Knjigu posveujem svim Bonjacima opine Srebrenice, rtvama agresije i genocida, a posebno majkama kojima su tokom rata ubijana djeca. Knjigu elim posvetiti i svojoj majci ulsi, roenojKadfl, kojoj su u zloinu genocida ubijena tri sina, tlva brata, brati, sestri i jo mnogo bliske rodbine. Edini, I na kraju, knjigu posveujem svojoj sinovima Muhamedu (r. 2000.), Harum,1 rahmet111flahi {2002 - 2003.) i sinu Aliju (r. 2009.).

Alija Sulji STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA - ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA Izdavai

Geografska drutvo Tuzlanskog kantona J. U. Narodna i univerzitetska biblioteka "Dervi Sui" TuzlaZa izdavae Prof.dr. Salih Kulenovi, redovni profesor Mr. Enisa uni Urednik Alija Sulji Recenzenti Prof. dr. Adib ozi, Univerzitet u Tuzli Dr. se. Hariz Halilovi, Univerzitet u Me/burnu Lektori Dr.sc. Azra Verlaevi, docent. Edina Su/ji, profesor Korektori Alija Sulji

Grafika priprema Senad ogi, profesor

Za tampariju Sadika Muri Ti ra 400 primjerakaCIP Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 911.37(497.6 Srebrenica)SULJI, Alija Stanovnitvo i naselja Opine Srebrenica : antropogeografska monografija. Knj. 1 I Alija Sulji. - Tuzla : Geografska drutvo Tuzlanskog kantona: Narodna i univerzitetska biblioteka "Dervi Sui", 2011. - 397, [37] str. s tablama : ilustr.; 27 cm

Bibliografija: str. 385-389; bibliografske i druge biljeke uz tekst. ISBN 978-9958-1958-0-8 COBISS.BH-ID 19144198

Nijedan dio ove knjige ne smije se umnoavati, fotokopirati i na bilo koji drugi bez pismenog doputenja autora i izdavaa.

nain

reprodukovati

Al/JA SULJI

STANOVNITVO l>NASEUA OPINE SREBRENICA- ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA KN.HGA PRVA

GEOGRAFSKO DRUTVO TUZLANSKOG KANTONA .. U. NARODNA I UNIVERZITETSKA BIBLIOTEKA "DERVI SUI" TUZLATuzla, 2011. godine

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA -ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

SADRAJPREDGOVOR ......................................... PRVI DI0 ........ .9

. ... . .... . .. .. .. 11 1. UVOD .. ........................... .................. 13 1.1. Dosadanja antropogeografska prouavanja14 1.2. Izvori podataka .14 1.3. Kratak osvrt na neke od izvora podataka o stanovnitvu opine Srebrenica za period od 1991. do 2008. godine .16 1.4. Baza podataka Popisa stanovnitva 1991. godine" (Baza popisa stanovnitva 1991. g.). 16

S.4. Nacionalna struktura stanovnitva . ;'.. SS S.4.1. Teritorijalni razmjetaj stanovnitva prema nacionalnosti u opini Srebrenica 1991.godine S6 S.S. Religijska struktura stanovnitva ;, ..~. S7 6. KRETANJE BROJA DOMAINSTAVAIJ OPINI SREBRENICA U PERIODU OD 188S. DO 1991. GODINE ......................... :..;;; ....................... S9DRUGI DIO ......... . . .... ~. ; . ; .. .. . . 63 1. BABULJICE ... .. , .. .6S 1.1. Ope geografske karakteristike 6S 1.2. Stanovnitvo ...... ;,. ............................... 6S ivjele na podruju naselja 1.3. Familije Babuljice do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih f~milija tokom agresije i genocida, od 1992. d.o 1.99S'. godine . 70 1.4 ..Stanovnltvo naselja Babuljice poslije 199S. godine ..... ............................................. 73

2. OPE GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE OPINE SREBRENICA ................................... ............ 19 2.1. Geografski poloaj opine.19 2.2. Fiziko-geografske karakteristike opine 19 3. RAZVOJ NASELJENOSTI NA PODRUJU OPINE SREBRENICA ................................. .................. 23 4. UKUPNO KRETANJE STANOVNITVA . 27 4.1. Ukupno kretanje stanovnitva opine Srebrenica u periodu od 1879. do 1991. godine . 27 4.1.1. Prirodno kretanje stanovnitva opine Srebrenica u periodu od 1961. do 1991. godine .......................... . 29 4.1.1.1. Natalitet 30 4.1.1.2. Mortalitet....3l 4.1.1.3. Infantilni mortalitet..: . 32 4.1.2. Prirodni prirataj .:, .. : 33 4.1.3. Fertilitet . ... ; . ;.. 34 4.1.3.1. Fertilitet ena po starosti .,.;. ....... 3S 4.2. Migracije stanovnitva .. ;;",. 36 4.2.1. Migracije u prolosti . .:::. 36 4.2.2. Stanovnitvo opine Sret:Jrenka prema migracijskom obiljeju .;.. ,.. 37 4.2.2.1. Iseljavanje stanovnitva 40 4.2.2.2. Lica na privremenom radu (boravku) u inostranstvu ;.: .. ~ . .. 41 4.3. Nupcijalitet i divor:cijali~et stanovnitva opine Srebrenica u periodu od 1971. do 1991. godine . 41 S. STRUKTURA STANOVNITVA OPINE SREBRENICA~~,: ...... .............. 43 S.1. Spolno-dobna struktura stanovnitva. 43 S.2. Ekonomska struktura stanovnitva . 48 s . 2.1. Struktura stanovnitva prema a.ktivnosti ....................... ...................... 48 S,2.1.1. Struktura aktivnog stanovnitva prema djelatnosti ................ ...................... SO .S.2.2. Struktura stanovnitva prema sektorima .. ........................... ........ S3 S.3. Obrazovna struktura stanovnitva S3

2. $AJRAMOVII . ....................................... 7S 2.l. Ope geografske karakteristike 7S Stanovnitvo ...... ......................... 7S 2.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Bajramovii do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih familija tokom agresije i genocida od 1992. do 199S. godine . 79 2.4. Stanovnitvo naselja Bajramovii poslije 199S. godine ......... ....................... 83 3. BEIREVII. ......................................................... 8S 3.1. Ope geografske karakteristike 8S 3.2. Stanovnitvo . 8S 3.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Beirevii do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih familija tokom agresije i genocida, od 1992. do 199S. godine . 89 3.4. Stanovnitvo naselja Beirevii poslije 199S. godine ....... ......................................... 94 4. BLAIJEVII ...................... ................... 97 4.1. Ope geografske karakteristike 97 4.2. Stanovnitvo . 97 4.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Blaijevii do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih familija tokom agresije i genocida, od 1992. do 199S. godine .101 4.4. Stanovnitvo naselja Blaijevii poslije 199S. godine ......... ............................. ............ 103 S. BOSTAHOVINE . lOS S.1. Ope geografske karakteristike lOS S.2. Stanovnitvo . lOS

. ..................

Alija Su/ji

5.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Bostahovine do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih familija tokom agresije i genocida, od 1992. do 1995. godine ......................................... 109 5.4. Stanovnitvo naselja Bostahovine poslije 1995. godine .................................................................. 112 6. BOII .................................................................. 113 6.1. Ope geografske karakteristike .................... 113 6.2. Stanovnitvo ................................................. 113 6.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Boii do 1991. godine ......................................... 117 7. BRAKOVCI ............................................................ 119 7.1. Ope geografske karakteristike .................... 119 7.2. Stanovnitvo ................................................. 119 7.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Brakovci do 1991. godine i njihovo stradanje tokom agresije i genocida, od 1992. do 1995. godine .... 122 7.4. Stanovnitvo naselja Brakovci poslije 1995. godine .................................................................. 124 8. BREZOVICE ........................................................... 125 8.1. Ope geografske karakteristike .................... 125 8.2. Stanovnitvo ................................................. 125 8.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Brezovice do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih familija tokom agresije i genocida, od 1992. do 1995. godine ......................................... 128 8.4. Stanovnitvo naselja Brezovice poslije 1995. godine .................................................................. J,..32 9. BREANI ............................................................ l33 9.1. Ope geografske karakteristike '"','133 9.2. Stanovnitvo ....................... ... .:. ..... 133 9.3. Familije koje su ivjele na podruju m'!sef}a Breani do 1991. godine .................. ... ;: ..... ...... 137 9.4. Stanovnitvo naselja Breani poslije 1995. godine ........................................ ; .. ;:'".

0-45-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 4()-44 45-49 50-54 55-59 6Q-64 65-69 70-74 75 i vie Nepoznato UKUPNO u%

I

Izvor: Popisi stanovnitva, Federalni zavod za statistiku FBifl.

Prema popisu stanovnitva iz 1961.. godine ensko stanovnitvo opine Srebrenica bilo je brojn}j~. od mukog. Tako je opi koeficijent maskuliniteta u opini bio 999 (u BiH 953). Spolna disproporcija u opinis.rebrenica, kao i u dravi BiH, posljedica je ratnog stradanja stanovnitva BiH i opine Srebrenica. To se vidi prije svega sredovjenog mukog stanovnitva starosti izmeqw .. ~5 i 49 godina, koje je u vrijeme Drugog svjetskog rata imalo vie od 15 godina i time podlijegalo vojnoj radnoj obavezi raznih sukobljenih62

8,48 7,51 5,68 4,27 5,67 4,40 3,73 1,76 1,36 1,01 1,73 1,75 1,27 0,99

I

o~0,02 14.633 49,98

8,22 6,99 5,53 3,99 5,07 4,28 3,92 2,43 1,93 1,25 1,94 1,65 1,29 1,04 0,28 0,03 14.650 50,02

II I

Izvor: Popis stanovnitva 1961., Vitalna, etnika i migraciona obeleja, Rezultati za optine, knj. VI, Beograd, 1967. str. XXV/I-XXVIII.

admin.istrafivne promjene na podruju cijele BiH, to S obzirom na je posljedica ptelas~a iz jednog u drugi drutveno-ekonomski sistem (Osmanske Austrougarska carstvo, Kraljevina Jugoslavija, Socijalistika J"gos!a)lija Ina kraju samostalna drava Bosna i Hercegovina -1992. god.ine), ovih promjena zahvatio je i dananje podruje opine Srebrenica, :Svi d!!!mografsko-statistiki podaci, koji su vezani za podruje opine S(el\rl!.nica, dobiveni su zbrajanjem statistikih podataka prema naseljima koja su danas, a bila su i prije, u sastavu kotara, sreza i na kraju To znai da su ovi, ali i drugi podaci dobiveni naseljima, priblino tani, jer nemamo podataka o dijelovima naselja, kao ni o naseljima koja su pripajana susjednim administrativno-politikim teritorijama (kotarima, srezovima, opinama i

Ukoliko stanovnitvo opine Srebrenica posmatramo sa aspekta glavnih ili osnovnih tipova dobne strukture stanovnitva, vidjeemo da je u opinskom stanovnitvu 1961. godine prevladavalo mlado stanovnitvo (0-19 godina63

dr.).

Za neku populaciju kaemo da je zahvaena procesom demografskog starenja ako joj prosjena starost iznosi 30 godina. lako postoji vie faktora koji utiu na proces demografskog starenja odreene populacije (rat, migracije i dr.), ipak najvei utjecaj na ovu pojavu ima nizak fertilitet, tj. slaba bioloka reprodukcija stanovnitva.

44

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

starosti), a njegov udio u ukupnom opinskom stanovnitvu iznosio je 50,7% (u BiH 46,7%). Udio zrelog stanovnitva (20-59 godina) u ukupnom stanovnitvu opine iznosio je 43,9% (u BiH 47,3%), a udio starog (60 i vie godina) iznosio je 5,4% (u BiH 6,0%). Iz navedenih podataka o glavnim tipovima dobne strukture vidljivo je da je opinsko stanovnitvo bilo mlae od republikog. Bolji pokazatelj prosjene starosti nekog stanovnitva jeste aritmetika ili medijalna sredina. Tako je, na primjer, prosjena starost stanovnitva opine Srebrenica 1961. godine iznosila 22, 7 64 godina, a stanovnitva BiH - 26,6 godina.Grafikon 7. Spolno-dobna struktura stanovnitva opine Srebrenica u

Grafikon 7. Spolno-dobna struktura stanovnitva

opine

Srebrenica u

1971.

Muko

ensko

1961.

Muko75+ 7074 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 12

ensko

%

Iz spolno~dobne piramide stanovnitva opine Srebrenica predstavljene grafikonom broj 8 moemo vidjeti da je dolo do pravilnije raspodjele dobnih struktura unutar opinskog stanovnitva. iroka osnova (baza) spolno-dobne piramide tikazuje na demografski mladu populaciju u kojoj prevlacli:wa djeje stanovnitvo (0-4 godine starosti), to je vano.za budui demografski razvoj, tj. za prirodni prirataj stanovnitva. Prirodni prirataj opinskog stanovnitva u 1971. godini iznosio je 22,3%0, (u BiH 15,4%0).

%

Popisom stanovnitva 1971. godine evidenUrane su promjene u spolno-dobnoj strukturi stanm/nil;tva opine Srebrenica (tabela 15; grafikon 8). Tada.je. koeficijent maskuliniteta bio vei od 1000, odnosno iznosio je 1009 (u BiH 960). Pored promjena u spolnoj, nastupile su i promjene u dobnoj strukturi stanovnitva ove opine. Udio mladog u ukupnom opinskom stanovnitvu iznosio je 51,9% (u BiH 45,4%), to je vie za1% u odnosu na 1961. godinu. Udio zrelog stanovnitva u opini Srebrenica iznosio je 41,5 % (u BiH 46,5%), a 1.Jc:fio stanovnitva sa 60 i vie godina starosti iznosio.je. ovoj opini 6,3% (u BiH 7,7%). Prosjena starost opi_~skog stanovnitva iznosila je 23,4 godine (u BiH.. 28,6 godina) to predstavlja neznatno poveanje u odnosu na prosjenu starost iz 1961. godine.

