akran zorbalığısinopram.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/57/01/197751/... · 2015-12-11 · akran...

Akran zorbalığı

– Tanımı, türleri, sıklığı

– Cinsiyet ve yaşla ilişkisi

– Nedenleri (bireysel, ailesel, okula ait)

– Sonuçları (bireysel, akademik, sosyal)

– Önleme çalışmaları

– Müdahale programları

Çocuk ve ergenler için içinde yaşadıkları en önemli topluluk akran grubudur.

Bulundukları yaş grubu gereği, arkadaş ortamında ne kadar popüler olarak algılandıkları ise çocuk ve ergenlerin kendilerini nasıl tanımladıklarını ve benlik kurgularını

etkiler.

Akranlarla ilişkiler her zaman sağlıklı ve her iki taraf için de olumlu sonuçlar doğuracak şekilde yürütülmez.

Akran zorbalığı sıklıkla yaşanan bir durumdur.

Bullying!

Saldırganlık

Şiddet

(Basında izlediğimiz, okuduğumuz okulda şiddet haberleri, haberlerin gösterilme biçimi, kanıksanması, normalleşmesi)

Akran Zorbalığı

Akran Zorbalığı ile İlgili Mitler

X Zorbalar sevgi ve güven eksikliği hisseden ve

özgüvenleri düşük olan çocuk ve gençlerdir.

Kendilerini daha önemli hissedebilmek için diğer

öğrencilerde kusur arama eğilimindedirler.

Pek çok zorbanın kendine güveni normal düzeydedir.

X Zorbalar çevreden ilgi beklerler. Yaptıkları görmezden

gelinirse zorbalık olayı durur.

Zorbanın asıl amacı kontrol

sağlamaktır. Göz ardı etmenin olayı durdurma üzerinde

bir etkisi yoktur. Tersine olayın gizli

devam etmesine neden olur.


X Normal gelişim içerisinde zorbalık olayları yaşanır, bu

çocukları güçlendiren bir durumdur.

Gelişimin normal bir parçası değildir. Önlem alınmazsa hem zorba hem de mağdurlar için olumsuz sonuçlar doğuracaktır.

X Genelde farklı olan çocuklar zorbalık mağduru olur.

Fiziksel farklılık zorbalık mağduru olarak seçilmek için küçük bir rol oynar. Mağdurların çoğu kırılgan, aşırı kaygılı ve kendini savunamayan çocuk ve ergenler oldukları için hedef seçilirler.


X Mağdurlar kendilerini savunmayı ve söz konusu

durumun üstesinden gelmeyi öğrenirlerse sorun

ortadan kalkar.

Mağdurlar genellikler zorbalardan fiziksel olarak daha zayıf ve küçüktürler. Destekleyici ve koruyucu arkadaşlık ilişkileri geliştirebilme becerilerinden yoksundurlar. Durumla kendi başlarına başa çıkamazlar.

X Okul büyüklüğü ya da sınıftaki öğrenci sayısının

çokluğu zorbalığı daha açık hale getirmektedir.

Sınıf ya da okulun büyük olmasıyla zorbalık olayı arasında ilişki yoktur.


X Zorbalık olayları çoğunlukla okul dışında

gerçekleşmektedir.

Her ne kadar okul yolunda ya da okul dışında yaşansa da çoğunlukla sınıf, koridor veya okul içindeki oyun alanlarında yaşanır.

X Görülme sıklığı azdır, çok az öğrenci zorbalık mağduru

olur.

Türkiye için yaygınlık %30 civarıdır.

X Öğretmenler zorbalık olaylarından haberdardır.

Çoğu olay öğretmenlerin gözlerinden uzak yerlerde gerçekleşmektedir.


X Sözel zorbalık fiziksel zorbalık kadar ciddi sonuçlar

doğurmaz.

Hem fiziksel hem de sözel ve ilişkisel zorbalık mağdurlar üzerinde olumsuz etkilere neden olur.

Bunlar doğru bilinen yanlışlarsa, akran zorbalığı nedir?

Akran zorbalığı çalışmalarının tarihçesi

• Dan Olweus, 1970, Norveç

• Norveç, 1982, gazete haberi, intihar vakası

• Norveç, 1983, Ulusal Önleme ve Müdahale programlarının olumlu etkisi

• Japonya, İngiltere, Hollanda,

Kanada, Amerika Birleşik Devletleri,

Avustralya

Akran zorbalığı

“bir ya da birden fazla öğrenci tarafından gerçekleştirilen, zaman içinde tekrarlayıcılığı ve sürekliliği olan, olumsuz davranışlara maruz kalan bireyin durumu” olarak tanımlanmıştır.

(Olweus, 1993)

Bir davranışın akran zorbalığı olarak tanımlanabilmesi için

• bir bireyin/grubun bir bireye yönelik uyguladığı,

• tekrarlanan ve sürekliliği olan,

• gücün sistematik olarak kötüye kullanılmasını içeren,

• zarar verici ve incitici davranışlar

olması gerekmektedir.

