indirilmesi sa¤lanm›fl, MGK GenelSekreterli¤ine ilk kez bir sivil atanm›fl, MGK’da-ki asker say›s› befl olarak muhafaza edilirken si-vil say›s› da yediye ç›kart›lm›flt›r. Bu yasal de¤i-

53

4 Yavuz Donat’›n Süleyman Demirel’le mülakat›, “35. Madde Kalkmal›,” Sabah, 31 Ekim

2005. Demirel bu söyleflide TSK’ ya darbe yetkisi veren 35. maddenin dünyan›n hiçbir ye-

rinde olmad›¤›na da dikkat çekiyor.

5 Genelkurmay Baflkanlar›, kimi istisnalar d›fl›nda yasa gere¤i 4 y›l görevde kalmakta ve

görev süresinin uzat›labilmesi için 67 yafl›n› aflmam›fl olmalar› gerekmektedir.

6 Sedat Ergin, “Ordu ile oynamak,” Hürriyet, 9 Aral›k 2003.

7 Sedat Ergin, “Sivil darbe mi, askerî tasfiye mi,” Hürriyet, 7 Aral›k 2003.

8 Yazar›n iyi haber alan askerî kaynaklar ile o dönem yapt›¤› görüflme. Di¤er yandan, K›v-

r›ko¤lu operasyonunun baflar›s›z kalmas› ve Özkök’ün Genelkurmay Baflkan› olmas›yla

geliflen olaylarda, ABD’nin dolayl› rol oynad›¤› konusunda baz› ipuçlar› vard›r. Bu anlam-

da, Amerikan Ordusu’ndan emekli Yarbay Steve Williams’›n Amerikan düflünce kurulu-

flu Western Policy Center için yazd›¤› 30 Ekim 2002 tarihli “Türk Ordusu’nun Yeni Çeh-

resi” adl› makalesi dikkat çekicidir. Yazar›n, Özkök’e övgüler ya¤d›r›rken, görev süresi

boyunca ABD’yi ziyaret etmedi¤ine ama Çin’e gitti¤ine dikkat çekerek K›vr›ko¤lu’nu elefl-

tirmesi ve “münzevi” olarak nitelendirmesi, ABD’nin Özkök’e karfl› bafllat›lan operasyo-

nu önlemek için kulis yapt›¤› izlenimini vermektedir. Nitekim Özkök, AKP’yi iktidara ta-

fl›yan 3 Kas›m seçimlerinden bir gün sonra ABD’yi ziyaret etmifltir.

fliklikler sonucu, TSK’n›n gerek Yüksek Ö¤re-nim Kurumu (YÖK) gerekse Radyo ve Televiz-yon Üst Kurulundaki (RTÜK) üyelikleri de orta-dan kalkm›flt›r.

‹kinci de¤ifliklik, TSK’ya gerek MSB yoluyla tah-sis edilen askerî bütçenin gerekse bütçe d›fl›ndasavunmaya ayr›lan kaynaklar›n Say›fltay yoluylaTBMM taraf›ndan denetimini öngören 2003Aral›k’›nda kabul edilen ve 2005 y›l›n›n Ocakay›nda yürürlü¤e giren Kamu Mali Yönetimi veKontrol Kanunu (KMYKK) olmufltur. Bu yasayaistinaden fiubat 2004 tarihinde kabul edilen birYönetmelikle TBMM Baflkan›n›n talebi ile Sa-y›fltay›n, askerî harcama ve bütçe d›fl› savunmaharcamalar›n› denetlemesinin önü aç›lm›flt›r.

Askerî harcamalar›n sivil otoritece denetiminiöngören üçüncü düzenleme ise Anayasa’da yap›-lan de¤ifliklik ile gerçekleflmifltir. Kamuoyunda8. Uyum Paketi olarak bilinen yasal düzenlemeile 7 May›s 2004 tarihinde Anayasa’n›n 160.maddesi son f›kras›nda de¤ifliklik yap›lm›flt›r.22.05.2004 tarihinde Resmi Gazete’de yay›mlana-rak yürürlü¤e giren anayasa de¤iflikli¤i ileTSK’n›n elinde bulunan devlet mallar›n›nTBMM ad›na Say›fltay taraf›ndan denetlenmesiilkesi getirilmifl, bu konudaki gizlilik perdesininkalkmas›na do¤ru bir ad›m at›lm›flt›r.

Ancak not edilmesi gereken husus, Say›fltay›n,bu denetimi yapabilmesi için gerekli yönerge-nin, TSK’n›n devam eden itirazlar› nedeniyle flugüne kadar ç›kar›lamam›fl olmas›d›r.

Di¤er yandan, bu dönemde TBMM, silah tedari-kindeki yolsuzluklar ba¤lam›nda demokratikdenetim mekanizmas›n› çal›flt›rma giriflimindede bulunmufltur. 2003 y›l›nda, TBMM Yolsuz-luklar› Araflt›rma Komisyonu, erken uyar› vekontrol uçaklar› AEW&C’lerin al›m›nda devle-tin 180 milyon dolar zarara u¤rat›ld›¤› iddias›ylasoruflturma açm›flt›r. Soruflturma bir sonuç al›n-madan kapat›lm›fl ve hükûmet 1.5 milyar dolar-l›k dört adet AEW&C’lerin al›m›na onay ver-mifltir. Soruflturman›n kapat›lmas›, gerek parla-mentonun gerekse hükûmetin, askerî ihalelerimercek alt›na alma konusundaki çekingenli¤i

ve ürkekli¤ini bir kez daha gözler önüne sermifl-tir.

Askerî bürokrasinin, vergi mükelleflerine karfl›hesap verebilirli¤inin önünü açan ve siyasettekibask›n rolünün azalt›lmas›na bir nebze kap›lar›aralayan bu reformlar›n gerçekleflmesinde, Tür-kiye’nin bu y›l bafllamas› beklenen tam üyelikmüzakereleri için 3 Ekim 2005’te AB’den tarihalmay› bekleme süreci içinde olmas› büyük roloynam›flt›r.

AB’nin demokratik kriterlerine uyum yolundaat›lan bu ad›mlar, TSK içinde, AKP’nin iktidaragelmesini demokratik bir süreç olarak tan›mla-y›p, reformlar›n önünü açan Genelkurmay Bafl-kan› Orgeneral Hilmi Özkök’e karfl› rahats›zl›-¤›n d›fla vurulmas›na da neden olmufltur. Nite-kim AB karfl›t› olan ordu içi ve d›fl› çevreler, Or-general Özkök’ü, “laiklikten ödün verdi¤i ve ‹s-lami taban› güçlü olan bir partiye -AKP- yak›ndurdu¤u”nu öne sürerek y›pratmaya çal›flm›fllar-d›r.


2005 y›l›, gerek sivil kesimde gerekse TSK bün-yesinde, Türk mevzuat›n› AB mevzuat› ileuyumlaflt›rma yolunda kabul edilen bir dizi re-formun içsellefltirilmesi yani özümsenerek uy-gulanmaya konmas› aç›s›ndan sorunlar›n yaflan-d›¤› bir y›l olmufltur.

Komutanlar›n Kamusal Konuflmalar›

AB’nin, 9 Kas›m 2005 ‹lerleme Raporu’nda elefl-tirel bir biçimde belirtildi¤i gibi, TSK, bu y›l dasiyaseti etkileme politikas› izlemeye devam etti.Üst düzey komutanlar, düzenli olarak gerek içgerekse d›fl politika konular›nda görüflleriniaç›klamay› sürdürdüler. Bunun en somut örnek-lerinden biri, Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök’ün 20 Nisan 2005 tarihinde HarpAkademileri Komutanl›¤›n›n aç›l›fl›nda yapt›¤›45 sayfal›k konuflmas› olmufltur. Özkök, gerek içgerekse d›fl politika konular›nda genifl bir ufukturu yaparak, siyasi sorumlulu¤u bulunmayanbir kurum olan TSK ad›na kamusal alanda, siya-

54

sal konularda ba¤lay›c› konuflma yapma faaliye-tinin sürdü¤ünü göstermifltir.9

Kara Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Yaflar Bü-yükan›t’›n, 9 Kas›m 2005 tarihinde Hakkâri’ninfiemdinli ilçesinde PKK eski hükümlüsü SeferiY›lmaz’a ait kitabevine bomba at›lmas› olay›n›nhemen ertesinde yapt›¤› konuflma, ülke politika-lar›n› etkileme aray›fllar›n›n bir di¤er örne¤i ol-mufl, ancak yarg›y› etkileyici niteli¤iyle tepki dealm›flt›r. Büyükan›t, bombalama olay›na kar›fl-t›klar› sav›yla “devletin birli¤ini bozmak” su-çundan Jandarma Astsubay› Özcan ‹ldeniz’lebirlikte tutuklanan Jandarma Astsubay› Ali Ka-ya’y›, “iyi tan›d›¤›n›, onun iyi bir asker oldu¤u-nu” söylemifltir.10

Üst düzey komutanlar›n siyasal içerikli davra-n›fllar›na bir di¤er örnek de Samsun GarnizonKomutan› Tümgeneral Naci Befltepe’nin, AKPile laiklik tart›flmalar›n›n oda¤›nda yer alan On-dokuz May›s Üniversitesi (OMÜ) Rektörü FeritBernay’› makam›nda ziyaret etmesi olmufltur.11

2005 A¤ustos’u Yüksek Askerî fiura (YAfi) top-lant›s›nda 1. Ordu Komutanl›¤›ndan emekli olanOrgeneral Hurflit Tolun, gerek aktif görevdeiken gerekse emeklilik döneminde siyasi içeriklikonuflma gelene¤ini sürdüren üst düzey askerleraras›nda yerini alm›flt›r. 40 kadar emekli genera-lin içinde bulundu¤u bir siyasi oluflum aray›fl›-n›n öncüsü görünümündeki Orgeneral Tolun, 5.Kolordu Komutanl›¤›nca Tekirda¤’›n Çorlu ‹l-çesi’ne ba¤l› Önerler Köyü’nde düzenlenen “KöyDestek Uygulamas›”nda yapt›¤› konuflmada,Türkiye Cumhuriyeti’nin temel niteliklerini tersyüz etmeyi kafas›na koymufl olan hilafet özlemiiçerisindeki fleriat yanl›lar›n›n, kendilerine ‘dur’diyen kifli ve kurumlara karfl› sistemli bir sald›r›sürdürdü¤ünü ileri sürmüfltür.12

Üst düzey komutanlar›n gerek iç gerekse d›fl po-litika konular›nda kamusal alanda konuflmayapma gelene¤ini sürdüren generaller a¤›rl›kl›olarak Genelkurmay Baflkan› Orgeneral HilmiÖzkök ile Kara Kuvvetleri Komutan› OrgeneralYaflar Büyükan›t olmufl, bu konularda konuflanaktif görevdeki komutan say›s›nda bir azalmaoldu¤u da gözlenmifltir. Bu azalmaya ra¤men,

TSK’n›n iç ve d›fl güvenlik gibi siyasi otoritenindirektifi ile flekillenmesi gereken konular› etki-leme faaliyetini sürdürdü¤ü afla¤›daki bölüm-lerde verilen bir dizi örnekte de görülecektir.

Milli Güvenlik Siyaset Belgesi

Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB), Türki-ye’nin karfl› karfl›ya bulundu¤u iç ve d›fl tehditle-rin teflhis edildi¤i ve onlara karfl› yürütülecekpolitikalar›n detayland›r›ld›¤› bir yol haritas›niteli¤indedir. Ancak, MGSB’nin, askerin de-mokratik sivil denetime aç›lmas›n› öngören birdizi yasal reforma karfl›n, tam anlam›yla sivilotoritenin direktifinde haz›rland›¤›n› söylemekmümkün de¤ildir. Türkiye’nin tam üye olmay›planlad›¤› AB ülkelerinde de, farkl› bafll›klardada olsa iç ve d›fl güvenlik konular›nda tehdit al-g›lamalar›n› analiz eden ve karfl› politikalar›özetleyen yol haritalar› bulunmaktad›r. Ancakaskerin de katk›s›yla, do¤rudan Baflbakana ba¤l›sivil otoriteler taraf›ndan haz›rlanan bu yol ha-ritalar›, kamuoyuna aç›klanmakta ve bu yol ha-ritalar›na istinaden ordular›n ne tür bir yap›lan-ma içine girdi¤ine yönelik bilgilere de, ilgili ül-kelerin internet sitelerinden ulaflmak mümkünolmaktad›r. Di¤er yandan, her ülkenin “s›r” ni-teli¤i tafl›yan bilgileri oldu¤u ve bu bilgilerin ka-muoyu ile do¤al olarak tart›fl›lmad›¤› da bilin-mektedir. Bu noktada, Türkiye’deki gizlilik uy-gulamas›yla ilgili kaydedilmesi gereken kritiknokta, Türkiye’de “s›r” tan›mlamas›na giren ki-mi bilgilerin askerî teknoloji aç›s›ndan Türki-ye’den çok daha ileride olan ülkelerde s›r olma-d›¤›d›r.

55

9 Bkz. <http://www.tsk.mil.tr> (özellikle: Bas›n Yay›n Halkla ‹liflkiler, Konuflmalar ve Yaz›-

l› Mesajlar, 2005 Y›l› Konuflmalar ve Yaz›l› Mesajlar).

10 Orgeneral Büyükan›t’›n, A¤ustos 2006’da yap›lacak Yüksek Askerî fiura (YAfi) toplant›s›n-

da Genelkurmay Baflkanl›¤› görevini devralmas› ve yafl haddinden emekli olaca¤› 2008 y›-

l›na kadar bu görevi sürdürmesi bekleniyor. Sivil siyasete müdahaleci bir tav›r sergile-

yen Büyükan›t’›n bu göreve gelmesinin hükûmetçe önlenip önlenemeyece¤i bilinmemek-

te. Ancak üst düzey bir AKP’li Milletvekili, bu bölümün yazar›na, Büyükan›t’›n bu görevi

üstelenmesine engel olunup olunmayaca¤› sorusuna “Gün ola hay›r ola” diyerek, gele-

ce¤in Genelkurmay Baflkan› ile ilgili hoflnutsuzlu¤unu dile getirdi.

11 “Tümgeneral Befltepe’den OMÜ’ye destek ziyareti,” Cumhuriyet, 21 Ocak 2006.

12 “Tolon: Terör konusunda Türkiye’ye çifte standart uyguland›,”Anadolu Ajans›, 24 Tem-

muz 2005.

‹çeri¤i gizli tutuldu¤u için konu üzerine bilgile-rin ancak bas›na s›zan haber ve yorumlardan veçeflitli üst düzey kaynaklardan al›nabildi¤ini vebelgenin kamuoyunda “Gizli Anayasa” olarakadland›r›lageldi¤ini hat›rlatarak 2005 y›l›ndabelgeye iliflkin yaflanan geliflmeyi flöyle özetle-mek mümkün: MGSB, 2005 y›l›nda, belki de ilkkez sivil otoritenin anlaml› bir yönlendirmesi vekat›l›m› ile13 haz›rlanmak istenmifl, ancak askerîkesimin iç ve d›fl tehdit de¤erlendirmeleri konu-sundaki itirazlar› sonucu gecikmeli olarak ve as-kerî bürokrasinin görüfllerine vurgu yap›lm›fl bi-çimde Ekim 2005’te yay›mlanm›flt›r.14 Ekim2005 MGK toplant›s›nda, MGSB’nin flekillen-mesinde siyasi iktidar›n bir ölçüde a¤›rl›¤›n›koyma aray›fllar›na girdi¤i gözlenmifltir. Hükû-met, baflta yeniden t›rman›fl gösteren PKK terö-rüyle mücadele olmak üzere, iç tehdit alg›lama-lar›nda direktifi siyasi otoritenin verece¤ini kay-da geçirmifl izlenimi vermektedir.15 Ancak, bel-genin yay›mlanabilmesi, TSK’n›n Yunanistan’›nEge’de karasular›n› 12 mile ç›kartmas›n› Casus

Belli (Savafl nedeni) sayan bir dizi ifadenin içe-rikte yer almas› sonucunda gerçekleflebilmifltir.

MGSB’nin haz›rlanmas›nda Parlamento ya dailgili komisyonlar›n herhangi bir katk›s› bulun-mamaktad›r. Anayasa’n›n 118. maddesine göreMGSB hakk›nda TBMM’nin bilgilendirilmesinide¤erlendirme yetkisi, Türkiye Cumhuriyeti’ninmilli güvenli¤inin sa¤lanmas›ndan sorumluolan Bakanlar Kurulunundur. Ancak, ismi sakl›üst düzey bir general bu bölümün yazar›na,“MGSB’yi biz (askerler) haz›rlar, Baflbakanl›¤a

da bas›lmas› için göndeririz” diyerek, bu belgeyihaz›rlayan otoritenin TSK oldu¤unu teyid et-mifltir.

Di¤er yandan, Cumhurbaflkan›n›n da MGSB’ninhaz›rlanmas›nda bir rolü bulunmamaktad›r.Cumhurbaflkan›, ancak MGK’n›n baflkanl›¤›n›yapmas› s›fat›yla, MGSB’ye iliflkin toplant›lar s›-ras›nda telkinde bulunabilmektedir.

Beyaz Kitap

Di¤er NATO üyesi ülkelerde oldu¤u gibi MSB debir Beyaz Kitap yay›mlamaktad›r. Bu kitap, ül-kenin iç ve d›fl tehdit alg›lamalar›, savunma po-litikalar› ve yap›lar› konusunda kamuya aç›k bil-gi sunmay› amaçlamaktad›r. Çeflitli ülkelerdefarkl› zaman aral›klar›nda yay›mlanmakta olanBeyaz Kitap, örne¤in, Almanya ve Fransa’da sonolarak Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas›n›n ard›n-dan 1994 y›l›nda yay›mlanm›flt›r. Bu ülkeler, 11Eylül terör sald›r›lar›n›n ard›ndan, devletlerekarfl› nereden gelece¤i belirsiz “asimetrik tehdit”niteli¤i tafl›yan tehdit alg›lamalar›n›n de¤erlen-dirildi¤i yeni bir Beyaz Kitap haz›rl›¤› yapmak-tad›r.

Türkiye’de ise Beyaz Kitaplar geleneksel olarakiki y›lda bir yay›mlan›r.16 Ancak bu gelene¤in,Beyaz Kitap’›n son olarak yay›mland›¤› 2000 y›-l›ndan bu yana bozuldu¤u gözlenmekte ve bu-nun nedeni olarak çeflitli teknik nedenler göste-rilmektedir.

Di¤er NATO ve AB üyesi ülkelerin Beyaz Kitap-lar›nda kamuoyunu ayd›nlat›c› bilgileri bulmakmümkün iken Türkiye’nin yay›mlad›klar›ndabir önceki Beyaz Kitap’taki bilgiler “kes yap›flt›r”yöntemiyle bir sonraki Beyaz Kitap’a yans›t›l-maktad›r. Örne¤in, NATO üyesi di¤er ülkelerinBeyaz Kitaplar›nda yer alan ordular›n›n yap›-lanmalar›na iliflkin detayl› bilgileri, MSB Beyaz

Kitap’›nda bulmak mümkün de¤ildir. Elinizdekibu Almanak ise, Beyaz Kitap’ta yer almayan an-cak bir dizi uzmanlaflm›fl yabanc› yay›nlarda yeralan TSK’n›n teflkilat yap›lanmas›na iliflkin fle-malar›, kendi kaynaklar›ndan derleyerek kamu-oyuna sunmaktad›r. (Bkz. fiemalar 1–17)

56

13 Hükûmet, MGSB’ye siyasi otoritenin flekil verip vermeyece¤i yolundaki son tart›flmalar-

dan çok önce, 2004 y›l›nda K›br›s konusunda aktif bir politika izleyerek, asker görüflünün

etkisiyle flekillenen K›br›s politikas›n›n de¤ifltirilmesinde öncü rol oynam›flt›r.

14 Yazar›n görüfltü¤ü üst düzey bir yetkili, MGSB’nin, bas›nda yer alan iddialar›n aksine as-

kerin istedi¤i gibi ç›kmad›¤›n› ve aç›klayamayaca¤› küçük bir de¤ifliklik ile kabul edildi-

¤ini belirtmifltir.

15 Nitekim D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül, Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n terörle mücadelede

yeni yasal düzenleme yap›lmas› talebiyle ilgili olarak, “Silahl› kuvvetler, polis direktifi

hükûmetten al›r. Bu topyekûn mücadelenin baflka boyutlar› da var. Özgürlüklerin k›s›t-

lanmamas› gerekir”, diyerek, siyasi otoritenin politikalar›n flekillenmesinde öncü rol oy-

namas› gerekti¤ini dile getiriyordu (“Gül: Terörle mücadelede direktifi hükûmet verir,”

Milliyet, 4 Ocak 2006). AKP’nin önde gelen isimlerinden Mir Dengir F›rat ise, “Genelkur-

may, J‹TEM, M‹T bizi ba¤lamaz, Patron biziz,” diyerek Terörle Mücadele yasa tasla¤›n› si-

yasi otoritenin haz›rlayaca¤› mesaj›n› veriyordu (“Genelkurmay, J‹TEM bizi ba¤lamaz,”

Milliyet, 16 Eylül 2005).

16 Bkz. <http://www.msb.gov.tr>.

Di¤er yandan hükûmet, ilk kez Ulusal StratejikKonsept (USK) ad› alt›nda bir rapor yay›mlama-ya haz›rlanmaktad›r. D›fliflleri Bakanl›¤›n›n efl-güdümünde haz›rlanan raporun, önümüzdekion y›llarda Türkiye’yi dünyadaki ne tür geliflme-lerin etkileyece¤inin analizini yapan ve uzun va-deli bir bak›fl aç›s› sergileyen bir belge olaca¤› be-lirtilmektedir.

Mart ay›nda haz›r hale getirilmesi beklenenUSK’n›n Türkiye’deki mevcut MGSB, Beyaz Ki-

tap ve ordunun yeniden yap›lanmas›na dayanakoluflturan Milli Askerî Strateji Konsepti’nin deüstünde yer alan bir flemsiye belge niteli¤i tafl›-mas› planlanmaktad›r.

‹ç ve D›fl Tehditler

2005 y›l› AB ‹lerleme Raporu’nun dile getirdi¤ibir di¤er sorun, halen yürürlükte olan MGK’n›n2a maddesinin, milli güvenlik konusunda geniflbir tan›m› ve yorumu içeriyor olmas›d›r.17 Örne-¤in, Türkiye’deki e¤itimcileri temsil eden E¤i-tim-‹fl Sendikas›n›n, ana dilde yani Kürtçe dilin-de e¤itimi savundu¤u için 2003 y›l›nda Genel-kurmay Baflkanl›¤›n›n bask›s› sonucu kapat›l-mak istenmesi, bu tür genifl bir tehdit alg›lama-s›n›n sonucunda olmufltur.18

Di¤er yandan, her ne kadar hem TSK hem dehükûmet, PKK baflta olmak üzere afl›r› sol e¤i-limli DHKP/C, afl›r› dinci Hizbullah ve Türki-ye’de uzant›lar› oldu¤u saptanan El Kaide’yi ön-celikli iç tehdit olarak görmekteyse de, ordu vehükûmet aras›nda iç tehdidin tan›m› konusundaderin görüfl ayr›l›klar› sürmekte ve TSK iç tehdi-de öncelik vermektedir.

Durumu ilginç k›lan husus TSK’n›n, ülkeyi yö-neten AKP’yi de laikli¤e karfl› dolayl› tehdit ola-rak alg›lamakta oldu¤una dair iflaretleri vermek-te olufludur. Bu durumda, iç tehdit alg›lamalar›n-da belirleyici iradenin seçilmifl sivil otorite olma-s› gerekti¤i düflüncesi darbe yemektedir.

TSK, d›fl tehdit alg›lamas›nda da hükûmet ileters düflmektedir. Yunanistan ile Türkiye aras›n-da K›br›s sorunu ile Ege Denizi’nde halen çözül-

memifl olan s›n›r ihtilaflar›n›n sürmesine kar-fl›n, AB’ye aday üye statüsünde olan Türkiye’nin,yine AB üyesi Yunanistan ile bu sorunlar yüzün-den savaflma ihtimali hemen hemen tümüyle or-tadan kalkm›flt›r. Buna ra¤men, Yunanistan’›nEge’de karasular›n› 12 mile ç›kartmas›n› Casus

Belli19 sayan TSK’n›n, belirli bir savafl psikozun-dan ç›kmad›¤›, hükûmetin ise, Yunanistan’akarfl› bu psikolojiden ç›kma ve sorunlar› diplo-matik yollarla çözme aray›fllar›n› sürdürdü¤ügözlenmektedir.

Di¤er yandan, 11 Eylül sald›r›lar› sonras›ndaözellikle TSK’n›n tehdit de¤erlendirmesinde deönemli bir de¤ifliklik olmad›¤› gözlenmektedir.TSK, PKK terörüyle y›llarca süren mücadelesinedeniyle, gayri nizami odaklardan ve neredenne zaman gelece¤i kestirelemeyen asimetrik teh-ditlere karfl›, zaten haz›rl›kl› oldu¤unu zamanzaman dile getirmektedir.

Dolay›s›yla TSK, hem So¤uk Savafl dönemininuzant›s› olarak gördü¤ü sorunlar› -ki bunlarkomflu ülkelerde oluflabilecek istikrars›zl›klar,Kuzey Irak’ta ayr› bir Kürt Devleti’nin kurulma-s› ve Kitle ‹mha Silahlar› gibi Türkiye’nin gü-venli¤ini olumsuz etkileyebilecek ve yüksek yo-¤unluklu bir konvansiyonel (klasik) çat›flma or-tam› oluflturabilecek simetrik riskler- hem de bö-lücü ve irticai faaliyetler, uluslararas› terörizm veyasa d›fl› göç gibi asimetrik riskleri ve tehditlerimüflterek tehditler olarak görmektedir.20

57

17 Bu maddeye göre milli güvenlik; devletin anayasal düzeninin, milli varl›¤›n›n, bütünlü¤ü-

nün, milletleraras› alanda siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik dâhil bütün menfaatleri-

nin ve ahdi hukukunun her türlü iç ve d›fl tehditlere karfl› korunmas› ve kollanmas›n› ön-

görüyor.

18 Avrupa Komisyonu, Türkiye 2005 ‹lerleme Raporu, 9 Kas›m 2005. Bkz.

<http://www.abgs.gov.tr>.

19 Yunanistan’›n karasular›n› 12 mile ç›karma olas›l›¤›n›n halen “Savafl Nedeni” say›lmas›,

Yunanistan’› cayd›rma amaçl› kurulan Ege Ordusunun la¤vedilmesi fikrini de rafa kald›r-

d›. Bu fikir ilk olarak May›s 2000’de, o s›rada dönemin Baflbakan› Bülent Ecevit’in Dan›fl-

manl›¤›n› yapan Deniz Kuvvetleri eski Komutan› Oramiral Güven Erkaya’dan gelmiflti. Ay-

n› öneri, geçen y›l TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç’tan geldi. Ancak TSK’n›n tepkisi üzerine

Ege Ordusunun la¤vedilmesi fikrinden vazgeçildi. Düflüncenin gerisinde, Ege Ordusunun

la¤vedilmesi karfl›l›¤›nda Yunanistan’›n da Do¤u Ege Adalar›’n› silahland›rma politikas›n-

dan vazgeçme gibi bir jestte bulunmas›n›n beklenebilece¤i yat›yordu. Ege Ordusu, 4’ün-

cü Ordu olarak K›br›s Bar›fl Harekât›’n›n hemen akabinde 20 May›s 1975 tarihinde kurul-

du. Ege Ordusunun, bünyesinde 6 Tugay Komutanl›¤›, 4 Alay Komutanl›¤› ile 9 Tabur, ha-

va savunma birlikleri, hava ve topçu bataryalar› ile lojistik destek k›talar› bulunuyor.

20 Genelkurmay Baflkan› Hilmi Özkök’ün 20 Nisan 2005 tarihinde Harp Akademileri Komu-

tanl›¤›nda yapt›¤› konuflma için bkz. <http://www.tsk.mil.tr>.

Gerek iç gerekse d›fl tehdit alg›lamalar›nda, hü-kûmetin de henüz yerli yerine oturmufl bir teh-dit alg›lamas› bulunmad›¤› izlenimi do¤makta-d›r. Bir Bat›l› uzmana göre, hükûmet geçici ön-lemlerle diplomasisini yürütürken, güvenlik ko-nular›n› da sanki askere havale etmifl gibi görün-mektedir.

Orduda Küçülme Sorunu

ABD’deki 11 Eylül terör sald›r›lar›n›n ard›ndantehdit alg›lamas›nda önemli bir de¤iflikli¤e git-meyen TSK, dolay›s›yla bu türden tehditlere h›z-la yan›t verebilecek bir küçülmeye gitmek ya daprofesyonelleflme yolunda önemli bir ad›m at-mamakta, ancak zaman içinde profesyonel as-kerlik sistemi ile mecburi askerlik sistemindenoluflan karma bir sisteme geçmeyi planlamakta-d›r.21

Bir Bat›l› askerî uzmana göre, TSK, 4 Ordu Ko-mutanl›¤›, 10 Kolordu, Özel Kuvvetler Komu-tanl›¤› ve 2 adet Piyade Tümeni ile halen So¤ukSavafl dönemine benzer bir yap›lanmay› muha-faza etmektedir. (Bkz. Kutu 1) TSK’n›n So¤ukSavafl dönemini an›msatan yap›lanmas›na birelefltiri de CHP ‹stanbul Milletvekili fiükrü Elek-da¤’dan gelmifltir. Elekda¤, Türkiye’nin bugünalg›lad›¤› tehdidin, 1988–1998 döneminde karfl›-laflt›¤› tehdidin dörtte biri civar›nda oldu¤unu,konvansiyonel tehdidin büyük düflüfl gösterdi¤i-ni, ancak TSK’n›n yap›lanmas›nda ciddi bir de-¤ifliklik görülmedi¤ini belirtmifltir. Türk ordu-sunun, NATO içinde ABD’den sonra en kalaba-l›k kuvvet olmaya devam etti¤ini belirten Elek-da¤, TSK’n›n küçülmesi gerekti¤ine de iflaretederek, asker say›s›n›n azalt›lmas›n›n masraflar-da ciddi tasarruf sa¤layaca¤›n› da dile getirmifl-tir.22 (Bir askerîn maliyeti de¤erlendirmesi içinbkz. Kutu 2)

Resmi rakamlara göre Türkiye’deki asker mev-cudu 820 bin olup, bunun en önemli bölümünü,yaklafl›k 402 binlik mevcudu ile Kara Kuvvetleri

Komutanl›¤› (KKK) oluflturmaktad›r. (Bkz. Ku-tu 3) Ancak gayri resmi rakamlara göre, Türki-ye’nin asker mevcudu 1 milyon civar›ndad›r. Er-lerin mevcudu 800 bin kadar iken muvazzaflar(generaller dâhil subaylar), yukar›da belirtilentoplam›n nisbeten küçük bir bölümünü olufltur-maktad›r. 70 milyonun üstündeki nüfusu ileTürkiye ile hemen hemen ayn› büyüklü¤e sahipolan Almanya ordusunun mevcudu ise 248 bin305’tir.

Bat›l› askerî uzmanlar, TSK’n›n, 11 Eylül sonras›yeni türden tehditlere karfl›l›k verme kapasitesi-ni güçlendirme konusunda a¤›r davran›fl›n› or-dunun, irticai faaliyetler ve PKK tehdidi gibi içtehdit alg›lamalar›na odaklanm›fl olmas›na ba¤-lamaktad›rlar. Kimi Türk askerî uzmanlar›n›nda kat›ld›¤› bu görüfle göre, asli görevi d›fl tehdit-lere karfl› yurt savunmas› olan TSK’n›n, iç tehdi-di belirlemede hem öncü rol oynama gayretleri,hem de resmen aç›klamasa bile iç tehdit tan›m›-n› -hem de ‹slami kökenli mevcut hükûmeti dedâhil ederek- genifl tutma gayretleri, anlaml› birküçülmeye gidilmesinde en önemli engeli olufl-turmaktad›r.

23 Haziran 2003 tarihinde ald›¤› bir kararla, er-bafl ve erler için askerlik süresini 18 aydan 15 aya,yedek subaylar için de 16 aydan 12 aya indirenTSK, May›s 2004’te küçük bir ad›m atarak, 4 Tu-gay’› la¤vetmiflti. (Bkz. Kutu 4) Bu kararlar, askersay›s›n›n azalt›lmas› ve ordunun daha esnek biryap›ya kavuflmas› yolunda oldukça sembolik ka-l›rken, Genelkurmay Baflkan› Orgeneral Özkök,20 Nisan 2005 tarihli konuflmas›nda, 4 Tugay’›nla¤vedilmesi sonucu asker mevcudunda 150 binkiflilik bir küçülmenin gerçeklefltirilece¤iniaç›klam›fl ancak modernizasyon projelerinin ta-mamlanmas›na de¤in TSK’da daha fazla küçül-meye gidilmeyece¤ini de sözlerine eklemifltir.

TSK’n›n, anlaml› bir küçülmeye giderek profes-yonelleflmesini hangi h›zla devam ettirebilece¤i,k›smen AKP ile ordu aras›ndaki hassas iliflkile-rin seyrine de ba¤l› olabilecektir.

Bu ba¤lamda AKP iktidar›n›n, TSK’n›n pek çokuluslararas› bar›fl gücünde yer almas› yoluyla si-

58

21 Askere Alma Daire Baflkanl›¤› (ASAL); bkz. <http://www.msb.gov.tr>.

22 Elekda¤ bu konuflmas›n› Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Plan ve Bütçe Komisyo-

nunda Milli Savunma Bakanl›¤› (MSB) bütçe görüflmeleri s›ras›nda yapt› (“CHP’li Elek-

da¤’dan ‘TSK yeniden yap›land›r›ls›n’ ça¤r›s›,” Anadolu Ajans›, 8 Kas›m 2004).

yasal prestij sa¤lad›¤› da ileri sürülmektedir.23

TSK, uluslararas› düzeyde stratejik etkinli¤iniart›rmak amac›yla ilki 2004, ikincisi de 2005 fiu-bat’›nda olmak üzere Afganistan’da görev yapanUluslararas› Bar›fl› Koruma Gücü’nün (Interna-

tional Security Assistance Force - ISAF) iki kez ko-mutanl›¤›n› yapm›flt›r. TSK, ayr›ca NATO’nunyeni tehditlere karfl› gerçeklefltirdi¤i yeniden ya-p›lanma çerçevesinde oluflturdu¤u Mükemmeli-yet Merkezleri’nden üçüne ev sahipli¤i yapmak-tad›r. Bunlar, Terörle Mücadele Merkezi, Bar›fliçin Ortakl›k E¤itim Merkezi ve NATO’nun AcilMüdahale Gücü’ne tahsis edilen ‹stanbul’daki 3.Ordu Komutanl›¤›d›r.

TSK’n›n AB Stratejisi

2005 y›l›nda TSK, ayr›cal›kl› ve özerk yap›s›n›büyük ölçüde etkilemeye bafllayan AB üyeli¤ine,çeflitli demeçler yoluyla s›cak bakmad›¤›n› bellietmifltir. Deniz Kuvvetleri Komutan› OramiralYener Karahano¤lu’nun, Deniz Harp Okulunun233. e¤itim y›l› aç›l›fl›nda, tam da Türkiye’nintam üyelik müzekereleri için gün ald›¤› 3 Ekim2005 günü yapt›¤› konuflmada, “AB ile tokalafl-t›ktan sonra parmaklar›m›z› saymak mecburiye-tinde kalaca¤›m›z› zannediyorum” yolundakiaç›klamas›, TSK’daki AB karfl›tl›¤› ve kuflkusunabir örnek teflkil etmifltir.

Yeniden Müdafa-i Hukuk Hareketi ad› alt›ndabir grup akademisyen ve emekli generali birara-ya getiren siyasi oluflumun öncülerinden oldu¤utahmin edilen ve geçen y›l 1. Ordu Komutanl›-¤›ndan emekli olan Orgeneral Hurflit Tolun ise,gerek iktidardaki AKP’ye gerekse Türkiye’ninAB üyeli¤ine karfl› olan görüflleri ile 2005’ingündemine oturmay› sürdürmüfltür. Tolun, Tür-kiye’nin laiklikten uzaklaflt›r›ld›¤›n› iddia eder-ken, az›nl›k haklar›, Ege, K›br›s, Cumhuriyet re-jimine yönelik sald›r›lar ve fleriat yanl›s› afl›r›e¤ilimler gibi Türkiye’nin yüzyüze kald›¤›n› be-lirtti¤i tüm sorunlar›n kökeninde Bat›’n›n, ABülkelerinin ve ABD’nin uzun vadeli ç›karlar›n›korumak için yapt›¤› müdahalelerinin bulundu-¤unu savunmufltur.24

TSK özünde Türkiye’deki ayr›cal›kl› statüsünükoruyarak AB’ye tam üyeli¤e s›cak bakmakta

ancak bu koflullarda üyeli¤in mümkün olmaya-ca¤›n› da bildi¤inden, konu hakk›nda çeliflkilibir tutum sergilemektedir.

TSK ve D›fl Politika

Bu hükûmet döneminde, Türkiye’de belki de ilkkez, d›fl iliflkilerde statükocu zihniyetin k›r›ld›¤›bir döneme tan›k olundu. Bunun en önemli ör-ne¤i, hükûmetin 40 y›l› aflk›n bir süredir sürün-cemede kalan K›br›s sorununun çözümü yolun-da att›¤› önemli ad›m oldu.

K›br›s Türkleri, 24 Nisan 2004 y›l›nda adan›nyeniden birleflmesini öngören ve ad›n› BirleflmiflMilletler Genel Sekreteri Kofi Annan’dan alanAnnan Bar›fl Plan›’n› oy çoklu¤uyla kabul eder-ken Rumlar bu plan› reddetti. AB’nin ise çözümplan›n› reddeden K›br›s Rumlar›n›, 2004 Ma-y›s’›nda tam üye olarak birli¤e dâhil etmeklekalmay›p, Rum vetosunu bahane ederek Türklerüzerindeki ekonomik ambargoyu kald›rmamas›,Türkiye’de tüm kesimlerde derin hayal k›r›kl›¤›yaratm›fl, belki de, Türkiye’de reformlar›n a¤›r-dan al›nmas›nda bir etken olmufltur.

Bunun yan›s›ra, TBMM’nin 1 Mart 2003 tarihin-de, Amerikan kuvvetlerinin Irak’› iflgal operas-yonunda Türkiye üzerinden ikinci bir cephe aç-may› az bir oy fark›yla reddetmesi, Türkiye-ABD iliflkilerinde dönüm noktas› say›labilecekbir gerginli¤e yol açarken, tezkerenin reddindeönemli rol oynayan TSK’n›n, ABD ile iliflkileride önemli ölçüde yara alm›flt›r.

Bir grup gözlemciye göre Türkiye, bu durumunbir sonucu olarak, yan› bafl›ndaki Irak’ta, tümOrtado¤u’yu etkilemeye gebe olan geliflmelereseyirci olmaktan öteye gidememifltir.

Ancak gerek hükûmet gerekse TSK, ABD ile ilifl-kilerin gelifltirilmesi ve Irak’a yönelik uzlaflmac›politikalar izleme yolunda son dönemde önemli

59

23 Ancak hükûmetin içinde, yaln›zca TSK gücü ile prestij sa¤lama politikas›nda bir farkl›l›k

oldu¤u da gözlenmekte. Nitekim D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül, “TSK çok kuvvetli de ol-

sa, hatta ekonomimiz de kuvvetli olsa, demokrasiniz evrensel standartlarda de¤ilse,

güçlü bir ülke olamazs›n›z” demifltir (“Gül: TSK yetmez,” Milliyet, 26 Aral›k 2005).

24 “Türkiye laiklikten uzaklaflt›r›l›yor,” Cumhuriyet, 10 Aral›k 2005.

ad›mlar atarlarken, ABD yönetimi de -1 Marttezkeresine yönelik intikam duygusu tafl›yan birgruba ra¤men- ulusal ç›karlar› aç›s›ndan bölge-de ihtiyaç duydu¤u Türkiye ile iliflkilerini gelifl-tirme poltikas›na dönüfl yapm›flt›r.

Di¤er yandan, Türkiye ve ABD aras›nda son dö-nemde silah al›mlar› konusunda s›k›nt› yaflan-maktad›r. Türkiye’nin, silah tedarikinde yerlikatk› oran›n›n art›r›lmas› yolundaki politikas›n›teknik flartnamelere yans›tmas›, üçüncü ülkelereteknoloji transferi konusunda politikalar›n› ka-t›laflt›ran ABD’li firmalar› zora sokmaktad›r.Dolay›s›yla, Türkiye’nin ileri sürdü¤ü silah üre-timinde teknoloji transferi lisans› verilmesi flart›ve di¤er baz› hükümler, ABD’li firmalar›n mil-yarlarca dolarl›k sald›r› helikopteri dâhil pekçok savunma sanayii üretim projesinden d›fllan-mas› sonucunu do¤urmaktad›r. Nitekim ABD’lifirmalar, Türkiye’nin ilk aflamada 20 adet sald›-r› helikopteri al›m› projesine, flartnamedeki zor-luklar nedeniyle kat›lmam›fllard›r.

AKP hükûmeti, 2005 y›l›nda, ‹srail’in gerek Ku-zey Irak’ta Kürtler ile yak›n iflbirli¤i içinde ol-mas›, gerekse Filistin sorununun çözümündeorant›s›z fliddete baflvurmas› karfl›s›nda izledi¤isert tutumu yumuflatm›flt›r. Baflbakan RecepTayyip Erdo¤an, Türkiye’ye deste¤ini çekece¤isinyalleri veren ABD yönetimindeki güçlü Ya-hudi lobisinin bask›s› karfl›s›nda ‹srail ile ticari,askerî ve siyasi iliflkileri yeniden ray›na oturt-makta gecikmemifltir. ‹srail’e yapt›¤› gecikmeliziyaret öncesi, ‹nsans›z Hava Arac› projesini bir‹srail firmas›na vererek, Tel Aviv’in gönlünü al-m›flt›r.

2005 y›l›na damgas›n› vuracak önemli bir d›fl po-litika geliflmesi ise Türkiye’nin, komflusu Orta-do¤u ülkeleri ile iliflkilerini gelifltirmesinde ya-flan›rken, bu bölge ile ticaretini son 5 y›lda yüzde16.5’e ç›kartm›fl olmas›d›r.

TSK, Parlamento ve Hükûmet ‹liflkileri

Hükûmetin askerî bürokrasi ve sivil müttefikle-rine karfl› izledi¤i politika, dengeleri sarsmamaamac›na odaklanm›flt›r. Ülkenin iç ve d›fl güven-lik politikalar›n›n, hesap verme sorumlulu¤uolan siyasi otoritelerce belirlenmesi, dolay›s›ylaMSB’nin sivil bir yap›ya kavuflturulacak flekildeyeniden örgütlendirilmesi, Genelkurmay Baflka-n›n›n Milli Savunma Bakan›na ba¤lanmas› gibiAB’nin olmazsa olmaz kriterlerine uyum sa¤la-yacak yasal de¤ifliklikler yap›lmam›flt›r. Dolay›-s›yla, TSK’n›n siyasete müdahalesine dayanaksa¤layan ‹ç Hizmet Kanunu’nun 35. maddesininkald›r›lmas› için siyasi bir irade de oluflmam›flt›r.TSK’n›n demokratik denetiminin önünü açacakyasalar›n ç›kmas›na öncülük ederek önemliad›mlar atan siyasi otorite, daha sonralar›, bu ko-nularda taban›n› muhatap alan baz› ç›k›fllar ya-p›p sonra geri çekilme politikas› izlemifltir.

Bunun son örne¤i, AKP Tokat Milletvekili ResulTosun’un, 7 Aral›k 2005 tarihinde, TBMM Mu-haf›z ve Tören Taburunun yerleflim yerinin de-¤ifltirilip, di¤er baz› askerî karargâhlarla birlikteflehir d›fl›na tafl›nmas› ça¤r›s›nda bulunmas›ylayaflanm›flt›r. TSK’n›n 8 Aral›k 2005 tarihindeyapt›¤› aç›klamada, kendisini kastederek, “mün-ferit bir hezeyan” olarak nitelendirdi¤i ça¤r›s›karfl›s›nda Tosun geri ad›m atarken,25 TBMMBaflkan› Bülent Ar›nç’›n tabur konusundaki ifa-deleri geleneksel asker-sivil gerginli¤inde birbaflka gerçe¤in alt›n› çizmifltir.26

Bizzat Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n, ken-disine dan›flman olarak atanan GenelkurmayBaflkanl›¤› Harekât Dairesi Baflkan› KorgeneralBekir Kalyoncu’ya “hiç dan›flmamas›” da hükû-metin asker ile aras›na mesafe koydu¤ununönemli bir göstergesi say›labilirken,27 9 Kas›m2005 tarihinde fiemdinli’de PKK itirafç›s› oldu-¤u belirtilen bir kiflinin kitabevine at›lan bom-

60

25 Bu olaya tepki olarak, Anavatan Partisi ‹stanbul Milletvekili Emin fiirin, Genelkurmay

Baflkan› Hilmi Özkök’e 9 Aral›k 2005 tarihinde yazd›¤› mektupta, Genelkurmay Baflkanl›-

¤›ndan yap›lan aç›klamada, "mu¤lâk bir muhataba hitap edildi¤ini" ifade ederek, "Sizi,

özellikle milletvekillerine ve fikirlerini nezaket s›n›rlar› içerisinde ifade edenlere sayg›l›

olmaya ve yukar›dan bakmamaya davet ediyorum" dedi. fiirin, ayn› mektubunda, taburun

yerleflim yerinin Kara Harp Okulu olmas› gerekti¤ini belirterek, askerin, ülke iradesini ki-

mi eksiklerine karfl›n temsil eden TBMM’yi kollama görevine, tepkisini de dile getiriyor-

du.

26 Meclis Baflkan›, “Ben AKP’de kald›¤›m sürece, ad›m da Bülent Ar›nç oldu¤u sürece, bu

askerî taburu buradan ç›karmaya benim gücüm yetmez” diyordu (“Meclis’teki taburu

kald›rma gücüm yok,” Hürriyet, 7 Ekim 2005).

27 Yazar›n iyi haber alan kaynaklar ile söyleflisi.

bal› sald›r›n›n ard›ndan Yüksekova’da ç›kanolaylarda ölenlerin cenaze töreni s›ras›nda F-16savafl uçaklar›n›n alçak uçufl yapmalar› ve bu ha-reketi Baflbakan Erdo¤an’›n tasvip etmedi¤inisöylemesi, asker-sivil iliflkilerinde gerginli¤indaha da devam edece¤inin son habercisi olmufl-tur.

Di¤er yandan askerî kesimin tepkisini anlamakaç›s›ndan, demokratikleflme yolundaki önemlireformlara imza atan AKP’nin, bir dizi uygula-mas›n›n, reform yanl›s› laik kesimleri de tedir-gin edici nitelik kazand›¤›n› kaydetmek müm-kündür. Bu uygulamalar aras›nda AKP’nin,Türk Ceza Kanunu’na 2004 y›l›nda baflar›s›z birbiçimde yerlefltirmeye çal›flt›¤› zinay› meflru k›l-ma aray›fllar›, içki yasa¤› konusundaki giriflimlerve bizzat Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n,Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesinin (A‹HM)türban yasa¤›n› onaylayan tavr›na karfl› referansolarak “Ulema”y› gösterip, bu dini kuruma dan›-fl›lmas› talebi ve son olarak ifl dünyas› ile girdi¤ipolemik say›labilir. AB kriterlerine uyum yo-lunda AKP’nin a¤›r aksak gidifli ve gündemi yu-kar›da belirtilen konularla de¤ifltirme çabalar›,eski Cumhurbaflkan› Süleyman Demirel’in deyi-miyle, askerîn bafl› çekti¤i “Derin Devleti” ya dareformlara karfl› olan güçleri harekete geçirmeanlam›nda cesaretlendirici geliflmeler olmufltur.

Yüksek Askerî fiura (YAfi) Toplant›lar›

TSK’n›n, irticai faaliyetlerde bulunduklar› ge-rekçesiyle YAfi kararlar›yla TSK’dan ihraç edi-len personele yarg› yolunu kapal› tutmas›, hükû-met ile ordu aras›ndaki önemli gerilim konula-r›ndan biri olmaya devam etmektedir. Baflbaka-n›n baflkanl›¤›nda y›lda iki kez düzenlenenYAfi’›n A¤ustos toplant›s›nda, ordudaki terfilerve emeklilikler karara ba¤lanmakta, ayn› y›l›nKas›m ya da Aral›k ay› bafl›nda yap›lan toplant›-s›nda ise özellikle irticai nedenler gösterilerekordudan ihraç edilecekler konusu ele al›nmakta-d›r. 2005 y›l›nda, Baflbakan Recep Tayyip Erdo-¤an ve Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül, YAfikararlar›n›n yarg›ya aç›k olmas› gerekti¤i gerek-çesiyle ihraç kararlar›na flerh koyma uygulama-s›n› sürdürmüfllerdir. 1 Aral›k 2005 tarihinde so-

nuncusu yap›lan YAfi toplant›s›nda ise, son y›l-lar›n en düflük ihraç karar› ç›km›fl ve üçü astsu-bay biri yüzbafl› dört TSK personeli ihraç edil-mifltir.

TSK Bütçesi

Di¤er kamu bütçeleri gibi MSB bütçesi deTBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda (PBK) eleal›nmaktad›r. Gerek MSB’nin gerekse PBK’n›n,askerî ve güvenlik konular›nda uzman kadrolar›bulunmamakta olup, komisyon toplant›lar›ndaaskerî bütçe, rutin bir bütçe olarak ele al›nmak-ta ve üzerinde özlü bir tart›flma yap›lmadan ka-bul edilmektedir.28 Bütçe, bas›na aç›k olarak tar-t›fl›ld›ktan sonra yaklafl›k befl dakikal›k bir bö-lüm bas›na kapal› yap›lmakta ve askerî konular-da uzmanlaflm›fl uluslararas› dergilerde bulabile-ce¤iniz Türkiye ile ilgili bilgiler milletvekilleri-ne, MSB’nin asker bürokratlar› taraf›ndan “giz-li” bilgi olarak sunulmaktad›r.

Ancak, bildi¤imiz kadar›yla bugüne kadar tekbir milletvekili bu bilgilerin herkesçe bilinmesi-ne karfl›n kamuyoundan neden gizlendi¤ini ka-musal platformda aç›kça sorgulamam›flt›r.

MSB bütçesi dâhil savunmaya ayr›lan kaynaklar,2006 y›l› bütçesinde toplam bütçenin yüzde10’una ve Gayrisafi Yurtiçi Hâs›la’n›n da(GSY‹H) yüzde 3.2’sine tekabül etmektedir.

Hükûmet, Türkiye tarihinde ilk kez, son iki y›-l›n mali bütçesinde Milli E¤itim Bakanl›¤›na(MEB) ayr›lan kaynaklar›n MSB bütçesinin üze-rine ç›kt›¤›n› dile getirirken, Maliye Bakanl›¤›taraf›ndan yay›mlanan ve ilk kez 2006 dâhilönümüzdeki üç y›l›n bütçe rakamlar›n›n veril-di¤i tabloya bak›ld›¤›nda, bu durum do¤rulan-maktad›r. (Maliye Bakanl›¤› Bütçe Tablosu içinbkz. Tablo 1)

Ancak, bu noktada yan›lt›c› olan, Maliye Bakan-l›¤›n›n bütçe tablosunda MSB’ye ayr›lan kaynak-

61

28 Plan ve Bütçe Komisyonunda (PBK) 11 Kas›m 2005 tarihinde Milli Savunma Bakanl›¤›

(MSB) bütçe tart›flmas›na iliflkin konuflma tutanaklar› için bkz.

<http://www.msb.gov.tr>.

lar d›fl›nda savunmaya ayr›lan di¤er kaynaklar›ngörünmemesi nedeniyle MEB bütçesinin MSBbütçesinin üzerinde oldu¤u izleniminin do¤ma-s›d›r. Oysaki MSB’nin 2000 y›l› Beyaz Kitap’›ndada görülece¤i üzere, (MSB bütçesi için bkz. Tablo2), MSB bütçesi d›fl›nda savunmaya ayr›lan di¤erkaynaklar flöyle s›ralanmaktad›r -bu kaynaklar›ntoplam›, MEB bütçesinin bu y›l da MSB bütçesi-nin alt›nda kald›¤›n› göstermektedir-:

• Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF)(Fon gelirini oluflturan kaynaklar için bkz.Kutu 5)

• Türk Silahl› Kuvvetleri Güçlendirme Vakf›(TSKGV) kaynaklar›

• Jandarma Genel Komutanl›¤› Bütçesi

• Sahil Güvenlik Komutanl›¤› Bütçesi

• Geri ödemeleri Hazine Müsteflarl›¤› Bütçe-si’nden yap›lan yabanc› devlet ve firma kredi-leri

• Milli Savunma Bakanl›¤›n›n Özel KanunlaraDayanan Gelirleri

Yukar›da belirtilen ve MSB d›fl›nda savunmayaayr›ld›¤› bilinen 2006 y›l› rakamlar›n›n, Jandar-ma Genel Komutanl›¤› (JGK) 2.6 milyar YTL;Sahil Güvenlik Komutanl›¤› (SGK) 194.4 mil-yon YTL; SSDF 2.05 milyar YTL (Yaklafl›k 1.5milyar dolar); Hazine Müsteflarl›¤›n›n destekle-di¤i yabanc› devlet ya da yabanc› firma kredile-rinin ise y›lda 685 milyon YTL ya da üstü (500milyon dolar) oldu¤u tahmin edilmektedir.

Sonuç olarak MSB’nin 11.8 milyar YTL olarakaç›klanan 2006 y›l› bütçesine JGK, SGK, Savun-ma Sanayii Müsteflarl›¤›n›n (SSM) gelirini olufl-turan SSDF ve Hazine yard›m› da eklendi¤indesavunmaya ayr›ld›¤› bilinen kaynaklar›n bu y›l17.4 milyar YTL’e ulaflarak geçen y›la göre yüzde7’lik bir art›fla tekabül etti¤i görülecektir.(SSM’nin statüsüne iliflkin bilgiler için bkz. Ku-tu 6) Dolay›s›yla 17.4 milyar YTL’lik toplam ilesavunmaya ayr›lan kaynaklar, 2006 y›l›nda 16.5milyar YTL ödenek ayr›lan MEB bütçesinin üs-tünde bir rakama ulaflmaktad›r.

Di¤er yandan, 11.8 milyar YTL olarak aç›klanan2006 y›l› MSB bütçesi, 174 milyar YTL (127.2 mil-yar ABD dolar›) olan 2006 y›l› toplam bütçeninyüzde 6.8’ine tekabul etmekte olup en fazla kay-nak 4.3 milyar YTL ile personel harcamalar›naayr›lmaktad›r. Bunu 3.6 milyar YTL ile silahal›mlar› izlemektedir. Gerek personel gerekse si-lah al›mlar›nda 2006 bütçesinde bir önceki büt-çeye göre s›ras›yla yüzde 12.2 ile yüzde 6.2’lik ar-t›fllar oldu¤u gözlenmektedir.

Parlamento denetiminden uzak olan SSDF’ninyaklafl›k yüzde 1’ini oluflturan idari harcamalark›sm› (23.4 milyon YTL) 2006 mali y›l›ndakiMaliye Bakanl›¤› bütçe tablosunda ilk kez yeral›rken, SSM bütçesinin neredeyse yüzde 90’›n›oluflturan askerî al›mlar için ayr›lan bölüm aç›k-lanmam›flt›r. Ancak, Milli Savunma Bakan›Vecdi Gönül, 11 Kas›m 2005 tarihinde yap›lanTBMM-PBK toplant›s›nda SSM bütçesinin 2006y›l›nda yaklafl›k 1.5 milyar dolar olaca¤›n› flifaenbildirmifltir.

2003 y›l›nda yasalaflan KMYKK’n›n 2005 y›l›ndayürürlü¤e girmesiyle birlikte, SSM’nin gelirkayna¤›n› oluflturan SSDF, 2007 y›l› bafl› itiba-riyle ortadan kalkarken, SSM bu fonu oluflturangelir kaynaklar›n› silah al›mlar› için kullanma-ya devam edecektir.

TSK mensuplar›n›n maafl bilgileri de gizli tutu-lurken, bu konuyla ilgili ayr›nt› için Maliye Ba-kanl›¤› Bas›n Bürosuna ulaflmak mümkün ol-mam›flt›r. Ancak, dolayl› yollardan bu bilgilereart›k ulaflmak mümkün olabilmektedir. Döne-min Genelkurmay ‹kinci Baflkan› Orgeneral ‹l-ker Baflbu¤’un subaylar›n çok yoksul oldu¤un-dan yak›nmas› üzerine baz› gazetelerin yay›mla-d›¤› asker ve sivil kamu görevlilerinin maafllar›-n›n mukayeseli tablolar›na bak›ld›¤›nda, örne-¤in, 5. kademe çavufl 938 YTL, bir t›p (asistan)doktorunun ise 820 YTL kazand›¤› gözlenmek-tedir. Göreve yeni bafllayan bir te¤men 1038 YTL,komiser 885 YTL, mühendis 846 YTL, doktor820 YTL, ö¤retmen 625 YTL kazanmaktad›r.29

(2004 y›l› asker maafl tablosu için bkz. Tablo 3)

MSB’nin son bütçe tart›flmalar›nda ortaya ç›kankayda de¤er hususlar flunlard›r: Türkiye’nin ha-

62

29 “Silahs›z kuvvetlerin maafl› da çok düflük,” Milliyet, 28 Ocak 2005.

len en fazla harcama kalemini oluflturan askerîbütçe tart›flmalar›na, milletvekilleri bu y›l›nPBK toplant›s›nda yaln›zca iki saat ay›r›rken,Tar›m Bakanl›¤› bütçe görüflmeleri ayn› günyaklafl›k on saat sürmüfltür. Ancak yine ayn› top-lant›da, biri CHP’li di¤eri de AKP’li iki komis-yon üyesinin, savunma harcamalar› konusundagerçekçi ancak sorgulamadan uzak aç›klamalaryapt›klar› gözlenmifltir. Toplant›da söz alan,CHP Trabzon Milletveli Akif Hamzaçebi, MSBbütçesinin, geçen y›llardan bir sonraki y›l›n büt-çesine devreden rakamlar› yans›tmad›¤›n› dilegetirerek, bu anlamda, MSB bütçesinin ertesi y›-la devreden ödeneklerinin, her y›l bir öncekinek›yasla artan bir seyir izledi¤ine dikkat çekerek,bu rakam›n 2004 y›l›nda yüzde 30’luk bir büyü-me ile 4 katrilyon TL’ye ulaflt›¤›na iflaret etmifl-tir.30 Bakan Gönül’ün Hamzaçebi’nin tespitineverdi¤i cevap, 2004’ten 2005’e devreden miktarile birlikte 2005 MSB bütçesinin gerçek rakam›-n›n 14 katrilyon TL (14 Milyar YTL) oldu¤unudo¤rulamaktan öteye gidememifltir.

AKP Kayseri Milletvekili Taner Y›ld›z ise, ayn›komisyon toplant›s›nda, yorumsuz bir aç›klamayaparak, Türkiye’de savunmaya ayr›ld›¤› bilinenkaynaklar ile uluslararas› yay›nlarda yer alanTürkiye’nin askerî bütçesine iliflkin bilgilerinfarkl›l›k yaratt›¤›na dikkat çekmifltir. Buna ekolarak, Y›ld›z, Türkiye’nin e¤itim, sa¤l›k ve aske-rî harcamalar›n›n ne boyutta oldu¤unu daha iyianlayabilmek için, farkl› ülkelerin bu alanlardahangi miktarda ve hangi oranda kaynak ay›rd›k-lar›na bakmak gerekti¤ine iflaret etmifltir.31

CHP Milletvekili Onur Öymen de, Türkiye’nindünyan›n en çok silah ithal eden ülkeleri aras›n-da yer ald›¤›na vurgu yaparak, savunmada yerliüretimin art›r›lmas› gerekti¤ine iflaret etmifltir.Öymen, Türkiye'de vergi gelirlerinin yaklafl›kbeflte birinin savunma harcamalar›na gitmekteoldu¤una da dikkat çekmifltir.32

Silah Tedariki

Resmi rakamlara göre Türkiye silah al›mlar›nay›lda yaklafl›k 3 ila 4 milyar dolar ay›rmaktad›r.‹srail ve Güney Kore gibi Türkiye ölçe¤indekiülkeler de silah al›mlar›na yaklafl›k 4 milyar do-

lar ay›rmakta iken, Türkiye’nin aksine bu ülke-lerin silah teknolojilerinde d›fla ba¤›ml›l›klar›çok daha düflük oranlarda kalmaktad›r. (Türki-ye’nin bafll›ca silah al›mlar› için bkz. Kutu 7).SSM Uzman› Alper Köse ise, 10–11 Aral›k 2002tarihleri aras›nda SSM taraf›ndan düzenlenenbir toplant›ya sundu¤u tebli¤de yurt içi üretim,ortak yat›r›m flirketinde üretim ve yurt d›fl› haz›ral›m tedarik modellerinin bedellerinin toplam›-n›n, tüm proje bedellerinin toplam›n›n yüzde73’ü oldu¤unun alt›n› çizerek, bu üç modelin hiçbirisinde tasar›m ve/veya entegrasyon çal›flmala-r›n› kapsayan mühendislik sorumlulu¤ununyurt içi firmalara ait olmad›¤›n› vurgulamakta-d›r. (Bkz. Tablo 4)

SSM’nin 1.5 milyar dolarl›k bütçesinin yüzde99’u silah al›mlar›na ayr›lm›fl olup, bu rakamTürkiye’nin yaklafl›k 4 milyar dolar› bulan top-lam silah al›mlar›n›n üçte birine tekabül etmek-tedir. Türkiye’nin, ABD’nin d›fl askerî sat›fl kre-dileri D›fl Askerî Sat›fl Kredisi (Foreign Military

Sales Credit - FMS) yoluyla bu ülkeden ald›¤› si-lahlara karfl›l›k da 5 milyar dolar›n üzerindeborcu bulunmaktad›r.

TSK’n›n silah tedarikinde de demokratik sivildenetim sa¤lanabilmifl de¤ildir. Kamu ‹hale Ka-nunu’na getirilen bir istisna, askerî al›mlar›nfleffaflaflt›r›lmas› önünde de engel olarak kulla-n›l›rken,33 silah tedarikinde yaflanan denetim d›-fl›l›k, TSK’n›n bu alanda tek söz sahibi olmas›ylasonuçlanmaktad›r.

63

30 Hamzaçebi’nin tespitine göre, örne¤in, 2006 bütçesi görülürken, 2005 y›l›ndan devrede-

cek olan ödenek, 2006 bütçe büyüklü¤ü içerisinde görülmemektedir. Dolay›s›yla, Millî

Savunma Bakanl›¤› bütçe büyüklü¤ünü de¤erlendirirken bunu dikkate almak gerekir.

31 Y›ld›z’a göre, “özellikle, insanî geliflmifllik s›ralamas›nda (Birleflmifl Milletler ‹nsani

Geliflmifllik Raporu, 2002) e¤itim ve sa¤l›k gibi sektörlere ay›rd›¤› pay aç›s›ndan Türki-

ye 94. s›rada yer almaktad›r. ‹lk 20 ülke ile Türkiye’nin e¤itim, sa¤l›k ve askerî harcama-

lar›n› karfl›laflt›rd›¤›m›zda, e¤itim ve sa¤l›k alanlar›nda çok gerilerde kald›¤›m›z›, askerî

alanda ise Amerika Birleflik Devletleri’nden sonra ikinci s›rada yer ald›¤›m›z› söylemeli-

yiz.” Bkz. Plan ve Bütçe Komisyonu Toplant›s›, 11 Kas›m 2005, <www.tbmm.gov.tr>.

32 “Savunmada yerli üretim artmal›,” Cumhuriyet, 25 Kas›m 2005.

33 4734 say›l› Kamu ‹hale Kanunu’nun 3/b maddesi için bkz. 22.01.2002 tarihli ve 24648 sa-

y›l› Resmi Gazete. Madde ile askerî al›mlara istisna getirilmifltir. Kanun’un 3/b maddesi

Milli Savunma Bakanl›¤›na kendi mevzuat›n› düzenleme yetkisi vermifltir. Milli Savunma

Bakanl›¤› (MSB) 6392 say›l› askerî ihale kararnamesi için bkz. 6.12.2003 tarihli Resmi

Gazete. Bu kararname neredeyse tüm projelere gizlilik hükmü getirirken, sivil ihaleler-

de oldu¤u gibi anlaflmazl›klar›n Kamu ‹hale Kurumu gibi ba¤›ms›z bir organa götürülme-

sini öngörmüyor.

Siyasi otoritenin silah al›mlar›nda kontrolüelinde bulundurmay›fl›na bir örnek AEW&C er-ken uyar› uçaklar›n›n tedarikinde yaflanm›flt›r.TBMM Araflt›rma Komisyonu, 1.5 milyar dolarde¤erindeki uçaklar›n al›m› konusunda devletin180 milyon dolar zarara u¤rat›ld›¤› sav›yla 2003y›l›nda soruflturma açm›fl ancak bu soruflturmay›daha sonra kapatmak zorunda kalm›flt›r. Konuy-la ilgili olarak, Milli Savunma Bakan› Vecdi Gö-nül, “Bu tür al›mlarda TBMM devrede olmal›”diyerek, siyasi otoritenin devre d›fl› kald›¤›n› daitiraf etmifltir.34

Dünyada say›l› ülkelerin envanterinde bulunanAEW&C’nin Türkiye taraf›ndan sat›n al›nmas›,TSK’n›n silah al›mlar›n› kendi belirledi¤i tehditalg›lamalar›na dayand›rmas›na da bir örnekoluflturmaktad›r. Yunanistan’›n halen tehditolarak alg›lanmas› bu uçaklar›n al›nmas›ndaönemli rol oynarken, Yunanistan da silah al›m-lar›nda Türkiye ile yar›flmaktad›r.

TSK’n›n silah al›mlar›nda demokratik sivil de-netim d›fl›nda kalmas› Türkiye’de vergi mükel-leflerine ek vergi külfeti olarak da geri dönmek-te iken bunun son örne¤i, Türkiye’nin tanksavarfüze al›m› projesinde Fransa ile tahkime gitmesiolay›nda yaflanmaktad›r. 1998 y›l›nda Milli Sa-vunma Bakanl›¤› taraf›ndan Fransa’n›n MBDAfirmas› ile imzalanan Eryx adl› k›sa menzillitank savar füze tedarik projesi, Frans›z Parla-mentosunun Ermeni soyk›r›m› iddialar›ndaTürkiye’yi suçlay›c› tav›rlar›n›n ayyuka ç›kt›¤›bir dönemde gizlice imzalanm›flt›r. 10 y›ll›k birüretim dönemini kapsayan ve imzaland›¤› ta-rihte askerlerin ihtiyaç oldu¤unu belirttikleri

proje, TSK taraf›ndan teknik yetersizlik gerek-çesiyle 2004 y›l›nda durdurulmufltur. Bununüzerine Fransa, Cenevre’deki Uluslararas› Tah-kim Mahkemesinde Türkiye aleyhine dava aça-rak, Türkiye’den anlaflma bedeli olan 486.5 mil-yon dolar›n üstünde bir yekûn olan 489 milyondolarl›k tazminat talep etmifltir.

Ancak, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an,AEW&C ihalesinde yaflanan sorunlarla ilgiliyapt›¤› aç›klamada, bundan sonra büyük silahal›mlar›na asker ve sivillerin birlikte karar vere-ce¤ini belirterek, TBMM’nin olmasa bile hükû-metin, artan bir biçimde silah al›mlar›n› göze-tim alt›nda tutma e¤ilimi içine girdi¤ini ifadeetmifl olmaktad›r.35 Di¤er yandan, hükûmet, bupahal› silah sistemlerinde yüzde 80’lere varan d›-fla ba¤›ml›l›¤› sona erdirme yolunda 2005 y›l›n-da olumlu bir ad›m atarak Baflbakanl›¤a ba¤l›Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt›rmalar Kuru-muna (TÜB‹TAK), a¤›rl›kl› olarak savunmaprojelerinde kullan›lmak üzere 416 milyar YTLbütçe tahsis etmifltir. Hükûmetin amac›, 2010 y›-l›nda Gayri Safi Milli Hâs›las›’n›n yüzde 2’siniAR-GE’ye (Araflt›rma-Gelifltirme) ay›rma hede-fini yakalamak ve ayn› zamanda AR-GE projele-rinin kullan›m yetkisini sivillere devrederek,ödeneklerin denetimini sivil siyasi otoriteye ak-tarabilmektir.

TSK’da Yolsuzlukla Mücadele

Geçmiflte TSK’daki yolsuzluk iddialar›n›n üstühep örtülmüfltür. Bunun en çarp›c› örne¤i, 12 Ey-lül 1980’den sonra askerî yönetim dönemininHava Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Tahsinfiahinkaya ile ilgili yolsuzluk iddialar›n›n hiçbirbiçimde ele al›n›p sonuçland›r›lmamas› olmufl-tur.36 2005 y›l›nda TSK, ordu içindeki yolsuzluk-la mücadelede tarihi bir ad›m atarak, ilk kez bireski kuvvet komutan›n›n, yolsuzluk suçlamas›y-la yarg›lanmas›n›n önünü açm›flt›r. “Kol k›r›l›ryen içinde kal›r” mant›¤›n›n en geçerli kurumoldu¤u TSK’da bizzat Genelkurmay Baflkan› Or-general Hilmi Özkök bu tabuyu y›karak, DenizKuvvetleri eski Komutan› ‹lhami Erdil’in, k›z›,efli, emir subay› ve k›z›n›n bir arkadafl›yla birlik-te haks›z mal edinme suçlamas›yla 2004 y›l›ndaAskerî Mahkemede yarg›lanma sürecini bafllat-

64

34 Gönül, “Demokrasi bak›m›ndan aksayan en önemli husus, Bütçe Komisyonu ve Meclisin

devrede olmamas›d›r. 1.5 milyar dolarl›k al›fl verifl yap›l›yor. Hâlbuki bütün dünyada böy-

le bir al›fl veriflin öncesi ve sonras›nda parlamentonun vizesi gerekir,” derken, bu pro-

jenin kendilerinden önceki hükûmet döneminde imzaland›¤›n› belirterek, sorumlulu¤u

üzerinden atm›flt›r (“Askerler istemese AWACS’lar al›nmazd›,” Milliyet, 9 May›s 2003).

35 “AWACS ihalesi sorun oldu,” Radikal, 11 May›s 2003.

36 Dönemin SHP Milletvekili müteveffa Cüneyt Canver, Amerikan Lockheed Martin firmas›n-

dan F–16 al›m›nda fiahinkaya’n›n flahsi ç›kar sa¤lad›¤› iddialar› dâhil bir dizi yolsuzluk

olaylar›na kar›flt›¤› iddialar›n›n araflt›r›lmas› için 24 milletvekili ile birlikte 24 May›s

1986’da soru önergesi vermiflti. Ancak bu olay kapat›ld›. Emekli Büyükelçi Yal›m Eralp,

2001 y›l›nda yapt›¤› bir aç›klama ile fiahinkaya olay›n› yeniden gündeme getirdi. fiahin-

kaya olay›n›n yafland›¤› dönemde Washington’da Büyükelçilik Müsteflar› olarak görev

yapan Eralp, F–16 ihalesinin al›m›na fesat kar›flt›r›ld›¤› iddias›yla ilgili “ABD’liler isim

vermedi ama tarif fiahinkaya’yd›” demiflti. Eralp’in Yener Süsoy ile söyleflisi, Hürriyet, 12

Kas›m 2001.

m›flt›r. Özkök, TSK mensuplar›n›n bir k›sm›n›k›zd›rma pahas›na bu davan›n kamuya aç›k ola-rak görülmesini sa¤larken, böylece ilk kez birkuvvet komutan› da yolsuzluk suçlamas›ylamahkeme önünü ç›kart›lm›flt›r.

Erdil’in duruflmas›nda, eski siyasetçilerin YüceDivandaki yarg›lanmalar› sürecinden farkl› biruygulamaya gidilerek, kifli ya da kiflilerin yolsuz-luk yap›p yapmad›klar›n› belirleyecek önemlikriterlerden biri olan mal varl›¤›n› inceleme ifl-lemi, bu eski kuvvet komutan› için yap›lm›flt›r.Erdil’in göreve bafllad›¤› 1958 y›l›ndan bugünekadar tüm maafl ve harc›rahlar›n› inceleyip he-saplayan bilirkifli, bu hesaplama sonucu Erdil’in‹stanbul Etiler Alkent 2’deki dava konusu iki da-ireyi, “Resmi ve kay›tl› tasarruflar› ile alamaya-ca¤›” tesbitini yapm›flt›r.37

‹lhami Erdil, 7 fiubat 2006 tarihinde yap›lan sonduruflmas›nda, Askerî Mahkeme taraf›ndan,haks›z mal edinme ve nüfuzunu kötüye kullan-mak suçlar›ndan 3 y›l 1 ayl›k hapis cezana çarp-t›r›l›rken, haks›z edindi¤i kan›s›na var›lan evle-rine el koyma karar› verilmifltir. Temyize bafl-vurma hakk› bulunan Erdil’in bu aflamadan son-ra cezas›n›n kesinleflmesi halinde amiral rütbesielinden al›nacak ve orduevlerine giremeyecek-tir.38

Erdil duruflmas›ndan ç›kan mesajlardan birisiTSK’n›n içindeki yolsuzluk iddialar›n› takipedip sonuçland›raca¤› iken di¤eri de AskerîMahkemede yarg›lama sürecinin sivil siyasetçi-lerin yarg›land›¤› Yüce Divandakinden daha k›-sa sürebilmesidir.39 Erdil davas›na paralel birbaflka dava da Genelkurmay Baflkanl›¤›na ba¤l›Özel Kuvvetler Komutanl›¤› O¤ulbey Tesisleri‹nflaatlar›’nda 150 trilyonluk vurgun olay›yla il-gili aç›lm›fl ve müteahhit Ali Osman Özmen odönem tutuklu olarak yarg›lanm›flt›r. Genelkur-may Askerî Savc›l›¤› taraf›ndan tutuklanan ün-lü müteahhitin ajandas›ndan rüflvet verdi¤i ge-nerallerin adlar› ele geçirilirken, laiklik söylem-leri ile ünlenen ve irticai tehditten s›kça söz edenMili Güvenlik Kurulunun son asker genel sekre-teri Orgeneral Tuncer K›l›nç’›n da ad› bu olayakar›flm›flt›r.

‹flveren konumundaki K›l›nç, Milli SavunmaBakanl›¤› Müsteflar› iken Müteahhit Özmen’denbir daire almak için 150 bin dolar “ödünç” ald›-¤›n› do¤rulamak zorunda kalm›flt›r.

Sonuç

Hesap verebilir, fleffaf ve kendisi de denetlenebi-lir bir parlamento gözetimi/denetimi alt›ndakiordular güçlü ordulard›r. Gerek ABD’de gerekseAB ülkelerindeki silahl› kuvvetler, hesap verebi-lir konumda olduklar› için say›ca küçük olmala-r›na karfl›n teknolojik olarak üstün ve güçlüdür-ler. Ça¤›m›z›n demokratik denetim anlay›fl›,Türkiye’de medya, sivil toplum, siyasetçiler, par-lamento ve di¤er vatandafllar›n pek çok soru gibiflu sorular› da kendilerine sorabilmelerini kolay-laflt›rm›flt›r: savunmaya bütçesinde yüksek oran-da pay ay›ran bir ülke olarak Türkiye, -SavunmaSanayii Müsteflar› Murat Bayar’›n da pek çok de-mecinde dile getirdi¤i gibi- silah sistemleri teda-rikinde neden hâlâ yüzde 80’lere varan oranlar-da d›fla ba¤›ml›d›r? Kendi silah teknolojisiniönemli ölçülerde üretemeyen bir ülke, güvenlikalan›nda ne ölçüde ba¤›ms›z hareket edebilir?“Türkiye kritik bir co¤rafyada yafl›yor, o zamanordusu güçlü olmal›d›r” argüman›, teknolojided›fla ba¤›ml›l›k oran› göz önüne al›nd›¤›nda neölçüde inand›r›c› olabilir?

Güvenlik sektöründe hesap verilebilirlik ilkesi-nin kamu yarar›na oldu¤u, Dünya Bankas›’n›nkredi verdi¤i ülkelerde 2002 y›l›nda yap›lan biraraflt›rmada da aç›kça ortaya konulmaktad›r.Araflt›rma, kamu harcamalar›na, savunma har-camalar›n›n da dâhil edilmesinin flu üç yarar›n›s›ralamakta; savunma politikalar›n›n kamuoyutaraf›ndan daha iyi anlafl›larak, kabul görmesi;savunma harcamalar›na ayr›lan miktar›n sebep-lerinin hangi ak›lc›l›¤a dayand›¤›n›n aç›kl›¤akavuflmas› ve savunma harcamalar›n›n daha et-kin ve rasyonel kullan›m›n›n önünün aç›lmas›.40

65

37 “Evlerin al›m› hukuken ve ahlaken mümkün de¤il,” Hürriyet, 24 Kas›m 2005.

38 “Evleri, k›l›c› ve apoleti gitti,” Hürriyet, 8 fiubat 2006.

39 ‹lhami Erdil’in yarg›lanmas› iki y›ldan daha az sürmüfl iken, eski siyasilerin Yüce Divan

yarg›lamalar› halen sürmektedir.

40 Nicole Ball, Malcolm Holmes, “Integrating Defense into Public Expenditure Work,” Com-

missioned by UK Department for International Development (11 Ocak 2002). Bkz.

<http://www.grcexchange.org/docs/SS11.pdf>.

66

Kutu 1:

TSK, henüz “Say›ca küçük ama yüksek teknoloji ürünü silahlarla donat›lm›fl et-kin ve esnek” bir ordu yaratma projesini hayata geçirebilmifl de¤ildir. Türk Ka-ra Kuvvetleri, 10 y›ldan fazla bir süredir yukar›dan afla¤›ya do¤ru "Ordu-Kolor-du-Tugay-Tabur" yap›s›n› korumakta. Eskiden bu yap› "Ordu-Kolordu-Tümen-Alay-Tabur" fleklinde idi. Eskiden var olan "Tümen" ve "Alay" yap›s› yeni tefl-kilatlanmada ortadan kald›r›l›p, "Tugay" lar kurulurken, bu yap›lanman›n istis-nalar›, esas olarak, K›br›s'daki Kolordu ile Sar›kam›fl'taki Tümendir. Di¤er yan-dan, Türkiye’de zorunlu askerlik hizmetinden vazgeçilerek, TSK’n›n anlaml› birküçülmeyle profesyonelleflmesi yolunda yak›n vadede bir haz›rl›k olmad›¤› bi-linmekte. Mevcut durumda, zorunlu askerlik hizmeti yoluyla ordunun savafl ka-pasitesi muhafaza edilerek, sözleflmeli personel istihdam›na gidilmektedir. Or-general Özkök, emekli Orgeneral Hüseyin K›vr›ko¤lu’nun Genelkurmay Baflkan-

l›¤› döneminde Kara Kuvvetleri Komutan› iken , asker say›s›n›n azalt›lmas› vedaha esnek, tehditlere h›zla yan›t verebilecek bir ordunun kurulmas› yolundabir dizi çal›flma yürütmüfltü. Özkök bu çerçevede, ‹stanbul’daki 1. Ordu Komu-tanl›¤›, Malatya’daki 2. Ordu Komutanl›¤› ve Erzincan’daki 3. Ordu Komutanl›k-lar›n›n la¤vedilerek yerine Do¤u ve Bat› Ordular› olmak üzere iki ordu kurulma-s›n› öngördü. Plan›n amac›, Hava, Kara ve Deniz Kuvvetlerinin, olas› bir savaflakarfl› müflterek harekat yeteneklerini cayd›r›c› bir biçimde oluflturmay› da he-defliyordu ki bir tehdit an›nda üç kuvvet de birlikte hareket edebilsin. Ancak buplan, fazla reformist bulunarak geri çevrildi. Çünkü, bu plan, kolordu ve tugaysay›s›n› azaltarak, mevcudu yaklafl›k 402 bin olan Kara Kuvvetleri Komutanl›-¤›n›n yüzde 50 azalarak 280 bine inmesini hedefliyordu.

67

Kutu 2:

Bir asker için yap›lan harcamalar›n, onun görev yeriyle yak›ndan iliflkili oldu¤uaç›kt›r.Bu harcama kalemleri içinde en de¤iflken rakam da at›fl e¤itimi için har-canan para olacakt›r. Örne¤in, Orduevinde garsonluk yapan bir Er sadece piyadetüfe¤i ile at›fl e¤itimi yaparken, bir tanksavar füzesini kullanan Er, piyade tüfe¤iyan›nda, bu füzenin de at›fl›n› yapmak durumundad›r. E¤er, askerin birçat›flmaya girmesi söz konusu ise, mühimmat sarf› nedeniyle yap›lmas› gerekenharcama do¤al olarak çok yüksek olacakt›r.Erin giyecek ve yiyecek masraflar›da görev yapt›¤› birlik ve görev yerine göre de¤iflecektir. Mesela, güneyde görevyapan bir Er normal yazl›k ve k›fll›k elbise giyerken, Do¤udaki bir askerin bubölgenin iklim koflullar›na uygun, terlemeyi önleyen daha pahal› elbiseler vebotlar giymesi gerekecektir. Bir komando birli¤indeki askerle, normal piyadebirli¤indeki askerin yiyecek masraflar› da farkl› olacakt›r. Çünkü harcad›klar›kalori farkl›d›r. Askerlere ödenen maafl da terör aç›s›ndan halen hassas olanGüneydo¤u Anadolu (Eski OHAL) bölgesi için di¤er bölgelere nazaran fazlad›r.Bunun yan›nda, askerin bütün ihtiyaçlar›n›n Devlet taraf›ndan karfl›land›¤›dikkate al›n›rsa, afla¤›daki kalemleri ölçmek oldukça güçtür. Askerin ko¤uflunun bak›m onar›m masraf›.‹htiyaç varsa, askere yeni ko¤ufl yap›lmas› için yap›lacak masraf.Askerin banyo yapmas› için yap›lacak masraf.

Askerin giysilerinin y›kanmas› için yap›lacak masraf.Askerin saç t›rafl› olmas› için yap›lacak masraf.Askerin giysilerinin onar›m› için yap›lacak masraf.Askerin banyo yapmas› için yap›lacak masraf.Askerin gece ayd›nlanmas› için yap›lacak masraf.Askerin ›s›nmas› için yap›lacak masraf.(fioför olmas› halinde) Askerin kullanaca¤› arac›n masraflar›. (fioför e¤itimi,akaryak›t, bak›m onar›m, amortisman, sigorta vb)Askerin sa¤l›k masraflar›.Askerin ulafl›m masraflar›.Bir insan›n ihtiyaç duyabilece¤i di¤er kalemleri dikkate alarak, yukar›daki listeuzat›labilir.Bir tahmin yapmak gerekirse, bir askerin maliyeti için:- Günlük masraf› ortalama 8-10 milyon TL.- Y›ll›k masraf› ise ortalama 3 – 4 milyar TL.d›r diyebiliriz.

Bir askerin normal olarak 15 ay askerlik yapt›¤› dikkate al›nd›¤›nda, bu süreiçindeki toplam harcama ortalama 4-5 milyar TL’dir demek mümkündür.

Kaynak: Askeri kaynaklardan derlenen bilgiler (2004)

68

Kutu 3:

Milli Savunma Bakanl›¤› taraf›ndan sonuncusu 2000 y›l›nda yay›mlanan BeyazKitap’taki rakamlara göre kuvvetlerdeki asker say›s› flöyle;

Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›: 402.000

Hava Kuvvetleri Komutanl›¤›: 63.000

Deniz Kuvvetleri Komutanl›¤›: 53.000

Jandarma Genel Komutanl›¤›: 280.000 (Terör örgütü PKK/Kongra Gel ilemücedelenin yo¤un oldu¤u dönemlerle birlikte Jandarmadaki personel say›s›

önemli ölçüde art›fl kaydetti).

Sahil Güvenlik Komutanl›¤›: 2.200

TOPLAM: 800.200 (Bu rakkam›n 115.000’ni profesyonel asker teflkil ediyor).

Böylece toplam yükümlü asker say›s› 685.200 oluyor ki bu say›n›n büyükbölümü erlerden olufluyor.Genelkurmay Baflkanl›¤› 22 Haziran 2003 tarihindeald›¤› bir kararla, 18 ay olan askerlik süresinin 15 aya indirilmesi ile mükellef(Yükümlü) asker say›s›n›n yüzde 17 oran›nda azalt›ld›¤›n› aç›klam›flt›. Bu yüzde17’lik azalma ile mükellef say›s› 568.716’ya inmiflti.

69

Kutu 4:

Türk Silahl› Kuvvetleri, May›s 2004’te 4 Tugay›n la¤vedilmesini kararlaflt›r-d›. Buna göre, Bulgaristan ve Yunanistan s›n›r› yak›nlar›ndaki K›rklareli 33.Z›rhl› Tugay›, Ermenistan s›n›r› yak›n›ndaki Kars/Ka¤›zman’daki 7. MekanizeTugay›, ‹ran s›n›r› yak›n›ndaki Van/Ercis’teki 10. Piyade Tugay› ve ‹ç Anado-lu’da yer alan Çank›r›’daki 9. Z›rhl› Tugay› la¤vedildi. La¤vedilen 4 Tugay›ngeneral kadrolar› Kara Kuvvetleri Lojistik Komutanl›¤› bünyesine al›n›rken,Tugaylar›n mevcut silah, araç-gereç ve malzemelerinin büyük bir bölümü dedepolara kondu.

Kaynak: Yazar›n kendi kaynaklar›ndan ald›¤› bilgi

Kutu 5:

SSDF’nin bafll›ca gelir kaynaklar› 3238 say›l› (SSM Kurulufl Kanunu)Kanunu’nun 12. maddesinde belirtilmifltir.

SSDF gelirlerinin oranlar› afla¤›dad›r;

GEL‹RLER UYGULANAN ORAN TESB‹T TAR‹H‹

1- Gelir ve Kurumlar Vergisi %3.5 Kanun 2003

2- Milli Piyango Kar› %95 Kanun 1992

3- Müflterek Bahis Has›lat›

a) At yar›fl›, Müfl. Bahis Has›lat› %10 B.K.K. 1986

b) Futbol Müsabakalar› Müfl. B. Has›lat› %3 B.K.K. 2003

4- Talih Oyunlar› Has›lat› (%25) %15 Kanun 19855- Hafif Silah ‹thalat› Sat›fl %80 Yönetmelik 1990

Geliri Safi Has›lat›

Kaynak: SSM

74

Kutu 6:

Türkiye’de silah tedarikinden sorumlu iki resmi kurum bulunmaktad›r. Bunlar-dan biri, 1985 y›l›nda kurulan SSM, di¤eri ise general rütbesindeki Milli Savun-ma Bakanl›¤› Müsteflar›d›r. Milli Savunma Bakanl›¤› Müsteflarl›¤›, a¤›rl›kl› ola-rak haz›r silah al›m› yaparken, bu görevini son y›llarda artan biçimde SSM’yedevretmifltir. SSM, Türkiye’de bir savunma sanayii alt yap›s› oluflturulmas› vesilah tedarikinde yurt d›fl›na ba¤›ml›l›¤› azaltmak amac›yla 1985 y›l›nda 3238say›l› Kanun ile kurulmufltur. SSM, Tüzel kiflili¤i haiz, özel bütçeli bir kamu ku-rulufludur ve sivil otoriteye tabiidir. SSM; Baflbakan, Milli Savunma Bakan› veGenelkurmay Baflkan›ndan oluflan Savunma Sanayi ‹cra Komitesinin ald›¤› silahtedarikine iliflkin kararlar› uygulamakla görevlidir. SSM’nin kuruluflundan buyana geçen 20 y›lda SSDF’de 16 milyar dolar birikirken, bunun 14 milyar dolar›silah al›mlar› için harcanm›flt›r. SSM’nin bir di¤er kurulufl nedeni de demokra-siyle yönetilen ülkelerde oldu¤u gibi, silah tedarikine sivillerin karar vermesi,

kullan›c› olan TSK’n›n ise operasyonel ihtiyaçlar›n› bu sivil makama bildirmesiidi. Ancak, ilerleyen y›llarda SSM, fiilen askerlefltirilmifl ve kullan›c› (TSK) olanaskerlerin silah al›mlar›nda karar verici konuma gelmeleri, silah› kullanan ilesilah› alan kurumlar aras›ndaki iliflkilerin içiçe girmesine neden olmufltur. Ka-nunlaflmas› çeflitli politik nedenlerle gerçekleflemeyen ve temel amac› daha et-kin bir yönetim için merkezi hükümetin yetkilerinin bir k›sm›n›n yerel yönetim-lere devri fleklinde özetlenebilecek Kamu Yönetimi Temel Yasas› ile, iki müste-flara sahip tek kurum olan Milli Savunma Bakan›na ba¤l› bu iki silah tedarikikurumundan birinin kald›r›lmas› gerekmektedir. Bu yasan›n ç›kmas› ile birlik-te, SSM’nin la¤vedilmesi ve askere ba¤l› olarak görev yapan MSB Müsteflar-l›¤›na ba¤lanmas› planlar› yap›lmaktad›r. Böyle bir plan›n gerçekleflmesi ise,silah tedarikindeki fleffafl›k ve hesap verilebilirlik anlay›fl›n› oldukça geriyegötürecektir.

75

Kutu 7:

2005-2023 y›llar›n› kapsayan ve Hazine garantili yabanc› devlet kredisi ya daMSB bütçesinden karfl›lanmas› öngörülen baz› projeler afla¤›dad›r. Bu pro-jelerin toplam maliyetinin 9.8 milyar dolara ulaflmas› beklenmektedir.

. 4 adet Ay S›n›f› Denizalt› Modernizasyonu

. 4 adet yeni Tip Denizalt› ‹nflaas›

. THKK envanterindeki 48 adet F-4 uça¤›n›n da modernize edilmesi

. 4 adet Uzun Menzilli Bölge Hava Savunma Sistemi

. 3 adet Türk Tipi F›rkateyn (TF-2000)

. 4 adet Gelifltirilmifl Hava/Füze Savunma Sistemi

. *120 adet Yeni Nesil Muharip Savafl Uça¤› (JSF).

*ABD’nin önderli¤inde gelifltirilmekte olan bu projede, Amerikan LockheedMartin firmas›, Türkiye’ye Eurofighter almas› için bask› yapan Avrupal› ra-kiplerine karfl› ön almak için Türk sanayiisine 5 milyar dolara kadar ç›kabi-lecek yerli katk› vermeyi önermifltir. Türkiye’ye 10 milyar dolara mal olma-s› beklenen proje çerçevesinde bu miktar›n yar›s›n›n yerli sanayiinin güçlen-dirilmesi için önerilmesi, savunma sanayii alt yap›s›n›n güçlendirilmesi veproje üretmeyen baz› at›l firmalar›n kapanmas›yla sonuçlanabilecektir.

2011 ile 2023 y›llar›n aras›nda envantere girmesi beklenen bu savafl uçak-lar› F-16 savafl uçaklar›n›n yerine geçecektir.

2005-2014 y›llar› aras›nda SSDF’den tedarik edilecek sözleflmeye ba¤lan-mas› planlanan projeler aflag›dad›r;

. ‹lk aflamada 50 adet sald›r› helikopteri tedariki

. 250 adet milli imkanlarla tank üretimi

. 298 adet ara nesil tank tedariki (Almanya Kas›m 2005’te imzalanan biranlaflma ile kullan›lm›fl Leopard 2 tanklar›n› Türkiye’ye vermeyi kabul et-ti)

. 56 adet Alçak ‹rtifa Hava Savunma Sistemi

. 55 adet Genel Maksat helikopteri

. 7 adet Milli Karakol Gemisi (Mil Gem- Azami yerli sanayii kullan›larak)yap›m›

. 12 adet ilave Deniz Helikopteri (Sea Hawk- Amerikan Sikorsky firmas›)Amerikan Eximbank kredisiyle sat›n al›nmas›

. 16 adet Yeni Tip Karakol Botu

. 10 adet Deniz Karakol Uça¤›

. 1 adet Denizalt› Kurtarma Gemisi

. 1 adet Havuzlu Ç›karma Gemisi

. 55 adet Temel E¤itim Uça¤›

. 1 adet Keflif Gözetleme Uydusu

. 2 adet ‹hbar ‹kaz Uydusu

. 3 Sistem+10 Uçakl›k ‹nsans›z Hava Arac›

76

* Genelkurmay Baflkanl›¤›

77

TABLO 1: GENEL BÜTÇE KAPSAMINDAK‹ KAMU ‹DARELER‹N‹N ÖDENEKLER‹ (YTL)

2005 2006 2007 2008B.Ö. T T T

1 Cumhurbaflkanl›¤› 31.067.570 32.589.000 34.884.000 36.021.000

2 Türkiye Büyük Millet Meclisi 282.466.549 340.866.000 345.148.475 331.164.356

3 Anayasa Mahkemesi 8.359.502 19.687.000 24.196.470 24.289.918

4 Yarg›tay 29.437.958 32.499.000 33.994.903 35.244.689

5 Dan›fltay 19.715.593 21.954.000 23.834.000 24.694.350

6 Say›fltay 54.231.715 54.431.000 58.151.447 60.318.974

7 Baflbakanl›k 936.431.161 1.317.236.150 1.418.268.606 1.506.744.460

8 Milli ‹stihbarat Teflkilat› Müflteflarl›¤› 296.108.500 352.570.000 395.231.050 409.601.400

9 Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i 11.739.574 10.971.000 12.370.350 12.811.200

10 Bas›n-Yay›n ve Enformasyon Genel Müd. 41.522.635 43.272.000 45.778.300 47.585.250

11 Devlet Personel Baflkanl›¤› 10.005.442 8.947.000 9.703.400 9.988.450

12 Baflbakanl›k Yüksek Denetleme Kurulu 0 9.235.000 9.971.900 10.190.500

13 Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflarl›¤› 117.183.597 264.068.000 282.535.740 291.454.665

14 Hazine Müsteflarl›¤› 61.149.009.043 51.757.408.000 48.520.747.976 43.346.129.306

15 D›fl Ticaret Müsteflarl›¤› 76.729.633 84.646.000 95.320.450 98.701.700

16 Gümrük Müsteflarl›¤› 200.514.878 186.220.000 191.496.700 196.942.600

17 Devlet ‹statistik Enstitüsü Baflkanl›¤› 52.077.764 55.935.000 59.995.992 62.166.560

18 Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› 1.125.744.626 1.308.187.000 1.291.005.040 1.340.337.787

19 Özürlüler ‹daresi Baflkanl›¤› 3.616.885 3.507.100 3.684.450 3.817.250

20 Aile ve Sosyal Araflt›rmalar Genel Müd. 2.737.819 3.781.000 3.648.150 3.762.200

21 Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü 959.561 1.606.750 1.482.850 1.534.950

22 Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Genel Müd. 0 1.947.000 2.051.700 2.132.400

23 Sosyal Hizmetler.ve Ç.E.K. Genel Müdürlü¤ü 349.420.756 512.084.000 542.576.300 577.084.200

24 Avrupa Birli¤i Genel Sekreterli¤i 4.917.228 9.362.000 10.013.150 10.410.660

25 Adalet Bakanl›¤› 1.600.220 956 1.771 982 000 1.943 735 715 1.924 403 828

26 Milli Savunma Bakanl›¤› 10.976 455 418 11.877 533 000 12.462 521 205 12.943 620 385

27 ‹çiflleri Bakanl›¤› 790.717.345 917.872.000 957.127.735 991.356.666

28 Jandarma Genel Komutanl›¤› 2.371.673.385 2.571.561.000 2.734.849.940 2.835.080.780

78

TABLO 1: GENEL BÜTÇE KAPSAMINDAK‹ KAMU ‹DARELER‹N‹N ÖDENEKLER‹ (YTL) (devam)

29 Emniyet Genel Müdürlü¤ü 4.236.257.718 4.804.713.000 4.894.677.750 5.068.236.720

30 Sahil Güvenlik Komutanl›¤› 174.658.857 194.459.000 206.070.755 211.996.155

31 D›fliflleri Bakanl›¤› 580.565.420 633.079.000 666.823.800 688.552.150

32 Maliye Bakanl›¤› 27.489.625.953 33.373.367.352 33.091.138.230 34.624.469.954

33 Gelir ‹daresi Baflkanl›¤› 0 2.605.564.200 2.736.594.200 2.842.349.850

34 Milli E¤itim Bakanl›¤› 14.835.422.184 16.568.145.500 17.764.811.060 18.551.797.874

35 Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤› 695.572.988 774.266.000 865.585.900 897.560.750

36 Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü 286.843.929 356.240.000 344.319.150 311.939.200

37 Karayollar› Genel Müdürlü¤ü 3.482.771.334 3.963.346.000 3.797.800.000 3.789.957.000

38 Sa¤l›k Bakanl›¤› 5.447.962.016 7.477.471.000 6.104.957.550 6.410.666.850

39 Ulaflt›rma Bakanl›¤› 670.067.931 989.878.000 1.223.738.850 1.456.390.150

40 Denizcilik Müsteflarl›¤› 44.813.060 49.919.000 53.798.450 55.040.050

41 Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›¤› 4.414.428.567 5.156.602.000 5.382.971.010 5.596.158.732

42 Tar›m Reformu Genel Müdürlü¤ü 27.005.014 38.060.000 33.184.430 33.291.900

43 Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› 65.053.650 76.081.750 19.291.683.850 22.094.185.950

44 Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl›¤› 12.645.412.898 13.505.231.250 0 0

45 Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤› 280.277.654 310.597.000 330.994.600 340.975.040

46 Enerji ve Tabii Kaynaklar Baflkanl›¤› 248.679.730 280.254.000 263.332.341 275.104.832

47 Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü 3.634.289.847 3.789.577.000 4.046.371.750 4.164.717.750

48 Petrol ‹flleri Genel Müdürlü¤ü 3.832.763 3.920.000 3.703.800 3.825.200

49 Kültür ve Turizm Bakanl›¤› 643.190.158 712.381.000 756.570.571 798.148.616

50 Çevre ve Orman Bakanl›¤› 440.427.169 438.502.000 468.181.958 486.292.911

51 Devlet Meoroloji ‹flleri Genel Müdürlü¤ü 78.553.384 87.517.000 104.047.450 106.316.300

52 Orman Genel Müdürlü¤ü 371.659.285 386.977.000 391.491.250 406.013.350

Genel Bütçe Toplam› 161.340.438.607 170.148.107.058 174.337.176.076 176.351.579.776

Özel Bütçe Toplam› 9.463.775.026 11.302.981.361 11.768.081.706 12.281.046.248

Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Toplama 486.124.112 541.141.341 463.880.041 488.212.491

Toplam 171.290.337.745 181.992.229.760 186.569.138.453 189.120.838.515

Hazine Yard›m› 7.341.136.024 7.652.237.552 8.052.458.117 8.479.398.623

Merkezi Yönetim Bütçe Toplam› 163.949.201.721 174.339.992.208 178.516.680.336 180.641.439.892

Not: B.Ö.= Bafllang›ç Ödene¤i, T= Teklif

Kaynak: Maliye Bakanl›¤› internet sitesi

79

TABLO 2: M‹LL‹ SAVUNMA BAKANLI⁄I 2006 YILI BÜTÇE TEKL‹F‹ ‹LE 2007-2008 YILLARI BÜTÇETAHM‹NLER‹N‹N EKONOM‹K SINIFLANDIRMAYA GÖRE DA⁄ILIMI VE 2006 YILI BÜTÇE TEKL‹F‹N‹N 2005YILI BÜTÇES‹ ‹LE MUKAYESES‹

KODU AÇIKLAMA 2005YILI 2006 YILI FARK FARK 2007 YILI 2008 YILI

BÜTÇES‹ BÜTÇE TEKL‹F‹ %’S‹ BÜTÇE TAHM‹N‹ BÜTÇE TAHM‹N‹

01 Personel Giderleri 3.849.257.000 4.314.125.000 454.868.000 12.08 4.605.705.300 4.782.942.050

1 Memurlar 3.061.500.000 3.392.205.000 330.705.000 10.80 3.641.042.100 3.782.678.550

2 Sözleflmeli Personel 4.587.000 2.760.000 -1.827.000 -39.83 2.962.450 3.077.650

3 ‹flçiler 689.420.000 790.160.000 100.740.000 14.61 823.238.000 853.337.000

4 Geçici Personel 2.000.000 2.000.000 0 0.00 2.146.700 2.230.200

5 Di¤er Personel 91.750.000 127.000.000 35.250.000 38.42 138.316.050 141.618.650

02 Sosyal Güvenlik Kurumlar›na Devlet Primi Giderleri 590.475.000 681.104.000 90.629.000 15.35 822.184.100 844.935.300

1 Memurlar 460.000.000 515.750.000 55.750.000 12.12 649.001.600 674.247.650

2 Sözleflmeli Personel 2.233.000 354.000 -1.879.000 -84.15 568.750 590.850

3 ‹flçiler 122.000.000 143.000.000 21.000.000 17.21 149.000.000 155.000.000

4 Geçici Personel 42.000 0 -42.000 -100 0 0

5 Di¤er Personel 6.200.000 22.000.000 15.800.000 254.84 23.613.750 15.098.800

03 Mal ve Hizmet Al›m Giderleri 6.189.475.000 6.572.475.000 383.000.000 6.19 6.716.700.000 6.985.379.000

2 Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Al›mlar› 5.271.709.760 5.644.973.138 373.263.378 7.08 5.900.420.147 6.137.276.954

3 Yolluklar 144.092.930 149.918.339 5.825.409 4.04 158.422.943 162.679.881

4 Görev Giderleri 17.950.430 17.611.365 -339.065 -1.89 18.403.871 19.140.024

5 Hizmet Alanlar› 300.516.465 309.822.924 9.306.459 3.10 323.764.942 338.718.538

6 Temsil ve Tan›tma Giderleri 4.217.580 4.898.826 681.246 16.15 4.976.917 5.175.993

7 Menkul Mal Al›m, Bak›m ve Onar›m Giderleri 105.020.310 112.511.157 7.490.847 7.13 117.484.400 122.183.780

8 Gayrimenkul Mal Bak›m ve Onar›m Giderleri 103.492.525 90.264.251 -13.228.274 -12.78 93.376.780 96.271.850

9 Tedavi ve Cenaze Giderleri 242.475.000 242.475.000 0 0.00 101.850.000 105.935.000

05 Cari Transferler 342.360.000 298.929.000 -43.431.000 -12.69 312.380.805 324.876.035

2 Hazine Yard›mlar› 267.600.000 224.737.000 -42.863.000 -16.02 234.850.164 244.244.171

3 Kar Amac› Gütmeyen Kurulufllara Yap›lan Transferler 50.000 50.000 0 0.00 52.250 54.340

4 Hane Halk›na Yap›lan Transferler 10.710.000 10.697.000 -13.000 -0.12 11.178.367 11.625.499

5 Yurtd›fl›na Yap›lan Transferler 64.000.000 63.445.000 -555.000 -0.87 86.300.024 68.952.025

04 Sermaye Giderleri 5.500.000 10.900.000 5.400.000 98.18 5.551.000 5.488.000

1 Mamul Mal Al›mlar› 5.500.000 6.000.000 500.000 9.09 5.261.000 5.270.000

7 Gayrimenkul Büyük Onar›m Giderleri 0 4.500.000 4.500.000 100.00 290.000 218.000

9 Di¤er Sermaye Giderleri 0 400.000 400.000 100.00 0 0

Toplam 10.977.067.000 11.877.533.000 900.456.000 8.20 12.462.521.205 12.943.620.385

Kaynak: Milli Savunma Bakanl›¤›

80

TABLO 3: 2004 YILI ASKER MAAfiLARI

UNVAN/DERECE DRC GRV YER‹ NET MAAfi

Genel Kurmay Baflkan› 1/4 5.465,95

Kara Kuv. Komutan› 1/4 4.256,22

Deniz Kuv. Komutan› 1/4 4.256,22

Hava Kuv. Komutan› 1/4 4.611.03

Orgeneral 1/4 K 3.902,79

Korgeneral 1/4 K 3.370,51

Korgeneral 1/4 P 3.971,46

Korgeneral 1/4 D 3.262,97

Tümgeneral 1/4 K 3.123,03

Tümgeneral 1/4 P 3.818,63

Tümgeneral 1/4 D 3.110,14

Tümgeneral 1/4 T 3.096,02

Tu¤general 1/4 K 2.924,94

Tu¤general 1/4 P 3.696,27

Tu¤general 1/4 D 2.987,79

Tu¤general 1/4 H-BfiK 3.529,14

Tu¤general 1/4 T 2.892,08

K›demli Albay 1/4 K 2.554,00

K›demli Albay 1/4 P 3.363,21

K›demli Albay 1/4 H-ÜYE 2.824,80

K›demli Albay 1/4 T 2.459,14

Albay 1/4 K 2.316,69

Albay 1/4 P 3.201,63

Albay 1/4 D 2.493,14

Albay 1/4 H 2.806,66

Albay 1/4 T 2.213,05

Yarbay 1/1 K 1.974,97

Yarbay 1/1 P 2.878,85

Yarbay 1/1 D 2.165,06

Yarbay 1/1 H-3 YIL 2.340,30

Yarbay 1/1 T 1.884,36

TABLO 3: 2004 YILI ASKER MAAfiLARI

UNVAN/DERECE DRC GRV YER‹ NET MAAfi

K›demli Binbafl› 2/1 K 1.567,48

K›demli Binbafl› 2/1 P 2.425,92

K›demli Binbafl› 2/1 D 1.748,11

K›demli Binbafl› 2/1 H 1.892,43

K›demli Binbafl› 2/1 T 1.465,75

Binbafl› 3/1 K 1.492,46

Binbafl› 3/1 P 2.335,75

Binbafl› 3/1 D 1.677,62

Binbafl› 3/1 H 1.586,82

Binbafl› 3/1 T 1.386,22

K›demli Yüzbafl› 4/1 K 1.350,47

K›demli Yüzbafl› 4/1 P 2.178,61

K›demli Yüzbafl› 4/1 D 1.555,70

K›demli Yüzbafl› 4/1 H 1.509,06

K›demli Yüzbafl› 4/1 T 1.330,11

Yüzbafl› 5/1 K 1.295,37

81

Tablo 4:

SSM’in kuruldu¤u 1985 y›l›ndan 2001 y›l›na kadar yurt d›fl› haz›r al›m projelerinin da¤›l›m›

Sistemler Adet Milyon $ % ($)

Kara Araçlar› Projeleri 2 94.4 3%

Hava Araçlar› Projeleri 11 2296.4 85%

Elektronik Sistem Projeleri 3 18.18 1%

Deniz Araçlar› Projeleri 3 300.29 11%

Toplam 19 2709.3 100.0(

Kaynak: Alper Köse – SSM uzman›. Bu tablo, SSM’nin 10-11 Aral›k 2002 y›l›nda Ankara’da düzenledi¤i Savunma Sanayiinde Stratejik ‹liflkiler Sempozyumu Tebli¤ Kitab›’ndan al›nm›flt›r

SSM’nin 1985 y›l›nda kuruluflundan 2001 y›l›na kadar tedarik modellerinin ana sistem projelerine göreda¤›l›m› (Milyon $)Modeller/Sistemler Hava Kara Deniz Elektronik Toplam

Yurtiçi Gelifltirme ve Üretim 63.9 166.76 115.5 72.6 418.76

Ortak Gelifltirme ve Yurtiçi Üretimi 94.7 603.4 0 190.4 888.5

Korsorsiyum 1500 0 0 0 1500

Lisansl› Üretim 0 125.8 0 431 556.8

Yurtiçi Üretim 1379.8 1117.1 625 8.2 3130.1

Ortak Yat›r›m fiirketinde Üretim 530 1,670 0 828.5 3028.5

Yurt d›fl› Haz›r Al›m 2296.4 94.4 300.29 18.18 2709.3

Toplam 5864.8 3777.46 1040.79 1548.88 12231.93

% 47 31 9 13(

Kaynak: Alper Köse

SSM’nin 1985 y›l›nda kuruluflundan 2001 y›l›na kadar tedarik modellerinin ana sistem projelerine göreda¤›l›m›Modeller/Sistemler Hava Kara Deniz Elektronik Toplam

Yurtiçi Gelifltirme ve Üretim 2 2 4 6 14

Ortak Gelifltirme ve Yurtiçi Üretim 1 2 0 1 4

Konsorsiyum 1 0 0 0 1

Lisansl› Üretim 0 5 0 3 8

Yurtiçi Üretim 7 2 1 1 11

Ortak Yat›r›m fiirketinde Üretim 1 2 0 3 6

Yurt d›fl› Haz›r Al›m 11 2 3 3 19

Toplam 23 15 8 17 63

% 37 24 13 27

Kaynak: Alper Köse, SSM 2002 Tebli¤ Kitab›

Arka Plan

‹ç güvenlik sektörü, genel ve özel kolluk olmaküzere ikili bir yap› göstermektedir. Genel kolluk‘polis,’ ‘jandarma’ ve ‘sahil güvenlik’ olmak üze-re üç resmi ‘kolluk’ (law enforcement) kurumun-dan oluflmaktad›r. Bunlardan ilki olan polis tefl-kilat› ‹ngiltere ve Fransa gibi Avrupa ülkelerin-de Sanayi Devrimi’nin sonucu olarak kurulan‘modern polis’ teflkilatlar›n›n Osmanl› döne-minde Türkiye’ye yans›mas› olarak 1845 y›l›ndakurulmufltur.1 ‹ç güvenlik sektörünü oluflturanüç kurumdan ikisi olan jandarma ve sahil gü-venlik teflkilatlar›, askerî nitelikli kurumlarolup, bir taraftan Türk Silahl› Kuvvetleri yap›-lanmas› içinde yer al›rken, di¤er yandan görev-leri bak›m›ndan ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› ola-rak çal›flmaktad›rlar. Polis teflkilat› ise EmniyetGenel Müdürlü¤ü yap›lanmas›yla ‹çiflleri Ba-kanl›¤›n›n çat›s› alt›nda yer almaktad›r. Buradade¤inilen üç ayr› genel kollu¤un d›fl›nda 10.06.2005 tarihinde yasalaflan 5188 say›l› Özel Güven-lik Hizmetlerine Dair Kanun ile Özel Güvenlikteflkilatlar›n›n kurulabilmesinin yolu aç›lm›flt›r.

Türk mülki idari sistemi ve onun ‘kolluk’ birim-leri olan polis ve jandarma teflkilatlar›n›n gerekkurumsal yap›lanmalar› ve gerekse ifllevlerininbelirlenmesinde Frans›z mülki idari sistemi ve içgüvenlik sisteminin etkileri görülmektedir. Bumodele göre ‘flehir’ olarak tan›mlanan yerleflimbirimleri polisin görev alan›na girmekteyken,bunun d›fl›nda kalan köy ve k›rsal alan, jandarma

teflkilat›n›n görev alan›na girmektedir. AncakSanayi Devrimi sonras› Avrupa’da ortaya ç›kanbu yap›lanma ve görev bölümünün son y›llardabirçok Avrupa ülkesinde gerçekleflen reformlarsonucunda gerek kurumsal yap›lanma ve gereksehizmet niteli¤i aç›s›ndan bir evrim süreci geçire-rek de¤iflime u¤rad›¤› da görülmektedir.

1829 y›l›nda Londra’da kurulan ve modern poli-sin bafllang›c› olarak kabul edilen Londra Metro-politan Polisi her ne kadar askerî nitelikten uzakve sivil otoritenin denetiminde bir iç güvenlikteflkilat› olarak kurulmuflsa da ‹ngiliz polisininça¤dafl anlamda demokratikleflmesi ve kamu ‘hiz-meti’ yaklafl›m›n› benimsemesi ancak 1990’l› y›l-larda gerçekleflmifltir. Bu durum k›ta Avrupa’s›-n›n di¤er ülkelerinde de benzer flekilde gerçeklefl-mifl olup, modern polis teflkilatlar›n›n giderek da-ha fazla demokratikleflmesi ve sivil denetime aç›l-mas› halen devam etmekte olan bir süreçtir.

Kurumsal yap›lanma

Merkezi bir yap›lanmaya sahip olan Türk mülkiidari sisteminin içinde yer alan polis teflkilat› dado¤al olarak bu merkezi yap›lanman›n bir parça-s›d›r. Ancak, Bat›l› merkezi yönetim modelleriy-le k›yasland›¤›nda, merkezi olman›n daha da ile-risinde bir “afl›r› merkezi” yap›lanmadan söz et-mek gerekmektedir. Öte yandan, Türk polis tefl-kilat› ilk bak›flta ABD’nin merkezi yap›lanmayasahip federal güvenlik kurumlar›n› an›msatsada, ulusal düzeydeki kolluk teflkilatlar›n›n (polis,jandarma ve sahil güvenlik) d›fl›nda ve alt›ndahiçbir yerel kolluk kurumu bulunmad›¤›ndanmerkezi federal kurum yap›lanmas›ndan çokfarkl›d›r. Kurum yap›lanmas› ‘merkez’ ve ‘taflra’

82

POL‹S

‹brahim Cerrah*

* Doç. Dr., Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü Müdürü

1 Polis teflkilat›ndan bir y›l sonra 16 fiubat 1846 tarihinde kurulan Zaptiye Müfliriyeti

Jandarma teflkilat›n›n bafllang›c› olarak kabul edenler de olmakla beraber, Jandarman›n

kolluk hizmeti üreten askerî bir örgüt olarak 1839 y›l›nda kuruldu¤u kabul edilmektedir.

Bkz. Jandarma Genel Komutanl›¤›, Jandarma Genel Komutanl›¤› Tarihi (Ankara, 2002).

olmak üzere iki kategoriye ayr›l›r. Merkezde Em-niyet Genel Müdürlü¤ü olarak ‹çiflleri Bakanl›¤›çat›s› alt›nda olan polis teflkilat›, taflrada il ve ilçeyönetim yap›lanmas› içinde vali ve kaymakamla-ra ba¤l› olarak çal›fl›r. ‹l ve ilçelerin güvenlik veesenli¤inden birinci derecede sorumlu olanlar,kolluk birimleri olmay›p, mülki idari amirleri-dir. Yürürlükteki mevzuat ve uygulamaya görepolis teflkilat›n›n merkezi ve yerel yap›lanmas›,mülki idari sistemin bir parças› olarak ve ‘sivilotoritenin emri ve denetiminde’ görev yapan birkolluk kurumudur. Polisin il düzeyindeki sivilamiri valiler, ilçe düzeyinde ise kaymakamlard›r.

Personel Yap›s›

Türk polis teflkilat›n›n çal›flanlar›, ‘silahl› ve üni-formal›’ personeli içeren ‘Emniyet HizmetleriS›n›f›’ (EHS) ve ‘sivil’ personel olmak üzere ikigenel kategoriye ayr›lmaktad›r.

Emniyet Hizmetleri S›n›f› d›fl›nda kalan ve a¤›r-l›kl› olarak ‘yard›mc› hizmetli’ ve ‘genel idarihizmetli’ kadrosunun teflkil etti¤i tüm sivil per-sonelin (17.715) üniformal› personel say›s›na(175.058) oran› ise yüzde 11 civar›nda olup, görevtan›mlamas› ve say›lar› ise flöyledir:

Güvenlik hizmetlerinde görev yapan üniforma-l› kad›n personel say›s›n›n erkek personele oran›,rütbelere göre da¤›l›m› ve yükselme flanslar› veyine teflkilat içinde görev yapan sivil personelinrütbeli personele oran› ve bunlar›n etkili ko-numlarda olup olmad›klar› demokratik polislikiçin önemli say›lan kriterler aras›ndad›r. Yuka-r›daki rakamlar, bu standartlar da göz önüne al›-narak analiz edilebilir.

Ancak Türkiye’de iç güvenlik personelinin say›-lar› ve her birinin hizmet etti¤i vatandafl say›s›(iç güvenlik personeli) gibi konular analiz edil-di¤inde, ayn› hizmeti gören ve her ikisi de tama-men askerî birer kurum olan Jandarma ve SahilGüvenlik Komutanl›klar›n›n personelinin de burakam›n içine dahil edilmesi gerekir.

Jandarma personeli say›s›n›n 280 bin dolay›ndaoldu¤u bilinmektedir. Ancak, gayri resmi ra-kamlara göre bu say›n›n 300 binin üzerinde ol-du¤u da ileri sürülmektedir. Mevcut Jandarmapersonelinin yüzde 80’i profesyonel meslekmensubu olmay›p zorunlu askerlik hizmetiniyerine getiren erlerden oluflmaktad›r. Yine resmirakamlara göre say›lar› 2200 olan Sahil Güven-lik personelinin ço¤unlu¤u, t›pk› Jandarmadaoldu¤u gibi, zorunlu askerî hizmetini yapan er-lerden oluflmaktad›r.

Yukar›daki rakamlardan sadece polis say›s›(175.000) esas al›nd›¤›nda ilk olarak, yaklafl›k 382kifliye 1 polis düfltü¤ü görülmektedir. Ancak, bu

83

2 Bu tabloda yer alan polis say›s› ve ülke genel nüfus say›s›ndaki küsuratlar kald›r›larak

rakamlar yuvarlanm›flt›r.

EMN‹YET H‹ZMETLER‹ SINIFI VE S‹V‹L PERSONEL SAYISI TOPLAMI

EMN‹YET H‹ZMETLER‹ SINIFI S‹V‹L PERSONEL TOPLAM

175.058 17.715 192.773

EMN‹YET TEfiK‹LATI S‹V‹L PERSONEL‹N‹NGÖREV N‹TEL‹KLER‹

Akademik kadro (ö¤retim üyeleri) 123

E¤itim ö¤retim hizmetleri 90

Sa¤l›k hizmetleri 343

Genel idari hizmetler 3466

Teknik hizmetler 243

Yard›mc› hizmetli 12.215

‹flçi 1235

Sivil Personel Toplam›: 17.715

KOLLUK PERSONEL‹N‹N TOPLAM SAYISI VE ÜLKE NÜFUSUNA ORANI

Polis2 175.000

Jandarma 280.000

Sahil güvenlik 2.200

Toplam kolluk mensubu 457.200

Türkiye’nin toplam nüfusu 67.000.000

Bir kolluk mensubuna düflen vatandafl say›s› 146 vatandafla 1 kolluk(polis ve asker)

say›ya iç güvenlik hizmeti (polislik) üreten aske-rî kurumlar olan Jandarma (280.000) ve SahilGüvenlik teflkilatlar›n›n personelinin (2200) deilave edilmesi durumunda bu say› 146 kifliye 1 içgüvenlik görevlisi olarak de¤iflebilmektedir.3

Yukarda toplamlar› verilen sivil ve askerî kolluksay›s› (457.200) toplam› ülke nüfusuna(67.000.000) bölündü¤ünde 146 kifliye bir kollukmensubu düflmektedir. Her ne kadar ilk bak›fltabu rakam Avrupa ülkelerindeki ortalamalaragöre çok yüksek gibi görünse de, kentsel alandagörev yapan polis say›s› (175.000) kent nüfusuna(44.000.000) bölündü¤ünde 251 kifliye 1 polisdüflmektedir. Ülkenin toplam nüfusunun yüzde66’s›n› oluflturan 44 milyon insan›n kentlerdeyaflad›¤› düflünülerek bu insan say›s› polis say›s›-na bölündü¤ünde, kentlerde görev yapan polissay›s›n›n k›rsal alan kolluk gücü olan jandarma-ya göre çok yetersiz oldu¤u görülmektedir. Bunailave olarak kent nüfusunun yo¤unlu¤u, kent-lerde ifllenen suçlar›n çoklu¤u ve k›rsal nüfusunbüyük bir k›sm›n›n e¤itim, ifl ve seyahat amaçl›olarak kentlerle ba¤lant›l› oldu¤u ve günün bü-yük bir k›sm›n› kent alanlar› içinde geçirdi¤i he-sap edildi¤inde polisin ifl yükünün a¤›rl›¤› vemevcut polis say›s›n›n yetersizli¤i daha aç›k birflekilde ortaya ç›kmaktad›r.

Jandarma personelinin görev alan› olan k›rsalalanda yaflayan nüfus ise 23 milyon olup bu daülke toplam nüfusunun yüzde 34’ünü olufltur-maktad›r. Toplam mensuplar› 282.200 civar›ndaolan askerî güvenlik personelinin (Jandarma) sa-y›s› görev alan› olan k›rsal nüfusa (23.000.000)bölündü¤ünde 81 kifliye bir asker (Jandarma)personeli düflmektedir.

Emniyet Hizmetleri S›n›f› (EHS) kategorisindeçal›flan toplam mensubu 175.500 olan polis teflki-lat› içindeki kad›n say›s› 9500’dür. Bu say›n›n er-kek personele oran› yüzde 5.4 civar›ndad›r. Ka-d›n personel say›s›nda her ne kadar son y›llardabir art›fl görülse de bu rakam›n erkek personeleoranla yüzdesi oldukça düflüktür. Kad›n personelsay›s›n›n 9017’si rütbesiz polis memurudur. Enüst rütbe olan 1. s›n›f emniyet müdürü rütbesin-de sadece bir kad›n bulunmaktad›r. Polis me-murlar› say›s›n›n d›fl›nda kalan ve her rütbedefarkl› say›larda olan rütbeli kad›n personel say›-s›n›n toplam› ise 518’dir.

Teflkilatta kad›n görevli say›s›n›n azl›¤› sadece‘cinsiyet ayr›m›’ aç›s›ndan de¤erlendirilmemek-tedir. Polislerin görev yapt›¤› mekânlarda, üni-formal› veya sivil bayan personelin kurum kül-türüne ve bu mekânlardaki ifl ortam›na olumluetkileri de bulunmaktad›r. Öte yandan, polislikgörevleri d›fl›nda kalan hizmetlerde gerekli say›-da sivil personel istihdam edilmesi, bir yandanüniformal› personelin daha etkin ve verimli is-tihdam edilmesi aç›s›ndan gerekli iken, öte yan-dan polisin bulundu¤u mekânlar› vatandafllaraç›s›ndan daha rahat edilebilen ortamlara dönüfl-türecektir. Polisin faaliyet gösterdi¤i mekanlardaifli olan vatandafllar›n oralarda toplumsal yap›n›ndo¤al bir yans›mas› olarak makul say›da ‘erkek-kad›n’ ve ‘sivil ve resmi’ personeli beraberce çal›-fl›yor görmeleri polis mekânlar›n› halka dahaaç›k ve ulafl›labilir mekanlara dönüfltürecektir.

Merkez Teflkilat›n›n Yap›lanmas›

(Emniyet Genel Müdürlü¤ü)

Emniyet Genel Müdürlü¤ü olarak adland›r›lanmerkez teflkilat›, ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l›d›r.

84

3 Bir kolluk mensubunun (polis, jandarma ve sahil güvenlik personeli) kaç vatandafla

hizmet etti¤inin hesaplanmas›nda Devlet ‹statistik Enstitüsü kay›tlar›nda yer alan 2000

y›l› nüfus say›m›n›n sonucu olan 67. 853. 315 esas al›nm›flt›r.

KOLLUK (POL‹S VE ASKER) MENSUPLARININTOPLAM SAYISI VE NÜFUSA DA⁄ILIMI

POL‹S H‹ZMET ETT‹⁄‹ NÜFUS NÜFUSASAYISI NÜFUS ORANI DÜfiEN KOLLUK

175.000 44 milyon % 66 251 vatandafla 1 polis

JANDARMA H‹ZMET ETT‹⁄‹ NÜFUS NÜFUSASAYISI NÜFUS ORANI DÜfiEN ASKER

280.000 23 milyon % 34 82 vatandafla 1 asker

TÜRK POL‹S TEfiK‹LATININ EHS PERSONEL‹N‹NC‹NS‹YETE GÖRE DA⁄ILIMI

EHS EHS (EKEK PERSONEL-TÜM RÜTBELER) (BAYAN PERSONEL-TÜM RÜTBELER)

165.524 9534

Emniyet Genel Müdürü, genelde sivil kökenlibürokrat olan valiler aras›ndan atan›r. Askerîmüdahaleler sonras›nda asker kökenli genelmüdürler atand›¤› gibi, son y›llarda baz› poliskökenli valilerin emniyet genel müdürü oldu¤uda görülmüfltür. Emniyet Genel Müdürü üçlükararname ile, ‹çiflleri Bakan›n teklifi, Baflbaka-

n›n önerisi ve Cumhurbaflkan›n›n onay› ile ata-n›r. Görev süresi, önceden belirlenmifl bir zamandilimiyle s›n›rl› de¤ildir.

Emniyet Genel Müdürlü¤ünün merkez yap›lan-mas›ndaki hizmetler, Daire Baflkanl›klar› bün-yesinde yürütülür. Daire Baflkanlar› taraf›ndanyürütülen hizmetler befl (5) genel müdür yar-d›mc›s› arac›l›¤› ile Emniyet Genel Müdürüneba¤l›d›r. Her Genel Müdür Yard›mc›s› belli say›-da Daire Baflkanl›¤›n›n hizmetlerinden sorum-ludur. fiema 1’de isimleri yer alan daire baflkan-l›klar› kendi içlerinde flubeler ve bürolardanoluflmaktad›r (flube ve büro isimleri flemada gös-terilmemifltir). Merkez teflkilat› sürekli olarakbüyümekte olup, yap›s›nda zaman zaman de¤i-fliklikler yap›larak baz› yeni daireler kuruldu¤ugibi, birkaç dairenin tek isim alt›nda birlefltiril-di¤i de görülmektedir.

Taflra Teflkilat›n›n Yap›lanmas›

(‹l Emniyet Müdürlükleri)

Yönetim yap›lanmas› aç›s›ndan Türkiye 81 ilebölünmüfltür. Her il kendi içinde ilçe, belde, köyve mahalle olarak alt yerleflim birimlerine sa-hiptir. Merkezi yönetimin ildeki temsilcisi vali,ilçedeki temsilcisi ise valilere ba¤l› olarak görevyapan kaymakamlard›r. Vali ve kaymakamlarmerkezi siyasi yönetim (hükûmet) taraf›ndan veCumhurbaflkan›n›n onay› ile atan›rlar. Merkeziyönetimin ildeki atanm›fl temsilcileri olan vali-ler, iller ve bu illere ba¤l› ilçelerdeki tüm kamuhizmet kurumlar›n› ‘izlemek’ ve ‘denetlemek-ten’ sorumludurlar.

Mülki idari sistemin bir parças› olan ve polis gi-bi bir iç güvenlik birimi ifllevi gören Jandarmateflkilat›n›n da t›pk› polis gibi vali ve kayma-kamlar›n emir ve denetimi alt›nda olmalar› ge-rekmektedir. Ancak, daha sonraki bölümlerdede görülece¤i gibi askerî bir kurum olan Jandar-ma ve Sahil Güvenlik teflkilatlar›n›n tam olaraksivil otoritenin emri alt›nda olmad›¤› görül-mektedir. Sivil otoritenin emrinde olma ifade-siyle burada ‘disiplin,’ ‘sicil’ ve ‘atama’ gibi konu-larda sivil otoritenin yetkili olmas› kast edil-mektedir. Öte yandan, demokratik yönetimlerde

85

fiEMA 1: EMN‹YET GENELMÜDÜRLÜ⁄ÜNÜN KURUM fiEMASI

*APK (Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon)

Afla¤›da isimleri yaz›l› olan daire baflkanl›klar› 5 Genel Müdür Yard›mc›l›¤›arac›l›¤› ile Emniyet Genel Müdürlü¤ü makam›na ba¤l›d›r.

EGM Teflkilat› bünyesinde yer alan daire baflkanl›klar›:

Ana Komuta ve Kontrol Merkezi Dairesi, Arfliv Dokümantasyon Dairesi, Asa-yifl Dairesi, Bilgi ‹fllem Dairesi, D›fl ‹liflkiler Dairesi, E¤itim Dairesi, GüvenlikDairesi, Haberleflme Dairesi, Havac›l›k Dairesi, ‹dari ve Mali ‹fller Dairesi, ‹k-mal ve Bak›m Dairesi, ‹nflaat Emlak Dairesi, ‹nterpol Dairesi, Kaçakç›l›k veOrganize Suçlarla Mücadele Dairesi, Koruma Dairesi, Kriminal Polis Labora-tuarlar› Dairesi, Personel Dairesi, Sa¤l›k ‹flleri Dairesi, Sivil Savunma Uz-manl›¤› Sosyal Hizmetler Dairesi, Strateji Gelifltirme Dairesi, Terörle Müca-dele Harekât Dairesi, Trafik E¤itim ve Araflt›rma Dairesi, Trafik Planlama veDestek Dairesi, Trafik Uygulama ve Denetleme Dairesi, Yabanc›lar Hudut ‹l-tica Dairesi ve Trafik Araflt›rma Merkezi Müdürlü¤ü.

önemli bir unsur olan seçilmifl yerel yönetimle-rin (belediye baflkanlar›) Türkiye’deki güvenlikhizmetleri üzerinde herhangi bir resmi yetki veetkisi bulunmamaktad›r. Türk polis teflkilat›n›nyap›lanmas›n› ça¤dafl yönetimlerin iç güvenlikhizmetlerinden ay›ran en belirgin özeliklerin-den birisi de budur.

Emniyet Genel Müdürlü¤ünün taflradaki (il veilçe) kurumsal uzant›lar› il ve ilçe emniyet mü-dürlükleridir. Ankara, ‹stanbul ve ‹zmir gibi

özel statülü iller d›fl›nda kalan di¤er il ve ilçemüdürlükleri standart bir kurumsal yap›lanma-ya sahiptir. (fiema 2) Ancak, il ve ilçelerin nüfu-suna ba¤lant›l› olarak gerek personel say›s› vegerekse kurumsal yap›lanmas› aç›s›ndan baz›küçük farkl›l›klar da görülebilir. Merkez ve tafl-ra teflkilatlar› aras›ndaki en belirgin farkl›l›k,merkezde daire baflkanl›¤› fleklinde kurumsal-laflm›fl olan hizmetlerin illerde bir alt birim olanflube müdürlü¤ü, ilçelerde ise büro amirliklerifleklinde yap›lanm›fl olmas›d›r.

Polis E¤itimi

Türk polis e¤itimi ‘meslek öncesi’ ve ‘meslek içi’olmak üzere iki genel çerçeve etraf›nda flekillen-mektedir. Meslek içi e¤itimler E¤itim DairesiBaflkanl›¤›n›n koordinasyonunda verilmektedir.Bu daire, Polis Akademisi yap›lanmas›n›n d›fl›n-da olup Emniyet Genel Müdürlü¤üne ba¤l›d›r.Bunun d›fl›nda baz› daire baflkanl›klar›n›n bün-yelerinde meslek içi düzeyinde uzmanl›k e¤itimiveren Türkiye Uluslararas› Kaçakç›l›k ve Orga-nize Suçlarla Mücadele Akademisi (Turkish In-

ternational Academy Against Drugs and Organi-

zed Crime - TADOC) ve Suç Araflt›rma ve Sorufl-turma E¤itim Merkezi (SASEM) gibi e¤itim ku-rumlar› da bulunmaktad›r.

Teflkilat›n ihtiyac› olan ‘memur,’ ‘amir’ ve ‘üstdüzey yöneticilerine’ yönelik meslek öncesi e¤i-timler ise Polis Akademisi flemsiyesi alt›nda yeralan üç ayr› kurumsal yap›lanma alt›nda veril-mektedir. Bunlar, memurlar için 2 y›ll›k PolisMeslek Yüksek Okullar›, amirler için 4 y›ll›kGüvenlik Bilimleri Fakültesi ve üst düzey polisyöneticileri için yüksek lisans ve doktora e¤itimiveren Güvenlik Bilimleri Enstitüsüdür. Yukar›-daki üç ayr› e¤itim kurumsal yap›lanmas›n›bünyesinde bulunduran Polis Akademisi (fiema3), 25.04.2001 tarihli ve 4652 say›l› Kanun’la ge-tirilen en son düzenlemeye göre, üniversite dü-zeyinde bir Yüksek Ö¤retim Kurumuna dönüfl-müfltür. Polis Akademisi Baflkan› rektör düze-yinde bir yöneticidir.

86

fiEMA 2: ‹L EMN‹YET MÜDÜRLÜ⁄Ü KURUM fiEMASI

Bir ildeki il emniyet müdür yard›mc›lar›n›n say›s› her ilin nüfus yo¤unlu¤u-

na göre de¤iflebilmektedir. Afla¤›da adlar› yaz›l› olan flube müdürlükleri em-

niyet müdür yard›mc›lar› arac›l›¤›yla il müdürüne ba¤l›d›rlar.

‹l Emniyet Müdürlü¤ü bünyesinde yer alan flube müdürlükleri:

Genel Denetleme ve Disiplin, ‹stihbarat, ‹nterpol, Asayifl, Güvenlik, Terörle

Mücadele, Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele, Çevik Kuvvet, Olay Ye-

ri ‹nceleme ve Kimlik Tespit, ‹kmal, Evrak Arfliv, Muhabere, Elektronik, Em-

niyet Komuta Kontrol Merkezi, Koruma, Sosyal Hizmetler, Trafik Tescil, Tra-

fik Denetleme, Bölge Trafik Denetleme, Ruhsat Tebligat ‹fllemleri, Turizm,

Foto-Film, Pasaport, Yabanc›lar, Hassas Bölgeleri Koruma, Özel Güvenlik,

Çocuk, Ulaflt›rma, Bütçe, Hukuk ‹flleri ve Soruflturma, Bas›n Protokol ve

Halkla ‹liflkiler, Personel, E¤itim, Bilgi ‹fllem, ‹nflaat Emlak, Esenbo¤a Hava-

alan› Koruma, Deniz Liman›, Krefl ve Gündüz Bak›mevi, Bölge Hava Ulaflt›r-

ma ve Bölge Polis Poliklini¤i.

fiEMA 3: POL‹S AKADEM‹S‹ GENEL KURUMSAL YAPILANMA fiEMASI

Ülke genelinde halen e¤itim vermekte olan 24Polis Meslek Yüksek Okulu bulunmaktad›r. Ö¤-renciler, her y›l yap›lan üniversite seçme s›na-v›nda ald›klar› puana göre baflvurabilen lise me-zunu bay ve bayan adaylar aras›ndan seçilmekte-dir. Halen bu okullarda yaklafl›k 13 bin ö¤rencie¤itim almaktad›r. Bu okullarda 2 y›l süreli ola-rak temel polis e¤itimi verilmekte ve mezunlarpolis memuru olarak göreve bafllamaktad›rlar.E¤itim, a¤›rl›kl› olarak hukuk dersleri, meslekidersleri (polis bilimleri), polis eti¤i, bilgisayar,yabanc› dil, davran›fl bilimleri ve halkla iliflkilergibi sosyal içerikli derslerden oluflmaktad›r.

2456 say›l› Kanun’a göre 2001 y›l›nda kurulmuflolan Güvenlik Bilimleri Fakültesi ise 4 y›ll›k yük-sek okul düzeyinde e¤itim veren bir Polis YüksekÖ¤retim Kurumudur. Bologna süreci ba¤lam›ndayeniden yap›land›r›lan Fakülte e¤itimi 2005-2006 e¤itim ö¤retim y›l›nda dönemlik ders siste-mine geçmifl ve yap›lan kredilendirme sistemiyleAvrupa’daki di¤er sivil ve polis yüksek ö¤retimkurumalar›yla eflde¤er bir statüye kavuflturul-mufltur. Dört y›ll›k teorik, pratik ve staj e¤itimiald›ktan sonra mezun olan ö¤renciler komiseryard›mc›s› aday› olarak göreve atanmaktad›rlar.

2001 y›l›ndaki yasal düzenlemeyle kurulan Gü-venlik Bilimleri Enstitüsü iç güvenlik alanlar›n-da yüksek lisans ve doktora yapmak isteyen, bafl-ta teflkilat mensuplar› olmak üzere, resmi ve siviltüm adaylara aç›k bir yüksek ö¤retim kurumu-dur. Halen üç anabilim dal› yap›lanmas› alt›ndadört ayr› yüksek lisans program› yürütülmekteolan Güvenlik Bilimleri Enstitüsünün müdürüsivil bir akademisyendir. Enstitü, yüksek lisansprogramlar› d›fl›nda son befl y›ld›r emniyet teflki-

lat›n›n orta (Emniyet Amiri) ve üst düzey (Em-niyet Müdür Yard›mc›lar›) yönetici adaylar›na,terfi e¤itimleri vermektedir.

Türk polis teflkilat›n›n meslek içi e¤itimleri Em-niyet Genel Müdürlü¤üne ba¤l› olarak hizmetveren E¤itim Dairesi Baflkanl›¤› taraf›ndan yürü-tülmektedir. E¤itim Dairesi Baflkanl›¤›, ihtiyaçduyulan alanlarda ve iletilen talepler do¤rultu-sunda meslek içi e¤itim programlar› düzenle-mektedir. Teflkilat›n son y›llarda oluflan polis me-muru aç›¤›n› kapatmak için 2005 y›l›nda yap›lan06.05.2005 tarihli ve 5336 say›l› bir yasal düzenle-meyle dört y›ll›k üniversite mezunu adaylar ara-s›ndan 6 ayl›k bir meslek öncesi e¤itimle polismemuru al›nma yoluna gidilmifltir. Halen e¤itimvermekte olan 5 Polis E¤itim Merkezinde yakla-fl›k 2000 ö¤renci e¤itim görmektedir.

Son olarak, 1938 y›l›nda kurulan Polis Koleji(Ankara), lise düzeyinde yat›l› e¤itim veren birkurumdur. Halen Ankara ve Bursa olmak üzereiki flehirde e¤itim vermekte olan Polis Kolejleri,Polis Akademisi ve E¤itim Dairesi gibi do¤rudanEmniyet Genel Müdürlü¤üne ba¤l›d›r. AnadoluLisesi (Fen Lisesi) düzeyinde e¤itim veren poliskoleji mezunlar› Polis Akademisine s›navs›z ola-rak al›nmaktad›r. Yine Polis Koleji mezunlar›n-dan teflkilat›n ihtiyac› olan alanlarda sivil üni-versitelere girenler, Fakülte Yüksek Okul (FYÖ)sistemi alt›nda bu okullarda okutulmakta ve me-zun olduklar›nda e¤itim ald›klar› alan do¤rultu-sunda teflkilat içinde istihdam edilmektedirler.

87

D‹⁄ER MESLEK ‹Ç‹ E⁄‹T‹M KURUMLARITADOC ve SASEM

E¤itim Dairesi taraf›ndan sa¤lanan meslek içi kurslar daha çok genel mes-lek içi e¤itim ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yönelik olmaktad›r. Bir de teflkilat›n,‹stihbarat, Asayifl ve Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele gibi dairele-rin personeline yönelik uzmanl›k bilgi ve becerisi gerektiren meslek içikurslara ihtiyaç duyulmaktad›r. Bu daireler bünyesinde, gerek ö¤retim kad-rosu ve ö¤renci seçim ve kat›l›m›, gerekse e¤itim kalitesi aç›s›ndan ulusalve uluslararas› düzeyde e¤itim verilmektedir.

Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Dairesi Baflkanl›¤› bünyesindekurulmufl olan Türkiye Uluslararas› Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Müca-dele Akademisi (TADOC) ve Asayifl Dairesi Baflkanl›¤› bünyesinde yer alanSuç Araflt›rma ve Soruflturma E¤itim (SASEM) flube müdürlü¤ü bu kurumla-r›n en aktif olanlar›ndand›r.

Polis teflkilat›n›n, e¤itim sisteminde son y›llardagerçeklefltirdi¤i aç›l›mlardan sonra, baz› aç›lar-dan Avrupa polis sistemlerinden daha önde ol-du¤u da görülmektedir. Polis e¤itim sistemi Po-lis Akademisi çat›s› alt›nda bir üniversite yap›-lanmas›na kavuflturulmufl ve Polis Akademisibünyesinde lisans e¤itimi veren bir fakülte (Gü-venlik Bilimleri Fakültesi) ve bilimsel araflt›rmayapan ve yüksek lisans ve doktora e¤itimi verenbir Güvenlik Bilimleri Enstitüsü oluflturulmufl-tur. Almanya, ‹spanya ve ‹ngiltere gibi Baz› Av-rupa ülkelerinin polis teflkilatlar› benzer bir e¤i-tim yap›lanmas›n› hedeflemifl olmakla beraberbu henüz gerçeklefltirilememifltir. Bu e¤itimle-rin kalitesinde, Polis Akademisinin 1990’l› y›l-larda polislik alan›nda Avrupa ülkelerinde (‹n-giltere) yüksek lisans ve doktora e¤itimi alan si-vil akademik kadrosunun önemli katk›lar› ol-mufltur. Yüksek lisans ve doktora yapmak içind›fl ülkelere gönderilen teflkilat›n üniformal›mensuplar›n›n ça¤dafl geliflmeleri özümseyerekteflkilat›n uygulamalar›na kazand›rma çabas›içinde olduklar› görülmektedir. Ancak, yurtiçinde ve yurt d›fl›nda e¤itim gören çok say›dakialt ve orta düzey emniyet personelinin teflkilat›nicra makamlar›n› henüz yeteri kadar etkileyebil-dikleri söylenemez.

Polis Teflkilat›nda Reform

‹ç güvenlik hizmetlerinin zihinsel reformu/mo-dernizasyonu, ‘fleffafl›k,’ ‘hesap verebilirlik’ ve‘sivil denetim ve gözetim’ olarak s›ralanabilir.Kamu hizmet kurumlar›n›n hizmetlerinin ma-liyeti ve nitelikleri hakk›nda hesap vermeleri ge-reken kurum ve kurulufllara aç›k olmalar›n›nyan› s›ra toplumu bilgilendirmeleri ‘fleffafl›k’(transparency) olarak tan›mlanmaktad›r. Ku-rumsallaflm›fl hesap verebilirlik denilince ise ak-la ilk gelen sivil otoritenin yasama organ› arac›-l›¤›yla güvenlik hizmetleriyle ilgili yasal mevzu-at› haz›rlamas›d›r. Sivil denetim, en genel an-lamda, iki düzeyde uygulan›r. Birincisi ulusaldüzeyde meclis ve hükûmet taraf›ndan yürütü-len ‘yasama denetimi,’ di¤eri ise merkezi hükû-met taraf›ndan yerel düzeyde verilen kamu hiz-

metlerini yürütmeleri için atanan sivil mülkiidari amirler (vali ve kaymakamlar) taraf›ndanyap›lan ‘gözetim ve denetimdir’.

Türk polis teflkilat›nda sivil denetim ve gözetimmekanizmalar›n›n izleri kurulufl tarihine kadaruzanmaktad›r. 1846 y›l›nda kurulan ZaptiyeMeclisinin baflkan› d›fl›ndaki alt› üyesi siviller-den oluflmaktad›r.4 Polislikte sivil ve hatta de-mokratik bir kat›l›m olarak tan›mlanabilecekolan bu yap›lanman›n günümüzde bir benzeribulunmamaktad›r. Türk polis teflkilat›, aradangeçen bunca y›la ra¤men, sistematik bir kurum-sal sivil kat›l›m ve denetim mekanizmas› geliflti-rememifltir. Gerek ulusal düzeyde ve gerekse ye-rel düzeyde güvenlik politika ve uygulamalar›sadece atanm›fl mülki idari amirler ve polis yö-neticileri taraf›ndan yürütülmekte ve denetlen-mektedir. En iyimser yaklafl›mla bir kurum içidenetim say›labilecek olan mülki idari amirlerin(vali ve kaymakam) denetiminin demokratik birdenetim olarak görülmesi mümkün olmad›¤›gibi, bir iç denetim mekanizmas› olarak da nekadar etkin ve verimli oldu¤u incelenmesi gere-ken bir konudur.

Emniyet Genel Müdürlülü¤ü bünyesinde yeralan Bas›n Sözcülü¤ü taraf›ndan her haftan›nson ifl günü (Cuma) tüm yaz›l› ve görsel medyaunsurlar›na aç›k bir ortamda bilgilendirme ya-p›lmaktad›r. 2003 y›l›nda bafllay›p halen devametmekte olan bu haftal›k aç›klamalarda iç gü-venlik alan›yla ilgili, o hafta içinde olan önemliolaylar, varsa sorun ve krizler veya rutin geliflme,yenilik ve faaliyetler hakk›nda medya arac›l›¤›y-la kamuya bilgi verilmektedir. Emniyet GenelMüdürü taraf›ndan belirlenen bir üst düzey po-lis müdür taraf›ndan verilen bu bilgiler bir türfleffafl›k uygulamas› olarak de¤erlendirilebilir.

‹ngiltere ve Fransa gibi Bat› Avrupa ülkelerinde‘Ba¤›ms›z Polis fiikayet Otoritesi’ (Independent

Police Complaint Authority) ad› alt›nda oluflturu-lan yap›lanmalar sadece polis de¤il, iç güvenlikhizmeti üreten jandarma ve benzeri tüm güven-lik birimlerinin uygulamalar›n› denetleyen birsivil gözetim mekanizmas›d›r. Örne¤in, 2000 y›-l›nda Fransa’da oluflturulan Ulusal Etik ve Gü-

88

4 Ali Birinci, “Türk Emniyet Teflkilat›nda ‹lkler,” Polis Bilimleri Dergisi 1(3) (1999).

venlik Komisyonu (The National Comission of De-

ontology and Security - CNDS) baflta polis ve jan-darma olmak üzere Fransa topraklar›nda güven-lik hizmeti üreten tüm kurumlar üzerinde sivilbir denetim mekanizmas› fonksiyonu görmek-tedir. ‹dari yap›lanmas› ve güvenlik hizmetleriFrans›z modeline göre flekillenmifl olan Türkiyeiçin de benzer bir Ba¤›ms›z Polis fiikayet Otori-tesi oluflturulmas›n›n bir gereklilik oldu¤u gö-rülmektedir.


2005 y›l› içerisinde polislik alan›nda yürütülenbaz› önemli projeler ve polislik uygulamalar›

89

5 ‹çiflleri Bakanl›¤› ve Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (United Nations

Development Programme-UNDP) Araflt›rma Projesi: “Asayiflin Sa¤lanmas› ve Yasalar›n

Uygulanmas›n›n Sivil Denetim Alt›na Al›nmas›na Yönelik Haz›rl›k Yard›m› (Preparatory

Assistance for Civilian Control of Security and Law Enforcement)”, (yay›mlanmam›fl

makale, 2005).

POL‹STE fiEFFAFLIK

Güvenlik birimleri fleffafl›¤a en fazla direnen hizmet kurumlar› aras›ndad›r. Gü-

venlik hizmetlerinin do¤as›n›n ‘gizlilik’ gerektirdi¤i düflüncesiyle uzun y›llar

sistematik bir bilgilendirme olmam›flt›r. Gizlilik güvenlik hizmetleri için gerek-

li ve önemli bir unsurdur. Gizlilik güvenlik uygulamalar›n›n operasyonel baflar›-

s› kadar, bireysel hak ve özgürlüklerin korunmas› aç›s›ndan da gereklidir. An-

cak gizlilik bir kural de¤il istisnad›r. Demokratik toplumlarda güvenlik hizmet-

leri hakk›nda halka sistematik olarak bilgi verilmektedir. Her y›l sonunda ya-

y›mlanan y›ll›k faaliyet raporlar›nda hizmetin toplam maliyeti, bu harcamalar›n

kifli bafl›na düflen pay› ve bunun geçmifl y›llarla karfl›laflt›r›lmas› yap›lmaktad›r.

Vatandafllar, böylelikle, kendileri için üretilen hizmetin kalitesiyle, bu maliyete

üretilen hizmetin geçen y›llara göre daha pahal› olup olmad›¤›n› da karfl›laflt›r-

ma f›rsat› bulacaklard›r. Güvenlik hizmetlerinde fleffafl›k ilkesinin uygulanma-

s› ayn› zamanda sa¤l›kl› bir denetim fonksiyonu da görecektir. Örne¤in, suçla

mücadeledeki rakamsal veriler güvenlik hizmetlerinin bu kaynaklar› nas›l kul-

land›¤› konusunda oldu¤u kadar baflar›l› olup olmad›klar› konusunda da iyi bir

kriterdir.

Ayr›ca, güvenlik teflkilatlar› taraf›ndan ‘göz alt›na’ al›nan ve ‘tutuklanan’ san›k-

lar›n göz alt› ve tutukluluk flartlar›n›n, fleffafl›¤›n bir gere¤i olarak izlenmesi de

önemli bir kriterdir. Yine bu san›klardan yarg› önüne ç›kar›lanlar ile yarg›lan-

madan serbest b›rak›lanlar aras›ndaki oran da, hizmetin kalitesi konusunda

önemli bir kriterdir.

Afla¤›da belirtilen alanlarla ilgili do¤ru bilgilerin kamuoyu ile paylafl›lmas› iç

güvenlik hizmetlerinin gere¤i olan gizlili¤i ihlal etmeyece¤i gibi, bu kurumlara

kamuoyu deste¤i ve meflruiyet kazand›rarak daha etkin ve verimli olmalar›n› da

sa¤layacakt›r.

• Hizmet politikalar›,

• Personel say›s›,

• Kaynaklar›n nerelere kullan›ld›¤›,

• Suçla ilgili bilgiler,

• ‹fllenen suç say›s›,

• Yarg›ya intikal eden suçlar,

• Mahkûmiyetle sonuçlanan soruflturmalar,

• Faili meçhuller,

• Suçla mücadele projeleri,

• Hedefler,

• Polisin suç ve suçlularla mücadelede y›ll›k baflar› oranlar› (suçlar› önleme ve

ayd›nlatma),

• Polisin sundu¤u güvenlik hizmetlerinden halk (müflteri) memnuniyeti,

• Suç çeflidi ve oranlar›n›n bölge ve kentlere göre da¤›l›m›,

Bu ve benzeri operasyonel gizlilik de¤eri tafl›mayan bilgiler ulusal ve yerel dü-

zeyde yay›mlanacak y›ll›k faaliyet raporlar›nda yer alabilece¤i gibi, internet or-

tam›nda her vatandafl›n ulafl›m›na da sunulabilir.

S‹V‹L GÖZET‹M VE DENET‹MDE SORUNLAR

Gerek TESEV bünyesinde yürütülen Güvenlik Sektörü Çal›flma ve ‹zleme Gru-

bu’nun yapt›¤› çal›flmalar gerekse ‹çiflleri Bakanl›¤› ve Birleflmifl Milletler

Kalk›nma Program› (UNDP) taraf›ndan gerçeklefltirilen “Asayiflin Sa¤lan-

mas› ve Yasalar›n Uygulanmas›n›n Sivil Denetim Alt›nda Olmas›na Yönelik

Haz›rl›k Yard›m› ”5 projesinde, Türk iç güvenlik sektörünün ulusal ve yerel

düzeyde ‘sivil gözetim ve denetimi’ konusunda baz› sorunlar›n varl›¤› tespit

edilmifltir.

Merkezi hükûmetin atad›¤› vali ve kaymakamlar taraf›ndan kolluk kuvvetle-

ri üzerinde yürütülen denetimin, sivil bir nitelikte olsa bile, demokratik ol-

mad›¤› aç›kt›r. Oysa, güvenlik hizmetleri bu hizmetin al›c›s› olan vatandafl

ad›na seçilmifl yöneticiler veya kurumsallaflm›fl sivil unsurlar yani sivil top-

lum kurulufllar› (STK) taraf›ndan ‘izlenmelidir’. Bu alandaki tecrübeler, res-

mi ‘sivil denetim’ mekanizmalar›yla koordineli bir flekilde STK’larca yürütü-

len sivil ‘gözetimin’ daha sa¤l›kl› bir denetim oldu¤u yönündedir. Sivil göze-

tim mekanizmalar› her ne kadar sivil denetim mekanizmalar› gibi yasal da-

yanaktan ve yapt›r›mdan yoksun gibi görünse de, yasal yapt›r›m› olan sivil

denetim mekanizmalar›n› harekete geçirmede oldukça etkindirler.

aç›s›ndan tart›fl›lan ve dönüm noktas› olarak de-¤erlendirilebilecek olaylardan baz›lar› afla¤›dasunulmufltur.

Güvenlik sektöründe demokratikleflme kapsa-m›nda 2005 y›l› içerisinde afla¤›daki iki proje yü-rütülmüfltür.

• Güvenlik Sektöründe Demokratik Aç›-l›mlar Çal›flma ve ‹zleme Grubu (TESEV):TESEV bünyesinde Kas›m-2004 tarihindeoluflturulan Güvenlik Sektörü ‹zleme Grubutaraf›ndan yürütülen çal›flmalar a¤›rl›kl› ola-rak güvenlik hizmetlerinin ulusal (Parla-menter) düzeydeki ‘sivil gözetim ve denetimi’üzerinde yo¤unlaflm›flt›r.

• ‹çiflleri Bakanl›¤› ve Birleflmifl MilletlerKalk›nma Program› Projesi (‹B veUNDP): ‹çiflleri Bakanl›¤› ve UNDP ortakl›-¤›nda yürütülen “Asayiflin Sa¤lanmas› ve Ya-salar›n Uygulanmas›n›n Sivil Denetim Alt›n-da Olmas›na Yönelik Haz›rl›k Yard›m›” ko-nulu alan araflt›rmas› ise TESEV projesindenfarkl›l›k göstererek, a¤›rl›kl› olarak güvenlikhizmetlerinin yerel düzeydeki ‘sivil gözetimve denetimi’ sorununa odaklanm›flt›r.