64

Za kaemo da je zahvaena procesom demografskog sfareflja prosjena starost iznosi 30 godina. lako postoji vie faktorakoji utiu na proces demografskog starenja odreene populacije (rat, migracije i dr.), ipak najvei utjecaj na ovu pojavu ima nizak fertilitet, tj;slaba bioloka reprodukcija stanovnitva.

45

Alija Su/ji

Tabela 15.

Spolno-dobna struktura stanovnitva opine Srebrenica prema popisu 1971. godine (u%). 1971 mukou%

Tabela 16.

Spolno-dobna struktura stanovnitva opine Srebrenica prema popisu 1981. godine (u%). 1981 mukou%

Godina StarostD-4

Godina enskou%

svega 4.868 4.513 4.176 3.757 2.719 .628 .837 831 601 792 664 7 244 114 33357 100

StarostD-45--9

svega 4.076 4.505 4.324 4.166 3.324 2.914 2.260 1.708 2.345 1.880

10-14 15-19 20-24

Nepoznato UKUPNOu%

7,34 6,96 6,3 5,77 4,21 3,14 4,10 3,36 2,70 1,37 1,02 0,72 1,12 1,00 0,58 0,36 0,17 16750 50,22

7,25 6,57 6,22 5,5 3,94 2,84 3,78 3,16 2,81 1,79 1,47 1,08 1,26 0,99 0,58 0,37 0,17 16607 49,78

5,85 6,56

10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 6D-64 65-69 70-74 75 i vie Nepoznato UKUPNO U%.

541 23 100,00

2,2 1,00 0,80 0,48 0,63 0,68 0,03 18.525 51,04

2,33 1,50 1,14 0,76 0,82 0,81 0,02 17.767 48,96

Izvor: Statistiki bilten, br. 86, Stanovnitvo i domainstvo (uporedni podaci 1971 i 1981 za optine}, RZS, Sarajevo, 1982., str. 34-5.

Izvor: kao i u tabeli broj 15.

spolno-dobnu strukturu zadralo je opinsko stanovnitvo i u 1981. godini (tabela 16; grafikon 9). Udio djeijeg u ukupnom stanovnitvu se smanjio, to je uvjetovano smanjenjem stopa nataliteta u periodu od 1971. do 1981. godine. Spolno-dobna piramida opinskog stanovnitva (grafikon broj 9) poela je poprimati obl.ik konice, to pokazuje da je opinsko stanovnitvozahvatio proces demografskog starenja. I pored toga, opinsko stanovnitvo pripadalo je mladom tipu, to pokazuje i veliki udio mladog u ukupnom opinskom stanovnitvu.

Slinu

mladog u ukupnom opinskom stanovnitvu iznosio je 47,0% (u BiH 38,0%). To znai da su i opinska i 65 republika populacija pripadale stanovnitvu mladog tipa. zrelog u ukupnom stanovnitvu opine iznosio je 46,8% (u BiH 53,5%), a udio starog stanovnitva u ukupnom opinskom iznosio je 6,1% (u BiH 8,3%). Udio mukog u ukupnom stanovnitvu opine Srebrenica (51,04%) neznatno se poveao u odnosu na 1971. godinu. Kod opinskog stanovnitva koeficijent maskuliniteta je iznosio 1.043, a kod stanovnitva BiH 989. Prirodni prirataj kod opinskog stanovnitva 1981. godine se smanjio u odnosu na 1971. godinu, i iznosio je 15,1%0 (u BiH 10,8%0). Prosjena starost opinskog stanovnitva, prema podacima popisa iz 1981. godine iznosila je 25,6 godina (u BiH 31,4 godine). Promjene u spolno-dobnoj strukturi stanovnitva opine Srebrenica u periodu od 1981. do 1991. godine bile su znaajnije u odnosu promjene koje su se dogodile u periodu od 1961. do 1981. godine.

65

Demografski posmatrano, stanovnitvo je staro ukoliko je udio mladog stanovnitva (0-19 godina) u ukupnom manji od 35%, a udio starog u ukupnom stanovnitvu vei od 12% (Friganovi, 1990: 112).

46

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJAGrafikon 7. Spolno-dobna struktura stanovnitva 1981.opine

Srebrenica u

Tabela 17.

Spolno-dobna struktura stanovnitva opine Srebrenica prema popisu 1991. godine. 1981 mukou%

Mukopetogod.

ensko75+ 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Godina StarostD-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29

svega 3.284 3.299 3.557 3.953 3.509 3.015

E!!'l.liko.u% .

4,58 4,73 5,11 . 5,84

.. :$-i .... 4;6Ql4,94 4,40 3,67

5,174,55

1--~~3_0-_3_4~~-+-~~2_.6_3_0~-+-...,.....-~--'3,_74~-+-~~~3~'35-39 4Q-44 45-49 SO-S4 ss-s9 GQ-64 GS-69 70-74 7S i vie Nepoznato UKUPNO 0% . 2.389 2.023 1.526 .. 2.068 . . .. 3,33 . 2,76 2,11 2,90 2,14 1,5 7 0,68 0,47 0,48 1,33 18.876 51,49 3:181 2.75 2.05 2,74 2,19 1,80 1,13 0,71 0,84 1,43 17.790 48,51

i.su1.235 . 664 .. . 4l.H 484 1.012 36.666 100

%

%

U 1991. godini spolno-dobna piramida stanovnitva opine Srebrenica poprimila je oblik konice (grafikon broj 10; tabela broj 17). To znai da se poveao udio zrelog i starog u ukupnom opinskom stanovnitvu, a smanjio udio mladog stanovnitva. Udio mladog u ukupnom opinskom stanovnitvu iznosio je 38,5% (u BiH 31,7%), a udio zrelog 51,1% (u BiH 54,9%), a udio starog u ukupnom opinskom stanovnitvu iznosio je 7,68% (u BiH 11,04%). Muko stanovnitvo starosti od O do 54 godine bilo je brojnije u odnosu na ensko stanovnitvo iste starosti. Udio mukog u ukupnom opinskom stanovnitvu iznosio je 51,5%, udio enskog 48,5%. Opi koeficijent maskuliniteta Srebrenica iznosio je 1.061, a u Bosni i H~rcegovin,i 996. Prosjena starost opinskog stanovnitva u 1991. godini iznosila je 28,5 godina (u BiH 34,2 godine). Opinska populacija je i dalje pripadala mladcim tipu, a bosanskohercegovaka - starom tipu stanovr'Hstva.

lzvor;.statlstiki bilteni broj 257, {Stanovnitvo po naseljenim mjestima),

FZS, Sarajevo, 1998., str. 232. SZS.

a

Prirodni prirataj opinskog stanovnitva u 1991. godini iznos!(tfje 13,2%0 (u BiH 7,8%0). Ovi podaci pokazuju da je glayni uzrok starenja opinskog, kao i stanovnitva republike - nizak fertilitet, tj. konstantno smanjivanje stopa nataliteta, kako u opini, tako i u Bosni i Hercegovini u cjelini.Grafikon 7. Spolno-dobna struktura stanovnitva opine Srebrenica u 1991.

Mukopetog od.

ensko75+ 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

%

01

/o

47

Alija Su/ji

Procesom demografske tranzicije stanovnitvo opine Srebrenica bilo je zahvaeno kasnije u odnosu na isti proces kod bosanskohercegovakog stanovnitva. Zbog toga razlike izmeu opinskog i republikog postoje stanovnitva, ne samo u spolno-dobnoj strukturi i prirodnom prirataju, koji su prije svega uvjetovani biolokim faktorima, ve i u ostalim strukturama stanovnitva proizvodim drutveno-ekonomskim faktorima.

5.2. Ekonomska struktura stanovnitvaEkonomska struktura stanovnitva predstavlja uz bioloku - najvaniju strukturu. Ona se formira pod utjecajem raznih drutvenih faktora (obrazovanje, drutvene klase, vjera, nacionalnost, mjesto ivljenja i dr.), kao i biolokih faktora kao to su: spol, dob, rasa i dr. Ekonomska struktura je najsloenija struktura koja se javlja u odreenom stanovnitvu. Definira se uem i irem smislu. Struktura stanovnitva prema aktivnosti, djelatnosti i zanimanju, definira se kao ekonomska struktura u uem smislu. Struktura stanovnitva prema aktivnosti, djelatnosti, zanimanju, poloaju u zanimanju, sektoru vlasnitva, podjeli stanovnitva na gradsko, mjeovito i seosko, podjeli domainstava prema izvorima i veliini prihoda, prosvjetnim i drugim obiljejima, definira se kao ekonomska struktura u irem smislu (Wertheimer-Baleti, 1982: 279c 280). U literaturi se esto za ekonomska struktura stanovnitva u irem smislu upotrebljava sinonim socijalnoekonomska struktura stanovnitva. Ekonomska struktura stanovnitva nije statina kategorija, ve se mijenja pop utjecajem opih demografskih i drutveno-ek9nomskih procesa u stanovnitvu. Iz ekonomske strukture stanovnitva mogue je vidjeti, ne samo stupanj qrutvenoekonomskog razvoja, ve budui razvoj nekog stanovnitva. Socio-ekonomska struktura stanovnitva opine Srebrenica prema popisu iz 1885. godine je bila sljedea: od ukupno 15.150 stanovnika, neoenjetiih/neudatih je bilo 8.325, oenjenih/udatih je bilo 5.792, udovaca/ica je bilo 1.022, a razvedenih 11 stanovnika. Osoba koje su se bavile vjerskim poslovima bilo :451 inovnika 18 (dravnih inovnika 15 i 3 opinska inovnika), 1 uitelj, 1 osoba koja se bavila zdravstvenim poslovima, 68 vlastelina, 1.417 teaka (zemljoradnikaf.'Z.182 kmeta, 4 posjednika kue ili rente, 82 tvorniara, trgovaca i obrtnika, 329 pomonih radnika (nadniara i sluga), 223 mukarca starija od 16 godina k.CIJa pripadali niti jednoj od navedenih kategorija stanovnitva, a izdravanih (ene i djeca) bilo je 66 10.80066 . Podaci su dobiveni zbrajanjem po naseljima. Na podruju opine srebrenica stalno je bilo nastanjeno 69 osoba - austrougarskih dravljana, kao i 7 osoba koje su bile pripadnici ostalih drava. Vidi: Statistika mjesta i

Prema popisu stanovnitva iz 1895. godine socioekonomska struktura stanovnitva bila je sljedea: od ukupno 15.775 stanovnika, zemljoposjednika je bilo s ukupno 331 lanom domainstva, slobodnih seljakaje 1.060 sa 4.706 lanova domainstava, kmetova je bi.lo 576 s ukupno 3.645 lanova domainstava, slobodnih zemljoradnika koji su ujedno bili i kmetovi pifo je 526 domainstava s ukupno 3.046 lanova, kao i 175 domainstava s ukupno 216 lanova kl;>je pripadale ostalom, u poljoprivredi zaposlenom stanovnitvu. Poljoprivrednom stanovnitvu pripadalo je ukupno 14.340 osoba, a ostalom civilnom stanovnitvu pripadalo je 1.435 67 osoba. Prema popisu stanovnitva 1910. godine socioekonomska struktura !';tanQvnitva bila je sljedea: od ukupno 17.722 stanovnika, zemljoposjednika s kmetovima bilo je 78 s ukujDno 576 lanova domainstava, zemljoposjednika; bez. kmetova bilo je 29 s ukupno 197 lanova domainstava, slobodnih seljaka je bilo 1.411 sa 7.678 lanova domainstava, kmetova je bilo 456 s ukupno 2.545 lanova emo vidjeti stepen drutveno-ekonomskog raz\/oj9 odreenog podruja, odnosno stanovnitva koje na tom podruju. lako je Bosna i bogata nekim prirodnim resursima kao .to.:Su rude, ugalj, uma, voda i dr., veina njenog. stanovnitva bavila se poljoprivrednim djelatnostimci sv~, do druge polovine 20. vijeka. Prethodne vlasti (Austro,LJgatska monarhija i Kraljevina Jugoslavija, pa i socijalisti~a Jugoslavija) razvijale su u BiH baznu ili tzv. prljavu industriju". Ona je sluila kao osnova za razvoj ekoloki istih i ekonomski profitabilnih industrija u sus:fed'ninn republikama bive Jugoslavije (industrija bijele tehnike, elektro materijala i dr ). To je svakako utjecalo na je veliki broj aktivnih stanovnika BiH bio zaposlen u

stanovnitvu - podaci za naselja prema upravnoj podjeli u 1953. godini, knjiga XIV, SZS, Beograd, 1958., str. 4, 455.