Normal Akran Çatışması Akran Zorbalığı

Güç dengesi eşit, arkadaşlık var. Güç dengesizliği, arkadaşlık yok.

Arada sırada olur. Tekrarlı ve sistemlidir.

Ciddi değildir, geçicidir. Ciddidir, fiziksel ve psikolojik sorunlara neden olur.

Belli bir kazanç arayışı yoktur. Güç kazanmayı ya da belli bir eşyayı, parayı almayı deneme vardır.

Pişmanlık ve sorumluluk alma vardır.

Pişmanlık ve sorumluluk alma yoktur.

Problemi çözmek için çaba sarfedilir.

Problemi çözmek için çaba sarfedilmez.

Eşit duygusal tepki verirler. Sadece mağdurda yoğun olumsuz duygusal tepki görülür.

Nerelerde görülür?

Sınıfta

Yemekhanede

Kantinde

Serviste

Okul bahçesinde

Tenefüste

Derste

Zorbalık Türleri Nelerdir? Fiziksel İlişkisel Sözel Siber

Fiziksel Zorbalık

• vurmak, itmek, dürtmek, tekmelemek, tükürmek, ısırmak, kulak çekmek, çelme takmak,

• kesici ya da delici aletlerle saldırmak, ateşli silahlarla korkutmak,

• oturacağı yere sivri bir cisim koymak, bir cisim fırlatmak

• İstemediği şeyleri yapmaya zorlama, zorla cep harçlığını ya da eşyalarını alma

Sözel Zorbalık

• kişinin boyu, kilosu, diğer fiziksel özellikleriyle alay etmek

• kıyafetleri, diş teli, gözlükleriyle alay etmek

• kekeme, peltek veya bazı sesleri çıkaramayan ya da şiveli/aksanlı konuşan çocuklarla alay etmek

• utandırıcı ve küçük düşürücü lakaplar takmak, kaba ve çirkin sözlerle hitap etmek; sözel olarak tehdit etmek

• laf atma, aşağılama, söylenti yayma, saldırgan ifadeler kullanma, ad/lakap takma.

İlişkisel Zorbalık

• dışlamak, oyunlara almamak, grup dışında bırakarak yalnızlığa itmek, görmezden gelmek, konuşmamak,

• diğer öğrencilerin de o kişiyle konuşmasını engellemek,

• diğer öğrencileri o öğrenciye karşı kışkırtmak,

• hakkında dedikodu ve söylenti çıkarmak, iftira atmak, haksız şikayetlerde bulunmak

Siber Zorbalık

• elektronik iletişim araçları yoluyla tehdit etmek ve kötü sözler içeren mesajlar göndermek

• internet ortamında dedikodu yapmak ya da mağduru rahatsız edecek özel resim ve bilgiler yaymak

• zorbanın internet ortamında kendisini mağdur gibi tanıtıp onun adına başkalarına zorbalık yapması (mağdurun cep telefonu ya da elektronik posta hesabını kullanarak)

Doğrudan Zorbalık – Dolaylı Zorbalık

• Doğrudan zorbalıkta zorba ile mağdur karşı karşıyadır. Örn., ad takma.

• Dolaylı zorbalıkta ise mağdur hakkında söylentiler yayma, gruptan dışlama, oyuna almama, aşağılayıcı mektup, mesaj gönderme gibi davranışlar görülür.

• Zorbalık olayının türü veya doğrudan ya da dolaylı olması mağdur üzerindeki olumsuz sonuçları belirlemez.

Zorbalar

Mağdurlar

Zorba/Mağdurlar

İzleyiciler/Dışarıda kalanlar

Cinsiyete göre Zorbalık Türleri

• Erkekler – fiziksel ve doğrudan zorbalık – Daha çok zorba ve daha mağdur olurlar.

– Erkekler hem kız hem de erkek (daha çok) öğrencilere zorbalık yapar.

• Kızlar – dolaylı ve ilişkisel zorbalık – Hemcinslerine daha çok zorbalık yaparlar.

Yaşa göre Zorbalık Olayları

• İlköğretim (%20-30) – Ortaöğretim (%10-20) – Zirve 11-13 yaş

• Fiziksel Sözel İlişkisel

• Yaşla birlikte azalma göstereceği söyleniyordu ama siber zorbalık ortaya çıktı.

• Ankara, 2014; 7 merkez ilçe, 30’a yakın lise, tesadüfi örnekleme

– 853 (476 kız ve 377 erkek) öğrenci

– %23.8’i zorbalık mağdur

• Sinop, 2007; kolay ulaşılabilirlik örnekleme yöntemi ile ortaokul ve lise – 717 (411 kız ve 302 erkek – 4 kişi cinsiyet

bildirmemiş) öğrenci,

– %55.2 zorba, erkekler daha çok zorba

Akran Zorbalığının Nedenleri

• Bireysel Nedenler

• Ailesel Nedenler

• Okula ait Nedenler


• Zorbalık Davranışı için Bireysel Nedenler – Saldırgan tutum içerisindelerdir.

