•İlaçların uygulama yolları kurtarma ÇaliŞmasi±m-ve-kurtarma-Çalışması... ·...

18
İLAÇ UYGULAMALARI ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI Dr. İbrahim ÖZLÜ ÜNİTE 7 İÇİNDEKİLER • Giriş İlaçların Farmasötik Şekilleri • İlaçların Uygulama Yolları • Lokal Uygulama Yolları • Sistemik Uygulama Yolları İlaçların Vücuttaki Etkisi • Absorbsiyon ve Biyoyararlanım • Dağılım • Metabolizma • Ekstraksiyon (atılım) İlaçların Etkisini Değiştiren Faktörler • Acil İlaç Uygulanması Gereken Durumlar • İlaç Uygulamalarındaki Genel İlkeler İlaçların Hazırlanması • İlaç Etkileşimleri HEDEFLER •Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • Acil ünitelerinde sıklıkla karşılaşılan ilaç uygulaması hatalarını eleştirebilecek, •İlaçların vücutta nasıl etkilere sahip olduğunu değerlendirebilecek, •Sistemik veya lokal etki nasıl elde edilir değerlendirebileceksiniz.

Upload: others

Post on 19-Sep-2019

28 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İLAÇ UYGULAMALARI

ACİL YARDIM VE

KURTARMA ÇALIŞMASI

Dr. İbrahim ÖZLÜ

ÜNİTE

7

İÇİN

DEK

İLER

• Giriş

• İlaçların Farmasötik Şekilleri

• İlaçların Uygulama Yolları

• Lokal Uygulama Yolları

• Sistemik Uygulama Yolları

• İlaçların Vücuttaki Etkisi

• Absorbsiyon ve Biyoyararlanım

• Dağılım

• Metabolizma

• Ekstraksiyon (atılım)

• İlaçların Etkisini Değiştiren Faktörler

• Acil İlaç Uygulanması Gereken Durumlar

• İlaç Uygulamalarındaki Genel İlkeler

• İlaçların Hazırlanması

• İlaç Etkileşimleri

HED

EFLE

R

•Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

•Acil ünitelerinde sıklıkla karşılaşılan ilaç uygulaması hatalarını eleştirebilecek,

•İlaçların vücutta nasıl etkilere sahip olduğunu değerlendirebilecek,

•Sistemik veya lokal etki nasıl elde edilir değerlendirebileceksiniz.

Page 2: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

GİRİŞ

İlaç; hastalıkların teşhisi, tedavisi, proflaksisi, cerrahi girişimlerin

kolaylaştırılması ve bazı fizyolojik olayların değiştirilmesi amacıyla kullanılan

kimyasal maddedir.

İlaçların uygulanması sırasında ilaç uygulayıcılarına büyük sorumluluklar

düşmektedir. Önemli olan hastanın kullanması gereken ilaçları doğru bir biçimde

güvenle, doğru doz ve doz aralıklarıyla almasını sağlamaktır. Tedavini başarısı

bunların yanında, hastanın tedavi konusunda bilgilendirmesine, verilen ilacın

bireydeki cevabını gözlemlemesine ve yorumlamasına bağlıdır.

Hastaya bir defada verilen ilaç miktarına doz, dozlar arasındaki zamana

doz aralığı ve bir gün içerisinde verilmesi tavsiye edilen miktara da günlük doz

denir.

İLAÇLARIN FARMASÖTİK ŞEKİLLERİ

Katı şekilliler:

Ağızdan kullanılanlar:

Tablet

Draje

Kapsül

Toz

Paket

Kaşe

Pilül

Diğer yolla kullanılanlar:

Ovül

Suppozituvar

Transdermal

Sıvı şekilliler:

Şurup

Solüsyonlar

Enjeksiyonluk solüsyonlar

Lavman

Aeresol

Damla

Posyon

Merhem

Süspansiyon

İlaçların uygulanması

sırasında ilaç uygulayıcılarına büyük

sorumluluklar düşmektedir.

Page 3: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

İlaçların Uygulama Yolları

İlaçların uygulama yerleri iki grupta toplanmaktadır.

Lokal uygulama: İlacın cilt, mukozalar gibi vücut yüzeyinde bir yere veya enjektör

iğnesi ile doğrudan ulaşılabilen bir dokuya uygulanmasıdır.

Sistemik uygulama: İlacın etkilemesi istenen bölge lokal uygulama yollarıyla

ulaşılamayacak bir yerleşimdeyse veya tüm organizma düzeyinde bir etki

gerekiyorsa, ilaç sistemik olarak uygulanır.

Lokal Uygulama Yolları

Epidermal (cilt üzerine) uygulama: En sık kullanılan lokal uygulama

yoludur. Merhem, pomad, krem, losyon, pudra ve solüsyon şekillerdeki ilaçların

cilt yüzeyine sürülerek uygulanmaktadır.

