AİLEVİ SORUNLARIN

ÇÖZÜMÜNDE

MANEVİ DANIŞMANLIK

VE REHBERLİKDoç. Dr. Gülüşan GÖCEN

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Din Psikolojisi

gulusan.gocen@istanbul.edu.tr1

Nerden çıktı (bu aile rehberlik konusunda) manevi rehberlik/destek/bakım?

• İnsanın fiziksel, psiko-sosyal ve manevi boyutları birbiri ile etkileşim halindedir.

• insan bir bütündür ve bu boyutlar, birbiri ile etkileşim içindedir.

• Bedeninde sağlığın arttırılması veya hastalığın giderilmesi için hekimler;

• zihin ve duygu dünyasında iyi olma halinin arttırılması veya bozuklukların giderilmesi için psikolojik danışman, psikolog ve psikiyatrlar;

• manevi açıdan dengenin korunması veya bir problemin çözümü için de manevi danışman ve rehberler görev yapmalıdır.

• Manevî danışmanlık, zor durumda kalan ve anlam arayışına giren bireylerin kaybettikleri anlamı ve kontrolü kazanma süreçlerinin dinî/manevî referanslarla desteklenmesidir.

2

Nerden çıktı bu aile rehberlik konusunda manevi rehberlik?

• DİB, – insanların din görevlilerinden danışmanlık

beklentilerine duyarlı davranarak, – insanların sorunlarının çözümüne yardımcı

olmak amacıyla

• Din Hizmetleri Uzmanlığı kadroları oluşturmuş, “Alo Fetva” hattını kurmuş

• ve çeşitli il müftülüklerinde “Aile İrşat ve Rehberlik Büroları” (AİRB) açmıştır.

• Dinî danışmanlık bağlamında AİRB faaliyetlerinin değerlendirildiği bir diğer çalışmada, dinî, ailevi ve psikolojik sorunlar topluca analiz edilmiştir.

• danışmanlık hizmeti almak amacıyla en çok kadınların (%81,6) ve

• 23-40 yaş grubundaki (%47,5) bireylerin başvurduğu,

3

4

5

TUİK 2018 Evlilik ve Boşanma İstatistikleri

• Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı verilere göre 2018 yılında evlenme oranları düşerken, boşanmalarda artış yaşandı.

• 2018 yılında evlenen çiftlerin sayısı – önceki yıla kıyasla % 2,9 azalırken,– boşanan çiftlerin sayısı %10,9 oranında arttı.

(3’e 11)• Evlenen çiftlerin sayısı

– 2017 yılında 569 bin 459 iken,– 2018 yılında 553 bin 202 oldu.

• Boşanan çiftlerin sayısı ise – 2017 yılında 128 bin 411 iken, – 2018 yılında 142 bin 448 olarak gözlemlendi.

• Verilere göre kaba evlenme hızının (her 1000 nüfus başına düşen evlenme sayısı)– en yüksek olduğu il, binde 8,55 ile Kilis olurken, – en düşük olduğu il binde 4,43 ile Gümüşhane

oldu.

• Yabancı gelinler arasında Suriyeli gelinler ilk sırada yer aldı

• Yabancı gelinlerin sayısı 2018 yılında 22 bin 743 olup toplam gelinlerin %4,1'ini oluşturdu.– Yabancı gelinler uyruklarına göre incelendiğinde,

%15,7 ile Suriyeli gelinler birinci sırada yer aldı. – %13,9 ile Azerbaycanlı gelinler ve– %10,9 ile Alman gelinler izledi.

• Yabancı damatlar arasında Alman damatlar ilk sırada yer aldı

• Yabancı damatların sayısı 2018 yılında 4 bin 119 olup toplam damatların %0,7'sini oluşturdu.

• Yabancı damatlar uyruklarına göre incelendiğinde, %34,1 ile Alman damatlar – %13,1 ile Suriyeli damatlar ve – %7,8 ile Avusturyalı damatlar izledi.

6

TUİK 2018 Evlilik ve Boşanma İstatistikleri

• Evliliklerin çoğu ilk yıllarda bitiyor• 2018 yılında kaba boşanma hızının en yüksek

olduğu il– binde 2,79 ile İzmir olurken, – boşanma hızının en düşük olduğu il ise binde

0,16 ile Hakkari oldu.