– Empati kurma becerileri yeterince gelişmemiştir.

– Diğerleri üzerinde güçlü ve baskın olma ihtiyaçları vardır.

– Kendilerine dair olumlu bakış açıları vardır.

– Kaygı düzeyleri düşüktür.

– Sanılanın aksine özgüvensiz değil, normal düzeyde özgüvenlidirler.


• Zorbalık Davranışı için Bireysel Nedenler – Aktif ve dürtüsel mizaca sahiptirler.

– Kontrolü ellerinde tutmak isterler.

– Pasif zorbalar zorbalığı başlatmak konusunda çekimser ama bir başkasının başlattığı zorbalık sürecine katılanlardır.

– Ortalama ya da ortalamaya yakın popülerlik düzeyindedirler.

– Onları destekleyen ya da onlar gibi olmak isteyen küçük bir grupla çevrilmişlerdir.


• Zorbalık Davranışı için Bireysel Nedenler – Zorbalar ailelerinin ve öğretmenlerinin

beklentilerini karşılayabilecek sosyal becerilere sahip olmayan çocuklardır.

– Güçsüzlük, başarısızlık gibi olumsuz duygulardan kaçınmak ve kendini yetkin, başarılı hissetmek için zorbalık yaparlar.

– Genellikle ihmal ve istismarla karşı karşıya kalan ilgisiz, sevgiden ve sıcaklıktan yoksun aile tutumlarına maruz kalan öğrencilerdir.

– Dürtüsel, öfkeli, saldırgan özelliklere sahiptirler ve duygusal olarak izoledirler. Ulaşmak için çaba gereklidir.


• Mağduriyet için Bireysel Nedenler

– Sıkıntılı, hassas, sessiz ve güvensizdirler.

– Özellikle küçük sınıflardakiler zorbalıkla karşılaştıklarında ağlayarak ve geri çekilerek tepki verirler.

– Mutsuz ve içe kapanıktırlar.

– Düşük benlik saygıları vardır. Kendilerine ve bulundukları duruma dair algıları olumsuzdur.


• Mağduriyet için Bireysel Nedenler – Kendilerini başarısız görür, güçsüz, istenemeyen ve

itici hissederler.

– Yalnız ve dışlanmıştır.

– Saldırgan ya da aşağılayıcı değillerdir.

– Özellikle erkekse fiziksel olarak yaşıtlarından daha zayıf ve küçük olabilir.

– Küçük yaşlardan itibaren aşırı temkinli ve hassas mizaca sahip oldukları belirlenmiştir.


• Zorba/Mağdurlar için Bireysel Nedenler

–Hem kaygılı hem saldırganlardır.

–Kışkırtıcı mağdur özelliklerini gösterirler.

– Sık ve yoğun şekilde sorun çıkarırlar.

– İşlevselliği bozulmuş ailelerden gelip davranışlarının değişmesi için özel yardıma ihtiyaç duyan öğrencilerdir.


• Ailesel Nedenler – Sorun çözümünde ailede ne yapılıyor? Şiddeti

model alma. – Fiziksel/sözel saldırı, ad takma vb. ailede var

mı? – Fiziksel şiddet yoktur ama katı disiplin kuralları

vardır ve çocuk öfkeli ve saldırgan olabilir. – Sonsuz hoşgörünün olduğu ailelerde çocuğun

sınır ihtiyacı karşılanmadığı için çocuk zorbalık yoluyla kontrol etme duygusunu tatmin etmek istiyor olabilir.



–Kardeş zorbalığı, kardeş ilişkileri

– Yaşamın ilk yıllarında yetersiz ilgi ve sevgi görmüş çocuklar ileride daha saldırgan ve acımasız bireyler olabilirler.

–Çocuk temel bakım aldığı kişiden saldırgan davranışla ilgili bir sınırlama alamadıysa saldırganlık düzeyi artacaktır.



–Aile çocuğu yetiştirirken şiddet kullanıyorsa.

–Çocuk aşırı hareketli ve öfke nöbetleri olan bir mizaca sahipse.

–Ailenin çocuğu gelişim süreci boyunca ama özellikle ergenlikte izlemesi, arkadaşlarının kimler olduğunu ve ne yaptığını takip etmesi önemlidir.



–Ailenin sosyoekonomik durumu, geliri, eğitim düzeyi, ev ortamı gibi değişkenlerin çocuk ve ergenlerin saldırganlık düzeyleriyle ilişkili olmadığı araştırma sonuçlarıyla gösterilmiştir.

–Aşırı koruyucu aile – mağduriyetle ilişkili. Ailenin çocuğu daha özgür, özgüvenli ve girişken olmaya teşvik etmesi gerekir.



–Okulun sosyal yapısı ve öğrenci davranışlarını denetleme-izlemeye yönelik çalışmalar. Okul iklimi.