İntrakütan (cilt içine) uygulama: Kısıtlı kullanımı olan bir uygulama

şeklidir. Alerji testleri veya diğer cilt testleri için ilaç çözeltisi veya serumlar cilt

içine enjekte edebilmektedirler veya lokal anestezikler bu yolla verilebilmektedir.

Verilecek çözeltinin hacmi 0.1ml’den fazla olmamalıdır.

İntratekal uygulama: Bu uygulama subaraknoid aralığa 3.-4. lomber

vertebralar arasındaki aralıktan kalın ve uzun bir iğne ile girilerek yapılmaktadır.

İntraplevral uygulama: Plevraya enjeksiyon (torasentez) genellikle 7.

interkostal aralıktan girilerek yapılmaktadır.

İntraperitoneal uygulama (abdominal parasentez): Göbek–pubis

mesafesinin üçte bir’i kadar göbeğin altından özel bir iğne ile girilerek periton

boşluğuna verilmektedir.

İntrakardiak uygulama: Kalp cerrahisinde ve acil durumlarda adrenalin

gibi bazı stimülan ilaçlar myokard içine veya kalp boşluklarından birisi içine enjekte

edilebilmektedir.

İntraartiküler uygulama: Bazı eklem iltihaplarında kortikosteroid veya

antibakteriyel ilaçların solüsyon ve süspansiyonları eklem içine enjekte

edilebilmektedir.

İntrauterin uygulama: Uterus kavitesine, myometriyuma, serviks dokusu

veya kanalı içine yapılan uygulamadır.

İntravajinal uygulama: Vajina içine ilaçlar, genellikle vajinal supozituvar

(ovül) veya sıvı preparatları hâlinde uygulanmaktadır.

Rektum ve kolon içine uygulama: Rektum veya kolonun bazı yüzeyel

hastalıklarında lokal etki sağlamak için ilacın supozituvar, enema, lavman veya

merhem şeklinde uygulanmasıdır.

Konjonktiva üzerine uygulama: Solüsyon, süspansiyon veya pomad

şeklindeki steril preparatlar göz ve göz kapaklarının iltihaplı durumlarında veya

miyozis ya da midriyazis oluşturmak amacıyla kullanılmaktadır.

Ağız içi uygulama ile oral

uygulama farklı kavramlardır.

Page 4: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

İntranazal uygulama: Burun damlası veya pomat şeklindeki ilaçların

burun mukozasına uygulanmasıdır.

Ağız içine uygulama: Ağız boşluğundaki yangı, iltihaplanma

durumlarında ilacın ağız mukozasından emilmesidir.

Sistemik Uygulama Yolları

Sistemik uygulama yolları kendi içinde 4’e ayrılmaktadır.

Enteral Uygulama

Parenteral Uygulama

Transdermal Uygulama

İnhalasyon Yolu ile Uygulama

Enteral Uygulama

İlacın sindirim kanalına verilerek burada absorbsiyona (emilmeye) bırakılmasıdır.

Oral: İlacın ağza konulup yutulması demektir. Bilinci kapalı olan hastalara,

yutkunma güçlüğü olan hastalara, yutkunma refleksi olmayan hastalara, bulantı ve

kusması olan hastalara, ağır ishali olan hastalara, kasılma nöbeti geçiren hastalara

ilaç verilmemelidir.

Şekil6.1: Oral ilaç kullanımı

http://www.hemensaglik.com/makale/antibiyotik-yan-etkilerini-

azaltmanin-dogal-yollari

Sublingual: Bazı ilaçlar dilatında (sublingual) tutularak, damardan zengin

olan bu bölgeden emilmesi sağlanır; bu bölgeden emilen ilaçlar ilk geçiş etkisine

uğramazlar(Şekil 3). Dilaltına ilaç uygulamada, ilacın sistemik dolaşıma

katılabilmesi için karaciğerden geçmesi gerekmediğinden etkisi çabuk başlar.

Emilim kısa sürede tamamlandığından etkisi güçlü olur. Oral verilemeyen az sayıda

ilaç bu yoldan verilir. Dil altına uygulamaya özgü ilaçlar, genellikle çabuk çözünen

küçük tabletler şeklinde hazırlanır. Bu yoldan kullanılan iaçlardan ikisi nitratlar ve

nifedipindir.

Dil altına uygulamaya özgü ilaçlar, genellikle çabuk çözünen küçük

tabletler şeklinde hazırlanır.

Page 5: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

Şekil6.2: Sublingual ilaç kullanımı

http://stamfordallergy.com/Sublingual-Immunotherapy.php

Rektal: Suppozituar şeklindeki ilaçlar makata uygulanır.

