Alles Kidzzz, een preventie programmavoor kinderen met externaliserendegedragsproblemenAnne-Mieke Kruuk,1 Annemieke Favier1

‘Het is wel mooi zo’n project over machts-misbruik en intimidatie, maar tijdens aldie prachtige activiteiten zien we gemo-tiveerde ouders van kinderen die lasthebben van intimidatie en fysiek geweld.Helaas zien we nooit ouders van kinde-ren die zich schuldig maken aan dat ge-drag. Daar zouden jullie eens iets aanmoeten doen.’

Inleiding

Deze opmerking van een leerkracht en destart van het project ‘Pubers in de knel’,een zorgaanbod voor jongeren die soci-aal psychische/psychiatrische proble-men hebben en geen hulpvraag kunnenformuleren, liggen ten grondslag aan deontwikkeling van ‘Alles Kidzzz’. Dit is eenpreventieprogramma gericht op indivi-duele hulp aan kinderen met externali-serende gedragsproblemen (geındi-ceerde preventie). Het aanbod geeft kin-deren de mogelijkheid om vaardighedente ontwikkelen die hen competenter ma-ken om de interactie met andere kinde-ren en volwassenen positief te laten ver-lopen. Alles Kidzzz is ontwikkeld voorkinderen van de bovenbouw van debasisschool, dat wil zeggen voor de leef-tijd negen tot en met twaalf jaar (noota).1

De interventieUit onderzoek van onder andere Junger-Tas2 blijkt dat een grote groep risicokin-deren in een vroeg stadium is aan te wij-zen, vaak al in de bovenbouw van debasisschool. Het betreft kinderen met

gedragsproblemen die in de klas en opstraat te boek staan als druk, lawaaierigof altijd van de partij als er gevochtenwordt of kattenkwaad wordt uitgehaald.De kans is groot dat zij op wat latereleeftijd gaan behoren tot de vroegtijdigeschoolverlaters, jongeren die spijbelen ofmet de politie in aanraking komen. Dezekinderen hebben onvoldoende socialevaardigheden ontwikkeld en vertonen inlichte mate agressief, antisociaal of im-pulsief gedrag. Zij hebben een verhoogdrisico om in de toekomst gediagnosti-ceerd te worden met bepaalde classifi-caties van de DSM-IV, zoals oppositio-neel-opstandige gedragsstoornis (ODD),attention deficit hyperactivity disorder(ADHD) en antisociale gedragsstoornis(CD).

Voor zowel de jongeren zelf als voorde maatschappij is het van groot belangdat het probleemgedrag in een vroegstadium wordt beınvloed. Uit onderzoekvan onder andere Junger-Tas2 en Dore-leijers3 is bekend dat door vroegtijdigpreventief handelen cumulatie van pro-bleemgedrag op latere leeftijd kan wor-den voorkomen. Flanagan en collega’s4

toonden aan dat agressie, hyperactivi-teit-aandachtstekort en een gebrek aanprosociale vaardigheden sterk samen-hangen. Kinderen die op een van dezeprobleemgedragingen hoog scoorden,hadden een grote kans ook de anderetwee vormen van probleemgedrag tevertonen. Op grond hiervan verwachtenzij dat preventieve interventies een gro-ter effect zullen hebben, wanneer dezezowel sociale vaardigheidstraining enzelfregulatie oefeningen bevatten alsookgedragsmanagement om agressie te

doen afnemen. In het programma AllesKidzzz worden juist deze drie verschil-lende oefeningen aangeboden. De in-houd van de training richt zich specifiekop het verminderen van externaliserendprobleemgedrag door het aanleren vanvaardigheden.

Alles Kidzzz is gebaseerd op de in-middels beproefde methode ‘‘IndividueleSociale vaardigheidstraining’’ van hetPaedalogisch Instituut in Amsterdam,een programma voor jongeren van vijf-tien tot zeventien jaar met gedragspro-blemen.5 Alles Kidzzz is ontwikkeld voorkinderen van groep zes tot en met achtvan het reguliere basisonderwijs. Naastde ideeen uit de bestaande sociale vaar-digheidstraining voor jongeren is ditprogramma ontstaan uit eigen ervarin-gen en verschillende methoden in hetwerken met kinderen. Er is extra aan-dacht voor de ouders en de leerkrachtvan het kind dat de training volgt, omdatkinderen in deze leeftijdsgroep demeeste tijd thuis en op school doorbren-gen.