• Boşanmaların– %37,6’sı evliliğin ilk 5 yılı, – %20,4’ü ise evliliğin 6-10 yılı içinde gerçekleşti.

• 2018 yılında ortalama ilk evlenme yaşı,– erkekler için 27,8,– kadınlar için 24,8 oldu.

• Ortalama ilk evlenme yaş farkının en yüksek olduğu ilin ise 4,5 yaş ile Kars olduğu kaydedildi.

7

Sükûn bulasınız diye…

• Kur’an-ı Kerim’de bir kadın ve erkeğin evlenmesi, «sükûn, huzur bulmak, sükûna ermek» kavramıyla kullanılmıştır.– «Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için

türünüzden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de O’nun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır.» Rum suresi: 21. ayet

• “teskin etme ve güven oluşturma” :• kalbe inen sükûnet, gönül rahatlığı, güven

duygusu, sabır,• müminlerin sükûn bulmalarını ve iman

etmelerini sağlamak ya da imanlarını arttırmak için

• Allah’tan gelen yardım ve rahmet olarak açıklanmıştır

8

Evli misiniz, aile misiniz? Kör mü yoksa açılan mı bir düğümsünüz?

• Aile olmak için, eşler ve çocuklar arasında aidiyet duygusu gereklidir.

• Ruh “duyularla sözel iletişim”den beslenir. • Zihinsel iletişim, duyguları besleyemez;

yüzeysel bir yaşam sürdürür. Aile olabilmek için kişiler arasında duyularla iletişimin olması gereklidir.

• Nisâ Sûresi 19. âyette şöyle buyurmuştur:“…Onlarla iyi geçinin. Eğer onlardan hoşlanmadıysanız, olabilir ki, siz bir şeyden hoşlanmazsınız da Allah onda pek çok hayır yaratmış olur.”

• MÜSLÜMAN AİLENİN FARKI NEREDE?

9

Ev insanın sığınağı, salih/a eş iki cihanda refik(ası)dır

• Evliliğe karar vermiş her iki bireyin kendine göre rolü ve statüsü vardır.

• Her eş için ev, çoğu zaman psikolojik olarak rahatlayabileceği, doğal davranacağı bir sığınaktır.

• Kur’an-ı Kerim da karı-kocayı birbiri açısından tanımlarken ‘elbise’ kelimesini kullanmıştır.

– “Onlar sizin için, siz de onlar için birer elbisesiniz.” (Bakara, 187)

• Aidiyet, aşkınlık ve adanmışlık elbisesi– “Ey Peygamber! Eşlerine şöyle söyle: «Eğer dünya dirliğini ve süsünü (refahını) istiyorsanız;

gelin, size boşanma bedellerinizi vereyim de sizi güzellikle salıvereyim. Yok, eğer Allâh’ı, Rasûl’ünü ve âhiret yurdunu istiyorsanız, muhakkak ki Allah, içinizden ihsan sahibi olan kadınlara büyük mükâfat hazırlamıştır.” (el-Ahzâb, 28-29)

• “Birbirinizi sevmedikçe gerçek mümin olamazsınız”

• Sevgi ve saygı başkalarında kusur aramakla değil,

• etrafımızda görebileceğimiz bazı kusurları da görmezlikten gelmek,

• onları büyütmemek daha büyük güzelliklerin oluşmasına imkan tanımakla olur. Hacı Bektaş,

– “Gördüğünü ört, görmediğini söyleme” ve

“Kimsenin ayıbını görmeyen cana, ask olsun 10

İki +bir…+…:

ilişki

ALLAH

erkek

çocuk

Kadın ve erkeğin

kardaşleri

Kayınvalide (gelin/damat

kaynana)

Yakın arkadaş

çevresi ve meslekdaş

kadın

Genel bir tanım olarak iletişim, herhangi bir davranış değişikliği meydana getirmek amacıyla, bireylerin fikir, bilgi, haber, tutum, duygu ve becerilerini akla gelebilecek türlü yollarla bir başkasına aktarma, iletme ve paylaşma süreci olarak tanımlanmaktadır

11

AİLE İÇİ ROLLER:EŞ VE BABA OLARAK ERKEK

• Baba ailedeki bireylerin potansiyellerini gerçekleşebilmeleri için destekleyici, yardımcı, adil, şefkatli olması beklenir.