Parenteral Uygulama

Sindirim kanalından emilmeyen, sindirim kanalında parçalanarak etki gösterme

fırsatı bulamayan veya önemli ölçüde ilk geçiş etkisine maruz kalan ilaçlar damar

veya doku içine doğrudan verilirler.

İntravenöz enjeksiyon (IV): Bu yolla yalnız suda eriyen veya su ile

karışabilen ilaçlar verilebilir. Bu uygulama çabuk etki istenen durumlarda ve hasta

şuursuzsa, ilacı yutamazsa yapılır. Doku içine verildiğinde ağrı ve nekroz oluşturan

maddeler de bu yolla uygulanır.

İntraarteriyel enjeksiyon: Özel durumlarda başvurulan bir ilaç uyulama

yöntemidir. Örneğin; anjiyografi gibi bazı radyolojik muayeneler için radyoopak

madde ya da kanser kemoterapisi sırasında ilaç ilgili organa giden arter içine

enjekte edilir.

Cilt altına enjeksiyon (Subkütan, SC): Genellikle humerus veya femur

bölgesinin dış yüzüne uygulanır.

İntramusküler enjeksiyon (IM): Genellikle gluteal kasın veya

gerektiğinde deltoid kasın ya da vastus leteralis (uyluk dış yüzü) kasının içine

injeksiyon yapılır. Kas içine enjekte edilecek ilaç solüsyonunun hacminin 5ml’yi

geçmemesi tavsiye edilir.

Kemik iliği içine enjeksiyon: Bebeklerde venlerin küçük olması nedeniyle,

yetişkinlerde venlerin büzülmesi veya kalın bir yağ dokusu içinde gömülmüş

olması hâllerinde uygulanır.

Transdermal yolla uygulama

İlacın özel bir farmasötik şekil içinde ciltten absorbe edilerek dolaşıma girmesini

sağlamak amacıyla cilt üzerine uygulanmasıdır.

İnhalasyon yoluyla ilaç uygulama

İlaçların solunum mukozasına uygulanmasıdır. Solunum sistemi hastalıklarında ve

çoğunlukla da genel anestezi yapmak amacıyla bu yola başvurulmaktadır.

Kas içine enjekte

edilecek ilaç

solüsyonunun

hacminin 5ml’yi

geçmemesi tavsiye

edilir.

Page 6: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

İLAÇLARIN VÜCUTTAKİ ETKİSİ

İlaçların etki mekanizmaları sistem, organ, doku, hücre ve subselüler yapı

düzeylerinde incelenebilir. İlaçlar vücuda girdikten sonra emilir, dağılır,

biyotransformasyon (metabolize) olur ve itrah (atılma-eliminasyon) edilir.

Absorbsiyon ve biyoyararlanım

Dağılım

Metabolizma

Ekstraksiyon (atılım)

Absorbsiyon ve biyoyararlanım

İlaçların absorbsiyonu (emilmesi), uygulandıkları yerden kan veya

lenf dolaşımına geçmeleri demektir. Lokal etki beklenen durumlarda ilacın

absorbsiyonu istenmemektedir. Bir ilacın absorbsiyonu ne kadar hızlı ise sistemik

etkisi de o kadar çabuk başlamaktadır. İlacın uygulama yerinden absorbe olma

oranına biyoyararlanım denilmektedir.

Tablo6.1.İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaçların Absorbsiyonunu Etkileyen Faktörler:

Veriliş yolu: Ağız, cilt, inhalasyon ve rektal yolla verilen ilaçların, ince

bağırsaklara geçerek emilimin başlaması için belirli bir süre gerekir. Ağızdan ilaç

alımlarında, midenin dolu olması da etki süresini geciktirir. Enjeksiyon yolu ile

ilacın verilişi absorbsiyonunu hızlandırır. Damar içine verildiğinde, ilaç enjektör

iğnesinin ucundan çıktığı anda absorbe edilmiş olur. Diğer parenteral

uygulamalarda (IM, SC) ilaç hücreler arası sıvı aralığına verildiğinden ilaç kana

karıştıktan sonra hücre içi sıvı aralığına geçer.

Cilt üstü Değişken

Oral 30-90 Dakika

Rektal 5-30 Dakika

Ciltaltı 15-30 Dakika

İntra muskuler 10-20 Dakika

Dilaltı 3-5 Dakika

İnhalasyon

Solunum

3 Dakika

Endotrakeal 3 Dakika

Damar yolu 30-60 Saniye

Kalp içine 15 Saniye

Bir ilacın absorpsiyonu

ne kadar hızlı ise sistemik etkisi de o

kadar çabuk başlamaktadır.