De doelstellingen van Alles Kidzzzzijn:. Vaardigheden aanleren die het kind instaat stellen de ontwikkelingstaken tevolbrengen.

. Een bijdrage leveren aan een positiefzelfbeeld.

. Het kind in de bovenbouw van debasisschool voorbereiden op de over-gang naar het voortgezet onderwijs.

De theorie

Het theoretisch kader van Alles Kidzzzwordt gevormd door een aantal pedago-gische en psychologische theorieen en

Praktijk Praktijk

1 Reinier van Arkelgroep, GGZ ’s-Hertogenbosch

TSG 85 / nummer 6 299

tsg jaargang 85 / 2007 nummer 6 praktijk - pagina 299 / www.tsg.bsl.nl

Prak

tijk modellen. Het programma is voorname-

lijk gebaseerd op het competentiemodel.Bij het analyseren van problemen en hetaanleren van vaardigheden wordendaarnaast principes gebruikt uit de ope-rante leertheorie, de sociale leertheorieen de zelfbepalingstheorie. In de vol-gende alinea wordt in het kort het com-petentiemodel beschreven. Uitgebreideinformatie over de gebruikte theorieenen modellen is te vinden in de handlei-ding van Alles Kidzzz.1

Het competentiemodelHet competentiemodel van Slot enSpanjaard6 speelt een belangrijke rol bijhet programma Alles Kidzzz. Kinderenzijn competent als ze over voldoendevaardigheden beschikken om de taken tevervullen, waarmee zij in het dagelijksleven geconfronteerd worden. Met be-hulp van het competentiemodel bekijktde trainer voor welke taken het kindstaat en over welke vaardigheden hetbeschikt. Op basis hiervan wordt eencompetentieanalyse gemaakt. Na dezefase is het aanbod gericht op het vergro-ten van de competentie van het kind.Deze vorm van hulp sluit aan bij de ide-een van empowerment: het versterkenvan potentiele krachten van het individuen zijn omgeving. Het kind wordt tijdensde training aangesproken op zijn kwali-teiten en kracht, waarmee hij vaardighe-den kan ontwikkelen om moeilijke situ-aties te hanteren.

IndicatieKinderen die externaliserende gedrags-problemen vertonen, komen in aanmer-king voor het aanbod Alles Kidzzz. Deindicatie komt tot stand door observatievan de leerkracht of IB’er, de uitkomstenvan de Schoolvragenlijst en/ of de uit-komsten van de screeningslijst ‘‘trainingsociale vaardigheden voor 8-12 jarigen’’.Op dit moment wordt speciaal voor hetprogramma Alles Kidzzz een betrouw-baar en valide indicatie-instrument ont-wikkeld.

Criteria voor deelname

Alles Kidzzz is een preventief program-ma, waarin met de training een aanzetwordt gegeven tot het aanpakken vannegatief gedrag en te experimenterenmet nieuwe alternatieven. Het kind moetin staat zijn de nieuw aangeleerde vaar-digheden op school en thuis te oefenen.

Dit betekent dat de ouders en de leer-kracht de nieuwe vaardigheden dienen testimuleren en complimenten moeten ge-ven als het kind deze vaardigheden laatzien.

De criteria die gehanteerd worden:. Er is sprake van een cumulatie vanprobleemgedrag.

. Er is sprake van een directe aanleiding,een concreet incident; bijvoorbeeldeen vechtpartij op de speelplaats, ille-gaal vuurwerk afsteken of dreigen meteen mes of ander wapen.

. Medewerking van (een van beide)ouders, zodat het aangeleerde gedragin de thuissituatie wordt geoefend.

. Betrokkenheid van de leerkracht: ge-neralisatie van aangeleerd gedrag naarde klassensituatie moet mogelijk zijn.