• Babalar geleneksel aile tipinde genel olarak çocuklarca daha kuvvetli, sorgulayıcı ve cezalandırıcı olarak algılanmaktadır

• Geçmişteki baba rolleri ve bugünün şaşkın ve yönetemeyen babaları…

• Kur’ân-ı Kerîm’de baba-çocuk arasındaki iletişimi anlatan peygamber babaların oğulları vardır. Hazret-i İbrahim’in oğluyla, Hazret-i Yakub’un oğullarıyla, Hazret-i Nûh’un, Hazret-i Lokman’ın oğluyla aralarındaki münasebetleri anlatan kıssalar, bizlere önemli mesajlar vermektedir

• Bir erkeği bir çocuk baba yapmaz eşinin onu evin reisi olarak görmesi baba yapar

• Ama erkeğin baba modeli de bunda etkilidir. Kendi babasının izlerini taşır

• ERKEK KENDİ ANNESİYLE KURDUĞU BAĞLANMA İLİŞKİSİNDEN BÜYÜK ÖLÇÜDE ETKİLENİR.– “Kadın dört sebepten biri için nikâhlanır: Malı, nesebi, güzelliği ve

dindarlığı. Sen dindar olanı seç ki hayır ve bereket göresin!” (Buhârî, Nikâh, 15, Müslim, Radâ, 53) 12

EŞ VE ANNE OLARAK KADIN

• Eş olma ile anne olma arasında kalan kadın…

• Çocuk terbiyesinin en önemli faktörlerinden biri, annenin kendisini iyi tanımasıdır. Kendini tanıyamayan anne, çocuğunu da tanıyamaz.

• Modern toplum hayatında kadının eğitim imkânlarından yararlanması ve meslek sahibi olarak kamusal alanda yer almaya başlaması toplum içinde yeri farklılaşmıştır

13

• Şiddet, • bir kişiye güç veya baskı

uygulayarak, onu isteklerinin dışında bir davranışta bulunmaya zorlamaktır.

• Bireyin fiziksel ve psikolojik olarak acı çekmesine sebep olabilecek, ona zarar veren her davranış aslında şiddettir .

• Şiddet duyguda başladıktan sonra zihinde kurgulanır, söz ile dışa vurulur, telkin edilir, öğretilir ve sonunda eylem ile son noktasına ulaşır

• İslam toplumlarında yaşanan her türlü şiddetin ana sebebi, kendi dinini ve tarihi tecrübesini dahi doğru “okumayacak” derecede kültürel gerilik, zihinsel gelişmemişliktir.

Fiziksel şiddet

• Yaralama ve öldürmeye yönelik fiziki kuvvet uygulama

• İtmek, dövmek, hakaret etmek, tükürmek kolunu kıvırmak, yumruklamak, temel ihtiyaçlarından mahrum bırakmak

Duygusal şiddet

• Ses tonunun yükselmesi, azarlamak, bağırmak

• Sevgisiz ve ilgisiz bırakmak, kişiyi değersiz ve yetersiz hissettirmek

Dini ve Manevi şiddet

• Kişiyi dini inanç ve ibadetleri bakımından değersizleştirmek, yetersiz ve günahkar olarak kabul ederek onu cezalandırmak ve suçlamak

• Kişinin mahrem bilgilerini başkalarıyla paylaşarak itibarsızlaştırmak

Ekonomik şiddet

• Maddi değerlerinin zorla elinden alınması, istemediği işte zorla çalıştırılması, temel ihtiyaçlarının giderilmemesi

Sosyal şiddet

• Eşini başkalarının yanında küçük düşürmek, kıskançlık nedeniyle diğerinin hayatını azami derecede kısıtlamak, evden çıkmasına izin vermemek, sosyal ilişkilerini kısıtlamak

14

AİLE BÜYÜKLERİ

• Her ne kadar bugün çekirdek aile atmosferi yaygın ise de, aile büyüklerine duyulan saygı ve sevgi zamanla değişerek devam etmektedir.