Page 7: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

İlacın fiziki ve kimyasal özellikleri: Molekül büyüklüğü ne kadar küçük ise

ve yağda çözünürlüğü ne kadar fazla ise absorbsiyon o kadar hızlı olur.

İlacın farmasötik şekli: Tablet, draje gibi katı farmasötik şekillerde verilen

ilacın absorbsiyonundan önce, bu şeklin dağılması (disintegresyan) ve ilacın

çözünmesi (dissolüsyon) gerekir. Bu çözünme hızı, absorbsiyon hızını etkiler.

İlaç konsantrasyonu (yoğunluğu): İlacın, uygulandığı yerdeki

konsantrasyonu yüksek olursa absorbsiyon daha hızlı olur.

İlacın farmakolojik özelliği: İlacın farmakolojik özelliği de absorbsiyonu

etkiler. Örnek: Vazokonstriktör (damar daraltıcı) ilaçlar uygulandıkları yerde kan

akımını azaltarak kendi absorbsiyonlarını yavaşlatır. Oysa vazodilatasyon (damar

genişletici) etki yapan ilaçlar absorbsiyonu kolaylaştırır.

Absorbsiyon yüzeyinin genişliği: İnhalasyon suretiyle verilen ilaç akciğer

alveollerinde çok geniş bir yüzeyden absorbe olur. Örneğin; genel anestezik

madde inhale ettirilen hasta çok kısa zamanda anesteziye girer.

İlacın uygulandığı yerdeki dokuların vaskülarizasyonu (damar

yoğunluğu): İlacın absorbe edildiği bölgede damarlaşma az ise veya kan akımının

hızını azaltan şok, hipotansiyon, konjestif kalp yetmezliği gibi durumlar oluşmuşsa

absorbsiyon gecikir.

İlaçların Vücutta Dağılımı

İlaçların vücutta dağılımı, ilacın geriye dönüşümlü olarak kan dolaşımından

hücreler arası alana veya hücre içi sıvıya geçmesidir. İlaçların vücutta dağılımı eşit

değildir. Bazı ilaçların belli doku ve organlara karşı özel ilgisi vardır. Bazı ilaçlar

istenilen yerin dışında kalan doku veya organlarda toplanır. İlaçların bir organda

toplanmasına sekestrasyon denir. Örneğin; tetrasiklinler kemikte, kalp glikozidleri

myokardda toplanır.

İlaçların dağılımı konusunda önemli bir durum da redistribüsyon (yeniden

dağılım) olayıdır. Fazla liposolübl ilaçlar organizmaya intravenöz veya inhalasyon

suretiyle hızlı bir şekilde verildiklerinde başlangıçta beyin, kalp ve böbrek gibi fazla

kanlanan organlarda yüksek konsantrasyonda toplanır. Bir süre sonra ilaç, yağ

dokularında toplanır. Böylece ilaç için yeni bir dağılım kalıbı ortaya çıkar. Buna

yeniden dağılım (redistribüsyon) adı verilir. Örneğin, genel anestezik gazlar ve

tiopental ilk dakikalarda büyük oranda beyinde toplanır.

İlaçların Metabolizması (Biyotransformasyon)

İlaçların vücutta enzimlerin etkisiyle kimyasal değişikliğe uğramasına

metabolizma (biyotransformasyon) adı verilir. Bu olay sonucu ilaçlar genellikle

daha az etkili veya etkisiz bileşikler hâline gelirler.

İlacın absorbe edildiği

bölgede damarlaşma az ise veya kan akımının

hızını azaltan şok, hipotansiyon, konjestif

kalp yetmezliği gibi durumlar oluşmuşsa absorbsiyon gecikir.

Page 8: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

İlaçların Vücuttan Atılımı (Ekstraksiyon)

İlaç vücutta kimyasal değişikliklere uğrayarak dışarı atılır. İlaçların vücuttan

itrahının büyük çoğunluğu böbrekler, karaciğer ve akciğerlerde gerçekleşir. Daha

az olan itrah yolları tükürük, ter ve sütle atılmadır.

İlaçların Etkisini Değiştiren Faktörler

İlacın Veriliş Yolu ve Şekli; örneğin, oral verilen bir ilaç damar yolu

verilene oranla daha az ve geç absorbe edilebilir. Bu nedenle oral yolla alınan

ilacın dozu, damar yolu ile verilene göre daha yüksektir.

Vücut ağırlığı; ilaçların erişkin dozu, 70 kg. ağırlığındaki bir kişiye

verilmesi öngörülen dozdur. 40 kg lık insanla 100 kg lık insanın alacağı ilaç dozu

aynı olmaz.

Yaş

Cinsiyet

Genetik Faktörler

İlaçları metabolize eden bazı enzimlerin kalıtımsal eksikliği ve fazlalığı da söz

konusu olabilmektedir.