Iz navedenih podataka moemo vidjeti da je opina Srebrenica spadala u red podruja u kojima je veina stanovnitva zaposlena (aktivna) u primarnom sektoru, tj. poljoprivredi i umarstvu. Neto je bolja situacija bila na razini cijele BiH. U meupopisnom periodu od 1953. do 1961. godine dolo je do neznatnog poboljanja ekonomske strukture stanovnitva opine Srebrenica (tabela broj 20). Meutim, i dalje je najvei broj aktivnog stanovnitva opine bio uposlen u poljoprivrednim djelatnostima, tj. 80,4% (u BiH 58,1%). Ostalo aktivno stanovnitvo, osim 4,4% aktivnih (u BiH 5,4%) kod kojih nije bila poznata djelatnost, bilo je uposleno u sljedeim djelatnostima: industrija i rudarstvo 3,2% (u BiH 13,0%), graevinarstvo - 4,1% (u BiH 4,5%), umarstvo - 2,1% (u BiH 2,2%), saobraaj - 0,2% (u BiH 3,3%), trgovina i ugostiteljstvo - 0,8% (u BiH 2,8%), zanatstvo - 1,8% (u BiH 2,7%), stambeno-komunalna djelatnost - 0,2% (u BiH 0,9%), dravna uprava i pravosue

so

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

- 1,0% (u BiH 2,3%), kulturna, prosvjetna i nauna 0,7% (u BiH 1,8%), zdravstvene i socijalne djelatnost djelatnosti 0,8% (u BiH 1,4%) i ostale djelatnosti 0,1% (u BiH 1,3%).Tabela 20. Struktura aktivnog stanovnitva prema djelatnostima u BiH i opini Srebrenica prema popisu stanovnitva 1961. godine. Djelatnosti Ukupno industrija i rudarstvo poljoprivreda umarstvograevinarstvo

Tabela 21.

Struktura aktivnog stanovnitva prema djelatnostima u BiH i opini Srebrenica prema popisu stanovnitva 1971. godine.

BiH svega u% 1.285.841 100,0167.240 747.071 28.145 57.246 41.880 36.399 35.162 3.565 11513 29.532 23.700 17.779 17.058 69.551 13,0 58,1 2,2 4,5 3,3 2,8 2,7 0,3 0,9 2,3 1,8 1,4 1,3 5,4

Srebrenica svega u% 12.177 100,0394 9.793 259 494 29 93 219 4 28 119 90 100 17 538 3,2 80,4 2,1 4,1 0,2 0,8 1,8 0,0 0,2 1,0 0,7 0,8 0,1 4,4

umarstvosaobraaj

saobraaj

trgovina i ugostiteljstvo zanatstvo line usluge stambeno-komunalna djelatnost dravna uprava ipravosue

trgovina i ugostiteljstvo zanatstvo stambena i komunalna djelatnost kulturna i socijalna djelatnost djelatnost drutvenih i dravnih slubi van djelatnosti nepoznato lica na privrem!l!hOl'll radu u inostranstvu

244 190 11562 36 5,8 3,1 285 133 8 41 10 131

1,9 1,4 0,3 2,2 1,0 0,1 0,3 O,

72.059

,1

126.058

kulturna, prosvjetna i nauna djelatnost zdravstvene i socijalne djelatnosti ostale djelatnosti van djelatnosti i nepoznato

Izvor: Pl:lpi5: stanovnitva i stanova 1971 Stanovnitvo - djelatnost, rezultoti po naseljima i optinama, knj. X, SZS, Beograd, 1974., str. 1, 60.

Izvor: Popis stanovnitva 1961. Aktivnost i djelatnost. - Rezultati za naselja, knj. XIV, SZS, Beograd, 1965., str. 15 i 17,

U meupopisnom periodu od 1961. do 1971. g9dine nije bilo znaajnijih ekonomskih promjena u struts!uri aktivnog stanovnitva prema djelatnosti (tabel~ bn:>j 21). I dalje je najvei broj aktivnog stanovnitva opin~.S.rebrenica privreivao u poljoprivredi (i ribarstvu) ~. 75,7% (u BiH 49,8%), a ostalo aktivno stanovnitvo koje je obavljalo djelatnosti bilo je zaposlenu ,u ~ljedetirl'i privrednim granama: industrija i rudarstvo ..,.> 8!3% (u BiH 18,0%), graevinarstvo 6,0% (u BiH 5,0~), ~1.1marstvo 3,2% (u BiH 2,1%), saobraaj - 0,6% (u BIH 3,8%), trgovina i ugostiteljstvo - 1,9% (u BiH 5;1S{,), zanatstvo - 1,4% (u BiH 3 8%) stambena i komunalna. djelatnost - 0,3% (u BiH o'.9%): kulturna i socijalna djelatnost - 2,2% (u BiH 5,8%), djelatnost drutvenih.i dravnih slubi - 1,0% (u BiH 3,1%), ostale djelatnosti (u BiH 0,2%), van djelatnosti 0,3% (u BiH 1,1%). i nepoznato - 0,1% (u BiH 0,2%). Na privremenom ragu u inostranstvu bila je 131 osoba iz opine Srebrerdc o c

)~ >2 > o

:::J ~!:!!

~6,8 10,8 2,6 6,3 0,8 2,2 0,3 0,8

c

6N

o::t

~ ""12,1 12,9 10,8 13,4 7,111

'6,~

o ;;; c.

c "' g, ~ ~

lako je kvantitativni odnos pismenog nepismenog stanovnitva u ukupnom opinskom stanovnitvu vaan, jo je vanija struktura stanovnitva s obzirom na kolsku spremu. I u obrazovnoj strukturi prema kolskoj spremi je opinsko stanovnitvo ispod bosanskohercegovakog prosjeka. Prema stanovnitva 1961. godine u opini Srebrenica bez spreme bilo je 13.486 osoba starih 10 i vie godina, to ini 46,1% od ukupnog stanovnitva opine (u BiH 37,2%) .. .Samo su 6.034 osobe, ili 20,6% od ukupnog opinskog stanovnitva, imale zavrena 4 razreda osnovne kole (u BiH 27,1%). Osnovnu kolu imalo je 259 stanovnika opine Srebrenica, to iznosi 0,9% od ukupnog opinskog stanovnitva (u BiH 2,9%). Sa srednjim obrazovanjem bila je 321 osoba u opini Srebrenica (1961. g.), ili 1,1% od ukupnog 81 opinskog stanovnitva (u BiH 4,6%). Fakultetski obrazovanih osoba bilo je 40, od kojih je 10 osoba s viom kolom, ili 0,03% od ukupnog stanovnitva opine (u BiH 0,3%) i 30 osoba s visokom kolom, ili 0,1% od ukupnog opinskog stanovnitva u BiH 0,4% (tabela broj 26). Prema popisu stanovnitva 1991. godine u opini Srebrenica bilo je 5.426 osoba bez kolske spreme, to iznosi 14,8% od ukupnog opinskog stanovnitva (u BiH 10,8%). S nepotpunim osnovnim obrazovanjem bile su 82 6.723 osobe, ili 18,3% (u BiH 15,0%). Osnovno obrazovanje zavrilo je 7.884 stanovnika opine Srebrenica, ili 21,5% od ukupnog opinskog stanovnitva (u BiH 18,7 %). Srednje obrazovanje zavrilo je 4.867 stanovnika ili 13,3% od ukupnog opinskog stanovnitva (u BiH 25,0%), vie obrazovanje zavrila je 371 osoba ili 1,0% (u BiH 2,1%) i visoko obrazovanje zavrila je 441 osoba ili 1,2% od ukupnog opinskog stanovnitva (u BiH 2,8%). U opini Srebrenica bilo je 814 osoba, ili 2,2%, s nepoznatim obrazovanjem (u BiH 2,1%), (tabela 27).U srednje obrazovanje ukljuene su kole za KV i VK radnike, gimnazija i kole za srednji struni kadar. U nepotpuno (nezavrena) osnovno obrazovanje ukljuene su sve osobe koje su zavrile 1-3 ili 4-7 razreda osnovne kole.

c

1961. 1971. 1981. 1991.

BiH Srebrenica BiH Srebrenica BiH Srebrenica BiH Srebrenica

23,6 30,2 17,9 26 11,9 17,3 8,4 12,7

"' "' 2,52,1 3,6 3,5 3,8 3,5 3,5 3,5

4,5 8,1

Izvori: Popis stanovnitva 1961. kolska sprema i pismenost {po naseljima), knjiga XIII, SZS, Beograd, 1965., str. 3, 316-1'(.; Popis stanovnitva i stanova 1971., Stanovnitvo (etnika, J?r?SV:etna i ekonomska obeleja stanovnitva i domainstva prema broju lanova), Rezultati po optinama, SZS, Beograd, 19f'4., str. 3'; 25.; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i paljoprivrednihgazdfn!ijtava 1991. Stanovnitvo - uporedni podaci 1971., 1981. i 199J., St:atistiffki bilten br. 265, FZS; Popis stanovnitva 1961., knj. VII. Beograd 1965.

Ukoliko.po~matramo odnos nepismenog opinskog stanovnitva starog 10 i vie gotlina i ukupnog opinskog stanovnitva starog 10 i vie godina, ond.a l'.\eplsmenih u opini Srebrenica iznosi 15,5%, a u BiH 9,9%. 0 ' .. Nitak niy9. pismenosti meu enskim stanovnitvom bonjake nacionalnosti vue svoje korijene jo od austrougarske okupacije Bosne i Hertegovine, kad su Bonjaci odbijali da im ensku djecu ue nevjernici",79

81

82

tj,krani.

54

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

Tabela 26.

Stanovnitvo staro 10 i vie godina prema kolskoj spremi u BiH i opini Srebrenica, prema popisima iz 1961. i 1971. godine.1961. 1971.

5.4. Nacionalna struktura stanovnitvaNacionalna struktura stanovnitva na odreenom pa tako i na podruju opine Srebrenica, formirala se pod utjecajem drutvenih, historijskih, ekonomskih, kulturnih, migracijskih, politikih, etnikih i drugih p.rocesa koji su se odvijali dugi niz godina. Nacionalna pripadnost je drutveno obiljeje svake osobe, ono se u osnovi nasljeuje od roditelja, a rijetko i stie u kasnijim drutvenim procesima kojima je izloen svaki pojedinac. Postoji vie uzroka koji uvjetuju promjene u nacionalnoj strukturi odreenog stanovnitva. Najee su to prirodni prirataj (pozitivan ili negativan kod odreene etnike grupe), migracije stanovnitva (useljavanje,ili isefjavanje odreenih etnikih grupa), promjene ulfjet.ovane politikim mjerama (etnika ienje) i dr.podruju,

Godina kolska sprema ukupno stan. preko 10 g. ez kolske sprem4 razreda

BiH2.375.803 1.220.504 887.569 96.439 100.394 14.194 34.756

Srebrenica20.146 13.486 6.034 259 157 31 133 10 30 6

BiH2.897.941 1.049.515 1.172.819 303.581 185.513 36.932 90.681 23.982 27.898 7.020

Srebrenica23.976 11.537 10.088 1.319 386 130 333 87 72 24

osnovne kole osnovna kola kola za KV i VK radnike gimnazija kole za srednji struni kadar

Izvori: Popis stanovnitvo 1961, kolska spremo i pismenost (po naseljima), knjigo XIII, SZS, Beograd, 1965. Str. 3, 316-17.; Popis stanovnitva i stanova 1971, Stanovnitva (etnika, prasvetno i ekonomska abeleja stanovnitva i domainstvo prema broju lanova), Rezultati pa optinomo, SZS, Beograd, 1974., str. 3, 25.

Do agresije na dravu Republiku Basnu i Hercegovinu 1992,. godine, koju su izvrile Srbija i Crna Gora, na podru~j opine Srebrenica Bonjaci su inili apsolutnu Prema podacima iz posljednja etiri popisa stanovnitva u bivoj SFRf(tabela 28), na podruju opine Srebrenica bonjaka stanovnitvo inilo je relativnu (1961. godine) i apsolutnu veinu (1971., 1981. i 1991. godine). Agresija na nezavisnu dravu BiH imala je najpogubnije posljedice po bonjaka stanovnitvo opine Srebrenica. Okupacijom UN zatiene zone Srebrenica u julu 1995. godine, srpske snage pobile su oko 8.000 Bonjaka, uglavnom mukaraca starosti od 10 do 95 godina. Ovaj zloin nad Bonjacima opine Srebrenica, ali i drugih opina Srednjeg Podrinja, Meunarodni sud za ratne zloine poinjene na podruju bive Jugoslavije smjeten u Den Hagu (Holandija) - okarakterisao je kao najtei zloin protiv ovjenosti i obiaja rata, te pravomono osudio neke 83 pripadnike srpske vojske za zloin genocida. Pored genocida koji su poinile agresorske snage na podruju tzv . UN zatiene zone Srebrenica, one su i protjerale cjelokupno preivjela bonjaka stanovnitvo - oko 26.000 staraca, ena i djece. Time je izvreno potpuno etnika ienje podruja opine Srebrenica s ciljem stvaranja Velike Srbije. Do 2005. godine se na podruje opine Srebrenica 84 vratilo oko 1.300 bonjakih porodica s oko 2.500 lanova.

Tabela 27.

Stanovnitvo staro 15 i vie godina u BiH i opini Srebrenica prema kolskoj spremi, prema popisu stanovnitva 1981. i 1991. godine.

Godina 1981. 1991. srebrenica I: kolska sprema BiH Srebrenica BiH ukupno stan. preko 15 g. 2.990.135 23.387 3.349.642 26.52;6 k bez kolske spreme 664.557 7.622 471.182 5.426 1-3 razreda osnovne kole 87.403 723 81.230 '646 .. 7.469 6.077 4-7 razreda osnovne kole 727.914 571.;!;26 osnovno obrazovanje 722.192 7.884 4.756 818.361 srednje obrazovanje 649.410 2.332 1.092.372 4.867 vie obrazovanje 60.000 371 257 92.501 visoko obrazovanje 67.159 i'.!2~967 441 180 nepoznato 11.500 814 4.8 93.903Izvori: Popis stanovnitva, domolnfitava, stanova i poljoprivrednih gazdinstava 1991. Stanovnitvo - uparenrpodaci 1971., 1981. i 1991.,Statistiki bilten br. 265, FZJ;; PQpis stanovnitva 1961., knj. VII. SZS,

Beograd 1965.