• Özellikle çocukların yetişmesinde olumlu ya da olumsuz etkileri olabilmektedir– "Yaşından dolayı bir yaşlıya hürmet eden

gence, Allah yaşlılığında hürmet edecek kimseleri nasib eder." (Tirmizî, Birr 71)

– "Annesi veya babası ya da her ikisi yaşlılık dönemlerinde kendisi yanında bulunup da onların hoşnutluğunu alarak cenneti kazanamayan kişiye yazıklar olsun." (Müslim, Birr, 9)

15

AİLEDE ÇOCUK• çocuk, anne-baba

elinde bir emanettir.• Çocuğun hayatla

buluştuğu ilk ve en uzun ortam ailedir.

• Çocuk evde istendiğine, sevildiğine ve kendisine değer verildiğine inanmalıdır.

• Çocukta anne babaya itaat duyguları, saygı ve sevgiye dönüştürülmelidir.

• Davranış eğitiminin irade eğitiminden geçtiğini öğrenmemiz gerek

• Her gelen nesille aramızda büyük farklar oluşarak kuşak farkının mesafesinin düştüğünü kabul etmemiz gerek ve ona göre yöntemlerimizi ve yönelimlerimizi yenilememiz gerek

• Haz yönetimini ya da ertelemesini başaramayan çocukları iradeler kontrolünde güçsüz bıraktığımızı farketmemizgerek

16

Kitaplar…

17

18

Aile sevgi ocağı: gerektiği kadar yaklaşırsan ısıtır sınırları zorlarsan ise yakar…

hem şefkat üretimi hem sorun çözme yeri…

ETRAFLI BİR BAŞLANGIÇDEĞERLENDİRMESİ:

Değerlendirme aşamasında eşlerarasındaki

genel uyum,

ilişkide problemli alanlar,

ikili taahhütler,

danışanın iletişim becerilerine sahipolma düzeyi,

öfke problemi,

öfke kontrol yöntemleri,

Kadın/erkek hakkında tutum veinançları veya cinsiyet rol kalıplarıhakkında bilgi edinilir

Bu nedenle danışanın dini dünyası tanınmaya çalışılır.

“Sizi buraya getiren şey nedir?”

Değerlendirme aşmasında danışanın çocukluk döneminde aile içinde veya sosyal çevrede

cinsel,

duygusal ve fiziksel istismara

uğrayıp uğramadığı tespit edilmelidir

Danışanın dini inanç ve ibadetleri hakkında bilgi

edinmek önemlidir.

Ailevi sorunların çözümünde kullanılabilecek manevi destekli teknikler

• Bilişsel davranışçı terapide kullanılan ruhsal durumu güçlendirici – dua, – ibadet, – bağış, – bibliyoterapi, – manevi modellerden öğrenme, – anlam arayışı, – affetme, – hatalarla birlikte kendini ve diğerlerini kabul,– kendinden daha büyük bir şeyin parçası olma, – şükran, – gibi çeşitli uygulama ve araçlardan söz etmektedir

• Empatiyi geliştirmek…• Odak noktasını değiştirmek• Değiştiremeyeceğin şeyleri kabul etme düzeyine

bakmak• Değiştirebileceğin şeyler için cesaret toplamak• Olumlu düşünmek ve olumlu sonuç için yeterince

gayret sarfedip etmediğine bakmak• Evliliği sadece yeryüzünün bir nimeti olarak

görmemek• Kul olduğunun bilincine varmak yani sınırlılıklar

içinde olan bir varlık olduğunu tekrar tekrar hatırlamak

• Çatışma çözme becerisini artırmaya çalışmak• Karı ve kocanın kadın ve erkek tasavvurunu

inceleyip İslama göre yeniden düşünülmesini sağlamak

19

Sorun çözümünün altın kuralı doğru iletişim

• Eşler, birbirleriyle iletişim kuramıyorlarsa ya da sürekli çatışmalı bir iletişim içindeyseler, yapmaları gereken ilk şey birbirlerinin iletişim dilini öğrenmeleri gerekir.

• kendilerini farklı şekilde ifade ettiklerini öğrenmeleri gerekir.

• bir doğruyu farklı şekillerde söyleyebilmeyi başarmak evliliğin sağlığı açısından önemlidir.