Eliminasyon Organlarının Hastalıklar; karaciğer ve böbrek fonksiyonu

bozulan kişilerde ilaçların metabolizması itrah hız ve derecesi azalır.

İlacın Veriliş Zamanı; açlık ve tokluk ve sabah akşam kullanımı ilaç etkisini

değiştir.

Tolerans; bazı ilaçlar uzun süre devamlı kullanıldıkları zaman, başlangıçtaki

dozun etki şiddetinin giderek azaldığı ve etki süresinin kısaldığı görülür.

aynı tesiri idame ettirmek için dozu gittikçe arttırmak gerekir. Bu duruma

tolerans adı verilir.

Diğer Ilaçlarla Etkileşim

ACİL İLAÇ UYGULANMASI GEREKEN DURUMLAR

Şok

Miyokard infarktüsü

Anaflaktik reaksiyonlar

Angına

Travma

Solunumsal aciller

Yanıklar

İntoksikasyonlar

Organ yetmezliği vb.

Page 9: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

İlaç Uygulamalarındaki Genel İlkeler

Uygulanacak ilaç sakin bir ortamda/ dikkatli bir şekilde

hazırlanmalıdır.

Hastanın alerjisi olup olmadığı sorgulanmalı.

Etiketi tam olarak okunmayan ilaçlar kullanılmamalıdır.

Başkasının hazırladığı ilaç kullanılmamalı.

İlaçlar hastanın yanında bırakılmamalıdır.

İlaç verildikten sonra mümkün olduğunca erken zamanda kayıt

yapılmalıdır.

İlaç hasta tarafından reddedilirse not edilmelidir.

İlaç Uygulamalarındaki 8 Doğru İlkesi

İlaç uygulamalarında güvenli bir şekilde uygulama yapmak ve hataları

önlemek için zamanla ortaya çıkmış “8 doğru ilkesi” olarak adlandırılan ilkeler söz

konusudur. Bunlar:

Doğru hasta

Doğru ilaç

Doğru doz

Doğru yol

Doğru zaman

Doğru ilaç şekli

Doğru etki

Doğru kayıt

Doğru hasta: Hastanın adı soyadı, protokolü, doğum tarihi doğrulanmalı,

kimlik tanımlayıcı kontrol edilmeli, ilacın ismi ve verilme nedeni hastaya

açıklanmalıdır.

Doğru ilaç: İlaç hastanın ilaç dolabındaki gözünden alınıp ilaç kartı ile

kontrol edildikten sonra ilacın etiketi okunmalı. Etiketi okunamayan veya olmayan

ilaç kullanılmamalı.

Doğru doz: İlacın minimum ve maksimum dozu bilinmelidir. Ölçüm göz

seviyesinde düz şekilde tutularak yapılmalıdır.

Doğru yol: İlaçlardan istenen etkilerin ortaya çıkabilmesi için mutlaka Doğru

yol ile uygulanması gerekir. Bazı ilaçlar birkaç yolla verilebilir.

Doğru zaman: İlaçlar belirlenen zamanda verilmeli ve ilacın alımı hastaya

bırakılmamalıdır.

Doğru ilaç şekli: Aynı ilacın birden fazla formu olabilir (kapsül, tablet, iv, im

gibi). İlaç formu ilacın etki yerine ve etki süresinde önemlidir.

İlaçlar sulandırılırken

kullanılacak sıvı ilacın

yapısını bozmamalı.

Page 10: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

Doğru etki: İlacın beklenen etkisi veya yan etkisi bilinmelidir. İlacın başka

ilaçlarla ya da besinlerle etkileşimi olup olmadığına dikkat edilmelidir.

Doğru kayıt: Uygulanamayan ya da uygulanması unutulan ilaç kesinlikle

yapıldı olarak kaydedilmemelidir.

İLAÇLARIN HAZIRLANMASI:

Acil serviste mümkünse ilaç hazırlama odası olmalı yok ise dikkatin

dağılmaması için hastadan uzak ve aydınlık bir yerde hazırlanmalı. Acil arabası,

tepsisi ya da ilaçların konduğu bölüm her gün düzenli şekilde kontrol edilmeli

aksaklıklar giderilmelidir. Acil durumda karışıklığı önlemek için ilaçlar hep bir

formda olmalı. Örneğin, adrenalinin 0,25 mg/ 0,5 mg / 1 mgr üç formu aynı anda

olmamalı. Her zaman 1 mg formunun olması acil durumda karışıklığı ve hatayı

önleyecektir. Bazı konsantre ilaçlar sulandırılarak verilmesi gerekmektedir.