Uitvoering

Alles Kidzzz bestaat uit acht individuelebijeenkomsten van ongeveer vijfenveer-tig minuten en wordt uitgevoerd opschool onder lestijd. De interventie wordtgecoordineerd vanuit de Reinier van Ar-kel groep in Den Bosch en vanuit AltrechtUtrecht. Inmiddels wordt de training uit-gevoerd in negen verschillende regio’sdoor preventiewerkers vanuit de GGZ,leerkrachten, intern begeleiders, reme-dial teachers en schoolmaatschappelijkwerkers. Alles Kidzzz wordt verspreiddoor middel van een train-de-trainer tra-ject. Een toekomstige trainer dient eersteen training mee te lopen met een an-dere trainer en mag daarna zelf AllesKidzzz geven. Na het uitvoeren van drietrainingen ontvangt hij een certificaat enis hiermee bevoegd om op zijn beurt an-dere trainers te trainen.

De inhoud van de training wordt voorhet kind ‘op maat’ gemaakt. Dat wil zeg-gen dat er een keuze gemaakt kan wor-den uit verschillende werkvormen, zodathet aanbod aansluit bij de belevingswe-reld en de vraag van het kind. De trainerwerkt met voorbeelden en onderwerpendie het kind tijdens de training aan-draagt. Daarbij heeft de trainer de taakeen duidelijke structuur aan te brengenen de training zo aantrekkelijk mogelijkte maken. Een sfeervolle werkkamer kanhieraan een bijdrage leveren. De werk-vormen (oefeningen met de trainer) enklussen (oefeningen voor thuis) zijnspeels en het schriftelijk materiaal iskleurrijk en aansprekend vormgegeven.Thema’s die aangeboden worden, zijn

impulsiviteitscontrole, woedebeheer-sing, probleemoplossing en het herken-nen van en omgaan met emoties. Bij elkeoefening wordt in de trainershandleidingvermeld voor welk type kinderen dezegeschikt is, bijvoorbeeld voor drukke enimpulsieve kinderen, angstige kinderenof kinderen met een negatief zelfbeeld.

Het programma

Naar aanleiding van het ingevulde ‘AllesKidzzz Paspoort’ vindt een kennisma-kingsgesprek plaats met ouder(s) enkind. In dit gesprek staat het kind cen-traal. De belangrijkste vraag die hierbijwordt gesteld is: ‘‘Weet je waarom jebent uitgenodigd voor deze training?’’en‘‘Wat wil je leren in deze training?’’

De eerste bijeenkomsten staan in hetteken van ‘beter leren kennen’. De trainerverzamelt informatie over het kind doormiddel van diverse werkvormen met bij-behorende klussen. Hierbij kan een keu-ze gemaakt worden uit zes verschillendewerkvormen. Deze bieden de mogelijk-heid feitelijke gegevens te verzamelen, tevragen naar de persoonlijke beleving vanhet kind en interventies uit te voeren.

Op basis van de informatie uit dezeeerste bijeenkomsten maakt de trainereen competentieanalyse. Hiervoor wordtook de informatie gebruikt uit het ken-nismakingsgesprek, het gesprek met deleerkracht en eventueel de beschikbaredossiers. Voor verschillende categorieenbeschrijft de trainer enerzijds sterkekanten, vaardigheden en protectievefactoren; anderzijds werkpunten, tezware taken en stressoren. Na het ver-werken van de competentieanalyse wor-den afspraken gemaakt met het kind, dieworden vastgelegd in een contract. Ver-volgens vindt er een tweede gesprekplaats met de ouders en wordt contactopgenomen met de leerkracht.

Het tweede deel van de training,‘Aanpakken’, bestaat uit het oefenen vanvaardigheden. De bijeenkomsten ‘Beterleren kennen’ en de competentieanalysegeven informatie over het kind, zodat detrainer een geschikte keuze kan makenuit de werkvormen en klussen van defase ‘Aanpakken’. Na ondertekening vanhet contract wordt een plan van aanpakvoorgesteld: een trainingsplan.

Na beeindiging van de training wordteen eindgesprek met de ouders en deleerkracht georganiseerd. In dit gesprekwordt de evaluatie van kind, ouders,

TSG 85 / nummer 6 300

tsg jaargang 85 / 2007 nummer 6 praktijk - pagina 300 / www.tsg.bsl.nl

Prak

tijkleerkracht en trainer besproken. Het

eindverslag van de trainer wordt aan deouders en de leerkracht aangeboden en,indien toegestaan, toegevoegd aan hetdossier van het kind.

