AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Çağlar BİDECİ

TURİZMDE ÜRÜN FARKLILAŞTIRILMASINDA SUALTI KÜLTÜREL MİRAS

ALANLARININ TURİZM ÜRÜNÜ OLARAK KULLANIMI, REPLİKA GEMİ

BATIĞI PROJESİ: SİDE ÖRNEĞİ

Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Ana Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Antalya, 2014

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Çağlar BİDECİ

TURİZMDE ÜRÜN FARKLILAŞTIRILMASINDA SUALTI KÜLTÜREL MİRAS

ALANLARININ TURİZM ÜRÜNÜ OLARAK KULLANIMI, REPLİKA GEMİ

BATIĞI PROJESİ: SİDE ÖRNEĞİ

Danışman

Yrd.Doç.Dr.Yıldırım YILMAZ

Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Ana Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Antalya, 2014

i

İ Ç İ N D E K İ L E R

RESİMLER LİSTESİ ............................................................................................................. iv

ÖZET ......................................................................................................................................... v

SUMMARY .............................................................................................................................. vi

ÖNSÖZ .................................................................................................................................... vii

GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ARAŞTIRMANIN AMACI ve YÖNTEMİ

1.1 Araştırmanın Amacı ............................................................................................................. 2

1.1.1 Araştırmanın Yöntemi ................................................................................................ 3

1.1.2 Araştırmanın Örneklemi ............................................................................................. 3

1.1.3 Araştırma Alanı, Side ................................................................................................. 4

1.1.4 Araştırmanın Geçerliliği ve Güvenilirliği ................................................................ 10

1.1.5 Verilerin Analizi ....................................................................................................... 10

İKİNCİ BÖLÜM

KÜLTÜR, KÜLTÜREL MİRAS ve SUALTI KÜLTÜREL MİRASI

2.1 Kültür .................................................................................................................................. 11

2.1.1 Kültür ve Turizm ...................................................................................................... 14

2.1.2 Kültür Turizminin Özellikleri ve İmajı .................................................................... 16

2.2 Kültürel Miras .................................................................................................................... 17

2.2.1 Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Korumaya Etkisi .................................... 18

2.2.2 Sürdürülebilir Koruma Yaklaşımı: Deneysel Arkeoloji ........................................... 21

2.3 Anadolu’da Deniz ve Sualtı ................................................................................................ 23

2.4 Sualtı Kültürel Mirası ......................................................................................................... 25

2.4.1 Su Üstünde Sualtı Kültürel Mirası ........................................................................... 28

2.4.2 Müze Örnekleri ......................................................................................................... 29

ii

2.5 Sualtı Kültür Mirası İçin Ürün Farklılaştırılması ............................................................... 31

2.5.1 Türkiye’de Sualtı Kültür Mirası İçin Ürün Farklılaştırılması .................................. 34

2.5.2 Türkiye’deki Sualtı Kültür Mirası İçin Paydaşlar ve Yasal Yükümlülükler ............ 37

2.5.2.1 Turizm Amaçlı Sportif Faaliyet Yönetmeliği ................................................... 40

2.5.2.1.1 Turizm Amaçlı Sportif Faaliyet Yeterlilik Belgesi ............................ 43

2.5.2.1.2 Turizm Amaçlı Sportif Faaliyet İzin Belgesi ..................................... 43

2.5.2.2 Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu Donanımlı Dalış Yönetmeliği ............... 44

2.5.2.3 Sualtında Korunması Gerekli Kültür ve Tabiat Varlıkları İle İlgili Esaslar ..... 46

2.6 Sualtı Kültürel Mirası İçin Dalış Turizmi .......................................................................... 46

2.6.1 Dalış Turizmi Talebini Belirleyen Faktörler ............................................................ 48

2.6.2 Dalış Turizminin Pazar Bölümlemesi ...................................................................... 49

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

GÖRÜŞME FORMLARININ OLUŞTURULMASI ve VERİ ANALİZİ YÖNTEMLERİ

3.1 Nitel Veriler ........................................................................................................................ 51

3.1.1 Görüşme .................................................................................................................... 51

3.2 Görüşme Formlarının Oluşturulması .................................................................................. 53

3.2.1 Yeni Bir Ürünün Yeni Bir Turizm Türü Olarak Sunulması ..................................... 55

3.2.2 Mirasın Korunması ................................................................................................... 58

3.2.3 Sualtı Kültürel Miras Alanlarının Kullanılması ....................................................... 61

3.2.4 Sualtı Mirası ve Replika Gibi Yeni Ürünlerin Potansiyelinin Belirlenmesi ............ 67

3.2.5 Mevcut Ürünleri Yeni Ürünler İle Zenginleştirme ve Arza Olan Artışın

Desteklenmesi ................................................................................................................... 69

3.2.6 Yeni Bir Ürünün Mevcut Ürünlere Katkısı ve Yeni Bir Ürünün Yeni Tanıtım

Olanakları Yaratabilmesi ................................................................................................... 73

3.3 Nitel Veri Analizi ............................................................................................................... 75

3.4 Temellendirilmiş Kuram..................................................................................................... 76

iii

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BULGULAR ve DEĞERLENDİRME

4.1 Veriler ................................................................................................................................. 78

4.1.1 Görüşme Formları ve Alınan Yanıtlar ...................................................................... 78

4.1.1.1 Turizm İle İlgili Yerel Kurum ve Kuruluşlar, Birlikler .................................... 78

4.1.1.2 Acente Yetkilileri .............................................................................................. 81

4.1.1.3 Ticari Anlamda Dalış Okulları ......................................................................... 84

4.2 Değerlendirme .................................................................................................................... 87

4.3 Görüşmelerden Elde Edilen Sonuçlar ................................................................................ 90

SONUÇ ....................................................................................................................................92

KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 107

ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................................... 120

iv

RESİMLER LİSTESİ

Resim 1.1 Side Bölgesinin Tarihi Planı .................................................................................... 7

Resim 1.2 Side Bölgesinin Uydudan Görünümü ...................................................................... 7

Resim 1.3 Müzede Yer Alan Sikkeler ........................................................................................ 7

Resim 1.4 Müzede Yer Alan Diğer Sualtı Kültür Mirasları ....................................................... 8

Resim 1 Roma Ticaret Gemisi İllüstrasyonları ..................................................................... 103

Resim 2 Roma Ticaret Gemisi (Kuğu Başlı) .......................................................................... 104

v

ÖZET

Sualtı kültürel miras alanları hem hassas hem de ilgi çekici bir yapıya sahiptir. Bu

araştırmada turizmde ürün farklılaştırılması içinde sualtı kültürel miras alanlarının yeri ve

değeri ölçülmeye çalışılmıştır. Araştırmanın uygulama alanı ise tarihi ve deniz toplumu

geçmişi nedeni ile Side bölgesi olarak seçilmiştir. Bu amaçla bölge açısından yeni bir turizm

ürününün oluşturulmasında yer alacak olan paydaşlar ile görüşmeler sağlanmıştır.

Paydaşlardan alınan değerlendirmeler neticesinde sualtı kültür mirasının, kültürel sualtı

turizmi şeklinde değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Araştırma kapsamında mirasın

bölge ve turizm hareketleri açısından etki boyutu, tanıtım olanakları da keşfedilmeye

çalışılmış ve öneriler getirilmiştir. Araştırma sonucunda sualtı kültürel mirası için replika

gemi batığı proje örneği geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Turizmde Ürün Farklılaştırması, Sualtı Kültür Mirası, Replika Gemi

Batığı, Side.

vi

SUMMARY

PRODUCT DIFFERENTIATION IN TOURISM THAT USING OF UNDERWATER

CULTURAL HERITAGE AREAS AS TOURISM PRODUCT, A PROJECT OF

REPLICA SHIPWRECK: EXAMPLE OF SIDE

Underwater cultural heritage sites have both sensitive and an interesting structure. In

this study the location and value of underwater cultural heritage in tourism product

differentiation was tried to measure. Research area of this study has been chosen as Side due

to the history and maritime community past. For this purpose, interviews with stakeholders

was provided in terms of region, which will take place in the creation of a new tourism

products. As a result of evaluation taken from stakeholders, ıt’s rised that underwater cultural

heritage is to be evaluated as underwater cultural tourism. Within the scope of the study, in

terms of heritage and tourism activities’ effect size, promotional opportunities has been

discovered and brought recommendations. In the end of the research, for the underwater

cultural heritage an example of replica ship wreck project has been developed.

Keywords: Product Differentation in Tourism, Underwater Cultural Heritage, Replica Ship

Wreck, Side.

vii

ÖNSÖZ

Bu araştırmanın planlanması sürecinde değerli fikirlerini özveri ile paylaşan Sayın

Yrd. Doç. Dr. A. Harun ÖZDAŞ’a; araştırmanın gerçekleştirilmesi sürecinde desteğini

esirgemeyen ilk başından bitişine kadar değerli önerileri, yol gösterimleri, katkı ve eleştirileri

ve desteği için danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Yıldırım YILMAZ’a; araştırmanın uygulama

kısmında kısıtlı zamanına rağmen vakit ayıran ve gerçekleştirilmesine destek veren MATSO

Yetkilileri ve Genel Sekreteri Sayın Yaşar SARI’ya, Side Silver Dalış Okulu Sahibi Sayın

Ahmet Gülaydın’a ve ekibine; araştırmanın ilk gününden itibaren sabırla yanımda olan ve

uygulamada bana değerli fikirleri ile destek veren saygıdeğer eşim Müjde BİDECİ’ye sonsuz

teşekkür ederim.

Jüri üyeleri Sayın Prof. Dr. Tuncay Neyişçi, Doç. Dr. Beykan ÇİZEL’e, ve Yrd. Doç.

Dr. Yıldırım YILMAZ teşekkür ederim.

Çağlar BİDECİ

Antalya , 2014

1

GİRİŞ

Eşsiz ve ilgi çekici alanları görme isteği ile seyahat eden bireyler turizm olgusunun

en önemli halkasını oluşturmaktadır. Bu amaçla insanları seyahate yönlendiren sebepleri

geliştirmek ve çeşitlendirmek sürekli gündemde olan konular arasındadır. İlk çağdan

itibaren kültürel miras alanları ise önemli seyahat kaynakları olarak turizm literatüründe yer

almaktadır. Kültürel miras alanları çeşitliliği ve eşsizliği açısından değerli fırsatlara sahiptir.

Bu fırsatları ürün farklılaştırılması ile kendi destinasyonları için çekicilik kaynağı olarak

geliştirebilen ülkeler, rakipleri karşısında destinasyon seçiminde daha üstün bir konumda

yer almaktadır.

Anadolu, uzun sahil şeritleri, geçmiş kültürlere ait ticaret yolları ve buna bağlı olarak

kültürel değişimin en çarpıcı şekilde gerçekleştiği yer olmasından dolayı sualtı kültür mirası

konusunda dünya tarihinin merkezinde yer almaktadır1. Anadolu coğrafyasında, sualtı

kültürel miras alanları, eşsiz turizm kaynaklarının en genç keşfedilmiş olanlarıdır. Bu durum

miras alanının keşfedilmesi ile birlikte yeni bir turizm ürünü olarak kullanılması ile eşdeğer

bir süreç izlemektedir. Destinasyonların var olan ürünlerini geliştirmesi de bu yeni

keşiflerin veya araştırmaların yardımı ile olmaktadır. Bu nedenle ürün farklı laştırılması

stratejileri içinde ele alınacak olan sualtı kültür mirası gibi turizme yeni konu olan

kaynaklar, destinasyonun çekiciliği ve yaşam seyri üzerinde önemli bir rol oynayacaktır.

Ürünün geliştirilmesi ya da oluşturulması tek başına yeterli değildir. Ürün

farklılaştırılması ile birlikte gelişen süreç de tamamlayıcı değildir. Bu nedenle ürünün

geliştirilmesinin yanı sıra, belirlenen stratejiler içerisinde ürünün potansiyeli, ürünün turizm

hareketleri üzerindeki etkisi, destinasyonun yeni bir ürüne ihtiyacı, tanıtım olanakları gibi

konuların da araştırılması gerekmektedir. Bu araştırmada ürün geliştirilecek destinasyon

içerisinde yer alan ve ürünün oluşturulmasından ticari anlamda sunumuna kadar olan

süreçte yerel düzeyde gerçek ya da tüzel kişilerin görüş ve değerlendirmeleri alınmaya

çalışılmıştır. Bu amaçla, yerel düzeyde yetkililer ile görüşülerek ürünün doğru bir şekilde

geliştirilmesi süreci ele alınmıştır.

1 http://unesco.org.tr/dokumanlar/duyurular/ege_batik.pdf

2

BİRİNCİ BÖLÜM

ARAŞTIRMANIN AMACI ve YÖNTEMİ

1.1 Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı turizmde ürün farklılaştırılması stratejileri içinde, sualtı kültürel

mirasının, yeni bir ürün olarak kullanımını ortaya koymak ve koruma dengesi içinde yönetim

önerileri geliştirmektir. Bu çalışmanın kapsamı Antalya ili Manavgat İlçesi Side Turizm

Beldesi ile sınırlıdır. Bu çalışma ile ulaşılmak istenen, farklı sektörlere ait paydaşların,

araştırılan konu üzerindeki farklı bakış açılarını yakalamak ve paydaşlar arasındaki

değerlendirme farklılıklarını belirlemek, yeni bir ürünün geliştirilmesinde doğru bir sunum

elde etmektir. Bu amaçla aşağıdaki araştırma soruları belirlenmiştir:

1. Yeni bir ürün, yeni bir turizm türü oluşturabilir mi?

2. Oluşturulan turizm ürününün, mirasın korunmasında katkısı nasıl olur?

3. Ürün farklılaştırılmasında sualtı kültürel miras alanlarının yeri nedir, kullanılabilir mi?

4. Sualtı kültürel miras alanlarının turizm ürünü olma açısında potansiyeli nedir?

5. Sualtı kültürel miras alanları yerine replika ürünler kullanılabilir mi, potansiyeli nedir?

6. Mevcut ürünler yeni ürünler ile zenginleştirilebilir mi, katkısı nasıl olur?

7. Yeni bir ürün arz talebi oluşturabilir mi?

8. Yeni bir ürün için yeni tanıtım olanakları geliştirebilir ve kullanılabilir mi?

Araştırma için literatür referans alınarak farklı meslek gruplarına indirgenmiş ortak ve

farklılıklara göre yarı yapılandırılmış soruların bulunduğu 3 farklı görüşme formu açık uçlu

soru türünde hazırlanmış ve görüşmecilere sunulmuştur. Oluşturulan sorular daha çok sualtı

kültür mirasının nasıl ve ne şekilde değerlendirilebileceği, turizm hareketlerini nasıl

etkileyeceği, meslek gruplarına göre değerlendirme farklılıklarına, tanıtımının nasıl

yapılabileceğine ve mirasın korunması kapsamında nasıl bir etki yaratacağına odaklanmıştır.

Odak noktasındaki alanlar literatür taramasından elde edinilen konu ile ilgili yazından

oluşturulmuştur. Görüşme formunda yer alan sorulardan oluşturulmaya çalışılan ana tema

meslek grubu farklılıklarına göre farklı soru tipleri ile elde edilmeye çalışılmıştır.

Bu araştırmaya konu olan bir diğer araştırma bölümü ise replika gemi batığı gibi

oluşturulacak bir ürünün sualtı kültür mirasına eşdeğer bir konumda turizme sunulmasıdır. Bu

3

amaçla araştırmanın sonunda replika gemi batığı ile ilgili olarak dört senelik bir süreç

içerisinde oluşturulmuş olan bir proje ve olası etkileri yer almaktadır. Bu araştırma ile

hedeflenen amaç, ürün farklılaştırılmasında replika gibi sonradan yapılan ürünlerinde

potansiyelini belirlemektir.

1.1.1 Araştırmanın Yöntemi

Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden bir olan derinlemesine görüşme

yöntemlerinden “yarı yapılandırılmış görüşme” tekniği kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış

görüşmede, “araştırmacı görüşme sorularını önceden hazırlar; ancak görüşme sırasında

araştırılan kişilere esneklik sağlayarak soruların yeniden düzenlenmesine ve tartışılmasına izin

verebilir. Bu tür bir görüşmede, araştırılan kişilerin de araştırma üzerine kontrolleri söz

konusudur” (Ekiz, 2003, s.62).

Görüşmeciler Turizm ile İlgili Kurum ve Kuruşlar; Karar Vericiler, Acente Yetkilileri

ve Sualtı Dalış Okulları olmak üzere 3 farklı gruptan seçilmiştir. Görüşmeler 26 Temmuz ve

27 Temmuz 2013 arasında iş yoğunluğu dikkate alınarak önceden randevu alınarak

yapılmıştır. Görüşmeler esnasında acente operasyon koordinatörü, müdürü ve sorumluları,

dalış eğitmenleri ve turizm ile ilgili kurum ve kuruşlardan ticaret odası yetkilisi, kazı başkanı,

ilçe turizm müdürü gibi konu ile ilgili görüş sunacak üst düzey yetkililere ulaşılmıştır.

Görüşmeler ile toplamda 15 sektör yetkilisine ulaşılmış ve bu oran araştırmanın amacına

uygun örneklem sayısı oluşturmuştur. Alınan cevaplar nitel araştırma temelinde betimsel ve

içerik analizi ile incelenmiş ve sonuçlar temellendirilmiş kuram yöntemi ile yorumlanmıştır.

Bu yorumlardan elde edilen sonuçlar yardımı ile araştırmanın sonuç kısmı ile birlikte

verilen proje ise, literatürde yer alan diğer örnekler ve araştırmalar temel alınarak

oluşturulmuştur.

1.1.2 Araştırmanın Örneklemi

Araştırma kapsamında, görüşmecilerin seçimi amaçlı örneklem yöntemi ile

yapılmıştır. Amaçlı örneklemdeki amaç, doğru görüşmecilere ulaşmak ve görüşlerine

başvurmak içindir. Araştırma kapsamında incelenecek olan konu, özel bir alan bilgisi ve ilgi

alanı içerdiğinden, söz sahibi olabilecek kişilerin seçilmesine özen gösterilmiştir. Görüşmeler,

görüşülen kişilerin kendi (iş) kültürel alanlarında gerçekleşmiştir. Bu amaçla randevular,

görüşme yapılacak olan kişilerin mesai saatleri içerisinde kendi iş yerlerinde veya

4

makamlarında yapılmıştır. Sorular görüşmecilere tek tek sorulmuş ve yanıtlamaları

istenmiştir. Görüşmeler sırasında soruya bağlı olarak farklı yorumlar elde edilmiş ve yorumlar

da dikkatle incelenmiştir.

Örneklem oluşturulurken öncelikle Side bölgesi dikkate alınarak örneklemi

oluşturacak meslek grupları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Turizm ile İlgili Kurum

ve Kuruluşlar başlığı altında, Ticaret Odası, Müze Müdürlüğü, Tanıtma Müdürlüğü gibi

alanlar yer almıştır. Sualtı Dalış Okulları seçiminde Side bölgesinde yer alan ve aktif olarak

tur programlarına dâhil olan dalış okulları belirlenmiştir. Bu amaçla aktif olarak bir dalış

okulu tespit edilmiştir. Acenteler ise Antalya ilinde bulunan toplam 1150 A Grubu seyahat

acentesinin, Manavgat veya Side bölgesi sınırları içerisinde faaliyet gösteren aktif acentelerin

seçilmesi ile belirlenmiştir. Bu amaçla Antalya ilinde bulunan 11502 acentenin yaklaşık olarak

114 tanesi (ilçede bulunan şubeleri hariç) Manavgat ilçesinde faaliyet göstermektedir.

Örneklem belirlenirken yolcu sayıları dikkate alınarak yıllık 400.000 kişinin üzerinde

incoming faaliyetinde bulunan 11 acente belirlenmiştir. Bu acenteler içerisinde aktif olarak

faaliyette bulunan ve görüşme randevusunu kabul eden 7 acente ile görüşme sağlanmıştır.

1.1.3 Araştırma Alanı, Side

Antalya ilinin batıda ve kuzeyde Toroslar, güneyde Akdeniz ve doğuda Manavgat çayı

tarafından sınırlanan düzlük bölgesi ilkçağda “Pamfilya” adını taşıyordu. Bu bölgenin en eski

ve en önemli liman şehri Side idi (Mansel, 1967, s.5). Eski Pamphylia’nın en geniş limanı

olan Side, denize doğru kuzey-güney yönünde uzanan yarım adanın üzerinde kurulmuştur.

Side Anadolu’nun en eski şehirlerindendir. “Side” kelimesi Anadolu kökenlidir ve nar

anlamına gelmektedir. Side adının Yunanlı olmayıp eski bir Anadolu adı olması ve

Anadolu’nun çok eski bir bereket sembolü olan “nar” anlamına gelmesi, diğer taraftan şehrin

baş tanrıları Athena ve Apollon’un gerisinde büyük tabiat tanrıçası ve onun arkadaşı olarak

kabul edilen tabiat tanrısının gizli bulunması bu şehrin Yunanlılardan çok önce mevcut

olduğuna işaret etmektedir. Hatta tarihi çağlarda ana şehir ile kolonisi arasında din ve kültür

alanlarında bir bağ görülmemesi Side’nin bir Yunan kolonisi olduğu hakkında şüpheler

uyandırmakta, sadece birtakım Yunan topluluklarının M.Ö. 7. yüzyıldan itibaren buraya

geldikleri ihtimali akla gelmektedir (Mansel, 1967, s.5-6).

2 http://www.tursab.org.tr/tr/seyahat-acentalari/seyahat-acentasi-arama (Erişim Tarihi: 10.12.2013)

5

Side’nin Anadolu tarihinde büyük bir rol oynamadığı ve Pamfilya’nın kaderinin

paylaştığı genel olarak söylenebilir. Nitekim M.Ö. 6. yüzyılda bütün Pamfilya ile birlikte ilk

önce Lidya krallığının, onun yıkılışından sonra (M.Ö. 547/46) Pers’lerin egemenliği altına

girmiş ve Büyük İskender zamanına kadar bu durumda kalmıştır (Mansel, 1967, s.6). Side’nin

Likya ve Pers hâkimiyetinde olduğu dönemlere ilişkin bir bilgi yazılı kaynaklarda

bulunmamaktadır. Ancak, Pers egemenliği altında olduğu tahmin edilen şehrin beşinci

yüzyılda kendi parasını basıyor olması, Side’nin o dönemde de özgür olduğunun

göstergesidir.

M.Ö. 334 yılında Makedonya kralı Büyük İskender tarafından alınan kent, İskender’in

ölümünden sonra Helenistik devir krallıkları arasında sürekli bir kavga konusu olmuş ve

birçok defa egemenlik hakkı değiştirmiştir. Nitekim kent M.Ö. 3. yüzyıl boyunca Mısırda

hüküm süren Satrap Ptolemayos’ların nüfuzu altında kalmış, M.Ö. 218 yılından sonra ise

Suriye krallığının egemenliği altına girmiştir. M.Ö. 190 yılında Side’nin önünde Suriye kralı

Antiokhos III ile Romalıların tarafını tutan Rodos donanması arasında büyük bir deniz savaşı

olmuştur. Kralın donanması ünlü Kartacalı komutan Hannibal’in idaresinde olmakla beraber,

yenilgiye uğramış, Ege denizine girip kralın Yunanistan ve Anadolu’daki hareketlerini

destekleyememiştir. Antiokhos ile Romalılar arasındaki savaşa son veren Apameia (Suriye)

barışından sonra (M.Ö. 188) Pamfilya Romalıların müttefiki olan Bergama Krallığına

verilmiştir. Bu tarihten başlayarak Side sahip olduğu büyük ticaret deniz filosu ve onu

koruyan savaş filosu sayesinde Doğu Akdeniz ülkeleri ile yaptığı ticareti geliştirmiş, bu

sayede büyük bir zenginliğe ve refah seviyesine ulaşmıştır (Mansel, 1967, s.6-7). Fakat bu

parlak devir korsanlığın Dağlık Kilikya’dan Pamfilya’ya yayılması üzerine sona ermiş, Side

deniz güvenliğini sağlayamamış, korsan gemilerine limanını açmak ve korsan mallarının

pazarlarında satılmasını kabul etmek zorunda kalmıştır. Kent M.S. 2. ve 3. yüzyıllarda eyalet

valisinin bütün memurları ile birlikte oturduğu bir merkez olarak ikinci parlak devrini

yaşamış, deniz ticareti, en çok köle alım satımı sayesinde son derece zenginleşmiş ve bugün

geriye kalıntıları kalan büyük caddeler ve başta tiyatro gelmek üzere anıtsal binalar inşa

edilmiştir (Mansel, 1967, s.7-8).