• öğrenilmiş ve duygusal tepkiler sorunu sadece büyütür ve yanlış tepkiler, üstesinden gelinebilir sorunları çözümsüzleştirerek

20

Aile ve dini rehberlik hizmetini yürütenler niçin bu göreve talip

olmuşlar?• 2013 yılının Aralık ayında Ankara’da düzenlenen

yıllık değerlendirme ve bilgilendirme toplantısına katılan özellikle Marmara, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerindeki AİRB ve çeşitli sosyal kurumlarda danışmanlık görevi yürüten din görevlilerinden araştırmamıza gönüllü olarak katılan 84 din görevlisi üzerinden yapılmıştır.

21

Manevi Destek uzmanı yada Manevi Danışman Nedir?

1-İrşat/Tebliğ, Birincil Amacı Değildir.

2-MDR Uzmanı, Terapist Değildir.

Psikolojik Rahatsızlıklara Müdahale

Edemez.

5.Alternatif Bir Terapi Yöntemi Değildir.

• Manevi danışmanlıkta, danışanı iyileştirme,

destekleme,

yönlendirme

gibi üç temel boyut bulunmaktadır.

Bu sebeple kabaca ifade edersek manevi danışmanın iki tür işlevi vardır:

a) Problem yaşayan bir kişinin manevi açıdan desteklenmesi/ başa çıkmasına yardımcı olma

b) Problemlerini çözebilen kişilerin iyi oluşunu destekleme/güçlendirme

22

23

Ailevi sorun yaşadığını söyleyen kişinin manevi destek talebiyle geldiğinde ilk olarak ne yapmalı?

• Kişi, dönem dönem içinde bulunduğu durumla mücadelede motivasyonun yenilenmesine ihtiyaç duyabilir.

• Dini bilgilendirme mi daha önde manevi destek mi daha çok ihtiyaç bunu belirlemek gerekli…– Normalde kapalıyım. İşim gereği açmamı istiyorlar. Ne

yapmalıyım?” – “Faiz kurumunda çalışıyorum. Doğru mudur?” – “Kaçarak evlendim, babamdan helallik almadan vefat etti,

ne yapmalıyım?”– “Eşim vefat etti. Silahla kendisini vurdu. Onun durumunu

sormak istiyorum”

• Yaşadığı süreç içerisinde , yaşadıkları için doğru bir başa çıkma yöntemi bulmuş mu?

• Bulmuşsa bu süreçte devam etmesinin gereğine dair motive mi edilmesi gerekiyor yoksa

• en başta daha yeni bir çözüm yolu mu arıyor onun ihtiyacını netleştirmek gerekir– Eşimi 1.5 yıl önce kaybettim. Kimisi kıyafetlerini ver diyor. 1-

2 tane verdim. Şu an kıyafetlerini vermek istemiyorum

• Yaşadığı durum nedeniyle kendine yönelik günahkarlık ve suçluluk duygusu var mı ona bakmak gerekir. – Down sendromlu bir çocuğum var. Bazen isyan ediyorum.

Günahı var mı?”

• Örneğin ibadetlerini yerine getirmede kendin yetersizgörüyordur. Allah tasavvurunda cezalandırıcı öğeler çok ağırlıklıdır. Kendini fazlaca suçlu hissettiği için bunu haketmiş görebilir ve bundan dolayı kendi hakkını koruma ya da sorunu çözüm üretmede ketlenmişolabilir – Bunu çok düşünüyorum işte rabbim ne yapmış olabilirim.

diyorum ama bulamıyorum…. Ama eşimin günahını ben mi çekiyorum acaba diyorum. Çünkü onunla birlikte olmak için çünkü onunla devam etmek adına çok zorladım şansımı… O Allah’ın ona sunduğu hiçbir şeyi farkına varıp da şükredip elinde tutmaya çalışmadı… Onun günahı mı diye düşünüyorum bazen…”

– Milyonlarca insan doğdu öldü gitti sen bunlar arasında nesin ki seni düşünecek o kadar. Senin için bir kader belirlemiş bitti bir daha geri dönüp seninle belki uğraşmıycak. Belki seninle ilgilenen bir ya da birkaç meleği var. Onlar senin durumun ve dilekleriyle ilgileniyor. Meşgul olduğunu düşünüyorum

24

Hap bilgi yok: çünkü her insan ve her hayattan bir tane daha yok!