Sivil Otoritenin Üstünlü¤ü Sorunu: Diyarbak›r

Valisi ve Emniyet Müdürü olay›

Mülki idari amirlerin iç güvenlik teflkilat› üstdüzey yöneticileri üzerindeki denetim sorunu-nun varl›¤›, 2005 y›l› içerisinde Diyarbak›r Em-niyet Müdürünün Vali emrinde çal›flmakta gös-terdi¤i uyum sorununun medyaya yans›mas›ylabelirginleflti. Diyarbak›r Valisi Efkan Ala’n›nemri alt›nda görev yapmada uyum sorunu göste-ren Emniyet Müdürü Orhan Okur’un fiubat2005 tarihinde bu uyumsuzlu¤a ba¤l› olarak gö-revinden al›nmas›yla sonuçland›. Bu olay Birlefl-mifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP) çer-çevesinde yürütülen mülki idari amirlerin gü-venlik birimleri üzerindeki denetim sisteminingözden geçirilmesinin gere¤ini bir kez daha or-taya ç›kard›. Çünkü bu olay, güvenlik birimleriher ne kadar yasalara göre valilerin emir ve de-netimi alt›nda olsa da, valilerin güvenlik birim-

leri üzerindeki yetkilerini tam olarak kullanma-ya kalkt›klar›nda ortaya ç›kan direnme ve so-runlar› aç›¤a ç›karmas› aç›s›ndan önemlidir. Di-yarbak›r Valisi ile emri alt›nda olan EmniyetMüdürü aras›nda yaflanan ve medyada da yeralan sorunun detaylar› bilinmemekle beraber biruyum sorunu olarak tan›mlanabilir.

Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve

idari polis’-‘adli polis’ tart›flmalar›

2005 y›l›na damgas›n› vuran en önemli tart›fl-malardan birisi de Ceza Muhakemesi Kanu-nu’nda yap›lan baz› de¤iflikliklerle beraber yeni-den gündeme getirilen ‘adli polis’-‘idari polis’ so-runu olmufltur. Ulusal ve yerel düzeyde, ‹çiflleriBakanl›¤›n›n kurumsal çat›s› alt›nda yer alan içgüvenlik teflkilatlar›n›n (polis ve jandarma) te-mel görevleri ‘idari’ ve ‘adli’ olmak üzere iki ge-nel bafll›k alt›nda toplanmaktad›r.

• ‘‹dari’ görev, güvenlik teflkilat› mensuplar›-n›n kendi üstlerinin ve mülki idari amirleri-nin gözetim ve denetiminde yürüttükleri suçöncesi ve genelde suçu önlemeye yönelik gü-venlik hizmetleridir.

• ‘Adli’ görev ise konusu suç teflkil eden bir fiilsonras› polisin savc›n›n gözetim ve deneti-minde yürüttü¤ü güvenlik hizmetleridir.

Bu konudaki tart›flmalar, Adalet Bakanl›¤›n›nadli görevleri yerine getiren polislerin tamamenve sadece Cumhuriyet Savc›lar›n›n emrinde ol-mas›n› istemesiyle bafllad›. ‹çiflleri Bakanl›¤› veEmniyet Genel Müdürlü¤ü ise, Bat›l› ülkelerdede oldu¤u gibi, ‘idari polis’ ve ‘adli polis’ ayr›m›-n›n kurumsal bir ayr›m olmamas› gerekti¤ini,polislik hizmetinin, ifllevsel (fonksiyonel) bir ay-r›ma ba¤l› olarak, bir tek kurumsal yap›lanmaalt›nda yürütülmesi gereken bir hizmet oldu¤utezini savundu. ‹çiflleri Bakanl›¤›na göre, adligörev ve idari görev iç içe geçen kavramlar oldu-¤undan bu kavramlar›n ayr›m›n›n net olarakyap›lmas› mümkün de¤ildir. Örne¤in, devriyegörevi s›ras›nda ‘idari polis’ görevi yerine getirenbir polis ekibinin, bir suçla karfl›laflt›¤›nda ‘adlipolis’ yetkilerini kullanmas› gerekmektedir. Do-

90

lay›s›yla, ayr› adli görev gören bir ekip kurulma-s› halinde, devriye ekibi bu tip adli olaylara mü-dahale edemeyecektir. Ayr›ca, Bat›l› ülkelerdekiuygulamalar göstermifltir ki, adli görev yapanpolis idari olaylara, idari görev yapan polis de ad-li olaylara müdahale etmemifl, bu da, polise olangüveni sarsm›flt›r.

Sonuçta, yeni CMK’da, ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n tezikabul görmüfl, adli kolluk, idari kolluk ayr›m›kurumsal olarak de¤il fonksiyonel bir ayr›molarak kalmaya devam etmifltir. Buna göre, polisadli bir görev görürken adli polis, idari görev gö-rürken idari polis olarak adland›r›lacak, yapt›¤›görevin niteli¤ine göre de, Cumhuriyet Savc›s›veya mülki amirden emir ve talimat alacakt›r.Bununla beraber, uygulamada, savc›lar›n emir-lerinde çal›flan kiflileri bilmeleri bak›m›ndan,her il ve ilçede adli görev görmek için tahsis edi-len polis birimleri ve sorumlu adli kolluk amir-leri Cumhuriyet Savc›l›¤›na bildirilecektir.

Yeni Terörle Mücadele Kanunu (TMK)

2005 y›l›n›n ikinci yar›s›nda bafllay›p y›l sonunakadar gündemde kalan ve yasal bir düzenlemey-le sonuçlanmayan di¤er bir konu da (yeni) birTerörle Mücadele Kanunu (TMK) tart›flmalar›olmufltur. 11 Eylül 2001 tarihindeki Dünya Tica-ret Merkezi sald›r›lar›n›n yaratt›¤› dalga ile ya-p›lan de¤ifliklikler etkili bir biçimde halen yü-rürlükte olmalar›na ve ortaya yeni bir durum daç›kmamas›na ra¤men, 2005 y›l› boyunca, özel-likle TSK’n›n üst düzey mensuplar› taraf›ndan,yürürlükteki terörle mücadele yasas›n›n yeterliolmad›¤› ve yeni bir düzenlemeye gerek oldu¤us›kl›kla vurgulanm›flt›r. fiehirleflmifl yerleflim bi-rimlerindeki terörle mücadele sorununun görevalan›na giren polis teflkilat› ise bu konuda asker-ler kadar ›srarc› olmam›flt›r.

Halbuki, 1991 tarihinde yasalaflan 3713 say›l› Te-rörle Mücadele Kanunu üzerinde, AB hukukuile uyum çerçevesinde 30.07.2003 tarihinde baz›önemli de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Bu de¤ifliklik-ler ba¤lam›nda, TMK’n›n 1. maddesinde yap›lande¤ifliklik ile bir örgütün terör örgütü say›labil-mesi için “cebir ve fliddeti” bir yöntem olarak

kullanmas› flart› aranm›flt›r. Bu de¤iflikli¤in te-mel sebebi Anayasa’da yap›lan de¤ifliklikler çer-çevesinde ifade özgürlü¤ünün s›n›rlar›n› genifl-letmek, herhangi bir düflüncenin kamu düzeniiçin mevcut veya yak›n tehlike do¤urmad›¤›müddetçe serbestçe aç›klan›p tart›fl›lmas›na im-kan tan›makt›r.

Yine ayn› düflüncenin bir yans›mas› olarak, ayn›tarihte, TMK’n›n 8. maddesinde düzenlenen‘devletin bölünmez bütünlü¤ü aleyhine propa-ganda yapmak’ TMK’dan ç›kar›lm›fl, TMK mad-de 7/2’deki, terör örgütlerinin salt propaganda-s›n›n yap›lmas› suç olmaktan ç›kar›lm›fl, propa-gandan›n cebir ve fliddete baflvurmay› teflvik ede-cek flekilde yap›lmas› suç haline getirilmifltir.

Ancak bu de¤ifliklikler, Türk hukukunda, “cebirve fliddet” içermeyen her eylemin cezas›z kalaca-¤› anlam› tafl›mamaktad›r. Eylemin niteli¤inegöre, eskiden TMK içinde mütalaa edilen baz›eylemler, flimdi TCK’da yer alan kamu bar›fl›nakarfl› suçlar olarak kategorize edilebilir. Buradadüzenlenen özellikle, TCK 213, 214, 215, 216, 217ve 220. maddelerinde yer alan (suç iflleme¤e tah-rik, suçu ve suçluyu övme, halk› kin ve düflman-l›¤a tahrik ve afla¤›lama, kanunlara uymamayatahrik ve suç ifllemek amac›yla örgüt kurma)suçlar› TMK’dan do¤an bofllu¤u doldurmak içinkullan›lacakt›r. Fakat, haz›rlanmas› düflünülenyeni yasada terörün tarifi tekrar de¤ifltirilmekistenmekte, cebir ve fliddet suçun unsuru olmak-tan ç›kar›larak, her türlü örgütlenme terör ola-rak alg›lanmak istenmektedir.

Ayr›ca, Güneydo¤u’da 30 Temmuz 2002 tarihin-de kald›r›lan ola¤anüstü hal uygulamas›na ben-zer bir durumu hem ülke geneline yayacak hemde süreklilik kazand›racak yeni bir düzenlemeyegidilmesi endifleleri dile getirilmifltir. Güvenlikbirimlerinin sivil otoriteler taraf›ndan denetlen-mesinde zaten ciddi sorunlar›n görüldü¤ü bir sis-temde, terörle mücadelede kolluk kuvvetlerineçok daha fazla yetkiler vermenin terör sorununuçözmekten çok, artt›raca¤› endifleleri duyulmak-tad›r. Bölgede uzun y›llar ola¤anüstü yetkilerleteröre karfl› mücadele edilmesine ra¤men soru-

91

nun çözülememesi, aksine daha da kökleflmesi,terör sorununun giderek artan askerî ve polisiyeönlemler yerine daha baflka yöntemlerle alt edil-mesi gere¤ini ortaya koymaktad›r.

Kuvvet Kullan›m›

2005 y›l›nda da iç güvenlik hizmetlerinde enfazla tart›fl›lan konulardan birisi kuvvet kullan›-m› olmufltur. Kuvvet kullan›m› genel hatlar›ylaiki kategoride ele al›nabilir. Bunlardan ilki, kit-le eylemlerinde görev yapan Çevik Kuvvet bi-rimlerinde görev yapan polislerin ‘emir-komu-ta’ iliflkisi içinde kulland›klar› ve genelde ‘ölüm-cül olmayan kuvvet’ (non-lethal force) uygulama-lar›d›r. Di¤eri ise, güvenlik görevlilerinin girmiflolduklar› silahl› çat›flmalarda kulland›klar›‘ölümcül kuvvet’ (lethal force) uygulamalar›d›r.

Toplant› ve gösteri yürüyüflleri konusunda Tür-kiye’de yaflanan as›l sorun bu hakk›n kullan›m›-na izin verilmesinden çok, bu hakk›n kullan›m›s›ras›nda yaflanan kuvvet kullanma uygulamala-r›d›r. 6 Mart 2005 tarihinde, 8 Mart Kad›nlarGünü dolay›s›yla ‹stanbul’da yap›lan gösteriler-de polisin kad›n göstericilere karfl› kuvvet kulla-n›m›, bu ba¤lamda çok elefltiri alm›flt›r. Kurumiçinde yürütülen soruflturma sonunda olaya ka-r›flan memurlara disiplin cezas› verilmifltir. Ayn›zamanda adli yarg›ya da intikal eden olayda yar-g›lama süreci halen devam etmektedir. Bu olayayönelik elefltirilerin çok yo¤un olmas›nda o gün-lerde ülkeyi ziyaret etmekte olan bir AB heyeti-nin bulunmas› ve yine o tarihlerin Türkiye-ABiliflkileri aç›s›ndan kritik olmas›n›n katk›s› oldu-¤u düflünülebilir. Bu olaya yönelik elefltiriler,teflkilat taraf›ndan toptan reddedilmek yerine,teflkilat›n profesyonelli¤ini ve e¤itim düzeyiniyükseltmek aç›s›ndan bir araç ve f›rsat olarakgörülebilirdi. Bu tür olaylardan ders al›narakbenzer olaylar›n tekrar yaflanmas›n›n önüne ge-çilmesi polis e¤itimlerinde kullan›lan bir yön-tem olmakla beraber, bu sorunun kökten çözü-müne yönelik sistematik bir çal›flman›n oldu¤ugözlemlenmemifltir. Bu durumda söz konusuolaydaki polis uygulamalar›ndan bir ders al›n›p

al›nmad›¤› gelecekteki Çevik Kuvvet polisli¤iuygulamalar›nda görülebilecektir.

Bireysel olaylarda kuvvet kullan›m›,

21 Kas›m 2004, K›z›ltepe (Mardin) olay›

Güvenlik birimleri zaman zaman flehir merkez-lerinde terör ba¤lant›l› operasyonlar yürütmek-te ve ‘ölümcül kuvvet’ (lethal force) kullanmakdurumunda kalmaktad›rlar. 21 Kas›m 2004 tari-hinde Mardin’in K›z›ltepe ilçesinde bir eve yap›-lan operasyonda bir baba ve resmi kay›tlara göreyafl› 12 olan ancak biyolojik yafl›n›n daha yüksekolabilece¤i iddia edilen o¤lunun çat›flmada po-lisler taraf›ndan öldürülmesi, bu ba¤lamda çokelefltirilen bir olay olmufltur.

Medyada bu olaya yönelik yer alan elefltirilerde,polisin böyle bir durumda kuvvet kullanmas›n›nyasall›¤› ve bu konuda yeteri kadar e¤itimli olupolmad›¤› tart›fl›lmam›fl, daha çok bu olayda silahkullanan güvenlik görevlileri olmak üzere olay-da rol alan bireylerin kiflisel hata ve sorumlulu-¤u sorgulanm›flt›r. Oysa güvenlik personelininbu olaylardaki bireysel hata ve sorumlulu¤ununyan› s›ra kendilerine bu tür operasyonlar ile ilgi-li yeterli bir e¤itim verilip verilmedi¤i de tart›fl›-labilirdi.

Polis-Jandarma ikilemi:

9 Kas›m 2005, fiemdinli (Hakkari) olay›

9 Kas›m 2005 tarihinde Hakkari’nin fiemdinliilçesinde bir kitabevine at›lan bir bomba olay›nasivil bir arac› kullanan iki Jandarma astsubay›-n›n kar›flt›¤› iddia edildi. Bu olay zihinlere Su-surluk olay› olarak geçen devlet ve mafya iliflki-lerini ça¤r›flt›rd›. Halen yarg› aflamas›nda olanolay birkaç aç›dan önem tafl›maktad›r.

‹lk sorun, mülki idari amirlerin kolluk kuvvet-leri üzerinde yeteri kadar bir denetim yap›p ya-pamad›klar›d›r. Olay üzerine oluflturulanTBMM fiemdinli Araflt›rma Komisyonuna bilgiveren Hakkari Valisi ve fiemdinli Kaymakam›,olaya ad› kar›flan iki jandarma astsubay›n›n ilçe-

92

de yapt›klar› istihbarat çal›flmas› hakk›nda bilgi-lerinin olmad›¤›n› belirtmifllerdir.

‹kinci sorun, görev alan› flehir s›n›rlar› d›fl›ndakalan yerleflim birimleri ve k›rsal bölgeler olarakbelirlenmifl olan jandarma teflkilat›n›n, bu yasa-ya6 ra¤men flehir merkezlerinde (mülki idariamirlerin izni olmaks›z›n) görev yap›p yapama-yaca¤›d›r. ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n 13.01.2005 tari-hinde yay›mlad›¤› “Kolluk Birimleri Aras›nda ‹flBirli¤i ve Koordinasyon” konulu genelgeyle po-lis ve jandarma teflkilatlar›n›n yasal görev s›n›r-lar›na riayet etmeleri konusunda uyar›lm›fl ol-mas›na ra¤men bu olay›n yaflanmas›, jandarmateflkilat›n›n yasal görev alan›na riayet etmesi so-rununu bir kez daha gündeme getirmifltir.

Suçla Mücadelede Toplum Deste¤i:

Toplum Destekli Polislik

Avrupa Birli¤ine uyum süreci çerçevesinde,2005 y›l›nda, “Türk Polis Teflkilat›n›n Sorumlu-luk, Verimlilik ve Etkinli¤inin Güçlendirilme-si” konulu efllefltirme projelerinden birinin altbilefleni olarak bir “Toplum Destekli Polislik(community policing)” projesi bafllat›lm›flt›r. Ko-

ordinatörlü¤ünü, Avrupa Birli¤i ad›na ‹span-ya’n›n üstlendi¤i bu projenin yap›land›rma süre-ci 24 ay olarak belirlenmifltir. Proje, Türk polisteflkilat›n›n mevcut yap›lanmas›n› Avrupa Birli-¤i standartlar›yla efllefltirmesi ad›na önemli birf›rsat olarak görülmektedir.

Projenin iki temel amac› vard›r: polis yönetimi-ne ve yönetim kültürüne modern yönetim araç-lar›n› kazand›rarak, polis teflkilat›nca yürütülenhizmetlerin etkinlik ve verimli¤inin en üst dü-zeye ç›kart›lmas›n› sa¤lamak ve Avrupa Birli¤iülkelerinin en iyi polis uygulamalar›ndan esin-lenerek, Türk polis teflkilat›nca yürütülen hiz-met alanlar› ve e¤itim sisteminin standartlar›-n›n iyilefltirilmesine yönelik geliflim ve de¤iflimisa¤lamak.

Proje, Türk polis teflkilat›nca halka sunulan hiz-metlerin iyilefltirilmesi amac›na yönelik olarak,teflkilat›n toplumun tüm kesimleriyle iflbirli¤iyapmas›n› ve halk›n güvenlik hizmetinden hofl-nutlu¤unu artt›rmas›n› hedeflemektedir. ‹ngil-tere ve ‹spanya polis hizmet yap›lanmalar› göz-lenerek yap›land›r›lmaya çal›fl›lan proje kapsa-m›nda, özellikle müflteri (halk) memnuniyeti önplanda tutulmakta, bunun yan›nda “d›fl müflteri-nin memnun edilmesi için iç müflterinin dememnun edilmesi gerekir” felsefesinden hare-ketle, polis teflkilat›n›n çal›flma saatleri ve flartla-r›n›n iyilefltirilmesi ve hayat standartlar›n›nyükseltilmesi için önemli tedbirlerin al›nmas›da gündeme gelmektedir. Hiçbir Avrupa ülke-sinde haftal›k çal›flma süresi 37.5 saati aflmazken,Türkiye’de çok say›da emniyet mensubu bir gün-de aral›ks›z 12-16 saat çal›flabilmektedir.

Öte yandan, geliflmifl demokratik ülkelerde top-lumun, suç ve suçlulular ile mücadeleye iliflkinpolise verdi¤i destek yüzde 80-90 düzeyinde bu-lunmaktayken, Türkiye’de bu oran yüzde 15-20seviyesindedir. Bu durum suç ve suçlularla mü-cadelede gerek halk›n duyarl›l›¤›n›n, gerekse

93

6 10.03.1983 tarihli ve 2803 say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu Madde 10

için bkz. 12.03.1983 tarihli ve 17985 say›l› Resmi Gazete.

SUÇ VE SUÇLA MÜCADELE ÇALIfiMALARI

Asayifl Dairesi Baflkanl›¤› bünyesinde son 10 y›l› aflk›n bir süredir ülke ge-

nelinde ifllenen asayifl suçlar›n›n istatistikleri toplanmaktad›r. Bu rakamla-

r›n Avrupa ülkelerine göre çok düflük görünmesi, bir yönüyle sevindirici ol-

sa da, bir baflka yönüyle, yukar›da belirtilen nedenlerden dolay› polise ‘bil-

dirmeme’ (unreported) veya bildirilse bile ‘kaydedilememe’ (unrecorded)

gibi nedenlerden kaynakland›¤› için kayg› vericidir. Polis kay›tlar›nda yer

alan suç rakamlar› ile gerçekte ifllendi¤i halde farkl› nedenlerden dolay› ka-

y›tlara girmeyen suç oran› aras›ndaki fark ‘karanl›k suç rakam›’ (dark figu-

re of crime) olarak tan›mlanmaktad›r.

2005 y›l› içerisinde Asayifl Dairesi Baflkanl›¤› bünyesinde kurulmaya baflla-

nan Suç Analiz Merkezi (SAM) projesinin stratejik iç güvenlik politikalar›n›n

üretilmesinde önemli katk›lar› olmas› beklenmektedir. Bu proje ile ülke ge-

nelinden bu merkeze akacak olan güncel bilgiler sayesinde, suçlar›n polisi-

ye ve bilimsel analizleri (suçlar›n meydana geliflinin sosyal, siyasal, psiko-

lojik, ekonomik kaynaklar›) belirlenerek suç ve suçlularla mücadelede

önemli bir aflama kaydedilmifl olacakt›r.

polisle halk aras›ndaki diyalog eksikli¤inin birgöstergesidir. Bu sorunu azaltman›n en önemliyolu teflkilat›n görev ve misyonunun ‘kuvvet’ de-¤il ‘hizmet’ oldu¤u vurgusu baflta emniyet men-suplar›na özümsetilirken bunun ayn› zamandatopluma da sunulmas›d›r.

‹stanbul polis teflkilat›, 2005 y›l›nda gelifltirdi¤iMobil Elektronik Sistem Entegrasyonu (MOBE-SE) olarak tan›mlanan bir proje ile geliflen tek-nolojik iletiflim sistemlerini güvenlik hizmetle-rinde kullanarak topluma daha h›zl›, kaliteli, et-kin ve verimli hizmet sunmay› amaçlamaktad›r.Bilgi sistemiyle desteklenen polis, suçu önlemeve suçlular› yakalama gibi hizmetlere daha h›zl›yönlendirilebilecektir. Özellikle acil ça¤r›larayönelik hizmetlerde zaman›n en az indirilmesiçok önemlidir. Acil ça¤r›y› gerektiren ‘kan kay-b›,’ ‘kalp krizi,’ ‘yüksek tansiyonlu kavga,’ ‘yan-g›n,’ ‘yüksekten düflme,’ ‘trafik kazas›’ ve benzeriolaylarda saniyelerin bile çok önemi vard›r. Kankaybeden bir yaral› için her bir dakika ölüm ris-kini yüzde 35 art›rmakta, kalp krizi geçiren birflahsa müdahalenin bir dakika bile gecikmesiölüm riskini yüzde 25 art›rmakta, bir yang›n›nboyutu her bir dakikada yüzde 25 artarak devametmekte oldu¤undan acil ça¤r› hizmetlerindezaman›n ne kadar önemli oldu¤u aç›kça görül-mektedir.

Sonuç

Polis teflkilat›n›n üniformal› ve silahl› personeli-nin görev tan›mlamas› Emniyet Hizmetleri S›-n›f› (EHS) olarak belirlenmifltir. Ancak, tan›m-lamada aç›kça yer alan ‘hizmet’ (service) vurgu-suna ra¤men, teflkilat daha çok, bir silahl› ‘kuv-vet’ (force) olarak görülmektedir. Teflkilat›n si-lahl› bir kuvvet oldu¤u vurgusunu, emniyet tefl-kilat›n›n üst düzey yöneticilerinin zaman zamanyapt›klar› sözlü ve yaz›l› beyanlarda görmekmümkündür.

Oysa ça¤dafl ve demokratik toplumlar, iç güven-lik görevlerini bir ‘kuvvet’ (force) uygulamas›olarak de¤il bir kamu ‘hizmeti’ (service) olaraktan›mlamakta ve verilen hizmetin üretimi vedenetimi de di¤er kamu hizmetleri için geçerliolan kural ve ilkelere göre yap›lmaktad›r. Ku-rumlar›n ifllevlerinin bir ‘kamu hizmeti’ (public

service) olarak tan›mlanmas› beraberinde gerekkendi içlerinde ve gerekse hizmet ettikleri top-lum ile olan iliflkilerinde baz› somut de¤ifliklik-leri gerektirmektedir. Bunlar›n bafl›nda iç (polis-ler) ve d›fl (vatandafllar) müflterinin ihtiyaç, talepve beklentilerinin göz önünde bulundurulmas›,sorunlar›n çözümünde tek yöntem olarak ‘emirkomuta’ metodunu kullanmak yerine ‘diyalog’ve ‘karfl›l›kl› etkileflim’ yöntemlerinin kullan›l-mas› gelmektedir. K›sacas›, gerek hizmet üretici-

94

SUÇLA MÜCADELEDE TEKNOLOJ‹: ‘MOB‹L ELEKTRON‹K S‹STEM ENTEGRASYONU’ (MOBESE)

‹stanbul polisi taraf›ndan yürütülen ve dünyan›n en büyük güvenlik projeleriaras›nda gösterilen ‘Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu’ (MOBESE) projesitamamland›¤›nda, gerek nüfus yo¤unlu¤u gerekse ekonomik potansiyeli aç›s›n-dan Türkiye’nin en büyük kenti olan ‹stanbul’un güvenli¤i ve toplumun yaflamkalitesine önemli katk› sa¤lamas› beklenmektedir.

MOBESE projesinde yer alan ‘kamera izleme,’ ‘Küresel Yer Belirleme Sistemi(Global Positioning System - GPS) ile araç izleme,’ ‘bilgiye h›zl› ulafl›m,’ ‘kentindijital haritalar› üzerinde adres sorgusu’ yaparak tarifi çok zor olan adreslereh›zl› eriflim imkanlar› öncelikle polisin acil ça¤r› yerlerine h›zl› ulafl›m›n› ve h›z-l› müdahalesini sa¤lamaktad›r. Bu da özellikle insan hayat› için çok önemli olanzaman›n en aza indirgenmesini kolaylaflt›rmaktad›r.

Proje afla¤›da belirtilen konu bafll›klar›n› kapsamaktad›r;

• Kentin kamera sistemleri ile izlenmesi ve gözlenmesi: Bundan iki ayr› yararbeklenmektedir. Topluma, güvenli bir kentte yaflad›klar›n›, suç ve suçlular-

la mücadelede güvenlik görevlilerinin etkin çal›flt›klar›n› hissettirerek yo-¤un psikolojik etki yapan ‘suç korkusunu’ (fear of crime) azaltma ve kame-ra görüfl alan›na giren yerlerde meydana gelen olaylar› gözleyerek en yak›nekibi olay yerine yönlendirerek h›zl› ulafl›m› sa¤lama;

• GPS sistemi ile kentin dijital haritalar› üzerinde polis ekiplerinin konumlar›-n›n belirlenerek izlenmesi ve yönlendirilmesi;

• Polis ekip otolar›n›n mobil iletifliminin sa¤lanmas›;

• 1774 say›l› Kimlik Bildirim Kanunu uygulamas›n›n bilgi sistem alt yap›s›naba¤l› olarak uygulanmas›;

• Suçla mücadele ve bilimsel araflt›rmalar için gerekli olan ‘suç veri tabanla-r›n›n’ oluflturulmas›;

• Kent Co¤rafi Bilgi Sisteminin yap›lmas›.

leri olan kurum personelinin kendi iç iliflkile-rinde ve gerekse hizmetin al›c›s› olan vatandafllailiflkilerinde demokratik ilke ve de¤erlerin esasal›nmas› gerekmektedir. Ça¤dafl toplumlar›n ka-mu hizmet kurumlar›nda olmas› arzu edilen butür demokratik iliflkiler bir seçenek de¤il, gerçekdemokratik yönetimin gere¤idir.

95

Teorik olarak, Jandarma Genel Komutanl›¤›(JGK) emniyet ve asayifl iflleri ve di¤er görev vehizmetlerinin yerine getirilmesi yönünden bar›flzaman›nda fleklen ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› ola-rak görev yapan silahl›, askerî bir güvenlik vekolluk kuvveti iken savafl zaman›nda Türk Si-lahl› Kuvvetleri (TSK) bünyesinde Kara Kuvvet-leri Komutanl›¤›na ba¤l› olarak faaliyet göster-mektedir. Gerçekte ise JGK, TSK’n›n fiilen birparças› olup silahl› kuvvetlerle ilgili görevleri,örgütlenme biçimi, bütçesi, terfi sistemi, perso-

nel e¤itim ve ö¤renim aç›s›ndan GenelkurmayBaflkanl›¤›na ba¤l›d›r.1

Türkiye Cumhuriyeti’nin, Anayasa ile belirlen-mifl olan devlet düzenine, demokratik ve lâik ya-p›s›na ve bölünmez bütünlü¤üne yönelen hertürlü tehdidin bertaraf edilmesinde, “iç tehdit”lemücadele ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n, “d›fl tehdit”ekarfl› savunma ise Genelkurmay Baflkanl›¤› veMillî Savunma Bakanl›¤›n›n sorumlulu¤unda-d›r.2 Ancak, TSK, iç güvenlik konular›na, bir di-zi yasa uyar›nca jandarma yoluyla ve ayr›ca ken-di içinde yay›mlad›¤› genelgelerle de müdahaleetmektedir.

Ancak Avrupa Birli¤ine (AB) üyelik yolunda, as-kerî kesimin demokratik sivil denetiminin sa¤-lanmas› yolunda bir dizi reform gerçeklefltiril-mifl olmas›na karfl›n, iç ve d›fl tehditleri içerenMilli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nin (MGSB) ha-z›rlan›fl›nda askerî görüfller hâlâ a¤›rl›¤›n› koru-maktad›r. Bu gerçekle birlikte afla¤›da s›ralaya-ca¤›m›z di¤er faktörleri de hesaba katt›¤›m›zda,iç tehdidin ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n sorumlulu¤un-da oldu¤u yolundaki yasal hükmün fiiliyatta ge-çerli olmad›¤›n› görmekteyiz.

Asayiflin temini ve iç güvenli¤in sa¤lanmas›nda‹çiflleri Bakanl›¤› bünyesinde kolluk kuvveti ola-rak JGK’n›n yan› s›ra Polis Teflkilat› da bulun-maktad›r. Ola¤an koflullarda ve iç güvenli¤insa¤lanmas›nda bu iki kuvvetin yetersiz kalmas›durumunda valilere, 5442 Say›l› ‹l ‹daresi Kanu-nu’nun 11. maddesine göre askerî kuvvetlerdenyard›m talep etme yetkisi tan›nm›flt›r. Söz konu-su kanuna göre askerî birlikler bu talebi karfl›la-makla mükelleftir.3

96

JANDARMA GENEL KOMUTANLI⁄I


* Gazeteci, Savunma Uzman›.

1 Bkz. <http://www.msb.gov.tr> ; <http://www.tsk.mil.tr>.

2 Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, “Türkiye’nin Milli Güvenlik Güçlerinin ‹ç

Güvenlikte Kullan›lmas›,” Milli Savunma Bakanl›¤› Beyaz Kitap 2000, 4. Bölüm, 3.

K›s›m, <http://www.msb.gov.tr>; Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) taraf›ndan 10

Mart 1983 tarihinde kabul edilen 2803 say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri

Kanunu, 4. madde; ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n 14 fiubat 1985 y›l›nda kabul edilen, 3152 say›l›

Kurulufl Kanunu. Bu kanunda, ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n iç güvenli¤in sa¤lanmas›ndan sorum-

lu oldu¤u belirtilirken, iç tehdit ifadesi yer almamakta ancak Milli Savunma Bakanl›¤›

Beyaz Kitap 2000’de herhangi bir maddeye dayand›r›lmadan “iç tehdit” ifadesi

kullan›lmaktad›r.

3 10 Haziran 1949 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) kabul edilen 5442

say›l› ‹l ‹daresi Kanunu’nun de¤iflikli¤e u¤rayan 11. madde D f›kras› için bkz. 18.06.1949

tarihli Resmi Gazete. (De¤iflik: 29.8.1996 – 4178/1 md.) “Valiler, ilde ç›kabilecek veya

ç›kan olaylar›n, emrindeki kuvvetlerle önlenmesini mümkün görmedikleri veya

önleyemedikleri; ald›klar› tedbirlerin bu kuvvetlerle uygulanmas›n› mümkün görmedik-

leri veya uygulayamad›klar› takdirde, di¤er illerin kolluk kuvvetleriyle bu ifl için tahsis

edilen di¤er kuvvetlerden yararlanmak amac›yla, ‹çiflleri Bakanl›¤›ndan ve gerekirse

Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n veya Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›n›n s›n›r birlikleri dâhil

olmak üzere en yak›n kara, deniz ve hava birlik komutanl›¤›ndan mümkün olan en h›zl›

vas›talar ile müracaat ederek yard›m isterler. Bu durumlarda ihtiyaç duyulan kuvvetlerin

‹çiflleri Bakanl›¤›ndan veya askerî birliklerden veya her iki makamdan talep edilmesi

hususu, yard›m talebinde bulunan vali taraf›ndan takdir edilir. Valinin yapt›¤› yard›m

istemi geciktirilmeksizin yerine getirilir. Acil durumlarda bu istek sonradan yaz›l› flekle

dönüfltürülmek kayd›yla sözlü olarak yap›labilir. Vali taraf›ndan askerî birliklerden

yard›m istenmesi halinde; muhtemel olaylar için istenen askerî kuvvet, valinin görüflü

al›narak olaylara h›zla el koymaya uygun yerde, cereyan eden olaylar için ise olay yerinde

haz›r bulundurulur.” (De¤iflik cümle: 17.6.2003–4897/1 md.) “Olaylar›n niteli¤ine göre

istenen askerî kuvvetin çap›, vali ile koordine edilerek askerî birli¤in komutan›

taraf›ndan, görevde kal›fl süresi, askerî birli¤in komutan› ile koordine edilerek vali

taraf›ndan belirlenir. Askerî kuvvetin müstakilen görevlendirilmesi durumunda; verilen

Ancak Anayasa Mahkemesinin 1996 y›l›nda al-d›¤› bir karara istinaden söz konusu kanunun 11.maddesinin (d) f›kras›nda 2003 y›l›nda de¤iflik-lik yap›larak, askerî birliklerin gittikleri bölgedekalacaklar› süre konusundaki belirsizlik gideril-mifltir. Yasa de¤iflikli¤iyle, emniyet ve asayiflindenetiminin valinin görevi oldu¤u kabul edile-rek, askerî kuvvetlerin say›s› ve kal›fl süresi gibikonularda olaylar›n niteli¤ine göre, söz konusuilin askerî komutan› ile koordineli olarak valitaraf›ndan karar verilece¤ine hükmedilmifltir.4

Ancak bu kanun de¤iflikli¤i de uygulamada vali-nin iç güvenli¤i sa¤lamada yasal yetkisini kul-lanmas›n› sa¤lamaktan çok uzak kalm›flt›r.

Bu duruma ek olarak, TSK ve JGK’n›n kendi içyönetmeliklerinin kanunlar›n üzerinde bir etkigücüne sahip oldu¤u söylenebilir. Örnek olarak2004 y›l›nda patlak veren ve toplumun çeflitli ke-simleri hakk›nda yukar›da an›lan ‹l ‹daresi Ka-nunu’na göre jandarma yoluyla TSK taraf›ndanbilgilerin topland›¤› “Fiflleme Skandal›” gösteri-lebilir. (Ayr›nt›l› bilgi için “Fiflleme Skandal›”bölümüne bak›n›z)

Jandarma’n›n ‹fllevi

Askerî bir örgüt olarak 1839 y›l›nda kurulanJGK’n›n, toplam mevcudu, yüzde 80’i zorunluaskerlik hizmeti yapanlar olmak üzere, resmi ra-kamlara göre 280 bin olup, gayriresmi rakamla-ra göre 300 bini bulmaktad›r. Polis say›s› ise 190bindir. Polis güçleri k›rsal d›fl› alanlarda emniyetve asayifli sa¤lamakla görevlidir. Bar›fl zaman›n-da ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› olan Sahil GüvenlikKomutanl›¤› (SGK) ise deniz s›n›rlar›n›n korun-mas›ndan sorumludur. (Ayr›nt›l› bilgi için ayr›bir bafll›k alt›nda yaz›lan Sahil Güvenlik Komu-tanl›¤› bölümüne bak›n›z.)

JGK’n›n sorumluluk alan›, polis görev sahas› d›-fl›nda olup, bu alanlar il ve ilçe belediye hudutla-r› d›fl›nda kalan (k›rsal bölge) veya polis teflkilat›bulunmayan yerlerdir. JGK’n›n asayifli sa¤la-makla görevli oldu¤u alan Türkiye yüzölçümü-nün yüzde 91’ini kapsamaktad›r. Yaz aylar› d›-fl›nda toplam nüfusun üçte birlik bölümüne (27milyon) asayifl hizmeti verilirken, turizm mevsi-

mi olan yaz aylar›nda bu hizmet, toplam nüfu-sun yaklafl›k yüzde 65’i olan 44 milyona sunul-maktad›r.

JGK’ya iliflkin temel yasa 12 Eylül askerî darbesin-den sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)taraf›ndan 3 Ekim 1983 y›l›nda kabul edilen 2803say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Ka-nunu’dur. Bu kanuna göre, JGK’n›n görevlerimülki, adli, askerî ve di¤er görevler olmak üzeredört ana bafll›k alt›nda toplanmaktad›r.5 JGK’n›nana görevleri aras›nda emniyet ve asayifl ile kamudüzenini sa¤lamak, korumak ve kollamak, ka-çakç›l›¤› men, takip ve tahkik etmek ve suç ifllen-mesini önleyici tedbirleri almak, suçlar›n ifllen-mesini müteakiben suç ve suçlular› ortaya ç›kar-mak, yakalamak, ve suç delilleri ile birlikte adlîmakamlara intikal ettirmek bulunmaktad›r.

Di¤er yandan, JGK’n›n askerî görevleri aras›nda,askerî kanun ve nizamlar›n genel kolluk kuvvet-lerine verdi¤i görevlerle, Genelkurmay Baflkan-l›¤›nca ola¤anüstü hal, s›k›yönetim, seferberlikve savafl halinde verilen görevleri icra etmek deyer almaktad›r.

JGK’n›n, emniyet ve asayifl görevlerinin destek-lenmesi, kaçak haflhafl ve kenevir sahalar›n›n ha-vadan kontrolü, hasta ve yaral›lar›n tahliyesi,arama-kurtarma amac›yla oluflturulan Jandar-ma Hava Birli¤i mevcut olup, Ankara ve Diyar-bak›r’da birer Jandarma Hava Grup Komutanl›-¤›, Van’da da Helikopter Filo Komutanl›¤› bu-lunmaktad›r.

97

görev askerî kuvvet taraf›ndan kendi komutan›n›n sorumlulu¤u alt›nda ve onun emir ve

talimatlar›na göre Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK) ‹ç Hizmet Kanunu’nda belirtilen yetkiler

ile kolluk kuvvetlerinin genel güvenli¤i sa¤lamada sahip oldu¤u yetkiler kullan›larak

yerine getirilir. Güvenlik kuvvetleri ile yard›ma gelen askerî kuvvet aras›nda iflbirli¤i ve

koordinasyon, yard›ma gelen askerî birli¤in komutan›n›n da görüflü al›narak vali

taraf›ndan tespit edilir. Ancak, bu askerî birli¤in belirli görevleri jandarma ya da polis ile

birlikte yapmas› halinde komuta, sevk ve idare askerî birliklerin en k›demli komutan›

taraf›ndan üstlenilir. Birden fazla ili içine alan olaylarda ilgili valilerin iste¤i üzerine ayn›

veya farkl› askerî birlik komutanlar›ndan kuvvet tahsis edilmesi durumunda iller veya

kuvvetler aras›nda iflbirli¤i, koordinasyon, kuvvet kayd›rmas›, emir komuta iliflkileri ve

gerekli görülen di¤er hususlar yukar›da belirtilen hükümler çerçevesinde Genelkurmay

Baflkanl›¤› ile ‹çiflleri Bakanl›¤› taraf›ndan belirlenecek esaslara göre yürütülür. Bu

esaslar›n uygulanmas›nda, iflbirli¤i ve koordinasyon sa¤lamak amac›yla gerekli görülen

hallerde ‹çiflleri Bakan› ilgili valilerden birini geçici olarak görevlendirir.”

4 a.g.e.

5 Bkz. <http://www.tsk.mil.tr>.

Türkiye genelinde 5 bin jandarma personeli deözel bir misyon olarak havaalanlar› çevresi,TRT’ye ait olan TV vericileri, barajlar, hidro-elektrik santralleri, rafineriler, petrol üretim sa-halar›, do¤al gaz ve petrol boru hatlar›n›n ko-runmas› ile görevlidir.

397 kilometre uzunlu¤undaki Irak s›n›r› ile ‹ranve Suriye s›n›rlar›n›n bir bölümünün güvenli¤i,yaklafl›k 10 bini mükellefden oluflan (zorunlu as-kerlik yapanlar) 11.773 jandarma personeli tara-f›ndan sa¤lanmaktad›r. Bu birliklere ait 5 alay, 9tabur ve 39 bölük bulunmaktad›r. 1988 y›l›ndaç›kar›lan 3497 say›l› Kanun ile geriye kalan karas›n›rlar›n›n korunmas› Kara Kuvvetleri Komu-tanl›¤›n›n (KKK) sorumlulu¤undad›r. AncakAB, Türk deniz ve kara s›n›rlar›n›n güvenli¤i-nin etkin biçimde sa¤lanmas› amac›yla, askerinöncelikli olarak s›n›r kontrolünü sonland›rma-s›n› ve yerine bütünüyle profesyonellerden olu-flacak sivil bir S›n›r Polis Teflkilat› kurulmas›n›öngörmektedir (Ayr›nt›l› bilgi için AB-JGK-S›-n›r Polis Teflkilat› Kurulmas› projeleri bölümü-ne bak›n›z). Ayr›ca, JGK yurt d›fl› bar›fl› korumagücü operasyonlar›na da kat›lmaktad›r. (Bkz.Kutu 1)

Personel ve Hiyerarflik Yap›

JGK personeli subay, astsubay, uzman jandarma,askerî ö¤renci, erbafl ve erler ile sivil memur veiflçilerden oluflmakta ve jandarma subay ve astsu-baylar›n›n temini ve e¤itimi ile terfi, izin, sicilve ödül ifllemleri, 926 say›l› Türk Silahl› Kuvvet-leri Personel Kanunu esaslar›na göre yürütül-mektedir.

Aste¤men ve albay rütbelerindeki subaylar ileastsubay ve uzman jandarmalar›n atanmalar›Jandarma Genel Komutan›nca yap›lmaktad›r.JGK’ya ba¤l› generallerin atanmalar› ise Jandar-ma Genel Komutan›n›n gerekçe göstermesi, Ge-nelkurmay Baflkan›n›n teklifi, ‹çiflleri Bakan›-n›n inhas› (önerisi), Baflbakan›n›n imzalayaca¤›

ve Cumhurbaflkan›n›n onaylayaca¤› müflterekkararname ile gerçeklefltirilmektedir.

Jandarma Genel Komutan›n›n atanmas› ise 2803say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Ka-nunu uyar›nca Genelkurmay Baflkan›n›n teklifi,‹çiflleri Bakan›n›n inhas›, Baflbakan›n imzalaya-ca¤› ve Cumhurbaflkan›n›n onaylayaca¤› müflte-rek kararname ile yap›lmaktad›r. Jandarma tefl-kilat›, her ne kadar, 2803 say›l› Kanun ile emni-yet ve asayiflin sa¤lanmas›nda ‹çiflleri Bakanl›¤›-n›n tayin etti¤i vali ve kaymakamlar›n denetimialt›nda olsa da, TSK’n›n internet sitesinde veri-len bilgiye göre asayifli sa¤lamada, do¤rudanJGK karargâh›na ba¤l› olarak çal›flmaktad›r. Bu-na göre, JGK karargâh›, Jandarma Genel Komu-tan›na Jandarma birliklerinin sevk ve idaresindeyard›mc› olan en üst organd›r. Yurt sath›ndameydana gelen tüm asayifl olaylar› buradan takipedildi¤i gibi, olaylar›n geliflimine paralel olarakbüyük birlik görevlendirmeleri de karargâh ta-raf›ndan yap›lmaktad›r.6

Ayr›ca, sevk-idareye ait usul ve prensipler ve ge-lece¤e yönelik projelerin gelifltirilmesi ve yürü-tülmesi JGK karargâh› taraf›ndan yerine getiril-mektedir. Emniyet ve asayifl görevleri ise Jandar-ma Bölge Komutanl›klar› vas›tas›yla yürütül-mektedir. ‹l Jandarma Komutanl›klar›, Jandar-ma Bölge Komutanl›klar›na ba¤l›d›r. (JGK’n›norganizasyonu ile ilgili bkz. Kutu 2, JGK Teflki-lat› için bkz. Kutu 3) ‹l Jandarma Komutanl›kla-r›, ilçe ve köylerde örgün bir teflkilatlanmaya sa-hiptirler.

Jandarma Genel Komutan›n›n Ankara’daki ma-kam odas›n› ziyaret edenler, JGK’n›n TSK’yaba¤l›l›¤›n› gösteren sembolik bir örne¤i bizzatgörme flans›na sahip olurlar. Komutan›n odas›-n›n duvar›nda bar›fl döneminde ba¤l› oldu¤u‹çiflleri Bakanlar›n›n de¤il, Genelkurmay Bafl-kanlar›n›n resimleri as›l›d›r.

E¤itim Sistemi

Jandarma Teflkilat›, görevlerini Jandarma Okul-lar› ve Jandarma E¤itim Birliklerinde yetifltirdi-¤i subay, astsubay, uzman jandarma, erbafl ve er-

98

6 Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, Milli Savunma Bakanl›¤› Beyaz Kitap

2000, bkz. <http://www.msb.gov.tr>; 10 Mart 1983 tarihinde kabul edilen 2803 say›l›

Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu, bkz. <http://www.tsk.mil.tr>.

lerle yerine getirmektedir. Jandarma Okullar›,Harp Okulu mezunu jandarma subaylar› ilemeslekte baflar›l› olduklar›ndan subay olmayahak kazanm›fl astsubaylar› jandarman›n yapt›¤›hizmetlere yönelik bir biçimde e¤iten ve bununyan› s›ra mevcut jandarma astsubay ve uzmanjandarmalar›n e¤itim ve ö¤retimlerini yerinegetiren kurumlard›r.7

TSK’n›n di¤er branfllar› gibi JGK da asayifl gö-revlerini ifa ederken, büyük ölçüde mecburi as-kerlik hizmetini yapan ve profesyonel olmayanmükelleflerden yararlanmaktad›r. Bu da, özele¤itim isteyen iç güvenlikle etkin mücadeledebir sorun olarak ortaya ç›kmaktad›r.

Bunun yan› s›ra, görev alanlar› birbirlerindenayr› olmakla birlikte asli görevleri kamu düzeni-ni sa¤lamak olan polis ve jandarma aras›nda bugörevi yerine getirmeleri için gerekli e¤itim bir-li¤inin sa¤lanmam›fl olmas›, bir baflka sorun ola-rak karfl›m›za ç›kmaktad›r. ‹ç güvenli¤in sa¤-lanmas›nda temel kriterlerden biri, bu ifllevi özelolarak e¤itilmifl profesyonel güçlerin yapmas›gerekti¤idir. Oysa ki k›rsalda astsubay, yani pro-fesyonel savaflç› bir asker, asayifl hizmeti ver-mekle görevli iç kollu¤un amiri yap›l›rken, em-rine verilen erlerin (mecburi askerlik hizmetiyapan yani profesyonel olmayan elemanlar›n)bu amaçla ald›klar› temel e¤itim yaln›zca 1.5 ayolmaktad›r. Polis kaynaklar›, erlerin ald›¤› butemel e¤itimin iç güvenlikle mücadele e¤itimiolup olmad›¤›n›n da tart›flmal› oldu¤una dikkatçekmektedirler. Di¤er yandan asayifl görevleriniyerine getirirken eline otomatik tüfek gibi a¤›rsilah verilen bir erin asayifl için ald›¤› e¤itimin,tafl›d›¤› bu tür bir silah› kullanmas› için yeterliolup olmad›¤› da ciddi soru iflareti olmaktad›r.

AB-JGK-S›n›r Polis Teflkilat› Kurulmas› Projeleri

Türkiye’nin AB kriterlerine uyumu amac›yla‹çiflleri Bakanl›¤› ile AB aras›nda bir dizi projeüzerinde çal›flma bafllat›lm›flt›r. Bu çal›flmalar›noda¤›nda, Türkiye’nin iç güvenlik politikalar›-n›n siyasi otorite taraf›ndan haz›rlanarak say-damlaflt›r›lmas› ve iç güvenlikte JGK, SGK ve

Polis üçlüsünden oluflan farkl› yap›lanmalar›nyerine tamam›yla sivillerden oluflacak profesyo-nel bir sivil S›n›r Polis Teflkilat›n›n kurulmas›bulunmaktad›r.

AB’nin adalet, özgürlük ve güvenlik politikala-r›na iliflkin yol haritas› niteli¤indeki SchengenMüktesebat› (Schengen Acquis), AB üyesi ülkeleraras›nda iç s›n›rlar›n kontrolünün kald›r›lmas›-n› amaçlamaktad›r. Dolay›s›yla, aday ülkelerinde ulusal düzenlemelerini bu politikalarlauyumlu hale getirmeleri, entegre olmufl etkinbir yönetim kapasitesine kavuflmalar› ve s›n›rkontrolleri için profesyonel, güvenilir ve etkinbir polis örgütü oluflturmalar› gerekmektedir.8

Türkiye ve AB aras›nda yukar›da say›lan hedef-lere ulaflmak amac›yla yürütülen üç proje mev-cuttur. Bunlardan birincisi, Jandarman›n asayiflhizmetlerini yerine getirirken zorunlu askerlikhizmeti yapan personel say›s›n› azalt›p, profes-yonel eleman say›s›n› art›rarak, sivil otoritenindirektifi alt›nda saydam bir biçimde bu hizmetiyerine getirmesi projesidir. Bu proje, JGK tara-f›ndan 2004 y›l›nda kabul edilmifltir. Bu amaçla‹ngiltere ile iflbirli¤i yapmay› kabul eden JGK,TSK’n›n bafllatt›¤› “Personel Reformu 2014” pro-jesini gerekçe göstererek, ilk baflta hevesli oldu¤uprojeye aktif kat›l›m›n› 2005 y›l›nda geri çek-mifltir.9 JGK; atama, sicil ve personel rejimi gibikonularda TSK’ya ba¤l› oldu¤unu, dolay›s›ylaönceli¤inin 2014’te gerçekleflmesi beklenen per-sonel reformuna uyum sa¤lamak oldu¤unu ifa-de etmifltir.

TSK Personel Reformu, öngörülen süreyi dol-durduktan sonra otomatik olarak bir üst rütbeyeterfi etme k›stas›n›n yerine, kadro aç›¤›n› dol-durmada rasyonel bir politikan›n izlenece¤i vebaflar› sicilinin aranaca¤› bir terfi sistemine geç-meyi öngörmektedir.10

99

7 Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, Milli Savunma Bakanl›¤› Beyaz Kitap

2000, bkz. <http://www.msb.gov.tr>; <http://www.jandarma.gov.tr>; <http://www.

tsk.mil.tr>.

8 Avrupa Komisyonu, “Fas›l 24: Adalet, Özgürlük ve Güvenlik,” Türkiye 2005 ‹lerleme

Raporu, 9 Kas›m 2005, bkz. <http://www.abgs.gov.tr>.

9 Bat›l› diplomatik kaynaklar›n yazar ile Kas›m 2005’te yapt›¤› görüflme.

10 Bark›n fi›k, “Albayl›k zorlafl›yor,” Milliyet, 18 Ekim 2005.

AB ve ‹çiflleri Bakanl›¤› aras›nda bafllat›lan ikin-ci proje, profesyonel bir S›n›r Polis Teflkilat›n›nkurulmas› ile ilgilidir. Türk deniz ve kara s›n›r-lar›n›n güvenli¤inin, entegre bir biçimde sivilbir S›n›r Polis Teflkilat› oluflturularak sa¤lanma-s› amac›yla, AB ve ‹çiflleri Bakanl›¤› aras›nda2003 y›l›nda kabul edilen “Entegre S›n›r Yöne-tim Strateji Belgesi” ile bir Eylem Plan› haz›r-lanmas› öngörülmüfltür.

S›n›r Polis Teflkilat›n›n Türkiye’nin AB’ye tamüyeli¤ine de¤in kurulmas› öngörülmektedir.Buna yönelik olarak, ilk aflamada Jandarma veKara Kuvvetleri Komutanl›¤›n›n kara s›n›rlar›-n› koruma görevini, SGK’n›n da deniz s›n›rlar›-n› koruma görevini sonland›rmas› gerekmekte-dir. Dolay›s›yla AB, oluflturulacak S›n›r PolisTeflkilat› bünyesinde JGK’ya bir görev biçme-mektedir. Ancak S›n›r Polis Teflkilat›n›n kurul-mas›na de¤in geçen sürede polis ve jandarmadanoluflan ve birbirinden kopuk asayifl hizmetini ye-rine getiren kolluk kuvvetlerinin hizmetlerininbirbirleri ile uyumlu hale getirilmesi gerekmek-tedir. Bu proje için JGK ve Fransa aras›nda e¤i-tim iflbirli¤i yap›lmaktad›r.

S›n›r Polis Teflkilat›n›n kurulmas›; Türkiye’ninörgütlü suçlar, yasa d›fl› insan göçü, nükleer silahve uyuflturucu kaçakç›l›¤› ve terör gibi kendisiniciddi flekilde tehdit eden eylemlere karfl› AB ül-keleri ile iflbirli¤i içinde mücadelesinde hayatiönem tafl›maktad›r.

Ancak bu projede, AB’nin 9 Kas›m 2005 tarihli‹lerleme Raporu’nda da belirtildi¤i üzere birilerleme sa¤lanamam›flt›r. Bunun temel nedeni-nin, özelde Jandarma ve KKK’n›n, genelde iseTSK’n›n, s›n›r› koruma yetkisini, sivil profesyo-nellerden oluflacak s›n›r muhaf›z birli¤ine dev-retmek istememesi oldu¤u belirtilmektedir. Pro-jenin yürüyebilmesi için ilk aflamada, kara s›n›r-lar›n›n korunmas›n› TSK’ya b›rakan 3497 say›l›Kanun’un de¤ifltirilmesi gerekmektedir.11

Di¤er yandan, ‹çiflleri Bakanl›¤›, kara ve denizs›n›rlar›n›n korunmas› ve güvenli¤inin etkin fle-kilde sa¤lanmas› amac›yla polis, jandarma ve sa-hil güvenlik kuvvetleri aras›nda iflbirli¤i ve ko-ordinasyonun sa¤lanmas› için Ocak 2005’te birgenelge yay›mlarken, bu amaçla üniversite me-zunlar› aras›ndan 10 bin polisin istihdam edil-mesi için kanun de¤iflikli¤ine gitmifltir.

AB ile ‹çiflleri Bakanl›¤› aras›nda 2007 y›l›ndabafllat›lmas› öngörülen üçüncü proje, JGK üze-rinde sivil demokratik denetimin sa¤lanmas›amac›yla vali, kaymakam ve savc›lar›n denetimkapasitesinin güçlendirilmesine yöneliktir. Buproje ile iç güvenlik politikalar›n›n sivil otoritetaraf›ndan belirlenmesi ve siyasi otoriteye ba¤l›vali, kaymakam ve savc›lar›n, asayifl hizmeti ve-ren JGK personelini denetleme kapasitesinin te-sis edilmesi amaçlanmaktad›r. Mülki amirlerindenetim kapasitesinin art›r›lmas› projesine Bele-diye Meclislerinin de dâhil edilmesi planlan-maktad›r.

Gerek polis teflkilat›nda gerekse jandarmada varolan temel sorunlardan biri de insan haklar› ih-lalleriyle suçlanan kolluk kuvvetlerinin, iflledik-leri suçlardan ötürü gerekli cezay› almam›fl ol-malar›d›r. Polis güçleri uzun süredir insan hak-lar› alan›nda e¤itim görmektedirler. JGK da ay-n› amaca yönelik olarak 27 Nisan 2003 tarihindeJandarma ‹nsan Haklar›n› De¤erlendirme Mer-kezini (J‹H‹DEM) kurdu. J‹H‹DEM’e, kurulu-flundan bu yana, ço¤unlu¤u kötü muamele vehaks›z gözalt› olmak üzere 162 flikâyet gelmesinekarfl›n, bugüne kadar, yaln›zca üç vakada jandar-ma elemanlar› disiplin cezas› alm›flt›r.12 Yetkili-ler, J‹H‹DEM’e yap›lan flikâyetlerin azl›¤›n› in-san haklar› ihlallerine iliflkin olarak yap›lan fli-kâyetlerde cezai yapt›r›m›n az olmas›na ba¤la-maktad›rlar.

Di¤er yandan, JGK personeline verilen kimi e¤i-timin içeri¤i, AB ile uyumu sa¤lamak bir yanaAB’ye düflmanl›k yarat›r ve siyasi iktidar›nAB’ye üyelik yönündeki siyasi tercihi ile çeliflirniteliktedir. Hürriyet gazetesi yazar› Cüneyt Ül-sever’in ortaya ç›kard›¤› bir haberde, JGK’n›nverdi¤i bir emirle, AB ve ABD aleyhtar› yaz›lar

100

11 Avrupa Komisyonu, “Fas›l 24: Adalet, Özgürlük ve Güvenlik,” Türkiye 2005 ‹lerleme

Raporu.

12 a.g.e.

içeren Yeni Hayat adl› derginin tüm JGK perso-nelince okunmas›n›n istendi¤i belirtilmekte-dir.13

Jandarman›n “Gri” Alan› ve Polisle Yetki Paylafl›m› Sorunu

Yukar›da da de¤inildi¤i gibi, JGK’ya iliflkin te-mel yasa, 12 Eylül askerî darbesinden sonra, 3Ekim 1983 y›l›nda ç›kart›lan 2803 say›l› Jandar-ma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’dur. Buyasa ile jandarman›n konumu, GenelkurmayBaflkanl›¤› ile ‹çiflleri Bakanl›¤› aras›nda, yar› as-kerî, yar› sivil gri bir alana yerlefltirilmifltir.JGK’n›n görev alan›, ayn› yasan›n 10. maddesi ilek›rsal kesim olarak belirlenmiflken, jandarmaelemanlar›n›n zaman zaman polis görev bölgesiiçinde faaliyet göstermesi, JGK’n›n demokratikdenetimindeki sorunlar› da gündeme getirmek-tedir. Nitekim TBMM’de oluflturulan ve birazsonra de¤inece¤imiz fiemdinli olay›n› araflt›rankomisyonun yan›t arad›¤› pek çok sorudan biride tutuklanan iki astsubay›n, polis görev bölge-sinde tam olarak ne yapt›¤›d›r. Ana muhalefetpartisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Hakkârimilletvekili Esat Canan’›n, olay›n ayd›nlat›lmas›için yöneltti¤i 13 sorudan biri de, yasada jandar-ma astsubaylar›n›n görev alanlar›n›n k›rsal ola-rak tan›mlanmas›na karfl›n, bu astsubaylar›n po-lisin bilgisi olmadan niçin flehir merkezinde is-tihbarat toplad›klar›d›r.

Ayn› raporda, jandarma ve emniyet güçleri ara-s›nda iflbirli¤inin olmamas›n›n ve iki kollukkuvveti aras›nda yaflanan uyumsuzlu¤un dafiemdinli olay›n›n ayd›nlanmas›nda s›k›nt› ya-ratt›¤› kayda geçirilmifltir.14

Jandarma ve polisin görev alanlar›ndaki yetkikarmaflas›na bir di¤er örnek de polisin alan›nagiren baz› üniversitelerin halen jandarma koru-mas› alt›nda olmas›d›r. Örne¤in, Ortado¤u Tek-nik Üniversitesi (ODTÜ) kuruldu¤u y›llarda fle-hir merkezinden uzakta oldu¤u için jandarmabölgesi olmufl, ancak flehir nüfusunun üniversitebölgesine do¤ru geniflleyip, üniversiteyi de içinealmas› nedeniyle art›k flehrin içinde kalm›fl du-rumdad›r. Vilayet s›n›rlar›ndan itibaren 50 kilo-

metrelik alan belediye s›n›rlar› içine girdi¤in-den, ODTÜ de art›k bu s›n›rlar içinde say›lmak-tad›r. Hem belediye hem de hükûmet, OD-TÜ’den kendilerinin sorumlu oldu¤unu belirtir-ken, fiili durum bunun tam tersi olmaktad›r.Çünkü Jandarma ‹l ‹daresi Kanunu, bölgelerinhangi kolluk kuvvetine ait oldu¤unun tespitinivali ve kaymakama verirken bu yetkinin geçerliolmas› için Jandarma Genel Komutan›n›n ayr›-ca izin vermesi gerekmektedir. Dolay›s›yla fiili-yatta, Jandarma Genel Komutan› izin vermedi¤iiçin ODTÜ jandarma bölgesi olarak kalmaya de-vam etmektedir.15

JGK, iç bünyesinde ç›kartt›¤› bir genelgeye da-yanarak, kanunu aflan bu uygulamaya gidebil-mektedir.16 2803 say›l› Kanun’a ek olarak jan-darman›n sorumluluk ve görevlerini belirleyenyaklafl›k 500 yasa ve yönetmelik bulundu¤u be-lirtilmektedir.

‹stihbarat Toplamada Jandarma ve Polisin Yetki Paylafl›m› Sorunu

JGK ile Polis Teflkilat› aras›nda, asayifl görevleri-nin yerine getirilmesindeki yetki kavgas›na birde bilgi ve istihbarat paylafl›m› eksikli¤i eklen-mektedir. Polis Teflkilat›ndan bir yetkilinin bubölümün yazar›na verdi¤i bilgiye göre örne¤in,jandarma k›rsalda yapt›¤› bir operasyonda elegeçirdi¤i uyuflturucu maddelere iliflkin istatistikîbilgileri polis ile paylaflmamaktad›r. Bir baflkaörnek çok farkl› bir alandan verilebilir: ülkeleraras›nda toplumlar›n birbiriyle yak›nlaflmas›n›sa¤layan araçlardan biri de futbol maçlar›d›r.Zaman zaman bu maçlar dostluk maçlar› ad› al-t›nda da düzenlenir. Türkiye’de ise ayn› misyonuüstlenen iki kolluk kuvveti aras›ndaki çekiflmeöyle bir noktaya varm›flt›r ki, jandarman›n polis-le futbol maç› yapmas› bile istenmez olmufltur.Buna en çarp›c› örnek, TBMM fiemdinli Komis-yonu tutanaklar›na yans›yan bir istihbarat notu-dur: tutuklu astsubaylardan Özcan ‹ldeniz’e ait

101

13 “New Gendarmerie controversy sparked,” Turkish Daily News, 17 Mart 2005.

14 “Suçlamada geri ad›m,” Hürriyet, 26 Ocak 2006.

15 Yazar›n›n ‹çiflleri Bakanl›¤› yetkilileriyle yapt›¤› görüflme, Kas›m 2005.

16 Yazar›n, isminin aç›klanmas›n› istemeyen bir AKP’li milletvekili ile yapt›¤› görüflme,

Kas›m 2005.

oldu¤u belirtilen ve JGK’n›n çal›flma ilkelerineyönelik istihbarat bilgileri içeren ajandadakinotlar›n bir yerinde, bombal› sald›r›yla ilgili ola-rak jandarma personelinin emniyetle iliflki kur-mamalar› (bilgi vermemeleri) ve polislerle maçbile yapmamalar› konusunda uyar›ld›klar› vur-gulanmaktad›r.17

Bat›l› ülkelerden farkl› olarak Türkiye’de ülkegüvenli¤inin sa¤l›kl› bir flekilde sa¤lanmas› aç›-s›ndan istihbarat›n tek elde toplanmas› konu-sunda bir zaafiyet yaflanmaktad›r. AB üyesi ülke-lerde, iç ve d›fl güvenlikle ilgili tüm istihbaratbilgileri Baflbakana ba¤l› ve bir sivilin baflkanl›ketti¤i bir kurumda toplanmaktad›r. Türkiye’deise istihbarat toplama konusunda sivil otoritedenayr› hareket eden Jandarma ve TSK, iç tehdidinde¤erlendirilmesi ve güvenlik politikalar› aç›-s›ndan denetimi elinde bulundurarak sivil otori-te üzerinde siyasal güç sa¤lamaktad›r.

Adalet Bakan› Cemil Çiçek de “çok say›da istih-barat birimi var. Ama baflar›l› m›d›r, ona bak-mak laz›m. Baflka ülkelerde iç-d›fl istihbarat var.‹stihbarat örgütlerinin kaynaklar› ayn›. Herke-sin kendini ayr› galakside farz etti¤ini düflüne-rek kanun düzenlemesi yapamay›z”18 diyerek

Türkiye’de istihbarat teflkilatlar›n›n say›lar›n›nçoklu¤una ve bir koordinasyonun olmay›fl›n›nyol açt›¤› sorunlara vurgu yapmaktad›r.

Kiflilerin keyfi bir biçimde dinlenmesinin önünegeçilmesi ve istihbarat bilgilerinin tek elde top-lanmas› amac›yla TBMM taraf›ndan 03.07.2005tarihinde, 2559 say›l› Polis Vazife ve SelahiyetKanunu’nun Ek 7. maddesinde bir dizi de¤ifliklikyap›larak 5397 say›l› Kanun kabul edilmifltir.19

Böylece, JGK, Polis ve Milli ‹stihbarat Teflkilat›-n›n (M‹T) dinleme yoluyla elde etti¤i bilgilerin,Telekomünikasyon Kurumu bünyesinde, Ku-rum baflkan›na do¤rudan ba¤l› “Telekomüni-kasyon ‹letiflim Baflkanl›¤›” ad›yla kurulan tekmerkezde toplanmas› tasarlanm›flt›r.

Bu bölümün yazar›na bilgi veren yetkililere gö-re, Türkiye’de baflbakanlar›n dahi varl›¤›n› do¤-rulayamad›¤› ve bir dizi yasa d›fl› faaliyetlerleilintisi oldu¤u savlanan Jandarma ‹stihbarat veTerörle Mücadele (J‹TEM) adl› birim, 5397 say›l›Kanun ile Jandarma ‹stihbarat Teflkilat› (J‹T) ad›alt›nda yasalaflm›fl ve kendi sorumluluk bölge-sinde “dinleme” yetkisine resmen kavuflmufltur.20

‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› sivil makamlar (vali,kaymakam gibi), kamu düzeninin ve asayiflinsa¤lanmas›nda a¤›rl›kl› olarak biri jandarma di-¤eri de polis olmak üzere ikili bir yap›dan yarar-lanmaktad›r. Bu ikili yap›, fleklen ‹spanya, Fran-sa ve ‹talya gibi AB ülkeleri ile benzerlik tafl›-maktad›r. Ancak AB ülkelerinden çok farkl›olarak, Türkiye’deki sistem, birbirinden kopukhareket ederek, kamu güvenli¤ini sa¤lamada za-afiyet içine girebilmektedir. Bunun temel nede-ni, Avrupa ülkelerinde silahl› kuvvetlerin, iç ved›fl güvenlik tehdit alg›lamalar›n›n flekillendi-rilmesinde sivil otoriteye tabii olmalar›, Türki-ye’de ise bu tabiat sisteminin (Genelkurmay Bafl-kanlar›n›n sivil otoritenin atad›¤› Milli Savun-ma Bakan›na ba¤l› olmas›) henüz oluflturulma-m›fl olmas›d›r.

Jandarman›n “Demokratik” Gözetim ve Denetimi

fiemsiye teflkilat olan TSK gibi JGK’n›n da henüzseçilmifl siyasi otoriteler taraf›ndan denetlenebi-

102

17 Gökçer Tahincio¤lu, “Yemin gibi ‹lkeler,” Milliyet, 20 Aral›k 2005.

18 “‘Adli kolluk’ resmi görüfle ra¤men geçti,” Sabah, 28 Kas›m 2004; “Adli kolluk

komisyondan geçti,” Zaman, 28 Kas›m 2004.

19 5397 say›l› Kanun’un 2. maddesine göre 1983 tarihli ve 2803 say›l› Jandarma, Teflkilat,

Görev ve Yetkileri Kanunu’na afla¤›daki ek madde eklenmifltir:

Ek Madde 5 - (Ek: 3.7.2005– 5397/2 md.) “Jandarma, bu Kanun’un 7. maddesinin (a) ben-

dine iliflkin görevleri yerine getirirken önleyici ve koruyucu tedbirleri almak üzere,

sadece kendi sorumluluk alan›nda 04.12.2004 tarihli ve 5271 say›l› Ceza Muhakemesi

Kanunu’nun (CMK), casusluk suçlar› hariç, 250. maddesinin birinci f›kras›n›n (a), (b) ve

(c) bentlerinde yaz›l› suçlar›n ifllenmesinin önlenmesi amac›yla, hâkim karar› veya

gecikmesinde sak›nca bulunan hallerde Jandarma Genel Komutan› veya ‹stihbarat

Baflkan›n›n yaz›l› emriyle, telekomünikasyon yoluyla yap›lan iletiflimi tespit edebilir,

dinleyebilir, sinyal bilgilerini de¤erlendirebilir, kayda alabilir. Gecikmesinde sak›nca

bulunan hallerde verilen yaz›l› emir, yirmidört saat içinde yetkili ve görevli hâkimin

onay›na sunulur. Hâkim, karar›n› en geç yirmidört saat içinde verir. Sürenin dolmas› veya

hâkim taraf›ndan aksine karar verilmesi halinde tedbir derhal kald›r›l›r. Bu halde dinle-

menin içeri¤ine iliflkin kay›tlar en geç on gün içinde yok edilir; durum bir tutanakla tespit

olunur ve bu tutanak denetimde ibraz edilmek üzere muhafaza edilir. Bu ifllemler,

04.07.1934 tarihli ve 2559 say›l› Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu’nun Ek 7. maddesinin

onuncu f›kras› hükmüne göre kurulan merkez taraf›ndan yürütülür. 5271 say›l› Kanun’un

135. maddesi kapsam›nda yap›lacak dinlemeler de bu merkez üzerinden yap›l›r.”

20 a.g.e., J‹TEM nihayet Temmuz ay›nda kabul edilen Telefon Dinleme Yasas›’na eklenen bir

maddeyle yasal statüye kavufltu ve Jandarma ‹stihbarat Teflkilat› (J‹T) ad›n› ald›. Bu

madde ile Jandarma Teflkilat ve Görevleri Kanunu’na “‹stihbarat Baflkanl›¤›” ifadesi

girmifl oldu (“fiemdinli patlamalar›na J‹T ve M‹T savunmas›,” Sabah, 27 Aral›k 2005).

lir bir kuruma dönüfltü¤ü söylenemez. Türki-ye’nin fleffaflaflma yolunda yapt›¤› onca yasalde¤iflikliklere karfl›n, bu yönde iflleyen en önem-li engellerden birisi, kim ve kimler taraf›ndanbelirlendi¤i tart›flmal› olan “devlet s›rr›” kavra-m›d›r. Yak›n tarihimizde yaflad›¤›m›z pek çokolayda görüldü¤ü üzere “devlet s›rr›” kavram›-n›n arkas›na saklan›larak giriflilen “yasa d›fl›” ey-lemler, toplumun devlete olan güven duygusunuönemli ölçüde zedelemifltir. (Ayr›nt›l› bilgi için“Fiflleme Skandal›” ve “Susurluktan fiemdin-li’ye” bölümlerine bak›n›z)

Nitekim TBMM fiemdinli Komisyonu, fiemdin-li olay›n› ayd›nlatmaya çal›fl›rken, “devlet s›rr›”engellemesiyle karfl›laflm›fl, CHP Hakkâri mil-letvekili Esat Canan, fiemdinli Komisyonunaverdi¤i bilgide, pek çok kurumun bilgi vermesi-ni engelleyen “devlet s›rr›” kavram›na iliflkin ye-ni düzenlemeler yap›lmad›¤› sürece bu olay›nayd›nlat›lamayaca¤›n›n alt›n› çizmifltir.21

Halka hesap verme sorumlulu¤u olan parlamen-tonun, güvenlik örgütlerinin bütçelerini denet-leyebilmesi, kamu kaynaklar›n›n hesap verilebi-lir ve fleffaf biçimde kullan›m› aç›s›ndan hayatiönem tafl›mas›na karfl›n, TSK gibi, Jandarma veSGK bütçeleri de gerekli parlamento denetiminehenüz girmifl de¤illerdir. JGK ve SGK bütçeleri,her ne kadar ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n bütçe kalem-leri aras›nda yer alsalar da, TSK’n›n denetimi al-t›nda kullan›lmakta ve TSK’ya ayr›lan bütçenind›fl›nda, savunmaya ayr›lan kaynaklar aras›ndagösterilmektedirler.22

Di¤er yandan, JGK mensuplar› da, milletvekille-rine hesap verme konumunda ve sorumlulu¤un-da olmam›fllard›r. Jandarma Genel Komutanl›¤›‹stihbarat Baflkan› Tu¤general Mehmet Çör-ten’in, sadece fiemdinli Araflt›rma KomisyonuBaflkan› Musa S›vac›o¤lu ile görüflerek bilgi ver-mesi ve bu ziyaretin komisyon üyelerine bildiril-memesi bu anlamda bir krize neden olmufltur.23

Gözetim ve denetim konusunda ortaya ç›kan enönemli sorunlardan bir tanesi, jandarman›n asa-yifl görevini yerine getirirken teorik olarak valive kaymakamlara karfl› sorumlu olmakla birlik-

te, uygulamada emirleri JGK’dan almakta oluflu-dur. Buna ek olarak, Parlamento ‹çiflleri Komis-yonu da, iç güvenlik hizmeti veren JGK’n›n de-netleme ifllevini henüz yerine getirmemektedir.Bu bölümün yazar›n›n görüfltü¤ü baz› milletve-killeri ve mevcut ikili yap›n›n sonland›r›lmas›ve bir iç güvenlik kuvveti olan jandarman›n fi-ilen ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› olmas› gere¤ineinand›klar›n› belirtmifllerdir. Bu ba¤lamda, birAKP’li milletvekili, jandarman›n asayifl hizmetiverirken de TSK’ya olan ba¤l›l›¤›n›, bir ilde valiiken yaflad›¤› bir an›s›n› anlatarak aktarm›flt›r:“Cumhurbaflkan›n›n, bulundu¤um ili ziyaretinedeniyle yap›lan törende, dönemin Jandarma ‹lAlay Komutan›na ilde bulunan baraj bölgesindegörev almas› talimat›n› verdim. Bakt›m benidinlemiyor ve havaalan›nda cumhurbaflkan›n›bekliyor. Ben müdahale edince yan›t olarak ‘Ba-na emir veremezsin’ diyerek ç›k›flt›. Ben de ‘Em-niyet müdürü ne ise siz de osunuz’ dedim. So-nuçta, jandarma alay komutan› benim talimatverdi¤im baraj bölgesine gitti. Ama ben vali ola-rak neden bu alay komutan›n›n ‘Bana emir vere-mezsin’ ç›k›fl›na muhatap olay›m? Mülki amir-ler, jandarman›n asayifl görevlerini yerine geti-rirken askerden emir almas›ndan rahats›zlar.”Ayn› milletvekili, jandarma mensuplar›na sivilamirlerin sicil veremedi¤i ve atamalar›n› da ya-pamad›¤›ndan yak›nm›flt›r.

Ayn› milletvekiline göre, jandarmaya k›rsaldaoperasyon talimat›n› Jandarma Genel Komutan›vermekte, vali ve kaymakam da yaln›zca bilgi-lendirilmektedir. Milletvekili, jandarman›n asa-yifl görevini yerine getirirken askerden talimatalmas›na karfl›l›k, bir güvenlik sorunu yafland›-¤›nda faturan›n sivil bir makam olan ‹çiflleri Ba-kanl›¤›na ç›kart›ld›¤›n› da an›msatm›flt›r.

Mülki amirlerin Jandarma Teflkilat› üzerindekigözetim ifllevinin ne denli eksik yürütüldü¤ü,

103

21 “Commission deliberates axing state secret shield,” Turkish Daily News, 28 Aral›k

2005.

22 Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, “Mali Kaynaklar ve Savunma Harcamalar›,”

Milli Savunma Bakanl›¤› Beyaz Kitap 2000, 9. Bölüm, bkz. <http://www.msb.gov.tr>.

23 CHP’li üyeler, Çörten’in Komisyona ça¤r›larak üyelerce dinlenmesi konusunda israrc›

oldular (“fiemdinli Komisyonunda Tu¤general gerginli¤i,” Milliyet, 29 Aral›k 2005).

Nitekim Çörten bu tepkiler üzerine daha sonra komisyon üyelerini bilgilendirmifltir.

fiemdinli ilçesindeki bombalama olay›n› sorufl-turan TBMM fiemdinli Komisyonunda da günyüzüne ç›km›flt›r. Komisyon, fiemdinli olay›ylailgili olarak Hakkâri eski Valisi Erdo¤an Gür-büz, fiemdinli eski Kaymakam› Mustafa CihanFeslihan ve Emniyet Genel Müdürlü¤ü TerörleMücadele Daire Baflkan› Selim Aky›ld›z’› 28Aral›k 2005 tarihli toplant›s›nda dinlemifl, Gür-büz ve Feslihan tutuklanan astsubaylar›n olaygünü istihbarat çal›flmas› yapt›klar›ndan haber-dar olmad›klar›n› söylemifllerdir. Mülki amirle-rin, “bu ifllemleri kendi içlerinde (Jandarma)hallederler, bize haber vermelerini gerektirenbir mekanizma yok” fleklindeki ifadeleri ve ast-subaylar› tan›mad›klar›n› söylemeleri, AKPAd›yaman Milletvekili Hüsrev Kutlu’nun, “Ka-ra Kuvvetleri Komutan› (Orgeneral Yaflar Büyü-kan›t) bile bu astsubaylar› tan›yor.24 Siz MülkiAmir olarak nas›l tan›m›yorsunuz?” biçimindeç›k›flmas›na neden olmufltur.25

Son olarak gazeteci yazar Ali Bayramo¤lu’nunyapt›¤› bir tespitten söz etmek gerekir: “28 fiu-bat’tan sonra geleneksel olarak polisin, emniye-tin, valinin kontrol etti¤i alanlara asker yerleflti.Jandarma k›rdan kente ç›kt›. EMASYA (Emni-yet, Asayifl Yard›mlaflma) birlikleri valiliklerinüstünde yetkilere sahip oldu. Toplum en büyüktehditmifl gibi bir iç güvenlik yap›lanmas› olufl-turuldu. Bu yap› demokrasiye ayk›r›d›r. Valilik-ler, kaymakaml›klar yetkilerini askerî birlikleredevredemez. Ayr›ca bir ülkede istihbarat topla-ma gücü de askerî güce verilemez. Bugün askerîbürokrasi neyin tehdit oldu¤unu yaz›yor, askeristihbarat topluyor, toplumsal olaylar› de¤erlen-diriyor ve bunu yaparken hukuki k›stas› de¤il, içgüvenlik dökümanlar›n› kullan›yor.”26


“Fiflleme” Skandal›

Kamuoyunda “Fiflleme Skandal›” olarak da bili-nen olay her ne kadar 2004 y›l›nda meydana gel-mifl olsa da, 2005 y›l›nda meydana gelen fiem-dinli olay› ile birlikte de¤erlendirildi¤inde “dev-let içinde devlet” mekanizmalar›n›n çal›flmayadevam etti¤i savlar›n›n vurgulanmas› aç›s›ndanönem tafl›maktad›r. Yak›n tarihimizde ortaya ç›-kart›lan ve kamuoyunda “Sosyetik Fiflleme” ola-rak bilinen istihbarat toplama iflleminin yap›l›flbiçimi, kimi güvenlik örgütlerinin, anayasa üstübir konuma kavufltuklar›n› göstermesi aç›s›ndançok önemli tart›flmalara yol açt›. Hürriyet gaze-tesi, 10 Mart 2004 tarihinde manfletten verdi¤ibir haberde, Kara Kuvvetleri Komutanl›¤› 2.Z›rhl› Tugay Komutanl›¤›n›n askerî birlikler vekaymakamlara gönderdi¤i yaz› ile “bölücü ve y›-k›c›” faaliyetlerde bulunan kifli ve kurumlarhakk›nda bilgi toplanmas›n› istedi¤ini yazd›. Bukifli ve kurumlar aras›nda flafl›rt›c› bir biçimde,Türkiye’deki Klu Klax Klan üyeleri, AB ve ABDyanl›s› kifliler, sanatç›lar, yüksek sosyete grupla-r›, satanistler, masonlar, az›nl›klar ve internetgruplar› da yer almaktayd›. ‹stihbarat formlar›olarak haz›rlanan Ku Klux Klan’la ilgili sorununABD ordusu talimnamesinden aynen tercümeedildi¤i daha sonra ortaya ç›km›flt›r.

Konunun bas›nda aç›¤a ç›kmas›n›n ard›ndanBaflbakan Recep Tayyip Erdo¤an, bilgi toplamaiflleminin TSK’n›n görevi olmad›¤›n› belirtir-ken, fifllemenin bir suç oldu¤unun alt›n› çizmifl-tir.27 Buna karfl›l›k, Genelkurmay Baflkanl›¤› fifl-leme olay›n› do¤rulayarak, 10 Mart 2004 tari-hinde yapt›¤› yaz›l› aç›klamada flu ifadeleri kul-lanm›flt›r: 5442 say›l› ‹l ‹daresi Kanunu çerçeve-sinde, Mülki ‹dare Amirleri, ç›kabilecek ve ç›k-m›fl olaylar›n önlenmesi maksad›yla, gerekligördükleri hallerde, en yak›n Kara, Deniz ve Ha-va Birlik Komutanl›klar›ndan kuvvet talebindebulunabilirler. Ç›kabilecek olaylara karfl› etkintedbirlerin al›nabilmesi için, önceden planlamayap›lmas› bir ihtiyaçt›r. Söz konusu haberde(Sosyetik Fiflleme) konu edilen faaliyetin (istih-barat toplama) bu çerçevede de¤erlendirilmesigerekmektedir.”

104

24 Orgeneral Büyükan›t, fiemdinli olay›n›n hemen akabinde verdi¤i demeçte, astsubaylar-

dan birini tan›d›¤›n›, iyi biri oldu¤unu belirtip bir yandan yarg›y› etkilemeye çal›flmakla

suçlan›rken di¤er yandan da asayiflten sorumlu Jandarma görevlisi ile TSK aras›ndaki

resmi ba¤› da itiraf etmifl oldu.

25 “Hakkari ve fiemdinli’nin Mülki Amirleri komisyonda dinlendi: ‘Astsubaylar›

tan›m›yoruz’,” Milliyet, 29 Aral›k 2005.

26 Ali Bayramo¤lu’nun Nefle Düzel ile söyleflisi, Radikal, 12 Nisan 2004.

27 Anayasa hukuku profesörü Zafer Üskül ise, 2. Z›rhl› Tugay Komutanl›¤›n›n

kaymakaml›klardan istihbarat bilgi isteme yetkisinin bulunmad›¤›n› vurgulam›flt›r.

“Erdo¤an: TSK’n›n görevi de¤il,” Cumhuriyet, 15 Mart 2004; “Üskül: ‘Yetkisi yok’,”

Milliyet, 11 Mart 2004.

Ancak ayn› aç›klamada, “çal›flmada (istihbarattoplama) yer alan baz› hususlar›n düzeltilmesimaksad›yla da gerekli incelemelere bafllan›lm›fl-t›r” denilerek, fiflleme konular›n›n “daralt›laca-¤›” sinyali verilmifltir.

Fiflleme olay›n›n ard›ndaki örgütlenmeyi 1960’l›y›llardan beri varl›¤›n› sürdüren ancak yap›s›daha sonra de¤ifltirilen ve k›sa ad› EMASYA ola-rak bilinen, Emniyet, Asayifl Yard›mlaflma Bir-liklerinin yapt›¤› gündeme gelmifltir. GazeteciYazar Ali Bayramo¤lu’na göre “28 fiubat’ta Si-lahl› Kuvvetler ülkede bir irtica tehlikesi tespitiyapt›¤› için ve muhtemelen de emniyete güven-medi¤i için, iç güvenlik alan›n›n tümünü kont-rol etmek istedi. 1997’de Refahyol hükûmeti y›-k›l›r y›k›lmaz EMASYA birliklerinin yap›s› de-¤iflti. (Dönemin) ‹çiflleri Bakan› Sadettin Tan-tan’la Genelkurmay Baflkanl›¤› aras›nda bir pro-tokol imzaland›. Bu birliklere, valilik talep et-mese de, askere gerekli gördü¤ü durumlardatoplumsal olaylara el koyma yetkisi verildi. Vebu birlikler 24 saat düzenli çal›flan birlikler hali-ne geldi.”28

Bayramo¤lu, EMASYA birliklerinin son fiflle-melerle ba¤lant›s›n› flöyle tespit etmektedir: “Buprotokol, asl›nda bu fifllemelere yasal dayanaksa¤lad›. Kara Kuvvetlerine ba¤l› EMASYA bir-likleri, bu protokolün verdi¤i yetkilerle, istihba-rat toplayan, valiliklerden bilgi talep eden, nere-deyse valilikleri yönlendirebilecek birimler hali-ne dönüfltü. En son fiflleme de, iflte bu zemin üze-rine oturdu. Çünkü bu protokolle, valili¤in, kay-makaml›¤›n ve emniyetin etki alan› bir anlamda“askere” terk edildi. EMASYA birlikleri herhan-gi birlikler de¤il. Türkiye’nin her ilinde garni-zonlardaki örgütlenmeler bunlar. Bütün toplu-mu takip etme yetkisine sahipler. Böyle bir yetkiolmaz, bu ç›lg›n, korkunç bir fley. Denetimsiz birfaaliyet bu. Yarg›, hukuk devrede de¤il.”29

Protokolün kendisinin yasaya ayk›r› oldu¤unuvurgulayan Bayramo¤lu, ne var ki, yasaya ayk›r›bu tür protokollerin sadece ‹çifllerinde de¤il, bafl-ka bakanl›klarda da var oldu¤unu aç›klam›flt›r:“Örne¤in, Orman Bakanl›¤› da 28 fiubat sonra-s›nda bir protokol imzalam›fl, fabrikalar›n at›k-

lar›n›, oradaki iflçilerin durumlar›n› denetlemeyetkisini jandarmaya vermifl. Orman Bakan›, buprotokolü tek tarafl› bir yaz›yla, “Böyle bir sivilyetki jandarmaya verilemez” diyerek iptal etti.Bunu, ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n da yapmas› yaz›m.Bu tür hassas konularda cesaret, beceri ve za-manlama çok önemli tabii. Siyasi iktidar gerçek-ten demokratikse, sivilleflme niyetlisiyse, çat›flmariskinin yüksek olmad›¤› bir anda protokolü ip-tal eder.”30

Susurluk’tan fiemdinli’ye

Bayramo¤lu’nun sivil yetkiyle donat›lm›fl jan-darma birimlerinin faaliyet alanlar›n›n geniflle-mesine iliflkin uyar›s›na karfl›n, 2005’in sonlar›-na do¤ru patlak veren ve kimi bulgular›n yasad›fl› bir yap›lanmaya iflaret etti¤i fiemdinli ola-y›nda da görüldü¤ü gibi, jandarma, savc›ya bilgivermeme keyfiyetini halen elinde bulundur-maktad›r.

Hakkâri’nin fiemdinli ilçesinde 9 Kas›m’da, Se-feri Y›lmaz adl› bir kifliye ait Umut Kitabevi’nedüzenlenen el bombal› sald›r›n›n ard›ndan Jan-darma istihbarat astsubaylar› Özcan ‹ldeniz veAli Kaya, olaydan 20 gün sonra, devletin birli¤i-ni bozmak suçundan tutukland›lar. Olayda ikikifli ölürken çok say›da kifli de yaraland›. Üzerle-rinden ç›kan not defterinden, bu iki astsubay›n,Seferi Y›lmaz’la ilgili haz›rlad›klar› dosyay› sav-c›l›¤a bildirmedikleri ortaya ç›km›flt›r.31 Resmimakamlarca varl›¤› bir türlü kabul edilmek is-tenmeyen J‹TEM’in bu olay›n önemli aktörle-rinden birisi oldu¤u flüphesi, eski Baflbakan veDemokratik Sol Parti Genel Baflkan› Bülent Ece-vit’in haz›rlatt›¤› fiemdinli raporunda da dile ge-tirilmifltir.32

Fiflleme Skandal› ve fiemdinli’deki Kitabevi’ninbombalanmas›, J‹TEM gibi ülkeyi yönetenler ta-raf›ndan dahi bilinmeyen ya da inkâr edilenoluflumlarla desteklenen TSK ve JGK’n›n, sivil

105

28 Gazeteci Ali Bayramo¤lu’nun Nefle Düzel ile yapt›¤› söylefli, Radikal, 12 Nisan 2004.

29 a.g.e.

30 a.g.e.

31 “Yemin gibi ilkeler,” Milliyet, 20 Aral›k 2005.

32 “Ecevit: Türkiye’de derin devlet hep var,” Ajanslar, 21 Kas›m 2005.

otoriteden ba¤›ms›z bir dizi faaliyetlerle iç teh-ditlere karfl› alanlar›n› geniflletti¤ini gözler önü-ne sermifltir. Bu tür yasa d›fl› oluflumlar›n siviluzant›lar› da yak›n tarihte Susurluk skandal› ilegün yüzüne ç›km›flt›.33 CHP’li Esat Canan, fiem-dinli olay›n›, Susurluk skandal›na benzer bir ör-gütlenme olarak ve hatta Susurluk’tan vahim birolay olarak nitelendirmifltir.34

fiemdinli olay›n›n ayd›nlat›lmas› yolunda parla-mentonun gösterdi¤i çabalar ve kimi kamu gö-revlilerinin arkas›na s›¤›nd›klar› devlet s›rr›kavram›n›n mercek alt›na al›nmas› yolunda at›-lan ad›mlar, 2005’in olumlu geliflmeleri aras›ndasay›lmakla birlikte TBMM Komisyonunun fiem-dinli raporundaki önemli unsurlar› ay›klama gi-riflimleri, kimi yasa d›fl› eylemlerin aç›kl›¤a ka-vuflturulaca¤› beklentilerini suya düflürmüfltür.35

Ancak, iki astsubay›n tutuklanmas›, siyasi otori-tenin ve yarg›n›n ikinci bir Susurluk olay›n› ve

dolay›s›yla yasa d›fl› oluflumlar› engelleme irade-sini ortaya koymas› aç›s›ndan önemli bir geliflmeolarak not edilmelidir. Di¤er yandan, sivil ikti-dar bak›m›ndan, JGK’n›n sivil otoriteye tabi,halk›n güven duyabilece¤i, hesap verebilir vefleffaf bir örgütlenmeye dönüfltürülmesi iradesi-nin henüz oluflmad›¤› ve daha çok yol al›nmas›gerekti¤i de bir gerçektir.

106

33 Susurluk Vakas›, 3 Kas›m 1996 y›l›nda Bal›kesir’in Susurluk ilçesinde bir Mercedes

marka otomobilin bir kamyon ile çarp›flmas› sonucu ortaya ç›kt›. Mercedes’in içinde

bulunan 1978 y›l›nda Ankara Bahçelievler katliam› olarak bilinen ve 7 Türkiye ‹flçi

Partili’nin öldürülmesi olay›n›n san›¤› Abdullah Çatl›, sevgilisi eski güzellik kraliçesi

Gonca Us, Emniyet Müdürü Hüseyin Kocada¤ öldüler. Yine ayn› Mercedes’te bulunan

dönemin DYP Milletvekili Sedat Bucak kazadan a¤›r yaral› olarak kurtuldu. Mafya-

siyaset-devlet üçgenindeki kirli iliflkileri ortaya ç›karan Susurluk kazas›n›n üzerinden

geçen 10 y›lda ise olay üzerindeki s›r perdesi henüz ayd›nlanamad›. Bu olay›n oda¤›nda

devlet güvenlik görevlileri ile bir dizi adam öldürme olaylar›na kar›flan suç çeteleri

aras›ndaki yak›n iliflkiler ve iflbirli¤i yuma¤› yatmakta. Susurluk skandal›yla ilgili

olarak, yaln›zca, aralar›nda Milli ‹stihbarat Teflkilat› (M‹T) eski üyesi, emekli Yarbay

Korkut Eken dâhil birkaç kifli, çete kurmak ve yönetmek suçlar›ndan çeflitli hapis

cezalar›na çarpt›r›ld›lar. Ancak Bucak’›n y›llar sonra, geçen y›l, ölen Çatl›’ya ait oldu¤unu

söyledi¤i baz› gizli belgeleri ve kimi foto¤raflar›, “devlet s›rr›” kayd›n› koyarak mahkem-

eye sunmas› Susurluk skandal›na asker a¤›rl›kl› yeni bir boyut kazand›rd›. Bu

foto¤raflarda, Çatl›’yla yan yana görülen generallerden birinin dönemin Jandarma Asayifl

Komutan› Hasan Kundakç› oldu¤u ortaya ç›kt›. Kundakç› ise, “Foto¤raftaki kifli ben ola-

bilirim, keflke Çatl›’y› tan›sayd›m” dedi. Hüküm giymesinin hemen ard›ndan ise üst düzey

komutanlar›n hemen hepsi Korkut Eken’e destek verip, “Eken herfleyi bizim bilgimiz

dâhilinde yapt›, ülkeye unutulmaz hizmetler verdi.” fleklindeki aç›klamalar yapt› (“Bucak

gizlili¤e s›¤›n›yor,” Cumhuriyet, 1 Ekim 2004).

34 “Canan: Susurluk’tan beter,” Milliyet, 11 Kas›m 2005.

35 Komisyon, Org. Yaflar Büyükan›t’› suçlay›c› ifadeleri, CHP’li üyelerin ›srar› üzerine rapor-

dan ç›kard›. Büyükan›t’›n, olaylara kar›flan astsubay için “Tan›r›m, iyi bir askerdir” söz-

lerinin yarg›y› etkileyebilece¤i taslak raporda yer alm›flt› (“Suçlamada geri ad›m,”

Hürriyet, 26 Ocak 2006). ‹lk rapordaki flu bölümün de ç›kart›lm›fl oldu¤u belirlendi,

“J‹TEM, J‹T gibi birimlerin mevcut olup olmad›¤› hakk›nda ilgili kurumlar gerekli aç›kla-

may› yapmal›d›r. Kanun d›fl› örgütlenmeler ortadan kald›r›lmal›, bu örgütlenmelerde

kast› veya ihmali bulunanlar hakk›nda cezai tatbikat yap›lmal›. Yüksekova’da cenaze

töreni s›ras›nda, savafl uçaklar›n›n alçak uçufl yapmas›, halk taraf›ndan gözda¤› verme

fleklinde alg›lanm›flt›r.(...)”. Bu bölümlerin ç›kart›lmas›na itiraz eden AKP Ad›yaman mil-

letvekili Faruk Ünsal’›n, raporu onaylamay› reddetmesi üzerine rapor rafa kalkt›.

(“fiemdinli raporu sonunda rafa kalkt›,” Sabah, 31 Ocak 2006).

KUTU 1

Birleflmifl Milletler (BM) kararlar› çerçevesinde teflkil edilen;

- Tiran/Arnavutluk’ta konufllu Bat› Avrupa Birli¤i (BAB) Çokuluslu Polis Da-n›flma Unsuru (MAPE),

- Arnavutluk ‹nsanî Yard›m Gücü (AFOR),

- Saray-Bosna/Bosna-Hersek’te konufllu SFOR Karargâh›,

- ‹srail El-Halil’de konufllu Uluslararas› Geçici Mevcudiyeti (TPIH),

- Prifltina/Kosova’da konufllu NATO’nun Kosova Bar›fl Gücü (KFOR),

- Prifltina/Kosova’da konufllu Kosova Türk Görev Kuvveti olarak özetlenecekBar›fl Gücü Birlikleri bünyesinde Türk Jandarma unsurlar› görev yapmak-tad›r.

Kaynak: <http://www.tsk.mil.tr>

107

KUTU 2

Jandarma Genel Komutanl›¤› (JGK)

Komutan: Orgeneral Fevzi Türkeri

KORGENERALLER

Kurmay Baflkan›/ Ankara

Denetim Baflkan›/Ankara

E¤itim Komutan›/Ankara

Afla¤›daki Jandarma Bölge Komutanl›klar›na de¤iflen say›da ‹l JandarmaAlay Komutanl›¤› ba¤l›d›r. ‹l Jandarma Alay Komutanlar›, Albay rütbesinde,Bölge Komutanlar› ise çeflitli seviyelerdeki general rütbesindedir.

TÜMGENERALLER

Adana Bölge Komutan›/Adana

Jandarma Okullar Komutan›/Ankara

Harekat Baflkan›/Ankara

Jandarma Bölge Komutan›/Tunceli

Jandarma Bölge Komutan›/Erzurum

Jandarma Böle Komutan›/‹stanbul

Jandarma Bölge Komutan›/Ankara

TU⁄GENERALLER

Jandarma Bölge Komutan›/Ayd›n

4. Komando E¤itim Tugay Komutan›/Foça-‹zmr

JGK Lojistik Baflkan›/Ankara

JGK Genel Plan/Prensipler Baflkan›/Ankara

21. Jandarma S›n›r Tugay Komutan›/Yüksekova-Hakkari

Jandarma Bölge Komutan›/Giresun

Jandarma Bölge Komutan›/Bursa

JGK Personel Baflkan›/Ankara

Jandarma Lojistik Komutan›/Ankara

3. Jandarma E¤itim Tugay Komutan›/Zonguldak

1. Jandarma Komando Tugay Komutan›/fi›rnak

Jandarma Bölge Komutan›/Diyarbak›r

Jandarma E¤itim Komutanl›¤› Kurmay Baflkan›/Ankara

Jandarma Bölge Komutan›/Tokat

JGK ‹stihbarat Baflkan›/Ankara

Jandarma Bölge Komutan›/Kayseri

Jandarma Bölge Komutan›/Konya

2. Jandarma E¤itim Tugay Komutan›/Bilecik

Jandarma Bölge Komutan›/Batman

Kaynak: Yazar›n çeflitli askerî kaynaklardan derledi¤i bilgi

KUTU 3

Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n Teflkilat›;

1. Karargah ve Ba¤l› Birlikleri,

2. ‹ç Güvenlik Birlikleri,

a. Mülki Teflkilata Tabi Olmayan Jandarma Birlikleri ;

(1) Jandarma Komando Birlikleri,

(2) Jandarma Havac›l›k Birlikleri,

b. Mülki Teflkilata Tabi Olan Jandarma Birlikleri ;

(1) Jandarma Bölge Komutanl›klar›,

(2) ‹l Jandarma Komutanl›klar› (alay seviyesinde)

(3) ‹l Merkez ve ‹lçe Jandarma Komutanl›klar›,

(4) Jandarma Karakol Komutanl›klar›,

(5) Jandarma Koruma Birlikleri,

(6) Jandarma Asayifl Komando Birlikleri,

3. S›n›r Birlikleri,

4. E¤itim Birlikleri,

5. Jandarma Okullar›,

6. ‹dari ve Lojistik Destek Birlikleri ile,

Görevin özelli¤ine ba¤l› olarak kurulacak di¤er kurulufllardan oluflur.

Kaynak: <http://www.tsk.mil.tr, http://www.Jandarma.gov.tr>

Arka Plan

Sahil Güvenlik Komutanl›¤› (SGK), 9 Temmuz1982 y›l›nda Türkiye Büyük Millet Meclisi(TBMM) taraf›ndan kabul edilen 2692 say›l› Ka-nun’la, Deniz Kuvvetleri Komutanl›¤›ndan(DKK) ba¤›ms›z silahl› bir güvenlik kuvveti ola-rak kuruldu.1

Bu tarihe kadar sahil güvenlik hizmetleri, 1932y›l›nda, 1917 say›l› Kanun’la oluflturulan Genel-kurmay Baflkanl›¤›na ba¤l› Gümrük MuhafazaUmum Kumandanl›¤› taraf›ndan üstlenilmiflti.Bu kurulufl, denizden yap›lan kaçakç›l›¤› önle-mek ve Türk karasular›n›n güvenli¤ini sa¤la-makla görevlendirilmiflti. 1956 y›l›na kadar fa-aliyetlerini sürdüren Gümrük Muhafaza UmumKumandanl›¤›, ifllevleri aç›s›ndan döneminGümrük ve Tekel Bakanl›¤›na ba¤l› kal›rken,deniz s›n›rlar›n›n güvenli¤i ve personelin e¤iti-mi bak›m›ndan Genelkurmay Baflkanl›¤›n›nbünyesinde yer alm›flt›. Sahil güvenlik hizmetle-ri, 1956 y›l›nda Jandarma Genel Komutanl›¤›na(JGK) devredildi.

SGK, 2692 say›l› kanun hükmüne göre 1982 y›-l›ndan 1985 y›l›na kadar, kuruluflu için gereklialt yap›y› oluflturana dek JGK’ya ba¤l› olarak gö-rev yapt›. 1 Ocak 1985 tarihinden bafllayarak, ba-r›fl zaman›nda iç güvenlik hizmetleri için ‹çiflle-ri Bakanl›¤›na, savafl zaman›nda da Türk Silah-l› Kuvvetlerine (TSK) ba¤l› bir kurulufl olarak

hizmet vermektedir. (SGK Teflkilat fiemas› içinbkz. Tablo 1)

SGK, k›ta sahanl›¤› içinde ifllenen kaçak avlan-ma, uyuflturucu ve akaryak›t kaçakç›l›¤› gibi suç-larla ilgili olarak ‹çiflleri Bakanl›¤› ile ba¤lant›l›bir konumdad›r. 1985 tarihine kadar Sahil Gü-venlik Komutan›n›n birinci sicil üstü JandarmaGenel Komutan› olup, bütçesi de JGK bütçesiiçerisinde düzenlenirken, günümüzde ise SahilGüvenlik Komutan›n›n birinci sicil üstü Genel-kurmay Baflkan›d›r. Jandarma Genel Komutan›,asayifl hizmetleri aç›s›ndan ‹çiflleri Bakan›nakarfl› sorumlu iken, Sahil Güvenlik Komutan›-n›n ‹çiflleri Bakan›na karfl› böyle bir sorumlulu-¤u bulunmamaktad›r.

2692 say›l› Kanun’da öngörülen görevleri yeri-ne getirebilecek bir deniz güvenlik kuvvetininoluflturulmas› için SGK’n›n ilk kuruluflu s›ras›n-da gerekli görülen personel, silah, cephane, araç-gereç ihtiyac› DKK ve JGK ile birlikte saptan›pGenelkurmay Baflkanl›¤›n›n görüflü al›narak,Milli Savunma ve ‹çiflleri Bakanl›klar›n›n onay›üzerine bir plana göre sa¤land›.

Söz konusu kanunda 18 Haziran 2003 tarihindeyap›lan bir de¤ifliklik ile SGK’n›n personel yö-nünden Deniz Kuvvetleri Komutanl›¤›na olanba¤l›l›¤› kald›r›ld› ve aynen JGK gibi ba¤›ms›zbir yap›ya kavuflturuldu. SGK, böylece, silah en-vanterini önemli ölçüde güçlendirdi¤i ayr› birbütçeye de sahip oldu. Kendi personelini olufltur-maya bafllayan SGK, bu ba¤›ms›z yap›s› ile Tür-kiye’yi çevreleyen Karadeniz, Akdeniz ve EgeDenizi’nde yüzde 5 olan kontrolünü yüzde 50’li-lere ç›karmay› hedeflemektedir. Bu aç›k, halen

108

SAH‹L GÜVENL‹K KOMUTANLI⁄I


* Gazeteci, Savunma Uzman›,

1 09.07.1982 tarihli ve 2692 say›l› Sahil Güvenlik Komutanl›¤› Kanunu için bkz. 13.07.1982

tarihli ve 17753 say›l› Resmi Gazete, <http://www.basbakanlik.gov.tr>, Mevzuat Bilgi

Sistemi.

hava ve deniz kuvvetleri taraf›ndan karfl›lan-maktad›r.

2003 tarihinde 2692 say›l› Kanun’da yap›lan de-¤ifliklik ile SGK personelinin statüsü de yüksel-tildi ve Albay rütbesinde olan SGK’ya ba¤l› böl-gesel komutanlar Amiralli¤e terfi ettirildi.SGK’n›n ba¤›ms›z bir statüye kavuflturulmas›n-daki amaçlardan birisi de Milli Savunma Bakan-l›¤› (MSB) bütçesi içinde, gayriresmî rakamlaragöre yüzde 14 ila yüzde 16 aras›nda bir yer tutanve göreceli olarak s›n›rl› olan DKK bütçesi üze-rinde oluflturdu¤u yükü azaltmak idi .

SGK’n›n faaliyetlerini yürütme biçimi flöyleözetlenebilir: SGK personeli, görevlerini 211 sa-y›l› TSK ‹ç Hizmet Kanunu’na tabi olarak kendiemir ve komuta ba¤lant›s› içerisinde yapar. SGK,bu kanunla öngörülen görevlerini, gerekti¤indeilgili Bakanl›klar, mülki ve adli makamlar iledi¤er güvenlik kuvvetleri ve ilgili kurulufllarlaiflbirli¤i, karfl›l›kl› yard›m ve koordinasyon yap-mak suretiyle yerine getirir. Buna ek olarak,SGK, DKK taraf›ndan planlanan e¤itim ve tat-bikatlara kat›l›r. Bu e¤itim ve tatbikatlar planla-n›rken SGK’n›n as›l görevlerinin (denizde em-niyeti sa¤laman›n) aksat›lmamas› göz önündetutulur.

SGK’n›n Görevleri ve Görev Alanlar›

Türkiye’nin deniz s›n›rlar›, kara s›n›rlar›ndanyaklafl›k olarak üç kat daha büyüktür. Türki-ye’nin kara s›n›rlar› 2573 kilometre iken adalardahil sahil fleridi s›n›rlar›n›n toplam uzunlu¤u8333 kilometredir.

SGK, Karadeniz’de Gürcistan deniz yan s›n›r›olan Sarp’tan Bulgaristan deniz yan s›n›r› ‹¤ne-ada’ya, Ege Denizi’nde Yunanistan deniz yan s›-n›r› Enez’den Do¤u Akdeniz’de Suriye deniz yans›n›r› Samanda¤’a kadar 8333 km’lik sahil fleridiboyunca karasular›, münhas›r ekonomik bölgeve arama kurtarma sahas›ndan oluflan sorumlu-luk sahas›nda; kurulufl yasas› ve bu yasaya iliflkintüzük çerçevesinde ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l›olarak ilgili kanun, kararname ve tüzükler uya-r›nca denetim ve kontrol faaliyetlerini kapsayan

sahil güvenlik (SG) görevlerini yerine getirmek-tedir.2 SGK’n›n, yukar›da say›lan bu görevleri,DKK’n›n genel sorumlulu¤u d›fl›nda kalmakta-d›r.

SGK’n›n di¤er görevleri aras›nda; Türk sahille-rini, karasular›n›, iç liman ve körfezleri koru-mak, güvenli¤ini sa¤lamak; ulusal ve uluslara-ras› hukuk kurallar› uyar›nca Türkiye’nin hü-kümranl›k haklar›na sahip oldu¤u denizlerde buhak ve yetkilerin DKK’n›n genel sorumlulu¤ud›fl›nda kalanlar›n› kullanmak; deniz yoluylayap›lan her türlü kaçakç›l›¤›n önlenmesi, izlen-mesi ve suçlular hakk›nda gerekli ifllemin yap›l-mas› ile ilgili esas ve yöntemleri belirlemek; ka-çakç›l›¤› önlemek, izlemek, askerî yasak bölge vegüvenlik bölgeleri, karasular›, tarihi eserler, kül-tür ve tabiat varl›klar›n› korumak; kabotaj, de-nizde can ve mal›n korunmas›, su ürünleri, tica-ret, gümrük, telsiz, Türk bayra¤›, pasaport, turiz-mi teflvik, umumi h›fz›ss›hha ve çevre kanunla-r›na ayk›r› eylemleri önlemek, izlemek, suçlula-r› yakalamak, gerekli ifllemleri yapmak, yakala-nan kifli ve suç vas›talar›n› adlî makamlara tes-lim etmek gelmektedir.

Deniz ve k›y›larda görülecek bafl›bofl may›n, pat-lay›c› madde ve flüpheli cisimler için gerekli ted-birleri alarak ilgili makamlara iletmek, Türk ka-rasular›na giren mültecileri silâh ve mühim-mattan ar›nd›rmak ve bunlar› ilgili makamlarateslim etmek de görevleri aras›nda yer almakta-d›r. Bunlara ek olarak, stratejik öneme haiz sana-yi komplekslerinin (boru hatlar› gibi) denizdengelebilecek tehlikelere karfl› korunmas›n› sa¤la-mak; DKK taraf›ndan planlanan e¤itim ve tat-bikatlara kat›lmak; Kara ve Hava Kuvvetlerincedeniz sahalar›nda icra edilen at›fllarda deniz em-niyetini sa¤lamak; Hava Kuvvetleri Komutanl›-¤›n›n deniz üzerinde icra etti¤i görevlerde Ara-ma-Kurtarma görevleri yapmak; Türkiye’ninyat kulüplerince düzenlenen ulusal/uluslararas›yat yar›fllar›nda refakat görevleri icra etmek deSGK’n›n görev kapsam› içindedir.

109

2 09.07.1982 tarihli ve 2692 say›l› Sahil Güvenlik Komutanl›¤› Kanunu için bkz. 13.07.1982

tarihli ve 17753 say›l› Resmi Gazete, <http://www.basbakanlik.gov.tr>, Mevzuat Bilgi

Sistemi; Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, Milli Savunma Bakanl›¤› Beyaz

Kitap 2000, <http://www.msb.gov.tr>.

SGK Bütçesi

SGK da JGK gibi, ka¤›t üzerinde bar›fl zaman›n-da ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› görülmesi nedeniy-le bütçe kayna¤› bu bakanl›k bütçesi üzerindensa¤lanmakla beraber aynen JGK bütçesi gibi,TSK denetimindedir.3

Di¤er yandan, SGK’n›n silah ve cephanesi ilearaç ve gereçleri DKK standartlar›na uygun ola-rak, DKK ile birlikte haz›rlanan ve ‹çiflleri Ba-kanl›¤›nca onaylanan bir plana göre kendi büt-çesinden sa¤lanmaktad›r.

Gerek bütçe kanunlar› gerekse di¤er kanunlarlaMilli Savunma Bakanl›¤› ile JGK’ya tan›nangümrük ve her türlü vergi, resim, harç ve ardiyeücretlerinden muafiyet ve istisna hükümleriSGK için de uygulanmaktad›r.

Türkiye ile bu y›l içinde tam üyelik müzakerele-rine bafllayan Avrupa Birli¤i’ne (AB) uyum süre-cinde yap›lan yasal de¤iflikliklere karfl›n, TBMMve ilgili komisyonlar›n, Türk Silahl› Kuvvetlerive JGK’n›n yan› s›ra, SGK’n›n bütçesi üzerindede denetim mekanizmas›n› henüz kuramad›¤›gözlenmektedir. TBMM Plan ve Bütçe Komisyo-nunda ‹çiflleri Bakanl›¤› bütçesi üzerinde kamu-ya aç›k yap›lan görüflmelerle ilgili tutanaklar in-celendi¤inde, milletvekillerinin hesap verilebi-lirlik, fleffafl›k ve kamu kaynaklar›n›n do¤rukullan›m› aç›s›ndan bu üç güvenlik örgütününbütçelerini ve bu bütçelerin silah al›mlar›n› neölçüde hakl› k›ld›¤› konusunu herhangi bir bi-çimde sorgulamaya giriflmedikleri görülecektir.Dolay›s›yla, SGK için yap›lan silah tedarikleri-nin ihtiyac› gerçekten yans›t›p yans›tmad›¤› ko-nusunun belirsizli¤ini korudu¤unu ve vergi mü-kelleflerinin de seçtikleri vekiller arac›l›¤›ylavergilerinin ak›lc› harcan›p harcanmad›¤› bilgi-sine sahip olmad›¤› söylenebilir.

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu toplant›s› so-nunda, JGK ve SGK 2006 y›l› merkezi yönetimbütçesiyle ilgili 2006 y›l› “gizli” fiili kadrolar›ngörüflülebilmesini teminen ‹ç Tüzük’ün 32.maddesi uyar›nca kapal› oturum karar› al›nmas›arz ve teklif edilerek k›sa bir gizli toplant› yap›l-maktad›r.4

SGK’n›n Hiyerarflik Yap›lanmas›

‹ç güvenli¤in ve kamu düzeninin sa¤lanmas›n-dan yükümlü olan ‹çiflleri Bakanl›¤›, kendisineba¤l› mülki amirler (Vali ve Kaymakamlar) ara-c›l›¤›yla, Emniyet Teflkilat› ile yar› sivil yar› as-kerî (ancak fiiliyatta askerî) bir örgütlenme için-deki JGK ve SGK’n›n yerine getirdi¤i hizmet-lerden sorumludur. SGK ayr›ca, denizlerde gü-venli¤i sa¤lama konusunda bir dizi kamu kuru-luflu ile birlikte çal›fl›r.

Ancak, SGK da JGK gibi, bar›fl zaman›nda görevve hizmet yönünden teorik olarak ‹çiflleri Ba-kanl›¤›na ba¤l› olmas›na karfl›n, fiiliyatta Ge-nelkurmay Baflkanl›¤› direktifinde hizmet ver-mektedir. Nitekim, asayiflin sa¤lanmas›na yöne-lik olarak SGK personelinin Deniz Polisi ile ifl-birli¤inin koordine edilmesi yolundaki protoko-le karfl›n, çok bafll›l›k ve görevlerin iç içe girme-si sorunlar› yaflanmaktad›r. Hukuken, taflra böl-gesi olarak an›lan Ankara d›fl›ndaki Bot ve BirlikKomutanl›klar›, sorumluluk alan›ndaki Kay-makamlarca de¤il, ancak Vali taraf›ndan denet-lenebilmektedir. Bar›fl zaman›nda fiilenTSK’n›n denetiminde olan SGK, ola¤anüstü du-rumlarda Genelkurmay Baflkan›n›n iste¤i üzeri-ne k›smen ya da tümüyle DKK harekat komu-tas›na veya emrine, savafl halinde ise tümüyledo¤rudan do¤ruya DKK emrine girmektedir.

SGK’n›n görev alanlar›, üsleri, yerleflme yerleriGenelkurmay Baflkanl›¤›n›n görüflü al›narak‹çiflleri Bakanl›¤›nca belirlenmekte olup, ba¤l›kurulufllar› ve kadrolar› Genelkurmay Baflkanl›-¤›n›n görüflü al›narak ‹çiflleri Bakanl›¤›nca dü-zenlenmektedir.

SGK personeli, subay, astsubay, uzman erbafl, as-kerî ö¤renci, erbafl ve erler ile devlet memuru ve

110

3 Ayr›nt›l› bilgi için bkz. Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, Milli Savunma

Bakanl›¤› Beyaz Kitap 2000, <http://www.msb.gov.tr>. SGK 2006 bütçe tasar›s› 194.4

milyon YTL olarak belirlendi ve bu art›fl oran› 2005 y›l› bütçesine göre yüzde 11.34 oldu.

SGK bütçe detay› için bkz. bu Almanak’taki “Türk Silahl› Kuvvetleri” bölümünde yer alan

Maliye Bakanl›¤› bütçe tablosu.

4 24.11.2005 tarihli Plan ve Bütçe Komisyonu mali y›l› bütçe görüflmeleri. Bkz.

<http://www.tbmm.gov.tr>.

iflçilerden oluflur. Resmi rakamlara göre 2200olan SGK personelinin (bunun içinde sivil say›s›460 olan) ço¤unlu¤u zorunlu askerî hizmetiniyapan mükelleflerden oluflmaktad›r.

SGK’n›n ihtiyaç duydu¤u subay ve astsubaylar,okul masraflar› SGK bütçesinden karfl›lanmaksuretiyle DKK veya TSK’n›n di¤er e¤itim kuru-lufllar›nda e¤itilirler. E¤itim, terfi, izin, sicil, ce-zaland›rma ve ödüllendirme süreçleri, 926 say›l›TSK Personel Kanunu esaslar›na göre yürütülür.SGK’da görevli amiral, subay ve astsubaylar ilesivil personel özlük haklar› yönünden kendi özelkanunlar›na tabidir. Dolay›s›yla, iç güvenlik hiz-metinin yerine getirilmesinde polis ile paralel ifl-lev gören SGK personeli, maafl aç›s›ndan TSKkanunlar›na tabi olduklar› için sivil meslektaflla-r›na göre daha yüksek maafl almaktad›r. JGK vedi¤er kurulufllardaki emsallerine yap›lan nakdîve ayni ödemeler ayn› flartlar alt›nda ve ayn› hü-kümlere tabi olarak, SGK personeline de yap›l-maktad›r. Komutanl›¤›n di¤er kadrolar›nda gö-revli personelin sicil ifllemleri de TSK’daki esas-lara göre yürütülür.

SGK için yetifltirilecek subay, astsubay, erbafl veerlerin askerî ö¤retim ve e¤itim masraflar› SGKbütçesinden karfl›lan›r ve DKK veya TSK’n›n di-¤er e¤itim kurulufllar›nca yerine getirilir. Askerîpersonel ile sivil personelin hizmetlerinin ge-rektirdi¤i özel e¤itimleri ise ‹çiflleri Bakanl›¤›n-ca belirlenen esaslara göre yerine getirilmekte-dir.

SGK’n›n kendi kaynaklar›ndan karfl›lanamayansubay ve astsubay ihtiyac›, kendi kuvvetleriyleiliflkileri sakl› kalmak flart›yla SGK’n›n talebi veGenelkurmay Baflkanl›¤›n›n onay› ile di¤er kuv-vet komutanl›klar›ndan ve JGK’dan sa¤lanabi-lir.

Sahil Güvenlik Komutan›n›n atanmas›, DenizKuvvetleri Komutan›n›n lüzum göstermesi, Ge-nelkurmay Baflkan›n›n teklifi, ‹çiflleri Bakan›-n›n inhas›, Baflbakan›n imzalayaca¤› ve Cum-hurbaflkan›n›n onaylayaca¤› müflterek kararna-me ile yap›l›r. Nadir örnekler d›fl›nda bu tür ata-ma kararlar›, yukar›da an›lan sivil otoriteler ta-

raf›ndan rutin olarak, TSK’n›n terfi ifllemlerinemüdahil olmaks›z›n imzalan›r. Aste¤men-albayrütbelerindeki subaylar›n, astsubaylar›n, devletmemurlar›n›n ve uzman erbafllar›n atanmalar›ile erbafl ve erlerin da¤›t›mlar› SGK taraf›ndanyap›l›r.

SGK personeli, suçun denizde bafllay›p karada dasürmesi ya da suçlular›n karaya geçifl yapmas›hallerinde, yetkili güvenlik kuvveti olaya elko-yuncaya kadar suç delillerinin kaybolmas›n› vesuçlular›n kaçmas›n› önlemek amac›yla yetkile-rini karada da sürdürür. Durum, en k›sa süredegerekli imkanlar kullan›larak mahalli mülkiamire bildirilir.

SGK’n›n Yap›sal Sorunu: Asker ve Sivil YetkiPaylafl›m›

JGK’n›n iflleyiflinde oldu¤u gibi Türk sular›ndagüvenli¤in sa¤lanmas› konusunda da siviller veaskerler aras›nda zaman zaman birbiriyle çeliflenikili bir yap› ortaya ç›kmaktad›r. Örne¤in, Bafl-bakanl›k Denizcilik Müsteflarl›¤›na ba¤l› K›y›Emniyeti ve Gemi Kurtarma ‹flletmeleri GenelMüdürlü¤ü5 ile SGK aras›nda her iki kuruluflunbenzer görevleri yerine getirmesinden kaynak-lanan iki bafll›l›k, daha sonra ç›kart›lan bir yö-netmeli¤e karfl›n süregelmektedir.

Asl›nda, SGK’y› ilgilendiren iki bafll›l›¤›n teme-linde SGK’n›n bar›fl döneminde ‹çiflleri Bakanl›-¤›na ba¤l› bir kurulufl olmas›na karfl›n, denizler-de güvenli¤i sa¤lama konusundaki temel direk-tifleri siyasi otorite yerine TSK’dan almas› yat-maktad›r. Bu iki bafll›l›¤› ortadan kald›rmayayönelik bir çözüm olarak, denizlerde sivil aramakurtarma faaliyetlerinin organizasyonu için Ba-kanlar Kurulu taraf›ndan 20 Eylül 2001’de 3275say›l› Türk Arama Kurtarma Yönetmeli¤i ya-y›mlanm›fl ve bu Yönetmelik, 12 Aral›k 2001 ta-rihinde 24611 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlana-rak yürürlü¤e girmifltir.

Bu yönetmelik ile denizlerde sivil arama kurtar-ma faaliyetlerinin sorumlulu¤u ve koordinatör-

111

5 12.05.1997 tarihli ve 9466 say›l› Bakanlar Kurulu Karar› uyar›nca oluflturuldu.

lü¤ü SGK’ya verilmifltir. ‹laveten, 11.07.2002 ta-rihli ve 24812 say›l› Resmi Gazete’ de 2002/4 teb-li¤ numaras› ile yay›mlanan Ulusal Arama veKurtarma Plan› gere¤ince denizlerde arama vekurtarma görevi SGK’ya, havada arama kurtar-ma görevi Sivil Havac›l›k Genel Müdürlü¤üne,bunlar›n sevk ve idaresi Denizcilik Müsteflarl›¤›Deniz Ulaflt›rmas› Genel Müdürlü¤ü Ana Ara-ma Kurtarma Koordinasyon Merkezi’ne veril-mifltir.

‹ç ve d›fl kaynakl› tehditlere karfl› ülkede güven-li¤in sa¤lanmas›ndan sivil kolluk kuvveti olanpolis ile birlikte sorumlu olan SGK’n›n ayn› gö-revleri yerine getiren sivil kurumlar ile aras›n-daki yetki kargaflas›n›n özünde, JGK gibi yar› as-kerî silahl› bir kolluk kuvveti olan SGK’n›n da,uygulamada TSK ile aras›ndaki organik ba¤›sürdürmesi yatmaktad›r. Oysa ülke güvenli¤i-nin etkin, fleffaf ve hesap verilebilirlik ilkeleriçerçevesinde sa¤lanmas›nda, sivil ve askerî kol-luk kuvvetlerinin, siyasi otoritenin yönlendir-mesi ve yönetimi alt›nda olmalar› gerekmekte-dir.

Türkiye’deki bu yap›, AB ülkelerindeki denizler-de emniyeti sa¤lama ifllevinden farkl›l›k göster-mektedir. AB ülkelerinde sahil koruma göreviDenizcilik Müsteflarl›¤› ya da Çevre Müsteflarl›¤›gibi kurumlara verilmekte, ya da de¤iflik bakan-l›klar aras›nda paylaflt›r›lmaktad›r. Bu ülkelerdeortak ilke, karasular›n›n korunmas›n›n, sivil si-yasal otoritenin alt›nda hareket eden sivil kuru-lufllar taraf›ndan profesyonel bir kadro ile yerinegetiriliyor olmas› ve ülke asayiflini sa¤lamaklagörevli tüm kolluk kuvvetleri aras›nda koordi-nasyonun sa¤lanmas›d›r. Bu politika, ülke gü-venli¤ini sa¤lamaktan sorumlu kurumlar›n ör-gütlü suçlar, nükleer silah kaçakç›l›¤›, terörizmve kitle imha silahlar›n›n yay›lmas› gibi yenitehditler karfl›s›nda ancak iyi örgütlenmifl pro-fesyonel güvenlik güçleri ile baflar› kazanabile-ce¤i düflüncesine dayanmaktad›r.

Denizden ve karadan yasa d›fl› insan göçü, kitleimha silahlar›, uyuflturucu kaçakç›l›¤› ve ülkeekonomisine ciddi zarar veren akaryak›t kaçak-ç›l›¤› ve uluslararas› terörist s›zmalar gibi iç ve

d›fl kökenli tehditlerle karfl› karfl›ya bulunanTürkiye’nin, AB’nin taleplerinden ba¤›ms›z ola-rak, yeni tehditlere karfl› ülke güvenli¤ini koru-mak aç›s›ndan tüm kurumlar aras›nda iflbirli¤i-ni sa¤lamas› ve yetki kavgas›na izin vermemesigerekmektedir. Avrupa Komisyonunun son ya-y›mlad›¤› 9 Kas›m 2005 tarihli ‹lerleme Rapo-ru’nda, Türkiye’de asayifl hizmetlerindeki çokbafll›l›¤› ve hizmetin etkinli¤ini önleyen yap›salsorunlara çözüm aray›fllar› çerçevesinde polis,jandarma ve SGK aras›nda eflgüdümün sa¤lana-ca¤› ve bu üç kurumun tek bir çat› alt›nda topla-n›p sivillerden direktif alaca¤› bir yap›n›n olufl-turulmas› öncelikle yerine getirilmesi gerekensiyasi kriterler aras›nda yer almaktad›r.

Türkiye’nin ayr›ca, deniz ve kara s›n›rlar›n›n et-kin bir biçimde korunmas› amac›yla asker olma-yan ve profesyonel sivillerden oluflan bir S›n›rPolis Teflkilat› kurmas› gerekmektedir.

Türkiye, bu amaçla 2003 y›l›nda entegre s›n›ryönetiminin uygulanmas› için bir eylem plan›benimsemifltir. Bu eylem plan›n› ‹çiflleri Bakan-l›¤› yürütmektedir. Ancak bu eylem plan›nda,Avrupa Komisyonunun 9 Kas›m 2005 tarihli‹lerleme Raporu’nda da belirtildi¤i gibi bir iler-leme sa¤lanamam›flt›r. Bunun temel nedeni,TSK, JGK ve SGK’n›n, s›n›rlar› koruma yetkisi-ni, sivil profesyonellerden oluflacak S›n›r PolisTeflkilat›na devretmek istememesidir. NitekimAB’nin 2004 y›l›nda bu amaçla bafllatt›¤› proje,gerek JGK gerekse SGK’n›n yetkilerini sivilleredevretmek istememesi ve la¤vedilme endiflesiyleyürümemektedir.

Di¤er yandan, ‹çiflleri Bakanl›¤›, kara ve denizs›n›rlar›n›n korunmas› ve güvenli¤inin etkin fle-kilde sa¤lanmas› ve polis, jandarma ve sahil gü-venlik kuvvetleri aras›nda iflbirli¤i ve koordinas-yonun sa¤lanmas› amac›yla Ocak 2005’te bir ge-nelge yay›mlad›. Ancak genelgenin uygulana-bilmesi için JGK ile SGK’n›n kadrolar›n› profes-yonellefltirerek sivil otoriteden direktif alacakyap›sal bir de¤iflikli¤e gitmeleri gerekmektedir.Mevcut durumda ise hükûmet, JGK ile SGK’n›nasayiflin sa¤lanmas›nda seçilmifl siyasi otoriteninalt›nda hareket edebilmesini sa¤layacak köklü

112

yasal düzenlemelere gidebilmifl de¤ildir. Temelde¤iflikliklerin gerçeklefltirilmesindeki irade ek-sikli¤inin bu yönde at›lan ad›mlar›n “AskerDüflmanl›¤›” fleklinde yans›t›lmas›ndan kaynak-land›¤› düflünülebilir.

113

Tablo 1: SGK Teflkilat fiemas›

Sahil GüvenlikAkdeniz

Bölge Komutanl›¤›

Sahil GüvenlikEge Deniz


Sahil GüvenlikMarmara ve Bo¤azlar


Sahil Güvenlik Komutanl›¤›

Sahil GüvenlikKaradeniz


Sahil GüvenlikHava Komutanl›¤›

Sahil GüvenlikE¤itim Merkezi

Komutanl›¤›

Kaynak: Milli Savunma Bakanl›¤› Beyaz Kitap 2000

Bölge Komutanl›klar›na ba¤l›; üçer adet Grup Komutanl›¤›, ve envanterdekibotlara lojistik ve teknik destek sa¤layan Onar›m Destek ve ‹kmal DestekKomutanl›klar› da bulunuyor.

SGK, sahil güvenlik görevleri için helikopter ve uçaklar›n hizmet verdi¤i birhava birli¤i oluflturdu.

Arka Plan: Anti-Terörizm Amaçl› Özel Timlerin Ortaya Ç›k›fl›

5 Eylül 1972 tarihinde, El-Fetih Grubu1 taraf›n-dan kurulan Kara Eylül (The Black September -

Eylul El-esved) Örgütü mensubu 8 Filistinli ge-rilla, Münih Olimpiyatlar›nda ‹srail tak›m›ndan11 ‹srailli atleti kaç›rm›fl ve rehinelerle birlikteMünih Havaalan›’na gelmifllerdi. Almanya’n›nBavyera Eyaleti’ne ait polis birimleri, rehinelerikurtarma operasyonu düzenlemifller ve ç›kan ça-t›flmada gerillalar rehinelerin 11’ini öldürmüfl,gerillalar›n 5’i ölmüfl, 3’ü de canl› olarak yaka-lanm›flt›. Modern anti-terörist birimlerin,1972’deki Münih Olimpiyat Oyunlar›nda ‹srailliatletlere yönelik bu terörist sald›r›dan sonrado¤du¤u ileri sürülebilir.

Bu olay›n Alman polisinin yetersizli¤ini ve bafla-r›s›zl›¤›n› gözler önüne sermesinin ard›ndan,Avrupa ülkeleri, terörist olaylara an›nda müda-hale edebilmek için, özel olarak çok yüksek sevi-yede e¤itilmifl güvenlik personeline ihtiyaçlar›oldu¤una karar verdiler. Bu amaçla, çok ani ope-rasyon, özel haberleflme, silahl› ve silahs›z çat›fl-ma teknikleri, üstün at›fl gücü, acil müdahale,gizli s›zma taktikleri, rehine kurtarma, müzake-re ve ikna teknikleri konular›nda özel e¤itimlive çok özel bir donan›ma sahip polis birimlerioluflturulmaya baflland›.

Özel anti-terör birimleri, bafllang›çta askeri nite-likteki mevcut özel kuvvetlerden seçildi ve bunedenle paramiliter bir niteli¤e büründü. Ayr›cabu birimler, sürekli olarak eleman ve teçhizatyenilenmesine ve yo¤un e¤itime gerek göster-diklerinden bu ülkeler için oldukça pahal›yamal olmufllard›.2 Bu özel anti-terörist birimlerinpek ço¤u, rehine kurtarma timleri olarak flekil-lendirildi. Rehine kurtarma, bu birimlerden ba-flarmalar› istenen en zor görevdi. Ayr›ca bu tim-ler; emsalsiz e¤itimleri, teçhizatlar› ve hünerlerinedeniyle, önceden istihbarat elde edilen teröristsald›r›lara karfl› önlem almak, hassas korumagörevleri yapmak, sald›r›lar› bertaraf etmek veyüksek riskli operasyonlar icra etmek gibi di¤erbir tak›m görevler için de çok uygundular. Bu bi-rimler, askeri ya da polis formasyonuna sahipti-ler ve anti-terörist amaç ve görevlere yöneldikle-rinde “yar›-askeri polis” (para-military police)3

olarak nitelendiriliyorlard›.

Bat› Avrupa ülkelerindeki anti-terörizm amaçl›birimler, ço¤unlukla polis örgütü içinde yer al›r-lar. Bunun en güzel örnekleri, Almanya, Fransa,Belçika, ‹talya, Hollanda ve ‹spanya’da görül-mektedir. Bunun tek istisnas›, ‹ngiliz Ordusu-nun anti-terör operasyonlar›nda da kullan›lanseçkin birlikleri olan ünlü SAS (The British Spe-

cial Air Service) Komandolar›d›r.

Türk Polis Özel Harekât Timlerinin Kurulufluve ‹flleyifli

Polis Özel Harekât Timleri (PÖHT), terör örgüt-lerinin meskûn mahal veya k›rsal alanlardaki si-lahl› eylemlerini engellemek, gerçeklefltirileneylemlerin faillerini etkisiz hale getirmek veya

114

ÖZEL HAREKÂT DA‹RE BAfiKANLI⁄I

Ertan Befle*

* Yrd. Doç. Dr., Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi.

1 Filistin Kurtulufl Örgütü’nün (FKÖ) askeri kanad› idi.

2 Örne¤in; 1985’teki Achille Lauro olay›ndan sonra, Bat› Almanya’da GSG–9

(Grenzschutzgruppe 9) bünyesinde, deniz operasyonlar› için özel bir tim oluflturul-

mas›na karar verilmifl ve bunun sadece bafllang›çtaki teçhizat maliyeti, 3 milyon DM’yi

aflm›flt›r.

3 Burada, yar›-askeri nitelikte e¤itim, teçhizat, felsefe ve organizasyon kastedilmektedir.

yakalamak, uçak, araç, bina gibi kapal› alanlardarehin al›nan kifli veya kiflileri kurtarmak gibiözel maharet gerektiren hassas operasyonlardakullan›lmak üzere özel e¤itim görmüfl bir birimolarak 1983 y›l›nda “Asayifl Dairesi Baflkanl›¤›”bünyesinde, merkezde “Özel Harekât fiube Mü-dürlü¤ü” ve Ankara, ‹stanbul, ‹zmir illerinde ise“Özel Harekât Grup Amirlikleri” fleklinde teflki-latland›r›lm›flt›r.

Terör olaylar›n›n nicelik ve nitelik itibariyle de-¤iflen flartlar› neticesinde 1987 y›l›nda Asayifl Da-iresi Baflkanl›¤› bünyesinden al›narak, TerörleMücadele ve Harekât Dairesi Baflkanl›¤› bünye-sinde “Özel Hareket fiube Müdürlü¤ü” olarak1993 y›l›na kadar faaliyet göstermifltir. Özelliklebölücü terör olaylar›n›n artmas› nedeniyle 1993y›l›nda “Özel Harekât fiube Müdürlü¤ü”,26.07.1993 tarihli, ancak Resmi Gazete’de yay›m-lanmayan Bakanlar Kurulu Karar› ile de ÖzelHarekât Dairesi Baflkanl›¤›na (ÖHDB) dönüfltü-rülerek hizmete bafllam›flt›r.

12.08.1993 tarihinde yay›mlanan Kanun Hük-münde Kararname ile Özel Harekât Polis Okuluaç›lmas›na ve özel personel yetifltirilmesine im-kân haz›rlanm›flt›r. Dairenin çal›flmalar›n› dü-zenleyen yönetmelik “Çok Gizli” iflaretini tafl›-maktad›r. Bu yönetmeli¤e göre daire do¤rudanGenel Müdüre ba¤lanm›flt›r.

ÖHDB, merkezde “E¤itim,” “Personel,” “Destek”ve “Operasyon Harekât Planlama ve De¤erlen-dirme” fiube Müdürlükleri fleklinde ve 48 ilde“Özel Harekât fiube Müdürlü¤ü” fleklinde teflki-latlanm›flt›r. ÖHDB merkezde Emniyet GenelMüdürüne, ‹l Özel Harekât fiube Müdürlükleriise ‹l Emniyet Müdürüne do¤rudan ba¤l› olarakgörev yapar.

Özel harekât birimine al›nacak personel seçi-minde Emniyet Genel Müdürlü¤ü (EGM) Teflki-lat›n›n›n gönüllü amir ve memurlar› aras›ndanpolislik mesle¤ine giriflte aranan flartlar› haiz,spora ve beden gelifltirme çal›flmalar›na yatk›nfiziki güce sahip, so¤ukkanl›, disiplinli, at›c›l›k-ta üstün baflar› ve e¤itimde baflar›l› olabilece¤ianlafl›lan, azimli ve dayan›kl› olanlar seçilerek

en az 3 ay süreli olmak üzere özel harekât e¤iti-mine tabi tutulurlar.

Özel harekât e¤itimine tabi tutulan personeleözel harekât birimlerinde kullan›lan her türlüsilahla at›fl e¤itimleri, keskin niflanc›l›k, silahkullanma teknikleri, arazi ve da¤c›l›k, bina,uçak, tren, otobüs gibi kapal› alanlarda rehinekurtarma, spor ve yak›n savunma, Atatürk ‹lkeve ‹nk›lâplar›, insan haklar› konular›nda e¤itimverilir. Özel harekât temel e¤itimini baflar› ilebitirenler Özel Harekât fiube Müdürlüklerineatan›rlar.

ÖHDB’nin, kurulufltan günümüze kadar 29 dö-nem halinde özel harekât kursu açt›¤› ve bukurslarda amir ve memur s›n›f›ndan 8 bin 928personel ile Özbekistan iç güvenlik birimlerin-den 5, Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti (K.K.T.C.)iç güvenlik birimlerinden 44 personele özel ha-rekât kursu verildi¤i bildirilmektedir. Bugünekadar yetifltirilen personelin baz›lar› emekliyeayr›l›rken, yönetmelik gere¤i 35 yafl›n› dolduranözel harekât mensubu memurlar ile 40 yafl›n›dolduran amirlerden bir k›sm›, baflka birimlerekayd›r›lm›flt›r. ÖHDB’nin, Türkiye’de yaflananterör olaylar›n›n son y›llarda nispi olarak bellibir noktaya gelmesi yüzünden, say›sal olarak kü-çüldü¤ü belirtilmektedir.

ÖHDB, di¤er emniyet birimlerinin yan› s›ra,Türkmenistan, Filistin ve Makedonya iç güven-lik birimleri için de, gelen talepler do¤rultusun-da uçak, bina, araç gibi kapal› alanlarda rehin al-ma olaylar›na müdahale konular›nda kurslardüzenlemektedir.

Susurluk Raporu’nun Ifl›¤›nda Özel HarekatTimleri (ÖHT)

Özel Harekât Timleri (ÖHT) ya da bir di¤er yay-g›n adland›rma ile Özel Timler, Türkiye’de PKKterörizminin etkisini en fazla hissettirdi¤i1980’li y›llar›n ikinci ve 1990’l› y›llar›n ilk yar›-s›nda, baflta PKK olmak üzere, terör örgütlerineyönelik baflar›l› operasyonlar›yla dikkatleriüzerlerine çektikleri kadar, dönemin flartlar›n›nyol açt›¤› yap›lanmalar›, baz› tim mensuplar›n›n

115

k›l›k k›yafetleri, tutum ve davran›fllar›n›n eleflti-rilmesi vesilesiyle de s›k s›k ilgi oda¤› haline gel-mifllerdi. Bu dönemde, Özel Timin, Türk milli-yetçili¤ine dayal› bir söyleme sahip oldu¤u, siya-si partileri temsil eden sembolleri tafl›d›¤›, pan-zerlerden mehter marfllar› çald›klar›, bozkurt se-lam› verdikleri ve ço¤unun b›y›klar›n›n hilalfleklinde oldu¤u gibi iddialar seslendirilmeyebaflland›.

Ancak, ÖHT’nin ciddi anlamda imaj zedelen-mesine u¤ramas›, 3 Kas›m 1996’da vuku bulanSusurluk Kazas› sonras›nda oldu. Susurluk Kaza-s›n›n kurbanlar›ndan birisi, eski bir özel hare-kâtç› emniyet müdürü olan Hüseyin Kocada¤’d›.Hüseyin Kocada¤, Susurluk Kazas›ndan sonrabir sembol olarak kullan›lan “Devlet-Mafya-Si-yaset” üçgeninde, devleti temsil etmiflti. Fakatas›l problem, Susurluk sürecini aç›kl›¤a kavufl-turmak için haz›rlanan raporlar›n ve sorufltur-ma ve incelemelerin kamuoyunda yer almas›ylaortaya ç›kt›.

Baflbakanl›k Teftifl Kurulu Baflkan› Kutlu Savafltaraf›ndan, dönemin Baflbakan›n›n talimat›ylahaz›rlanan ve kamuoyunda k›saca Susurluk Ra-

poru olarak bilinen Araflt›rma Raporuna göre4

Susurluk Olay›n›n bafllang›c›, zaman›n Baflbaka-n› Çiller’in “PKK’ya yard›m eden ifladamlar›n›nlistesi elimizde” cümlesinde gizliydi. Zira bununard›ndan infazlar bafllam›flt›. Peki, bu infazlar›nkarar›n› kim veriyordu? Rapor, Susurluk Olay›-n› aç›kça “vatan - millet hesaplar›n›n yerini kifli-sel hesaplar›n almas›” olarak alg›l›yordu.5

Bu raporda, ÖHDB ya da di¤er bir tabirle ÖzelTim’le ilgili “EGM” bafll›¤› alt›nda çarp›c› bilgive de¤erlendirmeler yer almaktayd›: Bu tespitle-rin birisi, ÖHT’nin iflleyiflinde, PKK ile mücade-lede siyasal arka plan›n belirleyicili¤i üzerinedir.Siyasal iktidarlar›n sorunu askerilefltirmesi bak›-m›ndan 1980’lerle 1990’l› y›llar aras›nda bir farkbulunmad›¤›n› belirten rapor, Mehmet A¤ar’›nEmniyet Genel Müdürü olmas› ile mücadelenin

sivillefltirilmesi yolunda bir de¤iflimin bafllad›¤›-n› ve ÖHT’nin bu de¤iflimin bir göstergesi olarakortaya ç›kt›¤›n› tespit etmektedir:

“ PKK ile mücadele 80’li y›llar boyuncaSilahl› Kuvvetler’e terkedilmiflti. Siyasitart›flmalarda bile, hükûmetlerin terörkonusunda bir tedbiri olmad›¤› bu konuyuaskerlere tevdi ve terk etti¤i tenkit olaraksöylenegelmifltir. Ard›ndan ve 1991sonlar›nda iktidar de¤iflince terörlemücadelede esasa müteallik bir de¤iflimingündeme geldi¤i söylenemez. Asgarideuygulamalarda ve görünümde önemli birfark ortaya ç›kmam›flt›r. (...) Daha sonra ve1993 y›l› köklü de¤ifliklikleri gündeme getirdi ve terörle mücadelede ‘flahinler devri’bafllad›. Baflbakan terörle mücadeleyi, önplandaki faaliyeti olarak takdim etti.Emniyet Genel Müdürlü¤ü’ne Mehmet A¤argeldi ve ciddi bir tercih yap›ld›; polis terörlemücadelede daha aktif olacak bir konumagetirildi ve ‘Özel Harekât Timleri’ ön planaç›kt›.”6

Rapor, il valilerinin özel güvenlik gerektiren herönemli olayda ÖHT’nin görevi devralmas›n›, yada en az›ndan görevde olmas›n› talep etti¤ini be-lirtmektedir.7 Raporda özel harekât›n yap›lan-mas› konusunda ayr›nt›l› bilgi de verilmekteolup, ÖHT’lerin en az 20 özel harekât persone-linden olufltu¤u, illerin polis m›nt›kalar› ve polisbölgesi d›fl›ndaki k›rsal alanlarda askerî birimle-rin talebi ve askerî makamlar›n sorumlulu¤un-da görev yapt›klar› kaydedilmektedir.

Rapora göre, mevcut evraklar›n tetkiki ve yaz›fl-malar, ÖHDB’nin ayr›cal›kl› bir durum ve ko-numa sahip oldu¤unu göstermektedir. Bu ayr›-cal›kl› yap› ise, baz› önemli sorunlara yol açmak-tad›r ve bunlar›n bafl›nda, as›l ihtiyaç duyulanbölge yerine baflka bölgelere da¤›lma gelmekte-dir. Rapor, ÖHDB taraf›ndan 30.06.1997 tarihin-de haz›rlanan bir bilgilendirme dosyas›nda yeralan problemlere at›fta bulunmaktad›r. Bu prob-lemlerin bafl›nda, özel harekât personelinin te-rörün olmad›¤› bölge ve illerde de say›lar›n›n ar-t›fl› gelmektedir:

116

4 Kutlu Savafl, Susurluk Raporu, m.0001 (10.01.1997).

5 a.g.e., s. 10.

6 a.g.e., s. 11.

7 a.g.e., s. 12.

“Yetifltirilen toplam personel say›s› 8443kiflidir. 2043 kifli çeflitli sebeplerle ayr›lm›flt›r.Tim’lerin çal›flma, dinlenme, y›ll›k izin flartlar› genelde çok a¤›r ve zahmetli uygulamalar› gerektirir. Bu sebeple de tazminatlar ödenmektedir. (...) Özel Harekâtpersonelinin da¤›l›m›nda k›sa sürede ciddiproblemler ortaya ç›km›flt›r. Süresinitamamlayan personelin baflka yere atanmas›sonucu 1998 y›l›nda Türkiye genelinde vebölge d›fl›nda 5000 personel birikecek oysaOla¤anüstü Hal Bölgesi’nde sadece 1600 personel kalacakt›r. Personel tercihleridikkate al›nd›¤›nda ise Bat›’da befl ilde talepler yo¤unlaflmaktad›r. ‹flte bu durumÖzel Harekât Dairesi’nin k›sa bir dönemdebeklenen fonksiyonunun d›fl›na ç›kt›¤›n›ortaya sermektedir.”8

Brifing raporunda aç›kça illerdeki bu dengesizda¤›l›mdan dolay› ÖHT’nin as›l görev yapmala-r› gereken Do¤u ve Güneydo¤u illerimizde bü-yük bir bofllu¤un ortaya ç›kaca¤›, ayn› zamandaBat› illerimizde de özel harekâtç› personel say›-s›nda meydana gelecek art›fl nedeniyle sorunlaryaflanaca¤› ifade edilmektedir. Üstelik birinciproblemi yeni kurslar açarak çözmek mümküngörünse de, Bat› illerinde oluflacak y›¤›lman›nönüne geçmek mümkün olmayacakt›r. Kald› ki,yeni kurslar›n getirmifl oldu¤u maddi külfet deoldukça yüksektir.9

Kutlu Savafl, Susurluk Raporu’nda, ‹brahim fia-hin’in 1993 y›l›nda ÖHDB’ye (vekâleten) getiril-mesi sonucunda Korkut Eken’in10 bu dairedekinüfuzunun ola¤anüstü artt›¤›n› saptamaktad›r.Bu dönemde ÖHD güçlenmifl, say›ca artm›fl, Do-¤u ve Güneydo¤u’da Özel Timlerin baflar›s› veetkinli¤i en yüksek noktaya ulaflm›flt›r. EmniyetGenel Müdürü Mehmet A¤ar, bu dönemde Bafl-bakan Tansu Çiller’in sa¤lad›¤› destekle ve polisteflkilat›n›n ülke genelindeki yayg›n fonksiyonunedeniyle etkili bir güce ulaflm›flt›r.11

Susurluk’taki kaza sonras›nda ‹stanbul DevletGüvenlik Mahkemesi (DGM) Cumhuriyet Bafl-savc›l›¤› taraf›ndan haz›rlanan ve ortaya at›laniddialar, san›klar›n iliflkileri ve ele geçirilen de-

lillerin irdelendi¤i 30.01.1997 tarihli fezlekede(Susurluk Fezlekesi)12, “Türkiye’de katliam san›-¤› olarak aranan silahl› eylemci ile bu kifliyi ya-kalamakla görevli üst düzey bir emniyet mensu-bu, polis memurlar› ve bir milletvekilinin birarada olmas›n›n, ruhsatl› silahlar›n›n yan› s›rasald›r›, suikast ve gizlice cinayet ifllemekte kulla-n›lan vahim silahlar ve mermileri yanlar›ndabulundurmalar›, basit bir tatil gezisi veya baflsa¤-l›¤› ziyareti ile izah edilmesi inand›r›c› görülme-mifltir” tespitine yer verilmektedir.

Gerilla taktikleriyle hareket eden PKK’ya karfl›,bu tür bir savafl›n taktik ve stratejisi konusunda ozamana kadar çok da deneyimli ve haz›rl›kl› ol-mayan askerî birliklerin yan›nda PÖHT’nin kul-lan›lmaya bafllanmalar›, bölgede askerî üstünlü-¤ün devlete geçmesi sürecinde adeta bir dönümnoktas› olmufltu. Ayn› zamanda bu geliflme, böl-gede cereyan etmekte olan düflük yo¤unluklu ça-t›flma ortam›nda “tehdidin niteli¤ine uygunaraçlar›n devreye sokulmas›” anlay›fl›n› devreyesokmufltur.

Zaman içerisinde terör örgütünün uygulam›fl ol-du¤u gerilla yöntemlerine karfl› özel olarak e¤i-tilmifl ve donat›lm›fl bir “özel kuvvet uygulama”konsepti, polis d›fl›nda di¤er güvenlik birimleritaraf›ndan da benimsenmeye baflland›. Türk Si-lahl› Kuvvetleri (TSK), zaten mevcut bulunanözel nitelikli birliklerini, bu tehdide karfl› yeni-

117

8 a.g.e., s. 13.

9 Son y›llarda bu sorun, ihtiyaç fazlas› ya da standart d›fl› haline gelmifl özel harekâtç›

polislerin baflka branfllarda görevlendirilmesiyle çözümlenmektedir.

10 1945 y›l›nda Ankara’da do¤an Korkut Eken, 1965’te Kara Harp Okulundan mezun oldu.

Komando Tugay›, Hava ‹ndirme Tugay›, K›br›s Türk Kuvvetleri Alay› gibi birliklerde Tak›m

ve Bölük Komutanl›klar› yapt›. K›br›s Bar›fl Harekât›’na kat›ld› ve fierit Rozet Berat› ile

ödüllendirildi. 1978 y›l›nda üstün e¤itimli subay ve astsubaylardan oluflan Özel Harp

Dairesi Özel Birlik Komutanl›¤›na atand›. Bu görevdeyken çeflitli yurtd›fl› kurslara kat›ld›.

1982 y›l›nda Polis Özel Harekât Timlerinin (PÖHT) kurulmas›yla ilgili görev ald›. 1987

y›l›nda Yarbay rütbesindeyken Türk Silahl› Kuvvetlerinden (TSK) kendi iste¤iyle emekliye

ayr›ld› ve Milli ‹stihbarat Teflkilat› (M‹T) Güvenlik Dairesi Baflkan Yard›mc›s› olarak

göreve bafllad›. 1988 y›l›nda kendi iste¤iyle M‹T’ten ayr›ld›. 1993 y›l›nda Emniyet Genel

Müdürü Mehmet A¤ar’›n daveti üzerine Emniyet Genel Müdürlü¤ü bünyesinde Özel

Harekât Timlerinin (ÖHT) yeniden teçhizatland›r›lmas› ve e¤itimi çal›flmalar›n›n organi-

zasyonunda görev ald›. 1996 y›l›ndaki Susurluk kazas›n›n ard›ndan “cürüm ifllemek

amac›yla teflekkül oluflturmak ve bu teflekkülü yönetmek” suçundan 6 y›l hapse

mahkûm edildi ve 1 Mart 2002 tarihinde cezaevine girdi ve 28 Temmuz 2004 tarihinde

tahliye oldu. Ayr›nt›l› bilgi için bkz. <http://www.korkuteken.com/kimdir.htm>.

11 Savafl, Susurluk Raporu, s. 16 – 17.

12 Haz›rl›k No: 1997/221; Fezleke No: 1997/1 (30.01.1997).

den gözden geçirerek flartlara göre yeniden dü-zenledi ve yeni birlikler oluflturdu.

Bölgede devlet otoritesinin büyük ölçüde sa¤lan-mas› ve özelikle Susurluk Olay›n›n baz› önemliyönleriyle özel harekât mensuplar›n› da töhmetalt›nda b›rakmas›n›n ard›ndan, özel harekât bi-rimlerinin elefltirildikleri noktalarda kendileri-ne bir çeki-düzen vermeye çal›flt›klar› görüldü.Bu çabalar oldukça olumlu sonuçlar verdi veuzun bir dönem olumsuzluklardan ziyade bafla-r›lar›yla gündeme geldiler. Haklar›nda çeflitli it-ham ve yak›flt›rmalarda bulunulan özel harekâttimleri, baflta b›y›klar›n› kesmek, ideolojik ve si-yasi ça¤r›fl›mlar yaratan sembollerden uzak dur-mak gibi, yeni bir imaj aray›fl›na girmeye baflla-d›lar.

Özel Harekât Daire Baflkanl›¤› (ÖHDB) ve 2005 Y›l› Geliflmeleri

ÖHDB, son zamanlarda tüm ülkeyi büyük ac› vehüzne bo¤an bir olayla, 17 Aral›k 2004 tarihin-de Musul yak›nlar›ndaki pusuda verdikleri 5 fle-hitle tekrar gündeme geldiler. 2004’ün sonunave 2005 y›l›na geldi¤imizde ÖHT, 21 Kas›m 2004tarihinde Mardin’in K›z›ltepe ‹lçesi’nin TurgutÖzal Mahallesi’nde yapt›klar› bir operasyon es-nas›nda Ahmet Kaymaz ve o¤lu U¤ur Kay-maz’›n ölümüyle sonuçlanan olay nedeniyle ye-niden sorgulanmaya baflland›.

Merkezi Ankara Gölbafl›’nda bulunan ÖHDBtimlerinin son iki y›ll›k faaliyetlerinin yer ald›-¤› bir rapora göre, Mart 2005 itibar›yla ÖHDB,Musul yak›nlar›nda kurulan bir pusuda verilen 5flehitle birlikte, son iki y›lda 6 flehit vermifltir.Türkiye’nin Ba¤dat Büyükelçili¤ini koruma gö-revine gittikleri s›rada Musul yak›nlar›nda veri-len 5 flehit (Baflkomiser Nihat Akbafl, KomiserBilal Ürgen, polis memurlar› Süleyman Karaha-sano¤lu, Âdem Çiçek ve Bülent K›ranflan), özeltimcilerin bugüne kadar bir anda verdikleri enbüyük kay›p oldu.