Roma yönetiminde, özellikle ikinci ve üçüncü yüzyıllarda bölge valisinin ve idari

personelinin merkezi bir metropol haline gelen Side, ikinci bir altın çağ yaşamıştır. Geniş

limanı sayesinde, Side bu dönemde özellikle Mısır başta olmak üzere tüm Akdeniz ülkeleri ile

ticari ilişkileri geliştirmiştir. İthal edilen mallar Side’den karayolu ile Orta Anadolu’ya

6

ulaştırılırdı. Side’nin ticaret merkezi olarak önemi, sadece ana caddeleri dolduran

dükkânlardan değil aynı zamanda en dar kenar sokaklarda ve ara yollarda bile kurulan

yüzlerce dükkândan da anlaşılabilir. Side, ayrıca önemli bir köle ticareti merkezi olmaya da

devam etmiştir. Mısır’da bulunan Roma İmparatorluğu dönemine ait belgeler, bu kölelerin

çoğunlukla Afrika’dan Side’ye gönderildiğini kaydeder. Side’nin korsanlığa fırsat vermeyen

büyük bir ticari filoya da sahip olduğu bilinir. Deniz ticareti birçok tüccarın varlığının kaynağı

olmuştur. Side’nin son bolluk yılları, Doğu Pamphylia Piskoposluk merkezi olarak hizmet

verdiği M.S. beşinci ve altıncı yüzyıllarda yaşanmıştır. Bu dönemde yapılanma çok fazla

olmuştur ve şehir surların dışına doğru genişlemiştir. Yedinci yüzyılın ortalarından itibaren

Arap filolarının Anadolu’nun güney kıyılarına yıkıcı saldırıları, bölgeyi savaş alanına

dönüştürmüştür. Doğal olarak Side de bu savaştan etkilenmiştir; kazılarda, şehrin Araplar

tarafından tamamen yakıldığını gösteren yanmış küle dönmüş katmanlar ortaya çıkarılmıştır3.

Side bölgesinin araştırma alanı olarak seçilmesinde, öncelikle Antalya bölgesine gelen

yaklaşık 10 milyon turistin %35’i bu bölgeyi tercih etmesi etkili olmuştur. Yıllık yaklaşık

yedi bin turistin dalış yaptığı Side giderek artan bir popülerliğe sahiptir. İlk yıllarda beş yüz

ila bin kişinin dalış yaptığı Side’de 2010 yılında iki bin beş yüz, 2011 yılında üç bin, 2012

yılında beş bin, 2013 yılının araştırmaya konu olan aylara kadar yaklaşık olarak altı bin

kişinin dalış yaptığı ve bu yılın sonuna kadar yedi bin kişinin dalış yapması beklenmektedir.

Yıllık dalış turist sayısı ele alındığında, önemli bir potansiyel alt yapıya sahip olan Side

bölgesi, sualtı ve sualtı ile ilgili ürünler ile dalış destinasyonları arasında daha fazla yer

edinme çabası içindedir. Bu nedenle araştırma bölgesi olarak Side bölgesi seçilmiştir.

Tarihi geçmişi incelendiğinde, kültür mirası bakımında zengin bir destinasyon olan

Side, deniz ile yaşamı şekillenmiş geçmiş yaşamı ile de sualtı kültür mirası bakımından da

aynı zenginliğe sahip olduğu söylenebilir. Nitekim müzede bulunan eserler de bu zenginliğin

bir göstergesi olarak yer almaktadır. Öyle ki, müzede sergilenen bazı sikkelerde deniz

yaşamına ait izler bulmak mümkündür:

3Kayhan Dörtlük’ün “Antique Cities Guide – Antalya” adlı kitabından Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından derlenmiştir.

7

Resim 1.1 Side Bölgesinin Tarihi Planı

Resim 1.2 Side Bölgesinin Uydudan Görünümü

Resim 1.3 Müzede Yer Alan Sikkeler

8

Resim 1.4 Müzede Yer Alan Diğer Sualtı Kültür Mirasları

Side Müzesinde sergilenen eserler incelendiğinde, Helenistik, Roma ve Bizans

eserlerinin bulunduğu görülmektedir. Bu miras kalıntıları göstermektedir ki, Side bölgesi

Helenistik çağdan, günümüze kadar geçen süre zarfında sürekli bir yerleşim merkezi

olmuştur. Bu tarihi zenginlik göz önünde bulundurularak araştırma bölgesi olarak seçilmiştir.

Araştırma bölgesi, sualtı kültür mirası açısında incelendiğinde Side bölgesinde yaklaşık 300

dolayında batığın deniz tabanında yer aldığı bilinmekte ancak, bu batıkların sadece yükleri

deniz tabanının yüzeyinde yer almaktadır. Bunun en büyük nedeni, Side denizin bölge

sınırları içerisinde sürekli olarak akarsular ile beslenmesidir. Akarsuların bırakmış oldukları

alüvyonlar, deniz tabanını örtmekte ve batıkların bulunmasını zorlaştırmaktadır. Bölge halen

araştırmalara konu olmaktadır.

9

Side bölgesinin araştırma alanı olarak seçilmesindeki en önemli neden tarihi ve

kültürel geçmişidir. Bu nedenle kentin geçmiş kültürüne ait bir ürünün oluşturulması

destinasyon açısından olumlu yönde önemli etkilerin yaratacağı düşünülmektedir.

Görüşmelerden elde edilen sonuçlar da bu yöndedir. Side bölgesi dalış turizmi için detaylı

şekilde incelendiğinde meteoroloji verilerinden elde edilen bilgilere göre, 2002-2012 yılları

arasında ölçülen veriler bölgenin sualtı kültür mirası için oluşturulacak bir ürün için uygun

iklim koşullarına sahip olduğunu göstermektedir. Ancak araştırmanın bir sınırlılığı olarak,

deniz suyu ile ilgili suyun bulanıklık derecesi, ortalama deniz suyu sıcaklığı bilinmemektedir.

Ancak, yaklaşık 7 ay (Mayıs-Kasım) süren dalış sezonu ve zaman zaman devam eden kış

dalışları gibi faktörler bu konuda fikir vermektedir.

Side denizi coğrafi özellikleri ve kıyı yapısı açısından kumluk ve alüvyon bir deniz

tabanına sahiptir. Bu nedenle rüzgârlı ve dalgalı günlerde su bulanık hale gelmekte ve dalış

için elverişli koşullar olmamaktadır. Meteoroloji verilerinden anlaşılacağı üzere rüzgâr gibi

hava koşullarının yaz aylarında çok fazla gerçekleşmemesi buna bağlı olarak dalgalı deniz

dolayısı ile bulanık olan deniz koşullarının az olması dalış destinasyonu olarak Side bölgesini

cazip hale getirmektedir. Dalış koşulları ile ilgili olarak 2002-2012 yılları arasında (Mayıs-

Kasım) meteorolojik değerler incelendiğinde, aylık bulutlu gün sayısı (2002-2006) ortalama

12,17 gün olarak gerçekleşmektedir. Aylık bulutlu gün sayısı en yüksek 22 gün ve en düşük 1

gün olarak tespit edilmiştir. Aylık ortalama güneşlenme süresi (saat) verileri (2002-2011)

incelendiğinde, ortalama 8,76 saat olarak belirlenmiştir. En düşük ve yüksek değerler ise, 4,10

saat ve 11,10 saat olarak tespit edilmiştir. Aylık ortalama rüzgâr hızı (m/sec) verileri (2002-

2012) incelendiğinde ortalama rüzgâr hızı 1,89 m/sec olarak görülmektedir. En yüksek rüzgâr

hızı 2,5 m/sec olarak ölçülmüşken, en düşük rüzgâr hızı 1,4 m/sec olarak ölçülmüştür. Son

olarak aylık ortalama sıcaklık (°C) verileri incelendiğinde ortalama 23,98 °C olarak

görülmektedir. En yüksek sıcaklık ortalaması 30,7 °C iken en düşük sıcaklık ortalaması 14,1

°C olarak ölçülmüştür. Bu değerler incelendiğin hava koşulları açısından Side bölgesinin

uygun bir iklim konumuna sahip olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra deniz tabanının sıklıkla

kum ve düz olması, deniz görüşünün uygun ve iyi olduğu günlerde yüzeyden bakıldığında 10-

15 metre derinliğin net olarak görülebilmesi diğer özellikleri olarak sıralanabilir.

10

1.1.4 Araştırmanın Geçerliliği ve Güvenilirliği

Nitel araştırmada geçerlilik, araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve

olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir. Toplanan verilerin ayrıntılı olarak rapor

edilmesi ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada

geçerliliğin önemli ölçütleri arasında yer almaktadır. Örneğin, betimsel türden bir analizin

kullanıldığı bir araştırmada görüşülen bireylerden doğrudan alıntılara yer vermek ve

bunlardan yola çıkarak sonuçları açıklamak geçerlik için önemli olmaktadır (Yıldırım ve

Şimşek, 2011, s.255).

Görüşmelerde yazılı kayıt ve ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Bu amaçla 2 araştırmacı

olarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırmacılarından biri sorular ve alınacaklar yanıtlar

ile ilgilenirken, diğer araştırmacı yazılı kayıtlar ile ilgilenmiştir. Bu sırada ses kayıt cihazı da

görüşmelerde konuşulanları kayıt altına almıştır. Ses kayıt cihazı objektif bir değerlendirme

amacı içerisinde yanlış olabilecek kayıtları kontrol etmek için araştırmaya dâhil edilmiştir. Bu

açıdan incelendiğinde, görüşmelerde azami yansızlık ilkesi gerçekleştirilmeye çalışılmış ve

yorumlarda bu prensip içerisinde irdelenmiştir. Görüşmeler esnasında cevaplar veya

yorumlara yönelik herhangi bir müdahalede veya ekleme de bulunulmamıştır.

Araştırmanın güvenilirliği ve geçerliliği elde edilmiş olan verilerin birebir sunumu ile

verilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın saha çalışılmasından elde edilen veriler, betimsel analiz

kapsamında araştırmanın dördüncü bölümünde Görüşme Formları ve Alınan Yanıtlar başlığı

altında sunulmuştur.

1.1.5 Verilerin Analizi

Veriler yorumlanması için öncelikle farklı meslek gruplarına ait olan yorum ve

görüşlerin betimsel analizine (yanıtların yüzeysel olarak incelenmesine), sonrasında ise yorum

ve görüşlerin içerik analizine (yanıtların kategori temelinde ayrıntılı olarak incelenmesi) yer

verilmiştir. Verilerin yorumlanmasında ise Temellendirilmiş Kuram yöntemi görüşme yolu ile

elde edilmiş sonuçlar için kullanılmıştır. Bu yöntemin kullanılmasının amacı literatürde henüz

bir kuramı bulunmayan olguların daha net bir şekilde ortaya çıkmasını sağlamaktır. Bu

amaçla literatürde yeni bir inceleme konusu sayılabilecek olan Sualtı Kültürel Miras

Alanlarının Turizm Ürünü Olarak Kullanımı teması için öneriler geliştirilecektir.

11

İKİNCİ BÖLÜM

KÜLTÜR, KÜLTÜREL MİRAS ve SUALTI KÜLTÜREL MİRASI

2.1 Kültür

Kültür, Latince “Cultura” sözcüğünden gelmekte ve tarladaki ekini tanımlamaktadır;

aynı dildeki “Colere” sözcüğü ise özen göstermek, toprağı sürmek, ekip biçmek anlamlarında

kullanılmaktadır. XVII. yüzyıla kadar bu anlamlarıyla kullanılan sözcük, ilk kez Voltaire

tarafından insan zekâsının oluşumu, gelişimi, geliştirilmesi ve yüceltilmesi anlamında

kullanılmıştır. İnsanoğlunun yaptığı bedensel, üretimin yanı sıra bilişsel üretim içinde

kullanılmaya başlanan kültür sözcüğü böylelikle değişik dillere geçmeye başlamıştır.

Sözcüğün Arapçası olan “hars” yine tarla sürmek ve tarım anlamına gelirken, batı dillerindeki

ve Arapça’daki bu anlamlardan yola çıkarak Türkçe karşılık olarak TDK tarafından önerilen

“ekin” sözcüğü yine aynı anlama gelmektedir (Uhri, 2002, s.238). “Cultura”’nın, ilk kez insan

deneyimi ve onun yaşama tarzı olarak anlam kazanması, Almanya’da 1750 tarihinden sonra

gözüken gelişmeler sonrasında ortaya çıkmıştır. Kavram, önceleri (18. yüzyılın sonunda)

insanın zihinsel kapasitesinin yarattığı bir değer olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1843’de

Gustav Klemn tarafından yazılan “İnsanlığın Genel Kültür Tarihi” adlı kitapta ‘Kültür’

sözcüğüne, çok açık ve net bir şekilde, bir insan topluluğunun yetenek ve becerileri, sanatları

ve gelenekleri olarak birlikte yaşama tarzı şeklinde anlam kazandırılmıştır (Usal ve Kuşluvan,

2002, s.105-6).

“Kültür, toplum ve toplum içerisinde yaşayan bireyler üzerinde oldukça etkili olan

sınırları geniş bir kavramdır. Kültürün bu denli geniş bir kavram olması ve kavramın

birbirinden farklı bilimsel sahalarda kullanılması tek bir tanım yapılmasını zorlaştırmaktadır”

(Asunakutlu ve Safran, 2004, s.33).

Kültür, mensup olunan toplumda bütün insan faaliyetlerini içine alan, durum ve

alanlardan doğan davranış ve hayat tarzıdır. Yani bir topluluğun, giyecek, barınak, korunma,

üreme ve benzeri gibi temel ihtiyaçların karşılanması açısından yarattığı ve sahip olduğu,

maddi ve manevi ürünlerin tümüdür (Örnek, 1971, s.148). Kültür, tarihsel ve toplumsal

gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ve bunları yaratmada,

kullanmada, sonraki kuşaklara iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine

egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların tümüdür. Kültür, bir milletin duygu, düşünce,

12

davranış kalıpları; belirli dönemlerde bilgi, sanat ve beceri birikimleri; kendi varlığı

hakkındaki tarih bilinci; milletin belirginleşen objektif sosyal yapısı; bu yapıyı oluşturan, din,

ahlâk, hukuk, dil, sanat, edebiyat, ekonomi, teknoloji gibi sistemler bütünlüğü ve bütün bu

sistemlerin biçim ve içeriklerini kapsayan hayat tarzlarından oluşmaktadır (Yücel ve

Yeniyıldız, 1990, s.57-8). Kültür (sözlük anlamıyla), bir toplumda geçerli olan ve gelenek

halinde (tarih bağları ile) devam eden her türlü duygu, düşünce, dil, sanat ve yaşayış

unsurlarının tümüdür (Eker, 2005, s.30). Kültür, bir insan topluluğunun inandığı, değer

verdiği, paylaştığı ve bunların sonucu olarak, geliştirdiği ortak yaşama deseni olarak kabul

edilebilir. Kültür, toplum üyeleri arasında paylaşılan, devredilen ve değişim süreci içinde

içselleştirilen, öğrenilmiş davranış kalıplarından (değer, tutum, tavır, maddesel öğeler vb.)

oluşmaktadır (Aytaç, 2002, s.45).

Genel anlamda kültür; bir toplumda var olan ve ona ait özellikler taşıyan her türlü

bilgiyi, görgüyü, geleneği, alışkanlıkları, değer ölçülerini ve yargılarını; dil, din, tarihi

mirasını, düşünme, sanat gibi çeşitli ortak görüş, duyuş ve düşünüşler ile bunlara bağlı olarak

ortaya çıkan davranış şekillerini ve eserlerini içine alan maddî ve manevî değerlerin bütününe

verilen isim olarak tanımlanabilir. Bilimsel alanda kültür, uygarlık; toplumsal anlamda kültür;

eğitim sürecinin ürünü; estetik alanda kültür, güzel sanatlar; maddî (teknolojik) ve bilimsel

alanda ise kültür; üretme, tarım, çoğalma ve yetiştirmedir (Aşkun, 1989, s.29). Günümüz

Türkçesinde kültür sözcüğü yedi değişik anlamda kullanılmaktadır. Bunlar:

1. Tarım alanında: Ekin, ürün.

2. Tıp alanında: Uygun koşullarda bir mikrop türünü üretmek. Boğaz kültürü yaptırmak.

3. Tarih öncesi dönemler için: İnsan eliyle yapılmış ve ortak nitelikleri bulunan eşyalar

topluluğu ile belirlenen evreler, çağlar.

4. Belli bir konuda edinilmiş geniş ve sistemli bilgi.

5. Eleştirme, değerlendirme, zevk alma yetilerinin geliştirilmesi olması durumu.

6. Bir topluma, ulusa ya da uluslar topluluğuna özgü düşünce, davranış ve sanat yapıtlarının

tümü.

7. Tarihsel gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddesel ve tinsel (manevi) değerlerle

bunları yaratma ve sonraki kuşaklara aktarmada kullanılan araçların tümü; uygarlık.

Kültür, insanın kalıtımla getirmeyip, doğaya katmış olduğu olumlu-olumsuz, maddî-

manevî her şeyin ama her şeyin genel adıdır (Türker, 1989, s.233). Kültürün sahip olduğu

13

içerikleri bakımından, bir takım özellikleri vardır. Bunlar ise şu şekilde sıralanabilir (Aytaç,

2002, s.156-7):

Kültürler, her toplumun kendi koşulları içinde biçimlenirler.

Kültürler, toplumsallaşma süreci içerisinde edinilir ve kuşaktan kuşağa yine bu süreç

yoluyla aktarılır.

Kültür, toplumun, ortak yaşama ve düşünme kalıplarını kapsar. Her toplumun yaşama

deseni ve düşünme biçiminin farklılığı, kültürel kodlarının farklılığından kaynaklanır.

Kültürler, toplumları birbirinden ayırmaya yarayan birer marka olarak görülebilir. Zira her

toplumun kültürü, şu ya da bu şekilde birbirinden farklılık gösterir.

Her toplum kadar kültür vardır. Kültürel çeşitlilik, toplumsal ayırıcı özelliklerin yani

kültürel kod ya da ayırıcı/birleştirici öğelerin olmasından kaynaklanır.

Her toplumun yaşama biçimi, o topluma özgü, çok sayıda değişik kurumsallaşmış davranış

biçimlerinden oluşur. Herhangi bir toplumun davranış örgüsünü anlayabilmek için, o

toplumun kültürel kodlarını çözmek gerekir. Zira kültürel kodlar, o toplumun yaşama ve

düşünme koordinatları için felsefi bir temel sağlar.

Kültürün önemi, toplumsallığın inşasında merkezi nitelikte olan bilgi ve teknikleri

kapsamasından kaynaklanır. İnsanoğlunun hem fiziki hem de toplumsal yaşamını belirlemede

ve ona çevresini değiştirip denetleme olanağı vermede, toplumsal bilgi ve tekniklerin büyük

rolü bulunmaktadır.

Kültür, toplumsallaşma süreci içerisinde, kuşaktan kuşağa aktarılır. Bugün olduğu gibi,

geleceğin toplum tasarımı için, kültürel öğeler, altyapısal bir öneme sahiptir.

Kültürün bütün parçalarının değişme hız ve temposu aynı değildir. Bu kültürel gecikmeye

yol açar. Kültürün maddi yönü manevi olana göre daha hızlı değişir. Yeni bir aracın

kullanılması, çoğu kez bir dirençle karşılaşmaz. Ancak moral, inanç, değer vb. alanlardaki

14

yenilikleri benimsemek daha güç olur. Çünkü insanlar, inandıkları değerlerden genellikle

kuşku duymazlar.

Kültürü anlamak, mirası ve doğal olarak kültür mirasını oluşturan sürecinde

anlaşılması olarak görülebilir. Çünkü insan elinden çıkmış olan her türlü obje, yapı, araç vb.

kültür birikiminin bir eseri olarak görülmektedir. Sualtı kültür mirası da bu eserlerin bir

parçası kabul edilebilir. Çünkü insanların yaşam biçimleri, bulundukları coğrafya toplumları

etkilemiş ve onları keşfetmeye sevk etmiştir. Deniz üzerinde başlayan ilk keşifler ile birlikte,

insanlar gördükleri, tanıdıkları diğer bölgeler ve insanlar ile ticaret yapmaya başlamış ve

bugün kültür mirası olarak adlandırdığımız yapılar bu değişen merak duygusunun, keşiflerin

bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır.

2.1.1 Kültür ve Turizm

Kültür olgusu hala tanımlanabilmiş değildir. Her araştırmacı farklı yorumlar ile

kültür’e yeni bir anlam kazandırmaktadır. Araştırmalar kültür tanımını genişletmekte ve

karmaşık yapısını canlı tutmaktadır. Genel olarak incelendiğinde kültür, insanın doğaya karşı

yaratmış olduğu her türlü miras olarak kabul edilebilir. Aynı durum turizm içinde söz

konusudur. İlk turizm anlayışı oluşmaya başladığından günümüze kadar geçen sürede tam bir

turizm tanımı yapılamamış, her yeni tanım da karmaşık yapısını genişletmiştir. Kültür’ün

içeriğini insanlığın ortak malı, miraslar, somut veya soyut olmayan kültürel miras olarak

kabul edilecek olursa, turizmde bu kültürel mirasın bir alt kolu olarak, insanlar arasındaki

paylaşımı ve sürdürebilirliğini sağlamak amacından doğmuş bir olgu olarak kabul edilebilir.

Bu olgu seyahate de yön vermiştir. Yapılan araştırmalar insanların ilk seyahate çıkma

nedenlerinin, sanılanın aksine kültür olduğunu ortaya koymuştur. Modern anlamda kültür

içerikli gezileri ortaçağ’da görmek mümkündür. Bazı gezginlerin almış oldukları notlar,

yazmış oldukları seyahatnameler bu tür gezilerin nasıl olduğu, nasıl yapıldığı, ne gibi şartlar

gerektirdiği, kültürel açıdan ne tür çekiciliklerin mevcut olduğu konusuna değinmektedir.

Kültür turizmi; ev sahibi toplum dışındaki insanların bir toplum, bölge, grup ve

kuruluşun tamamına ya da tarihi, sanatsal, bilimsel veya yaşam tarzı, kültürel miras ile ilgili

sunduklarına olan kısmi ilgi nedeniyle motive edilmeleriyle yaptıkları ziyaretlerdir

(Silberberg, 1995, s.362). Eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, müzelerin, eski uygarlıklara

ait kalıntıların görülmesi amacıyla yapılan seyahatler, araştırma ve inceleme için yapılan yer

değiştirmeler kişilerin ufkunu açmakta ve kültür turizmini oluşturmaktadır (Tunç ve Saç,

15

1998, s.32). Kültürel sebeplerle bir festivale katılmak veya sit ve anıtları ziyaret etmek ya da

daha geniş anlamda kültürel çeşitliliği deneyim etmek, kişinin bir bölgenin kültürünü yaşama

isteği gibi özel amaçlarını içerebilecek seyahatleridir. İnsanların; sosyal alışkanlıklar, dini

gelenekler ve tanıdık olmayan kültürel mirası yansıtan diğer insanların değişik yaşam

biçimlerini keşfetmesi ve tecrübe etmesini sağlayan aktiviteler olarak tanımlanabilir

(Fladmark ve J.M., 1994, s.413).