– Okul yönetimi, öğretmenler, öğrenciler arasında zorbalık nasıl algılanıyor, farkındalık düzeyi.

–Bütüncül okul yaklaşımı.



–Okulun sosyal ortamı, genel havası bütün öğrencilere karşı sıcak ve kabul edici olmalıdır.

– Zorbalık davranışıyla nasıl mücadele edilecek? Şiddet şiddeti doğurur.

Akran Zorbalığının Sonuçları

• Mağdurlar

– Sağlık sorunları, ruhsal rahatsızlıklar, sosyal uyum sorunları, yüksek düzeyde psikolojik stres ve fiziksel hastalık belirtileri.

–Huzursuzluk, tekrarlayan çağrışımsız anılar, panik ve gerginlik hissi, konsantre bozukluğu. TSSB tepkileri.

–Uyku bozukluğu, alt ıslatma, mutsuzluk, baş ağrısı ve karın ağrısı.


• Mağdurlar

–Varolan ruhsal sorunların ya da çatışmanın artmasına da yol açabilir. Örn., kekemelik.

– İntihar, intihar teşebbüsü.

–Uzun süreli mağduriyet – genel depresyon, intihar düşünceleri, fiziksel yakınmalar.

– Yüksek benlik algısı bu sorunlara karşı koruyucu olarak bulunmuştur.


• Zorbalar

– Yetişkinlikte suç işleme.

• İzleyiciler

– Sıkıntı, moral bozukluğu ve kaçınma gibi duygular.

– Sıra ne zaman bana gelecek kaygısı.

–Güvensizlik.


• Akademik sorunlar

–Okul korkusu, okulun güvensiz, mutsuz bir yer olarak algılanması.

–Devamsızlık

–Başarısızlık


• Sosyal sorunlar

– Sosyal beceri sorunları

• Düşük benlik saygısı

• Azalmış kendine güven

• Olumsuz kendilik algısı

• Arkadaşlığı tarafından ihmal edildiği duygusu

• Güvensizlik ve içine kapanıklık

• Utangaçlık

Zorbalık yapan öğrenciler

1. Genellikle benlik saygısı normal ya da normalin üstüdür.

2. Saldırganlığın ve çatışmanın yoğun olduğu ailelerden gelmektelerdir.

3. Erişkin yaşlarına gelindiğinde bu çocukların yarısından çoğu suça eğilim gösterir.

4. Empati kurma yeteneğinden yoksundur.

5. Duygusal izolasyonu vardır.

6. Ailede model olarak görebileceği erişkinler arasında istismar yaygındır.

7. Sosyal becerilerde ve ilişki kurma biçimlerinde yetersizlik vardır.

8. Saldırgan ve dürtüsel mizaca sahiptir, erkeklerde fiziksel üstünlük de eşlik eder.

Zorbalığa mağruz kalan öğrenciler

1. Güvensiz ve kendini koruyamayan, pasif ve boyun eğicilerdir.

2. Utangaç ve içine kapanıklardır.

3. Yakın arkadaşları yoktur.

4. Genellikle aşırı koruyucu ailelerin çocuğudur.

5. Farklı ırk ya da etnik grup üyesi olabilir.

6. Farklı özelliklere sahip olabilir, kekemelik gibi.

7. Özel öğrenme gereksinimi ya da engeli olabilir.

8. Pahalı eşyalara sahip olabilir, son model cep telefonu gibi.

Zorba/Mağdurlar – Kışkırtıcı Öğrenciler

1. Akran istismarına uğradığında uygun olmayan şekilde karşılık verir.

2. Aşırı hareketli, huzursuz, dikkatsiz, sıkıntı yaratıcı özellikleri vardır.

3. Öğretmen dahil diğer yetişkinler tarafından da onaylanmaz.

4. Kendinden güçsüz öğrencilere zorbalık yapma eğilimdelerdir.

Zorbalığın Yol Açtığı Ruhsal Sorunlar

1. Var olan sorunların daha çok artması, kekemelik gibi.

2. Uyku sorunları

3. Gece alt ıslatma

4.Depresyon

5. Somatik yakınmalar

6. Okul fobisi

7. İntihar düşünceleri ve girişimi

Zorbalığın Yol Açtığı Akademik Sorunlar

1. Ders başarısında düşme

2. Konsantrasyon kaybı

3. Ders içi uyumsuzluk

4. Okul reddi

Zorbalığın Yol Açtığı Sosyal Beceri Sorunları

1. Düşük benlik saygısı ve azalmış kendine güven

2. Olumsuz kendilik algısı

3. Arkadaşları tarafından ihmal edildiği duygusu

4. Güvensizlik ve içine kapanıklık

5. Utangaçlık

Akran Zorbalığına Karşı

Koruyucu Önlemler

Önleme Çalışmaları

•Görmezden gelmek zorbalık olaylarını arttıracak ve sonuçlarının yarattığı olumsuz etkilere seyirci kalmak anlamına gelecektir.