• Din büyüklerinin başından geçenlere dair anlatılar, kendi çözümlerini bulma sürecinde yol gösterecek olumlu rol modeller gelişmelerine yardımcı olabilir.

• Ama tek bir şartla o hikaye ve kıssayı bugünün insanına bugünün diliyle aktarabilmekle…

• hikaye ile insan arasında dil ve uslup yakınlığı kurmak kişinin o durumdaki hikmeti görmesine yardımcı olur

• kendini bu durumu yaşayanlar arasında tek onun başına gelmiş gibi kendini yalnız hissetmesine engel olur

• Her bireyin olayları ve durumları farklı açılardan değerlendirilmesi gerekir.

• Her kişinin farklı kültürel arka plana sahipolduğu, farklı ailelerde yetiştiği, farklı eğitimdüzeylerine farklı dini tasavvur yaşantı ve yoruma sahip olduğu düşünülerek genel söylemler konuşmanın başında ve sonunda ortasında yani hiçbir şekilde kullanılmamalı…

• Kişi değer verildiğini hissetmeli:• «Bunda üzülecek diyerek ne var» ya da «bu bir

insanın kaldırması çok zor bir şey» diyerek kişiye yardımcı olunmaz.

• Durumu yorumlamak bizim yapmamız gereken bir şey… asla! Anladığınızı göstermek için onun söylediklerini siz yorumlayaak anladım yani şöyle diyorsun demek de dahil

• Acele edilmemeli, sabırlı olunmalıdır.• Orada sizin anlamanız değil asıl olan o kişinin

anlatmasıdır. Kişinin anlattığı duygu vedüşüncelerdir.

• (onun daha çok konuşması ve hatta sizin elinizde bir kalem hangi kelime ve duyguyu söylüyorsa not alarak dinlemeniz gerekli)

• merak giderme ve karşı tarafı zorlayıcı sorular ya da bilgiler edinmeye yönelme

• sorgulayıcı ve yargılayıcı bir tavırdan uzak durulmalı

25

Sorunlar bir günde birikip dağ olmadığı gibi, bir günde de çözülüp un ufak olmaz.

• MDR uzmanının diğer işlevi desteklemeolduğu için kişiler bazen sorunu çözümünü sormak için değil zihinlerindeki sorundan ve kendileriyle ilgili endişelerden uzaklaşmaya ihtiyaç duyarlar.

• Sizin yanınızda olmak (sizi dini bir bilgi ve fiil olgunluğunda gördüğü ve o konuma getirdiği için) manevi inançlarının kabul edilmesi, saygı gösterilmesi ve desteklenmesi bireyin iyi oluşunu doğrudan etkileyebilir.

• Bunu anlamak için de sorduğu dini sorulardaki konularda öncelikle kişinin neden bu dini bilgilendirmeye ihtiyaç duyduğu anlaşılmaya çalışılmalıdır..

• farklı konulara yoğunlaşma ihtiyacı olabilir. Burada kişiyle sohbet esnasında onun ilgi alanları öğrenilip yönlendirme yapılabilir

• Kontrolü alma ve kontrolden vazgeçme: ya tamamen akıntıya bırakma ya da tamamen

tüm suyun yönünü değiştirme yorucu ve bazen mümkün olmayandır.• Burada meselenin sınırlılıklarını hem danışan

hem de siz kendiniz açınızdan iyi çizmeniz gerekir.

• Kendini kabul, hayatına kanaat ya da hayatını değiştirmek için bir ucundan başlama cesareti,

• tevekkül ya da Allah’ın kadrinden Allah’ın kaderine doğru yolculuk kararı almak kişinin karar vereceği durumlardır.

• NOT:Bu konuda seçeneklerin görülmesinde yardımcı olabilirsiniz hangi seçeneğin olacağına siz karar veremezsiniz!!!!!

26

Teşekkür ederim…

Yer-yüzü’nde derdi olmayanın,

Gök-yüzü’ne çekecek numarası bulunmaz...

Çünkü dert bile kendine lâyık olanı arar;

herkese nasîb olmaz...

İhsan Fazlıoğlu27