Silberg’e göre kültürel turizm; bir toplumun, bölgenin veya grubun tarihsel, sanatsal,

bilimsel veya yaşam tarzı ile tamamen ya da kısmen motive olmuş yabancı bir ülkeden gelen

kişilerin ziyareti olarak tanımlanabilir (McCain ve Ray, 2003, s.719). Kültürel kaynaklar ile

oluşturulmuş bir turizm türü olarak, klasik miras ile ilgili çekiciliklerden geleneksel el

sanatları, yeme ve içme, hatta geleneksel sporlar ve oyunlara kadar sıralanabilir (McGettigan

ve Burns, 2001, s.137). Bu bağlamda, kültürel kaynakları ve kültürel turizmi oluşturan şey,

toplumlardaki yaşam tarzlarının şekillendirdiği kültür olarak söylenebilir. Bu anlamda kültür,

insanların düşündüğü şeyler (davranışlar, inançlar, fikirler ve değerler), yaptığı şeyler

(davranış modelleri ve yaşam tarzı) ile yarattığı şeyleri (sanat eserleri, el sanatları ve kültürel

ürünler) kapsayan bir olgudur. Dolayısıyla kültür, süreç (yaşam tarzı ve düşünceler) ile bu

sürecin oluşturduğu ürünlerin (bina, sanat, gelenekler, atmosfer) karışımından oluşmaktadır

(Richards, 2001, s.7).

Kültürel amaçlı yapılan seyahat ve gezilerin, insanlık tarihi ile paralel olarak gelişme

gösterdiği görülmektedir. Sosyal hayattaki değişimler, kültürel turizmin gelişmesinde önemli

bir yer tutmaktadır. İnsanlar kendi geçmişleri kadar diğer ülkelerin geçmişlerine de ilgi

duymaya başlamışlardır. Bu kültürel turizmin talep yönüyle ilgili bir gelişmedir. Ulaşım

imkânlarının sınırlı olduğu zamanlarda yakın destinasyonlar tatil amaçlı, uzak destinasyonlar

ise kültür gezileri için tercih edilmekteydi. Ancak; endüstrileşmenin sağladığı teknolojik

gelişmeler uzak destinasyonları birbirine yakınlaştırmış ve seyahatler artış göstermiş ve

bununla birlikte uzak destinasyonlara gitme amacında bazı değişiklikler meydana gelmiştir.

Ulaşım gibi iletişim olanaklarının da gelişmesiyle yeni yerleri tanıma, eski ve farklı kültürleri

yeniden keşfetmek ve turistlerin hizmetine sunmak için çalışmalar ise arz olanaklarını

genişletmektedir. “Özellikle gelişmiş ülkeler 1980'lerden sonra kültürel turizm ile ilgili

politikalar üretmeye başlamışlardır. Çünkü her yerin kendine özgü bir kültürel kimliği ve

geçmişi vardır. Hiçbir yerin veya ülkenin kültürü bir diğer yer veya ülke ile

16

karşılaştırılamaması ve bu avantajdan yola çıkıldığında en önemli turizm türünün ya da

turistik ürün bileşeninin kültürel turizm olacağına inanılmaktadırlar” (Emekli, 2006, s.55-56).

2.1.2 Kültür Turizminin Özellikleri ve İmajı

Kültür turizmi özel bir ilgi sonucunda gündeme gelmekte, diğer turizm türlerine göre

daha yavaş gelişmekte ve buna ilişkin çalışmalar da sınırlı kalmaktadır. “Bir günde ne kadar

yerli ve yabancı ziyaretçi gelmekte; kültürel turizm müze ve ören yerleri ziyaretleri ile sınırlı

mı kalmakta; yerel kültür ürünleri ne kadar kullanılmakta; kültürel turizm kapsamında yerel

yönetimlerin ya da özel girişimcilerin katkıları ve yatırımların boyutları nelerdir” gibi soruları

yanıtlamak kolay değildir. Bu nedenle kültürel turizme konu olan yerlerde gelişmenin

boyutunu belirlemek son derece güçleşmektedir. Bu kapsamda kültür ve kültürel turizmin

temel özellikleri ve imajı aşağıdaki gibi sıralanabilir (Richards, 1996):

Her ülkenin kültürel değerleri kendine özgüdür, avantaj ve dezavantaj gibi değerlendirme

imkânı vermez.

Ülkelerin ortak miraslarını öğrenmede toplumlara fırsat sağlar.

Maddi-manevi kültürel değerler turizm yoluyla maddi değer kazanır.

Kültürel turizmin kendisi bir propaganda ve reklâm aracıdır.

Kültürel turizmin mevsimlik olma özelliği yoktur. Turizmin zamana-mekâna yayılmasında

etkili bir araçtır.

Kültürel turizm iyi bir planlama, tanıtım ve organizasyon gerektirir.

Turistik ürün çeşitlendirilmesinde dünya markası yaratmada en etkili rolü kültürel

kaynaklar oynar. Diğer bir ifadeyle, talep yaratma, talep çeşitlendirme, turistik ürün yaratma,

ürün çeşitlendirmede kültürel turizm ayrıcalıklı bir yere sahiptir.

Kültürel turizm, turizmde arz-talep dengesinin sağlanmasında etkin bir güce sahiptir.

Kültürel turizm temel olarak korumaya olanak sağlar ancak iyi yönetilemediği takdirde

kültür varlıklarının yıpranmasına, bozulmasına, değer kaybetmesine de yol açabilmektedir.

Başka bir deyişle, kültürel turizmde önemli olan bir diğer nokta da diğer turizm türlerinde

olduğu gibi arz-talep arasındaki dengenin sağlanmasıdır. Örneğin, kıyı turizminde

kalabalıktan sıkılan, verilen hizmeti beğenmeyen turistin bir başka sahil beldesinden memnun

kalması mümkündür. Fakat kültürel turizmde böyle bir seçenek yoktur, ziyaret edilen

eserlerin çoğu dünyada tek ya da eşine az rastlanır özelliktedir.

17

Bir diğer değerlendirme ise Avrupa Turizm Enstitüsü (ETI) tarafından, kültürel

turizmin bölge için sağladığı ekonomik, toplumsal, kültürel yararları ve ortaya çıkabilecek

olumsuzluklar gibi konu başlıkları şeklinde sıralanmaktadır (Fuchs, Gasser, ve Weiermair,

1998, s.26):

Bölgeye özgü doğal ve kültürel mirasın, geleneklerin kültürel turizm kaynağı olarak

kullanılmasını sağlar.

Kültürel turizme katılanlar yüksek satın alma gücü nedeniyle bölge için yüksek katma

değer sağlar.

Talep çeşitliliği yaratarak turizm kaynaklarının aşırı kullanımını önler.

Yeni iş olanakları yaratır.

Var olan talepleri geliştirerek geleneksel turizm faaliyetlerine ek katkılar sağlar.

Kültürel turizmin bölge açısından ortaya çıkarabileceği olumsuzlukları da göz ardı

etmemek kültürel kaynak yönetimine özen göstermeyi gerektirmektedir.

Kitle talepleri bölgede aşırı kalabalık oluşturabilir.

Turist taleplerine yönelerek, bölgenin otantik özellikleri kaybolabilir.

Bölgenin tarihsel süreç içindeki bazı dönemleri taleplere uygun olarak yeniden gerçeğe

uygun olmayan şekilde düzenlenebilir.

2.2 Kültürel Miras

Kültürel miras kavramı günümüz dünyasında çok yönlü ve değişik boyutlara sahip bir

düşünceyi ifade etmektedir. Bu kavrama, kültüre felsefe gözüyle bakmanın somut örneği de

denebilir (Üçcan,2002, s.4). Kültürün miras ile iç içe geçmiş bir anlamı bulunduğunu

söylemek yanlış bir ifade olmaz. Çeşitli zamanlarda kültür miras mıdır, miras kültür müdür

tartışması yapılıyor olsa da, kültürün ayrılmaz bir parçası olarak miras göz ardı edilememesi

gerekir. Bu nedenle; kültür mirasına, kültürün somutlaşmış, nesneleşmiş ya da kavramlaşmış

yapılarının özü diye de bahsedilebilir (Üçcan, 2002, s.3-4).

Kültürel miras sınır ve zaman tanımayan bir kavramdır. Bu nedenle, tarihçilerin,

sosyologların ve filozofların derin bir ilgi alanı haline gelmiştir. Bu çok yönlü ilginin

temelinde neyin miras olduğunu, neyin olmadığını tanımlamaktaki zorluk yatmaktadır. Bunun

sebebi kültürel miras kavramının geniş bir alana yayılması gösterilebilir. Örneğin: Kişilerin,

ailelerin ve toplumların sahip olduğu bütün bu somut ve somut olmayan değerlerin yanı sıra,

şehirlerin ve ülkelerin de sahip olduğu mirastan bahsedebiliriz. Bunlar arasında, camiler,

18

kiliseler, hanlar, hamamlar, kervansaraylar, çeşmeler, eski evler gibi yapı ve binaların

oluşturduğu mimarlık örneklerini ya da geçmiş zamanlarda yaşamış eski kavimlerin izlerini

bulup tanımamıza yardımcı olan her türlü arkeolojik sitleri, anıtları ve objeleri de sayabiliriz

(Üçcan,2002, s.4). Bunlardan biri de sualtı kültür mirasıdır (batık şehirler, alanlar, limanlar ve

batık gemiler gibi).

Aslında kültür ve kültür miras kavramlarını daha detaylı ve gerektiği şekilde

incelendiğinde, tarihçilerin, filozofların ve yazarların bahsettikleri miras anlayışının ve

kavramın açıklanması yönündeki yorumların, günümüz miras kavramı anlayışından farklı

olmadığı görülebilir. Tarihi sit alanları, kaleler, saraylar her türlü mimari kalıntı, yapı taşı,

sözlü ve sözlü olmayan, somut veya somut olmayan kültür varlıkları bu mirası oluşturan en

önemli kaynaklar arasındadır. Örneğin uluslararası alanda, kültür mirası, tarih, sanat veya

bilim açısından istisnai evrensel değer taşıyan mimari eserler, heykel ve resim şaheserleri,

arkeolojik nitelikteki elemanlar, yapılar veya yapı toplulukları, arkeolojik sitler, sualtında

kalan arkeolojik alanlar, batıklar, kitabeler, mağaralar gibi insan ürünü eserler veya doğa ve

insanın ortak eserleri gibi somut eserlerden ve geleneksel, tarihi, manevi, dini, ahlaki değerler

gibi somut olmayan öğelerden oluşmaktadır.

Kültürel varlıkları, en geniş anlamıyla, yer üstünde, yer altında ya da sualtında var

olan, geçmiş kültürlere ait bilgiler veren belge niteliğindeki taşınır ve taşınmaz eserler olarak

tanımlanabilir (Asatekin, 2004, s.22). Bu tanım geniş anlamda yapılmış olsa da, açıklanması

gereken tarafları vardır. Öncelikle taşınabilir veya taşınamayan, yer üstündeki, yer altındaki

ve sualtındaki varlıklar veya eserler neler olmalıdır, sorusu akla gelmektedir. Cami, han,

hamam, medrese gibi büyük yapılar önceleri anıt olarak tanımlanmaktaydı. Ancak bu ve

benzeri eserleri günümüze kadar gelişen varlık veya kültür mirası anlayışı çerçevesinde,

kültürel miras olarak ele alınmaktadır. Bu ilişkilendirme, zaman içinde farklı terimlerin

kullanılmasına yol açmıştır. 1980’lerde “kültürel ve doğal değer”, günümüzde de hala

kullanılan “kültür ve doğa varlığı” sözcüklerinin kullanılmasına yol açmıştır. Uluslararası

kamuoyunda kabul görmüş tanım ise “varlık” olarak belirlenmiştir (Asatekin, 2004, s.42).

2.2.1 Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Korumaya Etkisi

Kültürel varlıkların kamuoyunda önem kazanması, farklı disiplinlerce kültürel mirasa

ve kültürel miras alanlarına olan ilginin gün geçtikçe artması, bu tür alanların kullanımının

eskiden olduğuna göre artış göstermesi, sürdürülebilirlik anlayışı içerisinde korunma

19

gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Kültürel ve doğal mirasın korunması 2000’li yıllarda

devletlerin ve toplumların en çok ilgisini çeken konulardan biri olup, Avrupa Konseyi,

Avrupa Birliği ve çeşitli birimlerinin çalışmalarının odaklandığı bir alan durumundadır.

Korumaya ilişkin birçok uluslararası düzenlemenin yanında, doğal ve kültürel çevrenin

(mirasın) korunması artık insan hakları (3. kuşak haklar, dayanışma hakları, çevre hakkı, vb)

ile birlikte değerlendirilmeye başlanmıştır (Özdemir, 2005, s.20). Örneğin bir ayrıcalık olarak,

Kültür Avrupa Birliği içinde uyumu geliştirecek çok önemli bir kaynak olarak kabul

edilmektedir ve bu yüzden kültürel çekim merkezleri bölgesel ekonomiye katkı için gerekli

görüldüğünden Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir (Richards, 2003).

Maddi ve manevi değerlerden oluşan kültür mirası üzerindeki çalışmalar ve koruma

yönündeki yaklaşımlar önem kazanmaktadır. Kültür ve tabiat varlıklarından, tarihi, arkeolojik,

kentsel ve doğal sitler, anıt, höyük, Tümülüs, külliye, cami, kilise, sualtı kültür varlıkları gibi

kültür kalıntıları kültürel mirası oluşturan unsurlardır ve bu unsurlar yasalarda korunması

gereken yerler olarak belirtilmektedir (Doğaner, 2003, s.2). Bunun yanı sıra, uluslararası

anlaşmalara veya taraf olunan protokollere paralel olarak, ülkeler kendi değerlerini yasalar ile

tanımlama yoluna gitmişlerdir. Örneğin, ülkemizde kültür varlıklarını korumak için çıkarılan

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile kültür varlıkları “tarih öncesi ve

tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da

tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan

yer üstünde, yer altında veya sualtındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar” olarak

tanımlanmıştır (23/07/1983 Tarihli 18113 sayılı Resmi Gazete).

Kültürel değerlerin korunması şüphesiz gelecekteki sürdürülebilir miras içinde gerekli

olarak görülmektedir. Kültürel miras alanlarının kullanım oranlarının artması, ekonomik

açıdan değerlendirilmeye başlanması korunma açısından bazı sorunlara yol açtığı

belirtilmektedir. Özellikle bu tür alanların kullanımında turizmin özellikle kültür ağırlıklı

yapılan günübirlik veya daha fazla gün sayısını kapsayan kapalı tur gruplarına turizm ürünü

olarak sunulması, değerlerin korunması noktasında bazı soru işaretleri ortaya çıkmaktadır.

Ancak kabul edilen bir olgu olan, kullanarak koruma ve sürdürülebilir bir koruma anlayışı

kültür amaçlı yapılan seyahatleri bu konu üzerinde daha da önemli hale getirmektedir.

20

Koruma alanları genellikle koruma, bilimsel, rekreasyonel ve eğitim amacı ile ilişkili

olduğu düşünülür. Bu açıdan incelendiğinde, koruma alanlarının amaçları ve değerleri aşağıda

belirtilmiştir. (Davis ve Tisdell, 1995, s.22):

Koruma Değeri: Ekolojik fonksiyonların ve biyolojik çeşitliliğin bakımı; nesli tükenmekte

olan türlerin ve türüne az rastlanan türlerin yaşam alanlarının korunması.

Rekreasyonel Değeri: Scuba dalışı gibi rekreasyonel imkânlar.

Ticari Değeri: Ekonomik öneme sahip türlerin önemli olduğu alanların korunması;

ekosistem ve türlerin sürdürülebilir kullanımı.

Eğitim Değeri: Doğal sistemlerin ve insan etkilerinin anlaşılması; turizm amaçlarının

yorumları.

Tarih Değeri: Arkeolojik, tarihsel ve kültürel alanlarının korunması.

Araştırma Değeri: Temel bilgi sağlama, insanlar ve diğer etkileri gözleme.

Özellikle kültür turizmi varlıkların korunması yönünde önemli bir yere sahiptir. Kültür

turizmi “gelir sağlayıcı etkisinin yanında, kültürel değerlerin korunması açısından da üzerinde

durulan bir turizm şeklidir” (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002, s.189). Çünkü kültür turizmi

sayesinde turistik bir ürün haline getirilen somut ve somut olmayan kültürel miras değerleri

bir taraftan korunurken, diğer taraftan bu sayede “geleneksel kültürü tekrar canlandırmaya da”

(Uygur ve Baykan, 2007) katkı sağlayabilmektedir. Ancak kültür turizminin, “kültürel

değerleri koruma ve canlandırma gibi yapıcı etkisine rağmen” (Kousis, 2000; Akgül, 2003),

“plansız bir turizm gelişimiyle kimi zaman somut ve somut olmayan kültürel değerler

üzerinde yıkıcı etkilerinin” de (Engelhardt vd., 2004) olduğu bilinmektedir. Diğer taraftan,

kültür turizmi, özellikle kültür mirası üzerinde özel bir etkiye sahiptir.

Çoğu çağdaş toplumlar, kendi miraslarını değerlendirmeye çok önem vermektedirler.

Bireyler bazında miras, sanatsal, estetik, öğrenmeye ait ve hatta rekreasyon gibi çeşitli

ihtiyaçları tatmin ederken, bu durum kamu veya özel anıtların sahipleri için, anıtların

korunması için gereken kaynakların harekete geçirilmesi demektir. Bu “birçok özel şirket için

turizmin yan ürününden kâr elde edilmesi veya bilgi beceri ve icatlar için referans elde

edilmesi demektir. Destinasyonlar için bölgenin pozitif imajını yaratmak ve yaşanan çevreyi

geliştirmek demektir. Ülkeler için ise ulusal kimliklerini doğrulamak ve dayanışmayı

ilerletmek demektir (Xavier, 2004, s.301). Somut kültür varlığının bu etkileri nedeniyle kültür

21

turizmi üzerinde hassas biçimde durulmaktadır. Bu noktada özellikle üzerinde durulan nokta,

somut mirasın korunması konusudur (Gülcan, 2010, s.102).

Turizm alanında yapılan önceki çalışmalar yeni ürün geliştirme ve turizmin

sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla doğa ve kültürel mirası koruma açısından bir

destinasyonun kendine has özelliklerini keşfetmenin önemi ortaya koymaya çalışmışlardır

(Costa, 2004; Smith, 2004; Agarwal ve Brunt, 2006). Gerçekte, yapılan bazı çalışmalar

toplumda turistlerin geçmişte olduğundan daha fazla kültüre karşı ilgili olduğunu

göstermektedir. Bunun en büyük sebeplerinden biri eğitim seviyesindeki büyük artış olabilir.

“Çok daha fazla kişi diğer kültürleri irdelemekte ve varlığını kabul etmektedir” (Richards,

2003, s.3). Kültürel ürünler turizm destinasyonlarına değer katan önemli değerler olarak

tanımlanmakta ve yerel yöneticilerin stratejik planlamada bu ürünleri göz önünde

bulundurmaları beklenmektedir (Myerscough, 1988; Richards ve Bonink, 1995). Dahles

(1998) kültürün özellikle sahil destinasyonlarında turist memnuniyetinin artmasında artan

öneminden bahsetmiştir. Bazı çalışmalar “yeni tip turist” in kültürel ürünlerin tercih

edilmesinde sahil destinasyonlarını tercih ettiğini ortaya çıkarmıştır (Hughes, 1987; Richards,

2002; Chapman ve speake, 2010).

Bir başka açıdan incelendiğinde; tarihsel ve arkeolojik alanların turizm ürünü olarak

kullanımı bilimsel arkeolojinin gelişiminden öncesine gider, özellikle de 18. ve 19. yüzyıl

Avrupa’sının okur-yazar, kültürlü ve paralı sınıfı için bu tür sit alanları ilgi alanına girdiğini

söylenebilir. Bu durum aynı zamanda sistematik ve bilimsel yaklaşımın bir sonucu olarak

antika meraklıları gibi arkeologlara da ilham vermiştir. Arkeoloji olgunlaştıkça, kapsamlı

bilimsel kazı uygulamaları ve eserlerin taşınması yerine (bunlar arasında mimari yapılar,

heykeller, tüm yapılar yer alır) küçük ve büyük kurumlar, özellikle de yurtdışından

desteklenen kurumlar, bilimsel kazının gerçekleştiği ülkede ortaya çıkan malzemelerin

tutulması ve yerinde korunmasına büyük önem vermişlerdir. Yerinde korumanın önemini

arttıran diğer bir önemli değişim ise toplumsal hareketlerin artması ve özellikle kültürel ve

eko-turizm faaliyetlerine olan ilginin büyümesidir (Delgado, 2011, s.1).

2.2.2 Sürdürülebilir Korunma Yaklaşımı: Deneysel Arkeoloji

Deneysel arkeoloji, arkeolojinin yeni bir türüdür. Buluntular, aynı malzeme ve aynı tür

aletlerle yeniden bire bir ölçeğinde yapılır ve kullanılır. Böylece aletin, aracın, binanın veya

tekniğin hangi işe ne kadar yaradığı araştırılır ve böylelikle o toplumun kültürü hakkında daha

22

ayrıntılı bilgi edinilir. Deneysel arkeoloji, tarih ve etnografyayı da beraber kullanır. Bugün bu

amaçla kurulmuş veya sonradan bu amaca yönelmiş yüzlerce müze vardır. Araştırma veya

deneysel müzeler en önemli müze türlerinden biri olarak gösterilmektedir. Örneğin,

Danimarka’da Roskilde yakınında “Lejre Deneysel Arkeoloji Merkezi”nde4 eski çağlarda

Kuzey Avrupa’da insanların nasıl yaşadığı anlatılmakta ve Danimarkalı bilginlerin bu konuda

ortaya koyduğu teoriler deneylerle sınanmaktadır. 1964 yılında 20 hektarlık alanda bir vakıf

olarak, antropologların önderliğinde kurulan merkezde arkeolojik buluntular ve yazılı

kaynaklara dayanarak sanayi öncesi yaşama biçimi ve teknolojisi araştırılmakta adeta

deneylerle yeniden icat edilmektedir. Bu alanda kültür tarihçileriyle, doğa bilimcileri yan yana

çalışmaktadır. Hayvan ve bitki yetiştirmekten, Demir Çağı evlerinin yeniden yapımı, içinde

yaşanması, tarlaların eski yöntemlerle ekilip biçilmesi, o çağın doğal çevresinin yeniden

kurulması, dokuma, boyama, çanak çömlek yapımı ve pişirilmesi sürecine kadar bütün eski

teknikler burada denenmektedir. Bu deneylerin ve diğer merkezlerdeki çalışmalarında

görüntüleri yazılı ve görsel olarak da çeşitli internet sitelerinde ya da akademik makalelerde

yayınlanmaktadır5.

Demir Çağı’na ait bazı bulgulara göre kurulan evler birer laboratuar gibi

kullanılmaktadır. Bu evlerin biri üç kez yapılıp yakılmış ve sonunda kazıdan çıkan buluntuya

benzer bir görünüm elde edilmiştir. Bir başka ev ise zamanın tahribine bırakılmıştır. Böylece

arkeologların neyi, nasıl buldukları araştırılmaktadır. Gönüllüler bu evlerde o çağın koşulları

altında yaşamakta ve önemli bilgiler elde etmektedirler. Kazılarda evlerde bulunan at ve inek

kemikleri bu hayvanların evde insanlarla beraber barındığını göstermektedir.

Gönüllüler de bir kış boyunca aynı biçimde hayvanlarla beraber yaşamış ve onlardan

yayılan sıcaklık ile ısınmışlardır. Ev ortasındaki açık ve bacası olmayan bir ocak hem

ısınmaya hem de yemek pişirmeye yaramaktadır. Etlerin ocağın üstüne asılması tütsülenerek

bozulmalarını önlemektedir. Ocaktan yayılan duman da hem ot çatının hem de tahılların

böceklenmesini engellemektedir. Gönüllüler Demir Çağı mezarlarından veya bataklıklardan

çıkan örneklerine göre yeniden yapılmış deri ya da kumaş elbiseler giymektedir. Deri

elbiselerin yağmura ve soğuğa karşı nasıl koruduğu incelenmektedir. Kumaş elbiselerin

hazırlanması ise daha çok araştırma getirmiştir. Önce bulunan örnekler mikroskopta

incelenmiş ve yün cinsi, büküm, kalınlık, çözgü sayısı gibi özellikler öğrenilmiştir. Sonra bu

4 http://www.sagnlandet.dk/English.425.0.html (Erişim Tarihi: 02.10.2013) 5 http://www.mashpedia.com/Experimental_archaeology (Erişim Tarihi: 02.10.2013)

23

yünü verecek koyun cinsi aranmış, bulunmuş ve üretime alınmıştır. Bu yünden elde bükülen

iplikler aynı büküm ve kalınlık elde edildikten sonra çözgü sayısı, tezgâh eni ve boyu bunlara

göre ayarlanarak o çağda kullanılan çözgüsü ağırlıklı, dikey tezgâhlarda kumaş dokunmuştur.