•Birey, aile ve okul düzeyinde ele alınmalıdır.

• Önleme programının herkes tarafından anlaşılabilecek açık ve somut hedefleri olmalıdır.

• Okul personeli, veliler ve öğrenciler arasında farkındalık artırılmalı ve konuya karşı beklenen duyarlılık saplanmalıdır.

Okul yönetiminin, personelinin, öğretmenlerin, öğrenci ve

velilerin temel hedefleri • Zorbalık konusunda farkındalığın arttırılması,

• Mağdur öğrencilere destek olmak ve zorbalığa karşı bir düşünce biçimi geliştirip, benimsemelerine yardımcı olunması,

• Başarıyı etkileyen devamsızlık, okuldan kaçma, çete oluşturma, şiddet ve diğer davranış sorunları gibi durumların ortaya çıkmasının önlenmesi,

• İntihar gibi okul açısından tüm öğrencileri de etkileyecek olumsuzlukları ortaya çıkmadan önlenmesi,

Okul yönetiminin, personelinin, öğretmenlerin, öğrenci ve

velilerin temel hedefleri

• Başarıyı, sosyal ve duygusal doyumu yükseltmek için, destekleyici, yardım etme davranışı gelişmiş, iyi arkadaşlık ilişkileri kurulabilen sıcak, olumlu sınıf ortamlarının oluşturulması,

• Akran zorbalığının kısa ve uzun dönemli sonuçlarını önceden görerek, önleyici çalışmalar ve zamanında müdahale konusunda bilgi ve tecrübe kazanılması

olmalıdır.

Bireysel düzeyde önleme

Mağdurlar için:

–Özgüven geliştirme ve girişkenlik eğitimi.

–Pasif ve çekingen öğrencilerin sosyal uyumunu arttırır ve hedef olarak seçilmelerini engeller.

–Zorbalığa uğradıklarında kendilerini ifade edebilmelerine olanak sağlar.

Bireysel düzeyde önleme

Zorbalar için:

– Özgüven geliştirme ve girişkenlik eğitimi.

– Zorbalık davranışının girişkenlik ve atılganlık olmadığının ayırdına varacaklardır.

– Saldırganlık ve girişkenlik farkı.

Bireysel düzeyde önleme • Sadece zorba ve mağdurları ilgilendirmez.

İzleyicilerin varlığı zorbanın davranışını etkiler.

• İzleyiciler durumdan rahatsız olsalar bile ne yapacaklarını, ne yapmaları gerektiğini bilmeyebilirler.

• İzleyicilerin hiçbir şey yapmaması zorbaya onaylandığı fikrini verebilir.

• Zorbayı izleyerek yaptıklarına gülebilirler, ona katılabilirler. Mağdura deste olup, yetişkine olayı bildirebilirler.

• Akran Destek Sistemi (ADS)

Bireysel düzeyde önleme • Akran Destek Sistemi (ADS)

– Okulun en çok hangi alanında zorbalık olayları yaşandığına dair bilgi sağlar.

– Okul, aile ve yetkili olan herkes ile müdahale şeması üzerinde anlaşmaya varılmasına olanak sağlar.

– Bu kapsamda belirlenecek danışman öğrenciler aktif dinleme becerileri kazandırılmalı ve süreç içerisinde denetlenerek takip edilmelidir.

– Özellikle mağdurların risk grubundaki öğrencilerin desteklenmesi için ADS önemlidir.

Aile düzeyinde önleme • Aile eğitimleri ve işbirliği.

• Ailelerin zorbalık olayına hoşgörüsü yok mesajı çocuklara verilmeli. Tutarlı olmalı.

• Kurallar ve kurallara uyulmadığında izlenecek yollar açık olmalı. İstisnasız takip edilmeli.

• Saldırgan ve zorbaca davranışlara karşı yaptırımlar açık ve belirlenmiş olmalı. Fiziksel ceza verilmemeli.

Aile düzeyinde önleme • Aile içinde sorunlar nasıl çözülüyor?

• İletişim becerileri geliştirilmeli. Çocuğa okulda gününün nasıl geçtiği küçük bir sohbetle sorulmalı.

• Saldırgan davranış uygun alana yönlendirilmeli. Takım sporları çocuğun kurallara uyma

becerilerini

geliştirecektir.

Aile düzeyinde önleme • Çocuklar ailelere zorbalık mağduru olduklarını

söylemek istemeyebilir. Bunun nedenleri

– Ailesine söylerse daha fazla zorbalığa uğrayacağını düşünüyor olabilir.

– “İspiyoncu” olarak algılanmaktan korkuyor olabilir.

– Ailesini üzmek istemiyor olabilir.

– Karşı koyamadığı için utanabilir.

– Arkadaşlarını kaybetmekten korkuyor olabilir.

– Olayın kanıtlanması çoğunlukla güçtür. Tedirgin olabilir.

– Vereceği isimlerin saklı tutulması konusunda yetişkinlere güvenmiyor olabilir.