Iz navedenog moemo zakljuiti da se udio nepismenog stanovnitva u .uk!Jpnom stanovnitvu opine Srebrenica smanjio s 30,2%u 19>Lgodini na 12,7% u 1991. godini, a u BiH s 23,6% u 1~61, godini na 8,4% u 1991. godini. lako su ove promjene kod opinskog stanovnitva znaajne, one su nedostatne jer su ispod bosanskohercegovakog prosjeka, a veinu nepismenog stanovnitva ine ene, kao i znatan dio radno sposobnog mukog stanovnitva.

83

albena vijee Meunarodnog krivinog suda za bivu Jugoslaviju (MKSJ) je 19. aprila 2004. godine proglasila generala vojske RS - Radislava Krstia krivim za pomaganje i podravanje genocida poinjenog u Srebrenici u julu 1995. godine. Osuen je na 35 godina zatvora. Vidi u: Saoptenje za javnost broj 839. http://www.un.org/icty/bhs/latest/reports.htm

(3.3.2006. g.)84

Sluba za povratak optine Srebrenica, 2006.

55

Alija Su/ji Promjene u nacionalnoj strukturi stanovnitva opine Srebrenica koje su se dogodile u periodu od 1961. do 1991. godine uvjetovane su, prije svega, visokim prirodnim priratajem kod bonjakog stanovnitva. Pored prirodnog prirataja, na izmjenu nacionalne strukture opine Srebrenica imala je utjecaj i emigracija stanovnitva, prije svega srpskog, uvjetovana opom ekonomskom nerazvijenou opine Srebrenica. Tako je prema popisu iz 1961. godine na podruju opine Srebrenica bilo 49,7% Bonjaka (Muslimana) i 42,8% Srba, a 30 godina kasnije, 1991. godine, Bonjaka je bilo 75,2%, a Srba 22,7%, (tabela 28; grafikon broj 15).Tabela 28. Nacionalna struktura stanovnitva opine Srebrenica u periodu od 1961. do 1991. godine. Godina UKUPNO Crnogorci Hrvati Makedonci Muslimani Slovenci~:~85

Grafikon 15. Nacionalna struktura stanovnitva opine srebrenica 1961., 1971., 1981. i 1991. godine.

u%30~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~--,,

70+-----------~

60 - + - - - - - - 50 40 30 20 10

o1961f2I Bonjaci

1971

19S1

1991D Ostali

!a Srbi

Struktura u % 1961. 1971. 1981. 1991.

100,0 0,2 0,2 0,03 49,7 0,03 42,8 0,03 0,01

100,0 0,1 0,3 0,02 62,9 0,02 35,7 0,1 0,01 0,0 0,06 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

100,0 0,1 0,2 0,02 68,7 0,03 28,4 0,1 0,0 0,0 0,06 0,0 0,0 0,0 0,0 0,01

100,0 0,10 0,10 0,02 75,20 0,00 22,70 0,05 0,00 0,00 0,50 0,01Cl,00

5.4.1. Teritorijalni fl)zmjetaj stanovnitva prema

nacionah1osti u opini Srebrenica 1991. godinePostoji vie faktora koji utiu na prostornu distribuciju stanovnitva; od kojih su najvaniji: geografski poloaj, reljef, klim~, hidrografija, tlo, biljni i ivotinjski svijet, ekonomska razvijenost podruja, drutveno-historijski tokovi.. i dr. lako fiziko-geografski faktori mogu znatno utje.cati na naseljenost prostora, bilo pozitivno ili negativno, 86 drutVeno-ekonomski faktori mogu unaprijediti ili un~.zaditi prirodne uslove ivota ljudi. Na geografski razmjetaj stanovnitva na podruju Srebrenica, kao i u cijelom Podrinju, utjecala je injenica da su na ovom podruju ivjele, bez obzira na jeziku slinost, uglavnom dvije kulturno-civilizacijski 87 etniki razliite grupe naroda , Bonjaci i Srbi.opine

Srbi AlbanciMaari

'"o

5l

c iii c o ;::;

Nijemci Romi Rusi Rusi ni Slovaci Turci Ukrajinci Ostali

0,1

z '"

0,0 0,0 0,0

. 0,00

0,01/ 0,01 0,04 1,04-

o,o ' .0,2

~Nepoznato

0,0 6,7 0,0 0,1

6,3.

dnost

.

0,4

1,7 0,02 0,4

0,2

..

0,29

Izvori: Popis stanovnitva, domainstava) stanova u 1981. godine. Optine u SFRJ - osnovni podaci o stanovniti/u, domainstvima i stanovima, SZS, Beograd, 1987.; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gazdinstava 1991, Etnika obiljeja stanovnitva - Rezultati za Republiku po optinama, 58 br. 233, RZS, Sarajeva, 1993.

Prema posljednjem popisu stanovnitva u bivoj Jugoslaviji sprovedenom 1991. godine, u opini Srebrenica, 2 koja zahvata povrinu od 533 km , ivjelo je 36.666 stanovnika (Bonjaka 27.572, Srba 8.315 i ostalih 741 osoba), a opa gustina naseljenosti opine iznosila je 68,8 2 stan./km Nacionalni razmjetaj stanovnitva po naseljima opine Srebrenica prikazan je na odgovarajuoj tematskoj karti (Prilog 1). Od 80 naselja (79 seoskih i 1 gradsko) na podruju opine Srebrenica, u 12 seoskih naselja (Buje, Dimnii, Dobrak,

Pored Bonjaka LSrbc:J na podruju opine Srebrenica do 1995. godine su illjele T druge etnike zajednice, istina, u neznatnom broju. IJ periodu od 1961. do 1991. godine udio Bonjaka u ukupnom stanovnitvu poveao se za vie od 25%, a udio Srba se smanjio za oko 20%, kao i udio ostalih za 5,3%.

86

85

OO 19:71. godine Muslimani su bili nacionalno neopredijeljeni. Naime,

mogli su

se nacionalno izjanjavati kao Srbi ili Hrvati, ili kao nacionalno neopredijeljeni.

Kada govorimo o drutveno-ekonomskim faktorima, svakako, mislimo na kompleksna historijska, politika, ekonomska, socijalna, ratna i druga zbivanja koja esto negativno utiu na razvoj naseljenosti na nekom podruju. Oit je primjer podruje opine Srebrenice koje je u starom i srednjem vijeku bilo najnaseljenije i najrazvijenije podruje u Podrinju, pa i ire, te je zbog svojih prirodnih resursa (rude, vode, ume i dr.) bilo na meti svih neprijatelja Bosne i Bonjaka. 87 esto se neosnovano plasira teza da su Bonjaci i Srbi jedan narod slavenski, to je neprihvatljivo s obzirom na razliitu etnogenezu i druge historijske pocese kroz koje su prola ova dva naroda.

56

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA GornjiPotoari, Karaii,

Lipovac,

Moevii,

Podosoje,

Raenovii, Skenderovii, Sueska i ubin) ivjeli su samo

Bonjaci. U ovim naseljima, koja ine 15% od ukupnog broja naselja opine, ivio je ukupno 3.871 Bonjak, a to je 14% od ukupnog broja Bonjaka u opini, odnosno 10,6% od ukupnog broja stanovnika opine Srebrenica. U 31 naselju opine Srebrenica (ili u 38,75% od ukupnog broja naselja opine) udio Bonjaka u ukupnom stanovnitvu iznosio je 90% i vie. To su sljedea naselja: Bajramovii, Beirevii, Bostahovine, Brakovci, Buinovii, Fojhar, Gladovii, Klotijevac, Kruev Do, Kutuzero, Likari, Luka, Ljeskovik, Mala Daljegota, Miholjevine, Milaevii, Opetci, Osatica, Osmae, Pei, Peita, Podgaj, Poznanovii, Prohii, Slatina, Staroglavice, Sulice, Tokoljak, Urisii, Velika Daljegota i edanjsko. U tim naseljima ivio je 13.861 stanovnik, ili 37,8% od ukupnog opinskog stanovnitva, a od toga je bilo 13.587 Bonjaka, ili 49,28% od ukupnog broja bonjakog stanovnitva opine Srebrenica. Ostalim nacionalnim manjinama pripadale su 274 osobe (184 Srbina, 14 Jugoslavena, 1 Hrvat i 75 osoba iz reda ostalih), to ini 2% od ukupnog broja stanovnika iz te grupe 88 naselja. U 9 naselja opine Srebrenica (ili u 11% od ukupnog broja naselja opine) Bonjaci su inili 75-89,9% od ukupnog broja stanovnika tih naselja. To su sljedea naselja: Babuljice, Brezovice, Donji Potoari, Pale, Pribidoli, Pusmulii, Radovii, Sase i Skelani. U ovoj grupi naselja ivjelo je ukupno 5.680 osoba, ili 15,5% od ukupnog opinskog stanovnitva, a od toga je bilo 4.907 psoba bonjake nacionalnosti, ili 17,8% od ukupnog bonjakog stanovnitva opine Srebrenica. Ostalim nacionalnim manjinama pripadale su 773 osobe, ili 13,6% od. Ukupnog broja stanovnika u ovoj grupi naselja. U pet naselja (Blaijevii, Gaj, Lijee, Nogaevii i gradsko naselje Srebrenica) udio Bonjaka u ukupnom stanovnitvu bio je 50 - 74,9%. U naselja ukupno od ukupnog je ivjelo 7.164 stanovnika, ili stanovnitva opine Srebrenica. Meu njima je bilo 4.565 Bonjaka, ili 16,6% od uk1,1phog bonjakog stanovnitva opine. Udio Bonjaka u ukupnom stanovnitvu ove grupe naselja iznosio je 63,7%. U 57 naselja Srebrenica (ili 71,3% od ukupnog broja naselja oplne) Bonjaci su inili apsolutnu veinu, tj. 50% i vie od ukupnog stanovnitva. U tih 57 naselja ivjelo je ukupno stanovnika, ili 83,4% od ukupnog opinskog stanovnitva, a od toga 26.930 Bonjaka, ilinaselja (sa 90% i vie bonjakog stanovnitva) moemo na~elja Opetci, Urisii i edanjsko i svrstati ih u grupu naselja sa :Stopos;otnim bonjakim stanovnitvom. Naime, u ovim naseljima se po jedna osoba bonjake nacionalnosti izjasnila kao Jugoslaven, odnosno bUa grekom svrstana u ostale, to potvruje primjer iz naselja edanjsko.

97,7% od ukupnog bonjakog stanovnitva opine Srebrenica. To znai da su samo 642 Bonjaka, ili 2,3% od ukupnog broja Bonjaka u opini, ivjela u naseljin;ia u kojima su bili manjina. U naseljima, u kojima je udio. Bonjaka iznosio 75% i vie u ukupnom stanovnitvu, zivielo je 22.365 Bonjaka, ili 81,1% od ukupnog broja Bonjaka opine Srebrenica. U ovoj grupi od 52 naselja,. ili u (55% od ukupnog broja naselja opine Srebrenica, ivjelo Je 23.412 stanovnika, ili 63,9% od ukupnog opinskoB stanevnitva.Ovi podaci pokazuju da su Bonjaci uglft)vnom ivjeli u homogenim naseljima, razliku od srpskog stanovnitva koje je bilo teritorijalno disperzirano, to je svojstveno bivim kmetovima.etniki

U pet naselja na podruju opine Srebrenica (Boii, i Pribojevii) ivjeli su iskljuivo Srbi. U ovim naseljima uk1,1pno je ivjela 551 osoba srpske nacionalnosti, to iznosi 6,6% od ukupnog srpskog stanovnitva opine Srebrenica.Goevii, Petria, Postolje

U 10 naselja ppine Srebrenica (Breani, Bujakovii, Crvica, Kos~olomci, Krnjii, Osredak, Podravno, Radoevii, Ratkovi.ii Toplica) Srbi su inili 90% i vie od ukupnog stanovnitva.U ovoj grupi naselja ivjelo je ukupno 2.711 stanovnika, ili 7,4% od ukupnog opinskog stanovnitva, a Srba je bilo 2.658, ili 32% od ukupnog srpskog stanovnitvaopine.

U 23 naselja opine Srebrenica Srbi su inili 50% i vie u ukupnom stanovnitvu. U ovoj grupi naselja s veinskim srpskim stanovnitvo ivjelo je ukupno 6.090 osoba, ili 16,6% od ukupnog opinskog stanovnitva, a od toga su bile 5.373 osobe srpske nacionalnosti, ili 64,6% od ukupnog broja Srba u opini Srebrenica. Iz navedenog moemo zakljuiti da su naselja opine Srebrenica u kojima su Bonjaci inili veinu bila etniki homogenija. Naime, u naseljima (57 naselja) u kojima su veinu inili Bonjaci ivjelo je blizu 98% bonjake populacije opine Srebrenica, a u naseljima u kojima su Srbi inili veinu (23 naselja) ivjelo je 64,6% od ukupne srpske populacije opine Srebrenica. Takva prostorna disperzija svojstvena je alohtonom (doseljenikom) stanovnitvu koje se uglavnom naseljavalo na kmetovska selita, odnosno na posjede bosanskih begova.