Kumaşların hangi cins bitki ve doğal boyalarla boyandığı araştırılmış ve uygulanmıştır.

Bulunan boyama ve dokuma teknikleri şimdi müzeye gelen yüzlerce ilköğretim öğrencisine

gösterilmekte ve uygulama yaptırılmaktadır. Polen analizlerine ve kalıntılara bakılarak

bulunan tahılların tarımı yine kazı buluntularına göre yeniden imal edilen sabanlarla tarlalar

sürülerek ve aynı tür oraklarla biçilerek yapılmaktadır. 7-8 kişilik bir aileyi besleyecek tarla

büyüklüğü yine deneylerle saptanmaktadır. Gönüllüler deney evlerinde yaşayarak eski

beslenme tekniklerini araştırmaktadırlar. Bir günlük un üretimi için üç saat değirmen başında

oturmak gerektiği deneylerle bulunmuştur. Bu undan hazırlanabilecek ekmek ve çörek cinsleri

de deneylerle araştırılmaktadır. Eski çağın çanak çömleğinin fiziksel ve kimyasal analizi ile

hamuru ve pişirilme tekniği araştırılmakta sonra aynı özellikleri verecek çanak çömlekler

yapılmaktadır. 2500 yıl önce kullanılan fırın tipleri de kazıda bulunan örneklerden yola

çıkarak yeniden yapılmaktadır (Günay, 2007, s.7-8).

Ülkemizde kurumsal çalışmalar olmamasına karşın Uluburun gemisinin örneğinin

yapılması6, Kiklad gemilerinin canlandırılması

7, Urla’daki zeytinyağı işliği, İznik çinilerinin

yeniden keşfi ve üretimi, Boğazköy’deki surlar, Çatalhöyük’teki evler, Asur ticaret ve savaş

arabalarının yeniden yapılması gibi deneysel araştırmalar ve uygulamalar görülmektedir.

Çeşitli uluslararası belgesel kanallarının Asur savaş ekipmanlarının, Hitit savaş silahlarının,

halen projesi devam eden Hitit yemekleri ve müzik aletlerinin yapımı, antik dönem kent

surlarının yeniden inşa edilmesi gibi yapmış oldukları çalışma programları da deneysel

arkeoloji çalışmalarına örnek gösterilebilir.

2.3 Anadolu’da Deniz ve Sualtı

Anadolu Antik Çağ’dan bu yana deniz ticaret yollarının üzerinde yer almaktadır.

Anadolu kıyılarında yer alan yerleşim alanlarının pek çoğu ticari gemilerin ikmal ve uğrak

yerleriydi. Orta Doğu ile Batı arasındaki kültür alışverişi de kıyısı bulunduğumuz denizler

üzerinden gerçekleşmişti (Şenok, 2001, s.3). Anadolu yarımadası, Avrupa ve Yakın Doğu

arasında ılıman Akdeniz iklim kuşağında bulunması sayesinde tarihte en önemli yerleşim

merkezlerinden biri olmuştur. Erken tarihlerde, deniz ticareti Anadolu kıyısı yakınlarındaki

6 http://ankusam.ankara.edu.tr/kybele.html (Erişim Tarihi: 24.11.2013) 7 http://ankusam.ankara.edu.tr/kiklad.html (Erişim Tarihi: 24.11.2013)

24

ada yerleşimleri arasında ticari malların işlem görmeye başlaması ile ana karadaki diğer

yerleşimler ve adalar arasında gelişti. Bu deniz trafiğinden bazıları doğa ve insan güçlerinin

olumsuz etkileri ile bugünkü Sualtı Kültürel Mirasını oluşturmuştur (Özdaş, 2010, s.1).

İlkçağ’dan bu yana Ege ve Akdeniz çevresine yerleşmiş toplumlar denizi kültürlerinin

bağlayıcısı olarak görmüşler, uzun mesafeleri deniz yoluyla aşmışlardır. Fenikeliler Akdeniz

kıyılarında birçok koloni kurarken, Romalılar Akdeniz’i o kadar benimsemişlerdir ki ona

“Mare Nostrum” yani “bizim deniz” adını vermişlerdir. Ülkemiz kıyıları, Bronz Çağı’yla

tarihlenen bir ticaret gemisinden Çanakkale Savaşları’nda batan savaş gemilerine kadar çeşitli

yüzyıllarda sualtında kalan her türlü geminin batıklarıyla doludur. Bilinen batıkların çoğu

ticaret gemileridir ve çoğu amfora yüklü teknelerdir. Bu batıklar eski deniz ticaret yollarını

belirleyecek niteliktedir (Alpözen, 1975, s.5). Örneğin: Roma Devri’nde, İmparatorluğun

merkezine ulaşmak için gemilerin izlediği başlıca iki yol olduğu bilinmektedir. Bunlardan

ilki, İskenderiye’nin buğdayını taşıyan teknelerin kullandığı Afrika üzerinden Roma’ya ulaşan

yoldur. Fakat asıl önemli olan yol, Anadolu kıyılarını izleyerek, Adalar üzerinden Roma’ya

ulaşan yoldur. Akdeniz’de yapılan bu denizcilik ve taşımacılık faaliyetleri sırasında kullanılan

bu iki yol güzergâhında, bazı gemiler Roma’ya ulaşamadan batmışlardır (Alpözen, 1975, s.5).

Anadolu’nun coğrafi konumu ve sahip olduğu boğazlar tarih boyunca ticaret

gemilerini Anadolu kıyılarında yer alan limanlara çekmiş ya da bu kıyılara yakın

seyretmelerine neden olmuştur. Eskiçağ’da Anadolu’yu çevreleyen denizlerde seyreden

gemiler, yol gösterici cihazlarının bulunmaması nedeniyle kıyılara yakın seyretmekte, sis,

bilinmeyen kayalıklar ya da ani gelişen fırtınalar nedeniyle bir kısmı kıyılarımıza yakın

batmıştır. Bu durum Anadolu kıyılarını sualtı dalış turizmi açısından oldukça cazip

kılmaktadır (Yaşar, 2011, s.34).

Türkiye kıyıları; Kızıldeniz, Kanarya Adaları, Maldiv Adaları, Papua Yeni Gine ve

Avustralya’nın kuzey ve doğu kıyılarında tropikal denizler gibi çok zengin flora ve faunasına

sahip değildir. Ancak Doğu Akdeniz Havzası’nda Türkiye kıyılarının bazı kesimleri çok iyi

korunmuş durumdadır ve nispeten deniz flora ve faunası bakımından da zenginlik

göstermektedir (Yaşar, 2001, s.34). Ancak; sualtı arkeolojik değerleri ile sualtı dalış

turizminde yer edinebilir. Kıyılarımızda yer alan tarihî ve kültürel kalıntılar hem sualtı

arkeologlarının hem de sualtı tutkunu balıkadamlarının ilgisini çekmektedir (Yaşar, 2001,

s.34). Ayrıca Türkiye’de sualtı dalış turizmi, turizmin çeşitlendirilmesi sürecinde üzerinde

25

durulması gereken seçeneklerden birisi olmalıdır. Sualtı arkeolojik buluntuları yanında

nispeten deniz flora ve faunası bakımından zengin kıyılar (Edirne ve Çanakkale ili Saros

Körfezi kıyıları, Balıkesir, Muğla ve Antalya illeri kıyıları) sürdürülebilir bir yaklaşımla

uluslararası sualtı dalış turizmine kazandırılmalıdır (Yaşar, 2001, s.34-35). Sualtı arkeolojik

değerlerimizin korunması ve yağmalanmaması için bu değerlerin bulunduğu kıyı kesimleri

dalışa yasak alanlar olarak koruma altına alınmaktadır. Koruma açısından doğru bir yaklaşım

gibi görünse de korumanın, kullanımı da yasaklaması değerlerin ortadan kaybolmasına yol

açmaktadır. Koruma belirli bir sınırlılık içerisinde sportif veya turizm amaçlı dalışlara da

serbestlik getirecek şekilde düzenlenmesi değerlere olan ilgiyi arttıracak ve koruma

konusundaki hassasiyeti de, farkındalığı da arttıracaktır.

2.4 Sualtı Kültürel Mirası

Okyanus derinlikleri keşfetmek, tarih boyunca insanoğlunun sürekli olarak hayali

olmuştur (Zamora, 2008, s.18). Şüphesiz ki, tarihsel süreç içerisindeki bu hayal, günümüzde

sualtı kültürel mirasına yönelik oluşan ilginin de temelini oluşturmaktadır. Terim olarak sualtı

kültürel mirası; sualtı ortamında bulunan veya oradan alınmış olan arkeolojik miras olarak

tanımlanmaktadır. Sualtında kalmış yerleşme ve yapılar, batık alanları, batıklar ve bunların

arkeolojik içerikleri ile doğal çevreleri bu tanım kapsamına girmektedir (Madran ve Özgönül,

2006, s.3). Sualtı kültür mirası, en az yüz yıldır kısmen ya da tamamen, periyodik ya da

sürekli olarak sualtında bulunan; kültürel, tarihi ya da arkeolojik mahiyeti olan insan

kalıntıları anlamına gelmektedir. Arkeolojik ve doğal çevreleri ile birlikte ören yerleri,

yapılar, binalar, eserler ve insan eliyle yapılmış kalıntılar; arkeolojik ve doğal çevreleri ile

birlikte deniz araçları, hava araçları, diğer araçlar ya da bunların yüklerinin veya diğer

muhteviyatının herhangi bir kısmı ve tarih öncesi özellikler taşıyan nesneler olarak tanımlanır

(Unesco, 2001).

“Sualtı kültür mirası, doğası gereği uluslararası bir kaynaktır. Büyük bir bölümü

uluslararası sularda bulunmaktadır ve uluslararası ticaret ve iletişim ağı içinde, hareket

ettikleri ve varmayı hedefledikleri noktalardan çok uzakta batarak kaybolan gemiler ve

bunların içindekilerden oluşmaktadır. Kaynak yönetimi dilinde sualtı kültür mirası sınırlı ve

yenilenemez bir kaynaktır” (Icomos, 1996). Unesco (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve

Kültür Kurumu – United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)’nun

gündeminde sualtı kültür mirası (Unesco, 2001):

26

İnsanlığın kültürel mirasının ayrılmaz bir parçası ve halkların, ulusların ve birbirleri ile

ortak mirasları ile ilgili olarak ilişkilerinin önemli bir unsuru olarak sualtı kültür mirasının

önemini tasdik ederek,

Sualtı kültür mirasını korumanın ve muhafaza etmenin öneminin ve bu konuda tüm

devletlerin sorumluluk taşıdığının farkında olarak,

Halkın sualtı kültür mirasına yönelik giderek artan ilgisini ve takdirini kaydederek,

Araştırma, bilgilendirme ve eğitimin sualtı kültür mirasının korunmasındaki ve muhafaza

edilmesindeki önemine inanarak,

Halkın yerinde korunan sualtı kültürel mirasın eğitim ve eğlence kabilinden yararlarına

sorumlu izinli giriş yaparak erişebilme hakkına ve halkın eğitiminin söz konusu miras ile ilgili

bilince, beğeniye ve korumaya olan katkısına inanarak,

Sualtı kültür mirasının kendisine yönelik izinsiz faaliyetlerce tehdit edildiğine ve bu

faaliyetleri engellemek için daha sıkı tedbirler alınması gerektiğine farkında olarak,

Sualtı kültür mirasını tesadüfen etkileyebilecek meşru faaliyetlerin olumsuz etkilerine

uygun bir biçimde karşılık verebilme ihtiyacının bilincinde olarak,

Sualtı kültür mirasının, özellikle satış, sahiplenme ya da değiş tokuşa yönelik belli başlı

faaliyetler yoluyla, ticari olarak istismarından derin kaygı duyarak,

Sualtı kültür mirasının keşfine ve ulaşılmasını kolaylaştıracak gelişmiş teknolojinin

imkânlarının farkında olarak,

Sualtı kültür mirasının korunması için hükümetler, uluslararası kuruluşlar, bilim kurumları,

mesleki kuruluşlar, arkeologlar, dalgıçlar, diğer ilgili gruplar ve kamu geneli arasında

işbirliğinin gerekli olduğuna inanarak,

Sualtı kültür mirasının tetkikinin, çıkarılmasının ve korunmasının yüksek derecede mesleki

uzmanlığın yanı sıra özel bilimsel yöntemler ve uygun teknik ve ekipmanlar kullanılmasını

gerekli kıldığını, tüm bunların tek tip genel kriterlere ihtiyaç duyulduğunu gösterdiğini göz

önünde bulundurarak,

Sualtı kültür mirasının korunması ve muhafaza edilmesi ile ilgili olarak, 14 Kasım 1970

tarihli Kültürel Varlıklarının Gayri Meşru İthalat, İhracat ve Naklinin Engellenmesi ve

Yasaklanması Yolları ile ilgili Unesco Kongresi, 16 Kasım 1972 tarihli Dünyanın Kültürel ve

Doğal Varlıklarını Korunması ile ilgili Unesco Kongresi ve 10 Aralık 1982 tarihli Birleşmiş

Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi de dâhil olmak üzere, uluslararası hukuk ve uygulamalar

ile uyum içinde olan kanunlar derlenmesi ve devamlı olarak geliştirilmesi ihtiyacının farkında

olarak; sualtı kültür mirasının yerinde muhafaza edilmesi ya da bilimsel veya koruma ile ilgili

amaçlar için gerekirse, dikkatli bir biçimde çıkarılması için uluslararası, bölgesel ve ulusal

27

düzeylerde alınan tedbirlerin etkililiğini arttırmaya kendini adayarak, korunma sağlanmalıdır,

şeklinde yer almaktadır. Unesco koruma yaklaşımına birtakım öneriler getirmektedir. Bunlar

(Icomos, 1996):

1. Sualtı kültür mirasının yerinde (in-situ) korunması ilk tercih olarak düşünülmelidir.

2. Halkın erişimi desteklenmelidir.

3. Zarar vermeyen teknikler, hasarsız rölöve ve örnekleme, kazıya tercih edilmelidir.

4. Araştırmalar zararı indirgeyici olmalı veya projenin araştırma hedeflerini aşmamalı, sualtı

kültür mirasını olumsuz yönde etkilememelidir.

5. Araştırmalar sırasında insan kalıntılarının bulunduğu veya kutsal sayılan alanlar gereksiz

yere karıştırılmamalıdır.

6. Araştırmalar yeterli düzeyde belgeleme ile desteklenmelidir.

Temelinde kültürel çeşitlilik ilkesi ve ortak çıkarları savunmanın farkında olan Unesco

kültürel alanda katı ve yumuşak standart belirleme araçları içeren kapsamlı bir set hazırladı.

Bu set, 2001 yılı sözleşmesinde Sualtı Kültürel Mirasın Korunması olarak yer aldı. Toprak

temelli miras örnek alınarak, insanlığın sualtı kültürel mirasının korunması, Taraf Devletlerin

“ortak çıkarları”’na sunuldu. 2001 yılı sözleşmesi onaylandıktan sonra 2 Ocak 2009’a kadar 8

yıl yürürlükte kaldı ve bu alışılmışın dışındaki uzun dönem, sözleşme çevresinde sadece bir

dizi ekonomik ve politik konuların değil, aynı zamanda beraberindeki tartışmaların doğal bir

yansımasıydı. Ülkeler arasındaki inişli çıkışlı bu işbirliği, sualtı kültürel mirasının pazar

değeri ve sualtı kültürel mirasının sosyal ve ekonomik gelişim içinde batık alanlar ve

gemilerin korunmasında oynadığı rolü gündeme geliyor olsa da, miras, ilk olarak keşif yeri

olarak tanımlanmaktadır8 (Vinson, 2008, s.4).

Üç milyonun üzerinde keşfedilmemiş gemi batığı dünya etrafında okyanusun tabanı

boyunca yayılmış olduğu tahmin edilmektedir. Deniz felaketleri sözlüğü yalnızca 1824 ve

1962 yılları arasında 12,542 adet yelkenli ve savaş gemisinin kaybolduğundan ya da

battığından söz etmektedir. Kaybolan ya da zarar gören en ünlü gemiler, arasında filmlere ve

kitaplara da ilham vermiş olanlar da dâhil, İspanya’nın Philipp 2 Gemi Donanması, Titanik,

Kubilay Han’ın (Kublai Khan) filoları, Kristof Kolomb’un gemisi ve Amerikan ve İspanya

8http://portal.unesco.org/culture/en/files/39053/12386797225240_editorial_-_English.pdf/240%2Beditorial%2B-

%2BEnglish.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2013)

28

denizleri arasında gidip gelen İspanyol Kalyonları vardır9 (Unesco, 2009, s.4). İngiltere

Portsmouth’daki Mary Rose batığı, gibi batıklar da bu örnekler arasında sayılabilir (Unesco,

2001, s.3).

Yüzyıllar boyunca, çeşitli boyut ve şekillerdeki deniz taşıtları, denizlerde ve nehirlerde

fetihler, mal ve insanların ticaret hayallerini taşımak için kullanıldılar. Geçmişin bu kalıntıları

dünyanın hemen hemen her tarafında tatlı su ve tuzlu suların altında gömülüdür. Ün yapmış

sualtı arkeolojik sit alanlarından bir tanesini Port Royal’ın içinde bulunduğu Jamaica’daki

Pharos Adasında dünyanın 7 harikasından biri olan ünlü İskenderiye Feneri kalıntılarıdır.

Hepsinden önemlisi burada bazılarının değerli yükleri ile dolu olduğuna inanılan üç milyon

gemi batığı bulunmaktadır. Maalesef, bu tür sit alanlarının sualtı keşifleri define avcılığı ile

ilişkilendirilmiş durumdadır. Ancak kum ve alüvyon tabakalarının altında yatan daha büyük

bir zenginlik vardır: Tüm çeşitliliği ile “insanlık tarihi”. Modern dalış teknolojileri ile sualtı

medeniyetlerine, gemi batıklarına ve arkeolojik envantere ulaşılması daha kolay hale gelmiştir

ve bunun sonucu olarak riski şimdilerde artmıştır. Çünkü devletler toprak üzerindeki kültürel

mirasın korunmasına yoğunlaşmışlar (Somut ve Somut Olmayan), sualtı kültürel mirası ise

kendi açısından kısmen koruyucu yasalar ile örtülüdür (Vinson, 2008, s.4).

2.4.1 Su Üstünde Sualtı Kültürel Mirası

Roskilde Viking Gemi Müzesi10

: Tarih öncesi ve ortaçağda gemi ve gemicilik üzerine

kurulmuş bir müzedir. Arkeolojik, tarihi ve etnografik araştırmalarla denizcilik ve gemi

yapımı hakkında bilgi toplanmaktadır. Ayrıca gemi yapımı, yünden dokunan yelken

özellikleri, gemi boyaları hakkında deneysel çalışmalar yapılmaktadır. Gemilerin nerelere

kadar gittiği ve tarih boyunca önemi araştırılmaktadır. Müze tersanesinde deneysel olarak

yapılan gemilerle malzeme, yapım tekniği ve harcanan insan gücü, gemilerin hızı, ne kadar

uzağa gidebileceği gibi konular incelenmektedir. Çalışma çok katılımlı olup ustalar,

gemiciler, akademik kadro beraber çalışmaktadır. Her yıl ziyaretçilerin de katıldığı gemi

seferleri yapılmakta ve ziyaretçilerin merakı ve sordukları sorular da bazen araştırmaları

yönlendirmektedir. Müzede Viking gemileri hakkında panolarda her türlü bilgi verilmektedir.

Kullanılan ağaç cinsleri, hangi parçanın ağacın neresinden kesildiği vb. (Günay, 2007, s.13-

14). Bugün, birçok önemli müze kurtarılan sualtı eserler ve batıkları sergilemektedir. Hatta

bazıları bir batığın tamamını sergilemektedir. Bunlar arasında (Unesco, 2009, s.8):

9http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/UNDERWATER/pdf/Info_kit/GB-2001CONVENTION-

INFOKIT%2007-2009.pdf (Erişim Tarihi: 10.05.2013) 10 http://www.vikingeskibsmuseet.dk/index.php?id=1246&L=1 (Erişim Tarihi: 02.10.2013)

29

İsveç’in Vasa Batığı sergisi yıllık 750,000 ziyaretçiye sahiptir11

.

Bodrum ve Sualtı Arkeoloji Müzesi12

: Anadolu’nun güney kıyıları boyunca keşfedilen

tarihi batıkların bir dizi değerli koleksiyonuna ev sahipliği yapmaktadır ve Anadolu’da

kültürel turizm için en popüler alanlardan biridir. Bodrum Bronz Çağı Batığı, Tunç Çağında

Anadolu kıyısı açıklarında batan ve görülmeye değer Uluburun batığı, şimdiye kadar bulunan

en eski batıklardan biridir. Bu batığa öncü yaşayan müze olarak Bodrum Sualtı Arkeoloji

Müzesi ev sahipliği yapmaktadır. Batığın bilimsel keşfi 1982’de başladı ve 20 ton eserin gün

yüzüne çıkması 11 yıl sürdü. Arkeologlar, içinde meyve ve fındık gibi organik maddelerde

olan buluntuların yanı sıra çanak-çömlek, altın ve gümüş mücevherler, bronz aletler ve

silahlar buldular (Unesco, 2009, s.8).

Büyük Britanya Portsmouth’daki Mary Rose Batığı13

: Bu alan yıllık 4 milyonun üzerinde

ziyaretçi çekmektedir. 1982 yılında 580 tonluk geminin okyanus tabanından yükseltilmesi

İngiliz televizyonlarından canlı olarak yayınlandı. Operasyon 60 milyon izleyici tarafından

takip edildi.

2.4.2 Müze Örnekleri

Sualtı Kültürel Mirası tarihsel bağlam ve sualtındaki kalan bilinmeyenler sayesinde

etkileyici bir yapıya sahiptir. Batık alanı veya sualtında kalan yapı insan trajedisinin

hatırlatıcısıdır yani insan hayatının kaybolması ve seyahatinin son bulması gibidir. Batık

alanının keşfi bir an durup geçmişe inmeyi ve mürettebatın son anlarının ve geminin son

hareketlerinin yeniden yaşanmasını mümkün kılar. Bu yeniden yaşama deneyimi eserlerin

kamuya açılması ile mümkün olmaktadır. Su yüzüne çıkarmadan ve sergilenmeden önce

nesneler kendi bağlamından mahrum kalmıştır ve kendi öneminin bir bölümünü kaybeder. Bu

nedenle, birkaç yeni girişim Unesco 2001 Koruma ilkeleri ile uyumlu olarak orijinal alanın

korunması ve korumasını eş zamanda garanti altına alarak yerinde (in-situ) deneyimini

ziyaretçilere sunmayı üstlenmiştir. Bu yerinde korumaya alınmış eserler arasında aşağıdaki

örnekler gösterilebilir (Unesco, 2009, s.9):

Ceasarea’nın Antik Limanı: Görkemli liman Roma İmporatoru Ceasar Augustus’un

onuruna Kral Herod tarafından inşa ettirilmiş, Roma İmparatorluk ihtişamının en yüksek

11 www.vasamuseet.se/sv/Sprak/Turk/ (Erişim Tarihi: 02.10.2013) 12 www.bodrum-museum.com/indextur.htm, www.muze.gov.tr/bodrumsualti (Erişim Tarihi: 02.10.2013) 13 www.maryrose.org (Erişim Tarihi: 02.10.2013)

30

olduğu İsa’dan Önce 10. yüzyıldaki en büyük limanıdır. Bugün, yani 2000 yılından daha fazla

zaman sonra, İsrail’in Akdeniz kıyısı açıklarında bir dalış alanı olarak müze halini almıştır.

Florida Keys Ulusal Denizcilik Koruma Alanı: Florida Key’in birkaç mil açığında mercan

kayalıkları boyunca dağılmış tarihi batıkların çok çeşitli alanları arasında izleme alanı

yaratılmıştır. Denizcilik Koruma Alanı ziyaretçilere denizcilik mirası hakkında bir şeyler

öğretmeyi ve sualtı kültürel mirasının görülebilirliğini arttırılmasını amaçlamaktadır.