Aile düzeyinde önleme • Çocuklar ailelere zorbalık mağduru olduklarını

söylemek istemeyebilir. Bunun nedenleri

– Ailenin söyleyeceklerinden korkabilir.

– Tereddüt ve şaşkınlık yaşıyor olabilir.

– Söylemenin bir işe yaramayacağını düşünebilir.

– Duygularını ifade edemeyebilir.

– Ailesinin okul hayatını anlamayacaklarını düşünebilir.

– Bunun katlanmak zorunda olduğu bir şey olduğunu düşünebilir.

– Kendisine inanılmayacağını düşünebilir.

– Sorun yaratan olmak istemeyebilir.

Aile düzeyinde önleme • Çocuklar ailelere zorbalık mağduru

olduklarını söylemek istemeyebilir. Bunun nedenleri

–Popüler olmadığının anlaşılmasını istemeyebilir.

–Yapılanın zorbalık olduğunun farkında olmayabilir.

–Kendisini suçlayabilir.

–Hak ettiğini düşünebilir.

Aile düzeyinde önleme

• Ailelere zorbalığın ne olduğu anlatılmalı.

• Zorba ve mağdurlar üzerindeki olumsuz etkileri anlatılmalı.

• Çocuklarını gözlemleyerek zorbalık ya da mağduriyet izlerini takip etmeleri istenmeli.

Ankara, 2014

• 703 kız, 666 erkek öğrenci, 14-18 yaş arası

• %23.4’ü mağdur

• %59.1’i yardım almış – %64.2 – arkadaş

– %33.6 – ebeveyn

– %21.5 – kardeş

– %8.4 – diğer akraba

– % 9.4 – okul psikolojik danışmanı

– %9.4 – öğretmenleri

• Kızlar daha çok yardım alıyor.

• Yaş arttıkça yardım alma artıyor.

Mağduriyet Belirtileri

• Okula yürüyerek gidip gelmekten korkma

• Okula devam etmeyi istememe

• Okula kendilerini anne babanın götürmesi için yalvarma

• Okul yolunu değiştirme istekleri

• Okul başarısında düşme

• Okuldan eve yırtık, dağılmış giysilerle ya da zarar görmüş kitaplarla gelmesi

• Okuldan eve aç gelmesi (Harçlığı alındığı için)


• İçe kapanma ve kekeleme gibi durumların ortaya çıkması

• Yemek yememe ve sıkıntı durumlarının ortaya çıkması

• Sürekli uyumak istemesi

• Kabus görme ve uykusunda bağırma, sayıklama, ağlaması

• Yara-bereler, kesikler, doğal bir açıklaması olmayan tırmalama izlerinin olması


• Bedeninde açıklanamayan morluklar olması

• Eşyalarının kaybolması

• Fazla para isteme ya da evden para çalmaya başlaması (haraç vermek için)

• Harçlığını sürekli kaybetmesi

• Ne sorunu olduğunu söylemek istememesi

• İntihar girişimi

Zorbalık Belirtileri

• Akranlarından daha güçlü olması ve bunu kötüye kullanması

• Yönetmeyi sevme, kendi istediği olmadığında çabuk öfkelenme, dürtüsel olması

• Yetişkinlere karşı gelme ve saldırgan davranması

• Empati kuramaması

• Erken yaşta diğer anti-sosyal davranışları sergilemesi

• Popüler olsun olmasın bir taraftar grubunun olması

• Okula karşı olumsuz tutum içinde olması

Okul düzeyinde önleme Sınıf düzeyinde

– Zorbalık sınıf içinde konuşulmalı ve tartışılmalı

– Kurallar birlikte oluşturulmalı, kurallara uymayanlar için yaptırımlar belirlenmeli

– İzleyiciler için müdahale etmenin gerekliliği açıkça belirtilmeli, dışlanan öğrencilere destek olunmalı.

– Sınıf içi diğer etkinlikler:

• Oyunlaştırma (rol canlandırma ile kurallar, zorbalık nedir açıkça anlaşılır)

• Edebiyat eserlerinden yararlanma (hikayedeki mağdurla empati)

• Filmlerden yararlanma

Okul düzeyinde önleme Sınıf düzeyinde

– Öğretmenin zorbalığa karşı tutumu, öğretmen model olmalı

– Güvenli sınıf ortamı sağlamalı

– Mağdurları kendisiyle rahatça konuşmaya teşvik etmeli

– Sınıfta zorbalık farkındalığı yaratıldığında zorba onaylanmadığını görür. Hiçbir aktör seyircisiz oynamak istemez.

– Öğretmen mağdura “kendini koruyamıyorsun” tutumuyla yaklaşmamalı. Mağduru suçlama.