5.5. Religijska struktura stanovnitvaStruktura stanovnitva u opini Srebrenica prema religijskoj pripadnosti slina je nacionalnoj strukturi. Religijska struktura stanovnitva Bosne i Hercegovine, pa tako i opine Srebrenica, bila je osnova za formiranje nacionalne strukture stanovnitva u BiH. Naime, pripadnici pravoslavne crkve su se krajem 19. vijeka izjasnili, u

57

Alija Su/ji nacionalnom smislu, kao Srbi, pripadnici rimokatolike crkve, umjesto kao Bonjaci-katolici, izjasnili su se kao Hrvati, dok su se pripadnici islamske vjeroispovijesti i dalje izjanjavali kao Bonjaci-muslimani - sa svim obiljejima koja karakteriziraju jedan narod. Obiljeje religijske pripadnosti stanovnitva koritena je samo u dva popisa stanovnitva socijalistike Jugoslavije, u popisima stanovnitva iz 1953. i 1991. godine. Raspolaemo samo podacima o religijskoj strukturi stanovnitva opine Srebrenica u 1991. godini, te ih navodimo u sljedeem tabelarnom pregledu (tabela 29).Tabela 29. Vjerska struktura stanovnitva opine Srebrenica i BiH, prema popisu 1991. godine. BiH svega Ukupno islamska pravoslavnakatolika

Grafikon 17. Vjerska struktura stanovnitva BiH i

opine

Srebrenica 1991.

Srebrenica

75,5

Srebrenica%100,0 42,8 30,1 17,6 3,7 5,7 0,1

svega36.666 27.682 8.271 57

%100,0 75,5 22,56 0,16 0,01

4.377.033 1.873.370 1.317.487 770.358 161.950 24

ostale ateisti nisu se izjasnili i nepoznato

Za razliku od BiH u kojoj su sve tri vjeroispovijesti bile znatno izmijeane, na podruju opine Srebrenica velinu stanovnitva inili su pripadnici islamske vjeroispovijesti, kojih je u ovoj opini, prema popisu stanovnitva. iz .1991. godine, bilo 27.682, ili 75,5% od ukupn0 g broja stanovnitva. Pripadnika pravoslavne vjeroispovijestlt.J ovoj opini bilo je 8.271, ili 22,6% od ukupnog.broja opinskog stanovnitva. Pripadnika ostalih vjeroispo\/ijesti; ateista i drugih, bilo je svega 713 osoba, ili 1,94% od ukupnog broja opinskog stanovnitva (grafikon

D Islamska Pravoslavna 11111 Katolika D Ostali

Na podruju Bosne i Hercegovine vjerska struktura stanovnitva prema popisu 1991. godine izgledala je ovako: pripadnika islamske vjeroispovijesti bilo je 1.873.370 (ili 42,8%), pripadnika pravoslavne vjeroispovijesti bilo je 1.317.487 (ili 30,1%), pripadnika katolike vjeroispovijesti bilo je 770.358 (ili 17,6%) i ostalih - 415.818 (ili 9,5%) od 89 ukupnog broja stanovnitva BiH (grafikon 17).

89

U vrijeme nastajanja ove studije (2000-2010. godine) predoena vjerska struktura stanovnitva je znatno izmijenjena ratnim okolnostima openito, a posebno etnikim ienjem nesrpskog stanovnitva, kako na podruju opine Srebrenica, tako i na cijelom podruju Bosne i Hercegovine.

58

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

veliini

ekonomski faktori koji su utjecali na promjene u broju i domainstava, mogue je prikazati tok razvoja 91 domainstava ove opine.opini

6. KRETANJE BROJA DOMAINSTAVA U OPINI SREBRENICA U PERIODU OD 1885. DO 1991. GODINE

Kretanje broja i prosjene veliine domainstava l.l Srebrenica i BiH, u periodu od 1885. do 1991. g.qdlne, prikazano je u tabelama broj 30 i 31.Tabela 30. Kretanje broja stanovnika i domainstava Srebrenica od 1879. do 1991. godine.

u opini

je drutveno-ekonomska kategorija koja se mijenja s opim promjenama u drutvu. Brojnost, struktura i veliina domainstava u tijesnoj je vezi s drutvenim, ekonomskim, modernistikim i drugim promjenama u drutvu. Opepoznata je da s ekonomskim progresom, slabljenjem patrijarhalnih odnosa u drutvu, poveanjem udjela gradskog u ukupnom stanovnitvu i dr. smanjuje broj lanova u domainstvu, a istovremeno poveava broj domainstava. se podrazumijeva porodina (i neporodina) zajednica ljudi koja zajedniki stanuje, privreuje i zajedniki troi prihode za podmirivanje 90 Iz ove ope definicije osnovnih ivotnih potreba. domainstva se vidi da je vaniji ekonomski odnos unutar odreene grupe ljudi od njihovog srodstva ili socijalnog statusa. Pod domainstvom se ne podrazumijeva zajedniko stanovanje vie osoba, ako oni pritom ne troe zajedniki svoje prihode, u zadovoljavanju osnovnih ivotnih potreba . lako se definicija domainstva izvodi iz unutranjih ekonomskih odnosa grupe osoba, ona ne brie i ! ne zanemaruje ostale drutvene odnose unutar domainstava. Imamo na umu prije svega rodbinske ili tazbinske ..odnose unutar domainstava. Veinu dananjih domains.tava ine porodina domainstva, tj. grupe lica povezane rodbinskim i ekonomskim vezama. S obzirom da predmet istraivanja ovog rada nisu drutveni odnosi unutar domainstava, nego uputati u njihova kvantitativna promjena, to se analizu socijalne strukture domainstava. PodBudui podruju opinedomainstvom

Domainstvo

...

Godina popisa

Ukupno stanovnika

Dom.ainstva

okirpno. ..

prosjena veliina

1879. 1885. 1895. 1910. 1921. 1931. 1948. 1953. 1961. 1971. 198:1; 19!l;l.

13.447 15.150 15.775 ..

5,7 2.722 2.725 2.625 3.810 4.085 4.836 6.018 7.135 8.402 5,8 6,5 5,8 6,0 6,3 6,1 5,5 5,1 4,4

17772

.

.!

..!

15141 18:S99 23.023 25.650 29.283 33.357 36.292 36.666

Izvori: Popisi stanovnitva iz: 1879 1885 1895. i 1910 1921. i 1931 1948 1953 1961 1971 1981. i 1991.

lako su razliiti metodoloki pristupi prilikom popisa stanovnitva BiH u periodu od 1885. do 1991. godine djefimino ograniili kvantitativnu i kvalitativnu upotrebu kretanja broja domainstava, i takvi manjkavi podaci mogu pruiti odreene informacije o drutveno-ekonomskim i drugim promjenama unutar bosanskohercegovakog 92 stanovnitva. S obzirom da je podruje opine Srebrenica bilo ekonomski nerazvijeno i da je mali broj njegovih stanovnika bio odsutan iz mjesta stalnog prebivalita, podaci o broju domainstava i njihovoj prosjenoj veliini u opini Srebrenica mogu se uzeti kao tani, to nije sluaj s 93 podrujem BiH.

da su poznati drutven.o-ekonomski odnosi na Srebrenica do 1991. godine, a prije svega

9190

Prema metodologiji popis~ .stano\/nitva iz 1981. i 1991. godine, domainstvo se definira kaosvaka porodina ili druga zajednica lica za koju je popisivau data lzja11a da zajedno stanuju i zajedniki troe svoje prihode za podmirivanji! osnovnih ivotnih potreba (stanovanja, ishrane i li se svi lanovi stalno nalaze u mjestu gde je drugih), bez obzira nastanjeno domat':ins.tv6ili neki od njih boravi due vrijeme u drugom naselju zbo(l. nadaili kolovanja ili je odsutan iz drugih razloga (slubeno putovanje,. leenje i dr.). Citirana prema: Popis stanovnitva, domail'lstavl:I i. stanova 1981. - Opta i metodoloka objanjenja, SZS, Beograd, 1lll,!;3. Samakim domainstvom smatra no je svako lice koje samostalri() troi svoje prihode, bez obzira da li stanuje u posebnom ili \:!Jeljilfom st,anu ili stanuje u istoj sobi s drugim samcem. Kolektivnim qomafnstvom smatrana je ona zajednica lica koja su trajno smjetena u ustanovama koje su namijenjene za trajno zbrinjavanje djece i odraslih, nlj!izljeivih bolesnika, samostani, manastiri i drugo.

Agresija Srbije na nezavisnu dravu Basnu i Hercegovinu u periodu od 1992. do 1995. godine, kao i genocid koji su izvrili Srbi nad bonjakim stanovnitvom opine Srebrenica, u julu 1995. godine, u potpunosti su promijenili demografski tok i razvoj u ovoj opini. Stoga nije mogue govoriti o buduem razvoju broja, strukture i prosjene veliine domainstava u opini Srebrenica. 92 Zbog razliitih definicija domainstva kao statistike jedinice, odnosno zbog primjene razliitih metodologija popisa stanovnitva u periodu od 1885. do 1991. godine, ovdje nije mogua direktna uporedivost broja domainstava, a time i prosjene veliine istih. Podaci za 1885. godinu, o broju domainstava, izvedeni su na osnovu broja stanova, a ne iz neposrednog popisa, tj. u tom popisu nema obiljeja domainstvo, ve stanarske stranke" kako se domainstvo nazivalo u popisima stanovnitva za vrijeme Austro- Ugarske monarhije. 93 Prema metodologiji popisa stanovnitva iz 1961. i 1971. godine u samaka domainstva ubrajana su ona lica koja su radila u drugom mjestu

59

Alija Su/ji

Tabela 31.

Kretanje broja stanovnika i domainstava u BiH, od 1879. do 1991. godine. Ukupno stanovnika 1.158.164 5,9 6,1 6,1Domainstva

udio domainstava sa 4 i vie 94 broju.

lanova

u njihovom ukupnom

Godina popisa 1879. 1885. 1895. 1910. 1921. 1931. 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991.

ukupno

prosjena veliina

Tabela 32. Broj domainstava prema broju lanova u domaii:istvtJ I-! opini Srebrenica, od 1961. do 1991. Godine. Godina Ukupno 1 2 3 4 5 6 7 8 i vie Broj domainstav~ 1971 19.81 6.018 7.135 426 385 370. 553 .. 543 767 f.323 8.62 . 92:5 1.233 1.051 999 698 782 1197 I i.ooo.

:J

5,8 5,1 5,0 4,6 4,4 4,0 3,6

"' ra ;u ~ E~

g

~ ~

:J

.... .g

.5

1961 4.846 256 324 449 595 683 666 577 1.296

1991 8.402 535 956 1.183 2.102 1.454 1.032~-~

529

Izvori: Popisi stanovnitvo iz: 1879., 1885., 1895. i 1910., 1921. i 1931., 1948., 1953., 1961., 1971., 1981. i 1991.

moemo kazati da se prosjena veliina na podruju opine Srebrenica, u periodu od 1885. do 1961. godine, kretala oko 6 lanova po domainstvu, a da poslije toga dolazi do smanjenja prosjene veliine domainstava. Slino je bilo i u BiH do 1931. godine, nakon ega dolazi do breg pada prosjene veliine domainstava. Porast broja domainstava neminovno dovodi do smanjenja broja njihovih lanova.domainstava

Openito

Izvori: Popls.stahavnitva 1961. Veliino i izvori prihoda (rezuJtati za naselja}, knj. XVI, SZS, Beograd, 1965.; Statistiki bilten br.. 86, popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981. Stanovnit110 i domqlnstva. Uporedni podaci 1971 i 1981. - za optine, RZS, Sarajeyo, 1982.; Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gazdinstava 1991. Domainstva pa naseljenim mjestima, 58-272, FZS, Sarajevo, 1999.domainstava,

Ako posmatramo kretanje broja domainstava i njihovu u periodu od 1948. do 1991. godine, vidjeemo da se broj domainstava u opini Srebreqica poveao za 120,5% (u BiH za 142,3%), a prosjena vel.iina domainstava u istom periodu se smanjila za 27,8% '{u .BiH za 29,6%). U istom periodu broj stanovnika opine Srebrenica se poveao za 59,% (u BiH za 70,7%). lz ovoga moemo zakljuiti da su ekonomski faktori, najveoj mjeri, utjecali na porast broja domainstava 1.fopinl Srebrenica, ali i u BiH. Istina, na porast broja dom

~E o o .l5 -o

"'u

g .5

3 4 5 6 7 8ivie

Ki2 59.058 87.207

Broj domainstava 1971 1981 848.545 1.030.689 97.422 82.305 97.312 134.061 5.680 179.867 174.650 263.759 134.703 150.953 94.479 90.411 60.558 48.820 78.858 54.000

1991 1.206.791 130.172 187.357 227.486 346.975 156.237 78.483 33.627 29.577

Izvori: kao i kod tabele broj 32.

Dakle, sa sveukupnim drutveno-ekonomskim razvojem u opini Srebrenica i BiH se smanjuje broj domainstava s vie lanova, odnosno, raspadaju se brojnije porodine zajednice (roditelji, djeca i unuci) a poveava se broj nukleusnih porodica (roditelji i njihova djeca). lanovi domainstva koji su postali ekonomski neovisni od domainstva u kojem su ranije ivjeli odluuju se za formiranje vlastitog, prije svega porodinog domainstva. Proces ekonomskog osamostaljivanja pojedinih lanova domainstva doveo je do ukupnog porasta broja domainstava u opini Srebrenica i BiH u cjelini.Grafikon 18. Domainstava prema broju lanova u opini Srebrenica, prema popisima 1961., 1971., 1981. i 1991. godine.

2500

~~o

~~

1500 1000 500

+--+---+---A----+--'>.c--J--1--~+-~

tt-r47'f ::::::::::::Ji:t:t.L

SB 257, str. 232. Centralni biraki spiska za lokalne izbore u BiH 2008. godine, CIK

Sarajevo, 2008. godine.