EGM, özel tim mensuplar›n›n yarg›s›z infaz veinsan haklar› ihlalleriyle gündeme gelmemesiamac›yla e¤itim programlar›n› yo¤unlaflt›rd›¤›-n› ifade etmektedir. ‹maj yenileme çabas› içeri-sinde olduklar› gözlemlenen özel timin, “insanhaklar›” seminerleri ile operasyon sistemini dede¤ifltirdi¤i ifade edilmektedir. Emniyet GenelMüdürü Gökhan Ayd›ner’in talimat›yla, Türki-ye genelinde görevli 4920 özel tim mensubu, 1Haziran 2005’te yürürlü¤e giren yeni Türk CezaKanunu (TCK) ve Ceza Muhakemeleri Kanunu(CMK) hakk›nda bilgilendirilmifltir. ÖHDB ta-raf›ndan haz›rlanan bir rapora göre, özel timmensuplar›, son iki y›lda 29 terör zanl›s›n› ölü,677 terör zanl›s›n› da sa¤ ele geçirmifltir. Bu ra-pora göre, özel tim mensuplar›, 2003’te 10 terörzanl›s›n› ölü, 357 terör zanl›s›n› ise sa¤ yakala-m›flt›r. 2004’teki bask›nlarda ise 19 terör zanl›s›ölü, 2 terör zanl›s› yaral›, 318 terör zanl›s› da sa¤ele geçirilmifltir.13

ÖHT, iki y›l içerisinde, baflta PKK/Kadek/Kong-ra-Gel olmak üzere, Hizbullah, El-Kaide,DHKP-C, TKP-ML/T‹KKO, Maoist KomünistPartisi-MKP ve MLKP gibi terör örgütlerinekarfl› önemli operasyonlar gerçeklefltirmifllerdir.Bu operasyonlarda, bölücü, y›k›c› ve afl›r› dinciörgütlerin cephanelikleri ortaya ç›kar›lm›fl veterör örgütlerine ait 49 adet uzun namlulu silah,82 adet k›sa namlulu silah, 76 adet el bombas›, 3roketatar ile 2 roket ele geçirilmifltir. Ayr›ca k›r-sal alan, hücre evi ve ma¤aralarda yap›lan ara-malarda bol miktarda muhtelif mühimmat, t›b-bi malzeme, örgütsel doküman, bomba yap›-m›nda kullan›lan malzeme, g›da maddesi, telsiz,uydu telefonu gibi muhabere cihazlar› ile teçhi-zatlar da bulunmufltur.14

K›z›ltepe Olay›

21 Kas›m 2004 günü, Mardin’in K›z›ltepe ‹lçe-sinde PÖHT taraf›ndan bir eve düzenlenen ope-rasyonda, kamyon floförü Ahmet Kaymaz (30) ve12 yafl›ndaki o¤lu U¤ur Kaymaz, evlerinin önün-de ölü olarak ele geçirilmiflti. Olay›n ard›ndanKaymaz ailesi, Ahmet Kaymaz ve o¤lunun kas›t-l› olarak öldürüldü¤ünü söyleyerek, “yarg›s›z in-faz” yap›ld›¤›n› iddia etti. Mardin Valili¤i ve

118

13 “Özel timciler genel müdürlükten olumlu not ald›,” Zaman, 27 Mart 2005.

14 a.g.e.

Emniyet yetkilileri ise, “baba-o¤ulun terör örgü-tü eleman› olduklar›[n›] ve ç›kan çat›flmada öl-dürüldükleri[ni]” savundu. Sonuçta PÖHT tara-f›ndan gerçeklefltirilen operasyon esnas›nda K›-z›ltepe’de vuku bulan bu ölüm olaylar›n›n, bir“yarg›s›z infaz m›,” “yanl›fll›kla öldürme mi”yoksa “hukuka uygun bir güç kullan›m› m›” ol-du¤u tart›flmalar› bafllad›.

Mardin Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›nca 27.12.2004’tehaz›rlanan iddianamede, “K›z›ltepe operasyo-nun PKK mensubu ‘Kabat’ kod adl› Nusret Balive PKK’ya milis olarak ilçe merkezinde yard›meden Ahmet Kaymaz’›n yakalanmas› için düzen-lendi¤i; dosya kapsam›ndaki bilgi ve belgeleregöre Ahmet Kaymaz’›n, kolluk güçlerince evi-nin izlendi¤ini fark etmesi üzerine evde bulu-nan Nusret Bali’nin evin arka taraf›ndan kaç-mas›n› sa¤lamak için o¤lu U¤ur Kaymaz ile d›-flar› ç›kt›¤› ve U¤ur Kaymaz’›n Nusret Bali zan-nedilmesini sa¤lad›¤› (…) U¤ur’un silahl› olmas›nedeniyle Ahmet Kaymaz’›n o¤lu oldu¤ununanlafl›lmad›¤› (...)” belirtiliyordu. Yani iddiayagöre U¤ur Kaymaz, ÖHT taraf›ndan Nusret Balizannedilmesi nedeniyle öldürülmüfltü.

Bu olay üzerine, taraflarca ve çeflitli kesimlercefarkl› iddialar gündeme getirildi. Bu iddialar,genellikle olay›n bir tür “yarg›s›z infaz” olup ol-mad›¤› ya da “hukuka uygun bir silah kullanmayetkisi” sonucunda ortaya ç›k›p ç›kmad›¤› hu-suslar›nda odaklan›yordu. Bu olaydan yola ç›ka-rak, güvenlik güçlerinin tutum ve davran›fllar›-n›n hâlâ bir hukuk devletine uygun standartlarakavuflmad›¤› ve polisin yersiz ve gereksiz bir fle-kilde afl›r› güç kulland›¤› iddialar› ortaya ç›kt›.U¤ur Kaymaz’›n cesedindeki 14 civar›nda kur-flun, yak›n mesafeden ve namlulu silahlardanat›lm›flt›. Baz› iddialara göre olay›n meydanageldi¤i bölgede, herhangi bir çat›flma izine rast-lanmam›flt› ve bu kiflilerle birlikte yakalanan si-lahlar, öldürülmelerinin ard›ndan yanlar›na b›-rak›lm›flt›. Yetkililer ise, her iki flahs›n da PKKüyesi oldu¤unu ve polislere atefl açt›klar›n› iddiaetti.

Bu olaydan sonra, K›z›ltepe’de befl bin kiflilik birtopluluk taraf›ndan güvenlik güçlerine yönelik

protesto eylemleri gerçeklefltirildi. Bütün bu ge-liflmelerden sonra do¤al olarak, “Mardin’de ne-ler oluyor?” sorusu gündeme geldi. K›z›ltepe’de-ki yürüyüfl bölgede son dönemde devlet görevli-lerine karfl› düzenlenen ilk genifl çapl› gösteriydi.

Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Ahmet Kaymaz veo¤lu U¤ur Kaymaz’›n ölümü ile sonuçlananolayda ele geçen iki adet kalaflnikof marka sila-h›n, yap›lan laboratuvar incelemesi sonucu, olays›ras›nda kullan›ld›¤›n›n tespit edildi¤ini aç›kla-d›. Ayr›ca, silahlardan birisi, 7 A¤ustos 2004 tari-hinde, iki komiser ve iki polisin yaralanmas› ilesonuçlanan Yeniflehir Polis Karakolu’na yap›lanbask›nda kullan›lm›flt›.

Bas›nda yer alan ve çeflitli görgü tan›klar› ya daismi aç›klanmayan kamu görevlilerine atfedileniddialardan birisine göre, “evdeki PKK’l› kaç›n-ca baba-o¤ul hedefte sapma sonucunda kurflun-lara maruz kalm›flt›. (…) O evde gerçekten de birörgütçü (PKK’l›) vard›. Ama bu kifli Ahmet Kay-maz ve 12 yafl›ndaki o¤lu de¤ildi. Ev, özel hare-kât polisinin planl›, programl› operasyona gitti-¤i bir yerdi ve önceden gidilip orada tedbir al›n-m›flt›. Baba ve o¤ula bu kadar yak›n mesafedenateflin sebebi, operasyon öncesi evin yak›n›na ka-dar girilip güvenlik tertibat› al›nm›fl olmas›n-dand›. Ama operasyon s›ras›nda oradaki örgütçüters istikametten kaç›p gitmifl fakat baba ve o¤luvurulmufltu. Operasyon s›ras›nda polisiye hedef-te hata, yan›lma vard›. Çocuk ve babas›ndakimermilerin ço¤unun tabanca at›fl›yla olmas›,ciddi bir operasyon hatas›, sevk ve idarede ciddibir s›k›nt› oldu¤unu” gösteriyordu.15

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ‹nsanHaklar› Araflt›rma Komisyonunun K›z›ltepeOlay›’n› incelemek üzere görevlendirdi¤i alt ko-misyon üyesi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)Mersin milletvekili Hüseyin Güler ve Adalet ve

119

15 Fuat Akyol, “Mardin’de flehven infaz,” Aksiyon, 13 Aral›k 2004. Adli T›p Kurumu (Adli T›p

1. ‹htisas Dairesi) raporuna göre, U¤ur Kaymaz’›n s›rt bölgesine 11 adet mermi çekirde¤i

ve 13 adet yabanc› cisim isabet etmiflti. Raporda, U¤ur Kaymaz’›n s›rt›ndaki kurflunlar›n

ard› ard›na, birbirine çok yak›n biçimde vücuda girdi¤i ve kiflinin kalbinde hasar

oluflturan bu yaralardan sonra at›fla devam edemeyece¤i yer al›yordu. “Kaymaz’›n

s›rt›ndaki 9 kurflun da ölümcül,” Milliyet, 18 Aral›k 2005; “Kaymaz’›n çat›flmaya girme-

si imkâns›z,” CNN Turk, 19 Aral›k 2005.

Kalk›nma Partisi (AKP) Batman milletvekiliNezir Nas›ro¤lu’ndan oluflan iki kiflilik heyet,Mardin ve K›z›ltepe’de incelemelerde bulundu.‹ncelemenin ard›ndan Nezir Nas›ro¤lu’nun ba-s›nda yer alan ifadesine göre, “infaz iddialar›nailiflkin birtak›m emarelere ulaflt›k. Bu olayda or-tada bir yanl›fll›k yap›ld›¤› kesin. O da, 12 yafl›n-daki bir çocuk ne silah kullanabilir ne teröristolur. Burada kamu görevlilerinin bir yanl›fll›kyapt›¤›n› düflünüyoruz. Öte yandan ‘terörist’ id-dialar› do¤ru bile olsa, bu insanlar›n sa¤ olarakyakalanmalar› çok mümkünmüfl. Karayolununkenar›nda aç›k bir alanda meydana gelmifl olay.Resmi makamlar›n iddia etti¤i gibi, bu kiflilerin‘terörist’ oldu¤una inanm›yoruz. Bir baba ger-çekten terör eylemine gitse dahi, böyle bir olay-da çocu¤unu korur”.16

Olay yerinde inceleme yapan ‹nsan Haklar› Der-ne¤i (‹HD) Mardin fiubesi Heyetinin17 yapm›floldu¤u gözlem ve tespitlere göre haz›rlad›¤› ra-porda da “olay›n geçti¤i yerin aç›k bir alan oldu-¤u, istendi¤i takdirde bu insanlara hiçbir zararverilmeden yakalanabilecekleri ihtimalininkuvvetli oldu¤unun tespit edildi¤i” ifade edil-miflti.18

Söz konusu raporun kanaat ve sonuç k›sm›ndaise heyetin “gerek görgü tan›klar›, gerek maktulyak›nlar›, gerekse de resmi yetkililer ile yapt›¤›görüflmeler ve olay yerinde yapm›fl oldu¤u ince-lemeler neticesinde her iki maktulün de, biri ço-cuk olmak üzere, sivil insanlar oldu¤u, bu kiflile-rin silah kullanm›fl olabilecekleri ihtimalinin

son derece zay›f oldu¤u, söz konusu olay›n birinfaz olabilece¤i, güvenlik güçlerinin yan›lmas›neticesinde veya kasten, bu sivil insanlar›n öldü-rülmüfl olabilece¤i kanaatine ulaflm›flt›r” denil-mifltir.

Di¤er taraftan olaya iliflkin olarak Türkiye Baro-lar Birli¤inin (TBB) haz›rlad›¤› raporda, babaAhmet Kaymaz’›n “PKK milisi” oldu¤u bilgisiyer al›yordu. Di¤er yandan, TBB heyeti, K›z›lte-pe’de yapt›¤› inceleme kapsam›nda, kullan›lansilahlar› da meflrulaflt›ran bir aç›klama getirdi.19

Operasyona kat›lan timde görev alan 4 özel ha-rekât polisi hakk›nda “meflru müdafaa s›n›r›n›nafl›lmas› suretiyle, faili belli olmayacak flekildeadam öldürmek” iddias›yla dava aç›larak, ba¤l›bulunduklar› s›ral› amirleri hakk›nda Kas›m2004 sonunda idari inceleme bafllat›ld›. ‹çiflleriBakan› Abdülkadir Aksu’nun emriyle Mardin’egiden 2 baflmüfettiflin Teftifl Kurulu Baflkanl›¤›-na 4 polisin “kusurlu ve sorumlu” olabilece¤i yö-nünde verdi¤i ön rapor sonucunda, soruflturma-n›n selameti aç›s›ndan polislere geçici olarak gö-revden el çektirilmesine karar verildi. Olayla il-gili olarak, Mardin Emniyet Müdür Yard›mc›s›Kemal Dönmez ve 3 özel harekâtç›ya geçici ola-rak görevden el çektirildi.

Operasyondan sonra aç›¤a al›nan bu polisler,haklar›ndaki dava bafllamadan bir süre önce gö-revlerine iade edildi. ‹dari soruflturmada polisle-re sadece maafl kesintisi cezas› verilmesi talepedilirken, 4 polisin K›z›ltepe olan görev yerleride de¤ifltirildi. Mardin 2. A¤›r Ceza Mahkeme-sinde 21.02.2005’te yap›lan davan›n ilk duruflma-s›na can güvenlikleri olmad›¤› ve baflka illereatand›klar›n› gerekçe göstererek kat›lmayan po-lislerin, delillerin karart›lmas› ihtimali nedeniy-le tutuklanmalar› talebi reddedildi. Mahkeme,polislerin ifadelerinin görev yapt›klar› illerde“talimatla” al›nmas›na da karar verdi. Mahke-me, baba Ahmet Kaymaz’›n kardefli Reflat Kay-maz’›n davaya müdahillik talebini de reddetti.Mardin’deki mahkeme, güvenlik gerekçesiyle,davan›n Mardin yerine Eskiflehir A¤›r CezaMahkemesinde görülmesini de kararlaflt›rd›.

120

16 “Terörist de¤illerdi,” Radikal, 1 Aral›k 2004.

17 Heyet; ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD) Do¤u-Güneydo¤u Bölge Temsilcisi Mihdi Perinçek,

‹HD Mardin fiube Baflkan› Av. Hüseyin Cangir, ‹HD Diyarbak›r fiube Baflkan› Av. Selahattin

Demirtafl, ‹HD Diyarbak›r fiube Yönetim Kurulu Üyesi Av. ‹rfan Eser ve ‹HD Mardin fiube

Sekreteri Av. Erdal Kuzu’dan oluflmufltur. Heyet, 23.11.2004 günü K›z›ltepe ilçesine

gitmifl, inceleme ve görüflmelerini yapm›flt›r.

18 ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), “Mardin ‹li K›z›ltepe ‹lçesinde Ahmet Kaymaz ve 12

Yafl›ndaki O¤lu U¤ur Kaymaz’›n Yaflam Hakk›n›n ‹hlal Edildi¤i ‹ddialar›n› Araflt›rma-

‹nceleme Raporu,” 25 Kas›m 2004. Bkz. <http://ihd.org.tr/rapozel/

kiziltepekaymaz.html>.

19 “Çat›flma ve operasyonlara giden güvenlik güçlerinin genel olarak uzun namlulu silahlar

kulland›klar› halde bu olayda 9 mm’lik MP5 ve Uzi marka otomatik tabancalar kullan-

mas› bir yarg›s›z infaz için emare olarak de¤erlendirilebilir. Ancak 9 mm’lik MP5 ve Uzi

marka otomatik tabancalar yak›n dövüfl silah›d›r, operasyonun yap›laca¤› yer mahalle

içidir. Burada uzun namlulu silah kullan›lmas› mümkün de¤ildir”. “K›z›ltepe Olay›'nda

Baro Raporu: Baba Kaymaz PKK milisi,” Milliyet, 22 May›s 2005.

Eskiflehir’deki duruflma, 18 Aral›k 2005’te ola¤a-nüstü güvenlik önlemleri içerisinde yap›ld›. Sa-n›k dört polis, önce U¤ur ve babas›n›n kendileri-ne atefl ettiklerini, yaklafl›k 10 dakika çat›flma ya-fland›¤›n› iddia ettiler. San›k avukatlar›ndanVeysel Güler, olay günü yap›lan çat›flman›n (L)fleklinde cereyan etti¤ini, bu nedenle maktulle-rin arkalar›n› dönmek zorunda kald›¤›n› savun-du. Terör örgütünün son zamanlarda çocuklar›kullanarak duygu sömürüsü yapt›¤›n› iddia edenGüler, “çat›flmada ölen U¤ur Kaymaz’›n ilkokul2’deki foto¤raflar›n›n gösterilerde kullan›lmas›-n›n “örgüte sempatizan toplamaya yönelik” ol-du¤unu, Türkiye’nin çeflitli yerlerinde çocukla-r›n bu tür eylemlerde kullan›ld›¤›n›” vurgulad›.

Avukat Güler ayr›ca, 12 yafl›nda oldu¤u iddiaedilen U¤ur Kaymaz’›n bas›na küçük yafltaki fo-to¤raf›n›n yans›t›ld›¤›n›, 165 santimetre boyun-da 45 kilo a¤›rl›¤›ndaki U¤ur Kaymaz’›n yafl›n›notopside de 15–16 civar›nda oldu¤unun tahminedildi¤ini kaydetti.

Ahmet ve o¤lu U¤ur Kaymaz’›n terör örgütüPKK üyesi oldu¤unu iddia eden Güler, olay›nmeydana geldi¤i Ahmet Kaymaz’›n evinden ka-çan “Kabat” kod adl› Nusret Bali’nin Mart2005’te güvenlik güçleriyle girdi¤i silahl› çat›fl-mada ölü olarak ele geçirildi¤ini savundu.

Güler, mahkeme baflkan›na terör örgütü PKKtaraf›ndan da¤da silahl› e¤itim alan 14–15 yaflla-r›ndaki çocuklar ile Mersin’de Türk Bayra¤›’n›yakan çocuklar›n yer ald›¤› 10 foto¤raf sundu.20

San›k polislerin, hâkimin operasyonda kullan-d›klar› silahlarla ilgili sordu¤u sorulara cevapvermelerinin ard›ndan mahkeme heyeti, K›z›l-tepe’deki baz› tan›klar›n ifadelerinin al›nmas›ve eksik evrak›n tamamlanmas› için duruflmay›22.02.2006’ya erteledi. Avukatlar›n san›klar›ntutuklanmas› talebi ise reddedildi.

Sonuç

Terörizm tehdidi alt›ndaki hükûmetler, ilk re-aksiyon olarak, genelde anti-terör stratejileriniyürürlü¤e koyarak istihbarat uygulama ve kapa-

sitelerini artt›rma ve kurtarma ve sald›r› operas-yonlar›nda kullanmak üzere elit anti-teröristkomando ya da polis birimleri oluflturma yolunuseçmektedirler. Daha sonraki aflamada ise, dev-letin ilgili birimlerine anti-terörizm politikala-r›n›n gerektirdi¤i yasal yetkileri sa¤lamak üzereyeni yasal düzenlemelere gidilmektedir.

Bu tür özel birimlerin “sorumluluk alanlar›n›nbelirlenmesi ve birimlerin kontrolü,” terörizmekarfl› özellikle silahl› mücadele yöntemi (savaflmodeli) benimsendi¤inde ve bu amaçla özel e¤i-timli anti/kontr-terör timleri kullan›ld›¤›ndaçok daha önemli olmaktad›r. Bu tip özel birim-lerin “hukukun üstünlü¤ü” ve “hukuk devleti”kriterlerini göz ard› eden bir tak›m faaliyetlerdebulundu¤una dair emareler ortaya ç›kt›¤›nda,içinde bulunulan siyasal ortama ba¤l› olarak, enaz›ndan kamuoyunun belirli bir kesimi, devle-tin/hükûmetin anti-terörizm politikas›nda bi-reysel hak ve hürriyetlerin korunmas›na yönelikdengeli bir politika izlemedi¤ini düflünecektir.

Anti-terör amaçl› özel polis (yar›-askerî-parami-liter) ya da askerî birimleri yeterli düzeyde kont-rol etmekte baflar›s›z olman›n en önemli ve entehlikeli sonucu, birtak›m ülkelerde görülen ve“kirli savafl (dirty war)” olarak tabir edilen du-rumdur. “Kirli savafl” kavram›, 1980’li y›llarda(özellikle 1982’den itibaren) ‹ngiltere’nin PI-RA’ya (Provisional Irish Republican Army) karfl›,güçlü atefl gücü olan, bu alanda dünyan›n en seç-kin askerleri kabul edilen SAS (The British Speci-

al Air Service) Komandolar›n› kullanmaya bafl-lamas›yla gündeme gelmifltir.21 Özellikle SAS ta-raf›ndan e¤itilen ve Kuzey ‹rlanda Kraliyet Poli-si (The Royal Ulster Constabulary) bünyesindeki“Özel Destek Biriminin (Special Support Unit –SSU)” PIRA teröristlerini canl› yakalayarak tu-tuklamak yerine, kasten öldürme politikas› izle-mesi, “kirli savafl” konseptinin oluflmas›ndaönemli bir rol oynad›. SSU’nun bu politikas›,özellikle Uluslararas› Af Örgütünden (Amnesty

121

20 “U¤ur Kaymaz davas›nda avukat protestosu,” Hürriyet, 24 Ekim 2005.

21 Kirli Savafl (Dirty War), özellikle 1976–1983 aras›nda Arjantin’de hüküm süren askeri

diktatörlük s›ras›nda güvenlik birimlerince binlerce insan›n kaç›r›lmas›n›n ard›ndan

kendilerinden bir daha haber al›namamas›n› vurgulayan bir terim olarak da kullan›l›r.

International) gelen “ba¤›ms›z yarg›sal sorufltur-ma” talepleri nedeniyle, Manchester Polisininüst düzey elemanlar›ndan birisi olan John Stal-ker (Deputy Chief Constable) taraf›ndan yap›lanbir iç soruflturmaya neden olmufl ve soruflturmasonucunda SSU’nun hukuka ayk›r› bir flekilde 5kifliyi öldürdü¤ü ortaya ç›km›flt›r. Ancak sorufl-turmada, yüksek düzey polis yetkililerinin bu“öldürmek niyetiyle atefl (shoot-to-kill)” politika-s›na kar›fl›p kar›flmad›klar› ortaya konulama-m›flt›r. Zira soruflturma tam anlam›yla sonuçlan-madan John Stalker, esrarengiz bir nedenle gö-revinden al›nm›flt›r.22 ‹ngiliz Gizli Servisleri(MI5 & MI6) de, Mart 1988’de Cebelitar›k’ta SAStaraf›ndan vurularak öldürülen 3 PIRA milita-n›n›n ailelerini temsil eden Belfastl› avukat PaulFinucane’in öldürülmesi olay›na kar›flmaklasuçlanm›flt›r.23

Sonuç olarak liberal demokrasilerde ve hukukdevletlerinde terörizmle mücadelenin etkili ol-mas›, bu mücadelenin, demokrasi ve hukuk dev-leti kriterleri aç›s›ndan kabul edilebilirli¤ineba¤l›d›r. Terörizmle etkili bir flekilde mücadeleedilmesi için baflvurulacak bir tak›m uygulamave politikalar›n, uzun dönemde ortaya ç›kabile-cek sonuç ve etkileri iyi hesaplanmal›d›r. Terö-rizme karfl› gelifltirilen çözümler uzun dönemetkileri bak›m›ndan demokratik siyasal yaflam›olumsuz yönde etkilememelidir.24

PÖHT konusunda flunlar› ifade edebiliriz: Butimler, terörle mücadelede son derece yararl› ol-mufllar ve büyük fedakârl›klarda bulunmufllar-d›r. Son y›llarda, geçmiflte yaflanm›fl olumsuz-luklar› ortadan kald›rmak ve tekrar ortaya ç›k-mas›na engel olmak hususunda samimi bir çabaiçerisine girdikleri gözlemlenmektedir. Ne varki K›z›ltepe Olay›nda oldu¤u gibi, baz› olumsuz-

luklar hâlâ yaflanmaktad›r. Bu konuda adli yar-g›lama süreci devam etmektedir. Hukuki süre-cin sonunda olay gerçek boyutlar›yla ortaya ç›-kacakt›r. Bu olaydan güvenlik birimlerinin ge-rekli dersleri ç›kar›p, iyi niyetli giriflimlerin ba-flar›ya ulaflmas› için sistemin aksayan yönlerinitespit ederek benzer türden muhtemel olay ya daolumsuzluklar›n önüne geçmeye çal›flmalar› ge-rekir.

Bu timlerin, EGM bünyesinde bulunmalar› ne-deniyle ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› olmalar›, idari,hukuki ve hatta siyasi denetim ve kontrolleriniça¤dafl demokratik sivil gözetim ilkelerine uy-gun k›lmaktad›r. Nitekim yukar›da ele ald›¤›-m›z olayda da gördü¤ümüz gibi, bir tak›m hu-kuk d›fl› uygulamalar›n iddia edilmesi halindegerekli adli ve idari süreç iflletilmektedir. Bu ko-nuda kamuoyunun tatmin olmas› ise, kamuoyu-nun yeterince bilgilendirilmesine ba¤l›d›r. Bunedenle, parlamenter demokrasilerde, terörlemücadelede a¤›rl›kl› olarak sivil denetim alt›ndaolan güvenlik birimlerinin görevlendirilmesi,demokrasi ve hukuk devleti anlay›fl›na daha uy-gun olmaktad›r.

2005 y›l› ortalar›nda özellikle may›nl› tuzaklar-da art›fl kaydedilmesi ve çok say›da güvenlik gö-revlisinin flehit olmas›yla birlikte özellikle aske-rî kesim, Avrupa Birli¤ine uyum sürecinde ç›ka-r›lan yasalar›n ve yeni TCK ve CMK’n›n, güven-lik kuvvetlerinin terörle etkin mücadelede ihti-yaç duyduklar› yetkileri k›s›tlad›¤› ve terörlemücadeleyi sekteye u¤ratt›¤›n› ileri sürmeyebafllad›lar. Bu nedenle 3713 say›l› Terörle Müca-dele Kanunu’nun yeniden gözden geçirilmesi vegüvenlik teflkilatlar›n›n terörle mücadelede yet-kilerinin geniflletilmesi gündeme geldi.

Bu görüflün karfl›s›nda yer alan yaklafl›mlar›nözünde ise, terörün bir iç güvenlik sorunu oldu-¤u ve dolay›s›yla öncelikle polisin görev alan›nagirdi¤i argüman› olmaktad›r. Bu noktada ilerisürülen gerekçelerin bafl›nda PKK’n›n karfl›s›naamaca uygunluk aç›s›ndan yeteri kadar e¤itimalmam›fl ve gerekli donan›ma sahip olmayan as-kerlerin sürülmesinin onlarca askerimizin haya-t›na mal olmas› gelmektedir.25 Ayr›ca PKK’ya

122

22 John Stalker, Shoot to Kill and the Affair (‹rlanda: Harmondsworth, Penguin, 1988);

Leslie MacFarlane, “Human Rights and the Fight Against Terrorism in Northern Ireland,”

Terrorism and Political Violence 4 (1) (Nisan 1992), s. 93- 94.

23 Ertan Befle, Terörizm, Avrupa Birli¤i ve ‹nsan Haklar› (‹stanbul: Seçkin Yay›nc›l›k,

2001).

24 a.g.e.

25 Bundan hareketle Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK), Do¤u ve Güneydo¤u bölgemizde terörle

mücadelede standart askeri birliklerin yan› s›ra bölge flartlar›na ve mevcut terörün nite-

liklerine uygun özel birlikleri de devreye sokmufltur.

karfl› askerin ileri sürülmesinin, PKK’ya ulus-lararas› platformda meflruiyet kazand›rd›¤› veaskerlerin terörle mücadelenin içine çekil-mesinin askeri y›pratt›¤› ileri sürülmektedir.26

Sonuç olarak PÖHT bu ifl için yetifltirilmifl “özel”birimlerdir. Bu yaz›da da aç›klamaya çal›fl-t›¤›m›z yap›sal ve davran›flsal zaaflar›n›ngiderilmesi ve demokratik sivil gözetime tabi ol-malar› ve yeniden güçlenerek daha fonksiyonelhale getirilmeleri için gereken siyasal iradeninoluflmas› halinde özel harekât birimleri, bu ül-kenin, modern güvenlik anlay›fl›n›n kavran-mas›nda ve yaflama geçirilmesinde ça¤› yakala-mas›n›n bir göstergesini oluflturacakt›r.

123

26 Bu konuda çarp›c› bir de¤erlendirme için bkz. Kemal Ulusoy, “Askerin Yetkisi Az De¤il

Fazla Bile!,” Aktif Haber, 12 A¤ustos 2005, bkz. <http://www.aktifhaber.com>.

Özel Güvenlik Kavram›

Toplumun güvenli¤inin sa¤lanmas› bir devletiçin adeta varl›k nedenidir. Çünkü siyasal, eko-nomik ve sosyal faaliyetler ve kiflisel hak ve öz-gürlükler, ancak bir toplumun güvenli ve hu-zurlu bir yaflam ortam›na sahip olmas› duru-munda gerçeklefltirilebilir.

Günümüzde serbest piyasa mant›¤›n›n rakipsizegemenli¤i, devletin meflru tekelinde olan “gü-venlik” ihtiyac›n›n karfl›lanmas›nda baz› güç-lüklerin belirmesine yol açm›flt›r. ‹ktisadi vetoplumsal faaliyetini devletin himayesinde yü-rütmeye al›flk›n bireyler ve kitleler, serbest piya-san›n belirleyicili¤i alt›nda flimdiye kadar karfl›-laflmad›klar› iktisadi ve sosyal altüst olufllarlakarfl›laflm›fllard›r. Suç oranlar› ile birlikte vatan-dafllar›n can ve mal varl›klar›na verilen zarar›nmaliyeti artm›fl, güvenli¤e duyulan ihtiyaç dahabelirgin bir hale gelmifltir.

Buna karfl›l›k, güvenlik hizmetine ayr›lan fonlarazalm›fl, piyasa ekonomisi anlay›fl› uyar›nca dev-letin küçülmesi gündeme gelmifl ve kamu tara-f›ndan karfl›lanan güvenlik hizmetlerinin yeter-sizli¤i daha da görülür hale gelmifltir. Devletingüvenlik hizmetini toplumun her kesimine sun-mas›n›n imkans›zl›¤› ortaya ç›k›nca, e¤itimde vesa¤l›kta oldu¤u gibi güvenlik hizmetinin kap›la-r› da özel sektöre aç›lm›flt›r. Bir yönüyle, devletözel güvenli¤e giden yolu açarak, “kendi özelgüvenli¤in sana, genel güvenli¤in ise bana” de-mifltir. Bir yan›yla da “mal›ma ve can›ma yöne-

lik haks›z sald›r›lardan korunmak do¤al hakk›molup, bunun için gerekli olan imkana sahip ol-mal›y›m” talebinde bulunan vatandafla olumlucevap vermektedir.

Dolay›s›yla bugün özel güvenlik; özel e¤itim,özel sa¤l›k, özel toplu ulafl›m gibi kamu hizmeti-nin bölünerek bireysellefltirildi¤i, di¤er bir ifa-deyle kamunun yan› s›ra özel sektörün de hiz-met sundu¤u alanlardan birisidir. Devlet liberalbir bak›fl aç›s›yla flirketleflmeye izin vererek, top-lumun kendi ç›karlar›n› korumak için özel gü-venlik görevlisi yetifltirmesine veya bu hizmetinsat›n al›nmas›na imkân tan›m›flt›r.

Bir örnek vermek gerekirse, ülkedeki polis say›-s›n›n, yüzde 14-15 gibi önemli bir oran› kifli ko-rumas›na tahsis edilmektedir. Özel güvenlik hiz-meti sunumunun yolunun aç›lmas› sonras›ndadevletten koruma talep eden siyasi partiler, sen-dikalar, uluslararas› kurulufllar ve elçiliklere özelgüvenlik hizmeti sat›n almalar› tavsiye edilmek-tedir.

Bu durumda özel güvenlik denince, kiflilere veyakurumlara ait özel alanlarda arama, elkoyma,yakalama ve zor kullanma gibi kamu ad›na baz›yetkileri kullanma yetkisine sahip, mülkiyetiözel kurum ve kurulufllara ait olan, ancak bi-rimlerde çal›flanlar›n ve e¤itilenlerin devletindenetimine tabi oldu¤u güvenlik hizmeti sunanbirimler anlafl›lmal›d›r.

Özel Güvenli¤in Tarihçesi

Özel güvenlik düflüncesi yeni olmakla birlikte,devletin genel güvenli¤i sa¤lama noktas›nda,

124

ÖZEL GÜVENL‹K

Mesut Bedri Ery›lmaz*

* Doç.Dr., Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku

Anabilimdal› Ö¤retim Üyesi.

baz› özel kanunlarla, genel güvenli¤i sa¤lamayetkisini özel amaçla kurulmufl güvenlik görev-lilerine devretme düflüncesi eskidir.

Örne¤in, 1930 y›l›nda 1580 say›l› Belediye Kanu-nu ile, belediye zab›tas› kurulmas›na izin veril-mifl, yerel yönetimlerin kendi faaliyet alan›nagiren konularda, belde halk›n›n güvenli¤ini sa¤-lamada yard›mc› olmas› istenmifltir. Belediyezab›tas›na karfl› gelenlerin devletin genel kollukkuvvetlerine karfl› gelenler gibi cezaland›r›lmas›kabul edilmifltir. Köy korucular› ve köy bekçile-ri, çarfl› ve mahalle bekçileri, orman muhafazamemurlar› ve gümrük tekel zab›tas›n›n kurul-mas› da ayn› düflüncenin di¤er örnekleridir.

Özel güvenlik, ilk olarak, 22.07.1981 tarihli ve2495 say›l› Baz› Kurum ve Kurulufllar›n Korun-mas› ve Güvenliklerinin Sa¤lanmas› Hakk›ndaKanun ile yasal zemine oturtulmaya çal›fl›lm›fl-t›r. Özellikle 1990’larda önemli ölçüde geliflmesa¤layan özel güvenlik sektörünün ihtiyaçlar›nadaha iyi cevap vermek amac›yla 2004 y›l› Hazi-ran ay›nda 5188 say›l› Özel Güvenlik Hizmetle-rine Dair Kanun (ÖGHDK) ç›kart›lm›flt›r.1

Özel güvenlik hizmetinin yasal statüye kavufl-mas›yla birlikte uluslararas› flirketler Türkiyepazar›na girerken, özellikle emekli asker ve em-niyet mensuplar› için özel güvenlik yeni bir iflalan› olarak görülmeye bafllam›flt›r. Örne¤in, es-ki M‹T Müsteflar› Sönmez Köksal, eski M‹T ‹s-tanbul Bölge Baflkan› Nuri Gündefl, Tu¤generalVeli Küçük, ‹stanbul Valisi Erol Çak›r, eski Nar-kotik Müdürü Ferruh Tankufl gibi çok say›daisim de bu sektöre girmifltir. Hatta birçok ordumensubu ve emniyet müdürü emeklili¤ini talepedip özel sektöre geçmifltir.

5188 say›l› ÖGHDK ile flu konulara aç›kl›k geti-rilmifltir:

(1) Özel güvenlik sektöründe, hizmet veren tümflirketler kay›t alt›na al›nm›fl ve münhas›ranözel güvenlik hizmeti sunmas› sa¤lanm›fl bi-na, tesis ve kifli korumas› ile de¤erli mal, paranakli korumas› yolu aç›lm›fl, özel güvenlikprofesyonel bir meslek dal› haline gelmifl,

özel güvenlik hizmetlerinin alarm sistemi,tele-gözetim, CCTV (Closed Circuit Television

– Kapal› Devre Televizyon) vb. geliflmifl, kali-teli elektronik ve teknolojik araç-gereçlerleyap›lma imkân› tan›nm›flt›r.

(2)Güvenlik hizmetinin sa¤lanmas›nda, genelve özel güvenlik aras›ndaki iflbirli¤i noktalar›ve görev da¤›l›m› belirlenmifl, kamuya özelgüvenli¤i düzenleme ve denetim görevi veril-mifltir. Amac› d›fl›nda faaliyet gösterdi¤i veyasuç kayna¤›na dönüfltü¤ü tespit edilen flirket-lerin ve özel e¤itim kurumlar›n›n faaliyet iz-ni iptal edilecek ve bu flekilde faaliyet izni ip-tal edilen flirketlerin veya kurumlar›n kurucuve yöneticileri özel güvenlik flirketlerinde veözel güvenlik e¤itimi veren kurumlarda birdaha kurucu ve yönetici olmayacaklard›r.

(3) Özel güvenlikle ilgili kararlar› almak üzereoluflturulan ‹l Güvenlik Komisyonunda, ka-mu yan›nda özel sektör, Ticaret ve SanayiOdas› temsilcilerine de yer verilerek daha de-mokratik ve kat›l›mc› bir karar mekanizmas›oluflturulmufltur.

(4)Özel güvenlik mali sorumluluk sistemi getiri-lerek, özel güvenlik görevlilerinin üçüncü ki-flilere verecekleri zararlar›n tazmini imkan›sa¤lanm›flt›r. Özel güvenlik alan›nda gerekhizmet gerekse e¤itim flirketi kurulmas› ‹çifl-leri Bankal›¤›nca izin verilmesine ba¤l› tutul-mufltur.

(5) Özel güvenlik faaliyetlerinin sadece hizmetingerekli k›ld›¤› çok özel hallerde silahl› yap›l-mas›, kural olarak silahs›z hizmet verilmesiamaçlanm›flt›r.

(6)2495 say›l› Kanun’a göre kurulan özel güven-lik teflkilatlar› ile halen bu teflkilatlarda çal›-flan personelin müktesep haklar› kanununyürürlü¤e girmesinden itibaren 5 y›l süre ilekorunmaktad›r. Beflinci y›l›n sonunda flirketizinlerinin yenilenmesi ve personelin de ye-nileme e¤itimi alarak kimliklerini yenileme-si gerekmektedir.

125

1 Söz konusu Kanun 10.06.2004 tarihinde, TBMM’de kabul edilmifl ve 26.06.2004 tarihli

ve 25504 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girmifltir. 5188 say›l› Kanun’un

uygulama yönetmeli¤i ise 07.10.2004 tarihli ve 25606 say›l› Resmi Gazete’de yay›mla-

narak yürürlü¤e girmifltir.

(7) 2495 say›l› Kanun kapsam›na girmeyen an-cak Ticaret Kanunu’na göre kurulmufl ve gü-venlik hizmeti vermekte olan flirketler, yö-netmeli¤in yürürlü¤e girmesini müteakiben6 ay içinde yeni yasan›n getirdi¤i flartlar› yeri-ne getirirlerse faaliyetlerini sürdüreceklerdir.

Genel Kolluk-Özel Kolluk ‹liflkisi ve Özel Güvenlik Görevlilerinin Görev Alan›

Genel kolluk ülkenin tamam›nda, bütün kollukyetkilerine sahip polis, jandarma ve sahil güven-li¤i içerirken, özel kolluk, özel güvenlik görevli-lerinin de içinde bulundu¤u, özel bir kanun ilekurulan ve s›n›rl› bir alan içerisinde s›n›rl› yet-kiler kullanabilen kolluk birimlerinden oluflur.

Polis, jandarma ve sahil güvenli¤in yetkileri in-celendi¤inde, yetkileri aras›nda ne içerik ne dekapsam bak›m›ndan bir fark olmad›¤› görülür.Esasen, bir ülkenin farkl› yerlerinde ayn› ifli ya-pan farkl› kolluk görevlilerinin yetkilerini fark-l› kullanmas› düflünülemez.

Halbuki genel kollu¤un d›fl›nda kalan, ormanmuhafaza memurlar›, gümrük memurlar›, özelgüvenlik görevlileri gibi özel kolluk görevlileri,polis ve jandarmaya verilen yetkilerin tamam›n›kullanamamaktad›rlar. Özel kolluk görevlileri-ne verilen yetkiler esas itibari ile adli nitelikteolup; aramay›, yakalamay› ve bu amaçla zor kul-lanmay› içermektedir. Bu görevliler olay yeri in-celemesi, telefon dinleme, gizli izleme, ifade al-ma, gibi özel nitelikteki yetkileri kullanama-maktad›r. Çünkü bu yetkiler, teknik olarak özelbir yap›lanmay› ve fiziksel olarak, hakim, savc›ve avukat ile yak›n bir iliflki içinde olmay› gerek-tirir. Örne¤in, Köy Kanunu’na göre, köy korucu-lar› “köy s›n›r› içinde herkesin ›rz›n›, can›n› vemal›n› korumaya” yönelik olarak kanunun 77.maddesi gere¤i sadece silah kullanma yetkisinesahiptir.

Benzer flekilde, Orman Kanunu’nun 77, 78 ve 79.maddeleri gere¤i, orman muhafaza memurlar›,ormanlar›n muhafazas› için arama, elkoyma,yakalama ve silah kullanma yetkilerini kullana-

126

ÖZEL GÜVENL‹K H‹ZMET‹N‹N ‹ÇER‹⁄‹

Özel güvenlik, kifliler taraf›ndan özel güvenlik görevlisi istihdam edilerek, ku-rum veya kurulufl bünyesinde özel güvenlik birimi kurularak veya özel güvenlikflirketlerinden hizmet sat›n almak suretiyle sa¤lanabilir.

Kifli veya kurulufllar, özel güvenlik izni için valili¤e baflvururlar.

Valilik taraf›ndan özel güvenlik talebine iliflkin gerekli inceleme yap›ld›ktansonra il özel güvenlik komisyonu, özel güvenlik izninin verilip verilmemesine,özel güvenli¤in sa¤lanmas›na iliflkin yönteme ve özel güvenlik hizmetini yerinegetirecek azami personel say›s›na, bu amaçla bulundurulacak veya tafl›nacaksilahlar›n azami say›s›na karar verir.

Özel güvenlik izni verilen kifli ve kurulufllar için Özel Güvenlik ‹zin Belgesi dü-zenlenir.

Özel güvenlik birimlerinde istihdam edilen özel güvenlik personelinin listesi veözel güvenlik mali sorumluluk sigortas› poliçelerinin birer sureti, personelin gö-reve bafllad›¤› tarihten itibaren 15 gün içinde valili¤e bildirilir.

Özel güvenlik birimleri ve özel güvenlik flirketleri, güvenlik hizmeti verecekleritesis ve alanlara iliflkin koruma ve güvenlik planlar›n›n bir örne¤ini 30 gün içeri-sinde valili¤e verir. Valilik, koruma ve güvenlik planlar›nda de¤ifliklik yap›lma-s›n› veya plandaki yetersizliklerin 30 gün içinde giderilmesini isteyebilir.

fiirketlerin özel güvenlik alan›nda faaliyette bulunmas› ve üçüncü kiflilere gü-venlik ve koruma hizmeti verebilmesi, ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n iznine tâbidir. Faali-yet izni verilebilmesi için flirketin faaliyet alan›n›n münhas›ran koruma ve gü-venlik hizmeti olmas› zorunludur.

Özel güvenlik flirketlerinin kurucu ve yöneticilerinde;

(1) Türkiye Cumhuriyeti vatandafl› olmak,

(2) Taksirli suçlar hariç olmak üzere, a¤›r hapis veya alt› aydan fazla hapis ve-yahut affa u¤ram›fl olsa bile devletin flahsiyetine karfl› ifllenen suçlarla, zim-met, irtikâp, rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, emniyeti suistimal, sahtecilik,hileli iflas veya istimal ve istihlak kaçakç›l›¤› hariç kaçakç›l›k, resmi ihale veal›m sat›mlara fesat kar›flt›rma, devlet s›rlar›n› aç›¤a vurma, laf atma, sar-k›nt›l›k, ›rza tasallut, ›rza geçme, k›z, kad›n veya çocuk kaç›rma ve al›koyma,fuhufla teflvik, fuhufl için arac›l›k, uyuflturucu madde kullanma, uyuflturucumadde kaçakç›l›¤› suçlar›ndan dolay› hükümlü bulunmamak flartlar› aran›r.Yöneticilerin ayr›ca dört y›ll›k yüksek okul mezunu olmalar›, kamu haklar›n-dan yasakl› olmamalar› ve özel güvenlik temel e¤itimini baflar›yla tamamla-m›fl olmalar› gerekir.

Özel güvenlik görevlisi olarak istihdam edilecekler ile özel güvenlik flirketlerin-de ve özel güvenlik e¤itimi verecek kurumlarda yönetici olarak çal›flacaklarhakk›nda valilikçe güvenlik soruflturmas› yap›l›r. Soruflturma sonucu olumluolanlara, özel güvenlik temel e¤itimini baflar›yla bitirmifl olmak flart›yla, valilik-çe befl y›l süreli çal›flma izni verilir. 31.10.2005 tarihi itibari ile 572 adet özel güvenlik flirketi dosyalar›n› haz›rlaya-rak çal›flma izni verilmesi için baflvurmufllar, bunlardan 464 adedi Özel Güven-lik fiirketi Faaliyet ‹zin Belgesi alarak faaliyete bafllam›flt›r.

bilirler. Ayn› flekilde, Çarfl› ve Mahalle BekçileriKanunu’nun 3. maddesine göre çarfl› ve mahallebekçileri baz› önleyici görevleri yan›nda yakala-ma, delilleri muhafaza alt›na alma ve de PolisVazife ve Selahiyet Kanunu’nun (PVSK) 16.maddesindeki flartlar›n gerçekleflmesi halinde si-lah kullanma yetkisine sahiptir.

Özel kolluk görevlilerinin görev ve sorumlulukalan› kendi özel kanunlar›nda tan›mlanm›flt›r.Buna göre, örne¤in orman muhafaza memurla-r›, orman kanununda tan›mlanan orman s›n›r-lar› içinde, çarfl› ve mahalle bekçileri, belediyehudutlar› içinde görevlendirildikleri çarfl› vemahalle s›n›rlar› içinde, özel güvenlik teflkilat›görevlileri, ilgili kuruluflun faaliyet sahas› için-de, köy korucular› köy s›n›rlar› içinde görev ya-

par. Özel güvenlik görevlileri ise yetkilerini sa-dece görevli olduklar› süre içinde ve alanda kul-lanabilirler. Bu süre ve alan özel güvenlik görev-lisinin çal›flma saatlerine ve görev süresine, iflve-reni ile aras›nda o anda mevcut olan ifl akdinebakarak belirlenebilir.

Özel güvenlik görevlileri ifllenmifl bir suçun sa-n›¤›n› ancak kendi güvenlik hizmeti sunduklar›alan›n s›n›rlar› içinde yakalamak için takip ede-bilirler. Kaçan kiflinin, bu alan›n d›fl›na ç›kmas›halinde, o kifliyi ancak vatandafl s›fat› ile takipedip yakalayabilirler.

Genel kolluk görevlileri (polis ve jandarma) isePVSK’n›n Ek 4. maddesi gere¤i görevli oldu¤umülki s›n›rlar içinde her adli olaya önleme ve

127

ÖZEL GÜVENL‹⁄‹N E⁄‹T‹M‹

Özel güvenlik temel e¤itimi ve yenileme e¤itimi ‹çiflleri Bakanl›¤›ndan faaliyetizni alan özel e¤itim kurumlar›nda yap›l›r. Özel güvenlik e¤itim izni için Bakan-l›¤a baflvuru yap›l›r. Bilgi ve belgelerin eksiksiz olarak teslim edildi¤i anlafl›l-d›¤›nda, bir inceleme komisyonu görevlendirilir. Bu komisyon taraf›ndan, be-lirtilen yerde e¤itim merkezi aç›l›p aç›lamayaca¤›na iliflkin bir rapor düzenle-nir.

Özel güvenlik e¤itimine al›nan adaylar asgari 120 saatlik e¤itime tabi tutulur.Program›n 30 saati silah ve at›fl e¤itimine ayr›l›r. Ateflli silah tafl›mayacak özelgüvenlik görevlilerinin silah ve at›fl e¤itimini almas› zorunlu de¤ildir. Bu görev-lilerin temel e¤itimi 90 saatten afla¤› olmayacak flekilde düzenlenir.

Özel güvenlik flirketleri ve özel e¤itim kurumlar›n›n yöneticilerinin yenileme e¤i-timini almas› ve befl y›lda bir yenileme e¤itimi sertifikas›n› Bakanl›¤a ibraz et-mesi zorunludur.

Yenileme e¤itimi 60 ders saatinden oluflur. Teorik ve uygulamal› dersler ilgilie¤itim kurumu taraf›ndan, temel e¤itim konular› aras›ndan seçilerek oluflturu-lur. Dersler, e¤itim konular›ndaki son geliflmeleri ve yarg› içtihatlar›n› da kap-sar. Yenileme e¤itiminin 20 ders saati silah e¤itimine ayr›l›r.

Yenileme e¤itiminden sonra, yaz›l› ve uygulamal› s›navda baflar›l› olanlara özelgüvenlik yenileme e¤itimi sertifikas› düzenlenir. S›nava baflvuranlardan özelgüvenlik yenileme e¤itimi devam çizelgesi istenir.

Özel güvenlik temel e¤itimini tamamlayanlar yaz›l› ve uygulamal› s›nava tabi tu-tulur. Yaz›l› s›nav, merkezi s›nav komisyonunca haz›rlanan sorularla illerde ya-p›l›r.

Özel güvenlik temel e¤itimi ve özel güvenlik yenileme e¤itimi sertifikalar› befly›l süreyle geçerlidir.

Genel kolluk kuvvetinden emekli olanlar ile en az befl y›l fiilen bu görevde ça-l›flt›ktan sonra kendi istekleriyle görevinden ayr›lm›fl olanlarda, görevlerindenayr›ld›klar› tarihten itibaren befl y›l süreyle özel güvenlik temel e¤itimi flart›aranmaz.

31.10.2005 tarihi itibar›yla, 338 özel güvenlik e¤itim kurumu müracaatta bulun-mufl, bunlardan 312 adedi Özel Güvenlik E¤itim Kurumu Faaliyet ‹zin Belgesialarak faaliyetlerine bafllam›fllard›r.

E¤itim kurumlar›nda temel e¤itim görenlere sertifika verilmesini sa¤lamakamac›yla,

07.01.2005 tarihinde yap›lan özel güvenlik birinci s›nav›na 1522 kifli kat›lm›fl,bunlardan 1.253 kifli baflar›l› olmufl,

14.05.2005 tarihinde yap›lan özel güvenlik ikinci s›nav›na 29.533 kifli kat›lm›fl,bunlardan 18.793 kifli baflar›l› olmufl,

15.07.2005 tarihinde yap›lan özel güvenlik üçüncü s›nav›na 38.601 kifli kat›lm›fl,bunlardan 28.840 kifli baflar›l› olmufl,

12.11.2005 tarihinde yap›lm›fl olan özel güvenlik dördüncü s›nav›na 54.000 kifligirmifl henüz baflar›l› olan say›s› aç›klanmam›flt›r.

26.06.2004 tarihinde yürürlükten kald›r›lan 2495 say›l› Kanun kapsam›nda fiiliolarak çal›flan özel güvenlik say›s› 57.855 idi. 5188 say›l› Kanun’un geçici 1.maddesi gere¤ince bunlar›n tamam› özel güvenlik e¤itim sertifikas›ndan muafolarak çal›flma izni alm›fl say›lmaktad›r. Kazan›lm›fl hakk› oldu¤u varsay›lan buözel güvenlik görevlileri ile birlikte, yap›lan ilk üç s›navda baflar›l› olarak serti-fika almaya ve özel güvenlik görevlisi olmaya hak kazanan 48.886 kifli ile birlik-te toplam özel güvenlik görevlisi olarak sektörde istihdam edilen güvenlik gö-revlisi say›s› 106.741’e ulaflm›flt›r. Özel güvenlik sektöründe önümüzdeki y›lbeklenen büyüme h›z›n›n yüzde 15 olaca¤› hesaplanmaktad›r.

Bu rakam, ülkemizdeki polis say›s›n›n yaklafl›k olarak yar›s›d›r. Bu rakam, ge-nel güvenli¤in sa¤lanmas›nda, özellikle son zamanlarda artan, kapkaç, tinerci-lik ve h›rs›zl›k olaylar› ile mücadelede, özel güvenli¤in önemli bir katk› sa¤lamaaflamas›na geldi¤inin göstergesidir.

Avrupa ülkelerinde ise polis say›s› ile özel güvenlik say›s› genel olarak ayn›d›r.ABD’de de yaklafl›k 600 bin olan genel kollu¤un 3 misli oran›nda özel güvenlikgörevlisi bulunmaktad›r.

adli amaçl› müdahale edebilir. Yakalad›¤› flüp-heli ile suç delillerini tespit, muhafaza ve yetkilizab›taya teslim etmekle görevli ve yetkilidir. Bunoktada, olaya müdahale eden genel kolluk gö-revlisinin hizmet branfl›, olay›n yeri ve zaman›önemli de¤ildir.

Dolay›s›yla Ankara Keçiören karakolunda görevyapan bir kolluk görevlisi, akflam evine giderkenDikmen’de karfl›laflt›¤› bir olaya müdahale ede-bilirken, tatil için gitti¤i Fethiye’deki bir olayaancak vatandafl s›fat› ile müdahale edebilecektir.

Genel kolluk içinde yer alan sahil güvenlik ko-mutanl›¤› görevlileri Türkiye Cumhuriyetininbütün sahillerinde, iç sular› olan Marmara Deni-zi, ‹stanbul ve Çanakkale bo¤azlar›nda, liman vekörfezlerinde, karasular›nda, egemenlik ve de-netimi alt›nda olan deniz alanlar›nda yetkilerinikullanabilir.

Genel kollu¤un di¤er iki birimi olan polis vejandarma aras›ndaki görev ve sorumluluk alan›ise 2803 say›l› Jandarma Teflkilat Görev ve Yetki-leri Kanunu madde 10’da belirlenmifltir. Bunagöre, jandarman›n genel olarak görev ve sorum-luluk alan› polis görev sahas› d›fl› olup, bu alan-lar il ve ilçe belediye hudutlar› haricinde kalanveya polis teflkilat› bulunmayan yerlerdir.

Di¤er bir ifadeyle; jandarma, il ve ilçe belediyes›n›rlar› içinde görev yapamaz. Bu kural›n istis-nas› il ve ilçe belediye s›n›rlar› içinde polis teflki-lat›n›n olmamas›d›r. ‹l ve ilçe belediye s›n›rlar›içinde her ne sebeple olursa olsun polis teflkilat›kurulmam›flsa burada jandarma teflkilat› kurula-bilir. Yine il ve ilçe belediye s›n›rlar› d›fl›nda jan-darman›n görev yapmas› buralarda polis teflkila-t›n›n bulunmamas›na ba¤l›d›r.

Özel Güvenlik Görevlilerinin Yetkileri

Özel güvenlik görevlilerinden farkl› olarak ge-nel kolluk görevlilerinin, hem suç önleme hemde (suçu önleyememesi halinde) suçu araflt›rmagörevi vard›r. Bu yetkiler genel itibari ile 1934tarihli ve 2559 say›l› PVSK’da toplanm›flt›r.

Genel kollu¤un önleyici yetkileri diyebilece¤i-miz bu yetkiler; kontrol, nokta ve devriye gez-me, istihbarat faaliyetinde bulunma ve önlemeamaçl› arama ve yakalama olarak s›ralanabilir.5188 say›l› özel güvenlik görevlilerinin yetkileri-ni düzenleyen kanun ise, bu yetkilerden sadece“önleme amaçl› arama”y› ve “önleme amaçl› ya-kalama”y› özel güvenlik görevlilerinin kullan›-m›na sunmufllard›r. Bu yetkilerin kullan›labil-mesi için henüz suçun ifllenmemifl olmas› gere-kir. Kolluk bu yetkileri ileride gerçekleflmesimuhtemel bir tehlikeyi ortadan kald›rmak içinkullanmaktad›r.

Öbür taraftan kollu¤un suç sonras› yetkileri ol-dukça fazla ve kapsaml›d›r. Adli yetkiler olaraknitelendirdi¤imiz ve hukuk literatüründe koru-ma tedbirleri olarak geçen bu yetkiler, genel iti-bari ile olay yeri incelemesi, bilgi alma, kimliksorma, iletiflimi dinleme, gizli izleme, gizli ajankullanma, arama, elkoyma, yurt d›fl›na ç›kmayasa¤› koydurma, yakalama, kuvvet (zor) kullan-ma ve ifade almadan oluflmaktad›r.

Bu yetkiler ise genel itibari ile 5271 say›l› 2004tarihli Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK)toplanm›flt›r. 5188 say›l› özel güvenlik görevlile-rinin yetkilerini düzenleyen kanun, kollu¤unadli yetkilerinden olan olay yerini ve delillerikoruma, kimlik sorma, arama, elkoyma, yakala-ma ve silah kullanmay› da içeren, kuvvet (zor)kullanma yetkisini özel güvenlik görevlilerinede vermifltir.

Özel güvenlik görevlilerinin güvenlik hizmetin-de kullan›lmas›ndaki temel amaç her geçen gündaha net olarak ortaya ç›kan güvenlik ihtiyac›n›toplumun her kesimine ulaflt›rmakt›r. Fakat özelgüvenlik, devletin kendi güvenlik görevlileri ilesa¤lad›¤› güvenlik ihtiyac›n› tamamlay›c› nite-liktedir. Dolay›s›yla özel güvenlik görevlileri,genel kolluk görevlilerinin kulland›¤› yetkilerinancak kendi varl›k sebebini hakl› ç›karacak ka-dar›n› kullanabilir. Bu nedenle, özel güvenlikgörevlilerine verilen yetkiler oldukça s›n›rl›d›r.

Özel güvenlik görevlilerinin yetkileri 5188 say›l›Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun’un

128

(ÖGHDK) 7. maddesinde say›lm›flt›r. Söz konu-su maddeye göre, özel güvenlik görevlileri afla¤›-daki yetkilere sahiptir;

a) Koruma ve güvenli¤ini sa¤lad›klar› alanlaragirmek isteyenleri duyarl› kap›dan geçirme,bu kiflilerin üstlerini dedektörle arama, eflya-lar› X-ray cihaz›ndan veya benzeri güvenliksistemlerinden geçirme,

b) Toplant›, konser, spor müsabakas›, sahne gös-terileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve dü-¤ün törenlerinde kimlik sorma, duyarl› kap›-dan geçirme, bu kiflilerin üstlerini dedektörlearama, eflyalar› X-ray cihaz›ndan veya benze-ri güvenlik sistemlerinden geçirme,

c) 1412 say›l› Ceza Muhakemeleri Usulü Kanu-nu’nun 127. (yeni CMK’n›n 90.) maddesinegöre yakalama ve yakalama nedeniyle orant›-l› arama,

d) Görev alan›nda, haklar›nda yakalama, tutuk-lama veya mahkûmiyet karar› bulunan kiflile-ri yakalama ve arama,

e) Yang›n, deprem gibi tabiî afet durumlar›ndave imdat istenmesi halinde görev alan›ndakiiflyeri ve konutlara girme,

f) Hava meydan›, liman, gar, istasyon ve termi-nal gibi toplu ulafl›m tesislerinde kimlik sor-ma, duyarl› kap›dan geçirme, bu kiflilerin üst-lerini dedektörle arama, eflyalar› X-ray ciha-z›ndan veya benzeri güvenlik sistemlerindengeçirme,

g) Genel kolluk kuvvetlerine derhal bildirmekflart›yla, aramalar s›ras›nda suç teflkil eden ve-ya delil olabilecek ya da suç teflkil etmemeklebirlikte tehlike do¤urabilecek eflyay› emanetealma,

h) Terk edilmifl ve bulunmufl eflyay› emanete al-ma,

›) Kiflinin vücudu veya sa¤l›¤› bak›m›ndanmevcut bir tehlikeden korunmas› amac›ylayakalama,

j) Olay yerini ve delilleri koruma, bu amaçlaCeza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun 157.

maddesine göre yakalama (yeni CMK madde168’e göre zor kullanarak men etme),

k) Türk Medeni Kanunu’nun 981. maddesine,Borçlar Kanunu’nun 52. maddesine, Türk Ce-za Kanunu’nun 49. maddesinin birinci f›kra-s›n›n (1) ve (2) numaral› bentlerine (yeni TCKmadde 24 ve 25) göre zor kullanma.

Bu yetkilerden baflka, ayn› kanunun 8. madde-sinde özel güvenlik görevlilerine silah bulun-durma ve tafl›ma yetkisi de verilmifltir.

Bu yetkileri daha basit ifade etmek gerekirse,özel güvenlik görevlilerinin sahip olduklar› yet-kiler;

(1) Olay yerini ve delilleri koruma,

(2) Durdurma, kimlik sorma ve arama,

(3) Emanete alma,

(4) Yakalama,

(5) Zor kullanma (ve men etme)

(6) Acil durumlarda yard›m isteyenlere yar-d›m etme

olarak s›ralanabilir.

Özel Güvenlik Görevlilerinin Haklar›

ÖGHDK’daki s›ralamay› takip etmek gerekirse,özel güvenlik görevlileri afla¤›daki hak ve yü-kümlülüklere sahiptir;

(1) Özel güvenlik görevlilerinin kimlik edinmehakk› vard›r. Bu kart valilikçe verilir. Kimlikkart›nda görevlinin ad› ve soyad› ile silahl›veya silahs›z oldu¤u belirtilir. Kimlik kart›sadece görev alan› içinde ve görev süresinceherkes taraf›ndan görülebilecek flekilde yaka-da tafl›n›r. Üzerinde kart› tak›l› olmayan gü-venlik görevlisi hiçbir yetki kullanamaz.(ÖGHDK madde 12)

(2)Özel güvenlik görevlileri 120 saatlik temele¤itimden sonra 60 saatten az olmamak üzerekendilerini yenilemek için meslek içi e¤itimalma hakk›na sahiptir.

129

(3)Özel güvenlik görevlilerinin, kanunla kendi-lerine tan›nan görevleri yerine getirirken ya-ralanmas›, sakatlanmas› veya ölmesi halinde,ifl sözleflmesinde veya toplu ifl sözleflmesindebelirlenen miktar ve esaslar çerçevesinde taz-minat isteme hakk› vard›r.

Özel güvenlik görevlisinin bir kamu kurumve kuruluflunda güvenlik hizmeti sunmas›halinde, ödenecek tazminat›n miktar›, ifl söz-leflmesi, toplu ifl sözleflmesi ve 2330 say›l› Nak-di Tazminat ve Ayl›k Ba¤lanmas› Hakk›ndaKanun’a göre incelenir. Bu sözleflmeler ve ka-nunda belirtilen tazminat miktar›ndan enyüksek olan› esas al›narak ödeme yap›l›r. Butazminat, 4857 say›l› ‹fl Kanunu’na göre di¤ertazminatlar›n ödenmesine engel olmaz.Ayr›ca, genel hükümlere göre, zarara u¤ra-yan özel güvenlik görevlisinin kendisinin ve-ya kanuni mirasç›lar›n›n sözleflmede yazan-dan daha fazla tazminat isteme hakk› sakl›-d›r. (ÖGHDK madde 15)

(4)Özel güvenlik görevlileri, Kanun’da belirtilenkoruma ve güvenlik hizmetleri d›fl›nda bir ifl-te çal›flt›r›lamaz.

(5) Özel güvenlik görevlileri lokavt dolay›s›ylaiflten ç›kar›lamaz. Ancak, grev haklar› yoktur.

(6)Özel güvenlik görevlilerinin üçüncü kiflilereverecekleri muhtemel zararlara karfl› özel gü-venlik mali sigortas› yapt›r›lma hakk› vard›r.

2005 Y›l› Geliflmeleri ve Beklentiler

5188 say›l› ÖGHDK, yeni bir kanun oldu¤u için,2005 y›l› bu kanuna yöneltilen elefltiriler ve buelefltiriler do¤rultusunda eksiklerinin gideril-mesi ile geçirilmifltir. Bununla beraber, özel gü-venli¤i k›smen düzenleyen 24 y›la yak›n yürür-lükte kalan 2495 say›l› eski Kanun’dan 5188 say›-l› yeni Kanun’a adapte olmada yaflanan uyum s›-k›nt›s› tam olarak afl›lamam›flt›r.

130

ÖZEL GÜVENL‹K GÖREVL‹S‹N‹N CEZALANDIRILMASI

Özel güvenlik görevlileri Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) uygulanmas›nda memursay›l›r. Dolay›s›yla PVSK’n›n Ek 4. maddesinde polis için de belirtildi¤i gibi, yet-kisini kullanan özel güvenlik görevlisine karfl› ifllenen suçlar görevli memurakarfl› ifllenmifl suç, özel güvenlik görevlisinin iflledi¤i suçlar ise görevli memu-run iflledi¤i suç say›l›r.

Dolay›s›yla, özel güvenlik görevlisi, TCK’da belirtilen görevli memurun iflleyebi-lece¤i suçlar›n faili ve görevli memura karfl› ifllenebilecek suçlar›n ma¤duruolabilir.

TCK’n›n d›fl›nda, ÖGHDK’da da özel güvenlik görevlilerinin cezaland›r›lmas›nailiflkin idari nitelikte baz› suçlara da yer verilmifltir.

a) TCK’dan kaynaklanan suçlar

TCK’ya göre Özel Güvenlik Görevlisinin iflleyebilece¤i suçlar flunlard›r:

Hürriyeti Tahdit (TCK madde 181)

Haks›z üst arama (TCK madde 183)

Konut Dokunulmazl›¤›n› ‹hlal (TCK madde 194)

Zimmet (TCK madde 202)

‹rtikap (TCK madde 209)

Rüflvet (TCK madde 212 ve 213)

Kiflilere karfl› keyfi ve sert muamele (TCK madde 228)

Görevi ihmal (TCK madde 230)

Ö¤rendi¤i suçu merciine bildirmeme (TCK madde 235)

Görevi kötüye kullanma (TCK madde 240)

‹flkence ve kötü muamelede bulunma (TCK madde 243)

Cebir kullanmaya yetkili memurlar›n kötü muamelede bulunmas› veya cismeneza vermesi (TCK madde 245)

Memuriyetin unvan ve flerefinin gasb› (TCK madde 252)

Özel Güvenlik Görevlisine karfl› ifllenebilecek suçlar

Memura karfl› cebir, fliddet ve tahdit (TCK madde 254)

Memura karfl› mukavemet (TCK madde 258)

Hakaret, sövme ve sald›r› (TCK madde 266)

Memura karfl› müessir fiil (TCK madde 271)

b) Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun’dan kaynaklanansuçlar

ÖGHDK’da, özel güvenlik görevlisinin iflleyebilece¤i üç suçtan söz edilmektedir.Bunlar›n üçü de idari niteliktedir;

(1) Grev yasa¤›na uymama,

(2) Ateflli silah›n› ÖGHDK’ya ayk›r› veya görev alan› d›fl›nda kulland›rma,

(3) Özel güvenlik kart›n› baflkas›na kulland›rma.

Bu suçlar›n özel güvenlik görevlisi aç›s›ndan cezas› bir milyar lira idari para ce-zas›d›r. Bu ceza, o yerin en büyük mülki amiri taraf›ndan verilir. Bu cezaya, teb-li¤ tarifinden itibaren en geç 7 gün içinde yetkili idare mahkemesine itiraz edi-lebilir. ‹tiraz, verilen cezan›n infaz›na engel olmaz. ‹dare mahkemesinin karar›-na karfl› bölge idare mahkemesine baflvurulabilir. Bu karar kesindir.

Ayr›ca, güvenlik görevlisinin çal›flma izni iptal edilir ve bir daha özel güvenlikgörevlisi olarak çal›flt›r›lamaz.

5188 say›l› Kanun’dan kaynaklanan problemleriaflmak amac› ile;

(1) 19.04.2005 tarihinde ‹çiflleri Bakanl›¤›nca5188 say›l› Kanun ve Yönetmeli¤in uygulan-mas› ile ilgili oldukça kapsaml› 8 sayfal›k birgenelge yay›mlanm›flt›r. Genelgede, bu alan-da sorulan birçok soruya cevap verildi¤i gibiuygulama ile ilgili baz› ek düzenlemeler degetirilmifltir.

(2)21.04.2005 tarihinde 5188 say›l› Kanun’da de-¤ifliklik yap›lm›fl ve kanunda yer alan yüküm-lülüklerini yerine getirmeyenler için öngörü-len cezalar› kapsayan 19. ve 20. maddelerinuygulanmas›, uygulay›c›lara zaman kazan-d›rmak amac›yla, 31.12.2005 tarihine kadarertelenmifltir.

(3) Daha fazla kifliye ifl imkan› sa¤lamak için or-taokul mezunlar›na silahs›z olarak özel gü-venlik görevlisi olma imkan› verilmifltir.

(4) Kuruluflunda belli say›da güvenlik görevlisibulunduran ve e¤itime uygun mekan› bulu-nanlara “yerinde e¤itim” yapma imkan› geti-rilmifltir.

(5) Özel güvenlik için her bak›mdan ilginç biruygulama oluflturacak ve spor kulüplerine,saha güvenli¤inin sa¤lanmas› için yükümlü-lüklerini yerine getirmek amac›yla müsabakave saha güvenli¤inin sa¤lanmas›na yeteceksay› ve nitelikte özel güvenlik hizmeti sat›nalmaya yetki veren Sporda fiiddet ve Düzen-sizli¤in Önlenmesine Dair 5149 say›l› Ka-nun’un 5. maddesinin uygulanmas›,TBMM’de 28.04.2005’te kabul edilen ve05.05.2005 tarihli ve 25806 say›l› Resmi Gaze-

te’de yay›mlanarak yürürlü¤e giren 5340 say›-l› Kanun’un 23. maddesi ile 4 y›l süre ile erte-lenmifltir.

Tüm bu de¤iflikliklere ra¤men, Kanun’un uygu-lanmas› ile ilgili hâlâ baz› hususlar›n net olarakbelli olmamas›, s›navlar›n vaktinde yap›lama-mas›, ülke düzeyinde uygulama birli¤inin sa¤la-namamas› ve de özellikle “genelgeler” ile ku-rumlara ilave ve bürokrasiyi art›r›c› yükler geti-rilmesi bafllang›çta bir yasaya sahip olman›n ver-

di¤i memnuniyetin etkilerini yavafl yavafl sil-mektedir

Bu oluflumlar karfl›s›nda özel güvenlik sektörü-nün aktörleri, “sektörlerine” sahip ç›kma düflün-cesi ile örgütlenmeye bafllam›fllard›r. 1994 y›l›n-dan beri var olan Güvenlik Sistemleri ve Göze-tim Organizasyonlar› Derne¤i (GÜSOD), yeni-den yap›lanma ve örgütlenme faaliyetlerini veüye say›s›n› art›rma çabalar›n› Ankara ve ‹z-mir’de sürdürürken, yeni dernek kurma çal›fl-malar›na da devam etmektedir. ‹stanbul’da ÖzelGüvenlik Sektörü ‹fladamlar› Birli¤i Derne¤i(ÖGS‹AD) kurulmufl, Ankara’da da benzeri birdernek kurma haz›rl›¤› yap›lmaktad›r. ‹flverenflirketlerinin bu alandaki faaliyetlerine çal›flan-lar da kat›lm›fl ve Ankara’da Özel Güvenlik Sos-yal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Derne¤i (ÖZ-GÜVDER) kurulmufltur.

Çok genifl bir alan› kapsayan ve toplumdaki herkesimi ilgilendiren özel güvenlik alan›nda halenyap›lmas› gerekenler bulunmakta ve sistemin is-tenilen düzeyde oturmas› için bilgi, sab›r, dene-yim ve de azimle çaba gösterilmesi gerekti¤i ka-ç›n›lmazd›r. Bunu yaparken de, art›k günümüzdünyas›nda rolleri her geçen gün artan sivil top-lum kurulufllar›n›n önemli görev üstlenmesi, biryandan özel güvenlik mesle¤inin itibar› ve geli-flimini sa¤lama, di¤er taraftan da resmi yetkili-lerle sa¤l›kl› diyaloglar kurarak sektördeki libe-ral yaklafl›m çerçevesinde ifllemler için büyükbürokratik formaliteler yerine basit fakat etkiliyöntemlerle gerçeklefltirilmesine gidilmesininher aç›dan olumlu sonuçlar verece¤ine inan›l-maktad›r.

Bu ba¤lamda sektör yetkili makamlardan,

(1) Öncelike yasan›n ç›k›fl amac›na uygun olarak“özel güvenli¤in bir sektör olarak muhafaza-s›, korunmas› ve gelifltirilmesine dikkat edile-rek, yasa, yönetmelik, genelgelerin tekrargözden geçirilmesi ve “birbiriyle uyumsuz,ayk›r›l›k ve bürokratik yük getiren hükümle-rin ay›klanmas› ve ülke düzeyinde tek düze,adil ve objektif bir uygulama yap›lmas›n›nsa¤lanmas›n›,

131

(2)Özel güvenli¤i yozlaflt›r›c›, yasal zemini bu-lunmayan yapay mesleklerle “paralel olu-flumlara” f›rsat verilmemesi,

(3) Yasa ve yönetmelikte, devlete özel güvenli¤ingeliflmesi için üzerine düflen görevleri, bualanda çal›flacak görevlilerin masraflar›, ge-rekli malzemelerin temini, s›navlar›n yap›l-mas›, denetim ve di¤er ifllemler için gereklimali finansman kayna¤›n› sa¤lad›¤› göz önü-ne al›narak (faaliyet izni alan firmalar›n öde-di¤i toplam 6.216.000 YTL harç bedeli ve Ha-ziran itibariyle e¤itimini tamamlayan özelgüvenlik görevlilerinden al›nan 56.000 YTL),sektöre ve sektör çal›flan›na ayr›ca mali biryük getirtilmemesi ve yasada s›navlardan üc-ret al›nmas› ile ilgili bir hüküm bulunmad›¤›dikkate al›narak at›fl s›nav› için e¤itim ku-rumlar›ndan “mermi” talebinde bulunulma-mas› ve herhangi ilave bir bedel ödettirilme-mesi,

(4)Maliye Bakanl›¤›nca e¤itimden al›nan KDVoran›n› yüzde 18’den yüzde 8’e düflürülmesineiliflkin yap›lan düzenlemenin özel güvenlike¤itimi için de uygulanmas›,

(5) Özel güvenli¤in sa¤l›kl› geliflimi için yasaldüzenlemelerde oldu¤u kadar uygulama ilke-lerinde de “sektör” temsilcileri ile diyalogkurma ve kurulan diyaloglar›n devam ettiril-mesi beklenmektedir.

Ayr›ca, “Özel Güvenlik Sektörünün” yaflamas›,ayakta kalmas› ve toplumun arzulad›¤› itibarl›konuma ulaflmas› için de, sektörün bir an evvelevrensel ilkelere dayal› “meslek eti¤i” standart-lar›n› oluflturmas› ve bu çerçevede hareket et-mesi önem kazanmaktad›r.

Sonuç

Özel güvenlik hizmetlerini düzenleyen 2945 sa-y›l› Kanun’un, bireylerin özel korunmas› ile ilgi-li düzenlemeler içermemesi, Kanun’da say›lan-lar d›fl›ndaki kurum ve kurulufllar›n özel güven-lik teflkilat› kuramamas›, Kanun kapsam›na al›-nan kurum ve kurulufllar›n ise özel güvenlik tefl-kilat›n› kurmalar›n›n zorunlu olmas›, bu zorun-

lulu¤a uymayanlar›n yapt›r›mlara maruz kal-mas› nedeniyle uygulamada s›k›nt› yaratm›flt›r.2495 say›l› Kanun kapsam›na girmedi¤i haldeortaya ç›kan ihtiyaç nedeniyle birçok kurum vekurulufl, özel güvenli¤ini bir flekilde sa¤lamayabafllam›flt›r. Piyasada ortaya ç›kan talebi karfl›la-mak üzere birçok flirket izinsiz ve denetimsizolarak özel güvenlik hizmeti vermeye bafllam›fl-t›r.

Ayr›ca toplant›, konser, tören gibi geçici süreliorganizasyonlar ile para ve de¤erli eflya nakli gi-bi alanlarda, kamunun can ve mal güvenli¤inisa¤lamak esasen devletin en önemli görevlerin-den biridir. Öbür taraftan kiflilerin kendilerinekarfl› yöneltilen sald›r›lara karfl› can›n› ve mal›n›koruma hakk› vard›r. Devletçe sa¤lanan genelgüvenli¤e ek olarak can›n› ve mal›n› ayr›ca ko-rumak isteyenlere bu imkân›n sa¤lanmas› gere-kir. Bu amaçla, 2495 say›l› Kanun yerini 5188 sa-y›l› Kanun’a b›rakm›flt›r. Bu Kanun ile korumave özel güvenlik hizmetlerinin ça¤dafl ihtiyaçla-ra ve geliflmelere uygun olarak, devletin izni vedenetimi alt›nda, etkin ve demokratik bir flekil-de yerine getirilmesini amaçlayan özel güvenlikad› alt›nda yeni bir hizmet sektörü ortaya ç›k-m›flt›r.

Ayn› zamanda bu Kanun ile, üçüncü kiflilerekarfl› verecekleri zararlar›n tazmini amac›yla ge-tirilen zorunlu özel güvenlik sorumluluk sigor-tas› suç ifllemeleri halinde cezaland›r›lmalar›,e¤itimi, haklar› ve yetkileri ile ilgili yap›lan ay-r›nt›l› düzenlemelerle bu alanda istihdam edile-cek özel güvenlik görevlileri diye adland›rabile-ce¤imiz yeni bir kolluk birimi do¤mufltur. Bukolluk birimi, hem nitelik hem de nicelik ola-rak, devletin üzerindeki güvenlik hizmetiyükünü büyük ölçüde tafl›yan ve genel kollukolarak bilinen polis ve jandarman›n gördü¤ügenel kolluk hizmetini önemli ölçüde hafiflet-meye adayd›r.

Her ne kadar, özel güvenlik sektörünü yasal birzemine oturtan ve özel güvenli¤in bir meslekolarak kabulünü sa¤layan 5188 say›l› Kanun; lib-eral, kat›l›mc› ve oldukça demokratik yap›s› ileönemli bir ihtiyaca cevap vermekte ise de, gerek

132

5188 say›l› Kanun gerekse uygulanmas›n› gös-teren yönetmelik ve ç›kar›lan genelgeler oluflanyeni hizmet alan›n›n taraflar›n›n beklentilerinive ihtiyaçlar›n› tam olarak karfl›lam›fl gözük-memektedir. Dolay›s›yla, önümüzdeki günler,bu alanda küçük de olsa yeni de¤ifliklikleriberaberinde getirecek gözükmektedir.

133

Geçici Köy Koruculu¤unun Ortaya Ç›k›fl›, ‹fllevleri ve Hukuki Temeli Nedir?

1924 y›l›nda ç›kart›lan 442 say›l› Köy Kanu-nu’nun 68. maddesi, “Köy s›n›r› içinde herkesin›rz›n›, can›n› ve mal›n› korumak için köy koru-cular› bulundurulur” hükmünü içermektedir.1

Yine ayn› Kanun’un 74. maddesi, “Köy muhtar›ve ihtiyar meclisi, mahsul zamanlar›nda çapul-cular ve eflk›ya türemifl ise ya¤madan köy halk›-n› korumak için köylünün eli silah tutanlar›n-dan lüzumu kadar›n› gönüllü korucu ay›rarakbunlar›n isimlerini bir kâ¤›da yaz›p kaymakamagötürür. Kaymakam›n müsaadesi olursa bu gö-nüllü korucular as›l korucularla beraber ya¤ma-c›lara ve eflk›yaya karfl› köy ve köylüyü korurlar(…)” hükmünü içermekteydi.

Fakat koruculuk sisteminin kökleri asl›nda çokdaha gerilerdedir. Bugünkü koruculuk sistemi-ni, bir bak›ma Osmanl› ‹mparatorlu¤u döne-minde 1891 y›l›nda kurulan “Hamidiye Alayla-r›”n›n modern bir uzant›s› olarak görmek müm-kündür. Hamidiye Alaylar›, merkezi ‹stanbul’dabulunan ‹mparatorlu¤un, Do¤u illerinde asayiflve düzeni sürdürmek amac›yla bölgenin yerelnüfusundan oluflturmufl oldu¤u ve özellikle Er-menilere karfl› kulland›¤› askeri birliklerdi.

Hamidiye Alaylar›n›n tarihsel rolü ve etkilerikonusunda ileri sürülen bir tak›m görüfllerin,günümüzdeki Geçici Köy Koruculu¤u (GKK)sistemiyle ilgili olarak da gündeme geldi¤inigörmekteyiz.2 Örne¤in, Hamidiye Alaylar›n›nda, aynen köy koruculu¤u sistemi gibi, Kürtleraras›nda afliret ba¤lar›n› güçlendirdi¤i ifadeedilmifltir.3

Geçici Köy Korucular›n›n bugüne sarkan öyküsüise 1985’te bafllam›flt›r. 1984 ve 1985 y›llar›, bölücüterör örgütü PKK’n›n terör eylemlerine bafllad›¤›ve bu eylemlerin gittikçe yo¤unluk kazand›¤›y›llar oldu. Terör örgütünün, özellikle engebelida¤›n›k yerleflim birimleri ve ulafl›lmas› güç co¤-rafi bölgelerde yaflayan halk›m›za yönelik katli-amlara giriflmesi üzerine güvenlik güçlerindenve jandarma karakollar›ndan uzak yerleflim bi-rimlerinde yaflayan vatandafllar›m›z›n mal ve cangüvenli¤inin korunmas›nda güvenlik güçlerineyard›mc› olmak ve köylülerin kendilerini koru-malar›n› sa¤lamak amac›yla 26 Mart 1985 tarihlive 3175 say›l› Kanun’la, 442 say›l› Köy Kanu-nu’nun 74. maddesinde de¤ifliklik yap›larakGeçici Köy Koruculu¤u sistemi kurulmufltur.4

Bakanlar Kurulunca tespit edilecek illerde; ola-¤anüstü hal ilan›n› gerektiren sebeplere ve flid-det hareketlerine ait ciddi belirtilerin köyde ve-ya çevrede ortaya ç›kmas› veya ne sebeple olursaolsun köylünün can›na ve mal›na tecavüz hare-ketlerinin artmas› hallerinde de, valinin teklifive ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n onay› ile yeteri kadar“Geçici Köy Korucusu” görevlendirilebilir. Buflekilde görevlendirilen Geçici Köy Korucular›nagörevleri süresince ödenecek ücret ile hizmetinbitiminde verilecek tazminat miktar› ve giyim

134

GEÇ‹C‹ KÖY KORUCULARI

Ertan Befle*


1 Cumhuriyet tarihinde “Geçici Köy Koruculu¤u” ilk defa bu yasayla k›rsal kesimlerde

yaflayan köylülerin, 1920’li y›llarda Kurtulufl Savafl›’n› f›rsat bilerek ve devletin buralar-

da zay›f olmas›ndan yararlanarak faaliyet gösteren eflk›yal›¤a karfl› kendilerini koru-

malar› için oluflturulmufltu.

2 Hamidiye Alaylar› konusunda bkz. Osman Aytar, Hamidiye Alaylar›ndan Köy

Koruculu¤una (‹stanbul: Medya Günefli Yay›nlar›, 1992).

3 Mete Tuncay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulmas› (1923–1931)

(‹stanbul: Cem Yay›nevi, 1992), s. 132.

4 Ek: 26.03.1985 - 3175/1 md; De¤iflik: 07.02.1990 - 3612/2 md.

bedelleri ‹çiflleri ile Maliye ve Gümrük Bakan-l›klar›nca müfltereken tespit edilir ve Maliye veGümrük Bakanl›¤› bütçesinin ilgili transferharcamalar› bölümünden ‹çiflleri Bakanl›¤› büt-çesine aktar›lacak ödenekten bu bakanl›kça kar-fl›lan›r. (Ek: 26.3.1985 – 3175/1 md.) Köy Korucu-lar› ve Geçici Köy Korucular›’n›n görevde bu-lunduklar› süre içinde yaralanmalar›, sakatlan-malar› veya ölümleri halinde 2330 say›l› NakdiTazminat ve Ayl›k Ba¤lanmas› Hakk›nda Ka-nun hükümleri uygulan›r.

Dolay›s›yla Geçici Köy Korucular›n›n ortaya ç›-k›fl nedeni, stratejik ve taktik anlamda PKK’yakarfl› bir “Alan Hâkimiyeti” kazanmak ve“PKK’y› Bölgede Bar›nd›rmama” anlay›fl›na da-yan›yordu. Görevlendirilmeleri, belirli ola¤anüs-tü flartlara ba¤lanm›fl olup, bu flartlar›n ortadankalkmas›yla birlikte, yani flartlar›n normale dön-mesi ve emniyet ve asayifl ortam›n›n tam olaraksa¤lanmas› durumunda, Geçici Köy Koruculu¤usisteminin kald›r›lmas› da söz konusu olacakt›.

Köy korucular›n›n çal›flma usulleri, 442 say›l›Köy Kanunu’na dayan›larak ‹çiflleri Bakanl›¤›taraf›ndan “köy korucular›n›n ifle al›nmas›, gö-rev alanlar›n›n belirlenmesi, görevleri, sorumlu-luklar›, e¤itimleri ve iflten ç›kar›lmalar› ve di¤erözlük haklar› ile ilgili esas ve usulleri düzenle-mek” amac›yla haz›rlanan ve 01.07.2000 tarihlive 24096 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanan KöyKorucular› Yönetmeli¤i’nde düzenlenmifltir.

Bu Yönetmeli¤in 11. maddesine göre köy koru-cular›, idari bak›mdan köy muhtar›na ba¤l›olup, onun gözetim ve denetimine tabidir. Köykorucular›, mesleki bak›mdan görev yapt›klar›köyün ba¤l› oldu¤u jandarma komutan›n›nemir ve komutas› alt›ndad›r. ‹lçe Jandarma Ko-mutan›, köy korucular› teflkilat›n›n e¤itim ve öz-lük haklar›n› yürütmek, görevlerini etkin bir bi-çimde yapmalar›n› sa¤lamak ve denetlemektenmülki amir ad›na sorumludur.

Köy korucular›, göreve bafllamadan önce ve gö-revde ihtiyaç duyulan hallerde Jandarma GenelKomutanl›¤›nca belirlenecek usul ve esaslara gö-re en yak›n birlikler taraf›ndan belli bir süre e¤i-

time tâbi tutulurlar. Bu e¤itim ve süreleri, de-vaml› surette ihtiyaca binaen yeniden planlan-makta ve göreve bafllad›ktan sonra da devam et-mektedir. Dolay›s›yla geçici köy korucular›, gö-rev ve sorumluluklar› kanunlarla belirlenmiflolan devletin emniyet kuvvetlerine yard›mc› ni-telikte yasal silahl› birimlerdir.5 Bunlar›n silahl›ve belirli yetkilere haiz olmas›, kuflkusuz e¤itimve denetimlerinin önemini bir kat daha art›r-maktad›r.

Söz konusu mevzuat kapsam›nda görevlendiri-len Geçici Köy Korucular›, bölgedeki köy vemezralar›n güvenli¤ini sa¤laman›n yan› s›ra te-rör örgütüne karfl› yürütülen operasyonlarda,baz› ekonomik tesislerin korunmas›nda ve yolgüvenli¤ine yönelik tedbirlerde görev yapmak-tad›rlar. Yöreyi ve araziyi iyi tan›malar›ndan do-lay›, bugüne kadar yürütülen terörle mücadelefaaliyetlerinde korucular›n güvenlik güçlerineve operasyonlara çok ciddi katk›lar› oldu¤u dev-letin çeflitli birimleri taraf›ndan belirtilmekte-dir. Tehlikeli görevlerde bulunmufllar, araziyeaflina olduklar› için operasyonlarda en önde git-mifllerdir. 1400 civar›nda korucu can›n› kaybet-mifl, PKK’ya karfl› mücadelede etkili olduklar›için aileleri, afliretleri PKK’n›n hedefi halinegelmifltir.

Geçici Köy Koruculu¤u Sisteminde Son DurumNedir?

Geçici Köy Koruculu¤u sistemi bugün 22 ildeuygulanmaktad›r. Bu iller, Diyarbak›r, Hakkâri,fi›rnak, Tunceli, Batman, Bingöl, Bitlis, Mardin,

135

5 Köy Korucular› Yönetmeli¤i’nin 9. maddesi için bkz. 01.07.2000 tarihli ve 24096 say›l›

Resmi Gazete. “Köy korucular›n›n görevleri flunlard›r: a) Köy halk›n›n can›na, ›rz›na,

mal›na ve tasarruf emniyetine tecavüz edenleri belirlemek, bunlar› takip etmek, köy

muhtar›na ve en yak›n jandarmaya en seri vas›tayla bildirmek, kaçmalar›n›, saklan-

malar›n› önlemek, köy halk›n›n ve köyün zab›ta görevlilerinin de yard›m›yla yakalamak;

b) Suç ifllenirken veya ifllendikten sonra, henüz izleri kaybolmadan san›klar› yakalamak;

c) Adli kolluk iflleri ile ilgili olaylarda, delillerin kaybolmamas›n› sa¤layacak tedbirleri

almak; d) Yang›n, sel, deprem, toprak kaymas›, ç›¤ gibi tabi afetleri bilgi edindi¤inde, köy

muhtar›na ve en yak›n jandarmaya haber vermek; e) Köyde bulunan eski hükümlülerin,

sab›kal› ya da flüphelilerin ifl ve iliflkilerini araflt›rmak, asker ve yoklama kaçaklar›n›

takip etmek, bunlar hakk›nda elde etti¤i bilgileri muhtara veya jandarmaya bildirmek; f)

Ba¤, bahçe ve yollar›, içme suyu tesisleri ile trafo ve köy orta mallar›, su kuyular›, su set-

leri ve kanallar›na ve benzeri köy tesislerine yönelik her türlü tecavüzleri önleyecek ted-

birleri almak ve bu gibi tesislerin korunmas›nda genel ve özel kolluk kuvvetlerine

yard›mc› olmak.”

Mufl, Siirt, Van, Ad›yaman, A¤r›, Ardahan, Ela-z›¤, Gaziantep, I¤d›r, K.Marafl, Kars, Kilis, Ma-latya ve fianl›urfa’d›r. Hangi illerde Geçici KöyKoruculu¤u sisteminin uygulanaca¤›na iliflkinkarar›, ilgili kanun gere¤i “Bakanlar Kurulu”vermekte olup, bu konuda al›nan ilk BakanlarKurulu Karar›, 27.06.1985 tarihli ve 9632 say›l›-d›r.

Geçici Köy Koruculu¤u sistemi 1985’te ilk defayasalaflt›¤›nda da, uygulanmaya 22 ilde bafllan-m›fl, 1993 y›l›ndan itibaren de 13 ilde uygulanan“Gönüllü Köy Koruculu¤u”yla birlikte il say›s›35’e ç›km›flt›. Halen 58.0006 civar›nda Geçici KöyKorucusu görev yapmaktad›r. Bununla birlikte,Geçici Köy Koruculu¤u için devletin 66.000 kifli-lik bir kadroya sahip oldu¤u bilinmektedir.7

‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu, CHP ‹zmirMilletvekili Türkan Miçoo¤ullar›’n›n soru öner-gesi nedeniyle, Eylül 2005’te yapt›¤› bir aç›kla-mada, halihaz›rda 22 ilde 57.757 geçici köy koru-cusunun görev yapt›¤›n›, en çok geçici köy koru-cusu bulunan ilin Hakkâri oldu¤unu belirtmiflve Diyarbak›r’da 5187, fi›rnak’ta 6756, Batman’da2887, Bingöl’de 2511, Bitlis’te 3730, Mardin’de3323, Mufl’ta 1860, Siirt’te 4661, Van’da 7320,

Hakkâri’de 7614, Tunceli’de 368, Ad›yaman’da1485, A¤r›’da 1838, Ardahan’da 91, Elaz›¤’da2083, Gaziantep’te 555, I¤d›r’da 362, Kilis’te 33,Kahramanmarafl’ta 2236, Kars’ta 558, Malatya’da1365, fianl›urfa’da 934 geçici köy korucusu bu-lundu¤unu aç›klam›flt›r.8

Kadrolu Geçici Köy Korucular›na ayl›k maaflolarak, Aral›k 2005 tarihi itibar›yla, ortalama390 YTL ödenmektedir.9 Bunun d›fl›nda, son y›l-larda, düzenli olmasa da devlet taraf›ndan elbise,ayakkab› ve yiyecek yard›mlar› da yap›lmakta-d›r. Dolay›s›yla, Köy Korucular›n›n, yuvarlak birrakamla devlete y›ll›k masraflar› yaklafl›k 300milyon YTL civar›ndad›r.

‹lk defa uygulanmaya baflland›¤› 1985’ten günü-müze kadar 22.000 civar›nda Geçici Köy Koru-cusunun istifa etti¤i, önemli bir miktarda koru-cunun da çeflitli nedenlerle ilifli¤inin kesildi¤ibildirilmektedir. Geçici Köy Korucusu olarakgörev yapan vatandafllar›m›zdan flu ana kadar1400 kifli görev bafl›nda can vermifl, 2000 kifli dedo¤al yollardan vefat etmifltir. 900 civar›ndaKöy Korucusu da çeflitli suçlar›n san›¤› olaraktutuklu bulunmaktad›r.

Ayr›ca kadrolu olarak görev yapan Geçici KöyKorucular›ndan baflka, herhangi bir ücret/maaflalmaks›z›n görev yapan 25.000 civar›nda “Gö-nüllü Köy Korucusu” mevcuttur. Gönüllü KöyKoruculu¤u sistemi 442 say›l› Köy Kanunu’nun‘Köy Korucular› ve Görece¤i ‹fller’e ait 8. fas›lda-ki 74. maddeyi10 müteakip maddelere göre yürü-tülmektedir. Gönüllü köy koruculu¤unun ama-c›, köylülerin kendileri ve ailelerini PKK’ya kar-fl› korumalar› oldu¤u için, tamamen sivillerdenoluflmaktad›r. Bunlar, köy muhtar› ve ihtiyarmeclisinin karar› ve teklifi sonucu, ilçe kayma-kam›n›n onay› ile belirlenir ve görevlendirilir-ler. Kaymakam›n izin vermesi halinde, gönüllüköy korucular› as›l korucularla beraber ya¤mac›-lara ve eflk›yaya karfl› köy ve köylüyü korurlar.

Gönüllü köy korucular›, geçici köy korucular›n-dan farkl› olarak, her ne kadar silah ve teçhizat-lar› devlet taraf›ndan tedarik edilse de, maafl al-mazlar ve teröristlere yönelik olarak yap›lan

136

6 Bu say› neredeyse günlük olarak de¤iflebilmektedir. Genellikle 57.453, 57.500 gibi

rakamlar verilmektedir. Bu nedenle 58.000 rakam› yuvarlak olarak verilmifltir.

7 Köy Korucular› Yönetmeli¤i’nin 5. maddesine göre köy korucular›nda aranacak flartlar

flunlard›r: “1) T.C.vatandafl› olmak, 2) Türkçe okur-yazar olmak, 3) Askerli¤ini yapm›fl

olmak, 4) 22 yafl›ndan küçük, 60 yafl›ndan büyük olmamak, 5) Kamu haklar›ndan mahrum

bulunmamak, 6) Bir suçtan dolay› hüküm giymemifl olmak, 7) Y›k›c›, bölücü ve irticai

faaliyetlere kar›flmam›fl olmak, 8) ‹yi huylu tan›nm›fl bulunmak ve herkesle kavga ç›kar-

mak, sarhoflluk gibi huysuzluklara sahip olmamak, 9) Görev yapaca¤› köyde ikamet ediy-

or olmak, 10) Görevini yapmas›na engel olacak vücut veya ak›l hastal›¤› veyahut vücut

sakatl›¤› ile özürlü bulunmad›¤›n› sa¤l›k raporu ile belgelemek.” Bkz.

<http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/20524.html>.

8 “5 bin köy korucusu suç iflledi,” NTV-MSNBC, 28 Eylül 2005.

9 Köy Korucular› Yönetmeli¤i’nin 6. maddesi, köy korucusu olacak adaylar›n seçimi ve ifle

al›nmas›n› düzenlemektedir. Bu maddeye göre, “‹htiyar meclisince belirlenen korucu-

lar›n isimleri, muhtar taraf›ndan kaymakama bildirilir. ‹htiyar meclisi karar›na; nüfus

cüzdan sureti, ö¤renim durumunu gösterir belge, sa¤l›k raporu ve 4 adet foto¤raf eklenir.

Kaymakam konuyu de¤erlendirerek, uygun görmesi halinde onaylar ve ifle al›nma ifllem-

ini tamamlar. Sonuçtan, köy muhtar›na bilgi verilir.” Bkz. <http://www.

mevzuat.adalet.gov.tr/html/20524.html>.

10 18.03.1924 tarihli ve 442 say›l› Köy Kanunu Madde 74: “Köy muhtar› ve ihtiyar meclisi

mahsul zamanlar›nda çapulcular ve eflk›ya türemifl ise ya¤madan köy halk›n› korumak

için köylünün eli silah tutanlar›ndan lüzumu kadar›n› gönüllü korucu ay›rarak bunlar›n

isimlerini bir kâ¤›da yaz›p kaymakama götürür. Kaymakam›n müsaadesi olursa bu gönül-

lü korucular as›l korucularla beraber ya¤mac›lara ve eflk›yaya karfl› köy ve köylüyü

korurlar.”

nokta operasyonlar›na kat›lma yetkileri yoktur.Yani görev ve yetkileri sadece, ‘pasif savunma’ yada di¤er bir tabirle ‘kendini ve köyü koruma’amac›yla s›n›rl›d›r.

Geçici Köy Koruculu¤u Sistemiyle ‹lgili TemelSorunlar Nelerdir?

Ekonomik ve Sosyal Güvenceye ‹liflkin Sorunlar

Terör olaylar›n›n artmas›n›n ard›ndan istihdamedilen Geçici Köy Korucular›n›n özlük haklar›y-la ilgili sorunlar, beklenti ve talepleri karfl›laya-cak flekilde y›llardan beri çözülememifltir. Ken-dilerine düzenli bir gelir ve ciddi anlamda sa¤l›kgüvencesi sa¤layacak sigortalar› ve sosyal güven-ce mekanizmalar› bulunmamaktad›r. Bu nokta-da özellikle aile bireyleri yeterli düzeyde bir sa¤-l›k yard›m› güvencesine sahip olamamaktad›r-lar. Terör örgütlerinin hedefi olmalar›ndan do-lay› can güvenlikleri her an tehdit alt›nda olma-s›na ra¤men, Geçici Köy Korucular›n›n sa¤lambir sosyal güvencelerinin olmamas›, özelliklekalabal›k ailelerini geçindirmek zorunda olanköy korucular›n› zor durumda b›rakmaktad›r.Hastalanmalar› ya da yaralanmalar› durumundasa¤l›k giderleri, ço¤unlukla Sosyal Yard›mlaflmave Dayan›flma Vak›flar›ndan karfl›lanmaktad›r.Köy korucular›n›n görevde bulunduklar› süreiçinde yaralanmalar›, sakatlanmalar› veyaölümleri halinde, 2330 say›l› Nakdi Tazminat veAyl›k Ba¤lanmas› Hakk›nda Kanun hükümleriuygulanmaktad›r. Bir korucu çat›flma an›ndavurulursa tazminat ödenmekte ve ailesine de üçayda bir maafl ödenmektedir. Ayn› durum kal›c›hasarl› yaralanmalarda da geçerli olmakla bir-likte, normal bir kazada öldükleri takdirde hiç-bir haktan yararlanamamakta ya da çok s›n›rl›bir flekilde yararlanmaktad›rlar. Sonuçta devlettaraf›ndan sa¤lanan s›n›rl› yard›m ve destek, köykorucular›n›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamayacak birdüzeydedir.

Terörün yo¤un olarak yafland›¤› y›llarda 58.993geçici köy korucusu istihdam edildi. 30.300 gö-nüllü köy korucusuyla birlikte köy korucular›-n›n toplam say›s›n›n 89.293’e ulaflt›¤› belirtil-mektedir. Halen ayl›k ücretin d›fl›nda hiçbir sos-

yal güvencesi bulunmayan Geçici Köy Korucula-r›n›n sosyal güvenlik haklar›n› sa¤lamak ama-c›yla ‹çiflleri Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan 4Ekim 2005 tarihli, Köy Kanununda De¤ifliklikYap›lmas›na Dair Kanun Tasar›s›’yla, 442 say›l›Köy Kanunu’nun 74. maddesine bir f›kra ekle-nerek, hiçbir sosyal güvenlik kurumunun gü-vencesi alt›nda bulunmayan11 geçici köy korucu-lar› ile bunlar›n eflleri ve bakmakla yükümlü ol-duklar› anne, baba ve çocuklar›n›n muayene tet-kik ve tedavilerinin, 3816 say›l› Ödeme Gücü Ol-mayan Vatandafllar›n Tedavi Giderlerinin YeflilKart Verilerek Devlet Taraf›ndan Karfl›lanmas›Hakk›nda Kanun’da öngörülen flartlara bak›l-maks›z›n, Yeflil Kart verilerek sa¤lanmas› amaç-lanmaktad›r.

Asl›nda Geçici Köy Korucular›n›n sosyo-ekono-mik durumlar›n› iyilefltirmeyi amaçlayan yasaldüzenlemelere iliflkin haz›rl›klar 2004 y›l›ndanberi gündemdedir. Bu yasan›n ç›kmas› halindeGeçici Köy Korucular›n›n birçok sorunu çözüle-cek gibi gözükmektedir. ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n2004 y›l›nda gündeme gelen Geçici Köy Koru-cular› Kanun Tasar›s›, geçici köy korucular› içinafla¤›daki haklar› öngörmekteydi:

Geçici Köy Korucular› ve bakmakla yükümlü ol-duklar› aile fertlerine yap›lacak sa¤l›k yard›m›ile ilgili olarak, 657 Say›l› Devlet Memurlar› Ka-nunu’nun 209. maddesi uygulanacakt›. GeçiciKöy Korucular›ndan 45 yafl›n› doldurmufl ve 10y›ldan az hizmeti olanlara ve 45 yafl›n› doldur-mam›fl olanlara, hizmet sürelerine bak›lmaks›-z›n, görevden ayr›ld›klar› takdirde, almakta ol-duklar› ücretin iki kat›n›n hizmet y›llar› ile çar-p›m› sonucunda bulunacak miktar kadar tazmi-nat verilecek ve Geçici Köy Korucular›ndan gö-rev süresi içinde vefat edenlerin yak›nlar›na ikimaafl yard›m ödene¤i verilecekti.

137

11 18.03.1924 tarihli ve 442 say›l› Köy Kanunu’nun 74. maddesine afla¤›daki f›kra eklen-

mifltir: “Hiçbir sosyal güvenlik kurumunun güvencesi alt›nda bulunmayan Geçici Köy

Korucular› ile bunlar›n eflleri, bakmakla yükümlü olduklar› anne, baba ve çocuklar›n›n

muayene tetkik ve tedavileri, 3816 say›l› Ödeme Gücü Olmayan Vatandafllar›n Tedavi

Giderlerinin Yeflil Kart Verilerek Devlet Taraf›ndan Karfl›lanmas› Hakk›nda Kanun’da

öngörülen flartlara bak›lmaks›z›n an›lan Kanun hükümlerine göre yeflil kart verilerek

sa¤lan›r. Bakmakla yükümlü olduklar› anne, baba ve çocuklar›n›n tespitinde 657 say›l›

Devlet Memurlar› Kanunu’nda belirtilen esaslar uygulan›r.”

45 yafl›n› doldurmufl ve 10 y›l hizmeti bulunanGeçici Köy Korucular› ise emekli edilecek vebunlara 4000 ek gösterge rakam› ile her y›l büt-çe kanunu ile tespit edilen memur maafl katsay›-s› çarp›m› sonucu elde edilecek miktar kadar ay-l›k ba¤lanacakt›. Emekli ayl›¤› ba¤lananlar ilebakmakla yükümlü olduklar› aile fertleri, 5434Say›l› Emekli Sand›¤› Kanunu’nun geçici 139.maddesinde belirtilen esaslara göre sa¤l›k yard›-m›ndan yararlanacak ve ayl›k ba¤lanacak olan-lara da, ayn› kanunun 127. maddesine göre tan›-t›m kart› düzenlenecekti.12

Köy Koruculu¤u Sisteminin Bölgedeki AfliretYap›s› Üzerindeki Etkileri

Korucu olmay› kabul eden afliretlerle etmeyenleraras›nda zaman içinde bir ayr›m do¤du¤u ve bunedenle “devlet dostu afliret” ve “devlete düflmanafliret” kavram›n›n ortaya ç›kt›¤› ileri sürülmek-tedir. Bu nedenle korucu olan ve olmayan afliret-ler aras›ndaki çat›flma ve çekiflmelerin artt›¤› id-dia edilmektedir. Bu durumda, Geçici Köy Koru-culu¤u sisteminin uzun vadede önemli bir riskunsurunu bünyesinde bar›nd›rd›¤›n› söylemekmümkündür. Bu risk, Kürt afliretleri aras›ndameydana gelebilecek ciddi çat›flma ve ayr›flmariskidir. Bu tehlikenin ciddiye al›narak, sorunabar›flç›l çözüm yollar›n›n araflt›r›lmas› gerekir.

Ayr›ca Baflbakanl›k Teftifl Kurulu Baflkan› KutluSavafl taraf›ndan, dönemin Baflbakan›n›n tali-mat›yla haz›rlanan ve kamuoyunda k›saca Su-

surluk Raporu olarak bilinen (10.01.1997 tarihli veM.001 say›l›) Araflt›rma Raporu’nda “Suça yatk›nkamu görevlilerinin devreye girmesi ve kifliselç›karlar›n, merkezi tercihlerle ba¤daflmas› ilebugün ‘çete’ olarak vas›fland›r›lm›fl yozlaflm›fliliflkilerin ortaya ç›kt›¤›” vurgulan›rken bu du-rum, bölgedeki afliret yap›s›yla iliflkilendiril-mektedir.

Do¤u ve Güneydo¤u’da feodal yap›n›n mevcudi-yeti, afliretler aras› çeliflkiler, Geçici Köy Koru-culu¤u sisteminin özünün feodal yap›ya dayan-mas›, afliretlerin ‹ran ve Kuzey Irak’ta uzant›la-r›n›n bulunmas›, bölge ekonomisinin geçmifltenbu yana baflta uyuflturucu olmak üzere kaçakç›l›ktemelinde flekillenmesi gibi unsurlar da illegalfaaliyetlere kaynak yaratmada etkili olmufltur.13

Boflalt›lan Köylere El Koyulmas› Sorunu

Bunlar›n d›fl›nda korucular hakk›ndaki ciddi it-hamlardan biri de baz› korucular›n “bir tak›mköylere el koyduklar›”d›r. Bölgede yaflanan terörolaylar› nedeniyle sahiplerinin 1994 y›l›nda Av-rupa’ya göç etmesi ile boflalan fi›rnak’›n ‹dil ‹lçe-si’ne ba¤l› bir Süryani Köyü olan “Sare (Sar›) Kö-yü” bunlardan birisi olup; bu köydeki korucular,1994 tarihinde “terörle mücadelede daha etkinolmak amac›yla” köye yerlefltirilmifller ve Sürya-nilerin geri dönme talebine ra¤men köyü boflalt-mam›fllard›.

Sare Köyü’nün gerçek sahipleri olan Süryaniler,köylerinin kendilerine iadesi için, baflta Cum-hurbaflkanl›¤› Makam› olmak üzere, Baflbakan-l›k, Genelkurmay Baflkanl›¤›, ‹çiflleri Bakanl›¤›,fi›rnak Valili¤i ve ‹dil Kaymakaml›¤›na yaz›l›müracaatlarda bulunmufllard›. fi›rnak Valili¤itaraf›ndan, koruculara köyü tahliye etmeleriiçin 15.06.2004 tarihine kadar süre verilmiflti.Uyar›lara ra¤men köyden ayr›lmak istemeyenve toplam 28 evde ikamet eden korucular, ‹dilJandarma Komutanl›¤› ekiplerinin zoruyla Ey-lül 2004’te köyden ç›kar›ld›. Yetkililer, köyünas›l sakinleri olan Süryanilerin geri dönüflünügüvence alt›na almak için buradaki korucular›tahliye ettiklerini belirtmifllerdir.14

Bu durum asl›nda tek tarafl› olmaktan çok koru-cular› da içine alan çift tarafl› bir ma¤duriyetti.Korucular da “idarecilerin talebi üzerine bu kö-ye yerlefltiklerini, bir gün ‘görev’ nedeniyle köy-deki korucular olarak karakola ça¤r›ld›klar›n›,gece orada bekletildiklerini ve jandarma ekiple-rinin gece köye giderek, ailelerini köyden ç›kar-d›klar›n›, eflyalar›n› bile almalar›na izin veril-medi¤ini, toplam 300 kifli olduklar›n›, gidecek

138

12 Enis Tayman, “Korucular için ‘ç›k›fl yolu’ aran›yor,” Tempo, 30 A¤ustos 2004.

13 Kutlu Savafl, Susurluk Raporu, s. 83. (Burada, Aktüel dergisinin 5 fiubat 1998 tarihinde

bast›rarak okuyucular›na da¤›tt›¤› Susurluk Raporu bafll›kl› kitapç›ktaki sayfa numar-

alar› esas al›nm›flt›r).

14 Hüseyin Kaçar, “Süryani köyündeki korucular jandarma tehdidiyle ç›kar›ld›,” Sabah, 13

Eylül 2004; “Jandarma, Süryanilerin boflaltt›¤› köydeki korucular› zorla ç›kartt›,” Zaman,

13 Eylül 2004.

evleri olmad›¤› için yak›nlar›n›n yan›na yerlefle-ceklerini” ileri sürüyorlar ve “ma¤duriyetleriningiderilmesi için kendilerine ev yap›lmas›n›” ta-lep ediyorlard›.15

Köy korucular›n›n bafllang›çtaki “göçe zorlama”uygulamalar›nda yer ald›klar› ve bu amaçla ci-nayet ve adam kaç›rma olaylar›na kar›flt›klar›ileri sürülmüfltür. Baz› yerlerde zorla evlerindensürülen Kürt kökenli köylülerin mal varl›klar›-na köy korucular›n›n el koyduklar›, özellikle deonlardan kalan bofl arazileri kulland›klar› ve ge-ri dönen sahiplerine sald›rmaya bafllad›klar› ba-s›nda yayg›n bir biçimde yer alm›flt›r.16

Örne¤in; 31 Temmuz günü A¤r›’n›n Diyadin ‹l-çesi’ne ba¤l› Akpazar Köyü yak›nlar›ndaki Kan-kalesi Yaylas›’na bask›n düzenleyen korucular›n,fiemsettin Sar›han, fiamil Sar›han, Remzi Sar›-han, Mustafa Sar›han ve Ali Sar›han adl› köylü-leri öldürdükleri, Kemal Sar›han adl› köylüyüde yaralad›klar› iddia edilmifltir. Sald›r›y› Akpa-zar Köyü korucular› Mustafa Gündo¤du, Mah-mut Gündo¤du, Ahmet Gündo¤du, Ercan Gün-do¤du ve K›yas Gündo¤du’nun “Sar›han ailesi-nin hayvanlar›n›n kendi arazilerine girdi¤i” ge-rekçesiyle düzenledi¤i ileri sürülmüfltür.17

2005 Y›l›nda Süregelen Sorunlar ve Tart›flmalar

“Gizlilik” Tart›flmas›

Geçici Köy Korucular›yla ilgili olarak, 2005 y›-l›nda önemli bir gündem ve tart›flma yaratanolaylardan birisi de Do¤u ve Güneydo¤u’da is-tihdam edilen Geçici Köy Korucular›yla ilgiliolarak “gizli” bir yönetmeli¤in oldu¤u fleklindebas›nda ç›kan haberlerdi.

CHP Diyarbak›r Milletvekili Mesut De¤er’in,Adalet Bakan› Cemil Çiçek taraf›ndan yaz›l› ola-rak yan›tlanmas› talebiyle Türkiye Büyük MilletMeclisi (TBMM) Baflkanl›¤›na sundu¤u “hükü-metin ‘gizli yönetmelik’ ç›kart›p ç›kartmad›¤›”fleklindeki soru önergesini yaz›l› olarak cevap-land›ran Adalet Bakan› Cemil Çiçek, Geçici KöyKorucular›yla ilgili yönetmeli¤in “Terörü önle-meye yönelik olarak istihdam edilecek olan per-

sonelin atanmas›n›, görev alanlar›n›n belirlen-mesini, görevlerini, sorumluluklar›n›, e¤itimle-rini ve iflten ç›kar›lmalar›n› düzenleyen GeçiciKöy Korucular› Yönetmeli¤i’nin Resmi Gaze-

te’de yay›mlanmas›n›n birtak›m mahsurlar› daberaberinde getirece¤i”18 gerekçesiyle Resmi Ga-

zete’de yay›mlanmad›¤›n› aç›klam›flt›.

Bakan Çiçek, yaz›l› cevab›nda, Anayasa’n›n 124.maddesinde hangi yönetmeliklerin Resmi Gaze-

te’de yay›mlanaca¤›n›n kanunda belirtilece¤ininhükme ba¤land›¤›n› vurgulam›fl ve 3011 say›l›Resmi Gazete’de Yay›mlanacak Olan Yönetme-likler Hakk›nda Kanun’un 1. maddesinin ikincif›kras›nda ‘Ancak milli emniyet ve milli güven-likle ilgili olan ve gizlilik derecesi tafl›yan yönet-melikler yay›mlanmaz’” hükmüne at›fta bulun-mufltu.19 Adalet Bakan› Cemil Çiçek, bu uygula-man›n hukuka uygun oldu¤unu, Geçici KöyKorucular› ile ilgili yönetmeli¤in iptali için aç›-lan bir davada Dan›fltay›n konuyla ilgili verdi¤ikarara da at›fta bulunarak aç›kl›yordu:20

Geçici Köy Koruculu¤u kurumunun ülkemizingündemine yaklafl›k 12 y›ld›r yer alan bölücü te-rörü önlemeye yönelik olarak getirildi¤i aç›kt›r.Bu itibarla terörü önlemeye yönelik olarak istih-

139

15 “Korucular yakaland›,” Radikal, 29 Eylül 2002.

16 Bu konuyla ilgili olarak bas›na yans›yan haberler için bkz. “Korucular Yakaland›,”

Radikal, 29 Eylül 2002. 1997’de fi›rnak’›n Beytüflflebap ‹lçesi’nde Mezra Belediye

Baflkan› Hüsnü Timur, kardeflinin gözalt›na al›nmas› üzerine 300 korucuyla adliyeyi bast›

ve kardeflini serbest b›rakt›rd›. 11 Eylül 1997’de Cizre’de bir dü¤ünde bir korucunun el

bombas› yanl›fll›kla patlad›. Pani¤e kap›lan korucular›n rasgele atefli sonucu dokuz kifli

yaflam›n› yitirdi, 57 kifli yaraland›. 2 Nisan 2001’de Silvan’›n Malagir Köyü’nde korucular,

kamyonetlerinden inen köylüleri tarad›. Bir kifli ölürken, di¤er üç köylü ise kaçt›. 17

Kas›m 2001’de Diyarbak›r Silvan’da 12 yafl›ndaki “Necla Tünle” isimli k›z, korucu bafl›

Abdulsamet Sümbül’ün akrabalar›nca kaç›r›ld›. 40 gün al›konulan Tünle’yi asker kur-

tard›. 3 Haziran 2002’de fi›rnak’›n Beytüflflebap ‹lçesi’nde polise eroin satmak isteyen

korucu Mehmet Yüce, suçüstü yakaland›. Yüce’nin verdi¤i bilgiler do¤rultusunda iki

korucunun evinde befl kilogram eroin ele geçirildi. 9 Temmuz 2002’de Mufl’un Malazgirt

ilçesine ba¤l› Nureddin Köyü’nde ot biçmek isteyen köylülere korucular›n açt›¤› atefl

sonucunda üç kifli öldü. 29 Temmuz 2002’de ‹zmir’den Mufl’taki köyleri Suluca’ya dönen

Elhan Ailesi’nin evini tarayan korucular, 15 yafl›ndaki Netice Elhan’› yaralad›. 21 A¤ustos

2002’de Marafl’ta çobanl›k yapan üç kifli, “Hasan Da¤lan” adl› korucu taraf›ndan

öldürüldü.

17 Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›, “A¤ustos 2004 Raporu,” bkz. <http://www.

tihv.org.tr/rapor/2004_08/agukurtsorunu.html>, [Eriflim Tarihi: 08.01 2006].

18 “Gizli yönetmelik, soru önergesiyle ortaya ç›kt›,” Zaman, 25 Temmuz 2005; “Koruculara

‘gizli’ yönetmelik,” Yeni fiafak, 14 A¤ustos 2005.

19 “Gizli yönetmelik, soru önergesiyle ortaya ç›kt›,” Zaman, 25 Temmuz 2005.

20 “Koruculara 'gizli' yönetmelik,” Yeni fiafak, 14 A¤ustos 2005.

dam edilecek olan bu personelin atanmas›n›, gö-rev alanlar›n›n belirlenmesini, görevlerini, so-rumluluklar›n› ve iflten ç›kar›lmalar›n› düzenle-yen Geçici Köy Korucular› Yönetmeli¤i’nin Res-

mi Gazete’de yay›mlanmas›n›n birtak›m mah-surlar› da beraberinde getirece¤i kuflkusuzdur.

Kuflkusuz bu durum ve uygulama, demokratikkamu yönetimi anlay›fl›n›n temel unsurlar›ndanbirisi olan ‘saydaml›k ilkesi’ ve ‘hukuk devleti’anlay›fl›na iliflkin teamüllerle çeliflmektedir. Birülkede güvenli¤i sa¤lamakla görevli polis, jan-darma ve benzeri teflkilatlar›n yetkileri, ifle al›m-lar›, e¤itimleri vs. nas›l biliniyorsa ve bilinmesigerekiyorsa, korucular›nki de bilinmelidir. Bukonu, Max Weber’in ‘bürokrasinin özgül buluflu’olarak niteledi¤i ‘resmi s›r’ kavram›n› akla getir-mektedir. Di¤er bir ifadeyle ‘gizlilik,’ vatandafl-larla idare aras›ndaki iletiflimi ve bilgi paylafl›-m›n› engelleyen olumsuzluklara yol açabilmek-tedir.

Dünya Ticaret Örgütü’ne göre, kamu yöneti-minde saydaml›¤›n üç ana koflulu bulunmakta-d›r. Bunlar; konuyla ilgili yasalar›n, düzenleme-lerin ve di¤er politika belgelerinin kamuya aç›k-lanmas›, ilgili taraflara her türlü yasal düzenle-melerin duyurulmas› ve yasal düzenlemelerinyeknesak, tarafs›z ve ak›lc› bir flekilde kulan›l-mas›d›r.21

Suç ‹flleme22

Geçici Köy Korucular›n›n terörle mücadeledesa¤lad›klar› önemli yararlar›n yan› s›ra yol aç-m›fl olduklar› sorunlar›n bafl›nda, baz› korucula-r›n kirli ve kar›fl›k ifllere bulaflm›fl/bulaflt›r›lm›fl,yasa d›fl› faaliyetlerde kullan›lm›fl olmalar› gel-mektedir. Köy korucular›n›n köklü bir e¤itim-den geçmemifl olmalar›, ço¤unun e¤itim düzeyi-nin düflük olmas›, yaflam›fl olduklar› ekonomiksorunlar, bunlar›n yasa d›fl› yap›lanmalar ve or-ganize suç örgütleri taraf›ndan istismar›n› ko-laylaflt›rabilmektedir.

Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu illerimizde görevyapan bir k›s›m korucular›n haraç, kaçakç›l›k,flantaj, cinayet gibi yasa d›fl› faaliyetlerde kulla-n›ld›klar›na iliflkin önemli göstergeler vard›r.2005 y›l›nda baz› köy korucular›n›n isimleri de,J‹TEM’e isnat edilen bir tak›m olaylarda geçmifl-tir. ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu CHP ‹zmirMilletvekili Türkan Miçoo¤ullar›’n›n soru öner-gesine Eylül 2005’te verdi¤i cevapta, koruculuksisteminin uygulanmaya bafllanmas›ndan bugü-ne kadar geçen 20 y›l içinde, 4 bin 972 geçici köykorucusunun suç iflledi¤ini, bunlardan 853’ününtutukland›¤›n› aç›klam›flt›r.23

Aksu’nun aç›klamas›na göre, koruculuk sistemi-nin uygulanmaya baflland›¤› 26 Mart 1985 tari-hinden bugüne kadar terör suçlar›yla ilgili 2384,mala karfl› ifllenen suçlarla ilgili 934, flahsa karfl›suçlarla ilgili 1234, kaçakç›l›k suçlar›yla ilgili420 olmak üzere, toplam 4972 geçici köy koru-cusu suç ifllemifl, 853 geçici köy korucusu tutuk-lanm›flt›r.

Bu konuda edinmifl oldu¤umuz son verilere gö-re, Geçici Köy Korucular›ndan son 18 y›lda suçiflleyenlerin say›s› 4938 kiflidir. 928 adet malakarfl› ifllenen suç, 1215 flahsa karfl› ifllenen suç ve411 adet kaçakç›l›k suçu, 2384 adet di¤er suçlarifllenmifl olup, suç iflleyen Geçici Köy Korucususay›s›n›n genel mevcuda oran› yüzde 8.5’tir. ‹flle-nen suçun türüne göre, Köy Korucular› Yönet-meli¤i’nin 17. maddesi uyar›nca Geçici Köy Ko-rucular›n›n görevlerine son verilebilmektedir.24

140

21 World Trade Organization, Working Group on the Relationship between Trade and

Investment, “Transparency,” WT/WGTI/W/109, (02-1561), 27 Mart 2002, s. 1. Bkz.

<http://www.dfait-maeci.gc.ca/tna-nac/documents/W109-e.pdf>, [Eriflim Tarihi: 30

Nisan 2006].

22 Köy Korucular› Yönetmeli¤i, 16. madde (Koruculara Yasak Olan ‹fller): “Koruculara yasak

olan ifller flunlard›r: “1) Koruculuktan baflka ifl yapmak, örne¤in dükkân, kahvehane, han

aç›p iflletmek veya bunlara ortakl›k etmek; 2) Köylüden herhangi birinin veya kendi

hizmetinde bulunmak için izinsiz görevini terk etmek; 3) Korudu¤u ba¤ ve bahçe ve ekin-

lerden fuzuli faydalanmak; 4) Kendi hayvanlar›n› otlatmak ve köye çobanl›k etmek; 5)

Levha, elbise ve silah ve cüzdan›n› üzerinde tafl›mamak veya de¤ifltirmek.” Bkz.

<http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/20524.html>.

23 “5 bin köy korucusu suç iflledi,” NTV-MSNBC, 28 Eylül 2005.

24 Köy Korucular› Yönetmeli¤i, 17. madde (Koruculuk Görevlerine Son Verilmesi):

“Görevinde kay›ts›zl›¤› ve tembelli¤i ve 16. maddede say›lan yasak iflleri yapan korucu-

lara, ihtiyar meclisi taraf›ndan önce uyarma, ikincisinde k›nama cezas› verilir ve her iki

ceza da tezkerelerine iflaret edilir. Üçüncü defas›nda iflten ç›kar›l›r. ‹zinsiz veya özürsüz

olarak görev yerine iki günden fazla gelmeyenler veya terk edenler iflten ç›kar›l›r. Ayr›ca,

silah›n› ve cephanesini kay›ts›zl›¤› yüzünden kaybeden veya iste¤iyle baflkas›n›n eline

geçmesine neden olan korucu hemen iflten ç›kar›larak, hakk›nda ayr›ca ceza uygulanmak

üzere kaymakaml›¤a haber verilir ve silah ve cephane paras› ödettirilir.”

Köy korucular›n›n kar›flt›klar› suçlar›n say›s›ndason iki y›lda art›fl oldu¤unu gözlemlemek müm-kündür. Zira ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Ak-su’nun CHP Diyarbak›r Milletvekili Mesut De-¤er’in soru önergesine 20 Haziran 2003’te verdi-¤i cevapta, son 18 y›lda 4804 korucu hakk›ndasuç iflledi¤i gerekçesiyle ifllem yap›ld›¤›n› ifadeetmiflti. ‹fllem yap›lan bu suçlar›n 2376’s›n›nmuhtelif suçlar, 2275’inin ise PKK’ya yard›m veyatakl›k suçu oldu¤u belirtilmiflti. Bu suçlar›nniteli¤i ise, haberin yay›mland›¤› Tempo dergi-sinde, flu flekilde yer al›yordu:25 Gasp ve soygun,öldürme, yaralama, zab›ta kuvvetleriyle çat›flma,zab›ta kuvvetlerine toplu tecavüz, meskene vearaçlara silahl› tecavüz, adam kaç›rma, patlay›c›madde kullanma, kasten ev ve ot yang›n›, teröreyard›m ve yatakl›k, uyuflturucu madde kaçakç›l›-¤›, silah ve mühimmat kaçakç›l›¤›, gümrük vetekel ürünleri kaçakç›l›¤›, canl› hayvan kaçakç›-l›¤›, tarihi eser kaçakç›l›¤›, cebren ›rza geçme,köy ve afliretler aras› silahl› çat›flma, silahla k›zve kad›n kaç›rmak, izinsiz silah bulundurma,doland›r›c›l›k, mesken masuniyetini ihlal, bü-yük ve küçükbafl hayvan h›rs›zl›¤›, oto h›rs›zl›¤›.

‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu, 16 Eylül 2003tarihinde yapm›fl oldu¤u di¤er bir aç›klamadada, 22 ildeki toplam korucu say›s›n›n Nisan 2003itibariyle 58 bini aflt›¤›n› ve bunlar›n devlete birayl›k maliyetinin 15 trilyon lira ve bu dönemdekorucular›n ayl›¤›n›n, tazminat da dâhil 253milyon lira oldu¤unu; 2376 köy korucusu hak-k›nda suç iflledikleri iddias›yla soruflturma aç›l-d›¤›n› belirtmiflti.26

12.10.1995 tarihli “Ülkemizin Çeflitli Yörelerinde‹fllenmifl Faili Meçhul Siyasal Cinayetler Konu-sunda Meclis Araflt›rma Komisyonu (10/90) Ra-poru”nda da27 Geçici Köy Koruculu¤u sisteminin“itirafç›l›k gibi amac›ndan sapt›r›lm›fl, bölgedebaz› kimselerin devletten geçinme yolu olarakgörülmesine yol açt›¤›” vurgulanm›fl ve GeçiciKöy Korucular›n›n yasa d›fl› eylemlerdeki rolle-rine de¤inilmifltir.28 Söz konusu TBMM Araflt›r-ma Komisyonu Raporu’nda köy korucular›yla il-gili olarak yer alan baz› ifadeler, konunun budönemdeki vahametini ortaya koymak için ol-dukça yeterliydi:

Bölgede vatandafl, devletin otorite zafiyetini gö-rüp korkudan devlete bilgi verme ak›fl›n› dur-durdu¤undan, baz› kamu görevlileri korucular›kullanarak bunu sa¤lamaya çal›flm›fllar, bundada baflar›l› olamam›fllard›r. Korucu olan baz› fla-h›slar, hem yasa d›fl› örgütlere korkudan veya is-temeyerek yard›mc› olmufllar, hem de devlettenher ay maafllar›n› alm›fllard›r. Bunlardan baz›la-r› da koruculuk kimli¤ini kullanarak rahatça,aranmadan silah ve uyuflturucu kaçakç›l›¤› yap-m›fllard›r. Bölgede halen silah ve uyuflturucu ka-çakç›l›¤›n›n büyük bir k›sm›n›n denetimi koru-cular›n elinde bulunmaktad›r. Yörede etkili olankifliler, koruculu¤u hâkimiyetlerine dayanakolarak kullanm›fllar, korucu bafl› olan afliret a¤a-lar› eskisinden daha beter kural tan›maz ve ac›-mas›z bir flekilde bölgede kendi yandafllar› olma-yanlara bask› kurmufl, bunlar› “PKK mensubu”diye güvenlik güçlerine bildirmifllerdir. Bir k›-s›m korucular, kan daval› olduklar› köylüleriPKK örgütüne mensup oldu¤u iddias›yla öldür-müfl, bask› yap›p köylerini terke zorlam›flt›r.29

Yüzüncü Y›l Üniversitesi ile Jandarma AsayiflKomutanl›¤›n›n 2001 y›l›nda ortaklafla olarakbölgedeki 19 köyde gerçeklefltirdikleri araflt›rma,korucular›n devletten çok afliret liderine ba¤l›oldu¤unu, maafl alan devlet memuru anlay›fl›n›nyayg›nlaflmas› sonucu üretici olma özellikleri-nin azald›¤›n›, uyuflturucu ve silah kaçakç›l›¤›baflta olmak üzere çeflitli yasa d›fl› faaliyetlere ka-r›flt›klar›n› ortaya koymufltur.30

Sonuç ve De¤erlendirme

Geçici Köy Korucular›, 1990’l› y›llar›n sonundave 2000’li y›llarda PKK terörünün eski fliddetinikaybetmesiyle birlikte yeniden gündeme gelme-

141

25 Enis Tayman, “Korucular için ‘ç›k›fl yolu’ aran›yor,” Tempo, 30 A¤ustos 2004.

26 “Bölgenin ve Devletin S›rt›ndaki Kambur Koruculuk,” Göç-Der Haber Bülteni No. 26,

2003, s. 11. Aktaran: Füsun Üstel, “Zorunlu ‹ç Göç Sonras› Köye Dönüfl (ön) Raporu,”

TESEV, 2004, s. 44.

27 Esas No: 10/90, Say› No: A.01.1.GEÇ/300–554, Karar No: 10 (12.10.1995).

28 Fedai Erdo¤, TBMM Faili Meçhul Siyasi Cinayetleri Araflt›rma Komisyon Raporu

(‹stanbul: Gizli Sakl› Yay›nevi, 2005), s. 99.

29 a.g.e., s. 101.



TESEV, 2004, s. 35-36.

ye bafllad›. Fakat bu kez tart›fl›lan, sistemin de-vam edip etmeyece¤i konusuydu. Baz› çevreler,sistemin art›k kald›r›lmas› gerekti¤ini aç›kça te-laffuz etmeye bafllad›lar. Örne¤in, 2003 y›l›n›nTemmuz ay›nda Avrupa Birli¤ine uyum çerçe-vesinde köy korucular›n›n tasfiye edilece¤inedair haberler bas›nda yay›mland›.

Bunun üzerine ortaya ç›kan “koruculuk sistemikald›r›lacak” söylentileri, korucular› huzursuzetmeye bafllad›. Korucular›n ülkeye olan maliye-ti de hesaba kat›larak hem devlet hem de koru-cular aç›s›ndan makul bir ç›k›fl yolu aray›fl› bafl-lat›ld›. Bu sistemin kald›r›lmas› durumunda, da-ha önce PKK’ya karfl› verilen mücadelede yer al-m›fl bulunan Geçici Köy Korucular›n›n savun-mas›z birer hedef haline gelme olas›l›¤› ortayaç›kacakt›. Üstelik köy korucusu olmalar› nede-niyle, daha önceki mesleklerini b›rakm›fl ve tümgeçimlerini bu mesle¤e ba¤lam›fl olan kiflilerinekonomik anlamda çok zor durumda kalmalar›da söz konusu olacakt›. Ayr›ca bu insanlar›n,kendilerini kullan›ld›ktan sonra köfleye at›lm›flhissetmeleri de kaç›n›lmazd›.

Ancak bafllang›çta kendi yerleflim birimlerindetar›m ve hayvanc›l›kla geçimlerini sa¤layan buinsanlar, zaman içerisinde koruculu¤un yaflambiçimleri haline dönüflmesiyle birlikte üretende¤il tüketen bir s›n›f haline gelmifllerdir. Gü-venli¤in sa¤lanmas› ve varl›klar›n›n sorgulan-maya bafllamas›yla birlikte, eski yaflamlar›nadönmekteki zorluklar da gündeme gelmeye bafl-lam›flt›r. Hükûmetler, genel olarak korucular›k›racak bir karar almaktan çekinmektedirler.Çünkü koruculuk genellikle afliretler taraf›ndanyap›lmakta ve baz› afliretler, binlerce kiflilik ko-rucu gücü ve mensuplar›yla bölgede oldukça et-kili olmakta, en az›ndan önemli bir oy potansi-yeline sahip olmaktad›rlar. Bu nedenle, hem si-yasi aç›dan hem de önemli bir milis kuvveti ola-rak dikkate de¤er bir güce sahip olan koruculu-¤un sürmesinde bu faktörler kuflkusuz önemlibir rol oynamaktad›r.

Kutlu Savafl’›n Susurluk Raporu’nun “teklifler”k›sm›nda yer alan flu de¤erlendirme gerçekçili-¤ini korumaktad›r: “Bölgede mevcut yar›-feodalyap›n›n daha da güçlenmesine sebep olan, afliret-lere dayal› Geçici Köy Koruculu¤u sistemi sebe-biyle bölgede afliret yap›s›n›n çözülmesi durmuflhatta daha tesirli hale gelmifltir. Afliret beyleri veaile reisleri sa¤lanan bu gelirle daha da güçlen-mifller ve farkl› suç ve terör organizasyonlar› or-taya ç›km›flt›r. Bölgede yerleflik belli aile ve afli-retlerin sistemdeki etkinli¤ini k›rmak gerekli-dir.”31

Geçici Köy Koruculu¤u sisteminin kald›r›lmas›-na karar verilmesi halinde, ortaya ç›kacak hertürlü güvenlik, ekonomik ve sosyal nitelikli so-runlar›n önceden belirlenerek gerekli önlemle-rin peflinen al›nmas› gerekir. Geçici Köy Koru-culu¤u sisteminin devam etmesine karar verildi-¤i takdirde de teröre karfl› verilen mücadelede1400 can veren Geçici Köy Korucular›n›n sosyalgüvenliklerinin sa¤lanmas›, suça bulaflmamala-r›, her türlü olumsuzluklar›n önüne geçilmesi veyasalara ba¤l› olarak görevlerini yapanlar›n bek-lentilerinin karfl›lanmas› gerekir. Bu amaca yö-nelik olarak Geçici Köy Koruculu¤u sistemineiliflkin sorunlar› çözmek ve Geçici Köy Korucu-lar›n›n sosyal güvencelerini art›rmak ve ekono-mik durumlar›n› iyilefltirmek amac›yla hükü-met taraf›ndan planlanan düzenlemelerin, bafltaKöy Kanunu’nda De¤ifliklik Yap›lmas›na DairKanun Tasar›s› olmak üzere gerçeklefltirilmesigerekir.

Köy Koruculu¤u uygulamas› konusunda baz› si-vil toplum kurulufllar›, koruculuk sisteminintasfiye edilmesi, zorla korucu yap›lm›fl olanlar›nsivil hayata kat›l›mlar› yönünde iyilefltirme ola-naklar›n›n gelifltirilmesi gerekti¤i düflüncesin-dedirler.32 Yukar›da at›fta bulunulan YüzüncüY›l Üniversitesi ile Jandarma Asayifl Komutanl›-¤›n›n 2001 y›l›nda gerçeklefltirdikleri araflt›rma-da koruculuk sisteminin çözümü ve gelece¤i ko-nusunda üç öneri yer almaktad›r. Bunlardan il-ki, korucular›n bitki örtüsü zay›f da¤ ve tepele-rin a¤açland›r›lmas›nda, uzun dönemde ise birbölümünün do¤al ve sürdürülebilir kaynaklar›nkorunmas›nda kullan›lmas›d›r. ‹kinci öneri,

142

31 Teklif No: 13, s. 92-93.

32 Türkiye ‹nsan Haklar› Hareketi Konferans›, 25–26 Kas›m 2000, Nihai Rapor ve Sonuç

Bildirisi için bkz. <http://www.turkeiforum.net/konf/conf3-tr.html>.

baflka bölgelerdeki kamu kurulufllar›n›n nitelik-siz iflgücü ihtiyac›n›n korucularla çözümlenme-sidir. Üçüncü öneri ise, köy korucular›na baflkayerleflim alanlar›nda istihdam olanaklar› sunul-mas›n›n korucular›n yerleflik düzenini bozaca¤›gerekçesiyle korucular›n kendi istekleriyle silah-lar›n› teslim ederek bu görevi b›rakmalar›d›r.33

Ayr›ca TESEV’in 2005 y›l›nda yay›nlanan “Tür-kiye’de Ülke ‹çinde Yerinden Edilme Sorunu:Tespitler ve Çözüm Önerileri” bafll›kl› raporun-da da Geçiçi Köy Korucular›na iliflkin olarakafla¤›daki ifadelere yer verilmektedir: “Toplum-sal bar›fl ve güven ortam›n›n sa¤lanmas› için,hem PKK militanlar›n›n hem de korucular›ntopluma yeniden kazand›r›lmas› büyük önemtafl›yor. Bu kiflilerin silahs›zland›r›lmalar› ve si-cilleri engellemedi¤i takdirde istihdam edilme-lerinin önünün aç›lmas› için merkezî bir politi-ka üretilmesi önem tafl›yor. Ancak, her iki kesi-min de istihdam›nda belirli alanlar (e¤itim, gü-venlik gibi) kapsam d›fl›nda b›rak›lmal›. Özellik-le korucular konusunda, inisiyatifin yerel çözümmekanizmalar›na b›rak›ld›¤› örneklerin ve yan-l›fl istihdam politikalar›n›n, hem toplumsal geri-limi artt›rd›¤› hem de yeni sorunlar üretti¤i göz-leniyor. Ayr›ca korucu-köylü, korucu-militan vemilitan-köylü aras›ndaki husumetlerin gideril-mesi gerekiyor. Bunlara ek olarak, korucularasosyal güvenlik haklar› verilmesi suretiyle yeni-den çat›flmalara ya da konumlar›n› kullanarakfliddet ve ç›kar iliflkilerine girmelerinin önünegeçilmeli. Bu gibi merkezî çözümler yan›nda,toplumsal mutabakat›n sa¤lanmas› yönündeSTK’lara da önemli görevler düflüyor.”34

Köy koruculu¤u sisteminin, Do¤u ve Güneydo-¤u Bölgelerimizde önemli fonksiyonlar gördü¤üaç›kt›r. Bu fonksiyonlar iki yönlüdür. Birincisi,köy korucular›n›n terörle mücadelede oynam›flolduklar› role ba¤l› olarak bölgenin güvenli¤i-nin sa¤lanmas›na katk›lar› ve ikincisi de bölgeyeözellikle istihdam sa¤lay›c› ekonomik katk›s›d›r.Bu nedenle bölgede köy koruculu¤u sisteminin“kurumlaflt›¤›n›” söylemek mümkündür. Terör-le mücadelede kendilerine duyulan ihtiyaç azal-sa bile, ikinci unsur nedeniyle alternatif kurum-lar yarat›lmadan kald›r›lmas›, son derece sak›n-

cal› sonuçlar do¤urabilir. Zira köy koruculu¤u,bölgede yaklafl›k 60.000 ailenin, halk tabiriyle“ekmek kap›s›” haline gelmifltir.

Köy Korucular›, yukar›da da aç›klad›¤›m›z gibi,ilgili mevzuat gere¤i ba¤l› bulunduklar› ‹lçeJandarma Komutan›na ba¤l› olarak çal›flmakta,emirleri onlardan almaktad›rlar. Bu nedenle il-gili jandarma birimleri, köy korucular›yla ilgiliortaya ç›kan olumsuzluklar›n önlenmesindeönemli bir fonksiyona sahiptirler. Özellikle köykorucular› ve itirafç›lar›n adlar›n›n kar›flt›klar›bir tak›m faaliyetlerin, organize bir görünümarz etti¤i göz önünde bulunduruldu¤unda, jan-darma teflkilat› mensuplar›n› zan alt›nda b›raka-cak olaylara f›rsat verilmemesi gerekir.

Sonuç olarak, Geçici Köy Koruculu¤u sistemi,Türkiye’nin y›llard›r terörle mücadele etmekdurumunda kald›¤› Do¤u ve Güneydo¤u Böl-gesi’nin co¤rafi ve sosyo-ekonomik flartlar›n›nbir sonucu olarak kurumlaflm›flt›r. Bu durumda,bu kurumun ifa etmifl oldu¤u asayifl ve güven-li¤e iliflkin fonksiyonlarla birlikte, bölgedeönemli say›da vatandafla sa¤lad›¤› ekonomikdeste¤e alternatif yarat›lmad›kça kald›r›lmas›sak›ncal› görünmektedir. Bu nedenle her fleydenönce, köy koruculu¤u uygulamas›na gerekb›rakmayacak bir güvenlik sistemi oluflturulsabile meselenin sadece bir güvenlik meselesi ol-mamas› nedeniyle, ekonomik ve sosyal içeriklialternatif uygulamalar›n yürürlü¤e konmas›zorunludur.

143



TESEV, 2004, s. 37.

34 Tamer Aker, A. Betül Çelik, Dilek Kurban, Turgay Ünalan ve Deniz Yükseker, “Türkiye’de

Ülke ‹çinde Yerinden Edilme Sorunu: Tespitler ve Çözüm Önerileri,” TESEV, 2005, s. 10.

Bkz. <http://www.tesev.org.tr/etkinlik/TESEV_UYE_Grubu_Raporu.pdf>.

Girifl

Polislik mesle¤inin ve hizmet alan›n›n özünde,toplumda huzur, sükûn ve güven iklimini olufl-turmak anlam›nda suçu ayd›nlatmak ve suçluyuyakalamak yatmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle, gü-nümüzün demokratik toplumlar›n›n polislikuygulamalar›nda, toplumun güvenli¤ini sa¤la-ma ad›na bölgedeki suç ve suçlu say›s›n›n azal-mas›n› ya da yakalanan suçlu say›s›n›n artmas›n›sa¤lamak tek bafl›na baflar›y› göstermemektedir.Güvenlik hizmetlerinde esas olan kurum olarak;topluma güven telkin etmek, toplumda huzur vesükûnu sa¤lamak, yurttafl›n hoflnutlu¤unu vedolay›s›yla yaflam kalitesini artt›rmakt›r. Polislikhalktan uzak; sertlik, otorite, kanun gücü ve suç-lar› ayd›nlatan bir güç de¤il; halk›n içinde uzla-fl› ve huzur ortam›n› sa¤layan bir sosyal hizmetbirimi olarak yap›land›r›lacaksa; polis istihbara-t›, suçla aktif olarak mücadele eden birimlere el-de etti¤i yeterli ve do¤ru bilgiyi sunacak, suçla il-gili gelifltirecekleri stratejinin oluflumuna yar-d›mc› olacakt›r.

Demokratik toplumlarda, iç güvenlik hizmetisunan polislik faaliyetlerinin bafl›nda istihbaratgelmektedir. Çünkü patlayan bir bomban›n fail-lerinin çok k›sa bir süre içerisinde yakalanmas›polisiye aç›dan bir baflar› olsa da, bomban›n geri-de b›rakt›¤› (ölen ya da yaralanan yurttafllar,ekonomik kay›p, güvensizlik hissi, panik ve kor-ku ortam› gibi) zararlar›n tümünü defetmifl ol-maz. Burada önemli olan patlamas› muhtemel

bomba patlamadan olay›n önüne geçilmesidirki; bu da ancak baflar›l› bir istihbarat faaliyetiy-le gerçekleflir. Nitekim 11 Eylül olaylar›n›n tetik-ledi¤i güvenlik tart›flmalar›, istihbarat örgütleri-nin daha etkin olmas› gerekti¤ini ortaya koy-mufltur.

Polis, istihbarat sayesinde, Polis Vazife ve Selahi-yat Kanunu’nun (PVSK) 2. maddesinde yer alanmuhtemel suçlar›n önünü alma görevini ifa ede-rek, PVSK 1. maddede belirtilen, “asayifl, amme,flah›s, tasarruf emniyetini ve mesken masuniye-tini koruma” ve “halk›n ›rz, can ve mal›n› mu-hafaza ve ammenin istirahatini temin etme” yü-kümlülü¤ünü yerine getirir. Bu amaçla, Emni-yet Teflkilat› Kanunu gere¤i polis teflkilat› idari,adli, siyasi olmak üzere üç bölüme ayr›lm›fl; is-tihbarat, bu bölümlerden siyasi polisin uhdesineverilmifltir. Polis bu fonksiyonu ile sadece toplu-mun can›n› mal›n› ›rz›n› korumufl olmaz; ayn›zamanda bir suçun toplum üzerinde oluflturabi-lece¤i olumsuz ekonomik ve psikolojik etkileride önlemifl olur. Baflar›l› bir istihbarat›n verece-¤i suç ifllemenin zorlu¤u mesaj› suç iflleme dü-flüncesini tafl›yanlar üzerinde cayd›r›c› bir etki deoluflturacakt›r.1

‹stihbarat birimlerinin en bilinen özelli¤i, gizliveri toplama yetene¤ine sahip olmalar›d›r. Buda, anayasal güvence alt›nda olan kifli hak ve öz-gürlükleri ile özel hayat›n gizlili¤i ile do¤rudaniliflkilidir. Bu ba¤lamda, ulusal güvenli¤in temi-nat› olarak görülen istihbarat birimlerinin et-kin, siyasal aç›dan tarafs›z, meslek eti¤i ilkeleri-ne duyarl›, denetlenebilir ve yasal yetki alan›içersinde çal›flan kurumlar olmas› gerekmekte-dir. Bu noktada, bir ülkenin yönetim anlay›fl›nda

144

POL‹S ‹ST‹HBARAT

Mesut Bedri Ery›lmaz*

* Doç.Dr., Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku

Anabilimdal› Ö¤retim Üyesi.

1 Aytekin Geleri, Hakan ‹leri, Organize Suçlarla Mücadelede Gizli ve Örtülü Yaklafl›mlar

(Ankara: Seçkin Yay›nlar›, 2003), s. 44.

hesap verebilirlik ilkesi ve hak ve özgürlüklereverdi¤i de¤er ile istihbarat›n iflleyifli veya iflletili-fli aras›nda do¤ru bir orant› vard›r.

Avrupa Parlamentosunun 2001/2098 (I INI) sa-y›l› raporunda yer alan “bir devlet, kural olarak,ülke içindeki yasal düzenin ve ulusal güvenli¤insa¤lanmas› amac› ile dinleme faaliyetleri yürü-tebilir. Organize suçlar›n ve terörizme yönelikfaaliyetlerin eyleme dönüflmeden belirlenebil-mesi amac›yla ulusal kanunlar, devlet birimleri-ni kifli ve gruplar hakk›nda bilgi toplayabilmesihususunda yetkili k›lar. Konuya iliflkin verilerise ülkenin istihbarat servisi taraf›ndan toplan›rve analiz edilir.” anlat›m›ndan, istihbarat faali-yetlerinin kanunlar çerçevesinde yap›lmas›n›nzaruri bir gereksinim oldu¤u anlafl›lmaktad›r.2

‹stihbarat Kavram›

Türkçe’de haber alma olarak tan›mlanan istih-barat kavram›, teknik olarak incelendi¤indedüflman veya düflman olmas› muhtemel devlet-ler ile suç ifllemeyi düflünen gruplar›n ve kiflile-rin niyetleri, planlar› ve kapasiteleri hakk›ndaher türlü imkan ve vas›talarla haber derlenmesive bunlar›n belirli ifllemlere tabii tutularak yo-rumlanmas› suretiyle bir sonuca var›lmas› flek-linde tan›mlan›rken; Amerikan Savunma Ba-kanl›¤›n›n sözlü¤üne göre “bir muhalif hakk›n-da gözlem, araflt›rma, analiz ve anlama netice-sinde elde edilen haber ve bilgi” olarak aç›klan-maktad›r. Tan›mdaki “muhalif” kavram›, sistemve toplum için tehlike teflkil eden her türlü kifli,grup veya devlet olarak alg›lanabilir. Konu ile il-gili literatür incelendi¤inde birden fazla tan›m›bulunan istihbarat kavram›, mevcut kamu felse-fesinin ›fl›¤›nda devlet taraf›ndan manidar ola-rak alg›lanan, toplanan, do¤rulanan, spesifikamaçlar do¤rultusunda yorumlanan, analiz edi-len, s›n›fland›r›lan ve devletin bekas› ve refah›do¤rultusunda kullan›lmak üzere politika belir-leyiciye iletilen bilgi olarak da tan›mlanabil-mektedir.3

‹stihbarat ile ilgili olarak literatürde salt kuram-sal tan›m yerine iflleyifl odakl› tan›mlara da yerverildi¤i görülmektedir. ‹stihbarat›n iflleyifl me-

kanizmas› yayg›n olarak “‹stihbarat Çark›” ola-rak adland›r›lmakta ve bu çark›n genel olarakdöngüsel oldu¤u kabul edilmektedir. ‹stihbaratçark›, ham bilginin/verinin istihbarata dönüfltü-rülmesi sürecini gösterir. ‹stihbarat çark› plan-lama ve yönlendirme, bilgi toplama, iflleme veüretim, analiz, da¤›t›m; veya planlama ve yön-lendirme, bilgi toplama, bilginin do¤rulu¤ununde¤erlendirilmesi, bilginin karfl›laflt›r›lmas›, bil-gi analizi, istihbarat›n da¤›t›m›, istihbarat›n uy-gulanmas› ve kriminal istihbarat biriminin de-¤erlendirmesi olarak tan›mlanmaktad›r.4 ‹stih-barat çark›n›n ham bilgi ya da haberin al›nmas›,tasnif edilmesi, k›ymetlendirilmesi, yorumlan-mas› ve da¤›t›lmas› olarak gösterildi¤ine de rast-lan›lmaktad›r. ‹ki temel yaklafl›mda da görülü-yor ki istihbarat faaliyetindeki temel unsurlar;ham bilginin toplanmas›, bilimsel bir iflle-me/analize tabi tutulmas› ve uygulay›c›ya (poli-tika belirleyiciye) sunulmas› ifllemidir. Toplananve de¤erlendirilen bu bilgi sayesinde, düflmandevletler veya suç ifllemeyi düflünen kifli ve grup-lar›n hedefleri, hassas ve zay›f noktalar› ve arka-s›ndaki fiziksel ve moral kaynak tespit edilecek-tir.

‹stihbarat gizlilik kavram›n› da içinde bar›nd›-r›r. Dünyan›n en liberal ülkelerinden en kat›diktatörlüklerine kadar her ülkede istihbarat fa-aliyeti gizli yürütülür. Zira, herkesin rahatl›klabildi¤i veya eriflebilece¤i haberde istihbarat de-¤eri yoktur.5

Tarihsel Arka Plan ve Günümüzde Polis ‹stihbarat Birimi ve Faaliyetleri

Jandarma istihbarat› ile birlikte, ülkenin iç gü-venli¤inden sorumlu olan polis istihbarat biri-minin bugününü anlamak, ancak kurumun ta-rihsel arka plan›n› bilmek ile mümkün olabilir.

145

2 fiükrü Önder, Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun Teklifi ve ‹çiflleri

Komisyonu Raporu, 2005 için bkz. <http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/

ss962m.htm>, [Eriflim Tarihi: 09.12.2005].

3 H. Uçak, 11 Eylül Sonras› ABD ‹ç Güvenlik ve ‹stihbarat Çal›flmalar› No. 89 (Ankara:

EGM ‹DB Yay›nlar›, 2005), s. 13.

4 a.e.g., s. 25.

5 A. Turhan fienel, M. fienel, ‹stihbarat ve Genel Güvenlik Konular›m›z No. 56 (Ankara:

EGM ‹DB Yay›nlar›, 1997), s. 27.

‹stihbarat Dairesi Baflkanl›¤›n›n temelleri, 1937y›l›nda yay›mlanan 3201 say›l› Emniyet Teflkila-t› Kanunu’nun 16. maddesinin (a) bendinin 5.f›kras›nda yer alan “Önemli ‹fller Müdürlü-¤ü”nün kurulmas›na dayanmaktad›r. 1951 y›l›n-da ise do¤rudan Emniyet Genel Müdürlü¤üne(EGM) ba¤l› olarak, ideolojik ak›mlar kontr-es-piyonaj ve her türlü kaçakç›l›k konular›nda ha-ber toplamak üzere “Özel Büro” kurulmufltur.1958 y›l›nda aç›lan “‹stihbarat Eleman› Sevk,‹dare ve ‹stihbarat Operasyonu Düzenleme Kur-su”nu müteakip Hatay, Ankara, ‹stanbul ve ‹z-mir illerinde “Küçük Gruplar” oluflturularak is-tihbarat üniteleri teflkil edilmifltir. BunlardanHatay, daha ziyade d›fl istihbarat konusundamaskeli olarak faaliyet göstermifl, di¤er gruplarise kontr-espiyonaj ve terör faaliyetleri konu-sunda çal›flm›fllard›r.

27 May›s 1960 y›l›nda gerek Özel Büro, gerekseküçük gruplar la¤vedilmifl, Teflkilat Kanunu’nagöre kurulmufl olan Önemli ‹fller Müdürlü¤ü-nün, kurulufl amaçlar›na uygun hale getirilmesi-ne çal›fl›lm›flt›r. 1963 y›l›nda Önemli ‹fller Mü-dürlü¤ü taraf›ndan haz›rlanan bir talimatla 10ilimizde kurulmas› kararlaflt›r›lan ‹stihbaratGruplar› için illere tamim yap›larak, talimat›narad›¤› flartlara sahip personelin seçilip gönde-rilmesi istenmifl ve kurslar aç›lm›flt›r. Bu suretle“temel kurs” diyece¤imiz kurslarla ‹stihbaratGruplar›nda çal›flan personelin e¤itim birli¤i te-min edilmifltir. Önemli ‹fller Müdürlü¤ü k›sa sü-rede bir istihbarat örgütü olma niteli¤i kazan-m›flt›r. 1970’li y›llara gelindi¤inde ülkedeki ide-olojik olaylar›n artmas› üzerine, Önemli ‹fllerMüdürlü¤ü, Daire Baflkanl›¤› statüsüne dönüfl-türülerek Önemli ‹fller Daire Baflkanl›¤› ad›n› al-m›flt›r. 1975 y›l›nda ise ‹stihbarat Baflkanl›¤›,1983 y›l›nda da ‹stihbarat Dairesi Baflkanl›¤› ad›-n› alm›flt›r.6

‹stihbarat Dairesi Baflkanl›¤› günümüzde mer-kez ve taflra birimlerinden oluflmakta, illerde ilemniyet müdürlükleri bünyesinde istihbarat bi-rimleri taraf›ndan istihbarat hizmetleri yerine

getirilmektedir. Emniyet Genel Müdürüne do¤-rudan ba¤l› olarak faaliyet gösteren ‹stihbaratDairesi Baflkanl›¤›, 3201 say›l› Emniyet Teflkilat›Kanunu’na göre düzenlenen ve 13 fiubat 1989 ta-rihinde ç›kart›lan Yönetmelik hükümlerine uy-gun olarak teflkilatland›r›lm›flt›r.