Sulandırılırken kullanılacak sıvı ilacın yapısını bozmamalı ve hastada allerji

yapmadan, tansiyonunu, şeker dengesini, elektrolit dengesini bozmayan yapıda

olmalı. İlaçlar hazırlandıktan sonra etiketlenmeli; ilacın içeriği, ilacın hazırlanış

tarih ve saati yazılmalı. İlaçlar hazırlanırken doz eşdeğerleri bilinmeli.

1cc = 1ml = 10 dizyem = 100 ünite = 20 damla

3gut = 1 damla

1 gr = 1000 mg

İlaç Etkileşimleri

İlaçlar aynı anda vücutta bulundukları zaman, birbirlerinin etkilerini kalitatif

(nitelik) ve/veya kantitatif (sayısal) olarak değiştirebilir. Hastada belirli bir ilaçla

tedaviye başlarken hastanın kullandığı ilaçların soruşturulması gerekir. Bilinçsizce

bir arada kullanılan ilaçlar birbirleri ile etkileşerek zararlı sonuçlara neden olabilir

veya etkisiz hâle gelirler. Böylece tedavi amacına ulaşmayabilir.

Farmakodinamik Etkileşmeler

Bir ilacın diğerinin etkisini; onunla etki yeri (reseptör) veya çevresinde etkileşmesi

onunkine zıt veya aynı yönde bir etki oluşturması veya onunla kimyasal olarak

birleşmesi sonucu ile meydana gelir. Farmakodinamik etkileşmelerde, bir ilacın

diğerinin etkisini azaltmasına veya çoğaltmasına göre, antagonizma ve

sinerjizma diye adlandırılan iki durum ayırt edilmektedir.

Acil serviste mümkünse

ilaç hazırlama odası

olmalı.

Page 11: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

Antagonizma: Bir ilaç diğer bir ilacın etkisini önler veya ortadan kaldırırsa bu

duruma antagonizma adı verilir. Çeşitli ilaç ve maddelerle meydana gelen

zehirlenme olaylarında bu reaksiyondan yararlanılır. Zehrin antagonisti verilerek

zararlı etkilerin ortadan kaldırılması veya önlenmesi sağlanır. Bu çeşit antagonist

madde için antidot veya panzehir deyimi kullanılır.

Sinerjizma: Bir ilacın etkisinin diğer ilaç tarafından arttırılmasıdır. İki türü

vardır;

Sumasyon (aditif etkileşme): Aynı türde etki gösteren iki ilaç bir arada

verildiği zaman her birinin ayrı ayrı gösterdikleri etkinin cebirsel toplamı kadar etki

oluşturmaları durumudur. 1+1=2 gibi.

Potansiyalizasyon: Birlikte kullanılan iki ilacın oluşturdukları etkinin

miktarı, onların bireysel etkilerinin toplamından daha fazladır. 1+1=3 gibi.

Farmakokinetik Etkileşmeler

Bir ilacın diğer ilacın farmokinetiğini yani absorbsiyon, dağılım, metabolizma

(biyotransfarmasyon) ve ekskresyonunu değiştirmesi sonucu oluşurlar.

Farmokokinetik etkileşmeler genellikle ilacın etki yerinden uzakta oluşurlar ve

vücut sıvılarındaki, bu arada etki yerindeki, ilaç konsantrasyonunun değişmesi

sonucu etkinin azalmasına veya artmasına yol açarlar.

Farmasötik Etkileşmeler

İlaçlar daha vücuda girmeden önce, yani vücut dışında iken etkileşebilirler.

Buna geçimsizlik de denir. Bu tip ilaçlar birlikte aynı anda uygulanmamalı ve aynı

enjektörde iki ilacın karıştırılarak uygulanmasından kaçınılmalıdır.

İLAÇ UYGULAMA HATALARININ ÖNLENMESİ İlaç uygulama hatalarının önlenmesi için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.

İlaçlar uygun ortamlarda saklanmalı,

Yüksek riskli ilaçların tanımlanmalı,

İlaçların kontrolü eczacılar tarafından yapılmalı,

Uygun teknikle ilaç hazırlanmalı,

İlaçlar hasta adına paketlenmeli,

Tüm hazırlanmış ilaç ve enjeksiyonlara etiket yapıştırılmalı,

insülin gibi uzun süreli kullanılacak flakonların üzerine açılma tarihi, saat

ve kullanıcının kaydedilmeli,

Hastanın önceden kullandığı ilaçlar kontrol edilmeli,

8 doğru uygulamasına dikkat edilmeli,

İlaç yan etkilerinin gözlemlenmeli,

Taburculuk sonrası kullanılacak ilaçlar konusunda hasta eğitilmelidir.

İlaçlar daha vücuda girmeden önce, yani

vücut dışında iken etkileşebilirler.

Page 12: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

Akılcı İlaç Kullanımı Tüm dünyada ilaçların yaklaşık %50’si uygunsuz şekilde kullanılmaktadır.