Okul düzeyinde önleme – Bütüncül okul yaklaşımı (Okul yönetimi,

öğretmen, öğrenci, veli, personel, okul servis şoförü, okul bahçesindeki bekçi, nöbetçi öğretmen, öğrenci kantininde çalışanlar, koridor, tuvalet, yatakhane, yemekhane, laboratuar, spor salonu gibi kullanılan yerlerdeki görevli okul personeline zorbalıkla ilgili eğitim verilmeli)

– Güvenli bir okul iklimi sağlanmalı

Okul düzeyinde önleme Yönetici ve Öğretmenlerin Dikkat Etmesi

Gereken Bazı Temel Prensipler

• Önleme protokolünde açık bir şekilde belirtilmiş olan beklentiler okuldaki tüm yetişkin çalışanlar tarafından benimsenmeli ve gözetilmelidir.

• Önleme protokolü tüm okul personeli tarafından bilinmeli, öğrencilere ve ailelerine yılda en az bir kez tanıtılmalı ve hatırlatılmalıdır.

• Tüm okul personelinin zorbalık olayları ve yaratacağı zararlarla baş etme konusundaki yaklaşım ve yöntemleri öğrenme olanağı sunulmalıdır.


Gereken Bazı Temel Prensipler

• Hazırlanan protokollerde zorbalık olay örnekleri yer almalı, olaylara ilişkin atıflar bulunmalı, buna göre olaylara ve öğrencilere eşit muamele yapılmalıdır.

• Okul her öğrenciye eşit olanaklar sunmalıdır.

• Zorbalık önleme protokolleri olaylara ya da ortaya çıkan zarara yönelik somut atıflar içermelidir. Yürürlüğe giren protokol ve kararların hepsi tüm zorbalık olayları için tutarlı ve adil bir biçimde uygulanmalıdır.


Gereken Bazı Temel Prensipler • Okulun genel değerler sisteminde, öğrenciler,

kendilerini güvende hissetmeli ve her türden zorbalık olayını yetişkinlere bildirince bunun görmezden gelinmeyeceğini bilmelidirler.

• Zorbalık olayına ilişkin rapor tutulmalıdır. Raporlar kanıt niteliğindedir.

• Yapılan anket çalışmalarıyla öğrencilerin okulun hangi bölümlerinde kendilerini güvensiz hissettikleri tespit edilmelidir. Renk kodlu haritalarla riskli bölgelerde denetimler arttırılabilir.

Akran Zorbalığına Müdahale


• Müdahalenin amacı zorbalık olaylarını tamamen ortadan kaldırmaktır.

• Bütüncül okul yaklaşımı ile ele alınmalıdır.

• Zorbalığa müdahale edilmeyen bir okulda tutumlar:

• Zorbalar: Yaptıkları hoşlarına gider, güçlü olduklarını hissederler, eğlenirler, zorbalık yapmaya devam ederler.


• Zorbalığa müdahale edilmeyen bir okulda tutumlar:

•Mağdurlar: Psikolojik, sosyal, ailevi, akademik, fiziksel ve kişilerarası problemler yaşamaya devam ederler.

• İzleyiciler: Kaygılı, sıra bana da gelecek. Zorbaya destek, mağdura destek.

Akran Zorbalığına Müdahale • Zorbalığa müdahale edilmeyen bir

okulda tutumlar: • Öğretmenler: Zorbalık olayının farkında

değil, farkında olsalar da bilgisiz, nasıl ele alacağını bilmiyor. • Aileler: Kızgın, öfkeli, şaşkın, kaygılı,

yetersiz. • Okul personeli: Çok şiddetli olmadığı

sürece normal gelişimin bir parçası olarak görür ve müdahale etmez. Zorbalık davranışı “suç” ile örtüşürse müdahale eder.


•Akran zorbalığı bir grup dinamiğidir.

• İzleyiciler, yetişkinler tepki vermez, müdahale etmezse tekrarlanmaya devam eder.

• Zorbanın kötü bir şey yapıyorum algısı zayıflar. Saldırgan davranışı üzerinde kontrolü azalır.

•Mağdur bunu hak ettiğini ve olayın çözümsüz olduğunu düşünür.


•Akran zorbalığı çalışmaları yapılan okullarda:

–Kızlar daha duyarlı olmaya başlamışlar.

–Mağdurlar zorbalara göre daha duyarlı ve hassas olmaya başlamışlar.

–Erkekler arasında zorbalık olayları azalmış, kızlar daha çok zorbalık olayı bildirmişler. (Farkındalıkla ilgili olabilir)


•Müdahale sadece psikolojik danışmanların sorumluluğu değildir.

• Evde ve okulda tutarlı biçimde ele alınmalıdır.

•Çocuğunuz zorbalık mağduruysa: –Direk sorulduğunda söylemek

istemeyebilir. Belirtileri takip edin.

–Sizinle paylaşırsa yargılayıcı olmadan dinleyin.

–Okulla işbirliğine geçin.


•Çocuğunuz zorbalık mağduruysa:

–Zorbanın ailesi ile birlikte çalışılmalıdır.

–Okulda bir önleme ve müdahale programı yoksa talep edin.

–Okul yolu güvensizse önlemler alınmalıdır.