117

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

7. BRAKOVCI

U naselju su bila 33 zemljoradnika (teaci), kao i S4 osobe koje su pripadale ostalom, stanovnitvu (ene i djeca). U ovom, popisu bosanskohercegovakog stanovnitva za vrijeme austrougarske uprave, u Brakovcima je bilo 87 St;movnika (S6 osoba mukog spola), kao i u prethodnom popisu. Svi stanovnici ovog naselja, kao i u ranijim .popisi.ma, bili su bonjake nacionalnosti. U naselju je bilo 17 kua (16 nastanjenih i 1 nenastanjena) u kojima je ivjelo 21 domainstvo prosjene veliine 4;1 la.n. S obzirom na socio-ekonomskfstatus .stanovnitva ovog naselja, bilo je 16 gazdinstava slobodnih seljaka (zemljoradnika) s ukupno 84 lana, kao i 3 samaka gazdinstva, iz kategorije "Q~talih. Cjelokupno stanovnitvo Brakovaca privreivalo je izpoljoprivrede.

Popis stanovnitva 1895. godine.

353

7.1.

Ope

geografske karakteristike

Seosko naselje Brakovci smjetena je u sjeverozapadnom dijelu opine Srebrenica, a od grada Srebrenice udaljeno je oko 14 kilometara. S gradom Srebrenicom, a i sa ostalim dijelovima opine, naselje je povezana makadamskim putem. Ovo naselje pripada zbijenom tipu, to je rijedak sluaj u opini Srebrenica. Naselje je, topografski, smjetena u podnoju sjeveroistone padine Vidovog Brda (779 m.n.v.). Nadmorska visina naselja je oko 640 metara. U blizini naselja protie manji vodotok - Brakovaka rijeka, koja s Granikom rijekom tvori Bukoviku rijeku, desnu pritoku rijeke Jadar. U blizini naselja postoji mali broj izvora pitke vode koji slue za vodosnabdijevanje stanovnitva ovog naselja.izgraeno

U geolokom pogledu podruje naselja Brakovci je od tercijarnih tvorevina kao to su: piroklastiti (andezitski tufovi), tufiti i aglomerati.2

Povrina naselja Brakovci iznosi oko 3,3 km , a od toga je 34,2% privatno zemljite. Udio poljoprivrednog u ukupnom zemljitu iznosi 3S,8%, a udio obradivog - 24,9%. Opa gustina naseljenosti je u Brakovcima 1991. godine 2 iznosila 67 stan./km , to je neznatno manje od gustoe 350 naseljenosti opine.

stanovllitvl 1910. godine. U ovom, posljednjem popisu stanovnitva BiH iz vremena austrougarske \IJasti, zabiljeen je rast ukupnog stanovnit\la u D(i!Selju Brakovci. Ukupno je bilo 110 osoba (S9 osqba mukog spola), to je za 26,4% vie u odnosu na pretbodni popis. Svi stanovnici, kao i ranije, bili su Bonjaci. u naselju je bila 21 kua (1 nastanjena), u kojima je ivjelo 20 domainstava prosjene veliine S,S lanova.

Popis

354

7.2. Stanovnitvo Popis stanovnitva 1879. godine.351

~Socio-ekonomska struktura stanovnitva bila je sljedea: slobodnih seljaka - 17 porodica s ukupno 97 lanova, preteno slobodnih seljaka - 1 porodica s ukupno 11 lanova, ostalo u poljoprivredi zaposlena stanovnitvo - 2 osobe. Svi radno-sposobni itelji ovog naselja privreivali su u poljoprivrednim djelatnostima.

stanovnitva BiH 1879. godine, u naselju stanovnika (S9 osoba mukog spola), Svi stanovnici ovog naselja bili su Bonjaci. U naselju je bilo 15 kua, isto toliko i stanova, u kojima su ivjele prosjeno 6,3 osobe. U ovom popisu zabiljeen je negativan rasf ukupnog stanovnitva naselja Brakovci. Prisutno je bilo. 81 stanovnika (SS osoba mukog spola), to je za 8,4% u odnosu na 1879. godinu. U naselju je bilo 16 kua, isto Stanovnitvo je bilo toliko i stanova, a kui, odnosno stanu ivjele su prosjeno S,4 o~obe, S obzirpm rta brano stanje stanovnitva, u naselju su bile S3 neoenjene (neudate) osobe, 28 oenjenih (udatih) osoba.f6 obudovjelih osoba.

Popis stanovnitva 1885. godine.

352

Prema rezultatima prvog popisa stanovnitva u kraljevini Jugoslaviji, u ovom naselju bila su 64 stanovnika (33 osobe mukog spola), to je za 41,8% manje u odnosu na 1910. godinu. Smanjenje ukupnog stanovnitva naselja Brakovci, u navedenom periodu, uzrokovano je stradanjem stanovnitva u ratu. Svi stanovnici bili su Bonjaci. U naselju je bilo lS domainstava - prosjene veliine 4,3 lana.

Popis stanovnitva 1921. godine.

355

Prema rezultatima ovog popisa, u Brakovcima je bio 71 stanovnik (41 osoba mukog spola), to je za 10,9% vie u odnosu na 1921. godinu. Domainstava, u kojima je ivjela prosjeno S,1 osoba, bilo je 14.

Popis stanovnitva 1948. godine.

356

353

Popis 1895., str. 344-345. Popis 1910., str. 104-105, 446. Popis 1921. {prethodni i definitivni rezultati popisa), str. 156 i 238-239. Popis 1948, knjiga I., str. 342.

3

5'1 FAO projekat, Srebrenica, 2004.

354 355 356

351352

Popis1879., str. 95. popis1885., str. 154-155.

119

Alija Su/ji Popis stanovnitva 1953. godine. Pozitivan rasta ukupnog stanovnitva Brakovaca zabiljeen je i u periodu od 1948. do 1953. godine. U naselju su ivjela 84 stanovnika (49 osoba mukog spola), to je za 18,3% vie u odnosu na 1948. godinu. Bilo je 18 domainstava, koja su brojalaprosjeno

imigranata - 12 osoba, doselila se u ovo naselje nakon Drugog svjetskog rata. Veinu imigranata ini ensko 361 stanovnitvo brane migracije.

4,7

lanova.

Privreivanje stanovnitva. Svi stanovnici ovog naselja pripadali su poljoprivrednom stanovnitvu. Od ukupno 32 ekonomski aktivna stanovnika, poljoprivredom se bavilo 29 osoba, a van djelatnosti i nepoznato bile su 3 osobe iz ovog naselja. Kategoriji izdravanog stanovnitva pripadale su 52 osobe.

Pismenom stanovnitvu, tj. osobama starijim od 10 godina koje su znale da itaju i piu, pripadalo je 8 osoba, ili 357 9,5% od ukupnog stanovnitva Brakovaca.

Pismenost i obrazovanje. Od ukupno 62 stanovnika, stara 10 i vie godina, nepismeno je bilo 36 osoba (22 osobe enskog spola), a bez kolske spreme bilo je osoba. Najvie nepismenih bilo je u kontingentu stanovnitva starosti 20-34 godine - 15 osoba, odnosno u kontingentu stanovnitva starosti 35-64 godine -12 QSoba,kao i u dijelu mladog stanovnitva 8 osoba, a samo jec;lna nepismena osoba bila je starija od 65 godina; zavrena 4 razreda osobe nije bila osnovne kole bilo je 11 osoba, a kod 362 poznata kolska sprema. Popis stanovnitva .1971. godine. U meupopisnom periodu od 1961. do 19'71. godine, stanovnitvo naselja Brakovci povealo se ta 70~7%, tako da je u 1971. godini bilo ukupno 157 stanpynika {78 osoba mukog spola). Svi stanovnici ovog naselja, ukljuujui i dvije osobe iz reda ostalih, bili su.bonjake nacionalnosti. U Brakovcima su bile 23 kue (stana} ukojima je ivjelo isto toliko i domainstava, tj. 23, koja sti.brojala prosjeno 6,8 lanova.Privreivanje stanovnitva. U naselju su bila 64 ekonomski aktivna stanovnika (44 osobe mukog spola), meu kojima se 48 osoba bavilo poljoprivredom, ili 75,0% od ukupnog aktivnog stanovnitva, zatim graevinarstvom - 12 osoba i umarstvom - 4 osobe. Od ukupno 93 izdravane osobe ovog naselja, iz poljoprivrednih djelatnosti izdravane su 62 osobe. Veinu stanovnitva inilo je poljoprivredno - 110 osoba, ili 70,0% od ukupnog stanovnitva Brakovaca. Najvei broj poljoprivrednog stanovnitva privreivao je na posjedima veliine 5,0110,00 ha (53 osobe), zatim na posjedima veliine 1,01-3,00 ha (36 osoba) i na posjedima veliine 3,01-5,00 ha (16 osoba), a najmanji broj poljoprivrednog stanovnitva 363 privreivao je na posjedima veliine do 1,00 ha (5 osoba). Najvie domainstava ostvarivalo je prihode iz mjeovitih izvora - 10 domainstava, iz poljoprivrede - 7 i 364 nepoljoprivrede - 6 domainstava.

Popis stanovnitva 1961. godine. Pozitivan rast ukupnog stanovnitva ovog naselja zabiljeen je i u meupopisnom periodu od 1953. do 1961. godine. U Brakovcima su ivjela 92 stalna stanovnika (53 osobe mukog spola), to je za 9,5% vie u odnosu na 1953. godinu. Stanovnitvo je bilo bonjake nacionalnosti. U navedenom periodu nije dolo do porasta broja domainstava, tj. bilo ih je 18, a brojala su prosjeno 5,1lana. Privreivanje stanovnitva. Od ukupno 92 ekonomski aktivna stanovnika (33 mukarca), poljoprivredom su se bavile 42 osobe (31 mukarac), graevinarstvom 1 osoba, a van djelatnosti i nepoznato bila je 1 osoba iz ovog naselja. lzdravanom stanovnitvu pripadalo je 48 osoba, a od.toga 358 je 45 osoba izdravano iz poljoprivrede. Ve~ina itelja ovog naselja pripadala je poljoprivrednom u osoba, ili 95,0% od ukupnog stanovnitva. Najvei dio poljoprivrednog stanovni~tva privreivao je na posjedima veliine 5,01-10,00 ha osoba), odnosno na posjedima od 3,01 do 5,00 ha osoba), zatim na posjedima od 1,01 do 3,00 ha. (21 osoba), kao i na posjedima veim od 10,01 ha (10 osoba), a najmanje poljoprivrednog stanovnitva privreivalo je na posjedima 359 veliine do 1 ha (5 osoba). Sva domainstva naselja Brakovci, osim ostvarivala su prihode iz 360 poljoprivrede.

Migracije stanovnitva. S obzirom na migracijska obiljeje veina. st~novnitva Brakovaca pripadala je autohtono.m stanovnitvu - 74 osobe, a alohtonom (imigracijskom) -18 osoba. Svi imigranti bili su iz seoskih naseljaBijJ, prije svega s podruja opine Srebrenica. VeinaPC>pis;:,195iknjiga XIV str. 457. 35 apopis 1961. knjiga XIV., str. 316. 359 Popis 1961., knjiga XV, str. 316 . 3 . Popis 1961. knjiga XVI., str. 316.357

Migracije stanovnitva. Veinsko stanovnitvo Brakovaca bilo je autohtono - 123 osobe, dok su samo 34 osobe iz ovog naselja pripadale imigrantima doseljenicima. Svi imigranti bili su s podruja BiH, iz seoskih naselja, uglavnom s podruja opine Srebrenica - 27 osoba. Veina imigranata doselila se u ovo naselje u periodu od 365 1953. do 1971. godine - 25 osoba.

"

Popis1961. Knjiga XII, str. 316. Popis 1961., knjiga XIII, str. 316. Popis 1971. knjiga XI, str. 59. 364 Popis 1971., knjiga XII., str. 50. 365 Popis 1971., knjiga IX, str. 59.362 363

361

120

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

Pismenost i obrazovanje. U naselju Brakovci bilo je ukupno 97 stanovnika (49 osoba mukog spola), starih 10 i vie godina, meu kojima su bile 53 nepismene osobe (37 osoba enskog spola), a bez kolske spreme bilo je 56 osoba (38 osoba enskog spola). U dijelu mladog stanovnitva (1014 godina) bilo je 7 nepismenih osoba (5 osoba enskog spola), u starosnoj grupi (20-49 godina) bilo je 35 nepismenih osoba (26 osoba enskog spola), u kontingentu stanovnitva starog 50 i vie godina bilo je 10 nepismenih osoba (6 osoba enskog spola), a kod jedne nepismene osobe nije bila poznata starost.Osnovnu, etverogodinju kolu, zavrila je 41 osoba (10 366 osoba enskog spola) iz ovog naselja. U ovom naselju nije bilo osoba sa zavrenom osnovnom, srednjom ili viom/visokom kolom. Pozitivan trend stanovnitva Brakovaca bio je i u meupopisnom periodu od 1971. do 1981. godine. U naselju je ivjelo 220 stalnih stanovnika (115 osobe mukog spola), to je za 40,1% vie u odnosu na 1971. godinu. Svi stanovnici bili su bonjake nacionalnosti. U Brakovcima je bilo 37 kua (stanova) u kojima su ivjela 33 domainstva prosjene veliine 6,7 lanova. rasta ukupnog

zastupljena bila su (2 domainstva).

etverolana

(3

domainstva)

i

trolana

U Brakovcima je ivjela 41 porodica (39 sgazdinstvom), kojima je bilo najvie branih parova s djecom porodica, a znatno manje bilo je branih parova tM"2' l'll1PC:P 2 porodice, odnosno majka s djecom - 1 poroc!lca i otac s djecom -1 porodica.meu

Popis stanovnitva 1981. godine.