Dünyada yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç kullanımı çeşitli sorunlara

neden olmaktadır. Gereksiz ve yanlış tüketime bağlı sorunların başında

antibiyotiklere direnç gelişimi gelmektedir. Diğer boyutu ekonomik sorunlardır.

Yüksek ilaç harcamaları sosyal güvenlik kurumlarına ağır bir yük getirmekte, geri

ödemede ciddi ödeme sıkıntılarına yol açmaktadır. Bu sebeplerden dolayı dünyada

çeşitli çözüm yolları üretilmeye, geliştirilmeye çalışılmıştır. Alınan doğrudan

önlemler yanında, dolaylı önlemlerden biri olarak “Akılcı İlaç Kullanımı”

uygulamaları devreye sokulmuştur. Dünya Sağlık Örgütü bu konuda ilk

düzenlemeleri 1985 yılında ele almış ve akılcı ilaç kullanımını; “kişilerin klinik

bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre ve dozajda, en

düşük fiyata ve kolayca sağlayabilmeleri” olarak tanımlamıştır.

Bir endikasyon için uygun ilaç, etkililik, güvenlik, uygunluk ve maliyet

kriterleri dikkate alınmışsa akılcı olarak seçilebilir. Akılcı ilaç kullanımı, öncelikli

olarak halkın sağlığını ve toplumun çıkarını gözetir. Bu hususlar göz önünde

bulundurulduğunda: Öncelikle hastanın probleminin tanımlanması, yani hekim

tarafından doğru teşhisin konulması gerekmektedir. Buna paralel olarak, ilaçlı veya

ilaçsız, etkili ve güvenilir tedavinin tanımlanması, eğer ilaçla tedavi uygulanacaksa,

uygun ilaçların seçimi, her bir ilaç için uygun dozun ve uygulama süresinin

belirlenmesi ve uygun reçetenin yazılması basamakları izlenmelidir. Bu aşamada

onaylanmış, güncel tanı ve tedavi kılavuzları esas alınmalıdır. Kullanılmakta olan

ve en son kullanılan ilaçlar, hastanın alerjik durumları sorgulanmalı ve hasta

tarafından belirtilmelidir. Hasta/hasta yakını ilacın olası yan etkileri, ilacın besin ve

ilaç etkileşimleri konusunda bilgilendirilmelidir. Hamilelik ve emzirme döneminde;

çocuklarda, yaşlılarda, böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalarda, ilaç alerjisi

öyküsü olanlarda ilaç kullanımı konusunda daha dikkatli olunmalıdır.

Akılcı ilaç kullanımının ilkeleri

Doğru tanıya dayanmak,

Uygun ilacı seçmek; gereken dozunu, uygun yoldan sunmak ve yeterli süre

kullanmak,

Tedavi başarısını değerlendirmek, yan etkileri ve hastanın uyumunu

izlemek,

Birden çok ilaç kullanılacaksa etkileşimlerini değerlendirmek,

Tasarlanan tedavinin gerçekleşebilirliğini ve maliyetini dikkate almaktır.

İlaçların nasıl, hangi sıklıkta, ne kadar süre kullanılacağı ve hangi koşullarda

saklanacağı hastaya tam olarak anlatılmalı ve hasta tarafından eksiksiz olarak

uygulanmalıdır. İlaçlar çocukların göremeyeceği, ulaşamayacağı yerlerde ve

ambalajında saklanmalıdır. İlaç kullanımı yarıda kesilmemeli, hekime danışmadan

doz değişikliğine gidilmemelidir. Kesilmiş veya açılmış ambalajlar satın alınmamalı,

son kullanma tarihi geçmiş olan ilaçlar kesinlikle kullanılmamalıdır. Ülkemizde,

doğru ilaç kullanımı konusunda farkındalığın oluşturulmasında hekim, eczacı ve bu

konuda hizmet veren sektörün “Akılcı İlaç Kullanımı” konusunda toplum bilincini

arttırmaya yönelik desteğinin bulunması önemlidir.

İlaç ancak doğru

kullanılırsa etkilidir.

Page 13: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

Bir

eyse

l Etk

inlik • ilaç uygulamalarında yapılabilecek hataları tartışarak sıkça

yaptığınız ve tekrarladığınız eksiklikleri gözden geçiriniz

Öd

ev•Acil kliniğindeki bir hastanızı seçerek bu hastanın ilaç uygulamalarını inceleyiniz. Doğru ve yanlışlarınızı gözden geçiriniz.