Attitude van de trainerIn het programma Alles Kidzzz speelt deattitude van de trainer een belangrijkerol. De trainer dient uit zijn houding telaten spreken dat hij het kind belangrijkvindt en alles wat het kind zegt de moeitewaard vindt. Hij respecteert het kindzoals het is. Dit wil niet zeggen dat al hetgedrag wordt geaccepteerd, maar inplaats van te gaan preken of mopperen,wordt gezocht naar de motieven van hetkind en naar de effecten van het gedragop anderen. De trainer gaat op zoek naarde positieve intenties van het gedrag:wat wilde je ermee bereiken of vermij-den? Wat gebeurde er? Hoe reageerdende anderen? Is dat wat je wilde bereiken?Hoe had je het anders kunnen aanpak-ken? Het is hierbij belangrijk dat het kindzich leert verplaatsen in de ander.

In rollenspellen worden situaties na-gespeeld die het kind aandraagt. Steedsweer blijkt dat het kind met een ge-kleurde bril naar een conflictsituatiekijkt. Door middel van herkaderen (rela-beling) wordt geprobeerd de situatie opeen andere manier te bekijken.

Kortom, het uitgangspunt van AllesKidzzz is de positieve intentie van hetkind. De trainer dient zich te realiserendat hij werkt met het ‘meest kostbare’van ouders. Met een juiste attitude kaneen bijdrage worden geleverd aan deontwikkeling van een positief zelfbeeldvan het kind.

Evaluatie en onderzoek

Er zijn diverse onderzoeken uitgevoerdnaar het programma Alles Kidzzz. In 2004is een sterkte-zwakte analyse uitgevoerddoor Cristel Rhemrev, toenmalig studentaan de Universiteit Utrecht. In deze kwa-litatieve studie zijn de sterke en zwakkekanten van Alles Kidzzz uiteengezet opbasis van interviews met acht trainers.Over het algemeen wordt het programmapositief beoordeeld. Met name het indi-viduele karakter van de training wordtwaardevol geacht. Ook over de keuze uitdiverse werkvormen en de mogelijkheidde training ‘op maat te maken’ zijn trai-ners uitermate tevreden. Bovendien vin-den zij de vormgeving van het materiaal

zeer aantrekkelijk voor kinderen. Zwakkekanten van Alles Kidzzz zijn volgens trai-ners onder andere de onduidelijke aan-meldingscriteria, het ontbreken van des-kundigheidsbevordering en het eenzijdiggericht zijn op jongens.

Naar aanleiding van deze uitkomstenis er de laatste jaren veel aandacht ge-weest voor aanpassing en verbeteringvan Alles Kidzzz. Er zijn bijvoorbeeld ty-pische ‘meisjesvarianten’ toegevoegdaan de werkvormen en momenteel wordtgewerkt aan een bruikbaar indicatie-in-strument.

In 2006 is door Annemieke Favier,toenmalig student aan de UniversiteitUtrecht, een effectstudie uitgevoerd naarAlles Kidzzz.7 Onderzocht is in welkemate de training invloed heeft op ge-dragsproblemen, prosociaal gedrag,proactieve en reactieve agressie, socialeinformatieverwerking en zelfwaardering.Gebruik is gemaakt van een quasi-expe-rimenteel design, met 31 kinderen die detraining ontvingen en 28 kinderen in decontroleconditie. Zowel bij de kinderenals hun ouders en leerkrachten werdenbij voor- en nameting diverse vragenlijs-ten afgenomen betreffende het functio-neren van het kind.

De resultaten laten zien dat deelnameaan Alles Kidzzz volgens ouders leidt toteen afname van de totale problemen vanhun kind en van problemen met leeftijd-genoten in het bijzonder. Volgens zowelouders als leerkrachten vertonen kinde-ren na Alles Kidzzz in het algemeen min-der agressie dan daarvoor. Specifiekblijkt hierbij sprake te zijn van een af-name van reactieve agressie. Daarnaastwerd een effect gevonden op sociale in-formatieverwerking; bij de evaluatie vanmogelijke reacties op dreigende conflict-situaties gaven jongens na de trainingvaker aan prosociaal gedrag uit te voe-ren. Deze studie heeft de eerste effectenvan Alles Kidzzz aangetoond en vormt debasis voor verder onderzoek.