367

Privreivanje stanovnitva. U naselju Brakovci bilo je privredno aktivno 46 osoba (4 ena), ili 21,0% od ukupnog stanovnitva ovog naselja. Svi aktivni stanovnici, osim 1 osobe, obavljali su zanimanje. poljoprivrednim djelatnostima bilo je aktivno 20 ili 43,0% od ukupnog aktivnog stanovnitva, a u nepoljoprivrednim djelatnostima 25 osoba (u s~lopis 1981. knjiga 1684, tabele: od 1-1-1 do 3-1-6.

lbidem, tabela 1-1-6 do 1-1-9; kao i tabela 2-1-3.

121

Alija Su/ji

osoba enskog spola. U kolskoj 1980/81. godini u Brakovcima je bio 51 uenik osnovne i 3 uenika srednje kole.

zatim u kontingentu mlaeg sredovjenog stanovnitva - 6 osoba (5 ena), odnosno u kontingentu starog stanovnitva 5 osoba (3 ene). Od ukupno 150 stanovnika Brakovaca (68 enskog spola), starih 15 i vie godina, bez kolstie bila je 31 osoba (28 osoba enskog spola), a s nezavrenim osnovnim obrazovanjem (zavreno 1-7 razreda) bilo je 45 osoba (27 osoba enskog spola); ukupno. je osoba (22 osobe enskog spola) zavrilo 4-7 razredJ9fj1. knjiga XIV., str. 316. Popis :1961., knjiga XV, str. 316. Popis1961. knjiga XVI., str. 316. 3 1 ~ Popi~ 1961. Knjiga XII, str. 316. 39 ' Popis 1961., knjiga XIII, str. 316.389 388

Najvie domainstava ostvarivalo je prihode iz poljoprivrede - 46 domainstava, zatim iz mjeovitih izvora 26 domainstava i iz nepoljoprivrede - 6 prihoda 395 domainstva.

wwwCMigracije stanovnitva. Kao i u prethodnom popisu, tj. 1961. godine, veinu stanovnitva Brezovica inilo je autohtono - 356 osoba, a doseljenom stanovnitvu pripadalo je 96 osoba. Svi doseljenici, osim dvije osobe, bili su s podruja Bosne i Hercegovine, uglavnom s podruja drugih bosanskohercegovakih opina - 50 osoba. Svi imigranti bili su porijeklom iz seoskih naselja. Gotovo svi doseljenici, osim 20 osoba, doselili su se u ovo naselje 396 poslije Drugog svjetskog rata. Pismenost i obrazovanje. U naselju Brezovice bilo je ukupno 325 stanovnika (160 osoba mukog spola), starih 10 i vie godina, meu kojima je bilo 175 nepismenih osoba (110 osoba enskog spola), a bez kolske spreme bilo je 199 osoba (119 osoba enskog spola).U dijelu mladog stanovnitva (10-19 godina) bilo je 30 nepismenih osoba (24 osobe enskog spola), u starosnoj grupi (20-49 godina) bila je 101 nepismena osoba (63 osobe enskog spola), u kontingentu stanovnitva starog 50 i vie godina bile su 43 nepismene osobe (22 osobe enskog spola), a kod jedne nepismene osobe enskog spola nije bila poznata starost.

393

3913

Popis 1971., knjiga X, str. 59. Popis 1971. knjiga XI, str. 59. Popis 1971., knjiga XII, str. 50. 396 Popis 1971., knjiga IX, str. 59.394 395

126

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA

Nivo obrazovanosti stanovnitva ovog naselja u odnosu na prethodni popis, tj. 1961. godinu nije se, osim kvantitativno, nita promijenio. Dakle, osim 126 osoba (46 osoba enskog spola) koje su zavrile etverogodinju osnovnu kolu, nije bilo osoba s viim nivoom naobrazbe, tj. sa zavrenom osnovnom i srednjom kolom, ili sa zavrenim 397 fakultetom. I u ovom popisu stanovnitva, u relativnom pogledu, zabiljeen je slian trend rasta ukupnog stanovnitva kao i u ranijim popisima. U naselju su bila 523 stanovnika (268 osoba mukog spola), to je za 15,7% vie u odnosu na popis iz 1971. godine. Veinsko stanovnitvo Brezovica bili su Bonjaci - 407 osoba, a preostali dio stanovnitva - 116 osoba pripadao je Srbima. U ovom naselju bile su ukupno 104 kue (stana) u kojima su ivjela 84 domainstva - prosjene veliine 6,2lana.

najbrojnija su bila domainstva sa 8 i vie s ukupno 213 lanova; jedno deveterolano domainstvo bez gazdinstva), esterolana (17 domainstava), odnosno sedmerolana(:!A domainstava) i peterolana (13 domainstava), ~ znatno manji broj bio je etverolanih (6 domainstava,), trolanih (4 domainstva) i dvolanih (3 domainstva). brojlanova

lanova,

(24

domainstva

Popis stanovnitva 1981. godine.

398

U naselju je bilo 109 porodica (bez ga,zdinstva 4 porodice), meu kojima je bilo najv(e l:m:inih parova s djecom - 82 porodice, a znatno manje bilo je branih parova bez djece 16 porodica, odnosno majka s djecom 6 porodica i otac s djecom - 5 porodica.Privreivanje stanovnitva. U naselju Brezovice bilo je privredno aktivno 185. o$oba (56 ena), ili 35,0% od ukupnog stanovnitva. ?"o~. naselja. Svi aktivni stanovnici, osim 3 osobe, obavljali. su zanimanje. U poljoprivrednim djelatnostima bilo aktivno 127 osoba (55 ena), ili 69,0% od ukupnog aktivnog stanovnitva, a u nepoljoprivrednim djelatnostima ()soba (u sekundarnim i tercijarnim djelatnostima), tinim prihodom bile su 3 osobe (1 ensko), .alzc!ravano je 335 osoba (198 osoba enskog spola), meu kojima i 133 osobe (80 osoba enskog spola; 36 domqita) koje su izdravane iz poljoprivrednih djelatnosti. Poljoprivrednom stanovnitvu pripadalo je 260 osoba {135 osoba enskog spola), ili 50,0% od ukupnog sta.novnitva ovog naselja.

Osnovne karakteristike stambenog fonda. Ukupna povrina stambenog fonda u Brezovicama iznosila je 5136 2 m (104 stana). Prosjena povrina jednog stana iznosila je 2 49,4 m , a prosjena povrina stambenog prostora po jedno 2 osobi iznosila je 9,8 m Svako domainstvo u ovom naselju imalo je vlastitu kuu (stan). Prema vrsti stana - broju soba, struktura stambenog fonda bila je sljedea: jednosobni 51 stan (ivjelo 217 osoba), dvosobni 41 stan (ivjelo 214. osoba), trosobni - 5 stanova (ivjelo 45 osoba}, etverosobni - stanova (ivjelo 40 osoba) i jedan stan s 5 i vie soba (ivjelo 7 osoba). Veina stambenog fonda "'J65 kua, bila je izgraena poslije 1960. godine.S obzirom na opremljenost stanova instaJacijar)'.lil i prostorijama, kvalitet stambenog fonda nije bio zadovoljavajui. Samo 3 stana imala y.odovodnu, kanalizacionu i elektrinu instalaciju (u njima je ivjelo 8 osoba), s vodovodom i elektrinom struj9m b.fla 3 stana (u njima su ivjele 24 osobe), samo s. elektrinom instalacijom bio je 91 stan (u njima je ivjela 481 osoba), a bez ikakvih instalacija bilo je 7 stanova (u njima je ivjelo 10 osoba). Pomonim prostorijama bila su opremljena: kupatilom - 2 stana (u njima je ivjelo 8. osoba), klozet na ispiranje - 2 stana (ivjela samo 1 osoba) i kl.ozet bez ispiranja - 3 stana (u njima je ivjelo 18 .osoba) .. Od tvrdog materijala bilo je izgraeno 37 stanova (u njima je ivjelo 216 osoba). U 2 drutvenoj svojfni. bi.la slidva stana ukupne povrine 96 m , a u jednom od njih ivjela je samo jedna osoba.pomonimDomainstva domainstv.a meu.

U privatnom vlasnitvu bilo je 228 ha poljoprivrednog zemljita (od toga 177 ha obradivog), dok su stanovnici ovog naselja koristili 218 ha poljoprivrednog, odnosno 169 ha obradivog zemljita. Od krupne i sitne stoke najzastupljenije su bile ovce - 415 grla, zatim goveda - 201 grlo i konji - 29 grla. Peradi svih vrsta bilo je 569 komada, 399 kao i 85 komada svinja.

porodice. U Brezovicama su bila 84porodino

Pismenost i obrazovanje 1981. Od ukupno 360 stanovnika (175 ena), starosti 10 i vie godina, nepismeno je bilo 96 osoba (72 ene), ili 27% od ukupnog stanovnitva navedene starosti. U dijelu mladog stanovnitva (10-19 godina starosti) bile su 4 nepismene osobe enskog spola, u kontingentu mlaeg sredovjenog stanovnitva (20-39 godina starosti) bilo je 17 nepismenih osoba (16 osoba enskog spola), a u kontingentu starijeg sredovjenog stanovnitva (40-59 godina starosti) bilo je 56 nepismenih osoba (37 ena), dok je u kontingentu starog stanovnitva (60 i vie godina starosti) bilo 19 nepismenih osoba (15 ena).Od ukupno 291 stanovnika (144 osobe enskog spola), starog 15 i vie godina, bez kolske spreme bile su 103 osobe (72 osobe enskog spola), a s nepotpunim osnovnim obrazovanjem (I - VII razreda) bila je 161 osoba (72 ene).399

i 3 neporodina - samaka), kojirnl'il 79 s gazdinstvom i 5 domainstava bez gazdinstva (4 porodina). S obzirom na veliinu, odnosno

397

398

Popis 1971., Dokumentacija FZS, tabela 3-3, str. 231. fi'opis 1981. knjiga 1684, tabele: od 1-1-1 do 3-1-6.

lbidem, tabela 1-1-6 do 1-1-9; kao i tabela 2-1-3.

127

Alija Su/jistanovnitva s nepotpunim osnovnim obrazovanjem (147 osoba) zavrila je IV - VII razreda osnovne kole. Osnovno obrazovanje zavrila je 21 osoba, a srednje obrazovanje samo 6 osoba, sve osobe mukog spola. Po 3 osobe zavrile su kolu za KV i VKV radnike i ostali struni kadar, odnosno srednju kolu za struni kadar. U kolskoj 1980/81. godini u Brezovicama su bila 94 uenika osnovne i 8 uenika srednje kole.Veina

21 grlo. Peradi, svih vrsta, bio je 841 komad.fondaopljakali

Dio stonog su Srbi poslije okupacije ovog naselja.402

Popis stanovnitva 1991. godine. Prema ovom, posljednjem popisu stanovnitva BiH u bivoj Jugoslaviji, u naselju Brezovice ivjela su ukupno 533 stanovnika (266 osoba mukog spola), to je za 2,0% vie u odnosu na prethodni popis stanovnitva. U periodu od 1948. do 1991. godine stanovnitvo ovog naselja povealo se ukupno za 89,0%. Naselje je, kao i ranije, bilo multietnikog karaktera, a veinu stanovnitva inili su Bonjaci kojih je u 1991. godini bilo 467, ili 87,6% od ukupnog stanovnitva Brezovica, bila su 64 Srbina i 2 osobe iz reda ostalih. U naselju je bilo 118 kua (stanova) u kojima je ivjelo 100 domainstava prosjene veliine 5,3 lana. Broj domainstava u periodu od 1948. do 1991. godine poveao se za 2, 7 puta, a prosjena veliina domainstava u navedenom periodu kretala se od 7,6 lanova (1948. g.), pa do 5,3 lana (u 1991. godini). Sve bonjake kue, kao i drugi privredni objekti, bili su uniteni od strane srpskog agresora.Struktura domainstava prema veliini u Brezovicama bila je sljedea: esterolana 22 domainstva; sedmerolana 20 domainstava, peterolana .- .J.7 domainstava, etverolana - 9 domainstava, trolana - 8 domainstava, dvolana - 5 domainstava i osam i. vielana 11 domainstava s ukupno 98 lanova. Od ukupno 100 domainstava - 92 bila su porodina, a 8 domain.stava bila su neporodina - samaka. Gazdinstvo je irna.lo 89, a bez 400 gazdinstva bilo je 11 domainstava (9 porodinlh).Privreivanje stanovnitva 1991 ... U naselju Brezovice bilo je ukupno 169 privredno akt.ivni!'l stanovnika, meu kojima je najvei broj bio aktivan u poljoprivredi - 101 osoba, ili 59,8% od ukupnog aktivnog stanovnitva ovog 51 osoba. Ostalo naselja, kao i u industriji I rudarstvu aktivno stanovnitvo J>avi.lo.. se sljedeim djelatnostima: graevinarstvo - 5 osoba, trgovina - 3 osobe, obrazovanje 3 osobe, 2 osobe, DPZ-a - 2 osobe, 401 vodoprivreda - i ospbli ugostiteljstvo -1 osoba.