‹stihbarat Dairesi Baflkanl›¤›nda bu güne kadar7138 polis görev yapm›fl olup, halen ise 783’üamir, 3457’si memur, 5 genel idare hizmetlisi ve17 teknisyen yard›mc›s› olmak üzere toplam4262 personel hizmet sunmaktad›r. Bu persone-lin yüzde 21.8’inin (999 kifli) üniversite (lisans)mezunu, yüzde 76.9’unun (3207 kifli) lise ve yük-sek okul mezunu, yüzde 1.3’ünün (59 kifli) ise or-taokul mezunu oldu¤u bilinmektedir.

‹stihbarat Dairesi Baflkanl›¤› Merkez ve Taflra bi-rimleriyle birlikte 2559 say›l› Polis Vazife ve Se-lahiyet Kanunu’na 1985 y›l›nda ilave edilen

“Polis, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü¤üne, Anayasal düzenineve genel güvenli¤ine dair önleyici ve koruyucu tedbirleri almak, emniyet veasayifli sa¤lamak üzere, ülke seviyesinde istihbarat faaliyetlerinde bulunur, bu amaçlabilgi toplar, de¤erlendirir, yetkili mercilereveya kullanma alan›na ulaflt›r›r. Devletindi¤er istihbarat kurulufllar›yla iflbirli¤iyapar.”

fleklindeki Ek 7. maddesi birinci f›kra hükümle-rine istinaden belirtilen görevleri ifa etmektedir.

Ancak Kanun’un verdi¤i bu istihbarat faaliyetin-de bulunma yetkisi, bir hukuk devletinin hukukkural›nda olmas› gereken “aç›k ve net bir düzen-leme içerme” kriterinden yoksundur. Buna göre,Ek 7. madde, kime ait hangi bilginin; kim tara-f›ndan, hangi flartlarda, nas›l toplanaca¤› ve sak-lanaca¤› sorular›n›n cevab›n› içermemektedir.Ayr›ca bu madde, böyle önemli bir yetkinin de-netimi ile ilgili herhangi bir düzenlemeye de yervermemektedir. Madde bu hali ile, istihbarat yet-kisini kötüye kullanmaya müsait ve kiflilerin hakve özgürlüklerine üstü örtülü ve keyfi müdahale-lere aç›k bir düzenleme içermektedir.

146

6 Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹stihbarat Dairesi Baflkanl›¤›, <http://www. egmidb.gov.tr>,

[Eriflim Tarihi: 09.12.2005].

Bu eksiklik, temel hak ve özgürlüklere yap›lacak

müdahalelerin mutlaka kanunla düzenlenmesi

gerekti¤ini belirten Anayasa’n›n 13. maddesi ge-

re¤i ve yukar›da iflaret edilen kanunilik ilkesinin

kanuni düzenlemelerin aç›k ve net olmas› gere-

¤inin bir sonucu olarak, 5397 say›l› Kanun’la,

03.07.2005’te, PVSK Ek 7. maddede yap›lan bir

de¤ifliklik ile giderilmifltir. Bu maddede verilen

istihbarat yetkisinin kullan›m› ile ilgili daha de-

tayl› düzenlemelerin yer ald›¤› yönetmelik ise 10

Kas›m 2005 Perflembe günü 25989 say›l› Resmi

Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girmifltir.

Devlete veya topluma yönelik gelecekteki muh-temel tehlikelerin gerçekleflmeden bertaraf edil-mesi ya da fark›na var›lan baz› anormalliklerinesas›n› ö¤renmek amac›yla bilgi toplama, de-¤erlendirme ve iletiflime müdahale yan›nda, ka-muda bulunan bilgilerden yararlanma ve belir-

147

7 Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 250. maddesinde say›lan suçlar, Türk Ceza Kanunu’ndayer alan;a) Örgüt faaliyeti çerçevesinde ifllenen uyuflturucu veya uyar›c› madde imal ve ticaretisuçu,b) Haks›z ekonomik ç›kar sa¤lamak amac›yla kurulmufl bir örgütün faaliyetiçerçevesinde cebir ve tehdit uygulanarak ifllenen suçlar,c) ‹kinci Kitap Dördüncü K›sm›n Dört, Befl, Alt› ve Yedinci Bölümünde tan›mlanan (305,318, 319, 323, 324, 325 ve 332.maddeler hariç) suçlard›r.

‹ST‹HBARAT YETK‹S‹N‹N KULLANIMININ fiARTLARI

Birinci f›krada belirtilen görevlerin yerine getirilmesine yönelik olarak,04.12.2004 tarihli ve 5271 say›l› Ceza Muhakemesi Kanunu’nun, casusluk suç-lar› hariç, 250. maddesinin birinci f›kras›n›n (a), (b) ve (c) bentlerinde yaz›l› suç-lar›n ifllenmesinin önlenmesi amac›yla,7 hâkim karar› veya gecikmesinde sak›n-ca bulunan hallerde Emniyet Genel Müdürü veya ‹stihbarat Dairesi Baflkan›n›nyaz›l› emriyle, telekomünikasyon yoluyla yap›lan iletiflim tespit edilebilir, dinle-nebilir, sinyal bilgileri de¤erlendirilebilir, kayda al›nabilir. Gecikmesinde sak›n-ca bulunan hallerde verilen yaz›l› emir, yirmi dört saat içinde yetkili ve görevlihâkimin onay›na sunulur. Hâkim, karar›n› en geç yirmi dört saat içinde verir. Sü-renin dolmas› veya hâkim taraf›ndan aksine karar verilmesi halinde tedbir der-hal kald›r›l›r. Bu halde dinlemenin içeri¤ine iliflkin kay›tlar en geç on gün için-de yok edilir; durum bir tutanakla tespit olunur ve bu tutanak denetimde ibrazedilmek üzere muhafaza edilir.

Yetkili ve görevli hâkim, talepte bulunan kolluk biriminin bulundu¤u yer itiba-riyle yetkili olan ve 5271 say›l› Kanun’un 250. maddesinin birinci f›kras›na görekurulan a¤›r ceza mahkemesinin üyesidir.

Kararda ve yaz›l› emirde, hakk›nda tedbir uygulanacak kiflinin kimli¤i, iletiflimarac›n›n türü, kulland›¤› telefon numaralar› veya iletiflim ba¤lant›s›n› tespiteimkân veren kodundan belirlenebilenler ile tedbirin türü, kapsam› ve süresi iletedbire baflvurulmas›n› gerektiren nedenler belirtilir. Kararlar, en fazla üç ayiçin verilebilir; bu süre ayn› usûlle üçer ay› geçmeyecek flekilde en fazla üç de-fa uzat›labilir. Ancak, terör örgütünün faaliyeti çerçevesinde devam eden tehli-kelere iliflkin olarak gerekli görülmesi halinde, hâkim üç aydan fazla olmamaküzere sürenin müteaddit defalar uzat›lmas›na karar verebilir.

Uygulanan tedbirin sona ermesi halinde, dinlemenin içeri¤ine iliflkin kay›tlar engeç on gün içinde yok edilir. Durum bir tutanakla tespit olunur ve bu tutanak de-netimde ibraz edilmek üzere muhafaza edilir.

‹stihbarat faaliyetlerinde, bu maddede belirtilen suçlar›n önlenmesi amac›yla vehâkim karar› al›nmak kofluluyla, teknik araçlarla izleme yap›labilir. Ayr›ca, ka-mu kurum ve kurulufllar› ile kamu hizmeti veren kurulufllar›n ihtiyaç duyulanbilgi ve belgelerinden yararlanabilmek için gerekçesini de göstermek suretiyleyaz›l› talepte bulunulabilir. Bu kurum ve kurulufllar›n kanuni sebeplerle veya ti-cari s›r gerekçesiyle bu bilgi ve belgeleri vermemeleri halinde ancak hâkim ka-rar› ile bu bilgi ve belgelerden yararlan›labilir.

Bu madde hükümlerine göre yürütülen faaliyetler çerçevesinde elde edilen ka-y›tlar, birinci f›krada belirtilen amaçlar d›fl›nda kullan›lamaz. Elde edilen bilgive kay›tlar›n saklanmas›nda ve korunmas›nda gizlilik ilkesi geçerlidir. Bu f›krahükümlerine ayk›r› hareket edenler hakk›nda, görev s›ras›nda veya görevdendolay› ifllenmifl olsa bile Cumhuriyet savc›lar›nca do¤rudan soruflturma yap›l›r.

Hâkim kararlar› ve yaz›l› emirler, Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹stihbarat DairesiBaflkanl›¤› görevlilerince yerine getirilir. ‹fllemin bafllad›¤› ve bitirildi¤i tarih vesaat ile ifllemi yapan›n kimli¤i bir tutanakla saptan›r.

Bu maddede yer alan faaliyetlerin denetimi, s›ral› kurum amirleri, Emniyet Ge-nel Müdürlü¤ü ve ilgili bakanl›¤›n teftifl elemanlar› ve Baflbakan›n özel olarakyetkilendirece¤i kifli veya komisyon taraf›ndan yap›l›r.

Bu maddede belirtilen ifllemler ile 5271 say›l› Kanun’un 135. maddesi kapsa-m›nda yap›lacak dinlemeler, 2005 y›l›nda Telekomünikasyon Kurumu bünyesin-de, Kurum baflkan›na do¤rudan ba¤l› "Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤›"ad›yla kurulan tek bir merkezden yürütülür. Oluflturulan bu Baflkanl›k bir bafl-kan ile teknik, hukuk ve idari olmak üzere üç uzmandan oluflur. Bu Baflkanl›ktaMillî ‹stihbarat Teflkilat›, Emniyet Genel Müdürlü¤ü ve Jandarma Genel Komu-tanl›¤›n›n ilgili birimlerinden birer temsilci bulundurulur. Verilen görevleri yeri-ne getirmek üzere yeteri kadar da personel istihdam edilir. Telekomünikasyon‹letiflim Baflkan›, Telekomünikasyon Kurumu Baflkan›n›n teklifi üzerine Baflba-kan taraf›ndan atan›r. Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkan›, Kurul üyelerinin sa-hip oldu¤u özlük haklar›na sahiptir. Ulaflt›rma Bakanl›¤› bu merkezle ilgili altyap›y› haz›rlamakla yükümlüdür. Bu merkezin kurulufl giderleri Telekomünikas-yon Kurumu gelirlerinden karfl›lan›r. Bu merkezin kuruluflu ile ilgili her türlümal ve hizmet al›mlar› ile yap›m iflleri, ceza ve ihalelerden yasaklama iflleri ha-riç 4734 say›l› Kamu ‹hale Kanunu ve 4735 say›l› Kamu ‹hale Sözleflmeleri Ka-nunu hükümlerinden muaft›r.

Bu maddede belirlenen usûl ve esaslara ayk›r› dinlemeler hukuken geçerli sa-y›lmaz ve bu flekilde dinleme yapanlar hakk›nda 26.09.2004 tarihli ve 5237 sa-y›l› Türk Ceza Kanunu hükümlerine göre ifllem yap›l›r.

Bu maddenin uygulanmas›na iliflkin esas ve usûller Adalet, ‹çiflleri ve Ulaflt›rmabakanl›klar›n›n görüflü al›narak Baflbakanl›k taraf›ndan üç ay içinde ç›kar›lacakyönetmelikle düzenlenir.

lenen kiflileri gizlice teknik araçlarla izleme (ta-kip-tarassut) gibi baflka yetkilere de ihtiyaç var-d›r. Kanun bu ihtiyaçlara da cevap vererek, istih-barat kavram›n›, sadece iletiflimi dinleme olarakalg›lamam›fl, kamu kurum ve kurulufllar›ndakikifliler hakk›nda önemli bilgiler içerebilecekbelgelere ulaflma ve inceleme ile kiflileri gizli iz-leme, hal ve hareketlerini kay›t alt›na alma flek-linde formule edilmifltir.

Her ne kadar Kanun’a göre, istihbari bilgi, sade-ce, iletiflimin dinlenmesi, kamu kurum ve kuru-lufllar›ndan elde edilen bilgiler ve belgelerin in-celenmesi ve gizli izleme sonucu elde edilen bil-gilerin de¤erlendirilmesi sonucu olufluyor gibigözükse de, uygulamada, kolluk, yakalanan ör-güt elemanlar›n›n mülakat ve sorgusundan, ör-güt içine yerlefltirilen ajanlardan ve örgüt elema-n› olupta belirli bir menfaat karfl›l›¤› bilgi sa¤la-yan muhbirlerden, bas›l› ve yaz›l› eserlerden,mahalli haber alma elemanlar›ndan da önemlibilgilere ulaflmaktad›r.

PVSK’daki 2005 de¤iflikli¤i ile merkezi bir yap›oluflturmak suretiyle istihbarat sonucu elde edi-len tüm bilgiler kay›t ve kontrol alt›na al›nm›fl-t›r. Bu yap›l›rken, yap›lan ifllemin denetimi, is-tihbarat birimlerinin haricinde sivil ve müstakilbir otoriteye b›rakm›flt›r. Bu otorite, Telekomi-nikasyon Kurumu Baflkanl›¤›na ba¤l› çal›flan Te-lekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤› merkezidir.Bu merkez, çok üst seviyede bir teknoloji ile tümiletiflime iliflkin müdahaleyi kendi yap› ve inisi-yatifi içinde toplamaktad›r.

‹stihbarat yetkisinin sadece belirli nitelikteki ör-gütlü suçlarla s›n›rlanmas›; bu yetkinin kulla-n›lmas› için gelecekte ortaya ç›kma olas›l›¤› olanbelirli bir tehlikenin varl›¤›n›n aranmas›; etkinbir adli ve sivil denetim mekanizmas› getirilme-si ve tutulan kay›tlar üzerinde koruma ve kont-rol mekanizmas›n›n bulunmas› bir yandan kiflihak ve özgürlüklerinin devletin afl›r› müdahale-sine karfl› korunmas›, öbür yandan da devlete vetopluma karfl› tehdit ve tehlikeleri etkin bir fle-kilde bertaraf edebilmek için önemlidir.

Ayr›ca, bu merkezi yap› sayesinde, bir kiflinin ay-n› anda veya farkl› zamanlarda, her üç istihbaratbirimince (M‹T, polis istihbarat› ve jandarma is-

tihbarat›) dinlenmesinin önüne geçilecek, kiflile-rin özel hayat›na uzun süreli müdahalelerin önükapanm›fl olacakt›r.

Ülkede bütün dinleme ifllemlerinin tek bir mer-kezde toplanmas› önemli bir ad›md›r. Bununlabirlikte gerek polisin gerekse jandarman›n bumerkezden ba¤›ms›z ve illegal olarak, kendi im-kanlar› ile kifli ve kurumlar› dinlemeye devametmesinin önünde, bu kurumlar›n hukuka veetik de¤erlere ba¤l›l›¤› d›fl›nda bir engel olmad›-¤› kanaati kamuoyunda yayg›nd›r. Dolay›s›ylabundan sonraki aflamada, devletin hiç kimseyiillegal olarak dinlemedi¤i inanc›n›n yerlefltiril-mesi noktas›nda, istihbarat kurumlar›n›n faali-yetlerinin de güvenlik sektörünün di¤er birim-leri gibi parlamento, medya ve sivil toplum ku-rulufllar›n›n demokratik gözetimi ve denetimialt›nda olmas› toplum için en büyük güvenceyioluflturur.

Her fleye ra¤men son olarak flu husus da belirtil-melidir ki; ideal bir istihbarat yap›lanmas›ndailetiflimi dinleme ifllevinin istihbarat›n di¤eraflamalar›ndan ayr›lmas› tek bafl›na yeterli olma-y›p; bilgiyi analiz eden ve bilgiyi de¤erlendire-rek operasyon yapan birimlerin de birbirindenayr›lmas› gerekir. Çünkü bilginin tek elde top-lanmas›, gücün de tek elde toplanmas› demektir.Bilgi bölünerek, bölünen bilginin tek bafl›na an-lams›zlaflt›r›lmas› ve bu flekilde toplanan ve ana-liz edilen bilgiyi elinde tutan birimlerin tek bafl-lar›na tehdit oluflturmas›n›n önüne geçilmesigerekir. Di¤er bir ifadeyle bilgiyi toplayan; top-lad›¤› bilginin içeri¤ini bilmemeli, bilgiyi alanve içeri¤ini analiz eden de bilgiyi kullanarakoperasyon yapamamal›d›r. Bu yönüyle, yeniPVSK Ek 7. madde eksiktir. Zira, bu maddeyegöre, iletiflim baflka bir merkezde kay›t alt›naal›nmakla birlikte, gerek polis gerekse jandar-ma, bilgiyi analiz etme ve operasyon yapma yet-kisini elinde bulundurmaktad›r.

2005 y›l›nda yap›lan de¤ifliklikle PVSK’n›n Ek 7.maddesinde yer alan istihbarat yapma yetkisinind›fl›nda, Emniyet Genel Müdürlü¤ü istihbarat›-na, bir tak›m ek yetkiler tan›nm›flt›r. “Çok Gizli”damgal› Baflbakanl›k genelgesi uyar›nca, Emni-

148

yet Genel Müdürlü¤ü ‹stihbarat Daire Baflkanl›-¤›na ba¤l› -bütçesi Baflbakanl›k taraf›ndan karfl›-lanan- özel bir birimin kurulmas›na ve bu biri-me tan›k koruma, örgütlere ajan yerlefltirme,kimlik/pasaport verme, yüz de¤ifltirme ve hattagerekli gördü¤ü takdirde paravan flirket kurabil-me imkân› verilmifltir. Gerekli ve istihbarat fa-aliyetlerinde gizlilik belirli dereceye kadar anla-fl›l›r olmakla birlikte, yasayla verilmesi ve herke-sin bilmesi gereken bu yetkilerin genelgeyle na-s›l verildi¤i sorgulanmas› gereken bir husustur.Burada dikkat çekilmesi gereken di¤er bir husus,dünyada bütün istihbarat örgütlerine verilen veverilmifl olmas› ihtimal dahilinde olan bu ve di-¤er benzer yetkilerin neden “gizli” verildi¤i vemasraflar›n genel bütçeden karfl›lanmad›¤›d›r.

2005 Y›l›nda Yaflanan Geliflmeler

‹stihbarat faaliyetleri neticesinde elde edilen bil-giler sayesinde terörle ve organize suçlarla mü-cadelenin yan›nda cinayet, h›rs›zl›k, doland›r›c›-l›k, ihaleye fesat kar›flt›rma gibi adi suçlarla mü-cadelede de önemli baflar›lar elde edilmektedir.Fakat genelde, adi suçlarla ilgili bilgi k›r›nt›lar›ve emareler bu suçlar› soruflturmakla ilgili bi-rimlere aktar›lmakta ve istihbarat birimi sonuç-larla ilgilenmemektedir. Bu nedenle, istihbaratneticesi elde edilen adi suçlarla ilgili bilgilereba¤l› olarak yap›lan operasyonlar istihbarat da-iresince kay›t alt›na al›nmamaktad›r. Dolay›s›y-la, burada sadece istihbarat›n as›l varl›k sebebinioluflturdu¤una inan›lan ö¤renci olaylar›, terörve organize suçlarlarla ilgili geliflmelere yer veri-lecektir.

Ö¤renci olaylar› ile ilgili geliflmeler

Ö¤renci olaylar›nda çeflitli provakasyonlar gö-rülmüfl olmakla birlikte, güvenlik güçlerininönceden ald›¤› tedbirlerle bu tür giriflimler ge-nelde sonuçsuz b›rak›lm›flt›r. Daha önceki y›llar-da oldu¤u gibi 2005 y›l›nda da yayg›n fliddet içe-ren ö¤renci olaylar›na rastlanmam›flt›r. Genel-likle kavga ve karfl›l›kl› darp fleklinde meydanagelen ö¤renci olaylar› kapsam›nda 63 olay mey-dana gelmifl, bu olaylarla ilgili 272 kifli gözalt›naal›nm›fl ve bunlardan 33’ü tutuklanm›flt›r. Buolaylar sonucu toplam 74 kifli yaralanm›flt›r.

Organize Suçlar ile ‹lgili Geliflmeler

Organize suçlar 2005 y›l› içerisinde de öneminikorumufltur. Bu dönemde gerçeklefltirilen 252operasyonda 1403 kifli yakalanm›fl, yakalananlar-dan 766’s› tutuklanm›flt›r. Bu operasyonlar sonu-cunda 7 adet uzun namlulu silah, 780 adet taban-ca, 237 kg. eroin, 551 kg. esrar, 3 kg. kokain, 1milyon 799 bin 529 adet sentetik uyuflturucuhap, 8 trilyon TL’lik gümrük ve akaryak›t kaçak-ç›l›¤› tespit edilmifltir

Terör Örgütleri ‹le ‹lgili Geliflmeler

2005 y›l› faaliyetleri incelendi¤inde, terör örgüt-lerinin geçmifl eylem potansiyellerine göre silah-l› eylemlerinde önemli düflüfller görülmektedir.Bununla beraber, dini motifli terör örgütleri d›-fl›ndaki örgütlerin silahl› eylem potansiyellerinikorudu¤u düflünülmektedir. Bunda, El Kaide te-rör örgütünün dünyan›n çeflitli ülkelerinde ger-

149

PKK/KONGRA-GEL ÖRGÜTÜ

PKK/KONGRA-GEL, yurt içinde yaklafl›k 1600, s›n›r ötesinde de yaklafl›k3550 örgüt eleman›yla Türkiye için hâlâ en önemli terör örgütüdür. 2005 y›-l› içinde örgüte yönelik 27 ilde gerçeklefltirilen 192 planl› istihbarat operas-yonu neticesinde 19 örgüt üyesi oldu¤u düflünülen kifli ölü, 572 örgüt üyesioldu¤u düflünülen kifli sa¤ yakalanm›fl ve adli makamlara sevk edilen flah›s-lardan 326’s› tutuklanm›flt›r.

Yakalanan örgüt üyesi oldu¤u düflünülen kifliler ile birlikte 121 kg A/4-C/4plastik patlay›c› madde, 160 adet fünye, 30 uzun namlulu silah, 93 tabanca,2151 adet fiflek, 69 adet el bombas›, 6 may›n, 40 sahte kimlik ele geçirilmifl-tir

Yine bu operasyonlar sonucunda metropol kentlerden örgütün k›rsal yap›s›-na 26 yeni kat›l›m önlenmifltir. Ayn› dönemde, 115 örgüt üyesi oldu¤u düflü-nülen kifli örgütten kaçarak güvenlik güçlerine teslim olmufltur.

Operasyonel çal›flmalarla, terör örgütünün 2005 y›l›nda metropol kentlerdeve turistik bölgelerde fliddeti yayg›nlaflt›rma denemeleri önemli oranda et-kisiz kalm›flt›r. Bu amaçla 5 ilde (Ankara, ‹stanbul, ‹zmir, Mersin, Mu¤la)gerçeklefltirilen operasyonlarda 157 kifli yakalanm›fl; bunlardan 102’si tu-tuklanm›flt›r. Yakalanan örgüt mensuplar› ile 63 kg. plastik patlay›c› mad-de, 55 adet fünye, 2 adet uzun namlulu silah, 11 adet tabanca, 5 adet elbombas›, 250 adet fiflek, 22 adet sahte kimlik ele geçmifltir.

Örgüt, bat› kamuoyunda terör örgütü oldu¤u yönündeki kan›y› güçlendirme-mek için, turistik bölgelerdeki eylemlerini TAK (Teyrebazen Azadiye Kürdis-tan –Kürdistan Özgürlük fiahinleri) ad› alt›nda paravan bir isimle gerçeklefl-tirmektedir. Bununla beraber, flu da belirtilmelidir ki; PKK’n›n örgütsel kay-naklar›, TAK ile herhangi bir iliflkilerinin bulunmad›¤› iddias›ndad›r.

çeklefltirdi¤i eylemler sonras› terörle mücadelenoktas›nda oluflan uluslar üstü ortak iradenin et-kisi oldu¤u düflünülmektedir. Örgütler, bu dö-nemde, silahl› faaliyette bulunamaman›n ortayaç›kard›¤› bofllu¤u eylemlerini legal zemine kay-d›rarak doldurmaya çal›flm›flt›r.

Bununla beraber, 2005 y›l› içerisinde, terör ör-gütlerince, 544 silahl› bombalama, 2 ölüm orucueylemi, 6442 illegal (bildirimsiz ve valilikçe be-lirlenen yerlerin d›fl›nda) gösteri, pankart asma,bildiri da¤›tma ve protesto eylemi gerçeklefltiril-mifltir. Bu eylemlerde, 99 güvenlik görevlisi, 30vatandafl hayat›n› kaybetmifltir. Örgüt mensup-lar›ndan 48’i ölü, 5784’ü ise sa¤ yakalanm›flt›r.Terör örgütlerine iliflkin yürütülen operasyon-larla ilgili olarak kutulardaki bilgiler verilebilir.

150

DHKP /C (DEVR‹MC‹ HALK KURTULUfiPART‹S‹/CEPHES‹) ÖRGÜTÜ

2005 y›l›ndaki gerçeklefltirilen operasyonlar sonucu örgütün metropol iller-de silahl› alanda faaliyet gösteren birçok militan› yakalanm›fl, k›rsaldaki fa-aliyetleri sona erdirilmifl ve son olarak 1 Nisan 2005 tarihinde 5 ülkede ay-n› zamanda gerçeklefltirilen operasyon neticesinde de birçok faaliyeti deflif-re edilmifltir. Bunun üzerine örgüt, eylemlerini gecekondu y›k›mlar› gibi de-mokratik alan eylemlerine kayd›rma e¤ilimine girmifltir

2005 y›l›nda birçok ilde gerçeklefltirilen operasyonlar çerçevesinde çok sa-y›da örgütsel doküman, bomba, bomba yap›m›nda kullan›lan araç-gereç vesilah ele geçirilmifltir. Adana’da gerçeklefltirilen bir operasyon ile örgütüyesi oldu¤u düflünülen 1 kifli yakalanm›fl ve tutuklanm›fl; 05-24.07.2005tarihleri aras›nda ‹stanbul’da gerçeklefltirilen operasyon ile örgüt üyesioldu¤u düflünülen 21 kifli yakalanm›fl, bu kiflilerden 7’si tutuklanm›fl;27.04.2005 tarihinde Diyarbak›r’da gerçeklefltirilen operasyon ile örgütüyesi oldu¤u düflünülen 11 kifli yakalanm›fl bu kiflilerden tutuklanan olma-m›fl; 17.11.2005-02.12.2005 tarihleri aras›nda Ankara’da gerçeklefltirilenoperasyon ile örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 2 kifli yakalanm›fl yine bu kifli-lerden tutuklanan olmam›fl; Edirne’de 29.04.2005 tarihinde gerçeklefltirilenoperasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 2 kifli yakalanm›fl bu kiflilerden1 tanesi tutuklanm›fl; 17.01.2005 tarihinde Ankara-K›z›lay meydan›nda dü-zenlenen gösteride DHKP/C örgütü ad›na gösteri yapt›¤› düflünülen 198 kifliyakalanm›fl bu kiflilerden 6’s› tutuklanm›fl; 07.01.2005 y›l›nda gerçekleflti-rilen ‹stanbul’daki operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 3 kifli yaka-lanm›fl bu kiflilerden 1’i tutuklanm›fl; 04.12.2005 tarihinde Erzincan’da ger-çeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 1 kifli yakalanm›flfakat tutuklanmam›flt›r.

01.07.2005 tarihinde örgüt taraf›ndan Adalet Bakanl›¤›na yönelik olarak in-tihar sald›r›s› eylemi gerçeklefltirilmek istenmifl fakat bu olay istihbarat bi-rimlerince önceden haber al›namam›flt›r.

MLKP (MARKS‹ST LEN‹N‹ST KOMÜN‹STPART‹S‹) ÖRGÜTÜ

2005 y›l› içerisinde 28 bombalama eylemi gerçeklefltiren örgüte iliflkin,

01.01.2005 tarihinde ‹stanbul’da gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi

oldu¤u düflünülen 3 kifli yakalanm›fl, bunlardan 1’i tutuklanm›fl, 12.05.2005

ve 26.05.2005 tarihlerinde Sivas’ta gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üye-

si oldu¤u düflünülen 10 kifli yakalanm›fl; 07.04.2005 tarihinde ‹zmir’de ger-

çeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 1 kifli yakalanm›fl;

28.04.2005 tarihinde Adana’da gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi ol-

du¤u düflünülen 5 kifli yakalanm›fl, bunlardan 2’si tutuklanm›fl; 17.08.2005

tarihinde Mersin’de gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflü-

nülen 3 kifli yakalanm›fl; 29.04.2005 tarihinde Malatya’da gerçeklefltirilen

operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 4 kifli yakalanm›fl ve son olarak

22.09.2005 ve 16.11.2005 tarihlerinde Ankara’da gerçeklefltirilen operas-

yonlarda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 2 kifli yakalanm›fl ve tutuklanm›flt›r.

MKP (MAO‹ST KOMÜN‹ST PART‹S‹)ÖRGÜTÜ

Gerçeklefltirilen operasyonlar sayesinde 2005 y›l› örgüt için y›k›m y›l› ol-mufltur. Bu operasyonlarda 30 örgüt üyesi öldürülmüfltür. Bu çerçevede, 03-10.10.2005 tarihlerinde Ankara’da gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üyesioldu¤u düflünülen 4 kifli yakalanm›fl ve yakalananlar›n tamam› tutuklanm›fl;15.09.2005, 08-09.10.2005 tarihlerinde Tunceli’de gerçeklefltirilen operas-yonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 4 kifli yakalanm›fl bu kiflilerden 2’si tu-tuklanm›fl; 14.01.2005 ve 17.06.2005 tarihlerinde Tunceli’de yap›lan iki ay-r› operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 22 kifli ele geçirilmifl, bu ope-rasyonlar sonras› yap›lan aramalarda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 12 kiflidaha yakalanm›fl, bunlardan 5’i tutuksuz yarg›lanmak üzere serbest b›rak›-l›rken di¤erleri serbest b›rak›lm›fl ve son olarak 29-30.09.2005 tarihlerindeNi¤de’de gerçeklefltirilen iki ayr› operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünü-len 2 kifli yakalanm›fl ve 2’si de tutuklanm›flt›r.

TKP/ML (TÜRK‹YE KOMÜN‹STPART‹S‹/MARKS‹ST-LEN‹N‹ST) KONFERANS ÖRGÜTÜ

21.09.2005 tarihinde Mersin’de gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi ol-du¤u düflünülen 1 kifli yakalanm›fl ve daha sonra tutuklanm›fl; 31.05.2005tarihinde Bursa’da gerçeklefltirilen operasyonla örgüt üyesi oldu¤udüflünülen 14 kifli gözalt›na al›nm›fl, bunlardan 8’i tutuklanm›fl;07.11.2005’te Ankara’da gerçeklefltirilen operasyonda örgüt üyesi oldu¤udüflünülen 7 kifli yakalanm›fl, bunlardan 2’si tutuklanm›fl, 3’ü tutuksuz yar-g›lanmak üzere serbest b›rak›lm›fl ve son olarak 15.09.2005 tarihinde To-kat’ta düzenlen operasyonda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 3 kifli gözalt›naal›nm›fl; yakalananlar›n 3’ü de tutuklanm›flt›r.

Faaliyetlerin De¤erlendirilmesi ve Sonuç

1937’de temeli at›lan, 1983 y›l›ndan itibaren iseülke genelinde hizmet vermeye bafllayan polis is-tihbarat›/Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹stihbaratDairesi Baflkanl›¤› örgütlü suçlarla mücadeledeönemli baflar›lara imza atm›fl gözükmektedir. Bunoktada, en önemli ihtiyaç olan istihbarat yap-ma yetkisi kollu¤a verilmifl ve bu yetkinin içeri-¤i ile kullan›m flartlar›, geç de olsa, 2005 y›l›ndakanunda belirlenmifltir. Bu noktadan sonraönemli olan, uygulaman›n kanuni düzenlemeyeuygun hale getirilmesi ve kiflilerin keyfi olarakizlenmedi¤i, telefonlar›n›n dinlenmedi¤i vehaklar›nda bilgi toplanmad›¤› noktas›nda top-lumda oluflmas› gereken “kifli güvenli¤i” orta-m›n›n oluflturulmas›d›r.

2005 y›l›nda da, istihbarat suçla mücadeledekiönemini korumaktad›r. Bu dönemde de örgütlereylem potansiyellerini korumakla birlikte, istih-barat operasyonlar› sayesinde örgütlerin silahl›eylemlerinde önemli düflüfller görülmüfltür.2005 y›l› içerisinde polis istihbarat› kaynakl›gerçeklefltirilen ve baz›lar›na yukar›da iflaret edi-len 983 operasyonda, 4113 kifli gözalt›na al›nm›fl,bunlardan 1480’i tutuklanm›fl 48 kifli de ölü elegeçirilmifltir. Ayr›ca, önemli miktarda uyufltu-rucuya, kaçak benzine ve 62 adet uzun namlulusilah, 883 tabancaya ulafl›lm›flt›r.

Polis istihbarat›n›n suçu önleme ve suçla müca-delede görünen bu baflar›s›nda, hiç flüphesiz geç-miflte deneme yan›lma yoluyla kazan›lan tecrü-benin etkisi büyüktür. Gerçekten de, Türkiyeuzun y›llar terörün ac›s›n› çeken, terörle müca-delede ekonomik ve fiziksel kay›plar veren, bu-nun yan›nda, terörle mücadele ederken suçsuzinsanlar›n hak ve özgürlüklerini de çi¤neyerek,

151

H‹ZBULLAH-‹L‹M GRUBU ÖRGÜTÜ

Geçmiflte gerçeklefltirilen baflar›l› istihbari-operasyonel çal›flmalar netice-sinde önemli darbeler alan ve halen 500’e yak›n elaman› cezaevinde olan ör-güt, günümüzde etkinli¤ini yitirmifl, legal oluflumlar arac›l›¤› ile varl›¤›n›devam ettirme e¤ilimi içine girmifltir. Bununla beraber, 2005 y›l› içerisinde22 ilde yap›lan operasyonlar sonucunda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 142flah›s beraberlerinde silah-mühimmat ve örgütsel dökümanlar ile birlikteyakalanm›fl, bu flah›slardan 77’si tutuklanm›flt›r.

H‹ZB-UT TAHR‹R ÖRGÜTÜ

2005 y›l›na kadar de¤iflik tarihlerde, örgütün sorumlulu¤unu üstlenen 3 ki-fli dahil, örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 800 civar›nda kifli da¤›tt›klar› bildiri-lerle yakalanarak adli makamlara sevk edilmifl iken, 2005 y›l›nda 15 farkl›ilde düzenlenen operasyonlarda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 317 kifli ya-kalanm›fl, bunlardan 128’i tutuklanm›flt›r.

‹BDA-C (‹SLAM‹ BÜYÜK DO⁄U AKINCILAR CEPHES‹) ÖRGÜTÜ

Günümüze kadar pro-aktif mahiyetteki fliddet eylemleri ile dikkatleri çekenörgüt, son zamanlarda çeflitli yay›n araçlar› üzerinden faaliyetlerini yürüt-mektedir. 2005 y›l› içerisinde ‹stanbul ve Mu¤la’da gerçeklefltirilen operas-yonlar kapsam›nda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 4 flah›s yakalanm›fl, bun-lardan sadece birisi tutuklanm›flt›r.

H‹LAFET DEVLET‹ (‹CCB-AF‹D) ÖRGÜTÜ

Cemalettin Kaplan taraf›ndan Almanya’da kurulan, 1998 y›l› içerisinde ülke-mize yönelik ilan etti¤i cihat ve An›tkabir’e uçakl› sald›r› ve Fatih camiinin ifl-gal edilmesi eylemleri istihbarat çal›flmalar› ile engellenen ve lideri MetinKaplan’›n 2004 y›l›nda ülkemize iadesi sa¤lanan örgüt ile ilgili 2005 y›l›nda5 ilde yap›lan operasyonlarda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 17 kifli, berabe-rinde silah-mühimmat ev örgütsel dökümanlar ile birlikte yakalanm›fl, bun-lardan 3’ü tutuklanm›flt›r.

EL KA‹DE ÖRGÜTÜ

Örgüt, Türkiye’de ismini, 59 flahs›n ölümü ve 700 kiflinin yaralanmas›yla so-nuçlanan 15-20 Kas›m 2003 tarihlerinde ‹stanbul’da gerçeklefltirdi¤i efl za-manl› 4 intihar eylemi ile duyurmufltur. Bu eylemlerle ilgili aç›lan dava kap-sam›nda, halen 40 flah›s tutuklu, 31 kifli tutuksuz olmak üzere toplam 71 ki-flinin yarg›lanmas›na devam edilmektedir.

Türkiye’de eylem aray›fllar› devam eden örgütün mensuplar›ndan Louai Sak-ka ve kuryesi Hamed Obysi, Türkiye’ye gelen ‹srail turist gemilerine yönelikbombal› eylem haz›rl›¤› içerisinde iken 06.08.2005 tarihinde Antalya’da ya-kalanm›flt›r. Bu operasyonda, 6 kg. C 4 plastik patlay›c› ve bomba yap›m›n-da kullan›lan 864 kg. Hidrojen Peroksit, 105 kg. Aseton ile sald›r›da kulla-n›lacak 1 adet yat ve 1 adet zodyak bot ele geçirilmifltir.

Ayr›ca, 28.04.2005 günü Bal›kesir’de gerçeklefltirilen bir operasyonda Tür-kiye’ye e¤itim almas› için çok say›da kifliyi kamplara gönderdi¤i bilinen birkifli yakalanm›fl ve tutuklanm›flt›r. ‹lave olarak, 6 ayr› ilde gerçeklefltirilenoperasyonlar kapsam›nda örgüt üyesi oldu¤u düflünülen 15 kifli gözalt›naal›nm›fl, bu flah›slardan 3’ü tutuklanm›flt›r.

02.08.2005 tarihindeki Hürriyet gazetesine yönelik sald›r› ile ilgili olarak yü-rütülen operasyonda 8 kifli gözalt›na al›nm›fl, bunlardan 6’s› tutuklanm›flt›r.

ikinci bir ma¤durlar grubu oluflturan bir ülke-dir. Küresel/uluslararas› terörün etkisinin bü-yük küçük tüm ülkelerde görüldü¤ü, medeni-yetler çat›flmas› ile medeniyetler ittifak› tart›fl-malar›n›n yo¤un bir biçimde yafland›¤› günü-müzde, Türkiye’nin terörle mücadele deneyi-minden ulafl›lan pozitif ve negatif sonuçlar›n di-¤er ülkeler için de örnek olabilece¤i düflünülebi-lir.

‹stihbarat birimleri aç›s›ndan tek önemli ölçüt,flüphesiz, ayd›nlat›lan eylemler ve çökertilen ör-gütler de¤ildir. Bu istihbarat faaliyetlerinin na-s›l yerine getirildi¤i, kiflilerin hak ve özgürlükle-rine ne derece ba¤l› kal›nd›¤›, ça¤›m›zda devlet-ten “kiflinin güvenli¤ini” korumaya kayan gü-venlik anlay›fl›n›n ne denli gözetildi¤i de en azonlar kadar önemlidir.

‹statistiklerde görüldü¤ü üzere, yap›lan operas-yonlarda ölü ele geçirilen örgüt elaman› say›s›-n›n azl›¤› (yaklafl›k yüzde 1), kiflilerin yaflamahakk›na müdahale konusunda (yarg›s›z infazyapmama noktas›nda) polisin titiz davrand›¤›n›göstermektedir. Bunda flüphesiz, operasyonlar›nplanl› yap›lmas›, yakalanacak kiflilere ve üçüncükiflilere minimum zarar verme noktas›nda ge-rekli tedbirlerin önceden al›nmas›n›n etkisi bü-yüktür.

Bununla beraber, yakalananlar›n ço¤unun (yak-lafl›k 2/3 oran›) hakk›nda adli bir ifllem yap›lma-dan serbest b›rak›lmas›, birçok kimsenin haks›zyere gözalt›na al›narak keyfi olarak özgürlükle-rinin k›s›tland›¤›n› göstermektedir. Bunun sebe-bi olarak, kolluk görevlilerinin istihbarat sonucuelde edilen bilgiler sonras›nda eylemin bafllama-

s›n› beklemeden operasyon düzenlemek zorundaolmalar› gösterilmektedir. Di¤er bir ifade ile,kifliler haz›rl›k aflamas›nda yakalanmaktad›r. Buaflamada kifliler, ifllemeyi düflündükleri suçu he-nüz icra etmediklerinden, yarg›lama aflamas›n-da, planlanan suçun ifllenece¤ini ve bu amaçlaharekete geçildi¤ini kan›tlama problemi yaflan-maktad›r.

Serbest b›rakma oranlar›n›n yüksek olmas›nda-ki di¤er bir faktör, kolluk ile yarg› aras›ndakigüven ortam›n›n yeterince oturmam›fl olmas›-d›r. Yarg›, genelde, yakalanan kifliler hakk›ndatoplanan bilgilerin güvenli bir flekilde topland›-¤›na inanmamaktad›r. Esasen, hâkimin, ek mad-di delillerin yoklu¤unda, oturdu¤u yerden, ken-disine sunulan istihbarat bilgilerinin do¤rulu-¤unu kontrol etme imkan› da yoktur. ‹stihbaratçevreleri 2005 y›l›nda, aç›kl›k, belirlilik ve de-netlenebilirlik ilkelerine uygun olarak PVSK’dayap›lan ve istihbarat yapma ifllemini bir süreceba¤layan de¤iflikliklerin bu noktada oluflan gü-vensizli¤i ortadan kald›raca¤›na inanmaktad›r.

Türkiye’deki terör sald›r›lar› sonras› s›k s›k dilegetirilen, Türkiye’deki istihbarat kurumlar› ara-s›nda çok bafll›l›k oldu¤u ve koordinasyon eksik-li¤i yafland›¤› söylemi, 2005 y›l›nda da geçerlili-¤ini korumaktad›r. Bilgi, güç anlam›na geldi-¤inden, Milli ‹stihbarat Teflkilat›, Emniyet Ge-nel Müdürlü¤ü ve Jandarma Genel Komutanl›-¤›, istihbarat faaliyetleri sonras› ö¤rendikleribilgileri birbirleri ile paylaflarak, gücü paylafl-mak istememektedir. Her kurumun elinde“puzzle”›n bir parças› bulunmakta ve bu parçalarbir araya gelmeden “bütün resmi” görüntüle-mek mümkün olmamaktad›r. Bu da ayn› ifli ya-pan iki farkl› kurumun neden tek bir elde top-lanmad›¤› sorusunu gündeme getirmektedir.8

Bütüncül bir de¤erlendirmeye gidildi¤inde,2005 y›l›nda Emniyet Genel Müdürlü¤ü Polis ‹s-tihbarat Dairesi Baflkanl›¤›n›n faaliyetlerininbilançosu; “kifli” güvenli¤ini sa¤lama, koru-mas›z kiflilerin yaflam›n› tehlikeye sokmama,demokratik yasal denetime aç›k olma, sa¤l›kl›bir “gizlilik” derecesini koruyarak toplumu bil-

152

8 Güvenlik hizmetlerinin bir bütün olarak tek bir elden yürütülmesi halinde ülkenin 3 mil-

yar dolar tasarruf sa¤layaca¤› hesap edilmektedir. Bkz. ‹stihbarat Dairesi eski Baflkan›

Sabri Uzun, “‹ç Güvenlik Hizmetlerinin ‹deal Yap›lanmas›,” Uluslararas› ‹ç Güvenlik

Konferans›’nda sunulan Tebli¤ (Ankara, 22-24 Ocak 2004). Örne¤in, 2003 y›l›nda

Jandarma Genel Komutanl›¤› Suriye’de bir operasyon gerçeklefltirerek eylemlerle ilgisi

oldu¤u düflünülen 22 kifliyi yakalam›fl ve Türkiye’ye getirmifltir. Emniyet Genel

Müdürlü¤ü ‹stihbarat› ise, Jandarma taraf›ndan gözalt›na al›nan Hilmi Tu¤luo¤lu’nu takip

ettiklerini ancak “bombala” talimatlar›n› veren Azad Ekinci ve Gürcan Baç ile Suriye’de

buluflmas›n› beklediklerini belirterek, “Jandarma’n›n aceleci davrand›¤›n› ve bir çuval

inciri berbat etti¤ini” iddia etmifltir. Bkz. “Polis’ten Jandarma’ya sitem,” Hürriyet, 3

Aral›k 2003.

gilendirme, di¤er güvenlik kurulufllar›yla iflbir-li¤i ve ifl bölümü yapma ve “iyi” ülke örneklerin-den yararlanma konular›nda zannedildi¤indeniyi konumdad›r.

153

Tarihsel Geçmifl: Osmanl›da Gizli Örgütler

Türklerde modern istihbarat faaliyetleri, büyükölçüde “Bat›l›laflma” olgusunun etkisiyle biçim-lenmifltir. Osmanl›n›n gerileme ve y›k›l›fl dev-rinde imparatorlu¤un içinde bulundu¤u olum-suz koflullar›n en önemli nedenlerinden birininistihbarat eksikli¤i oldu¤u düflünülmüfl ve ilkmodern istihbarat teflkilat›, Frans›z Gizli PolisTeflkilat› örnek al›narak1 oluflturulmufltur. ‹stih-barata büyük önem verdi¤i bilinen Osmanl› pa-diflah› Sultan II. Abdülhamid’in (1876-1909) özeldoktoru Rum as›ll› Mavroyani Pafla’ya atfedilenbir kitapç›¤a göre yabanc› ajanlar›n faaliyetleri-nin yo¤unlaflt›¤› XIX. yüzy›l ortalar›nda, ilk kezSultan Abdülmecid döneminde, Balkanlar’dakimuhtemel ayaklanmalar› gözlemek amac›ylamodern tarzda gizli bir teflkilat kurulmufl ve ba-fl›na da Rum as›ll› Cinivis Efendi getirilmifltir.Söz konusu teflkilat›n beklenen fayday› sa¤laya-mamas› üzerine Sultan Abdülaziz (1861-1876)döneminde yeni bir örgüt teflekkül ettirilmifltir.1863 y›l›nda kurulan bu teflkilat›n bafl›na getiri-len Baron C. adl› kiflinin ülke aleyhine faaliyet-lerde bulundu¤u gerekçesiyle görevden uzaklafl-

t›r›ld›¤› belirtilmektedir.2 Osmanl›da ilk istihba-rat teflkilat›n›n bafl›na Türk uyruklu olmayan bi-rinin getirilmesi dikkat çekicidir.

Osmanl›da gizli örgütlerin en önemlisi II. Ab-dülhamid’in kurdurdu¤u “Y›ld›z” adl› istihbaratteflkilat›d›r. Y›ld›z ‹stihbarat Teflkilat› 1880 y›l›n-da kurulmufl ve II. Meflrutiyet’in ilan edildi¤i1908 tarihine kadar varl›¤›n› sürdürmüfltür.M‹T’in resmi tarihçesine göre teflkilat, söz konu-su dönem içerisinde özel ç›karlara hizmet edenbir ayg›t olarak faaliyet göstermifltir.3 Bu örgüt,daha sonra ‹ttihat ve Terakki’nin örgütü Teflki-lat-› Mahsusa’n›n oluflumunda da rol oynayacakve dolay›s›yla modern Türk istihbarat gelene-¤inde önemli bir yere sahip olacakt›r. II. Abdül-hamid’in örgütünün, gerek imkânlar›n s›n›rl›oluflu, gerekse de ülke içi kar›fl›kl›ktan ötürü “içedönük” bir istihbarat tarz›n› benimsedi¤i görül-mektedir. Bu çal›flma konseptini, Cumhuriyetdöneminde Milli Emniyet Hizmeti (MEH) vedaha sonra Milli ‹stihbarat Teflkilat›n›n (M‹T) dauygulad›¤› kanaati yayg›nd›r ve söz konusu du-rum kimi zaman elefltiri konusu olmufltur.

Teflkilat-› Mahsusa

Türk milli istihbarat›n›n temellerinin Teflkilat-›Mahsusa örgütü ile at›ld›¤›n› söylemek yanl›fl ol-mayacakt›r. Zira y›k›l›fl›na dek, “ümmetçilik” ol-gusunu birlefltirici unsur olarak kullan›p varl›¤›-n› sürdüren Osmanl› ‹mparatorlu¤undaki gizliörgütlerin aksine Teflkilat-› Mahsusa, “ulus dev-let”in milli istihbarat örgütü gibi durmaktad›rve Osmanl›dan ziyade Cumhuriyet’in örgütü ni-teli¤inde oldu¤u düflünülebilir. Her ne kadar ör-güt, ‹slam dünyas›n›, “Osmanl›l›k” fikri etraf›n-

154

M‹LL‹ ‹ST‹HBARAT TEfiK‹LATI

Ferhat Ünlü*

* Güvenlik-istihbarat-terör konular› yazar›, gazeteci.

1 Her ne kadar Osmanl›n›n ilk modern istihbarat teflkilat›nda Frans›z tesirinin bulundu¤u

belirtilse de servisin ‹ngilizler taraf›ndan kurduruldu¤u yönünde iddialar da mevcuttur.

Buna göre Osmanl› gizli örgütünün kurulmas›nda ‹ngiliz Elçisi Startford Canning’in tel-

kinlerinin etkisi olmufltur. Teflkilat›n bafl›na getirilen Cinivis’in de çift tarafl› (double) ça-

l›flt›¤› yönünde yorumlara rastlanmaktad›r. Söz konusu döneme iliflkin tüm bilgilerin re-

ferans› Mavroyani Pafla taraf›ndan yaz›ld›¤› iddia edilen kitapç›kt›r. Mavroyani’nin de Os-

manl› saray›nda çift tarafl› ajan olarak görev yapan doktorlardan biri oldu¤u ileri sürül-

mektedir. Sonraki dönemde de, Osmanl› istihbarat›nda Alman etkisinin a¤›r bast›¤› bilin-

mektedir.

2 Erdal ‹lter, Milli ‹stihbarat Teflkilat› Tarihçesi: Milli Emniyet Hizmetleri Riyaseti

(M.E.H/MAH) (1927/1965) (Ankara, 2002). Bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/gi-

ris_1.html>.

3 a.g.e., bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/birinci_bolum_B.html>.

da bütünlefltirme amac›n› gütmüfl olsa da Harbi-ye Naz›r› Enver Pafla taraf›ndan Osmanl›da mil-liyetçilik ak›m›n›n etkisiyle bafllayan ayaklan-malar›n ve Balkan Savafllar›’n›n do¤urdu¤ualeyhte sonuçlara binaen kurulmufltur. Yürüttü-¤ü faaliyetlerin genellikle espiyonaj çal›flmalar›olmas› nedeniyle “ulusal” istihbarat fikrininoluflumunda önemli rol oynam›flt›r.

‹ttihat ve Terakki’nin iktidar olmas›yla resmile-flen ve uluslararas› bir nitelik kazanan Teflkilat-›Mahsusa, Hint k›tas›ndan Afrika’ya, Ortado-¤u’dan Balkanlara, Arap Yar›madas›’ndan OrtaAsya’ya uzanan co¤rafyada çal›flmalar yürüt-müfltür. Mustafa Kemal Atatürk’ün de Teflkilat-›Mahsusa bünyesinde çeflitli faaliyetlerde bulun-du¤u bilinmektedir.

Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Baflkanl›¤› (ATA-SE) arfliv belgelerine dayanarak yap›lan bir çal›fl-mada, Teflkilat-› Mahsusa’n›n, resmi olarak 17Kas›m 1913 tarihinde kuruldu¤u anlafl›lmakta-d›r.4 Teflkilat›n ilk baflkan› Kurmay Binbafl› Sü-leyman Askerî Bey, ikinci baflkan› Ali Bey Bafl-hampa ve son baflkan› da Hüsamettin Ertürk’tür.

Teflkilat-› Mahsusa, modern tarzda kurulmufl birörgüttür ve espiyonaj›n yan› s›ra operasyonel birçal›flma tarz›n› benimsemifltir. Örgüt, Kafkasyave Ortado¤u’da gerilla faaliyetleri yürüten kü-çük askerî birlikler fleklinde yap›lanm›flt›r. Son-radan, teflkilat›n Arabistan bölge sorumlulu¤unagetirilen Kuflçubafl› Eflref yaklafl›k 30 bin üyesibulunan örgütün nam salm›fl yöneticilerindenbiridir. Eflref Bey’in, “Arabistanl› Lawrence” ola-rak bilinen meflhur ‹ngiliz casus ile çölde taktiksavafllar› yürüttü¤ü bilinmektedir.

Teflkilat-› Mahsusa, Enver Pafla ve arkadafllar›n›nbir Alman denizalt›s› ile yurtd›fl›na gitmelerininard›ndan Hüsamettin Ertürk taraf›ndan tasfiyeedilmifltir.

Milli Emniyet Hizmeti (MEH/MAH)

M‹T’in atas› olan “Milli Emniyet Hizmeti Riya-seti” (MEH/MAH), Cumhuriyet’in kuruluflununhemen akabinde bizzat Atatürk’ün iste¤iyle,

modern bir istihbarat teflkilat›na duyulan gerek-sinimle kurulmufltur. 16 Aral›k 1926 tarihindeCumhurbaflkan› Mustafa Kemal’in baflkanl›¤›n-da Bakanlar Kurulu karar› ile kurulan teflkilat,sonralar› hem okunuflu kolay olsun, hem de ismideflifre olmas›n diye “MAH” olarak da an›lmayabafllanm›flt›r. MAH rumuzu, daha sonra konuyubilmeyenler taraf›ndan “Milli Amele Hizmet,”“Milli Âmâle Hizmet” ve “Millî Âsâyifl Hizmeti”gibi yanl›fl aç›l›mlarla ifade edilmifltir.5

MAH, bu yönüyle Cumhuriyet tarihinin en yan-l›fl anlafl›lan k›saltmalar›ndan biridir. Öyle ki ru-muz, konunun uzman› olarak bilinen ve M‹T’ingayriresmi tarihini yazan araflt›rmac›lar taraf›n-dan da “Milli Amele Hizmet” olarak an›lm›flt›r.6

Hatta eski bir M‹T mensubu olan Mehmet Ey-mür bile “Analiz” adl› çal›flmas›nda MAH’tan“Milli Amele Hizmet” diye bahsetmektedir.7

Yeni do¤mufl bir Cumhuriyet’in ilk gizli servisiolan MEH, ‹kinci Dünya Savafl›’n› da kapsayanbir dönemde espiyonaj ve kontr-espiyonaj faali-yetleri yürütürken pek çok zorluk çekmifltir. Budönemde teflkilat›n çal›flmalar› daha çok yabanc›devletlerin genç Cumhuriyet’e yönelik casuslukgiriflimleri, hanedan mensuplar› ve taraftarlar›-n›n faaliyetleri ile resmi ideoloji taraf›ndan “y›-k›c›” ve “bölücü” addedilen (Ermenicilik, Rum-culuk, Kürtçülük, Komünizm, rejim aleyhtarl›¤›vb.) çal›flmalar› önleme amac› üzerinde yo¤un-laflm›flt›r. Teflkilat›n temel gayeleri aras›nda,“ça¤dafllaflma” ilkesiyle yerlefltirilmeye çal›fl›lanink›lâplar›n benimsetilmesi ile fleriat yanl›s›yaklafl›mlar› bertaraf etme de bulunmaktad›r.8

Cumhuriyet dönemi istihbarat çal›flmalar›ndaordunun a¤›rl›¤› hemen göze çarpmaktad›r.1965’te M‹T’in kurulufluna dek MEH Reisli¤i gö-revini yürüten on bir kifliden yedisinin ordu kö-kenli olmas› dikkat çekicidir. MEH Reislerinden

155

4 a.g.e., bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/birinci_bolum_B.html>.

5 a.g.e., bkz <http://www.mit.gov.tr/tarihce/ikinci_bolum_D4.html#D4>.

6 Tuncay Özkan, Bir Gizli Servisin Tarihi: M‹T (‹stanbul: Milliyet Yayinlar›, 1996), s. 99.

7 “Analiz 06: MAH’tan M‹T’e,” Anadolu Türk ‹nterneti (AT‹N), 1 A¤ustos 1991. Bkz.

<http://www.atin.org/detail.asp?cmd=articledetail&articleid=115>.

8 ‹lter, Milli ‹stihbarat Teflkilat› Tarihçesi: Milli Emniyet Hizmetleri Riyaseti (M.E.H/MAH)

(1927/1965). Bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/ikinci_bolum_E2.html#E2a>.

fiükrü Ali Ögel (1886-1973), Mehmet Naci Perkel(1889-1969), Behçet Türkmen (1899-1972), EminÇobano¤lu (1901-1983), Ziya Sel›fl›k (1900-1966),Naci Aflkun (1906-1982), Mehmet Fuat Do¤u(1914-2004) Türk Silahl› Kuvvetlerinin çeflitlikademelerinde görev yapt›ktan sonra gizli servi-sin yöneticili¤ine getirilmifllerdir. MEH Reisle-rinden Hüseyin Avni Göktürk (1901-1983), Ah-met Salih Korur (1905-1982) ve Ahmet CelâlettinKarasapan (1899-1974) ise çeflitli memuriyet gö-revlerinden sonra istihbarat teflkilat›n›n bafl›nagetirilmifl sivil bürokratlard›r.

MEH, kuruluflundan on yedi y›l sonra, ‹kinciDünya Savafl› sürerken gizlili¤ini ortadan kal-d›rm›flt›r. Riyaset, 29 Haziran 1943 tarihinde yü-rürlü¤e giren bir kanunla Baflbakanl›¤a ba¤lan-m›flt›r. 1954 y›l›nda ç›kar›lan bir kanunla teflki-lat›n ad› “Milli Emniyet Hizmeti” iken “MilliEmniyet Hizmetleri” olarak de¤ifltirilmifltir.9

MEH’in faaliyetleri Dr. Erdal ‹lter’in M‹T Ta-

rihçesi adl› kitab›nda k›saca flöyle s›ralanm›flt›r:10

a. Ermeniler, Kürtçüler, Karadeniz Bölgesi’ndeK›z›l Lazistan’› kurma heveslisi olanlar, Ak-deniz’de sald›r› emelleri sezilen Mussolini‹talyas› ve Rum Patrikhanesi’nin davran›flla-r›yla mücadele,

b. Yabanc›lar›n elindeki ticari iflletmelerin dev-letlefltirilmesi ve millilefltirilmesine katk›,

c. S›n›rlar›n tayininde ve Hatay’›n Türkiye’yekat›lmas›nda üstlenilen rol,

d. ‹kinci Dünya Savafl› ve sonras›nda yabanc›servislere karfl› mücadele.

Milli ‹stihbarat Teflkilat›n›n (M‹T) Kurulufl ve

Geliflimi

Türkiye Cumhuriyeti’nin halihaz›rdaki istihba-rat servisi M‹T, 22 Temmuz 1965 tarihinde 644say›l› Milli ‹stihbarat Teflkilat› Kanunu’nun yü-

rürlü¤e girmesiyle kurulmufltur. Bu kanunlabirlikte MEH ya da MAH rumuzuyla bilinen ör-güt M‹T’e dönüflmüfltür. Söz konusu kanun kap-sam›nda M‹T Müsteflar› baflkanl›¤›nda kurulanMilli ‹stihbarat Koordinasyon Kurulu (M‹KK),M‹T’in, Milli Güvenlik Kurulu (MGK) ve dola-y›s›yla Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK) ile birebirba¤lant›l› çal›flmas›n› sa¤lam›flt›r.

‹kinci Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤› ekonomik, sos-yal, siyasi ve askerî de¤iflimler ile Amerika Birle-flik Devletleri ve Sovyetler Birli¤i aras›ndaki So-¤uk Savafl olgusu M‹T’in kurulufl ve geliflimineönemli etkilerde bulunmufltur. 1965 senesinden,1990 y›l›nda Sovyetler Birli¤i’nin y›k›ld›¤› günekadar M‹T’in pek çok faaliyetinde ABD’nin giz-li Sovyet politikalar› ve komünizmle savafl kon-septinin izleri vard›r.

M‹T, imkânlar› ve çal›flma tarz›yla Milli Emni-yet Hizmetleri Riyaseti’ne göre daha modern vegüçlü bir örgüt olmufltur. M‹T’in kuruluflundansonra MAH, ayn› adla, haber toplama ünitesiolarak teflkilat bünyesinde bir birim haline geti-rilmifltir. 1 Ocak 1984’te yürürlü¤e giren 2937 sa-y›l› Devlet ‹stihbarat Hizmetleri ve Milli ‹stih-barat Teflkilat› Kanunu ile M‹T’in ana görevlerigenel hatlar› ile belirlenmifl ve teflkilat bu kezdo¤rudan Baflbakana ba¤lanm›flt›r. Yine 1984 y›-l›nda MAH adl› alt birim de kald›r›lm›fl ve bu bi-rimin görevleri ‹ç ve D›fl ‹stihbarat Baflkanl›kla-r›na devredilmifltir.11

Emekli Korgeneral Mehmet Fuat Do¤u, 2 Mart1966’da müsteflarl›k görevine gelmifltir. Do-¤u’nun teflkilat üzerindeki etkisi büyüktür. Ziraonun müsteflarl›¤› döneminde M‹T’e girmifl pekçok genç istihbaratç› 1980, 1990 ve 2000’li y›llar-da M‹T’te yönetici konumunda görev yapm›flt›r.Halihaz›rdaki M‹T Müsteflar› Emre Taner, on-dan önceki Müsteflar fienkal Atasagun, Özal dö-neminde Müsteflar Yard›mc›l›¤› görevini yürü-ten Hiram Abas12 gibi M‹T yetkilileri Fuat Do-¤u’nun müsteflarl›¤› döneminde teflkilata girenistihbaratç›lard›r. Güvenlik Daire Baflkan› ikenBirinci M‹T Raporu’nu kaleme alan MehmetEymür’ün teflkilata girifl tarihi Do¤u’nun müste-

156

9 a.g.e., bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/ikinci_bolum_D4.html#D5>.

10 a.g.e., bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/ikinci_bolum_E2_1.html>.

11 a.g.e., bkz. <http://www.mit.gov.tr/tarihce/ikinci_bolum_F.html#F>.

12 Abas 26 Eylül 1990’da öldürüldü. Suikast› Dev-Sol adl› örgüt üstlendi.

flarl›¤›n›n birkaç ay öncesine rast gelse de Do-¤u’nun Eymür üzerinde de büyük etkisi vard›r.Mehmet Eymür, “Analiz” adl› an› kitab›nda Do-¤u’nun Abas üzerindeki tesirine de de¤inmekte-dir.

Tarihsel Olarak M‹T’le ‹lgili Tart›flmal› Noktalar

K›rk bir y›ll›k tarihi boyunca M‹T’le ilgili tart›fl-mal› noktalar›n odak noktas›n› ordunun teflkilatüzerindeki etkisi oluflturmaktad›r. M‹T’in ilkmüsteflar› Avni Kantan (1910-1966) Harp Okulumezunu bir askerdi. Onun ard›ndan göreve ge-len Fuat Do¤u da (1914-2004) M‹T Müsteflarl›¤›görevini ordudan emekli olmadan önce yürüt-müfltür. 1971 ve 1973 y›llar› aras›nda görev yapanmüsteflar Nurettin Ersin de (1918-2005) TSK’n›nçeflitli kademelerinde görev yapm›flt›r. 1973’ten1974’e kadar vekaleten M‹T Müsteflarl›¤› görevi-ni yürüten ve 1980-81 aras›nda tekrar göreve ge-len Bülent Türker (1926 -) bir askerdir. Ayn› y›lMüsteflar olan Bahattin Özülker (1914-1974),1974-78 aras›nda Müsteflarl›k yapan Hamza Gür-güç (1913-1988), onun ard›ndan bir y›l süreylegörev yapan Adnan Ersöz (1917-1991)13, 1981’den1986’ya kadar görev yapan Burhanettin Bigal›(1927-), 1986 ile 1989 y›llar› aras›nda Müsteflarl›kgörevini yürüten Hayri Ündül (1929-) ve 1988 ile1992 y›llar› aras›nda göreve gelen Teoman Ko-man da birer ordu mensubudur. Bu isimlerdenço¤u TSK’dan emekli olmadan önce, bir k›sm›da emekliliklerinin ard›ndan M‹T Müsteflarl›¤›-na tayin edilmifltir. Neticede M‹T’e, 1992 y›l›nakadar tek bir sivil müsteflar atanmam›flt›r.

MEH döneminde dahi teflkilat›n bafl›na üç sivilmüsteflar›n getirildi¤i düflünülürse bu durum,Türk güvenlik bürokrasisindeki ve özellikle M‹Tüzerindeki otuz y›ll›k “asker vesayeti”ni gözlerönüne sermektedir. 1992 y›l›nda, Tansu Çiller’inBaflbakanl›¤› döneminde, hükûmetin M‹T’e ha-kim olma çabalar›n›n bir sonucu olarak D›flifllerikökenli bir bürokrat olan Sönmez KöksalM‹T’in bafl›na getirilmifltir. 1998 y›l›nda görevegelen fienkal Atasagun da M‹T bünyesinde yeti-flip en tepeye ç›km›fl ilk sivil müsteflard›r.

Turgut Özal’›n Cumhurbaflkanl›¤› dönemindeM‹T’teki “sivilleflme” çabalar› sonucunda Müste-flar Muavinli¤ine getirilen Hiram Abas, Özal’ayazd›¤› mektupta askerin M‹T üzerindeki etkisi-ne vurgu yaparak flu önerilerde bulunmaktad›r:

“Demokrasilerde halka karfl› rejimi koruma gö-revini servisler yüklenmedi¤inden, ordu ile is-tihbarat servisinin çok yak›n olmas›na ihtiyaçyoktur. Demokrasilerde istihbarat›n görevi bil-hassa d›fl ülkelere yönelik oldu¤undan ve istih-barat bir ihtisas kabul edildi¤inden, istihbaratteflkilatlar›n›n üst seviyesinde görevde yetiflmiflistihbaratç›lar tercih edilirler. DevletimizdeM‹T’in hangi makama tam olarak ba¤l› bulun-du¤u vuzuha kavuflmam›flt›r.”14

Hiram Abas’›n mektubunun ilerleyen bölümle-rinde M‹T’in, ordunun darbe planlar›n› bile Bafl-bakanlara bildirmedi¤i belirtilmektedir. Ger-çekten de M‹T, TSK’n›n komuta kademesinin1971 ve 1980 y›llar›ndaki darbe planlar›n› Baflba-kana bildirmemifltir. Bu konuda baz› yazarlar›-m›z çok ilginç olaylardan söz etmektedirler.15

12 Mart dönemi, M‹T’le ilgili iflkence söylentile-rinin en yo¤unlaflt›¤› dönemdir. Bu dönemde Zi-verbey Köflkü’nde sorgulanan kiflilerin a¤›r fiz-yolojik ve psikolojik bask›lara maruz kald›¤› bi-linmektedir. Ziverbey’de iflkence görenler ara-s›nda 27 May›s’›n ihtilal kadrosundan emekli su-baylar Talat Turhan ve Numan Esin ile Do¤anAvc›o¤lu, ‹lhan Selçuk ve ‹lhami Soysal gibi ya-zarlar bulunmaktad›r.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde, istihbarat›n içedönük yap›s›, M‹T’le ilgili tart›flmal› noktalar-dan bir di¤eridir. Teflkilat›n, iç ve d›fl düflmankonsepti s›n›fland›rmas›nda “iç düflmanlara”önem ve öncelik verdi¤i ileri sürülmüfl ve bu ne-denle demokrasiyi tahrip eden uygulamalar›n

157

13 Ersöz silahl› sald›r› sonucu hayat›n› kaybetti.

14 “Analiz 07: Gehlen ve ‹stihbarat,” Anadolu Türk ‹nterneti (AT‹H), 1 A¤ustos 1991. Bkz.

<http://www.atin.org/detail.asp?cmd=articledetail&articleid=116>.

15 1971 y›l›nda dönemin D›fliflleri Bakan› ‹hsan Sabri Ça¤layangil fiah R›za Pehlevi’nin da-

vetlisi olarak ‹ran’a gitti¤inde, fiah, görüflmeleri s›ras›nda Ça¤layangil’e “Birkaç ay için-

de ordu Türkiye’de darbe yapacak” der. Bkz. Cüneyt Arcayürek, Darbeler ve Gizli Ser-

visler (Ankara:Bilgi Yay›nevi, 1989), s. 61.

ortaya ç›kt›¤› belirtilmifltir. Teflkilat›n, kimi si-yasilerin telefonunu dinledi¤i, devlet bürokrasi-sinin çeflitli kademelerindeki kifliler hakk›nda,halk aras›nda “fifl” tabir edilen raporlar›n haz›r-land›¤› ve bu tür raporlar›n tayinlerde etkili ol-du¤u bilinmektedir. Gazeteci - yazar Faruk Bil-dirici’nin Gizli Kulaklar Ülkesi adl› kitab›na göre,Özal Ailesi 1983 y›l›ndaki seçimlerden sonraBaflbakanl›k Konutu’na tafl›nd›¤›nda, binan›niçinde pek çok noktada dinleme amaçl› “böcek-ler” bulunmufl ve Özal, ilgili devlet kurulufluna,yani M‹T’e duydu¤u güvensizlik nedeniyle din-lemeye karfl› elektronik önlemleri bizzat kendisiald›rm›flt›r.16

Emniyet istihbarat biriminin 1990’l› y›llardaPKK’yla mücadele kapsam›nda güçlendirilme-sinden sonra telefon dinlemeler bu birim tara-f›ndan yo¤un olarak yürütülmeye bafllanm›flt›r.1985’lerden 1996’ya kadar Emniyet ve M‹T’inbirbirini yo¤un bir flekilde teknik takibe ald›¤›bilinmektedir. Söz konusu dönemde EmniyetGenel Müdürlü¤ü ve ‹çiflleri Bakanl›¤› göreviniyürüten Mehmet A¤ar ile M‹T’te Kontr-terörMerkezi Baflkanl›¤› görevini yürüten MehmetEymür’ün birbirleriyle mücadele içinde olduk-lar› Baflbakanl›k Teftifl Kurulu eski Baflkan› Kut-lu Savafl’›n Susurluk Raporu’nda belirtilmekte-dir.17

Yayg›n olarak “A¤ar - Eymür mücadelesi” ola-rak bilinen çekiflme ve J‹TEM (Jandarma ‹stih-barat ve Terörle Mücadele) adl› örgütün Do¤u veGüneydo¤u’da cinayetler ifllemesi, M‹T’in yan›s›ra Emniyet ve J‹TEM’in ad›n›n kar›flt›¤› Susur-luk hadisesiyle ilgili tart›flmalar›n odak noktas›-n› oluflturmaktad›r. Bu dönemde Milli ‹stihbarat

Teflkilat›n›n Abdullah Öcalan’a yönelik iki gizlisuikast operasyonuna giriflti¤i anlafl›lm›flt›r.18

Öcalan operasyonlar›ndan ikisinde de resmiM‹T görevlileri ve kamuoyunda “Yeflil” olaraktan›nan sivil eylemci Mahmut Y›ld›r›m görevalm›flt›r. Söz konusu dönemde güvenlik bürok-rasisinin üst düzey yöneticileri öyle rahat dav-ranm›fllard›r ki, fiam’da bir ton C-4 yüklü mini-büsün patlat›lmas› suretiyle gerçeklefltirilen su-ikast girifliminde Viranflehir Belediye Baflkan›Halil Keleflabdio¤lu’na bile rol vermekten çe-kinmemifllerdir. Bu suikast sonucunda bombapatlam›fl, ancak Öcalan patlamadan sa¤ kurtul-mufltur. Beyrut’taki di¤er suikast giriflimindende netice al›namam›flt›r. Söz konusu dönemdeprestijlerini artt›rmak için Mehmet A¤ar liderli-¤indeki Emniyet ekibinin de Öcalan’a yöneliksuikast planlar› yapt›¤› bilinmektedir.19

Abdullah Çatl›20 ve Yeflil kod adl› Mahmut Y›ld›-r›m gibi örnekler nedeniyle M‹T’in eleman kul-lanma politikas› ve yurtd›fl›nda oldu¤u kadaryurtiçinde de sivil eylemcilerden faydalanarakbirtak›m tertiplerde bulunmas› hakl› olarakelefltirilmifltir. Kutlu Savafl’›n Susurluk Raporu’nagöre dönemin M‹T Müsteflar› Sönmez Köksal,bu hususa iliflkin sorulara, “Siz M‹T'in her za-man sayg›n kiflilerle mi çal›flt›¤›n› san›yorsu-nuz?” fleklinde soruyla karfl›l›k vermifltir.21

Konuyla ilgili baflvuru kaynaklar›ndan biri olangazeteci-yazar Tuncay Özkan’›n Bir Gizli Servi-

sin Tarihi: M‹T adl› kitab›nda M‹T’teki çal›flmakoflullar›yla ilgili sorunlara dair önemli bilgileryer almaktad›r. Bu sorunlar aras›nda maddi ye-tersizlik ve personel say›s›ndaki eksiklik bafl›çekmektedir.22 Yazar, M‹T’in öncelikli olarak çö-zülmesi gereken sorununun askerlerden miraskalan idari yap› ile çal›flma tarz› oldu¤unu be-lirtmektedir.23

Özet olarak 1965’ten 1990’l› y›llara kadar ulusalistihbarat a¤›n›n tek temsilcisi gibi görünenM‹T, 1990’lara gelindi¤inde -deyim yerindeyse-iktidar›n› emniyet istihbarat› ve daha çok adamkaç›rma, suikast gibi eylemlerle gündeme gelenJ‹TEM ile paylaflmak durumunda kalm›flt›r.

158

16 Baflbakanl›k Konutu’nda 12 Eylül darbesini müteakip ilk demokratik seçimlerden sonra

dinleme ayg›t› bulunmas› manidard›r.

17 Kutlu Savafl, Susurluk Raporu (internet bask›s›). Bkz. <http://siyaset.bilkent.edu.tr/su-

surluk/kutlu/p3.html>.

18 M‹T’in 1 Aral›k 1996 tarihli bilgi notu. Bkz. Ferhat Ünlü, Eymür’ün Aynas›:Eski M‹T Yö-

neticisi Anlat›yor (‹stanbul: Metis Yay›nlar›, 2001), s. 66, s. 74.

19 Savafl, Susurluk Raporu. Bkz. <http://siyaset.bilkent.edu.tr/susurluk/kutlu/p3.html>.

20 1980’li y›llarda M‹T taraf›ndan kullan›lan ülkücü militan. 3 Kas›m 1996’da Susurluk ka-

zas›nda öldü.

21 Savafl, Susurluk Savafl›. Bkz. <http://siyaset.bilkent.edu.tr/susurluk/kutlu/p4.html>.

22 Özkan, Bir Gizli Servisin Tarihi: M‹T, s. 332.

23 a.g.e. s. 310.

1990’l› y›llara kadarki hakimiyet döneminde deM‹T’in ordu etkisinde bir kurum oldu¤u unutul-mamal›d›r.

Geliflmifl ülkelerde birden fazla istihbarat örgü-tü bulunmaktad›r. Sözgelimi Amerika BirleflikDevletleri’nde CIA (Merkezî Haberalma Teflki-lat›) d›fl istihbarattan, FBI (Federal SoruflturmaBürosu) iç istihbarattan sorumludur. Ayn› flekil-de ‹ngiltere’de de MI6 d›fl istihbarata, MI5 da içistihbarata bakan servislerdir. M‹T’in d›fl istihba-rata yönelmesi ve Emniyet’in de iç istihbarattansorumlu olmas› önerisi son y›llarda s›k s›k dilegetirilmeye bafllanm›flt›r. M‹T bu tür önerilerebafl›ndan beri s›cak bakmamaktad›r. Teflkilat,2005 itibariyle resmi sitesinde aç›klad›¤› üzere,iç ve d›fl istihbarat›n bütünlüklü bir flekilde M‹Ttaraf›ndan yürütülmesinden yanad›r.24

M‹T’te ordu vesayetinin sona erdirilmesi ve tefl-kilat›n daha sivil, daha fleffaf bir kuruma dönüfl-türülmesiyle ilgili çal›flmalar 1990’larda bafllay›p2000’lerde ivme kazanm›flt›r. Bu kapsamda tefl-kilat›n bafl›na asker de¤il, sivil isimler getiril-mektedir. Teflkilat›n son üç müsteflar› SönmezKöksal, fienkal Atasagun ve Emre Taner D›fliflle-ri ve M‹T kökenlidir. M‹T, “fleffaflaflma” kapsa-m›nda ise yaklafl›k befl y›ld›r resmi internet site-sinden kurum hakk›nda s›n›rl› ölçüde de olsabilgi vermektedir.

2005 Y›l›nda M‹T’le ‹lgili Geliflmeler

AB Sürecinde Demokratik Aç›l›mlar›n ve Yeni

Yasalar›n M‹T’in Çal›flma Sistemine Etkisi ve

fieffaflaflma

Adalet ve Kalk›nma Partisi (AKP) iktidar› döne-minde h›z kazanan Avrupa Birli¤iyle bütünlefl-me sürecindeki demokratikleflme çabalar› ile de-mokrasi ve terörle mücadele paradoksununM‹T’i de etkiledi¤i kan›s› yayg›nd›r. Bu yayg›nkanaate göre, söz konusu durum, teflkilat›n bu-güne kadarki al›fl›ld›k çal›flma sistemini k›smentahrip etmifltir.

M‹T, 2005 y›l›n›n bafl›nda gündeme gelen ve yo-¤un tart›flmalardan ötürü 1 Nisan 2005 yerine, 1

Haziran 2005 tarihinde yürürlü¤e giren 5237 sa-y›l› Türk Ceza Kanunu’ndaki (TCK) telefon din-leme ile ilgili s›n›rlamalar›n terörle mücadeledes›k›nt›lar yarataca¤› görüflünü savunmufltur.M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun; ‹çiflleri Bakan›Abdülkadir Aksu, Milli Savunma Bakan› VecdiGönül, Adalet Bakan› Cemil Çiçek, JandarmaGenel Komutan› Orgeneral Fevzi Türkeri veEmniyet Genel Müdürü Gökhan Ayd›ner’in dekat›ld›¤› bir toplant›da M‹T’in haz›rlad›¤› özelbir tasla¤› Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’ailetmifltir.25 Söz konusu çal›flma, M‹T’e, çok acilhallerde müsteflar oluruyla telefon dinleme yet-kisini veriyordu.26 Bu çal›flma do¤rultusundaM‹T’e özel bir telefon dinleme yetkisinin verilipverilmedi¤i bilinmiyor.

M‹T’in çal›flma sistemini ilgilendiren bir di¤ertasar› olan yeni Terörle Mücadele Yasa Tasar›s›ise tart›flmalar nedeniyle henüz yasalaflmam›flt›r.Adalet Bakanl›¤› bürokratlar›n›n haz›rlad›¤›“tasar›n›n tasla¤›” mahiyetindeki metinde tümgüvenlik birimlerinin, özellikle de istihbarat ör-gütünün çal›flmalar›n› kolaylaflt›racak niteliktemaddelerin bulundu¤u belirtilmektedir. Tasar›-n›n bu yönüyle “anti-demokratik” unsurlar içer-di¤i kanaati yayg›nd›r. Bu kanaatler iktidar par-tisi milletvekillerince de dile getirilmifltir. Tasla-¤›n örgüt üyesi olmayanlara “terörist” muamele-si yap›lmas›na olanak verdi¤i belirtilmekte vetaslakta Avrupa Birli¤i kriterlerine uygun dü-zenlemelerin yap›lmas› gerekti¤i belirtilmekte-dir. Tasar› fiubat 2006 itibariyle TBMM AdaletKomisyonuna iletilmemifltir. Bu tarih itibariyletasar›n›n rafa kald›r›ld›¤› yönünde bilgiler dahimevcuttur.

Bu arada son y›llarda “fleffalaflma” konusundaönemli ad›mlar atan M‹T’in baz› mensuplar›n›nçeflitli skandallara kar›flmas› teflkilat›n imaj›n›olumsuz etkilemektedir. M‹T, 2004 y›l›nda or-ganize suç örgütü lideri Alaattin Çak›c› ile iliflki-li oldu¤u ortaya ç›kan ve “çeteye yard›m” ile suç-lanan M‹T D›fl Operasyonlar Daire Baflkan› Kaflif

159

24 Bkz. <http://www.mit.gov.tr/merak-Cevap17.html>.

25 “M‹T telefonunu istiyor,” Milliyet, 10 Mart 2005.

26 “M‹T’ten dinleme ›srar›,” Milliyet, 31 Mart 2005.

Kozino¤lu’yla ilgili olarak 2005 y›l› içinde idarisoruflturma açt›rm›flt›r.27 Soruflturma sonucundahaz›rlanan üç sayfal›k raporun “netice ve kana-at” bölümünde, “Kozino¤lu’nun kendisine veri-len görevlerin yerine getirilmesinde müsteflarl›kçal›flma prensipleri do¤rultusunda hareket etti¤ikanaatine var›lm›flt›r” denilmektedir.28 Kozi-no¤lu’nun bu idari soruflturma ile aklanmas› ku-rumun halihaz›rda benimsedi¤i “fleffaflaflma”ilkesini zedelemifltir.

Kurumun “fleffaflaflma” sorunsal›nda mevcutkadrolar›n yap›s› ile teflkilat›n geleneksel çal›fl-ma tarz›n›n negatif etkileri bulunmakla birlikteas›l mesele gizli servislerin evrensel çal›flma tar-z›n›n demokratikleflmeye pek de uygun olmay›-fl›d›r. ‹stihbarat örgütleri; komplo, darbe, su-ikast, psikolojik harp gibi silahlar› kullanarak vemutlak bir gizlilik içinde faaliyet göstermekte-dir. Böylesine denetim d›fl› bir ortamda kimi giz-li servis mensuplar› da, Kozino¤lu örne¤inde ol-du¤u gibi, “yozlaflma”y› gözler önüne seren ilifl-kilere girebilmektedir.

M‹T Bünyesinden Yetiflme ‹lk Sivil Müsteflar

fienkal Atasagun’un Erken Emeklilik Karar›n›n

Yaratt›¤› Yank›lar

fiubat 1998’de, Mesut Y›lmaz’›n Baflbakanl›¤› dö-neminde M‹T Müsteflarl›¤›na atanan fienkalAtasagun, görevini, Türk güvenlik bürokrasisin-de ve siyasette önemli geliflmelerin yafland›¤› bir

dönemde yaklafl›k yedi y›l sürdürmüfltür. Atasa-gun MEH döneminde olmasa bile M‹T döne-minde en uzun süreyle görev yapm›fl müsteflar-d›r. fienkal Atasagun ayr›ca, Türkiye Cumhuri-yeti istihbarat tarihinde teflkilat bünyesinden ye-tiflen ilk sivil M‹T Müsteflar›d›r. Galatasaray Li-sesi ve Fransa Grenoble Üniversitesi Siyasal Bil-giler Fakültesi mezunu olan 1941 do¤umlu Ata-sagun 1967 y›l›nda M‹T’e girmifltir.

Atasagun’un, AKP’nin iktidara geliflinin ard›n-dan görevden ayr›laca¤› ileri sürülmüfl, hatta çe-flitli gazetelerde M‹T Müsteflarl›¤› için emekliOrgeneral Edip Bafler’in ad› geçmifltir. Ancak sözkonusu atama gerçekleflmemifl ve Atasagun, gö-rev süresi henüz dolmad›¤› halde kendi iste¤iyleemekliye ayr›ld›¤› May›s 2005’e kadar görevinisürdürmüfltür. Atasagun 11 Haziran 2005 tari-hinde de resmen emekli olmufltur.

Atasagun’un erken emeklili¤i ile ilgili medyadaçeflitli yorumlar yer alm›flt›r. Emeklili¤in sebebi-nin hükûmetle müsteflar aras›ndaki görüfl ayr›l›-¤› oldu¤u belirtilmifltir.29 Atasagun’un emeklili-¤inin nedenleri konusunda bir di¤er haberde deM‹T’in, Irak’ta Ocak ay›nda yap›lan seçimlerleilgili istihbarat tahminlerinde yan›ld›¤›, bununda hükûmette rahats›zl›k yaratt›¤› belirtilmifl-tir.30 Söz konusu haberde, seçimlerden önceIrak’ta Türkmenlerin otuz milletvekili ç›karaca-¤› yönünde istihbarat bilgileri içeren bir raporunBaflbakanl›¤a sunuldu¤u, ancak Türkmenlerinseçimde ancak üç milletvekili ç›karabildi¤i be-lirtilmektedir.

Bu haber ve yorumlar M‹T Müsteflarl›¤›n›n res-mi internet sitesinde tekzip edilmemifltir. M‹T,bas›nda ç›kan kimi haberleri zaman zaman tek-zip etmektedir. Tekzip kararlar›n›, haberin içeri-¤inin yan› s›ra yaratt›¤› yank›n›n da belirledi¤i-ni tahmin etmek zor de¤ildir. M‹T’in medyay›aç›k ve düzenli bir flekilde bilgilendirmedi¤i bi-linmektedir. Bu yüzden M‹T’le ilgili haberlerbas›nda “gizli kaynaklara” dayanarak verilmek-tedir. Bu durum, spekülatif ve manipülatif ha-berlerin de verilmesine neden olmaktad›r. An-cak medyada M‹T’le ilgili önceden duyurulangeliflmelerin genellikle sonradan gerçekleflti¤i

160

27 Söz konusu skandala Yarg›tay eski Baflkan› Eraslan Özkaya’n›n da ad› kar›flm›flt›r.

28 “Tek soruda akland›,” Milliyet, 17 May›s 2005.

29 Milliyet gazetesinde yer alan bir haberde flu ifadeler yer alm›flt›r: “Atasagun'un s›r gibi

emeklilik karar›n›n ard›nda M‹T D›fl Operasyonlar Daire Baflkan› Kaflif Kozino¤lu'yla ilgi-

li tart›flmalar›n a¤›rl›kl› rol oynad›¤›, Atasagun ile hükûmet aras›nda da özellikle son 4

ayd›r çal›flma prensipleri konusunda görüfl ayr›l›¤› yafland›¤› öne sürüldü. Hükûmetle M‹T

aras›ndaki ilk krizin, Avusturya'da yakalanan Alaattin Çak›c›'n›n üzerinden eski M‹T’çi

Faik Meral ad›na düzenlenen pasaportun ç›kmas›yla patlak verdi¤i, eski Yarg›tay Baflka-

n› Eraslan Özkaya, Çak›c› ve Kozino¤lu eksenindeki skandal›n da iliflkileri gerdi¤i kayde-

dildi.” Hürriyet gazetesinin bir haberinde de erken emeklilik karar› hakk›nda flöyle de-

nilmektedir: “Kulislerden s›zan bilgiler aras›nda, Baflbakan Tayyip Erdo¤an ile iliflkisin-

de s›k›nt› yaflayan Atasagun'un bir süredir erken emeklili¤i düflündü¤ü, ‘teflkilat› y›prat-

mamak’ için böyle bir karar› uygun buldu¤u bilgisi de yer al›yor. Normal görev süresi

2006’da sona erecek olan Atasagun’un, yak›n çal›flma arkadafllar›na hükûmetle iliflkisin-

deki s›k›nt›y› anlatt›¤› ve ‘Teflkilat› kurtarmam›z gerekiyor. Teflkilat›n daha fazla y›prat›l-

mamas› için erken emeklili¤imi istememin do¤ru bir yöntem olaca¤›’ dedi¤i ö¤renildi.”

30 “M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun’un neden emeklili¤inin istendi¤ini aç›kl›yoruz,” Hafta-

l›k, 29 Haziran-5 Temmuz 2005.

unutulmamal›d›r. Atasagun’un emekli¤i bunabir örnektir.

M‹T’in Mahkeme Karar›yla Türkiye’deki Tüm

Telefonlar› ve Elektronik Postalar› ‹zleme Yetkisi

Almas›yla ‹lgili Tart›flmalar

2005 y›l› içerisinde yaflanan ve terörle mücadeleile demokrasi dilemmas›nda en tart›flmal› hu-suslardan biri olan telefon izleme ve dinlemeyleilgili bir olay›n yine bas›n sayesinde aç›¤a ç›ka-r›lm›fl oldu¤u da bu noktada hat›rlat›lmal›d›r.M‹T’in, bir mahkeme karar› ile Türkiye’dekitüm telefonlar› izleme yetkisi almas› tart›flmala-ra neden olmufltur.

Telefon dinleme, uzun y›llard›r, Türk istihbaratbirimleriyle ilgili tart›flmal› hususlar›n bafl›ndagelmektedir. M‹T’in geçmiflte mahkeme karar›olmadan telefon dinledi¤i yönündeki bilgilerbas›nda ve konuyla ilgili kitaplarda yer alm›flt›r.Teflkilat›n, bir süre öncesine kadar Emniyetinaksine telefon izleme ve dinleme için mahkemekarar›na ihtiyaç duymad›¤› da bilinmekteydi.

2005 y›l›ndaki telefon izleme olay› konunun birkez daha kamuoyunda tart›fl›lmas›na neden ol-mufltur. Konuya girmeden önce birbiriyle kar›fl-t›r›labilen “izleme” ve “dinleme” kavramlar›n›nayr›flt›r›lmas›nda fayda vard›r. ‹zleme bir ileti-flim arac›n›n kimlerle irtibat kurdu¤una iliflkinteknik bir takiptir. Yaln›zca izleme ile, sözgeli-mi, bir telefon görüflmesinin içeri¤ini ö¤renmekmümkün de¤ildir. Dinleme ise bir iletiflim ara-c›yla yap›lan tüm görüflmelerin kayda al›nmas›anlam›na gelmektedir.

Vatan gazetesi, 1 Haziran 2005 tarihinde “Türki-ye’yi sarsacak belge” manfletiyle ç›km›fl veM‹T’in, Diyarbak›r 6. A¤›r Ceza Mahkemesindenal›nan kararla Türkiye’deki tüm iletiflimi gözhapsine ald›¤›n› duyurmufltur. Haber, söz konusumahkemenin karar›na dayanarak verilmifltir.Haberde özetle flu ifadeler yer almaktad›r:

“Milli ‹stihbarat Teflkilat›, son iki ayda Türki-ye’de kurulan her türlü iletiflimi gözalt›na ald›.Yurt d›fl› da dahil yap›lan tüm sabit hatl› telefon

görüflmeleri, Turkcell, Telsim, Avea hatl› tümcep telefonlar›ndan yap›lan konuflmalar, bütüne-mail yaz›flmalar›, faks ve SMS mesajlar›n›n endetayl› bilgileri mahkeme karar›yla M‹T’e iletil-di.”31

‹lginç olan ise, haberde yer alan izlemeye yasaldayanak teflkil eden Anayasa’n›n 22. maddesi ile4422 say›l› Kanun’un 2, 4, 11 ve 16. maddelerinin,haberin yay›mland›¤› tarih olan 1 Haziran2005’te Türk Ceza Kanunu ile birlikte yürürlük-ten kalk›yor olmas›yd›. Yani M‹T, yeni TCK ola-rak bilinen karar›n yürürlü¤e girmesinden he-men önce Türkiye’deki tüm telefonlar› izlemekiçin karar ald›rm›flt›.

‹zleme haberi, Bakanlar Kurulunda bile tepkile-re yol açt›. Baflbakan Yard›mc›s› Mehmet Ali fia-hin olayla ilgili olarak “Asla tasvip edilemez”aç›klamas›n› yapt›. M‹T’in, ayn› karar› ald›rmakiçin Ankara 11. A¤›r Ceza Mahkemesine baflvur-du¤u, ancak olumsuz yan›t ald›ktan sonra Diyar-bak›r 6. A¤›r Ceza Mahkemesine baflvuruda bu-lundu¤u da ortaya ç›kt›.32

M‹T, izleme haberleriyle ilgili aç›klama yap-makta gecikmedi. M‹T’in aç›klamas›nda flöyledenildi:

“Yaz›l›/görsel bas›nda 1-2 Haziran 2005 tarihle-ri itibar›yla Milli ‹stihbarat Teflkilat›n› konualan haberlerde, ‘Tüm kifli ve kurulufllara ait ile-tiflim araçlar›n›n yasa d›fl› dinlendi¤i’ izleniminiyaratacak tarzda yay›nlara yer verildi¤i görül-mektedir. Milli ‹stihbarat Teflkilat›, kurulufl vegörev yasas›na ba¤l› olarak tüm faaliyetlerini ya-sal zemin üzerinde yerine getirmeye özen gös-termektedir. Son olarak, bas›nda iflaret edilen veTeflkilat›m›zca talep edilen takip ve tespit çal›fl-mas› da, benzerlerinde oldu¤u gibi yarg› karar›çerçevesinde milli güvenlik istihbarat›n›n olufl-turulmas› görevinin yerine getirilmesi do¤rultu-sunda, kamu yarar› gözetilerek ve sadece görevinkapsam› ba¤lam›nda gerçeklefltirilmifltir.”33

161

31 “Türkiye’yi sarsacak belge,” Vatan, 1 Haziran 2005.

32 “M‹T izlemesi Bakanlar Kurulu’nda,” Milliyet, 2 Haziran 2005.

33 M‹T Bas›n Aç›klamas›, 2 Haziran 2005. Bkz. <http://www.mit.gov.tr/basin23.html>.

Haberin yay›mlanmas›n›n ard›ndan çok say›dakifli ve kurum M‹T hakk›nda suç duyurusundabulundu. Ancak Ankara Cumhuriyet Savc›s›, suçduyurular›n› iflleme koymama karar› ald›. Savc›-l›k, izleme olay›n› “usulüne uygun” olarak de-¤erlendirdi.34

‹zleme ve dinlemeler konusunda önemli bir ka-rar da yine 2005 y›l›n›n Temmuz ay›nda al›nd›.M‹T, polis ve jandarmaya telefon dinleme yetki-si veren yasa teklifi TBMM Genel Kurulunda ka-bul edildi. Kabul edilen yasa teklifinde dinleme-nin, Telekomünikasyon Kurumu bünyesindekitek merkezden yap›lmas› öngörülüyordu.35

Emre Taner’in M‹T Müsteflarl›¤›na Atanmas› ve

Kürt Sorunu Konusunda At›lan Ad›mlar

Emre Taner, selefi fienkal Atasagun gibi 1967 y›-l›nda M‹T’e girdi. Ankara Üniversitesi SiyasalBilgiler Fakültesi mezunu olan Taner, M‹T’inçeflitli kademelerinde görev yapt›. Bas›n›n etkilikalemleri Emre Taner’i Kürt sorunu konusunda“uzman” olarak nitelendirmifltir. Müsteflar Yar-d›mc›l›¤› döneminde devletin bilgisi dahilindePKK Lideri Abdullah Öcalan ile ‹mral› Ceza-evinde görüfltü¤ü belirtilen36 Taner’in Öcalan’›sorgulayan istihbaratç› ekip içinde yer ald›¤› bi-linse de söz konusu görüflmenin “sorgulama”amac›n›n d›fl›nda gerçekleflti¤i kaydedilmifltir.

Emre Taner’in M‹T Müsteflarl›¤›’na atand›¤›Haziran 2005’ten sonra devletin, Kürt sorunukonusunda o güne dek hiç görülmeyen ad›mlar›

atmaya bafllad›¤› bilinmektedir. fiüphesiz bundaTaner’in, “Kürt sorunu ihtisas›”ndan çok siyasiiradenin tasarruflar›n›n ve konjonktürel faktör-lerin etkisi bulunmaktad›r. Çünkü, hükûmetinKürt sorununun çözümüne yönelik ad›mlar at-mak istedi¤i bilinmektedir. Di¤er yandan, gü-venlik bürokrasisinde de, son dönemde, terör vePKK sorununun -silahl› mücadeleden ziyade-birtak›m ekonomik, sosyal ve siyasal tedbirlerlebertaraf edilece¤i kanaati yayg›nlaflmaya baflla-m›flt›r. Bu kanaati, askerî yetkililer dahi çeflitlivesilelerle dile getirmektedir.

M‹T Müsteflar› Emre Taner, Kürt sorunu, PKKve Kuzey Irak’taki meseleleri Kürdistan Demok-ratik Partisi (KDP) Lideri Mesut Barzani ile gö-rüflmek üzere 2005’in Ekim ay›nda Selahaddinkentine gitmifltir. Taner-Barzani görüflmesindekonuflulanlar bir yana b›rak›lsa bile ziyaretinkendisi tek bafl›na, Türk devleti aç›s›ndan bir ilk-tir. ‹kinci Körfez Savafl›’n›n ard›ndan KuzeyIrak’taki Kürt otoritesinin her geçen gün dahada güçlenmesini gerekçe göstererek AmerikaBirleflik Devletleri ile k›sa süreli diplomatikkrizler yaflayan Türkiye, Taner’in gidifliyle Kürtotoritesini yerinde ziyaret etmifl olmaktad›r.M‹T yetkilileri Mesut Barzani ya da Celal Tala-bani ile daha önce de görüflmüfl olabilir. Ancakbu görüflmelerin Barzani ya da Talabani’nin An-kara’ya geldi¤i günlerde yap›lm›fl olmas› muhte-meldir. Bugüne dek M‹T’in herhangi bir müste-flar›n›n Kuzey Irak’a, Barzani ya da Talabani’ylegörüflmeye gitti¤i yönünde bir bilgi bulunma-maktad›r.

Görüflmeyi, Hürriyet yazar› Ertu¤rul Özkök An-kara’da ‹ngilizce yay›n yapan New Anatolian ga-zetesinden al›nt› yaparak kamuoyunun günde-mine tafl›m›flt›r.37 Haberi ilk veren New Anatoli-

an gazetesinin sahibi ‹lnur Çevik Kuzey Irakl› li-derlerle iyi iliflkileri bulunan bir gazetecidir.

Konuyla ilgili bir haberde Taner’in, Barzani’den,PKK’n›n Kuzey Irak’tan tasfiyesi için yard›m is-tedi¤i bilgisine yer verilmifltir. Barzani’nin Türktaraf›n›n taleplerine verdi¤i yan›tlar flöyle s›ra-lanm›flt›r:

162

34 “Savc›: Dinleme yasal,” Milliyet, 25 Haziran 2005.

35 “Telefon dinleme yetkisinde son nokta,” CNN Turk, 4 Temmuz 2005. Bkz.

<http://www.cnnturk.com/HABER/haber_detay.asp?PID=318&HID=1&habe-

rID=108432>.

36 Ertu¤rul Özkök, “‹mral›’da ilk s›rad›fl› ziyaret,” Hürriyet, 6 Aral›k 2005. “(...) Ben Emre

Taner'in ‹mral›'ya yapt›¤› bu ziyaretin, Barzani ile yapt›¤› görüflmeden çok daha önemli

oldu¤una inan›yorum. Emre Taner, ilginç bir M‹T mensubudur. Neredeyse bütün kariyeri-

ni ‘Kürt meselesi’ üzerine yapm›flt›r. Mesela, geçenlerde görüfltü¤ü Barzani'yi çocuklu-

¤undan beri tan›r. Çünkü bundan 40 y›l önce Kuzey Irak’ta baba Barzani ile görüflürken,

yan›nda o¤lu da bulunuyordu. O çocuk flimdi büyüdü ve Irak Kürt hareketinin bafl›na geç-

ti. Yani Emre Taner’le hukuklar› eskiye dayan›r. Emre Taner, yak›n çevresine s›k s›k ‘Ben

Kürt meselesini Musa Anter’den ö¤rendim’ der. Çünkü Anter’i bir M‹T eleman› olarak iz-

leyen kiflilerden biridir. Dört kere tutuklanmas›nda rol oynam›fl, onu sorguya çekmifltir.

‘Anter’in öldürülmesinin çok yanl›fl bir fley oldu¤unu düflünen M‹T mensuplar›ndand›r.’

Kürt sorununa çok gerçekçi bir gözlükten bakar. (...)”.

37 Ertu¤rul Özkök, “M‹T Müsteflar› gölgeden ç›kt›,” Hürriyet, 24 Kas›m 2005.

“- Örgütün tasfiyesi için operasyon d›fl›nda seçe-nekler de¤erlendirilmeli. Operasyon sonuç ver-miyor.

- PKK militanlar›, Türkiye’ye geleceklerse Top-luma Kazand›rma Yasas›’n›n etkin olarak kulla-n›lmas› gerekmiyor mu?”38

Bir baflka haberde ise “Kuzey Irak’taki Kürt oto-ritesi, Türkiye ile iflbirli¤i içinde PKK’y› yok et-mek üzere harekete geçecek. Barzani, PKK karfl›-t› iflbirli¤ini ‘PKK tümüyle silah b›rak›p yokoluncaya kadar götüreceklerini’ ilan edecek. Builan uluslararas› toplumu muhatap alacak. Bar-zani de Türkiye’nin bu talebine s›cak yaklaflt›”denmektedir.39

M‹T Müsteflarl›¤› 2 Aral›k 2005 tarihinde bu ha-berleri tekzip etmifltir. Tekzip metninde, “Sözkonusu haberlerde yer alan bir k›s›m iddialardo¤ru olmay›p, gerçe¤i yans›tmamaktad›r” ifa-delerine yer verilmektedir.40 Hürriyet Genel Ya-y›n Yönetmeni Ertu¤rul Özkök’ün, M‹T Müste-flar› Emre Taner’in ‹mral›’da Öcalan’la görüflme-si ve Barzani ziyareti konusundaki yaz›lar›n› ya-lanlamayan M‹T Müsteflarl›¤›n›n iki haftal›kdergide yer alan bilgileri ayn› gün tekzip etmesidikkat çekicidir.

Yalanlamaya ra¤men, Barzani liderli¤indekiKuzey Irak Kürt otoritesinin PKK’ya yönelik si-lahl› bir operasyona s›cak yaklaflmad›¤› dahasonra çeflitli bas›n organlar›nda ç›kan haberlerdede tekrarlanm›flt›r. Bir baflka haberde, MesutBarzani’nin Emre Taner’e, “Benden PKK’yakarfl› silahl› bir harekette bulunmam› bekleme-yin. Kürt’ün Kürt’ü öldürmesi dönemi, Kürt’ünKürt’e k›rd›r›lmas› devri art›k bitti. Bunu unu-tun’” dedi¤i nakledilmektedir.41 Ortaya ç›kantablo kamuoyuna, Kürt Lider Barzani’nin “s›rfAnkara istiyor” diye PKK’ya yönelik silahl› biroperasyona giriflmedi¤ini göstermektedir.

Taner’in Barzani’yi ziyareti, özetle Türkiye’nin 1Mart tezkeresinin reddinden sonra Kuzey Irak’takaybetti¤i inisiyatifi yeniden ele geçirme veKürt sorununu de¤ilse bile PKK sorununu, Bar-

zani’nin nüfuzunu kullanarak çözme iste¤ininbir tezahürü olarak görülebilir.

Tarihinde ‹lk Kez Aç›klanan M‹T Bütçesi

2005 y›l› içinde, M‹T’te “fleffaflaflma” ilkesi kap-sam›nda de¤erlendirilecek önemli geliflmeler-den biri de teflkilat›n 2006 y›l›nda kullanaca¤›öngörülen bütçenin milli istihbarat tarihindeilk kez aç›klanm›fl olmas›d›r. Yeni bütçe uygula-mas›yla M‹T’e ayr›lan kaynak, Türkiye BüyükMillet Meclisinde 352.5 milyon YTL olarak be-lirlenmifltir.42

Bu rakam, kamuoyuna yans›d›¤› kadar›yla,M‹T’e tarihinde ayr›lan en büyük bütçe olmufl-tur. Söz konusu rakam›n 255 milyon YTL’si per-sonel ödene¤i olarak gösterilmifltir. Bu rakamiçinde 74.5 milyon YTL’lik güvenlik harcamala-r› da yer almaktad›r. Bütçe içerisinde mal ve hiz-met al›m› için 44.5 milyon YTL, sermaye gider-leri için 31 milyon YTL, ve yat›r›mlar için de 30milyon YTL ayr›lm›flt›r. Teflkilata, 2000 senesin-de 126 trilyon 500 milyar TL, 2001’de 117 trilyon500 milyar TL, 2002’de 172 trilyon 90 milyar TL,2003’te 262 trilyon TL (2003 bütçesinden tasar-ruf genelgesi uyar›nca 13 trilyon 113 milyar TLtasarruf sa¤lanm›flt›r) ve 2004’te 301 trilyon TLödenek ayr›lm›flt›r.43 Örgüte 2005 y›l›nda ise296.1 milyon YTL kaynak tahsis edilmifltir.44

FBI ve CIA Baflkanlar›n›n Türkiye Ziyaretleri

Federal Soruflturma Bürosunun (FBI) Baflkan›Robert Mueller ile Amerikan Merkezi Haberal-ma Teflkilat›n›n (CIA) Baflkan› Porter Goss’un2005’in Aral›k ay›nda Türkiye’yi ayr› ayr› ziya-retleri, güvenlik politikalar› aç›s›ndan büyükönem tafl›maktad›r. FBI ve CIA Baflkanlar›, te-maslar› kapsam›nda M‹T Müsteflar› Emre Ta-ner’le de görüflmüfllerdir.

163

38 “M‹T Müsteflar› ile Barzani ne konufltu?,” Haftal›k, 2-8 Aral›k 2005.

39 “Welcome to Kürdistan,” Tempo, 2 Aral›k 2005.

40 M‹T Bas›n Aç›klamas›, 2 Aral›k 2005. Bkz. <http://www.mit.gov.tr/basin24.html>.

41 “Kritik diyalog,” Bugün, 23 Ocak 2006.

42 “M‹T bütçesi sessiz geçti,” Milliyet, 11 Kas›m 2005.

43 M‹T bütçesi için bkz. <http://www.mit.gov.tr/stat_butce.html>.

44 M‹T bütçesiyle ilgili grafi¤e Ek-1’de yer verilmifltir.

Bilindi¤i gibi Türkiye-ABD iliflkileri, ‹kinciKörfez Savafl›’ndan önce Amerikan askerlerininTürk topraklar›ndan geçifline olanak veren 1Mart tezkeresinin TBMM’de reddinden sonrafarkl› bir yörüngeye girmifltir. Tezkerenin reddi,özellikle taraflar aras›ndaki güvenlik ve istihba-rat iflbirli¤ini olumsuz etkilemifltir. CIA veFBI’›n, Türkiye’yi en üst düzeyde ziyareti iki ta-raf›n -her fleye ra¤men- terör konusunda s›k› biriflbirli¤ine ihtiyaç duydu¤unun göstergesi ol-mufltur.

ABD, El Kaide’nin 11 Eylül 2001 sald›r›lar›ndansonra Türkiye’nin terörle mücadelede “dene-yimli” bir ülke oldu¤una sürekli vurgu yapmak-ta ve iflbirli¤i imkânlar› aramaktad›r. Ayn› çer-

çevede Türkiye’nin de ayr›l›kç› örgüt PKK’ylamücadele konusunda ABD’nin tam deste¤ine veiflbirli¤ine ihtiyaç duydu¤u ortadad›r. Ankara,PKK’n›n Kuzey Irak’taki varl›¤›na, ABD ve böl-gedeki Kürt otoritesince göz yumuldu¤unu sa-vunmakta ve ABD’yi s›k s›k samimi bir iflbirli¤i-ne davet etmektedir. Bu çerçevede gerek CIA, ge-rekse FBI Baflkanlar›n›n Türkiye’yi ziyaretinde“terörle mücadelede iflbirli¤i” koflullar›n›n aran-d›¤›n› söylemek zor de¤ildir.

Görüflmelerin amac› belli olsa da, CIA ve FBIBaflkanlar›n›n Türkiye’de yapt›¤› temaslar üzeri-ne Türk bas›n›nda çeliflkili haberlere rastlanm›fl-t›r. Ziyaretlere iliflkin bas›nda yer alan, ABD’ninPKK konusunda Türkiye’ye tam destek verece¤ive örgütün Kuzey Irak’ta bar›nd›r›lmayaca¤› yo-

164

M‹LL‹ ‹ST‹HBARAT TEfiK‹LATI TEfiK‹LAT fiEMASI

Müsteflar Yard›mc›s›‹stihbarat

‹stihbarat Baflkanl›¤›

Psikolojik ‹stihbaratBaflkanl›¤›

M‹T BilgiSistemleriBaflkanl›¤›

Müsteflar

Teftifl Kurulu

Hukuk Müflavirli¤i

Genel KoordinasyonDairesi baflkanl›¤›

Müsteflarl›k Bas›nMüflavirli¤i

Müsteflar Yard›mc›s›Operasyon

Elektronik ve Teknik‹stihbarat Baflkanl›¤›

Operasyon Baflkanl›¤›

Bölge Baflkanlar›ve Bölge

Daire Baflkanlar›

Yurt D›fl› Temsilcileri

Personel Baflkanl›¤›

‹dari ‹fller Baflkanl›¤›

M‹T E¤itim Merkezi

Savunma Sekreterli¤i

Havac›l›k DaireBaflkanl›¤›

Müsteflar Yard›mc›s›‹dari

rumlar›n› “abart›l›” olarak de¤erlendirmek yan-l›fl olmaz. ABD, bafl›ndan beri PKK’n›n bölgede-ki varl›¤›n› sona erdirmek için bir askerî haz›r-l›k içinde olmam›flt›r. Olsa bile örgütün silahlatasfiyesinin kolay olmad›¤›n› Türk taraf› da bil-mektedir.

Netice itibariyle CIA ve FBI Baflkanlar›n›n Tür-kiye ziyaretlerinde konuflulan konular›n içeri-¤iyle ilgili sa¤l›kl› ve detayl› bir bilgi bulunma-maktad›r. Ancak, belirtildi¤i gibi, görüflmeleriniçeri¤inin teröre karfl› istihbarat iflbirli¤i oldu-¤unu kaydetmek mümkündür. Nitekim FBIBaflkan› Robert Mueller, ülkesine dönmeden ön-ce havaalan›nda düzenledi¤i bas›n toplant›s›ndagörüflmelerde bölgesel meseleler ve ortak yürü-

tülen istihbarat konular›n›n ele al›nd›¤›n› bil-dirmifltir. Mueller, “‹liflkilerin daha da geliflmesi,kiflisel dostluklar›n güçlenmesi ve geliflmifl istih-barat paylafl›m›yla hep birlikte sonuçlara ulafla-ca¤›z” demifltir.45

M‹T Eski Müsteflar Yard›mc›s› Cevat Önefl’in

Kürt Sorunu Konusundaki Ç›k›fl›

Eski Müsteflar Yard›mc›s› Cevat Önefl, M‹T’tenMüsteflar Yard›mc›s› iken emekli olduktan bir-kaç ay sonra 7 Aral›k 2005 tarihinde Radikal ga-zetesinde, Kürt sorunu, güvenlik ve demokrasikonular›n› ele alan bir yaz› yay›mlayarak cami-ay› flafl›rtm›flt›r. M‹T yetkililerinin, görevlerininmahiyeti gere¤i emekli olduktan sonra dahi tefl-kilat ya da genel olarak güvenlik politikalar›ylada ilgili hassas konular hakk›nda fikir beyan et-medikleri bilinmektedir. Bu durum teamüllergere¤i oldu¤u gibi k›s›tlay›c› yasal hükümlerle dedo¤rudan ilgilidir. M‹T’in görev ve sorumluluk-lar›n› düzenleyen 2937 say›l› Kanun’da teflkilat›ngörev ve faaliyetlerine iliflkin her türlü bilginingizlili¤i esas kabul edilmektedir. M‹T, söz konu-su yasan›n 27. maddesi uyar›nca dilerse, emekli-likten sonra demeç verip, yaz› yazan eski men-suplar› hakk›nda, konuflman›n ya da yaz›n›n içe-ri¤ine göre dava açma hakk›na sahiptir. Söz ko-nusu kaideyi bozan birkaç eski M‹T mensubu ileteflkilat yönetiminin iliflkileri de bozulmufltur.

165

45 “FBI Baflkan› M‹T’e de gitti,” Radikal, 10 Aral›k 2005.

M‹T’‹N ‹NTERNET S‹TES‹ ‹LE ‹LG‹L‹‹fiLEMLERE A‹T TABLO

% 75Bilgi ‹ste¤i

% 9 Bilgilendirme

% 6 Di¤er

% 6 Öneri

% 4 Tebrik

M‹T’‹N ‹NTERNET S‹TES‹NE G‹RENKULLANICILARIN S‹TEY‹ Z‹YARET AMAÇLARINA‹L‹fiK‹N TABLO

Siteye yap›lan ziyaret 801.669

Gelen e-posta 27.910

Gönderilen cevap 8.979

Bilgilendirme 2.545

Bilgi iste¤i 20.867

Tebrik 1.016

Öneri 1.704

Di¤er 1.778

Gazete, Kürt sorununun demokrasi ile çözülece-¤ini ileri süren söz konusu yaz›y› “Tabular y›k›-l›yor” bafll›¤› ile manfletten duyurmufltur. Önefl,“Terör-kimlik-türban... Güvenlikte yeni aray›fl-lar” bafll›kl› yaz›s›n›n bir yerinde flöyle demekte-dir:

“Türkiye'nin, içerisinde bulundu¤u bölgede sür-dürülmekte olan yeniden flekillendirme çal›fl-malar›na, Irak-Suriye-‹ran üçgeninin yaratabi-lece¤i muhtemel risklere karfl›, kendi Kürt soru-nunu ve di¤er temel sorunlar›n›, AB kriterleriçerçevesinde, geliflen demokratik-laik yap›s›n›güçlendirerek, kurumsallaflt›rarak çözebilmepotansiyeline sahip oluflu en önemli avantajla-r›ndand›r. Böylesi bir geliflme, Türkiye’ye bölge-sinde ve global güç dengeleri içerisinde yeniufuklar açabilecek ve yeni f›rsatlar yaratabile-cektir.”46

Cevat Önefl’in yaz›s› tart›flmalara neden olmufl veçeflitli yorumlara yol açm›flt›r. Bunun üzerine 28Aral›k’ta yine ayn› gazetede Önefl’in ikinci biryaz›s› yay›mlanm›flt›r. Önefl, bu makalede, dahaönceki yaz›s›n› M‹T’in, hükûmetin ya da devle-tin aray›fllar›n› ve yaklafl›mlar›n› ifade etmekiçin kaleme almad›¤›n› savunmufltur.47

Cevat Önefl’in makalelerinin, M‹T Müsteflar›Emre Taner’in Ekim ay›nda Kuzey Irak’ta“KDP’nin baflkenti” olarak nitelendirilen Sela-haddin kentinde Mesut Barzani’yle görüflmesi-nin ard›ndan kaleme al›nm›fl olmas› dikkat çe-kicidir.

2005 y›l› genel olarak, Kürt politikalar›nda yal-n›zca hükûmetin siyasi söyleminde de¤il, istih-barat politikalar›nda da önemli bir de¤iflikli¤egidilen y›l olarak de¤erlendirilebilir. Baflbakan

166

46 Cevat Önefl, “Terör-kimlik-türban... Güvenlikte yeni aray›fllar,” Radikal, 7 Aral›k 2005.

47 Cevat Önefl, “Güvenlik ve demokrasi,” Radikal, 28 Aral›k 2005.

Not: M‹T’e 2005 y›l› içerisinde 296.1 milyon YTL kaynak ayr›ld›. Teflkilat›n 2006 y›l› bütçesi ise

352.5 milyon YTL olarak aç›kland›.

Recep Tayyip Erdo¤an’›n “Kürt sorunu” üzerineyapt›¤› aç›klamalar ve alt kimlik-üst kimlik söy-lemi, siyasi kararl›l›k ve muhtemelen bürokrasi-nin de oluruyla güvenlik politikalar›nda köklüde¤iflimlerle birleflmifltir.48

Cevat Önefl’in makaleleri, dolays›z bir flekilde,M‹T’in ya da “derin devletin” görüflü olarak yo-rumlanamayacak olsa da güvenlik bürokrasisiçevrelerinde Kürt sorununa iliflkin ayn› paralel-de yaklafl›mlar›n var oldu¤unu göstermesi bak›-m›ndan önemlidir.

167

48 Hükûmetin, devletin yirmi befl y›ll›k güvenlik konseptiyle do¤rudan ilgili olan Kürt sorunu

ve PKK konusunda askerî bürokrasinin görüflünü de ald›¤› düflünülmelidir.

Belgeler ve Yay›nlardan J‹TEM’in Öyküsü

Jandarma ‹stihbarat ve Terörle Mücadele Teflki-lat›n›n k›saltmas› olan J‹TEM, PKK terör örgü-tünün eylem ve faaliyetlerinin ve bu örgüte kar-fl› mücadelenin en uç noktas›na ulaflt›¤› 1990’l›y›llarda Türkiye’de en fazla konuflulan ve tart›fl›-lan ancak hakk›nda çok az fley bilinen bir yap›-lanmayd›. 2000’li y›llarda tam da ülke günde-minden ç›km›fl gibi görünürken, 9 Kas›m 2005tarihinde fiemdinli’deki Umut Kitabevi’nde pat-layan bomban›n yank›lar›yla birlikte gözler ye-niden J‹TEM’e çevrildi.

1990’l› y›llarda J‹TEM’i gündeme oturtan vekomplo teorisyenlerine önemli bir malzeme ya-pan, ad› daima J‹TEM’le birlikte an›lan Jandar-ma Binbafl› Ahmet Cem Ersever olmufltu. Onunbu örgütün ilk kurucular›ndan olmas›, ancakmacera romanlar›nda rastlad›¤›m›z destans› ha-yat› ve istihbarat dünyas›n›n esrarl› olaylar›ylasüslü yaflam tarz›, kendisiyle birlikte J‹TEM’i degizemli bir örgüt hâline getirmiflti. Her maceraroman›nda oldu¤u gibi, bu hikâyenin de kuflku-suz “kazananlar›” ve “kaybedenleri” vard›. Amabu hikâyede kazananlar, galiba kaybedenler ka-dar aç›k ve net bir flekilde görünmüyordu. Üste-lik kaybedenler aras›nda, sadece J‹TEM’e atfolu-nan onlarca faili meçhul cinayetin ma¤duru de-¤il, bu oyunun baflrol oyuncular›ndan olan Ah-met Cem Ersever de vard›.

Ersever’in maceralar›, 1993 Kas›m ay›nda, Anka-ra Elmada¤’daki kireç ocaklar›nda elleri ba¤lan-m›fl, a¤z› bantlanm›fl ve kafas›na iki kurflun s›-k›lm›fl bir hâlde bulunan bir cesedin “Emekli

Jandarma Binbafl› Cem Ersever” oldu¤unun an-lafl›lmas›yla sona ermiflti. Kendisiyle birlikte enyak›nlar›ndan iki kifli daha, Mahsune Dguebe veMustafa Deniz de ayn› kaderi paylaflm›fllard›. 30yafllar›nda esmer bir kad›n olan Mahsune’nin ce-sedi, Ersever’in kendisinden bir hafta önce K›z›l-cahamam yak›nlar›nda, ormanl›k bir arazide,yard›mc›s› ve PKK itirafç›s› Mustafa Deniz’inkide Ersever’in cesedinin bulunmas›ndan iki günsonra elleri ba¤lan›p kafas›na tek kurflun s›k›l-m›fl bir hâlde Polatl›’da bulunmufltu. Olaylar›ngeliflimi de ilginçti; zira cesetlerin Ankara’n›nüç ayr› köflesine b›rak›lm›fl olmas›, Ahmet CemErsever’in Üçgendeki Tezgâh bafll›kl› kitab›n›an›msatan bir üçgeni sembolize ediyordu.

Ersever cinayetinin gazetelerin manfletlerine ta-fl›nmas›yla birlikte, o güne kadar daha ziyadeDo¤u ve Güneydo¤u bölgelerinde telaffuz edilenJ‹TEM, kurucular›ndan birisinin ve belki de bi-linen en önemli mensubunun öldürülmesiylebirlikte ülke genelinde aç›kça konuflulmaya bafl-lanm›flt›. “Ahmet Cem Ersever” ad› J‹TEM’le, J‹-TEM ise “Ahmet Cem Ersever” ismiyle adeta öz-deflleflmiflti. Öyle ki, Ersever’in ad›n›n bafl harfle-rini kulland›¤› bir de slogan› vard›: “Teröre kar-fl› en etkili deterjan ACE!”

2005’in Kas›m ay›nda fiemdinli’deki bombalamaolay›n› gerçeklefltirdikten sonra olay yerindenkaçarken halk taraf›ndan yakaland›¤› iddia edi-len kiflinin PKK itirafç›s› oldu¤unun anlafl›lma-s› ve bu kifliyi olay yerine yak›n bir yerde, sonra-dan jandarmaya ait oldu¤u anlafl›lan bir araçtabekleyen astsubaylar›n ise jandarma istihbaratç›-s› ç›kmas›, 1990’lardaki J‹TEM bilmecesinin ha-f›zalarda yeniden canlanmas›na neden oldu.

168

JANDARMA TEfiK‹LATININ ‹ST‹HBARAT FAAL‹YETLER‹(J‹TEM ve J‹T)

Ertan Befle*


Ya terörle mücadelede efsanelefltirilen ya da an-cak korku filmlerinde görülebilecek korkunç ci-nayetlerle suçlanan ve komplo teorilerinin baflaktörlerinden biri hâline gelmifl olan J‹TEMhakk›ndaki bilgiler ço¤unlukla ve genellikle J‹-TEM taraf›ndan eleman olarak çal›flt›r›lm›flPKK itirafç›lar›n›n aç›klama ve ifadelerine da-yanmaktad›r.1

Bu itirafç›lar›n en meflhurlar›ndan birisi Abdül-kadir Aygan’d›r. Aygan hakk›nda Baflbakanl›kTeftifl Kurulu Baflkan› Kutlu Savafl taraf›ndanhaz›rlanan Susurluk Raporu’nda2 yer alan iddi-alar›n yan› s›ra, bir de an›lar›n› ve yaflad›klar›n›anlatt›¤› ‹tirafç›: Bir J‹TEM’ci Anlatt›3 bafll›kl›bir kitap yay›mlanm›flt›r.4 Bu kitapta Abdülka-dir Aygan, Avrupa’ya kaçt›ktan sonra, tan›k ol-du¤u olaylar› anlatm›flt›r. Aygan’›n aç›klamala-r›ndan yola ç›k›larak, 12 y›l önce gözalt›nda kay-bolan Murat Aslan’›n kemikleri da¤da bulun-mufl ve bunun üzerine Diyarbak›r CumhuriyetSavc›l›¤›, J‹TEM üyesi olduklar› ve 1992–1994aras›nda sekiz cinayete kat›ld›klar› iddia edilenbefl itirafç›, bir emekli subay ve bir muvazzaf ast-subay hakk›nda dava açm›flt›.

Kitapta Aygan’›n 1 Eylül 1991’de “Aziz Turan” is-miyle resmen devlet memuru yap›ld›¤›na iliflkinbelgelerle, bu isme ait J‹TEM bordrolar› da ya-y›mlanm›flt›r. Bu belgelerde Aygan’›n JandarmaKomutanl›¤› Maafl Pusulas›na göre görev yeri“J‹TEM” olarak gösterilmektedir. Bunlar J‹-TEM’e iliflkin kamuoyuna yans›m›fl en resmibelge niteli¤inde olup, bu belgeler, resmi varl›¤›yetkili flah›s ve kurumlar taraf›ndan sürekli in-kâr edilmifl olan bu kurumun resmi yaz›flmalarakonu oldu¤u, bünyesinde memur statüsündeatanm›fl kadrolu personel çal›flt›r›ld›¤›n› göster-mektedir. Yani J‹TEM, en az›ndan bir dönemresmen de var olmufltur. Ayr›ca, “Aziz Turan”kimlikli Abdülkadir Aygan, tayin edildi¤i Bur-dur’da iken de Ordu Yard›mlaflma Kurumu(OYAK) ifltirakçisi olmak için baflvurmufl ve bubaflvurusu kabul edilmifltir.

20 Eylül 1992’de kültür ve sanat festivali için git-ti¤i Diyarbak›r’da öldürülen yazar ve flair MusaAnter’in k›z› Rahflan Anter Yorozlu, Hürriyet

gazetesinden Ersin Kalkan’la birlikte ‹sveç’te ya-flayan ve Musa Anter’i öldürmekle görevlendiri-len timde bulunan Abdülkadir Aygan’la, 12Ocak 2006’da görüfltü. Bu buluflmaya iliflkin bil-giler 22 Ocak 2006 tarihli Hürriyet gazetesindeErsin Kalkan imzas›yla yay›mland›. Bu ikili da-ha sonra kat›ld›klar› CNN TÜRK’te canl› olarakyay›mlanan Ahmet Hakan Coflkun’un sundu¤uTarafs›z Bölge adl› programda görüflmeyle ilgilisorular› cevaplad›lar.5

Bu konudaki en ciddi resmi inceleme belgelerin-den birisi, 3 Kas›m 1996’da Susurluk’ta meydanagelen trafik kazas›n›n yaratt›¤› Susurluk Olay›n›incelemek üzere görevlendirilen Baflbakanl›kTeftifl Kurulu Baflkan› Kutlu Savafl taraf›ndanhaz›rlanan Susurluk Raporu6 ve di¤eri de Susur-

169

1 25.03.1988 tarihli ve 3419 say›l› Baz› Suç Failleri Hakk›nda Uygulanacak Hükümlere Da-

ir Kanun’un 1. maddesi, itirafç›y›, “Siyasi ve ideolojik amaçla suç ifllemek için Türk Ce-

za Kanunu’nun 313. maddesine göre kurulmufl teflekkül; Türk Ceza Kanunu’nun 125, 131,

141 ve 142. maddeleri ile 146 ila 163. maddelerinde yaz›l› suçlar› ifllemek üzere kurul-

mufl silahl› çete veya cemiyet mensubu olup da; a) Bu teflekkül, çete veya cemiyet tara-

f›ndan ifllenen suçlara ifltirak etmeyenlerden, b) Bu teflekkül, çete veya cemiyet taraf›n-

dan bu Kanun’un yay›m tarihinden önce ifllenen suçlara ifltirak etmifl olmakla beraber

haklar›nda tahkikata bafllanmam›fl olanlardan, teflekkül, çete veya cemiyetin teflekkülü

ve faaliyetleri hakk›nda bilgi vermek suretiyle teflekkül, çete veya cemiyetin da¤›lmas›-

na veya meydana ç›kar›lmas›na sebep olanlar veya teflekkül, çete veya cemiyet üyelik-

lerinden mukavemet göstermeksizin kendiliklerinden çekilerek güvenlik kuvvetlerine si-

lah ve malzemelerini teslim edenler veya verecekleri bilgi ve belgelerle veya bizzat gös-

terecekleri çaba ile teflekkül, çete veya cemiyetin amaçlad›¤› suçun ifllenmesine engel

olanlar (...)” fleklinde tan›mlam›flt›. Kanun’un 2. maddesi itirafç›n›n korunmas› için ken-

disine ve ailesine uygulanacak hükümleri düzenlemiflti. (Bu kanun daha sonra

29.07.2003 tarihli ve 4959 say›l› Topluma Kazand›rma Kanunu’nun 7. maddesiyle yürür-

lükten kald›r›lm›flt›r.)

2 Kutlu Savafl, Susurluk Raporu, m.0001 (10.01.1997).

3 Timur fiahan, U¤ur Bal›k, ‹tirafç›: Bir J‹TEM’ci Anlatt› (‹stanbul: Aram Yay›nc›l›k, 2004).

4 Bir PKK militan› olan Abdülkadir Aygan, 1985’te teslim olarak “itirafç›” olmufl ve Diyar-

bak›r Cezaevinde “‹tirafç›lar Ko¤uflu”na konulmufltur. 1990’da Piflmanl›k Yasas›’ndan

yararlanarak tahliye olmufl ve ard›ndan askere al›nm›flt›r. Askerde iken yeni kurulan J‹-

TEM’in ilk yedi kiflilik kadrosuna al›nm›flt›r. ‹tirafç›lara sa¤lanan “sivil memur” olma im-

kân›ndan yararlanarak devlet memuru oldu. “fierif Aslan” olan kod ad›, “Aziz Turan” ola-

rak de¤ifltirildi ve ad›na resmi nüfus cüzdan› ç›kar›ld›. J‹TEM’de yaklafl›k olarak 10 y›l ça-

l›flan Abdülkadir Aygan, Ülkede Özgür Gündem gazetesinde yay›mlanan itiraflar›ndan

sonra yurtd›fl›na ç›km›flt›r. 5 çocuk babas› olan Aygan’›n halen ‹sveç’te yaflad›¤› bilin-

mektedir.

5 Abdülkadir Aygan’›n itiraflar›nda J‹TEM taraf›ndan öldürüldü¤ünü söyledi¤i 29 kifli flun-

lard›r: Musa Anter, Vedat Ayd›n, Musa Toprak, Mehmet fien, Talat Aky›ld›z, Zahit Turan,

Necati Ayd›n, Ramazan Keskin, Mehmet Ay, Murat Aslan, ‹dris Y›ld›r›m, Servet Aslan, S›d-

d›k Yetmez, Edip Aksoy, Ahmet Ceylan, fiahabettin Latifeci, Abdülkadir Çelikbilek, Meh-

met Salih Dönen ve ismi ö¤renilemeyen amcas›, ‹hsan Haran, Fethi Y›ld›r›m, Abdülkerim

Zo¤urlu, Zana Zo¤urlu, Melle ‹zzettin ve ismi ö¤renilemeyen floförü, Hakk› Kaya, Harbi Ar-

man, Fikri Özgen ve Muhsin Göl.

6 Savafl, Susurluk Raporu.

luk Olay›n› ayd›nlatmak üzere oluflturulan “Su-surluk Araflt›rma Komisyonu Raporu ve Tuta-naklar›”d›r.7 Ayr›ca, 12.10.1995 tarihli “Ülkemi-zin Çeflitli Yörelerinde ‹fllenmifl Faili Meçhul Si-yasal Cinayetler Konusunda Meclis Araflt›rmaKomisyonu Raporu”nu (10/90) ve ‹stanbul Dev-let Güvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Baflsavc›l›-¤› taraf›ndan haz›rlanan 30.01.1997 tarihli fezle-keyi (Susurluk Fezlekesi)8 de dikkate almak gere-kir.9

Kutlu Savafl’›n haz›rlad›¤› Susurluk Raporu veTürkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) SusurlukAraflt›rma Komisyonu Raporu ve Tutanaklar›,yasa d›fl› örgütlerin devlet kurumlar›yla olanba¤lant›lar› ile Susurluk’ta meydana gelen kazaolay›n›n ve arkas›ndaki iliflkilerin bir ölçüde ay-d›nl›¤a kavuflturulmas›n› sa¤lam›flt›r. Bu rapor-larda yap›lan de¤erlendirmeleri de özellikle gözönüne ald›¤›m›zda, ortaya ç›kan baz› olgusalgerçekler flunlard›r: her fleyden önce, ç›karamaçl› yasa d›fl› organize suç örgütlerinin baz›devlet kurumlar› ve bu kurumlarda görev yapankamu görevlileri ile siyasî ba¤lant›lar kurdukla-r› ve daha da önemlisi bu iliflkilerin devlet içinde“kontrol edilemez” yasa d›fl› örgütlenmeler olufl-turma noktas›na kadar gitti¤i ortaya ç›km›flt›r.Bu irtibat ve ba¤lant›lar, yap›lan yasa d›fl› faali-yetlere göz yumma ve bilfiil iflbirli¤i içerisindeolma fleklinde ortaya ç›km›fl ve hukuk devleti il-kelerinin göz ard› edilmesinden kaynaklanm›fl-t›r. Neticede ortaya çok yönlü ve derin bir iliflki-ler yuma¤› ç›km›fl, devlet kurumlar› ve yönetici-ler bilerek ya da bilmeyerek bu karfl›l›kl› iliflkilera¤›na dâhil olmufllard›r.

‹kincisi, bu raporlar, özellikle terör ve organizesuç gibi ciddi suçlarla mücadeleden sorumlu gü-venlik birimleri ve istihbarat örgütleri ile ilgilibaz› yap›sal problemlerin varl›¤›n›n tespitinisa¤lam›flt›r. Devlet içinde benzer görev ve yetki-lere sahip çok say›da istihbarat teflkilat› ve birimiolmas›n›n, bunlar aras›nda koordinasyonsuzlukve çekiflmelerin yaflanmas›na sebep oldu¤u anla-fl›lm›flt›r. Yine bu ba¤lamda, J‹TEM’in faaliyetle-ri sorgulanm›fl bunun sonucunda varl›¤›n›n tar-t›flmas›z gerçek oldu¤u ortaya ç›km›flt›r.

Bu raporlar sayesinde, yine bu örgütlerde görevyapan baz› kamu görevlilerinin, terör ortam›n›nyaratt›¤› boflluklar ve görevlerinin sa¤lad›¤› baz›imkânlar sayesinde kiflisel menfaat sa¤lay›c› birtak›m faaliyet ve iliflkiler içerisine girdikleri or-taya ç›kart›lm›flt›r. Bunun yan›nda, JandarmaBinbafl› Ahmet Cem Ersever gibi gizli operas-yonlarda görev yapan istihbarat görevlilerindenbaz›lar›n›n, hiyerarflik denetim ve emir-komutazincirinin d›fl›na ç›karak daha yüksek rütbelile-rin bulundu¤u bir ortamda müstakilen hareketettikleri kamuoyunun dikkatine sunulmufltur.

Söz konusu raporlar, özellikle 1990’l› y›llardaGüneydo¤u’da teröre karfl› verilen mücadelede,bu bölgenin sosyo-ekonomik ve siyasi yap›s›n›nyol açt›¤› yap›sal problemleri ve bu yap›n›n baflaktörlerini gündeme tafl›m›flt›r. Bu ba¤lamda,“terör rant›” denilen bir kavram do¤mufltur. Buranttan kimlerin ç›kar ve yarar sa¤lad›¤›na, buraporlarda belirli referanslarla iflaret edilmifltir.Sosyo-ekonomik yap›n›n üretti¤i bu rant payla-fl›m›nda Do¤u ve Güneydo¤u’daki feodal yap›-n›n, özellikle afliret reislerinin konumu, afliretleraras› çeliflkiler, afliretlerin ‹ran ve Kuzey Irak’tauzant›lar›n›n bulunmas›n›n pay›n›n bulundu¤uiflaret edilmifl, bu tespit, PKK itirafç›lar› ve özüfeodal yap›ya dayanan geçici köy koruculu¤u sis-teminin sorgulanmas›na yol açm›flt›r. Afliretle-rin uyuflturucu ve silah kaçakç›l›¤› gibi suçlarabulaflmalar›na ve yüzlerce faili meçhul cinayetebu raporlarda çeflitli flekillerde at›fta bulunul-mufltur. Örne¤in J‹TEM taraf›ndan istihdamedilen itirafç›lar›n ve mahalli unsurlar›n, zamaniçinde bafl›bofl ve serbest kald›klar›, kontroldenç›karak bafll› bafl›na büyük bir problem hâline

170

7 TBMM Susurluk Kazas›n› Araflt›rma Komisyonu, 12 Kas›m 1996 günü TBMM Genel Kuru-

lunda 472 say›l› karar ile “Yasad›fl› Örgütlerin Devletle Olan Ba¤lant›lar› ‹le Susurluk’ta

Meydana Gelen Kaza Olay›n›n ve Arkas›ndaki ‹liflkilerin Ayd›nl›¤a Kavuflturulmas›” ama-

c›yla 26 Kas›m 1996’da kuruldu. 9 üyeli bu Araflt›rma Komisyonu, 3 Nisan 1997 tarihinde

çal›flmalar›n› tamamlam›flt›r. Komisyon Fikri Sa¤lar (CHP ‹çel Milletvekili), Hayrettin Di-

lekcan (RP Karabük Milletvekili), Mahmut Y›lbafl (DYP Van Milletvekili), Mehmet Bedri

‹ncetahtac› (RP Gaziantep Milletvekili), Mehmet Elkatm›fl (RP Nevflehir Milletvekili), Me-

tin Öney (ANAP ‹zmir Milletvekili), Nihan ‹lgün (DYP Tekirda¤ Milletvekili), Sema Piflkin-

süt (DSP Ayd›n Milletvekili), Yaflar Topçu’dan (ANAP Sinop Milletvekili) oluflmufltur. Ko-

misyon görev yapt›¤› 6 ay boyunca, 41 kez toplanm›fl, 10 özel de¤erlendirme toplant›s›

yapm›fl, 50 bin doküman› incelemifl, 57 kifli ile görüflmüfltür. Ancak Mustafa Bayram, Te-

oman Koman ve Necdet Üru¤, talep edildi¤i halde komisyona gelmemifltir.

8 Susurluk Fezlekesi, Haz›rl›k No. 1997/221, Fezleke No. 1997/1 (30.01.1997)

9 Esas No: 10/90, Say› No: A.01.1.GEÇ/300–554, Karar No: 10 (12.10.1995)

geldikleri vurgulanm›flt›r. Yine Güneydo¤u’dagörev yapm›fl olan baz› görevli ve itirafç›lar›ndaha sonra büyük merkezlere kaymalar›n›nmaddi menfaate düflüp yozlaflmalar› ile iliflkilioldu¤una dikkat çekilmifltir.

Bu arada baz› araflt›rmac› yazar ve gazeteciler ta-raf›ndan da J‹TEM ve Ahmet Cem Ersever hak-k›nda yap›lan çal›flmalar yay›mlanm›flt›r. J‹TEMhakk›nda ilk ve ayr›nt›l› çal›flmay› yapanlardanbirisi, o dönemde 2000’e Do¤ru dergisi muhabiriolan ve daha sonra derin devlet ve ilgili konular-daki çal›flmalar›yla tan›d›¤›m›z Soner Yalç›n ol-mufltur. Yalç›n’›n, 1991’den itibaren bu tür konu-larda haz›rlam›fl oldu¤u haber ve araflt›rmalar›,onu günümüzde de bu alanda en çok tan›nan veözellikle bu tür konular› iflleyen TV dizi ve filmsenaryolar›n›n, vazgeçilmez konsept dan›flman›hâline getirmifltir. Öyle ki Soner Yalç›n, AhmetCem Ersever’i konuflmaya ikna ederek, anlatt›k-lar›n› Binbafl› Ersever’in ‹tiraflar› isimli kitaptayay›mlam›flt›r.10

Kutlu Savafl’›n haz›rlad›¤› Susurluk Raporu’ndanyedi ay sonra, Ahmet Cem Ersever’in bir aile dos-tu olan gazeteci Çetin A¤afle’nin Cem Ersever ve

J‹TEM Gerçe¤i isimli kitab› yay›mland›. A¤afle’yegöre Ahmet Cem Ersever, Jandarma Genel Ko-mutan› Orgeneral Eflref Bitlis’e o¤lu kadar ya-k›nd› ve onunla do¤rudan ba¤lant› kurarak çal›fl-m›flt›. Eflref Bitlis’in vefat›ndan bir ay sonra or-dudan istifa etmiflti. Bu kitab›n ekler bölümündeiki önemli belge vard›: ‹lki, 30 Kas›m 1990 tarih-li bir takdirname belgesiydi. Bu belgede, “J‹TEMGrup Komutan› K›demli Binbafl› Ahmet CemErsever’in, nokta operasyonlar›n›n planlanmas›ve icras›nda sevk ve idare baflar›s›” kutlan›yordu.‹mza, dönemin Jandarma Asayifl Komutan› Kor-general Hikmet Köksal’a aitti. A¤afle bununla ye-tinmemifl, Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n1994 tarihli telefon rehberini de yay›mlam›flt›.Rehberde, J‹TEM Grup Komutan› ve illerdeki J‹-TEM birimlerinin telefonu yer al›yordu. Bu daikinci bir belge olarak bütün inkârlara ra¤menJ‹TEM’in hem resmen varl›¤›n› ve hem de Ah-met Cem Ersever’in bir tak›m operasyonlar›n›emir-komuta zinciri içerisinde gerçeklefltirdi¤i-ni göstermesi aç›s›ndan oldukça önemliydi.

Kas›m 2005’te vuku bulan fiemdinli olay›n›n ar-d›ndan TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç hükûmeteça¤r›da bulunarak J‹TEM diye bir kurulufl ya daörgütün gerçekten var olup olmad›¤›n› sormufl,nas›l çal›flt›¤›n›n ve nas›l bir görev yüklendi¤i-nin net bir flekilde aç›klanmas›n› istemifl ve buamaçla ‹nsan Haklar› Komisyonu Baflkan› Meh-met Elkatm›fl’› konuyu araflt›rmakla görevlen-dirmifltir.

Resmi Makamlara Göre J‹TEM “Yok” Mu?

J‹TEM’in varl›¤›, belgelerde, raporlarda, medya-da ve kitaplarda tescil edilmesine ra¤men, resmimakamlarca reddedilmifltir. Do¤an Gürefl Ge-nelkurmay Baflkan›, Teoman Koman da Jandar-ma Genel Komutan› olduklar› dönemde, J‹TEMad›nda bir örgütün hiçbir zaman mevcut olma-d›¤›n› ifade etmifllerdi. Hatta Do¤an Gürefl’e gö-re J‹TEM, bir hayal ürünüydü.

TBMM Susurluk Komisyonunun, davet ederekbilgisine baflvurdu¤u eski (1988-1992) Milli ‹stih-barat Teflkilat› (M‹T) Müsteflar› ve dönemin Jan-darma Genel Komutan› Orgeneral Teoman Ko-man, bu davete bir mektupla verdi¤i cevapta“Jandarma Teflkilat› içinde J‹TEM ad›nda legalya da illegal bir örgütün kurulmad›¤›n›, amajandarma d›fl›nda bu ismi kullanarak kanunsuzifller yapan bir grubun oldu¤unu” ifade etmiflti.Yine Jandarma Genel Komutan› oldu¤u bir dö-nemde Orgeneral Teoman Koman, 11 fiubat 1998tarihinde NTV’de kat›ld›¤› Nuri Çolako¤lu’nun“Enine Boyuna” program›nda, “J‹TEM ad›, birfantezi olarak kullan›lm›flt›r. J‹TEM diye bir res-mi ekip teflekkül etmemifltir. Peki, olmayan birfleyin ismi nas›l olur? Birkaç kifli bir araya gel-mifl, J‹TEM diye etkili bir isim bulmufl. Bunusöyleye söyleye, baz› makamlar bunu resmi mü-essese olarak görmüfl” demiflti.

Öyle ki dönemin Emniyet ‹stihbarat Daire Bafl-kan Yard›mc›s› Hanefi Avc›, TBMM SusurlukAraflt›rma Komisyonuna 4 fiubat 1997 tarihindeverdi¤i ifadesinde; “PKK’n›n ciddi eylemleriüzerine, devletin PKK mensuplar›na ve PKK’ya

171

10 Soner Yalç›n, Binbafl› Ersever’in ‹tiraflar› (‹stanbul: Kaynak Yay›nlar›, 1994).

büyük destek veren kiflilere karfl› hukuki olarakyeterince mücadele edemedi¤ini düflünen baz›devlet görevlilerinin hukuk d›fl› bir anlay›flla gö-rev yapmak gerekti¤ine inanmaya bafllad›klar›n›ve ilk defa Güneydo¤u’da J‹TEM görevlisi CemErsever’in bu tür faaliyetler içerisine girdi¤ini(…)” belirtmesi üzerine, Jandarma Genel Komu-tanl›¤›na yaz›l› baflvuruda bulunan Komisyon,“Bizde böyle bir örgüt yoktur!” cevab›n› al›yor-du. Gazeteci Ali Bayramo¤lu, kendisinin de ta-n›k oldu¤u bir sohbette, 28 fiubat’›n Genelkur-may Genel Sekreteri Erol Özkasnak’›n gazeteci-lere “Susurluk ile Türk Silahl› Kuvvetlerini(TSK) birlikte anan, J‹TEM’den söz eden vatanhainidir.” dedi¤ini rivayet etmektedir.11

Böylesine net ve kesin ifadelerle resmen varl›¤›kabul edilmeyen J‹TEM, bu arada yukar›da ifla-ret etmifl oldu¤umuz flekilde, takdirname belge-lerinde, devletin maafl bordrolar›nda, araflt›rmakomisyonlar›n›n raporlar›nda ve kendisine ça-l›flm›fl olan elemanlar›n›n itiraf ve aç›klamala-r›nda fiili varl›¤›ndan flüphe götürmeyecek birflekilde yer al›yordu.

28 fiubat süreciyle birlikte Refah-Yol hükûmeti-nin bozulmas›n›n ard›ndan Baflbakan olan Me-sut Y›lmaz, bu tarihten yaklafl›k yedi ay önce,Budapeflte’de ad› yine J‹TEM’le birlikte an›lanünlü bir PKK itirafç›s› olan “Yeflil” lakapl› Mah-mut Y›ld›r›m’›n organize etti¤i ileri sürülen birgrubun sald›r›s›na u¤ram›fl ve bu sald›r› sonu-cunda burnu k›r›lm›flt›.12 Yakalanan san›klar›nTürkiye’ye iade edilmelerine ve Devlet GüvenlikMahkemesinde (DGM) yarg›ç önüne ç›kar›lma-lar›na ra¤men, Mesut Y›lmaz flikâyetçi olmam›flve dava düflmüfltü. Ancak Mesut Y›lmaz, Baflba-kanl›¤› döneminde Baflbakanl›k Teftifl KuruluBaflkan› Kutlu Savafl’tan, “ülke menfaatleri” ve“terörle mücadele” ad› alt›nda yürütülen para,güç, menfaat sa¤lamaya yönelik tüm faaliyetle-rin araflt›r›larak, rapor hâlinde kendisine sunul-mas› talimat›n› vermifltir.

Dolay›s›yla, Susurluk Raporu’nun haz›rlanmas›-na yol açan sürecin, bir bak›ma Susurluk Olay›-n›n aktörlerinin, dönemin Baflbakan›yla karfl›karfl›ya kalmas›yla bafllad›¤› aç›kt›r.

Baflbakanl›k Teftifl Kurulu Baflkan› Kutlu Savafltaraf›ndan haz›rlanan ve kamuoyunda Susurluk

Raporu olarak bilinen bu rapor, 1998’in ilk ay›n-da Baflbakan Mesut Y›lmaz taraf›ndan aç›klan-m›flt›r. 120 sayfa civar›ndaki raporun 11 sayfas›“devlet s›rr›” içerdi¤i gerekçesiyle aç›klanmad›.Bu raporda J‹TEM’le ilgili bilgi ve iddialardanen çarp›c› olan›, itirafç›lardan ‹brahim Babat’›nverdi¤i ifadeydi. Babat’›n ifadelerinin önemlibir k›sm› “devlet s›rr›” süzgecine tak›lm›fl ve ka-muoyuna yans›mam›flt›. Fakat bu önemli tan›kdaha sonra cezaevinde yatarken, o s›rada Aktü-

el’de çal›flan Necdet Açan’la konufltu. GazeteciNecdet Açan, Babat’la cezaevinde yapt›¤› görüfl-menin tam metnini yay›mlad›.

Necdet Açan’›n daha sonra yapt›¤› aç›klamalar-dan anlad›¤›m›z kadar›yla ‹brahim Babat, kodad› “Mete” olan bir PKK itirafç›s› olup, 1990-1992 y›llar› aras›nda Ahmet Cem Ersever’in ko-mutan› oldu¤u, sadece itirafç›lardan oluflan, me-taforik bir biçimde sinema kahraman› ‹ngilizAjan› 007 James Bond’u hat›rlatan “öldürmeyeyetkili (licence to kill)” J‹TEM grubunun komu-tan yard›mc›s›yd›. Devlet ve kendi ad›na öldür-dü¤ü insanlar›n say›s›n› hat›rlam›yordu. Babat,1997’de ‹stanbul Kad›köy’de kar›flt›¤› bir silahl›çat›flma sonucu yakalan›p 7 y›l ceza alaca¤› va-adine ra¤men 17 y›l 6 ay hapis cezas›na mahkûmolunca, ‹stanbul DGM Baflsavc›l›¤›na ve Baflba-kanl›k Teftifl Kuruluna ifade vermek için dilek-çe ile müracaat etti.

Türkçesi iyi olmad›¤› için, K›rklareli Cezaevin-deki ko¤ufl arkadafl›na dikte ettirdi¤i 11 sayfal›kelyazmas› itiraf›ndan bir bölüm, Baflbakanl›kTeftifl Kurulu Baflkan› Kutlu Savafl’›n Susurluk

Raporu’nun 75. sayfas›na girdi. ‹tiraf›n tamam›,raporun 10 numaral› eki olarak dönemin Baflba-kan› Mesut Y›lmaz’a teslim edildi.13

‹brahim Babat itiraflar›nda, J‹TEM’in terörlemücadeledeki baflar›l› çal›flmalar›n›n yan› s›ra,

172

11 Ali Bayramo¤lu, “fiu J‹TEM dedikleri ve fiemdinli,” Yeni fiafak, 15 Aral›k 2005.

12 Bu iddia için bkz. Necdet Açan, Serhan Yedig, “Yumrukta ‘Yeflil’ Damgas›,” Derin Devle-

tin Peflinde (‹stanbul: Karakutu Yay›nlar›, 2005), s. 82-86.

13 a.g.e., s. 15.

aç›¤a ç›kmam›fl ve gizli kalm›fl, devleti s›k›nt›yasokan baz› keyfi, hukuk d›fl› uygulamalar›n›n ol-du¤unu söylemifltir. En çarp›c› olan aç›klamala-r› ise J‹TEM ad›na öldürdüklerini söyledi¤i on-larca kifliye iliflkindi.

Babat, itirafnamesinde 1990’da J‹TEM’de baz›köklü de¤ifliklikler oldu¤unu, bu y›l içerisindeyakalan›p serbest b›rak›lan baz› itirafç›lar›n, as-ker kimli¤iyle J‹TEM Grup Komutanl›¤›naal›nd›¤›n›, bütün asker itirafç›lar›n bir arayatoplanmas›n›n düflünüldü¤ünü ifade ediyordu.Bu dönem içerisinde J‹TEM çat›s› alt›nda illegalbir olufluma gidilmiflti. Babat’›n kendisi de buoluflumda görevlendirilmiflti. Babat, kendilerineDiyarbak›r ve çevresinde PKK’yla iliflkili oldu-¤undan flüphelendikleri hemen herkese infazyetkisi verildi¤ini söylüyordu. Bu insanlar› yaka-lay›p, suçu varsa tespit edip adalete teslim etmekyerine faili meçhul bir flekilde öldürmeyi biryöntem olarak benimsediklerini, zira kendile-rinden istenenin bu oldu¤unu, bu tarzda talimatald›klar›n› söylemiflti. Ayr›ca, 1991 y›l› içinde J‹-TEM grubu olarak gerçeklefltirdikleri baz› bom-balama eylemleri vard›.

Sonuç olarak Babat, “terörle mücadele” ad› al-t›nda oluflturulan J‹TEM birliklerinin daha son-ra kendi amac›ndan saparak hukuk d›fl› bir yap›-ya büründü¤ünü iddia ediyor, devletin verdi¤iyetkilerle terörle mücadele yerine, devleti bugünbile töhmet alt›nda b›rakan baz› çeteleflmelere,kirli ifllere ve rant kavgas›na dönüflerek adetadevletin kontrolünden ç›kt›¤›n› söylüyordu. Ba-bat, konuflmas›n›n nedenini de bu iddialar›nadayand›r›yordu. Yani teröre karfl› mücadele rantkavgas›na dönüflmüfl, devletin yetkilileri kifliselç›karlar› için faili meçhul infazlara ve haks›z uy-gulamalara kar›flm›fl, vicdanen rahatlamak için,devleti zan alt›ndan kurtarmay› esas alarak, hiç-bir bask› alt›nda kalmadan özgür iradesiyle buaç›klamay› yapm›flt›.

1998’de kendisine sunulan çal›flmay› okuduktansonra Mesut Y›lmaz, böyle bir kuruluflun varl›¤›konusunda ikna olmufl, ancak daha sonra baz›yetkililerle görüfltükten sonra kamuoyuna, “ar-t›k J‹TEM’in olmad›¤›n›, zira temizlendi¤ini”

duyurmufltu. Yani Mesut Y›lmaz, raporda s›k s›kad› geçen J‹TEM’in varl›¤›n› görmüfl, fakat anla-d›¤›m›z kadar›yla kendisine bu kuruluflun la¤ve-dildi¤i ya da la¤vedilece¤i konusunda söylenen-lere itibar etmiflti. Bunu Mesut Y›lmaz, 22 Ocak1998 tarihinde Kanal D’de yay›mlanan “Arena”program›nda U¤ur Dündar’a verdi¤i mülakattaaç›kça ifade etmiflti:

“ (…) Bir kere dedi¤iniz gibi Silâhl›Kuvvetler, bu ifllere hiç kar›flmam›fl.Jandarma’n›n de¤il, Jandarma içerisinde‘J‹TEM’ ad›yla Jandarma ‹stihbarat Terör ileMücadele Birimi olarak bir organ oluflmufl,bu organ ile ilgilidir. (…) Daha sonra da onuda kald›rm›fllar. fiu anda J‹TEM diye birkurulufl yok zaten. Yani ilk radikal tedbirialm›fllar. Dedi¤iniz gibi bu olaylara kar›flaninsanlar› kendi kurumsal denetimleriiçerisinde temizlemifller, ay›klam›fllar. (…)Say›n Genelkurmay Baflkan› bana gayetaç›kl›kla da söyledi, ‘E¤er bu incelemelersonunda hâlâ bizim gözümüzden kaçan, buolaylara kar›flm›fl kifliler varsa, biz onlar› datemizleriz’.”14

Nitekim ‹smail Hakk› Karaday›’n›n Genelkur-may Baflkan› oldu¤u dönemde (30 A¤ustos 1994-30 A¤ustos 1998) bas›na s›zan haberlerde, J‹-TEM’in la¤vedildi¤i söylendi.15

J‹TEM’in belirli bir dönem faaliyette bulunduk-tan sonra la¤vedildi¤ine iliflkin en son aç›klama-lardan birisi Ola¤anüstü Hal (OHAL) BölgesiJandarma Asayifl eski Komutan› emekli Korge-neral Altay Tokat’tan geldi. 1997’de PKK’ya karfl›Kuzey Irak’ta yap›lan en genifl kapsaml› harekât-lardan olan “Çekiç Harekât›”n› yöneten komu-tan olarak da bilinen (E) Korgeneral Altay Tokat,Zaman gazetesine yapt›¤› bir aç›klamada, J‹-TEM’i “OHAL bölgesinde PKK’ya karfl› mücade-le etmifl bir istihbarat biriminin kamuoyuna yan-s›mas›” fleklinde tan›mlam›fl ve “J‹TEM misyo-nunu tamamlad› ve la¤vedildi. Birimleri merke-

173

14 Bkz. <http://www.anap.org.tr/anap/genelbaskanlar/YILMAZ/konusmalar/1998/ocak98/

22ocak98.htm, 22 Ocak 1998>.