Yongala Batığı: Avustralya kıyısının açıklarında konumlanmıştır ve dünyadaki sualtı

alanları arasında en çok ziyaret edilen yerlerden biridir. Her yıl binlerce dalgıç ziyaret

etmektedir.

Benzer şekilde, Galle Limanı Batığı, Sri Lanka’nın güney kıyıları açığında ve

Zanzibar kıyısının açıkları, Viking Gemisi Müzesi: Roskilde – Danimarka, The Latenium:

Neuchâtel – İsviçre dünyanın her tarafından dalgıçları çeker. Ancak, Guangdong Deniz İpek

Yolu Müzesi, Yangjiang, Guangdong Eyaleti, Çin gibi alanlar sadece kısıtlı sayıda dalgıcın

erişimine izin verilmiştir. Daha fazla kişinin ulaşmasını sağlamak için gerçek bir sualtı müzesi

inşa etmek gerekli kılınmıştır. Birçok proje hâlihazırda gözden geçirilmekte ve inşa

edilmektedir (Unesco, 2009, s.9):

Baiheliang Sit Alanı (Çin): Üç Boğaz Barajının (Three Gorges) yapay göl suları altında yer

alır. Bu taş dağ sırtı üzerinde, 1200 yıllık art arda meydana gelen su seviyesi değişimleri

gösteren hidrolojik bir yazıt bulunmaktadır. Barajın doldurulmasından önce, dağ sırtı su

seviyesi az iken görünür olduğunda yüksek su seviyesi dolayısı ile bu yazıtı gizlemişti. Bu

alanı korumak amacıyla Çinli yetkililer Baiheliang resifini kemer biçimle serbest su basınç

kabı ile kaplamaya karar verdiler. Buna ek olarak ziyaretçilerin yazıtı görebilmeleri ve alanı

ziyaret edebilmeli için nehir kenarına 2 sualtı tüneli inşa edildi.

İskenderiye Feneri ve Kleopatra Sarayı: 15. Yüzyılda bir dizi depremler sonucu Mısır’da

sulara battılar. Bugün İskenderiye Körfezinin 6-8 metre altında yer almaktadırlar. Sualtı

arkeologları ve diğer bilim adamları kalıntıları keşfetmek ve korumak için bir dizi bilimsel

amaçlı kazı yapmışlardır. Firavun tarafından birleştirilmiş, Ptolemaios ve Roma döneminde

kurtarılmış binlerce obje (heykeller, sfenksler, sütun ve bloklar), ziyaretçilere sunulmaktadır.

31

Kalıntıların geri kalanı koyda bırakılacak ve Unesco işbirliği ile sualtı müzesi inşa edilerek

eserler yerinde (in-situ) korunması sağlanacaktır.

2.5 Sualtı Kültür Mirası İçin Ürün Farklılaştırılması

Zengin ve doyurucu deneyimlerin ortaya çıkması, turistlerin günlük olağan

çevrelerinden uzaklaşmalarını ve yeni deneyimler kazanmalarını sağlayacak ortam ve

hizmetlerin sunulmasıyla mümkün olmaktadır. Bu açıdan çoğu zaman turistler, seyahat

ettikleri yerlerdeki doğal, tarihi ve kültürel çevreyi tanımak ve deneyim sahibi olmak isterler.

Aynı zamanda, zamanla değişen turist profili daha bilgili ve deneyimli, daha çok kalite ve

değer talep eden turist gruplarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Evans ve Stabler,

1995). Özellikle turistlerin günlük yaşamlarını sürdürdükleri ortamlardan uzak, farklı

kültürlerle karşılaşacakları turizm çekim merkezlerine seyahat etmeleri durumunda tatil

değerinin artırılması, turistin yaşayacağı deneyimlerin otantik ortamlarla zenginleştirilmesi ile

mümkün olabilecektir. Her ne kadar kitle turizminde turistin temel beklentileri eğlenme ve

dinlenme olsa da farklı kültürler ve doğal ortamların sonucunda ortaya çıkan deneyim alınan

tatil ürününün değerini önemli ölçüde artıracaktır. Kitle turizmi dışındaki seyahat ürünlerinde

farklı deneyimlere sahip olunması temel motivasyonlar arasındadır (Lee ve Crompton, 1992).

Bu bakımdan turizm ürünlerinin farklı turizm kaynaklarıyla zenginleştirilmesi olarak ifade

edilen turizmde ürün çeşitlendirmesi kavramı gün geçtikçe daha çok önem kazanmaktadır

(Duman vd., 2007, s.207).

Turizm talebindeki değişime paralel olarak, daha fazla turist çekme çabası içerisindeki

turizm çekim merkezleri, kaynaklarını daha ayrıntılı değerlendirme yoluna gitmektedirler.

Turizm kaynaklarını turist isteklerine göre şekillendirme çabası içerisindeki turizm çekim

merkezleri, pazarda değeri yüksek ve farklılaştırılmış ürün sunan çekim merkezleri olma

hedefine ulaşabilmektedirler (Duman vd., 2007, s.207). Gelişmekte olan ülkelerin turizm

pazarından aldıkları payı arttırmalarının, ancak sundukları turizm hizmetlerini ve türlerini

çeşitlendirmelerine bağlıdır (Öztürk ve Yazıcıoğlu,2002, s.184). Bu çerçevede, alternatif

turizm faaliyetlerini geliştirebilen ülkelerin rakipleri karşısında güçlü konuma geçebileceği

söylenebilir (Hacıoğlu ve Avcıkurt, 2008, s.8).

Ülkelerin ortak miraslarını ve bölgenin kültürel değerlerini ve yaşamını öğrenme,

kültürel altyapıyı geliştirme, doğal çevrenin duyarlı şekilde korunması (Richards, 1994,

s.104,105), gibi günümüzde turistlerin istek ve ihtiyaçlarında meydana gelen değişiklikler,

32

turizm pazarını kaçınılmaz olarak ihtiyaç duyulan talebe uygun ürün geliştirmeye

zorlamaktadır. Yeni seyahat eğilimi ile birlikte, geleneksel dinlenme ve eğlenme anlayışına

dayalı seyahatler, yerine daha aktif tatillere bırakmaktadır. Turizmde gittikçe artan rekabet

olgusu, ülkeleri bu yönde yeni stratejiler geliştirmeye ve turistlerin beklentilerine uygun mal

ve hizmet üretmeye zorlamaktadır. Mevcut rekabet ortamında ülkelerin ayakta

kalabilmelerinin temel şartının ise arz-talep arasında ideal bir denge kurabilmesine, diğer bir

ifadeyle, turizmde ürün çeşitlendirmeye gidilmesine bağlı olduğu söylenebilir (Erdem ve

Girgin, 2008, s.385).

Apostolakis (2003, s.797)’in aktardığı gibi İnsanların isteklerinin çeşitliliği ve talebin

artması, tipik güneş, kum, deniz tatil tipinden uzaklaşmaları ve ayrıcalıklı olma, farklılık

arzuları ve eşsiz kişisel deneyimlerin günün trendi olması, insanları daha karmaşık tatil

tiplerine yöneltmektedir. Turizm endüstrisindeki odak noktasının ürün bazlıdan tüketim

bazlıya yönelmesi de eşsiz bir deneyim ihtiyacını doğurmaktadır. Bu deneyim ihtiyacının

karşılanabilmesi için insanların dikkatleri kültürel miras turizmine çevrilmiştir. Kültürel miras

kaynaklarının eşsiz ve aynı zamanda ortak doğası, bu türden turistik yerlerin turizm

endüstrisinde özel bir yer oluşturduğunu ifade etmektedir (Yıldız, 2011, s.11).

Turistler kültürel ihtiyaçlarını gidermek üzere yeni bilgi ve deneyimler elde etmek için

kültürel çekicilikler aramaktadırlar (Richards, 1996). Bu yüzden kültürel arzın bu deneyim

sonucu elde edilen entelektüel birikimlerine yani kültürel zenginliklerine ne derece etki

ettikleri sorulmalıdır. Crompton ve McKay (1997)’a göre kültürel zenginlik “eğitim seviyesi”

ve “entelektüel zenginlik” anlamlarına gelmektedir (Crompton ve McKay, 1997, s.426).

MacCannell (2001) de bilmeyi ve öğrenmeyi geleneksel bir kültürel hareket olarak

düşünmektedir. Bir ziyaret sırasında elde edilen algıyı ölçen deneyim faktörünün etkin bir

şekilde kullanımı Poria ve arkadaşları tarafından 2003 yılında paylaşılmıştır. Yani Poria ve

arkadaşlarına göre deneyimin kapsamı ziyaret algısını ölçmede kullanılabilecek bireyin

eğitimine katkıda bulunmaktadır. Saha çalışmasında, turistler güneş, deniz ve kültürel

faaliyetleri içeren bir tatil satın alıyorlarsa ve bu tatilin kendi kültürlerini zenginleştirdiğini

hissediyorlarsa tekrar gelmelerini sağlayacak bu aktiviteyi olumlu algıladıkları düşünülebilir.

Turist memnuniyetinin tekrar gelme isteği (destinasyon sadakatinin belirleyicisi) turizm

literatüründe keşfedilmiş bir konudur (Baker ve Crompton, 2000; Yoon ve Uysal, 2005; Valle

vd., 2006; Um vd., 2006).

33

Örneğin, kültür turizmi alanında yapılan çalışmalar destinasyon kaynaklarını “kültürel

ürünler” ya da “kültürel arz” olarak sınıflandıran bir bakış açısı oluşturmaktadır. Richards’ın

belirttiği üzere kültür turizmi kavramı üzerine ciddi bir tartışma bulunmaktadır (Richards,

2003). Çoğu tanımlamaların analizlerine göre yazarlar kültür turizmini “kültürel ihtiyaçları

giderme deneyimi ve yeni bilgiler edinme eğilimi ile mevcut ikamet yerinden kültürel

çekiciliklerin olduğu başka yerlere gitme hareketidir” olarak tanımlamaktadır (Richards,

2003, s.6). Bu amaçla, günümüzde insanlar eski medeniyetlerin ya da kültürlerin izlerini

görmenin yanı sıra kendi kültürleri dışındaki yerel kültürlere de ilgi duymaya başlamışlardır.

Bu durum doğa koşullarına bağlı kalmadan turizmi tüm yıla yaymak, turizme bir dinamizm

kazandırmak, ülke kültürünü yerli ve yabancılara tanıtmak, korumak, geçmişe ve geleceğe

sahip çıkmak için kültürel turizmin geliştirilmesi önemli bir avantaj sağlamaktadır (Emekli,

2006, s.54). Bu nedenle turizminde yeni ürün ve pazarlar tartışılmakta, önemli bir seçenek

olarak kültür turizmi üzerinde çokça söylemler geliştirilmektedir (Gülcan, 2010, s.112).

Hedeflenen pazarlar ve miras turizm ürünlerinin farklılaştırılması gerekli olarak söz

edilmektedir. Geniş araştırma ve hedef pazarın kesin seçimi miras zenginlikleri ve yerel halk

için beklenilen faydaları garanti etmektedir. Örneğin daha yüksek kalite veya sürdürülebilir

turist pazarı hedeflemek ürün farklılaştırılması ile avantajlar getireceği söylenebilir.

Turistlerin değerlere ve destinasyona ait olan sürdürülebilir tutumları, daha uzun kalma süresi,

yüksek harcama miktarı, çeşitli etkinlikler ve alt yapı harcamalarını teşvik edecektir (Wager,

1995; Manning, 1998). Ürün geliştirme turist ihtiyaçlarına göre takip edilen miras ürünün

hassaslığı ve yaratıcı adaptasyonu, ürün dönüştürme için değer tabanlı uygunluk ve turist

potansiyeli açısından miras varlığının dikkate alınarak değerlendirilmesine öncelik verilmesi

gerekir. Miras temaları ve uzun süreli yerel etkinlikler eşzamanlı başarılan miras, halk ve

turizme sürdürülebilir sonuçlar olarak örnek gösterilir.

Turizm kaynaklarının turist çekme istekleri ile olan ilişkisine Dünya Mirası

Kentlerinin yorumlanması örnek verilebilir. Dünya Mirası özel başlığının ortaya çıkması ile

birlikte kültürel miras alanları turistlere daha cezp edici görünmüştür. Ancak, bazı

araştırmacılar Dünya Mirasının durumu Dünya Miraslarının tanıtımı için yeterli olmadığını ve

Dünya Mirası konumunun farkında olmanın her zaman turisti çeken güçlü bir etki

yaratmayacağını savunmaktadırlar (Yan ve Morrison, 2007). Dünya Mirası kentlerinde

kapsamlı pazarlama faaliyetleri ve sürdürülebilir turizm gelişimi önemlidir. (Beck, 2006;

Gilmore, Carson, ve Ascenc, 2007). Dünya Mirası kentlerini ziyaret etmede ziyaretçi

34

motivasyonu da dünya mirası sitelerini kalkındırmada teşvikte önemli bir konudur

(Nyaupane, White ve Budruk, 2006). Önceki çalışmalar yaygın bir şekilde tanıtımın

yorumlanması, kültürel çekim yerlerinin yönetimi ve turist deneyiminin etkisi ve önemini

vurgulamıştır (Beeho ve Prentice, 1997; Moscardo, 1996). Bazı yazarlar yorumlama işinin

farklı turist tipleri ve farklı nesneler için kişiye özel tasarlanmış olması gerektiğini

savunmaktadır; çünkü yorumlama salt bilgi edinmekten çok duygusal deneyimin bir

kolaylaştırıcısı olarak hizmet etmelidir (Poria vd., 2009; Poria vd, 2006).

Pazarlama araçları ile sunulan yorumlar turistlerin belirli bir antik yerleşimi ziyaret

etmeye karar vermelerini ve algılarını etkilemede önemlidir (Poria vd., 2006). Yerinde

yorumlamak da önemlidir. Bazı yazarlar (Ablett ve Dyer, 2009; Moylan, Brown ve Kelly,

2009) dikkatin, ziyaretçi ve site arasındaki etkileşiminde dikkate alınması gerektiğini ileri

sürmüşlerdir. Çeşitli form ve anlamlarda bir antik kentin yorumlanması turist deneyiminin

gelişmesine yardımcı olur. Bugün, kültürel miras çekiciliklerinin yorumlanmasında en önemli

amaç onları eğitme ya da eğlendirmeye odaklanmak yerine mükemmel bir turist deneyimi

sağlamaktır. Bu yorumlamanın toplam turist memnuniyeti üzerine etkisinin çok olduğu

söylenmekte ve sadece kapsamlı tur ya da kültürel çekiciliklerle turist memnuniyetini

etkileyebileceği vurgulanmaktadır (Rojas ve Camarero, 2008). Bir dizi metot ile yorumlama

üzerine turist deneyimi elde edilmesi ya da geliştirilmesi önerilmiştir. Örneğin, “kültürel

miras çekiciliklerinin yorumlanmasında bu alanların ziyaret edilmesinde turist motivasyonu

hesaplanmalıdır ve turistlere kendi kültürleri hissini vermelidir” (Poria vd, 2009). Benzer

şekilde, diğerleri de “kültürel çekiciliklerin yorumlanmasının turistlere kendi yerlerinin hissini

vermelidir” şeklinde yorumlamaktadır (Hwang, Lee ve Chen, 2005; Stewart, Hayward ve

Devlin, 1998).

2.5.1 Türkiye’de Sualtı Kültür Mirası İçin Ürün Farklılaştırılması

Anadolu toprakları insanlığın ilk göçü sayılan ve 1,8 milyon yıl önce ilk kültürel

üretimi yapan Homo Erectus’un Afrika kıtasından diğer kıtalara geçişinden itibaren,

insanlığın bir kültür üretim ve aktarım merkezi kimliğini kazanmıştır. Böylece Anadolu

Coğrafyası, gerek geçmiş kültür mirası ve gerekse çağdaş kültür elemanları ile kültür turizmi

ürünlerinde çok önemli potansiyele sahiptir. (Gülcan, 2010, s.100). Tarih boyunca çok çeşitli

kültür ve uygarlıkların birleşme ve çatışma noktasında yer alan ve bugün de bu özelliğini

koruyan Anadolu ve Trakya Coğrafyası, üzerinde birçok halkın bugüne kadar bıraktığı kültür

mirasını taşımaktadır. Ülkemiz sınırları içerisinde yer alan bu mirasın köklerinde eski

35

Anadolu kültürleri (Hitit, Likya, Karya, Frig gibi), Akdeniz ve Ege kültürleri (Miken, Hellen,

Roma, Bizans gibi), Orta Asya, İran, Arap etkileri ile Selçuklu ve Osmanlı kaynakları

bulunmaktadır (Akurgal, 1998, s.9-18). Bu çeşitlilik ve zenginlik, Anadolu Coğrafyasını belki

de dünyada tek örnek yaparken, bu mirası korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak için

belirlenecek politika ve stratejiler için çok büyük çabalar harcanmasını da zorunlu kılmaktadır

(Özdemir, 2005, s.20).

Dünya turizm hareketlerine geç konu olmuş Türkiye için, aslında başlangıçta turistik

ürün olarak öncelikle kültürel varlıkları öne çıkmıştır. Ancak başlangıçtaki talebin miktarı ve

buna bağlı olarak da yatırımlar oldukça sınırlı düzeyde gerçekleşmiştir. 1980’lerden sonra

yaşanan Türkiye turizm hamlesinden sonra ise turizm ürünü ve buna bağlı olarak yatırımlar,

ağırlıklı olarak coğrafi zenginliklere dayalı biçimde gerçekleştirilmiştir. Günümüzde Türk

turizmi gerek mevcut pazarlara ve gerekse yöneldiği yeni hedef pazarlara ağırlıklı olarak kitle

turizmi, kültür turizmi, spor turizmi gibi var olan ürünleriyle cevap vermektedir. Bu noktada

ürün farklılaştırması amacıyla alternatif turizm ürünleri sıklıkla tartışılmakta ve kısmen

üretilmekte, bu alternatifler içinde Türkiye’nin zengin kültür mirası da dile getirilmektedir

(Gülcan, 2010, s.100). Ancak Türkiye’nin tarih öncesi döneminin geniş bir coğrafyaya

yayılmış özgün ve zengin somut kültür mirası potansiyeli, turizmde ürün olarak neredeyse hiç

değerlendirilmemektedir. Bunu doğrular şekilde Türkiye’de hemen hiçbir tarih öncesi temalı

müze ve ören yeri, çevredeki çağdaş kültürel kaynakları da kapsayarak ve alt ve üst yapı

yatırımları ile yeterli bir destinasyon olarak geliştirilememiştir (Gülcan, 2010, s.110). Türkiye

topraklarının somut ve somut olmayan kültür zenginliği, önemli ölçüde farklılaştırma

yapılabilecek fırsatlar sunmasına ve Türkiye’nin kültür turizminde ürün farklılaştırma

ihtiyacının zorunlu hale gelmesine rağmen, bu konudaki fırsatların yeteri kadar kullanılmadığı

ortaya çıkmaktadır (Gülcan, 2010, s.110). Türkiye’deki somut kültür varlığına dayalı biçimde

sürdürülen kültür turizminde, coğrafi ve kentsel bağımlılıkla beraber, somut kültür varlığının

ait olduğu tarihi döneme yönelik de bir bağımlılık bulunmaktadır. Buradan Türkiye’de uzun

bir süredir var olan yapısıyla somut varlıklara dayalı kültür turizmi ürünleri için artık bir

olgunlaşma döneminin varlığından ve buna bağlı da ürün farklılaştırması gündeme

gelmektedir (Gülcan, 2010, s.107).

Turizm sektöründe ürün geliştirme stratejisinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi,

bölgelerin sahip olduğu kaynakların çeşitliliğine bağlıdır. Kaynakların çeşitliliği ise, coğrafi,

yapısal ya da kurumsal etkenlere bağlı olabilir. Farklı ürün sunma potansiyelini elinde

36

bulunduran bölgeler, diğer bölgelere oranla, ulusal ya da uluslararası turizmde rekabet

edebilmede daha fazla şansa sahip olabilmektedir. Örneğin; İspanya, Yunanistan ve Türkiye

gibi Akdeniz ülkelerine bakıldığında, bu bölgeleri ziyaret eden turistlerin çok farklı türde

turizm ürünlerini satın alma eğiliminde oldukları görülmektedir. Yunanistan ve Türkiye, bir

yandan deniz-kıyı ağırlıklı kitle turizminde önemli bir konuma sahip iken aynı zamanda da

sahip oldukları kültürel, tarihsel ve doğal çekicilikleri ile de farklı gruplar için ürün geliştirme

ve sunma potansiyeline sahip olabilmektedir. Türkiye’nin turizmde doğrudan rekabet ettiği

ülkelere karşı zamanla üstünlük yakalaması ve bu üstünlüğünü sürdürebilmesi, pazara

sunduğu ürünlerin kolay taklit edilemeyen ürünler olmasına bağlıdır. Kolay taklit edilemeyen

ürünlerin geliştirilmesi ise ülkeye özgü tarihi, kültürel ve doğal unsurların birbirlerini

tamamlayan unsurlar olarak turizm ürününe dönüştürülmesi ile mümkündür. Değeri yüksek

ürünlerin ortaya çıkarılması ve pazarda başarı elde edilmesi ancak bu şekilde mümkündür

(Duman vd., 2007, s.213).

Türkiye’nin farklı ve zengin turizm ürünü sahiller, yatçılık, kültür, dağcılık, kış

sporları, termal turizm ve kentlerin doğal tarihi ve güzellikleri olarak nitelendirilebilir.

Bununla birlikte 1980’nin ortasından itibaren turizm yetkilileri kendi çabalarını kitle

teşviklerine, deniz kıyısı turizm türlerine ve öncelikli olarak batı ve güney kıyıları boyunca

turist dinlenme yerlerine (resort) harcamışlardır. Yakın zamanda, Türkiye’nin turizm

teşviklerinin büyüyen önemi, kültür turizmi, etkin turizm, sağlık ve doğa temelli (Eko-turizm)

turizm olarak tanımlanan türleri de içine almıştır (Köfteoğlu, 2004). Son yıllarda, ulaşım,

tesisleşme ve modern işletmecilik uygulamalarının gelişmesi ile birlikte turizm ürünlerini

daha çekici hale getirme ve pazarda güçlü rekabet şansı bulma çabası içinde olan Türkiye,

ürün çeşitlendirme çalışmalarını daha sık gündeme getirmeye başlamış ve kitle turizmi

ürünlerini alternatif turizm ürünleri ile güçlendirme çalışmalarına yönelmiştir (DPT 2000).

Turizm otoritelerinin amaçları arasında; turizmi ülke çapında eşit olarak yaymak ve Akdeniz

ve Ege kıyıları boyunca yoğunlaşmadan uzak durup tatil talebinin az olduğu dönemlerde de

teşvik etmek ve alternatif turizm türlerini geliştirmektir (örneğin; kültür, dağ yürüyüşü, kış,

kampçılık, karavan, kaplıca, termal, golf, yat, balon, avcılık, din turizmi ve sualtı turizmi).

Yukarıda anılan bazı turizm etkinlikleri Türkiye’de hala olgunluğa erişmemiştir;

ancak, amaç yüksek gelir grubu turistleri çekmek ise, Türkiye’de turizmin bu diğer çeşitlerini

de kapsayacak turizm ürününü genişletmesi önerilmiştir. (Neyişci, 1999). Çeşitlendirilmiş

turizm ürünleri ile daha lüks turizm pazarlarının ilgisini çekmek ve şimdiki ucuz Akdeniz

37

destinasyonu imajını değiştirmek amacı ile hükümetin turizm pazarlama ve tanıtım

etkinliklerini gözden geçirmesi gerekmektedir (Brotherton ve Himmetoğlu 1997). Benzer

şekilde, arz yönünde, hükümet, desteklenen imkânları ve altyapıyı ve yeni turizm ürünleri

geliştirmeyi kolaylaştırmak amacı ile mevcut gelişim, kalkınma hedefleri ve turizm

politikaları yeniden gözden geçirilmeye ve yönlendirilmeye ihtiyaç duyar. Teşvik paketlerinin

doğası turizm ürünü çeşitlendirmesinin yeni çabaları ile aynı doğrultuda olmalıdır (Duman ve

Kozak, 2010, s.105). “Önemli sayıdaki ziyaretçiyi ülkeye çekmek ve başarılı bir şekilde

sürdürülebilirlik yakalamanın anahtarı, zengin ve çeşitli turizm kaynaklarının pazarlanmasını

ve dikkatli koordineli bir şekilde yürütülmesini gerektirir". Doğal olarak, kamu ve özel

kuruluşlar tarafından dikkatli bir koordinasyon ve çaba gerektirir. Bu koordinasyon yerel

düzeyde destelenmelidir. Örneğin; yerel turist panoları ve turist otoritelerinin

yetkilendirilmesi kendi turizm gelişim etkinlikleri içinde yerel düzeyde pazarlama konusunda

farklı konumlarda önemli hale gelir (Duman ve Kozak, 2010, s.103).