In 2006 is door Annemieke Favier te-vens een kwalitatief orientatieonderzoekgedaan naar de uitvoering van AllesKidzzz bij allochtone kinderen. Hieruitblijkt dat met name het contact metouders extra tijd en aandacht behoeft bijallochtone kinderen. Verder ervaren trai-ners bij het geven van Alles Kidzzz geengrote verschillen tussen allochtone ofautochtone kinderen (noot b).

Alles Kidzzz kan beschouwd worden

als een veelbelovende interventie. Hetproduct blijft voortdurend in ontwikke-ling. Er wordt naar gestreefd een groot-schalig onderzoek uit te voeren, waar-mee de gevonden effecten bevestigdkunnen worden.

Noten

a Alles Kidzzz is ontwikkeld op de afde-ling Preventie & Dienstverlening vande Reinier van Arkelgroep (GGz’s-Hertogenbosch). De eerste AllesKidzzz training vond in ’s-Hertogen-bosch plaats in 1997. Inmiddels wordthet programma uitgevoerd in de re-gio’s Noord-Oost Noord-Brabant, inMidden-Brabant, in Utrecht, Gronin-gen, Den Haag, Leiden, Gouda, Zee-land en in Drente.

Alles Kidzzz wordt gebruikt opbasisscholen (bovenbouw) en op hetvoortgezet onderwijs (onderbouw).Ook wordt het bij instellingen vanJeugdzorg toegepast, naast oudercur-sussen en andere hulpverlening aanouders en kinderen. Meer informatie:www.alleskidzzz.nl

b De onderzoeksverslagen zijn tedownloaden op: www.alleskidzzz.nl ofkunnen worden opgevraagd bij Anne-Mieke Kruuk, Reinier van Arkelgroep.

c Een uitgebreide literatuurlijst is op tevragen bij de auteurs.

Literatuur

1. Kruuk JMP, Hudepohl MH. ‘‘AllesKidzzz’’, individuele sociale vaardig-heidstraining voor kinderen vanaf 9jaar. Handleiding voor trainers.’s-Hertogenbosch, Reinier van Arkelgroep, Z&P, afdeling Preventie, GGz,2002.

2. Junger-Tas J. Jeugd en gezin. deel 1:Preventie vanuit een justitieel per-spectief (1996), deel 2: Naar eeneffectief preventiebeleid. Den Haag:Ministerie van Justitie, DirectieBeleid, 1997.

3. Doreleijers ThAH. Diagnostiek tussenjeugdstrafrecht en hulpverlening,Gouda: Quint, 1995.

4. Flanagan KS, Bierman KL, Kam CM.Identifying at-risk children at schoolentry: the usefulness of multi-behavioral problem profiles. J ClinChild Adol Psychol 2003;32:396-407.

5. Berger MA, Spanjaard HJM. Socialevaardigheidstraing als taakstraf.Handleiding voor trainers. Amster-

TSG 85 / nummer 6 301

tsg jaargang 85 / 2007 nummer 6 praktijk - pagina 301 / www.tsg.bsl.nl

Prak

tijk dam/Duivendrecht: PI Research,

afdeling GT, 19996. Slot W, Spanjaard H. Ontwikkelings-

taken voor ouders van jonge kinde-ren. Het competentiemodel en

gezinsgerichte hulpverlening. Jeugden Samenleving 1996;26:1-19.

7. Favier AI. Effectstudie naar de socialevaardigheidstraining Alles Kidzzz.Utrecht: Universiteit Utrecht, 2006.

Correspondentieadres

Anne-Mieke Kruuk, Reinier vanArkel groep, afdeling Preventie, GGz’s-Hertogenbosch, e-mail:A.Kruuk@RvAgroep.nl

TSG 85 / nummer 6 302

tsg jaargang 85 / 2007 nummer 6 praktijk - pagina 302 / www.tsg.bsl.nl