15 Serhan Yedig, “Bir var bir yok! Hem var hem yok J‹TEM,” Hürriyet, 21 Kas›m 2005.

zi yap›dan bölgesel yap›ya geçti. Bulundu¤u yer-deki jandarma komutan›na ba¤land›” demiflti.16

J‹TEM’de görev yapan baz› komutanlar›n bilgisidâhilinde faili meçhul cinayetler ifllendi¤i yö-nündeki Diyarbak›r Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›n›niddianamesi konusunda ise Tokat, “‹stihbarattauzman olmayan savc›n›n, istihbarat›n ne oldu-¤unu bilmeyen kiflilerin ifadelerine dayanarakhaz›rlad›¤› iddianameye J‹TEM’in yans›mas›yanl›flt›r.” aç›klamas›n› yapm›flt›. Altay Tokat’agöre Jandarma ‹stihbarat Teflkilat› (J‹T) mevcut-tu ve yasa d›fl› münferit olaylar da olmufl olabi-lirdi. Fakat kamuoyundaki gibi fliddet kullanan,gizli faaliyette bulunarak yasa d›fl› ifllere kar›flanbir birim söz konusu de¤ildi.17

Bütün bunlar, J‹TEM’in bir dönem de olsa varl›-¤›n› resmen tescil etmesi bak›m›ndan çok önem-li ama paradoksal aç›klamalar olmufltur. Bu du-rumda, Türkiye’de belirli bir dönemde yasalardaya da ilgili mevzuatta bu adla aç›kça yer almayan,faaliyetleri ve kadrosu gizli tutulan, kime karfl›sorumlu ve hesap verdi¤i tam olarak bilinmeyenresmi nitelikte bir kurulufl söz konusudur.

TBMM Faili Meçhul Siyasi Cinayetleri Araflt›rma

Komisyonu Raporu’nda J‹TEM, afla¤›daki flekildeyer al›yordu:

“Bölgede J‹TEM’in faaliyetlerinin ne oldu¤ukomisyonumuzca anlafl›lamam›flt›r. Bukonuda Komisyonumuzda ifadesinebaflvurulan Yzb. fi. Dönmez, komisyonumuzavermifl oldu¤u beyan›nda Jandarma ‹stihbarat timlerinin ayr› bir birimolmad›¤›n›, ayr› bir kurulufllar›n›n bulunmad›¤›n›, normal askerî birlikleriçerisinde yer ald›klar›n›, bunlar›n ayr› birteflkilatlanma kanunlar›n›n bulunmad›¤›n›,2803 say›l› Jandarma Teflkilat, Görev veYetkileri Kanunu’nun 5. maddesi yine ayn›

yönetmeli¤in 5, 44, 46, 42, 84. maddeleri ve6815 say›l› Kanun’un 4. maddelerine istinaden Jandarma ‹stihbarat Timleri’ninkuruldu¤u OHAL Bölgesi’nde terörle ilgiliolarak haber toplama faaliyetlerinden istihdam edilmek üzere Jandarma AsayiflKomutanl›¤›’na ba¤l› oldu¤unu, ‹stihbaratTimlerinin, birinci öncelikli y›k›c›, bölücüterör, ikinci öncelikte de uyuflturucu maddeler ve silah kaçakç›l›¤›na yönelik istihbarat toplad›¤›n› ve bu bilgileri usulüneuygun olarak terörle mücadelede görevli icramakamlar›na yani OHAL Bölge Valili¤ine,‹l Valilikleri ve ilgili güvenlik birimlerineulaflt›r›ld›¤›n› belirtmifltir. Komisyonumuzaverilen bu bilgi bile, Devletin organlar›n›nkanunlarla s›n›rlar› çizili görev ve yetkileriniaflarak ve bir tak›m yasal boflluklardan istifade ederek yeni kurumlaflmaya gitti¤ineiyi bir örnek teflkil etmektedir. (…) Kald› kibu kadar çok birimin yetkili ve görevliolmad›¤› halde bu alanda faaliyet göstermesi, kimin ne oldu¤unun, neyapt›¤›n›n anlafl›lamamas›na da yol açmaktad›r. Bu ortamdan da en iyi birflekilde Devlet ve Cumhuriyet aleyhinefaaliyet gösteren provokatörler ve terörörgütleri istifade etmektedir. Devletin birtak›m organlar›n›n yetkiyi ve görevs›n›rlar›n› aflarak faaliyet göstermeleri neticesinde oraya ç›kan bu kar›fl›k durumdaterör örgütleri bir tak›m flayialar ileri sürerek vatandafl›n kafas›n› buland›rmaktad›r. (…) J‹TEM’in yetki vegörevsiz oldu¤u halde polis m›nt›kas›ndapolisten habersiz operasyon yapmas› ve benzeri olaylar neticesinde vatandafl›nkafas›nda bir tak›m soru iflaretlerininoluflmas›na sebebiyet verilmektedir. (…) Yasaldayana¤› olmayan ve buna ra¤men kuruluflamac›ndan saparak baz› yasa d›fl› olaylarlabirlikte an›lan kuruluflun faaliyetlerine sonverilmesi hukukun üstünlü¤üne inanan vehukuk devleti olan devletimizin lehineolumlu bir davran›flt›r.”18

Kutlu Savafl’›n Susurluk Raporu’nda ise J‹TEM’leilgili olarak özellikle flu hususlara vurgu yap›l›-yordu:19

174

16 “Tokat Pafla: Suçlular cezaland›r›ls›n, ordu y›prat›lmas›n,” Zaman, 29 Aral›k 2004.

17 a.g.e.

18 Fedai Erdo¤, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Faili Meçhul Siyasi Cinayetleri

Araflt›rma Komisyon Raporu (‹stanbul: Gizli Sakl› Yay›nevi, 2005), s. 124–126.

19 Savafl, Susurluk Raporu, (Burada, Rapora yap›lan at›flarda Aktüel dergisinin 5 fiubat

1998 tarihinde bast›rarak okuyucular›na da¤›tt›¤› Susurluk Raporu bafll›kl› kitapç›ktaki

sayfa numaralar› esas al›nm›flt›r).

1. J‹TEM, gerçekte fiilen var olmufltu: “Jandar-ma Genel Komutanl›¤› reddetse de J‹TEM’invarl›¤› unutulabilir bir gerçek de¤ildir. J‹-TEM kald›r›lm›fl, tasfiye edilmifl, personelibaflka birimlerde görevlendirilmifl, evraklar›arflive gönderilmifl olabilir. Ama J‹TEM’degörev yapan pek çok görevli hayattad›r.”20

2. Raporda J‹TEM’in varl›¤› normal karfl›lan-makta ve bölgedeki özel timlerin sevk ve ida-resini koordine etmek gibi bir ihtiyaçtan kay-nakland›¤› belirtilmektedir.21

3. J‹TEM’in bölgede mahalli Jandarma birlikle-rinin dahi haberi olmadan etkili çal›flmalaryapt›¤› vurgulanm›flt›r.22

4. Rapor’da J‹TEM ad›na çal›flan çok say›da ko-rucu ve itirafç›n›n olmas› nedeniyle ferdi suçoran›n›n yükseldi¤i ifade edilmifltir.23

5. Rapor, J‹TEM’in oluflum ve geliflim sürecineyer vermektedir.24

6. Rapor’un kuflkusuz en dikkat çekici yanlar›n-dan birisi, rütbeli personel de dâhil olmaküzere, baz› J‹TEM elemanlar›n›n yozlaflt›¤› vedevletin hiyerarflik kontrolü d›fl›na ç›kt›¤›nadikkat çekmesidir.25

Bütün bu hususlar›n yan› s›ra, raporun önsözün-de hukuki niteliklerine özel olarak dikkat çekil-mekte, bunun bir “soruflturma raporu,” “fezleke”veya “teftifl raporu” olmad›¤› vurgulanmaktad›r.Bu da Susurluk Raporu’nu, “Susurluk Araflt›rmaKomisyonu Raporu,” “Faili Meçhul Siyasal Ci-nayetler Konusunda Meclis Araflt›rma Komisyo-nu Raporu” ve Susurluk Fezlekesi’nden ay›r-maktad›r. Çünkü bu belgelerin hukuki bir teme-li ve de¤eri vard›. Susurluk Raporu ise, sadece Bafl-bakanl›k makam›na bilgi sunmak ve önerilerdebulunmak üzere haz›rlanm›flt›. Rapor’un giriflk›sm›nda, bu raporun ana amaçlar›ndan birisi-nin, “‘Susurluk Olay›’ ad› alt›ndaki kapsaml› veço¤unlukla illegal iliflkiler a¤›n› dikkate getir-mek ve bu nedenle özellikle polisiye olaylar nok-tas›nda kaybolmadan, olay› bütünüyle takdimetmek” oldu¤u ifade edilmiflti. Bu noktada Bafl-bakanl›k Teftifl Kurulu, yarg› alan›na girmeme-ye özen göstermifl, imkân oldu¤u takdirde yarg›-ya yard›mc› olmay› da hedefleyerek, bu bütünlü-¤ü sa¤lamaya dönük bir çal›flma yapm›flt›.

Susurluk Raporu’nun Girifl k›sm›nda geçen ilginçbir argüman da, asl›nda bir bütünlük içinde eleal›nmas› gereken Susurluk konusunun, parçala-ra ayr›ld›¤› ve bu nedenle iflin özü ve esas›n›nözellikle yarg› safhas›nda gözden kaç›r›ld›¤›n›nileri sürülmesiydi.

Ayr›ca, raporun haz›rlanmas›nda karfl›lafl›lan te-mel güçlüklere de¤inilmifl ve bu ba¤lamda, dev-letin iflleyiflinden ve Teftifl Kurullar›n›n çal›flmasisteminden kaynaklanan nedenlerden dolay›,Susurluk Olay›n› “her yönüyle soruflturmaya im-kân kalmad›¤›” sonucuna var›lm›flt›. Baflbakan-l›k Teftifl Kurulunu bu sonuca götüren sebep ise,baz› konular›n ancak polis yetkisinde olan hu-suslar› kapsad›¤› ve müfettifller eliyle sonucaulaflman›n güçlük arz etmesiydi.

Türkiye’de J‹TEM’in gerçekten mevcut olup ol-mad›¤› tart›fl›lmaya devam ederken, resmi ma-kamlar›n (özellikle resmi) varl›¤›n› kabul etme-di¤i J‹TEM, Diyarbak›r Cumhuriyet Savc›s› Mit-hat Özcan’›n, 1992–1994 aras›nda 8 ayr› failimeçhul cinayetin26 sorumlular› olduklar› iddiaedilen ve J‹TEM eleman› olduklar› öne sürülen 8

175

20 a.g.e., s. 26.

21 Bu husus raporun metninde flu flekilde ifade edilmektedir: “(…) Ayr›ca J‹TEM’in mevcu-

diyeti bir kusur da oluflturmamaktad›r. Asl›nda J‹TEM bir ihtiyaçtan do¤mufltur. (…) Özel

timlerin sevk ve idaresini koordine etmek için Jandarma içinde J‹TEM olarak adland›r›-

lan gurubun faaliyete geçirildi¤i görülmüfltür. (…),” s. 26-27.

22 “(…) J‹TEM bölgede etkili çal›flmalar yapm›flt›r. Bunlar›n ço¤undan da mahalli Jandarma

birliklerinin dahi haberi olmam›flt›r. (…),” s. 27.

23 “(…) Zaman içinde, J‹TEM bünyesinde görev alan sivil ve askerî flah›slar›n faaliyetleri yö-

rede dikkati çeker hale gelmifltir. Bünyesinde çok miktarda korucu ve itirafç› bulunmas›

sebebiyle ferdi suç oran› yükselmifltir. Bölgeden zaman içinde ayr›lan bu unsurlar, faali-

yetlerine uygun ortamlarda devam etmifllerdir. (…),” s. 27.

24 “(…) Jandarma ‹stihbarat› geçmiflte, çok küçük, güçsüz hatta illerdeki asayifl istihbara-

t› mertebesindeydi. Hulusi Say›n Pafla’n›n Kurmay baflkanl›¤› döneminde J‹TEM geliflti-

rilmifltir. Mahalli lisanlar› konuflan insanlarla takviye edilmifl ve yavafl yavafl güçlenmifl-

tir. Ama hiçbir zaman M‹T veya Askerî ‹stihbarat seviyesine ulaflamam›flt›r. Zaten buna

ihtiyaç da yoktu. PKK’n›n 80’li y›llarda yaratt›¤› silahl› mücadele ortam›, Jandarma ‹stih-

barat›’n›n kayna¤› olmufltur. Dolay›s›yla J‹TEM büyük ölçüde varl›k sebebi olan Güneydo-

¤u problemine ba¤l› olarak bir geliflme çizgisi takip etmifltir. (…),” s. 81.

25 “(…) Ancak J‹TEM’e al›nan itirafç›lar ve mahalli unsurlar, zaman içinde bafl›bofl ve ser-

best kal›nca, bafll› bafl›na bir büyük problemin kayna¤›n› oluflturmufllard›r. Sadece ma-

halli unsurlar de¤il istihbaratta çal›flanlar da askerî hiyerarflinin d›fl›nda kalm›fllard›r.

Binbafl› Cem Ersever, daha yüksek rütbelilerin bulundu¤u bir ortamda müstakilen hare-

ket edebilmifltir. (…),” s. 81.

26 San›klar; Harbi Arman, Lokman Zu¤urli, Zana Zu¤urli, Servet Aslan, fiahabettin Latifeci,

Ahmet Ceylan, Mehmet S›dd›k Etyemez ve Abdülkadir Çelikbilek isimli flah›slar› faili

meçhul cinayet yoluyla öldürdükleri suçlamas›yla 3’er kez ömür boyu hapis istemiyle

yarg›lan›yor.

PKK itirafç›s›27 hakk›nda 29 Mart 2005 tarihin-de Diyarbak›r 2 No’lu A¤›r Ceza Mahkemesindetutuklama talebiyle açt›¤› davan›n iddianame-sinde yer ald›. Dava, PKK itirafç›s› AbdülkadirAygan’›n Ülkede Özgür Gündem gazetesinde ya-y›mlanan iddialar› ve Diyarbak›r Barosununbaflvurusunun ard›ndan aç›ld›. Bu nedenle budava, kamuoyunda “J‹TEM Davas›” ve “FailiMeçhuller Davas›” olarak an›lmaya baflland›.

Baflsavc›l›¤›n haz›rlad›¤› 3 sayfal›k iddianamede8 ayr› cinayetin J‹TEM ad› alt›nda oluflmufl “söz-de devlet” ad›na, ancak yasa d›fl› yollarla ifllendi-¤i vurgulanm›flt›.28 San›klar›n eski askerî perso-nel olmalar› nedeniyle, Diyarbak›r 2. A¤›r CezaMahkemesi davay› “görevsizlik” gerekçesiyle 7.Kolordu Askerî Mahkemesine gönderdi ve tu-tuklama talepleri de reddedildi.

“Cürüm ifllemek için teflekkül oluflturmak, birsuçu söyletmek için iflkence yapmak ve taammü-den adam öldürmek” suçlamas›yla haklar›ndadava aç›lan bu san›klar›n yarg›lanmas›na, 7. Ko-lordu Askerî Ceza Mahkemesinde 27 Ocak 2006tarihinde yap›lan ilk duruflmayla baflland›. Buduruflmada, yukar›da ad›ndan bahsetti¤imizPKK itirafç›s› Abdülkadir Aygan’›n tutuklan-mas›na karar verildi. Di¤er 7 san›k hakk›nda tu-tuklama karar› ç›kmazken, san›klardan hiçbiri-nin kat›lmad›¤› ve Diyarbak›r Askerlik fiubesin-de sivil memur olarak çal›flan Saniye Emlük’ünTürk vatandafll›¤›ndan ç›kart›ld›¤› tespit edilenduruflma ileri bir tarihe ertelendi.

Jandarma Teflkilat›n›n ‹stihbarat Faaliyetleri veJ‹TEM’in Gerçe¤e En Yak›n Öyküsü

Türkiye’de anarfli ve terörü önlemek amac›ylagerçeklefltirilen 12 Eylül 1980 darbesinin üzerin-den henüz dört y›l geçmiflti ki, 15 A¤ustos 1984’tePKK’n›n düzenledi¤i Eruh ve fiemdinli bask›n-lar› gerçekleflti. Bu bask›n, 1980 öncesindekianarfli ve terörden oldukça farkl›, y›llarca süre-cek ve onbinlerce insan›n hayat›n› kaybedece¤ibir musibetin bafllang›c›yd›.

Uzun süreli halk savafl›na dönüfltürülecek bir ge-rilla savafl›n› kullanan bu yeni terör dalgas›, k›r-sal kesimde asayiflten sorumlu olan jandarmateflkilat›n›n subay ve astsubaylar›n›n gerek e¤i-tim ve gerekse teçhizat bak›m›ndan çok da ha-z›rl›kl› olmad›klar› bir durumdu. Bunlar dahaziyade Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›n›n bünye-sindeki okullarda “Düzenli Harp” e¤itimi alarakyetiflmifller, jandarma s›n›f okullar›nda daha zi-yade adli ve genel asayifl konular›nda e¤itilmifl-lerdi. Tabii ki silah ve teçhizatlanmalar› da buamaca dönüktü. Oysa PKK terör örgütü, gerekelemanlar›n›n e¤itim ve nitelikleri ve gerekseteçhizatlanmalar› bak›m›ndan vur-kaç esas›nadayanan “gerilla” tarz› eylem stratejisini kullan-maya çok uygundu.

Ayn› durum, istihbarat teflkilatlar›m›z için degeçerliydi. ‹stihbarat birimleri, PKK tarz› bir ya-p›lanmaya karfl› k›rsal alanda yeterli bir kapasi-teye ve iflleyifle sahip de¤ildi. ‹stihbarat a¤› yeter-li ve etkili olmad›¤›ndan, nokta operasyonlar›yap›lam›yor, ani terör sald›r›lar›na karfl› önlemal›namad›¤› gibi, PKK’n›n cephe faaliyetlerinekarfl› da strateji gelifltirilemiyordu. Bu da örgü-tün siyasi faaliyetlerini baflar›l› k›l›yor, halk içe-risinde sempatizan kazanmas›na yard›mc› olu-yordu.

Bu flartlar alt›nda, PKK terör örgütü hakk›ndagüvenlik birimlerinin tek bilgi kayna¤›, çat›fl-malarda sa¤ ele geçen teröristler ve bu çat›flma-larda ele geçirilen örgüte ait dokümanlar vegünlükler oluyordu. ‹stihbarat birimleri,PKK’n›n emellerini, teknik ve taktiklerini yaka-lanan ya da teslim olan militanlar›n›n sorgu veanlat›mlar›ndan ö¤reniyorlard›.

Türkiye’de PKK terörünün bafllad›¤› 1984 y›l›n-da, Jandarma Teflkilat›n›n istihbarat amaçl› bi-rimleri, ‹l Jandarma Alay Komutanl›klar› veJandarma Bölge Komutanl›klar›nda örgütlenenistihbarat flubelerinden olufluyordu. Bu flube per-soneli, k›s›tl› imkânlarla ve resmi elbiselerle gö-rev yaparlar, karargâh d›fl›na pek ç›kamazlard›.Korgeneral Hulusi Say›n, 1987 y›l›nda Diyarba-k›r Asayifl Kolordu Komutan› olduktan sonra,jandarman›n istihbarat flubelerinin teröre karfl›

176

27 Bu flah›slar: Mahmut Y›ld›r›m (Yeflil), Abdülkadir Aygan, Muhsin Gül, Fethi Çetin, Kemal

Emlük, Saniye Emlük, Yüksel U¤ur ve Abdülkerim K›rca’d›r.

28 “Yeflil’in yarg›land›¤› J‹TEM davas› bafll›yor,” Zaman, 24 Ocak 2006.

daha fazla etkili olabilmesi için, Emniyet GenelMüdürlü¤ünde oldu¤u gibi merkeze ba¤l›, ifli sa-dece istihbarat olan birimler kurulmas›na kararverdi ve bu fikrini uygulamaya koydu.29

J‹TEM, hukuki dayana¤›n› 2803 say›l› JandarmaTeflkilat›, Görev ve Yetkileri Kanunu’nun 5.maddesiyle30, 6815 say›l› S›n›r, K›y› ve Kara Su-lar›m›z›n Muhafaza ve Emniyeti ve Kaçakç›l›¤›nMen ve Takibi ‹fllerinin Dâhiliye VekâletineDevri Hakk›nda Kanun’un 4. maddesinden al›-yordu.31

Kurulufl safhas›nda bu timlerin hem istihbarat,hem de terörle mücadelede görevlendirilmesidüflünüldü. Bu nedenle bu yap›lanma “J‹TEM”olarak an›lmaya baflland›. Asl›nda bu daha son-raki uygulamaya pek de uygun de¤ildi. Zira butimler sadece “istihbarat” amaçl› oldu¤u için, as-l›nda teknik anlamda operasyonel olmamalar›gerekiyordu. Nitekim polisteki yap›lanma da buflekildedir. Yani istihbarat faaliyetlerini yürütenbir “‹stihbarat Daire Baflkanl›¤›” ve “‹stihbaratfiubeleri” ve bunlar›n sa¤lad›¤› istihbarata daya-l› operasyonlar› fiilen yapan “Terörle Mücadeleve Harekât Daire Baflkanl›¤› ve fiube Müdürlük-leri” vard›r. Bu yap›lanma, istihbarat ve harekâ-t›n farkl› ellerden yürütülmesi prensibine daya-n›r.

J‹TEM konusunda flu ana kadar ortaya ç›kan bil-gilerden anlad›¤›m›z kadar›yla bu timler, istih-barat faaliyetlerini emniyet istihbarat› ve M‹T’ebenzer flekilde, “eleman sistemi”32 ve “teknik ta-kip” yöntemleriyle yürütüyordu. Toplanan bil-giler, de¤erlendirilip “istihbarat” haline getiril-dikten sonra, ba¤l› olduklar› ‹stihbarat GrupKomutanl›¤›na veriliyordu. Sonuçta, istihbarattimlerinden gelen bilgi ve duyumlar, ‹stihbaratGrup Komutanl›¤›nda toplan›yor ve burada ka-rargâh çal›flmas›yla analizler yap›ld›ktan sonraharekât birlikleri operasyona sevk ediliyordu.

Daha sonra ortaya ç›kan çok önemli problemle-rin yan›s›ra, J‹TEM’in terör örgütüne karfl› yü-rütülecek operasyonlarda eleman sistemini bafla-r›l› bir flekilde yürüttü¤ünü söyleyebiliriz. J‹-TEM’in bu baflar›s›nda ise, kanaatimizce “Terör

örgütü üyelerinden hiç eyleme kat›lmayanlar›n,silah›n› b›rak›p teslim olmalar› ve itiraflar›ylasuç ifllenmesine engel olmalar› kofluluyla ceza al-mamalar›”n› öngören ve kamuoyunda “Piflman-l›k Yasas›,” “‹tirafç›l›k Yasas›” ve “Af Yasas›” ola-rak da bilinen 25.03.1988 tarihli ve 3419 say›l› Ba-z› Suç Failleri Hakk›nda Uygulanacak Hüküm-lere Dair Kanun’un çok önemli bir rolü oldu.Çünkü “Piflmanl›k Yasas›”ndan yararlanmakiçin teslim olan PKK militanlar›, PKK terör ör-gütü hakk›nda bildiklerini J‹TEM’le paylaflm›fl-lar ve zamanla bir tak›m ifllere yerlefltirilerek as-l›nda J‹TEM eleman› olarak çal›flt›r›lm›fllard›.Bu flah›slar genellikle tercümanl›k, arazi rehber-li¤i ve ele geçirilen dokümanlar›n analiz edil-

177

29 Sayg› Öztürk, “Komutan ‘J‹TEM’ Gerçe¤ini Aç›kl›yor!,” Medya24, 14 Kas›m 2005.

30 2803 say›l› Jandarma Teflkilat›, Görev ve Yetkileri Kanunu’nun 5. maddesi için bkz.

12.03.1983 tarihli ve 17985 say›l› Resmi Gazete. “Jandarma Genel Komutanl›¤› Teflkila-

t›; görevin özelli¤i ve Türk Silahl› Kuvvetlerindeki esaslara uygun olarak kendi kurulufl ve

kadrolar›nda gösterilir. Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n kurulufl ve kadrolar›yla konufl

yerleri, Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n görüflü al›narak ‹çiflleri Bakanl›¤›nca düzenlenir. An-

cak seferberlik ve savaflta Kuvvet Komutanl›klar› emrine girecek birliklerin kurulufl,

kadro ve konufllar›n›n düzenlenmesinde Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n onay› al›n›r. Emniyet

ve asayifl ile görevli jandarma birliklerinin kurulufl ve konufllar›n›n düzenlenmesinde zo-

runlu haller d›fl›nda mülki taksimat esas al›n›r. Ancak hizmette verim ve etkinli¤in sa¤-

lanmas› amac›yla birden çok ili içine alan bölgelerde teflkilatlanma da göz önünde bu-

lundurulur.”

31 S›n›r, K›y› ve Kara Sular›m›z›n Muhafaza ve Emniyeti ve Kaçakç›l›¤›n Men ve Takibi ‹flle-

rinin Dâhiliye Vekâletine Devri Hakk›nda Kanun için bkz. 24.07.1956 tarihli ve 9363 say›-

l› Resmi Gazete. ”Madde 4: Kaçakç›l›¤›n Men’i ve Takibi Maksad› ile Dâhiliye Vekâletin-

ce istihbarat teflkilat› kurulur ve her y›l bütçesine lüzumlu tahsisat konur”. 3497 say›l›

Kara S›n›rlar›n›n Korunmas› ve Güvenli¤i Hakk›nda Kanun’la yeni düzenlemeler yap›lm›fl-

t›r. Bkz. 22.11.1988 tarihli ve 1997 say›l› Resmi Gazete. “Madde 5: Bu Kanunun yürürlü-

¤e girmesiyle, 16.07.1956 tarihli ve 6815 say›l› S›n›r, K›y› ve Kara Sular›m›z›n Muhafaza

ve Emniyeti ve Kaçakç›l›¤›n Men ve Takibi ‹fllerinin Dâhiliye Vekâletine Devri Hakk›nda

Kanun, 10.03.1983 tarihli ve 2803 say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu ile

di¤er kanunlar›n bu Kanun’a ayk›r› hükümleri uygulanmaz. (...)” “Geçici Madde 1: Do¤u

ve Güneydo¤u s›n›rlar›n›n korunmas› ve güvenli¤inin sa¤lanmas› görevi Kara Kuvvetleri

Komutanl›¤›nca fiilen devir al›n›ncaya kadar 6815 say›l› Kanun’dan do¤an görevlerin Jan-

darma Genel Komutanl›¤›nca yerine getirilmesine devam olunur.”

32 “Eleman sistemi”, istihbarat faaliyetleri kapsam›nda izlenen ya da takibi yap›lan faaliyet

ve flah›slarla ilgi bilgi toplamak amac›yla, hedef al›nan faaliyet ve örgütlerin içerisine

s›zd›r›lm›fl veya bu örgütlerin içerisinde bulunanlardan elde edilmifl kiflilere dayal› istih-

barat yöntemidir. Bu amaçla kullan›lan flah›slar güvenlik kuvvetlerince “eleman” olarak

tan›mlanmakta; terör ve organize suç örgütleri ise, bu flah›slar› genellikle “ajan” olarak

ifade etmektedir. Bu flah›slar, bir istihbarat örgütünün kadrolu personelinden farkl›d›r.

Kadrolu personel, ilgili yasalar›nda yer alan flartlara haiz, genellikle sürekli kadrolarda

istihdam edilen, terfi ve çal›flma flartlar› kurallara ba¤lanm›fl maafll› devlet memurlar›-

d›r. “Elemanlar” ise, belirli bir menfaat ya da gönüllü olarak, karfl›l›kl› anlaflmaya ba¤l›

olarak belirli hizmetleri gördürmek amac›yla geçici olarak istihdam edilir. Örne¤in; “M‹T

mensubu” denildi¤inde kadrolu Milli ‹stihbarat Teflkilat› (M‹T) personelini, “M‹T elema-

n›” denildi¤inde ise, belirli bir mutabakat çerçevesinde bu Teflkilat ad›na tan›mlanm›fl

hizmetleri gören geçici görevlileri anlamak gerekir.

mesinde görev al›yorlard›.33 Ayr›ca, JandarmaTeflkilat›n›n k›rsal alanda yetkili olmas›, köy vemezralara kadar uzanan karakollar›n›n mevcutbulunmas› ve dolay›s›yla bölge halk›yla daha ya-k›n bir temas içerisinde olmas›, PKK’n›n k›rsalalandaki faaliyetleri konusunda yap›lan istihba-rat çal›flmalar›nda jandarma istihbarat›n›, M‹Tve polis istihbarat›na göre daha avantajl› ve bafla-r›l› k›l›yordu.

‹lk kez 1991 y›l›nda HEP Diyarbak›r ‹l Baflkan›Vedat Ayd›n’›n öldürülmesi sonras›nda telaffuzedilen “PKK itirafç›s›” kavram›, 9 Kas›m 2005tarihinde fiemdinli’de vuku bulan bir kitabevi-nin bombalanmas› olay›ndan sonra yenidengündeme gelerek tart›fl›lmaya baflland›. Çünkübombalama eyleminin zanl›lar›ndan birisi olanve Jandarma istihbarat›na çal›flan Veysel Atefl,eski bir PKK itirafç›s›yd›. Bu olay, PKK itirafç›-lar›n›n devlet kurumlar›yla olan iliflkilerinin ye-niden sorgulanmas›na kap› aralad›.

fiemdinli Olay›ndan sonra Aksiyon dergisine ko-nuflan, kendisini “F›rat” olarak tan›tan ve halenaktif görevde oldu¤unu öne süren fakat çal›flt›¤›birimin ad›n› vermek istemeyen bir PKK itiraf-

ç›s›, “itirafç›l›k” müessesesi konusunda ilginçfleyler söylemifltir. F›rat, terör örgütü PKK’ya Di-yarbak›r’dan kat›lan ilk militanlardand›.PKK’n›n askerî kanad›n›n ilk sorumlular›ndanolan ve 1986’da Gabar Da¤›’nda ç›kan çat›flmadaöldürülen Mahsun Korkmaz’dan askerî e¤itimald›ktan sonra, 1989’da Kandil üzerinden Türki-ye’ye girmiflti. PKK ad›na çok say›da eyleme ka-t›ld›ktan sonra, Temmuz 1990’da Tunceli k›rsa-l›nda güvenlik güçlerine teslim olmufltu. Dahasonra da kendi iste¤iyle devlete çal›flmaya baflla-m›flt›. “‹tirafç›” kelimesinin çok kaba oldu¤unu,onun yerine “piflman olmufl kifli” denilmesinindaha uygun olaca¤›n› söyleyen itirafç› F›rat’›nAksiyon dergisine anlatt›klar›na göre herkes iti-rafç› olamamaktad›r. ‹tirafç› olanlar, terör ör-gütü PKK ad›na mücadele vermifl, ancak dahasonra teslim olmufl veya tutuklananlar aras›ndanseçilmifltir. ‹tirafç› olacak kiflinin örgütü iyi bil-mesi, strateji alan›nda ve askerî alanda iyi e¤itimgörmüfl olmas› aranan flartlar aras›ndad›r. Ayr›-ca, güvenlik güçlerine yard›mc› olmak üzere iti-rafç›lar aras›ndan seçilecek kiflinin, evli ve çocuksahibi olmamas›, ailesi ile ba¤›n›n zay›f olmas›ya da hiç olmamas› tercih edilmesinde etkili ol-maktad›r.

Terörden kaçt›klar› için hedef seçilen itirafç›la-r›n gizlenmesi için onlara yeni bir kimlik ve pa-rasal yard›m sa¤lan›yordu. “‹tirafç› oldum,”“devlet ad›na çal›flaca¤›m” demekle de ifl bitmi-yor, bu kifliler bir iki olayda s›navdan geçiriliyorve bu olaylar foto¤raflan›p belgeleniyordu. Heritirafç› ba¤l› bulundu¤u üstüne itaat etmek vehayat›n› ald›¤› talimatlara göre düzenlemek zo-rundayd›.34

Jandarma ‹stihbarat›n›n Yasal Statüsünün Öyküsü

Jandarma istihbarat›n›n yasal bir hüviyete bü-ründürülmesi, yani J‹TEM ya da J‹T gibi bir ku-rumun yasas›n› ç›kartmaya yönelik çabalar, as-l›nda 7–8 y›ld›r devam etmekteydi. 1998 y›l›nda,‹çiflleri Bakanl›¤›nca haz›rlanan Jandarma Tefl-kilât, Görev ve Yetkileri Kanununa ‹ki Ek Mad-de Eklenmesine Dair Kanun Tasar›s›, BakanlarKurulunun 27.08.1998 tarihli karar›yla (21. Dö-

178

33 Haflim Söylemez, “‹tirafç›lar tetikte,” Aksiyon, 21 Aral›k 2005. Bkz. <http://www.aksi-

yon.com.tr/detay.php?id=22875>, [Eriflim tarihi: 03 fiubat 2006]. “‘PKK itirafç›s›’ kavra-

m›, ilk kez 1991’de HEP’li Vedat Ayd›n’›n cesedinin Ergani-Maden aras›nda bulunmas›yla

gündeme geldi. Ayd›n’dan k›sa bir süre sonra HEP yöneticilerinden Remzi ‹l’in Diyarba-

k›r’da faili meçhul bir cinayet sonucu öldürülmesiyle tart›fl›l›r hale geldi. Bir iddiaya gö-

re cinayetleri Hizbullah gerçeklefltirmiflti. Ancak, PKK bu cinayetlerin itirafç›lar›n iflbir-

li¤i ile gerçeklefltirildi¤ini ileri sürdü. HEP yöneticilerine göre de bu olaylarda itirafç› ba-

¤› vard›. Yazar Musa Anter’in öldürülmesi, Demokratik Emek Partisi (DEP) milletvekili

Mehmet Sincar’›n Batman’da vurulmas›, bu dönemde ifllenen bir dizi faili meçhul cinayet

aras›nda yer ald›. (…) ‹stihbarat birimlerine göre 1990–2000 aras›nda 1550 faili meçhul

cinayet vard›. Fakat terör örgütü PKK, bu cinayetlerin 2 binden fazla oldu¤unu ileri sürü-

yor. Söz konusu cinayetler Diyarbak›r, Mardin, Nusaybin, fi›rnak, Cizre, Batman, Silvan,

fiemdinli, Hakkâri ve Yüksekova hatt›n› takip etti. En çok faili meçhul cinayetin ifllendi¤i

adres ise Diyarbak›r’d›. Seri cinayetler daha çok Hizbullah’›n üzerine y›k›ld›. Ancak ço¤u

cinayetin ifllenme fleklinin Hizbullah’›n takti¤ine benzememesi kuflkular› da beraberinde

getirdi. PKK’ya göre Hizbullah’›n içinde itirafç›lar vard› ve bunlar J‹TEM ile koordinasyon

içinde çal›fl›yordu. PKK, bu zamana kadar kendilerinden ayr›lan ve ‘hain’ olarak tabir et-

ti¤i 5 bin kiflinin oldu¤unu ileri sürüyor. PKK militan› iken örgütten tamamen ayr›lanlar

daha çok yurtd›fl›na kaçmay› ye¤liyor. Buralarda izlerini kaybettirip yaflamay› tercih edi-

yorlar. Yine PKK’n›n iddias›na göre en az 500 kifli itirafç› ad› alt›nda J‹TEM’e çal›fl›yor. Bu

kiflilerin örgütte listesi oldu¤u ve örgüt için ‘önemli düflman’ s›n›f›nda de¤erlendirildi¤i

belirtiliyor. J‹TEM veya devletin herhangi bir resmi kurumu bu zamana kadar ellerinde ne

kadar itirafç› oldu¤unu telaffuz etmedi. Yaln›z devlete s›¤›nan örgüt militanlar›yla itiraf-

ç›lar› ayn› kategoride de¤erlendirmek yanl›fl olur.”

34 a.g.e.

nem) TBMM Baflkanl›¤›na gönderildi.35 Tasar›-n›n genel gerekçesinde “Jandarmaya istihbaratfaaliyetlerinde bulunabilme ve mahalli jandar-ma birliklerinin yetersiz kalmas› halinde ilavebirimlerinin görevlendirilmesine imkân tan›-mak” oldu¤u belirtiliyordu. Bir anlamda, J‹T’iresmen kuracak olan bu yasa tasar›s› TBMM’nin22. döneminde de 1/402 esas numaras› ile13.01.2003 tarihinde tekrar TBMM’ye geldi.20.01.2003 tarihinde ‹çiflleri Komisyonuna gelentasar›, daha sonra geri çekildi¤i için iade edildi.Varl›¤› ve yasal statüsü, görev ve yetkileri, 80’liy›lardan bu yana tart›fl›lan, do¤ru ya da yanl›fl J‹-TEM ve J‹T gibi isimlerle an›lan “Jandarma ‹s-tihbarat›,” nihayet 23 Temmuz 2005 tarihindeyürürlü¤e giren 03.07.2005 kabul tarihli ve 5397say›l› Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›naDair Kanun’la birlikte Jandarma Genel Komu-tanl›¤› bünyesinde “Jandarma ‹stihbarat Daire-si” olarak yasal bir statüye kavufltu. Bu yasayla,jandarmaya “teknik takip” yetkisi verildi.36

Asl›nda bu kanunla birlikte, “teknik takip” ko-nusunda hukuki ve kurumsal anlamda köklü de-¤ifliklikler oldu. Kamuoyunda “Telekulak Yasa-s›” olarak da an›lan 5397 say›l› bu Kanun, “‹leti-flimin Dinlenmesi” konusunu bafltan sona yeni-den düzenledi. Bu yasa, telekomünikasyon yo-luyla yap›lan her türlü iletiflimin tek merkezdenizlenmesini ve bu amaçla “Telekomünikasyon‹letiflim Baflkanl›¤›” ad› alt›nda yeni bir yap›lan-may› öngörüyordu.37

Bu Kanun, bir suç dolay›s›yla yap›lan sorufltur-ma ve kovuflturmada, suç ifllendi¤ine iliflkin kuv-vetli flüphe sebeplerinin varl›¤› ve baflka suretledelil elde edilmesi imkân›n›n bulunmamas› du-rumunda, hâkim veya gecikmesinde sak›nca bu-lunan hallerde Cumhuriyet Savc›s›n›n karar›ylaflüpheli veya san›¤›n telekomünikasyon yoluylailetiflimi tespit etme, dinleme, kayda alma ve sin-yal bilgilerini de¤erlendirme yetkisini düzenle-di. Kanun’a göre, Cumhuriyet Savc›s›, karar›n›derhâl hâkimin onay›na sunacak ve hâkim de,karar›n› en geç yirmi dört saat içinde verecektir.Sürenin dolmas› veya hâkim taraf›ndan aksinekarar verilmesi halinde tedbir Cumhuriyet Sav-c›s› taraf›ndan derhâl kald›r›lacakt›r.

Terör ve terör örgütleriyle mücadele amac›ylailetiflimin denetlenmesi ve telefonlar›n dinlen-mesi, 1 Haziran 2005 tarihine kadar 4422 say›l›Ç›kar Amaçl› Suç Örgütleriyle Mücadele Kanu-nu ile ve bu tarihten itibaren ise 5271 say›l› CezaMuhakemesi Kanunu ile düzenlenmiflti. Dolay›-s›yla güvenlik kuvvetleri ve istihbarat birimleri,terörle mücadelede baflvurduklar› araflt›rmayöntemlerine ve ald›klar› tedbirlere iliflkin birtak›m yetkileri, 01.08.1999 tarihinde yürürlü¤egiren 4422 say›l› Ç›kar Amaçl› Suç ÖrgütleriyleMücadele Kanunu’nun 16. maddesi gere¤i, yinebu Kanun’dan (4422) al›yordu. Bu Kanun’un 2 –10. maddeleri “‹letiflimin Dinlenmesi,” “Gizli ‹z-leme,” “Kay›t ve Verilerin ‹ncelenmesi,” “GizliGörevli Kullan›lmas›,” “Tan›¤›n ve GörevlilerinKullan›lmas›” gibi tedbirleri düzenledi¤inden,16. madde, terör suçlar›yla mücadelede görevalan birimlerce uygulan›yordu. Daha sonra 5237say›l› Yeni Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) ve5271 say›l› Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun(CMK) 1 Haziran 2005’te yürürlü¤e girmesiylebirlikte, 4422 say›l› Kanun’un düzenledi¤i suç(CMK 135) ve tedbirler, bu iki kanunla yenidendüzenlendi.

Böylece, 5271 say›l› Kanun’un 135. maddesi kap-sam›nda yap›lacak dinlemeler, Telekomünikas-yon Kurumu bünyesinde, Kurum baflkan›nado¤rudan ba¤l› “Telekomünikasyon ‹letiflimBaflkanl›¤›” ad›yla kurulan tek bir merkezdenyürütülecekti. Oluflturulan bu Baflkanl›k bir bafl-kan ile teknik, hukuk ve idari olmak üzere üçuzmandan oluflacak, Baflkanl›kta M‹T, EmniyetGenel Müdürlü¤ü ve Jandarma Genel Komu-tanl›¤›n›n ilgili birimlerinden birer temsilci bu-lundurulacakt›r.

179

35 Baflbakanl›k Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlü¤ü, Jandarma Teflkilât, Görev ve Yetki-

leri Kanununa ‹ki Ek Madde Eklenmesine Dair Kanun Tasar›s›, Tarih: 22.09.1998, Say›:

B.02.0.KKG.0.11/101–1177/5368; Dönemi ve Yasama Y›l›: 21, Esas Numaras›: 1/572, Bafl-

kanl›¤a Gelifl Tarihi: 22.09.1998; ‹çiflleri Komisyonu’na Girifl Tarihi: 01.11.1999, Ç›k›fl Ta-

rihi: 10.12.1999, Karar Tarihi: 09.12.1999.

36 5397 say›l› Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun için bkz. 23.07.2005 ta-

rihli ve 25884 say›l› Resmi Gazete.

37 5397 say›l› Kanun’a eklenen Geçici Madde’de Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤›n›n

en geç alt› ay içinde kurulmas› öngörülmüfltü. Kanun, Resmi Gazete’de 23 Temmuz 2005

tarihinde yay›mlanarak yürürlü¤e girdi¤i için, bu kurum 23 Ocak 2006 tarihinden itibaren

resmen ve fiilen oluflmufl oldu.

Bu Kanun’un getirdi¤i bir yenilik, gecikmesindesak›nca bulunan hallerde, kendi görev ve sorum-luluk alanlar›na göre, M‹T Müsteflar› veya yar-d›mc›s›, Emniyet Genel Müdürü veya ‹stihbaratDairesi Baflkan› ve Jandarma Genel Komutan›veya ‹stihbarat Baflkan›na telekomünikasyon yo-luyla yap›lan iletiflimin tespiti, dinlenmesi, sin-yal bilgilerinin de¤erlendirilmesi ve kayda al›n-mas› için Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›-¤›na yaz›l› emir verme yetkisi vermesidir. Buemir, yirmi dört saat içinde yetkili ve görevli hâ-kimin onay›na sunulacak ve hâkim, karar›n› engeç yirmi dört saat içinde verecektir.

Telefon dinleme ifllemlerinin tek bir merkezdenyap›lmas›n› öngören 5397 say›l› Kanun’da jan-darma istihbarat›yla ilgili düzenlemeler de yerald›. 2803 say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yet-kileri Kanunu’na bir madde eklenerek jandar-man›n telefon dinleme faaliyetleri düzenlendi.Buna göre jandarma, önleyici ve koruyucu ted-birleri almak üzere sadece kendi sorumluluk ala-n›nda hâkim karar›yla; gecikmesinde sak›ncabulunan hallerde jandarma genel komutan› veyaistihbarat baflkan›n›n yaz›l› emriyle Telekomü-nikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤›ndan iletiflimin tes-pit edilmesini, dinlenmesini ya da sinyal bilgile-rinin de¤erlendirilmesini talep edebilecektir.

5397 say›l› Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lma-s›na Dair Kanun’un genel gerekçesinde,38 suç vesuçlulukla mücadelede istihbarat›n vazgeçilmezbir araç oldu¤u, istihbarat çal›flmalar›n›n bilgi

toplamak ve depolamak fleklinde gerçekleflti¤iiçin özel hayat ve aile hayat› ile elektronik yol-dan yap›lan iletiflimin suç öncesi alanda dinlen-mesinin ise “haberleflme hürriyeti” ile yak›ndanilgili oldu¤una vurgu yap›lmaktad›r. Bu gerek-çelere dayan›larak, Türkiye’de Anayasa’da dü-zenlenen hak ve hürriyetler ›fl›¤›nda istihbarathizmetlerinin yap›labilmesi için, kanunla dü-zenleme yap›lmas› ihtiyac›n›n bir zorunlulukoluflturdu¤u belirtilmifltir.

Gerekçede, ülkemizde “önleyici amaçl›” istihba-rat dinlenmesinin düzenlenmedi¤i, bu nedenlebu yasayla bu eksikli¤in giderilece¤inin belirtil-mesi en dikkat çekici noktalardan birisidir. Buba¤lamda, 5271 say›l› CMK’da, iletiflimin dinlen-mesiyle ilgili mevcut hukuki düzenlemelerin sa-dece suç ifllendikten sonra yap›lan adli amaçl›dinlemeleri düzenledi¤i ve bu amaçla yap›landinlemelerin “adli kolluk” taraf›ndan gerçeklefl-tirildi¤i hat›rlat›lmaktad›r. ‹stihbarat teflkilatla-r› taraf›ndan yürütülen faaliyetlerin ise suç ileiliflkili olmay›p, kurulufl yasalar›nda yer alan gö-revleri kapsam›nda ulusal güvenli¤in sa¤lanma-s› amac›yla ve demokratik hukuk devletine yö-nelik tehdit unsurlar›na iliflkin olarak düzenli vesistemli bilgi toplama ve de¤erlendirme ihtiya-c›na yönelik oldu¤una dikkat çekilmektedir.

Sonuçta, telekomünikasyon yoluyla yap›lan ile-tiflimin dinlenmesine iliflkin yeni düzenlemeler,demokratik hukuk devletlerinin varl›¤›n› tehditeden terör odaklar›n›n zaman›nda teflhisi, ey-lemlerine daha ortaya ç›kmadan engel olunabil-mesi, taktik ve stratejilerini devaml› olarak de-¤ifltiren y›k›c›, bölücü ve irticai örgütler karfl›-s›nda genel kolluk kuvvetlerinin yasal yetkileri-nin yeniden düzenlenmesi gerekçelerinden yolaç›km›flt›r. Bu yeni düzenlemelerin kifli hak vehürriyetlerini de koruyacak nitelikte olaca¤› ile-ri sürülmüfltür.

Böylece, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an veTBMM Baflkan› Bülent Ar›nç’›n dahi “var m›yok mu?” diye sordu¤u J‹T, bir anlamda bu Ka-nun’la birlikte yasal statüye kavuflmufltur. Zirabu Kanun’un 2. maddesiyle birlikte, JandarmaTeflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na39 “Jan-

180

38 Bu gerekçe Kanun’un teklifini yapan Yalova Milletvekili fiükrü Önder taraf›ndan haz›rlan-

m›fl ve sunulmufltur.

39 2803 say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu için bkz. 12.03.1983 tarihli ve

17985 say›l› Resmi Gazete.

Ek Madde 5 için bkz. 12.03.1983 tarihli ve 17985 say›l› Resmi Gazete. “Jandarma, bu

Kanunun 7. maddesinin (a) bendine iliflkin görevleri yerine getirirken önleyici ve koruyu-

cu tedbirleri almak üzere, sadece kendi sorumluluk alan›nda 04.12.2004 tarihli ve 5271

say›l› Ceza Muhakemesi Kanunu’nun, casusluk suçlar› hariç, 250. maddesinin birinci f›k-

ras›n›n (a), (b) ve (c) bentlerinde yaz›l› suçlar›n ifllenmesinin önlenmesi amac›yla, hâkim

karar› veya gecikmesinde sak›nca bulunan hallerde Jandarma Genel Komutan› veya is-

tihbarat baflkan›n›n yaz›l› emriyle, telekomünikasyon yoluyla yap›lan iletiflimi tespit ede-

bilir, dinleyebilir, sinyal bilgilerini de¤erlendirebilir, kayda alabilir. (...) Bu madde

hükümlerine göre yürütülen faaliyetler çerçevesinde elde edilen kay›tlar, birinci f›krada

belirtilen amaçlar d›fl›nda kullan›lamaz. Elde edilen bilgi ve kay›tlar›n saklanmas›nda ve

korunmas›nda gizlilik ilkesi geçerlidir. Bu f›kra hükümlerine ayk›r› hareket edenler hak-

k›nda, görev s›ras›nda veya görevden dolay› ifllenmifl olsa bile Cumhuriyet Savc›lar›nca

do¤rudan soruflturma yap›l›r. Hâkim kararlar› ve yaz›l› emirler, Jandarma Genel

darma ‹stihbarat Baflkanl›¤›” ifadesi resmen gir-mifltir.40

J‹TEM’e ‹liflkin Temel Sorunlar

Teoman Koman’›n deyimiyle, “resmiyette kendi-si hiçbir zaman var olmayan,” ancak her zamanetkili olmufl bir kurulufl olan J‹TEM’in kimileriiçin korkutucu, kimileri için ise efsanevi bir namve güce sahip olmas›, bu örgütün ad›n›n özelliklemafya tipi organize suç örgütleri taraf›ndan is-tismar›n› da gündeme getirmeye bafllam›flt›r. Öy-le ki, son y›llarda J‹TEM’in ad› kullan›larak, yanikendilerini J‹TEM eleman› olarak tan›tan kiflile-rin haraç alma, fidye için adam kaç›rma ve gaspgibi ciddi suçlara kar›flt›klar›na iliflkin haberlers›k s›k bas›nda yer almaya bafllam›flt›r.41 Örne¤in,5 May›s 2005 tarihli Radikal gazetesinde “J‹TEMad›na çal›flt›¤› ve çok say›da cinayete ad›n›n ka-r›flt›¤› ileri sürülen ve ayr›ca hakk›nda g›yabi tu-tuklama karar› da bulunan PKK itirafç›s› AdilTimurtafl’›n, DEHAP’l› Lezgin Bingöl’den 30 binYTL haraç almak isterken polis taraf›ndan suçüs-tü yakaland›¤›” haberi yer al›yordu. Habere göreAdil Timurtafl, J‹TEM kimli¤ini göstermesinera¤men polis taraf›ndan gözalt›na al›nm›fl ve be-raberindeki Hac› ‹nan, Abuzer Gün, AbdulvahapDemir ve üç Makedonyal›yla birlikte OrganizeSuçlar fiube Müdürlü¤üne götürülmüfltü. Haber-de ayr›ca, Adil Timurtafl’a Kara Kuvvetleri Ko-mutanl›¤›na ba¤l› Özel Harekâtlar Birli¤i Ko-mutanl›¤›nca “Üstün Hizmet Madalyas›” verildi-¤i bilgisi yer alm›flt›.42

Yukar›da ad› geçen ‹brahim Babat’›n gazeteciNecdet Açan’la cezaevinde yapt›¤› görüflmedeyapt›¤› aç›klamalar, devletin güvenlik ve ç›kar-lar›n› korumak için verilen yetki ve imkânlar›n,teröre karfl› mücadele yerine bugün bile devletitöhmet alt›na sokan baz› çeteleflmelere, kirli iflle-re ve rant kavgas›na dönüflerek adeta devletinkontrolünden ç›kt›¤›n› aç›¤a vurmaktad›r:

“Öldürmeye yetkili itirafç› askerlerdenoluflan J‹TEM gruplar› ölümü e¤lence halinegetirmiflti. Her cinayet ve bombalamaöncesinde, arkalar›nda hangi örgütün ad›n›b›rakacaklar›na karar vermek için isim -flehir oyunu oynuyorlard›. (…) Cem (Ersever),

ben, Abdülkadir (Aygan), di¤er itirafç›laroturur sohbet ederdik. Cem ‘yar›n ifl var, hadibir örgüt kural›m’ derdi. ‹sim bulmayar›flmas› bafllard›. Biri “Demir Yumruk”derdi, biri “T‹T”43 derdi, filan. Eylemdensonra arkam›zda hangi örgütün imzas›n›b›rakaca¤›m›za böyle karar verirdik. Çoke¤lenceli olurdu, çok gülerdik.”44

Sonuçta, zamanla PKK itirafç›lar› aras›ndankontrolden ç›k›p yasa d›fl› ifllere kar›flanlar ç›k-maya bafllad›. Hatta bunlar›n baz› kamu görevli-leri taraf›ndan baz› yasa d›fl› ifllerde kullan›ld›¤›konusunda yayg›n bir inanç olufltu. PKK mili-tanlar›n› da¤dan indirmek, örgütte çözülme ya-ratmak ve “itirafç›” elde etmek amac›yla “Pifl-manl›k Yasalar›”n›n ç›kart›lmas›, bu itirafç›la-r›n say›lar›n› art›rd›. ‹tirafç›lar, askerî birlikler,özel timler ve köy korucular›yla birlikte da¤lar-da yap›lan operasyonlarda yer gösterme ve reh-berlik amac›yla yer almaya bafllad›lar. Jandarma,Emniyet ve M‹T bu itirafç›lar› kullanmaya bafl-lad›. Hatta baz›lar›, örgütte bulunduklar› döne-me ait yazm›fl olduklar› hat›ralar›n› yay›mlaya-rak, PKK’n›n iç yüzünü, olumsuzluklar›n›, ör-güt liderlerinin kiflisel zaaf ve sonuçlar›n› aç›k-layarak psikolojik savafla katk›da bulundular.45

Bu tür itirafç›lar, kendilerine devlet taraf›ndansa¤lanan imkânlar› istismar ederek, zamanla çe-teleflme sürecine girdiler. Bunun en çarp›c› ör-neklerinden birisi, “Yeflil” lakapl› Mahmut Y›l-d›r›m idi. Kimine göre bir “itirafç›”, kimine gö-re bir “haber/istihbarat eleman›” olarak, farkl›zamanlarda farkl› istihbarat birimleriyle çal›fl-m›flt›. Bir süre sonra kendi bafl›na bir güç olmayabafllad›. Fakat daha ziyade, en etkili gördü¤ü J‹-TEM ad›n› kullanarak ifllerini yürütüyordu.

181

Komutanl›¤› ‹stihbarat Baflkanl›¤› görevlilerince yerine getirilir. ‹fllemin bafllad›¤› ve

bitirildi¤i tarih ve saat ile ifllemi yapan›n kimli¤i bir tutanakla saptan›r. (...)”.

40 5397 say›l› Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun Madde 2 ve 2803 say›l›

Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na afla¤›daki ek madde eklenmifltir.

41 J‹TEM ve M‹T’in ismi kullan›larak yap›lan ilginç gasp ve doland›r›c›l›k faaliyetleriyle ilgili

olarak bkz. Fuat Akyol, “J‹TEM hayaletiyle gasp terörü,” Aksiyon, 1 Mart 2004; Aydo¤an

Vatandafl, “Kendisine J‹TEM süsü veren mafya,” Zaman, 4 A¤ustos 2002.

42 “‹tirafç› Timurtafl yakaland›,” Radikal, 5 May›s 2005.

43 Türk ‹ntikam Tugay› kastedilmektedir.

44 Bu iddia için bkz. Açan, Yedig, Derin Devletin Peflinde, s. 23.

45 Sami Demirk›ran, Kod Ad›: Killer’s of Mehmet’s (Ankara: Kipa Yay›nlar›, 2002); Sami

Demirk›ran, PKK: Olaylar, Belgeler, Hat›ralar!.. (‹stanbul: Kipa Yay›nlar›, 2001).

‹tirafç›lar› en yo¤un olarak kullanan güvenlikörgütünün jandarma olmas›, bunlar›n gayri-meflru ifllerinin, bir tak›m faili meçhul olaylar›-n›n J‹TEM’in üzerine kalmas›na sebep oldu. Buolaylar›n ve J‹TEM’in bas›nda bir korku kayna¤›olarak yer almas›n›n sonucunda baz› organizesuç ve menfaat yap›lanmalar› da bu korku kay-na¤›ndan yararlanmaya bafllad›lar.

J‹TEM’le ‹lgili Son Geliflmeler vefiemdinli Olay›

J‹TEM isminin, en az›ndan bir dönem JandarmaTeflkilat›n›n enformel ya da yar› formel bir par-ças› oldu¤unu düflünürsek, Jandarma Teflkilat›-n›n istihbarat faaliyetlerinin, 5397 say›l› Ka-nun’un Ek 5. maddesiyle 3 Temmuz 2005’te res-mi ve hukuki bir hüviyete büründürülmesi, sondöneme iliflkin en önemli geliflmelerin bafl›ndagelmektedir.

Mevzuatla ilgili geliflmelerin d›fl›nda, kuflkusuzen önemli geliflme, J‹TEM’i tekrar kamuoyunungündemine tafl›yan 9 Kas›m 2005 tarihli “fiem-dinli” ve ard›ndan patlak veren “Yüksekova”olaylar› olmufltur.

fiemdinli’de iki kiflinin ölümüyle sonuçlananolaylar›n geliflimine bakt›¤›m›zda, 9 Kas›m 2005günü, eski bir PKK’l› olan (ve daha önce 15 y›l ha-pis yatt›¤› ileri sürülen) Seferi Y›lmaz’a ait UmutKitabevi bombalanm›fl ve bir kifli (Mehmet ZahitKorkmaz) hayat›n› kaybetmifl, 6 kifli de yaralan-m›flt›. Ayn› günün akflam saatlerinde savc›n›nolay yerinde inceleme yapt›¤› s›rada, Tanju Çavuflisimli bir uzman çavufla ait oldu¤u iddia edilenbir araçtan kalabal›¤›n üzerine atefl aç›lm›fl vekeflfi izleyen kalabal›ktan Ali Y›lmaz isimli birkifli hayat›n› kaybederken, 4 kifli yaralanm›flt›.

Üstelik bu, bölgedeki ilk patlama da de¤ildi.Temmuz ay›ndan bu tarihe kadar dördü merkez,ikisi fiemdinli, sekizi Yüksekova ilçesinde olmaküzere, bölgede 14 patlama kay›tlara geçmifl, sekizaskerin flehit oldu¤u bombal› sald›r›larda da on-larca sivil yaralanm›flt›. Askerî hedeflerin yan›s›ra ifl merkezi, lokanta ve yolcu otobüslerine ko-nulan bombalar, halkta büyük panik ve huzur-suzlu¤a yol açm›flt›.

Medyaya göre bu olay›n öyküsü failleri ele ver-mektedir: üç kifli bir araçla fiemdinli’deki bir pa-saj›n önüne yaklafl›r. Bir kifli araçtan inerek pa-sajdaki bir dükkâna poflet içinde bombay› atar vekaçmaya çal›fl›r. Kaçmaya çal›flan flah›s, di¤er ikikifliyle birlikte çevredeki vatandafllar taraf›ndanyakalan›r ve tartaklan›r ve güvenlik güçlerininatefl açmas› sonucu güvenlik güçlerine teslimedilir. Olay›n, bu araçta bulunun 3 kifli taraf›n-dan organize edildi¤i ve bu 3 kifliden birinin ki-tapç›ya yönelerek bomba atmas›yla bafllad›¤› id-dia edilir.

Araçtaki inceleme esnas›nda bagajda üç adet Ka-laflnikof silah, 10 dolu flarjör, birkaç adet güven-lik güçlerinin kulland›¤› kamuflaj yelek, bombaimha veya yap›m›nda kullan›lan malzemeler,bir de araban›n içerisinde iç koltuk üzerindekisiyah çantan›n içerisinde Makina ve Kimya Ens-titüsü (MKE) menfleli iki el bombas› bulunur.Ayr›ca, dört tane de dosya mevcuttur ve bunlar-dan bir tanesi 6–7 sayfal›k, sadece araçla ilgilitescil belgesini, teslim tutanaklar›n› resmi imza-lar› ihtiva eden bilgi ve belgelerin oldu¤u birdosyad›r. Bu dosyadan, arac›n jandarmaya ait ol-du¤u anlafl›l›r. Di¤er bir dosyada, bomba at›landükkân›n sahibinin resmi, ismi ve kimlik bilgi-lerinin de oldu¤u muhtelif flah›slar›n adres veisimleri yaz›l› bir liste ve bomba at›lan dükkânave pasaja iliflkin bir de kroki vard›r. Bu listede, odükkân sahibinin ismi k›rm›z› kalemle çizilmifl-tir. Di¤er dosyalarda ise, fiemdinli’deki bir k›s›minsan›n, parti yöneticilerinin, ileri gelenlerinisim listesi vard›r. Bu listedeki isimler “sak›ncal›olanlar” ya da “sak›ncal› olmayanlar” gibi bafl-l›klarla ayr›flt›r›lm›flt›r. Bu dosyalar›n tümü, sav-c› taraf›ndan tutanaklara geçirilmifltir.

Serbest b›rak›lan iki uzman çavufl yeniden gözal-t›na al›narak tutuklan›r. Savc›l›k, san›klar›n,“suç örgütü oluflturma” (TCK madde 220), “top-luma karfl› ifllenen suç” (TCK madde 170), “haya-ta karfl› suç” (TCK madde 82) ve Terörle Mücade-le Kanunu’nun (TMK) 1 ve 3. maddeleri uyar›n-ca yarg›lanmalar›n› istemektedir.

Daha sonra, M‹T ve Jandarma ‹stihbarat Dairesi,TBMM “fiemdinli Araflt›rma Komisyonu”nafiemdinli olaylar›yla ilgili olarak rapor vermifl-tir. Jandarma ‹stihbarat Dairesi Baflkan› Tu¤ge-

182

neral Mehmet Çörten taraf›ndan verilen 25 say-fal›k istihbarat raporunda Hakkâri-Yüksekova-fiemdinli üçgenindeki bombalamalar›n PKK’n›nifli oldu¤u ve iki astsubay›n bombayla ilgisi ol-mad›¤›, orada görevli olduklar› belirtilir. Rapor-da, PKK’n›n büyük kentlerde Fransa benzeri so-kak eylemelerine haz›rland›¤› belirtilerek “Hak-kâri, fiemdinli, Yüksekova üçgeninde yapt›klar›bombalama ve sokak eylemleri buna haz›rl›kamac› tafl›maktad›r” denilir. Raporda, tutukluastsubaylar Ali Kaya ve Özcan ‹ldeniz’in de fiem-dinli’de Umut Kitabevi’nin bombalanmas› s›ra-s›nda orada bulunmalar›n›n “tesadüf” oldu¤usavunulur.

Raporda, fiemdinli’de, 9 Kas›m’daki patlaman›nyan› s›ra PKK’n›n 2005 y›l›nda bölgedeki genelstratejisi anlat›lm›fl ve istatiksel bilgilere yer ve-rilmifltir. Hakkâri - fiemdinli ve Yüksekova böl-gelerinde 1 Haziran 2005 tarihinden bu yana ya-flanan patlamalar›n örgütün stratejisi oldu¤u vebölgede 1 Haziran-9 Kas›m 2005 tarihleri aras›n-da toplam 47 patlaman›n gerçekleflti¤i kaydedil-mifltir. PKK’n›n amac›n›n buradaki huzursuzlukve rahats›zl›¤› büyük kentlere kayd›rmak oldu-¤u ifade edilir.

Bu olaylar›n ard›ndan Jandarma Genel Komuta-n› Orgeneral Fevzi Türkeri, 11 Kas›m’da “bu lo-kal bir olay”d›r ifadesini kullan›rken, BaflbakanRecep Tayyip Erdo¤an, “hadise pek öyle iddiaedildi¤i gibi lokal bir meseleye benzemiyor. Ar-kas›nda bir anlay›fl var. Bu anlay›fl ideolojik biryap›lanmaya dayan›yor olabilir, bir grubun duy-gusal hareketiyle ortaya ç›km›fl olabilir. Bulgulariyice netleflsin arkas›ndaki fley neyse, onu kaz›-maya kararl›y›z” aç›klamas›n› yap›yordu. Baflba-kan, gelece¤e dönük olarak da, Cumhurbaflkan›ve Genelkurmay Baflkan›yla görüfltü¤ünü, ortakkarar verdiklerini, nereye kadar gidiyorsa orayakadar gidilece¤ini, devletin tüm organlar›n›nuyum içinde gere¤ini yapmaya haz›r oldu¤unuaç›kl›yordu.

fiemdinli olay›yla ilgili olarak J‹T’in varl›¤›ndansöz edildi¤inin hat›rlat›lmas› üzerine Erdo¤an,“Hay›r ben böyle bir kuruluflu daha tan›mad›m.Geçmiflte böyle fleyler olmufl olabilir, dedikodu-lar› yap›lm›fl olabilir, benim dönemimde böylebir fley yok. Böyle bir fleyi de tan›m›yorum” yan›-

t›n› vermifltir. TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç da,fiemdinli olaylar›n›n Meclis taraf›ndan araflt›r›l-mas›n› isterken, hükûmete de olaylarda ad› ge-çen ve varl›¤› resmi makamlarla do¤rulanma-yan teflkilat J‹TEM’in gerçekten de var olup ol-mad›¤›n› sormufltur.

Bu noktada aç›kl›¤a kavuflmas› gereken, Baflba-kan ve Meclis Baflkan› düzeyinde görev yapan üstmakamlar›n bile J‹TEM’in varl›¤› konusundaniçin net bir bilgiye sahip olamad›klar› hususu-dur. Jandarma’ya ba¤l› ayr› bir istihbarat örgü-tünün varl›¤›n›n resmen ve do¤rudan kabuledilmemesi ve 5397 say›l› Kanun’a kadar hukukiolarak tart›fl›l›yor olmas›n›n temel nedenlerin-den birisi, bu kuruma yönelik suçlamalar›n he-sab›n› verecek makam ve yetkililerin bu suçla-malardan korunmak amac›yla inkâr yolunu seç-meleridir. Bu arada, bu yap›n›n isteyerek ya daistemeyerek bütün kirli ifllerin üzerine yüklene-ce¤i bir “günah keçisi” olarak ortaya ç›kmas›n›nda hükûmetin J‹TEM’den haberdar olmad›¤›n›iddia etmesine yol açt›¤› da düflünülebilir.

fiemdinli’deki olaylarda TSK mensuplar›n›n daad› geçince, Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök, “personelimi ne suçlar›m, ne ko-rurum. Soruflturman›n sonucunu bekleyelim.”demiflti. CHP Genel Baflkan› Deniz Baykal ise, te-rörü baflka amaçlar için kullanan güçlerin oldu-¤unu ileri sürerek, “bölgede yaflananlar›n arka-s›nda bir ölçüde ç›kar ve rant çekiflmesi da yeral›yor olabilir. 9 Kas›m’da, resmi baz› kiflilerinbu iflin içine müdahil oldu¤u anlafl›l›yor. Eldeedilen bilgiler, bu izlenimi veriyor. Reddedile-meyecek iflaretler var.” diyordu.

Cumhurbaflkan›, Meclis Baflkan›, Baflbakan, Ge-nelkurmay Baflkan› ve ana muhalefet lideri gibibefl üst makam›n, bu iflin alt›nda ne oldu¤unuanlamak istemeleri, olay›n gerçek ve tüm boyut-lar›yla aç›kl›¤a kavuflturulaca¤› konusunda çokönemli ve umut verici bir gösterge say›labilir.fiemdinli ve Yüksekova’da meydana gelen olay-lar› araflt›rmak üzere bir Meclis Araflt›rma Ko-misyonunun kurulmas›, kamuoyunda konununayd›nl›¤a kavuflabilece¤ine dair bir beklenti ya-ratm›flt›r. Ne var ki, Komisyon üyeleri aras›ndaortaya ç›kan fikir ayr›l›klar› yüzünden komisyo-nun kilitlendi¤i ve bu nedenle yaklafl›k 2 ayd›r

183

raporunu tamamlayamad›¤› yönünde bas›ndaç›kan haberler, bu olumlu beklentileri soru ifla-retlerine dönüfltürmeye bafllam›flt›r.

Komisyon üyeleri aralar›nda fikir ayr›l›¤›na yolaçan ve dolay›s›yla komisyon raporunun ta-mamlanmas›n›n önünü t›kayan faktör ise, baz›askerî yetkililerin isimlerinin raporda yer al›palmayaca¤›na iliflkindir. “fiemdinli Olaylar›n›Araflt›rma Komisyonu”na bir bak›ma yard›mc›olmak amac›yla oluflturulan “fiemdinli TBMM‹nsan Haklar› Alt Komisyonu,”46 22 Kas›m2005’te fiemdinli’ye giderek olaya iliflkin incele-melerde bulunmufltur.

Alt Komisyonun fiemdinli Araflt›rma Komisyo-nuna gönderdi¤i (fiemdinli olaylar›na iliflkinolarak) fiemdinli ve Yüksekova’da yapt›¤› arafl-t›rman›n verilerini içeren 20 sayfal›k taslak ra-porunun bas›na s›zan ilk metninde, Kara Kuv-vetleri Komutan› Orgeneral Yaflar Büyükan›t’›nbilgi ve belgeye dayal› olmaks›z›n ve resmi s›fat-lar›n› kullanarak “O astsubay› tan›r›m. Benimemrimde çal›flt›. ‹yi bir astsubayd›r. Kürtçe bilir.Kuzey Irak’ta Çevik Operasyonu’nda yan›mday-d›.” fleklindeki ifadesiyle Astsubay Ali Kaya’y›47

tan›d›¤› ve suç iflleyece¤ini zannetmedi¤i yö-nündeki kamuoyu aç›klamas›, “talihsizlik” ve“yarg›ya müdahale” olarak alg›lanabilece¤i yö-nünde de¤erlendirilmifl ve TCK’n›n “yarg› göre-vi yapan› etkileme” bafll›kl› maddesine at›f ya-p›lm›flt›r.

‹lk taslak metinde ayr›ca, “Jandarma Genel Ko-mutanl›¤›, bünyesinde J‹TEM, J‹T gibi birimle-rin mevcut olup olmad›¤› hakk›nda ilgili ku-rumlar gerekli aç›klama yapmal›d›r. Kanun d›fl›örgütlenmeler ortadan kald›r›lmal› ve bu tür ör-

gütlenmelerde kast› veya ihmali bulunanlarhakk›nda gerekli cezai takibat yap›lmal›d›r.” ifa-desi de yer alm›flt›r. Bu durum, bir bak›ma J‹-TEM/ J‹T’in varl›¤›n›n sorguland›¤› anlam›nada gelmektedir.

Ancak, daha sonra, “Yaflar Büyükan›t’›n, Ali Ka-ya’y› tan›d›¤›n› ve suç iflleyece¤ini zannetmedi-¤ini muhtevi bas›na demeç vermesi talihsizlik-tir. Büyükan›t her ne kadar konuflmas›n›n deva-m›nda mezkûr kifli suça kar›flm›flsa sahip ç›kma-yaca¤›n› belirtse de bu yönde bir demeç yarg›yamüdahale olarak alg›lanabilir.” ifadelerinin butaslak rapordan ç›kar›ld›¤› ve yerine “Baz› kamugörevlilerinin bas›na verdikleri demeçler yarg›-ya müdahale olarak alg›lanabilir.” ifadesine yerverildi¤i ileri sürülmüfltür.48

‹ddialara göre, komisyonun t›kanmas›n›n nede-ni de burada yatmaktad›r. Çünkü askerî yetkili-lerin Mehmet Elkatm›fl’› telefonla arayarak ko-misyona verilen bilgilerin bas›na yans›mamas›n›ve milletvekillerinin bu konuda uyar›lmas›n› is-tedikleri iddia edilmifltir. Ancak iki komisyonüyesi, böyle bir izlenim edinmediklerini ve buyönde telkin almad›klar›n› söylemifltir. Üyeler-den Faruk Ünsal da, Büyükan›t veya baflka bir ki-flinin ad›n›n rapora yaz›lmas› veya J‹TEM gibiifadelerin geçmesi yönünde talebi olmad›¤›n›,ancak “resmi s›fatl› kiflilerin yarg›y› yönlendiri-ci aç›klama yapmas›” konusunda genel bir ifade-nin kullan›lmas›n› istedi¤ini belirtmifltir.49 26Ocak 2006 tarihli Hürriyet gazetesinde ç›kan birhabere göre de, CHP’li alt komisyon üyeleri Ah-met Ersin ve Ahmet Y›lmazkaya, yarg›n›n böylebir cümleden etkilenecek kadar güçsüz olmad›-¤›n› ileri sürerek, bu tür suçlay›c› bir ifadeninraporda yer almas›na karfl› ç›km›fllar ve CHP’li-lerin bast›rmas› üzerine AKP kanad› da bu cüm-lenin rapordan ç›kar›lmas›n› kabul etmifltir.50

Sonuç olarak, fiemdinli Olay› konusunda dörtfarkl› yaklafl›m söz konusu olmaktad›r. Birincisi,daha ziyade resmi makamlar›n yaklafl›m› çerçe-vesinde, bombalama eylemini PKK’n›n yapt›¤›-n› kabul ederek, jandarma istihbarat elemanlar›-n›n olay yerinde “tesadüf eseri” bulunduklar›yaklafl›m›d›r. ‹kincisi, bombalama eylemini jan-

184

46 Bu Alt Komisyon; AKP Nevflehir Milletvekili Mehmet Elkatm›fl Baflkanl›¤›nda, AKP

Ad›yaman Milletvekili Faruk Ünsal, CHP ‹zmir Milletvekili Ahmet Ersin ve CHP Gaziantep

Milletvekili Ahmet Y›lmazkaya’dan oluflmaktad›r.

47 Eski bir PKK itirafç›s› ve J‹TEM eleman› olan Abdülkadir Aygan, ‹tirafç› isimli kitab›nda

Ali Kaya’n›n J‹TEM’ci “Mutkili Ali” oldu¤unu yazmaktad›r.

48 “Büyükan›t, fiemdinli Raporundan Ç›kar›ld›,” Haber 10, 17 Aral›k 2005.

Bkz. <http://www.haber10.com/haber/15700/>, [Eriflim tarihi: 04.02.2006].

49 “fiemdinli Komisyonu kilitlendi,” Haberextra, 30 Ocak 2006. Bkz. <http://www.

haberextra.com/haber/9117/%C5%9Eemdinli/Komisyonu/kilitlendi>, [Eriflim tarihi:

04.02.2006].

50 “Suçlamada geri ad›m,” Hürriyet, 26 Ocak 2006.

darma istihbarat görevlilerinin hiyerarflik birba¤ içerisinde de¤il, kendi inisiyatifleriyle kifli-sel bir meseleden dolay› gerçeklefltirdikleri dü-flüncesidir. Üçüncüsü de, fiemdinli’de meydanagelen eylemin Susurluk tarz› bir yap›lanman›nürünü oldu¤u yaklafl›m› olup, bu yaklafl›ma gö-re, gizli bir yap›lanma, PKK yanl›lar›n›, kontr-terör yöntemleriyle elimine etmeye çal›flmakta-d›r. Dolay›s›yla bu olay, devlet içinde hukuk d›fl›hareket eden bir grubun halen aktif oldu¤unu vejandarma istihbarat› görevlilerinin, bu tür faali-yetlerinde daha önce suça kar›flm›fl “itirafç›” ta-bir edilen flah›slar› kullanmay› sürdürdüklerinigöstermektedir.

Dördüncü yaklafl›m ise bu olay›, bölgede aktif birflekilde faaliyet gösteren yabanc› gizli servislerinifli olarak görmekte ve özellikle Kuzey Irak’takimevcut duruma uygun bir flekilde Türkiye’yikendi meseleleriyle meflgul ederek, bölgede “et-kisiz b›rakma” politikalar›n›n bir sonucu olarakde¤erlendirmektedir.

Sonuç

3 Kas›m 1996 Susurluk Kazas› sonras› ortaya dö-külen çarp›k iliflkiler, bir tak›m kurumlar ve bukurumlar içerisindeki yap›lanmalar›n sorgulan-mas›na neden oldu. Susurluk Olay› kadar olma-sa da, fiemdinli’de meydana gelen olay, dokuz y›lsonra yeniden bir tak›m kurum ve yap›lanmala-ra iliflkin tereddütleri kamuoyuna tafl›d›.

Devletin anayasal düzenini korumak için gerek-li önlemleri almas› ve tehdit unsurlar›yla müca-delesi, en temel görevidir. Bu görevin ifas›ndahukuki çerçevesi yasalarla çizilmifl gizli operas-yonlar ve istihbari örgütlenmeler de bulunmak-tad›r. Güçlü ve istikrarl› bir devlet olman›n enönemli unsurlar›ndan birisi de, güçlü güvenlikve istihbarat örgütlerine sahip olmakt›r.

Ancak her ne gerekçeyle olursa olsun, devletinolanaklar›n› ve iliflkilerini kullanarak anayasalve yasal zeminler d›fl›nda faaliyetlerde bulun-mak, iliflkiler ve kurumlar gelifltirmek, demok-ratik hukuk devletinde olmamas› gereken birdurum oldu¤u gibi, güvenlik bürokrasisini par-

lamentonun ve sivil toplumun denetim ve göze-timine ba¤l› k›lan ça¤dafl demokrasi gelene¤inede ayk›r›d›r. Hukuk devleti ve demokratik ya-flam ilkeleriyle ba¤daflmayan, parlamento, siviltoplum ve medya taraf›ndan denetlenemeyenyap›lanma ve uygulamalar, terörle mücadeleyihukuk d›fl› uygulamalara, bu uygulamalar› dadevlet ve kurumlar›na karfl› hoflnutsuzlu¤a çe-virmektedir.

Elbette ki, demokratik ilkelerin ve hukuk devle-ti prensiplerinin korunmas›nda hassas dengeleriyi korunmal›, bu prensiplerin uygulanmas› ad›-na terörle mücadele zaafa u¤rat›lmamal› ve bü-yük fedakârl›klarla terörle mücadelede eden kiflive kurulufllar, haks›z yere suçlanmamal›d›r. An-cak, her fleyin hukukun içerisinde cereyan etme-sini sa¤lamak ve gözetmek hukuk devleti ol-man›n mutlak gere¤i ve görevidir. Hukuk dev-letinde kamu görevlileri, yasalar›n sadece uy-gulay›c›s›d›r. Bu nedenle, devlet ad›na görev ifaedenler, yasalar›n ve hukukun genel prensip-lerinin d›fl›na ç›karak uygulama hakk›n› ken-dilerinde görmemelidirler. Bunun da ötesinde,hiç kimsenin farkl› siyasi görüfl, inanç ve yaflambiçimlerine sahip vatandafllar›n devlete inanç vegüvenini sarsacak biçimde, kendisini devletintek sahibi olarak görme hakk› olmamal› ve dev-let hiçbir flekilde meflru olmayan personel kul-lanmamal›d›r.

Sonuç olarak, terörle etkin mücadele ad›nagiriflilen bir tak›m terörle mücadele taktikleri,zamanla ters etkiler ve içinden ç›k›lamazdurumlara sebebiyet vermifltir. Buna en iyi ör-neklerden birisi, kamuoyunda bilindi¤i kadar›y-la, jandarman›n uzun bir zamand›r itirafç›lar-dan yararlanmas›d›r. Bu itirafç›lar›n nerelerdeve nas›l kullan›ld›klar›, kamuoyunda merakkonusu olmaktad›r. fiemdinli’de meydana gelenolay, jandarma istihbarat›n›n kamuoyundaki birtak›m kuflkular› gidermesi için iyi bir f›rsat ola-bilir. Savunma refleksiyle hareket etmeyerek,bir tak›m iddialar› aç›kl›¤a kavuflturmak içinad›m atman›n tam zaman›d›r. Bu ayn› zamandaAB sürecinde, ülkemizde sivil otoritenin vedemokrasinin gücünü gösterme aç›s›ndanönemli bir f›rsatt›r.

185

Anti-demokratik Milli Güvenlik Uygulamalar›n›n Sivil Topluma Etkisi: 1980’lerden 2000’lere Sivil Toplum Hareketleri

Sivil toplum düflüncesi ile bir ülke çat›s› alt›ndayaflayan insanlar›n “yurttafll›k bilinci” ve devletkavram›na bak›fllar› aras›nda do¤rudan iliflkivard›r. Buna göre kifli -vatandafll›k sorumlulu-¤una sahip olmakla birlikte- ülkeyi idare edenyetkeye, kendisinin yarar› için oluflturulmufl birörgüt olarak bak›yorsa kendisi gibi düflünenlerlebir araya gelip devlet otoritesini denetleyecekmekanizmalar oluflturabilir.1 Söz konusu meka-nizmalar örgütlü bir yap›ya kavuflarak birer “Si-vil Toplum Kuruluflu”na dönüflebilirler.2 Bu yak-lafl›m çerçevesinde geleneksel “kutsal devlet” yada “baba devlet” anlay›fl›n›n sivil toplum olgusu-nu tahrip etti¤i söylenebilir. Türkiye Cumhuri-yeti’nin, k›sa tarihinde üç askerî darbe ile karfl›

karfl›ya kalmas› söz konusu tahribat› daha da de-rinlefltirmifl ve sivil toplum bilincinin geliflmesi-ni geciktirmifltir. 27 May›s (1960) ‹htilali ve 12Mart (1971) muht›ras› bir yana; yaln›zca dernek-leri, vak›flar› ve benzeri sivil oluflumlar› de¤il,parlamento ve medya gibi demokrasinin dahakurumsal ve örgütlü yap›lar›n› ifllevsizlefltiren 12Eylül 1980 askerî darbesinin, sivil toplum bilin-cinde yaratt›¤› travmatik etki ve 1982 Anayasa-s›’n›n içeri¤i nedeniyle süreklilik arz etti¤i söyle-nebilir.

12 Eylül müdahalesiyle, siyasi partilerin yan› s›-ra tüm sivil toplum örgütleri kapat›lm›fl ve hep-sinin mal varl›¤›na el konulmufltur. Türkiye ge-nelinde faaliyeti durdurulan toplam dernek sa-y›s› 23 bin 667’dir.3

21 Nisan 2005 tarihi itibariyle Türkiye’de 85 bin307 sivil toplum kuruluflu bulunmaktad›r.4 TarihVakf›, bu kurulufllar aras›ndaki iletiflimi art›r-mak amac›yla Türkiye’nin en genifl kapsaml› Si-vil Toplum Kurulufllar› (STK) veritaban›n›,<www.stkrehberi.org> adresinde kurmufltur. Ta-rih Vakf› Baflkan› Orhan Silier, 1980’lerde STKsay›s›n› yaklafl›k 50 bin olarak vermektedir. Gü-nümüzde ‹çiflleri Bakanl›¤› Dernekler Masas›n-dan 82 bin dernek, Vak›flar Genel Müdürlü¤ün-den 4 bin 200 vak›f ve di¤er a¤lardan al›nan yak-lafl›k 10 bin kurulufl adresi ile oluflturulan geneladres kütü¤ündeki kurulufllar baz al›n›rsa, Tür-kiye’de her bin kifliye 1.3 STK düflmektedir.5 Ençok STK’n›n bulundu¤u flehir 13 bin 731 ile ‹stan-bul’dur. Bu kenti Ankara ve ‹zmir takip etmek-tedir.

1990’l› y›llara gelindi¤inde Do¤u ve Güneydo¤uillerindeki düflük yo¤unluklu savafl ortam›na

186

S‹V‹L TOPLUM KURULUfiLARI

Ferhat Ünlü*

* Güvenlik-istihbarat-terör konular› yazar›, gazeteci.

1 Türk toplumundaki yerleflik devlet alg›s› ve yurttafll›k bilinci için bkz. Suavi Ayd›n, Ama-

c›m›z Devletin Bekas›, Demokratikleflme Sürecinde Devlet ve Yurttafllar (‹stanbul:

TESEV Yay›nlar›, 2006).

2 Ayd›n U¤ur’un, Yeni Demokrasinin Yeni Aktörleri: STK’lar, Merhaba Sivil Toplum adl›

eserinde Sivil Toplum Kurulufllar›, “Yurttafllar›n ortak bak›fl, ortak ç›kar, ortak duyarl›l›k,

ortak talep vb. temelinde gönüllü olarak bir araya gelerek, devletin hukuki, idari, üretici

ve kültürel organlar›n›n d›fl›ndaki alanda meydana getirdikleri dernek, vak›f, sivil giriflim,

platform, iliflki a¤› vb.’lerinden oluflan yap›lar ve etkinlikler” olarak tan›mlanmaktad›r.

Ayd›n U¤ur, Yeni Demokrasinin Yeni Aktörleri: STK’lar, Merhaba Sivil Toplum, Tacisel

Ulafl (der.) (‹stanbul:Helsinki Yurttafllar Derne¤i Yay›nlar›, 1998) s. 69.

3 12 Eylül’ün anti demokratik bilançosunun vahametini ortaya koyan baz› önemli veriler

flunlard›r:

“Fifllenen kifli say›s›: 1milyon 683 bin kifli. Dava ve yarg›lanan kifli say›s›: 210 bin dava-

da 230 bin kifli. Verilen idam cezas› ve infaz say›s›: 517 kifliye idam cezas› verildi, 50’si

infaz edildi. Vatandafll›ktan ç›kar›lan kifli say›s›: 14 bin kifli. Tespit edilen iflkenceyle

ölüm vakas›: 171 kifli.” Ayr›ca gazeteler 300 gün boyunca yay›n yapamam›fl, çok say›da

iflkence ve kuflkulu ölüm vakas›na rastlanm›flt›r. Bkz. <http://www.memursen.org.tr/ha-

berioku.asp?kategori=1&id=173>.

4 Sevda Alkan, “STK’lar darbe yorgunu,” Yeni fiafak, 23 Nisan 2005.

5 a.g.e.

ra¤men bilhassa ‹stanbul, Ankara, ‹zmir gibibüyük flehirlerde “sivil bilinçlenme” ivme ka-zanm›flt›r. Bunda, 1995 y›l›nda Anayasa’da 4121say›l› Kanun’la yap›lan de¤iflikli¤in etkisi vard›r.Söz konusu kanun ile derneklerin “siyasi amaçgütme, siyasi faaliyette bulunma, siyasi partiler-den destek görme ve onlara destek olma, ötekiSTK’larla ortak amaçl› hareket etme; siyasalpartilerin de yurt içinde ve yurt d›fl›nda örgüt-lenme” yasaklar› kald›r›lm›flt›r. Bununla birlikteAnayasa’da, STK’lara b›rak›lan özgür alan hâlâk›s›tl›d›r.6 Sözgelimi 1982 Anayasas›’n›n toplant›ve gösteri yürüyüflü düzenleme hakk›yla ilgili34. maddesinin son f›kras›, dernek, vak›f, sendi-ka ve kamu kurumu niteli¤indeki meslek kuru-lufllar›n›n kendi konu ve amaçlar› d›fl›nda top-lant› ve gösteri yürüyüflü düzenleyemeyecekleri-ni hüküm alt›na alm›flt›r.

Oysa sivil toplum kurulufllar›n›n ça¤dafl ço¤ulcudemokrasilerde siyasetten uzak tutulmamalar›gerekti¤i bilinmektedir. STK’lar›n insan haklar›ihlallerini denetlemek, ihlallere karfl› ulusal veuluslararas› kamuoyunu harekete geçirmek gibibir ifllevinin oldu¤u düflünülürse, özellikle darbesonras›n›n koflullar›nda STK’lara duyulan ihti-yaç daha çok artm›flt›r. Bu gereklilik, “darbema¤durlar›”n› bir araya getirmifl ve iflkence bafl-ta olmak üzere anti-demokratik uygulamalar-dan kaynaklanan sorunlar›n giderilmesiniamaçlayan sivil toplum örgütlerinin kurulmas›-na vesile olmufltur. Bunlardan en bilineni Tu-tuklu Hükümlü Aileleri Yard›mlaflma Derne-¤i’dir (TAYAD). Söz konusu örgüt 1984 y›l›ndakurulmufltur.7 TAYAD d›fl›nda Tutuklu AileleriDayan›flma Dernekleri Federasyonu (TUHAD-FED) ve Tutuklu Aileleriyle Yard›mlaflma Der-ne¤i (TAYDER) gibi örgütler de ayn› amaçlarlafaaliyet göstermektedir.

12 Eylül darbesinden sonraki dönemde Türki-ye’de sivil toplum hareketinin yap›s›n› etkileyenen önemli faktörse 1980’li y›llar›n bafl›ndan iti-baren Do¤u ve Güneydo¤u’da hakim olan düflükyo¤unluklu savaflt›r. Devletin silahl› kuvvetleri-nin ayr›l›kç› örgüt PKK’ya karfl› yürüttü¤ü busavafl döneminde -baflta ‹nsan Haklar› Derne¤i(‹HD) olmak üzere- baz› derneklerin savafl karfl›-

t›, sivil söylemleri, devlet otoritesi ve “merkezmedya” taraf›ndan “terör yandafll›¤›” ile yaftala-nabilmifltir. Bu yarg›lay›c› yaklafl›mlar bir tara-fa, ‹HD, sivil inisiyatifin 1980 ve 1990’l› y›llaragöre büyük ilerlemeler kaydetti¤i, görece özgür2000’li y›llarda, derne¤in kurucu üyelerindenromanc› Adalet A¤ao¤lu taraf›ndan da benzergerekçelerle suçlanm›flt›r. A¤ao¤lu, geçti¤imizy›l ‹HD’nin, “tek yanl›, ›rkç› ve milliyetçi bir tu-tum tak›nd›¤›”n› öne sürerek dernekten istifa et-mifltir.8 A¤ao¤lu’nun istifa karar›, sol entelijan-siya içinde PKK’ya bak›fl konusundaki farkl›l›k-lar›n somut göstergesi olmufltur.

Ancak devlet ve ona yak›n “merkez medya”n›n1990’l› y›llarda ‹HD ile PKK’y› birlikte anmas›-n›n çok baflka sebepleri vard›r. ‹HD-PKK iliflki-sine dayanak olan “kan›t,” fiemdin Sak›k’a atfe-dilen ifadeler olmufltur.9 Sak›k’›n bu ifadelerin-de ‹HD’nin o dönemdeki Genel Baflkan› Ak›nBirdal için, “Benden daha fazla PKK’l›d›r” dedi-¤i ileri sürülmüfltür.10 Bu ifadelerin Sak›k’a aitolmad›¤› daha sonra anlafl›lm›flt›r. Söz konusuifadelerin “merkez medya”da -do¤rulu¤u sorufl-turulmadan- yay›nlanmas› 28 fiubat sürecindekidevlet-medya iflbirli¤inin fl›k olmayan görü-nümlerinden biridir.

‹HD ile ‹nsan Haklar› ve Mazlumlar ‹çin Daya-n›flma Derne¤i (Mazlum-Der) A¤ustos 1998’deKuzey Irak’taki PKK kamp›na gidip esir Türkaskerlerini alarak Türkiye’ye dönen heyette bu-lunmufllard›r. Askerleri getiren kafile içinde ik-tidar orta¤› Refah Partisi’nin (RP) Van Milletve-kili Fethullah Erbafl da yer almaktad›r. Heyetinbu iyi niyetli giriflimi, “milliyetçi” çevrelerde vegiderek “merkez medya”da, “PKK bayra¤› alt›n-da foto¤raf çektirdiler” fleklinde özetlenebilecekbir yaklafl›mla elefltirilmifltir. Erbafl hakk›ndaAnkara Devlet Güvenlik Mahkemesince sorufl-turma bafllat›lm›fl, heyette yer alan ‹HD GenelBaflkan› Ak›n Birdal ve dönemin Mazlum-DerGenel Baflkan› ‹hsan Arslan da gözalt›na al›n-

187

6 <http://www.tihak.org.tr/yaliefe1.html>.

7 <http://www.tayad.org>.

8 Sefa Kaplan, “‹HD PKK’c›, art›k istifa ediyorum,” Hürriyet, 1 A¤ustos 2005.

9 Sak›k, 14 Nisan 1998 tarihinde Kuzey Irak’ta Türk güvenlik güçlerine teslim edilmifltir.

10 “Birdal’dan A Timi’ne: Bilmem ne bereliler,” Hürriyet, 26 Nisan 1998.

m›flt›r.11 O dönemde gözalt›na al›nan Arslanflimdilerde iktidar partisi AKP’nin milletvekille-rinden biridir.

1990’l› y›llar›n yo¤un tart›flmalara neden olan si-vil giriflimlerinden biri de “Cumartesi Anneleri”olarak an›lan grubun eylemleridir. Bu eylemler,Ola¤anüstü Hal bölgesindeki faili meçhul cina-yetler ve gözalt›nda kay›plara karfl› simgesel birdirenifl olmufltur.

27 May›s 1995’te Beyo¤lu’ndaki Galatasaray Lise-si önünde toplanan kay›p yak›nlar› burada otur-ma eylemi yapm›fllard›r. Bu tarihten sonra bir“gelenek” halini alan eylemler 13 Mart 1999’da“Cumartesi Anneleri”nin karar›yla sona erdiril-mifltir. Bunun sebebi grubun A¤ustos 1998’denberi oturma eylemi s›ras›nda polisin sert müda-halelerine maruz kalm›fl olmas›d›r.12

Susurluk Süreci ile 28 fiubat Müdahalesinin Sivil Topluma Etkisi

3 Kas›m 1996 tarihindeki Susurluk kazas›,13

1990’l› y›llar›n sonunda “sivil toplum”u etkileyenen önemli faktörlerin bafl›nda gelmektedir. Su-surluk kazas›n›n ard›ndan 1 fiubat 1997’de bafllat›-lan “Sürekli Ayd›nl›k ‹çin Bir Dakika Karanl›k”eylemi büyük ilgi görmüfltür. Eylemde, toplu-mun önemli bir kesimi akflamlar› 21:00’de bir da-kikal›¤›na ›fl›klar›n› kapat›yor ve çeflitli mutfakaletlerine vurarak protesto gösterisinde bulunu-yordu. Dönemin RP’li Adalet Bakan› fievket Ka-zan’›n, eylemi, “Mum söndü oynuyorlar” fleklin-de nitelendirilmesi tepkilere neden olmufltur.14

“Merkez medya”n›n da deste¤ini alan “Bir Daki-ka Karanl›k” eylemi fazla uzun sürmemifl, 9Mart 1997’de sona ermifltir. Eylem sona ermifl ol-

sa da yaln›zca 1990’l› y›llarda Do¤u ve Güneydo-¤u’daki kontgerilla faaliyetlerine de¤il, devletin1980 öncesi ve sonras›ndaki bütün anti-demok-ratik uygulamalar›na bir tepki olarak ortaya ç›-kan “Susurluk karfl›tl›¤›,” yaln›zca STK’lar nez-dinde de¤il, toplumun organize olmam›fl kesim-lerinde de günümüze kadar ruhunu koruyabil-mifltir. “Bir Dakika Karanl›k” eyleminin öncüle-rinden Yurttafl Giriflimi Sözcüsü avukat EnginCinmen’in Susurluk davas›n›n kamu vicdan›ndabitmedi¤ini söylemesi bu ba¤lamda de¤erlendi-rilmelidir.15

Bir “postmodern askerî müdahale” olarak de¤er-lendirilen 28 fiubat 1997 Milli Güvenlik Kurulu(MGK) kararlar› da yak›n tarihimizin “sivil top-lum”u ilgilendiren olaylar›ndan biridir. AncakSTK’lar 28 fiubat müdahalesine tepki konusundahiç de iyi bir s›nav vermemifllerdir. Kendilerinipolitik yelpazenin solunda gören ve siyasi otori-tenin her türlü anti-demokratik tasarrufunuprotesto etmeyi varl›k sebebi olarak gören siviltoplum örgütlerinden bafllayarak Türkiye’dekiSTK’lar›n hemen hiçbiri 28 fiubat konusundatatmin edici bir tepki gelifltirememifltir. Bunda,müdahalenin “‹slamc›” addedilen RP’nin büyükorta¤› oldu¤u koalisyon hükûmetine yönelik ol-mas›n›n mutlak bir etkisi vard›r. Zira söz konu-su dönemde “etkin” STK’lar aras›nda ideolojikyaklafl›m farkl›l›klar›ndan kaynaklanan bir me-safenin bulundu¤u söylenebilir. Dini hassasiyet-leri önemseyen Mazlum-Der ile “sol tandansl›”‹HD’nin, PKK’n›n elindeki esir askerleri kurtar-mak gibi ortak çal›flma yürütmesi dahi 1990’l›y›llarda bu mesafenin ortadan kalkmas›n› sa¤la-yamam›flt›r. Ancak ‹HD ve Mazlum-Der’denbafllayarak “sol” ve “‹slamc›” addedilen STK’la-r›n 2000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren insan hak-lar› savunuculu¤u ba¤lam›nda iflbirli¤i sürecinegirmeleri de son derece olumlu bir geliflme ola-rak not düflülmelidir.

“‹slamc›” çevrelerin de Susurluk’a sivil tepki ko-nusunda pek baflar›l› olduklar› söylenemez. Bun-da, “Milli Görüfl” düflüncesine yaslanan RP’niniktidar orta¤› olmas›n›n önemli etkisi vard›r. ‹s-lamc›lar, sivil toplumun ve “merkez medya”n›nSusurluk karfl›t› söylemlerini, yanl›fl bir bak›fl

188

11 <http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/AyinTarihi/1996/eylul1996.htm>.

12 “Cumartesi Annelerinden ‘Cumartesi’,” Bianet, 17 May›s 2002. Bkz. <http://www.bi-

anet.org/2002/05/17/haber10036.htm>.

13 Polis flefi Hüseyin Kocada¤, sivil eylemci Abdullah Çatl› ve sevgilisi Gonca Us’un öldü¤ü,

DYP Milletvekili Sedat Bucak’›n da a¤›r yaraland›¤› kaza “derin devlet”in simgesi olmufl-

tur.

14 Adalet Bakan›n›n talihsiz aç›klamalar› Alevili¤e atfedilen sözde “mum söndürme” âdeti-

ne bir göndermedir.

15 Yasemin Varl›k, “Susurluk Kamu Vicdan›nda Bitmedi,” Bianet, 12 fiubat 2001. Bkz.

<http://www.bianet.org/2001/09/07/728.htm>.

aç›s›yla, kendi iktidarlar›na yönelik “28 fiubatç›”bir komplo olarak görmüfllerdir. Dönemin Ada-let Bakan› fievket Kazan’›n “Bir Dakika Karan-l›k” eylemini küçümseyen aç›klamalar›, Baflba-kan Necmettin Erbakan’›n da Susurluk eylemci-leri için “Gulu gulu dans› yap›yorlar” fleklindebir beyanatta bulunmas› Susurluk’u yaln›zca solgörüfllülerin elefltirdi¤i yönünde kanaatler do-¤urmufltur, ki bu kanaatler pek de yanl›fl de¤ildir.

28 fiubat’›n, Susurluk kavram›yla ifade edilenderin devlet uygulamalar›na yönelik sivil tepki-yi devlet-merkez medya-laik kamuoyu iliflkileriüzerinden parçalad›¤› da söylenebilir. 28 fiubatkarfl›tl›¤› veya yandafll›¤›, “Susurluk’a direnifl”paydas›nda birleflebilecek kamuoyunu bölen birfaktör olmufltur.16

2005 Y›l›nda Güvenlik Sektörünün Demokratik Gözetimi Üzerine Çal›flan Sivil Toplum Kurulufllar›:

TESEV

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf› (TE-SEV), “demokratikleflme” sorunsal› eksenindegüvenlik sektörü üzerine çal›flmalar yürütenSTK’lar›n bafl›nda gelmektedir.

1994 y›l›nda vak›f olarak faaliyetlerine bafllayanTESEV’in kökleri, esas›nda, 1961 y›l›nda Dr. Ne-jat Eczac›bafl› taraf›ndan kurulan Ekonomik veSosyal Etüdler Konferans› heyetine kadar uzan-maktad›r.17 TESEV’in günümüzdeki kurumsalyap›yla ortaya ç›k›fl›nda akademi-sivil toplum vebürokrasi iflbirli¤inin rolü olmufltur. TESEV 12Eylül darbesinin izlerinin silindi¤i, STK’lar›ndeyim yerindeyse yeniden do¤du¤u bir dönemdekuruluflunu kamuoyuna duyurmufltur. Vakf›nkurulufl tarihi 6 Ekim 1994’tür. Kurucu üyeleraras›nda akademisyenler, bürokratlar, ifl adam-lar›, yöneticiler, sanayiciler, gazeteciler, sendikaliderleri ve çeflitli meslek sahipleri bulunmakta-d›r. Kurucu üye say›s› 200’ün üzerinde olan TE-SEV’in flimdilerde 300 üyesi bulunmaktad›r.

TESEV’in amac›, ekonomik, sosyal ve siyasal me-seleleri, bilimsel yöntemlere dayanan güvenilir

araflt›rmalar yoluyla topluma ve siyaset olufltu-ran çevrelere yans›tarak sorunlar›n çözümünekatk›da bulunmak fleklinde özetlenebilir.18 TE-SEV, etüdlerinin sadece kütüphane raflar›ndayer alan araflt›rmalar olmas›ndan yana de¤ildir.Bu ba¤lamda vakf›n, politik karar sürecine top-lum yarar›na katk›da bulunmay› amaçlad›¤› dabelirtilmelidir. Vak›f k›saca, Türkiye’de ba¤›m-s›z düflüncenin gelifltirilmesi, saydaml›k ilkesi-nin yerlefltirilmesi, ülkemizin Avrupa Birli¤iyle(AB) uyum sürecinde demokratikleflmesi ve ken-di bölgesindeki rolünün güçlendirilmesi konu-lar›nda araflt›rmalar yürütmektedir.

TESEV, güvenlik sektörünün demokratik göze-timi ile do¤rudan iliflkili bafll›ca “sivil” kuruluflolarak 2000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren askerîve sivil güvenlik bürokrasisi üzerine çal›flmalaryürütmeye bafllam›flt›r. TESEV’in “sivilleflme”ile ilgili çal›flmalar›n›n temelleri 2003 y›l›n›nbafllar›nda at›lm›flt›r.19 Bu dönemde yap›lan top-lant›larda, sivil-asker iliflkilerinde normalleflmeve demokratikleflme konular›nda çal›fl›lmas› ge-rekti¤i kanaatine var›lm›flt›r. Söz konusu ba¤la-ma oturan ilk çal›flma, Türkiye’nin de kurucuüyeleri aras›nda yer ald›¤› Cenevre merkezli Si-lahl› Kuvvetlerin Demokratik Denetimi Merke-zi (DCAF) ve TBMM’nin de üyesi oldu¤u Parla-mentolararas› Birlik (IPU) kurulufllar› taraf›n-dan haz›rlanan, Güvenlik Sektörünün Parlamen-

ter Gözetimi adl› kitab›n Türkçe yay›n› olmufl-tur. Kitap 21 May›s 2004 tarihinde Ankara’damilletvekili, bürokrat, gazeteci ve di¤er ilgilile-rin kat›ld›¤› bir toplant›da kamuoyuna sunul-mufltur.

TESEV’in 2005 y›l›ndaki önemli çal›flma sahala-r›ndan biri yine “sivilleflme ve güvenlik sektörü”olmufltur. Söz konusu alandaki çal›flmalar, gü-venlik örgütlerinin salt silahl› kuvvetlerden mü-teflekkil olmad›¤› gerçe¤i göz önüne alarak Polis,

189

16 ‹ki farkl› kurumun 28 fiubat’la ilgili benzer yaklafl›m› için bkz. <http://www.mazlum-

der.org/ana.php?konu=aciklama&id=465&lang=tr> ; <http://www.memursen.org.tr/ha-

berioku.asp?kategori=1&id=173>.

17 <http://www.tesev.org.tr/tesev_tarihce.php>.

18 <http://www.tesev.org.tr/tesev_misyon.php>.

19 <http://www.tesev.org.tr/etkinlik/GSDA_TESEV.pdf>.

Milli ‹stihbarat Teflkilat› (M‹T) ve Emniyet Ge-nel Müdürlü¤ü ‹stihbarat Daire Baflkanl›¤› gibisivil güvenlik bürokrasisinin etkin kurumlar› ileJandarma ‹stihbarat ve paramiliter unsurlarüzerine de yo¤unlaflmaktad›r.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluflundan beri enciddi yönetsel meselelerden biri olarak görülensivil iktidar ve askerî otorite aras›ndaki iliflkininTürkiye’ye has karmafl›k yap›s› Avrupa Birli¤iile uyum sürecinde sorun teflkil eden konulardanbiridir. Bu konuya büyük önem vermekle birlik-te TESEV’in çal›flmalar›n›n önemli özelliklerin-den biri, güvenlik-iktidar, güvenlik-toplum vetoplumun temsilcileri aras›ndaki iliflkilerin te-orik aç›l›mlar›n› izlemesi, demokratikleflme ileba¤lant›land›rmas›, “iyi” örnekleri incelemesi-dir. Dolay›s›yla TESEV, yaln›zca AB koflullar›n›nyerine getirilmesine yönelik ve asker-sivil den-gesine yo¤unlaflan pratik ve dar çal›flmalar yap-mamaktad›r. Buna ek olarak, teorik geliflmelerleülke ihtiyaçlar›n› bütünlefltiren çal›flmalar›yla,üniformal›-üniformas›z güvenlik bürokrasisi ileilgili bilginin s›radan vatandafltan milletvekili-ne, akademisyenlerden sivil toplum çal›flanlar›-na, medya mensuplar›ndan üniversite ö¤rencisi-ne uzanan genifl bir menzile yay›larak tüketil-mesine de hizmet etmektedir. Bir di¤er deyiflle,sektörü sarmalayan “gizlilik” esas›n›n da de-mokratikleflmesine yard›mc› olmaktad›r.

TESEV, güvenlik sektöründe demokratikleflmearay›fllar› kapsam›nda 3 fiubat 2005 tarihindeAnkara’da “Güvenlik Sektöründe DemokratikAç›l›mlar: Türkiye’de ve Avrupa’da GüvenlikSektörünün ‹yi Yönetiflimi” bafll›kl› bir konfe-rans düzenlemifltir. Yurtiçinden ve yurtd›fl›ndançok say›da parlamenter, bürokrat ve uzman›nkat›ld›¤› konferans medyada da genifl yank›uyand›rm›flt›r.20

TESEV’in 2005 y›l› içerisindeki güvenlik çal›fl-malar› aras›nda yer alan Güvenlik Sektöründe Gö-

zetim: Türkiye ve Dünya bafll›kl› kitap DCAF ileiflbirli¤i içinde haz›rlanm›flt›r.21 Ayr›ca, genelolarak bürokrasinin, sivil toplum ve giderek se-çilmifl hükûmetlere oranla karar verici ve uygu-lay›c› pozisyonda bulunmas› Türkiye’de demok-ratikleflmenin ve sivilleflmenin önündeki enönemli engellerden biri olarak görülmektedir.Bu ba¤lamda TESEV’in, “Güvenlik Bürokrasi-sinde Demokratik Aç›l›mlar Çal›flma ve ‹zlemeGrubu’nun”22 çal›flmalar›, bürokrasinin Türki-ye’deki geleneksel ifllevini sorgulad›¤› ve daha si-vil, daha fleffaf bir yönetim anlay›fl›n›n nas›l ha-kim k›l›nabilece¤i sorusunun cevab›n› arad›¤›için de önem arz etmektedir.23 Çal›flma Grubu,So¤uk Savafl sonras›nda güvenlik kavram›n›nde¤iflerek toplumsallaflt›¤›, toplumsallaflan gü-venlik kavram›n›n ise yeniden yönetilmesi ge-rekti¤i düflüncesini benimsemektedir.

TESEV’in, güvenlik sektörünü de ilgilendiren2005 y›l›na dair çal›flmalar›ndan biri de Prof. Dr.Bask›n Oran taraf›ndan kaleme al›nan Türkiye

‹nsan Haklar› Bilançosu 2005 ‹zleme Raporu ol-mufltur.24 Bu rapor her ne kadar ‹nsan Haklar›Derne¤i (‹HD), Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›(T‹HV), Mazlum-Der, B‹ANET ve Antenna gibiSTK’lar›n 2005 y›l›na iliflkin raporlar›n›n gör-dü¤ü ifllevin yerine geçme niyetinde olmasa da,geçti¤imiz y›l insan haklar› kavram›n›n Bat›’dave Türkiye’de girdi¤i mecraya dair baz› önemliipuçlar› içermekte ve bilhassa Amerika BirleflikDevletleri’nin terörle savafl konseptinin demok-rasi üzerinde yaratt›¤› tahribat› örneklerle göz-ler önüne sermektedir. Öyle ki, Oran, 2005 y›l›içinde yaflanan geliflmeleri, “Pani¤e kap›lan Av-rupa, ço¤ulcu demokrasiyi 1215’ten beri damla

190

20 <http://www.tesev.org.tr/basin/basin_tesev.php>.

21 <http://www.tesev.org.tr/etkinlik/dcaf2.php>.

22 TESEV Güvenlik Sektörü-Bürokrasisi Çal›flma ve ‹zleme Grubu, Prof. Dr. Ümit Cizre (Bil-

kent Üniversitesi), Doç. Dr. Serhat Güvenç (Bilgi Üniversitesi), Dr. Hasan Ersel (Sabanc›

Üniversitesi), Doç Dr. Gencer Özcan (Y›ld›z Teknik Üniversitesi), Ümit Kardafl (emekli as-

kerî yarg›ç, serbest avukat) ve Doç. Dr. ‹brahim Cerrah’tan (Polis Akademisi Güvenlik Bi-

limleri Enstitüsü Müdürü) oluflmaktad›r.

23 Çal›flma ve ‹zleme Grubu’nun baflkan› Prof. Dr. Ümit Cizre’nin, “Radikal Gazetesi’nin “Ra-

dikal ‹ki” adl› ekinde yay›mlanan yaz›s›nda bürokrasi üzerindeki demokratik denetimin;

parlamentolar, savunma bakanl›klar›, medya ve sivil toplum müesseselerinin gözetimi

ile mümkün olabilece¤i belirtilmektedir. Cizre, bu kapsamda iki somut öneri sunmakta-

d›r. Bunlardan birincisi güvenlik ve savunma politikalar›n› üreten ve uygulayan iç ve d›fl

güvenlik birimlerinin görev ve sorumluluk alanlar›n›n net bir biçimde ayr›flt›r›lmas›d›r.

‹kincisi ise gerek sivil, gerekse askerî güvenlik bürokrasisinin faaliyetlerinde, kulland›-

¤› araçlarda, izledi¤i yöntemde, politika ve bütçelerinde, gizlilik ilkesinin bile denetlen-

mesini içeren fleffafl›k ve aç›kl›k ilkesinin hakim k›l›nmas›d›r. Ümit Cizre, “Güvenlik Re-

formu, Ama Nas›l?,” Radikal 2, 5 Haziran 2005.

24 Bask›n Oran, Türkiye ‹nsan Haklar› Bilançosu 2005 ‹zleme Raporu (‹stanbul: TESEV Ya-

y›nlar›, 2006).

damla infla etti¤ini ve hatta simgeledi¤ini bir an-da unutma e¤ilimine girecek kadar kendini kay-betmiflti” ifadesiyle de¤erlendirmifltir.25

Gerçekten de 2005 y›l›, terörle mücadele konsep-tine yaslanan küresel anti-demokratik dalgadanAB ülkelerinin bile nasibini ald›¤› bir y›l olmufl-tur. May›s’ta Fransa’da, Haziran’da Hollanda’dayap›lan AB Anayasas› referandumlar›n›n ret ilesonuçlanmas› AB kamuoyunda genifllemek iste-meyenlerin say›s›n›n hiç de az›msanmayacakoranlarda oldu¤unu gözler önüne sermifltir.

TESEV’in güvenlik sektörü ve demokratikleflmesorunsal›na odaklanan çal›flmalar› “milliyet-çi/ulusalc›” kifli ve gruplar›n tepkisini çekmifltir.TESEV, 2005 y›l›nda, etkisini geçmifl y›llaraoranla daha belirgin biçimde hissettiren “ulusal-c› dalga”n›n önyarg›l› kimi yaklafl›mlar›na he-def olan kurumlar›n bafl›nda gelmektedir. Buyaklafl›mlar, TESEV’in yürüttü¤ü çal›flmalar›niçeri¤inin elefltirisinden ziyade kurumun arafl-t›rmalar›n›n hangi vak›flarca desteklendi¤i tar-t›flmas› üzerinden yürümektedir. ABD’li yat›-r›mc› George Soros taraf›ndan finanse edilenAç›k Toplum Enstitüsü’nün TESEV’in kimi ça-l›flmalar›na destek veriyor olmas›, söz konusutart›flmalar›n yegâne malzemesini oluflturmak-tad›r. TESEV’in hangi dernek, vak›f, enstitü yada özel/tüzel kiflilik taraf›ndan desteklendi¤i, il-gili araflt›rmalarda aç›kl›kla dile getirilmektedir.Soros’un, sosyal ve siyasal araflt›rmalar›, talep ha-linde neden “fonlad›¤›” sorusunun yan›t›n› dabizzat TESEV yetkilileri vermektedir.26

Kimi “ulusalc›” yay›n kurulufllar›, “TESEV’inTürk toplumunu zehirlemeye çal›flt›¤›, Türkgençlerinin askerlikten so¤utulmas› için flehit-lik, gazilik, kahramanl›k gibi kavramlar›n birersafsata oldu¤u iddias›n› yaymaya çal›flt›¤›” gibiithamlarda dahi bulunmufltur.27

Yeniça¤ gazetesi, Türkiye Harp Malulleri, fiehitDul ve Yetimleri Derne¤i ve dernek ad›na flehitaileleri belgeseli çeken Uz Ajans yöneticilerinin,Türkiye Kamu-Sen Genel Baflkan› Bircan Aky›l-d›z’› ziyaretleri s›ras›nda yap›lan aç›klamalaradayanarak “TESEV haddini aflt›” bafll›¤›n› atm›fl-t›r.28

“fiehitlik” ve “gazilik” tart›flmalar›, bir vatanda-fl›n ihbar› üzerine, TESEV Yönetim Kurulu Bafl-kan› Can Paker aleyhine fiiflli Ceza Mahkeme-sinde TCK’n›n 155. maddesi uyar›nca “halk› as-kerlikten so¤utma” suçlamas›yla dava aç›lmas›-na kadar varm›flt›r.29

ASAM

Türkiye’de güvenlik sektörü üzerine en fazlaaraflt›rma yapan sivil toplum kuruluflunun Av-rasya Stratejik Araflt›rmalar Merkezi (ASAM)oldu¤u söylenebilir. Esas›nda kurumun varl›knedenlerinden belki de en önemlisi cari “güven-lik” anlay›fl›n› pekifltiren analizler yapmak vestratejik yaklafl›mlar üretmektir. Orta Asya TürkCumhuriyetleri’nin varl›¤›ndan ötürü baz› “ulu-salc›” kesimlerce “Türkiye’nin milli hinterland›”olarak görülen Avrasya’n›n ASAM’›n çal›flmala-r›nda ilk s›ray› iflgal ediyor olmas›n›n anlam› dabu noktada yatmaktad›r. 1993 y›l›nda Avrupa-Asya Birli¤i Türk Ekonomik Sosyal ve KültürelAraflt›rmalar Vakf›’n›n kurulmas›yla faaliyetle-rine bafllayan ASAM, 1994 y›l›nda “Avrasya Dos-yas›” adl› derginin yay›na bafllamas›yla ad›n› du-yurmufl, 1999 y›l›nda da kadrosunu geniflleterekbugünkü çizgisine girmifltir.

ASAM, çal›flma tarz› ve strateji-düflünce üretmebiçimiyle “think tank” (düflünce kuruluflu) usu-lüyle çal›flan bir “Sivil Toplum Kuruluflu”dur.

191

25 a.g.e., s. 41-42.

26 TESEV Yönetim Kurulu ve Aç›k Toplum Enstitüsü Türkiye Dan›flma Kurulu Baflkan› Can

Paker, Soros’un Aç›k Toplum Enstitüsü’nü neden finanse etti¤ini flöyle aç›klam›flt›r: “So-

ros hem bir ifladam›, hem de böyle bir felsefeyi destekliyor. 10 milyar dolar›n üzerinde

serveti olan bir adam bu ifli neden yap›yor? 75 yafl›na gelmifl bir adam bu yafltan sonra

20 milyar dolar daha kazansa ne olur? ‹nsanlar, baz› fikirleri, kafalar›nda yaratt›klar›

inançlar› için çok fley yapabilirler. Türkiye’de de birçok insan bunu yap›yor. Türkiye’de de

kafas›ndaki do¤ru için birçok fedakârl›k yapan, para, emek sarf eden insanlar var.” “So-

ros, Türkiye'de 'Aç›k Toplum'a 6 milyon dolar verdi,” Hürriyet, 27 May›s 2005. Can Pa-

ker’in, Soros’un, baz› Orta Asya ülkelerinde parasal gücünü kullanarak rejim de¤ifltirdi-

¤i yönündeki iddialara verdi¤i yan›t, yine bu ba¤lamda önem tafl›maktad›r. Aç›k Toplum

Enstitüsü’nün dünyada 50 ülkede çal›flt›¤›n›, y›lda yaklafl›k 450-500 milyon dolar harca-

d›¤›n›, bunun yar›s›n›n en sorunlu ülke olarak görülen ABD'ye gitti¤ini, geriye kalan 250-

300 milyon dolardan ülke bafl›na 5-6-7 milyon dolar düfltü¤ünü belirten Paker, “Bu pa-

rayla rejim de¤iflikli¤i yapabiliyorsan›z, Türkiye'deki pek çok holding, dünyan›n her ye-

rinde rejim de¤iflikli¤i yapabilir diye düflünüyorum” dedi. “Soros'tan Türkiye'ye 6 Milyon

$,” Ortado¤u, 28 May›s 2005.

27 Abdullah Akosman, “Vatana ‹hanetin Ad› Aç›k Toplum Oldu,” Önce Vatan, 30 May›s 2005.

28 “TESEV haddini aflt›,” Yeniça¤, 19 May›s 2004.

29 Ümit Cizre, “Güvenlik Reformu, Ama Nas›l?,” Radikal 2, 5 Haziran 2005.

Kurulufl, stratejik araflt›rma merkezlerinin deTürkiye’deki ilk örne¤idir. ASAM’›n, faaliyetle-rini, dokuz ayr› araflt›rma masas›nda dünyan›nçeflitli bölgelerine yo¤unlaflt›rm›fl olmas›n›n daTürkiye’de devlet bürokrasisinin içe dönük stra-tejik-istihbari gelene¤inin yerine daha d›fla dö-nük bir anlay›fl›n hakim k›l›nmas›n› teflvik etmeamac›n› tafl›d›¤› söylenebilir.30

ASAM’›n kadrolar›nda emekli asker ve sivil bü-rokratlar›n a¤›rl›¤› hemen göze çarpmaktad›r.Yönetim Kurulu Baflkan› Edip Bafler emekli or-generaldir. Bafler, Genelkurmay ‹kinci Baflkanl›-¤› ve ‹kinci Ordu Komutanl›¤› da dahil olmaküzere Türk Silahl› Kuvvetlerinin çeflitli kademe-lerinde görev yapm›flt›r. Bafler’in ad› bir ara M‹TMüsteflarl›¤› için de geçmifltir.31 ASAM Baflkan›Gündüz Aktan emekli büyükelçidir. YönetimKurulu üyesi Ertu¤rul Güven -her ne kadarASAM’daki biyografisinde belirtilmiyor olsa da-M‹T’te üst düzey görevlerde bulunmufl emeklibir istihbaratç›d›r.32 Di¤er yönetim kurulu üyele-ri Nüzhet Kandemir ve ‹nal Batu da emekli birerdiplomatt›r. ASAM’›n Baflkan Yard›mc›s› Ar-ma¤an Kulo¤lu da emekli tümgeneraldir. Gün-

düz Aktan’dan önce 1999 y›l›ndan Nisan 2004’ekadar33 ASAM Baflkanl›¤›n› yürüten Prof. Dr.Ümit Özda¤’›n babas›, 27 May›s ‹htilali’ni ger-çeklefltiren -Albay Alpaslan Türkefl’in de bulun-du¤u- ekipte ve daha sonra Milli Birlik Komite-sinde yer alan Yüzbafl› Muzaffer Özda¤’d›r.34

Ümit Özda¤ da t›pk› flimdiki Baflkan GündüzAktan gibi “ulusalc›” kimli¤i ile tan›nmaktad›r.

Kurulufl gayesi, çal›flma tarz› ve üyelerinin mes-leki geçmiflleri ya da ideolojik durufllar› bir arayageldi¤inde ASAM’›n, güvenlik bürokrasisinincari güvenlik anlay›fl› etraf›nda güçlendirilmesive Türkiye’nin içerde ve d›flar›da kendini dahaiyi savunmas› için projeler üreten bir kurumadönüflmesi kaç›n›lmaz olmufltur. 2005 y›l›nda,merkezi Hollanda’n›n Gröningen flehrinde bu-lunan Avrupa Güvenlik Araflt›rmalar› Merkezi(CESS) ve ‹stanbul Politikalar Merkezi’nin(‹PM)35 iflbirli¤iyle yürütülen “Yönetiflim ve Or-du-Avrupa Birli¤i Ba¤lam›nda Türkiye’de Sivil-Asker ‹liflkileri” konulu araflt›rma esnas›nda ç›-kan anlaflmazl›k ASAM’›n asker-sivil iliflkileri-ne bak›fl› hakk›nda dikkate de¤er ipuçlar› içer-mektedir.

ASAM, CESS’in, güvenlik bürokrasinin seçil-mifller taraf›ndan denetimini art›rmak için “Ge-nelkurmay Baflkanl›¤› Milli Savunma Bakanl›-¤›na ba¤lans›n” önerisini ›srarla öne sürmesiüzerine Nisan 2005’te araflt›rma projesinden çe-kilme karar› alm›flt›r.36 Nihai aflamada ASAM’›nelefltirileri de göz önüne al›narak dili yumuflat›-lan rapor, 14 Kas›m 2005 tarihinde kamuoyunaaç›klanm›flt›r. Rapor ayr›ca Avrupa Birli¤iKonseyine ve Avrupa Komisyonuna da ulaflt›r›l-m›flt›r. Komisyonun 9 Kas›m 2005 tarihli Türki-ye ‹lerleme Raporu’nda TESEV’in Cenevre’dekiSilahl› Kuvvetlerin Demokratik Kontrolü Mer-kezi (DCAF) ile ortaklafla yürüttü¤ü çal›flmalaraat›fta bulunulmufltur.37

Rapor, Genelkurmay›n, geliflmifl demokrasileringere¤i olarak bizzat hükûmetin bafl›, yani baflba-kan taraf›ndan de¤il bir bakanl›k (o bakanl›k dado¤al olarak Milli Savunma Bakanl›¤› olacakt›r)taraf›ndan kontrol edilmesini önermektedir.38

Raporda genel olarak ordu gelene¤inin güçlü ol-

192

30 Bu dokuz faaliyet alan› Ortado¤u, Rusya-Ukrayna, Balkan, Kafkas, Türkistan, Avrupa,

Amerika, Uzakdo¤u-Pasifik ve Türkiye Araflt›rmalar› Masalar›’ndan oluflmaktad›r.

31 “M‹T’i 2.5 y›l önce önerdiler,” Hürriyet, 19 May›s 2005.

32 Güven’in ad› Azerbaycan’daki darbe giriflimine kar›flm›flt›r. Azerbaycan Cumhurbaflkan›

Haydar Aliyev, Güven’i 3 Ekim 1994 tarihinde Cevadov’a karfl› giriflilen darbe girifliminde,

darbecilerle iflbirli¤i yapmakla suçlam›flt›r. “Örtülüden kullan›lan 45 milyon dolar›n kay-

d› yok,” Hürriyet, 14 Ocak 1998. Ayr›ca ayn› konuda bir makale için bkz. Sedat Ergin,

“Y›lmaz’›n zor karar›,”Hürriyet, 23 fiubat 1998. Azerbaycan darbesiyle ilgili detayl› bilgi

için ayr›ca bkz. Kutlu Savafl’›n Susurluk Raporu.

33 “ASAM’›n baflkanl›¤›na Gündüz Aktan atand›,” Zaman, 7 Nisan 2004.

34 <http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=2928>.

35 ‹PM, 1 Kas›m 2001 tarihinde Sabanc› Üniversitesi bünyesinde kurulmufltur.

36 Konu hakk›nda Bark›n fi›k imzas›yla Milliyet’te yer alan haberde flu ifadelere yer veril-

mifltir: “Hollanda D›fliflleri Bakanl›¤›'nca finanse edilen emekli asker ve ço¤u sivillerden

oluflan çal›flma grubunun, ‘Türkiye'deki Sivil - Asker ‹liflkileri Final Raporu fiubat’ta ta-

mamland›. Grubun baflkan› olan eski Hollanda Savunma Bakan› Win Wan Eekelen, final

raporunda, Türk taraf›n›n görüfllerini dikkate almayarak, Genelkurmay'›n MSB'ye ba¤-

lanmas› önerisine yer verdi. ASAM da söz konusu geliflmeye itiraz›nda, ‘Raporda konu-

flulmayan, kararlaflt›r›lmayan konular var, hassasiyetler yans›t›lmam›flt›r. Bu flekliyle

raporu kabul edemeyiz. Bu müflterek haz›rlad›¤›m›z rapor olmaz’ ifadelerine yer verildi.”

“Ankara’y› k›zd›ran rapor,” Milliyet, 10 May›s 2005.

37 Commission of the European Communities, Turkey 2005 Progress Report, Brüksel, 9

Kas›m 2005, s. 14, Raporun asl› için bkz. <http://europa.eu.int/comm/enlargement/re-

port_2005/pdf/package/sec_1426_final_en_progress_report_tr.pdf>.

38 CESS, ‹PM, “Türk Sivil-Asker ‹liflkileri ve Avrupa Birli¤i: Süregelen Buluflmaya Haz›rl›k,”

Kas›m 2005, s. 36. Raporun Türkçe versiyonu için bkz. <http://www.cess.org/publicati-

ons/occasionals/pdfs/occasionals4.pdf>.

du¤u Türkiye’de “asker vesayeti” realitesindenötürü TSK’n›n parlamento taraf›ndan daha iyidenetlenmesi gerekti¤i de belirtilmektedir.39

ASAM Yönetim Kurulu Baflkan› emekli Orge-neral Edip Bafler CESS ve ‹PM’nin raporu konu-sunda flu aç›klamay› yapm›flt›r:

“Biz diyoruz ki, ‘Türkiye’nin güvenlik ve tehditkoflullar› ileride de¤iflirse, yetkisi olan makamlargereken düzenlemeleri yapar. Burada rehberolarak al›nacak fley, AB’deki uygulaman›n flu ve-ya bu oldu¤u de¤il, Türkiye’nin güvenlik ihti-yaçlar›d›r. 60 öncesi belli bafll› sak›nca Türk Si-lahl› Kuvvetlerinin üst kademesinin siyasallafl-mas› tehlikesiydi. Nitekim bu oldu. fiu düflünüle-bilir: 10 - 15 sene içinde Türkiye’nin güvenlik so-runlar› de¤iflir mi, farkl›lafl›r m›? Demokrasi veinsanlar›n olgunlaflmas› sonucu siyasallaflma en-diflesi tamamen ortadan kalkar m›, kalkmaz m›?Ben, siyasi alanda henüz yeterli olgunlu¤a ulafl-t›¤›m›z› söyleyemiyorum. AB’nin dayatmas› ta-mamen art niyetlidir.”40

Çal›flma grubunun eflbaflkan›41 emekli Tümgene-ral Arma¤an Kulo¤lu ise ayn› konuda flu de¤er-lendirmeyi yapm›flt›r:

“Raporun, tek yanl› bir doküman ötesine geçe-meyece¤i, gereksiz spekülasyonlara sebep olaca-¤›, baz› çevrelerce istismar edilece¤i ve AB poli-tika yap›c›lar›n› do¤rulara kanalize etmeye yara-mayaca¤› düflünülmektedir. Bu nedenle Çal›flmaGrubu'ndan çekildik.”42

ASAM Baflkan› Gündüz Aktan da raporun dili-nin çok a¤›r oldu¤unu ileri sürmüfltür.43

ASAM’›n, raporun kimi k›s›mlar›ndaki yorumve önerilere karfl› ç›karak çal›flma grubundan ay-r›lmas› “ulusalc›” çevrelerde sevinçle karfl›lan-m›flt›r.44

ASAM, 2005 y›l›n›n önemli olaylar› aras›nda yeralan yeni Türk Ceza Kanunu’nun yürürlü¤e gir-mesi, yeni Terörle Mücadele Kanunu tasar›s› vefiemdinli olaylar› ile ilgili olumlu veya olumsuz,lehte veya aleyhte hiçbir aç›klama yapmam›fl, bukonularda bir rapor haz›rlamam›flt›r. Bu durum,

ASAM’›n, di¤er STK’lardan farkl› olarak saltstratejik mevzulara odaklan›p devlet yarar›napolitikalar üretti¤inin bir göstergesidir.ASAM’›n internet sayfas›nda yer alan, “ASAM,yap›lanmas› ile Türkiye’nin milli menfaatleri-nin gerçekleflmesinin önündeki f›rsat ve engel-leri, güvenli¤i tehdit eden hususlar› tespit veanaliz etmeyi hedeflemektedir” ifadesi devlet ç›-kar›na politika üretiminin bir baflka delilidir.45

ASAM, bilindik ölçülere uyan bir STK olmad›¤›gibi, kimi ASAM uzmanlar›n›n, sivil toplumkurulufllar›na flüpheyle yaklafl›lmas›n› sal›k ve-ren yorumlarda bulundu¤u da görülmüfltür.ASAM Orta Asya uzmanlar›ndan Gökçen Ekin-ci, “Yabanc› Sivil Toplum Örgütleri ve Sivil Dar-beler” bafll›kl› makalesinde, “Lider de¤iflimleriile sonuçlanan ve küresel dengeler aç›s›ndanönemli sonuçlar do¤uran halk hareketleri, songünlerin moda tabiri olan ‘sivil toplum örgütle-rinin’ tan›mlanmas› ve daha dikkatli de¤erlen-dirilmesi gere¤ini ortaya ç›karm›flt›r. Bu örgüt-lerin s›n›r tan›maz faaliyet alanlar›na sahip ol-malar› ve siyasal sistemleri tehdit etme potansi-yeline eriflmeleri, yabanc› sivil toplum örgütleriüzerinde oluflan bask› ve elefltirileri art›rm›flt›r”demektedir.46

ASAM’la ilgili vurgulanmas› gereken bir di¤erhusus, Türkiye’nin Avrupa Birli¤i üyeli¤ine s›-cak bakm›yor olmas›d›r. Hatta AB üyeli¤iASAM uzmanlar› aras›nda “stratejik bir yenilgi”gibi alg›lanmaktad›r.47

193

39 CESS, ‹PM, “Türk Sivil-Asker ‹liflkileri ve Avrupa Birli¤i: Süregelen Buluflmaya Haz›rl›k”.

40 “Asker dü¤ümü tart›flmas›,” Milliyet, 11 May›s 2005.

41 ASAM ad›na projeye Baflkan Yard›mc›s› Arma¤an Kulo¤lu d›fl›nda, Avrupa Masas› Baflka-

n› Dr. Mustafa fiahin ve daha sonra ASAM Genel Sekreteri olan emekli Albay Y›lmaz Ak-

lar da kat›lm›flt›r.

42 “Ankara’y› k›zd›ran rapor,” Milliyet, 10 May›s 2005.

43 “Paflalar rapordan imzalar›n› çekti,” Hürriyet, 27 Haziran 2005.

44 <http://72.14.203.104/search?q=cache:iqdQ9PLcFHAJ:www.cengizkan.com/html/ocak-

sistem.php%3Fname%3DHaber%26file%3Darticle%26sid%3D1456+%22Avru-

p a + G % C 3 % B C v e n l i k + A r a % C 5 % 9 F t % C 4 % B 1 r m a l a r % C 4 % B 1 + M e r k e -

zi%22+(CESS)&hl=tr&ct=clnk&cd=30>.

45 ASAM’›n çizgisi hakk›nda daha detayl› bilgi için bkz. <http://www.avsam.org/tr/gi-

ris3.asp>.

46 Gökçen Ekici, “Yabanc› Sivil Toplum Örgütleri ve Sivil Darbeler,” 20 Nisan 2005. Bkz.

<http://www.avsam.org/tr/analizler.asp?ID=50>.

47 Prof. Dr. Ümit Özda¤, Avrupa Birli¤i’nin Türkiye Politikalar› (Ankara: ASAM Yay›nlar›,

2003). Elektronik versiyonu için bkz. <http://www.avsam.org/tr/asamcalisma-

si.asp?ID=1>.

ASAM taraf›ndan ç›kar›lan Stratejik Analiz der-gisinin 2005 y›l› içinde kapak konusu yapt›¤›makaleler kuruluflun çal›flma tarz› konusundadaha net fikirler vermektedir:

“KKTC Ana Muhalefeti Liderini Ar›yor (Aral›k2005), Azerbaycan’da Seçimler (Kas›m - 2005),Irak Anayasas› ve Türkiye (Ekim - 2005), Suriye,Dönüflüm ve Türkiye (Eylül - 2005), Londra’daTerör (A¤ustos - 2005), Türk-Amerikan ‹liflkile-rinde Dört Tarz-› Siyaset (Temmuz - 2005), 21.Yüzy›l›n ‹pek Yolu: Bakü-Tiflis-Ceyhan (Hazi-ran - 2005), Lozan Bar›fl Antlaflmas› ve ErmeniSorunu (May›s - 2005), Ermenistan; Soyk›r›m‹nad› ve Kaybedilen Gelecek (Nisan - 2005),Irak’ta Demokrasi Provas› (Mart - 2005), Enerji-de Küresel Adaletsizlik (fiubat - 2005), Rum-Yu-nan Veto fiantajlar› Gölgesinde AB’ye ÜyelikMüzakereleri (Ocak - 2005)”48

Sabanc› Üniversitesi bünyesinde Aral›k 2001’defaaliyetlerine bafllayan ‹stanbul Politikalar Mer-kezinin (‹PM) internet sayfas›nda ise kurulufluntoplumbilim, yönetim ve kamu siyasisi alanla-r›nda çal›flmalar yürüttü¤ü belirtilmektedir.49

‹PM, CESS ile birlikte yürüttü¤ü “Avrupa Birli¤iBa¤lam›nda Türkiye’de Sivil-Asker ‹liflkileri”araflt›rmas› d›fl›nda 2005 y›l› içinde güvenlik sek-törü üzerine herhangi bir çal›flma yapmam›flt›r.

STK’lar›n 2005 Y›l› ‹çerisindeki Yasal Düzenlemelere ve “Derin Devlet” Tasarruflar›na Tepkileri

Türkiye’de sivil toplum bilincinin 2000’li y›llar-da gözle görülür ölçüde geliflmesinin bir yans›-mas› olarak ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), Maz-lum-Der (‹nsan Haklar› ve Mazlumlar ‹çin Da-yan›flma Derne¤i), Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›(T‹HV), Toplum ve Hukuk Araflt›rmalar› Vakf›(TOHAV), Türkiye Barolar Birli¤i, Savafl Karfl›t-lar› Derne¤i, Düflünce Suçuna Karfl› Giriflim ve

di¤er STK’lar, 2005 y›l› içindeki geliflmelere hu-kuk ve insan haklar› aç›s›ndan bir hayli hassasi-yetle yaklaflm›fllard›r.

Söz konusu kurulufllar, kökleri 1930’lara uzananTürkiye Barolar Birli¤i d›fl›nda 1980’li y›llar›nsonlar› ile 1990’l› ve 2000’li y›llar›n bafl›ndan iti-baren insan haklar› ve hukuk alanlar›nda faali-yet göstermeye bafllam›fllard›r ve bu yönleriyle 12Eylül darbesi sonras›nda Türkiye’deki “sivil top-lum uyan›fl›”n›n önemli temsilcileri olarak ka-bul edilmektedirler.

STK’lar›n 2005 y›l içinde s›k s›k ele ald›¤›, tart›fl-t›¤› konular›n bafl›nda yeni Terörle MücadeleKanunu (TMK) tasar›s›, 1 Haziran 2005 tarihin-de yürürlü¤e giren yeni Türk Ceza Kanunu(TCK) ve K›z›ltepe-fiemdinli olaylar› gelmekte-dir. TMK tasar›s›, STK’larca, Avrupa Birli¤i ileuyum sürecinde hukukun üstünlü¤ü ilkesi ve in-san haklar›n›n gözetilmesine yönelik ad›mlaraciddi ölçüde zarar veren, Türkiye’yi geriye götü-ren bir tasar› olarak de¤erlendirilmifltir.

Terörle Mücadele Kanunu

Mazlum-Der’in yeni TMK ile ilgili de¤erlendir-me raporunda, kanun tasar›s› metninin kamu-oyuyla paylafl›lmamas›na tepki gösterilmifl ve“Kanun tasar› ve taslaklar›n›n, üzerinde iyi tart›-fl›labilmesi için, herkesin rahatl›kla ulaflabilece¤iweb ortam›nda yay›nlanmas› gereklidir” den-mifltir. TMK tasar›s›n›n tam da terör ve kar›fl›k-l›klar›n artt›¤› bir dönemde gündeme gelmesinitasar›n›n meflrulaflt›r›lmas›na yönelik bir giri-flim olarak yorumlayan dernek, taslakta insanhaklar›na ayk›r› birçok hususun yer ald›¤›n›aç›klam›flt›r.50

Yeni TMK tasar›s›, dünyada 11 Eylül ve di¤er ElKaide eylemleri sonras›nda gündeme gelen yeniterörle mücadele konseptinin demokrasiyi tah-rip eden unsurlar›ndan biri olarak görülebilir.Sert tedbirler içeren bir terörle mücadele yasas›‹ngiltere’de de gündeme gelmifl, bu nedenle Bla-ir hükûmeti hem medyan›n, hem de STK’lar›ntepkisi çekmifltir.51

194

48 <http://www.avsam.org/tr/stratejikanaliz.asp?x_yil1=2005>.

49 <http://www.erg.sabanciuniv.edu/ipm.htm>.

50 Mazlum-Der, “Terörle Mücadele Kanunu Tasar›s› Hakk›nda De¤erlendirme Raporu,” 14

Eylül 2005. Rapor metni için bkz. <http://www.mazlumder.org/ana.php?konu=ra-

por&id=1042&lang=tr>.

51 Ekrem Dumanl›, “Terörle Mücadele Yasas› iflte böyle sorgulan›r,” Zaman, 14 Kas›m 2005.

Adalet Bakanl›¤› taraf›ndan oluflturulan komis-yonda kabul edilen Terörle Mücadele Kanu-nu’nda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun Ta-sar›s›’nda da ‹ngiltere’nin anti-terör yasas›naat›fta bulunulmaktad›r.52 Tasar›n›n -19 Temmuz2003 tarihinde 4928 say›l› Kanun ile yap›lan de-¤ifliklikle ifade özgürlü¤ünü s›n›rland›ran 8.maddesinin yürürlükten kald›r›lmas› gibi ileribir ad›mdan sonra- “terör suçlusu” kavram›n›geniflletmesi Mazlum-Der taraf›ndan geri ad›molarak yorumlanm›flt›r.

Türkiye Barolar Birli¤inin de yeni TMK’ya yak-lafl›m› pek farkl› olmam›flt›r. Ankara Barosuavukatlar›n›n haz›rlad›¤› Hukukla Yaflam dergi-sinde tasar›n›n baz› önemli eksiklikleri gider-mekle birlikte, “ülkenin tamam›nda âdeta bir si-vil s›k›yönetim ilan etti¤i” tezi ifllenmifltir.53

Diyarbak›r Barosu Baflkan› Sezgin Tanr›kulu da,“3713 say›l› TMK’n›n tümüyle yürürlükten kal-d›r›lmas› gerekirken, yeni ve a¤›rlaflt›r›lm›fl hü-kümlerle de¤iflikli¤e gidilmek istenmesini, hu-kukun üstünlü¤ü ve insan haklar› bak›m›ndankabul edilemez buluyoruz” aç›klamas›n› yap-m›flt›r.54

Yeni TMK’ya en sert tepkiyi gösteren STK’lar-dan biri de fianar Yurdatapan’›n sözcülü¤ünüyapt›¤› Düflünce Suçuna Karfl› Giriflim olmufltur.Yurdatapan, yasayla ilgili birbirinden farkl› ikimetne rastlad›¤›n› belirtmifl ve her iki metnin deyeni suç tipleri oluflturan ve CMK’daki baz›olumlu de¤ifliklikleri geri alan nitelikte oldu¤u-nu kaydetmifltir. Yurdatapan yasaya tepki olarakgenifl bir “sivil itaatsizlik” haz›rl›¤› içinde olduk-lar›n› beyan etmifltir.55

Bunun d›fl›nda Türkiye’nin önde gelen STK’lar›yeni TMK tasla¤› haz›rlan›rken hükûmetin ken-dilerinin bilgisine baflvurmad›¤›n› aç›klam›fllar-d›r. ‹nsan Haklar› Derne¤i, Mazlum-Der, ‹nsanHaklar› Vakf›, Helsinki Yurttafllar Derne¤i veDüflünce Suçuna Karfl› Giriflim, D›fliflleri Bakan›Abdullah Gül’ün, yeni TMK’n›n STK’lar dahiltoplumun çeflitli kurumlar›n›n görüflü al›narakhaz›rland›¤› aç›klamas›na karfl›n, hükûmettenkendilerine dan›flan ya da bilgi veren birilerinin

olmad›¤›n› belirtmifllerdir.56

Geçti¤imiz y›l içinde STK’lar›n gözalt› süresinink›salt›lmas› yönünde bir talepleri olmam›flt›r.Zira 1 Haziran 2005’te yürürlü¤e giren TCK ilegözalt› süresi 24 saate düflürülmüfltür. Süre, baz›suçlarda en fazla dört güne kadar ç›kabilmekte-dir.57

Emniyet yetkilileri her f›rsatta yeni yasa ile uy-gulanmaya bafllanan gözalt› süresinin yetersizoldu¤unu aç›klamakta ve sürenin uzat›lmas›n›istemektedir.58 ‹stanbul Emniyet Müdürü Cela-lettin Cerrah, gözalt› süresinin 15 güne kadar ç›-kar›lmas›n› talep etmifltir.59

Neticede yeni Terörle Mücadele Kanunu (TMK)tasar›s›, STK’lar›n devaml›l›k arz eden ve kararl›elefltirilerinin de etkisiyle yasalaflmam›flt›r. Ni-san 2006 itibariyle tasar›n›n rafa kald›r›ld›¤› yö-nünde bilgiler mevcuttur. Ancak 2006 bahar›n-dan itibaren Do¤u ve Güneydo¤u’da gösterilerinve çat›flmalar›n artmas› üzerine hükûmetinmevcut terörle mücadele kanununda güvenlikbirimlerinin görüfl ve önerileri do¤rultusundadüzenleme yapma ihtimali do¤mufltur.60

Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu

2005 y›l›n›n hukuk ve insan haklar› aç›s›ndan enönemli geliflmelerinden biri de 5237 say›l› TürkCeza Kanunu ile 5271 say›l› Ceza MuhakemesiKanunu’nun yürürlü¤e girmesidir. Bu iki Ka-nun kimi yönleriyle elefltirilseler de STK’lar›nsistemli ve sert bir tepkisine neden olmam›flt›r.

195

52 Mazlum-Der, “Terörle Mücadele Kanunu Tasar›s› Hakk›nda De¤erlendirme Raporu”.

53 “Barodan TMK uyar›s›: OHAL getirilmek isteniyor,” Zaman, 10 Aral›k 2005.

54 “Diyarbak›r Barosu: TMK tasar›s›yla yap›lmak istenenler,” 29 Eylül 2005. Bkz.

<http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=6&ArsivAnaID=28810&ArsivSay-

faNo=1>.

55 “Özgürlükleri savunmak için sivil itaatsizlik,” Bianet, 28 Eylül 2005. Bkz.

<http://www.bianet.org/2005/09/28/67893.htm>.

56 “Hükümet yeni TMK tasla¤›n› hangi sivil topluma dan›flt›?,” 10 Ocak 2006. Bkz.

<http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=9&ArsivAnaID=30627>.

57 <http://tem.iem.gov.tr/cmk.php>.

58 “‘Gözalt› süresi yetersiz’,” Sabah, 6 Ocak 2006.

59 “Cerrah’tan ‘ola¤anüstü’ talepler,” NTV-MSNBC, 25 Mart 2006. Bkz.

<http://www.ntv.com.tr/news/366383.asp>.

60 Adalet Bakan› ve Hükûmet Sözcüsü Cemil Çiçek’in bu konudaki aç›klamalar› için bkz.

“Askerin istedi¤i yasa ç›kar sinyali,” Hürriyet, 31 Mart 2006.

Mazlum-Der, AK-DER, Özgür-Der, T‹YEM-DER, ‹HH, Baflörtüsüne Özgürlük Giriflimi Gru-bu gibi “‹slami hassasiyetleri gözetti¤i bilinen”STK’lar yeni TCK konusunda hükûmeti uyar-m›fllard›r. Söz konusu STK’lar yapt›klar› bir or-tak aç›klamada, “TCK’n›n baz› olumlu düzenle-meler getirmekle birlikte düflünce özgürlü¤ü ileilgili maddelerde önceki TCK’dan daha gerideoldu¤unu” belirtmifllerdir.61

‹nsan Haklar› Derne¤i, “2005 Y›l› Genel ‹nsanHaklar› Raporu”nda, 2005’i, “demokrasi ve in-san haklar› aç›s›ndan bir duraksaman›n, zamanzaman da geriye gidiflin yafland›¤›, hak ve özgür-lüklerin gelifltirilmesi bak›m›ndan kaybedilmiflbir y›l” olarak de¤erlendirmifl ve TCK’da yap›lande¤iflikli¤in bir geri dönüfl niteli¤inde oldu¤unubeyan etmifltir.62 Dernek, TCK’n›n 301. ve 216.maddeleri ile 288. ve 277. maddelerinin ifade öz-gürlü¤ünün önünde bir engel oldu¤unu aç›kla-m›flt›r.63

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› (T‹HV) da 2005 ra-porunda yeni CMK’n›n uygulamadaki sonuçla-r›n› de¤erlendirirken, “Daha önceki y›llardaTCY’nin 312 ve 159. maddeleri baflta olmak üzereyazar, gazeteci, insan haklar› savunucusu hak-k›nda aç›lan davalar; bu defa da 301, 288 ve di¤erbaz› maddeler kapsam›nda aç›lmaya, görülmeyeve hatta aleyhte sonuçlanmaya bafllad›” ifadesinikullanm›flt›r.64

Türkiye Barolar Birli¤i yeni TCK ve CMK’n›namac›na uygun olarak yorumlanmad›¤›n› ve uy-gulanmad›¤›n› aç›klam›flt›r.65

Düflünce Suçuna Karfl› Giriflim, TMK için oldu-¤u gibi TCK için de “sivil itaatsizlik” ça¤r›s› ya-pan bir sivil toplum örgütü olmufltur.66 Toplumve Hukuk Araflt›rmalar› Vakf› ve Halk›n HukukBürosunun yeni TCK ile CMK’daki de¤iflikliktekliflerine tepkisi de sert olmufltur. Her iki ku-rum taraf›ndan yap›lan ortak aç›klamada, görü-flülen de¤ifliklik tekliflerinin “masumiyet kari-nesine” ve “savunma hakk›na” darbe niteli¤initafl›d›¤› belirtilmifltir.67

STK’lar›n, devletin gizli istihbarat faaliyetlerikapsam›nda de¤erlendirilen telefon izleme-din-leme, halk aras›nda “fiflleme” olarak tabir edilen,kifliler hakk›nda ço¤u zaman önyarg›l›, subjektifbilgi notlar› oluflturma gibi uygulamalara yöne-lik tepkilerinin ise son derece c›l›z oldu¤unu be-lirtmek gerekir. Henüz yasal alan› denetlemedezorluklar çeken STK’lar›n “mahrem” derin dev-let uygulamalar›na, fiemdinli’deki gibi belirli birolay ekseninde deflifre olmad›¤› müddetçe ör-gütlü, sistematik bir flekilde tepki gösteremedi¤igörülmektedir. Mesela bu ba¤lamda 2005 y›l›içinde Milli ‹stihbarat Teflkilat›n›n yeniTCK’n›n yürürlü¤e girmesinden hemen önceTürkiye’deki tüm telefonlar› izlemek için Diyar-bak›r 6. A¤›r Ceza Mahkemesinden karar ald›r-mas› STK’lar›n “›srarla” gündeme getirdi¤i birkonu olmam›flt›r.

K›z›ltepe ve fiemdinli Olaylar›

Türkiye’de kontrgerillaya, çete örgütlenmeleri-ne ve giderek bizzat devletin güvenlik/istihbaratörgütlerince yürütülen gayri kanuni faaliyetlerekarfl› sivil toplum tepkisini olgunlaflt›ran olayla-r›n bafl›nda 3 Kas›m 1996 tarihindeki Susurlukkazas› gelmektedir. Susurluk kazas›ndan dokuzy›l sonra meydana gelen fiemdinli olaylar›na yö-nelik STK tepkisinin etkinlik, organizasyon vesüreklilik bak›m›ndan baflar›l› olmas›nda Susur-luk karfl›t› toplumsal bilincin katk›s› büyüktür.Bizatihi fiemdinli olaylar› da sivil toplumca Su-surluk örgütlenmesinin bir uzant›s› olarak kabuledilmifltir.

196

61 “Yeni TCK Tasar›s›’na Sivil Tepki,” ‹HH ‹nsani Yard›m Vakf›, 17 Eylül 2004, bkz.

<http://www.ihh.org.tr/cgi-bin/index.pl?mod=news;op=news_id;id=1021>.

62 ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), “2005 Y›l› Genel ‹nsan Haklar› Raporu,” 28 fiubat 2006. Ra-

por metni için bkz. <http://www.ihd.org.tr/ana.html>.

63 a.g.e.

64 Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› (T‹HV), “2005 Y›l›nda ‹nsan Haklar›n›n Genel Durumu”. Bkz.

<http://www.tihv.org.tr>.

65 Baflkan Özdemir Özok, Barolar Birli¤i’nin TCK ve CMK hakk›ndaki görüflünü Mersin’deki

bir sempozyumda flöyle ifade etmifltir: “Hat›rlanaca¤› gibi yasalar›n TBMM Genel Kuru-

lu’nda görüflülmeleri s›ras›nda bir milletvekilimiz ‘Bu ifllerin kesilmesi birkaç kifliyi sal-

land›rmaktan geçer’ biçiminde beyanda bulunmufl, yine say›n Adalet Bakan›m›z da yetki-

nin az oldu¤unu, yetkilerin art›r›lmas› halinde san›klar›n ci¤erini sökebilece¤ini ifade

edebilmifltir. Bu her iki beyanda Ceza Yasas›’n›n 1. maddesinin gerekçesiyle ne kadar ör-

tüflmekte takdirlerinize sunuyorum. Yasay› ç›karanlar ve yürürlü¤e koyanlar yan›nda,

acaba uygulay›c›lar yasan›n 1. maddesinde tan›mlanan amaca ne kadar uygun davran›-

yorlar?”. Konuflma metni için bkz. <http://www.barobirlik.org.tr/tbb/baskan/konusma-

lar/051203_mersin.aspx>.

66 <http://www.ortakpayda.org/boxes.asp?foo=read&feox=139&ronin=5>.

67 “Yasa Teklifleri Savunma Hakk›na Sald›r›,” Bianet, 10 May›s 2005. Bkz. <http://www.bi-

anet.org/2005/05/10/60833.htm>.