2.5.2 Türkiye’deki Sualtı Kültür Mirası İçin Paydaşlar ve Yasal Yükümlülükler

Ürün farklılaştırılması ile ilgili çalışmalar, özellikle hassas olan kültürel miras yapıları

için gerçekleştirildiğinde, ülkeler için önemli konular haline gelmektedir. Kültür mirasının

ürün haline dönüşmesi, bir takım zorluklar içermektedir. Bu zorlukların en başında kültürel

mirasın korunması ve koruma-kullanma dengesidir. Özellikle Türkiye gibi kültürel miras

alanında zengin bir potansiyele sahip ülkeler için, kültür mirasının ürün olarak kullanımı söz

konusu olduğunda bazı yükümlülükler ortaya çıkmaktadır. Sualtı kültür mirası da bu

yükümlülüklerin konusu içindir. Ancak; Türkiye’de henüz yakın zamanlarda gündeme gelmiş

olan sualtı kültür mirası için koruma ve kullanımı ile yasal yükümlülükler konusunda bir

takım eksiklikler vardır. Bu eksiklikler hali hazırda uluslararası sözleşmeler ile giderilmeye

çalışılsa da, gerçekleşmekte olan projeler ile de bu eksiklikler giderilmeye çalışılmaktadır.

Sualtı kültür mirası, 1983 yılında kabul edilen Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma

Kanunu ile Türkiye’de korunması gerekli alanlar olarak ilan edilmiştir. Bununla birlikte 1996

yılında imzalanan Icomos (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi – International Council on

Monuments and Sites) Sualtı Kültür Mirasının Korunması ve Yönetimi İle İlgili Tüzük; “iç

bölgelerde ve kıyı sularında, sığ denizlerde ve derin okyanuslarda bulunan sualtı kültür

mirasının korunmasını ve yönetimini desteklemeyi amaçlamaktadır. Sualtında bulunan kültür

mirasının özel nitelikleri ve koşulları üzerine odaklanan bu tüzük “Arkeolojik Mirasın

Korunması ve Yönetimi” (1990) konulu tüzüğe ek olarak düşünülmelidir. 1990 tarihli tüzük,

38

“arkeolojik mirası” temel verileri arkeolojik yöntemlerle elde edilen maddi miras olarak

tanımlamıştır. Bu veriler insan varlığının her tür izini ve her tür insan etkinliğini yansıtan

yerleri, terk edilmiş yapıları, toprak ve su altındaki sitler de dâhil olmak üzere her tür

kalıntıyı, bunlarla ilişkili taşınabilir tüm kültürel malzemeyi içerir. Bu yeni tüzük kapsamında

sualtı kültür mirası, sualtı ortamında bulunan veya oradan alınmış olan arkeolojik miras

olarak anlaşılmaktadır. Sualtında kalmış yerleşme ve yapılar, batık alanları, batıklar ve

bunların arkeolojik içerikleri ile doğal çevreleri bu kapsama girmektedir” olarak sualtı kültür

mirasını tanımlamaktadır. Bu tüzük ile birlikte sualtı kültür mirası korunması gerekli

uluslararası bir kültür mirası kaynağı olarak kabul edilmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında tabiat veya arkeolojik miras olarak kabul edilen

sualtı kültür mirasının koruma esasları da bu düzenlemelere göre belirlenmektedir. Bu

düzenlemeler aynı zamanda sualtı kültür mirasının korunması ve kullanılması için bazı

sorumlular tayin etmektedir. Bu sorumlular bakanlık (yürütme), il müdürlükleri (bölgesel

yürütme) ve sivil kuruşlardan (uygulama) oluşmaktadır. Sualtı kültür mirasının yer aldığı

kanunlar, yönetmelikler, yürütmeliklere konu olan sorumlular düzenlemelerin yürütülmesi ve

gerekli izinler açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı (yürütme – izinler), Kültür ve Turizm İl

Müdürlükleri (bölgesel yürütme – izinler) ve Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu (uygulama

– yetki belgesi), Sahil Güvenlik Bölge Komutanlıkları (bölge kontrol) gibi kurumlar yer

almaktadır. Diğer paydaşlar, araştırmaya konu olan Turizm İle İlgili Kurum ve Kuruluşlar

(bölgesel yönetim), Acenteler (ticari yönetim), Dalış Okulları (uygulama)’dır. Aşağıda ilgili

kanun, yönetmelik, tüzük ve yürütmeliklerdeki sualtı kültür mirasına konu olan tanımlar ve

faaliyet alanı, koruma ile ilgili madde esasları yer almaktadır:

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu14

:

“Kültür varlıkları"; tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel

sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş

bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya sualtındaki

bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır.

14 http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2863&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch= (Erişim Tarihi:

16.12.2013)

39

"Tabiat varlıkları"; jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender

bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer

altında veya sualtında bulunan değerlerdir.

“Doğal (tabii) sit”; jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü

özelliklere sahip yer üstünde, yer altında veya sualtında bulunan korunması gerekli alanlardır.

“Taşınır tabiat varlıkları”; jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle

olağanüstü özelliklere sahip yer üstünde, yer altında veya sualtında bulunan korunması

gerekli taşınır tabii değerlerdir.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Arkeolojik Sitler, Koruma ve

Kullanma Koşulları Yönetmeliği15

:

Arkeolojik Sit: İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer

altında, yer üstünde ve sualtındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve

kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlardır.

Icomos Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi Tüzüğü16

:

“Arkeolojik miras” temel verileri arkeolojik yöntemlerle ele edilen maddi mirastır.

İnsan varlığının her tür izini kapsar ve her tür insan etkinliğini yansıtan yerleri, terk edilmiş

yapıları, toprak ve sualtındaki sitler de dâhil olmak üzere her tür kalıntıyı, bunlarla ilişkili

taşınabilir tüm kültürel malzemeyi içerir.

Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının

Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik17

:

Kültür varlığı: Tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla

ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve

kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya sualtındaki bütün taşınır ve

taşınmaz varlıkları ifade eder.

15 http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,13917/658-nolu-ilke-karari-arkeolojik-sitler-koruma-ve-kullan-.html (Erişim Tarihi:

16.12.2013) 16 http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_0844861001353670083.pdf (Erişim Tarihi: 16.12.2013) 17 http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.9637&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=alan (Erişim Tarihi:

16.12.2013)

40

Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi18

:

Arkeolojik Miras: Yapılar, inşaatlar, mimari eser grupları, açılmış sit alanları, taşınır

varlıklar, diğer tür anıtlar ve bunların çevresi, ister toprakta ister sualtında bulunsunlar,

arkeolojik mirasa dâhildirler.

Mirasın Kimliğinin Saptanması ve Koruma Önlemleri Yönetmeliği:

Maddi izlerin gelecek kuşaklar tarafından incelenmek üzere korunması için, toprak

üstünde ya da sualtında görünür bir kalıntı olmasa bile, arkeolojik rezerv alanları

oluşturulması,

Araştırma, Sondaj, Kazı ve Define Arama bölümünde:

Sualtında korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının bulunduğu bölgeler, ilgili

kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılarak Kültür ve Turizm Bakanlığınca tespit edilir ve

Bakanlar Kurulu kararı ile yayımlanır. Bu bölgelerde, sportif amaçlı dalış yapmak yasaktır,

ikinci fıkra hükümlerine göre izin almak şartıyla araştırma ve kazı yapılabilir.

Ayrıca Sahil Güvenlik Komutanlı bir broşür ile Sualtı Sporları ile ilgili genel

hükümleri ve koruma alanlarını yayınlamıştır19

.

2.5.2.1 Turizm Amaçlı Sportif Faaliyet Yönetmeliği20

Madde 2 – (1) Bu Yönetmelik, sportif turizm faaliyetinin yapılmasına ilişkin uyulması

zorunlu şartları kapsar.

Genel ve Özel Şartlar, Parkur, Sportif Turizm Kurullarının Oluşumu ve

İşletmelere İzin ve Yeterlilik Belgesi Verilmesi, Madde 5 – (1) Turizm amaçlı sportif

faaliyetler Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde gerekli izinleri alan,

Bakanlıktan işletme belgeli acente, tesis ve deniz turizmi aracı işletmelerince yapılabilir.

Ancak, denizde turizm amaçlı su altı ve su üstü sportif faaliyetlerde bulunacak acente ve

tesislerin, ayrıca deniz turizmi aracı işletmesi belgesi alması zorunludur. Tesisin önünde

denizde yapılacak sportif faaliyetlerde öncelik tesise aittir.

18 http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14199/arkeolojik-mirasin-korunmasina-iliskin-avrupa-sozlesmes-.html (Erişim Tarihi:

16.12.2013) 19 http://www.sgk.tsk.tr/baskanliklar/personel/sgk_yayinlari/brosur/su_alti_sporlari.pdf (Erişim Tarihi: 16.12.2013) 20 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110223-5.htm (Erişim Tarihi: 16.12.2013)

41

Denizde su altı ve su üstü faaliyet alanları, Madde 8 – (1) Valilikler tarafından,

denizde gerçekleştirilecek turizm amaçlı su altı ve su üstü faaliyetler için aşağıdaki

düzenlemeler yapılır.

c) İlan edilen dalışa açık sahalarda koordinatları ile sınırları belirlenmiş yapay resifler,

batırılan uçak, helikopter, gemi gibi çeşitli araçlar, amfora, su altı parkları ve doğal yapısı ile

kendiliğinden oluşmuş, Kurul tarafından belirlenmiş dalış alanı oluşturulması.

İzin, Madde 9 – (1) İşletmeler her yıl, her turizm amaçlı sportif faaliyet türü için

ayrı ayrı olmak üzere, bu Yönetmelikte belirtilen şekilde valilikten izin alır.

(2) Denizde gerçekleştirilecek turizm amaçlı su üstü ve su altı sportif faaliyetleri için

en fazla bir takvim yılını kapsayacak şekilde valilikten alınan deniz turizmi aracı işletmesi

belgesi, izin belgesi yerine geçer.

Özel şartlar, Madde 10 – (1) Bu Yönetmelikte belirlenen esasların uygulanmasına

ilişkin şartlar, ihtiyaç duyulduğunda Bakanlığın uygun görüşü alınarak valiliklerce, her turizm

amaçlı sportif faaliyet türü için ayrı ayrı belirlenir.

(3) Denizde gerçekleştirilecek turizm amaçlı su altı dalışlarına ilişkin sportif

faaliyetlerde, 3/3/1990 tarihli ve 20450 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren

Türk Karasularında Sportif Amaçlarla Yapılacak Aletli Dalışlara İlişkin Yönetmelik

hükümlerine uyulur.

Sportif turizm kurullarının oluşumu, Madde 11 – (1) Yönetmeliğin belirlediği

görevleri yapmak, turizm amaçlı sportif faaliyette bulunmak isteyenlerin taleplerini

incelemek, yeterlilik belgesi düzenlemek, Yönetmeliğin uygulanması için gerekli çalışmaları

yapmak, denetimi sağlamak için, valiliklerce belirlenecek bölgelerde Sportif Turizm Kurulu

kurulur.

c) Denizde gerçekleştirilecek su altı ve su üstü sportif faaliyetlerde bulunacak

işletmelerin başvurularında Kurul; bulunduğu İlde Vali veya görevlendireceği Vali

Yardımcısı; İlçede Kaymakam, İl Kültür ve Turizm Müdürü veya görevlendireceği İl Kültür

ve Turizm Müdür Yardımcısı, Gençlik ve Spor İl Müdürü, Liman Başkanı, Sahil Güvenlik

Komutanı veya bunların görevlendireceği kişi, Deniz Ticaret Odasının ilgili meslek temsilcisi

olmak üzere altı kişi, daimi inceleme yapacağı faaliyet türüne uygun olarak da bir uzman

kişinin katılımıyla yedi kişiden oluşur.

42

Yeterlilik belgesi, Madde 12 – (1) Yeterlilik belgesi her sportif turizm faaliyet türü ve

her parkur için ayrı ayrı düzenlenir. Yeterlilik Belgesi alabilmek için, aşağıda belirtilen

belgeler ile başvurulur:

1. Başvuru dilekçesi,

2. Seyahat acentesi işletme belgesi,

3. Sosyal Güvenlik Kurumu işyeri kodunun da yer aldığı, turizm amaçlı sportif faaliyette

çalıştırılacak personelin T.C. Kimlik Numarası ve yapacakları görevleri belirten beyanı,

4. Sportif faaliyette görevlendirilecek personele ilişkin olarak ilgili spor federasyonundan

alınmış ehliyet,

5. Faaliyette kullanılacak malzeme veya araçların ilgili mevzuata uygun olarak kullanım

belgeleri ile bunlara ilişkin test belgeleri,

6. Turizm amaçlı sportif faaliyete katılan personel ve turiste ait kaza sigortası ve mali

mesuliyet sigortası poliçesi,

7. Tesis önünde gerçekleştirilecek sportif faaliyetler için turizm işletmesi belgesi,

8. Tesis önünde gerçekleştirilecek sportif faaliyet işletmecisinin tesis işletmecisi ile farklı

olması durumunda, tesis işletmecisi ile seyahat acentesi veya deniz turizmi aracı işletmecisi

arasında yapılacak akid.

(2) Denizde gerçekleştirilecek su altı ve su üstü sportif faaliyetlere ilişkin

başvurularda, bu maddenin birinci fıkrasının (b) ve (f) bentlerinde istenilen belgeler aranmaz.

(3) Kurul başvuruları inceler, uygun olan başvurular için yeterlilik belgesi verir.

(4) İl Müdürlüğü, yeterlilik belgesi ile kendisine başvuran izin taleplerini inceler ve

üzerinde süresi, ait olduğu sportif turizm faaliyet türü ile parkurun belirtildiği sportif turizm

faaliyeti izin belgesini en fazla bir takvim yılını kapsayacak şekilde düzenler.

Yasaklar, Madde 14 – (1) İzinsiz olarak turizm amaçlı sportif faaliyette bulunulması,

işletme belgesi veya izin belgesinde belirlenen türün ve ilan edilen parkur dışında sportif

faaliyet yapılması, faaliyetin yeterlilik belgesi kapsamında olmayan malzeme-araç ve personel

ile gerçekleştirilmesi yasaktır.

(4) Su altı ve su üstü sportif faaliyetler deniz trafiğinin yoğun olduğu

alanlarda 18/12/1981 tarihli ve 2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri

Kanunu uyarınca belirlenmiş alanlar ile 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat

Varlıklarını Koruma Kanunu uyarınca belirlenmiş tarihi ve doğal sit alanlarında yapılamaz.

43

Yürütme, Madde 21 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Kültür ve Turizm Bakanı

yürütür.

2.5.2.1.1 Turizm Amaçlı Sportif Faaliyet Yeterlilik Belgesi

İşletmenin Unvanı:

İşletmenin Adresi:

Şube Adresi/İrtibat Adresi:

İşletme Tarafından Yapılacak Sportif Faaliyetin Türü:

İşletme Tarafından Yapılacak Sportif Faaliyetin Süresi:

Sportif Faaliyetin Yapılacağı Parkur Alanı:

.………………………….. Sportif Faaliyette Kullanılacak Zorunlu Malzeme Araç Listesi

Sportif Turizm Kurulu tarafından ……………… İşletmesine yukarıda belirtilen sportif

faaliyette bulunmak üzere ………………… tarihinde bir yıl süreli Yeterlilik Belgesi

verilmiştir.

……İl……/….İlçe……/Sportif Tur. Kur.2.Bşk. .…İl…./……İlçe……/Sportif Tur.Kur.Bşk.

2.5.2.1.2 Turizm Amaçlı Sportif Faaliyet İzin Belgesi

(Hizmetin Tamamlanma Süresi En Geç 20 Gün Olarak Belirlenmiştir)

Dilekçe

Seyahat acentesi veya otel işletme belgesi (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünce onaylı)

Turizm amaçlı sportif faaliyette çalıştırılacak personelin yapacakları görevleri belirten liste

Personele ilişkin SGK tarafında verilen işe giriş belgesinin onaylanmış bir örneği

Sportif faaliyette görevlendirilecek personele ait ehliyetin aslı veya onaylı sureti

Faaliyette kullanılacak malzeme veya araçların ilgili mevzuata uygun kullanım belgeleri ile

bunlara ilişkin test belgelerinin aslı veya onaylı sureti

Dalış merkez yetki belgesi

Turizm amaçlı sportif faaliyete katılan personel ve turistlere ait kaza sigortası, mali

mesuliyet sigorta poliçelerinin asılları veya onaylanmış suretleri

Sportif faaliyette kullanılacak zorunlu malzeme ve araçlar listesi

Dalış noktaları

Jurnal Defteri

Turizm amaçlı sportif faaliyete katılanlar defteri

44

Konaklama tesisinin talebinin bulunmaması durumunda söz konusu faaliyeti

gerçekleştirecek seyahat acentesinin turizm işletme belgeli konaklama tesisi ile aralarında

yapacağı protokol

Bütün belgelerin asılları veya noterden / ilgili kurumlardan onaylanmış örnekleri

verilecektir (Turizm İl Müdürlüklerine Verilecektir)

2.5.2.2 Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu Donanımlı Dalış Yönetmeliği21

Madde 2 – (1) Bu Yönetmelik, sualtı faaliyetleri ile ilgili olarak dalış merkezlerinin,

sualtı sporları kulüplerinin ve dalıcıların güvenli donanımlı dalış yapabilmeleri için uyacakları

kurallar ve standartları ile dalış kuruluşları ve dalıcıların denetlenme ve yetkilendirilmelerine

ilişkin usul ve esasları kapsar.

Dalış kuruluşlarının yetkileri, Madde 5 – (1) Dalış kuruluşları, yetki belgesi almak

şartıyla Federasyonun talimatlarındaki kural ve şartlar ile bu Yönetmelik hükümlerine uygun

olarak, dalış eğitimi vermeye, eğitim dalışı, sportif dalış ve tanıtım dalışı yaptırmaya

yetkilidirler.

Dalış kuruluşlarının sorumlulukları, Madde 6 – (1) Dalış kuruluşları, en az iki

yıldız bir dalış eğitmeni ve bir rehber dalıcı ile sözleşme yapmak zorundadırlar…….

(3) Dalış kuruluşları, dalış yaptırabilmek için dalış tarihini ve dalış yapacakları

bölgenin yerini, hava şartlarının uygun olmadığında zorunlu olası değişik yerini, ilgili liman

başkanlığı/başkanlıkları ve Sahil Güvenlik Komutanlığına, yoksa emniyet ya da jandarmaya

bildirirler.

Dalıcıların görev, yetki ve sorumlulukları, Madde 7 – (4) T.C. vatandaşları, dalışa

kapalı ve yasak bölgeler dışında, bu Yönetmelikle belirlenmiş dalış kurallarına uymak ve ilgili

liman başkanlığı ile kolluk görevlilerine bilgi vermek koşulu ile 6 dalıcıyı geçmemek üzere

kendi imkânlarıyla ticari olmayan dalış yapabilirler.

T.C. vatandaşı dalıcıların dalış güvenliği, Madde 17 – (1) Dalış yapacaklar,

öncelikle kendi dalış ve can güvenliklerinden sorumludurlar. Yetkili dalış eğitmeni, rehber

dalıcı ve dalış lideri konumundaki kişiler, dalış yapılacak olan bölgenin seyir emniyeti ile

dalış yapacakların can ve mal güvenliğine yönelik her türlü güvenlik önlemlerini almak ve

21 http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.12415&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=

45

aldırmakla yükümlüdürler. Dalıştan önce ve dalış anında dalış kurallarına uymayanlar

Federasyon yetkilileri veya kolluk görevlilerince dalıştan alıkonulur. Dalış kuruluşları;

dalıştan önce her dalıcıya, güvenli dalış kurallarını bildiğini ve risklerini kabul ettiğini belirten

bir belgeyi imzalatırlar. 18 yaşından küçük dalıcıların belgelerini velisi imzalar.

Yabancı uyruklu dalıcıların dalış güvenliği, Madde 18 – (1) Yabancı uyruklu

dalıcılar, eğitimlerini ve sportif dalışlarını, yetki belgeli dalış kuruluşunda görevli rehber

dalıcıların gözetim ve denetiminde yaparlar. Rehber dalıcılar, kültürel ve doğal değerlerimizin

korunması, dalıcıların can ve mal güvenlikleri ile bölgedeki seyir emniyetinin sağlanması

konularında gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Dalışlardan önce ve dalış anında, dalış

kurallarına uymayanlar Federasyon yetkilileri ve kolluk görevlilerince dalıştan alıkonulur.

Dalış kuruluşları, her dalıcıya dalış öncesi güvenli dalış kurallarını bildiğini ve risklerini

kabul ettiğini belirten hem Türkçe, hem de dalıcının bildiği dilde düzenlenmiş belgeyi

imzalatır. 18 yaşından küçük dalıcıların belgelerini velisi imzalar.

Dalış izinleri, Madde 19 – (1) Dalıcılar, kendi belge düzeyleri için belirlenmiş

koşullara ve derinlik sınırlarına uymak zorundadırlar.

(2) Hiçbir gerekçeyle ve hiçbir koşulda tek başına dalış yapılmaz. Dalış yapabilmek

için her dalıcının bir dalış eşi olması zorunludur. Başka eğitim sistemine ilişkin belgesi olan

dalıcılar, TSSF/CMAS belgesi ile olan denkliklerine uygun belgeli dalış eşleri ile dalabilirler.

(6) Tabiat varlıklarını, tarihi ve kültürel değerleri göstermek için yapılacak dalışlardan

Kültür ve Turizm Bakanlığından ve ilgili kuruluşlardan dalış yapılacağı tarihten önce izin

alınması, yabancı uyrukluların yapacağı dalışlarda Federasyondan rehber dalıcı belgesi olan

bir gözetmenin bulunması zorunludur.

Dalış yapılamayacak alanlar ve yasaklar, Madde 20 – (1) Bakanlar Kurulu Kararı

ile tespit ve ilan edilen dalışa yasak sahalar ile deniz askeri yasak bölgeleri ve özel güvenlik

bölgelerinde dalış yapılması yasaktır. Dalışlar sırasında arkeolojik, kültürel ve canlı ya da

cansız doğal değerlere dokunmak, zarar vermek, konumunu bozmak, yerini değiştirmek, her

ne amaç ve gerekçe ile olursa olsun su yüzeyine çıkarmak yasaktır.

(2) Eğitim amaçlı da olsa tüm dalışlarda, sportif dalış donanımı dışında endüstriyel

dalışlarda kullanılan kaldırma balonu ve benzeri araç ve gereçler, teknede bulundurulmaz ve

kullanılmaz.

46

(3) Donanımlı sportif dalışlarda ve dalış teknelerinde avcılık için kullanılan zıpkın ve

benzeri araç ve gereçler bulundurulmaz, kullanılmaz ve su ürünleri avcılığı yapılmaz.

Yürütme, Madde 25 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Türkiye Sualtı Sporları

Federasyonu Başkanı yürütür.

2.5.2.3 Sualtında Korunması Gerekli Kültür ve Tabiat Varlıkları İle İlgili Esaslar22

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunun 35 inci Maddesi gereğince

sualtında korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının bulunduğu bölgelerin ilgili kurum ve

kuruluşların görüşü alınarak Kültür Bakanlığınca tespit edilmekte ve Bakanlar Kurulu Kararı

ile yayınlanmaktadır.