Page 14: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Öze

t• Günümüzde yapılan yasal düzenlemelerle sağlık çalışanlarının

sorumlulukları her geçen gün artmaktadır. Bu durum sağlık çalışanlarının günlük rutin uygulamalarında yaptıkları işlemler nedeniyle zaman zaman sıkıntı yaşamalarına, hatta hukuksal olarak malpraktis davaları ile yüz yüze kalmalarına neden olmaktadır.sağlık çalışanlarının en sık yaşadığı sıkıntıların başında günlük uygulamalar içinde en sık yapılan uygulamalardan biri olan ilaç uygulamaları gelmektedir.

• Sağlık çalışanı kullandığı ilaçların etkisi ve etki mekanizmaları hakkında genel bilgi eksikliği gerek kullanırken dikkar etmesi gerektiği noktlara dikkat çekilmesi istendi.

Page 15: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi lokal ilaç uygulama yollarından biridir?

a. Rektal

b. İntranazal

c. İntravenöz

d. Sublingual

e. İntramüsküler

2. Aşağıdakilerden hangisi, sistemik ilaç uygulama yollarından biri değildir?

a. İntravajinal

b. Enteral

c. İnhalasyon

d. Transdermal

e. Parantarel

I.Sindirim kanalından emilmeyen, sindirim kanalında parçalanarak etki

gösterme fırsatı bulamayan veya önemli ölçüde ilk geçiş etkisine maruz

kalan ilaçlar damar veya doku içine doğrudan verilirler.

II. İntramusküler enjeksiyon (im) parenteral uygulama yöntemi değildir.

III. Parenteral uygulama sistemik uygulama yöntemidir.

3. Parenteral Uygulama yöntemleri için hangisi ya da hangileri dorudur?

a. Yalnız I

b. Yalnız II

c. I ve II

d. I ve III

e. II ve III

4. Aşağıdakilerin hangisi İlaçların absorbsiyonunu etkileyen faktörler

arasında sayılamaz?

a. Veriliş yolu

b. İlaç konsantrasyonu (yoğunluğu)

c. Absorbsiyon yüzeyinin genişliği

d. Hastanın cinsiyeti

e. İlacın tablet yada draje oluşu

Page 16: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

5. İlacın uygulama yerinden absorbe olma oranına ne denir?

a. Biyoyararlanım

b. Dağılım

c. Metabolizma

d. Ekstraksiyon

e. Sekestrasyon

6. Aşağıdakilerden hangisi ilaçların etkisini değiştiren faktörlerden değildir?

a. Vücut ağırlığı

b. Yaş

c. Cinsiyet

d. Genetik faktörler

e. İlacın katı veya sıvı oluşu

I. Anaflaksi

II. Yanıklar

III. Ürtiker

IV. Intoksikasyonlar

7. Acil ilaç uygulaması için hangileri doğrudur?

a. I, II ve III

b. II, III ve IV

c. I, II ve IV

d. I, III ve IV

e. I, II, III ve IV

8. Aşağıdakilerden hangisi 8 doğru ilkesi olarak adlandırılan ilkelerden

değildir?

a. Doğru zaman

b. Dağru ilaç

c. Doğru doz

d. Doğru yöntem

e. Doğru sonuç

Page 17: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

9. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?

a. 1cc=20 damla

b. 10 diziem= 1ml

c. 1000 ünite= 10 diziem

d. 3 gut=1 damla

e. 20 damla=100 ünite

I. Taburculuk sonrası ilaç hakkında bilgi vermeli

II. İlaçlar uygun ortamlarda saklanmalı

III. Yüksek riskli ilaçların tanımlanmalı

IV. Tüm hazırlanmış ilaç ve enjeksiyonlara etiket yapıştırılmalı

V. Hastanın önceden kullandığı ilaçlar kontrol edilmeli

10. İlaç uygulama hatalarının önlenmesi için aşağıdakilerden hangileri

yapılmalıdır?

a. I, II ve III

b. II, III ve IV

c. I, II ve IV

d. I, III ve IV

e. I, II, III ve IV

Cevap Anahtarı

1-B, 2-A , 3-E , 4-D , 5-A , 6-E, 7-C, 8-E, 9-C, 10-E

Page 18: •İlaçların Uygulama Yolları KURTARMA ÇALIŞMASI±m-ve-Kurtarma-Çalışması... · azaltmanin-dogal-yollari ... İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları

İlaç Uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

İlaç Uygulamaları" Hemşirelik Milli Eğitim Bakanlığı Ankara 2012,

Dural Özalp, Esen A, Farmakoloji. Nobel Tıp Kitapevleri, Ankara 2002

Kayaalp O, Tıbbi Farmakoloji. Hacettepe Taş Kitapçılık, Ankara 2000

Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü Eğitimciler İçin Eğitim Rehberi

"Sağlık ve Sağlığın Korunması Modülleri" Ankara 2008

Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı

‘’SKS ve İlaç güvenliği rehberi Ankara 2012,