STK’lar, fiemdinli olaylar›na, 2005 y›l› içindehukuku, insan haklar›n› ve demokratikleflme il-kesini tehdit eden yasal düzenlemelere ve izle-me-dinleme gibi istihbarat faaliyetlerine yöne-lik tepkiden çok daha sistemli ve güçlü bir tepkigöstermifltir. fiemdinli olaylar›ndan bir y›l önceMardin’in K›z›ltepe ilçesinde meydana gelen biryarg›s›z infaz olay›n›n, sivil toplumu, fiemdinliolaylar›na tepki konusunda “haz›rlad›¤›” söyle-nebilir. Bahse konu olayda kamyon floförü Ah-met Kaymaz ve 12 yafl›ndaki o¤lu U¤ur Kaymazbir özel tim operasyonunda öldürülmüfllerdir. 20Kas›m 2004 tarihinde K›z›ltepe’de bir PKKmensubunun sakland›¤› iddia edilen evi kuflatanözel harekât timlerinin açt›¤› atefl sonucu evdenç›kan baba-o¤ul Kaymazlar hayat›n› kaybetmifl-lerdir.68

‹nsan Haklar› Derne¤i, Mazlum-Der Van fiubesive Sa¤l›k Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikas›-n›n (SES) Van’›n Edremit ‹lçesinde Yücel Sol-maz isimli vatandafl›n öldürülmesiyle ilgili ra-porunda K›z›ltepe bask›n› da “yarg›s›z infaz”olarak nitelendirilmifltir.69

STK’lar, 2005 y›l›n›n en örgütlü ve sistematiktepkisini ise fiemdinli olaylar›ndan sonra ortayakoymufllard›r. ‹lçedeki olaylar; 9 Kas›m 2005 ta-rihinde flüpheli Jandarma istihbarat astsubaylar›Ali Kaya ve Özcan ‹ldeniz ile PKK itirafç›s› Vey-sel Atefl’in, daha önce PKK üyesi olmaktan 15 y›lhapis yatan Seferi Y›lmaz’›n sahibi oldu¤u UmutKitabevi’ne bomba atmas› üzerine bafl göster-mifltir. Meydana gelen patlama sonucunda Meh-met Zahir Korkmaz ölmüfl, Metin Korkmaz iseyaralanm›flt›r. Seferi Y›lmaz patlamadan sonraesnaf ve halk› toplayarak üç flüphelinin peflinedüflmüfltür. Olay›n sorumlusu olarak görülen buüç kifliyi halk›n elinden güvenlik güçleri kurtar-m›flt›r.70

Olay, Jandarma ‹stihbarat›n provokasyon amaç-l› eylemi olarak de¤erlendirilmifl ve kimi medyaorganlar›, kamuoyunun bir kesimi ve STK’lar›nhemen tamam›n›n tepkisine neden olmufltur.‹HD, Mazlum-Der, ‹nsan-Der, Ça¤dafl Hukuk-çular Derne¤i Van fiubesi, Hakkâri Esnaf ve Sa-

natkârlar Odas›, Hakkâri Memur Sen, KamuEmekçileri Sendikalar› Konfederasyonu (KESK)Hakkâri fiubeler Platformu ve Hakkâri Ö¤renciVelileri Derne¤i (ÖVDER) temsilcilerinden olu-flan heyet 12 Kas›m’da fiemdinli olaylar›yla ilgilibir rapor haz›rlam›flt›r. Heyet, raporu haz›rla-madan önce olay yerine bizzat gitmifl ve tan›k-larla yüz yüze görüflerek soruflturma yapm›flt›r.Soruflturma sonucunda haz›rlanan raporda fluifadelere yer verilmifltir:

“Heyetimiz sivillere yap›lan sald›r› sonucu mey-dana gelen olaylarda yaflam hakk›n›n ihlal edil-di¤i, vücut bütünlü¤üne sald›r›lar›n oldu¤u,mülkiyet hakk›n›n zarar gördü¤ü sonucuna var-m›flt›r. fiemdinli halk› olaylar akabinde güvenlikgüçlerinin san›klar› serbest b›rakmas› ve yakala-mamas› üzerine kamu otoritesine olan güveniniyitirmifl olup infial halindedir. Bunun gideril-mesi ve güvenin yeniden tesisi için mümkünolan mekanizmalar ivedilikle harekete geçiril-melidir. Bu sebeple heyetimiz raporun sonuç k›s-m›nda iki önemli ça¤r› yapmay› uygun bulmufl-tur: Bu olay› araflt›rmakla ilgili olarak TBMMtaraf›ndan derhal bir Meclis Araflt›rma Komis-yonu oluflturulmal›d›r. Aksi takdirde olay›n ni-teli¤i itibariyle delillerin karart›lmas› ihtimalioldukça yüksek görünmektedir. fiemdinli Cum-huriyet Baflsavc›s›n›n tek bafl›na bu olay›n üste-sinden gelemeyece¤i kanaati has›l oldu¤undanAdalet Bakanl›¤›n›n bu olayla ilgili ayr› bir sav-c› görevlendirmesi önerilir. Baflbakan, AdaletBakan›, ‹çiflleri Bakan› ve Genelkurmay Baflka-n›n›n olay›n ciddi flekilde araflt›r›laca¤› yönlükamuoyunu tatmin edici aç›klamalar yapmas›gerekmektedir.”71

197

68 “K›z›ltepe’deki operasyonda güvenlik kusurlar› belirlendi,” Zaman, 13 Aral›k 2004.

69 ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), Mazlum-Der Van fiubesi, SES Van fiubesi, “Van ‹li Edremit ‹l-

çesinde Yücel Solmaz (35, SES Van fib. Üyesi) ‹simli Yurttafl›m›z›n Yarg›s›z ‹nfaz Sonucu

Öldürülmesi ‹ddialar›n› Araflt›rma - ‹nceleme Raporu,” 20 Aral›k 2004. Rapor metni için

bkz. <http://www.ihd.org.tr/rapozel/vanedremit.html>.

70 3 Mart 2006 tarihli ve 2006/32 esas numaral› iddianame. Kamuoyunda fiemdinli id-

dianamesi olarak bilinen bu iddianame Van Cumhuriyet Savc›s› Ferhat Sar›kaya’n›n Kara

Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Yaflar Büyükan›t baflta olmak üzere askerî erkâna yönelt-

ti¤i elefltiriler nedeniyle günlerce, haftalarca tart›fl›lm›flt›r.

71 Mazlum-Der, “9-10 Kas›m 2005 fiemdinli Olaylar›n› Araflt›rma-‹nceleme Raporu,” 12

Kas›m 2005. Rapor metni için bkz. <http://www.mazlumder.org/ana.php?konu=

rapor&id=1043&lang=tr>.

Nitekim STK heyetinin önerdi¤i gibi Meclisbünyesinde bir araflt›rma komisyonu kurulmufl,Baflbakan ve TSK’n›n üst düzey mensuplar› olay-la ilgili aç›klamalarda bulunmufl, savc›l›¤›nfiemdinli olaylar›yla ilgili iddianamesi de büyükyank› uyand›rm›flt›r.72

‹nsan Haklar› Platformu (‹HOP), Türkiye ‹nsanHaklar› Vakf› (T‹HV), Helsinki Yurttafllar Der-ne¤i ve Uluslararas› Af Örgütü Türkiye fiubeside fiemdinli olaylar›na kay›ts›z kalmam›fl ve ola-y› bir “hukuk ihlali” olarak de¤erlendirmifltir.73

STK’lar›n fiemdinli olaylar›na tepkisi, aralar›n-da ‹HD ve Mazlum-Der’in de bulundu¤u örgüt-lerin raporuyla s›n›rl› kalmam›flt›r. Mazlum-DerGenel Baflkan› Cevat Özkaya, fiemdinli iddiana-mesiyle ilgili aç›klamas›nda tart›flmalar›n siyasibir zemine kayd›¤› uyar›s›nda bulunmufl, olay›nhukuki boyutuna odaklan›lmas›n› ve asker-sivilsorumlular›n cezaland›r›lmas›n› istemifltir.74

‹HD Genel Baflkan› Yusuf Alatafl da, iddiana-meyle ilgili tart›flmalar›, “Belki de demokrasimi-zin en temel sorunlar›ndan birisi, ‘bir sivil savc›-n›n yüksek rütbeli bir asker kifli hakk›nda da id-dianame düzenleyebilece¤ini’ henüz sivillerindahi içine sindirememifl olmas›d›r” sözleriylede¤erlendirmifltir.75

‹HD, 2005 y›l› genel raporunda da, geçti¤imizy›l›n, Susurluk kazas›ndan sonra sinmifl görünendevlet içindeki ya da devlet destekli örgütlenme-lerin tekrar toplumun gündemine gelen bir y›l

oldu¤u kanaatine yer vermifl ve fiemdinli olayla-r›n› bunun en büyük delili olarak göstermifltir.76

Ayr›ca Amargi Kad›n Kooperatifi, Anti-Kapita-list, Ba¤›ms›z Devrimci S›n›f Platformu, BilimE¤itim Estetik Kültür Sanat Araflt›rmalar› Vakf›(BEKSAV), Demokratik Haklar Platformu, De-mokratik Toplum Partisi, D‹SK/Limter-ifl Sen-dikas›, Emekçi Hareket Partisi, Ezilenlerin Kur-tuluflu, Ezilenlerin Sosyalist Platformu, Haklarve Özgürlükler Cephesi, Halk Kültür Merkezle-ri, Halk›n Kurtulufl Partisi, Haziran Dergisi, ‹flçiMücadelesi, Kara K›z›l Notlar, Kald›raç, KESK‹stanbul fiubeler Platformu, Odak Dergisi, Öz-gürlükler ‹çin Mücadele Platformu, Partizan,Proleter Devrimci Durufl, S›n›f Mücadelesi, Sos-yalist Demokrasi Partisi, Sosyalist Dayan›flmaPlatformu ve Toplumsal Özgürlük Platformu-nun imzalad›¤› broflürde halk›n, sorumlular›nortaya ç›kar›lmas› konusundaki kararl›l›¤›navurgu yap›lm›flt›r.77

Türkiye Barolar Birli¤i Baflkan› Özdemir Özokda, Hakkâri’nin fiemdinli ve Yüksekova ilçele-rinde yaflanan olaylara karfl› son derece duyarl›olunmas› gerekti¤ini belirtmifl ve “Konuya ba-fl›ndan beri duyarl›l›k göstermekteyiz. Hakkâri,fiemdinli ve Yüksekova’daki olaylar› incelemeküzere komisyon oluflturduk” aç›klamas›n› yap-m›flt›r.78

Düflünce Suçuna Karfl› Giriflim Sözcüsü fianarYurdatapan da, iddianame ile ilgili tart›flmalar›nfiemdinli olaylar›n› örtbas etmemesi gerekti¤inibelirterek, “Sonuç Susurluk gibi olmas›n” uyar›-s›nda bulunmufltur.79

Neticede fiemdinli olaylar›na yönelik sivil tepki-nin Susurluk kazas›ndan sonraki tepkilerin aksi-ne toplumun bütün kesimlerince benimsenme-di¤i göze çarpmaktad›r. “Susurluk karfl›tl›¤›”Türkiye’nin do¤usu ile bat›s›nda eflit ve etkili birbiçimde ortaya ç›km›flt›. fiemdinli olaylar›na yö-nelik tepkinin ise son dönemlerde iyice belirgin-leflen ülkenin do¤usu ile bat›s›ndaki kimi fikriayr›l›klar ve hükûmet-asker çekiflmesiyle ilgilitart›flmalar yüzünden tam bir görüfl birli¤i için-de ortaya konulamad›¤› söylenebilir.

198

72 Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n olayla ilgili aç›klamalar› için bkz. “Baflbakan Er-

do¤an: Olay Mutlaka Aç›kl›¤a Kavuflmal›,” Zaman, 11 Kas›m 2005. Genelkurmay Baflkan›

Orgeneral Hilmi Özkök, Jandarma Genel Komutan› Orgeneral Fevzi Türkeri ve Kara Kuv-

vetleri Komutan› Orgeneral Yaflar Büyükan›t’›n olayla ilgili aç›klamalar› için ise bkz.

fiemdinli ‹ddianamesi s. 48. Büyükan›t’›n olaya kar›flan Astsubay Ali Kaya için “Tan›r›m,

iyi çocuktur” demesi tart›flmalara neden olmufltur.

73 ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD) Bas›n Aç›klamas›, 12 Kas›m 2005. Aç›klama metni için bkz.

<http://www.ihd.org.tr/basin/bas20051112.htm>.

74 Mazlum-Der Genel Baflkan› Cevat Özkaya’n›n aç›klama metni için bkz. <http://www.maz-

lumder.org/ana.php?konu=aciklama&id=472&lang=tr>.

75 <http://www.ihd.org.tr>.

76 ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), “2005 Y›l› Genel ‹nsan Haklar› Raporu”.

77 “fiemdinli’de yakalanan devletin ta kendisidir!-Rapor,” 25 Ocak 2006. Bkz.

<http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=6>.

78 “Barolar Birli¤i Hakkari’ye Gidiyor,” Güncel Hukuk Haberleri, 20 Kas›m 2005. Bkz.

<http://www.hukuki.net/haber/detay.asp?id=525>.

79 Kezban Bülbül, “‹ddianame fiemdinli’yi unutturmas›n,” Yeni fiafak, 10 Mart 2006.

Sonuç

2005 y›l› genel olarak hem güvenlik sektörü üze-rine faaliyet gösteren hem de salt insan haklar›ve hukukun gözetilmesi do¤rultusunda çal›flma-lar yürüten sivil toplum kurulufllar›n›n faaliyet-leri aç›s›ndan “yo¤un” bir y›l olmufltur. Zira2005, bütün dünyada oldu¤u gibi, Türkiye’de deterörle mücadele ve güvenlik sorunsal› ile de-mokrasi dilemmas›n›n son dönemlerde en çoktart›fl›ld›¤› y›ld›r.

STK’lar›n fiemdinli olay› özelindeki tepkisinin“sistemli” ve “kararl›” oldu¤unu belirtmek gere-kir. Bununla birlikte STK’lar›n kararl›l›¤›n›n,sokaktaki vatandafl›n bireysel tavr›na yans›ma-d›¤› görülmektedir. Vatandafllar, fiemdinli olay-lar›nda, Susurluk kazas›ndan sonraki “Bir Daki-ka Karanl›k Eylemi”nde oldu¤u gibi ortak bir si-vil tepkide bulunmam›fl, olaylara yönelik tepkibölge halk›n›n düzenledi¤i gösterilerle s›n›rl›kalm›flt›r. Bu durum, Türkiye’nin Do¤u ve Gü-neydo¤usu d›fl›ndaki nüfusun -istisnalar hariç-fiemdinli olaylar›n› z›mnen onaylamasa bile“kendi meselesi olarak” görmedi¤ini ortaya koy-maktad›r.

STK’lar›n 2005 y›l› içinde yeni Terörle Mücade-le Kanunu’na yönelik tepkisi ve bu tepkinin do-¤urdu¤u sonuçlar ise Türkiye’de sivil toplumungelece¤i konusunda iyimser tahminler yürütme-mize gerekçe olacak niteliktedir. TMK tasar›s›,sivil toplumun kararl› deste¤i ile rafa kald›r›l-m›flt›r. Pek çok anti-demokratik düzenlemeyibünyesinde bar›nd›ran bu tasar›, Nisan 2006 iti-bariyle Do¤u ve Güneydo¤u’da gerilimin t›r-manmas›na ba¤l› olarak yeniden gündeme geti-rilmeye çal›fl›lsa da STK’lar›n çabalar› sayesindetoplum nezdinde “meflruiyetini” yitirmifltir.

Türkiye’nin içinde bulundu¤u co¤rafi, tarihselve siyasi koflullar, güvenlik sektörü ve demok-ratikleflme hususuna odaklanan STK çal›fl-malar›n›n art›r›lmas›n› zorunlu k›lmaktad›r.Kürt meselesinin ekonomik, sosyal ve siyasi yol-lardan çözümü, Avrupa Birli¤i ve demokratik-leflme karfl›t› “derin bürokrasi”nin etkinli¤ininkendi görev alan›yla s›n›rlanmas›, 1990’lar ve

öncesine dönüflü simgeleyen iflkence, yarg›s›z in-faz, siyasi cinayet, uyuflturucu ve silah kaçak-ç›l›¤› sorunlar›yla kararl› ve samimi mücadelegibi hayati öneme haiz ilerlemeler, ancakgüvenlik ve demokratikleflme alanlar›nda “siviluzmanlaflma” ile ve STK’lar›n vatandafllar›, in-san haklar›, demokratikleflme, hukukun üstün-lü¤ü, güvenlik sektörünün sivil denetimi gibitemel meselelerin yan› s›ra sivil toplum ol-gusunun kendisi hakk›nda da etkilemesi ilemümkün görünmektedir.

199

Arka Plan

Demokratikleflme ve sivilleflme, güvenlik bürok-rasisinin parlamento, sivil idare ve medya tara-f›ndan gözetim ve denetim alt›nda tutulan biryap›ya dönüfltürülmesi ile sa¤lanabilir. Bu dene-tim ve gözetim yaln›zca atanm›fl “yukar›daki”devlet kurumlar› taraf›ndan “dikey” temelde yü-rütülecek “ayarlamalar” fleklinde de¤il, onun daüzerinde, medyay› ve sivil toplumu da içine alanve “yatay” ba¤lant›lar kuran bir yolda geliflerekde¤iflim göstermelidir.1

Türkiye’de güvenlik sektörü-medya iliflkileri,genellikle tek yönlü olarak, güvenlik sektörü-nün medyay› bir araç olarak kullanmas› biçi-minde alg›lanmaktad›r. Ba¤›ms›z medya kavra-m› ise Türkiye’deki liberalleflme sürecinde geli-flerek, Özall› y›llarda özel televizyonlar›n da or-taya ç›kmas› ile daha da güçlenmifltir. Bas›n öz-gürlü¤ü ile devletin korunmas› aras›nda sarkaçgibi git-geller çizen medya-güvenlik iliflkilerin-de, özellikle 1961 Anayasa’s› ile bas›n özgürlü¤ülehine kazan›mlar elde edilmifltir. Sosyal ve kül-türel tabandan yoksun bu özgürlü¤ün 1970’li y›l-lardan bafllayarak geri al›nmas› çok uzun sürme-mifl ve 1980 darbesi ile bu k›s›tlamalar en üstnoktaya t›rmanm›flt›r.

1983’ten bafllayarak Turgut Özal iktidar›n›n uy-gulad›¤› serbest pazar ekonomisi ile bas›n özgür-lü¤ü de yaln›zca yasal anlamda de¤il; sosyal,ekonomik ve kültürel olarak da temellendiril-

mifl ve özellikle de özel televizyon ve radyo ka-nallar›n›n aç›lmas› ile birlikte bas›n sektöründe-ki liberalleflmenin en üst noktalara ç›kmas› sözkonusu olmufltur.

Ancak 1997 y›l›na gelindi¤inde, 28 fiubat post-modern darbesi ile birlikte, bas›n özgürlüklerineyönelik yeni k›s›tlamalar bafllam›fl; baz› gazete-ciler “and›ç” ad› alt›nda Genelkurmay Baflkanl›-¤› istihbarat birimi taraf›ndan düzenlenen vebas›na s›zd›r›lan sahte güvenlik raporlar› ile sus-turulmak istenmifllerdir. Yine bu dönemde, ga-zetelerin yaz› iflleri toplant›lar›na generaller çe-flitli flekillerde müdahale etmifl, gazeteler bir ay-r›ma tabi tutularak, baz› medya mensuplar›na“akreditasyon” ad› alt›nda s›n›rlamalar getiril-mifltir. Bütün bunlar›n yan›nda, yasalardaki s›-n›rlamalar nedeni ile gazetecilerin, özellikle gü-venlik alan› ile ilgili yazd›klar› s›k› takip alt›naal›nm›fl ve gazeteciler bizzat güvenlik örgütleritaraf›ndan savc›l›klara sevk edilmifltir. 2005 y›-l›nda da bu uygulamalar k›smen devam etmifltir.

Medya-Güvenlik ‹liflkileri ve Sorunlar

Demokratik ve iyi yönetiflim söz konusu oldu-¤unda, medyan›n güvenlikle ilgili konulardakamu yarar›na bilgi toplama ve yayma hakk›n›nyan›nda, do¤ruluk, gerçeklik ve tarafs›zl›k ilke-lerine uygun habercilik yapma sorumlulu¤u dasöz konusudur. Medyan›n bu ba¤lamda yapt›¤›haberler ve verdi¤i yorumlar, demokratik yöne-timlerin kaç›n›lmaz bir unsuru olarak sivil top-lumun kat›l›m yollar›n› açar ve sektör üzerindedenetimini sa¤lar.

Medyan›n, sivil denetim anlam›nda güvenlikhizmeti sunan birimlere iliflkin flu tür faaliyet

200

MEDYA*

Önder Aytaç*

* Bu makalenin yaz›lmas› sürecinde yard›mlar›n› esirgemeyen Utah Üniversitesi, Orta Do-

¤u Çal›flmalar› Merkezinde doktora aday› Emre Uslu’ya teflekkür borçluyum.

* Dr., Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Fakültesi Ö¤retim Üyesi.

1 Bkz. TESEV, <http://www.tesev.org.tr/projeler/guvenlik_Sektoru_metin.pdf>.

bilgilerini kamuya ulaflt›rma ve denetleme iflle-vinden söz edebiliriz:

• Ulusal güvenlik siyaseti gibi stratejik önemehaiz belgeler,

• Her bir güvenlik biriminin y›ll›k bütçesi vekaynaklar›,

• Güvenlik sektörüne ait parlamentoda yap›lanbelli bafll› tart›flmalar, al›nan kararlar, yasalde¤ifliklikler ve güvenlik birimlerinin hafta-l›k yapt›¤› / yapmas› gereken bas›n aç›klama-lar›,

• Emniyet-askeriye ve M‹T üzerine yo¤unlaflanparlamento ve komisyonlarda yap›lan tümtart›flma ve toplant›lar›n tutanaklar›na erifli-lebilecek internet sitelerinin adresleri,

• Güvenlik konular›nda yürütülen y›ll›k faali-yetlerin ve yay›nlar›n dokümanlar›,

• Say›fltay taraf›ndan güvenlik sektörüyle ilgilikaleme al›nan inceleme / denetim raporlar›,

• Güvenlik birimlerinin kendi aralar›nda yap-t›klar› iç güvenlik ile ilgili protokoller ve di-¤er ülke güvenlik birimleri ile yapt›¤› ikili veçok tarafl› anlaflmalar hakk›ndaki bilgiler.

Yukar›da sayd›¤›m›z maddeler ba¤lam›ndamedya güvenlik güçleri iliflkisi irdelenirken, enbelirleyici unsur, medyan›n içinde ifllev gördü¤üsistemin ‘liberal’ ya da a¤›rl›kl› olarak ‘devletkontrolüne’ dayal› bir sistem olup olmad›¤›d›r.Medya yap›lanmas› s›k› bir devlet kontrolüneba¤l› ise, -do¤al olarak- iflleyifl ve faaliyet biçimi,güvenlik güçlerini ‘kusursuz ve hatta kutsanm›fl’bir konumda yans›tacakt›r. Liberal sistem ögele-rini tam yans›tmayan ancak k›smen içeren ve‘devletin kutsal’ kabul edildi¤i Türkiye’de de,devletin güvenlik güçleri ile ilgili yap›lan yay›n-lar, kutsal(lar)a “sayg›” çerçevesi içinde yap›l-makta ve okumalar da bu kültürel arka plan üze-rine kurulmaktad›r.

Devletin “Kutsal”l›¤› Sorunu

Susurluk’tan (1997) fiemdinli’ye (2005) kadar,güvenlik güçleri üzerine yap›lan yay›nlar›n –kiSusurluk’a iliflkin yap›lan yay›nlar, flimdiye ka-

dar Türk medyas›nda yer alan en liberal yay›n-lard›r- ‘kutsala’ zarar vermeme dürtüsü ile yap›l-d›¤›n› söylemek bir gerçektir. Özellikle ‘kutsal›n’gücü, konumu ve duruflu da, haberin içeri¤ini veyap›l›fl fleklini de kavramsal olarak belirlemekte-dir. Örne¤in, Susurluk haberlerinde, daha küçükkutsal olan Emniyet örgütüne iliflkin yay›nlarda,yay›nlar›n genel içeri¤i “polis-mafya-siyaset”üçlemesi üzerine kurulmufl ve Türkiye’deki kir-lenmenin kayna¤›n›n bu üç kurum arac›l›¤› ileoldu¤u ileri sürülmüfltü.

Dönemin Emniyet Genel Müdürlü¤ü (EGM) ‹s-tihbarat Dairesi Baflkan Yard›mc›s› Hanefi Av-c›’n›n yapt›¤› aç›klamalar ile, kirlenmenin boyu-tunun yaln›zca polis-mafya-siyaset ile s›n›rl› ol-mad›¤›n›, bunun içinde di¤er baz› devlet birim-lerinin de oldu¤unu söyleyerek ‘örne¤in bir çokfaili meçhul eylemin Yeflil kod adl› Mahmut Y›l-d›r›m taraf›ndan J‹TEM ad›na gerçeklefltirildi¤i-ni’ aç›klamas›ndan sonra, medyadaki Susurlukhaberlerinde önce yanl›fl bilgilendirme amaçl›sapt›rma ve de¤erlendirmeler yap›lm›fl, ard›ndanda Susurluk haberleri manfletlerden inmifltir.

Gizlilik Sorunu

Devletin kutsall›¤› kavram› ile birlikte ortaya ç›-kan en önemli sorunlardan birisi de bir çok ko-nunun “gizlili¤i” unsurudur. Tan›msal olarakkamu bilgileri güvenlik aç›s›ndan üç s›n›fa ayr›-labilir. Bunlar; ‘tasnif d›fl›,’ ‘hizmete özel’ ve‘hizmete özel üstü’ (gizli, çok gizli) bilgilerdir.Tasnif d›fl› bilgi, herhangi bir gizlilik derecesiolmayan bilgidir. Hizmete özel bilgi ise kurumiçinde serbestçe dolaflabilen, ancak kurum d›fl›nayetkisiz ç›kar›lmamas› gereken bilgilerdir. Hiz-mete özel gizlilik seviyesinin üzerindeki bilgilerise koruma önlemleri gerektiren ve yetkisiz aç›-¤a ç›kmas› durumunda sadece kurumu de¤il,belli bir oranda devleti de zarara u¤ratabilecekbilgilerdir.

Ancak bu bilgilerin hangisinin gizli, hangisinintasnif d›fl› ya da çok gizli olaca¤› konusuna kiminkarar verece¤i önemli bir sorundur. Özellikledevleti kutsal olarak alg›layan güvenlik örgütle-rinde, ço¤unlukla s›radan bilgilere bile “gizli”

201

muamelesi yap›lmas› s›kça karfl›lafl›lan bir du-rumdur. Güvenlik konular›n›n ‘gizli’ ya da ‘çokgizli’ olabilmesinin çok ak›lsal nedenlerin olma-s›n›n yan›nda, yine yaln›zca bir güvenlik perso-nelinin salt kendi ç›kar›mlar› ile ve ço¤u zamanda bafl›na bir s›k›nt› gelmemesi aç›s›ndan konuya‘devlet güvenli¤i için’ s›fat›n› yak›flt›rmas›; o ko-nuyla ilgili olarak dokunulmazl›¤›, sorgulana-mazl›¤› ve gizlili¤i ortaya ç›karmakta ve ele al›-nan olguyu ‘tabu’ haline getirebilmektedir.

Gizlilik konusunun medya-güvenlik örgütleriiliflkisini nas›l etkiledi¤ine iliflkin çarp›c› bir ör-nek olarak 2005 May›s ay›nda Adalet ve Kalk›n-ma Partisi'nden (AKP) istifa eden Cemal Ka-ya’n›n Enerji Bakanl›¤› bürokratlar›yla yapt›¤›ihale pazarl›klar›n› gündeme getiren CNN Türk

muhabiri Gökhan Bozkurt’a “soruflturman›ngizlili¤i”ni ihlal etti¤i gerekçesiyle aç›lan davagösterilebilir. Bu davada Bozkurt, 15 fiubat2005’te yay›mlanan “Gece Görüflü” program› ile4422 say›l› Ç›kar Amaçl› Suç Örgütleriyle Müca-dele Kanunu’nun 10. maddesini ihlâl etti¤i ge-rekçesiyle 14 Eylül’de 3 y›la kadar hapis cezas› ta-lebiyle yarg›lanm›flt›r ve mahkemesi halen de-vam etmektedir.

T›pk› gizlilik kayd›n›n konulmas›nda oldu¤u gi-bi kald›r›lmas›nda da özensiz uygulamalar›n ol-du¤u pratik uygulamalardan gözlemlenmekte-dir. Bürokratlar ya da kurumlar genellikle bir-birleri ile olan sorunlar›n› “gizli” bilgileri med-yaya s›zd›rarak “halletme” yöntemine de baflvu-rabilmekte, bu nedenle, güvenlik bürokratlar›medyadan birini tan›may› ve onunla iyi iliflkilerkurmay› adeta bir “güvenlik sigortas›” gibi göre-bilmektedir. fiemdinli olaylar›nda varl›¤›ndansöz edilen “gizli” olmas› gereken “Jandarma ra-porunun” medyada yer almas› da bunun aç›k birörne¤ini oluflturmaktad›r.

Güvenlik Sektörünün “‹tibar Etti¤i”

Medya Mensuplar› Sorunu

Medyan›n güvenlik sektörüne iliflkin yapt›¤› ya-y›nlar ba¤lam›nda, haberci-haber kayna¤› iliflki-lerinin de önemli bir rol oynad›¤› vurgulanma-l›d›r. Medya patronlar›, habercilerini ‘haber kay-

naklar›n›n’ tercihlerine göre de¤ifltirebilmekte,özellikle Ankara ofislerinde/temsilci seçimle-rinde; askeriye akrediteli, polisin güvendi¤i, hü-kûmete çok yak›n, Genelkurmay Baflkanl›¤› veEmniyet Genel Müdürlü¤ündeki bürokratlarlaiçli d›fll› olan kiflilerden seçmeye gayret etmekte-dirler. Bu tercihler sonucunda oluflan bir medya-n›n, baflkent merkezli güvenlik haberleri konu-lar›nda haz›rlad›¤› yay›nlar, “a¤abey-kardefl”iliflkilerine ve karfl›l›kl› ç›karlar›n tatmin edil-mesine (“gör beni, göreyim seni iliflkileri”) da-yanmaktad›r da denilebilir.

Bununla iliflkili olarak medya-güvenlik örgütle-ri iliflkilerinde bir baflka sorunsal da, güvenlikörgütlerinin genel olarak medya mensuplar›nakarfl› duyduklar› güvensizliktir. Üst düzey bü-rokratlar›n yak›n iliflkiler kurdu¤u akredite mu-habirler ile köfle yazarlar›n›n d›fl›nda, güvenlikörgütlerinde çal›flan ve hiyerarflik olarak dahaalt ve orta düzeyde yer alan personelin büyük birço¤unlu¤u, medya mensuplar›na güvenmezler.Onlara göre medya mensuplar› “aç haber kurtla-r›d›r,” haber kayna¤›n›n konumunu ve durumu-nu gözetmeksizin ele geçirdikleri bütün bilgilerihemen yay›mlarlar. Bu bak›mdan, medya men-suplar›ndan uzak durulmas›nda ve hatta olas› isehiç iletiflime girilmemesinde say›s›z yararlarvard›r.

Askerî Mahkemelerde Yarg›lanma Sorunu

Gazetecilerin güvenlik ile ilgili yazd›klar› yo-rum ve haberlerden dolay› askerî mahkemelerdeyarg›lanmalar› da söz konusu olmaktad›r. Herne kadar sivillerin askerî mahkemelerde yarg›-lanmalar›n› engelleyecek kanun de¤iflikli¤i ko-nusunda çal›flmalar olsa da, halen askerî yarg›dayarg›lanan gazetecilerin varl›¤› da bir gerçektir.Örne¤in; gazeteci, yazar Abdurrahman Dilipak,haftal›k Cuma dergisinde 29 A¤ustos 2003 tari-hinde yay›nlad›¤› “Paflalar Laf Dinlemezse” bafl-l›kl› makalesinde 2003 A¤ustos terfi dönemindeemekli olan baz› generallerin aç›klamalar›n›elefltirdi¤i için, Askerî Ceza Kanunu Madde169’a göre; “Astl›k-Üstlük münasebetlerini ze-delemeye, amir ve komutanlara karfl› görev his-sini yok etmeye matuf olarak alenen tahkir ve

202

tezyif edici fiil ve harekette bulunmak” suçun-dan dolay›, ‹stanbul-Hasdal K›fllas› içindeki 3.Kolordu Komutanl›¤› Askerî Mahkemesindeyarg›land›. Mahkeme, bu s›rada yap›lan kanunde¤ifliklikleri nedeniyle “sivillerin art›k askerîmahkemelerde yarg›lanamayaca¤›” gerekçesiyledosyay› sivil mahkemelere göndermek istedi.Ancak bu karar, zaman›n 1. Ordu Komutan›n›nemriyle temyiz edildi ve Askerî Yarg›tay dava-n›n askerî mahkemede görülmesine karar verdi.Dava hâlâ devam etmektedir.

Konumlar› gere¤i yaln›zca bir disiplin mahke-mesi gibi çal›flmas› gereken ve yaln›zca askerîpersonelin askerî görevler s›ras›nda iflledi¤i suç-lar ile ilgili davalar›n›n görülmesine hizmet et-mesi gereken Askerî Mahkemeler, çok fonksi-yonlu ifllevleri gere¤i sivillerin de yarg›lanabil-di¤i bir adalet yap›s› olarak, ülkede iki bafll› birhukuk sisteminin varl›¤›n› gözler önüne ser-mektedir.

Medyan›n güvenlik hizmetlerini demokratikdenetimi ba¤lam›nda, güvenlik kurumuna ilifl-kin haber yapan muhabirlerin verdikleri bilgilerile ayn› gazetenin kuruma yönelik elefltirel yak-lafl›mlar›n›n birbiri ile uyuflmamas› durumunda,muhabirler, haber kayna¤› “a¤abeyler,” “mü-dürler” ile gazete editörü “a¤abeyler” ve “mü-dürler” aras›nda kalabilmektedir. Örne¤in, dö-nemin ‹stanbul Emniyet Müdürü, bas›n›n yapt›-¤› yay›nlardan dolay› baz› operasyonlar›n›n ak-sad›¤›n› söyleyip bas›n› sert bir dille elefltirdi¤in-de medya Emniyet Müdürünün üstüne gitmifl;ancak özellikle polis muhabiri olarak çal›flanmuhabirler, olas› emniyet-medya gerginli¤ininiki tarafa da zarar verece¤ini düflünerek; Emni-yet Müdürünü bas›n konseyine, dolay›s› ile “bü-yük a¤abeye” gitmeye teflvik ederek bir ‘modera-tör’ rolü oynamaya yönelmifllerdir.

Kaynak Bilgiye Ulaflma Sorunu

Güvenlik kurumlar› içinde, medyadan tan›d›k-lar› olan ve bunlar ile yak›n iliflkileri olan alt veorta kademe personele “temkinli bir güvensiz-lik” duyularak, medya mensuplar›n›n kurumla-r›n “özel kalemleri” d›fl›nda baflka bir büroyu zi-

yaret etmelerine genellikle yasaklamalar getiril-meye çal›fl›lmaktad›r. Bu uygulama ile tepe nok-tadaki yöneticiler, hem güvenlik personelinin“kontrolsüz” aç›klamalar›n›n -ki bunlar genel-likle o kurumla ilgili sorunlard›r- önüne geç-mekte, hem de medya muhabirlerini kendi de-netimi alt›na alarak, medyay› kendi menfaatlerido¤rultusunda yönlendirmeye çal›flmaktad›rlar.

Son y›llarda güvenlik örgütleri karargâhlar›ndauygulamaya konan “bas›n bilgilendirme toplan-t›lar›, bu çarp›kl›¤›n önüne geçmifl olsa da, mu-habirler salt bu aç›klama ile yetinmemekte, bunedenle de içeriden bir yetkili (insider) aray›flla-r›n› devam ettirmektedirler. Öbür yandan, yöne-tici konumunda bulunan bürokratlar da, özel-likle “baflar›lar›n›” anlatma, takdir edilme ve do-lay›s› ile de terfilerinde yard›mc› olmalar› amac›ile gazeteciler ile iliflkilerini sürdürme e¤iliminidevam ettirmektedirler.

Burada vurgulanmas› gereken bir baflka noktada, kuruluflun ne kadar güçlü oldu¤una ve ku-rum yöneticilerinin politik durufllar›n›n renginegöre de medyan›n politik ç›k›fllar için kullan›l-d›¤› / kullan›labilece¤i gerçe¤idir. “Bir üst düzeykomutan,” “üst düzey emniyet yetkilisi” fleklin-deki haberlerin içerikleri incelendi¤inde, mesa-j›n iletilmek istenildi¤i yerlerin genellikle ka-muoyu olmay›p politikac›lar, ilgili bakan, müs-teflar ya da genel müdür oldu¤u görülür. Bu ba-k›mdan böylesi bafll›klara yer veren muhabirlerve gazete yöneticileri ile haber kayna¤› aras›nda-ki iliflki, medyan›n bu kurum üzerindeki deneti-minin fleklini de belirler. Ço¤unlukla bu iliflkimedya aleyhine geliflir.

Sonuç olarak, güvenlik birimlerinin faaliyetalanlar› ile ilgili konularda, medyan›n içindebulundu¤u çeliflkiler flöyle özetlenebilir:

• Sa¤l›kl› haber kayna¤› bulmak,

• Bu kaynaktan gelecek haberleri ba¤›ms›z birflekilde verebilmek,

• Bu haberleri yaparken “ülke güvenli¤i”nitehlikeye düflürmemek,

• “Devletin güvenlik güçlerini zaaf içinde gös-termemek, tazif etmemek”,

203

• Olas› bir mahkeme sürecinde, daval› tarafolarak, güvenlik güçlerinin inan›lmaz a¤›rl›-¤›n›n karfl›s›nda, mahkemenin olabildi¤inceba¤›ms›z karar vermesini sa¤layacak delillerimahkemeye sunabilmek,

• Medya ve güvenlik örgütleri içindeki kurum-sal yap›lanman›n yaratt›¤› sorunlardan so-yutlanm›fl olarak haber yapabilmek.

‹nternet ve Güvenlik Bürokrasisi

‹nternet ve uydu antenlerin kullan›m›n›n art-mas› ile birlikte bilgiye eriflim ve toplumsalfarkl›l›klara yaklafl›m konular›nda, fleffafl›k vehesap verilebilirlik ilkelerine ve resmi bilgilerineriflilebilir olmas›na dönük bir trendin giderekgeliflti¤i bir gerçektir. Bu e¤ilim, yurttafllar›n da-ha fazla bilgi edinmelerine, önemli siyasi konu-larda kamusal tart›flmalar›n kalitesinin artmas›-na ve sonuçta da daha fleffaf ve verimli çal›flanbir güvenlik sektörünün ortaya ç›kmas›na / yer-leflmesine katk›da bulunmaktad›r.

Medyan›n, güvenlik örgütlerini denetlemesiba¤lam›nda düflünüldü¤ünde, internet, gelenek-sel medyaya oranla daha flansl› bir konumdad›r.Özellikle s›n›r tan›maz oluflu, interneti hukuksalve geleneksel bask›lara karfl› dirençli k›lmakta-d›r. Buna ek olarak, internet, geleneksel haberci-haber kayna¤› ba¤lant› mekanizmalar›n› de¤ifl-tirmifltir. ‹nternet için herhangi bir kurumuniçindeki uygulamalardan rahats›z olan bir çal›-flan da do¤rudan haber kayna¤› olabilmektedir.

Buradaki sorun, haberin do¤rulu¤unun “kontrolve dengeler” (checks and balances) sistemi yoluylanas›l denetlenece¤i sorunudur. Elbette ayn› ha-berin birden fazla internet sitesinde yer almas›,haberin özelliklerinden dolay› hemen yalanlan-mas› ya da do¤rulanmas›, elde edilen bilginin di-¤er kaynaklardan da do¤rulu¤unun kontroledilmesi, internet haberlerinin do¤rulu¤undanemin olma anlam›nda önemli hususlard›r. Bü-tün bu s›k›nt›lara karfl›n; internet, özellikle degüvenlik örgütleri gibi kapal› bürokratik yap›la-r›n denetlenmesinde tart›flmas›z olarak en etkin

medya arac›d›r denebilir. Örne¤in, bugün gele-neksel medyan›n neredeyse hemen her hafta ha-ber olarak verdi¤i “özel kuvvetlere ait inflaat ya-p›m› yolsuzlu¤u” ya da “askerî özel kuvvetlerdenve emniyet özel harekattan çal›flanlar›n bankasoygunlar›nda eylemciler olarak ortaya ç›kmas›”geleneksel medyan›n haberlerine ve sayfalar›nadüflmeden, hatta Genelkurmay Baflkan› ve Em-niyet Genel Müdürü izin verip soruflturma açt›r-madan aylar ve hatta y›llar önce internette haberolarak yay›mlanabilmektedir.

9 Kas›m 2005 tarihinde bir kitabevinin bomba-lanmas› ile gündeme giren fiemdinli olaylar›n›narka plan›na iliflkin internet yay›nlar›na ulafl-mak için ‘fiemdinli’ sözcü¤ü ile bir arama yap›l-mas› durumunda, 941.000 farkl› internet sitesi-nin, bölgede görev yapan bir çok güvenlik perso-neli, s›radan yurttafllar ve bölgede konufllanm›flmedya organlar›n›n temsilcilerince de do¤rula-nan haberler üretti¤i görülmektedir. Örne¤in,<http://www.aloihbar.org> adl› sitede yer alan“Jandarma Binbafl› fiemdinli Olay›n› Anlat›yor”bafll›kl› yaz›ya eklenen “Ey Kürt Halk›” bafll›kl›bildirinin geleneksel medyada haber nesnesi ol-mamas›na karfl›n, sitede yay›mland›¤› flekildehem de bir kaç defa da¤›t›ld›¤› ve bunun emni-yet kay›tlar›na geçti¤i tespit edilmifltir.

Bu anlamda internetin gerçekten de demokrasi,fleffafl›k, hesap verebilirlik ve denetlenebilirlikad›na önemli bir bofllu¤u doldurmaya aday oldu-¤unu söyleyebiliriz. Bir di¤er anlat›mla, medya-güvenlik örgütü iliflkisine ait s›n›rlamalar bir öl-çüde de olsa internet için geçerli olmad›¤›ndan,geleneksel medyan›n yazamad›¤›/yazmad›¤› ha-ber ve yorumlar›n internet medyas›nda ç›kmas›,güvenlik örgütlerinin internette deflifre edilmeendiflesi ile faaliyet ve iflleyifllerinde daha dikkat-li olmalar›na ve hukuk kurallar›na uygun dav-ranmalar›na yol açmaktad›r.

Her ne kadar internet sitelerinin kapat›lmas›nayönelik olarak güvenlik kurumlar› mahkemele-re baflvurmufllarsa da; ya kapat›lan siteler baflkabir adla k›sa sürede yeniden aç›lm›fl ya da mah-kemeler taraf›ndan kapat›lma talebi reddedil-mifltir.2

204

2 Örne¤in, <http://www.aloihbar.org> adl› sitenin kapat›lmas›na iliflkin Genelkurmay Bafl-

kanl›¤›n›n mahkemelere açt›¤› dava reddedilmifltir. Ancak daha önce yay›mlanmaya bafl-

2005 Y›l›nda Yaflanan Geliflmeler

Yeni Türk Ceza Kanunu ve Medya

Alternatif medya olarak görev yapan,<http://www.bianet.org>’un haberlerine göre2005 y›l›nda, medya çal›flanlar› yayg›n bir bi-çimde Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 301. mad-desi nedeni ile hapis tehdidi alt›nda yaflad›lar.Bunun nedeni, yeni TCK’n›n 1 Haziran 2005’tenitibaren “meyvelerini” vermeye bafllamas›d›r.Yeni Türk Ceza Kanunu her ne kadar AB süreci-ne uyum amac› ile yeniden düzenlenmifl bir ka-nun olsa da, özellikle Kanun’un 301. ve 305. mad-delerinin medyan›n güvenlik haberleri konu-sunda ifade özgürlü¤ünü oldukça s›n›rlad›¤› gö-rülmektedir.

Yeni Kanun’un 301. maddesine göre; (1) Türklü-¤ü, Cumhuriyeti veya Türkiye Büyük MilletMeclisini alenen afla¤›layan kifli, alt› aydan üç y›-la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r; (2) Türki-ye Cumhuriyeti hükûmetini, devletin yarg› or-ganlar›n›, askerî veya emniyet teflkilat›n› alenenafla¤›layan kifli, alt› aydan iki y›la kadar hapis ce-zas› ile cezaland›r›l›r; (3) Türklü¤ü afla¤›lama-n›n yabanc› bir ülkede bir Türk vatandafl› tara-f›ndan ifllenmesi halinde, verilecek ceza üçte biroran›nda art›r›l›r; (4) Elefltiri amac›yla yap›landüflünce aç›klamalar› suç oluflturmaz.

“Medya Özgürlü¤ü ve Ba¤›ms›z Gazetecilik ‹zle-me ve Haber A¤›”n›n 2005 y›l› raporuna göreTCK’n›n “Türklü¤ü, Cumhuriyeti, Devletin ku-rum ve organlar›n› afla¤›lama” bafll›kl› 301. mad-desine ayk›r›l›ktan dolay› 29 gazeteci, yazar veyay›nc› hakk›nda ceza davas› aç›lm›flt›r. Yineaç›lan bu davalarda 8 gazeteci hakk›nda da yerelmahkemeler taraf›ndan mahkûmiyet kararlar›verilmifltir.

Yine ayn› Kanun’un 305. maddesine göre de: (1)Temel millî yararlara karfl› fiillerde bulunmakmaksad›yla veya bu nedenle, yabanc› kifli veyakurulufllardan do¤rudan do¤ruya veya dolayl›olarak kendisi veya baflkas› için maddi yarar sa¤-layan vatandafla, üç y›ldan on y›la kadar hapis veon bin güne kadar adlî para cezas› verilir. Yararsa¤layan veya vaat eden kifli hakk›nda da ayn› ce-

zaya hükmolunur; (2) Fiilin savafl s›ras›nda ifl-lenmifl ya da yarar›n bas›n ve yay›n yoluyla pro-paganda yapmak için verilmifl veya vaat edilmiflolmas› halinde, verilecek ceza yar› oran›nda art›-r›l›r; (3) Suç savafl hali d›fl›nda ifllendi¤i takdirde,bu nedenle kovuflturma yap›lmas› Adalet Baka-n›n›n iznine ba¤l›d›r; (4) Temel millî yararlardeyiminden, ba¤›ms›zl›k, toprak bütünlü¤ü,millî güvenlik ve Cumhuriyetin Anayasa’da be-lirtilen temel nitelikleri anlafl›l›r’.

Yukar›da yer verdi¤imiz TCK’n›n her iki mad-desinde de suçun sabit olmas› genel kural›n›nötesine geçilerek, çerçevesi ve s›n›rl›l›klar› belliolmayan kavramlar üzerinden suç yaratma im-kân› do¤maktad›r. Güvenlik-medya iliflkileriba¤lam›nda medyan›n do¤al görevi, yap›lan uy-gulama ve hatalar› elefltirmektir. 301. maddedebelirtilen “alenen afla¤›lama” kavram›n›n ne an-lama geldi¤i/gelece¤i aç›klanmad›¤›ndan za-man zaman ifade özgürlü¤ü s›n›rlar› içinde gö-rülebilecek elefltiriler özellikle güvenlik örgütle-ri taraf›ndan “alenen afla¤›lama” olarak kabuledilmekte, bu nedenle de davalar›n aç›lmas› is-tenmektedir. Kanunda yer alan bu kavram›n be-lirsizli¤i nedeni ile bu güne kadar, Ferhat Tunç,Do¤an Özgüden ve Ersen Korkmaz hakk›nda301. maddeyi ihlal suçlamalar› gerekçesi ile ka-nunun “Türkiye Cumhuriyeti hükûmetini, dev-letin yarg› organlar›n›, askerî veya emniyet tefl-kilat›n› alenen afla¤›layan kifli, alt› aydan iki y›lakadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›r” hükmü ge-re¤ince dava aç›lm›flt›r.

Yine ayn› Kanun’un 305. maddesinde yer alan“milli güvenlik” kavram›n›n da aç›k ve net birtan›m› yoktur. Bu nedenle de bir elefltirinin“milli güvenlik” kavram›n›n içine girip girme-di¤i konusunda verilecek olan karar da bütünüy-le subjektif ve günün koflullar›na göre de¤iflkenolabilmektedir.

205

layan <http://www.yolsuzluk.com> adl› site o kadar flansl› olamam›fl, askeri ve emniyet

yolsuzluklar›n› gündeme getirdi¤i için, önce yurt içinde eriflimi engellenmifl, daha sonra

da ABD’de bulunan yay›nc› flirkete yap›lan bask› sonucu yay›ndan kalkmak zorunda kal-

m›flt›r. Yine bu ba¤lamda, <http://www.ulusalihanet.com> adl› sitenin yay›nlar›na yöne-

lik Genelkurmay Baflkanl›¤›ndan çok sert bir aç›klama yap›lm›fl ve bu aç›klama ile site-

nin yay›nlar› hedef al›nm›flt›r. Emniyet Genel Müdürlü¤ü merkez binalar›nda da bu site-

lere girifl yasaklanarak sorun çözülmüfltür.

14 A¤ustos 2005’te, Türkiye Gazeteciler Cemiye-ti (TGC) Baflkan› Orhan Erinç, yeni Türk CezaKanunu’nun (TCK) siyasi iktidar›n yorumuylauygulanmas› halinde, çok say›da gazetecinin tu-tuklanm›fl olabilece¤ini belirterek “Gazeteciler,kötü yasadan iyi uygulay›c›lar› sayesinde koru-nuyor” demifltir.3 Orhan Erinç’e göre, yeni ka-nundaki yaklafl›k 26 maddeden, hem ceza aç›s›n-dan hem de hükümlerinin çok genifl yorumaaç›k olmas›ndan dolay› demokrasi ad›na flikayet-çi olunmas› söz konusudur. Düflünce ve ifade öz-gürlü¤üne yap›lan bask›lar› k›nayan ‹zmir Ga-zeteciler Cemiyeti Baflkan› Erol Ak›nc›lar ise“Yeni Türk Ceza Kanunu’nda bas›n ve yay›n yo-luyla ifllenen suçlara getirilen a¤›rlaflt›r›lm›fl ce-zalar›n, bas›n yay›n mensuplar›n› sindirme ama-c›n›” tafl›d›¤›n› ifade etmekte ve “yeni TCK ilebas›n yay›n mensuplar›n›n görevlerini yapamazhale getirildiklerini” söylemektedir.4

‹fade özgürlü¤ü ve adil yarg›lanma ile ba¤lant›-l› baflvurularda A‹HM karar›yla 2004 y›l›nda224 bin YTL tazminat ödeyen Türkiye, 2005 y›-l›nda da Temmuz ay›na kadar 540 bin YTL ceza-y› ödemek zorunda kalm›flt›r. Avrupa ‹nsanHaklar› Sözleflmesi’nin (A‹HS) ifade özgürlü¤ü-nü güvence alt›na alan 10. maddesi ile, adil yar-g›lanma hakk›n› tan›mlayan 6/1 maddesi ve ga-zeteci ölümünü “yeterince araflt›rmamak”la ba¤-lant›l› 2. maddesine ayk›r›l›ktan Türkiye,2004’ten beri 764 bin YTL tutar›nda tazminatödemeye mahkûm edilen bir ülke konumunda-d›r. Bu durum bize güvenlik sektörü üzerindekimedya denetiminin ne kadar önemli oldu¤unubir kez daha aç›k seçik hat›rlatmaktad›r.

Avrupa ve Türkiye´de Yaz›n dergisinin Nisan2002 say›s›nda yay›mlanan Do¤an Özgüden’e ait“Otuz Y›l Sonra” ve Emin Karaca’ya ait “Otuzun-cu Y›l›n An›msatt›klar›” isimli makalelerdendolay› Do¤an Özgüden, Emin Karaca ve Yaz› ‹fl-leri Müdürü Mehmet Emin Sert hakk›nda 2003y›l›nda, TCK’n›n 159. maddesi uyar›nca “askerî

kuvvetleri tahkir ve tezyif” iddias›yla dava aç›l-m›flt›r. Yap›lan yarg›laman›n sonunda Do¤anÖzgüder’in davas›n›n ayr›lmas›na ve MehmetEmin Sert’in beraat›na karar verilmifl ve EminKaraca’n›n 5 ayl›k hapis cezas›n›n 900 YTL paracezas›na çevrilmesine ve cezan›n teciline hük-medilmifltir. Buna karfl› yap›lan temyiz incele-mesi ise hâlâ devam etmektedir.5

2005 y›l› içerisinde yerel mahkemeler, radyocuSabri Ejder Öziç, yazar Emin Karaca, gazeteciHrant Dink, yazar Zülküf K›flanak, yay›nc› FatihTafl, Ça¤r› dergisi sahibi Aziz Özer ve dergi oku-ru Erkan Akay’a 900 YTL’si ertelemeli toplam 12bin 900 YTL para cezas›, 1.5 y›l› ertelemeli top-lam 4 y›l hapis cezas› vermifltir.

K›z›ltepe davas›, Osmanl› Ermenileri Konferan-s›’n›n iptali ve iflkence davas› gibi güncel insanhaklar› konular›n› haber ve yaz›lar›yla tart›flan17 gazeteciye, Bas›n Kanunu ve Ceza Kanunu’nagöre “Yarg›y› etkileme” ve “Adil Yarg›lamay›Etkilemeye Teflebbüs” suçlamas›yla ceza davalar›aç›lm›flt›r ve bu davalar devam etmektedir. Yinegazeteciler Ender Can Cevahir, Fehmi Koru,Mehmet Sucu, ‹lhan Selçuk, ‹brahim Y›ld›z, ‹l-han Taflç›, Alper Turgut, Hrant Dink, Ayd›n En-gin, Serkis Seropyan, Arat Dink, Hasan Cemal,Murat Belge, Haluk fiahin, Erol Kat›rc›o¤lu ve‹smet Berkan da 2005 y›l› içinde haklar›nda aç›-lan bu davalardan dolay› hapis veya para cezas›tehdidiyle karfl› karfl›ya bulunmaktad›r.

12 gazeteci ve yazar›n, TCK veya Terörle Müca-dele Kanunu’nda “terör propagandas›”na dairdüzenlemelerden dolay› yarg›lanmas› söz konu-sudur. Bu gazeteciler içerisinde Radikal muhabi-ri Nefle Düzel, Hürriyet muhabiri Sebati Kara-kurt, gazeteci Ertu¤rul Mavio¤lu ve ATV prog-ram yap›mc›s› Ali K›rca da bulunmaktad›r. 5 ga-zeteci hakk›nda da daha önce A¤›r Ceza Mahke-melerinde mafya haberlerinden aç›lan davalar,ceza usul ve ceza kanunu de¤iflikliklerinden son-ra Asliye Ceza Mahkemelerinde sürecek flekildedevam etmektedir.

B‹A projesinin 2005 Medya Gözlem Raporu’nagöre, 312 generalin “Onbafl› Bile Olamayacakla-

206

3 Bkz. < http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/AyinTarihi/2005/ agustos2005.htm>.

4 Bkz. < http://www.telehaber.com/haberler/haber-287453/>.

5 Bkz. <http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=8&ArsivAnaID=30187&Ar-

sivSayfaNo=1>. Eski TCK’nin 159. maddesi ve yeni TCK’nun 301. maddesi 6 aydan 3 y›la

kadar hapis cezas›n› öngörmektedir.

r›n General Oldu¤u Ülke” bafll›kl› yaz›dan dola-y› Anadolu’da Vakit gazetesine açt›¤› davan›ntemyiz duruflmas› 27 Eylül’de Yarg›tay 4. HukukDairesinde yap›lm›flt›r. Daire, temyiz baflvurusu-nu gelecek günlerde karara ba¤layacakt›r. Anka-ra 20. Asliye Ceza Mahkemesi, 20 May›s 2004’te,tüm generallerin davac› olarak tazminat taleple-rini kabul ederek, gazete temsilcilerini toplam

624 milyara mahkum etmiflti. Yasal faiz de ekle-nince ceza 900 milyara ç›km›flt›. Generallerin fli-kayetiyle gazeteye aç›lan ceza davas› ise Ba¤c›lar2. Asliye Ceza Mahkemesinde hâlâ devam et-mektedir.

Serbest gazeteci Rahmi Y›ld›r›m’›n adlar› yol-suzluk iddialar›na kar›flan asker-sivil kamu gö-revlileriyle ilgili <http://www.sansursuz.com>adl› sitede yay›mlanan “‹fl Bilenin K›l›ç Kuflana-n›n” bafll›kl› yaz›s›ndan dolay›, üç y›la kadar ha-pis cezas› istemiyle yarg›lanmas›na 7 Eylül’debaflland›. Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n flikayetiy-le ve “askerî kuvvetlerini tahkir ve tezyif” iddi-as›yla Ankara 12. Asliye Ceza Mahkemesinde gö-rülen dava sürmektedir. ‹ddianamenin mahke-mede kendisine okunmas›ndan sonra RahmiY›ld›r›m, yaz›n›n elefltiri niteli¤inde oldu¤unu,yaz› iddianameye aktar›l›rken tahrifat yap›ld›¤›-n› ve al›nt›lar›n kendisine ait olmaktan ç›kt›¤›n›söylemifl ve savunmas›n› yapm›flt›r.

Türkiye Gazeteciler Cemiyetinin (TGC) 25 Tem-muz’da ‹stanbul Dolmabahçe Saray›’nda kutla-d›¤› Sansürün Kald›r›l›fl›n›n Y›ldönümü’nde,2005 Bas›n Özgürlü¤ü Ödülünün verilememesiçok önemli ironik bir de¤erlendirmedir. TGCBas›n Özgürlü¤ü Ödülü Büyük Seçici Kurulu,“ifade özgürlü¤ünü, bilgi edinme ve gazetecile-rin haber verme haklar›n› s›n›rlayan 5237 Say›l›Türk Ceza Kanunu gerçe¤i karfl›s›nda 2005 Ba-s›n Özgürlü¤ü Ödülü’nün verilmemesi sonucu-na” oybirli¤i ile karar vermifllerdir. TGC, ifadeözgürlü¤ünü k›s›tlayan ve gazeteciyi hapis ceza-s›yla tehdit eden TCK’n›n de¤ifltirilmesini birkez daha talep ederek duygu ve düflünceleriniifade etmektedir.

Sonuç

Medya-güvenlik iliflkilerinde geleneksel bürok-ratik yaklafl›mlardan, örgütsel yap›lardan, gizli-lik anlay›fl›ndan ve yasalar›n mu¤lakl›¤›ndankaynaklanan sorunlar asl›nda Türkiye’deki ge-nel demokratikleflme sorunlar›n›n bu özel alanadaha keskin bir biçimde yans›mas› olarak düflü-nülebilir. 2005 y›l› itibar›yla ak›llarda kalan enanlaml› husus, medya mensuplar›na yeni Türk

207

RTÜK Cezalar›

Medyan›n sundu¤u haberlerden dolay›, Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)taraf›ndan 2005 y›l› içerisinde verilen cezalar flöyle s›ralanabilir:

• 3984 say›l› Kanun’un 4756 say›l› Kanun’la de¤ifltirilen 4. maddesinin “‹n-sanlar›n dil, ›rk, renk, cinsiyet, siyasî düflünce, felsefî inanç, din, mezhepve benzeri nedenlerle hiçbir flekilde k›nanmamas› ve afla¤›lanmamas›”nailiflkin (d) bendini ihlalden dolay› Haber Türk, “Uyand›rma Servisi” prog-ram›, 15 Haziran 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz) tarihinde uyar› cezas›;

• 3984 say›l› Kanun’un 4756 say›l› Kanun’la de¤ifltirilen 4. maddesinin “Ya-y›nlar›n toplumun milli ve manevi de¤erlerine ve Türk aile yap›s›na ayk›-r› olmamas›”na iliflkin (e) bendini ihlalden; ATV, “Yaln›z De¤ilsin” prog-ram›ndan 28 Nisan 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz 2005) tarihinde savun-ma istemi; Show TV, Serap Ezgü ile “Biz Bize” program›, 14 Nisan ve 11,12 May›s 2005; Kanal D, “Ah Kalbim” program›, 25, 26, 28 Nisan 2005 (30Haziran ve 5 Temmuz 2005); ATV, “Harika Pazar,” “Elifna¤me” ve “Han-de Ataizi ile En Çekici” programlar›, Nisan 2005; CNN Türk, Ana HaberBülteni, 12 May›s 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz 2005); Kanal Türk, ya-banc› film, 14 fiubat 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz 2005) uyar› cezas›;

• 3984 say›l› Kanun’un 4756 say›l› Kanun’la de¤ifltirilen 4. maddesinin“Türk millî e¤itiminin genel amaçlar›n›n, temel ilkelerinin ve millî kültü-rün gelifltirilmesi” ne iliflkin (g) bendini ihlalden Smart TV, “Kemal Ha-luk Cebe ile Yorum” program›, 3 Mart 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz)uyar› cezas›;

• 3984 say›l› Kanun’un 4756 say›l› Kanun’la de¤ifltirilen 4. maddesinin“Haberlerin yay›nlanmas›nda tarafs›zl›k, gerçeklik ve do¤ruluk ilkeleri-ne ba¤l› olunmas›; özgürce kanaat oluflumunun engellenmemesi”ne ilifl-kin (l) bendini ihlalden; TV5, Ana haber bülteni, 26 Nisan ve 7-11 May›s2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz 2005); STV, Ana haber bülteni, 6 May›s2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz 2005); uyar› cezas›;

• 3984 say›l› Kanun’un 4756 say›l› Kanun’la de¤ifltiren 4. maddesinin“Program hizmetlerinin bütün unsurlar›n›n insan onuruna ve temel insanhaklar›na sayg›l› olmas›”na iliflkin (s) bendine ayk›r›l›ktan; Kanal D,“Kad›n›n Sesi” program›, 10-12 May›s 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz2005) savunma istemi; TGRT, ‹nci Ertu¤rul “Sizin Sesiniz” program›, 11-13 Nisan 2005 (30 Haziran, 5 Temmuz); Show TV, Serap Ezgü ile “Biz Bi-ze” program›, 14 Nisan ve 11, 12 May›s 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz2005); ATV, “Özel Hat” program›, 15 fiubat ve 12 Nisan 2005 (30 Haziranve 5 Temmuz 2005); Flash TV, Ana Haber bülteni, 7-8 May›s 2005 (30 Ha-ziran ve 5 Temmuz 2005); uyar› cezas›, Kanal D, “‹kinci Bahar Gönüller-de” program›, 22, 27, 28 Nisan 2005 (30 Haziran ve 5 Temmuz 2005) (1kez) program durdurma cezas› ile cezaland›r›lm›fllard›r.

Ceza Kanunu’nun 301. maddesi nedeni ile aç›lanve sürmekte olan davalard›r.

Geliflen teknoloji internet medyas›n› medya-gü-venlik iliflkileri ba¤lam›nda alternatif bir konu-ma getirmifl, geleneksel medyan›n yaflad›¤› so-runlar› yaflamamas› nedeniyle, özellikle kritikkonularda yay›nlar›n öne ç›kt›¤› görülmüfltür.Her ne kadar kurumlar, internet medyas›n›nvarl›¤›ndan rahats›z olduklar› için konuyu mah-kemelere tafl›m›fl ve sert aç›klamalarda bulu-narak bu rahats›zl›klar›n› aç›¤a vurmufl olsalarda bu durum hiçbir flekilde internetin medya-güvenlik sektöründe bir alternatif oldu¤u ger-çe¤ini de¤ifltirmemekte; aksine daha da kuvvet-lendirmektedir. Bu anlamda özellikle demok-ratikleflme ve güvenlik örgütlerinin denetimin-de internet aktif rol oynamaktad›r/oynamaya daartarak devam edecektir.

208

209

Türkiye’de güvenlik sa¤layan kamu kurumlar›ve son dönemde de özel kurulufllar genellikle sonderece ‘teknik’ yönleriyle tart›fl›ld›. Güvenlik ko-nular›, do¤rudan do¤ruya ve sadece devletin be-kas›yla iliflkilendirilerek ‘uzman’lar›n alan› ola-rak görüldü ve toplumsal düzeyde elefltirel ola-rak ve farkl› yönleriyle ele al›nmad›. Geneldebas›n ve yay›n organlar› da, ne yaz›k ki, güvenliküzerindeki bu ‘bilgi asimetrisi’ni yeniden ürete-rek uzman olanlar d›fl›ndakilerin ‘seyirci’ kal-mas›na katk›da bulundular. Güvenlik üzerinemedyada yer alan haberler, yan›p sönen karma-fl›k sinyallere benzedi ve ‘izleyen’lerin ak›llar›n›daha da çok kar›flt›rmaya devam etti. Üstelik buhaberler farkl› medya kurulufllar› taraf›ndan öy-lesine de¤iflik ve hatta çeliflkili flekillerde yans›-t›ld› ki, kimi zaman ayn› ‘olay’dan bahsedildi¤ikonusunda bile kuflkular olufltu.

Almanak-2005-Türkiye kitab› tüm güvenliksektörü kurulufllar›n›, onlar› demokratik ve sivilgözetim ve denetime tâbi tutacak kurum ve olu-flumlar› ve sivil toplum ile medyan›n katk›lar›n›mercek alt›na almakta. Bizim çal›flmam›z ise, tektek kurum ve kurulufllar› tart›flmak ya da çö-zümlemek yerine, y›l boyunca güvenli¤e iliflkingeliflmelere ve bunlar›n bas›n yans›malar›na da-ir notlar düflmeyi ve olabildi¤ince çok yönlü vegüvenilir bir referans kayna¤› oluflturmay›amaçlamaktad›r. Hiç flüphe yok ki, benimsedi¤i-miz metodoloji ve de¤erlendirmelerimiz kendiöznel konumlar›m›zla da biçimlenmifltir ve hatave eksikler de içerebilir. Ancak buradaki en te-mel hedeflerimiz, ‘yan›p sönen’ haberlerin ve buhaberlerin veriliflindeki çeliflkilerin yaratt›¤› ka-r›fl›kl›klar› gidermeye katk›da bulunmak; bilgibombard›man› içindeki en ‘kal›c›’ olay ve gelifl-

meleri tespit ederek zaman içinde takiplerini ko-laylaflt›rmak; ve y›l içindeki geliflmeleri en az›n-dan aylar etraf›nda belli bir bütünlükle sunmak,yani yukar›da bahsetti¤imiz bilgi asimetrisindeufak da olsa çatlaklar oluflturmakt›r.

Bu amaçlar do¤rultusunda, 2005 y›l› boyuncadört günlük gazete (Hürriyet, Sabah, Radikal veZaman) internet bask›lar›ndan tarand› ve güven-lik konular›yla do¤rudan ya da dolayl› olarak il-gili tüm haberler seçildi. Öncelikle niçin bu dörtgazeteyi seçtik? Türkiye’deki günlük gazeteleraras›nda en yüksek tiraja sahip, en çok say›da ha-ber yay›mlayan ve en etkili gazeteler aras›nda sa-y›lan Hürriyet ve Sabah, ayn› zamanda en büyükiki yay›n grubunun da (Do¤an ve Ciner) ‘amiralgemileri’ olarak öne ç›kmakta. Yine yüksek tirajasahip olan Zaman ise, bu iki yay›n grubunda çokda yerini bulamayan daha ‘dindar’ hassasiyetlereseslenen, kendisini giderek bir ‘referans gazetesi’olarak konumland›rmaya çabalarken güvenlikkonular›na di¤er tüm gazetelerden daha çok yerveren bir yay›n organ›. Yine Do¤an grubundanRadikal ise, daha kentli, sol-liberal diyebilece¤i-miz bir okur profiline yönelerek di¤er gazeteler-den, insan hak ve özgürlüklerine daha çok vurguyapmas›yla ayr›lmakta. Bu dört gazetenin yan›s›ra ‘sa¤lama’ yapmak amac›yla, Cumhuriyet,

Milliyet, Vatan, Akflam, Halka ve Olaylara Tercü-

man, Dünden Bugüne Tercüman, Yeni fiafak, Star

GÜVENL‹K GEL‹fiMELER‹ ve BASIN YANSIMALARI: 2005’e GENEL B‹R BAKIfi

It›r ToksözVolkan Aytar*

* It›r Toksöz: Northeastern Üniversitesi, Siyaset Bilimi Bölümü, Uluslararas› ‹liflkiler dok-

tora aday›; Koç Üniversitesi Tarih Bölümü, Okutman.

Volkan Aytar: New York Eyalet Üniversitesi, Sosyoloji doktora aday›; TESEV

Demokratikleflme Program› Yöneticisi.

Kronoloji taramas›n› gerçeklefltirmekteki büyük katk›lar›ndan ötürü Z. Selen Artan, S.

Mirhan Köro¤lu, Volkan Y›lmaz, F. Dilara Demir, Serhan Kazaz, ve Sevin Turan’a

teflekkürü borç biliriz.

dukça etkiledi¤ini gözlemledik. Özellikle kifli vekurumlara yönelik do¤rulanmam›fl iddia ve suç-lamalardan, yaftalamalardan uzak durmaya ça-l›flt›k. Baflka kaynaklardan do¤rulanmayan be-yan ve isnatlar temel al›narak, hakk›nda yarg›karar› bulunmayan kifliler hakk›nda ‘örgüt/çeteüyesi,’ ‘terörist,’ ‘(…) destekçisi/yanl›s›’ gibi ifade-lerin kullan›lmas›ndan kaç›nd›k, ancak bir ta-raftan bas›n›n bu ifadeleri kolayl›kla kullanmas›kl›¤›n› da göstermek istedik. Farkl› yay›n or-ganlar›nda kullan›lan bu tür bir ‘kriminalizeedici’ dilin mensup olunan dünya görüflü aç›s›n-dan gazetelere göre nas›l de¤iflebildi¤ini, bir ga-zetedeki ‘zanl›’n›n baflka bir gazetede nas›l ‘terö-rist’ olabildi¤ini (hatta birkaç sayfa arayla ayn›gazetede benzer suçlar isnat edilen kimi kiflilere‘zanl›,’ di¤erlerine de ‘terörist’ denebildi¤ini) degöstermeye çal›flt›k. Bu ikili ve hayli düflündürü-

cü durumu yans›tabilmek için de çift t›rnak (“ ”)kulland›k. Kiflilerin gazeteye do¤rudan verdik-leri beyanlar› veya sözcük/cümle temelinde bi-zim gazeteden do¤rudan al›nt›lad›klar›m›z› çiftt›rnak içerisinde yans›tt›k.

Bizim aç›m›zdan ö¤retici olan ve belirtmek iste-di¤imiz son bir nokta da, gazetelerin haber ter-cihlerinde ve yans›t›lan haberlerin zaman içinde‘takip edilmesi’ kapasitelerinde ortaya ç›kt›. Bü-yük ihtimalle Türkiye bas›n›ndaki muhabirlikkurumunun mesleki olarak giderek afl›nmas›n›nve güvenlik konular›nda yazan kiflilerin bilgi vealtyap› eksikli¤inin, belki de baflvuracaklar› birAlmanak’›n da bulunmamas›n›n etkisiyle; ha-berlerin, havada uçuflan ve muhtemel ba¤lam vetoplumsal iliflkilerinden kopuk ‘fley’ler fleklindeyans›t›ld›¤›na ve okura çok da anlaml› geleme-di¤ine tan›k olduk. Bu durum, bahsedilen olay›nöncesinin haber metninde yeterince yans›t›lma-mas›nda oldu¤u kadar, gazetelerin editoryalgündemlerinin ideolojik ‘tercihleri’ do¤rultu-sunda, zaman içinde sonras›n›n da takip edilme-mesiyle katmerleflmekteydi. Az önce sözü edilen‘kriminalize edici’ dil aç›s›ndan da bu, suçlu yaf-tas› yap›flt›r›lm›fl kifli ve kurumlar›n kendilerinisavunma ve yan›t verme haklar›n›n da ihlali an-lam›na gelmektedir.

Sonuçta, 2005 y›l› boyunca güvenli¤in bas›nayans›t›l›fl tarzlar›na bakt›¤›m›zda, devlet yan›n-da insan güvenli¤ini de ön plana ç›karan, bilgi

210

ve Ülkede Özgür Gündem gazeteleri de göz önüneal›nd›, ancak sistematik taramalar gerçeklefltiril-medi. Kimi gazetelerin internet bask›lar› ve ar-flivlemelerinde karfl›lafl›lan teknik sorunlar, ha-berlerin seçilmesini de zorlaflt›rd›.

Haber seçimindeki kritere ve bunlar›n çal›flmayanas›l yans›t›ld›¤›na gelince; ‘klasik,’ devlet-mer-kezli güvenlik tan›m›na yak›n olanlarla birlikte,bu tan›m d›fl›ndaki güvenli¤e dair geliflmelerinde yans›t›lmas›na özen gösterildi. Do¤rudan je-opolitik güvenlik ve savunmaya iliflkin geliflme-ler, ülke içinde yaratt›klar› etkileri ölçüsünde ta-ramaya dâhil edildi. Almanak’taki tüm makale-lerin alan›na giren konu ve geliflmeler tarand›.Bu konulardaki gazete haberlerinin yan› s›ra,makalelerde sözü edilen geliflmeler de çal›flmayatarih s›ralar›na göre yans›t›ld›. Ayr›ca, TBMMhaber arflivlerinde de çeflitli arama anahtar keli-meleriyle taramalar gerçeklefltirildi ve çal›flmayadâhil edildi.

Gazeteler ve Almanak makaleleri için ayr› birerkod oluflturuldu ve bu kodlama sistemi tüm kro-nolojiye uyguland› (bu kodlaman›n aç›klamas›afla¤›daki tabloda mevcuttur). Bu flekilde, bir ha-berin yer alm›fl oldu¤u tüm kaynaklara at›ftabulunuldu. Birden çok kayna¤›n haberlefltirdi¤ibir olay›n takibi tek bir kaynak taraf›ndan yap›l-d›ysa, bu da kronoloji kodlama sistemine yans›d›ve olay›n çeflitli kaynaklarca haberlefltirilen k›s-m› ve tek kaynakça haberlefltirilen devam› metiniçinde ayr› ayr› bulunacak flekilde belirtildi. Böy-lelikle Almanak okuyucusunun olaylar› takiptehangi kayna¤›n hangi detaylara önem vermifl ol-du¤unu saptayabilmesi sa¤land›. Kronolojik s›-raland›rma yap›l›rken, olay›n bas›na yans›d›¤›tarih yerine gerçekleflti¤i tarih, bunu tespit et-mek mümkün de¤ilse, bas›na yans›d›¤› tarih te-mel al›nd›.

Haberler kronolojiye dâhil edilirken çok önemlibir güçlükle karfl›laflt›k. Kayna¤›n kulland›¤› di-le karfl› elefltirel bir mesafe almaya çal›fl›rken, birtaraftan da bu dilin ima etti¤i düflünsel ipuçlar›-n› olabildi¤ince sergilenmeye çabalad›k. Hükû-met karfl›t› ya da taraftar› olman›n da bilhassagüvenlik haberlerinin yans›t›l›fl tarzlar›n› ol-

211

asimetrisini olumlu flekilde dönüfltürmeye çal›-flan, bunu sa¤layacak sivil, yurttafl bilgi ve eylemkapasitesini artt›rmay› amaçlayan çabalar›n c›l›zkald›¤›n›, ancak kimi iyi niyetli bafllang›çlar›nda göz ard› edilmemesi gerekti¤ini belirtebiliriz.Gazeteler, yavafl da olsa, güvenli¤in klasik gü-venlikten fazlas›n› ifade etti¤ini, insani güvenli-¤in de tehdit alt›nda oldu¤unu göstermeye bafl-lad›lar. Örne¤in kentlerdeki suç dalgalar› ve bu-nunla mücadele yöntemlerinin yetersizli¤i gide-rek daha çok bas›nda yer almaya bafllad›. Ancak,asayiflin di¤er toplumsal sorun ve eflitsizliklerleba¤lant›s› göz önüne al›narak bütüncül hassasi-yet ve politikalar gelifltirilmezse ve güvenlik-de-mokratik haklar dengesinde ikinci uç lehine birde¤iflim gerçekleflmezse, bu yavafl dönüflüm, teh-dit edici oldu¤u düflünülen çeflitli gruplar›n kri-minalize edilmesine yol açabilir ve günlük yafla-m›n topyekûn “güvenliklefltirilerek” tam bir gö-zetim toplumuna gidifli h›zland›rabilir.

22000055:: KKRROONNOOLLOOJJ‹‹

OOccaakk:: Ay boyunca Tunceli ‹l Jandarma Komutanl›¤›naba¤l› ekiplerin PKK militanlar›na karfl› sürdür-dükleri operasyonlar devam etti. Operasyonlar›nOcak ay› boyunca sürdü¤ü di¤er iller ise fi›rnakve Mersin oldu. Türk Silahl› Kuvvetlerinde yol-suzluk ve fleffafl›k tart›flmalar› GenelkurmayAskerî Mahkemesinde görülen davalar çerçeve-sinde gündeme oturdu. Eski MGK Genel Sekre-teri emekli orgeneral Tuncer K›l›nç ile ÖzelKuvvetler Komutanl›¤›n›n Gölbafl›’ndaki O¤ul-bey Tesisleri’nin yap›m›nda 118.6 trilyonluk yol-suzluk yapt›¤› iddias›yla yarg›lanan müteahhitAli Osman Özmen aras›ndaki ilginç iliflkiyi be-lirleyen askerî savc›n›n, ayr› bir dosya haz›rla-mas› bas›nda yer buldu. K›l›nç’›n, Özmen’in Ge-nelkurmay Askerî Mahkemesinde yarg›land›¤›171 sayfal›k iddianamede suçland›¤› bildirildi.Eski Deniz Kuvvetleri Komutan› emekli Orami-ral ‹lhami Erdil, efli Füsun Erdil, k›z› Deniz Er-dil, Erdil'in emir subay yard›mc›s› emekli Yüz-bafl› Yalç›n Kayatunç ve Erdil’in k›z›n›n gizli or-ta¤› oldu¤u öne sürülen fiirin Melek Özden’inaskeriyeyi zarara u¤ratt›klar› gerekçesiyle aç›landavada yarg›lanmalar›na da devam edildi. YeniCeza Muhakemesi Kanunu (CMK) konusundapolisin endifleleri ile ilgili tart›flmalar da Ocakay› boyunca gündemde yer ald›. Afganistan’dafiubat ay›ndan itibaren Uluslararas› GüvenlikYard›m Kuvveti (International Security Assistan-

ce Force-ISAF) komutas›n› devralacak birliklerinhaz›rl›¤› ve sevk›yat› ay boyunca sürdü. EmniyetGenel Müdürlü¤ünün güvenlik ve suçla müca-dele için Nisan ay›nda yaflama geçirmeyi planla-d›¤› ‘Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu’(MOBESE) çerçevesindeki ‘kameral› takip siste-mi’nin yaratt›¤› tart›flmalar da bas›na yans›d›.Ülke genelinde kapkaç ve gasp olaylar› gündemimeflgul etmeye devam etti. TSK bütçesinin Say›fl-tay yoluyla denetimini öngören Kamu Mali Yö-netimi ve Kontrol Yasas› yürürlü¤e girdi.

1 Ocak: Genelkurmay Baflkan› verdi¤i yeni y›lmesaj›nda son dönemde “bölücü örgüt ve onunparalelinde hareket edenlerin ülkenin bölünmezbütünlü¤ü için verilen mücadeleye ‘katliam,’

KULLANILAN KODLAR HAKKINDA

[R] – Radikal

[Z] – Zaman

[S] – Sabah

[H] – Hürriyet

[T] – Halka ve Olaylara Tercüman

[Ak] – Akflam

[DBT] – Dünden Bugüne Tercüman

[V] – Vatan

[C] – Cumhuriyet

[St] – Star

[Yfi] – Yeni fiafak

[A-TBMM] – Almanak/Türkiye Büyük Millet Meclisi

[A-H] – Almanak/Hükûmet

[A-MGK] – Almanak/Milli Güvenlik Kurulu

[A-TSK] – Almanak/Türk Silahl› Kuvvetleri

[A-POL‹S] – Almanak/Polis

[A-JGK] – Almanak/Jandarma Genel Komutanl›¤›

[A-ÖH] – Almanak/Özel Harekât

[A-ÖG] – Almanak/Özel Güvenlik

[A-GKK] – Almanak/Geçici Köy Korucular›

[A-M‹T] – Almanak/Milli ‹stihbarat Teflkilat›

[A-J‹TEM] – Almanak/J‹TEM

[A-MED] – Almanak/Medya

‘yarg›s›z infaz’ ve ‘toplu mezar’ gibi söylemlerlegölge düflürmeye çal›flt›klar›n›” iddia ederek bü-tün kesimleri “uyan›k olmaya ve üzerlerine dü-fleni yapmaya” davet etti. [R]

2 Ocak: Mardin’in K›z›ltepe ‹lçesi’nde AhmetKaymaz ile 12 yafl›ndaki o¤lu U¤ur Kaymaz’›nöldürülmesi olay› ile ilgili olarak 4 polis memu-runun tutuklanmas› istemiyle Mardin 2. A¤›rCeza Mahkemesine yap›lan baflvuru reddedildive polislerin tutuksuz yarg›lanmas›na karar ve-rildi. [S]

3 Ocak: Ankara Üniversitesinde Kara Kuvvetle-ri Komutanl›¤›n›n, subaylar›n emeklilik yaflam›-na uyumunu sa¤lamak ad›na talep etti¤i dörtgünlük e¤itim Sürekli E¤itim Merkezi bünyesin-de ‘Bireysel Geliflim ve Yeni Yaflam DönemineUyum E¤itim Program›’ ad› alt›nda bafllad›. [H]

3 Ocak: AKP Samsun Milletvekili Musa Uzun-kaya verdi¤i soru önergesi ile Antalya ‹li Elmal›‹lçesi Yuva Beldesi Jandarma Karakolu taraf›n-dan köylerdeki imamlar›n fifllendi¤i iddias›n›ndo¤ruluk derecesini sordu ancak soru süresi için-de cevaplanmad›¤› için “Gelen Ka¤›tlar Liste-si”nde yay›mland›. [A-TBMM]

4 Ocak: Diyarbak›r’›n Kulp ‹lçesi’nde ortaya ç›-kar›lan toplu mezarla ilgili tart›flmalar sürdü;toplu mezarda, balistik incelemeye gönderilenbir adet M-16 otomatik silah ile mermiler bulun-du¤u da belirtildi. Genelkurmay Baflkanl›¤›n›nda iddialar› araflt›rd›¤› bildirildi. [S] Ertesi günaskerî yetkililerin, “Kulp’ta M–16 ç›kt›¤›na” ilifl-kin bilgiyi teyit etmedikleri, Genelkurmaya dabu yönde bir bilgi gelmedi¤i bas›na yans›d›. [S]

5 Ocak: Türk Hava Yollar›n›n (THY), uçaklardagörev yapacak silahl› polislerin e¤itimi için Em-niyete destek vermesi ve bu amaçla Emniyet Ge-nel Müdürlü¤ünün, 2004 Aral›k ay›n›n songünlerinde THY’ye yapm›fl oldu¤u istek üzerineEmniyet Genel Müdürlü¤üne uçak tahsis etme-sine karar verildi. [Z]

5 Ocak: Devlet Bakan› Güldal Akflit, Sa¤l›k Ba-kan› Recep Akda¤, Milli E¤itim Bakan› Hüseyin

Çelik ve ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu’nuniçinde bulundu¤u ‘Kapkaç Komisyonu’ raporuBakanlar Kurulunca tamamland›. [R]

5 Ocak: Genelkurmay Baflkanl›¤› Özel Kuvvet-ler Komutanl›¤›n›n Gölbafl› Tesisleri inflaat›nda-ki mali de¤eri 118.6 trilyon liray› bulan usulsüz-lük iddialar›n›n sorguland›¤› 38 san›kl› davayaGenelkurmay Askerî Mahkemesinde baflland›.[S, Z] Savunman›n davan›n bas›na kapal› olarakgörülmesi talebi, savc›l›¤›n görüflüne kat›lan as-kerî savc› taraf›ndan, “Bas›n özgürlü¤ü ancakdemokrasinin gere¤i için s›n›rlanabilir. Bu ciddibir yarg›lama” yan›t› ile reddedildi. [S]

5 Ocak: Hayati önem tafl›yan hastal›klar dolay›-s›yla tedavileri sürmekte iken terhis edilen yedeksubay ve erler, ayr›ca askerî okullarla ilifli¤i kesi-len ö¤rencilere yeni olanaklar sunan tasar›TBMM Milli Savunma Komisyonunda kabuledildi. Tasar› söz konusu durumda olanlar›n te-davilerine azami 6 ay süreyle devam edilmesiniöngördü. [R]

6 Ocak: Trabzon’da s›k nöbete kald›¤› iddia edi-len bir polis memurunun eflinin, efline hastal›¤›sebebiyle ald›¤› 5 günlük bir izin sonras›nda“keyfi” nöbet yaz›ld›¤›n› savunarak açt›¤› davadakarar “hak ve menfaatlerin ihlal edilmedi¤i” yö-nünde verildi. Karar üzerine polis efli konu dos-yas›n› Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesine yol-lad›klar›n›, ayr›ca ‹çiflleri Bakanl›¤›ndan tazmi-nat talebinde bulunduklar›n› bildirdi. [H, Z, S]

7 Ocak: Genelkurmay Askerî Mahkemesindekiçeflitli yolsuzluk davalar›na akredite olmayanbas›n kuruluflu muhabirleri al›nmamas› çeflitlibas›n mensuplar›nca elefltiri ile karfl›land›. Ge-nelkurmay Baflkanl›¤›, akredite olmayan bas›nkurulufllar›na karfl› tav›rlar›n›n “dönemsel ve ki-flisel de¤il,” “ilkesel ve kurumsal” oldu¤unu aç›k-lad›. [H]

9 Ocak: Zaman gazetesinin Star gazetesine da-yanarak verdi¤i haberde Türk Silahl› Kuvvetle-rindeki (TSK) yolsuzluk iddialar› üzerine Genel-kurmay Baflkan› Orgeneral Hilmi Özkök’ün em-riyle bafllat›lan yolsuzluk soruflturmalar› kapsa-

212

m›nda Genelkurmay Baflkanl›¤› personelini vesilahl› kuvvetler harcamalar›n› s›k› takip etmekarar› ald›¤› belirtildi. [Z-St] ‹lerleyen günlerdekonuya istinaden Etik Kurulu Baflkan› MehmetSa¤lam’›n “Bu tür haberler Etik Kurulu’nunTSK ve Yarg›tay’› da denetleme kapsam›na gir-mesi gerekti¤i düflüncelerini hakl› ç›kart›yor.”de¤erlendirmesinde bulundu¤u bildirildi. [Z]

9 Ocak: Gardiyanlar, Baflbakanl›k ve Baflbakan-l›k ‹nsan Haklar› Baflkanl›¤›na baflvuruda bulu-narak çal›flma flartlar›n›n düzeltilerek AvrupaBirli¤i (AB) standartlar›na getirilmesini istedi.Daha önce de polis ve bekçiler Ankara’da benzerkonularda baflvuruda bulunmufllard›. [Z]

11 Ocak: Washington’un ‹ncirlik’in statüsününde¤ifltirilmesine iliflkin talepleri gündeme yans›-d›. Geçen günlerde önce Ocak ay›n›n ilk hafta-s›nda ABD D›fliflleri Bakan› Yard›mc›s› RichardArmitage’in ve akabinde NATO Müttefik Kuv-vetler Komutan› ile ABD’nin Avrupa KuvvetleriKomutan› Orgeneral James John’un ziyaretleris›ras›nda gündeme gelen konu, ABD MerkezKuvvetler Komutan› Orgeneral John Abizaid’inD›fliflleri Bakan› Abdullah Gül’le görüflmesindede yer ald›. [H]

11 Ocak: Özellikle Ankara Üniversitesinin Ce-beci Kampusü ile Dil ve Tarih Co¤rafya Fakülte-sinde meydana gelen ö¤renci eylemleri üzerineAnkara Valisi Kemal Önal’›n giriflimleriyle An-kara Üniversitesi Rektörü, Siyasal Bilgiler, Hu-kuk, E¤itim ile Dil Tarih ve Co¤rafya Fakültesidekanlar›n›n da kat›l›m›yla baflkentte vali, polis,jandarma ile rektör ve dekanlar bir güvenlik zir-vesi yapt›lar. [Z]

12 Ocak: Genelkurmay Baflkanl›¤› tank moder-nizasyonunun durdurulmayaca¤›n› aç›klad›. M60 A1 tanklar›n›n modernizasyonu projesindebaz› teknik sorunlardan dolay› 5 ayl›k gecikmeyaflanmas› üzerine Savunma Sanayii Müsteflarl›-¤›, Ocak ay› içinde IMI firmas› ile görüflmelerdebulunarak durumun “bir mutabakat muht›ras›ile revize edilmesinin” planlanmas› için giriflim-lerde bulundu. [H, S]

12 Ocak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü SözcüsüRamazan Er haftal›k bas›n toplant›s›nda, baz›kat›l›mc›lar›n Abdullah Öcalan lehine sloganlaratarak foto¤raflar›n› açt›¤› Demokratik Halk›nPartisi (DEHAP) kongresini incelemeye ald›kla-r›n› aç›klad›. [R]

12 Ocak: Yarg›tay Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›, ce-zaevinde bulunan ve ‘Nurifl kardefller’ olarak bi-linen Karagümrük Çetesi elebafllar› Vedat veNuri Ergin’in baflvurular› üzerine aralar›ndaMilli ‹stihbarat Teflkilat› (M‹T) Müsteflar› fienkalAtasagun’un da bulundu¤u üst düzey M‹T yöne-ticileri hakk›nda soruflturma izni verilmesi içinBaflbakanl›¤a baflvurdu.[S]

13 Ocak: Baflbakan Erdo¤an Rusya gezisi s›ras›n-da yapt›¤› bir aç›klamada, Kuzey Irak’ta özellik-le PKK konusunda Türkiye’nin rahats›zl›¤› bu-lundu¤unu yineledi ve PKK’ya karfl› bir operas-yonun yak›n oldu¤unun sinyallerini verdi ancakciddi ad›mlar›n ancak Irak seçimlerinden sonraat›labilece¤ini belirtti. [H]

13 Ocak: Terörizmin Önlenmesine Dair AvrupaSözleflmesi (TÖDAS) Tadil Protokolü’nün,TBMM Genel Kurulunda görüflülerek kabuledilmesi ile silahl› terör eylemlerine kar›flanla-r›n “siyasi suçlu” olarak nitelendirilmesi son bul-du. Avrupa Konseyi bünyesinde do¤rudan terö-rizmle mücadele alan›nda haz›rlanan tek sözlefl-me olan TÖDAS’ta, 11 Eylül sald›r›lar› sonras›yap›lan de¤ifliklik Türkiye taraf›ndan Temmuz2004’te imzalanm›flt›. Bu çerçevede uçak veadam kaç›rma, rehin alma suçlar›yla bomba, elbombas› ve ateflli silahlarla ifllenen suçlar ve busuçlar›n ifllenmesine yard›mc› olma fiillerini ifl-leyenler aç›s›ndan “siyasi suçlu” korumas› sa¤la-namayaca¤› bildirildi. [R]

13 Ocak: Konya’da bulunan Jandarma GenelKomutan› Orgeneral Fevzi Türkeri’nin ziyare-tinden önce valilik binas› önünde flüphe üzerineyakalanan flahs›n Hizbullah örgütü üyesi ç›kma-s› polisi alarma geçirdi. Türkeri’nin ziyareti s›ra-s›nda ilde güvenlik önlemleri iki kat›na ç›kar›l-d›. [C]

213

13 Ocak: ‹çiflleri Bakanl›¤›, s›n›rlar›n korunma-s› ve s›n›r güvenli¤ini etkinlefltirmek amac›ylapolis, jandarma ve sahil güvenlik aras›nda koor-dinasyonun sa¤lanmas›n› hedefleyen ve polis vejandarma teflkilatlar›n› yasal görev s›n›rlar›nariayet etmeleri konusunda uyaran Kolluk Birim-leri Aras›nda ‹fl Birli¤i ve Koordinasyon konulubir genelge yay›mlad›. [A-POL‹S, A-JGK]

14 Ocak: Hâkim ve savc› adaylar›n› yetifltirmekamac›yla kurulan Türkiye Adalet Akademisi-nin, adli kolluk kapsam›nda polis ve jandarmayada hukuk e¤itimi verece¤i bildirildi. Akademiilk defa askerî hâkim ve savc›lara da e¤itim ver-meye bafllam›flt›. [Z]

14 Ocak: Yarg›tay 2. Hukuk Dairesi, yerel birmahkemenin karar›n› oybirli¤iyle bozarak da-vac› kocan›n k›sa dönem er olarak askerlik göre-vini yapt›¤› ve askerli¤ini yapan kocan›n, bu sü-reyle s›n›rl› olarak nafaka ile yükümlü tutula-mayaca¤›na karar verdi. [H]

18 Ocak: Adalet ve Kalk›nma Partisi (AKP) yö-netimi taraf›ndan çeflitli illerin köylerinde 668kifliyle gerçeklefltirilen “K›rsal Kesim Siyasi E¤i-lim, Oy Tercihleri ve Beklentileri Araflt›rmas›”bafll›kl› bir ankette, en güvenilir kurum yüzde 84oranla Türk Silahl› Kuvvetleri ç›kt›. Bu kurumu,yüzde 83 ile Jandarma ve yüzde 78 ile Cumhur-baflkanl›¤› izledi. En güvenilmez kurumlar ara-s›nda ise siyasi partiler, ifl dünyas›, sendikalar,Yüksekö¤retim Kurulu ve medya göze çarpt›.[H, R]

18 Ocak: Çeflitli il valilikleri ve Göç-Der’den al›-nan bilgiye göre 5233 say›l› Terör ve Terörle Mü-cadeleden Do¤an Zararlar›n Karfl›lanmas› hak-k›nda Kanundan yararlanmak için bu tarihe dek30 bin kiflinin baflvurdu¤u, baflvuruda ilk s›ray›10 bin kifliyle Diyarbak›r’›n ald›¤›, ödenecek enyüksek tutar›n da 14 bin YTL ile s›n›rl› oldu¤ubildirildi. Bu tarih itibar›yla sonuçlanan baflvuruolmad›¤› da belirtildi. [S]

19 Ocak: Do¤ru Yol Partisi (DYP) Genel Baflka-n› Mehmet A¤ar, özellikle büyük flehirlerde hersokakta mahalle bekçili¤i gibi “özel bir güvenlik

birimi” oluflturulmas›n› önerdi. [S, R] Bununüzerine ilerleyen günlerde Emniyet Genel Mü-dürlü¤ü, her ilde bünyesindeki özel ekiplerin suçoran› yüksek mahallelerde 24 saat nöbet tutaca-¤› Sokak Suçlar›n› Önleme Bürolar› kurmak içingiriflimlerde bulundu. [S]

19 Ocak: Hükûmetin, Savunma Sanayi Müste-flarl›¤›na (SSM) kazand›rmak istedi¤i özel statüdo¤rultusunda AKP taraf›ndan Meclisten geçi-rilen ancak Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Se-zer taraf›ndan veto edilen Kamu Yönetimi Re-formu Kanunu’nda yap›lmas› gereken düzenle-menin, Sezer’e ikinci kez veto hakk› tan›mamakiçin ayr›ca ele al›nmas›n›n planland›¤› bildirildi.[R]

19 Ocak: Baflbakan Tayyip Erdo¤an baflkanl›-¤›nda toplanan Savuma Sanayi ‹cra Komitesi, 10adet deniz gözetleme ve karakol uça¤›n›n ihale-sinde karar›n› aç›klad›. Uçaklar›n 2001’deki ka-zalarla gündemde olan Casa-235’ler yerine ‹tal-yan firmas› Alenia’dan al›nmas›na karar verildi.‹lerleyen günlerde karar›n havac›l›k otoriteleritaraf›ndan da olumlu bulundu¤u medyaya yan-s›d›. [S]

21 Ocak: Türkiye’deki çeflitli suç istatistikleriaç›kland›. Adalet Bakanl›¤› 2004 y›l sonu verile-rine göre Türkiye’de her sekiz kifliden birinin sa-b›kal› oldu¤u, toplam sab›kal› say›s›n›n 8 milyon21 bin 512’ye ulaflt›¤› ve hükümlü ve tutuklu sa-y›s›n›n, her y›l ortalama 5 bin kifli dolay›nda art-t›¤› belirtildi. [H] ‹lerleyen günlerde EmniyetGenel Müdürlü¤ü taraf›ndan tespit edilmifl veri-lere göre ifllenen her 4 suçtan 1’inin ‹stanbul’daoldu¤u aç›kland›. En yüksek suç art›fl› banka suç-lar›nda yaflan›rken, gasp olaylar›nda da art›fl ya-fland›¤›, biliflim suçlar›nda da bir önceki y›laoranla yüzde 33’lük bir art›fl oldu¤u bildirildi.[H, S, R] ‹stanbul’da ifllenen her 3 suçtan 2’si ay-d›nlat›lamad›. [Z]

22 Ocak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Asayifl Da-ire Baflkanl›¤›ndan yap›lan bir duyuru ile kap-kaç, doland›r›c›l›k, h›rs›zl›k gibi mala karfl› suç-lar›n art›fl› üzerine öncelik büyük flehirler vemetropollerde olmak üzere, illerde Sokak Suçla-

214

r›n› Önleme Büro Amirli¤i kurulaca¤› aç›klan-d›. [H, Z, S, R]

24 Ocak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, TürkiyeAvrupa Birli¤i ile müzakerelere bafllamadan ön-ce 81 il emniyet müdürünü AB program›na ald›.[Z]

24 Ocak: Genelkurmay Askerî Mahkemesindegörülen davada, Özel Kuvvetler Komutanl›¤›n›nGölbafl›’ndaki inflaat ihalesinde devletin 118.6milyon YTL zarara u¤rat›ld›¤› iddias›yla aç›landavada tutuklu san›klar müteahhit Ali OsmanÖzmen ile mühendis Yüzbafl› Hüseyin Ceylan’›ntahliyesine karar verildi. [R]

25 Ocak: K›br›s Türk Bar›fl Kuvvetleri Komu-tanl›¤› birliklerini denetlemek üzere Kuzey K›b-r›s Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) bulunan Or-general Yaflar Büyükan›t kal›c› bar›fl olmadanK›br›s’tan askerin gitmeyece¤ini aç›klad›. [H, Z,S] ‹lerleyen günlerde, Büyükan›t’›n bu aç›kla-mas› Rum Savunma Bakan› Kyriakos Mavroni-colas taraf›ndan tepkiyle karfl›land›. Türk D›flifl-leri Bakanl›¤› bu konuda diplomatik bir yakla-fl›m göstererek sessiz kald›. [H]

25 Ocak: Sa¤l›k Bakan› Prof. Dr. Recep Akda¤,sa¤l›k alan›nda Genelkurmay ile yaklafl›k bir y›l-d›r s›k› bir iflbirli¤i içinde olduklar›n›n alt›n› çi-zerek, askerî hastanelerin halka aç›lmas› konu-sundaki çal›flmalar›n ilerledi¤ini söyledi. Plandâhilinde askerî hastanelerin kapasitelerininyüzde 50’sinin halka aç›lmas›n›n planland›¤›bildirildi. [H]

25 Ocak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, 81 ilde bu-lunan Terörle Mücadele (TEM) flubelerini yeni-den yap›land›rd›¤›n› ve bu kapsamda acil haller-de “terörist” gruplara karfl› operasyon düzenle-yebilmeleri amac›yla TEM flubelerinde ‘AcilMüdahale Timi’ ad› alt›nda yeni bir birim kur-makta oldu¤unu aç›klad›. [Z]

25 Ocak: CHP ‹stanbul Milletvekili Ali R›zaGülçiçek taraf›ndan Aral›k ay› içinde verilen veMilli Güvenlik Siyaseti Belgesinde “Alevili¤intehlikeli bir mezhep” olarak nitelenip nitelen-

medi¤ini ve Baflbakan›n bu konudaki düflüncesi-ni” soran soru önergesine cevaben Baflbakan ad›-na Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül cevapverdi. Gönül söz konusu belgede, “Alevi vatan-dafllar›m›z› zan alt›nda b›rakacak herhangi birhusus” bulunmad›¤›n› belirtti. [A-TBMM]

26 Ocak: Emniyet, delilden san›¤a ulaflabilmekiçin suçlular›n DNA örneklerini bilgisayar orta-m›nda depolayacak Türkiye’nin ilk DNA banka-s›n› oluflturmak için bir yasa tasla¤› haz›rlad›.[R]

26 Ocak: Genelkurmay ‹kinci Baflkan› Orgene-ral ‹lker Baflbu¤’un Genelkurmay Baflkanl›¤›Karargâh›’nda düzenledi¤i Ayl›k Bas›n› Bilgi-lendirme Toplant›s›, Genelkurmay Baflkan› Öz-kök’ün talimat› do¤rultusunda verilen izin ileilk kez televizyonlardan canl› olarak yay›mlan-d›. [H] Orgeneral Baflbu¤, toplant›da vurguyuKerkük’e yapt›. Kerkük'ün demografik yap›s›n›nde¤ifltirilmesiyle ortaya ç›kan tablodan duyulanendifleyi dile getiren Orgeneral Baflbu¤ toplant›-da ayr›ca Yunan uçaklar›n›n tacizi, Irak seçimle-ri, Afganistan, PKK, ABD-Türkiye iliflkileri,TSK’da yolsuzluk ve fleffafl›k tart›flmalar› veMilli Güvenlik Siyaseti Belgesi gibi konulara dade¤indi. [H, S, R]

27 Ocak: ‹flçi Partisi Genel Sekreteri MehmetBedri Gültekin, geçmifl y›llarda parti Genel Bafl-kan› Do¤u Perinçek’e yönelik suikast giriflimin-de bulunduklar› iddias›yla, dönemin M‹T yöne-ticileri hakk›nda suç duyurusunda bulundu. [H]

27 Ocak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü GüvenlikDaire Baflkanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan broflür-de, “toplant› ve gösteri yürüyüflü düzenlemehakk›n›n kullan›lmas›” anlat›ld›. Broflür içeri-¤inde, toplant› ve gösteri yürüyüflü düzenlemehakk›n›n kullan›lmas›nda uygulanacak usulle-rin 2911 say›l› Toplant› ve Gösteri YürüyüflleriKanunu’nda bulundu¤u belirtildi. [S]

28 Ocak: Almanya’da, Türk ve Alman polisle-rince ortaklafla düzenlenen operasyonda, birTürk polisi taraf›ndan yönetilen uyuflturucu fle-bekesi ortaya ç›kar›ld›. Kaçakç›l›k ve Organize

215

Suçlarla Mücadele Daire Baflkanl›¤› yönetimin-de 13 Ocak’tan beri devam eden operasyon çerçe-vesinde Almanya’n›n Mönchen-Gladbach ken-tinde bir Türk uyuflturucu flebekesinin yakalan-d›¤› aç›kland›. Diyarbak›r Aliflan Ero¤lu PolisKarakolu Amiri Baflkomiser ‹sa Taflp›nar, 8.5 ki-logram eroinle suçüstü ele geçirildi. [H]

28 Ocak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü yurtd›fl›n-da görev yapan personelinin say›s›n› art›rmakiçin yabanc› dil ata¤›na geçerek An›ttepe’dekitesislerinde ‘Yabanc› Diller E¤itim Ünitesi’ kur-du. [Z]

31 Ocak: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt›rmaKurumu (TÜB‹TAK), yedi y›ld›r sürdürdü¤ü birproje ile metalik ve metalik olmayan may›nlar›tespit edebilen, kokuya duyarl› ve yapay zekâyasahip may›n detektörü gelifltirdi. 2003 y›l›ndaimzalanan Ottowa Anlaflmas›’n›n kara may›nla-r› sözleflmesine göre, Türkiye’nin dokuz y›ldabütün kara may›nlar›n› temizlemek yükümlü-lü¤ü bulunmas› ancak Türkiye’nin elinde nere-lerde may›n oldu¤unu gösteren bir harita bile ol-mamas› üzerine Genelkurmay Baflkanl›¤›, TÜ-B‹TAK’tan bir may›n detektörü gelifltirmesinitalep etmiflti. [H]

31 Ocak: ‹srail'de yay›mlanan Haaretz gazetesi-nin haberine göre, ‹srail'in Türkiye ile savunmaalan›nda 1.5 milyar dolar› bulan bir iflbirli¤i an-laflmas› pazarl›¤› yapt›¤› iddia edildi. Gazete buamaçla Savunma Bakanl›¤› Genel Direktörü Ge-neral Amos Yaron ve beraberindeki heyetin ge-çen hafta Ankara’da iki ülke aras›nda savunmaiflbirli¤i konusunda görüflmelerde bulundu¤u-nu, iflbirli¤inin özellikle 48 F-4 Phantom ve 200ila 300 M-48 Patton tank›n›n ‹srailli uzmanlar-ca modernizasyonu ile ‹srail’in Harpy tipi pilot-suz keflif uça¤›n›n sat›fl› konusunu kapsad›¤›n›bildirdi. [H]

31 Ocak: Emniyet Genel Müdürü Gökhan Ayd›-ner uyuflturucuyla mücadelede 2003 y›l›na göreönemli mesafeler ald›klar›n›, 2004 y›l›nda elegeçirilen uyuflturucu madde miktar›n›n öncekiy›la göre yüzde 149 artt›¤›n› söyledi [H, Z]

fifiuubbaatt:: Ay boyunca Özel Kuvvetler Davas› devam etti.Dava kapsam›nda Genelkurmay Baflkan› HilmiÖzkök, davaya ad› kar›flan eski Jandarma GenelKomutan› emekli Orgeneral fiener Eruygur hak-k›nda soruflturma aç›lmas›na izin verdi. Devameden bir baflka yolsuzluk davas› da Eski DenizKuvvetleri Komutan› ‹lhami Erdil ve efli FüsunErdil’in askeriyeyi zarara u¤ratt›klar› gerekçe-siyle aç›lm›fl olan dava oldu. Afganistan’dakiISAF komutas› devral›nd›. Güney Asya’dakideprem ve tsunami felaketi sonras›nda güvenli-¤i ve yard›m koordinasyonunu sa¤lamak ama-c›yla Türkiye askerinin bölgeye gönderilmesikonusundaki tart›flmalar da gündemde yer ald›.‹stanbul’da yap›lan ‘Sadabat Operasyonu’ ile 118kilo esrar yakalanmas› da fiubat ay› gündemin-deydi. Ayr›ca, ay›n üçüncü haftas›nda ‹stan-bul’da cinayet, gasp, yankesicilik ve h›rs›zl›kolaylar›na düzenlenen operasyonlarda 39 kifliningözalt›na al›nd›¤›, çeflitli ilçelerde gerçeklefltiri-len operasyonlarda ise 1 cinayet ile toplam 42gasp, yankesicilik ve h›rs›zl›k olay›n›n da ayd›n-l›¤a kavuflturuldu¤u Asayifl fiube Müdürlü¤ünceaç›kland›.

1 fiubat: ‹srail Genelkurmay Baflkan› Korgene-ral Moshe Ya’alon, Genelkurmay Baflkan› Orge-neral Hilmi Özkök’ü ziyaret etti. Öncelikli görü-flülen üç konu Türkiye’nin özellikle Do¤u ve Gü-neydo¤u s›n›rlar›ndaki hareketlili¤i izlemekamac›yla üzerinde çal›flt›¤› istihbarata yönelikcasus uçak projesi, F-4 ve F-16 modernizasyonuoldu. ‘Arrow 2’ füzelerinin ise uzun süreden berigündemden düfltü¤ü bildirildi. [H, S]

1 fiubat: M‹T-Çak›c›-Yarg›tay üçgeninde geli-flen skandala ad› kar›flan M‹T Ortado¤u DairesiBaflkan› Kaflif Kozino¤lu Japonya’n›n baflkentiTokyo Büyükelçili¤i’nde geçici olarak görevlen-dirildi. [S]

2 fiubat: Güvenlik ve istihbarat birimleri,PKK/Kongra-Gel Baflkanl›k Konseyi üyesi Nu-riye Kesbir’in serbest b›rak›lmas›n›n ard›ndan,örgütün Hollanda’daki faaliyetlerini takip kara-r› ald›. Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹stihbarat Da-ire Baflkanl›¤›nda yap›lan Emniyet Genel Müdü-

216

rü Gökhan Ayd›ner baflkanl›¤›ndaki toplant›ya,jandarma ve emniyet istihbarat dairesinden üstdüzey yetkililerle, Siirt, fi›rnak, Mardin, Ad›ya-man, Bingöl, fianl›urfa ve Batman’daki “teröreylemleri”ne bakmakla yetkili Diyarbak›r Cum-huriyet Baflsavc›l›¤›nda görevli savc›lar kat›ld›.Toplant›n›n ard›ndan, örgütün ba¤lant› ve siya-si faaliyetleri hakk›nda bir rapor haz›rlanarakHollanda makamlar›na sunulmas› planland›.[R]

3 fiubat: Türkiye’de resmi üniforma giyen kötüniyetli kiflilerin yapt›klar› h›rs›zl›klarda art›fl ol-du¤u bildirildi. Üniformal› h›rs›zl›ktan muzda-rip flirketler aras›nda TEDAfi, Türk Telekom veNarkotik fiube Müdürlü¤ünün de bulundu¤u,çeflitli kiflilerin bu kurumlara ait üniformalar›edinerek vatandafllar› doland›rd›¤› belirtildi. Ye-ni TCK ile azalt›lan gasp suçu cezalar›n›n da buart›flta etkili oldu¤u iddia edildi. [Z]

3 fiubat: Yeni Özel Güvenlik Yasas›yla birliktedüzenlenen sektörde kanunlara ba¤lanan gü-venlik flirketi kurma prosedürleri çerçevesindebu tarihe dek Güvenlik Sistemleri ve GözetimOrganizasyonlar› Derne¤ine (GÜSOD) üye olanlegal flirket say›s›n›n 95’e ulaflt›¤› bildirildi. [S]

6 fiubat: Türk Standartlar› Enstitüsü (TSE) Ço-cuk Polislerine standart getirdi. Standarda görepolisler, rol yapabilme becerisine sahip olacak,s›r saklayabilecek ve çocuklara flefkat ve sevgigösterebilme yetene¤ini edinmifl olacak. [H]

6 fiubat: Emniyet istatistiklerine göre, Türkiyegenelinde her y›l ortalama 20 bin silahl› suç ifl-lendi¤i ve suçlara kar›flan silahlardan yüzde 20’si-nin ruhsatl› tabanca ve tüfeklerden olufltu¤uaç›kland›. Silahlar›n kar›flt›¤› suçlar›n çözümü-nün kolaylaflmas› için jandarma ifli s›k› tutup,ruhsat verdi¤i her silah için balistik incelemebankas› olufltururken, vatandafllar›n yüzde65’inin kendi sorumluluk bölgesinde yaflad›¤› po-lisin, mevzuatta böyle bir hüküm olmad›¤› içinbenzer bir çal›flma yapamad›¤› da vurguland›. [Z]

7 fiubat: Bir süredir e¤itimleri tart›fl›lan ve say›-lar› 100 binleri aflan özel güvenlikçilerin yüzde

15’inin özel güvenlik temel e¤itim kursunu ta-mamlamalar›na ra¤men Emniyet Genel Mü-dürlü¤ünün s›nav›n› geçemedikleri bildirildi.Yeni ç›kan 5188 say›l› Özel Güvenlik Hizmetle-rine Dair Kanun kapsam›nda özel güvenlik yasa-ya dayand›r›lm›fl, özel güvenlikçiler ve özel gü-venlik kurumlar›ndaki yönetici kadro görevlile-rine e¤itim flart› getirilmiflti. [Z]

7 fiubat: CHP Yozgat milletvekili Emin Koç ta-raf›ndan Aral›k ay›nda verilmifl ve “Kiflininhaklar›n› korumak ve ma¤duriyetini önlemekamac›yla 31 Aral›k 1982’den önce ifllenmifl suçla-ra iliflkin polis ve jandarma fifllerinin iptali ha-berleri do¤ru mudur?” soru önergesine cevaben‹çiflleri Bakan› Abdulkadir Aksu, 31.12.1982 tari-hinden önce ifllenmifl suçlarla ilgili Kaçakç›l›k‹stihbarat Harekât ve Bilgi Toplama Daire Bafl-kanl›¤› (K‹HB‹) bilgisayar sisteminde tutulanpolis ve jandarmaya ait kay›tlar›n silindi¤ini bil-dirdi. [A-TBMM]

9 fiubat: Jandarma ‹stihbarat ve Terörle Müca-dele Teflkilat›nda (J‹TEM) çal›flt›¤›n› söyleyenAbdülkadir Aygan’›n itiraflar›n›n yay›mlanma-s›n›n ard›ndan 10 y›ld›r kay›p Murat Aslan’›n Si-lopi’de kemiklerinin bulunmas› ile harekete ge-çen Diyarbak›r Barosu ile ‹nsan Haklar› Derne¤i(IHD) Diyarbak›r fiubesi, Aygan’›n itiraflar›ndaad› geçen ve aralar›nda dönemin Ola¤anüstüHal (OHAL) Valisi Ünal Erkan, Hayri Kozakç›-o¤lu, üst düzey jandarma komutanlar›n›n da bu-lundu¤u birço¤u J‹TEM mensubu oldu¤u ilerisürülen 31 zanl› hakk›nda Diyarbak›r Cumhuri-yet Baflsavc›l›¤›na suç duyurusunda bulundu. [Z]

10 fiubat: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, faili meç-hul cinayet, suikast ve olaylar için özel birimkurma karar› ald›. Faili Meçhul Olaylar Bürosu-nun, 81 ildeki Terör fiube Müdürlüklerinde yap›-land›r›lmas›, TEM flubelerinde Faili MeçhulOlaylar, Ar-Ge, Lojistik ve Acil Müdahale Timifleklinde 4 yeni büro oluflturulmas› planland›.[Z]

11 fiubat: THY uça¤› kargo bölümündeki paket-lerden birinden s›zan a¤›r koku sebebiyle birkimyasal sald›r›dan flüphelenilmesi üzerine

217

Esenbo¤a Havaliman›’nda panik yafland›. S›k›güvenlik tedbirleri çerçevesinde yap›lan müda-haleleri takiben tamamlanan araflt›rmalardamaddenin sar›msak ya¤› oldu¤u ortaya ç›kt›. [H,S, R, Z]

11 fiubat: 28. Mekanize Piyade Tugay› Afganis-tan’daki ISAF harekât›na kat›larak, Kabil ÇokUluslu Tugay Komutanl›¤› görevini 6 ay süreyleüstlendi. [H, Z, S, R]

13 fiubat: ABD’deki 11 Eylül sald›r›lar›n› takibenuçaklardaki güvenli¤in art›r›lmas› amaçl› ted-birler dahilinde sald›rganlar›n pilotlar›n bulun-du¤u kokpit bölümüne girmemesi için kokpitkap›lar›n çelik kap›larla de¤ifltirilmelerinin ar-d›ndan, kabindeki yolcular›n seyahat esnas›ndaizlenmesi amaçl› gizli kamera yerlefltirilmesi yö-nünde bir çal›flma bafllat›ld›. [Z]

15 fiubat: Partisinin grup toplant›s›nda konuflanD›fliflleri Bakan› Abdullah Gül, asayifl konusundaald›klar› yo¤un elefltirilerden yola ç›karak hükû-metin birinci önceli¤inin güvenlik ve asayiflinsa¤lanmas› oldu¤unu dile getirdi. Gül bu amaçla‹stanbul’da kapkaç olaylar› için 30’un üzerindemobil ekibin hizmete girdi¤ini sözlerine ekledi.[Z]

15 fiubat: Emniyet istihbarat birimleriPKK/Kongra-Gel, DHKP-C, MLKP VETKP/ML gibi sol örgütlerin “eylem takvimine”iliflkin 81 il emniyet müdürlü¤üne “gizli” raporgöndererek tüm yurdu alarma geçirdi. Terör ör-gütleri aç›s›ndan bahar döneminin planl› ve et-kili bir baflkald›r› sürecine dönüfltürülmesi plan-lar›ndan bahsedilen raporda PKK/Kongra-Gel’in Abdullah Öcalan’›n Kenya’da yakalan›fl›-n›n y›ldönümü olan 15 fiubat’ta eylemlerin bafl-lat›lmas›n› kararlaflt›rd›¤›, örgütün bu amaçlaplastik patlay›c› C-4’ü Kuzey Irak’tan Türkiye’yesoktu¤u belirtildi. [Z]

15 fiubat: ‹stanbul’da 15 ile 20 Kas›m 2003 tarih-lerindeki bombal› sald›r›lara kar›flt›klar› iddi-as›yla 71 san›¤›n yarg›land›¤› davada, 8 kifli tah-liye edildi. 8 san›ktan biri olan Meliha Y›ld›-r›m’›n avukat› ‹lhami Sayan taraf›ndan ‹stan-

bul’daki 2003 Kas›m intihar sald›r›lar›n› düzen-leyen El Kaide’nin Türkiye örgütünün elebafl›Gürcan Baç’›n Felluce’de öldürüldü¤ü öne sü-rüldü. [S]

14 fiubat: Emniyet Teflkilat› Yasas›nda yap›lacakbir de¤ifliklikle Bakanlar Kurulu üniversite me-zunlar›n›n 6 ayl›k kurstan sonra polis olmalar›-n› sa¤layacak tasar›y› imzaya açt›. Hükûmet Söz-cüsü ve Adalet Bakan› Cemil Çiçek ‹çiflleri Ba-kanl›¤› bünyesinde polis aç›¤› bulundu¤unu be-lirterek AB rakamlar›yla k›yasland›¤›nda polisaç›¤›n›n 35 bin civar›nda oldu¤unu belirtti. Edi-nilen bilgiye göre al›nacak polis say›s› 10 bin 480olarak belirlendi. [Z, S, R]

17 fiubat: Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Se-zer’in onaylad›¤› ve Diyarbak›r Emniyet Müdü-rü Orhan Okur ile Vali Efkan Ala aras›nda birsüredir devam eden krize çözüm getiren Emni-yet Müdürleri Kararnamesi’ne göre, 7 ilin emni-yet müdürü merkeze al›nd›, 14 emniyet müdü-rünün görev yeri de¤ifltirildi. [H, Z, R] Diyarba-k›r Emniyet Müdürü Orhan Okur Diyarbak›rValisi Efkan Ala emrinde çal›flmakta gösterdi¤iuyum sorununa ba¤l› olarak görevden al›narak[A-POL‹S] Çanakkale’ye kayd›r›ld›. [R]

18 fiubat: M‹T D›fl Operasyonlar Daire BaflkanYard›mc›s› Kaflif Kozino¤lu’nun da san›k oldu-¤u Alaattin Çak›c›’n›n yurtd›fl›na kaç›fl›yla ilgilidavan›n Befliktafl Adliyesi 9. A¤›r Ceza Mahke-mesinde görülmesine baflland›. [Z, R, S]

18 fiubat: Genelkurmay Baflkanl›¤›, ABD’ninTürkiye’yi iflgali ve sonras›nda Türkiye’nin deAvrupa ve Rusya ile ittifak içinde ABD’yi yen-mesini konu alan Metal F›rt›na kitab› ile her-hangi bir ba¤lant›lar›n›n olmad›¤›n› aç›klad› veyay›mlanmadan önce Genelkurmaydan onayal›nd›¤› iddialar›n› da yalanlad›. [S]

18 fiubat: Mardin K›z›ltepe’de TIR floförü Kay-maz ile 12 yafl›ndaki o¤lunun öldürülmesiyle il-gili aç›¤a al›nan emniyet müdür yard›mc›s› veüç polis görevlerine iade edildi. Dava 21 fiubat’taMardin 2. A¤›r Ceza Mahkemesinde görülmeyebaflland›. [S]

218

19 fiubat: Türkiye’de bulunan çok say›da ende-mik bitki ve yurtd›fl›na ç›k›fl› kotalarla s›n›rla-nan hayvan türlerinin gümrüklerde kontrolünüsa¤lamak ve bitki casuslu¤unu önlemek için TÜ-B‹TAK taraf›ndan haz›rlanan e¤itim projesi ha-yata geçirildi. Proje yasa d›fl› yollarla yurtd›fl›nakaç›r›lmalar› ile birçok türün neslinin tükenmetehlikesi içinde kalmas› üzerine Abant ‹zzetBaysal Üniversitesi ve TÜB‹TAK ortak çal›flmas›sonucu gerçeklefltirildi. [Z]

19 fiubat: Esenbo¤a Havaliman›’nda kargoya‘sarm›sak ya¤›’ bulaflmas›yla yaflanan ‘biyoterör’heyecan› sonras›nda biyoterörizm konusundabilgilenmek amac›yla Emniyet yetkililerinin,1–2 Mart günlerinde Fransa’n›n Lyon kentindeyap›lacak Interpol Global Biyoterörizm Konfe-rans›’na kat›laca¤› bildirildi. [R]

20 fiubat: K›rklareli ‹l Jandarma Komutanl›¤›taraf›ndan Hazine arazilerini ucuza satmak, iha-leye yolsuzluk kar›flt›rmak, rüflvet almak ve rüfl-vet vermek kapsam›nda düzenlenen ‘fiafak Ope-rasyonu’nda 17 fiubat’ta gözalt›na al›narak sor-gulanan 100 kifliden 6’s›n›n tutukland›¤› bildi-rildi. [Z, S]

21 fiubat: ‹çiflleri Bakanl›¤› Nüfus ve Vatandafl-l›k ‹flleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan gerçek-lefltirilen ‘Kimlik Paylafl›m› Sistemi’nin (KPS)tamamlanarak uygulamaya konulmas› ile kiflile-rin kimlik bilgilerine bir tuflla ulafl›lmas› sa¤lan-d›. KPS’nin Nüfus ve Vatandafll›k ‹flleri GenelMüdürlü¤ünün ifllemlerini kolaylaflt›ran MernisProjesi’nin devam› oldu¤u ve KPS’nin Mernisbirikimi ile oluflan bilgileri, kamu hizmeti verenkurumlarla yasalar çerçevesinde paylaflmay› ön-gördü¤ü, kamu kurum ve kurulufllar›n›n, ihti-yaç duyduklar› vatandafllar›n bilgilerine do¤ru-dan ve h›zl› eriflimlerinin sa¤lanaca¤› belirtildi.[H]

23 fiubat: Milli Güvenlik Kurulunun (MGK) si-villeflme hamlesini takiben Askerî Mahkemeler-de de akreditasyon sorununun ortadan kalkt›¤›ve Eski Deniz Kuvvetleri Komutan› ‹lhami Er-dil’in yarg›land›¤› davay›, Samanyolu TV ve Ka-

nal 7 ile Yeni fiafak, Anadolu’da Vakit ve Dünden

Bugüne Tercüman gazetelerinin de izledi¤i belir-tildi. [H]

23 fiubat: Bakanlar Kurulunun dün TBMMBaflkanl›¤›na gönderdi¤i Emekli Sand›¤› Kanu-nu’nda de¤ifliklik yap›lmas› Hakk›nda KanunTasar›s›’na göre, albaylar›n emeklilik yafl haddi60’tan 56’ya, yarbaylar›nki ise 55’ten 54’e indiril-di¤i ve uygulaman›n 30 A¤ustos’ta bafllayaca¤›belirtildi. Yasa tasar›s›n›n gerekçesinde askerî ta-bip ve tabip s›n›f› ö¤retim üyeleri ile di¤er albayve yarbaylar aras›nda kadrosuzluktan emekliliksebebiyle geliflen eflitsizli¤in giderilmesi oldu¤u-na yer verildi. [H]

24 fiubat: ‹stanbul Terörle Mücadele fiube Mü-dürlü¤ünde görevli 1’i kad›n 6 polis hakk›nda,“gözalt›na al›nan 2 kifliye suçunu söyletmekamac›yla kötü muamele yapt›klar›” iddias›yla ‹s-tanbul 7. A¤›r Ceza Mahkemesinde dava aç›ld›.[H]

26 fiubat: Askerî ö¤renciyken yakaland›¤› uzunsüreli hastal›k sebebiyle okulla ilifli¤i kesilen ö¤-rencilerin tedavi giderlerinin Türk Silahl› Kuv-vetleri taraf›ndan karfl›lamas›n› sa¤layan yasaCumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer taraf›ndanonayland›. [H]

25 fiubat: Y›l›n ilk MGK toplant›s›nda Irak,K›br›s ve savunma sanayii konular› görüflüldü.[H] Toplant›y› takiben yay›mlanan bildiride, ye-ni Irak yönetimi ve halk›n›n tüm kesimleriyleTürkiye’nin yak›n diyalog ve iflbirli¤i içinde ol-mas›n›n önemi üzerinde duruldu¤u bildirildi veK›br›s’ta BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyo-nu çerçevesinde çözüme yönelik giriflimlerinTürkiye taraf›ndan desteklenmeye devam edile-ce¤i belirtildi. [Z]

25 fiubat: Genelkurmay Baflkan› Özkök’ün em-riyle ordu ihalelerindeki yolsuzluklar›n üzerinegidilerek, yolsuzluk ile yeni savafl plan› olufltu-rulmas› hedeflendi. Orgeneral Özkök’ün talima-t›yla, Genelkurmay Yolsuzlukla Mücadele Ku-rulu ve Lojistik Baflkanl›¤› taraf›ndan ordudakiihalelerle ilgili ihbarlar›n incelemeye al›nd›¤›,aç›lan ‘Alo ‹hbar’ hatt›na gelen flikâyetlerin tek

219

tek de¤erlendirildi¤i, tüm dosyalar›n yenidenaç›larak hangi ihalede ne tür yolsuzlu¤un gün-deme geldi¤inin araflt›r›ld›¤› belirtildi. [S] Aske-rî kaynaklar, emekli Oramiral ‹lhami Erdil ileÖzel Kuvvetler Komutanl›¤› davalar›n›n aç›l-mas›n›n ard›ndan Genelkurmaya imzal› ve im-zas›z yap›lan ihbarlarda ciddi art›fllar oldu¤unukaydettiler. [S]

26 fiubat: Kara Harp Okulu Komutan› Tümge-neral Hulusi Akar, Kara Harp Okulunun AB ilebütünleflen kurumlardan biri oldu¤unu vurgu-layarak, AB e¤itim programlar›ndan SokratesProgram›’na yapt›klar› baflvurunun kabul edil-di¤ini bildirdi. [H]

28 fiubat: Haftal›k haber dergisi Aksiyon’un ha-berine göre, Emniyet Genel Müdürlü¤ünün,Türkiye üzerinden geçerek AB’ye ulaflan uyufltu-rucu trafi¤inde son iki y›lda ciddi bir art›fl mey-dana gelmesi üzerine uyuflturucu madde kaçak-ç›l›¤›n›n küresel merkezi Afganistan’da etkinolmak amac›yla ülkede bir temsilcilik açmakiçin çal›flmalara bafllad›¤› ve ilk etapta Afganis-tan’da bir irtibat bürosu kurulmas› planland›¤›bildirildi. [Z]

MMaarrtt:: 8 Mart Dünya Kad›nlar günü çerçevesinde dü-zenlenen izinsiz gösteri s›ras›nda polisin bibergaz› ve coplarla müdahalesi ve sonras›nda yafla-nan olaylar Mart ay›na damgas›n› vurdu. Birbaflka önemli olay Nevruz kutlamalar› s›ras›ndaMersin’de iki kifli taraf›ndan Türkiye bayra¤›n›nyak›lmas› giriflimi sonucu yafland›. Genelkur-may Askerî Mahkemesinde görülen Özel Kuv-vetler Komutanl›¤› davas› ay boyunca devam et-ti. Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun yürürlü¤egirmesine 1 ay kala, kanun üzerine tart›flmalaray boyunca devam etti. Bu kapsamda MOBE-SE’nin yeni CMK’ya tak›labilme olas›l›¤› da buayda gündeme gelen konular aras›nda oldu.

1 Mart: CHP Mersin Milletvekili Hüseyin GülerTBMM Baflkanl›¤›na, ‹çiflleri Bakan› Aksu ileAdalet Bakan› Çiçek’in yan›tlamas› istemiyleverdi¤i iki ayr› soru önergesi ile Mardin’in K›z›l-tepe ilçesinde Ahmet Kaymaz ile o¤lu U¤ur

Kaymaz’›n öldürülmesinden sorumlu tutulan 4polisin önce göreve iade edilmesi ve daha sonrabaflka yere tayin edilmesini sordu. [H, S]

1 Mart: Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n, Türk Si-lahl› Kuvvetlerini yeniden yap›lanma çal›flmala-r› kapsam›nda, ‘and›ç’ tart›flmalar›yla gündemegelen psikolojik harekât birimlerini kapatarakyerine, Bilgi Destek Daire Baflkanl›¤› ad›yla ‘bil-gi destek birimleri’ kurdu¤u bildirildi. CNN

TÜRK televizyonunun haberinden aktaran Za-

man gazetesinde gerekçenin ‘psikolojik harekâtbirimlerinin olumsuz imaj ve tedirginlik yarat-mas›’ oldu¤u ifade edildi. [Z]

1 Mart: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül ta-raf›ndan yap›lan bir aç›klamada, “‹ncirlik’in,ABD uçaklar›nca Irak’a askerî malzeme veyapersonel nakli amac› ile kullan›lmad›¤›” belirtil-di. Gönül aç›klamas›nda Genelkurmay Baflkan-l›¤›n›n, ABD’nin Irak harekât› süresince bu ko-nuyla ilgili herhangi bir anlaflma yapmad›¤›n›da bildirdi. [S]

1 Mart: ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu, Türki-ye’nin afetlerde özellikle arama-kurtarma çal›fl-malar› aç›s›ndan çok iyi bir düzeye ulaflt›¤›n›,ancak Sivil Savunma Teflkilat›n›n geldi¤i nokta-n›n yeterli olmad›¤›n› belirtti. [Z] Sivil Savun-ma Günü ad› alt›nda kutlanan Sivil SavunmaTeflkilat›n›n 46. kurulufl y›ldönümü çerçevesindedüzenlenen törende Sivil Savunma Genel Mü-dürü Atilla Özdemir, en büyük sorunlar›n›nkadro aç›¤› oldu¤unu belirtti. [R]

2 Mart: 10 bin yeni polis al›m›n› öngören tasar›TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda de¤ifltirile-rek kabul edildi. 2005 y›l› içinde öngörülen kad-ronun yaln›zca 2 bininin doldurulaca¤› belirtil-di. [H]

3 Mart: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül,CHP Mersin Milletvekili Mustafa Özyürek’inTBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda, bütçe gö-rüflmeleri s›ras›nda yöneltti¤i soruya, yaz›l› ola-rak verdi¤i cevapta Türkiye’nin Irak’›n kuzeyin-de bin 357 askerî personeli bulundu¤u bildirdi.[H]

220

3 Mart: ‹stanbul Valisi Muammer Güler, h›rs›z-l›k ve gasp olaylar›ndaki art›fl nedeniyle, kapat›-lan baz› karakollar›n tekrar aç›laca¤›n› söyledi.[R]

4 Mart: Hizb-ut Tahrir örgütüne yönelik Anka-ra’da düzenlenen operasyonda gözalt›na al›nanörgütün üst düzey sorumlular›n›n da aralar›ndabulundu¤u 9 kifliden 5’i “yasad›fl› örgüt üyeli-¤i”nden tutukland›. [S]

4 Mart: Diyarbak›r’›n Kulp ‹lçesi Alaca Kö-yü’nün Keper mezras› yak›nlar›nda bulunan ve1993’ten beri kendilerinden haber al›namayan 11kifliye ait oldu¤u öne sürülen kemiklerle ilgiliolarak Baflbakan Tayyip Erdo¤an’a yöneltilen so-ru önergesini yan›tlama amac›yla Devlet Bakan›ve Baflbakan Yard›mc›s› Mehmet Ali fiahin ilgilikurumlar›n resmi yaz›lar›n› TBMM Baflkanl›¤›-na sundu. Genelkurmay 2. Baflkan› Orgeneral ‹l-ker Baflbu¤, toplu mezar iddialar›n›n “bölgedekiço¤u iddia gibi A‹HM kanal›yla devletten tazmi-nat almak amac›yla profesyonelce organize edil-di¤ini” ileri sürdü ve “Yetkili adli mercii taraf›n-dan sürdürülen bir soruflturma varken, Genel-kurmay Baflkanl›¤› taraf›ndan bu konuya iliflkinbir soruflturma aç›lmas›n›n, görev aç›s›ndan dauygun olmad›¤› de¤erlendirilmektedir.” diyeifade etti. M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun“Önergedeki iddialar›n M‹T’in görev faaliyetlerikapsam›nda bulunmamas› nedeniyle cevaplan-d›r›lmas›n›n mümkün olmad›¤›n›” belirtti. Ada-let Bakan› Cemil Çiçek köylülerin buldu¤u ke-miklerin ‹stanbul Adli T›p Kurumuna gönderil-di¤ini, incelemenin halen sürdü¤ünü ve konuylailgili olarak Diyarbak›r DGM Cumhuriyet Bafl-savc›l›¤›n›n da soruflturma açt›¤›n› bildirdi. [H]

5 Mart: Polislerin 1 Nisan’da yürürlü¤e girecekyeni Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) uygulamas›-n› “yavafllataca¤›” iddialar› üzerine konuflanEmniyet Genel Müdür Yard›mc›s› Ramazan Er,“Yeni Ceza Yasas›’n› uygulamamak veya yavafl-latmak gibi bir durum söz konusu olamaz” diye-rek, polisin görevinin yasalar› yorumlamak de-¤il uygulamak oldu¤unu söyledi. [R]

6 Mart: Yedek subaylar›n hizmet süreleriyle ye-dek subay yetifltirilmesine iliflkin kararnamedede¤ifliklik yapan Bakanlar Kurulu, askerliklerini

yedek subay yapanlar›n A¤ustos 2005 celbindenitibaren üç ay yerine bir ay acemi e¤itimi alma-s›n› kararlaflt›rd›.[R]

6 Mart: 8 Mart Dünya Kad›nlar Günü nedeniy-le Beyaz›t Meydan›’nda izinsiz gösteri yapangruba polis biber gaz› ve coplarla müdahale etti.63 kifli gözalt›na al›nd›. Olay yurt içi ve d›fl›ndasert tepkilere yol açt›. AB Troykas› polisin fliddetkullanmas› karfl›s›nda floke oldu¤unu ve bununTürkiye’ye yak›flmad›¤›n› bildirdi. ‹çiflleri Ba-kanl›¤› da olaylarla ilgili olarak soruflturma bafl-latt›. [H, S] 8 Mart’ta Ça¤dafl Hukukçular Der-ne¤i avukatlar› Ali Ekfli, Sevim Akat ve BehiçAflç›, ‹stanbul Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›na ‹stan-bul Emniyet Müdürlü¤ü Güvenlik fiube ekiplerihakk›nda suç duyurusunda bulundu. 8 Mart mi-tingi tertip komitesi de ‹stanbul Valili¤i ve Çe-vik Kuvvet hakk›nda suç duyurusunda bulundu.[S] 10 Mart Avrupa Parlamentosu (AP) GenelKurulunda, “Türk polisinin tutumunu fliddetlek›nayan” bir karar tasar›s› kabul edildi. [H, Z, S,R] 9 Mart: Polis baflmüfettiflleri olaylarda ‘oran-t›s›z güç’ kullanan sekiz polis memurunu tespitetti. [S]

8 Mart: Ankara Çevik Kuvvet’teki Atl› Birlik,yeni görevler üstlenmek ve imaj yenilemek içinata¤a geçti. Ankara Emniyet Müdürlü¤ünün,birli¤in baflkentteki eylem ve gösterilerde aktifgörev almas› için Emniyet Genel Müdürlü¤ün-den istedi¤i onay›n gelmesi üzerine Emniyet Ge-nel Müdürlü¤ü bünyesinde 1995 y›l›nda kurulanZ›rhl› Atl› Birlik’in art›k yasa d›fl› fliddet ve k›fl-k›rtma içerikli gösterilerde görev alaca¤› aç›k-land›. [Z]

9 Mart: Halk›n park alanlar›n› rahatl›kla kulla-nabilmesi, sabah sporu yapabilmesi ve tacize u¤-ramadan bu ortamlara ulaflabilmesi amac›yla ha-reket eden ‹stanbul Büyükflehir Belediye Baflkan›Kadir Topbafl, ‹stanbul’daki 13 koru ve 212 par-k›n, 24 saat boyuncu atl› ve köpekli güvenlik ele-manlar› taraf›ndan korunaca¤›n› aç›klad›. [R]

10 Mart: Baflbakan Erdo¤an baflkanl›¤›nda,Adalet Bakan› Cemil Çiçek, ‹çiflleri Bakan› Ab-dülkadir Aksu, Milli Savunma Bakan› Vecdi Gö-

221

nül, M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun, EmniyetGenel Müdürü Gökhan Ayd›ner, Jandarma Ge-nel Komutan› Orgeneral Fevzi Türkeri ile ilgilibürokratlar›n kat›l›m›yla yap›lan Güvenlik Zir-vesi’nde polisin yeni Türk Ceza Kanunu (TCK)ve Ceza Muhakeme Kanunu’na (CMK) iliflkin fli-kâyetlerinin 8 ayr› yönetmelikle giderilmesi ka-rarlaflt›r›ld›. M‹T, Jandarma ve Emniyet’e önle-yici istihbarat amac›yla dinleme yetkisi de veril-di. [H, S, M]

10 Mart: Afet ve acil durumlarda çok bafll›l›¤›nönlenmesi için ‘Acil Durum Yönetimi GenelSekreterli¤i’ (ADYGS) kurulmas›na karar veril-di. Baflbakan Yard›mc›s› Mehmet Ali fiahin’inhaz›rlatt›¤› taslak metni ilgili kurulufllara da¤›-t›larak katk› istendi. Taslakta, Acil Durum Yö-netimi Genel Müdürlü¤ünün Baflbakana sorum-lu k›l›narak Genel Sekreterli¤e dönüfltürülmesi;acil durumlarda sivil-asker iflbirli¤inin esaslar›-n› da belirleyecek olan ADGYS bünyesinde ‘Si-vil-Asker ‹flbirli¤i Baflkanl›¤›’ kurulmas› plan-land›. [H]

10 Mart: Savunma Sanayi Fuar› için düzenle-nen resepsiyonda Kara Kuvvetleri Komutan› Or-general Büyükan›t, PKK’n›n Türk topraklar›n-daki militan say›s›n›, 1999 y›l› yani Öcalan’›n ya-kaland›¤› dönemle ayn› rakama ç›kard›¤›n› söy-leyerek Kuzey Irak’taki PKK militanlar›n›n bü-yük bölümünün Türkiye’ye geçifli ile ülke top-raklar›ndaki militan say›s›ndaki art›fla dikkatçekti. Öcalan’›n yakaland›¤› 1999 y›l›ndaPKK’n›n Türk topraklar›nda yaklafl›k 5 bin mili-tan› bulunuyordu. [H, S]

10 Mart: Hükûmet, özellikle 1980’li y›llardaBulgaristan’dan Türkiye’ye göç eden Türklerinçifte askerlikle ilgili yaflad›¤› s›k›nt›lar›n› son-land›rmaya yönelik yasa tasar›s›n› TBMM’yesevk etti. Tasar›da, geldikleri ülkede askerlik ya-panlar›n Türkiye’de askerlik görevinden muaftutulmas› planland›. [S]

11 Mart: Memurlara, disiplin aff›n› getiren yasatasar›s› TBMM’ye sunuldu. Tasar›n›n, TSK men-suplar›yla, hâkim-savc›, polis ve bekçileri kapsa-mad›¤› belirtildi. [H]

11 Mart: Devletin gizli bilgilerinin bulundu¤u‹çiflleri Bakanl›¤›, 81 il valili¤ine gönderdi¤i ge-nelge ile M‹T, TSK, Emniyet ve cezaevleri gibikurumlara al›nacak personel hakk›nda üç kol-dan gerçeklefltirilen güvenlik soruflturmas› vearfliv araflt›rmalar›n› Avrupa Birli¤i standard›nakavuflturdu. Daha önce soruflturmalar kiflininnüfusa kay›tl› oldu¤u il ve ikamet etti¤i ilde ayr›ayr› yap›l›rken bundan böyle Pol-Net sayesindesoruflturmalar›n yaln›zca kiflinin ikâmet etti¤iilde gerçeklefltirilmesi benimsendi. [Z, Yfi]

12 Mart: Eski J‹TEM’ci oldu¤unu ileri sürenAbdulkadir Aygan, ‹sveç’te yay›mlanan Expres-

sen gazetesinden Eflref Okumufl’a ilginç aç›kla-malarda bulundu. Habere göre Öcalan’la akrabaoldu¤unu ve J‹TEM’de çal›flt›¤› sürece PKK’yaajanl›k yapt›¤›n› iddia eden Aygan’›n, faili meç-hullerin gömüldükleri yerleri tespit etmek içinUluslararas› Af Örgütünü göreve ça¤›rd›¤› belir-tildi. [Z]

12 Mart: Harp Akademileri Komutanl›¤›ndaki‘Geliflen Bilgi Teknolojisi ile Güvenlik Politikas›ve Stratejileri Aras›nda Etkileflim ve Yönlendir-me’ sempozyumunun kapan›fl konuflmas›n› ya-pan Harp Akademileri Komutan› Orgeneral Fa-ruk Cömert, “d›fl kaynakl› yaz›l›ma dayal› sis-temlerin güvenilir olmaktan uzak” oldu¤unuvurgulayarak kritik konularda bilgisayar yaz›-l›mlar›n mutlaka ulusal olmas› gerekti¤ini be-lirtti. [S, C]

12 Mart: Emniyet Müdürlü¤ü, kapkaçç›lar›nhedefi haline gelen Atatürk Havaliman›’nda“oto devriyeli” tedbir ald›. Havaliman›n›n bun-dan sonra say›lar› art›r›lm›fl gezici devriyeler vebir oto devriye ile korunmas›na; ayr›ca D›fl ve ‹çHatlar Terminali gelifl ve gidifl katlar› önündeotomatik silahlarla görev yapan devriyelerin sa-y›lar›n›n art›r›lmas›na ve 24 saat süreyle görevyapmalar›na karar verildi. [Z]

15 Mart: ‹stanbul Valili¤i ‹l Bas›n ve Halkla ilifl-kiler Müdürlü¤ünden yap›lan yaz›l› aç›klamada,6 Mart Kad›nlar günü olaylar› s›ras›nda orant›-s›z güç kullanan ve yetkisiz, afl›r› güç uygulayanÇevik Kuvvet fiubesi görevlilerinden ilk etapta

222

tespit edilen 3 polis memurunun, olay›n sorufl-turmas›n› yürüten Mülkiye ve Polis Baflmüfet-tifllerince görevlerinden uzaklaflt›r›ld›klar› be-lirtildi. [H, S] Ertesi gün üç polis memuru dahaaç›¤a al›narak toplam 6 memur olaylar dâhilin-de aç›¤a al›nm›fl oldu. [H, S, R]

16 Mart: Emniyet’in 2004 y›l›nda kay›tlara ge-çen asayifl olaylar›n› inceleyerek ç›kartt›¤› “Tür-kiye’nin Suç Haritas›” asayifl suçlar›n›n bir önce-ki y›la oranla yüzde 10 artt›¤›n› ortaya koydu.[H, S]

16 Mart: TBMM Genel Kurulunda verilen birönergeyle, Özel Güvenlik Kanunu’nun baz›maddelerinde de¤iflikliklere gidildi. De¤ifliklik-ler kapsam›nda Özel Güvenlik Yasas›n›n 26Mart’ta yürürlü¤e girecek olan cezai hükümleri,1 Ocak 2006 tarihine çekildi. [H]

16 Mart: 1 Nisan tarihinde yürürlü¤e girecekyeni TCK’n›n çeflitli hükümleri, önleyici istihba-rat konusunda M‹T’in, ön arama izni konusundapolisin ve jandarman›n elefltirilerine yol açt›. Buçerçevede hükûmetin, Ceza Muhakemeleri Ka-nunu’na yönelik yap›lan itirazlar› dikkate alarakilgili yasalarda de¤ifliklik yapaca¤› aç›kland›. [H,Z, S] Milli ‹stihbarat Teflkilat›n›n önleyici dinle-me yapabilmesine imkân tan›yan kanun tasla¤›-n›n ard›ndan, Emniyet Genel Müdürlü¤ü ‹stih-barat Daire Baflkanl›¤›n›n da önleyici dinlemeyapabilmesi için bir kanun tasla¤› haz›rland›. [Z,R]

20 Mart: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül,kamuoyunda uzun süredir tart›fl›lan “bedelli as-kerlik” konusunda AKP Trabzon MilletvekiliAs›m Aykan’›n vermifl oldu¤u yaz›l› soru öner-gesine verdi¤i yan›tta bedelli askerlik çal›flmas›yap›lmad›¤›n› ve mevcut insan gücü kayna¤›n›nTSK’n›n ihtiyac›n› ancak karfl›lad›¤›n›, bedelli-nin ancak ihtiyaç fazlas› durumlarda uygulananbir yöntem oldu¤unu belirtti. [S]

21 Mart: Emniyet Amirli¤i rütbesine yüksel-mek için Anayasa Mahkemesine baflvuran, lisemezunu olarak polis teflkilat›na girdikten sonraüniversiteyi bitirerek rütbeli kadrosuna kat›lan

ve ‘Orta K’l›lar’ olarak adland›r›lan personelin,askerlik sürelerini rütbeden sayd›rmas› üzerine‘Orta K’l›’ personel ile akademi mezunlar› ara-s›nda, rütbe ve k›dem gerginli¤i bafllad›. Böylecebaz› Orta K’l›lar baz› akademi mezunu baflkomi-serlerin rütbe ve k›dem olarak önüne geçti. Du-rumdan, askerlik yapmayan akademi mezunukad›n polislerin de etkilendikleri ve dava aça-caklar› bildirildi. Polisler 29 Mart Sal› günüMecliste görüflülecek kanun tasar›s›nda gereklidüzenlemenin yap›lmas› için giriflimlerde bu-lundu. [H, Z]

21 Mart: Nevruz kutlamalar› s›ras›nda çeflitli il-lerde PKK ve Abdullah Öcalan lehine gösterileryap›ld›. Mersin’de de Türkiye bayra¤›n› yakmakistedi¤i belirtilen bir gruba polis müdahale etti,6 kifli yaraland›. [S] Genelkurmay Baflkanl›¤›,Mersin’deki Nevruz gösterilerinde bayra¤a yap›-lan sald›r›ya sert ç›kt›. [S]

22 Mart: ‹çiflleri Bakan› Abdulkadir Aksu CHPMersin Milletvekili Hüseyin Güler’in Aral›kay›nda vermifl oldu¤u E¤itim-Sen üyesi ö¤ret-menlerin demokratik haklar›n›n kullan›lmas›-n›n polis taraf›ndan engellenmesi konusunda,ilgililer hakk›nda ne yap›ld›¤›na iliflkin bilgi ta-lep eden soru önergesine cevaben üyelerin 8 Ara-l›k 2004 tarihinde Kad›köy ‹skele Meydan›’ndabas›n aç›klamas› yapt›ktan sonra da¤›lmayarakyürüyüfl yapmak istemeleri üzerine gözalt›naal›nd›klar›n›, buna da, “kanuna ayk›r› toplant›ve gösteri yürüyüflü olarak nitelendirilen husus-lar›n oluflmas›” sebebiyle izin verilmedi¤ini be-lirtti. [A-TBMM]

22 Mart: CHP ‹zmir Milletvekili Hakk› Ülkü,10 bin polis memuru al›m› hakk›nda soru öner-gesi verdi. ‹lahiyat mezunlar›n›n gündeme gel-mesinden kayg› duydu¤unu belirten Ülkü, öner-gesinde üniversite mezunu polis alman›n geliflenbilim ve teknolojiye daha kolay uyum sa¤laya-bilme yeteneklerine dayand›r›ld›¤›n›n alt›n› çi-zerek, Emniyetin personele neden bu yetene¤ikazand›ramad›¤›n› sordu [H].

24 Mart: Genelkurmay Baflkan› Orgeneral Hil-mi Özkök, Pakistan Milli Günü resepsiyonunda

223

gazetecilerin Kara Kuvvetleri Komutan› Orge-neral Yaflar Büyükan›t’›n “Hükûmetin Irak poli-tikas› yok” fleklindeki de¤erlendirmesini sorma-s› üzerine, bunlar›n “alg›lan›fl biçimine flafl›rd›-¤›n›” söyledi. Kuvvet komutanlar›n›n kendi ko-nular›nda konuflabileceklerini ifade eden Orge-neral Özkök, flöyle ekledi: “Irak’ta seçimler ya-p›ld›. Hükûmet kurma, yeniden yap›lanma ça-l›flmalar› var. Yo¤un bir de¤iflim var. Tabii bupolitikalar›n da de¤iflime ayak uydurmas› laz›m.Bu politikalar› kendisinin bilmedi¤ini söylemiflolabilir. (...) Yoksa do¤rudan do¤ruya “Irak poli-tikam›z yok” gibi bir fley söylemifl de¤ildir.” [S]

24 Mart: Mersin Emniyet Müdürlü¤ü, Türkiyebayra¤›n› yere at›p, yakma girifliminde bulun-duklar› iddia edilen 14 ve 12 yafl›ndaki iki çocu-¤un yakaland›¤›n› belirtti. [H, Z]

24 Mart: Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n yenikadrolar›n e¤itiminde kad›n astsubaylar ve krizanlar›nda müdahale edecek özel timlere a¤›rl›kverdi¤i, üç y›ld›r üniversite mezunu genç kad›n-lar›n bir y›ll›k e¤itim sonras›nda jandarma kara-kollar›na gönderildi¤i belirtilerek, 2005 y›l›içinde de 39 kad›n jandarma aday›n›n mezunolaca¤› bildirildi. [S]

25 Mart: Polis E¤itim Merkezleri kurulmas› veüniversite mezunu 10 bin yeni polis al›nmas›n›öngören yasa tasar›s›, TBMM Genel Kurulundakabul edildi. [S] Bu gençlerden 2 bininin, 2005y›l› içinde göreve bafllayaca¤› kaydedildi. [H, Z]

25 Mart: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, tüm yurt-ta yap›lan Nevruz kutlamalar›n›n tertip komite-sinde bulunduklar› gerekçesiyle DEHAP yöneti-cileri hakk›nda suç duyurusunda bulundu. [S]

25 Mart: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Yabanc›larHudut ‹ltica Daire Baflkanl›¤›, Avrupa Birli¤iuyum çal›flmalar›n› kapsam›nda Türk vatandafl-l›¤› için baflvuranlar, ‹skân Kanunu kapsam›ndagöçmen olarak Türkiye’ye gelmek isteyenler, s›-¤›nma ve iltica baflvurusunda bulunanlar ile s›-n›r d›fl› yollardan girifl-ç›k›fl yaparken yakalananyabanc›lar›n parmak izini alarak veri taban›oluflturmay› planlad›¤›n› belirtti. Türkiye, 2000

y›l›nda iltica alan›nda yabanc›lar›n parmak izi-nin karfl›laflt›r›lmas› amac›yla AB mevzuat›nauyum çerçevesinde, Eurodac Yönetmeli¤i’ninuygulanmas›n› taahhüt etmiflti. [Z]

26 Mart: Hükûmet, askerî hastanelerden sivil-lerin de yararlanmas›n› sa¤layan yasa tasar›s›n›Meclise sevk etti. Tasar› ile TSK ‹ç Hizmet, Gül-hane, Milli Savunma Bakanl›¤› ile Kara, Denizve Hava Kuvvetlerine Ba¤l› Kurumlarda DönerSermaye Teflkili ve ‹flletilmesi Yasas›nda de¤iflik-lik yap›laca¤›, buna göre döner sermaye teflkiledilmifl askerî hastanelerde bofl yatak bulunmas›ve yatak say›s›n›n yüzde 10’unu geçmemek koflu-lu ile sivil hasta kabul edilece¤i bildirildi. [S]

27 Mart: Emniyet Genel Müdürlü¤ünün özelharekât timlerinin son iki y›l›n› de¤erlendirdi¤irapora göre son iki y›lda özel timciler 6 kay›pverdi, 29 militan› ölü, 677 militan› de sa¤ ele ge-çirdi. [Z]

28 Mart: ‹stanbul Emniyet Müdürü CelalettinCerrah geçen y›l 14 bin 874 “suçlu” çocuk yakala-malar›na ra¤men sadece bin 224’üne yasal ifllemyap›ld›¤›n›, gerisinin yasa gere¤i sorgulanama-d›klar›ndan “soka¤a döndüklerini” aç›klad›. [S]

29 Mart: TBMM Adalet Komisyonu 1 Nisan’dayürürlü¤e girecek Türk Ceza Kanunu’nun(TCK), cezalar›n ertelenmesi, zamanafl›m›, k›sasüreli hapis cezas›na seçenek, ön ödeme gibi hü-kümlerinin askerî suçlarda TSK’n›n sivil ve as-kerî personeli için uygulanmamas›n› öngörenyasa tasar›s›n› kabul etti. Askerî Ceza Kanunu ileDisiplin Mahkemeleri Kuruluflu, Yarg›lamaUsulü ve Disiplin Suç ve Cezalar› Hakk›ndakiKanunda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair KanunTasar›s›, Askerî Ceza Kanunu’na iki madde ek-lenmesini öngördü. [Z, S, R]

29 Mart: Radar denetimlerinin kaydedildi¤i vi-deokasetler Emniyet Genel Müdürlü¤ünce ince-lendi. Son iki y›lda radara yakalanan efl, dost, ah-bap ve meslektafllar›na “torpil” yapt›klar› iddiaedilen 45 trafik polisi hakk›nda “görevi ifada ka-y›ts›zl›k” ve “görevi savsaklamak” suçlamas›ylaidari soruflturma aç›ld›. [Z]

224

29 Mart: Resmi makamlar›n varl›¤›n› kabul et-medi¤i J‹TEM, Diyarbak›r 2 No’lu A¤›r CezaMahkemesinde 1992–1994 aras›nda, 8 ayr› failimeçhul cinayetin sorumlular› olduklar› iddiaedilen ve J‹TEM eleman› olduklar› öne sürülen 8PKK itirafç›s› hakk›nda aç›lm›fl olan davan›n id-dianamesinde yer ald›. [A-J‹TEM]

29 Mart: Genelkurmay Baflkan› Orgeneral Hil-mi Özkök’ün Mersin’deki bayrak yakma olay›nadair de¤erlendirmelerinde kulland›¤› “sözde va-tandafllar” terimi tepki toplad›. Ça¤dafl Hukuk-çular Derne¤i ‹zmir fiubesi, Özkök hakk›nda buçerçevede “Cezai ehliyetleri olup olmad›¤› tart›fl-mal› iki çocu¤un eyleminden dolay› faflizan birlinç havas› estirilmifltir” gerekçesiyle Cumhuri-yet Savc›l›¤›na ilgili Genelkurmay aç›klamas›-n›n bir insan haklar› ihlali oldu¤u iddias›yla suçduyurusunda bulundu. [R]

31 Mart: ‹stanbul Pendik Sahil Yolu’nda radarayakalanarak polis taraf›ndan çevrildi¤i s›radaotomobili çal›nan vatandafla yard›mc› olmayan,radar görevi yapt›klar›n› söyleyerek bölgedenayr›lamayacaklar›n› belirterek olaya müdahale-de bulunmayan 2 polis memuru, ‹stanbul Emni-yet Müdürlü¤ü taraf›ndan ‘görevi savsaklad›kla-r› ve ma¤dur vatandafla görev gere¤i yard›mc›olmad›klar›’ gerekçesiyle aç›¤a al›nd›. [S]

NNiissaann:: 1 Nisan için öngörülen TCK ve CMK’n›n yürür-lü¤e girme tarihi 1 Haziran’a ertelendi. Ay bo-yunca Gölbafl›’ndaki Özel Kuvvetler Komutanl›-¤› binas›n›n inflaat iflinde yolsuzluk yap›ld›¤› id-dias›yla 39 san›k hakk›nda aç›lan davaya Genel-kurmay Baflkanl›¤› Askerî Mahkemesinde de-vam edildi. Yurdun çeflitli illerinde güvenlikgüçleri yasa d›fl› örgütlere karfl› olan operasyon-lar›n› yo¤unlaflt›rd›. Operasyonlar özellikle Bin-göl, fi›rnak, Hakkâri, Siirt, Tunceli illerinde yo-¤unlaflt›. Siirt, fi›rnak ve Hakkâri’de Cudi ve Ga-bar’da yap›lan kara ve hava destekli operasyonunson 6 y›l›n en büyük ve kapsaml› operasyonu ol-du¤u belirtildi. Bölgede uzun süredir devameden huzur ortam›ndan dolay› pasif görevlerdebulunan korucular›n da operasyon çerçevesindeoluflturulan kontrol noktalar›nda görev yapma-

ya bafllad›¤› bildirildi. Askerli¤in k›salt›lmas›,bedelli askerlik gibi konulardaki tart›flmalar dagündeme yans›d›. Y›ll›k de¤erlendirmesinde Ge-nelkurmay Baflkan› Orgeneral Hilmi Özkök’ünverdi¤i mesajlar bas›nda genifl yer buldu. Ay or-talar›nda Yunanistan ile yaflanan üç kriz de gün-deme oturdu. Mart ay› içinde bafllayan “sözde va-tandafl” tart›flmalar› da gündemde kald›. Polis vejandarman›n CMK üzerindeki kulis çal›flmalar›devam etti. Ay içinde emekli ordu mensuplar›-n›n yazar olmas› üzerine elefltirel tart›flmalar ya-flanmaya baflland›.