Bu dokümanda bulunan kültür ve tabiat varlıklarının bulunduğu bölgeler 2001/2952 sayılı

Bakanlar Kurulu Kararı ile 24 Eylül 2001 tarih ve 24533 sayılı Resmi Gazetede

yayınlanmıştır.

Belirtilen bu sahalarda sportif amaçlı dalış yapılması yasaktır. Bilimsel amaçlı araştırma ve

kazı yapılması ise, Kültür Bakanlığının iznine tabidir.

Ayrıca belirtilen dalışa yasak alanlar dışında; Karadeniz kıyılarında ve Alanya’dan Suriye

sınırına kadar uzanan kıyıda, sualtı yasak dalış alanlarının tespit işlemlerine devam edilmekte

olup, bu bölgelerdeki dalışa yasak sahaların Bakanlar Kurulu Kararı ile yayınlanmasına kadar;

Ören yerleri sahillerinde aletle dalış yapılamaz,

Daha önce dalışa yasak bölgeler içinde yer alan, ancak yapılan çalışmalar sonucunda

serbest dalış bölgesi olarak düzenlenen alanlardaki dalışlar sırasında herhangi bir korunması

gerekli Kültür ve Tabiat Varlığına rastlanılması halinde 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı

kanunun 4 üncü maddesi uyarınca en yakın mülki idare amirine veya müzeye haber vermek

zorunludur. Bu süre içinde söz konusu varlığı yerinden oynatmak yasaktır.

Bakanlar Kurulu Kararıyla tespit edilen dalışa yasak sahaların dışında İl Turizm

Müdürlükleri veya yetkili kılacağı kuruluş tarafından izin verilmesi ve izne esas bilgilerin

Bölge Sahil Güvenlik Komutanlığına veya mahallindeki yetkilisine bildirilmesi şartıyla

sportif maksatlı dalış yapılabilir.

2.6 Sualtı Kültürel Mirası İçin Dalış Turizmi

20. yüzyılda batık alanlara ulaşımın kolaylaşması, sanal turların modern medya

aracılığı ile basitleşmesi veya cam tabanlı tekne turları gibi gelişmelerde sualtı arkeolojisinin

22 www.sgk.tsk.tr/baskanliklar/genel.../bilgi.../sualtinda_korunacak.doc (Erişim Tarihi: 16.12.2013)

47

gelişmesinin aksine sualtı turizminin büyümesine yol açmıştır. Bir diğer erişim yolu ise daha

karmaşık bir yöntem olan Scuba dalışları ve diğer dalış çeşitleridir (Delgado, 2011, s.1).

Scuba dalışı özellikle ülkelerin mercan resiflerinde giderek artan popüler bir turist

aktivitesidir. Turistik dalışlar, genel olarak marina bölgelerinde 30 metreden az derinliklerde

meydana gelir ve etkileyici sualtı manzarası, gemi batıkları gibi ilginç özellikler veya zengin

biyolojik çeşitliliğe sahiptirler (Tabata, 1989). Birçok ülkede belirlenmiş marina koruma

alanları kırılgan mercan toplulukları ve yaşayan organizmaların korunması ile ilgilidir.

SCUBA dalışı bölgesel elde ettiği gelir ile koruma alanlarının yönetimini destekler (Green ve

Donnelly, 2003) ve iş olanakları ve yatırım teşvikleri ile ülkelerin ekonomileri için

sürdürülebilir katkılarda bulunur (Shaalan, 2005; Van Treeck ve Schuhmacher, 1998).

Dalış turizminin tam bir tanımını yapmak kolay değildir (Gorrad ve Gössling, 2008,

s.4). Dünya Turizm Örgütü (WTO)’ne göre scuba dalış turizmi, dalış aktivitelerine katılmak

için kişilerin amaçlı olarak başka destinasyonlara seyahat etmesi olarak tanımlamaktadır.

Destinasyonun çekiciliği neredeyse sadece dalış kalitesinden ziyade konaklama kalitesi veya

konumun çekiciliği gibi diğer faktörler ile de ilgilidir. Ancak; dalış açık bir şekilde sadece

turistler tarafından yürütülen bir faaliyet değildir. Bu aktiviteye katılanların kendi

bulundukları yerler ile sınırlı kalmamaları, yılın her zamanında dalış sporunun geniş bir

yelpazeye yayılmasında ve dalış sporunun popülerliğinin artmasında uluslararası turizmin

büyümesi önemli bir rol oynamıştır. Nitekim dalışçıların birçoğu kuzey yarım kürenin

gelişmiş ülkelerinde ikamet etmektedir ki bu durum Avrupa’nın üçte birinden fazla bir alanı

kapsar.

Dünyanın önde gelen dalış alanlarının büyük bir çoğunluğu tropikal bölgelerdeki ve

özellikle mercan resiflerinin bulunduğu alanlardır. Dalgıçların kendi rekreasyonel fırsatlarına

ulaşma eğilimi göstermeleri dolayısı ile onlara ulaşmanın çok çeşitli yollarından birisi de

uluslararası seyahatlerdir. WTO’nun belirttiği gibi scuba dalgıçların sadece 3’te 1’i düzenli

olarak deniz aşırı dalış tatili seyahatleri yapmaktadır. Geri kalan dalgıçlar ya günlük tur

bazında evlerine yakın ya da kendi ülke sınırları içinde bir günden fazla süren turlar şeklinde

(Gorrad ve Gössling, 2008, s.5-6) dalış aktivitelerini tercih etmektedirler.

Uluslararası profesyonel dalış eğitmenleri birliği (PADI) 1967’de kurulduğu günden

2013 yılına kadar 21.258.914 dalış sertifikası vermiştir. İstatistiksel açıdan incelendiğinde

yıllara göre artan bir eğilim olduğu söylenebilir. Bu açıdan incelendiğinde bu sayının yaklaşık

48

olarak 7 milyona yakını düzenli olarak deniz aşırı veya yurt dışı dalış faaliyetleri için seyahat

etmektedir. Dalış turizmin yıllık yaklaşık 460 milyon dolarlık bir gelir payına sahip olduğu

düşünülürse bu oran pazarın büyüklüğünü de açıklamaktadır. PADI’nın verilerine göre

sertifika sahibi olanların ortalama yaş oranı 29’dur (EO-30, KO-27). Bu yaş ortalaması oranı

da bu spor ile ilgilenenlerin eğitim ve genel durumları hakkında genel bir bilgi vermektedir.

2.6.1 Dalış Turizmi Talebini Belirleyen Faktörler

Birçok dalış alanında her zaman su sıcak ve sualtı görüntüsü güzeldir; sualtı

manzaraları heyecan verici ve deniz altı yaşamı bakımından zengindir. Bu da scuba dalıcıların

motivasyonlarını ortaya çıkarmaktadır. Ancak, akademisyenler ve uygulayıcılar dalış turizmi

marketinin fazlaca çeşitlilik gösterdiğini kabul etmektedirler (Tabata, 1992). Dalış turisti

kendi demografik özelliklerine, sosyo-ekonomik durumuna, dalış tatili için önceki tutkuları ve

dalış deneyimlerine, kendi ihtiyaç ve beklentilerine, dalış turizm ürününe yaklaşım şekillerine

ve birçok farklı değişkene göre farklılık gösterir (Gorrad, 2008, s.31). Bu değişkenlerin,

rekreasyonel dalış alanlarının gereksinimleri kullanımı için talebin değerlendirilmesinde;

“Neden insanlar rekreasyonel scuba dalışına katılır?” ve “Dalış alanı seçimindeki önemli

faktörler nelerdir?” soruları akla gelmektedir. Literatür aslında ilk konu ile ilgilidir, oysa

ikincisi ile ilgili araştırmalar nihayetinde oldukça sınırlıdır. Gelecekteki çalışmaların insanları

scuba dalışına yönlendiren ve talebi etkileyen faktörler ile ilgili bilgileri bir araya getirmeye

ihtiyacı var iken, insanları rekreatif scuba dalışına katılmalarını etkileyen faktörler aşağıdaki

gibi görülmektedir (Davis ve Tisdell, 1995, s.28):

Bakir ve yaban hayatı deneyimini keşfetme;

Genel olarak deniz ekolojisine olan ilgi;

Özel ve farklı spor aktiviteleri;

Özellikle sualtı zenginliklerine olan ilgi (jeolojik formlar, batıklar) veya deniz yaşamı

(mercan kayalıkları, köpek balıkları, diğer özgün balık türleri);

Sualtı fotoğrafçılığı gibi hobi takipçiliği;

Basit deneyim aktiviteleri (tatil dalışı);

Risk içeren maceralar.

Diğer bir açıdan dalış talebi oluşurken, insanların neden daldıklarını ve dalış alanı

seçimlerini daha iyi anlamak için koruma alanı yönetiminin ihtiyaçları doğrultusunda kaynak

yöneticilerine faydalı ve değerli bilgiler sağlayabilir. Bu aynı zamanda buradaki yöneticilere

49

yeni dalış alanları geliştirmek ve dalış için daha fazla alan ayırmaya yardımcı olacaktır.

Tabata (1992), temiz su, bol deniz yaşamı veya batıklar ve diğer aktivitelerin öneminden söz

ederken, aynı zamanda popüler dalış alanlarının ne el değmemiş koşullara ne de biyolojik

çeşitliliğe gerek duymadığını savunmaktadır. Tabata, daha az hassasiyete sahip dalış

alanlarının tanıtılmasının hatta yapay çekiciliklerin yaratılmasının rekreasyonel dalış

faaliyetlerinin çevresel etkilerini azaltacağını da önermiştir (Davis ve Tisdell, 1995, s.30).

2.6.2 Dalış Turizminin Pazar Bölümlemesi

Palacio ve McCool (1997, s.236), pazar bölümlendirmeyi, “büyük ve potansiyel olarak

heterojen olan bir pazarın daha küçük ve daha homojen bileşen ya da bölümlere ayrılması”

olarak tanımlamaktadır. Bu bölümleme, turistlerin içinde olduğu pazarların demografik,

sosyo-ekonomik, psikografik veya davranışsal karakterlerine dayanır. Çoğu kez, değişkenlerin

birleşimi ürüne en isabetli ve kullanılabilir market bölümlemesi bulunduğunda iki veya daha

fazla gruplamadan oluşturulur. Bu teknik pazar içindeki turistlerin hem benzerliklerini hem de

farklılıklarını tanımlayarak çalışır. Her pazar bölümü açık bir şekilde benzer karakterlere

sahip bireylerden oluşan bir temel üzerinde belirlenir. Örneğin, bireyler benzer demografik

özellikler taşır veya üründen benzer fayda ararlar. Her pazar aynı zamanda turistler ve içinde

bulundukları pazar bölümlemesi arasındaki ölçülebilir farklılıklar temelinde belirlenir. Bu tür

farklılıklar örneğin turistin sosyo-ekonomik özellikleri veya bunların söz konusu aktivite

içindeki sahip oldukları uzmanlık derecesi olabilir. Pazar bölümlerinin neticesinde oluşan bu

görüntü turist tipolojisi olarak sunulur ve milli parklar, turizm destinasyonları, tur operatörleri

yetkilileri gibi kuruluşların stratejik depolarında çok değerli araçlar olarak yer alır. Özellikle,

pazarlama ve ziyaretçi yönetimi stratejileri bir bütün olarak pazardan daha çok kişisel pazar

bölümlerini hedefleyebilir, böylece onların özgünlüğünü, hassasiyetini ve etkililiğini arttırır

(Gorrad, 2008, s.32).

Pazar bölümlemesi kapsamlı olarak turizm endüstrisinde uygulanmıştır (Sarıgöllü ve

Huang, 2005) ve dalış turizmi yaygın olarak turizm endüstrisinin hızlı büyüyen pazarı olarak

kabul edilmiştir (Tabata,1992; Cater ve Cater, 2001; Musa, Kadir ve Lee, 2006). Orams

(1999)’a göre, hemen hemen her yeni sporun yapılabileceği iddiasına dikkat çekerken, bunlar

arasında scuba dalışının son derece popüler bir aktivite olacağını ve dalış turizmi için şüphesiz

talebin dolacağını dikkat çekmektedir. Sung (2004) ise, turizmin giderek daha da özele

indiğine, özel ilgi turizminin giderek genişleyen yönü ile pazar bölümleri ortaya çıkmakta

olduğuna ve giderek önem kazandığına dikkat çekmektedir (Gorrad, 2008, s.32).

50

Bireyler açık bir şekilde dalış turizmi deneyimlerini edinmek için çok çeşitli

motivasyonlara sahiptir. Birikmiş dalış deneyimi, kuşkusuz scuba dalıcılarının ihtiyaçları ve

motivasyonlarının önemli bir belirleyicisi olarak görülür. Daha deneyimli dalıcılar açık bir

şekilde bu ihtiyaçlarını karşılamak için ihtiyaç duyulan farklı ürün tiplerini ve farklı

deneyimleri ararlar (Gorrad, 2008, s.40). Pazar bölümleri veya dalış turizmi için pazar

bölümlemeleri, turistlerin sahip olduğu motivasyonlar ve ihtiyaç duydukları farklı

deneyimlerden meydana geldiği söylenebilir. Nitekim konu üzerinde yapılan birçok araştırma

bunu açık bir dille ifade etmektedir. Genel olarak bakıldığın dalış turizmi için pazar

bölümlemelerinin 4 ana başlık altında toplandığı görülmektedir. Bunlar:

Başlangıç seviyesine sahip olanlar.

Farklı deneyim elde etmek isteyenler.

Maceracılar.

Eğitim amaçlı daha fazla tecrübe elde etmek isteyenler.

Bu konu üzerinde, Tabata 1992, Trauer 2006, Beard ve Ragheb 1983, Rice 1987,

Kerstetter, Confer ve Graefe 2001, Meisel ve Cottrell 2004, Ellagard 2005, Murphy ve Norris

2005, Keeling 2006’in yapmış oldukları çalışmalar farklı sınıflandırmalar ile isimlendirilmiş

olsa da temelde aynı tür gruplandırmanın söz konusu olduğu söylenebilir. Motivasyonlar

dışında bir başka sınıflandırma ise dalış turistleri için kişisel, sosyo-ekonomik düzey, fiziksel

ve davranışsal, eğitim durumu gibi farklı değişkenlere bağlı olarak yapılmıştır. Bu da dalış

turistlerinin tipolojisi için ve ilerideki çalışmalar için ürün farklılaştırılmasında

kullanılabilecek düzeydedir.

51

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

GÖRÜŞME FORMLARININ OLUŞTURULMASI ve VERİ ANALİZİ YÖNTEMLERİ

3.1 Nitel Veriler

“Belli bir olayı, durumu veya olguyu, kendi bütünlüğü içinde ve doğal ortamında,

tümüyle, en ince ayrıntısına kadar ve en somut şekilde kavrayabilmek ve bu tür bir kavrayışın

ve onun sağlayacağı açıklama, keşif ve tanıya ulaşabilmek için nitel araştırma” tercih edilir

(Ger, 2009, s.3). Nitel veriler (açık uçlu sorular gibi), genellikle insanların yaşam

deneyimlerini doğrudan alıntılamaya çalışan araştırmacılar tarafından tercih edilirler (Punch,

2005, s.60). Bu amaçla araştırma konusu oluşturulurken nitel verilerden yararlanılmaya karar

verilmiş ve araştırma bu kapsamda kurgulanmıştır.

Seidman, bir araştırmacının çağdaş organizasyonlardaki insanların deneyimlerini;

kişisel ve kurumsal belgeler, gözlem, tarihsel açıklama, deney, soru formları ve ölçekler,

literatür taraması yoluyla araştırabileceğini ifade eder. Ancak Seidman’a göre, eğer

araştırmanın amacı, insanların deneyimlerinde bulunan anlamları anlamak ise o zaman nitel

karakterli görüşme yapma, yararlı bir araştırma yapma yolu sağlar (Kuş, 2007, s.95).

Seidman’ın belirttiği üzere, bu araştırmaya konu olan insan deneyimlerinden yararlanma

amacı ile nitel bir araştırma çerçevesi oluşturulmuştur. Bu nedenle araştırmada veri toplama

yöntemlerinden görüşme yöntemi seçilmiştir.

3.1.1 Görüşme

Görüşme, sosyal bilimlerin bütün araştırma alanları başta olmak üzere, gazetecilik,

hukuk, iş dünyası, tıp gibi birçok alanda profesyonel bir teknik veya yardımcı bir başvuru

aracı olarak kullanılmaktadır (Kahn, 1983, s.5). Nitel araştırmalarda çok sık başvurulan veri

toplama tekniği olan görüşme, görüşülen kişilere kendilerini birinci elden ifade edebilme

fırsatı verirken, araştırmacıya da görüşme yaptığı kişilerin anlam dünyalarını, bakış açılarını,

içinde bulundukları özel durumlara ait duygu, düşünce ve tecrübelerini yine onların ifadeleri

yardımıyla derinlemesine anlama imkânı sunar (McCracken 1988, s.9). Görüşmeye, yüz yüze

görüşme ya da mülakat adı da verilmektedir. İngilizcedeki karşılığı Interview olarak

bilinmektedir. İlgili kişi ile veya grupla karşılıklı olarak konuşmak, soru sormak ve alınan

bilgileri kaydetmek suretiyle yapılan çalışmadır. Görüşme yöntemi; “her konuda istenildiği

kadar ayrıntıya gidilebilmesi, araştırmacıya geniş bir inisiyatif tanıması, anlaşılmayan sorular

52

veya cevaplar konusunda ek açıklamalar yapılabilmesi, karşılıklı olarak konuşulduğu için

mülakata katılmama oranının düşük olması ve diğer anket yöntemlerine göre daha doğru

veriler elde edilebilmesi bakımından araştırmacıya büyük faydalar sağlamaktadır” (Arıkan,

2007, s.112) şeklinde ifade edilmektedir.

Briggs (1986), görüşmenin, sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda kullanılan

en yaygın veri toplama yöntemi olduğunu savunmakta ve bu durumun, görüşme yönteminin;

bireylerin deneyimlerine, tutumlarına, görüşlerine, şikâyetlerine, duygularına ve inançlarına

ilişkin bilgi elde etmede oldukça etkili bir yöntem olmasından kaynaklandığını belirtmektedir.

Stewart ve Cash (1985, s.7), görüşmeyi, “önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan,

soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci” olarak

tanımlamıştır. Bu tanımda, süreç, iletişimdeki sürekliliği ve dinamikliği; karşılıklı, iki veya

daha fazla birey arasında gerçekleşen karşılıklı etkileşimi; etkileşimli, görüşmeye dâhil olan

bireyler arasında oluşan bireyler arası bağı; önceden belirlenmiş ve ciddi amaç, görüşmeye

dâhil bireylerden en az birinin belli bir amacı olduğunu ve bu amaca yönelik bilgi toplama

çabası olduğunu ifade eder (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.119-120).

Bertaux (1981, s.39), nitel görüşme üzerine: “Sosyal bilimlerdeki araştırma özneleri

konuşabilmekte ve düşünebilmektedir. Özgürce konuşmaları için bir fırsat verildiğinde,

insanlar ne olup bittiğine ilişkin daha fazla bilgili görünmeye başlarlar” (Seidman, 1991, s.2;

Akt. Kuş, 2007, s.94). “İnsanların gerçekliğe ilişkin algılarına, anlamlarına, tanımlamalarına

ve gerçeği inşa edişlerine vakıf olmanın iyi bir yoludur” (Punch, 2005, s.165-6). Jones (1985,

s.46)’a göre, “diğer kişilerin gerçekliği nasıl inşa ettiklerini anlamak için, onlara sormamız ve

kendi terimlerini kullanmalarına izin verecek bir biçimde ve kendi anlamlarının özü olan

zengin içeriği en iyi şekilde ifade edebilecek bir derinlikte sormamız yerinde olacaktır”

şeklinde ifade edilmektedir. Rubin ve Rubin (1995, s.19) ise bu durumu şöyle açıklamaktadır:

“Nasıl görüşme yaptığımız kısmen, ne duymaya çalıştığımız ile ilgilidir.”

Araştırmaya konu olan ve bir görüşme türü olan ‘derinlemesine görüşme’ ise,

etkileşimin her iki tarafında bulunan kişilerin karşılıklı ortak çabaları sonucunda bilginin ve

anlamın inşa edildiği bir süreçtir (Hostein ve Gubrium, 2004, s.141). Derinlemesine görüşme,

araştırmacının görüşme yaptığı kişiden aldığı cevapları sınıflayarak ve o cevaplardan

hareketle yeni sorularla konuyu mümkün olduğunca detaylı bir şekilde incelemeye çalıştığı

esnek ve keşfedici bir veri toplama tekniğidir. Derinlemesine görüşmenin tarzı

53

yapılandırılmamış, karşılıklı yüz yüze görüşme şeklindedir ve sorular bireysel tecrübeleri

detaylı olarak anlatmaya imkân verecek şekilde genellikle açık uçlu olarak oluşturulmuştur.

Derinlemesine görüşmeyi diğer görüşme türlerinden ayıran en belirgin özelliği budur (Tekin,

2006, s.103). Seidman, derin görüşmenin amacının, “sorulara cevap bulmak ya da hipotezleri

test etmek ya da ‘değerlendirme’ yapmak olmadığını” ifade eder (Seidman, 1991, s.3).

Seidman’a göre derin görüşmenin kökeninde, diğer insanların deneyimlerini ve o deneyimleri

yapan anlamı anlama ilgisi yatmaktadır (Kuş, 2007, s.95).

3.2 Görüşme Formlarının Oluşturulması

Araştırma kapsamında oluşturulan görüşme formları, aşağıda listesi verilen literatür

yardımı ile oluşturulmuştur. Literatür taraması ile 85 ayrı araştırmaya erişilmiş olup bu

amaçla ilgili yazın dikkatlice okunup incelenerek, görüşme formlarında yer alan soruların

oluşturulması için aşağıda yer alan soru formu oluşturma ilkelerine bağlı, soruların özellikleri

dikkate alınarak en doğru sonuca ve soru tipine ulaşılmaya çalışılmıştır. Araştırma konusu,

görüşmenin yapıldığı bireyler, görüşmenin yapıldığı ortamlar gibi birçok değişkene göre

farklı özellikler taşıyabilir. Buna bağlı olarak, görüşmeye yön veren formun da farklı

özellikler taşıması doğaldır. Bununla birlikte, görüşme formunun hazırlanmasında dikkate

alınması gereken bazı ilkeler şöyle sıralanabilir (Patton, 1987; Brookfield, 1992; Bodgan ve

Biklen, 1992; Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.128):

Kolay anlaşılacak sorular yazma

Odaklı sorular hazırlama

Açık uçlu sorular sorma

Yönlendirmekten kaçınma

Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma

Alternatif sorular ve sondalar hazırlama

Farklı türden sorular yazma

Soruları mantıklı bir biçimde düzenleme

Soruları geliştirme

Soruların özellikleri ise, Karasar (2005, s.168-69)’in aktardığı gibi (Kerlinger, 1964,

s.473-75; Fox, 1969, s.529-32; Moser ve Kalton, 1971, s.318-27):

54

Ne tür bilgi istendiğini açıkça belirler, istenen bakış açısını davet eder ve kaynak kişi

tarafından kolayca anlaşılır nitelikte,

Tek amaçlı ve varsayımsız,

Kaynak kişinin verebileceği verileri içermeli,

Yansız olmalıdır.

Görüşme formu hazırlanırken yukarı bahsedilen ilkeler ve özellikler göz önünde

bulundurularak araştırma soruları aşağıda yer alan temalar altında incelenmiştir ve detayları

ile kategorize edilmiştir. Bu temalar; “Yeni Bir Ürünün Yeni Bir Turizm Türü Olarak

Sunulması; Mirasın Korunması; Sualtı Kültürel Miras Alanlarının Kullanılması; Sualtı Mirası

ve Replika Gibi Yeni Ürünlerin Potansiyelinin Belirlenmesi; Mevcut Ürünleri Yeni Ürünler

İle Zenginleştirme ve Arza Olan Artışın Desteklenmesi; Yeni Bir Ürünün Mevcut Ürünlere

Katkısı; Yeni Bir Ürünün Yeni Tanıtım Olanakları Yaratabilmesi”’dir.