–Çocuk çekingen ve güvensizse bununla ilgili çalışılmalıdır. Sosyal beceri eğitimi, sosyal aktivitelere katılım teşvik edilmelidir.


• Çocuğunuz zorbalık mağduruysa: –Aile çocuğuna isim takma, onu suçlama, alay

etme gibi davranışlar sergilememelidir. Çocuğun duygu, düşünce ve korkuları ciddiye alınmalıdır.

–Alaycı – Bunda üzülecek bir şey yok

–Yok saymacı – Bu da bir şey mi? Benim zamanımda..

–Duvar ören – Bunları duymak istemiyorum

–Sorgulayıcı – Her şeyi bilmek istiyorum

–Zorbalık teşviki – Sen de aynısını yağ, kendini savun

–Kurtarıcı – Sen bana bırak

Akran Zorbalığına Müdahale • Çocuğunuz zorbalık yapıyorsa:

–Aile için üzücü, utanç verici, hayal kırıklığı yaratan bir durum.

–Suçlayıcı ya da aşırı korumacı bir şekilde yaklaşabilir.

–Çocuğunuz zorbalığı »Kötü bir şey olduğunu bilmediği için »Birini taklit ettiği için »İletişim kurmanın başka yolunu

bilmediği için »Arkadaşlarının teşviki ile »Sorunlarını saldırganca dışa vurduğu

için yapıyor olabilir.


•Çocuğunuz zorbalık yapıyorsa: • Onunla olayı ciddiye alarak ve sakince

konuşun.

• Okul müdürü ve öğretmenleri ile görüşün.

• Aile içinde kabul edilemez bir davranış olduğunu tartışın.

• Fiziksel yaptırımlar, cezalar kullanmayın.

• Arkadaşlık ettiği kişileri, okul dışı aktiviteleri izleyin.

• Kurallara uyduğu ve şiddet içeren davranış göstermediği zaman ödüllendirin.


•Çocuğunuz zorbalık yapıyorsa:

• Şiddeti model alabileceği yayınlar takip etmesini engelleyin.

• Aile içi şiddet durumuna tanık olmamasına dikkat edin.

• Gerekliyse profesyonel destek alın.


• Okul düzeyinde müdahale (Bireysel) – Sakin kalın. Verilecek abartılı tepkiler

zorbanın istediği tepkilerdir.

–Her olayı ciddiyetle, küçümsemeden ele alın.

–Olayı iyi analiz edin. Boyutları nedir, kimler dahil?

–Hem zorba hem de mağdurla bireysel görüşmeler yapın. Davranışın onaylanmadığını açıkça belirtin.


• Okul düzeyinde müdahale (Bireysel) – Tekrar etmemesi için gerekli önlemleri alın.

– Mağdura karşı aşırı koruyucu ve kollayıcı olmaktan kaçının.

– Bireysel ya da küçük gruplarla çalışıp, zorbalık olayının olumsuz sonuçlarının tartışılmasını ve mağdura destek sağlanmasına özen gösterin.

– Herkesi bir araya getirmeden önce zorba ile bireysel görüşüp davranışının sorumluluğunu almasına dikkat edin.


• Okul düzeyinde müdahale (Bireysel)

–Girişkenlik eğitimi (başa çıkma mekanizmaları)

–Suçlayıcı olmayan grup desteği yaklaşımı (izleyicilerin rolü)


• Sınıf düzeyinde müdahale

–Öğretmenler bilgilendirilmiş olmalıdır.

–Küme çalışması

–Genel olumlu aktiviteler (geziler,kamplar)

–Ailelerle tartışma grupları

–Veli toplantıları (gizlilik, hedef gösterme, etiketleme)

• Dirençli vakalar iyi analiz edilmeli. Nedenleri, pekiştireçleri nelerdir?


• Okul genelinde müdahale

–Açık ve net amaçlar.

– Tamamen bitimeyi hedeflemek ve tutarlı olmak.

–Her türlü zorbalıkla mücadele, eşit tutum.

–Okul sınırlarının dışının izlenmesi, bahçe vb. Gözlenen olayların takibi yapılmalı.

– Sınıf ya da okul değiştirme.

Kaynaklar

• Güvenir, T. (2010). Okulda akran istismarı. Kök Yayıncılık:

Ankara.

• Topcu, Ç. (2008). The relationship of cyber bullying to

empathy, gender, traditional bullying, İnternet use and adult

monitoring (Yayınlanmamış yükseklisans tezi). Orta Doğu

Teknik Üniversitesi, Ankara, Türkiye.

• Topcu, Ç. (2014). Modeling the relationships among coping

strategies, emotion regulation, rumination, and perceived social

support in victims of cyber and traditional bullying

(Yayınlanmamış yükseklisans tezi). Orta Doğu Teknik

Üniversitesi, Ankara, Türkiye.

akran zorbalığısinopram.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/57/01/197751/... · 2015-12-11 · akran...

Documents