1 Nisan: ‹stanbul’da yasad›fl› Hizb-ut Tahrir ör-gütüne yönelik düzenlenen operasyonda 10 kifli-nin gözalt›na al›nd›¤› bildirildi. [Z]

1 Nisan: Polis, Jandarma, Sahil Güvenlik veGümrük birimlerinde savc›n›n emir ve talimat-lar› do¤rultusunda soruflturma yapacak ve yaln›zkarakollarda kurulacak olan adli kolluk çal›fl-malar›n›n tamamland›¤› bildirildi. Savc›ya ba¤-l› soruflturma birimi olan adli kollu¤a ilk kez Ce-za Muhakemesi Kanunu’nda yer verildi. [Z]

1 Nisan: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Kaçakç›l›kve Organize Suçlarla Mücadele (KOM) DaireBaflkan› Hanefi Avc›’n›n, Polis Akademisininsüreli yay›n organ› Akademik Bak›fl dergisindeyay›mlanan “Çetelerde resmi görevliler var” söz-leri, M‹T ve Emniyeti karfl› karfl›ya getirdi. Olayüzerine Polis Akademisine dergi yasa¤› kondu¤ubildirildi. [R]

1 Nisan: Radara tak›ld›¤› için durdurduklar›arac›n çal›nmas›na “seyirci kalan” polislerin du-rumu tart›fl›ld›. Emniyetçiler: “Silah› ve kimli¤iüstündeyse müdahale etmeli,” hukukçular: “Hiçde¤ilse haber vermeli” yorumlar›nda bulunarak“imkân oldu¤u takdirde” ay›r›m yapmaks›z›n su-ça müdahale edilmesi gerekti¤ini belirttiler. [R]

1 Nisan: Kara Kuvvetleri Komutan› OrgeneralYaflar Büyükan›t, Kara Harp Okulu Savunma Bi-limleri Enstitüsünde yüksek lisans mezunlar›n›ndiploma töreninde yapt›¤› konuflmada Türki-ye’nin karfl› karfl›ya bulundu¤u en büyük sorun-lar› “Uluslararas› terörizm, bölücü ›rkç›l›k, afl›r›

225

milliyetçilik, kökten dincilik, organize suç ör-gütleri ve uyuflturucu ticareti” fleklinde s›ralad›.[S]

2 Nisan: Daha çok fliddet görüntüleriyle günde-me gelen ‹stanbul polisi, bu kötü imaj› silmekiçin bir halkla iliflkiler firmas›yla anlaflarak ün-lülerin de kat›ld›¤› ‘Görev Bafl›nday›z’ bafll›kl›bir video klip haz›rlatt›. [H, Z]

2 Nisan: Baflbakan Erdo¤an’›n baflkanl›k etti¤iK›z›lcahamam kamp›nda AKP A¤r› Milletveki-li Melik Özmen ilginç bir öneri ile Lozan’› o s›ra-da emekli bir general olarak ‹smet ‹nönü’nünyürüttü¤ünü ve AB’nin de Lozan gibi bir devletpolitikas› oldu¤unu berlirterek, AB ile müzake-releri yürütecek heyette bir emekli generalin deyer almas› gerekti¤ini savundu. [H]

2 Nisan: Bir gazeteye yapt›¤› itiraflar çerçeve-sinde 12 y›l önce gözalt›nda öldürülen birinin ce-sedinin bulunmas›n› sa¤layan PKK itirafç›s› Ab-dülkadir Aygan’›n ifadeleri do¤rultusunda alt›itirafç›yla biri emekli binbafl› iki asker hakk›ndaDiyarbak›r A¤›r Ceza Mahkemesinde dava aç›l-d›. [R]

4 Nisan: Hükûmetin, akademili ve alayl› polisflefleri aras›nda askerlik hizmeti nedeniyle olu-flan rütbe krizine Emniyet Teflkilat› Kanunu’nun55. maddesine eklenecek f›krayla, polislikten ön-ceki askerlik hizmetinin, atan›lan ilk rütbedekiçal›flma süresinden say›lmas› suretiyle çözümbuldu¤u bildirildi. [R]

5 Nisan: 26 Nisan 2003’te kurulan Jandarma ‹n-san Haklar› ‹hlallerini ‹nceleme ve De¤erlendir-me Merkezi’ne (J‹H‹DEM) bu tarihe dek 480baflvuru gerçekleflti¤i, baflvurular üzerine 44 per-sonel hakk›nda yasal ifllem yap›ld›¤› bildirildi.Jandarma operasyonlar› ve gözalt› s›ras›ndakikötü muameleyi tespit ve önlemek amaçl› kuru-lan merkeze yap›lan az say›da baflvuru ihlallerinasgariye indi¤inin göstergesi olarak de¤erlendi-rildi. [Z]

5 Nisan: Sadece yurtd›fl›nda çal›flanlar›n yarar-land›¤› dövizle askerli¤in 31 günden 21 güne ine-

ce¤ini belirten Milli Savunma Bakan› Vecdi Gö-nül, ayr›ca uzun dönem, k›sa dönem ve yedek su-bayl›k askerlik sürelerinin de k›salt›laca¤›n›aç›klad›. [Z] Milletvekillerinden özellikle bedel-li askerlik konusunda gelen sorular do¤rultu-sunda, bedelli askerli¤in söz konusu olmad›¤›n›ancak ordunun modernizasyonu çerçevesindeaskerlik süresinin k›salt›labilece¤ini söyledi. Ge-nelkurmay Baflkanl›¤› yetkilileri ise konununTürk Silahl› Kuvvetlerinin gündeminde bulun-mad›¤›n› bildirdiler. [H, Z, S, R]

5 Nisan: Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer,5321 say›l› 10 bin yeni polis al›nmas›n› öngörenEmniyet Teflkilat› Kanununda De¤ifliklik Yap›l-mas› Hakk›nda Kanun’u bir kez daha görüflül-mesi için TBMM’ye iade etti. [H, S]

5 Nisan: Milli Güvenlik Kurulunun (MGK) 25Nisan olarak planlanan nisan ay› ola¤an toplan-t›s› bir hafta öne al›nd›. Karar›n kurul üyeleri-nin program s›k›fl›kl›¤›ndan kaynakland›¤› sa-vunuldu ancak toplant›n›n KKTC’deki Cum-hurbaflkanl›¤› seçimlerinin bir gün sonras›naal›nmas› dikkat çekti. [H]

5 Nisan: Diyarbak›r 2. A¤›r Ceza Mahkemesin-de görülen davada J‹TEM ad›na “çete faaliyetle-rinde bulunmak” ve “adam kaç›r›p öldürmekle”suçlanan, ‘Yeflil’ kod adl› Mahmut Y›ld›r›m veemekli Binbafl› Abdülkerim K›rca’y› da içerensekiz san›¤›n tutuklanmas› talebi reddedildi. [R].

6 Nisan: Savunma Bakan› Vecdi Gönül’ün “As-kerlik süresinin k›salt›lmas› gündeme gelebilir.Modernizasyon çerçevesinde takvim var” seklin-de yapt›¤› aç›klamalara Genelkurmaydan “As-kerli¤in k›salmas› konusunda bir çal›flmam›zyok” seklinde yan›t geldi. [S]

6 Nisan: ‹çiflleri ve Adalet bakanl›klar›n›n ta-mamlad›¤›, kolluk güçlerince yap›lacak “arama”yönetmeli¤ine göre güvenlik güçlerinin bundanböyle bilgisayar kayd›, evrak ve doküman incele-yemeyece¤i bildirildi. [Z]

7 Nisan: E¤itim ald›klar› internet sitesinin çö-kertilmesi üzerine derslerine devam etmek için

226

ODTÜ’ye resmi üniformayla giden ve protestocuö¤rencilerce s›n›flarda mahsur b›rak›lan 20 bafl-komiser Jandarma güçleri taraf›ndan kurtar›ld›.[H, Z, S, R]

8 Nisan: Emniyet Genel Müdür Yard›mc›s› veEmniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü RamazanEr, haftal›k bilgilendirme toplant›s›nda “Trab-zon’da polisimiz so¤ukkanl› ve dirayetli bir s›-nav vermifltir” diye konufltu. [S] Trabzon Emni-yet Müdürü Ramazan Akyürek’in, ilde gerçekle-flen gösterilerde polislere, “Eylemcileri koruyun”emrini vererek ve kalabal›¤a da megafonla “sa¤-duyu” ça¤r›s› yaparak “ülkeyi gerilime sürükle-yecek bir provokasyona müdahale etmifl oldu¤u”iddia edilmiflti. [H]

7 Nisan: Diyarbak›r 2. A¤›r Ceza Mahkemesi,J‹TEM ad›na “çete faaliyetinde bulunmak, adamkaç›r›p öldürmek” suçlar›ndan ömür boyu hapisistemiyle dava aç›lan sekiz san›kla ilgili verdi¤igörevsizlik karar› ile öne sürülen suçlar›n askerîmahkemenin görev alan›na girdi¤ini belirtile-rek dava dosyas›n› askerî mahkemeye gönderdi.[R]

9 Nisan: Emniyet Genel Müdürlü¤ü SözcüsüRamazan Er de önceki günlerde konu üzerineaç›klamalarda bulunan Kaçakç›l›k ve OrganizeSuçlarla Mücadele Daire Baflkan› Hanefi Avc›gibi çetelerde kamu görevlilerinin oldu¤unu be-lirterek “Bu, polis teflkilat›nda da vard›r, di¤erkurulufllarda da. Bu bir realitedir, itiraf de¤ildir”diye konufltu. [S]

11 Nisan: ‹stanbul 10. A¤›r Ceza Mahkemesindegörülen davada El-Kaide örgütünün Türkiye ya-p›lanmas› içinde faaliyet gösterdikleri ve ‹stan-bul’da 15 ile 20 Kas›m 2003 tarihlerindeki bom-bal› sald›r›lara kar›flt›klar› iddias›yla yarg›lanantutuklu san›klar›n davas›na baflland›. Daval›la-r›n tahliye talepleri reddedildi. [S]

12 Nisan: Genelkurmay Baflkanl›¤› Genel Sek-reterli¤inden yap›lan aç›klamada, Türkiye ileYunanistan aras›ndaki Güven Art›r›c› Önlemlerkapsam›nda Yunan Kara Harp Okulunda misa-fir bulunan Kara Harp Okulu ö¤rencilerinin

odas›na, zedelenmifl ve üzerinde Türkiye aleyhi-ne ifadelerin bulundu¤u Türk Bayra¤› b›rak›ld›-¤› bildirildi. Olay üzerine Genelkurmay Baflkan›Orgeneral Özkök ilerleyen günlerde Yunanis-tan’dan özür talebinde bulundu. 25 Nisan’dabayra¤a sald›r› konusunda Yunanistan’dan özürgeldi¤ini bildiren Genelkurmay Türk askerî ö¤-rencilerin yeniden Atina’ya gidece¤ini bildirdi.[H, S, R]

12 Nisan: Maliye Bakan› Kemal Unak›tan, birsüre önce Türkiye ile Suriye aras›ndaki arazininülke ekonomisine kazand›r›lmas› için gelifltiri-len proje kapsam›nda organik tar›ma aç›lmas›planlanan Türkiye-Suriye s›n›r›ndaki may›nl›arazinin, ihaleyi kazanan flirketler taraf›ndan te-mizlenece¤ini aç›klad›. Baflta öngörüldü¤ü üzerearazinin tümünün may›ndan temizlenmesinin600 milyon dolar tutaca¤›n›n hesaplanmas› üze-rine hükûmet, may›n temizleme iflini, flirketlereb›rakma karar› ald›. [Z]

13 Nisan: Genelkurmay 2. Baflkan› Orgeneral ‹l-ker Baflbu¤, Genelkurmay Baflkanl›¤› Karargâ-h›’nda savunma muhabirlerini kabulündeTBMM’nin Yunanistan’›n Ege karasular›n› 12mile ç›karmas›n›n Türkiye taraf›ndan kabuledilemeyece¤i do¤rultusunda alm›fl oldu¤u ka-rar›n, halen geçerli ve yürürlükte olan devlet po-litikas›n›n ifadesi oldu¤unu belirtti. [S]

13 Nisan: RTÜK’ün seminerinde konuflan Em-niyet Genel Müdürlü¤ü Güvenlik Daire BaflkanYard›mc›s› Sadettin ‹zkan, medyan›n toplumsalolaylarda polisi sadece fliddet e¤ilimini ön planaç›karan bir imajla vermesinden yak›nd›. [R]

13 Nisan: Genelkurmay Baflkanl›¤›, ellerindebulunan Ermenilerle ilgili tüm belgelerin aç›l-d›¤›n› ve arflivlerinde bulunan Ermeni faaliyet-leriyle ilgili bine yak›n belgenin dört cilt halin-de yay›mlanaca¤›n› duyurdu. [R, H, Z] 16 Ni-san’da Genelkurmay Baflkanl›¤› Askerî Tarih veStratejik Etüt ve Denetleme Baflkanl›¤› arflivle-rinde bulunan 1914-1918 tarihleri aras›ndaki bel-geleri, ilk iki cilt olarak “Arfliv Belgeleriyle Er-meni Faaliyetleri” ad›yla yay›mlad›. [S]

227

14 Nisan: Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezertaraf›ndan bir kez daha görüflülmek üzereTBMM’ye iade edilen polis e¤itim merkezlerikurulmas› ve üniversite mezunu 10 bin yeni po-lis al›nmas›n› öngören yasa, Plan ve Bütçe Ko-misyonunda aynen kabul edildi. [H, Z, S, R] Ya-sa 27 Nisan’da TBMM genel kurulunda görüflül-dü ve kabul edildi. [Z, S, R]

14 Nisan: Türkiye’de halen görev yapan 156 binpolisten 65 bininin yani her üç polisten birininüniversite ö¤rencisi oldu¤u ortaya ç›kt›. EmniyetTeflkilat›n›n e¤itim düzeyini yükseltmeye yöne-lik bafllatt›¤› proje çerçevesinde üniversiteli olanpolislerin birço¤u, gündüz saatlerinde görev ya-parken gece de evlerinde s›navlara haz›rlan›yor.Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesindeö¤renim gören polisler, böylece derece kazan›pemeklilik maafllar›n›n da artmas›n› amaçl›yor.[Z]

14 Nisan: Genelkurmay ‹kinci Baflkan› Orgene-ral ‹lker Baflbu¤ Mersin’deki olaydan sonrakiGenelkurmay aç›klamas›nda kullan›lan “sözdevatandafl” ifadesine “aç›kl›k getirerek” ifadeninbelirli bir kesimi tan›mlamak için kullan›lmad›-¤›n› belirtti ve “sözde vatandafl” ifadesinin, “ken-dini Türk milletinin parças› hissetmeyenler”için kullan›ld›¤›n› ifade etti. [H]

17 Nisan: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül,yeni bir bedelli askerlik uygulamas›n›n mümküngörülmedi¤ini aç›klad›. AKP Trabzon milletve-kili As›m Aykan’›n soru önergesini yan›tlayanMilli Savunma Bakan›, bedelli askerli¤in Genel-kurmay Baflkanl›¤›n›n ortaya koydu¤u ihtiyaç-larla ba¤lant›l› oldu¤unu hat›rlatt›. [H, Z, S, R]

17 Nisan: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, trafiktekirüflvet iddialar›n› sona erdirmek için sürdürdü-¤ü denetim kapsam›nda bu y›l tebdil-i k›yafetli50 ekibin trafikte polislere rüflvet denetimi yapa-ca¤›n› aç›kland›. Emniyet bu amaçla 150 perso-nelden oluflan 50 denetim ekibi kurdu. [Z]

17 Nisan: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, kaçakç›-l›k olaylar› ve art›fl gösteren araba h›rs›zl›klar›nayönelik iki proje gelifltirdi. ‘Araç takip projesi’ ile

ülke genelinde kaçakç›l›k olaylar›nda kullan›lantüm güzergâhlar gizli kamera ile donat›lmayabafllan›rken çal›nt› araçlar›n yakalanmas› ama-c›yla da kameran›n önünden geçen araçlar›nplakas›n› okuyarak çal›nt› kayd› sorgulamas› ya-pan ‘Plaka Tan›ma Sistemi’ haz›rland›. [Z]

18 Nisan: Milli Güvenlik Kurulu (MGK), Cum-hurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer’in baflkanl›¤›n-daki bugünkü toplant›s›nda, KKTC’deki Cum-hurbaflkanl›¤› seçiminin sonuçlar›n› de¤erlen-dirdi. [H, Z, S] AB ile iliflkiler, Irak, ABD ile so-runlar, Ermeni soyk›r›m› iddialar› konuflulandi¤er önemli konular olurken, ayr›ca Türkiye’yeyönelik uluslararas› göç ve enerji sektörünün du-rumu gibi ‘yumuflak güvenlik’ konular› da görü-flüldü. [A-MGK] Mersin’deki Türkiye bayra¤›nayönelik sald›r› giriflimini takiben Trabzon ve Sa-karya gibi illerde de görülen toplumsal olaylarve özellikle büyük flehirlerde artan h›rs›zl›kolaylar› da de¤erlendirildi. [R]

18 Nisan: CNN Türk’te yay›mlanan “AnkaraKulisi” program›na kat›lan 9. Cumhurbaflkan›Demirel, “Derin devlet nedir?” sorusunu flöyleyan›tlad›: “Devletin kendisidir, askeridir. Cum-huriyeti kuran askerler devletin y›k›lmas›ndandaima korkmufllard›r. Yönetilemeyen ülke, de-rin devlete muhtaç olur.” [H, R]

19 Nisan: ‹srail’de yay›mlanan Haaretz gazete-sinde Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n ‹sraileyapaca¤› ziyaret öncesi ‹srail’in Türkiye’ye pilot-suz taktik destek uça¤› (drone) sataca¤› iddias›n›ngündeme gelmesinin akabinde, ertesi gün (20Nisan’da) iki ülke aras›nda 6 y›ld›r süren pazar-l›k sonucunda Türkiye’nin, 183 milyon dolarkarfl›l›¤›nda ‹srail’den 3 sistem halinde 10 adetpilotsuz Heron adl› ‘casus uçak’ almas›na dairkarara var›ld›. [H, S]

19 Nisan: 5188 say›l› Özel Güvenlik Hizmetleri-ne Dair Kanun’da (ÖGHDK) çeflitli elefltirilerdo¤rultusundaki eksiklerinin giderilmesi için‹çiflleri Bakanl›¤› 5188 say›l› yasa ve yönetmeli-¤in uygulanmas› ile ilgili oldukça kapsaml› 8sayfal›k bir genelge yay›mlad›. 21 Nisan’da yasa-da de¤ifliklik yap›ld› ve kanunda yer alan yü-

228

kümlülüklerini yerine getirmeyenler için öngö-rülen cezalar› kapsayan 19. ve 20. maddelerin uy-gulanmas› 2005 y›l› sonuna dek ertelendi. [A-ÖG]

20 Nisan: Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök, ‹stanbul’daki Harp AkademileriKomutanl›¤›nda Genelkurmay›n “y›ll›k de¤er-lendirme” ad›yla kamuoyu önünde düzenledi¤iilk toplant› olma özelli¤ini tafl›yan, bir de¤erlen-dirme konuflmas› yapt›. [R] Orgeneral Özkök’ünkonuflmas› ana olarak, Ortado¤u Modeli, Ege,Irak, PKK, K›br›s, Ermenistan, göç, AB, askerliksüresi ve TSK konular›n› kapsad›. [H, S] ÖzkökOrtado¤u Modeli konusunda “Türkiye ne ‹slamdevletidir, ne de ‹slam ülkesidir. Laiklik ilkesi,Türkiye Cumhuriyeti’ni oluflturan tüm de¤erle-rin kilit tafl›d›r” dedi ve ayr›ca “Laiklik ve ça¤-dafll›k konusunda kimse tarafs›z olmam›z› bek-lemesin” fleklinde konufltu. PKK’n›n d›fl destek-ten mahrum b›rak›lmas›, “soyk›r›m iddialar›n›nLozan ile kapanm›fl oldu¤u,” Yunanistan’›n sa-vunma harcamalar›, K›br›s konusunda yeni jest-lerin beklenmemesi gerekti¤i, askerli¤in k›sal-mad›¤›, bedelli askerli¤in söz konusu olmad›¤›,ordunun mevcudunun 4 Tugay›n la¤vedilmesiile 150 bin civar›nda azalt›lacak olmas› da Öz-kök’ün verdi¤i mesajlar aras›nda dikkat çekti.[H, S] Özkök ancak modernizasyon projelerinintamamlanmas›na de¤in TSK’da daha fazla kü-çülmeye gidilmeyece¤ini de sözlerine ekledi. [A-TSK]

20 Nisan: ABD ve müttefik ülkelerin kullan›-m›na aç›lan ‹ncirlik üssünde görev süresi, süre-nin bitimine iki ay kala, bir y›l daha uzat›ld›.Hükûmet yetkilileri karar›n ABD’nin ‹ncirliküssünün kullan›m›na iliflkin yeni talepleriyle il-gisi olmad›¤›n›n da alt›n› çizdi. [H, Z, S] 21 Ni-san’da hükûmetin, ABD’nin ‹ncirlik’i Irak veAfganistan için lojistik nakil merkezi (cargo hub)olarak kullanma talebine yan›t vermeye haz›r-land›¤› bildirildi [S].

20 Nisan: Dünya Bankas›’n›n 2005 Raporu çer-çevesinde, “Dünya Kalk›nma Göstergeleri”negöre, 2003 y›l› rakamlar›n›n veri al›nd›¤› k›yas-lamada, Türkiye’nin, askerî harcamalara aktar-

d›¤› kayna¤›n, gayri safi yurtiçi hâs›las›n›n(GSYH) yüzde 4.9’u oran›nda oldu¤u veGSYH’ya oranla en çok askerî harcamalar›n, s›-cak çat›flma ihtimalinin yüksek oldu¤u Türki-ye’nin de içinde bulundu¤u bölgede yap›ld›¤› or-taya kondu. [S]

22 Nisan: Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›nGenelkurmay Baflkan› Orgeneral Hilmi Özkökile yapt›¤› görüflmede, Türkiye’nin iç ve d›fl gü-venli¤i, K›br›s, Ege, Yunanistan, Irak ve PKKkonular›n›n ele al›nd›¤› bildirildi. [S, R, Z]

22 Nisan: Emniyet Genel Müdürü Gökhan Ay-d›ner, artan h›rs›zl›k ve kapkaçla mücadele ama-c›yla teflkilatta yay›mlad›¤› 10 emirde polisin gö-rev esnas›nda; yasalara sayg›l›, vatandafla karfl›nazik ve güler yüzlü davranmas›n› istedi. H›rs›zve kapkaçç›lar›n suçüstü yakalanmas› için de po-lis ekiplerinin sokaklarda görevlendirilmesinitalep etti [S].

23 Nisan: Son 10 günde Yunanistan ile üç olayyafland›. Yunanistan D›fliflleri Bakan›’n›n 12-13Nisan’daki Ankara ziyareti s›ras›nda Kardak birkrize sahne olurken, 12 Nisan gecesi Yunan Ka-ra Harp Okulunda konuk Türk askerî ö¤rencile-rin odas›na y›rt›lm›fl Türkiye bayra¤› b›rak›ld›.23 Nisan’da ise Kardak’ta yine gerilim yafland›.[S, R]

24 Nisan: Polis ve jandarman›n aylard›r devameden kulis çal›flmas› sonucunda hâkim ve savc›yaulafl›lamayan durumlarda, emniyet güçlerininkolluk amirinin izni ile arama, el koyma ve yergösterme yetkisini kullanabilmesi için Ceza Ka-nunu üzerinde aylard›r süren tart›flmalarda polisve jandarman›n dedi¤i oldu. Haziran ay›nda yü-rürlü¤e girecek Türk Ceza Kanunu’nda (TCK)de¤ifliklik yapan pakete; polis ve jandarmayaarama, el koyma ve yer gösterme yetkisi verendüzenlemelerin de dâhil edildi¤i bildirildi. [S]

26 Nisan: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönülile ABD’nin Ankara Büyükelçisi Eric Edel-man’›n, iki ülke aras›nda F-16 savafl uçaklar›n›nmodernizasyonuyla ilgili imzalanan anlaflmadolay›s›yla Milli Savunma Bakanl›¤›nda gerçek-

229

lefltirdi¤i ortak bas›n toplant›s›nda Türk Silahl›Kuvvetlerine ait 117 adet F-16 uça¤›n›n moderni-zasyonu için ABD ile anlaflma yap›ld›¤› aç›klan-d›. ABD’li Lockheed-Martin fiirketi ile ortak yü-rütülecek modernizasyon projesinin 1.1 milyardolara mal olaca¤› ve 2012’de tamamlanaca¤›bildirildi. [H, Z, S]

27 Nisan: Genelkurmay Baflkanl›¤›, kendi öne-rilerini içeren Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nihaz›rlad›. Yeni Milli Güvenlik Siyaseti Belgesitasla¤›nda ülkelere göre haz›rlanan “eylemplanlar›”n›n kald›r›ld›¤›, d›fl tehdit de¤erlendir-mesinin de¤iflti¤i, iç tehdit olarak, radikal diniak›mlar›n yan› s›ra, gelir da¤›l›m›ndaki denge-sizlik, çetelerin ekonomiyi ele geçirmesi ve iflsiz-lik gibi sorunlar›n ele al›nd›¤› belirtildi. [H, S]

27 Nisan: Askerî hastanelerin belirli koflullardasivil hastalara da hizmet vermesini öngören yasatasar›s›, TBMM Milli Savunma Komisyonundakabul edildi. [H] Meclis Sa¤l›k, Aile, Çal›flma veSosyal ‹fller Komisyonunda kabul edilen yasa ta-sar›s›na göre, GATA ve Jandarma Genel Komu-tanl›¤› d›fl›nda kalan askerî hastaneler, mevcutyatak miktar›n›n yüzde 10’unu geçmemek flar-t›yla sivil hasta kabul edebilecek. [Z]

28 Nisan: Baz› il emniyet müdürlüklerininaç›klad›¤› suç istatistikleri ile Emniyet GenelMüdürlü¤ünün verdi¤i bilgiler aras›nda yüzde20’leri aflan farkl›l›klar ortaya ç›kmas› üzerinebilginin tek elden verilmesini sa¤lamak amac›y-la suç istatistiklerini sadece Emniyet Ana Komu-ta Kumanda Merkezi Daire Baflkanl›¤›n›n aç›k-lamas›na karar verildi¤i bildirildi. [Z]

28 Nisan: Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n, yenile-necek Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’ne iliflkingörüfllerini, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekre-terli¤ine iletti¤i belirtildi. Milli Güvenlik Kuru-lu (MGK) Genel Sekreterli¤i taraf›ndan kalemeal›nacak olan ve kamuoyunda ‘K›rm›z› Kitap’olarak bilinen Milli Güvenlik Siyaseti Belgesine(MGSB) iliflkin ilgili kurulufllar›n görüfllerinindaha önceden al›nd›¤›, Haziran ay› ola¤anMGK toplant›s› öncesi haz›rlanacak olan yeniMGSB’nin, Baflbakanl›¤›n daha önce iletti¤i gö-

rüfl do¤rultusunda, ‘k›sa ve öze yönelik’ olaca¤›belirtildi. [H]

29 Nisan: Hükûmetin, ABD’nin ‹ncirlik’i lojis-tik nakil merkezi olarak kullanmas›na imkânsa¤lanmas› için Genelkurmay Baflkanl›¤›na tali-mat verdi¤i ve bu siyasi direktif do¤rultusundaiki ülke askerî ve D›fliflleri heyetlerinin birkaçgündür teknik detaylar› görüfltü¤ü belirtildi. [S]

30 Nisan: ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu tara-f›ndan, 1 May›s öncesi Toplumsal Olaylara Mü-dahale ve Esaslar bafll›¤›yla yay›mlanan ve 81 ilvalili¤ine gönderilen genelgede, toplumsal olay-lara müdahale esnas›nda kolluk güçlerince gözönünde bulundurulmas› gereken esaslara dikkatçekildi. [Z, S, R]

30 Nisan: AB reformlar› çerçevesinde ç›kan Bil-gi Edinme Kanunu’na uygun olarak Emniyettebilgi edinme hakk›ndan yararlanarak özlük hak-lar› ile ilgili bilgi isteyen 15 personelin talepleriyasaya ayk›r› bulunarak haklar›nda soruflturmaaç›ld›¤› belirtildi. Soruflturmaya u¤rayan perso-nelin AKP Bursa Milletvekili Ertu¤rul Yalç›nba-y›r’dan yard›m istemesi üzerine Yalç›nbay›r’›n‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu’nun yan›tlama-s› istemiyle soru önergesi vererek konuyu Meclisgündemine tafl›mas› bas›nda yer ald›. [S, R] Ak-su’nun önergeyi “Bu gerekçeyle hakk›nda sorufl-turma aç›lm›fl kimse yok” diye yan›tlad›¤› belir-tildi. [R] 1 May›s’ta Emniyet yapt›¤› bir aç›kla-mada hiçbir personel hakk›nda ifllem bulunma-d›¤›n› söyleyerek iddialar› yalanlad›. [S]

MMaayy››ss:: Özel Kuvvetler Komutanl›¤›ndaki yolsuzluk so-ruflturmas› kapsam›nda, dönemin Milli Savun-ma Bakanl›¤› Müsteflar› eski Jandarma GenelKomutan› emekli Orgeneral fiener Eruygur,Müsteflar Yard›mc›s› emekli Tümgeneral M.Kenzi Suner ve ‹nflaat Emlak Daire Baflkan›emekli Tu¤general M. Yaflar Öney hakk›nda ta-kipsizlik karar› verdi. Eski Deniz Kuvvetleri Ko-mutan› emekli Oramiral ‹lhami Erdil davas›naGenelkurmay Askerî Mahkemesinde devamedildi. Yeni CMK’ya polis rötufllar› da ay boyun-ca gündemdeki konulardan biri oldu. Yasad›fl›

230

örgütlere yönelik operasyonlar Tunceli’de Bin-göl’de, Elaz›¤’da, Diyarbak›r’da devam etti; ‹s-tanbul, Antalya, Mersin, Gaziantep, Erzincan gi-bi flehirlere de yay›ld›. Özellikle may›n patlama-lar› sonucu kay›plar artarken, C-4 patlay›c›lartehlikesi de gündeme oturdu. ‹stanbul TerörleMücadele fiube Müdürlü¤ünden yap›lan aç›kla-mada PKK/Kongra-Gel’e yönelik düzenlenenoperasyonda ‹stanbul ve Antalya’da 7.5 kilo plas-tik patlay›c› ele geçirildi¤i belirtildi. Edirne Ka-p›kule S›n›r Kap›s›’nda yurtd›fl›na ç›kar›lmak is-tenen 36 kilo eroin ele geçirildi, 2 kifli gözalt›naal›nd›. Emniyet teflkilat›na al›nacak 2 bin poliskadrosu için belirlenen sürede yeterli say›da bafl-vuruya ulafl›lamad›¤› gerekçesiyle süre uzat›ld›.Yeni son baflvuru tarihinde kadro için 5 bin 932aday›n bulundu¤u aç›kland›.

1 May›s: Rahmi Y›ld›r›m’›n adlar› yolsuzluk id-dialar›na kar›flan asker-sivil kamu görevlileriyleilgili, <http://www.sansursuz.com> adl› sitedeyay›mlanan 23 Ocak 2005 tarihli “‹fl Bilenin K›-l›ç Kuflanan›n” bafll›kl› yaz›s› üzerine, Genelkur-may Baflkan› ad›na ‹kinci Baflkan Orgeneral ‹l-ker Baflbu¤ imzas›yla Adalet Bakanl›¤›na yap›-lan suç duyurusunda, Rahmi Y›ld›r›m hakk›ndagerekli ifllemin yap›lmas› istendi ve Türk Silahl›Kuvvetleri ve komuta kademesini “tahkir ve tez-yif” suçlamas›yla soruflturma aç›ld›. [H, S]

1 May›s: Silah alt›na al›nmalar› mümkün olma-yan engelli vatandafllar›n askerlik görevini sem-bolik olarak yerine getirmelerini sa¤layan“Temsili Askerlik Uygulamas›na” bu y›l da10–16 May›s Sakatlar Haftas› süresince devamedilece¤i aç›kland›. [H, Z]

2 May›s: ‹ncirlik üssü dahil olmak üzere Türkliman, havaalan›, tesis ve üslerinin BM kararlar›çerçevesinde müttefik ülkelerce kullan›m› s›ra-s›nda ilgili ülkelerin “blok bilgilendirme” yapa-ca¤› bildirildi. ABD, ‹ngiltere veya Kore gibimüttefik ülkelerin, ‹ncirlik veya baflka bir Türktesisini kullanmak istedi¤inde 1 ay önceden bil-dirimde bulunmas› gerekti¤i belirtildi. 3 Ma-y›s’ta Türkiye, ABD’nin ‹ncirlik’i lojistik nakilmerkezi olarak kullanma talebine “flartl› evet”yan›t› verdi. [S]

3 May›s: Türkiye, casus uçak ve M60 tanklar›-n›n modernizasyonu ihalelerini verdi¤i ‹srail ileikinci F4 uça¤› modernizasyonu paketinin dearalar›nda yer ald›¤› 17 ortak askerî projeyi gün-demine ald›. Bu çerçevede Baflbakan Tayyip Er-do¤an ile birlikte ‹srail’e giden Milli SavunmaBakan› Vecdi Gönül’ün, ‹srail’de görüflmelerdebulundu¤u bildirildi. [H]

3 May›s: Genelkurmay Baflkan› Orgeneral Hil-mi Özkök Harp Okulu ö¤rencilerinin sorular›n›yan›tlarken, Silahl› Kuvvetlerin yar›m yüzy›lönce NATO ile AB’ye girdi¤ini belirterek, AB’yegiriflle her fleyin de¤iflece¤ini, TSK’n›n bu de¤ifli-me ayak uyduracak kadrolara sahip oldu¤unusöyledi. [S] Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök, Türkiye’nin Avrupa Birli¤indenmüzakere tarihi almas›n›n büyük baflar› oldu¤u-nu ifade etti. [Z]

4 May›s: Kendilerini J‹TEM’ci olarak tan›tanbir grubun, DEHAP Ba¤c›lar ‹lçe Baflkan› Lez-gin Bingöl’den PKK’ya yard›m ve yatakl›k yapt›-¤›n› söyleyerek haraç istemesi üzerine, Bingölönceki gün DEHAP ‹stanbul ‹l Baflkan› CevatKavak ile birlikte ‹stanbul Emniyetine baflvurdu.‹stanbul Organize polisi, 24 saat geçmeden haraçistedi¤i öne sürülen grubu gözalt›na ald›. Haraçisteyen çetenin liderinin, Kutlu Savafl’›n haz›rla-d›¤› Susurluk raporunda öldürülen J‹TEM’ciCem Ersever’in kulland›¤› PKK itirafç›s› AdilTimurtafl oldu¤u belirtildi. [Z, R, A-J‹TEM] 6May›s’ta ise 28 faili meçhul cinayetten sorumlututulan PKK itirafç›s› Adil Timurtafl’›n, ‘delilyetersizli¤i’ sebebiyle serbest kald›¤› bildirildi.[S]

4 May›s: Baflbakanl›k ‹flçi Partisi (‹P) Genel Bafl-kan› Do¤u Perinçek’e yönelik suikast giriflimin-de bulunulmas› konusunda çal›flma yapt›klar›iddias›yla haklar›nda suç duyurusunda bulunu-lan dönemin M‹T yöneticileri hakk›nda sorufl-turma izni verilmeyince dosya ifllemden kald›-r›ld›. [R]

4 May›s: Emniyet Teflkilat› taraf›ndan yap›lannitelikli elemanlar›n özel sektöre geçifl nedenle-rini sorgulayan bir araflt›rmada a¤›rlaflan çal›fl-

231

ma flartlar›na karfl›n ekonomik s›k›nt›lar› çöze-meyen üst düzey polislerin birer birer teflkilattanayr›ld›¤›, özellikle yurtd›fl› tecrübesi olan, ya-banc› dil bilen polis müdürlerinin yüksek maafl-larla özel sektöre transfer oldu¤u belirtildi. [H]

4 May›s: Emniyet yetkilileri, içinde Kürtçe flar-k› kaseti olan walkmanlere monte edilmifl birerkiloluk A- 4 yüklü 10 ayr› bomba düzene¤i elegeçirdi¤ini aç›klad›. Kaset bitince bomban›npatlad›¤›n› ve bu tip bombalarla Kufladas›’ndabir baflkomiserin hayat›n› kaybetti¤ini belirte-rek uyar›da bulundu. [S]

5 May›s: Diyarbak›r Emniyet Müdürlü¤ü önün-de yakalanan bir kad›n›n üzerinde 1.5 kilo C–4patlay›c› ele geçirildi. Kad›n›n canl› bomba de-¤il, cep telefonu düzenekli patlay›c›y› Emniyeteb›rakmak isteyen bir terörist oldu¤u anlafl›ld›.[Z, S]

5 May›s: TBMM’de 28 Nisan’da kabul edilenspor kulüplerinin özel güvenlik hizmeti almas›-na yetki veren Sporda fiiddet ve Düzensizli¤inÖnlenmesine Dair 5149 say›l› Kanun’un 5. mad-desinin uygulanmas›n› 4 y›l erteleyen yasa yü-rürlü¤e girdi. [A-ÖG]

6 May›s: ‹stanbul Valili¤i, Genelkurmay Baflka-n› Orgeneral Hilmi Özkök’ü Harp AkademileriKomutanl›¤›ndaki konuflmas›ndan dolay› “milliegemenli¤i reddetmekle” suçlayan ‹flçi Partisi(‹P) lideri Do¤u Perinçek hakk›nda “hakaretevaran ifadeleri” sebebiyle “Türk Silahl› Kuvvet-lerinin manevi flahsiyetine hakaret ve halk› as-kerlik hizmetinden so¤utmaktan” suç duyuru-sunda bulundu. [Z]

6 May›s: Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer,daha önce veto etti¤i üniversite mezunlar›na alt›ayl›k e¤itim verilerek 10 bin yeni polis al›nmas›-n› öngören yasay› onaylad› ve yay›mlanmak üze-re Baflbakanl›¤a gönderdi. [H, Z, A-POL‹S] An-cak Sezer, yasan›n kimi maddelerinin iptali içinAnayasa Mahkemesine gidece¤ini de bildirdi.Sezer’in yasay›, ‘Alt› ayl›k e¤itimin yetersiz ol-du¤u ve ilahiyat mezunlar›na da polis olma im-kân› tan›d›¤›’ gerekçeleriyle veto etmifl oldu¤ubildirilmiflti. [H, S, R]

6 May›s: Güvenlik güçlerinin düzenledi¤i “fifl-lerin” ilgili soruflturma d›fl›nda kullan›lmas›n›yasaklayan düzenlemeden vazgeçildi¤i, Emniyetmüdürlüklerinin Genel Bilgi Toplama (GBT)sistemi ve buna benzer kay›tlar›n kullan›m›n› s›-n›rlayan maddenin, yeni Adli Sicil Yasas› öneri-sinden ç›kar›ld›¤› bildirildi. Yüz k›zart›c› suçlar-dan mahkûm olup affa u¤rayanlar›n adli sicilinitemizleyen hükümlerin ise kamu vicdan›n› ya-ralad›¤› için kapsama al›nmad›¤› belirtildi. [C]

6 May›s: ‹stanbul Emniyet Müdürlü¤ü kadro-sunda görevli bir polis memurunun Bölge ‹dareMahkemesine baflvurarak ‘terör tazminat›’ tale-biyle dava açt›¤›; dava açmadan önce ‹l EmniyetMüdürlü¤üne yaz›l› dilekçeyle baflvurarak, PolisVazife ve Salahiyetleri Kanunu’ndaki flekliylepolisin resmi görevleri aras›nda say›lan terörlemücadele kapsam›nda, resmi üniformal› her po-lisin terörün ve suçlunun hedefinde yer ald›¤›sav›yla tazminattan yararlanmak istedi¤i bildi-rildi. ‹l Emniyet Müdürlü¤ünden verilen cevabadayanak oluflturan 375 say›l› Kararname’ye göreterörle mücadele amac›yla yap›lacak harekât veoperasyonlara fiilen kat›lan personele, her güniçin il valisinin onay›yla ödeme yap›ld›¤›; hare-kât›n veya operasyonun terörle mücadele kapsa-m›nda olup olmad›¤›n› belirleme yetkisinin isevaliye ait oldu¤u belirtildi. [Z]

11 May›s: Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤i Teflkila-t› (AG‹T) medya temsilcisi Miklos Haraszti,Adalet Bakan› ve Hükûmet Sözcüsü Cemil Çi-çek’e bir mektup göndererek, yeni TCK’da bas›nözgürlü¤üne iliflkin “endifle ve elefltirilerini” s›-ralad› ve yeni TCK’n›n uygulanmas›n› ertelemekarar›n›, “çok ilkeli ve pratik bir karar” olarakde¤erlendirdi. [S]

11 May›s: Avrupa ‹nsan Haklar› MahkemesininAbdullah Öcalan’›n ‘adil yarg›lanmad›¤›’ yö-nündeki karar›na Türk Silahl› Kuvvetlerinin üstdüzey komutanlar›ndan tepki geldi. Harp Aka-demileri Komutanl›¤›nda yap›lan GenelkurmayBaflkanl›¤›n›n düzenledi¤i ‘Bilgi Ça¤› ve Tekno-lojik Geliflmeler Ifl›¤›nda Toplum, Yönetim, Yö-netici ve Lider Yaklafl›mlar›’ konulu uluslararas›sempozyum çerçevesinde Kara Kuvvetleri Ko-

232

mutan› Orgeneral Yaflar Büyükan›t, Birinci Or-du Komutan› Orgeneral Hurflit Tolon ve Genel-kurmay ‹kinci Baflkan› Orgeneral ‹lker Baflbu¤,yarg›lamada taraf olduklar›n› dile getirirdiler.[Z, S, R]

12 May›s: Genelkurmay Baflkanl›¤› StratejikAraflt›rma ve Etüt Merkezi (SAREM), 12-13 Ma-y›s tarihlerinde Harp Akademileri Komutanl›¤›Atatürk Harp Oyunu ve Kültür Merkezi’nde“Bilgi Ça¤› ve Teknolojik Geliflmeler Ifl›¤›ndaToplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklafl›mla-r›” konulu uluslararas› sempozyum düzenledi.[Z]

12 May›s: 8 Mart Dünya Kad›nlar Günü’ndenönceki pazar günü, Saraçhane’de yürümek iste-yen kad›nlar›n dövülmesiyle ilgili soruflturma-n›n ikinci aya¤› tamamland›. Raporlar›n› ‹çiflle-ri Bakanl›¤›na sunan Mülkiye Müfettiflleri, aç›¤aal›nan alt› çevik kuvvet polisine, Emniyet Teflki-lat› Disiplin Tüzü¤ü’nün 13. maddesi uyar›nca(“görevin yerine getirilmesinde hoflgörü ve sav-saklama”) ayl›k kesimi cezas› verilmesini önerdi.‹stanbul Emniyet Müdür Yard›mc›s› fiükrü Pek-gil ile ‹stanbul Çevik Kuvvet fiube Müdür Yar-d›mc›lar› Yadigar Özdemir ve Suat Günbey’e iseyine ayn› maddeden ‘k›nama’ cezas› verilmesi is-tendi. [R]

12 May›s: Genelkurmay 2. Baflkan› Orgeneral‹lker Baflbu¤ da Kara Kuvvetleri Komutan› Or-general Yaflar Büyükan›t gibi son dönemlerdeIrak’tan büyük ölçüde C–4 girifliyle ilgili al›nanistihbarat do¤rultusunda metropollerde sald›r›-lar beklenebilece¤ini bildirdi. [S, R]

12 May›s: M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun, Bafl-bakanl›¤a emeklilik dilekçesini verdi. BaflbakanRecep Tayyip Erdo¤an da Atasagun’un emeklili-¤ini istedi¤ini do¤rulad›. [H, Z, S, R] Atasa-gun’un yerine, en k›demli yard›mc›s› Emre Ta-ner’in vekâlet etmesi gündeme geldi. ‹ddialaragöre, M‹T’in yeni patronlu¤u için ilk s›rada Em-re Taner ad› geçiyor. [S]

12 May›s: Milli E¤itim Bakan› Hüseyin Çelik,üniversite kap›s›ndaki y›¤›lmay› önlemek için

meslek liselerini cazip hale getirmek amac›yla 1milyonu aflk›n ö¤renciyi ilgilendiren projeyleimam hatip d›fl›ndaki meslek lisesi mezunlar›-n›n en az bir ay eksik askerlik yapmalar›n›nplanland›¤›n› aç›klad›. [H, Z, S] Çelik, bir sonra-ki gün, askerlik süresi indiriminin, Milli Savun-ma Bakanl›¤› ve Genelkurmay Baflkanl›¤›n›ngörüflleri al›nd›ktan sonra kesinleflece¤ini ifadeetti. [H]

14 May›s: Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Arafl-t›rma Enstitüsü (UEKAE) müdür yard›mc›s› Al-parslan Babao¤lu, Türkiye’deki tüm kripto ci-hazlar›n›n bünyelerinde üretildi¤ini ve “milliflifrelerimizin” bugüne dek hiç k›r›lamad›¤›n›belirtti. [S]

14 May›s: Meclis Adalet Alt Komisyonu, Hazi-ran’da yürürlü¤e girecek Ceza Muhakemesi Ka-nunu’nda (CMK) de¤ifliklik yapan teklifi kabuletti. De¤ifliklikle polis ve jandarmaya, yakalad›¤›kifliyi karakola getirmek için 24 saat süre verilir-ken, gözalt› süresinin flüphelinin karakola geti-rilmesi ile bafllamas› ve 24 saat olmas›, böylelik-le sürenin fiilen 48 saate ç›kmas› öngörülmüfl ol-du. [S]

14 May›s: Baflbakan Erdo¤an dilekçenin kendi-sine ulaflmas›ndan sonra Cumhurbaflkan› Ah-met Necdet Sezer ile Genelkurmay Baflkan› Or-general Hilmi Özkök’ü telefonla aray›p bilgilen-direrek, fienkal Atasagun’dan sonra M‹T’in bafl›-na kimin getirilmesi konusunda fikir al›flveri-flinde bulundu. Bu çerçevede devletin zirvesi, k›-demli Müsteflar Yard›mc›s› Emre Taner’in 2 y›l-l›¤›na M‹T’in bafl›na getirilmesinde mutab›kkald›. [H]

15 May›s: ‹kisi aç›¤a al›nan, biri meslekten at›-lan, biri ise emekli olan 4 eski polisin çete kurup,baz› ifladamlar›n›n milyarlarca liras›n› gasp et-tikleri, ‹stanbul polisinin 1’i kad›n 7 kiflilik gaspçetesini, polisin 6 ilçede eflzamanl› olarak düzen-ledi¤i ‘Kelepçe 2’ adl› operasyonuyla çökertti¤ibildirildi. [H]

15 May›s: Olay yerinden toplanan delillerin ka-rart›ld›¤› yönünde ortaya at›lan iddialar› en aza

233

indirmeyi hedefleyen Emniyet Genel Müdürlü-¤ü; delilleri toplayan ile bu delilleri de¤erlendi-rip raporlayan birimleri ay›rma karar› çerçeve-sinde kuraca¤› özel birimin yönetmeli¤ini ta-mamlad›. [Z]

15 May›s: Türkiye’nin iç ve d›fl tehdit de¤erlen-dirmesinin yer ald›¤› Milli Güvenlik SiyasetiBelgesi’nin (MGSB) genel ayr›nt›lar›n›n, ilgilikurumlar›n görüflleri do¤rultusunda belirlendi-¤i; Genelkurmay, D›fliflleri ve ‹çiflleri bakanl›k-lar›, Baflbakanl›k ve M‹T’in de aralar›nda bulun-du¤u ilgili kurumlardan istenen görüfllerin ta-mam›n›n, MGK Genel Sekreterli¤ine ulaflt›¤›bildirildi. [R]

16 May›s: Polise, flüpheli kiflilerin telefonlar›n›süresiz dinleme hakk› verilece¤i ve yeni CezaMuhakemesi Kanunu’nda (CMK) yap›lan de¤i-flikliklerle yasan›n mevcut fleklinde güvence alt›-na al›nan hak ve özgürlükler konusunda geriad›m at›laca¤› iddia edildi. [Z]

16 May›s: Uzun süredir özel harekât kursu aç-mayan Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Kara Kuv-vetleri Komutan› Org. Yaflar Büyükan›t’›n aç›k-lamalar›yla gündeme gelen C-4’lü PKK’l›larakarfl› e¤itimli özel harekât timlerini devreyesokma karar› çerçevesinde Özel Harekât DaireBaflkanl›¤› bünyesinde temmuz döneminde kursaçmaya karar verdi. [Z]

16 May›s: Genelkurmay Baflkanl›¤›, ayl›k Sol

dergisinin 223. say›s›ndaki dört yaz› hakk›nda“komuta kademelerinin tahkir ve tezyif edildi-¤i” gerekçesiyle Adalet Bakanl›¤›na suç duyuru-sunda bulundu. [H]

17 May›s: CHP Konya Milletvekili Atilla okullailiflkisi kesilen ancak bu durum kendilerine veailelerine sözlü olarak iletilen jandarma astsubayö¤rencilerinin iliflkilerinin neden kesildi¤i, ya-z›l› tebligat›n neden yap›lmad›¤›, olayda “gizlibelge veya devlet s›rr›” niteli¤i tafl›yan bir yönbulunup bulunmad›¤› konusunda Milli Savun-ma Bakanl›¤›n›n cevaplamas› istemiyle bir soruönergesi verdi. [A-TBMM]

18 May›s: PKK’ya yak›n bir yay›n organ›n›n in-ternet sitesinde örgütün komuta konseyi üyele-rinden Yusuf Turhall›’ya dayand›r›lan aç›kla-malarda, örgütün metropollere yerleflme çal›fl-malar›n›n h›zland›r›laca¤›n›n belirtildi¤i bildi-rilerek; gündemdeki PKK’ya yönelik yenidenbafllat›lan operasyonlarla köfleye s›k›flan terörist-lerin büyük flehirleri hedef almas› tehlikesinedikkat çekildi. [Z]

18 May›s: 1. Ordu Komutan› Orgeneral HurflitTolon, “bir kaç y›l önce silahl› mücadelesi son-land›r›lan olaylar›n yeniden bafllad›¤›n›” ifadeetti. [Z, S, R]

18 May›s: Genelkurmay Baflsavc›l›¤›n›n Gülha-ne Askerî T›p Akademisindeki hasta yata¤› vetefriflat ihalelerinde sahte kafleli sahte teklifmektubu yaz›p yolsuzluk yapt›klar› iddias›yla20’si subay 25 san›¤a dava açt›¤›, ilk duruflman›n16 Haziran’da görülece¤i bildirildi. [S]

19 May›s: Bahçelievler’de al›c› k›l›¤›na girennarkotik ekibi, kendilerine uyuflturucu satmakisteyen flebekeyle birlikte randevu yerine gelenüç polisi gözalt›na almas› üzerine iki polis grubuaras›nda tart›flma yaflan›nca savc›l›¤a yans›yanolayda savc› polisin ancak al›c› olarak operasyonyapabilece¤ini, sat›c› olarak operasyon yapmas›-n›n mevzuata ayk›r› oldu¤unu bildirdi. [R]

19 May›s: fienkal Atasagun’un M‹T Müsteflarl›-¤›ndan erken emekli olmas›n› onaylayan ve ye-rine de k›demli Müsteflar Yard›mc›s› Emre Ta-ner’in getirilmesine iliflkin kararname haz›rlan-d›. [H]

20 May›s: Milli Savunma Bakanl›¤›n›n AB’yeuyum sürecindeki Türkiye’de, bar›fl zaman›ndasivillerin askerî mahkemede yarg›lanmas› döne-mini kapatmay› hedef alan, sivillerin yaln›zcaaskerî personelin iflledi¤i suça ifltirak etti¤i tak-dirde askerî mahkeme önüne ç›kar›lmas›n› ön-gören yasa tasla¤› haz›rl›klar›n›n tamamland›¤›bildirildi. [H]

24 May›s: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül,Jane’s Defence Weekly dergisine verdi¤i mülakat-

234

ta “Hiçbir iliflki ABD ile müttefikli¤imize alter-natif olamaz” diye konufltu. Gönül mülâkattaTürk Amerikan iliflkilerinin yan›nda, PKK veTürk Silahl› Kuvvetlerinin modernizasyonu veasker-sivil iliflkilerine de de¤indi. [S]

25 May›s: CMK’da 5353 say›l› Kanun’la yap›lande¤ifliklikler sonucunda kolluk görevlilerine,gecikmesinde sak›nca bulunan, “Cumhuriyetsavc›s›na ulafl›lamayan hallerde kolluk amirininyaz›l› emri ile” arama ve el koyma yetkisi verildi.[A-H]

26 May›s: Jandarma birlikleri, PKK’n›n may›n-lama giriflimlerine engel olmak ve daha öncedendöflenen may›nlar› temizlemek için Diyarbak›r-Bingöl karayolunda tarama çal›flmalar›nda bu-lundu. Çal›flmalar›n, son dönemlerde C-4 tipipatlay›c› ile haz›rlanan el yap›m› may›nlara yö-nelik oldu¤u belirtildi. [R]

29 May›s: Genelkurmay Baflkan› Orgeneral Öz-kök’ün soruflturma izniyle, MSB D›fl Tedarik es-ki Daire Baflkan› emekli Tu¤general Oktay Aln›-ak ile aralar›nda albay-yarbay ve ifladam› MetinKalkavan’›n da bulundu¤u 15 san›k hakk›ndadava aç›ld›. Davada Hazine zarar› tespit edileme-di. Aln›ak’›n mal varl›¤›nda da herhangi birusulsüzlük bulunamad›. [H]

29 May›s: Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK), A¤us-tos ay›ndaki Yüksek Askerî fiûra (YAfi) toplant›-s›ndan sonra ‹zmit’te konufllu, Yunanistan ile birçat›flma halinde Trakya’daki birliklere lojistikdestek sa¤lamada görevli 15. Kolordu Komutan-l›¤›n›n tugay seviyesine indirilmesi ve Kars-Sa-r›kam›fl’ta konufllu, görevi SSCB’den gelebilecektehlikeleri önlemek olan 9. Tümen’in SSCB’ninda¤›lmas›n›n ard›ndan Türkiye’ye yönelik teh-dit alg›lanmas›ndaki de¤ifliklikler sebebiyle la¤-vedilmesine karar verdi. Bu karar›n al›nmas›,TSK’daki korgeneral say›s›nda azalmaya gidil-mesini beraberinde getirebilecek. [R]

30 May›s: Askerî Yarg›tay, çarfl› izninde cep te-lefonu kullanan iki askere verilen hapis cezalar›-n› “Kiflinin haberleflme özgürlü¤ü engellene-mez” diye bozdu. [S]

30 May›s: Askerî Yarg›tay, Yehova fiahidi oldu-¤u gerekçesiyle, askere gitmek istemeyen ve bunedenle yoklama kaça¤› konumuna düflen va-tandafl›n dini gereklerinin, Türk Silahl› Kuvvet-lerinin (TSK) temel kurallar› ve ihtiyaçlar›ndanönce gelemeyece¤ine karar verdi ve söz konusukifliyi 2 ay 15 gün hapse mahkûm etti, ayr›ca,kendisine zorla askerlik yapt›r›lmas›na kararverdi. Karar›n gerekçesinin, devletin, Silahl›Kuvvetlerin temel kurallar›na, ihtiyaçlar›na tersdüflen hareketleri korumayaca¤›na dayand›r›ld›-¤› belirtildi. [H]

30 May›s: Polis bünyesinde “uyan›k muhbirle-rin” devletten ikramiye almak için ürettikleri yada kendilerine ait uyuflturucuyu hayali kaçakç›-lar öne sürüp bulunmufl gibi yaparak polise ya-kalatt›klar›; bu tür suiistimallerin önüne geç-mek amac›yla Emniyet’in, muhbirlerin stan-dartlar›n› belirlemeye yöneldi¤i belirtildi. [Z].

30 May›s: Türk Silahl› Kuvvetlerinin yarar›nafaaliyet gösteren vak›flar›n ortak yat›r›m› olarakkurulan TÜRKTIPSAN A.fi’nin Akyurt’ta yap-t›rd›¤› serum fabrikas› Cumhurbaflkan› AhmetNecdet Sezer ve Genelkurmay Baflkan› Orgene-ral Hilmi Özkök’ün de kat›ld›¤› törenle hizmeteaç›ld›. [H] 17 milyon Euro’ya mal olan fabrikadaTSK’n›n ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla 12 fark-l› türde, y›lda 6 milyon torba serum üretilece¤ibildirildi. [S, R]

HHaazziirraann:: Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ceza MuhakemeleriKanunu yürürlü¤e girdi. CMK çerçevesinde ön-leyici istihbarata yönelik dinlemeye izin verilme-mesi üzerine M‹T ve polis istihbarat birimleri ta-raf›ndan dile getirilen s›k›nt›lar ›fl›¤›nda, “önle-yici istihbarat” için yeni düzenlemelere gidilme-si de gündeme girdi. M‹T’in mahkeme karar›ylaGüneydo¤u Anadolu’da tüm iletiflim araçlar›n›son 2 ay içerisinde dinledi¤inin belirlenmesi ka-muoyunda tart›flma yaratt›. Ayr›ca M‹T’in zirve-sindeki de¤ifliklik ay içinde resmi olarak gerçek-leflti. Yeni Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi haz›r-l›k çal›flmalar› da gündemde yer ald›. Haziran ay›yine bir MGK ay›yd›. Ay boyunca güvenlik güç-leri Tunceli, fi›rnak, Van, Hakkâri ve Diyarba-

235

236

k›r’da operasyonlar düzenledi. A¤r›, fi›rnak ve Si-irt’te patlayan may›nlar sebebiyle verilen can ka-y›plar› bas›nda yer ald›. Diyarbak›r Lice ve fianl›-urfa Siverek ilçelerinde yap›lan operasyonlardaçok yüksek miktarda hint keneviri kök difli elegeçirdi. Eski Deniz Kuvvetleri Komutan› ‹lhamiErdil’in döneminde konuta malzeme al›m›ndausulsüzlük yapmaktan yarg›lanan askerî perso-nel davas›na devam edildi.

1 Haziran: 5237 say›l› Yeni Türk Ceza Kanunuve 5271 say›l› Ceza Muhakemeleri Kanunu yü-rürlü¤e girdi. [A-J‹TEM]

1 Haziran: Savc›ya ba¤l› güvenlik birimi olanadli kolluk görevlileri ve sorumlular› ilk kez ye-ni Ceza Muhakemesi Kanunu’nun yürürlü¤egirmesi ile görev kazand›. Mülki idare amirininde emrinde görev yapacak olan ve asgari tam te-flekküllü polis karakollar›nda görevlendirilecekadli kollu¤un savc› ile de yak›n diyalog içindeolaca¤› ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu taraf›n-dan Temmuz ay›nda bas›nda yer alan bir aç›kla-ma ile duyuruldu. [Z]

1 Haziran: Hanefi Avc›’n›n görevden al›nma-s›yla boflalan Emniyet Genel Müdürlü¤ü Kaçak-ç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Bafl-kanl›¤›na Ahmet Tek atand›. KOM Dairesi eskiBaflkan› Hanefi Avc› ise Polis Baflmüfettiflli¤ineatand›. Avc› Uzan, Alaattin Çak›c›, Sedat Peker,Sedat fiahin, Mustafa Bayram ve Endüstri Hol-ding operasyonlar›n› bizzat yürütmüfltü. YineAvc›’n›n yürüttü¤ü Beyaz Enerji operasyonuAKP milletvekili Cemal Kaya’n›n milletvekilli-¤inden istifas›yla sonuçlanm›flt›. [S]

2 Haziran: Milli ‹stihbarat Teflkilat›n›n (M‹T)Diyarbak›r’da 6. A¤›r Ceza Mahkemesinden al-d›¤› izinle Güneydo¤u Anadolu’da tüm iletiflimaraçlar›n› son 2 ay içerisinde dinledi¤inin belir-lenmesi büyük tepkiye yol açt›. M‹T’ten yap›lanaç›klamada, M‹T’in “kurulufl ve görev yasas›naba¤l› olarak tüm faaliyetlerini yasal zemin üze-rinde yerine getirmeye özen gösterdi¤i” belirtil-di. [Z, R] Bölge barolar› ve çeflitli sivil toplumkurulufllar›ndan konuya iliflkin yo¤un tepki gel-di. [Z]

2 Haziran: Yeni Milli Güvenlik Siyaseti Belge-si’nin (MGSB) taslak çal›flmalar›n›n tamamlan-d›¤› bildirildi. Taslakta geleneksel olarak yeralan iç ve d›fl tehditlerin yan›nda uluslararas› te-rörizm, radikal dini gruplar›n faaliyetleri ve kit-le imha silahlar›n›n yay›lmas› gibi konular› içe-ren asimetrik tehdit bafll›¤›n›n ilk kez bir üçün-cü bafll›k olarak yer ald›¤› ve belgenin resmiyetkazanmas› için Milli Güvenlik Kurulundan(MGK) onay almas› ve akabinde Bakanlar Kuru-lu karar› ile yürürlü¤e girmesi sürecine girildi¤ibelirtildi. [R]

2 Haziran: CHP Konya Milletvekili Atilla Karttaraf›ndan Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›nyan›tlamas› istemiyle TBMM Baflkanl›¤›na su-nulan yaz›l› soru önergesinde, “M‹T’in yapt›¤›izleme ve dinlemeden hükûmetin haberi olupolmad›¤› ve neden seyirci kal›nd›¤›” sorular›n›nyöneltilmesiyle M‹T’in, tüm Türkiye’de telefondinledi¤ine iliflkin iddialar TBMM’ye yans›d›.[S, R] ‹lerleyen günlerde Baflbakan Erdo¤an’›nM‹T Müsteflar vekili Emre Taner ile konu üzeri-ne görüfltü¤ü bildirildi. [R]

2 Haziran: Eski Yarg›tay Baflkan› Eraslan Özka-ya’n›n Alaattin Çak›c› ve M‹T iliflkileri hakk›n-daki 23 A¤ustos 2004’teki yay›nlardan dolay›Milliyet gazetesi aleyhine açt›¤› manevi tazminatdavalar›n›n Ankara 15. Asliye Hukuk Mahke-mesindeki son duruflmas› sonuçland›. Yarg›ç, ga-zetenin sorumlu yaz› iflleri müdürü Eren Güve-ner, muhabirler Gökçer Tahincio¤lu ve Tolgafiardan ile Hasan Pulur hakk›ndaki davan›n red-dine karar verirken, 28 A¤ustos 2004’te gazetedeyay›mlanan karikatürde Özkaya’n›n kiflilik hak-lar›na hakaret edildi¤i gerekçesiyle 7 bin 500YTL tazminata hükmetti. [R]

4 Haziran: D›fliflleri Bakanl›¤›n›n, 33 y›ld›r ka-pal› tutulan Heybeliada Ruhban Okulunun Mil-li Güvenlik Siyaseti Belgesi’nde (MGSB) “tehdit”olarak görülmesine son verilmesi önerisine Mil-li Güvenlik Kurulu (MGK) Genel Sekreterli¤i-nin onay vererek, 21 Haziran MGK toplant›s›için haz›rlad›¤› taslakta Ruhban Okulunu ‘teh-ditler’ listesinden ç›kard›¤› bildirildi. [R]

4 Haziran: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, Bal›ke-sir AKP ‹l Örgütünü ziyareti s›ras›nda, “Din e¤i-timi, sadece bir e¤itim meselesi de¤ildir. Bu ayn›zamanda Türkiye’nin güvenli¤i meselesidir”di-ye konufltu. [H]

4 Haziran: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü‹smail Çal›flkan, “Emniyette mahkeme karar› ilesadece flahs›n telefonu dinlenir, tüm telefonlar›ndinlenmesi diye bir fley söz konusu de¤il” diyeaç›klamada bulundu. [Z]

4 Haziran: CHP Konya Milletvekili AtillaKart’›n okulla ilifli¤i kesilen iki jandarma astsu-bay ö¤rencisi hakk›nda vermifl oldu¤u soruönergesine cevaben sorunun muhatab› ‹çiflleriBakanl›¤› ad›na Bakan Abdulkadir Aksu cevapvererek karar›n kendilerine yaz›l› olarak tebli¤edildi¤ini, ancak buna dayanak teflkil eden bilgive belgelerin “gizli” olmas› sebebiyle adaylaraaç›klanmad›¤›n› ve herhangi bir baflvuru olma-d›¤› için de, 4982 say›l› Bilgi Edinme Hakk› Ka-nunu’nun 5. maddesinin ihlal edilmedi¤ini be-lirtti. [A-TBMM]

6 Haziran: CHP Konya Milletvekili AtillaKart’›n soru önergesine verdi¤i yan›tta M‹TMüsteflar Vekili Taner, Milli ‹stihbarat Teflkilat›-n›n, Çak›c›-Yarg›tay-M‹T skandal›n›n kilit ismiKâflif Kozino¤lu hakk›nda ikinci bir soruflturmayapt›¤› ve buna dayanarak “k›nama cezas›” veril-di¤i aç›klamas›n› yapt›. Eski Yarg›tay Baflkan›Eraslan Özkaya ile M‹T Operasyon Baflkanl›¤›n-da 6. Daire Baflkan› olan Kozino¤lu’nun yapt›¤›bir telefon görüflmesinin kamuoyuna yans›mas›üzerine, ‘M‹T-Çak›c›-Yarg›tay’ skandal› patla-m›fl ve 13 A¤ustos 2004’te soruflturma bafllat›l-m›flt›. Baflbakanl›¤a gönderilen raporda öncesuçsuz bulunan Kozino¤lu hakk›nda sonradandava aç›lm›flt›. [S]

6 Haziran: 1 Haziran’da yürürlü¤e giren CMK(Ceza Muhakemesi Kanunu) çerçevesinde önle-yici istihbarata yönelik dinlemeye izin verilme-mesi üzerine M‹T ve polis istihbarat birimlerin-de yaflanan dinleme krizinin, güvenlik güçleri-nin üst düzey yöneticilerinin “terör eylemleri-nin artt›¤› dönemde yaflad›klar› s›k›nt›lar›” ba-

kanlar ve Baflbakana aktarmalar›yla birlikte Ba-kanlar Kurulu toplant›s›nda gündeme geldi¤i,toplant›da “önleyici istihbarat” için güvenlik bi-rimlerinin “telefon dinleme yetkisi”nin geniflle-tilmesi üzerinde konufluldu¤u bildirildi. [S]

7 Haziran: ‹stanbul Ba¤›ms›z Milletvekili Eminfiirin’in, Bilgi Edinme Hakk› Yasas› çerçevesindeM‹T Müsteflarl›¤›na baflvurarak, mahkeme kara-r›yla iki ay boyunca gerçeklefltirilen izleme için-de kendi cep telefonu, SMS ve e-postalar›n›n bu-lunup bulunmad›¤› sorusu üzerine M‹T kendisi-ne gönderdi¤i yan›tta, dinlemenin “terörü önle-me amaçl› gerçeklefltirildi¤ini, herkesin dinlen-mesinin söz konusu olmad›¤›n›” bildirdi. [R]

7 Haziran: Genelkurmay ‹kinci Baflkan› Orge-neral ‹lker Baflbu¤, ABD Genelkurmay BaflkanYard›mc›s› Orgeneral Peter Pace ile birlikte ka-t›ld›¤› Amerikan-Türk Konseyinin (ATC) y›ll›kkonferans›nda bir savunma panelinde terörizm-le mücadelede Türkiye’nin ABD ile ortak nokta-lar paylaflt›¤›na dikkati çekerek PKK’ya karfl› so-mut, aktif ad›mlar at›lmas› gerekti¤ini vurgula-d›. [H, S] Her an patlamaya haz›r bir problem sa-has› potansiyeline sahip Kerkük’ün de “özel sta-tüde” olmas› gerekti¤ini belirtti. [S]

8 Haziran: 21 Haziran’da MGK’da ele al›nacakMilli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nin tasla¤›ndaYunanistan’›n karasular›n› 12 mil olarak ilan et-mesinin ‘casus belli’ yani do¤rudan savafl gerek-çesi oldu¤u belirtildi. [H]

8 Haziran: Kad›n-erkek aras›nda eflitsizli¤e yolaçt›¤› gerekçesiyle haz›rlanan ve askerî hâkimli-¤e girifl s›nav›nda erkeklerde askerlik flart›n› kal-d›ran yasa, Resmi Gazete’de yay›mlanarak yürür-lü¤e girdi. [H]

8 Haziran: Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi,Türkiye’nin yarg› konusunda yapt›¤› reformlaradikkat çekerek, askerî mahkemelere iliflkin ince-lemeyi kapatt›. [H]

9 Haziran: ‹stanbul Demokrasi ve Küresel Gü-venlik Konferans› 11 Haziran’a dek sürdü. Kon-feransta 65 ayr› ülke ile 9 uluslararas› kurulufltan

237

gelen bilim adam›, strateji uzman› ve akademis-yen kat›l›mc›lar 45 oturumda 319 tebli¤ sundu.[H, Z, R]

10 Haziran: Baflbakan Erdo¤an’›n ABD’de bu-lundu¤u s›rada Türkiye’nin, Amerikan flirketiSkorsky ile 389 milyon dolar karfl›l›¤›nda 12 adetdeniz karakol helikopteri al›m› konusunda mu-tabakat sa¤lad›¤› bildirildi. Milli Savunma Ba-kan› Vecdi Gönül, helikopterlerin teslimat›n›n3-4 y›l içinde yap›laca¤›n› belirtti. [H, S]

10 Haziran: 5188 say›l› Özel Güvenlik Hizmet-lerine Dair Kanun’un yasalaflmas› ile Özel Gü-venlik teflkilatlar›n›n kurulabilmesinin yoluaç›ld›. [A-POL‹S]

10 Haziran: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcü-sü ‹smail Çal›flkan haftal›k bilgilendirme top-lant›s›nda, yeni polislerin al›m›nda ilahiyat fa-kültesi mezunlar›n›n kolland›¤›na iliflkin haber-ler üzerine polis ihtiyac›n› karfl›lamak için bu se-ne al›nan 2 bin kifliden yaln›zca 69 tanesinin ila-hiyat fakültesi mezunu oldu¤unu bildirdi. Çal›fl-kan s›nav› kazanan 2 bin polis aday›n›n ço¤un-lu¤unun ö¤retmenlik, mühendislik, iktisat, ifl-letme gibi okullar› bitirdi¤ini belirtti. [Z, R]

11 Haziran: M‹T bünyesinden yetiflme ilk sivilMüsteflar olarak tan›nan fienkal Atasagun resmiolarak emekli oldu. Yerine yine M‹T bünyesin-den Emre Taner geldi. [A-M‹T]

13 Haziran: MGK Genel Sekreteri Yi¤it Alpo-gan, Yunanistan’›n To Vima gazetesine verdi¤idemeçte Türkiye’de askerleri, “‘özel’ konumlar›-n› koruyabilmek için AB üyeli¤ine karfl› ç›k›yor-mufl gibi göstermeye çal›flan tart›flmalar›n gerçe-¤i yans›tmad›¤›n›” belirtti. [H]

13 Haziran: Genelkurmay Baflkan› ad›na 2. Bafl-kan Orgeneral ‹lker Baflbu¤’un Adalet Bakanl›-¤›na bulundu¤u suç duyurusu üzerine sorufltur-ma yürüten Ankara Baflsavc›l›¤› bir internet si-tesindeki yaz›s›nda “Paflalar sermaye düzenininkoruyucusu, s›radan neferleri, aktörleri ve figü-ranlar›” ifadelerini kullanan gazeteci RahmiY›ld›r›m hakk›nda üç y›la kadar hapis istemiyle

eski Türk Ceza Kanunu’nun ‘devletin askerîkuvvetlerinin tahkir ve tezyif edilmesini’ düzen-leyen 159. maddesine muhalefetten dava açt›. [R]

13 Haziran: ‹stanbul’da Mobil Elektronik Sis-tem Entegrasyonu’nun (MOBESE) bileflenlerin-den olan Nezarethane ‹yilefltirme ve KontrolSistemi (N‹KS) faaliyete geçti. Sistem çerçeve-sinde faaliyet gösteren 84 polis merkezi ve adliifllem yapan 7 flube müdürlü¤ünde bulunan ne-zarethanelere kameralar yerlefltirilerek 24 saatmerkezi olarak izlenmeleri sa¤land›. [H, S] Sis-tem ilerleyen günlerde Baflbakan Erdo¤an tara-f›ndan resmi olarak aç›ld›. [Z]

15 Haziran: Emniyetin, 1 Haziran’da yürürlü¤egiren yeni Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK)uyar›nca, 2 y›l›n alt›nda ceza alanlar›n parmakizleri ile iki y›l›n üzerinde ceza öngörülen suçla-malarla ilgili gözalt›na al›nan ve delil yetersizli-¤inden beraat edenlerin parmak izlerini imhaedece¤i, uygulama ile yaklafl›k 2.5 milyon par-mak izinin sakland›¤› 40 milyon dolarl›k Oto-matik Parmak ‹zi Teflhis Sisteminin at›l kalaca¤›belirtildi. [Z]

16 Haziran: Atatürk Üniversitesi mezuniyet tö-renine “baflörtülü” bir velinin al›nmamas›yla il-gili olarak Kara Kuvvetleri Komutan› OrgeneralYaflar Büyükan›t, “Toplumun tansiyonunu yük-seltecek fleylerden kaç›nmak laz›m” diye konufl-tu. [H, Z, S] 21 Haziran’da ise, “eflarpl›” annele-re GATA’da engel ç›kart›lmad›¤› bas›nda yer al-d›. Kara Kuvvetleri Komutan› Orgeneral YaflarBüyükan›t’›n Erzurum’daki olayla ilgili olarak“Abart›lm›fl... Eflarba kimse bir fley demez” aç›k-lamas›n›n, askerin tutumu aç›s›ndan örnek olufl-turdu¤u ve Ankara’daki Gülhane Askerî T›pAkademisine ba¤l› Hemflirelik Yüksek Okulun-daki mezuniyet törenine gelen kad›n velilerin,eflarpl› olup olmad›klar›na bak›lmaks›z›n salonaal›nd›klar› bildirildi. [S]

16 Haziran: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, tatilegidecekleri h›rs›zlara karfl› evlerinde alacaklar›önlemler konusunda internette <http://www.egm.gov.tr> adresinden uyard›. [R]

238

16 Haziran: Halen 27 bin polisin görev yapt›¤›‹stanbul’da, 2 bin 698 polis memuru ile 78 müdürve amirin baflka illere tayini ç›kmas› ve buna kar-fl›n, il d›fl›ndan 600 emniyet mensubunun ‹stan-bul’a gönderilmesi karar› üzerine Emniyet GenelMüdürlü¤ü, yaklafl›k 3 bin emniyet mensubununbir anda flehirden ayr›lmas›n›n güvenlik zaaf›nayol açabilece¤ini öne sürerek il d›fl› tayinlerin ge-çici olarak durduruldu¤unu bildirdi. [R]

16 Haziran: GATA ve Jandarma Genel Komu-tanl›¤› hastaneleri d›fl›nda kalan askerî hastane-lerin yatak kapasitesinin yüzde 10’u kadar bölü-münün sivillere aç›lmas›n› öngören tasar›TBMM Genel Kurulunda kabul edildi. Buna gö-re her y›l Genelkurmay Baflkanl›¤›nca belirlene-cek oran veya miktarda sivil hasta kabul edilece-¤i bildirildi. [H, S, A-TBMM]

16 Haziran: ABD’nin Ba¤›ms›zl›k Günü resep-siyonunda Güneydo¤u’daki Türk güvenlik güç-lerinin sorumlulu¤unun, oradaki teröristlerlemücadele oldu¤unu dile getiren Genelkurmay‹kinci Baflkan› Orgeneral ‹lker Baflbu¤, Türk gü-venlik güçlerinin bu görevi bugün oldu¤u gibiyar›n da sürdürece¤ini bildirdi. [S]

16 Haziran: Ankara 9. A¤›r Ceza Mahkemesin-de görülen Özel Kuvvetler Komutanl›¤› inflaat›yolsuzluk davas›nda Hazine avukatlar›n›n, Ge-nelkurmay Askerî Mahkemesindeki dava ile budava aras›nda hukuki ve fiili iliflki bulundu¤ugerekçesiyle görevsizlik karar› verilmesi talebiüzerine mahkeme heyeti, Cumhuriyet Savc›s›-n›n itiraz›na ra¤men görevsizlik karar› verdi.Son karar›n Uyuflmazl›k Mahkemesi taraf›ndanverilece¤i bildirildi. [Z]

17 Haziran: Yurt d›fl›ndaki Türkiye vatandaflla-r›n›n askerlikte yasa d›fl› konuma düflmelerinesebep olan düzenlemeyi de¤ifltirmek amac›ylaMilli Savunma Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanandövizli askerlik süresinin 21 güne indirilmesi, 38yafl›ndan küçüklerin 5 bin 112, 39 ve üzeri yafltaolanlar›n ise 7 bin 668 euro ödemelerini, yenidenTürk vatandafll›¤›na al›nanlara da bu hakk›n ta-n›nmas›n› öngören yasa tasar›s› TBMM’ye sevkedildi. [H, Z, S]

17 Haziran: Genelkurmay Askerî Mahkeme-sinde görülen GATA’daki yolsuzluk davas›ndasan›k ve avukatlar›n, soruflturman›n sahte oldu-¤u anlafl›lan ihbar mektubu üzerine bafllat›lmas›nedeniyle davan›n reddedilmesi talebi üzerineMahkeme, mektuptaki isim ve imza sahte olsa dausulüne göre verilmifl bir emrin bulundu¤unubelirterek davan›n reddedilemeyece¤ine kararverdi. [S]

17 Haziran: Eski DEP milletvekilleri Leyla Za-na, Orhan Do¤an, Hatip Dicle ve Selim Sadak’›nda aralar›nda bulundu¤u “Demokratik ToplumHareketi Koordinasyon Kurulu” üyelerinin, ay-d›nlar›n önceki gün PKK’ya yapt›¤›, “silah› b›-rak” ça¤r›s›na destek verdi¤i bildirildi. [S, H]

20 Haziran: CHP K›rklareli Milletvekili Meh-met Kesimo¤lu’nun yaz›l› soru önergesini yan›t-layan ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu, Türki-ye’de toplam 358 kiflinin özel koruma alt›naal›nd›¤›n›, ancak korunanlar›n tümüne araçtahsis edilmedi¤ini belirtti. [H, S]

21 Haziran: Milli Güvenlik Kurulu (MGK) top-lant›s›nda, ele al›nmas› beklenen Milli GüvenlikSiyaseti Belgesi de¤il, Ulusal Bilim ve TeknolojiStratejisi görüflüldü. Bu strateji için tüm kurumve kurulufllar›n eflgüdüm içerisinde çal›flmas›n›ngereklili¤i vurguland›. MGK Genel Sekreterli-¤inden yay›mlanan bildiride, toplant›da Türki-ye’nin asayifl ve güvenli¤ini ilgilendiren son ge-liflmelerin ele al›nd›¤›, ayr›ca, d›fl politikada ön-celik oluflturan konularda kapsaml› bir de¤er-lendirme yap›ld›¤› kaydedildi. [H, S] Bildiride,Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’ne iliflkin görüfl-menin ise daha sonraki toplant›larda yap›lmas›-n›n kararlaflt›r›ld›¤› belirtildi. [H, R, S] Hükû-met kanad›n›n Milli Siyaseti Belgesi ellerine geçulaflt›¤›ndan dolay› görüflmelerin gelecek top-lant›da yap›lmas›n› istedi¤i bas›nda yer ald›. [S,R] Toplant›da, astronot yetifltirilmesini de kap-sayan 2005–2014 Ulusal Uzay Araflt›rmalar› Pro-jesi için 1 milyar YTL’lik bütçe ayr›lmas› da be-nimsendi. Bu miktar, 2008’e kadar astronot ye-tifltirilmesi, 2009’a kadar ulusal f›rlatma sistemikurulmas› ve ulusal uzay sistemi altyap›s›n›noluflturulmas› için harcanacak. [R]

239

240

21 Haziran:GATA ve Jandarma Genel Komu-tanl›¤› hastaneleri d›fl›nda kalan askerî hastane-lerin, bofl yatak olmas› ve mevcut yatak miktar›-n›n yüzde 10’unu geçmemesi kofluluyla sivil has-ta kabul etmesini öngören 5365 Say›l› Türk Si-lahl› Kuvvetleri ‹ç Hizmet Kanunu, Türk Silah-l› Kuvvetleri Personel Kanunu, Gülhane AskerîT›p Akademisi (GATA) Kanunu ve Milli Savun-ma Bakanl›¤› ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetle-ri Komutanl›klar›na Ba¤l› Kurumlarda DönerSermaye Teflkili ve ‹flletilmesine ‹liflkin Kanun-da De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun, Resmi

Gazete’de yay›mland›. [S]

22 Haziran: Ankara’da Emekli AstsubaylarDerne¤i Genel Merkezine bombal› sald›r›da bu-lunuldu. Ses bombas› oldu¤u tahmin edilenbomban›n patlamas› sonucu binada hasar mey-dana geldi. [Z]

22 Haziran: Bir ö¤retmenin açt›¤› davaya ba-kan Dan›fltay karar›nda, “Somut sebebe dayan-mayan, hangi kurumun yapt›¤› belli olmayantahkikata ba¤l› ifllem hukuki de¤il” diyerek is-tihbarat birimlerinin fifllemesi sonucunda ha-z›rlanan “sak›ncal›d›r” raporlar›n›n memur ata-mas› ve sicilinde etkili olamayaca¤›n› bildirdi.[S]

22 Haziran: Devlet Bakan› ve Baflbakan Yar-d›mc›s› Abdüllatif fiener, AKP Bursa Milletveki-li Ertu¤rul Yalç›nbay›r’›n Dünya Bankas›n›nyolsuzluk ve yönetiflim endeksi ile hükûmetinyolsuzluklar› önleme konusunda ald›¤› ve alaca-¤› tedbirlere iliflkin soru önergesini yan›tlarken2003 y›l›nda Adalet Bakan›n›n onay›yla yolsuz-lu¤a karfl› kurulan bir çal›flma grubunun “devlets›rr›,” “ticari s›r” ve “bankac›l›k s›rr›” gibi kav-ramlar›n yan› s›ra, “Askerî s›r” kavram›n› da ye-niden tan›mlayan bir çal›flma yapt›¤›n› ilk kezaç›klad›. [H]

22 Haziran: Yeni Ceza Muhakemesi Kanu-nu’nun (CMK), telefon dinlemeyi hâkim karar›-na ba¤layan hükmü üzerine M‹T, Emniyet veJandarmaya ba¤l› istihbarat birimlerinin talebiüzerine çal›flma bafllat›ld›. Yasa tasar›s› haz›rla-man›n “zaman alaca¤›” gerekçesiyle Meclis gün-

demine yasa teklifi olarak gelen düzenleme çer-çevesinde “devlete yönelik tehlikeleri do¤madanbertaraf etme” gerekçesiyle istihbarat birimle-rinin telekomünikasyon yoluyla iletiflimi hâkimkarar› olmaks›z›n dinleyip, kayda alabilece¤ibildirildi. [R] Bu bazda her türlü iletiflimin bun-dan böyle Türkiye ‹stihbarat Merkezi (TIM) ta-raf›ndan “tek elden” izlenip, kayda geçirilece¤ibildirildi. [S] Teklif 24 Haziran’da ‹çiflleri Ko-misyonunda görüflülerek komisyon üyelerinintereddütleri üzerine görüflülmek üzere alt ko-misyona sevk edildi. ‹çiflleri Bakan› AbdülkadirAksu, yasa teklifinin ‘acil’ oldu¤unu savundu. [S,R] Alt Komisyon çal›flmalar›n› 27 Haziran’datamamlad› ve görüflülmek üzere ‹çiflleri Komis-yonuna sevk etti. [S] Ayn› gün Komisyon yasateklifini kabul etti. [H, R] Polis ve jandarman›ndinleme yetkisi terör ve uyuflturucu baflta olmaküzere örgütlü suçlarla s›n›rland›r›ld›. M‹T içinise böyle bir s›n›rlama öngörülmedi. [R]

22 Haziran: Savunma Sanayii ‹cra Komitesitoplant›s› Baflbakan Tayyip Erdo¤an’›n baflkanl›-¤›nda Genelkurmay Baflkan› Orgeneral HilmiÖzkök ve Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül’ünkat›l›m›yla gerçeklefltirildi. Toplant›da HavaKuvvetleri’ne özellikle PKK hareketlili¤ininuzaydan gözetlenmesi ve bilgi toplama uydusuolarak ilk kez “keflif gözetleme uydusu” al›m›için ihale aç›lmas› konusunda proje bafllat›lmas›kararlaflt›r›ld›. Komite taraf›ndan, Deniz Kuv-vetlerine, mevcut olan 8 adet Seahawk helikop-terin yan› s›ra 12 helikopter daha al›nmas›na, ay-r›ca “havuzlu ç›karma gemisi” ile su yüzüne ç›k-madan ba¤›ms›z taktik sistemli yeni tip denizal-t›lar, denizalt› kurtarma gemisi, SAT botu ileacil müdahale ve dal›fl e¤itim botu ihaleleri aç›l-mas›na karar verildi¤i bildirildi. [H]

24 Haziran: Türkiye-Suriye s›n›r›nda bulunanmay›nl› arazilerin tespiti amac›yla Mardin’inNusaybin ilçesinde, Kaymakam Ersin Emiro¤lubaflkanl›¤›nda ve Hudut Alay Komutanl›¤›, mal,kadastro ve tar›m müdürlüklerinden birer tem-silcinin kat›l›mlar› ile “May›nl› Arazinin Tespi-ti Komisyonu” kuruldu. Genelkurmay Baflkanl›-¤› gözetiminde yap›lacak temizleme ifllemi pa-hal› oldu¤undan, Bakanlar Kurulu karar›yla te-

mizleme ihalesinin Maliye Bakanl›¤›na b›rak›l-mas› üzerine Maliye Bakanl›¤›n›n görevlendir-di¤i Milli Emlak Genel Müdürlü¤ünün ihaleflartnamesini haz›rlamaya bafllad›¤› ve yap-ifllet-devret yöntemiyle iki ay içinde yap›lacak ihaleyikazanan firman›n, organik tar›ma aç›lmas›planlanan topraklar› kullanma hakk›na sahipolaca¤› bildirildi. 1984-2004 aras›nda kara ma-y›nlar›n›n patlamas› sonucu 400 kifli ölmüfl, 1216kifli ise yaralanm›flt›. [R]

24 Haziran: Ankara Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›,M‹T’in, Diyarbak›r 6. A¤›r Ceza Mahkemesininkarar›na dayanarak yapt›¤› takip ve dinlemeninusul ve mevzuata ayk›r›l›k teflkil etmedi¤i gerek-çesiyle, M‹T’in 8 Nisan 2005–30 May›s 2005 ta-rihleri aras›nda, Türkiye’deki tüm cep telefonla-r› ile internet üzerinden yap›lan haberleflmelerikayda alarak, haberleflme özgürlü¤ünü ihlal etti-¤i iddias›yla yap›lan suç duyurusu dilekçelerininiflleme konulmamas›na karar verdi. [H, Z, S, R]

24 Haziran: H›rvatistan’›n Milli Günü dolay›-s›yla Hilton Oteli’nde düzenlenen resepsiyonakat›lan Genelkurmay Baflkan› Orgeneral HilmiÖzkök, “Bölgede, Türkiye’deki sivil yönetiminekonomik, sosyal ve politik giriflimlerde bulun-mas› gerekiyor. Ama gerek oldu¤u sürece terö-ristlere karfl› askerî operasyonlar da devam ede-cektir” diye konufltu. TSK’nin bölgede yaln›zcagüvenli¤i sa¤lamakla kalmay›p ayn› zamandabirçok sosyal aktivitede de bulundu¤unu belirtenÖzkök, “TSK’n›n bölge halk›na pozitif ayr›mc›-l›k yapt›¤› dahi söylenebilir” diye konufltu. [R, S]

25 Haziran: Tunceli’de yola döflenmifl may›naçarpan bir taksinin “ibret için” teflhiri s›ras›ndataksi üzerine Tunceli Barosu hakk›nda yaz›lanyaz›lar üzerine Baro Baflkan› avukat Bülent Tafl,“Arabaya yap›flt›r›lan yaz›larda, Tunceli Barosu-nun ve sivil toplum kurulufllar›n›n olayda suçuvarm›fl gibi gösteriliyor” diye konufltu ve Cum-huriyet Savc›l›¤›na suç duyurusunda bulundu vekonuyla ilgili olarak ‹çiflleri Bakanl›¤› hakk›ndatazminat davas› açmay› düflündüklerini bildirdi.[H, Z]

26 Haziran: Zab›ta s›k›nt›s› çeken belediyelerinözel güvenlik flirketlerine yöneldi¤i, devletten

zab›ta kadrosu alamayan belediyelerin, bu alan-daki bofllu¤u baz› iflleri özel güvenlik flirketleri-ne ihale ederek doldurdu¤u bildirildi. [Z]

26 Haziran: Türkiye’nin önerdi¤i, NATO’nunkabul etti¤i, Terörizmle Mücadele Mükemmeli-yet Merkezi (TMMM) Ankara’da GenelkurmayBaflkan› Orgeneral Hilmi Özkök ile NATO yet-kililerinin kat›ld›¤› bir törenle aç›ld›. [H, R]

28 Haziran: Suça itilen çocuklar›n korunma-s›nda ve suç iflleyenlerin yarg›lanmas›nda uyula-cak ilkeleri düzenleyen çocuklar› koruma yasatasar›s›, TBMM Adalet Komisyonunda kabuledildi. Yasaya göre 18 yafl›n› doldurmam›fl kifli-nin ‘çocuk’ olarak tan›mlanaca¤›, çocuklara zin-cir ve kelepçe tak›lamayaca¤›, 15 yafl›n› tamam-lamam›fl çocuklar›n da tutuklanamayaca¤› be-lirtildi. Polis ya da jandarmada gözalt›na al›nançocuklar için ‘çocuk birimi’ oluflturulaca¤› bildi-rildi. [S, R]

30 Haziran: CHP ‹zmir Milletvekili Bülent Ba-ratal›, yap›lan araflt›rmalara göre TSK personeli-nin yüzde 96’s›n›n yoksulluk s›n›r›n›n alt›ndabulundu¤unu belirterek, binbafl›, yüzbafl› ve ça-vufllara da görev tazminat› verilmesi için yasateklifi verdi. [H]

TTeemmmmuuzz:: ABD’li bir yetkilinin Türkiye’nin kendi s›n›rlar›içinde PKK’ya karfl› operasyonlarda bulunabile-ce¤ini belirtti¤i haberi tart›flmalara yol açt›.Adalet Bakanl›¤›nda gerçeklefltirilmek istenenbombal› eylem ve Çeflme ile Kufladas› gibi tatilbeldelerinde meydana gelen patlamalar, Ad›ya-man’da görevli er Coflkun K›randi’nin PKK mi-litanlar› taraf›ndan kaç›r›lmas›, “terör” tart›fl-malar›n› yine gündeme tafl›d›. Adalet Bakanl›¤›,Terörle Mücadele Kanunu’nda de¤ifliklik yap-mak üzere bir komisyon oluflturdu. “Telekulak”yasas›n›n yürürlü¤e girmesi yasayla ilgili tart›fl-malar› da beraberinde getirdi. Bir di¤er önemligeliflme, terör ve terörle mücadeleden do¤an za-rarlar›n›n karfl›lanmas› için Avrupa ‹nsan Hak-lar› Mahkemesine (A‹HM) baflvuran 120 köylüile Diyarbak›r Valili¤inin anlaflmas›yd›. Polisin,Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi Rektörü Yücel Afl-

241

k›n’›n evinde, kendisi yurtd›fl›ndayken savc›l›kizniyle arama yapmas› ve arama sonucunda ev-deki tarihi eserler ile özel eflyalara el koymas›tepkilere yol açt›.

1 Temmuz: Polisin, Adalet Bakanl›¤›na bomba-l› eylemde bulunmaya çal›fl›rken vurularak öl-dürülen Eyüp Beyaz’› “canl› bomba” istihbarat›ile 2 y›ld›r arad›¤› belirtildi. [H, S, Z] Beyaz üs-tündeki bombalar›n fünyesini çekmifl, bombala-r›n flans eseri patlamamas› sonucu kaçarken vu-rulup öldürülmüfltü. [R]

3 Temmuz: Kamuoyunda Telekulak/Teleko-münikasyon yasas› olarak bilinen ve istihbaratbirimlerine, “gecikmesinde sak›nca bulunanhallerde tek merkezden telekomünikasyon yo-luyla yap›lan iletiflimi tespit, dinleme ve kaydet-me konusunda yetki veren” 5397 say›l› Baz› Ka-nunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanunteklifi TBMM’de kabul edildi. [H] Jandarma ‹s-tihbarat Teflkilat› (J‹T), yasa ile birlikte, Jandar-ma Genel Komutanl›¤› bünyesinde hukuki birstatü kazand›. [A-J‹TEM] 23 Temmuz: Yasa,Cumhurbaflkan› Sezer’in onay›n›n ard›ndanResmi Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girdi.[R, Z] Sezer’in, yasan›n “geçici, yürürlük ve yü-rütme maddesi hariç, özünü oluflturan maddele-rin baz› hükümlerinin iptali ve yürürlü¤ün dur-durulmas›” için Anayasa mahkemesine gidece¤ibelirtildi. [R] 24 Temmuz: ‹çiflleri Bakan› Ab-dülkadir Aksu yasay› savundu ve “Polis ve jan-darman›n a¤›rl›kl› görevi ifllenmeden suçun ön-lenmesidir” dedi. [R]

7 Temmuz: Türk Silahlar› Kuvvetlerinin (TSK)Güneydo¤u’daki faaliyetlerine, Hollanda’n›nAnkara Büyükelçisi Sjoerd Gosses’den övgü gel-di. Gosses, TSK’n›n güvenli¤i sa¤laman›n d›fl›n-da sivil alanda da önemli faaliyetlerde bulundu-¤unu belirtti. [H]

9 Temmuz: Avrupa Komisyonu Türkiye Temsil-cisi H. J. Kretschmer, CNN Türk’te Semih ‹diz’leyapt›¤› söyleflide Kürt liderlerin “terör faaliyetle-ri”ne bugüne kadar net bir hay›r diyemediklerinioysa bunun aç›kça ifade edilmesinin, sorununbar›flç› yollardan çözülmesi için at›lmas› gerekenönemli bir ad›m oldu¤unu belirtti. [H]

10 Temmuz: ‹zmir’in Çeflme ilçesinde, meydanab›rak›lan parça tesirli bomban›n patlamas› sonu-cu 20 kifli yaraland›. [S, Z] 15 Temmuz: Kuflada-s›’nda bir minibüste meydana gelen patlama so-nucu 5 kifli yaflam›n› yitirken, 13 kifli yaraland›.Sald›r›y› Kürdistan Özgürlük fiahinleri (Teyrê-

bazên Azadiya Kurdistan – TAK) adl› yasa d›fl›örgüt üstlendi. [R]

11 Temmuz: Ad›yaman ‹l Jandarma Komutan-l›¤›nda görevli Er Coflkun K›randi, memleketiTrabzon’a giderken Tunceli-Pülümür karayo-lunda PKK militanlar› taraf›ndan kaç›r›ld›. Yet-kililer, K›randi’nin kurtar›lmas› için genifl çapl›bir operasyon bafllat›ld›¤›n› bildirdi. [S, R]

13 Temmuz: Türkiye, Irak’la aras›nda bulunanHukuki ve Adli ‹flbirli¤i Sözleflmesi çerçevesin-de, Kas›m 2003’te gerçekleflen bombal› eylemle-rin faillerinden Sadettin Akdafl ve BurhanKufl’un iadesini bu ülkeden talep etti. [Z]

13 Temmuz: Nazilli Emniyet Müdürlü¤ü tara-f›ndan 22 Haziran 2005’te yay›mlanan PazarTedbiri konulu emirde, 23 Haziran Perflembegünü ilçede kurulan büyük pazarda yankesicilik,kapkaçç›l›k gibi suçlar› önlemek amac›yla pazaryerinde devriye gezen ekiplerin “malum flah›s-lar” ile “flüpheli flah›slar›n” GBT (Genel BilgiToplama) ifllemlerini yapmak üzere polis merke-zine götürülmeleri, GBT’leri edinilse dahi pazarbitene kadar serbest b›rak›lmamalar› belirtildi.[R] 15 Temmuz: Emniyet Genel Müdürlü¤üsözcüsü ‹smail Çal›flkan düzenledi¤i bas›n top-lant›s›nda, bu uygulaman›n keyfi bir uygulamaolmad›¤›n›, Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanu-nu 17. maddesi ile Gözalt›na Alma Yönetmeli-¤i’nin 5. maddesinde belirtilen suçun önlenme-sine yönelik ifllemlerle ilgili oldu¤unu, verilenemrin bu kanun ve yönetmeli¤e uygun olup ol-mad›¤›n›n ilgili savc›l›k taraf›ndan incelendi¤i-ni bildirdi. [R]

13 Temmuz: ABD’den bir yetkilinin, Türki-ye’nin, kendi s›n›rlar› içinde kalmas› kofluluyla,PKK’ya yönelik yapaca¤› operasyonlar›n ABDtaraf›ndan desteklenece¤ini, büyük boyutlu in-san haklar› ihlallerinde bu deste¤in azalabilece-

242

¤ini ama mevcut flartlarda Türkiye’nin gerekliönlemleri almas›na ABD’nin bir itiraz› olmad›-¤›n› söyledi¤i bildirildi. [Z, S] Baflbakan Erdo-¤an, CNN Türk’te Taha Akyol ile yapt›¤› söylefli-de Anadolu Ajans›’n›n, kimli¤i belli olmayan biryetkilinin aç›klamas›n› geçmesini do¤ru bulma-d›¤›n› belirtti ve Türkiye’nin gerekli oldu¤u hal-lerde s›n›r ötesi harekât yapabilece¤ini ifade etti.[Z, S, R] 19 Temmuz: Washington Institute adl›düflünce kuruluflunda konuflan ABD’nin Avru-pa’dan sorumlu D›fliflleri Bakan Yard›mc›s› DanFried, PKK’ya yönelik s›n›r ötesi bir operasyo-nun “yap›lacak en iyi hareket olmad›¤›n›” söyle-di ve “Türkiye’nin PKK’n›n terörist bir örgüt ol-du¤u yönündeki tutumunu paylafl›yoruz. (…) S›-cak takibin, askerî bir gerginli¤in en iyi eylemyolu oldu¤unu düflünmüyorum. fiimdi birlikteyapaca¤›m›z en iyi fley, Irak'› baflar›l› bir devletyapmak. O zaman Irak, afl›r›lar›, teröristleri te-mizleyebilir” dedi. [S] 20 Temmuz’da Baflbakans›n›r ötesi operasyonlar konusunda kararl› ol-duklar›n› vurgulad› ve “E¤er s›n›r ötesindeki ba-z› kamplar s›n›r›m›z›, ülkemizi ve insan›m›z›tehdit ediyorsa operasyon bizim uluslararas›meflru hakk›m›z. Bu hakk› yeri geldi¤i zamankullan›r›z, gerekti¤inde operasyon yapar›z” dedi.[Z] 25 Temmuz: 1. Ordu Komutan› OrgeneralHurflit Tolon, ABD’nin Türkiye’nin s›n›rlar›içinde yapaca¤› operasyonlar› destekleyece¤ineiliflkin aç›klamas›na tepki gösterdi ve yapt›¤›aç›klamada “Ulusal güvenli¤imizi ve toprak bir-li¤imizi sa¤lamak için yasal ve evrensel mücade-lesini sanki onlara soran varm›fl, sanki onlardanonay talep edilmifl de ‘lütfetmifller,’ ülke s›n›rla-r›m›z içinde bu mücadeleyi sürdürürsek destek-lerini ifade ediyorlar” dedi. [R]

14 Temmuz: Van Yüzüncü Y›l ÜniversitesiRektörü Yücel Aflk›n’›n evine, rektörün yurtd›fl›-na ç›kmas›n›n ard›ndan, Van Emniyet Müdür-lü¤ü Kaçakç›l›k ve Organize Suçlar fiube Mü-dürlü¤ü ekipleri taraf›ndan bask›n düzenlendi.Savc›l›k izniyle düzenlenen araman›n, rektörünad›n›n kar›flt›¤› öne sürülen “yolsuzluk belgesi-ni” almak üzere düzenlendi¤i iddia edildi. 13 sa-atlik araman›n ard›ndan istedi¤i belgeyi bula-mayan polis, evdeki tarihi eserler ile Aflk›n veeflinin özel eflyalar›na el koydu. [H] 19 Temmuz:

YÖK yaz›l› aç›klama yaparak polis bask›n›natepki gösterdi. [R]

15 Temmuz: ‹spanya Baflbakan› Zapatero veBaflbakan Erdo¤an’›n öncülük etti¤i “Medeni-yetler ‹ttifak›” isimli bir oluflumun bafllayaca¤›,Birleflmifl Milletler Genel Sekreteri Kofi Annantaraf›ndan duyuruldu. Medeniyetler ‹ttifak›’n›n“artan düflmanca sald›r›lar ve fliddeti k›flk›rtan-lara yönelik çal›flaca¤› [ve] hem kurumsal hemde sivil toplum nezdinde, dünya bar›fl›n› tehditeden kutuplaflmay› engelleyecek bir rol üstlene-ce¤i” aç›klamas› yap›ld›. [Z]

16 Temmuz: Avrupa Parlamentosu’nun Türki-ye raportörü Camiel Eurlings, PKK ile El Kaideterörünün ayn› fleyler oldu¤una iliflkin aç›kla-mas›n› yalanlad›¤›na dair baz› bas›n-yay›n or-ganlar›nda ç›kan haberler üzerine, aç›klamas›n›yalanlamad›¤›n› ve sözlerinin arkas›nda durdu-¤unu belirtti. [Z]

16 Temmuz: Ocak ay› itibari ile arflivini otomas-yon sistemine geçiren Emniyet Genel Müdürlü-¤ünün, 12 Eylül askerî yönetimi sonras› 1983–85y›llar›na ait arama fifllerini halen imha etmedi-¤i, bu dönemde aranan, hakk›nda dava aç›lan, budavalardan beraat edenlerin hala “aran›yor” gö-züktü¤ü ortaya ç›kt›. [H]

17 Temmuz: fi›rnak’ta düzenlenen operasyonda10 PKK militan› öldürüldü. 26 Temmuz: ‹ran,Türkiye s›n›r›nda PKK operasyonu bafllatt›. Ope-rasyonda 4 PKK militan›, 16 ‹ran askeri öldü. [S]

19 Temmuz: Genelkurmay 2. Baflkan› Orgene-ral ‹lker Baflbu¤, gazete, televizyon ve ajanslar›nüst düzey yöneticileriyle yapt›¤› toplant›da ken-disine yöneltilen bir soru üzerine ABD’nin,PKK’n›n lider kadrosu için direkt yakalama em-ri verdi¤ini söyledi. [Z, S, H, R] Pentagon’dakikaynaklar böyle bir emirden haberlerinin olma-d›¤›n› belirtti. [R]

19 Temmuz: New York Times gazetesinin bir ha-berinde Türkiye’nin nükleer silah üretebilece¤ihalde uluslararas› antlaflmalar gere¤ince bunuyapmayan yedi ülkeden (Brezilya, Güney Afrika,

243

244

Türkiye, Suudi Arabistan, Güney Kore, Japonyave Tayvan) biri oldu¤u iddia edildi. [H]

20 Temmuz: Osman Öcalan, Lübnan’da yay›m-lanan El Mustakbel gazetesi ile yapt›¤› röporta-j›nda, PKK’n›n ç›kmaz bir yola girdi¤ini, art›kKürtlerin lehine olacak bir fley yapamayaca¤›n›ve olaylara demokrasi yoluyla çözümler arama-n›n zaman›n›n geldi¤ini belirtti. [Z] AbdullahÖcalan’›n kardefli Osman Öcalan’›n PKK’yla yol-lar›n› ay›rarak Nisan 2004’te kurulan KürdistanDemokratik Çözüm Partisi (Partiya Welatparé-

zén Demokratén Kurdistan – PWDK) adl› yasad›fl›örgüte kat›ld›¤› iddia edilmiflti.

20 Temmuz: Uzmanlar Hikmet Fidan cinayeti-nin perde arkas›nda Kürt sorununun çözülmesi-ni isteyenler ile bu sorunun devam etmesindenyana olanlar aras›nda yaflanan bir “örtülü savafl”oldu¤unu iddia etti ve ülke içinde yükselifle geçe-cek “terör hareketlerinin” Türkiye’nin AB yo-lunda engel oluflturaca¤›n› belirtti. [Z]

20 Temmuz: Adalet Bakanl›¤›, Terörle Müca-dele Kanunu’nda (TMK) de¤ifliklik yapmak üze-re, Genelkurmay Baflkanl›¤›, ‹çiflleri Bakanl›¤›,Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Jandarma GenelKomutanl›¤› temsilcileri ve akademisyenlerdenoluflan bir komisyon oluflturdu. [S, H, R]

29 Temmuz: Adalet Bakan› Cemil Çiçek,TMK’n›n güncellefltirilmesine iliflkin yasa tasla-¤›n›n Eylül ay›nda haz›rlanm›fl olaca¤›n› bildir-di. [S]

20 Temmuz: Edirne-Y›ld›r›m Mahallesi Kap›-kule yolunda meydana gelen trafik kazas›nda,tutuklama emriyle mahkemeye sevk edilenkamyon sürücüsü, yeni Ceza Muhakemesi Ka-nunu uyar›nca “adli kontrol” alt›na al›nd›. Kam-yon sürücüsü, her gün Edirne’de oldu¤una dairimza vermeye bafllad›. [H]

20 Temmuz: Tüm Belediye ve Yerel YönetimHizmetleri Emekçileri Sendikas› (Tüm Bel-Sen),Ankara Büyükflehir Belediyesi’nin, personelinifle devam›n› kontol etmek amac›yla uygulamay›planlad›¤›, “Personel Devam Kontrol Sistemi”

hakk›nda, özel bir güvenlik flirketi taraf›ndanyap›lan “parmak izi alma” uygulamas›n›n dur-durulmas› istemiyle Ankara 12. ‹dare Mahkeme-sinde dava açt›. [DBT]

21 Temmuz: ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n silah kullan-may› bilmeyenlerin silah tafl›mas›n› ve bulun-durmas›n› önleyecek bir tasar› üzerinde çal›flt›¤›bildirildi. [Z]

22 Temmuz: ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu,Türkiye’de gerçekleflen “Irak’a Komflu Ülkeler‹çiflleri Bakanlar› Toplant›s›”nda, Irak’ta bulu-nan ve komflu ülkelere zarar veren terör örgütle-rine yönelik iflbirli¤i protokolü imzalanmas›n›önerdi¤ini ve bu önerinin bakanlar taraf›ndankabul edildi¤ini bildirdi. [Z, R]

25 Temmuz: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, CHPDiyarbak›r Milletvekili Mesut De¤er’in soruönergesine verdi¤i yan›tta Geçici Köy Korucula-r› Yönetmeli¤i’nin, baz› mahsurlar› beraberindegetirece¤i gerekçesiyle Resmi Gazete’de yay›m-lanmad›¤›n› belirtti. [A-GKK]

25 Temmuz: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti(TGC), Sansürün Kald›r›l›fl›n›n Y›ldönümü kut-lamalar›nda, yeni yürürlü¤e giren Türk CezaKanunu protesto etmek amac›yla 2005 Bas›n Öz-gürlü¤ü Ödülü’nü vermedi. [A-MED]

26 Temmuz: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, hükû-metin, Genelkurmay 2. Baflkan› Orgeneral Bafl-bu¤’un Baflbakanl›k bünyesinde bir terörle mü-cadele birimi kurulmas› önerisini gerekli gör-medi¤ini aç›klad›. [S, R]

26 Temmuz: Aksiyon dergisi, PKK’n›n örgüttenayr›lanlar yerine propaganda yapmas›n› engelle-yen Kürt ayd›nlar› hedef ald›¤›n› ve bu ba¤lam-da 250 Kürtün ölüm listesinde oldu¤unu iddiaetti. [Z]

26 Temmuz: Diyarbak›r Valili¤inin, Hani ilçe-sine ba¤l› Gömeç Köyü’nde ikamet eden ve terörve terörden do¤an zararlar›n›n karfl›lanmas› içinA‹HM’de dava açan 120 köylüyle anlaflt›¤› ve 1.5milyon YTL ödeme yapaca¤› aç›kland›. [R] 29

Temmuz: Terör ve Terörle Mücadeleden Do¤anZararlar›n Karfl›lanmas› Hakk›nda KanundaDe¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun tasar›s›,TBMM Baflkanl›¤›na sunuldu. Tasar›n›n, baflvu-ru süresini uzatt›¤›, baflvurular›n zarar tespit sü-resini k›saltt›¤› ve ödenecek zarar miktar›n› 20binden 50 bine ç›kard›¤› bildirildi. [R]

28 Temmuz: MGK Genel Sekreteri Yi¤it Alpo-gan, Yeni fiafak gazetesine verdi¤i demeçte psi-kolojik harekât operasyonlar›n›n kald›r›lmas›nara¤men bu operasyonlara fon ayr›ld›¤›n› belirttive 3 milyondan az olmayan bu fonu Baflbakanl›-¤a iade ettiklerini bildirdi. [Z]

28 Temmuz: Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti(KKTC) Silahl› Kuvvetler Günü dolay›s›yla GaziOrduevi’nde verilen resepsiyonda gazetecilerinsorular›n› yan›tlayan Genelkurmay Baflkan› Or-general Hilmi Özkök, terör tan›m›n›n bilimadamlar› taraf›ndan yap›lmas› gerekti¤ini be-lirtti. [R]

29 Temmuz: Emniyet Genel Müdürlü¤ündenyap›lan aç›klamaya göre son 10 y›l içinde 30 bin-den fazla yabanc› uyruklu kad›n “fuhufl” yapt›¤›gerekçesiyle s›n›r d›fl› edildi. [R]

29 Temmuz: ‹stanbul Emniyet Müdürlü¤ü ‹s-tihbarat ve Kaçakç›l›k fiubelerinden SorumluMüdür Yard›mc›s› fiammaz Demirtafl, Londra veM›s›r’daki bombal› sald›r›lardan sonra terör dal-gas›n›n bat›dan do¤uya do¤ru ilerledi¤inin anla-fl›ld›¤›n›, Türkiye’de Kas›m’a kadar bir eylem ya-p›lmas›n›n beklendi¤ini ve ‹stanbul’da El Kaideile ba¤lant›s›n›n oldu¤unu tespit ettikleri 1000kiflinin izlendi¤ini aç›klad›. [V] 30 Temmuz:Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü ‹smail Ça-l›flkan, haftal›k bilgilendirme toplant›s›nda, ‹s-tanbul’da bir eylem beklendi¤i yönündeki bilgi-yi do¤rulamad›. [C]

30 Temmuz: Avrupa Komisyonu Türkiye Dele-gasyonu Baflkan› H. J. Kretschmer’in, Adana Sa-nayici ve ‹fladamlar› Derne¤inin (ADS‹AD) bas›-na kapal› toplant›s›nda ordunun yönetimde halaçok etkin oldu¤unu ve bunun da AB’ye uyumdaengel teflkil etti¤ini söyledi¤i iddia edildi. [Z, H]

AA¤¤uussttooss:: “Terör tart›flmalar›” yine gündemden düflmedi.Haz›rlanmakta olan TMK tasla¤›na hem yurti-çinden hem de yurtd›fl›ndan tepkiler geldi. TSKile hükûmet aras›nda güvenlik güçlerinin “te-rörle mücadelede k›s›tlanm›fl yetkileri” tart›flma-s› yafland›. Emekliye ayr›lan ve terfi eden üst dü-zey askerî personel Yüksek Askerî fiura (YAfi)toplant›s› sonras› aç›kland›. Kaç›r›lan er K›randiserbet b›rak›ld›. K›randi’yi teslim almaya gidenheyet gözalt›na al›nd›. Kas›m 2003’te ‹stanbul’dagerçekleflen bombal› sald›r›lar›n zanl›lar›ndanoldu¤u iddia edilen Hamed Obysi ve Luia Sakrayakaland›. PKK/Kongra-Gel, silahl› eylemlerine20 Eylül’e kadar ara verdiklerini aç›klad›. Birbaflka tart›flma da Baflbakan Erdo¤an’›n, bir ay-d›nlar delegasyonuyla yapt›¤› görüflmede ilk de-fa “Kürt sorunu” ifadesini kullanmas› ile bafllad›.MGK toplant›s› sonras›nda yay›mlanan bildiride“ulusun ba¤›ms›zl›¤› ile bütünlü¤ü”ne yap›lanvurgu, baz› kesimler taraf›ndan hükûmete “post-modern uyar›” olarak de¤erlendirildi.

1 A¤ustos: Baflbakan Erdo¤an’›n baflkanl›k etti-¤i Yüksek Askeri fiûra ilk gün toplant›s›n› yapt›.[Z, R]

1 A¤ustos: Bakanlar Kurulunda, üst düzey yö-neticiler d›fl›ndaki PKK’l›lar› ‘Topluma Kazan-d›rma Yasas›’n›n görüflüldü¤ü bildirildi. [R]

1 A¤ustos: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, askerliksüresinin k›salt›lmas›na iliflkin Bakanlar Kurulukarar›n› Cumhurbaflkan› Sezer’in onay›na sun-duklar›n› belirtti. [R]

2 A¤ustos: NTV’nin yapt›¤› bir haberde, ‹stan-bul Emniyet Müdürlü¤ü taraf›ndan oluflturulanözel bir ekibin, Kas›m 2003’teki bombal› sald›r›-lar›n ard›ndan Irak’a kaçan ve ABD güçleri tara-f›ndan yakalan›p Ebu Garib Cezaevi’ne konulanSadettin Akdafl ve Burhan Kufl’u burada sorgula-d›¤› iddia edildi. [Z]

3 A¤ustos: Gazeteci-yazar Ümit F›rat, PKK’n›ntek iste¤inin Öcalan’›n özgür b›rak›lmas› oldu-¤unu ve yeniden bafllayan eylemlerin en çokKürtlere zarar verdi¤ini ifade etti. [Z]

245

3 A¤ustos: A‹HM Türkiye’yi, ilki, kapat›lanHalk›n Demokrasi Partisi (HADEP) yöneticile-rinden Serdar Tan›fl ve Ebubekir Deniz’in2001’de gözalt›nda kaybolduklar› iddias›na ilifl-kin “yaflam hakk› ihlali” davas›, ikincisi, 1992’deyasad›fl› örgüt üyesi oldu¤u gerekçesi ile gözalt›-na al›nan ve 7 y›ldan fazla cezaevinde tutulanSadegül Özdemir’in davas› olmak üzere, iki ayr›davadan mahkûm etti. [H]

3 A¤ustos: Baflbakan Erdo¤an baflkanl›¤›ndatoplanan YAfi sona erdi. Cumhurbaflkan› Se-zer’in onay›n›n ard›ndan aç›klanan YAfi karar-lar›na göre, Deniz Kuvvetleri Komutan› Orami-ral Özden Örnek, Hava Kuvvetleri Komutan›Orgeneral Halil ‹brahim F›rt›na ile 1. Ordu Ko-mutan› Orgeneral Hurflit Tolon emekli oldu. De-niz Kuvvetleri Komutanl›¤›na Donanma Komu-tan› Oramiral Yener Karahano¤lu, Hava Kuv-vetleri Komutanl›¤›na Harp Akademileri Ko-mutan› Orgeneral Faruk Cömert atand›. Genel-kurmay 2. Baflkan› Orgeneral ‹lker Baflbu¤ da 1.Ordu Komutan› oldu. [R, Z, H] 11 TSK personelidisiplinsizlik nedeniyle ordudan uzaklaflt›r›ld›.[H, Z] Baflbakan’›n ihraç karar›na “flerh” koydu-¤u bildirildi. [Z] YAfi kararlar› neticesinde aske-rî yüksek yarg› organlar›n›n zirvesindeki isimlerde de¤iflti. Askerî Yarg›tay Baflkanl›¤›na tu¤ge-neralli¤e yükselen hâkim Albay Ahmet Alk›fl,Askerî Yüksek ‹dare Mahkemesi Baflkanl›¤›naise tu¤generalli¤e yükselen hâkim Albay TurgutAr›bal getirildi. [R] 6 A¤ustos: TSK’dan uzak-laflt›r›lan 11 personelin “irticai faaliyetler dolay›-s›yla” ordudan ihraç edildi¤i iddia edildi. [H]

4 A¤ustos: Türkiye, Afganistan’da 13 fiubat’taEUROCORPS’tan1 devrald›¤› Uluslararas› Gü-venlik ve Yard›m Kuvvetinin (International Se-

curity Assistance Force - ISAF) komutas›n› ‹tal-ya’ya devretti. [H]

4 A¤ustos: 11 Temmuz’da kaç›r›lan Ad›yaman‹l Jandarma Komutanl›¤›nda görevli Er CoflkunK›randi, Tunceli’ye 15 kilometre uzakl›ktaki Gü-leç Köyü k›rsal›nda serbest b›rak›ld›. Er K›ran-

di’yi, ‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD) Güneydo¤uBölge Temsilcisi Mehdi Perinçek, Diyarbak›rfiube Baflkan› Selahattin Demirtafl, sanatç› Fer-hat Tunç ve gazeteci Umur Hozatl› teslim ald›.[R] Ayn› günün akflam›, er K›randi’yi teslim al-maya giden heyet ve gazeteciler jandarma tara-f›ndan gözalt›na al›nd›. ‹HD Diyarbak›r fiubeBaflkan› Selahattin Demirtafl, tutuklama iste-miyle nöbetçi mahkemeye sevkedildi. 1 saat sü-ren sorgusunun ard›ndan serbest b›rak›lan De-mirtafl, “Buruk bir sevinci yafl›yorum. (...) ‘Örgü-tün propagandas›n› yapt›¤›m›z’ suçu ile mahke-meye ç›kar›ld›k. Biz insani bir görev yapt›k” de-di. [H]

5 A¤ustos: Genelkurmay Baflkan› Hilmi Özkök,Afganistan’da ISAF-VII Harekât›’n› tamamla-yarak Türkiye’ye dönen birlik ve personel için 4.Kolordu ve Garnizon Komutanl›¤›’nda düzenle-nen karfl›lama töreninde yapt›¤› konuflmas›nda,“(…) Türk Silahl› Kuvvetleri, halk› eski ac›l› gün-lere geri götürmeyi amaçlayan bölücü terör ör-gütüne karfl› mücadelesini k›s›tlanm›fl yetkileri-ne ra¤men özveriyle sürdürmektedir ve sürdür-meye devam edecektir (…)” dedi. [S, Z, R] 7A¤ustos: Özkök’ün bu elefltirisine hukukçular-dan yan›t geldi. Hukukçular, AB uyum çal›flma-lar› kapsam›nda yasalarda yap›lan de¤ifliklikle-rin güvenlik güçlerinin yetkilerini azaltmad›¤›-n›, sorunun uygulamadaki eksikliklerden kay-nakland›¤›n› belirtti. [Z] 20 A¤ustos: Uluslara-ras› Stratejik Araflt›rmalar Kurumu (USAK) Bafl-kan› Sedat Laçiner, Sabah’a yapt›¤› aç›klamada,“terör ve terörizm kavramlar›n›n net bir tan›m›-n›n yasal düzenlemeler çerçevesinde yap›lmas›gerekti¤ini, bu yap›lmad›¤› takdirde herkese te-rörist damgas› vurulabilece¤ini” ifade etti. [Z]

5 A¤ustos: Diyarbak›r’›n Kocaköy ilçesine ba¤l›fiaklat Köyü’nden 165 kifli, terör ve terörle müca-deleden do¤an zararlar›n›n tazminine iliflkinDiyarbak›r Valili¤i ile sulhname imzalad› veA‹HM’deki davalar›n› geri çekeceklerini aç›kla-d›. [H, Z]

6 A¤ustos: Hakkâri’nin fiemdinli ilçesindekiJandarma Tabur Komutanl›¤›nda patlayanbomba sonucu 5 asker öldü, 1 asker yaraland›. [Z]

246

1 Fransa, Almanya, Lüksemburg, Belçika ve ‹spanya’dan 60.000 askeri personelden

oluflan ve merkezi Strasburg’da bulunan askeri birlik. Bkz: <http://www.eurocorps.org>.

6 A¤ustos: Istanbul’daki Kas›m 2003 bombala-ma eylemlerine kar›flt›¤› iddia edilen HamedObysi, Cilvegözü S›n›r Kap›s›’nda yakaland›. [Z]

7 A¤ustos: El Kaide’nin ‹stanbul sorumlusu ol-du¤u ve Kas›m 2003’te ‹stanbul’da gerçeklefltiri-len eylemlerde kullan›lan bombalar› temin etti-¤i iddia edilen Luia Sakra Diyarbak›r’da yaka-land›. Sakra’n›n, ‹srail gemilerine yönelik eylemhaz›rl›¤›nda oldu¤u öne sürüldü. [H, Z]

8 A¤ustos: Adalet Bakanl›¤› Adli Sicil ve ‹sta-tistik Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan haz›rlanan“Adalet ‹statistikleri Y›ll›¤› 2003” verilerinde,Türkiye’de suç iflleme oran›na paralel olarak aç›-lan ceza davas› say›s›n›n son 10 y›l içerisinde yar›yar›ya artt›¤› belirtildi. 2003 y›l› içinde en fazladavan›n mal beyan›nda bulunmamak suçundanaç›ld›¤›, bunu s›ras›yla h›rs›zl›k, karfl›l›ks›z çekve adam yaralamak suçlar›ndan aç›lan davalar›nizledi¤i bildirildi. [Z]

8 A¤ustos: ABD'nin Ankara Büyükelçili¤i Mas-lahatgüzar› Nancy McEldowney, Baflbakan Erdo-¤an ile yapt›¤› görüflmenin ard›ndan yapt›¤›aç›klamada ABD’nin, Türkiye’ye PKK ile olanmücadelesinde yard›m etmeyi sürdürece¤ini vePKK’ya yurtd›fl›ndan gelen finansman ak›m›n›durdurmak için çabalar›n› art›rd›¤›n› söyledi.McEldowney ABD’nin PKK’n›n lider kadrosunayönelik bir operasyonda bulunup bulunmayaca¤›sorusuna ise, “bu ifli çözmenin kolay bir yolu ol-sayd› Londra, Çeflme ve Kufladas›’ndaki patlama-lar› engellerdik” fleklinde cevap verdi. [H, R, S]

9 A¤ustos: Bakanlar Kurulu toplant›s›na kat›-lan M‹T Müsteflar› Emre Taner’in “PKK da¤›lmasürecinde oldu¤u için kendi ilan etti¤i ateflkesibozdu” dedi¤i belirtildi. [S]

9 A¤ustos: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, NTV’dekat›ld›¤› bir programda “terör konusunda tahte-revallinin bir ucuna hükûmetin di¤er ucunaTSK’n›n oturtuldu¤unu, oysa herkesin ayn› ta-rafta oldu¤unu” ifade etti. [Z, S, H, R]

10 A¤ustos: Baflbakan Erdo¤an, PKK’ya “koflul-suz silah b›rak” ça¤r›s›nda bulunanlardan 12 kifli-

lik ayd›nlar delegasyonuyla görüflme yapt›. Gö-rüflmede ilk defa “Kürt sorunu” ifadesini kulla-nan Erdo¤an, bu sorunun bir demokratikleflmesorunu oldu¤unu ifade etti ve “Kürt kökenli va-tandafllar›m›za en çok zarar› terör örgütü veri-yor” dedi. [S, R] Heyette, ‹stanbul Tabip Odas›Baflkan› Prof. Dr. Gençay Gürsoy, yazar AdaletA¤ao¤lu, gazeteci-yazarlar Ali Bayramo¤lu, OralÇal›fllar, Ahmet Hakan Coflkun, Mustafa Kara-alio¤lu, Nuray Mert gibi isimler bulundu. [R]

12 A¤ustos: Adalet Bakanl›¤›n›n aç›klad›¤› ista-tistiklere göre, 1991-2004 y›llar› aras›nda “terör”suçundan 23 bin 27’si erkek, 4 bin 247’si kad›nolmak üzere toplam 27 bin 274 kifli yarg›land›.[Z]

12 A¤ustos: Emniyet Genel Müdür Yard›mc›s›Ramazan Er, Luia Sakra ve Hamed Obysi’nin ya-kalanmas›na iliflkin operasyonun sadece Türkiyeistihbarat birimlerinin ortak çal›flmas› ile ger-çeklefltirildi¤ini, baflka ülkelerden yard›m alma-d›klar›n› aç›klad›. [S, Z]

12 A¤ustos: Baflbakan Erdo¤an, Diyarbak›r'dayapt›¤› konuflmada, “(...) Kürt sorunu bu milletinbir parças›n›n sorunu de¤il, hepsinin sorunudur.Benim de sorunumdur. (...)” dedi. Hükûmetin üçk›rm›z› çizgisi oldu¤unu ifade eden Erdo¤an,bunlar›n “etnik milliyetçilik, bölgesel milliyet-çilik ve dinsel milliyetçilik” oldu¤unu belirtti.Türkiye devletinin “geçmiflte hatalar yapt›¤›n›”belirten Erdo¤an, demokratik sürecin geri iflle-meyece¤ini ifade etti. [H, R]

14 A¤ustos: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Bafl-kan› Orhan Erinç, yeni TCK yasas›ndaki 26maddenin hem verdi¤i cezalar bak›m›ndan hemde hükümlerinin çok genifl yorumlara aç›k ol-mas›ndan dolay› bu yasadan flikayetçi olduklar›-n› ifade etti. [A-MED]

15 A¤ustos: Yeni Terörle Mücadele Kanunu tas-lak çal›flmalar› devam ederken Avrupa Komis-yonu Türkiye Temsilcili¤inin, hükûmete Brük-sel’in bu konuya iliflkin görüfllerini içeren bir ya-z› verdi¤i ve bu yaz›da da “Terörle mücadele edi-yorum diyerek ifade özgürlü¤ünü hiçe sayma-

247

248

y›n. 6. uyum paketiyle kald›rd›¤›n›z Terörle Mü-cadele Kanunu’nun (TMK) 8. maddesini yenidengetirmeyin” denildi¤i iddia edildi. [R]

15 A¤ustos: “Efrada kötü muamelede bulun-mak” suçundan yarg›lanan eski emniyet amiriAhmet ‹htiyaro¤lu, ald›¤› 10 ay hapis cezas›n›nYarg›tay taraf›ndan onanmas› üzerine cezaevinekonuldu. [H]

16 A¤ustos: Cumhuriyet Halk Partisi (CHP),Temmuz ay›nda yürürlü¤e giren 5397 say›l› Baz›Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Ka-nun’un çeflitli maddelerinde yer alan “Baflbaka-n›n özel olarak yetkilendirece¤i kifli veya komis-yon” ifadelerinin yürürlü¤ünün durdurulmas›ve iptali için Anayasa Mahkemesine baflvurdu.[H]

16 A¤ustos: Demokratik Halk Partisi (DEHAP),Demokratik Toplum Hareketi’ne (DTH) kat›lmakarar› ald›. Toplant›da bir konuflma yapan DE-HAP Genel Baflkan› Tuncer Bak›rhan, Kürt so-rununun muhatab›n›n Türkiyeli ayd›nlar de¤il,“demokratik Kürt hareketi” oldu¤unu söyledi.[R]

17 A¤ustos: 1. Ordu Komutan› Orgeneral HurflitTolon, ‹stanbul Valisi Muammer Güler’i ziyare-ti sonras›nda bas›n mensuplar›n›n sorular› üze-rine, “terörle mücadele” ve “teröristle mücadele-nin” birbirine kar›flt›r›lmamas› gerekti¤ini ifadeetti ve “terörle mücadelenin” devletin; onun birparças›n› oluflturan “teröristle mücadelenin” isegüvenlik güçlerinin sorumlulu¤u alt›nda oldu-¤unu belirtti. [S, R]

18 A¤ustos: Emniyet, gözalt›na alma esnas›ndabas›na yans›yan kötü görüntüleri engellemekamac›yla, karakol polisleri öncelikli olmak üze-re polislere savunma sporlar› ö¤retilece¤ini aç›k-lad›. [Z]

18 A¤ustos: PKK’n›n 1 Eylül–3 Ekim aras› için“eylemsizlik süreci” ilan edece¤i ileri sürüldü.[H] Demokratik Toplum Hareketi (DTH),PKK’y› koflulsuz ve süresiz eylemsizlik karar› al-maya ça¤›rd›. [H, R]

19 A¤ustos: 1. Ordu Komutanl›¤› görevini, Ge-nelkurmay 2. Baflkan› Orgeneral ‹lker Baflbu¤’adevretti¤i törende bir konuflma yapan OrgeneralHurflit Tolon, “(...) ‘Ayd›nl›klar›’, kerameti ken-dinden menkul, ayd›nlatt›klar› çevrenin de kaçlüks oldu¤u bilinmeyen bir grubun baz› yandafl-lar›yla birlikte, kurulurken ulus devlet formuüzerine infla edilen Türkiye Cumhuriyeti’ninüniter yap›s›n› bozmaya yönelik giriflimlerininefretle k›na[d›¤›n›](...)” belirtti. [S, H]

19 A¤ustos: Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK), Ce-nevre sözleflmelerine uyumlu olarak üretti¤i vekimlik, elektronik cüzdan, sa¤l›k kart› ile elekt-ronik imza gibi birçok ifllevi içeren ‘tek ak›ll›kart’lar›n çal›flan ve emekli askerî personel ilehak sahibi aile fertlerine da¤›t›m›na bafllad›. [H]

19 A¤ustos: Belçika hükûmeti, PKK/Kongra-Gel’in baflkan› Zübeyir Aydar’›n bir ayl›k eylem-sizlik karar›n› aç›klayaca¤› bas›n toplant›s›n›,PKK/Kongra-Gel’in AB’nin terörist örgütler lis-tesinde yer ald›¤› gerekçesiyle engelledi. Aç›kla-mas›n› internet sitesi üzerinden yapanPKK/Kongra-Gel, silahl› eylemlerini 20 Eylül’ekadar ertelediklerini bildirdi. [R]

20 A¤ustos: Emniyet Genel Müdürlü¤ü,TMK’da yap›lmas› istenen de¤ifliklikleri, AdaletBakanl›¤›n›n yeni TMK tasla¤›n›n haz›rlanma-s›na iliflkin kurdu¤u komisyona sundu. Emniye-tin istedi¤i de¤iflikliklerin, AB uyum yasalar›çerçevesinde kald›r›lan eski 8. maddeye benzedi-¤i iddia edildi. [R]

20 A¤ustos: ‹zmir Emniyet Müdürlü¤ü, Ege veDokuz Eylül Üniversitelerinde ö¤rencilere, Em-niyet Genel Müdürlü¤ünün haz›rlad›¤› ve “ille-gal örgütlerin gençleri kullanmak için yürüttü-¤ü faaliyetleri” anlatan broflürler da¤›t›laca¤›n›aç›klad›. [S]

21 A¤ustos: Bir bas›n mensubunun BaflbakanErdo¤an’a, Ayd›nlar Heyeti’yle buluflmas›, Di-yarbak›r gezisi ve Kürt sorununa iliflkin aç›kla-malar› ile PKK’n›n eylemsizlik karar› hakk›ndane düflündü¤ünü sormas› üzerine Baflbakan,“Kürt sorunu” ile “PKK terörü ve terör soru-

nu”nun birbiriyle kar›flt›lmamas› ve ayr› eleal›nmas› gerekti¤ini ifade etti. [Z, H, R]

21 A¤ustos: Diyarbak›rl› ifladamlar› ve sivil top-lum kuruluflu temsilcileri, PKK’n›n internet si-tesinden ilan etti¤i bir ayl›k eylemsizlik karar›-n›n yetersiz oldu¤unu belirtti ve PKK’y› koflul-suz ve süresiz silah b›rakmaya davet etti. [R]DTH, PKK’n›n eylemsizlik ilan etti¤i bir ayl›ksüre içinde gerçeklefltirilecek giriflimlerle bu sü-renin uzat›labilece¤ini hatta süresiz k›l›nabile-ce¤ini öne sürdü. [R]

22 A¤ustos: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, herke-sin, Anayasa’n›n de¤ifltirilemez ve de¤ifltirilmesiteklif edilemez 3. maddesi ile Türkiye Cumhuri-yeti vatandafll›¤›n› düzenleyen 66. maddesini“içine sindirmesi” gerekti¤ini belirtti. [S]

23 A¤ustos: Milli Güvenlik Kurulu (MGK) top-lant›s› yap›ld›. MGK Genel Sekreterli¤i taraf›n-dan yay›mlanan bildiride, ulusun ba¤›ms›zl›¤›ve bütünlü¤ü ile Cumhuriyet’i koruman›n, dil,din ve etnik köken gözetmeksizin toplumun hu-zur ve mutlulu¤unu sa¤laman›n, devletin temelamaç ve görevlerinden biri oldu¤u belirtildi. Bil-diride, “Milli Güvenlik Kurulunun bugünkütoplant›s›nda, bu amac›n sa¤lanmas›nda engeloluflturan ve yurttafllar›m›z›n güvenli¤ine, yafla-ma hakk›na, esenli¤ine ve gönencine kastedenterör ile etkin savafl›m kararl›l›¤› yinelenmifltir”denildi. [S, Z, R, H] MGK Genel Sekreterli¤inin,toplant› öncesi kurul üyelerine gönderdi¤i “PKKterörü” ile ilgili raporda, “‘Bölgede yenidenOHAL gibi k›s›tlamalara gerek yok” denildi¤ibelirtildi. [H] 23 A¤ustos: Hükûmet ve Silahl›Kuvvetler aras›nda yaflanan görüfl ayr›l›klar› ne-deniyle Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nin(MGSB) görüflülmesinin ertelendi¤i bildirildi.[A-H]

24 A¤ustos: CHP TBMM Grup BaflkanvekiliAli Topuz, yay›mlanan MGK bildirisinin hükû-mete yap›lm›fl “post-modern bir uyar›” oldu¤u-nu ifade etti. [Z, R, S]

24 A¤ustos: CHP’den ayr›lan Celal Do¤an’›n,yeni parti aray›fllar› çerçevesinde Demokratik

Toplum Hareketi’ne (DTH), “Ortak bir parti ku-ral›m, ama siz kendinizi PKK’dan soyutlay›n”dedi¤i, DTH’nin de bu teklife Eylül ay›nda cevapverece¤i bildirildi. [R]

24 A¤ustos: “Türk Silahl› Kuvvetleri fieref Ma-dalyas› ve Üstün Hizmet Madalyas› Tevcih Töre-ni”nde bir konuflma yapan Orgeneral Hilmi Öz-kök, “terörün” Türkiye’nin en önemli sorunu ol-du¤unu belirtti ve “Bu sorunun çözümünde top-lumun her kesimi sorumlulu¤unu idrak etmelive elini tafl›n alt›na sokmal›d›r” dedi. [H, R]

26 A¤ustos: Özel TV ve radyolar›n Kürtçe yay›nyapabilmesini sa¤layacak yönetmelik de¤iflikli¤iüzerinde çal›flan RTÜK, M‹T’in, Kürtçe yay›nbaflvurusunda bulunan yerel kanallar› inceledi-¤ini; elde edilecek bilgilerin yay›n karar› verilir-ken kullan›laca¤›n› aç›klad›. [Z, R]

26 A¤ustos: Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök, 30 A¤ustos Zafer Bayram› nede-niyle yay›mlad›¤› mesaj›nda, küreselleflmedendo¤an olumsuz etkilerin toplumun gelece¤ineolan güvenini sarst›¤›n›, bu güvenin art›r›lmas›ve istikrar›n›n sa¤lanmas› için gerekli çözümün,“Anayasa’n›n ‘de¤ifltirilemeyecek hükümleri’olarak say›lan maddelerine s›k› s›k›ya ba¤l›l›k-tan” geçti¤ini ifade etti. [H]

26 A¤ustos: Yunanistan ve K›br›s turu çerçeve-sinde Ankaraya gelen ABD D›fliflleri Bakan Yar-d›mc›s› Matt Bryza, PKK’n›n sadece Türkiye’ninde¤il, ayn› zamanda ABD ve Irak’›n da sorunuoldu¤unu belirtti. [H]

27 A¤ustos: Ankara Ticaret Odas›n›n (ATO)haz›rlad›¤› Karanl›k Perde: Faili Meçhul dosya-s›nda, Türkiye’de ifllenen suçlarda faili meçhul-lerin say›s›n›n artt›¤› iddia edildi. ATO Baflkan›Sinan Aygün “(...) Dikkat, aram›zda 588 bin failimeçhul dolafl›yor” dedi. [H]

29 A¤ustos: Nüfus ve Vatandafll›k ‹flleri GenelMüdürlü¤ünün, sahte kimlik kulan›m›n› engel-lemek amac›yla Kimlik Paylafl›m Sistemi (KPS)çerçevesinde vatandafllar›n kimlik bilgilerinielektronik ortamda tüm kamu ve kurulufllar›nhizmetine sunaca¤› bildirildi. [Z]

249

29 A¤ustos: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, DYPDenizli Milletvekili Ümmet Kando¤an’›n çocuksuçlularla ilgili soru önergesine verdi¤i yan›tta,1994–2003 y›llar› aras›ndaki 10 y›ll›k süreçte, 12-18 yafl aras›ndaki çocuk san›k say›s›n›n iki kat›naç›kt›¤›n› ve çocuklar›n en çok iflledi¤i suçlar›nh›rs›zl›k, müessir fiil, trafik yasas›na muhalefetve gasp oldu¤unu belirtti. [H]

30 A¤ustos: Terörle Mücadele fiube Müdürlü-¤ü, 25-27 A¤ustos tarihleri aras›nda gerçeklefltir-di¤i operasyonda “dini motifli yasad›fl› örgüt ele-man›” 5 kifliyi yakalad›klar›n› aç›klad›. [H]

31 A¤ustos: ANAP fianl›urfa Milletvekili Tu-ran Tüysüz ve arkadafllar› TBMM Baflkanl›¤›na6136 Say›l› Ateflli Silahlar ve B›çaklar Hakk›nda-ki Kanun'un Baz› Maddelerinde De¤ifliklik Ya-p›lmas›na Dair Kanun Teklifi sundu. Kanunla,silah verilebilecek olanlara s›n›rlama getirilece-¤i ve cezalar›n artt›r›laca¤› belirtildi. [Z, S, H]Baflbakanl›k Sözcüsü Akif Beki, bireysel silah-lanman›n boyutlar› ve yol açt›¤› sorunlar karfl›-s›nda Baflbakan Erdo¤an’›n ilgili birimlere du-rum tespitinde bulunulmas› ve çözüm önerilerigelifltirilmesi talimat› verdi¤ini aç›klad›. [H]

31 A¤ustos: Trabzon’un Maçka ‹lçesi’nde ölenSuriyeli PKK militan› Mesut ‹sa’n›n Nusay-bin’deki cenaze töreninde “Bu bizim flehidimiz-dir” dedi¤i iddias› ile “Terör örgütü propaganda-s› yapmak” suçundan mahkemeye sevkedilenDEHAP Nusaybin ‹lçe Baflkan› Naz›m Kök tu-tukland›. [H]

EEyyllüüll:: Haz›rlanan Terörle Mücadele Kanunu’na iliflkintart›flmalar gündeme damgas›n› vurdu. Hukuk-çular ve sivil toplum kurulufllar›, taslakta yeralan baz› ifadelerin özgürlükleri k›s›tlayabilece-¤ine dikkat çekerken, hükûmet kanad›ndan ya-p›lan aç›klamalarda özgürlük-güvenlik dengesi-nin gözetilece¤i bildirildi. Adalet Bakanl›¤› bün-yesinde kurulan komisyon TMK tasla¤› üzerin-deki çal›flmalar›n› tamamlad›. AKP’li hukukçumilletvekillerinden kurulan bir komisyon tasar›-ya son halini vermek üzere bafllad›¤› çal›flmalar›-n› tamamlad› ve tasar› Baflbakanl›k Müsteflarl›¤›-

na sunuldu. Bir di¤er geliflme, BM toplant›s› içinNew York’ta bulunan baflbakan›n Irak lideri Ta-labani ve Irak baflbakan› Caferi ile görüflmesiydi.Bilgi Üniversitesinde gerçekleflen “Ermeni kon-ferans›” da gündemin önemli olaylar›ndan birinioluflturdu. Yasad›fl› örgütlere yönelik operasyon-lar Eylül ay›nda da devam etti. Ülkede son za-manlarda artan olaylardan dolay› Terörle Müca-dele Yüksek Kurulu, 8 y›l aradan sonra ilk keztopland›. Fatih Camii’nde Cuma namaz› ç›k›fl›n-da bildiri da¤›tan ve bas›n aç›klamas› yapan gru-ba polisin müdahale etmemesi üzerine yaflanantart›flmalar ve sonras›nda geliflen olaylar da gün-deme yans›d›. Ay boyunca Do¤u ve Güneydo¤uAnadolu’da çat›flmalar yafland›.