Pismenost i obrazovanje 1991. Od ukupno 405 stanovnika Brezovica (197 osoba enskog spola), starosti 10 i vie godina, nepismeno je bilo 80 osoba (59 osoba enskog spola), ili 19,8% od ukupnog stanovnitva naveden.e starosti iz ovog naselja. Najvie nepismenih bilo je lJ kontingentu starijeg sredovjenog stanovnitva - 36 .osoba. (27 ena), zatim u kontingentu starog stanovnitva - 30 osoba (20 ena), a najmanje nepismenih bilo je u korttingentu mlaeg sredovjenog stanovnitva 13 osoba (11 ena). Kod jedne nepismene osobe enskog spola nisu. bile poznate godine starosti.Od ukupno 339 stanovnika Brezovica (162 osobe enskog spola), starih 15 l vie godina, bez kolske spreme bilo je 88 osoba (61 osoba enskog spola), a s nezavrenim osnovnim obrazovaf)jem .(zavreno 1-7 razreda) bilo je 147 osoba (76 osoba enskog spola); ukupno su 142 osobe (75 osoba enskogsi;i.ola) zavrile 4-7 razreda osnovne kole. Osnovno obrazovanje zavrila je 51 osoba (15 osoba enskog spola), srednje obrazovanje zavrilo je 36 osoba (2 ene), a 11ci.e obrazovanje zavrila je jedna osoba mukog spola. Kod 16 osoba iz ovog naselja (8 ena) nije bila 403 potnat;;J kolska sprema. .Do 1992. godine u ovom naselju bila je podruna osnovna kola koju je u kolskoj 1991./92. godini pohaalo 404 77 uenika. stanovnitvu pridalo je 48,4%, - 27,0%, starijem sredovjenom starom stanovnitvu pripadalo je 7,1% od stanovnitva Brezovica. Stanovnitvo ovog naselja 405 je mladoj progresivnoj populaciji. Mladomsredovjenom

mlaem

17,4%, aukupnog pripadalo

8.3. Familije koje su ivjele na podruju naselja Brezovice do 1991. godine, kao i stradanje bonjakih familija tokom agresije i genocida, od 1992. do 1995. godinenaselja Brezovice ivjelo je 19 familija - 16 i 3 srpske familije. U zaseoku Oparci ivjele su 3 srpske familije koje su bile rasporeene u 16 domainstava (2 samaka) i brojale su ukupno 64 lana. To su sljedee familije: //ii, Petrovii i Savii. Nabonjakih podruju

Stanje stonog fonda naselja Brezovice u 1991. godini bilo je sljeli!ee: goveda 159 grla, ovce 363 grla i konji

402 403 404

Popis 1991. SB 221., str. 95. Popis 1991. Dokumentacija FZS, Sarajevo, 2008. Izvor: Odjeljenje za privredu i dc"tvece djelatnosti, Optina Srebrenica,

4{)~ Popis 1991. SB 272., str. 331.401

fi'opis1991. Dokumentacija FZS, Sarajevo, 2008.

405

2006. Popis 1991 SB 257, str. 232.

128

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA s ukupno 23 lana. Jedna osoba s ovim prezimenom ivjela je u domainstvu familije Savi, a mi smo je ovdje ubrojili.llii

- bila su 3

domainstva

Tokom agresije na RBiH ubijena je jedna osoba iz ove familije (r. 1965. g.), a iza nje je ostala hudovica s jednim malodobnim djetetom. U toku genocida ubijeno je 9 osoba mukog starosti 40,9 godina, meu kojima su .dva oca sa po dva sina, braa i unuci. Iza ubijenih ostalo je 5 hudovica i 12-ero djece siroadi, prosjene starosti 9,8 godina, meu kojima i troje djece bez oba roditelja.prosjene

406

Petrovii

- bilo je 9 domainstava (2 samaka) s ukupno

35

lanova.

Savii - bilo je jedno porodino domainstvo koje je ukupno brojala 7 lanova, meu kojima i jedna osoba s prezimenom lli. Ukupan broj osoba s ovim prezimenom bio je 6. Bonjake familije koje su ivjele na podruju naselja Brezovice i njihovo stradanje za vrijeme agresije i genocida, od 1992. do 1995. godine.

Do 2008. godine nije bilo povratnika u zaseoku Brezovci iz ove familije. Preivjeli i prognani lanovi familije lbri nastanili su se u opinama FBiH, prije svega u opini Hadii, Konjic, Lukavac, Srebrenik i Visoko. bilo je jednQ porodino, etverolana, Porijeklom su iz. Osmaa. U toku agresije i genocida nije bilo ubijenih os.oba iz ove porodice.Krdii

Kao to je navedeno u ovom naselju ivjelo je ukupno 16 bonjakih familija, rasporeenih u 84 domainstva (6 samakih), koje su ukupno brojale 469 lanova. To su sljedee familije: Ahmetovii, A/ii, Bektii, Dautbaii, Grebovii, Harba, Huremovii, Husii, /brii, Krdii, Maii, Memievii, Musii, Ramii, Sinanovii i Smajlovii. U zaseoku Brezovci ivjelo je 5 bonjakih familija koje su bile rasporeene u 16 domainstava s ukupno 79 lanova. To su sljedee familije: A/ii, Bektii, /brii, Krdii i Mu sii.domainstva, meu kojima i jedno koja su ukupno imala 13 lanova. Tokom genocida ubijene su dvije osobe mukog spola (r. 1927. i 1974. g.). Alii

-

domainstvo.

Prognanici iz ove porodice nastanili su se u Lukavac.

opini

Musii sLi 4 porodina domainstva koja su formiralatetlrilirata, a ukupno su imala 20 lanova.

- bila su 3

samaka,

genocida ubijena su sva etiri brata - osnivai kao i dva sina od dvojice brae - jedan sin bio je maloljetan. Dakle, ubijeno je 6 osoba mukog spola, prosjene starosti 39,8 godina. Iza ubijenih ostale su etiri h4qovice i 6-ero djece siroadi, prosjene starosti 12,3 godine; jedna hudovica ostala je sa etiri, a jedna s dva maloljetna djeteta. Udomainstava,

Do 2008. godine nije bilo povratnika u zaseoku iz ove familije. Jedan dio preivjelih i prognanih lanova familije Ali nastanio se u opini llija, a dio se iselio!z .BiH.Bektii - bila su 2 porodina domainstva, koja su osnovala dva brata, a ukupno su imala 12 lopis 1961., knjiga XVI, str. 317. 7 4 ? Popis 1961. Knjiga XII, str. 317.77177

776777

Popis 1971., knjiga X., str. 59. Popis 1971., knjiga XI., str. 59. Popis 1971., knjiga XII., str. 59. Popis 1971., knjiga IX, str. 59.

77

778 779

ns /!>opis 1961., knjiga XIII, str. 317.

201

Alija Su/ji Pismenost i obrazovanje 1971. U naselju Gaj bilo je 430 stanovnika (219 osoba mukog spola), koji su bili stari 10 i vie godina, meu kojima je bilo i 105 nepismenih osoba (88 osoba enskog spola), kao i 206 osoba (135 osoba enskog spola) koje su bile bez kolske spreme. U dijelu mladog stanovnitva (10 - 19 godina) bilo je 8 nepismenih osoba (6 osoba enskog spola), u starosnoj grupi 20-49 godina bilo je 59 nepismenih osoba (54 ene), u grupi stanovnitva starijeg od 49 godina bilo je 38 nepismenih osoba (28 ena).S obzirom na kolsku spremu stanovnitva naselja Gaj broj osoba imao je zavrena etiri razreda osnovne kole -184 osobe (74 osobe enskog spola), zatim osnovnu kolu - 31 osoba (1 ena), a srednju kolu zavrilo je ukupno 9 osoba iz ovog naselja; kolu za KV i VKV radnike zavrile su 4 osobe mukog spola, a isto toliko osoba (1 osoba enskog spola) zavrilo je kole za srednji struni kadar i gimnaziju 780 1 osoba mukog spola.najvei elektrina struja - 67 kua (stanovalo 335 osoba) i bez instalacija 8 kua (stanovalo 28 osoba). Pomonim prostorijama (kupatilo i klozet na ispiranje i bez ispiranja) bile su opremljene 24 kue; kupatilo je imalo l7 k1,;1a (stanovale 92 osobe), klozet na ispiranje imale 5u.4 k1,1e (stanovale 23 osobe) i klozet bez ispiranja imale su 3 kue (stanovalo 12 osoba). Od tvrdog materijala Izgraena 82 stana (stanovalo 420 osoba).

Domainstvadomainstva domainstva

i porodice 1981. ukupno 103 (99 porodinih) gazdinstvo su imala 92 (89 porodinih), a gazdinstva bilo je 11

Negativan trend ukupnog kretanja stanovnitva naselja Gaj zabiljeen je i u meupopisnom periodu od 1971. do 1981. godine. U naselju je ivjelo 539 stanovnika (285 osoba mukog spola), to je za 7,2% manje u odnosu na popis 1971. godine. Stanovnitvo je bilo multietnika, a veinu su inili Srbi 302 osobe, zatim Bonjaci 235 osoba, Hrvati 1 osoba i ostali - 1 osoba. U naselju je bilo 112 kua (stanova) u kojima su ivjela 103 domainstva - prosjene veliine 5,2 lana. I ovo naselje, kao i veina naselja na podruju opine Srebrenica, pripadalo je emigracijskom tipu.

Popis stanovnitva 1981. godine.

781

(10 porodinii'!). neporodina bila su samaka, S obzirom na veliinu - broj lanova domainstva, najbrojnija su bila peterolana - 20 domainstava, odnosno etverolana - 19 domainstava, zatim sedmerolana -16 domainstava, pa esterolana 15 domainstava, kao osam i vielana - 13 domainstava (ukupno su imala114fanova), a brojna su bila i trolana 11 domainstava1 . . dok je dvolanih bilo samo 5 domainstav;:i u naselju Gaj.domainstva

domainstava

U G9ju j~ ~ivjelo 128 porodica, meu kojima naJvisebranih parova s djecom - 100 porodica, a znatno manje

bilo bra.nih parova bez djece - 13 porodica, odnosno majka s djecom 12 porodica i otac s djecom 3 porodice.Privreivanje stanovnitva 1981. U naselju Gaj bila su 252 privredno aktivna stanovnika (85 ena), ili 47,0% od

Osnovne karakteristike stambenog fonda 19?1:Ukupna 2 povrina stambenog fonda u naselju Gaj bila Je 6018 m (112 stanova), a prosjena povrina jednog sta~a tznosila je 2 2 53,7 m , odnosno 11,2 m povrine stambenog prostora po jednoj osobi. Prema vrsti stana - broj soba, struktura stambenog fonda bila je sljedea: pos~bne 'Sobe - 2 stana (stanovala 1 osoba), jednosobni -:: 32; stana (stanovalo 130 osoba), dvosobni - 60 stanova. (stanovala 291 osoba), trosobni - 16 stanova (stanovale 104 osobe), etverosobni 2 stana (stanovalo 13 osqba). Veina stambenog fonda 66 stanova (stanovale 333 osobe), bila je izgraena poslije 1960. godine. Vlastitu odnosno stan imalo je 99 domainstava iz naselja, a samo 4 domainstva, po 2 domainstva dijelila su zajedniki stambeni prostor.C)premljenost kua instalacijama struktura bila je sljedea: s kompletnim stambenog instala,cijama - 26 kua (stanovale 143 osobe), vodovod i elektrl.na struja 11 kua (stanovale 33 osobe), samo

ukupnog stanovnitva ovog naselja. Svi aktivni stanovnici, osim 11 osoba, obavljali su zanimanje. U poljoprivrednim djelatnostima bile su aktivne 134 osobe iz ovog naselja (77 ena), ili 53% od ukupnog aktivnog stanovnitva, a u nepoljoprivrednim djelatnostima aktivno je bilo 107 osoba (sekundarni i tercijarni sektor). Ukupno su bile zaposlene 103 osobe iz ovog naselja, meu kojima i 22 osobe koje su radile van mjesta stalnog stanovanja - dnevni migranti. S linim prihodom bilo je 9 osoba (1 ena), a izdravano je 277 osoba (167 osoba enskog spola), meu kojima i 74 osobe (45 osoba enskog spola) koja je izdravana iz poljoprivrede. Poljoprivrednom stanovnitvu pripadalo je 208 osoba (122 osobe enskog spola), ili 39% od ukupnog stanovnitva naselja Gaj. Na privremenom radu u 782 inostranstvu bila je jedna osoba iz ovog naselja. U privatnom vlasnitvu bilo je 266 ha poljoprivrednog zemljita (koriteno 267 ha), odnosno 170 ha obradivog zemljita, sve koriteno. U naselju je bilo 26 domainstava koja su poslovno saraivala s poljoprivrednim zadrugama. Od krupne i sitne stoke najzastupljenije su bile ovce 349 grla, zatim goveda 201 grlo i konji 1 grlo. svinja je bilo

78

~ Popis 1971., Dokumentacija FZS, tabela 3-3, str. 231. Popis 1981. knjiga 1684, tabele: od 1-1-1 do 3-1-6.

782

Popis1981 Knjiga 1684, tabela 1-1-8.

202

STANOVNITVO I NASELJA OPINE SREBRENICA-ANTROPOGEOGRAFSKA MONOGRAFIJA 149 komada, a odrasle ivine svih vrsta bilo je 865 komada. 783 U naselju je bilo 9 konica pela. 108%, a prosjena veliina domainstava smanjila se sa 6,3 lana (u 1895. g.) na 4,2 lana (u 1991. g.). Broj kua (stanova) od 1879. do 1991. godine poveao se 5 puta. Struktura domainstava u naselju Gaj prema veliinf broju lanova, bila je sljedea: etverolana .-: :24 domainstva, dvolana - 18 domainstava, peter()lana 17 domainstava, esterolana - 15 domainstava, sedmerolana - 7 domainstava, a po 6 domainstava bilo je iz reda trolanih, odnosno osam i vielanih (imala su ukupno 52 lana). Od ukupno 104 dorriainstva (6 bez gazdinstva) porodina su domainstva (bez gazdinstva 5), a neporodinih (samakih) bilo je 11 domainstava (1 bez gazdinstl(a).'ll 5Privreivanje stanovni~va 1.991. U naselju je bilo 118 privredno aktivnih stano\lnlka,>tneu kojima je naj