1 Eylül: Hava Kuvvetleri Komutan› OrgeneralFaruk Cömert, Milliyet’ten Fikret Bila ile yapt›¤›söyleflide, Hizbullah’›n PKK’ya karfl› kullan›ld›-¤› söylentilerinin eski Baflbakan Tansu Çiller dö-neminde ç›kt›¤›n› ve dönemin valisi MuzafferEcemifl’i bu söylentiler konusunda bilgilendirdi-¤ini belirtti. Muzaffer Ercemifl ise ne kendisininne de di¤er valilerin herhangi bir örgütle tema-sa girmediklerini ifade etti. AKP’li ErsönmezYarbay da U¤ur Mumcu Komisyonu baflkanl›¤›yapt›¤› günlere iliflkin “Düflman›m›n düflman›dostumdur’ politikas›n›n izlendi¤ine dair ema-relere ulaflt›k” dedi. [Z] 5 Eylül: Susurluk Rapo-ru’nda J‹TEM’in kurucusu olarak belirtilen CemErsever’in avukat› Emin Emir, Ersever’in zama-n›nda Hizbullah lideri Hüseyin Velio¤lu’ndanistihbarat ald›¤›n› belirtti. [Z]

1 Eylül: Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer, 1Eylül Dünya Bar›fl Günü dolay›s›yla yay›mlad›¤›mesaj›nda “bar›fl ortam›n›n önündeki en büyükengelin terör oldu¤unu” belirtti. [S] Meclis Bafl-kan› Bülent Ar›nç, yay›mlad›¤› mesaj›nda “KürtSorunu” konusunda muhatablar›n›n Tükiye’deyaflayan, çeflitli nedenlerden ötürü ekonomik vekültürel sorunlarla karfl›laflan, farkl›l›klar›n›kültürel zenginlik olarak gören ve fliddeti redde-den Türkiyeli Kürt kökenli vatandafllar oldu¤u-nu ifade etti. [H]

1 Eylül: CHP Ankara Milletvekili Yakup Kepe-nek’in Türkiye’deki silah kullan›m› ve bundan

250

dolay› yaflanan olaylarla ilgili verdi¤i soru öner-gersini yan›tlayan ‹çiflleri Bakan› AbdülkadirAksu, 2000-2003 y›llar› aras›nda ateflli silahlarve di¤er aletlerin kullan›ld›¤› 94 bin 493 olay ya-fland›¤›n›, bu olaylarda 2 bin 112’si ruhsatl›, 7 bin172’si ruhsats›z olmak üzere toplam 9 bin 884 si-lah kullan›ld›¤›n› belirtti. [H]

2 Eylül: ‹çiflleri Bakan› Aksu, dü¤ünler, flenlik-ler, asker u¤urlama gibi özel günlerde silahlarlaatefl edilmesinin baz› vatandafllar›n yaralanmas›-na, sakat kalmas›na veya hayat›n› kaybetmesineneden oldu¤una dikkat çeken ve bu olaylar›nengellenmesi için al›nmas› gereken tedbirlerinyeniden gözden geçirilmesi gerekti¤ine de¤inenbir genelgeyi valiliklere gönderdi. [S, R, H, Z]Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü ‹smail Ça-l›flkan, ruhsatl› silah kullan›m› konusundaki ek-siklikleri gidermek ve bireysel silahlanmadando¤an sorunlar› çözmek amac›yla bir yasa tasar›-s› haz›rland›¤›n› bildirdi. [S, Z] Meclis Baflkan›Bülent Ar›nç Meclis aç›l›nca silahs›z yaflamkampanyas› bafllataca¤›n› belirtti. Baflbakan Er-do¤an konuyla ilgili bir yasal düzenlemeye ge-rek olmad›¤›n› ve bireysel silahlanmadan do¤ansorunlarla toplum bilincini art›rarak savaflacak-lar›n› bildirdi. [R] 6 Eylül’de AKP Yalova Mil-letvekili fiükrü Önder, hükûmetin 6136 say›l›Ateflli Silahlar Kanunu’ndaki cezalar› art›racakbir düzenleme haz›rl›¤›nda oldu¤unu belirtti.[H]

2 Eylül: Hizb-ut Tahrir isimli grup Fatih Camiiavlusunda gösteri düzenledi. Polisin müdahaleetmedi¤i gösteriye iliflkin sorular› yan›tlayanBaflbakan Erdo¤an “Evet [polis] müdahale etme-liydi” dedi. 5 Eylül’de “Hizb-ut Tahrir sempati-zan›” oldu¤u iddia edilen 8 kiflinin gözalt›naal›nd›¤› bildirildi. [S] 6 Eylül’de ‹stanbul ValisiMuammer Güler, polisin olay›n sonras›nda ilgi-li kiflileri gözalt›na almamas›n› eksiklik olarakde¤erlendirdi¤ini ama bunun olay›n takibininyap›lmad›¤› anlam›na gelmedi¤ini ifade etti.[H] 8 Eylül’de ‹stanbul Emniyet Müdürü Cela-lettin Cerrah, polise yöneltilen elefltirilere cevapverdi. Camide aç›klama yapan kiflileri daha öncede ayn› bildirileri da¤›tmalar›ndan dolay› yaka-lay›p adliyeye gönderdiklerini, bu kiflilerin ifa-

deleri al›nd›ktan sonra serbest b›rak›ld›¤›n› bil-dirdi. ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n bas›n aç›klamalar› ileilgili bir genelgesi bulundu¤una dikkat çekenCerrah, aç›klama büyük bir suç teflkil etmiyorsamüdahale etmediklerini belirtti. [H] 10 Ey-lül’de Ankara’da Baflbakan Erdo¤an’›n namazk›ld›¤› Hac› Bayram Camii avlusunda bildiri da-¤›tmaya çal›flan ve “Hizb-ut Tahrir sempatizan›oldu¤u” iddia edilen bir gruba polis müdahaleetti ve 38 kifliyi gözalt›na ald›. [R] 14 Eylül: Er-zurum Emniyet Müdürü Tahsin Demir, Hiz-butTahrir Do¤u Anadolu bölge sorumlusu oldu¤uöne sürülen Cengiz Kabatafl’›n yakaland›¤›n› vetutuklanarak cezaevine gönderildi¤ini bildirdi.[H, R] 30 Eylül: Örgütün Türkiye temsilcisi ol-du¤u iddia edilen Y›lmaz Çelik’in Adana’da ya-kaland›¤› bildirildi. [R, H]

3 Eylül: Türk Silahl› Kuvvetlerinin (TSK), bas›nyay›n kurulufllar› ile di¤er kurumlara iliflkin ak-reditasyon uygulamas›na internet siteleri de da-hil edildi. [H]

4 Eylül: Ankara’da bir araya gelen Kürt ayd›nve siyasetçileri “Kürt Sorunu”nun çözümüneiliflkin görüfltü. Sorunun muhatab›n›n PKK ol-mad›¤›n› söyleyen ayd›nlar, “Hamaset ve kaba-day›l›¤a prim vermeden sorunu demokratik biryoldan çözmek istiyoruz” dediler. [Z]

5 Eylül: Almanya’da, Özgür Politika ve Mezopo-

tamya Haber Ajans›’n›n 8 eyalette bulunan büro-lar›na bask›n yap›ld›. PKK’n›n yay›n organ› ol-du¤u iddia edilen Özgür Politika gazetesini ç›ka-ran E.Xani Presse-und Verlags-GmbH isimli ya-y›nevi yasakland›. [R]

6 Eylül: Adalet Bakan› Cemil Çiçek, TerörleMücadele Kanunu tasla¤›n›n bakanlara bilgiolarak sunuldu¤unu aç›klad›. AKP Merkez Yü-rütme Kurulunda da konuflulan tasar›n›n AKP’lihukukçu milletvekillerinden oluflan bir komis-yonda incelenece¤i, bu çal›flman›n ard›ndan sonhalini alacak tasar›n›n Bakanlar Kurulunda im-zaya aç›laca¤› bildirildi. [Z]

7 Eylül: Yeni TMK tasla¤› üzerinde çal›flan ko-misyonun ikiye bölündü¤ü, özellikle propagan-

251

252

dan›n suç olarak düzenlenip düzenlenmeyece¤ikonusunda düflünce ayr›l›klar›n›n olufltu¤u, sa-dece teröre finans deste¤i sa¤layanlara ceza ve-rilmesini öngören düzenleme üzerinde uzlaflma-ya var›ld›¤› bildirildi. [S] Haz›rlanan tasla¤›noybirli¤i ile de¤il, oy çoklu¤u ile kabul edildi¤ibelirtildi. [Z, H] TMK tasla¤›nda, “anayasal, si-yasi, hukuki, ekonomik ve sosyal yap›y› bozmakve istikrars›z k›lmak amac›yla giriflilen her türlüsuç teflkil eden eylem[in],” “terör eylemi” say›l-d›¤› bildirildi. [H] Hukukçular, taslakta yer alan“terör tan›m›,” “terör suçlusu” ve “terör finans-man›” gibi tan›mlarda mu¤lak ifadelerin bulun-du¤unu ve ayr›ca “terör” tan›m›nda “cebir vefliddet” ifadesinin bulunmamas›ndan ötürü in-sanlar›n düflüncelerinden dolay› ma¤dur edile-bileceklerini ifade etti. [Z, H]

7 Eylül: Tarih Vakf›, Helsinki Yurttafllar Derne-¤i ve Helsinki ‹nsan Yerleflimleri Derne¤i tara-f›ndan düzenlenen, emekli amiral Fahri Ço-ker’in ba¤›fllad›¤› foto¤raf ve belgelerden oluflan‘50. Y›l›nda 6-7 Eylül Olaylar›’ konulu sergi ken-dilerini “ülkücü” olarak tan›mlayan bir grubunsald›r›s›na u¤rad›. [R]

8 Eylül: CHP Genel Baflkan Yard›mc›s› MustafaÖzyürek, hükûmeti “terör” ile ilgili yap›lanlarve yap›lmas› planlar›n konuflulaca¤› bir “terörzirvesi” yapmaya davet etti. [S]

8 Eylül: D‹SK Genel Baflkan› Süleyman Çelebi,yönetim kurulu üyeleri ile birlikte düzenledi¤ibas›n toplant›s›nda, Türkiye’de son zamanlardameydana gelen olaylardan ötürü, 12 Eylül darbe-sinin 25. y›ldönümü dolay›s›yla düzenlenecekmitinglere kat›lmama karar› ald›klar›n› aç›kla-d›. [H, S]

9 Eylül: ‹stanbul Valili¤i, “78’liler Giriflimi” vebaz› sivil toplum kurulufllar›n›n 12 Eylül’ün 25.y›ldönümü dolay›s›yla düzenleyecekleri “Ana-yasa’n›n Geçici 15. Maddesi Kald›r›ls›n. Darbeci-ler Yarg›lans›n” bafll›kl› mitingi 1 ay erteledi. [Z,S, R, H]

9 Eylül: ‹çiflleri Bakanl›¤› Strateji Merkezi Bafl-kanl›¤›, toplumsal olay ve provokasyonlarda gü-

venlik güçlerinin almas› gereken önlemleri içe-ren “Toplumsal Olay ve Provokasyon ÖnlemeRehberi” isimli bir kitapç›k haz›rlad›. [S, H, R]

10 Eylül: Ankara Emniyet Müdürlü¤ü, polise,“tahriklere kap›lmamalar› için öfkelerini nas›lkontrol alt›na alacaklar›n›” ö¤retmeye bafllad›.Ankara Emniyet Müdürlü¤ü Rehberlik ve Da-n›flma Büro Amirli¤i bu çerçevede, ÖfkemiziNas›l Kontrol Edelim? bafll›kl› bir broflür haz›r-lad›. [Z]

11 Eylül: Milliyet’in haberine göre, MGK’ya te-rörle mücadeleye iliflkin raporlar haz›rlayan vebafl›nda sivil bir yönetici bulunan Araflt›rma De-¤erlendirme Dairesine (ARDE) ba¤l› çal›flan ‹çGüvenlik Grubu, tu¤general yönetimindeki Se-ferberlik ve Savafl Haz›rl›klar› Planlama Dairesi-ne ba¤land›. [Z]

11 Eylül: 12 Eylül’ü protesto etmek amac›yla Ka-d›köy iskelesinde toplanan gruba polis müdaha-le etti. [H] 12 Eylül: Ezilenlerin Sosyalist Plat-formu (ESP) ve 78’liler Giriflimi protesto gösteri-sine müdahale eden polisler hakk›nda suç duyu-rusunda bulundu. [H]

12 Eylül: Kütahya Cumhuriyet Baflsavc›l›¤› ta-raf›ndan yap›lan aç›klamada, 2005–2006 e¤i-tim-ö¤retim y›l›n›n aç›l›fl› nedeniyle Kütahya’dadüzenlenen törene kat›lan Baflbakan Erdo¤an’›protesto etti¤i gerekçesiyle gözalt›na al›nanMustafa Ba¤dat’›n Baflbakana suikast giriflimin-de bulunmak istedi¤inin tespit edildi¤i iddiaedildi. [S, H]

12 Eylül: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, organizesuç örgütlerine yönelik çal›flmalar›n› kaleme al-d›¤› raporunda, mafya tipi organize suç örgütle-rinin do¤rudan ya da dolayl› olarak devlet me-kanizmas› içerisindeki mevcut kurumsal aktivi-teler taraf›ndan desteklendi¤ini aç›klad›. [H, Z]

12 Eylül: Türkiye Devrimci ‹flçi Sendikalar›Konfederasyonu (D‹SK) Genel Baflkan› Süley-man Çelebi, 12 Eylül’ün 25. y›ldönümü dolay›-s›yla yapt›¤› bas›n aç›klamas›nda “Darbecileryarg›lanana ve ma¤durlar›n zarar› giderilene

kadar 12 Eylül'ü ne unuturuz, ne affederiz” dedi.Ezilenlerin Sosyalist Platformu (ESP), Haklar veÖzgürlükler Cephesi (HÖC) ve ‹nsan Haklar›Derne¤i (‹HD) ‹stanbul fiubesi düzenlediklerimitinglerle 12 Eylül’ü protesto etti. [H]

12 Eylül: Geçici köy korucular›n›n bakmaklayükümlü olduklar› kiflilerin tedavisinin devlettaraf›ndan sa¤lanmas›na iliflkin kanun tasar›s›Bakanlar Kurulunda imzaya aç›ld›. [S]

13 Eylül: ABD D›fliflleri Bakanl›¤›'n›n Irak Ko-ordinatörü James Jeffrey, bas›n mensuplar›naIrak ve PKK ile ilgili brifing verdi. PKK ile ElKaide aras›nda bir fark olmad›¤›n› vurgulayanJeffrey, Irak’taki önceliklerinin direniflçi güçleriyenmek oldu¤unu, PKK’ya karfl› topyekün birhareketin direniflçilerin yenilmesinden sonrayap›laca¤›n› bildirdi. [H]

14 Eylül: Kuvvet komutanlar›yla birlikte Diyar-bak›r’a giden Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök, Güneydo¤u’da son dönemde mey-dana gelen olaylarda “tahrik unsuru” oldu¤unuiddia etti ve “(..) Sivil toplum kurulufllar›nda gö-revini çok iyi yapan, yapamayan var, yanl›fl ya-panlar var. Bir saatin çark› gibiyiz. Bütün çarklariyi çal›fl›rsa do¤ru zaman› görmek mümkünolur” dedi. [H, R]

14 Eylül: CNN Türk Muhabiri Gökhan Boz-kurt’a, May›s 2005’te AKP’den istifa eden CemalKaya’n›n Enerji Bakanl›¤› bürokratlar› ile yapt›-¤› pazarl›¤› gündeme getirmesi üzerine, “sorufl-turman›n gizlili¤i”ni ihlal etmek suçundan davaaç›ld›. [A-MED]

15 Eylül: BM Zirvesi için D›fliflleri Bakan› Gül’lebirlikte New York’ta bulunan Baflbakan Erdo-¤an’›n ABD Baflkan› George Bush’la PKK konu-sunda konufltu¤u ve Bush’un da Erdo¤an’a, Tala-bani’ye, PKK konusunda bir fleyler yapmas› ge-rekti¤ini söyledi¤i yönünde bilgi verdi¤i belir-tildi. [R]

15 Eylül: Türkiye, 14–16 Eylül’de BM New YorkZirvesinde, 2003 y›l›nda imzaya aç›lan BM ‹fl-kenceye ve Di¤er Zalimane, Gayriinsanî veya

Küçültücü Muamele veya Cezaya Karfl› Birlefl-mifl Milletler Sözleflmesine Ek ‹htiyari Protoko-lü imzalad›. [H]

16 Eylül: Emniyet Genel Müdürü Gökhan Ay-d›ner, “Biz yakal›yoruz, onlar b›rak›yor” fleklin-de bas›nda ç›kan yorumlar üzerine bir genelgeyay›mlad›. Genelgede, bu tür tutumlar›n vatan-dafl›n polise olan güvenini sarst›¤›n› belirten Ay-d›ner, “gevflek ve so¤uk” davran›fllar›n polis tefl-kilat›n›n itibar›n› zedeledi¤ini ifade etti. [Z, S]

16 Eylül: BM Zirvesi nedeniyle New York’ta bu-lunan Baflbakan Erdo¤an’la görüflen Irak lideriTalabani, görüflme sonras› bas›n mensuplar›naaç›klamalarda bulundu ve “Terörist örgütPKK’y› k›n›yoruz. (...) Türkiye ile iflbirli¤ine ha-z›r›z, elimizden gelenin en iyisini yapaca¤›z” de-di. Baflbakan Erdo¤an, Irak Baflbakan› ‹brahimCaferi ile de görüfltü. Caferi, toplant› sonras›yapt›¤› aç›klamada “topraklar›m›z›n herhangibir komflu ülkeye yönelik sald›r›larda kullan›l-mamas› ve bu konuda sa¤lam durmam›z gibiprensipler üzerinde mutab›k kald›k” dedi. [H]

16 Eylül: ‹stanbul Barosu Baflkanl›¤›ndan yap›-lan aç›klamada bireysel silahlanmaya iliflkin ya-sal düzenlemenin yeterli olmad›¤› belirtildi veçözüm önerileri sunuldu. [H]

16 Eylül: Hakkâri’nin fiemdinli ilçesinde yoladöflenmifl may›n›n patlamas› sonucu ölen Jan-darma Uzman Çavufl Emrah Akman’›n Manisa,Dilek beldesindeki cenaze töreninde DEHAP ‹l-çe Baflkanl›¤›n›n tabelas› sökülmeye çal›fl›ld›.Manisa’da görevli Yüzbafl› Ali Cemalmaz’›n, biriflyerinden ald›¤› Türkiye bayra¤›n› binaya as-mas› halk› sakinlefltirdi. [H]

17 Eylül: Türkiye’nin, BM’de tart›fl›lan taslakta-ki “terör kurban›” tan›m›n›n sadece sivilleriiçermesi üzerine, tan›ma askerleri de dahil ettir-di¤i iddia edildi. [H]

19 Eylül: TBMM, CHP’nin son zamanlarda ar-tan terör olaylar›na iliflkin verdi¤i genel görüfl-me önergesini ele ald›. Önergenin reddedilmesiüzerine Meclis 1 Ekim’de aç›lmak üzere yenidentatile girdi. [S, H, R]

253

19 Eylül: Askerî Yüksek ‹dare Mahkemesi(AY‹M), askerli¤i s›ras›nda ald›¤› disiplin cezas›-n› çekmek üzere gönderildi¤i Gaziemir Ulaflt›r-ma Okul Komutanl›¤› Disiplin Cezaevinde ifl-kenceye gören ve sakat kalan ere tazminat öden-mesine karar verdi. [H]

21 Eylül: D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül’ünABD D›fliflleri Bakan› Condoleezza Rice’la yapt›-¤› görüflmede Rice’›n, PKK’n›n Irak’taki varl›¤›-na karfl› bir ABD hareketinin “bir ilke de¤il za-manlama meselesi” oldu¤unu söyledi¤i bildiril-di. [S]

21 Eylül: PKK’n›n “eylemsizlik” karar›n› 3Ekim’e kadar uzatt›¤› bildirildi. [H, R]

22 Eylül: “‹mparatorlu¤un son döneminde Os-manl› Ermenileri: Bilimsel sorumluluk ve de-mokrasi sorunlar›” konulu konferansa, ABD,Avrupa, Ortado¤u ve Türkiye’den kat›lacak olanbir çok akademisyen ve ayd›n›n, Cumhurbaflka-n› Sezer, Baflbakan Erdo¤an, bakanlar ve ‹stan-bul Valili¤i ile üniversite rektörlü¤üne korumatalebini içeren bir dilekçe verdi¤i belirtildi. [H]Konferans›n düzenlendi¤i Bilgi Üniversitesiönünde toplanan bir grup konferans› protestoetti. Hukukçular Birli¤i Yönetim Kurulu ÜyesiAvukat Kemal Kerinçsiz, ‹stanbul 4. ‹dari Mah-kemesinin yürütmeyi durdurma karar›n›n bukonferans›n yap›lmas›na yönelik oldu¤unu, busebepten dolay› da toplant›n›n baflka bir üniver-sitede yap›lmas›n›n yasay› ihlal etmek anlam›nageldi¤ini ileri sürdü. [R]

26 Eylül: Kara Harp Okulu 2005-2006 e¤itim veö¤retim y›l› aç›l›fl töreninde bir konuflma yapanKara Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Büyüka-n›t, “Avrupa Parlamentosu’nda, terörle mücade-lemizi ‘sald›rgan askerî operasyonlar’ olarak ni-teleyen düflünce ve ifade fleklini esefle k›n›yo-rum” dedi. [H, Z]

27 Eylül: Terörle Mücadele Yüksek Kurulu 8 y›laradan sonra D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül bafl-kanl›¤›nda topland›. Toplant›da son zamanlardayo¤unluk kazanan “terör olaylar›” ve bunlar› en-gellemek için al›nacak tedbirler görüflüldü. [Z, S,

R, H] “Üçlü k›skaç” yönteminin benimsendi¤i,buna göre, güvenlik güçlerinin operasyonlar›nadevam edece¤i, D›fliflleri Bakanl›¤›n›n örgütlerinuluslararas› ba¤lant›lar›n› takip edece¤i ve Mali-ye Bakanl›¤›n›n da örgütlerin mali finansman-lar›n› ortadan kald›rmaya yönelik çal›flmalardabulunaca¤› bildirildi. [H]

28 Eylül: ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n, bireysel silahlan-man›n neden oldu¤u ölümleri engellemek ama-c›yla bir yasa tasar›s› haz›rlad›¤› belirtildi. Tasar›-n›n ruhsatl› silah almak isteyenlere 30 saatlike¤itim flart› getirdi¤i bildirildi. Yap›lacak olandüzenleme ile ruhsatl› silahlardan kovan örnek-leri al›naca¤› ve bu örneklerin gönderilece¤i birbilgi bankas› kurulaca¤›, bilgi bankas›nda ayr›casilahlar›n özellikleri ve silah sahiplerinin kimlikbilgilerinin yer alaca¤› ifade edildi. [H]

29 Eylül: AKP’li milletvekillerinden oluflan ko-misyon, TMK tasla¤› üzerinde- yapt›¤› de¤iflik-likleri Baflbakanl›k Müsteflarl›¤›na sundu. Siviltoplum kurulufllar› ile hukukçular›n tepkisiniçeken özgürlükleri k›s›tlay›c› ifadelerin metin-den ç›kar›ld›¤›, terör tan›m›n›n da TCK’dakiflekliyle kalmas›na karar verildi¤i bildirildi. [Z]

29 Eylül: Ankara’da aç›lan 7. Uluslararas› Sa-vunma Sanayi Fuar›’nda Türkiye’den de firma-lar da yer ald›. Genelkurmay›n yerli katk› pay›n›yükseltme stratejisinin, yerli firmalar›n atakyapmas›n› sa¤lad›¤› bildirildi. Fuarda birbirin-den farkl› ürünler sergileyen ASELSAN’›n, Hol-landa Kraliyet Ordusu için 23 milyon Euro de¤e-rinde Kaideye Monteli Stinger (KMS) üretece¤iaç›kland›. [S]

30 Eylül: Sivil Havac›l›k Güvenlik Kurulunun,‹stanbul Atatürk Havaliman›’nda yapt›¤› gizlidenetimde, parçalara ayr›lm›fl tabancay› apronakadar geçirmeyi baflard›¤›, bunun üzerine TAVYat›r›m ve ‹nflaat firmas› bünyesindeki özel gü-venlik güçlerinin görev yerlerinin de¤ifltirildi¤iiddia edildi. [Z]

EEkkiimm:: Do¤u ve Güneydo¤u bölgelerinde PKK’ya karfl›sürdürülen operasyonlar ve çat›flmalar devam et-

254

ti. Özellikle yola döflenmifl may›nlar›n patlamas›sonucu ölümler meydana geldi. ‹stanbul Mas-lak’ta bir benzin istasyonunda meydana gelenpatlamay› PKK militanlar›n›n gerçeklefltirdi¤iiddia edildi. Gündemden düflmeyen TMK’ya,Avrupa’dan da itiraz sesleri geldi. Hükûmet ta-raf›ndan yap›lan aç›klamada AB müktesebat›n-da bulunmayan bir düzenlemenin TMK’da yeralmayaca¤› ve özgürlüklerin korunaca¤› belir-tildi. Bir di¤er geliflme de, MGK’n›n üzerindeuzlaflt›¤›, “K›rm›z› Anayasa” olarak da tabir edi-len Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi’nin (MGSB)içeri¤inin bas›na yans›mas› oldu. Van YüzüncüY›l Üniversitesi Rektörü Yücel Aflk›n’›n, ihaledeyolsuzluk yapt›¤› gerekçesiyle aç›lan sorufltumakapsam›nda “delillerin karart›lmas›” ihtimalinedeniyle tutuklanmas› yeni tart›flmalara nedenoldu. M‹T Müsteflar› Emre Taner’in KDP lideriBarzani ile görüflmek üzere Selahaddin kentinegitti¤i iddia edildi.

1 Ekim: Hizb-ut Tahrir’in Türkiye temsilcisi ol-du¤u iddia edilen ve Adana’da yakalanan Y›lmazÇelik, ‹stanbul’da ç›kar›ld›¤› mahkeme sonras›tutukland›. [S, R]

1 Ekim: Diyarbak›r Demokrasi Platformu’nunorganize etti¤i ve 2 Ekim’de yap›lmas› planlanan“Kürt sorununa demokratik çözüm, AB’ye evet”mitinginin, Diyarbak›r Valili¤i taraf›ndan 15gün ertelendi¤i bildirildi. [R]

2 Ekim: Genelkurmay Baflkan› Orgeneral HilmiÖzkök, Bülent Ar›nç’›n, “Türkiye’nin üstüne dü-flen bütün vazifeleri yerine getirdi¤ini ve s›ran›nAvrupa’ya geldi¤ini” söyledi¤i TBMM aç›fl ko-nuflmas›n›n, “hislerine tercüman oldu¤unu” ifa-de etti. [R]

2 Ekim: ‹stanbul eski Valisi Erol Çak›r, Susur-luk soruflturmas›nda ad› geçen emekli Tu¤gene-ral Veli Küçük ve ‹stanbul Narkotik eski fiubeMüdürü Nihat Kubufl’un kurdu¤u Güvenlik Ko-ruma ve E¤itim kursunda ö¤renimini tamamla-yanlar sertifikalar›n› ald›lar. [H]

3 Ekim: Van’›n Muradiye ilçesinde askerî birli-¤e düzenlenen sald›r›da 1 asker yaralan›rken,

Hakkâri’nin Yüksekova ilçesindeki patlamada 4polis yaraland›. [Z, S]

3 Ekim: Deniz Kuvvetleri Komutan› OramiralYener Karahano¤lu, Deniz Harp Okulunun 233.E¤itim ve Ö¤retim y›l› aç›l›fl›nda yapt›¤› konufl-mas›nda “AB ile tokalaflt›ktan sonra parmaklar›-m›z› saymak mecburiyetinde kalaca¤›m›z› zan-nediyorum” dedi. [A-TSK]

5 Ekim: “Terörle mücadele” sürecinde zarar gö-renlerin zararlar›n›n karfl›lanmas› iflleminde‹çiflleri Bakanl›¤›n›n, Tunceli’nin Hozat ve Ova-c›k ilçeleri ile Diyarbak›r’›n Lice ilçesine önceliktan›d›¤› bildirildi. [S, Z]

5 Ekim: Ankara Barosu kendi bünyesinde, gö-nüllü avukatlardan oluflan bir ‹flkence ÖnlemeGrubu kurdu. [S]

6 Ekim: Emniyet Genel Müdürlü¤ünün, ABUyum Yasalar› çerçevesinde kurdu¤u komisyon-da görevli olan Ayd›n Emniyet Müdürü Y›lmazOrhan, polisin eskiden “vur-k›r, döv-söv-söylettakti¤i uygulad›¤›n› ama bu dönemin sona erdi-¤ini” ifade etti. [R]

6 Ekim: CHP ‹zmir Milletvekili Canan Ar›t-man, ruhsats›z silahlar›n 60 gün içinde teslimedilmesini ve ruhsats›z silah bulunduranlara 5y›ldan 8 y›la kadar hapis cezas› verilmesini ön-gören yasa tasar›s› haz›rlad› ve parti grubunaverdi. [H]

6 Ekim: TBMM ‹nsan Haklar› Komisyonu top-lant›s›nda TMK tasla¤› ile ilgili bilgi veren Ada-let Bakan› Cemil Çiçek, terör tan›m›nda de¤iflik-lik yapmad›klar›n› ve AB müktesebat›nda bu-lunmayan bir düzenlemenin TMK’da yer alma-yaca¤›n› belirtti. [S, R]

7 Ekim: PKK’n›n 20 A¤ustos’ta bafllatt›¤› ey-lemsizlik karar›na son verdi¤i bildirildi. [H]

7 Ekim: A‹HM’de açt›klar› davay› kazanmalar›sonucu yeniden yarg›lanan eski DEP milletve-killerinden Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Do-¤an ve Selim Sadak’›n duruflmas›nda ifade veren

255

256

DYP eski milletvekili Sedat Bucak, Leyla Za-na’n›n kendisine Abdullah Öcalan’dan mesaj ge-tirdi¤i iddias›n› tekrarlad›. [R, H]

10 Ekim: Emniyet Genel Müdürlü¤ünün,PKK/Kongra-Gel’in plastik patlay›c›larla dü-zenledi¤i eylemler dolay›s›yla polise “terör ref-leksi” kazand›rmay› hedefleyen ve polisin “teröreylemlerine” karfl› her an tetikte olmas›n› ve animüdahalede bulunmas›n› sa¤layacak bir stratejigelifltirdi¤i bildirildi. [Z]

10 Ekim: Irak’taki Ebu Gureyb cezaevinde tu-tuklu bulunan Burhan Kufl ve Sadettin Akdafl’›nKas›m 2003’te ‹stanbul’da meydana gelen bom-bal› sald›r›lara iliflkin ifadelerinin dava dosyas›-na eklendi¤i bildirildi. [S, H]

11 Ekim: Londra’da yay›mlanan The Guardian

gazetesinin haberinde Avrupa Parlamentosuüyelerinden Richard Howitt’in, Türkiye’de “ay-r›m yap›lmadan atefl etme, yarg›s›z infazlar, tu-tuklamalar, akflamlar› maskeli kiflilerce ev bas-k›nlar›” gibi “kötü günlerden kalma taktiklerin”halen devam etti¤ini söyledi¤i belirtildi. [R]

12 Ekim: Adalet Bakanl›¤›n›n haz›rlad›¤› TMKtasla¤›n› inceleyen AKP komisyonunun haz›rla-d›¤› raporu Baflbakan Erdo¤an’a iletti¤i, Baflba-kan›n raporu inceledikten sonra karar›n› verece-¤i bildirildi. [H]

13 Ekim: TBMM Töre ve Namus CinayetleriniAraflt›rma Komisyonunun dört ay sürecek çal›fl-malar›na bafllad›¤›, AKP’den Fatma fiahin’inbaflkanl›k edece¤i komisyonun cinayetlerin ençok görüldü¤ü Do¤u ve Güneydo¤u bölgeleri ileen çok göç alan illerden ‹stanbul, Ankara veAdana’da incelemeler yapaca¤› belirtildi. [R]

14 Ekim: Uluslararas› Göç Örgütünün (Interna-

tional Organization for Migration – IOM) yürüt-tü¤ü proje çerçevesinde, polis ve jandarman›n 9ay boyunca göç, iltica ve insan ticareti gibi konu-larda ders alaca¤› belirtildi. [Z]

14 Ekim: Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi RektörüYücel Aflk›n, t›p fakültesine cihaz al›m› ihalesin-

de yolsuzluk yapt›¤› iddias› ile aç›lan soruflturmaçerçevesinde, “delillerin karart›lmas›” ihtimalinedeniyle tutukland›. Aflk›n’›n tutuklanmas›nahukukçulardan ve akademisyenlerden tepki gel-di. [R, H] Van Savc›l›¤›n›n, devlet memurlar›-n›n yarg›lanmas›n› düzenleyen yasa çerçevesin-de tutuklama için YÖK’ten izin almas› gerekti¤i,buna mecbur kalmamak için de Aflk›n’› “çetekurmak” suçundan tutuklad›¤› iddia edildi. [S]YÖK üyeleri, Aflk›n’›n tutuklan›p cezaevine gö-türülmesi esnas›nda yaflanan görüntülere tepkigösterdi. [R] 21 Ekim: Emniyet Genel Müdürlü-¤ü Sözcüsü ‹smail Çal›flkan, Aflk›n’› götüren po-lislerin kelepçe takmad›¤›n›, sadece koluna gire-rek önlem ald›¤›n›, bundan dolay› da polisin uy-gulamas›n›n normal oldu¤unu iddia etti. [Z, H]Adalet Bakan› Çiçek, Aflk›n’›n tutuklanmas› es-nas›nda kötü muameleye maruz kald›¤› iddiala-r› üzerine inceleme bafllatt›klar›n› belirtti. [S] 23Ekim: Yücel Aflk›n’a destek olmak amac›ylaVan’a giden YÖK heyeti, protestolarla karfl›lan-d›. [R]

15 Ekim: ‹çiflleri Bakanl›¤›, kolluk güçleriningençlerin s›k gitti¤i bar, disko, pavyon, kahve gi-bi e¤lence mekânlar›n› kontrol ederek, “uygun-suz halde” bulduklar›n› ailelerine ve rektörlü¤ebildirmesini öngören bir genelge yay›mlad›. [S]

15 Ekim: ‹stanbul Maslak’ta bir akaryak›t istas-yonunda bir araca b›rak›lan bomban›n patlama-s› sonucu 5 kifli yaraland›. [H] 29 Ekim: Bomba-l› sald›r›y› gerçeklefltirdikleri ve PKK militan›olduklar› iddia edilen 7 kifli, petrol istasyonun-daki kameradan elde edilen görüntülerden yolaç›k›larak yap›lan operasyonlar sonucu gözalt›naal›nd›. [S, H] 1 Kas›m: Bombal› sald›r›y› gerçek-lefltirdikleri iddia edilen militanlar›n üniversiteö¤rencisi oldu¤u bildirildi. [H]

18 Ekim: Milliyet’teki bir haberde, TSK’n›n bafl-latt›¤› Personel Reformu çerçevesinde otomatikterfi sistemi yerine daha rasyonel bir politikan›nizlenece¤i ve tefilerde baflar› sicilinin aranaca¤›belirtildi. [A-JGK]

19 Ekim: Uluslararas› Saydaml›k Örgütü(Transparency International), Türkiye’nin notu-

nu 3.2’den 3.5’e yükseltti. Buna ba¤l› olarak Tür-kiye 77. s›radan 65. s›raya yükseldi. [Z]

19 Ekim: Türkiye Emekli Subaylar Derne¤inin(TESUD), askerin AB’ye karfl› olmad›¤›n› anlat-mak ve lobi faaliyetlerinde bulunmak amac›yla,NATO bünyesinde bulunan ve emekli askerlertaraf›ndan kurulan dernek ve federasyonlardanoluflan CIOR’u (Confédération Interalliée des Offi-

cers de Réserve) Türkiye’de a¤›rlayaca¤› bildirildi.[Z]

22 Ekim: Güvenlik birimleri taraf›ndan haz›r-lanan bir raporda, ABD’nin PKK ile pazarl›kyapt›¤› iddia edildi. [Z] 25 Ekim: ABD’nin An-kara Büyükelçili¤i Maslahatgüzar› Nancy McEl-downey, böyle bir pazarl›¤›n söz konusu olmad›-¤›n› aç›klad›. [S]

22 Ekim: Emniyet Genel Müdürlü¤ünün Asayiflfiube Müdürlüklerine bir yaz› göndererek, terör,mali, narkotik ve organize suçlar›n yan› s›ra fu-hufl ve faili meçhul cinayetlere iliflkin telefondinleme birimleri kurulmas›n› istedi¤i bildiril-di. [S]

23 Ekim: ‹stanbul Üniversitesi Hukuk, SiyasalBilgiler ve Fen-Edebiyat fakültelerine, polisinsuçlular› yakalamak için ‹stanbul’un de¤ifliknoktalar›na yerlefltirdi¤i kameralar›n benzerle-rinin konuldu¤u bildirildi. [T]

24 Ekim: Milli Güvenlik Kurulu toplant›s›Cumhurbaflkan› Sezer’in baflkanl›¤›nda yap›ld›.Toplant›n›n ard›ndan yay›mlanan bildiride Mil-li Güvenlik Siyaseti Belgesi üzerinde uzlaflmayavar›ld›¤› ve Bakanlar Kuruluna gönderilmesinekarar verildi¤i aç›kland›. [Z, S, H] Türkiye’niniç ve d›fl tehdit stratejilerini içeren MGSB’de“terörün tehdit s›ralamas›nda ilk s›ray› ald›¤›”bildirildi. “‹rtica, afl›r› sol örgütlenmeler, misyo-nerlik faaliyetleri ve yolsuzluk” konular›n›n içtehdit olarak belirtildi¤i belgede, su kaynaklar›-n›n etkin kullan›m› konusuna da yer verildi¤ibildirildi. [Z, S, R] Askerin, iç tehditlere müda-hale etme hakk›na iliflkin içerik korundu. [R]Belgede ayr›ca, “afl›r› sa¤›n” iç tehdit kapsam› d›-fl›nda b›rak›ld›¤› [S] ve Yunanistan’›n karasula-

r›n› 12 mile ç›karmas›n›n savafl nedeni say›laca¤›belirtildi. [H, S, R] 5 Kas›m: MGSB’de ayr›caIrak’›n bölünme riski ile ‹ran’daki nükleer faali-yetlerin tehdit unsuru olabilece¤ine yer verildi¤iiddia edildi. [H] 28 Ekim: D›fliflleri Sözcüsü Na-m›k Tan, MGSB’yi bas›na s›zd›ran kiflilerin ciddibir suç iflledi¤ini söyledi ve bu kiflileri araflt›rd›k-lar›n› belirtti. [S] 2 Kas›m: Baflbakan Erdo¤anve D›fliflleri Bakan› Gül, s›z›nt›n›n kayna¤› ola-rak MGSB’nin yaz›m aflamas›na kat›lan alt dü-zey bürokratlar› iflaret etti. [H]

25 Ekim: Adalet Bakanl›¤›n›n haz›rlad›¤› TMKtasla¤›na Avrupa’dan itiraz seslerinin geldi¤ibildirildi. AP ‹nsan Haklar› Alt Komitesi Baflka-n› Helene Flautre, TMK ile ilgili geliflmeleri ya-k›ndan takip ettiklerini, Türkiye’deki reform sü-recinde aksayan taraflar› göz önüne ç›karacakla-r›n› söyledi. [Z]

26 Ekim: Emniyet Genel Müdürlü¤ünün, ABile uyumu sa¤lamak ve baz› çeflitli aksakl›klar›gidermek amac›yla yeni bir yönetmelik haz›rla-yaca¤› bildirildi. Yönetmeli¤in araçlar› çal›nanvatandafllar›n ma¤duriyetlerini giderece¤i, ehli-yet al›m›yla ilgili düzenlemeler getirece¤i, cezaödemelerini kolaylaflt›raca¤› belirtildi. [H]

27 Ekim: YÖK’ü protesto etmek amac›yla An-kara Üniversitesi Cebeci Kampüsü’nde toplananö¤rencilere polis müdahale etti. [Z]

27 Ekim: ‹nsan Haklar› ‹zleme Komitesi Türki-ye Masas› fiefi Jonathan Sugden, TMK tasla¤›n›elefltirdi ve tasla¤› “tehlikeli ve gereksiz” buldu-¤unu ifade etti. [Z]

28 Ekim: Cumhuriyet Bayram› nedeniyle birmesaj yay›mlayan Genelkurmay Baflkan› Orge-neral Özkök, “TSK’n›n, Türkiye’nin bu zor co¤-rafyada üniter bir devlet olarak ayakta kalabil-mesini sa¤layan etkin kurum oldu¤unu” ifadeetti ve “baz› çevrelerin TSK’y› y›pratma faaliyetiiçinde oldu¤unu” iddia etti. [Z, S]

28 Ekim: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü‹smail Çal›flkan, 6 Temmuz’da öldürülen HA-DEP eski milletvekili Hikmet Fidan’› PKK’n›nöldürdü¤ünü aç›klad›. [H, Z]

257

29 Ekim: Cumhuriyet Resepsiyonu’nda bas›nmensuplar›n›n sorular›n› yan›tlayan Genelkur-may Baflkan› Orgeneral Hilmi Özkök, “S›k ko-nuflulmas›nda fayda oldu¤unu zannetmiyorum.Eskiden genelkurmay baflkanlar› da fazla konufl-mazlard›. 28 fiubat sürecinde konuflulmak zo-runda kal›nm›flt›r. (...) Ama benim flartlar›m ay-r›. Benim bulundu¤um flartlara göre hareket et-mek durumunday›m” dedi. [H]

KKaass››mm:: Hakkari-fiemdinli’de Umut Kitabevi’nde mey-dana gelen patlama ve sonras›nda yaflanan gelifl-meler ülke gündemine damgas›n› vurdu. Ay›nbafl›ndan beri meydana gelen patlamalardan do-lay› gerginli¤in artt›¤› Hakkari ve ilçelerinde,yaflanan bu olay barda¤› tafl›ran son damla oldu.Baflbakan›n, olay›n ayd›nlat›laca¤›na dair verdi-¤i sözler ve bu yönde devletin di¤er kademele-rinden yap›lan aç›klamalar, fiemdinli olay›n› ta-kip eden günlerde bölgenin de¤iflik il ve ilçele-rinde meydana gelen gerginlikleri engelleyeme-di. Yüksekova’da, protesto esnas›nda güvenlikgüçleri ve halk aras›nda yaflanan olaylar sonu-cunda 3 kifli öldü. fiemdinli olay› Meclis günde-mine tafl›nd› ve olaylar› araflt›rmak için bir mec-lis komisyonu kurulmas›na karar verildi. Avru-pa Komisyonu 2006 ‹lerleme Raporu’nu yay›m-lad›. Raporda, PKK Güneydo¤u’da yaflanan flid-detin kayna¤› olarak gösterildi. Bir di¤er önemligeliflme de, Hakkari A¤›r Ceza Mahkemesindegörülmeye devam edilen “Yüksekova Çetesi” da-vas›nda, daha önce mahkûm edilen san›klar›nberaat etmesi oldu. fiemdinli olaylar› s›ras›ndabas›nda aç›klamalar› s›kça yer alan Hakkâri Va-lisi Erdo¤an Gürbüz Tokat’a, Tokat Valisi AyhanNasuhbeyo¤lu da Hakkâri’ye atand›.

1 Kas›m: Belçika Gent Mahkemesi, Ocak1996’da Sabanc› Center’da ifllenen cinayetlerinsan›klar›ndan Fehriye Erdal’›n, Türkiye’de iflle-di¤i suçlardan dolay› Belçika’da yarg›lanamaya-ca¤› karar›n› ald›. Bu karar›n, Belçika’n›n Terör-le Mücadele Sözleflmesi kapsam›nda bakt›¤› da-valarda “tam otomatik silah” unsurunun bulun-mas› flart› aran›rken, bu cinayetlerin “yar› oto-matik” silahla ifllenmifl olmas›ndan dolay› al›n-d›¤› bildirildi. [R] D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül

karar› elefltirdi ve bu karar›n Belçika’ya “teröreflemsiye olma görüntüsü” verdi¤ini söyledi. [H]3 Kas›m: Cumhurbaflkan› Sezer Belçika’n›n ka-rar›n› elefltirdi ve terörün bir gün onlara da zararverebilece¤ini belirtti. [R]

2 Kas›m: Diyarbak›r’da bir ilkö¤retim okulun-da geçici müdür baflyard›mc›s› olarak görev ya-pan bir ö¤retmen, “görevi yürütmesinin uygungörülmedi¤i” gerekçesiyle s›n›f ö¤retmenli¤ineatanmas› üzerine, atama iflleminin iptali iste-miyle dava açt›. Dan›fltay, ald›¤› kararda “Hiçbirsomut olay ve sebebe dayanmaks›z›n, mahiyetiaç›klanmayan ve hangi kurum taraf›ndan yap›l-d›¤› belli olmayan tahkikatlara dayanarak ulafl›-lan bilgilerle idarecilik görevi yürütülmesininsak›ncal› oldu¤undan bahisle yap›lan görevdenalma iflleminde hukuka uyarl›k yoktur” dedi ve‹dare Mahkemesinin ret karar›n› oybirli¤i ilebozdu. [H]

2 Kas›m: Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi RektörüYücel Aflk›n’›n, üniversitedeki ö¤retim görevli-lerini, efllerini ve çocuklar›n› “fleriatç› ve irticac›”fleklinde YÖK’e fiflledi¤i, YÖK’ün de bu ö¤retimgörevlilerini baflka üniversitelere gönderdi¤i id-dia edildi. [S] 3 Kas›m: YÖK Baflkan› Erdo¤anTeziç, Aflk›n’›n kasas›ndan ç›kan fiflleme dosya-lar› ile ilgili bilgisi olmad›¤›n› ifade etti. [H] 14Aral›k: Hakk›nda aç›lan davan›n ilk duruflma-s›nda, Yücel Aflk›n’›n fiflleme iddialar› ile ilgiliolarak, bu bilgilerin ola¤anüstü hal döneminderektörlü¤e güvenlik birimleri ve YÖK taraf›n-dan gönderildi dedi¤i iddia edildi. [Z]

2 Kas›m: Hakkâri’nin fiemdinli ilçesinde biraraçta meydana gelen patlamada 23 kiflinin yara-land›¤› bildirildi. [S] fi›rnak’ta PKK’ya karfl› yü-rütülen operasyonda 2 asker ve 1 korucu öldü. [S]4 Kas›m’da Hakkâri’nin Yüksekova ilçesindePKK militan› olduklar› iddia edilen iki kifli ya-kaland›. [S]

6 Kas›m: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, güvenlikkonusundaki kitaplar, arflivler, araflt›rma ve ra-porlar ile doktora ve yüksek lisans tezlerinin yerald›¤› polis kütüphanesini internet ortam›na ta-fl›d›. [Z]

258

7 Kas›m: Ankara’da gerçekleflen YÖK protesto-suna polis müdahale etti ve 48 kifliyi gözalt›naald›. [Z, S, R, H]

8 Kas›m: Partisinin grup toplant›s›nda konufl-ma yapan CHP lideri Deniz Baykal, mevcut du-ruma askerin ve darbenin de¤il, halk›n sa¤ du-yusunun çare olaca¤›n› belirtti. [Z]

8 Kas›m: Hakkâri Valisi Erdo¤an Gürbüz, Yük-sekova ve fiemdinli’de son zamanlarda meydanagelen patlamalar›n sebebinin “PKK’n›n iç he-saplaflamaya düflmesi ve sempatisini kaybedenhalk› korkutmak istemesi” oldu¤unu iddia etti.[H]

9 Kas›m: Hakkâri’nin fiemdinli ilçesinde eskibir PKK’l› oldu¤u iddia edilen Seferi Y›lmaz’aait Umut Kitabevi’nde meydana gelen patlama-da 1 kifli öldü, 6 kifli yaraland›. Halk›n, kitabevi-ne bombay› koydu¤u iddia edilen bir kifliyi yaka-lad›¤›, polisin bu kifliyi gözalt›na ald›¤›, kaçaniki flüpheliden birinin ‹lçe Jandarma Komutan-l›¤›na s›¤›nd›¤› iddias› üzerine halk›n HükûmetKona¤›’n› tafllad›¤› bildirildi. Gözalt›na al›nankiflinin arabas›nda yap›lan incelemede, 3 adetkalaflnikof uzun namlulu silah, bombalar veHakkâri ile ilçelerinin detayl› haritalar›, bomba-lanan kitabevinin iflaretlendi¤i kroki ve baz› ki-flilerin isimleri ile foto¤raflar›n›n ele geçirildi¤ibelirtildi. ‹nceleme yap›ld›¤› s›rada bir araçtanaç›lan atefl sonucu 1 kifli öldü. Ç›kan olaylarda 5kifli de yaraland›. [S, R, H, Z] Olay s›ras›nda birpolis memurunun, DYP baflkan› Mehmet A¤ar’›arayarak yard›m istedi¤i bildirildi. [H, R] 10 Ka-s›m: Yaflanan olaylar› protesto etmek için topla-nan halk› yat›flt›rmak amac›yla bir konuflma ya-pan DEHAP’l› Belediye Baflkan› Salih Y›ld›z,“burada, Yüksekova çetesi ve Susurluk benzeribir olay var. Çözüyoruz ancak sizin sakin olma-n›z laz›m” dedi. [H, Z] 11 Kas›m: Baflbakan Er-do¤an olay›n sonuna kadar takipçisi olacaklar›n›aç›klad›. [Z, S, R] ‹ncelenen arac›n J‹TEM’e aitoldu¤u iddia edilirken, bombay› att›¤› öne sürü-len ve polisin halk›n elinden kurtard›¤› kiflininPKK itirafç›s›, kaçan iki kiflinin de jandarma is-tihbarat›nda görevli oldu¤u bildirildi. [Z, S] Ge-nelkurmay Baflkanl›¤›ndan yap›lan aç›klamada,

olay›n yarg›ya intikal etti¤i belirtildi. [Z, S, R]Hakkâri Belediye Baflkan› Metin Tekçe’nin, in-celeme s›ras›nda kalabal›¤a atefl açan ve bir kifli-nin ölümüne sebep olan kiflinin bir uzman çavufloldu¤unu iddia etti¤i bildirildi. [Z] CHP Hakkâ-ri Milletvekili Esat Canan, araçtan jandarma is-tihbarat›na ait dokümanlar ç›kt›¤›n› söyledi veolay›n bir an önce ayd›nlat›lmas› gerekti¤ini be-lirtti. [Z] PKK itirafç›s› oldu¤u öne sürülen Vey-sel Atefl, Umut Kitabevi’ne bomba atmak, uzmançavufl Tanju Atefl ise toplanan kalabal›¤›n üstüneatefl aç›p bir kiflinin ölümüne sebep olmak su-çundan tutuklan›rken, öfkeli kalabal›¤›n elin-den kaçan astsubaylar Ali Kaya ve Özcan ‹ldenizolay yerinden tesadüfen geçtiklerini söylemeleriüzerine serbest b›rak›ld›. [R] TBMM ‹nsan Hak-lar› Komisyonu Baflkan› Mehmet Elkatm›fl,fiemdinli olay›n›n Susurluk olay›n› ça¤r›flt›rd›-¤›n› söyledi ve olay› incelemek üzere fiemdin-li’ye milletvekillerinden oluflan bir heyet gönde-receklerini aç›klad›. [S] 12 Kas›m: JandarmaGenel Komutan› Orgeneral Fevzi Türkeri, “ola-y›n Susurluk olay›na benzemedi¤ini, provokas-yon oldu¤unu” iddia etti. Genelkurmay Baflkan›Orgeneral Hilmi Özkök de, personelini “ne suç-layaca¤›n› ne de koruyaca¤›n›” aç›klad› ve yarg›-ya güvendiklerini belirtti. [S, R] Kara Kuvvetle-ri Komutan› Orgeneral Büyükan›t, olaya ismikar›flan astsubay› tan›d›¤›n›, bu kiflinin zama-n›nda yan›nda görev yapt›¤›n›, “suç iflleyecek bi-ri oldu¤unu zannetmedi¤ini, soruflturmada so-nucun ortaya ç›kaca¤›n›” belirtti. [R] 13 Kas›m:Erdo¤an, olay›n “lokal olmad›¤›n›, belli bir zih-niyetin devam› oldu¤unu” ifade etti. [Z, H] CHPmilletvekili Canan, jandarma istihbarat birimi-ne ait araçtan ç›kan belgeler aras›nda 105 kiflininad›n›n yaz›l› oldu¤u üç liste bulundu¤unu iddiaetti. [Z, R] CHP heyeti üyelerinden ÇanakkaleMilletvekili Ahmet Küçük, olay›n Susurluk ola-y› gibi oldu¤unu belirtti ve “Bu olay›n içindedevlet güçleri var” iddias›nda bulundu. [R] fiem-dinli olaylar› s›ras›nda A¤ar’› aray›p yard›m iste-yen polis hakk›nda Emniyet Genel Müdürlü¤ütaraf›ndan soruflturma bafllat›ld›¤› bildirildi. [R]14 Kas›m: Mazlum-Der ve ‹HD gibi kuruluflla-r›n da aralar›nda bulundu¤u sivil toplum örgüt-lerinin haz›rlad›¤› raporda, devlet içinde hukukd›fl› hareket eden gruplar›n halen varl›klar›n›sürdürdü¤ü iddia edildi. [Z] CHP, fiemdinli

259

260

olaylar›n›n Meclis taraf›ndan araflt›r›lmas› içinTBMM Baflkanl›¤›na önerge verdi. [S, H]TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç düzenledi¤i bas›ntoplant›s›nda, hükûmetten J‹TEM’in var olupolmad›¤› konusunda bilgi vermesini istedi. [R]fiemdinli’de ele geçirilen belgeler aras›ndan afli-retler ve afliret üyesi kiflilerin adlar›n›n bulundu-¤u belge ile DTP Kurucular Kurulu üyelerininfoto¤rafl› isim listeleri bulundu¤u iddia edildi.[H] Tutuksuz yarg›lanmak üzere serbest b›rak›-lan fiemdinli olay› san›klar›ndan Ali Kaya olay-la ilgili aç›klamalarda bulundu. Kaya, patlamaöncesi Veysel Atefl ve Özcan ‹ldeniz’le beraberarabada bulunduklar›n›, fiemdinli’ye baz› “haberelemanlar›” ile buluflmaya gittiklerini, arabadabulunan kroki ve belgelerin istihbarat bilgilerioldu¤unu, silah ve bombalar› olas› olaylara karfl›kendilerini korumak için bulundurduklar›n› veolay yerinde tesadüfen bulunduklar›n› belirtti.Kaya, ‹ldeniz ve Atefl’in ifadelerinde çeliflkilerbulundu¤u, Kaya ve ‹ldeniz’in ifadelerinde “tu-valet ihtiyac›” için durduklar›n› söyledi¤i,Atefl’in ise “say›sal loto kuponu almak için dur-duk” dedi¤i bildirildi. [H] DYP lideri MehmetA¤ar, olaylar s›ras›nda kendisini aray›p yard›misteyen polis memuru hakk›nda soruflturma aç›l-mas›na tepki gösterdi. [H] 15 Kas›m: fiemdinliolaylar›n› incelemek üzere oluflturulan AKP he-yeti haz›rlad›¤› raporu Merkez Yönetme Kuru-luna sundu. Raporda Veysel, ‹ldeniz ve Kaya’n›n,Emniyetten bir talep gelmedi¤i halde fiemdin-li’ye gittikleri iddia edildi ve “jandarman›n ora-da ne ifli oldu¤unun” aç›kl›¤a kavuflmas› gerekti-¤i belirtildi. [Z] AKP, fiemdinli’deki olaylar›nincelenmesi için bir komisyon kurulmas› yö-nünde önerge verdi. [R] Hakkâri’nin Yüksekovailçesinde fiemdinli olaylar›n› protesto etmekamac›yla toplananlarla polis güçleri aras›nda ya-flanan gerginlik sonucu 3 kifli öldü, 16 kifli yara-land›. Polisin olaylar s›ras›nda kalabal›¤a atefl aç-mad›¤›n›, ateflin grup içinden aç›ld›¤› yönündeduyumlar ald›klar›n› belirten Hakkâri Valisi Er-do¤an Gürbüz, ölümlerin nedeninin adli t›ptayap›lan incelemeler sonucunda anlafl›laca¤›n›belirtti. [S, Z, H] DEHAP ‹lçe Baflkan› fiehabet-tin Timur, protesto edenlerin üzerine sadecepanzerlerden de¤il, çevredeki baz› binalardan daatefl aç›ld›¤›n› iddia etti. [R] 16 Kas›m: Yaflananolaylarda hayat›n› kaybeden 3 kifliden biri olan

Abdulhaluk Geylani’nin cenazesi s›ras›nda ko-nuflan Eski Belediye Baflkan› Hetem ‹ke, ValiGürbüz’ün grup içinden atefl aç›ld›¤›na dair du-yum ald›¤› fleklindeki sözlerine tepki gösterdi ve“Bu halk çok farkl› yollarda da¤›t›labilirdi. An-cak bunun yerine silah tercih edildi” dedi. [H]Cenaze töreninde iki F–16 uça¤›n›n alçak uçuflyapmas› elefltiri toplad›. [R] Ayd›nlar Giriflimi,Bar›fl Giriflimi ve Yurttafl Giriflimi taraf›ndan or-tak bir bildiri yay›mland›. Bildiride “PKK’n›n si-lahl› eylemlerine son vermesi, Baflbakan taraf›n-dan verilen sözlerin tutulmas› ve provokatörle-rin korunmamas›” talepleri s›raland›. [H, Z] Bil-diride ayr›ca baz› komutanlar›n “yarg›ya intikaletmifl” bir konuda konuflmalar›n›n flüphe uyan-d›rd›¤› belirtildi. [Z] Baflbakanl›kta GüvenlikZirvesi yap›ld›. [H, Z, R] Toplant›dan sonra yap›-lan aç›klamada olay›n “ilk günkü hassasiyetle”takip edilece¤i bildirildi. [Z, R] 16 Kas›m’da Ka-ra Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Büyükan›t,fiemdinli sonras› yaflanan olaylar›n iyi de¤erlen-dirilmesi gerekti¤ini belirtti ve “Polislere, emni-yet güçlerine sald›r›ld›, ateflli silah kullan›ld›.Yaralanmalar oldu. Bunlar› iyi belirlemenizitavsiye ederim” dedi. [H] 17 Kas›m: BaflbakanErdo¤an düzenledi¤i bas›n toplant›s›nda J‹TEMdiye bir kuruluflun bulunmad›¤›n›, “daha önceolmuflsa bile” kendi döneminde olmad›¤›n› ifa-de etti. [Z] 18 Kas›m: Adalet Bakan› Cemil Çi-çek, “DEHAP’l›lar›n ne yapt›klar›na iyi bak›n,çözüme katk›lar› var m› dikkat edin” dedi. [Z] 19Kas›m: Hakkari Valisi Gürbüz, Hakkari, fiem-dinli ve Yüksekova’da olaylar› provoke edenleriyakalamak için çal›flma bafllatt›klar›n› söyledi.Gürbüz ayr›ca 1 Kas›m’da medyana gelen patla-mada zarar gören 194 iflyerinin onar›m› için ‹çifl-leri Bakanl›¤› taraf›ndan maddi yard›m gönde-rildi¤ini belirtti ve iflyerleri a¤›r zarar gören va-tandafllar›n zararlar›n›n TMK kapsam›nda al›-nacak mahkeme sonuçlar› do¤rultusunda karfl›-lanaca¤›n› aç›klad›. [Z, S] 21 Kas›m: ‹nsan Hak-lar› ‹zleme Örgütü (Human Rights Watch -HRW) Avrupa ve Orta Asya Direktörü HollyCartner, polisin silahs›z göstericilere karfl› ateflederek afl›r› güç kulland›¤›n› iddia etti ve hükû-metin afl›r› güç kullananlar›n cezaland›r›laca¤›-n› aç›k bir flekilde ifade etmesi gerekti¤ini belirt-ti. [Z] Özel Harekât Dairesi Baflkanl›¤› 50 özeltim görevlisini geçici görevle Hakkâri ve ilçele-

rine gönderdi. [Z] Baflbakan ani bir kararlaVan’a gitti, buradan da Hakkâri’ye geçti. Baflba-kan, fiemdinli’de yapt›¤› konuflmada halk›n“puslu havaya” aldanmamas›n› istedi. HerkesinTürkiye Cumhuriyeti vatandafl› üst kimli¤indebirleflece¤ini söyleyen Baflbakan, hükûmetin 3k›rm›z› çizgisinin bulundu¤unu ve bunlar›n “et-nik, bölgesel ve dinsel milliyetçilik” oldu¤unuyineledi. [S, R] MGK Genel Sekreterli¤inin,fiemdinli olay›n›n kayna¤›n› araflt›raca¤›, haz›r-layaca¤› raporu MGK üyeleri ile paylaflaca¤› bil-dirildi. [R, H] 22 Kas›m: Partisinin grup top-lant›s›nda konuflan Baflbakan Erdo¤an, fiemdin-li’de gerçekleflen olaylarda “illegaliteyi legalite-ye” çevirmek isteyen kiflilerin bulundu¤unu ifa-de etti. Olay›n “siyaset üstü” oldu¤unu belirtenBaflbakan tüm partileri iflbirli¤i yapmaya davetetti. [Z] 16 sivil toplum kuruluflu taraf›ndan ya-p›lan ortak aç›klamada, fiemdinli’de terörle mü-cadele etmek gerekçesiyle hukuk d›fl› davran›fl-larda bulunuldu¤u belirtildi ve halk provokatifeylemlere karfl› dikkatli olmalar› konusundauyar›ld›. [Z] 23 Kas›m: fiemdinli CumhuriyetSavc›s› Harun Hay›k’›n, 9 Kas›m’da meydana ge-len olaylar ile ilgili yürüttü¤ü soruflturma so-nunda haz›rlad›¤› fezlekeyi, “çete” iddias› ileVan Cumhuriyet Baflsavc›s›na gönderdi¤i bildi-rildi. [R, Z, S] Dosya için gizlilik karar› al›nd›¤›belirtildi. AKP, ANAP ve CHP’nin fiemdinliolay›n› araflt›rmak üzere bir komisyon kurulma-s› yönünde verdi¤i önergeler birlefltirilerekTBMM Genel Kurulunda görüflüldü. Görüflme-ler sonunda, bir komisyon kurulmas› kabul edil-di. [S, R] TBMM ‹nsan Haklar› Komisyonu Bafl-kan› Mehmet Elkatm›fl baflkanl›¤›ndaki heyet,fiemdinli’de incelemelerde bulundu. [S, R] Hak-kâri Valisi Erdo¤an Gürbüz Tokat’a, Tokat Vali-si Ayhan Nasuhbeyo¤lu Hakkâri’ye atand›. [H]Kara Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Büyüka-n›t, “Ali Kaya’y› iyi bir astsubay olarak tan›yo-rum. Bunu da söylerim ama iyi bir astsubay gü-nün birinde suça kar›fl›rsa cezas›n› al›r. Ben kar›-fl›rsa diyorum, belli olana kadar korurum. Amabelli olduktan sonra yapacak bir fleyim yok be-nim.” dedi. Yarg›ya karfl› sayg›l› olduklar›n› be-lirten Büyükan›t, terörle mücadele konusunda“makul tedbirleri” alman›n gerekli oldu¤unuifade etti. [H] 25 Kas›m: fiemdinli CumhuriyetSavc›s› Ay›k, “e¤er flu anki deliller olay›n bafl›n-

da elinde olsayd›, Ali Kaya ile Özcan ‹ldeniz’i tu-tuklam›fl olaca¤›n›” ifade etti. [Z] 26 Kas›m:Fezlekedeki baz› eksiklikler nedeniyle, Baflsavc›Kemal Kaçan baflkanl›¤›ndaki bir heyet fiemdin-li’ye gitti ve görgü tan›klar›n› tekrar dinledi. Ki-tabevindeki patlamaya ad› kar›flan Veysel Atefl,Ali Kaya ve Özcan ‹ldeniz ile patlamadan sonrahalk›n üstüne atefl açarak bir kiflinin ölümüneneden oldu¤u ileri sürülen Tanju Çavufl hakk›n-da haz›rlanan fezlekenin ayr›laca¤› ve iki olay›nayr› de¤erlendirece¤i bildirildi. [Z] 28 Kas›m:Ali Kaya ve Özcan ‹ldeniz, Van Cumhuriyet Bafl-savc›s› Ferhat Sar›kaya’ya verdikleri ifadelerininard›ndan ç›kar›ld›klar› mahkeme taraf›ndan“tedbiren” tutukland› ve Van Kapal› Cezaevinekonuldu. [Z, S, R, H] Baflbakan Erdo¤an, “fiem-dinli’deki vatandafltan tan›k olarak istifade edi-lemeyece¤ini, çünkü vatandafl›n orada tehdit al-t›nda bulundu¤unu” ifade etti. [R] 29 Kas›m:Baflbakan’›n sözlerine hukukçular tepki gösterdive bu ifadenin önyarg›lar›n d›fla vurumu oldu-¤unu, ayr›mc›l›k yapt›¤›n› belirttiler. [R] 30 Ka-s›m: Kaya ve ‹ldeniz’in TCK’n›n 302 (vatan ha-inli¤i) ve 220. maddeleri (çete oluflturmak) ileTerörle Mücadele’nin 1/3. maddesine göre tutuk-land›¤› belirtildi. [S, R] fiemdinli olay› Kas›may› boyunca çeflitli yürüyüfllerle protesto edildi,ölüm ve yaralanmalar meydana geldi.

9 Kas›m: Avrupa Komisyonu 2006 ‹lerleme Ra-poru aç›kland›. Raporda ordunun siyaset üzerin-deki etkisinin devam etti¤i belirtildi. [S] Rapor-da ayr›ca Güneydo¤u’daki fliddetin sorumlusu-nun PKK oldu¤u belirtildi. [R]

9 Kas›m: Jandarma istihbarat biriminin VanYüzüncü Y›l Üniversitesinde çal›flan baz› ö¤re-tim görevlileri hakk›nda bir rapor haz›rlad›¤›,raporda baz› ö¤retim görevlilerinin isimlerinin“PKK sempatizan›” fleklinde yer ald›¤› iddiaedildi ve bu görevlilerin haklar›n› aramak içinhukuki yollara baflvuracaklar› bildirildi. [Z]

9 Kas›m:Emniyet Genel Müdürü Gökhan Ayd›-ner, eskiden yedi y›l hapis gerektiren suçlar› iflle-yenlerin tutukland›¤›n›, AB uyum süreci çerçe-vesinde düzenlenen yasalar ile bu sürenin 2 y›laindi¤ini böylelikle “Polis yakal›yor, adliye b›ra-

261

k›yor” fleklindeki tereddütlerin azald›¤›n› bildir-di. ‹flkenceye iliflkin sorulan bir soru üzerine Ay-d›ner, insan haklar›n›n ders olarak polis okulla-r›nda okutuldu¤unu, polisin iflkence söz konusuoldu¤unda meslektafllar›n› de¤il mesleklerinikorumalar› gerekti¤ini belirtti. [R]

11 Kas›m: fi›rnak’›n Silopi ilçesinde Baflsavc› Ta-lip Demirezen’in makam arac›na b›rak›lan bom-ba patlad›. [Z]

15 Kas›m: Baflbakan Erdo¤an Rasmussen’le be-raber düzenleyece¤i bas›n toplant›s›n›, salondaPKK çizgisinde yay›n yapt›¤› iddia edilen ROJ

TV muhabiri bulunmas› üzerine terk etti. [S]

15 Kas›m:Avrupa Komisyonunun geniflleme-den sorumlu üyesi Olli Rehn’in kabinesindeTürkiye ve K›br›s sorumlusu olan Jean Christop-he Filori, Brüksel’de kat›ld›¤› bir konferansta,“PKK bölgenin geliflmesinin önündeki enönemli engellerden biri. Kürt elitlerinin de buörgütün etkisi sürdükçe olumlu geliflme kayde-dilmesinin zor oldu¤unu görmeleri gerekiyor”diye konufltu. [R]

15 Kas›m: Avrupa Güvenlik Çal›flmalar› Merke-zi (Centre for European Security Studies - CESS)taraf›ndan haz›rlanan raporda, Genelkurmay›nSavunma Bakanl›¤›na ba¤lanmas› ve askerlerinTBMM’ye hesap verebilir bir noktaya getirilme-si gerekti¤i belirtildi. [R]

16 Kas›m: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, olas› bir“terör sald›r›s›n›” engellemek amac›yla Anka-ra’daki karargâh›n çevresinin gece görüfl özelli-¤ine sahip kameralarla izlenece¤ini ve girifl ç›k›flnoktalar›n›n elektronik yüksek bariyerli sistem-lerle kontrol edilece¤ini aç›klad›. Aç›lan ihale-nin 250 bin Euro’luk ilk bölümünü Astel firma-s›n›n kazand›¤› bildirildi. [Z]

18 Kas›m: Emniyet Genel Müdürlü¤ünün vali-lerden gelen istek üzerine 11 ilde Çevik Kuvvetflubesi kuraca¤› bildirildi. Önceli¤in Hakkâri, Si-irt, Tunceli ve Bingöl’e verilece¤i belirtildi. [S]

20 Kas›m: “Terör, do¤al afet” gibi nedenlerdendolay› psikolojik rahats›zl›k geçirenlere ücretsiz

destek verecek travma merkezi, Beyo¤lu’ndahizmete bafllad›. [H]

20 Kas›m: Emniyet Genel Müdürü Gökhan Ay-d›ner, suç oran›n› düflük göstermek amac›ylasuçlar›n baz› polis birimleri taraf›ndan gizlen-mesini önlemek amac›yla bir tak›m yeni kural-lar s›ralad› ve bundan sonra meydana gelen olay-lar›n ivedilikle merkeze bildirilmesini istedi.[Z]

23 Kas›m: “Haks›z mal edinme” iddias› ile Ge-nelkurmay Askerî Mahkemesinde efli ve k›z›ylabirlikte yarg›lanan Deniz Kuvvetleri eski Komu-tan› ‹lhami Erdil davas›nda, Erdil’in avukat›n›nitiraz› nedeniyle yeniden hesap yapan bilirkifli,Etiler Alkent-2’deki dava konusu iki daireyi Er-dil’in “resmi ve kay›tl› tasarruflar› ile alamaya-ca¤›” tespitini yineledi. [A-TSK]

23 Kas›m: Hakkâri A¤›r Ceza Mahkemesi’ndegörülen “Yüksekova Çetesi” davas›nda daha öncehapse mahkûm edilen san›klar beraat etti. [R]24Kas›m: Abdurrahman Düflünmez’in avukat›Yaflar Altürk, davay› temyize götürdükleriniaç›klad›. [Z, H]

24 Kas›m: Genelkurmay Baflkan› OrgeneralHilmi Özkök, yapt›¤› yaz›l› aç›klamada 2007’deCumhurbaflkan› olaca¤› yolundaki söylentilerecevap verdi ve görev süresi dolunca emekli olaca-¤›n›, emekli olduktan sonra da siyasete at›lmaya-ca¤›n› belirtti. [R, H]

24 Kas›m: TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç, yapt›-¤› aç›klamada TSK üst düzey yönetim kadrosunayönelik baz› yay›nlar›n yap›ld›¤›n› belirtti ve“TSK’n›n üst kademesinde, birbirine arkadafll›kve dostluk ba¤lar›n›n yan›nda Cumhuriyet ilke-leri ve rejim konusunda birbirinden farkl› dü-flünmeyen, birbirinden k›ymetli insanlar›n ara-s›na nifak koymaya çal›flanlar›n çok kötü bir fleyyapt›¤›n› düflünüyorum” dedi. [R]

25 Kas›m: 11 Kas›m’da Silopi Baflsavc›s› TalipDemirezen’in arac›n›n alt›na bomba konulmas›

262

1 Fransa, Almanya, Lüksemburg, Belçika ve ‹spanya’dan 60.000 askeri personelden oluflan

ve merkezi Strasburg’da bulunan askeri birlik. Bkz: <http://www.eurocorps.org>.

ve 21 Kas›m’da Silopi ‹lçe Emniyet Müdürlü¤ü-ne bomba at›lmas› olaylar›na iliflkin gözalt›naal›nan 6 kifliden 5’inin çete suçlamas›yla tutuk-land›¤› bildirildi. [R] Fezlekede, ‘çete’ kapsam›n-da de¤erlendirilen davan›n Diyarbak›r A¤›r Ce-za Mahkemesinde görülece¤i belirtildi. [Z]

25 Kas›m: M‹T Müsteflar› Emre Taner’in, Kür-distan Yönetimi Bölge Baflkan› ve Kürdistan De-mokrat Partisi (KDP) lideri Mesud Barzani ilegizli bir görüflme yapt›¤› iddia edildi. [R]

27 Kas›m: E¤itim-Sen’in düzenledi¤i “BüyükE¤itim Yürüyüflü” nedeniyle Ankara’ya gelenyaklafl›k 10 bin kifliyi polis, izinsiz gösteri yap›la-ca¤› gerekçesiyle flehre sokmad›. Ankara Güven-park’ta kendilerini bekleyen arkadafllar›ndanbaz›lar›n›n gözalt›na al›nd›¤› haberinin gelmesiüzerine ‹stanbul yolunu trafi¤e kapatan bir grupüzerine, polis tazyikli su s›kt› ve gaz bombas› at-t›. Olaylarda 17 kifli yaraland›. [R, H]

28 Kas›m: Baflbakan Erdo¤an, 10. AB-AkdenizZirvesi’nde yapt›¤› konuflmas›nda düflünce, ifadeve bas›n özgürlü¤ünün, “terör örgütlerinin s›¤›-na haline” getirilemeyece¤ini ifade etti. [H]

29 Kas›m: Olaylar› incelemek üzere Hakkâri’debulunan TBMM ‹nsan Haklar›n› ‹nceleme Ko-misyonu, ‹ran’la Türkiye aras›nda bulunan gü-venlik iflbirli¤inin bürokrasiye tak›lmas›ndandolay› askerî yetkililerin ‹ran’dan s›zan PKK mi-litanlar›ndan ancak 4 gün sonra haberdar ol-duklar›n› ifade etti. [Z]

29 Kas›m: Kamu-Sen Genel Sekreteri FahrettinYokufl taraf›ndan okunan “Türk Ayd›nlar›n›nTürk Milletine Bildirisi”nde, “tek bayrak, tekbaflkent, tek dil, tek milli marfl, tek millet, tek va-tan ve tek devlet” olan Anayasan›n de¤ifltirile-mez ilkelerinin Cumhuriyet’in kurulufl ilkelerioldu¤u belirtildi. [H]

AArraall››kk:: fiemdinli olay›n›n yank›lar› sürmeye devam etti.Meclis bünyesinde oluflturulan fiemdinli Komis-yonu çal›flmalar›na bafllad›. TMK tart›flmalar›,fiemdinli olay›na paralel bir flekilde devam etti.

Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i haz›r-lad›¤› raporda, tasla¤›n AB uyum yasalar›yla çe-liflti¤ini belirtti. Gündemdeki bir di¤er önemligeliflme de, FBI ve CIA Baflkanlar›n›n arka arka-ya Ankara’y› ziyaret etmesi oldu. Bu y›l›n ikincitoplant›s›n› gerçeklefltiren Yüksek Askerî fiu-ra’da (YAfi) 4 askerî personel disiplinsizlik ve ir-ticai faaliyetten dolay› ordudan uzaklaflt›r›ld›.YAfi toplant›s›nda ayr›ca Milli Askerî StratejikKonsept (MASK) üzerinde yap›lan de¤iflikliklerüyelerin onay›na sunuldu. Kas›m ay›nda gerçek-leflen vali de¤iflikli¤ini, bu ay da kaymakam de-¤ifliklikleri izledi. AB-Türkiye Karma Parla-mento Komisyonu Eflbaflkan› Lagendijk hakk›n-da, TCK’n›n 301. maddesinden soruflturma aç›l-mas› da gündeme yans›d›. Emniyet Genel Mü-dürlü¤ü, Edirne ve ‹stanbul’da ilki “kaçakç›l›k,”ikincisi “rüflvet” iddialar› üzerine iki operasyongerçeklefltirdi. ‹lk operasyonda gözalt›na al›nan44 kifliden 35’i tutuklanarak cezaevine gönderil-di. Ay›n sonuna do¤ru gerçekleflen MGK ola¤antoplant›s›nda Irak, terör ve iç göç konuflulurken,toplant› sonras› yay›mlanan bildiride “devletinüniter yap›s›”na vurgu yap›ld›.

1 Aral›k: Bu y›l›n ikinci Yüksek Askeri fiûra(YAfi) toplant›s› Baflbakan Erdo¤an baflkanl›¤›n-da gerçekleflti. [Z] Toplant›da Baflbakan Erdo-¤an’a “irticac› hareketlerin laik cumhuriyetekarfl› son dönemde artan faaliyetleri” hakk›ndabilgi verildi. [A-MGK] 4 askerî personelin “irti-cai faaliyet ve disiplinsizlik” nedeniyle ordudanihrac›na karar verildi. Baflbakan Erdo¤an ve Mil-li Savunma Bakan› Vecdi Gönül, kararlar› flerhkoyarak imzalad›. Ayr›ca MGSB ile ba¤lant›l›olan Milli Askerî Stratejik Konsept (MASK) eleal›nd› ve yap›lan de¤ifliklikler üyelerin onay›nasunuldu. [R]

1 Aral›k: fiemdinli olaylar›n› soruflturan VanBaflsavc›l›¤›n›n Ali Kaya ve Özcan ‹ldeniz ileVeysel Atefl aras›ndaki hiyerarfliyi ortaya ç›kar-d›¤›, buna göre Ali Kaya’n›n tim komutan›, Öz-can ‹ldeniz’in fiemdinli sorumlusu, VeyselAtefl’in de Kaya’ya ba¤l› haber eleman› oldu¤uileri sürüldü. [S]

1 Aral›k:Yüksekova Kaymakam› Aytaç Akgül,Mufl’un Bulan›k ilçesine; Bulan›k Kaymakam›

263

264

U¤ur Kalkar, Yüksekova’ya; fiemdinli Kayma-kam› Mustafa Cihat Feslihan, Karabük’ün Ova-c›k ilçesine; Eskiflehir’in Alpu ilçesi Kaymakam›Altu¤ Ça¤lar da fiemdinli’ye atand›. [H, S, R]

2 Aral›k: ‹stanbul Emniyet Müdürü CelalettinCerrah yapt›¤› aç›klamada, Do¤u ve Güneydo¤ubölgelerinden getirdikleri çocuklar› kapkaç, h›r-s›zl›k gibi suçlarda kullanan 17 kifliyi yakalad›k-lar›n› bildirdi. [Z]

2 Aral›k: Adalet Bakanl›¤› Kiflisel Verilerin Ko-runmas› Hakk›nda Kanun tasar›s›n› tamamla-yarak Baflbakanl›¤a sundu. Tasar›da yer alan ba-z› istisnalar tepki çekti. Bu istisnalara göre, gü-venlik, kamu düzeni, suçun önlenmesi ve devle-tin ekonomik ç›karlar› söz konusu oldu¤undakurallar›n d›fl›na ç›k›labilece¤i ve ›rk, siyasi dü-flünce, din ve mezhep bilgilerinin kaydedilebile-ce¤i bildirildi. ‹stisna kapsam›na girmeyen du-rumlarda ise söz konusu kiflinin r›zas›n›n al›n-mas› gerekece¤i belirtildi. [Z]

2 Aral›k: Piflmanl›k Yasas›ndan yararlanmakamac›yla yapt›¤› baflvuru neticesinde Diyarbak›r4 No’lu A¤›r Ceza Mahkemesinde yarg›lananfiemdin Sak›k duruflmada, “PKK Abdullah Öca-lan’›n ailesi, çiftli¤i, aflireti, çetesi, tarikat› vemafya flebekesiydi” dedi. [S]

3 Aral›k: M‹T Müsteflarl›¤›n›n, müsteflar EmreTaner ile Mesud Barzani aras›nda yap›lan görüfl-meyi yalanlamad›¤›, sadece bas›nda görüflmeniniçeri¤i ile ilgili baz› yanl›fl bilgilerin yer ald›¤›n›aç›klad›¤› bildirildi. [R]

4 Aral›k: Emekli Orgeneral Eruygur Anadolu

Ajans› muhabiri ile yapt›¤› söyleflide, fiemdinliolaylar›n›n PKK ve destekçileri taraf›ndan ya-p›lm›fl bir provokasyon oldu¤unu, jandarma ta-raf›ndan planl› bir operasyon yap›lmas› ihtimaliolmad›¤›n›, olaylarda yabanc› gizli servislerinparma¤› bulunabilece¤ini, olay›n tamamen içhuzuru bozmaya yönelik oldu¤unu iddia etti. [S]

5 Aral›k: Genelkurmay Baflkanl›¤› taraf›ndanyap›lan aç›klamada, Türkiye’den Kerkük’e gidenbir J‹TEM üyesinin Irak’ta gözalt›na al›nd›¤› id-dias› yalanland›. [S]

5 Aral›k: Edirne ve ‹stanbul’da gerçeklefltirilenoperasyonlarda 44 kifli “Teflekkül Halinde ‹çki veSigara Kaçakç›l›¤›” yapt›klar› iddias›yla gözalt›-na al›nd›. Edirne 1. Sulh Ceza Mahkemesine sevkedilen san›klardan 9’u serbest b›rak›l›rken, 35’itutuklanarak cezaevine gönderildi. [S]

5 Aral›k: Avrupa Komisyonu Türkiye Temsil-cili¤i, yeni TMK tasla¤›na iliflkin haz›rlad›¤› ra-porda, tasla¤›n uyum yasalar›na ters düfltü¤ünüve insan haklar›n› ve özgürlükleri k›s›tlayaca¤›-n› belirtti. [Z]

7 Aral›k: 22 Eylül 1980’de “yasak yay›n” bulun-durdu¤u gerekçesiyle Sivas’ta gözalt›na al›nanve hakk›nda bilgi fifli düzenlenip, parmak izi al›-nan bir vatandafl›n, parmak izi kayd› ile bilgi fi-flinin arflivden silinmesi iste¤ine Dan›fltay’danonay geldi. [R, Ak, C]

7 Aral›k:Genelkurmay Baflkanl›¤›ndan yap›lanaç›klamada, bir gazete yer alan ve Fransa MeclisBaflkan› Jean Louis Debre’nin ziyareti s›ras›ndaGenelkurmay Baflkan› Özkök’ün ifade etti¤i ile-ri sürülen “AB içinde dincilere karfl› daha etkilibir mücadele verece¤imize inan›yorum” fleklin-deki ifadelerin Özkök taraf›ndan kullan›lmad›-¤› belirtildi. [H]

7 Aral›k: AKP Milletvekili Resul Tosun TBMMMuhaf›z ve Tören Taburu'nun flehir d›fl›na tafl›n-mas› ça¤r›s›nda bulundu. [A-TSK] 8 Aral›k:Genelkurmay Baflkanl›¤› yapt›¤› bas›n aç›kla-mas›nda, bu tür giriflimleri “münferit bir heze-yan” olarak de¤erlendirdiklerini ifade etti. [R]11 Kas›m: TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç, To-sun’un ifadesini yanl›fl buldu¤unu ama düflünce-lerin aç›klanmas›ndan zarar gelmeyece¤ini be-lirtti ve Genelkurmay Baflkanl›¤›ndan gelen tep-kinin ölçüsüz ve orant›s›z oldu¤unu ifade etti.[R]

9 Aral›k: Türkiye’ye bir ziyarette bulunan FBIBaflkan› Robert Mueller, Esenbo¤a Havaala-n›’nda yapt›¤› bas›n aç›klamas›nda, yetkililerlePKK konusunu ele ald›klar›n›, Avrupa ve baflkaülkelerde PKK’ya yönelik ortak çal›flmalarda bu-lunduklar›n› belirtti. [S]

10 Aral›k: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü‹smail Çal›flkan, insan haklar› ihlallerinin azal-d›¤›n› iddia etti. [Z]

10 Aral›k: TBMM ‹nsan Haklar›n› ‹ncelemeKomisyonunun, “faili meçhul cinayetler” konu-sunda ‹çiflleri ve Adalet Bakanl›¤›ndan bilgi iste-yece¤i, elde edilecek bilgiler ›fl›¤›nda “nokta ça-l›flmas›” yapaca¤› bildirildi. [H]

11 Aral›k: ABD Merkezi Haber Alma Teflkilat›(CIA) Baflkan› Porter Goss Ankara’ya geldi. [H,S, R] Adalet Bakan› Cemil Çiçek, Gross’un “bilgial›flverifli” için geldi¤ini ifade etti. [Z, S] 13 Ara-l›k: M‹T Müsteflar› Emre Taner-Goss görüflme-sinde gündemi “kitlesel terörle kitlesel mücade-le”nin oluflturdu¤u bildirildi. Toplant›da ayr›ca,Türkiye’deki El Kaide ba¤lant›lar›, Irak, Suriyeve ‹ran’la istihbarat paylafl›m›n›n görüflüldü¤ü,Türkiye’nin Kuzey Irak’taki PKK varl›¤›na yö-nelik taleplerini yineledi¤i ve PKK’n›n Avru-pa’daki ekonomik ba¤lant›lar›na iliflkin iflbirli¤iistedi¤i belirtildi. [R] CIA’in, Kuzey Irak hatt›n-da PKK militanlar›n›n Türkiye’ye geçiflinin en-gellenmesi için “Bat blanket-Yarasa battaniyesi”sitemini devreye sokaca¤›, böylece sistemin ha-reketlilik belirlemesi an›nda Türkiye’nin önlemalabilece¤i bildirildi. [H]

12 Aral›k: Sabiha Gökçen Havaalan›’na inenbir ABD uça¤› ile insan kaç›r›ld›¤› veya baz› zan-l›lar›n sorguland›¤› fleklinde ç›kan haberler, D›-fliflleri Bakan› Abdullah Gül taraf›ndan yalan-land›. Gül, “‹lgili birimlerin ve TSK’n›n kontro-lü d›fl›nda baz› fleyler oluyor gibi bir hava estiril-mektedir, bu do¤ru de¤il” dedi. [S]

13 Aral›k: TBMM ‹nsan Haklar›n› ‹ncelemeKomisyonunun fiemdinli taslak raporunda, tu-tuklanan astsubay Ali Kaya için “Kendisini tan›-r›m, iyi askerdir” diyen Kara Kuvvetleri Komu-tan› Orgeneral Büyükan›t’›n yarg›y› etki alt›naalmaya çal›flt›¤› iddia edildi. [H, R] Rapor tasla-¤›na, yarg›y› etkilemenin suç say›ld›¤›na dair ya-sa metninin de eklendi¤i bildirildi. [H] Rapordaayr›ca, Yüksekova’daki cenaze törenleri esnas›n-da alçak uçufl yapan F-16’lar›n bir gözda¤› vermefleklinde alg›land›¤›, J‹TEM, J‹T gibi birimlerin

var olup olmad›¤› konusunda gerekli aç›klama-lar›n ilgili kurumlar taraf›ndan yap›lmas›n›nbeklendi¤i ve “itirafç›” olarak bilinen “haberelemanlar›”n›n, kanuni görevleri bittikten sonrayeni bir kimlikle bölgeden uzaklaflt›r›lmas› ge-rekti¤ine yer verildi. [R] 14 Aral›k: Resmi da-vetli olarak gitti¤i Washington’da bas›n men-suplar›n›n sorular›n› yan›tlayan Orgeneral Bü-yükan›t, fiemdinli raporunda kendisine yönelti-len elefltirilerin hat›rlat›lmas› üzerine, “Olanolaylardan sonra hangi araflt›rma yap›ld› onumerak ediyorum” dedi. [H, R] 17 Aral›k: Ha-

ber10’da yay›mlanan bir haberde Büyükan›t’›nkonuflmas›n›n yarg›ya müdahale olarak alg›la-nabilece¤ine dair ifadenin fiemdinli raporundanç›kar›ld›¤› iddia edildi. [A-J‹TEM]

13 Aral›k: Konya’da bas›n mensuplar›n›n soru-lar›n› yan›tlayan Avrupa Komisyonu TürkiyeDelegasyonu Baflkan› H. J. Kretschmer, Türki-ye’de ordunun oynad›¤› rolün di¤er AB ülkele-rinden farkl› oldu¤unu söyledi ve Türkiye’ninbu alanda daha fazla çal›flmas› gerekti¤ini belirt-ti. [H]

14 Aral›k: Baflbakanl›k ‹nsan Haklar› BaflkanVekili Mustafa Taflkesen, “iflkenceye s›f›r tole-rans” yaklafl›m›n›n sonuç verdi¤ini, 2004 y›l›ndaiflkence iddias› ile insan haklar› kurullar›na ge-len baflvurular›n 1. s›ray› oluflturdu¤unu ama2005’te 17. s›raya geriledi¤ini ifade etti. [Z]

15 Aral›k: Hakkari, fiemdinli ve Yüksekova’dameydana gelen olaylar› araflt›rmak üzere kuru-lan Meclis araflt›rma komisyonunun ilk de¤er-lendirme toplant›s›nda “Derin devlet suçüstü ya-kaland›” yorumlar›n›n yap›ld›¤› iddia edildi. [Z]

15 Aral›k: Resmi davetli olarak gitti¤i Was-hington’da çeflitli görüflmeler yapan OrgeneralBüyükan›t, NATO’daki Türk yetkililerin,PKK’n›n NATO’nun terör listesine al›nmas› içinçal›flmalarda bulunduklar›n› söyledi. [S, R, H]20 Aral›k: Türkiye, 2005 y›l›nda güncellenmesive tekrar yay›mlanmas› öngörülen NATO terörörgütleri listesinin, Avrupal› üyeler taraf›ndan“terör listeleri siyasi sorun oluyor” gerekçesi ilegerçekleflmemesi üzerine NATO Genel Sekreteri

265

Jaap de Hoop Scheffer’den, 2003 y›l›nda kabuledilen ve PKK’n›n da içinde bulundu¤u terör ör-gütü listesinin geçerli oldu¤unun aç›klanmas›n›istedi. [R]

16 Aral›k: fiemdinli olaylar›n›n ard›ndan tu-tuklanan Ali Kaya ile Özcan ‹ldeniz’in avukatla-r›n›n, tutukluluk hallerinin kald›r›lmas›na ilifl-kin yapt›klar› itiraz, Van 4. A¤›r Ceza Mahke-mesi taraf›ndan reddedildi. [Z, S, H]

16 Aral›k: ABD’nin yeni Ankara BüyükelçisiRoss Wilson, düzenledi¤i bas›n mensuplar›ylatan›flma toplant›s›nda PKK ile mücadelenin,ABD yönetimi ve kendi görevinin en önceliklikonular› aras›nda oldu¤unu ifade etti. Wilson,PKK’n›n finans kaynaklar›n›n kesilmesi konu-sunda çal›flmalar›n devam etti¤ini belirtti. [S, H]Emniyet Genel Müdürlü¤ü Sözcüsü ‹smail Ça-l›flkan, FBI ve CIA baflkanlar› ile Emniyet GenelMüdürlü¤ünde yap›lan görüflmelerde, PKK’n›n“öncelikli tehdit” oldu¤u konusunda mutab›kolduklar›n› ifade etti. [S, R]

18 Aral›k: ‹çiflleri Bakan› Abdülkadir Aksu,“Türklü¤e hakaret” suçundan yarg›lanan yazarOrhan Pamuk’un fiiflli Adliyesi’nde görülen da-vas› sonras› yaflanan olaylarla ilgili “güvenlik za-fiyeti” oldu¤u iddialar›na yönelik soruflturmabafllatt›¤›n› aç›klad›. [Z, S, H]

18 Aral›k: AB-Türkiye Karma Parlamento Ko-misyonu Eflbaflkan› Joost Lagendijk’in, TSK’n›n,“kendini güçlü ve önemli k›ld›¤› için PKK ile ça-t›flmay› sevdi¤i” ifadesinde bulundu¤u iddiaedildi. [R] 28 Aral›k: Beyo¤lu Cumhuriyet Bafl-savc›l›¤›, Lagendijk hakk›nda “Türklü¤ü, cum-huriyeti, devletin kurumlar›n› afla¤›lama” suçu-nu düzenleyen TCK 301. maddeden soruflturmabafllatt›. [S]

18 Aral›k: Mardin-K›z›ltepe davas›n›n ikinciduruflmas› Eskiflehir’de yap›ld›. [A-ÖH]

20 Aral›k: Yap›lan de¤ifliklikler ile Ocak2006’dan itibaren sertifikas›z güvenlik görevlisiçal›flt›rman›n cezas›n›n 6 bin YTL’ye kadar ç›-kart›lmas› ve sertifika maliyetinin yaklafl›k 800YTL’yi bulmas› sonucu, binlerce sahte sertifika-

n›n iflsiz gençlere yar› fiyat›na sat›ld›¤› aç›klan-d›. Sahte sertifika yapan flebekelerden birininMalatya’da çökertildi¤i bildirildi. [Z]

20 Aral›k: Milliyet’te yay›mlanan bir haberdeJandarma ile Polis Teflkilat› aras›nda istihbaratpaylafl›m› eksikli¤i bulundu¤u, bunun da bir ör-ne¤inin TBMM fiemdinli Komisyonunun tuta-naklar›na geçen bir istihbarat notu oldu¤u, Öz-can ‹ldeniz’in Jandarman›n çal›flma sistemineiliflkin istihbarat bilgileri içeren ajandas›na dü-flülmüfl bu notta jandarma personelinin polisleiliflki kurmamas›n›n yazd›¤› öne sürüldü. [A-JGK]

21 Aral›k: Milli Savunma Bakan› Vecdi Gönül,Milli Savunma Bakanl›¤›n›n bütçe görüflmeleris›ras›nda yapt›¤› konuflmada, Türkiye’nin de fü-ze üretimi yapt›¤›n› ama menzilini aç›klamaya-ca¤›n› belirtti. [Z]

21 Aral›k: Bilgi Edinme Yasas› çerçevesinde,aralar›nda Küresel Bar›fl ve Adalet Koalisyonu(BAK) aktivisti oyuncu Mehmet Ali Alabora,KESK Genel Baflkan› ‹smail Hakk› Tombul veTMMOB Baflkan› Mehmet So¤anc›’n›n da bu-lundu¤u bir grup, Baflbakanl›¤a ABD’ye ‹ncirlikÜssü’nde lojistik destek verilip verilmedi¤inisordu. [R]

22 Aral›k: Emniyet Genel Müdürlü¤ü, “rüflvetiddialar›” üzerine Kap›kule S›n›r Kap›s›’nda ger-çeklefltirdi¤i operasyonda 58 gümrük ve gümrükmuhafaza memuru ile 28 polis memurunu gö-zalt›na ald›. [S, H, Z]

22 Aral›k: Olas› bir afet karfl›s›nda, Türkiye’ninafetlere müdahale etme ve kriz yönetimi kabili-yetinin gelifltirilmesi amac›yla “Afet-2005 KrizYönetimi Tatbikat› Seçkin Gözlemci Brifingi,”Baflbakan Erdo¤an’›n kat›l›m›yla MGK GenelSekreterli¤inde yap›ld›. [S]

24 Aral›k: ‹çiflleri Bakanl›¤› ve Emniyet GenelMüdürlü¤ü, Güneydo¤u’da al›nacak güvenlikönlemleri çerçevesinde, fi›rnak merkeze 5, Silo-pi’ye 7 ve Cizre’ye 5 MOBESE kameras› yerleflti-rilmesi planland›¤›n› aç›klad›. [Z]

266

25 Aral›k: Birleflmifl Milletler Nüfus Fonu Tür-kiye Temsilcisi Anne Brigette Albrectsen, etkilipolis ve imamlar›n namus cinayetlerinin önlen-mesinde etkili bir rol oynamas› gerekti¤ini be-lirtti ve “Toplum üzerinde etkisi olan bu devletmemurlar› anlay›fllar›n› ve söylemlerini de¤ifl-tirmeliler” dedi. [H]

27 Aral›k: Jandarma ‹stihbarat Teflkilat›, haz›r-lad›¤› raporu fiemdinli Araflt›rma Komisyonunasundu. Raporda, fiemdinli’de Umut Kitabevindegerçekleflen patlaman›n PKK’l›lar taraf›ndanyap›ld›¤›, Ali Kaya ile Özcan ‹ldeniz’in ise olayyerinde tesadüfen bulunduklar› iddia edildi. Buraporun, istihbarat birimleri taraf›ndan hükû-mete sunulan ve patlamadan Kaya ile ‹ldeniz’isorumlu tutan ilk raporla çeliflti¤i belirtildi. [S]

28 Aral›k: Hakkari eski Valisi Erdo¤an Gürbüz,Emniyet Genel Müdürlü¤ü Terörle MücadeleDairesi Baflkan› Selim Aky›ld›z ve fiemdinliKaymakam› Mustafa Cihat Feslihan, TBMMfiemdinli Araflt›rma Komisyonuna bilgi verdi.Üçünün de, Kaya ve ‹ldeniz’in yürüttü¤ü istih-barat çal›flmalar›ndan haberleri olmad›¤›n› söy-ledikleri bildirildi. [Z]

29 Aral›k: Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Se-zer baflkanl›¤›nda gerçekleflen MGK ola¤an top-lant›s›nda, Irak, terörle mücadele ve iç göç konu-lar›n›n ele al›nd›¤› bildirildi. [Z, S] Toplant›n›nard›ndan yay›mlanan bildiride “Devletin üniteryap›s› ve Anayasa ile belirlenmifl niteliklerininmuhafaza edilmesi”ne vurgu yap›ld›. [S, H]

29 Aral›k: fiiflli Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›, OrhanPamuk hakk›nda TSK’ya hakaret suçundan bafl-lat›lan soruflturmayla ilgili takipsizlik karar›verdi. [H]

30 Aral›k: Fatih Camii’nde gerçekleflen olayla-ra iliflkin ayn› mahkemede, ayn› ceza maddesin-den tutuklanan san›klar›n yer ald›¤› 4 ayr› davabirlefltirildi ve davan›n görüflülmesine baflland›.[S]

30 Aral›k: TBMM Töre ve Namus CinayetleriAraflt›rma Komisyonu ve Emniyet Genel Mü-

dürlü¤ü taraf›ndan yap›lan çal›flma sonucundaelde edilen verilere göre befl y›lda namus, töre vefliddete dayal› 1091 olay›n Emniyete intikal etti-¤i, ilk s›ray› 110 olay ile Ankara’n›n ald›¤›, onu101 olayla ‹stanbul, 97 olayla ‹zmir ve 78 olaylaDiyarbak›r’›n izledi¤i bildirildi. [R]

267

MMaakkaalleelleerr

Önder Aytaç, ‹hsan Bal, “Medya ve Terörizm,” YeniTürkiye 2 (12) (1996).

Nicole Ball, Malcolm Holmes, “Integrating Defenseinto Public Expenditure Work,” Commissioned byUK Department for International Development (11Ocak 2002), <http://www.grc-exchange.org/docs/SS11.pdf>.

Ali Bayramo¤lu, “Asker ve Siyaset,” Birikim (A¤us-tos-Eylül 2002).

Ali Birinci, “Türk Emniyet Teflkilat›nda ‹lkler,” PolisBilimleri Dergisi 1 (3) (1999).

‹brahim Cerrah, “Sosyal Yap› ve Polis Alt-Kültürü,”‹brahim Cerrah, Emin Semiz (der.) 21. Yüzy›lda Polis,Temel Sorunlar, Ça¤dafl Yaklafl›mlar (Ankara: EGMYay›nevi, 1998).

‹brahim Cerrah, “Biliflim Teknolojileri ve Etik: Bili-flim Teknolojilerinin Güvenlik Hizmetlerinde Kulla-n›m›n›n ‘Etik Boyutu’ ve ‘Sosyal’ Sonuçlar›,” TülinGünflen ‹çli, Fatih Karaosmano¤lu (der.) Uluslararas›Polislik ve ‹ç Güvenlik (Ankara: Nobel Yay›n Da¤›t›m,2003)

‹brahim Cerrah, “Türkiye”, “Türk Polisi” giriflleri,Encyclopedia of Law Enforcement (California, ABD:Sage Publications, 2004-5).

Fahri Çoker, “Askerî Yarg›tay›n Tarihçesi,” AskerîAdalet Dergisi (1966).

Nuran Erol, “Söylem Olarak ‹deoloji: New York Ti-mes Örne¤i,” Toplum ve Bilim (67) (Güz 1995).

Leslie MacFarlane, “Human Rights and the FightAgainst Terrorism in Northern Ireland,” Terrorismand Political Violence 4 (1) (Nisan 1992).

‹çiflleri Bakanl›¤› ve Birleflmifl Milletler Kalk›nmaProgram› (United Nations Development Programme-UNDP) Araflt›rma Projesi: “Asayiflin Sa¤lanmas› veYasalar›n Uygulanmas›n›n Sivil Denetim Alt›naAl›nmas›na Yönelik Haz›rl›k Yard›m› (PreparatoryAssistance for Civilian Control of Security and LawEnforcement)”, (yay›mlanmam›fl makale, 2005).

“Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i Yönetme-li¤i,” Humanite (Aral›k 2003-Ocak 2004).

TTeebbllii¤¤lleerr

‹brahim Cerrah, “Toplumsal Olaylar›n Sosyal Yönüve Medya,” Ceza Adalet Sistemi ve Polis Sempozyu-mu’nda sunulan Tebli¤ (Ankara, 6-8 May›s 1998).

Antonio Intelisano, “Independence of Military Jud-ges, Judges Advocates and Public Prosecutors,” VIIIthInternational Conference (VIII. Uluslararas› Kongre)(Ankara, 1979).

Sabri Uzun, “‹ç Güvenlik Hizmetlerinin ‹deal Yap›-lanmas›,” Uluslararas› ‹ç Güvenlik Konferans›’ndasunulan Tebli¤ (Ankara, 22-24 Ocak 2004).

KKiittaappllaarr

Necdet Açan, Serhan Yedig, Derin Devletin Peflinde

(‹stanbul: Karakutu Yay›nlar›, 2005).

Cüneyt Arcayürek, Darbeler ve Gizli Servisler (Anka-ra:Bilgi Yay›nevi, 1989).

Suavi Ayd›n, Amac›m›z Devletin Bekas›, Demokratik-

leflme Sürecinde Devlet ve Yurttafllar (‹stanbul: TESEVYay›nlar›, 2006).

Osman Aytar, Hamidiye Alaylar›ndan Köy Koruculu-

¤una (‹stanbul: Medya Günefli Yay›nlar›, 1992).

Ertan Befle, Terörizm, Avrupa Birli¤i ve ‹nsan Hakla-

r› (‹stanbul: Seçkin Yay›nc›l›k, 2001).

Sami Demirk›ran, PKK: Olaylar, Belgeler, Hat›ralar!..

(‹stanbul: Kipa Yay›nlar›, 2001).

Sami Demirk›ran, Kod Ad›: Killer’s of Mehmet’s (An-kara: Kipa Yay›nlar›, 2002).

Rag›p Duran, Bas›n Güncesi No: 9 (Ankara: Ça¤daflGazeteciler Derne¤i Yay›nlar›, 1994).

Fedai Erdo¤, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)

Faili Meçhul Siyasi Cinayetleri Araflt›rma Komisyon

Raporu (‹stanbul: Gizli Sakl› Yay›nevi, 2005).

Sahir Erman, Askerî Ceza Hukuku (‹stanbul: ‹.Ü. Hu-kuk Fakültesi Yay›nlar›, 1974).

268

B‹BL‹YOGRAFYA ve KAYNAKLAR

Aytekin Geleri, Hakan ‹leri, Organize Suçlarla Müca-

delede Gizli ve Örtülü Yaklafl›mlar (Ankara: SeçkinYay›nlar›, 2003).

Peter Golding, Philip Elliott, Making the News (Lond-ra: Longman, 1979).

Erdal ‹lter, Milli ‹stihbarat Teflkilat› Tarihçesi: Milli

Emniyet Hizmetleri Riyaseti (M.E.H/MAH)(1927/1965) (Ankara, 2002), <http://www.mit.gov.tr/tarihce/giris_1.html>.

Raflit Kaya, Kitle ‹letiflim Sistemleri (Ankara: Teori Ya-y›nlar›, 1985).

Denis McQuail, Mass Communication Theory, (Lon-don: M. Joseph Ltd, 1987).

John Stuart Mill, Özgürlük Üstüne (‹stanbul: BelgeYay›nlar›, 1985).

Ahmet Mumcu, Osmanl› Devletinde Siyaseten Katl

(Ankara: Birey ve Toplum Yay›nlar›, 1963).

Ahmet Mumcu, Coflkun Üçok, Türk Hukuk Tarihi

(Ankara: Savafl Yay›nevi, 1982).

Bask›n Oran, Türkiye ‹nsan Haklar› Bilançosu 2005

‹zleme Raporu (‹stanbul: TESEV Yay›nlar›, 2006).

Hilmi Özarpat, Askerî Yarg›lama Usulü Hukuk (Anka-ra, 1950).

Ümit Özda¤, Avrupa Birli¤i’nin Türkiye Politikalar›

(Ankara: ASAM Yay›nlar›, 2003), <http://www.av-sam.org/tr/asamcalismasi.asp?ID=1>.

Hikmet Özdemir, Rejim ve Asker (‹stanbul: Afa Ya-y›nc›l›k, 1989).

Tuncay Özkan, Bir Gizli Servisin Tarihi: M‹T (‹stan-bul: Milliyet Yayinlari, 1996).

Vasfi Raflit Sevi¤, Askerî Adalet (Ankara, 1955).

Frederick Siebert, Theodore Peterson, WilburSchramm, Four Theories of the Press: The Authoritari-

an, Libertarian, Social Responsibility and Soviet Com-

munist Concept of What the Press Should Be and Do

(ABD: University of Illinois Press, 1963).

John Stalker, Shoot to Kill and the Affair (‹rlanda:Harmondsworth, Penguin, 1988).

Timur fiahan, U¤ur Bal›k, ‹T‹RAFÇI: Bir J‹TEM’ci

Anlatt› (‹stanbul: Aram Yay›nc›l›k, 2004).

A. Turhan fienel, M. fienel, ‹stihbarat ve Genel Güven-

lik Konular›m›z No. 56 (Ankara: EGM ‹DB Yay›nlar›,1997).

Tar›k Zafer Tunaya, Siyasi Müessesler ve Anayasa Hu-

kuku, Siyaset ‹lmi Serisi 9 (‹stanbul, 1969).

Mete Tuncay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yö-

netiminin Kurulmas› (1923–1931) (‹stanbul: Cem Ya-y›nevi, 1992).

H. Uçak, 11 Eylül Sonras› ABD ‹ç Güvenlik ve ‹stihbarat

Çal›flmalar› No. 89 (Ankara: EGM ‹DB Yay›nlar›,2005).

Ayd›n U¤ur, Yeni Demokrasinin Yeni Aktörleri:

STK’lar, Merhaba Sivil Toplum, Tacisel Ulafl (der.) (‹s-tanbul:Helsinki Yurttafllar Derne¤i Yay›nlar›, 1998).

Ferhat Ünlü, Eymür’ün Aynas›:Eski M‹T Yöneticisi

Anlat›yor (‹stanbul: Metis Yay›nlar›, 2001).

Soner Yalç›n, Binbafl› Ersever’in ‹tiraflar› (‹stanbul:Kaynak Yay›nlar›, 1994).

Genel Plan ve Prensipler Dairesi Baflkanl›¤›, Milli Sa-

vunma Bakanl›¤› Beyaz Kitap 2000, <http://www.msb.gov.tr>.

Jandarma Genel Komutanl›¤›, Jandarma Genel Ko-

mutanl›¤› Tarihi (Ankara, 2002).

DDeerrggiilleerr

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 18 (1988), Cilt: 21, s.200. [Yasama Y›l›: 2, 19.12.1988, Birleflim: 47, Otu-rum: 2].

Anayasa Yarg›s›, Cilt. 17 (Ankara, 2000).

Yalova Milletvekili fiükrü Önder'in; Baz› KanunlardaDe¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun Teklifi ve ‹çiflle-ri Komisyonu Raporu (2/546), TBMM Tutanak Dergi-

si, Dönem 22 (2005), Cilt: 91, s. 8 [Yasama Y›l›: 3, 3Temmuz 2005, Birleflim: 125, S. Say›s›: 962],<http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tuta-nak_g_sd.birlesim_baslangic>.

‹‹çç TTüüzzüükk

TBMM Kanunlar ve Kararlar Müdürlü¤ü, TürkiyeCumhuriyeti Anayasas› ve Türkiye Büyük MilletMeclisi ‹çtüzü¤ü (Ankara, 2005), <http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm>.

KKaannuunnllaarr

1831 tarihli Belçika Anayasas›.

1887 tarihli Hollanda Anayasas›.

1967 tarihli Brezilya Anayasas›.

1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›.

269

353 say›l› Askeri Mahkemeler Kuruluflu ve Yarg›lamaUsulü Hakk›nda Kanun (ASMKYK), <http://www.msb.gov.tr/Birimler/AsAdIsB/AsAdIsB353Ka-nun.htm>.

18.03.1924 tarihli ve 442 say›l› Köy Kanunu.

10.06.1949 tarihli ve 5442 say›l› ‹l ‹daresi Kanunu.

21.02.1967 tarihli ve 832 say›l› Say›fltay Kanunu.

26.03.1985 tarihli ve 3175 say›l› Kanun.

25.03.1988 tarihli ve 3419 say›l› Baz› Suç Failleri Hak-k›nda Uygulanacak Hükümlere Dair Kanun.

4734 say›l› Kamu ‹hale Kanunu, 22.01.2002 tarihli ve24648 say›l› Resmi Gazete.

16.07.1956 tarihli ve 6815 say›l› S›n›r, K›y› ve Kara Su-lar›m›z›n Muhafaza ve Emniyeti ve Kaçakç›l›¤›nMen ve Takibi ‹fllerinin Dâhiliye Vekâletine DevriHakk›nda Kanun, 24.07.1956 tarihli ve 9363 say›l›Resmi Gazete.

17.07.1972 tarihli ve 1612 say›l› Yüksek Askerî fiûran›nKurulufl ve Görevleri Hakk›nda Kanun, 26.07.1972 ta-rihli ve 14257 say›l› Resmi Gazete.

09.07.1982 tarihli ve 2692 say›l› Sahil Güvenlik Ko-mutanl›¤› Kanunu, 13.07.1982 tarihli ve 17753 say›l›Resmi Gazete, <http://www.basbakanlik.gov.tr>.

10.03.1983 tarihli ve 2803 say›l› Jandarma Teflkilat,Görev ve Yetkileri Kanunu, 12.03.1983 tarihli ve 17985say›l› Resmi Gazete.

10.11.1988 tarihli ve 3497 say›l› Kara S›n›rlar›n›n Ko-runmas› ve Güvenli¤i Hakk›nda Kanun, 22.11.1988tarihli ve 1997 say›l› Resmi Gazete.

10.06.2004 tarihli ve 5188 say›l› Özel Güvenlik Hiz-metlerine Dair Kanun, 26. 06.2004 tarihli ve 25504say›l› Resmi Gazete.

03.07.2005 tarihli ve 5397 say›l› Baz› Kanunlarda De-¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun, 23.07.2005 tarihlive 25884 say›l› Resmi Gazete.

Baflbakanl›k Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlü-¤ü, Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanununa‹ki Ek Madde Eklenmesine Dair Kanun Tasar›s›, Ta-rih: 22.09.1998, Say›: B.02.0.KKG.0.11/101–1177/5368;Karar Tarihi: 09.12.1999.

2005 Mali Y›l› Genel ve Katma Bütçe Kanun Tasar›-lar›.

Köy Korucular› Yönetmeli¤i, 01.07.2000 tarihli ve24096 say›l› Resmi Gazete, <http://www.mevzu-at.adalet.gov.tr/html/20524.html>.

BBiillggii NNoottuu

Naciye Asl›han Tuncer, Baran Kuflo¤lu, “E¤itim, Sa¤-l›k ve Güvenlik Harcamalar›n›n Bütçe Paylar›,”TBMM Araflt›rma Servisi Bilgi Notu, Ekim 2005.

‹‹ddddiiaannaammee

3 Mart 2006 tarihli ve 2006/32 esas numaral› “fiem-dinli” iddianamesi.

FFeezzlleekkee

‹stanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi CumhuriyetBaflsavc›l›¤›, “Susurluk Fezlekesi,” Haz›rl›k No:1997/221; Fezleke No: 1997/1 (30.01.1997).

TTuuttaannaakkllaarr

2003 Mali Y›l› Genel ve Katma Bütçe Kesin HesapKanunu Tasar›lar›n›n Plan ve Bütçe Komisyonu Gö-rüflme Tutanaklar›, Bas›l› Tutanak.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel KurulTutana¤›, 22. Dönem, 3. Yasama Y›l›, 101. Birleflim (24May›s 2005).

Plan ve Bütçe Komisyonu (PBK), Milli Savunma Ba-kanl›¤› (MSB) Bütçe Görüflme Tutanaklar›, 11 Kas›m2005, <http://www.msb.gov.tr>.

24.11.2005 tarihli Plan ve Bütçe Komisyonu Mali Y›l›Bütçe Görüflmeleri Tutanaklar›, <http://www.tbmm.gov.tr>.

RRaappoorrllaarr

“Ülkemizin Çeflitli Yörelerinde ‹fllenmifl Faili MeçhulSiyasal Cinayetler Konusunda Meclis Araflt›rma Ko-misyonu Raporu,” Esas No: 10/90, Say› No:A.01.1.GEÇ/300–554, Karar No: 10 (12.10.1995).

Kutlu Savafl, Susurluk Raporu, m.0001 (10.01.1997).

Kutlu Savafl, Susurluk Raporu, Aktüel-Ek, 5 fiubat1998.

Kutlu Savafl, Susurluk Raporu (internet bask›s›),<http://siyaset .bilkent .edu.tr/susurluk/kut -lu/p3.html>.

Türkiye ‹nsan Haklar› Hareketi Konferans›, 25–26Kas›m 2000, Nihai Rapor ve Sonuç Bildirisi,<http://www.turkeiforum.net/konf/conf3-tr.html>.

World Trade Organization, Working Group on theRelationship between Trade and Investment, “Trans-parency,” WT/WGTI/W/109, (02-1561), 27 Mart2002, <http://www.dfait-maeci.gc.ca/tna-nac/docu-ments/W109-e.pdf>.

270

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› (T‹HV), “A¤ustos 2004Raporu,” <http://www.tihv.org.tr/rapor/2004_08/agukurtsorunu.html>.

‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), “Mardin ‹li K›z›ltepe‹lçesinde Ahmet Kaymaz ve 12 Yafl›ndaki O¤lu U¤urKaymaz’›n Yaflam Hakk›n›n ‹hlal Edildi¤i ‹ddialar›-n› Araflt›rma-‹nceleme Raporu,” 25 Kas›m 2004,<http://ihd.org.tr/rapozel/kiziltepekaymaz.html>.

‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), Mazlum-Der Van fiu-besi, SES Van fiubesi, “Van ‹li Edremit ‹lçesinde Yü-cel Solmaz (35, SES Van fib. Üyesi) ‹simli Yurttafl›m›-z›n Yarg›s›z ‹nfaz Sonucu Öldürülmesi ‹ddialar›n›Araflt›rma - ‹nceleme Raporu,” 20 Aral›k 2004,<http://www.ihd.org.tr/rapozel/vanedremit.html>.

Füsun Üstel, “Zorunlu ‹ç Göç Sonras› Köye Dönüfl(ön) Raporu,” TESEV, 2004.

Mazlum-Der, “Terörle Mücadele Kanunu Tasar›s›Hakk›nda De¤erlendirme Raporu,” 14 Eylül 2005,<http://www.mazlumder.org/ana.php?konu=ra-por&id=1042&lang=tr>.

Mazlum-Der, “9-10 Kas›m 2005 fiemdinli Olaylar›n›Araflt›rma-‹nceleme Raporu,” 12 Kas›m 2005,<http://www.mazlumder.org/ana.php?konu=ra-por&id=1043&lang=tr>.

Avrupa Güvenlik Araflt›rmalar› Merkezi (CESS), ‹s-tanbul Politikalar Merkezi (‹PM), “Türk Sivil-Asker‹liflkileri ve Avrupa Birli¤i: Süregelen BuluflmayaHaz›rl›k,” Kas›m 2005, <http://www.cess.org/publi-cations/occasionals/pdfs/occasionals4.pdf>.

fiükrü Önder, Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na

Dair Kanun Teklifi ve ‹çiflleri Komisyonu Raporu, 2005,< h t t p : / / w w w . t b m m . g o v . t r / s i r a s a y i / d o -nem22/yil01/ss962m.htm>.

Tamer Aker, A. Betül Çelik, Dilek Kurban, TurgayÜnalan ve Deniz Yükseker, “Türkiye’de Ülke ‹çindeYerinden Edilme Sorunu: Tespitler ve Çözüm Öneri-leri,” TESEV, 2005, <http://www.tesev.org.tr/etkin-lik/TESEV_UYE_Grubu_Raporu.pdf>.

‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD), “2005 Y›l› Genel ‹nsanHaklar› Raporu,” 28 fiubat 2006, <http://www.ihd.org.tr/ana.html>.

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› (T‹HV), “2005 Y›l›nda‹nsan Haklar›n›n Genel Durumu”, <http://www.tihv.org.tr>.

GGaazzeettee vvee DDeerrggii HHaabbeerrlleerrii,, KKööflflee YYaazz››llaarr››

Okay Gönensin, “Gazetecinin Anayasas›,” Cumhuri-

yet, 27 A¤ustos 1990.

Can Dündar, “Dikkat...! Haber Öldürücü Bir Silah-t›r...”, Aktüel, 24 A¤ustos 1995.

Yener Süsoy, “ABD’liler isim vermedi ama tarif fia-hinkaya’yd›,” Hürriyet, 12 Kas›m 2001.

Aydo¤an Vatandafl, “Kendisine J‹TEM süsü verenmafya,” Zaman, 4 A¤ustos 2002.

Murat Yetkin, “Bayramdan sonra sivil MGK geliyor,”Radikal, 28 Kas›m 2003.

Sedat Ergin, “Sivil darbe mi, askeri tasfiye mi,” Hür-

riyet, 7 Aral›k 2003.

Sedat Ergin, “Ordu ile oynamak,” Hürriyet, 9 Aral›k2003.

Fuat Akyol, “J‹TEM hayaletiyle gasp terörü,” Aksiyon,1 Mart 2004.

Nefle Düzel, “Bayramo¤lu: ‹zleniyoruz,” Radikal, 12Nisan 2004.

Enis Tayman, “Korucular için ‘ç›k›fl yolu’ aran›yor,”Tempo, 30 A¤ustos 2004.

Hüseyin Kaçar, “Süryani köyündeki korucular jan-darma tehdidiyle ç›kar›ld›,” Sabah, 13 Eylül 2004.

Deniz Zeyrek ve Serkan Demirtafl, “Yeni MGK’danilk icraat: Fifller imha,” Radikal, 18 Kas›m 2004.

Murat Yetkin, “Kufllar nereye uçtu?,” Radikal, 19 Ka-s›m 2004.

Fikret Bila, “Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi,” Milli-

yet, 25 Kas›m 2004.

Hilal Köylü, “Patrikhane tehdit de¤il,” Radikal, 28Kas›m 2004.

Faruk Mercan, “K›rm›z› kitaplar yenileniyor,” Aksi-

yon, 6 Aral›k 2004.

Fuat Akyol, “Mardin’de flehven infaz,” Aksiyon, 13Aral›k 2004.

Utku Çak›rözer, “MGK’da kad›n yönetici devri,” Mil-

liyet, 21 fiubat 2005.

Sevda Alkan, “STK’lar darbe yorgunu,” Yeni fiafak, 23Nisan 2005.

U¤ur Ergan, “Heybeli aç›lmas›n,” Hürriyet, 28 Nisan2005.

Ufuk Hiçy›lmaz, “Baflbakanl›k krize talip,” Aksiyon, 2May›s 2005.

Abdullah Akosman, “Vatana ‹hanetin Ad› Aç›k Top-lum Oldu,” Önce Vatan, 30 May›s 2005.

271

Ümit Cizre, “Güvenlik Reformu, Ama Nas›l?,” Radi-

kal 2, 5 Haziran 2005.

Sefa Kaplan, “‹HD PKK’c›, art›k istifa ediyorum,”Hürriyet, 1 A¤ustos 2005.

Murat Yetkin, “Konuyu kim açar,” Radikal, 15 A¤us-tos 2005.

Murat Yetkin, “Genifl aç›dan bak›nca,” Radikal, 25A¤ustos 2005.

Murat Yetkin, “Terörle mücadelenin bafl›na D›fliflleriBakan›,” Radikal, 27 Eylül 2005.

Bark›n fi›k, “Albayl›k zorlafl›yor,” Milliyet, 18 Ekim2005.

Ali Sali, “MGSB’de ilk tehdit yine terör,” Yeni fiafak,

24 Ekim 2005.

Turan Y›lmaz, “Afl›r› sa¤ art›k tehdit de¤il,” Hürriyet,25 Ekim 2005.

Bark›n fi›k, “Afl›r› sa¤ tehdit de¤il,” Milliyet, 26 Ekim2005.

Deniz Zeyrek, “Gerekirse asker yine ‘göreve’,” Radi-

kal, 28 Ekim 2005.

Kemal Saydamer, “Dülger: Water strategy vital toTurkey,” Turkish Daily News, 30 Ekim 2005.

Yavuz Donat, “35’inci Madde Kalkmal›,” Sabah, 31Ekim 2005.

Ertu¤rul Özkök, “O haber niye Hürriyet’e ‘s›zd›r›ld›’,”Hürriyet, 1 Kas›m 2005.

Ergun Aksoy, “K›rm›z› kitab› kim medyaya s›zd›rd›?.Erdo¤an: MGK Genel Sekreterli¤i çal›flanlar›,” Sa-

bah, 2 Kas›m 2005.

Yavuz Donat, “Demokrasi’de ordunun yeri,” Sabah, 3Kas›m 2005.

“Baflbakan Erdo¤an: Olay Mutlaka Aç›kl›¤a Kavufl-mal›,” Zaman, 11 Kas›m 2005.

Ekrem Dumanl›, “Terörle Mücadele Yasas› iflte böylesorgulan›r,” Zaman, 14 Kas›m 2005.

Serhan Yedig, “Bir var bir yok! Hem var hem yok J‹-TEM,” Hürriyet, 21 Kas›m 2005.

Ertu¤rul Özkök, “M‹T Müsteflar› gölgeden ç›kt›,”Hürriyet, 24 Kas›m 2005.

U¤ur Ergan, “En az ihraç,” Hürriyet, 2 Aral›k 2005.

Ertu¤rul Özkök, “‹mral›’da ilk s›rad›fl› ziyaret,” Hür-

riyet, 6 Aral›k 2005.

Resul Tosun, “Daha sivil bir görüntü,” Yeni fiafak, 7Aral›k 2005.

Cevat Önefl, “Terör-kimlik-türban... Güvenlikte yeniaray›fllar,” Radikal, 7 Aral›k 2005.

Ali Bayramo¤lu, “fiu J‹TEM dedikleri ve fiemdinli,”Yeni fiafak, 15 Aral›k 2005.

Gökçer Tahincio¤lu, “Yemin gibi ‹lkeler,” Milliyet,20 Aral›k 2005.

Haflim Söylemez, “‹tirafç›lar tetikte,” Aksiyon, 21Aral›k 2005, <http://www.aksiyon.com.tr/de-tay.php?id=22875>.

Murat Yetkin, “Irak ve Kürt federasyonu MGK’da,”Radikal, 25 Aral›k 2005.

Murat Yetkin, “29 Aral›k MGK’s›n›n önemi,” Radi-

kal, 31 Aral›k 2005.

Murat Yetkin, “PKK’yla mücadelede yeni patron,”Radikal, 4 Ocak 2006.

Kezban Bülbül, “‹ddianame fiemdinli’yi unutturma-s›n,” Yeni fiafak, 10 Mart 2006.

“Örtülüden kullan›lan 45 milyon dolar›n kayd› yok,”Hürriyet, 14 Ocak 1998.

“Y›lmaz’›n zor karar›,” Hürriyet, 23 fiubat 1998.

“Birdal’dan A Timi’ne: Bilmem ne bereliler,” Hürri-

yet, 26 Nisan 1998.

“Korucular yakaland›,” Radikal, 29 Eylül 2002.

“Askerler istemese AWACS’lar al›nmazd›,” Milliyet,9 May›s 2003.

“AWACS ihalesi sorun oldu,” Radikal, 11 May›s 2003.

“Polis’ten Jandarma’ya sitem,” Hürriyet, 3 Aral›k2003.

“Üskül: ‘Yetkisi yok’,” Milliyet, 11 Mart 2004.

“Erdo¤an: TSK’n›n görevi de¤il,” Cumhuriyet, 15Mart 2004.

“ASAM’›n baflkanl›¤›na Gündüz Aktan atand›,” Za-

man, 7 Nisan 2004.

“TESEV haddini aflt›,” Yeniça¤, 19 May›s 2004.

“Jandarma, Süryanilerin boflaltt›¤› köydeki korucula-r› zorla ç›kartt›,” Zaman, 13 Eylül 2004.

“CHP’li Elekda¤’dan ‘TSK yeniden yap›land›r›ls›n’ça¤r›s›,” Anadolu Ajans›, 8 Kas›m 2004.

“Sivil MGK perdelerini aç›yor,” Hürriyet, 25 Kas›m2004.

272

“‘Adli kolluk’ resmi görüfle ra¤men geçti,” Sabah, 28Kas›m 2004.

“Adli kolluk komisyondan geçti,” Zaman, 28 Kas›m2004.

“fieffaflaflt›k,” Hürriyet, 1 Aral›k 2004.

“Aç›klamaya Dikkat,” Hürriyet, 1 Aral›k 2004.

“Terörist de¤illerdi,” Radikal, 1 Aral›k 2004.

“K›z›ltepe’deki operasyonda güvenlik kusurlar› belir-lendi,” Zaman, 13 Aral›k 2004.

“Tokat Pafla: Suçlular cezaland›r›ls›n, ordu y›prat›l-mas›n,” Zaman, 29 Aral›k 2004.

“Silahs›z kuvvetlerin maafl› da çok düflük,” Milliyet,28 Ocak 2005.

“M‹T telefonunu istiyor,” Milliyet, 10 Mart 2005.

“New Gendarmerie controversy sparked,” Turkish

Daily News, 17 Mart 2005.

“Özel timciler genel müdürlükten olumlu not ald›,”Zaman, 27 Mart 2005.

“M‹T’ten dinleme ›srar›,” Milliyet, 31 Mart 2005.

“‹tirafç› Timurtafl yakaland›,” Radikal, 5 May›s 2005.

“Ankara’y› k›zd›ran rapor,” Milliyet, 10 May›s 2005.

“Asker dü¤ümü tart›flmas›,” Milliyet, 11 May›s 2005.

“Tek soruda akland›,” Milliyet, 17 May›s 2005.

“M‹T’i 2.5 y›l önce önerdiler,” Hürriyet, 19 May›s2005.

“K›z›ltepe Olay›’nda Baro Raporu: Baba Kaymaz PKKmilisi,” Milliyet, 22 May›s 2005.

“Soros, Türkiye’de ‘Aç›k Toplum’a 6 milyon dolarverdi,” Hürriyet, 27 May›s 2005.

“Soros’tan Türkiye’ye 6 Milyon $,” Ortado¤u, 28 May›s2005.

“Türkiye’yi sarsacak belge,” Vatan, 1 Haziran 2005.

“M‹T izlemesi Bakanlar Kurulu’nda,” Milliyet, 2 Ha-ziran 2005.

“Güvenlik Anayasas› masada,” Cumhuriyet, 21 Hazi-ran 2005.

“Savc›: Dinleme yasal,” Milliyet, 25 Haziran 2005.

“Paflalar rapordan imzalar›n› çekti,” Hürriyet, 27 Ha-ziran 2005.

“M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun’un neden emeklili-¤inin istendi¤ini aç›kl›yoruz,” Haftal›k, 29 Haziran-5Temmuz 2005.

“Tolon: Terör konusunda Türkiye’ye çifte standartuyguland›,” Anadolu Ajans›, 24 Temmuz 2005.

“Gizli yönetmelik, soru önergesiyle ortaya ç›kt›,” Za-

man, 25 Temmuz 2005.

“Koruculara ‘gizli’ yönetmelik,” Yeni fiafak, 14 A¤us-tos 2005.

“Genelkurmay, J‹TEM bizi ba¤lamaz,” Milliyet, 16Eylül 2005.

“Bucak gizlili¤e s›¤›n›yor,” Cumhuriyet, 1 Ekim 2004.

“Meclis’teki taburu kald›rma gücüm yok,” Hürriyet, 7Ekim 2005.

“U¤ur Kaymaz davas›nda avukat protestosu,” Hürri-

yet, 24 Ekim 2005.

“Özkök cool towards YÖK stance,” Turkish Daily

News, 31 Ekim 2005.

“Canan: Susurluk’tan beter,” Milliyet, 11 Kas›m 2005.

“M‹T bütçesi sessiz geçti,” Milliyet, 11 Kas›m 2005.

“Ecevit: Türkiye’de derin devlet hep var,” Ajanslar, 21Kas›m 2005.

“Evlerin al›m› hukuken ve ahlaken mümkün de¤il,”Hürriyet, 24 Kas›m 2005.

“Savunmada yerli üretim artmal›,” Cumhuriyet, 25Kas›m 2005.

“Welcome to Kürdistan,” Tempo, 2 Aral›k 2005.

“M‹T Müsteflar› ile Barzani ne konufltu?,” Haftal›k, 2-8 Aral›k 2005.

“Genelkurmay’dan tepki: Muhaf›z alay› teklifi heze-yan,” Radikal, 9 Aral›k 2005.

“Türkiye laiklikten uzaklaflt›r›l›yor,” Cumhuriyet, 10Aral›k 2005.

“Barodan TMK uyar›s›: OHAL getirilmek isteniyor,”Zaman, 10 Aral›k 2005.

“FBI Baflkan› M‹T’e de gitti,” Radikal, 10 Aral›k 2005.

“Kaymaz’›n s›rt›ndaki 9 kurflun da ölümcül,” Milliyet,18 Aral›k 2005.

“Yemin gibi ilkeler,” Milliyet, 20 Aral›k 2005.

“Gül: TSK yetmez,” Milliyet, 26 Aral›k 2005.

273

“fiemdinli patlamalar›na J‹T ve M‹T savunmas›,” Sa-

bah, 27 Aral›k 2005.

“Commission deliberates axing state secret shield,”Turkish Daily News, 28 Aral›k 2005.

Cevat Önefl, “Güvenlik ve demokrasi,” Radikal, 28Aral›k 2005.

“fiemdinli Komisyonu’nda Tu¤general gerginli¤i,”Milliyet, 29 Aral›k 2005.

“Hakkari ve fiemdinli’nin Mülki Amirleri komisyon-da dinlendi: ‘Astsubaylar› tan›m›yoruz’,” Milliyet, 29Aral›k 2005.

“Gül: Terörle mücadelede direktifi hükümet verir,”Milliyet, 4 Ocak 2006.

“‘Gözalt› süresi yetersiz’,” Sabah, 6 Ocak 2006.

“Tümgeneral Befltepe’den OMÜ’ye destek ziyareti,”Cumhuriyet, 21 Ocak 2006.

“Kritik diyalog,” Bugün, 23 Ocak 2006.

“Yeflil’in yarg›land›¤› J‹TEM davas› bafll›yor,” Zaman,24 Ocak 2006.

“Suçlamada geri ad›m,” Hürriyet, 26 Ocak 2006.

“fiemdinli raporu sonunda rafa kalkt›,” Sabah, 31Ocak 2006.

“Evleri, k›l›c› ve apoleti gitti,” Hürriyet, 8 fiubat 2006.

“Askerin istedi¤i yasa ç›kar sinyali,” Hürriyet, 31 Mart2006.

BBaass››nn AAçç››kkllaammaallaarr››

M‹T Bas›n Aç›klamas›, 2 Haziran 2005,<http://www.mit.gov.tr/basin23.html>.

Memur-Sen Bas›n Aç›klamas›, 12 Eylül 2005,<http://www.memursen.org.tr/haberioku.asp?kate-gori=1&id=173>.

‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD) Bas›n Aç›klamas›, 12Kas›m 2005, <http://www.ihd.org.tr/ba-sin/bas20051112.htm>.

M‹T Bas›n Aç›klamas›, 2 Aral›k 2005,<http://www.mit.gov.tr/basin24.html>.

‹‹lleerrlleemmee RRaappoorrllaarr››

Avrupa Komisyonu, Türkiye 2005 ‹lerleme Raporu, 9Kas›m 2005, <http://www.abgs.gov.tr>.

Commission of the European Communities, Turkey:

2004 Progress Report, Brüksel, 6 Ekim 2004, SEC(2004) 1201.

Commission of the European Communities, Turkey:

2005 Progress Report, Brüksel, 9 Kas›m 2005, SEC(2005) 1426.

<http://europa.eu.int/comm/enlargement/re-port_2005/pdf/package/sec_1426_final_en_prog-ress_report_tr.pdf>.

‹‹nntteerrnneett HHaabbeerr

Yasemin Varl›k, “Susurluk Kamu Vicdan›nda Bitme-di,” Bianet, 12 fiubat 2001, <http://www.bi-anet.org/2001/09/07/728.htm>.

Gökçen Ekici, “Yabanc› Sivil Toplum Örgütleri ve Si-vil Darbeler,” 20 Nisan 2005, <http://www.av-sam.org/tr/analizler.asp?ID=50>.

Kemal Ulusoy, “Askerin Yetkisi Az De¤il Fazla Bile!,”Aktif Haber, 12 A¤ustos 2005, <http://www.aktifha-ber.com>.

Sayg› Öztürk, “Komutan ‘J‹TEM’ Gerçe¤ini Aç›kl›-yor!,” Medya24, 14 Kas›m 2005.

“Analiz 06: MAH’tan M‹T’e,” Anadolu Türk ‹nterneti

(AT‹N), 1 A¤ustos 1991, <http://www.atin.org/deta-il.asp?cmd=articledetail&articleid=115>.

“Analiz 07: Gehlen ve ‹stihbarat,” Anadolu Türk ‹n-

terneti (AT‹H), 1 A¤ustos 1991, <http://www.atin.org/detail.asp?cmd=articledetail&articleid=116>.

“Cumartesi Annelerinden ‘Cumartesi’,” Bianet, 17May›s 2002, <http://www.bianet.org/2002/05/17/ha-ber10036.htm>.

“Yeni TCK Tasar›s›’na Sivil Tepki,” ‹HH ‹nsani Yar-

d›m Vakf›, 17 Eylül 2004, <http://www.ihh.org.tr/cgi-bin/index.pl?mod=news;op=news_id;id=1021>.

“Yasa Teklifleri Savunma Hakk›na Sald›r›,” Bianet,10 May›s 2005, <http://www.bianet.org/2005/05/10/60833.htm>.

“Telefon dinleme yetkisinde son nokta,” CNN Turk, 4Temmuz 2005, <http://www.cnnturk.com/ HABER/haber_detay.asp?PID=318&HID=1&haberID=108432>.

“5 bin köy korucusu suç iflledi,” NTV-MSNBC, 28 Ey-lül 2005.

“Özgürlükleri savunmak için sivil itaatsizlik,” Bianet,28 Eylül 2005, <http://www.bianet.org/2005/09/28/67893.htm>.

“Diyarbak›r Barosu: TMK tasar›s›yla yap›lmak is-tenenler,” 29 Eylül 2005, <http://www.savaskarsit-lari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=6&ArsivAnaID=28810&ArsivSayfaNo=1>.

274

“Barolar Birli¤i Hakkari’ye Gidiyor,” Güncel Hukuk

Haberleri, 20 Kas›m 2005, <http://www.hukuki.net/haber/detay.asp?id=525>.

“Büyükan›t, fiemdinli Raporundan Ç›kar›ld›,” Haber

10, 17 Aral›k 2005, <http://www.haber10.com/haber/15700/>.

“Kaymaz’›n çat›flmaya girmesi imkâns›z,” CNN Turk,19 Aral›k 2005.

“Hükümet yeni TMK tasla¤›n› hangi sivil toplumadan›flt›?,” 10 Ocak 2006, <http://www.savaskarsit-lari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=9&ArsivAnaID=30627>.

“fiemdinli’de yakalanan devletin ta kendisidir!-Rapor,” 25 Ocak 2006, <http://www.savaskarsit-lari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=6>.

fiemdinli Komisyonu kilitlendi ,” Haberextra, 30Ocak 2006, <http://www.haberextra.com/haber/9117/%C5%9Eemdinli/Komisyonu/kilitlendi>.

Cerrah’tan ‘ola¤anüstü’ talepler,” NTV-MSNBC, 25Mart 2006, <http://www.ntv.com.tr/news/366383.asp>.

‹‹nntteerrnneett AAddrreesslleerrii

<http://72.14.203.104/search?q=cache:iqdQ9PLcF-HAJ:www.cengizkan.com/html/ocaksis-tem.php%3Fname%3DHaber%26file%3Dartic-le%26sid%3D1456+%22Avrupa+G%C3%BCven-lik+Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1+Mer-kezi%22+(CESS)&hl=tr&ct=clnk&cd=30>.

<http://www.anap.org.tr/anap/genelbaskanlar/YIL-MAZ/konusmalar/1998/ocak98/22ocak98.htm, 22Ocak 1998>.

<http://www.avsam.org/tr/giris3.asp>.

<http://www.av-sam.org/tr/stratejikanaliz.asp?x_yil1=2005>.

<http://www.barobirlik.org.tr/tbb/baskan/konusmalar/051203_mersin.aspx>.

<http://www.biyografi.net/kisiayrin-ti.asp?kisiid=2928>.

<http://www.bumko.gov.tr>.

<http://www.bumko.gov.tr/chart/data.htm>.

<http://www.bumko.gov.tr/proje/proje1/fonk-sinif.mht>.

<http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/Ayin-Tarihi/1996/eylul1996.htm>.

< http://www.byegm.gov.tr/YAYIN-LARIMIZ/AyinTarihi/2005/ agustos2005.htm>.

<http://www.danistay.gov.tr>.

<http://www. egmidb.gov.tr>.

<http://www.erg.sabanciuniv.edu/ipm.htm>.

<http://www.ihd.org.tr>.

<http://www.jandarma.gov.tr>.

<http://www.korkuteken.com/kimdir.htm>.

<http://www.mazlumder.org/ana.php?konu=acik-lama&id=465&lang=tr>.

<http://www.mazlumder.org/ana.php?konu=acik-lama&id=472&lang=tr>.

<http://www.memur-sen.org.tr/haberioku.asp?kategori=1&id=173>.

<http://www.mgk.gov.tr/sss.html>.

<http://www.mit.gov.tr/merak-Cevap17.html>.

<http://www.mit.gov.tr/stat_butce.html>.

<http://www.msb.gov.tr>.

<http://www.ortakpay-da.org/boxes.asp?foo=read&feox=139&ronin=5>.

<http://www.tayad.org>.

<http://www.tbmm.gov.tr>.

<http://tem.iem.gov.tr/cmk.php>.

<http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?Arsiv-TipID=8&ArsivAnaID=30187&ArsivSayfaNo=1>.

<http://www.telehaber.com/haberler/haber-287453/>.

<http://www.tesev.org.tr/basin/basin_tesev.php>.

<http://www.tesev.org.tr/etkinlik/dcaf2.php>.

<http://www.tesev.org.tr/etkin-lik/GSDA_TESEV.pdf>.

<http://www.tesev.org.tr/projeler/guvenlik_Sek-toru_metin.pdf>.

<http://www.tesev.org.tr/tesev_misyon.php>.

<http://www.tesev.org.tr/tesev_tarihce.php>.

<http://www.tihak.org.tr/yaliefe1.html>.

<http://www.tsk.mil.tr>.

<http://www.yargitay.gov.tr>.

<http://www.yenisafak.com.tr/diziler/mgk/mgk2.html>.

275

ZZüühhttüü AArrssllaann

Doç. Dr. Zühtü Arslan Polis Akademisi GüvenlikBilimleri Fakültesinde ö¤retim üyesidir. AnkaraÜniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden me-zun olan Arslan, yüksek lisans ve doktoras›n› Le-icester Üniversitesi Hukuk Fakültesinde yapm›fl-t›r. Çal›flmalar› hukuk-siyaset iliflkisi, anayasayarg›s›, insan haklar›, siyasal partiler hukuku vesivil-asker iliflkileri alanlar›nda yo¤unlaflmakta-d›r. Türkçe ve ‹ngilizce olarak kaleme ald›¤›eserlerinden bir k›sm› flunlard›r: Anayasa Teori-

si (Seçkin Yay›nc›l›k, 2005); Constitutional Law

of Turkey (ortak yazar) (Kluwer Publication,2004); “‹deoloji, Türk Militarizmi ve Post-Mili-tarist Aç›l›mlar,” Do¤u Bat› 28 (2004), s. 43-67;“Conflicting Paradigms: Political Rights in theTurkish Constitutional Court,” Critique: Critical

Middle Eastern Studies 11/1 (2002), s. 9-25; “Ta-king Rights Less Seriously: Postmodernism andHuman Rights,” Res Publica 5/2 (1999), s.195-205.

ÖÖnnddeerr AAyyttaaçç

Dr. Önder Aytaç Polis Akademisinde ö¤retimüyesi olup, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakülte-si (LLB), ‹ngiltere Loughborough Üniversitesi(MSc), ODTÜ Sosyoloji Bölümünde (PhD) e¤i-tim görmüfltür. Halen Güvenlik Bilimleri Fa-kültesinde, Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakülte-sinde ve Güvenlik Bilimleri Enstitüsünde lisansve master derslerine girmekte olup, pek çokuluslararas› ve ulusal programa konuflmac› ola-rak kat›lm›flt›r. 1995 y›l›ndan bu yana Türkiye’debulunan yazar, TADOC’ta Uyuflturucu Kullan›-m› ve Talep Azalt›m› Merkez Baflkanl›¤› ve Gü-venlik Bilimleri Fakültesi Dekan Yard›mc›l›¤›n›da yürütmektedir. Yine bu çerçevede Polis Rad-yosu’nda ve Gazi Radyo’da da programlar yap-

makta olup, günlük olarak ‹ngilizce yay›mlananthe New Anatolian News gazetesinde de köfle ya-zarl›¤› yapmaktad›r. Uluslararas› Polis Organi-zasyonunun da (IPA) Türkiye Bölümünün Ge-nel Baflkan Yard›mc›s›d›r ve ç›kar›lan dergininde genel yay›n yönetmenidir. Araflt›rma alanla-r›n› polis, terör, ordu, istihbarat örgütleri, halklailiflkiler, medya üzerine yo¤unlaflt›rm›flt›r. Polis-Asker-M‹T, Organize Suç Örgütleri, Medya veTerörizm üst bafll›klar› alt›nda Türkçe ve ‹ngi-lizce kitap ve makaleleri vard›r.

VVoollkkaann AAyyttaarr

Volkan Aytar, 2004’ten bu yana TESEV’de De-mokratikleflme Program Yöneticisi olarak çal›fl-makta ve Güvenlik Sektörü projeleri baflta ol-mak üzere çok say›da projeyi idare etmektedir.TESEV’den önce, New York’ta yay›mlanan Poli-

tical Handbook of the World adl› referans kitab›n-da editörlük yapm›fl ve Sabanc› Üniversitesi veNew York Eyalet Üniversitesinde dersler ver-mifltir. Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Ka-mu Yönetimi lisans derecesini ald›ktan sonraFulbright bursuyla New York Eyalet Üniversite-sinde Sosyoloji yüksek lisans› yapm›flt›r. KüreselÇal›flmalar sertifikas› edindi¤i bu kurumda Sos-yoloji doktora çal›flmas›n› yürütmektedir. Ya-y›mlanm›fl çal›flmalar› aras›nda, “Caterers of theConsumed Metropolis: ‘Ethnicized’ Tourism andEntertainment Laborscapes in Istanbul,” To-

urism, Ethnic Diversity and the City, J. Rath (der.)içinde (2006); “Istanbul: Paesaggi Musicali,”Equilibri: Rivista per lo Sviluppo Sostenibile, IX (3)(2005); Metropol (2005); Güvenlik Sektöründe De-

mokratik Gözetim: Türkiye ve Dünya, Editör(2005); “Gender: Feminism and Women’s Studi-es,” [Ayfle Betül Çelik ile birlikte] Overcoming the

Two Cultures, I. Wallerstein ve R. Lee (der.) için-

276

YAZARLAR HAKKINDA

de (2004); “Scuffling and Intermingling Soundsin a Fragmented Metropolis: Constructions ofSpaces of Music in Istanbul,” [Azer Keskin ilebirlikte] Géocarrefour: Revue de Géographie de

Lyon (2003) say›labilir.

EErrttaann BBeeflflee

Dr. Ertan Befle, 1985 y›l›nda girdi¤i ‹stanbul Üni-versitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yöneti-mi Bölümünden, 1989 y›l›nda mezun oldu. 18Ocak 1991’de Polis Akademisinde Araflt›rma Gö-revlisi olarak göreve bafllad›. University of Wa-les, Aberystwyth Hukuk Fakültesinde, “GeneralAspects of Contemporary Political Terrorismand State Responses” bafll›kl› tezini 1994 y›l› ba-fl›nda tamamlayarak Kamu Hukuku alan›ndaLLM (Hukuk Yüksek Lisans›) derecesi ald›. ‹s-tanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüAvrupa Toplulu¤u Anabilim Dal›nda yürüt-mekte oldu¤u Doktora çal›flmalar›n›, Temmuz2001’de “Avrupa Birli¤i Aç›s›ndan Terörle Mü-cadele ve ‹nsan Haklar›” bafll›kl› doktora teziyletamamlad›. 27 May›s 2002 tarihinde Polis Aka-demisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi kadrosunaKriminoloji alan›nda Yard›mc› Doçent olarakatand›. Mart 2005’te Orta Do¤u Teknik Üniversi-tesi Sosyoloji Bölümünde “Sociological Analysisof Organized Criminality in Turkey” bafll›kl› te-ziyle ikinci doktora derecesini ald›. 1996 y›l›ndanitibaren Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fa-kültesinde lisans düzeyinde Kriminoloji, Terö-rizm, Organize Suçlar ve Avrupa Birli¤i ile ‹lifl-kiler; Güvenlik Bilimleri Enstitüsünde yükseklisans düzeyinde Siyasal fiiddet ve Terörizm,Uluslararas› Hukuk ve Terörizm ve Türkiye’deOrganize Suçlar dersleri vermektedir. ‹lgi alan-lar›; özellikle, siyasal terörizm, organize suçlar,kriminoloji, suç sosyolojisi ve Avrupa Birli¤i’dir.

‹‹bbrraahhiimm CCeerrrraahh

Doç. Dr. ‹brahim Cerrah Yüksek Lisans ve Dok-tora e¤itimini 1990–1995 y›llar› aras›nda ‹ngilte-re’de tamamlad›. 1995–2006 y›llar› aras›nda Po-lis Akademisinde ö¤retim üyesi olarak görevyapt›. 2001–2002 ve 2004 y›llar›nda New YorkÜniversitesinde Fulbright ö¤retim üyesi olarak

Polis Bilimlerine Girifl, Polis Yönetimi ve Karfl›-laflt›rmal› Polislik Sistemleri, Terorism ve PolisEti¤i gibi dersler verdi. ‹ç güvenlik alan›ndaaraflt›rma ve yay›nlar› olan Dr. Cerrah’›n ‘poliseti¤i,’ ‘polis-alt-kültürü,’ ‘polis e¤itimi,’ ‘güven-lik sektörüne sivil kat›l›m,’ ‘güvenlik sektörü-nün gözetim ve denetimi’ ve ‘güvenlik sektörüreformu’ gibi alanlarda çal›flmalar› bulunmak-tad›r. TESEV bünyesinde yer alan Güvenlik Sek-töründe Demokratik Aç›l›mlar Çal›flma ve ‹zle-me Grubu üyesi olan Dr. Cerrah, 2005 y›l›nda‹çiflleri Bakanl›¤› ve Birleflmifl Milletler Kalk›n-ma Program› deste¤iyle yürütülen Mülki ‹dariAmirlerin Kolluk Denetimi konulu bir projedeulusal dan›flman olarak yer ald›. 1997–2001 y›lla-r› aras›nda Polis Bilimleri Dergisi’nin (Turkish

Journal of Police Studies) kurucu-yaz› iflleri mü-dürlü¤ünü yapan Dr. Cerrah’›n yurt içi ve yurtd›fl›nda yay›mlanm›fl kitap ve makaleleri bulun-maktad›r. Bunlardan baz›lar›, Turkish Yearbook

of Human Rights; Intersec: The Journal of Inter-

national Security; Security Journal; La Gazette:

Une Publication De La Gendarmerie Royale Du Ca-

nada; Turkish Public Administration Annual vePolis Bilimleri Dergisi gibi uluslararas› yay›nlardayer ald›. 2001 y›l›nda doçent olan Dr. Cerrah o ta-rihten bu yana Güvenlik Bilimleri Enstitüsümüdürlü¤ü görevini yürütmektedir.

ÜÜmmiitt CCiizzrree

Profesör Ümit Cizre, Bilkent Üniversitesi Siya-set Bilimi Bölümünde ö¤retim üyesi olup, Prin-ceton Üniversitesinde Fulbright araflt›rmac›s›,Floransa Avrupa Üniversitesi Robert Schuman‹leri Araflt›rmalar Merkezinde Jean Monnetaraflt›rmac›s› olarak çal›flm›flt›r. 2000’den bu ya-na, Cenevre Silahl› Kuvvetlerin Demokratik De-netimi Merkezi (DCAF) Uluslararas› Dan›flmaKurulu üyesidir. Ayr›ca, TESEV bünyesinde fa-aliyet gösteren Güvenlik Sektöründe Demokra-tik Aç›l›mlar Çal›flma ve ‹zleme Grubuna bafl-kanl›k etmektedir. Araflt›rma alan› ordu ve siya-set, güvenlik bürokrasisinde demokratik aç›l›m-lar, milli güvenlik politikalar›, güvenlik sektörüreformu, milliyetçilik teorileri ve Türk milliyet-çili¤i üzerine yo¤unlaflm›flt›r. Ordu-siyaset-sivil-leflme, ulusal güvenlik ve Türk ve Kürt milliyet-

277

çili¤ini ba¤lant›l› inceleyen çeflitli Türkçe ve ‹n-gilizce kitap ve makale yay›nlar› vard›r. ‹ngiliz-ce yay›nlar›ndan baz›lar›, European Journal of

Political Research; Comparative Politics; History of

European Ideas; Middle East Journal; Internati-

onal Journal of Middle Eastern Studies; Journal of

Muslim Minority Affairs; Development and Chan-

ge; Human Rights Review dergilerinde yay›mlan-m›flt›r.

MMeessuutt BBeeddrrii EErryy››llmmaazz

Doçent Dr. M. Bedri Ery›lmaz, Polis AkademisiGüvenlik Bilimleri Fakültesi Ö¤retim Üyesiolup, 1988 y›l›nda Dokuz Eylül Üniversitesi Hu-kuk Fakültesinden mezun olmufltur. Master vedoktoras›n› 1989-1995 y›llar› aras›nda bulundu-¤u ‹ngiltere’de, Leicester Üniversitesi Hukuk Fa-kültesinde yapm›flt›r. Uzmanl›k alanlar› polishukuku, ceza hukuku ve insan haklar› hukuku-dur. Halen Polis Akademisi Güvenlik BilimleriFakültesinde ve Enstitüsünde Ceza Özel Huku-ku, Ceza Muhakemesi Hukuku, Kolluk Yetkile-ri, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Kolluk;Baflkent Üniversitesi Hukuk Fakültesinde de,Ceza Muhakemesi Hukuku dersleri vermektedir.Arrest and Detention Powers in English and Tur-

kish Laws in the Light of the European Convention

on Human Rights (Kluwer Law International,1999); Türk ve ‹ngiliz Hukukunda ve Uygulama-

s›nda Durdurma ve Arama (Seçkin, 2003) isimliiki temel eseri ve polis hukuku ve kifli hak ve öz-gürlükleri alan›nda çok say›da, derleme ve ter-cüme kitap ve yay›mlanm›fl makalesi vard›r.

ÜÜmmiitt KKaarrddaaflfl

Dr. Ümit Kardafl, ‹stanbul’da serbest avukat ola-rak çal›flmakta olup, 22 y›ll›k süre içinde TürkSilahl› Kuvvetlerinde savc›l›k, hâkimlik ve adlimüflavirlik yapm›flt›r. 1985 y›l›nda hukuk dokto-ru olmufltur. TESEV bünyesinde faaliyet göste-ren Güvenlik Sektöründe Demokratik Aç›l›mlarÇal›flma ve ‹zleme Grubunda görev yapmakta-d›r. Hâkim Ba¤›ms›zl›¤› Aç›s›ndan Askeri Mahke-

melerin Kuruluflu ve Yetkileri; Askeri Ceza ve Ceza

Yarg›s›; Disiplin Mahkemeleri ve Yarglama Usulü;

Türkiye’nin Demokratikleflmesinde Öncelikler

isimli kitaplar›, gazete ve dergilerde yay›mlan-m›fl çok say›da makalesi ve söyleflileri bulunmak-tad›r.

GGeenncceerr ÖÖzzccaann

Lisans e¤itimini Ankara Üniversitesi Siyasal Bil-giler Fakültesinde, Doktora e¤itimini ise Bo¤azi-çi Üniversitesinde tamamlad›. 1999 y›l›ndan iti-baren Y›ld›z Teknik Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹da-ri Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Uluslara-ras› ‹liflkiler Bölümünde ö¤retim üyesi olarakçal›fl›yor. Diplomatik tarih, Türkiye d›fl politika-s›, Türkiye’nin Ortado¤u’ya dönük politikas› veTürkiye-‹srail iliflkileri, Türkiye’de ulusal gü-venlik ve d›fl politika alanlar›nda karar alma sü-reçleri gibi konularla ilgileniyor. Yay›nlar› ara-s›nda Ofra Bengio ile birlikte, “Old Grievances,New Fears: Arab Perceptions of Turkey and ItsAlignment with Israel,” Middle Eastern Studies

(Nisan 2001); yine Ofra Bengio ile birlikte, “De-cade of the Military: The Case of the Alignmentwith Israel,” International Journal of Turkish

Studies (Bahar 2001); “The Military and ForeignPolicy Making in Turkey,” Barry Rubin and Ke-mal Kiriflçi (der.), Turkey in World Politics (NewYork: Lynn Ryneer Publishers, 2001); “Türki-ye’de Siyasal Rejim ve Güvenliklefltirme Sorun-sal›,” Burak Ülman ve ‹smet Akça (der.) Prof. Dr.

Kemâli Saybafl›l›’ya Arma¤an (‹stanbul: Ba¤lam,2005) bulunmaktad›r. fiule Kut ile birlikte En

Uzun Ony›l, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve D›fl

Politika Gündeminde Doksanl› Y›llar (‹stanbul:Boyut, 1998) kitab›n› derledi. Son kitab› Türkiye-

‹srail ‹liflkilerinde Dönüflüm: Güvenli¤in Ötesi, TE-SEV taraf›ndan 2005’te yay›mland›.

LLaallee SSaarr››iibbrraahhiimmoo¤¤lluu

Lale Sar›ibrahimo¤lu, 1991 y›l›ndan bu yanamerkezi ‹ngiltere bulunan Jane’s Defence Weekly

(JDW) dergisi Türkiye temsilcisi, Bugün gazetesiyazar› ve k›demli muhabir olarak görev yap-maktad›r. Gazetecilik mesle¤ine 1979 y›l›ndabafllayan Sar›ibrahimo¤lu, askeri, d›fl politika veenerji konular› üzerine yazmaktad›r. Türk Si-lahl› Kuvvetleri ve savunma sanayi konular›nda-ki araflt›rmalar› her y›l JDW’de yay›mlanmakta

278

olup, merkezi ‹ngiltere bulunan Londra Ekono-mi ve Siyaset Okulu, Dünya Siyaseti bölümün-den, 1991 y›l›nda ön lisans diplomas› alm›flt›r. ‹n-giltere merkezli, 21st Century Trust adl› düflüncekuruluflunun üyesi olan Sar›ibrahimo¤lu’nun,iki kitab› bulunmaktad›r. Kendisine, 1997 y›l›n-da Bülent Dikmener Jüri Özel Ödülü kazand›-ran, Kurt Kapan›nda K›s›r Siyaset-Gizli Belgeler-

le Boru Hatt› Bozgunu adl› Türkçe ve telif hakk›‹ngiltere merkezli SMI adl› kurulufla ait olan veTürk savunma sanayi politikas›n› anlatan, 1999y›l›nda ‹ngilizce yay›mlanm›fl iki kitab› bulun-maktad›r.

IItt››rr TTookkssöözz

It›r Toksöz lisans derecesini Marmara Üniversi-tesi Frans›zca Kamu Yönetimi bölümünden bi-rincilikle alarak önce Frans›z hükûmetinin bur-su ile gitti¤i Paris 1-Pantheon-Sorbonne Üniver-sitesinden Uluslararas› ‹liflkilerde Strateji ve Si-yaset üzerine ve sonra Boston ABD’deki Northe-astern Üniversitesinden Uluslararas› ‹liflkileralan›nda birer yüksek lisans derecesi alm›flt›r.Halen Northeastern Üniversitesinin Siyaset Bili-mi bölümünde Uluslararas› ‹liflkiler konusundabir doktor aday› olarak “Türk Ordusunun TehditAlg›lamalar› Ifl›¤›nda Türkiye’nin Güvenlik‹kilemleri” konusundaki tez yaz›m çal›flmalar›n›sürdürmektedir. Tez çal›flmalar› dolay›s›yla soniki senedir Türkiye’de bulunan Toksöz bu sürezarf›nda Koç Üniversitesi Tarih BölümündeOkutman olarak çal›flmaktad›r. Mart 2005’tenberi, TESEV bünyesinde faaliyet gösterenGüvenlik Sektöründe Demokratik Aç›l›mlarÇal›flma ve ‹zleme Grubu çal›flmalar›na gözlem-ci-dan›flman olarak kat›lmaktad›r. Araflt›rmaalanlar›, tehdit alg›lamalar›, sivil-ordu iliflkileri,milli güvenlik, bilim-teknoloji ve siyaset ilifl-kileri ile uluslararas› insanc›l hukuktur.

FFeerrhhaatt ÜÜnnllüü

Ferhat Ünlü, 1995 y›l›nda ‹stanbul Üniversitesi‹letiflim Fakültesinde okurken gazetecili¤e bafl-lad›. Güvenlik, istihbarat ve terör konular› üzer-ine çok say›da haber ve araflt›rmas› yay›mland›.Susurluk Gümrü¤ü adl› araflt›rma-inceleme

kitab› 2000 y›l›nda Birey Yay›nlar› taraf›ndanbas›ld›. Eymür’ün Aynas› ve Sadettin Tantan adl›araflt›rma inceleme kitaplar› ise 2001 y›l›ndaMetis Yay›nlar› Siyah-Beyaz dizisinden ç›kt›.Ayn› zamanda kurmaca eserler veren Ünlü’nünBuzdan Gözyafl› (Bak›fl Yay›nlar›, 2002); Bir Göl-

genin ‹ntikam› (Everest Yay›nlar›, 2003) veMünasebetsizleri Ay›klama Teflkilat› (MAT)(Everest Yay›nlar›, 2006) adl› siyasi polisiyeromanlar› bulunmaktad›r. Halen Vatan dergigrubu bünyesindeki Haftal›k haber dergisindeyazan Ferhat Ünlü ayn› zamanda yeni roman›üzerine çal›flmaktad›r. Ünlü’nün ayr›ca çeflitliedebiyat dergilerinde de yaz›lar› yay›mlanmak-tad›r.

AAhhmmeett YY››lldd››zz

Dr. Ahmet Y›ld›z, TBMM Araflt›rma Merkezin-de çal›flmakta olup, bu merkezin reorganizasyonçal›flmalar›n› yürütmektedir. Bundan önce,siyaset bilimi konu uzman› olarak çeflitli araflt›r-ma raporlar› üretti. Akademik ilgileri, MilliGörüfl hareketine mensup ya da buradan kök-lenen partilerin dini-siyasi söylemleri, Kemalistmilliyetçili¤in Türk milleti kurgusu ve bunundevlet politikalar› düzeyindeki yans›malar› ileTürk siyasi düflüncesini içermektedir. “Etnikfiiddetin Yönetiminde Kurumsal bir ÇerçeveOlarak Etnik Federalizm” bafll›kl› çal›flmas›yla,Milliyet gazetesinin 1996 y›l› Sosyal BilimlerBirincilik Ödülü’nü ald›. Türkçe yay›mlanm›fliki kitab› bulunmaktad›r: “Ne Mutlu Türküm

Diyebilene!” Türk Ulusal Kimli¤inin Etno-seküler

S›n›rlar› (1919–1938) (‹stanbul: ‹letiflim Yay›n-lar›, 2001) ve ‹ktidar Herfley De¤ildir (‹stanbul:Karakalem Yay›nlar›, 2004). Çeflitli kitaplaramakale katk›s› yapan yazar›n, Muslim World,

Tezkire ve Liberal Düflünce gibi dergilerde yay›m-lanan çeflitli Türkçe ve ‹ngilizce makaleleribulunmaktad›r.

279

“DCAF-TESEV Güvenlik Sektörü Çal›flma-lar› Kitap Dizisi”nin (SSSS) amac›, uluslararas›ve karfl›laflt›rmal› araflt›rmalar› Türkiye’de suna-rak tart›flmaya açmak ve ülkemizde yap›lan ça-l›flmalar› dünya ile paylaflmakt›r. Tüm kitaplar,Türkçe ve ‹ngilizce olarak yay›mlanacakt›r.

Uluslararas› Yay›n Dan›flma Kurulu:

Dr. Ümit Cizre, Bilkent Üniversitesi, Ankara

Dr. Philipp Fluri, DCAF, Cenevre ve Brüksel

Volkan Aytar, TESEV, Istanbul

Dr. ‹brahim Cerrah, Polis Akademisi, Ankara

Dr. Hasan Ersel, Sabanc› Üniversitesi, Istanbul

Dr. Ümit Kardafl, Istanbul

Dr. Gencer Özcan, Y›ld›z Teknik Üniversitesi, Is-tanbul

Dr. Serhat Güvenç, Bilgi Üniversitesi, Istanbul

Eduard Soler i Lecha, CIDOB, Barcelona

Dr. Hans Born, DCAF, Cenevre ve Avrupa Orduve Toplum Araflt›rma Grubu, Londra

Diziden yay›mlanacak kitaplar:

SSSS- 1:

Güvenlik Sektöründe Demokratik Gözetim:Türkiye ve Dünya, Volkan Aytar (der.)

SSSS-Özel Yay›n:

Almanak-Türkiye-2005: Güvenlik Sektörüve Demokratik Gözetim, Ümit Cizre (der.)

SSSS-2:

Bat› Balkanlar’da Güvenlik Sektörü Refor-mu, Marina Caparini

SSSS-3:

Avrupa Konseyi Polis Eti¤i Kurallar› veTürkiye Güvenlik Personelinde MeslekiSosyalleflme, ‹brahim Cerrah

SSSS-4

Türkiye ve Avrupa Güvenlik Sektörü Yöne-tiflimi, Ümit Cizre ve ‹brahim Cerrah (der.)

Ayr›nt›l› bilgi için:

http://www.tesev.org.tr/etkinlik/dcaf_anasay-fa.php

Volkan Aytar Demokratikleflme Program›Tel: +90-212-292 8903 (dahili 122)[email protected]

Z. Selen ArtanGüvenlik Sektörü Proje Asistan›Demokratikleflme Program›Tel: +90-212-292 8903Faks: +90-212-292 [email protected]

280

DCAF - TESEV GÜVENL‹K SEKTÖRÜ ÇALIfiMALARI K‹TAP D‹Z‹S‹:

almanak tÜrk‹ye 2005 gÜvenl‹k sektÖrÜ ve demokrat‹k … · 2019. 4. 3. · 2005...

Documents