55

3.2.1 Yeni Bir Ürünün Yeni Bir Turizm Türü Olarak Sunulması

Sıra Çalışmanın Adı Yazarı Ve Yılı Konusu Yöntemi Bulgular Sonuç

1 Sosyal Değişme Katalizörü

Olarak Turizm ve Etkileri Şakir Berber Turizmin Etkileri Literatür - -

2

Zante Adasında Tematik

Rotalar ve Bilgi İletişim

Teknolojilerin Kullanımına

Bağlı Olarak Turizmde Ürün

Farklılaştırılması

Panayiotis Curtis

John Mylonakis

Takis Ktenidis -

2007

Taşınabilir İletişim

Araçları ve Rotalar

İle Turizm

Olanaklarını

Geliştirme

Swot Analizi

Rona ve Roe

Hesaplama

Öneriler.

Kapasite

Ölçülmeli…

Mass Turizmden

Uzak Daha Farklı

Bir Rota Olarak

Kullanılması

Gerektiği.

3

Uluslararası İş Stratejik

Modelleri. Ürün

Farklılaştırma Veya

Tamamlama?

Rock-Antoine

Mehanna - 2008

Ampirik Bir

Çalışma Literatür Farklı Modeller

Performansa Etkisi

Olur.

4

Koruma Alanları, Parklar ve

Parkurlar: Deniz Kıyısı

Kültürel Kaynak Yönetiminin

Karşılığı ve Stratejisi

Della Aleta Scott-

Ireton - 2005 Tez

Literatür ve

Örnekler

Cayman Adaları

Örnek Alınarak

Oluşturulan Bir

Çalışma Örneği

Müze Yönetimi Esas

Alınarak Bir

Yönetim

Oluşturulmalı

5

Mezarlığın Yeniden

Canlandırılması: Kuzey

Carolina Batığının Miras

Turizmi Gelişimi

Valerie J.

Grussing - 2009 Tez Literatür

Çeşitli Örnekler

ve Politikalar

Aynı Yönde

Politikaların

Geliştirilmesi

56

6*

Turizmde Ürün Çeşitliliği

Yoluyla Ürün Değeri

Oluşturma:

Türkiye’deki Arz Kaynakları

Üzerine Bir İnceleme

Teoman Duman

Metin Kozak

Muzaffer S. Uysal

- 2007

Basılı Yayınların

İncelenmesi

Literatür,

İnceleme, Anket

Yayınların

Temel

Özellikleri ve İl

Müdürlükleri

Görevlilerin

Potansiyel

Konusundaki

Görüşleri

Arz Kaynağı Olarak

Yüksek Bir

Potansiyelin Olduğu

ve Değerlendirilmesi

Gerektiği

7*

Türk Turizm Ürünü:

Farklılaştırma ve Rekabet

Gücü

Teoman Duman

Metin Kozak -

2010

Potansiyeli Literatür Çeşitli Ürünlerin

Var Olduğu

Ürün

Çeşitlendirilmesi İle

Potansiyelin

Artacağı

8

Türkiye’de Kültür Turizminin

Ürün Yapısı ve Somut Kültür

Varlıklarına Dayalı Ürün

Farklılaştırma İhtiyacı

Bilgehan Gülcan -

2010

Ürün

Farklılaştırma Literatür Ulusal Değerler Neler Yapılabilir

57

9

Ülkemizde Alternatif Turizm

Bir Dalı Olan Eko Turizmi

Çeşitlerinin Bölgelere Göre

Dağılımı ve Uygulama

Alanları

Elif Akpınar

Yahya Bulut -

2010

-

Literatür

-

Sürdürülebilir Bir

Yaklaşımla Doğal

Çevrenin Koruma,

Kullanma ve

Gelecek Nesillere

Aktarılması

Doğrultusunda

Öneriler

10

Türkiye’ye Yönelik Kültürel

Turizm Turları ve Başlıca

Güzergâhlar

Veysi Günal

Faruk

Alaeddinoğlu

M. Sait Şahinalp -

2009

Güzergâhlar Literatür ve Tur

Programları Tespit Potansiyelin Varlığı

11

Dünya Kültür Mirası Olarak

Macao Tarihi Merkezinin Tur

Rehberlerince Yorumu

Man-UIo ve

Leonie Hallo -

2011

Turist

Rehberlerinin

Macao Üstündeki

Etkileri

Görüşme ve

Anket

Turist

Rehberlerinin

Önemi

Gelenlerin Yarısına

Yakını Gezi Öncesi

Yer Hakkında Bilgi

Sahibi Olsa da

Rehberlerin

Anlattıklarına Merak

Duyuyorlar.

58

3.2.2 Mirasın Korunması

1

Turizmde Taşıma

Kapasitesinin

Önemi

Öğr. Gör. Nilgün

Avcı -2007 Taşıma Kapasitesi Literatür

Olumlu ve

Olumsuz Etkiler

Taşıma Kapasitesi

Hazırlanmalıdır.

2

2001 Unesco Sualtı Kültürel

Mirasının Korunması

Toplantısı: Avantajları ve

Zorlukları

Ulrike Koschtial -

2009 - İçerik Analizi - -

3

Brezilya’nın Sualtı Kültürel

Mirasının Korunması:

Hukuksal Koruma ve Kamu

Arkeolojisi

Gilson Rambelli -

2009 Miras Yaklaşımı

Literatür ve

Yasalar -

2001 Toplantısının

Etkileri

4

Romanın Korunması.

Uluslararası Koruma

Standartlarının Oluşturulması

Paul N. Perrot - 2009 Neler Yapıldı,

Neler Yapılabilir Görüş - -

5 Doğal, Tarihi ve Kültürel

Değerlerin Korunması

Raşit Raci Bademli -

1997 Koruma Yasalar - -

6 Miras Turizminin Coğrafi

Kaynakları ve Korunması Suna Doğaner - 2003

Kaynakların

Tanımı

Literatür

Taraması Öneriler

Envanter

Oluşturulmalı,

Korunmalıdır.

59

7

Sürdürülebilir Turizm

Açısından Taşıma Kapasitesi:

Topkapı Sarayı Örneği

Cüneyt Tokmak -

2008

Tez

Betimsel Yöntem

Anket

Mülakat

Gözlem

Taşıma

Kapasitesi

Aşımına İlişkin

Bulgular Yer

Almaktadır.

Yöneticiler Koruma-

Kullanma Dengesini

Dikkate Alarak

Alanları Planlamalı ve

Yönetmelidirler.

8

Türk Kültür Mirasının

Korunması ve

Tarihi Çevre Bilinci Üzerine

Yüksel Sayan - 2009 Kültürün

Korunması Görüş - -

9

Anydros-Eudokias

Suyla Hayat Bulan, İnsan

Eliyle Yok Olan

Bir Kültür Mirası ve

Düşündürdükleri

Vedat Çelgin - 2008 - Literatür - Tanıtım Üzerine Bir

Yazı

10

Antalya Kaleiçi Yerleşiminin

Doğal, Kültürel

ve Tarihi Miras Olarak

İncelenmesi ve Alanın

Turizm Açısından

Sürdürülebilir Kullanımı

Hasibe Kocaboyun -

2009

Tez

Anket

Belirlenen

Sorunlar ve

Bunların

Anlamlılık

Dereceleri

Önerlerin Getirilmesin

Anket Sonuçlarının

Etkili Olduğu

60

11 Türkiye’de Kültürel Mirasın

Korunmasına Kısa Bir Bakış

Melike Z. Dağıstan

Özdemir - 2005 - Görüş Gelişim Süreci

Mimarlık Alanından

Bir Yazı

12 Kültür Mirasını Korumada

Çeşitli Yaklaşımlar Reha Günay - 2007 Koruma Yaklaşımı Literatür

Çeşitli Yollar ve

Tanımları -

13

Kültürel Miras Alan

Yönetimi Kapsamında

Alanya Kalesi

Ziyaretçi Yönetimi

Sevcan Yıldız - 2011 Tez Literatür - Anket

Taşıma

Kapasitesinin

Üzerinde Bir

Ziyaretçi Sayısı

Karmaşalığa Sebep

Olacak Ziyaretçi

Yoğunluğunun

Azalması Gerektiği

Önerisi

14

Çatışma ve Uzlaşma İçinde

Miras. 21. Yüzyıl

Uluslararası Gündeme Doğru

Elizabeth Chilton

Neil Silberman 2010 Miras Yaklaşımı Görüş - -

15 Evrensel Oturumlar Whitney Battle-

Baptiste - 2010

Ülkelerin Miras’a

Yaklaşımı Görüş - -

16 Kültürel Miras ve Çatışma:

Avrupa’dan Görünümü

Gabi Dolff-

Bonekämper - 2010

Anlaşmaların ve

Kurumların Miras

Yaklaşımı

Görüş - -

61

3.2.3 Sualtı Kültürel Miras Alanlarının Kullanılması

1

Deniz Turizm Limanları İçin

Sürdürülebilir Gelişim

Modeli

Alen Jugovic

Mirjana Kovacic

Ana Hadžic -

2011

Gelişim Modeli

Oluşturma

Pest Analizi ve

Parametre

Oluşturma

Tüm Çevresel

Faktörüler

Etkilidir.

Deniz Turizmi İçin

Gelişim Profesyonel

Kişilerle Yapılmalı.

2

Sualtı Kültürel Mirasın

Korunması: Karakteristik

Özellikler ve Yeni

Teknolojiler

Jean-Bernard

Memet - 2009

Çıkarılması ve

Koruma Altına

Alınması

Görüş - -

3

2001 Kongresi İle Sualtı

Kültür Mirasından Nasıl ve

Neden Fayda Sağlayacağız?

Thijs J.

Maarleveld - 2009 - İçerik Analizi -

Farklı Faydalar

Çıkarılabilir.

4 Yerinde (In-Situ) Koruma.

Tercih Edilen Seçenek

Martijn Manders -

2009

Yerinde

Korumanın Önemi

Literatür ve Machu

(Managing Cultural

Heritage

Underwater)

Projesinin Tanıtımı

-

Yerinde Korumanın

Avantajları ve

Sergilemedeki

Çekiciliği

62

5

Akdeniz Bölgesi Sualtı

Arkeolojisi, Sualtı Araştırma

Projesi: Sualtı Kültür Mirası

ve Batıklar

Yrd.Doç.Dr. A.

Harun Özdaş

Doç.Dr. Derman

Dondurur

Yrd.Doç.Dr.

Derya Yalçıklı -

2009

Proje Sonar Tarama

Çeşitli Batık

Alanları

Arkeoloji Açısından

Bir İnceleme

6

Sualtı Arkeolojisi Araştırma

Yöntemleri ve

Kazı Teknikleri

Koray Alper -

2007 - Tez -

Arkeoloji Açısından

Bir İnceleme

7

Arkeolojik Sualtı

Araştırmacılığına Giriş İçin

Eğitim Metodolojisi

Hakan Öniz -

2008 - Tez -

Arkeoloji Açısından

Bir İnceleme

8 Arkeolojik Sualtı

Araştırmaları Harun Özdaş Proje’den Yayın Sonar Tarama

Çeşitli Batık

Alanları

Arkeoloji Açısından

Bir İnceleme

9

2008 Yılı Kelenderis Limanı

(Aydıncık/Mersin)

Sualtı Kazısı

Prof. Dr. Levent

Zoroğlu - Hakan

Öniz

Kazı Çalışmaları Literatür Kazı Alanı İle

İlgili Bulgular

Kazı Alanı İle İlgili

Bulgular

63

10

İstanbul-Küçükçekmece

Kıyıları Arkeolojik Yüzey

Araştırması

Şengül Aydıngün

Hakan Öniz Kazı Çalışmaları Literatür

Kazı Alanı İle

İlgili Bulgular

Kazı Alanı İle İlgili

Bulgular

11

Doğu Akdeniz Sualtı Antik

Batıklarının Bilgisayarlı

Grafik Yöntemleriyle Üç

Boyutlu

Rekonstrüksiyonu

Ahmet Denker

Hakan Öniz

Deneysel Bir

Çalışma Rekonstrüksiyon

Çizimler İle

İlgili Bulgular

Yeniden Yaratma

Aşamasında

Bilgisayar Desteği

12 Sualtı Kültürel Mirasın

Korunması Toplantısı Unesco - 2001 Toplantısı Sonuçlar

Belirlemeler ve

Sonuçlar, Sözleşme

Maddeleri

13 Tarihsel ve Arkeolojik Batık

Alanları Kaynaklar

Thomas Barrett

Street - 2007 Tez

Politikalar ve

Literatür

Politikalar

Çevresinde

Gelişmeler

Uluslararası

Politikaların

Yaptırımları ve

Uygulama Şekilleri

14 Saros Körfezi Kıyılarında Su

Altı Dalış Turizmi

Okan Yaşar –

2011

Saros Körfezi ve

Dalış Turizmi Literatür -

Çeşitli Yatırımlar İle

Daha İlgi Çekici

Hale Geleceği

64

15

Mercan Topluluklarındaki

Scuba Dalışçıların

Kısıtlanması Üzerine

Alternatif Bir Yönetim

Çerçevesi

Anthony B.

Rouphael

Mahmoud Hanafy

- 2007

Yönetim Modeli Literatür ve

Model

2 Yönetim

Modeli

2 Yönetim

Modelinin Güçlü ve

Zayıf Yanları

16 Sualtı Kültür Mirasının

Korunması Sözleşmesi Unesco - 2001 - - - Sözleşme

17

Sualtı Kültür Mirasının

Korunması ve Yönetimi

Tüzüğü

Icomos - 1996 - - - Tüzük

18 Türkiye Sualtı Kültürel

Mirası Ulusal Raporu

Harun Özdaş -

2010 - - - -

19

Sualtı Kültürel Mirasın

Korunması Üzerinde Ticari

Sömürünün Etkisi

Tatiana Villegas

Zamora - 2009 - Görüş -

Özellikle Hazine

Avcılığın Artışı

Yönündeki

Endişeler.

20 2001 Sözleşmesi En Sık

Sorulan Sorular Unesco - - - Sözleşme Hakkında

21 Akdeniz’de Suyla Gelen

Kültürün ve Mimarinin İzleri

T. Gül Köksal

H. Hüseyin

Kargın

- Görüş Çeşitli Mekânlar Mimarlık Alanından

Bir Yazı

65

22 Denizaltı Turizminde Yeni

Sınırlar

Brian Garrod

Stefan Gösslıng -

2008

- - - -

23 Dalış Turizmi Üzerine

Brian Garrod

Stefan Gösslıng -

2008

- Literatür - -

24

Dalış Turizmi Turist

Tipolojisi ve Pazar

Bölümlemesi

Brian Garrod -

2008 - Literatür - -

25 Dalış Turizmi Sürdürülebilir

Turizm ve Sosyal Sorumluluk

Claudia Townsend

- 2008 - Literatür - -

26

Ülkemizin Taraf Olmadığı

Sualtı Kültürel Mirasının

Korunması Sözleşmesi ve

Sualtı Kültür Varlıklarımız

Umut Görgülü -

2007 Tez

Literatür ve

Sözleşmenin

Yorumu

-

Çeşitli Sorunlara Yol

Açacağı Düşüncesi

İle Tarafa Olmama

Durumu

66

27

Deniz Koruma Alanlarında

Taşıma Kapasitesi ve

Rekreasyonel SCUBA

Aktiviteleri

Derrin Davis ve

Clem Tisdell -

1995

Koruma Alanları

Üzerine

Literatür

Taraması -

Aşırı Kalabalık

Yaratan Durumların

Olumsuz Yönde

Etkilediği

28

Tutum ve Davranış Teorileri

Bazında Rekreasyonel Su Altı

Dalışa Katılanlar Üzerinde

Bir Örnek

Tah Fatt Ong ve

Ghazali Musa -

2010

Tutum ve

Davranışların

Etkileri ve

Anlamlılıkları

Anket Güçlü Etkiler

Sorumlu Dalış

Faaliyetleri ile Dalış

Tutumları ve

Davranışları

Arasında Anlamlı

İlişki Vardır

29

Arkeolojik Araştırmalarda

Kültürel Mirasın

Belgelenmesi Ve İzlenmesi

Sürecinde “Fotogrametri”nin

Uygulama Alanları

Elif S. Kork -

2006 Tez Fotogrametri

Bazı Alanların

Verileri

Veri Tabanı

Oluşturmada

Kullanılacak

Yöntem

67

3.2.4 Sualtı Mirası ve Replika Gibi Yeni Ürünlerin Potansiyelinin Belirlenmesi

1 Batık Kültürel Sit Alanları:

Zamana Açılan Kapsül

David Nutley -

2009

Koruma

Yöntemleri-

Sergileme

Görüş -

Teknolojinin

Kullanılmasındaki

Faydalar (Arkeolojik

Yaklaşım)

2 Deneysel Arkeoloji; Foça –

Marsilya Projesi Osman Erkurt Projenin Tanıtımı Tanıtım

Proje’nin

Gerçekleşmesi

İle İlgili Bilgiler

Proje’nin Hayata

Geçmesi

3

Antik Ticaretin Günümüze

Gelen Tanıkları:

Amphoralar

Emre Okan Kazı Çalışmaları Literatür Kazı Alanı İle

İlgili Bulgular

Kazı Alanı İle İlgili

Bulgular

4

Maine Körfezindeki Deniz

Kıyısı Kültürel Mirasın

Sürdürülebilir Gelişimi

Stefan Claesson -

2008 Tez

Literatür ve

Yasalar Öneriler

Kültürün

Korunmasının

Önemi ve

Sürdürülebilir Bir

Müze

68

5

Ekonomik Tarihin Deniz

Kıyısı Arkeolojisi:

Kuzeydoğu Akdeniz’indeki

Uzun Dönemli Roma Ticareti

Justin Leinwagner -

2011 Tez Literatür

Tarihi Rotalar

ve Limanlar

(Türkiye

Kıyıları

Ağırlıklı)

Ticaretin Rotları ve

Önemi

6

Batık Alanlar Üzerinde

Büyüyen Turizmin Etkileri ve

Fırsatları

James P. Delgado -

2011 - Görüş

Sualtı Mirasının

Kullanımına

İlişkin Fırsatlar

Çeşitli Etkilerin Var

Olacağı ve Bunların

Çözümlenmesi

7 Sualtı Arkeolojik Rotalar Francisco J. S. Alves

- 2009 - Görüş -

Alanların Halka

Açılması İle Popüler

Olacağı

8

Sipidan: SCUBA Cenneti:

Turizm Etkileri, Dalıcıların

Memnuniyeti ve Turizm

Yönetimi Üzerine Bir Analiz

Ghazali Musa - 2010 Memnuniyet ve

Yönetim Önerileri. Anket

Memnun ve

Memnun

Olmama

Sebepleri

Katılımcılar Genel

Olarak Memnun

Ancak Kalabalık ve

Gürültü

Memnuniyetsizliği

Arttırıyor

69

3.2.5 Mevcut Ürünleri Yeni Ürünler İle Zenginleştirme ve Arza Olan Artışın Desteklenmesi

1

Kıyı Destinasyonlarına

Turizm Ürünü Olarak

Kültürel İçerik Sunmak:

Portekiz Algarve Üzerine Bir

Çalışma

Patricia Oom do

Valle, Manuela

Guerreiro, Julio

Mendes, Joao

Albino Silva -

2011

Kitle Turizmde

Kültürel

Etkinliklerin

Kültürel

Zenginliğe Etkisi

Anket, CHAID

Analizi

Kültürel

Deneyimin

Memnuniyete

Etki Ettiği

Kitle Turizm İçin

Gelip Kültürel

Aktiviteye

Katılanların Daha

Memnun Oldukları

Ortaya Çıkmış.

2

Kentsel Kültürel Turizm

Gelişiminin Faktörleri ve

Zorlukları Üzerine Tartışma

Suosheng Wang,

Naoko Yamada ve

LindaBrothers -

2011

Kentsel Kültürel

Turizmin

Geliştirilmesi.

Araba Yarışları,

Festival vs.

Nitel ve Nicel,

Anket, Görüşme,

Önem ve

Performans

Analizi

Bazı Faktörlerin

Özellikle

Memnuniyet

Üzerindeki

Etkileri

Gelişim Yerel

Ekonomi ve Özel

Sektör İle

Sağlanmalı.

3

Bilgi ve Beceriler, Yöreler,

Ürünler: Biyolojik

ve Kültürel Özvarlık

Laurence Bérard

Philippe

Marchenay

François

Casabianca - 2010

Kültürel

Özvarlığın Etkin

Kullanımı

Literatür

Taraması

(Tarım Alanından

Bakış)

-

Özvarlık Kültürünün

Değişerek Devam

Etmesi Gerektiği

70

4 Kırsal Gelişimde Kültür

(Mirası) Turizmi Modeli

A. Sadık Bahçe -

2009

Kırsal Gelişim

Modeli Önerisi Literatür -

Kırsal Turizm

Olanakları

Kullanılmalıdır.

5

Sosyo-Kültürel Miras

Turizmi ve Türkiye’den

Örnekler

Alpaslan

Aliağaoğlu - 2004

Kültürel Turizm

Çeşitleri

Analiz ve Sentez

Metodu -

Alt Grup Oluşturma

Çabası

6

Pamukkale’deki Yöre

Halkının Turizmi

Desteklemesi İle

Turizmin Sosyo-Kültürel

Etkileri Arasındaki İlişki

Serkan Bertan -

2010

Olumlu ve

Olumsuz

Etkilerinin Tespiti

Anket

Spss

Faktör Analizi

Regresyon

Faktörler

Turizmin Olumsuz

Sosyo-Kültürel

Etkileri Alpha 81,36

- Ortalama 2,96

Turizmin Olumlu

Sosyo-Kültürel

Etkileri Alpha 74,86

- Ortalama 4,06

71

7

Beypazarı’nda Turist-Yerli

Halk Etkileşimi ve Turizmin

Sosyal,

Kültürel ve Ekonomik

Etkileri

Turhan Çetin -

2009

Olumlu - Olumsuz

Etkiler Anket

Sorular Bazında

Hipotezler Test

Edilmiş.

Gelen Zengin

Turistlerin Halkın

Yaşam Tarzını

Olumsuz Yönde

Etkilediğine Büyük

Oranda

Katılmamaktadır.

8

Turizmde Davranış Kuralları

ve Bunun Sürdürülebilir

Turizm Üzerindeki Etkisi

Kristina Bucar

Sánela Skorıc

Darko Prebezac -

2010

Davranış

Kurallarının

Etkileri

Literatür

Nasıl Etkilediği

ve Etkilendiği

Evrensel ve Yerel

Düzeyde Önemli Bir

Yer Tuttuğu ve

Gönüllülük Esaslı

Bir Yapıya Sahip

Olduğu

9

Antalya Kıyı Bölgesi

Planlama Sürecinin Kıyı

Alanlarına Etkileri: Side-

Manavgat Örneği

Özlem Alpaslan -

2009 - Görüş -

Mimarlık Alanından

Bir Yazı

10 Antalya Kıyı Alanlarının

Değişimi Üzerine Saptamalar

Mehmet Nazım

Özer – 2009 - Görüş -

Mimarlık Alanından

Bir Yazı

72

11 Coğrafya, Kültür ve Turizm:

Kültürel Turizm

Gözde Emekli -

2006 - Literatür

Nasıl Bir Yapıya

Sahip Olduğu

Gelişmesindeki

Önemli Noktaların

Vurgusu

12*

Turizmde Ürün Çeşitliliği

Yoluyla Ürün Değeri

Oluşturma:

Türkiye’deki Arz Kaynakları

Üzerine Bir İnceleme

Teoman Duman

Metin Kozak

Muzaffer S. Uysal

- 2007

Basılı Yayınların

İncelenmesi

Literatür,

İnceleme, Anket

Yayınların

Temel

Özellikleri ve İl

Müdürlükleri

Görevlilerin

Potansiyel

Konusundaki

Görüşleri

Arz Kaynağı Olarak

Yüksek Bir

Potansiyelin Olduğu

ve Değerlendirilmesi

Gerektiği

13*

Türk Turizm Ürünü:

Farklılaştırma ve Rekabet

Gücü

Teoman Duman

Metın Kozak -

2010

Potansiyeli Literatür Çeşitli Ürünlerin

Var Olduğu

Ürün

Çeşitlendirilmesi İle

Potansiyelin

Artacağı

14 Türkiye’de Kültürel Turizm:

Kaçırılmış Fırsat

Fevzi Okumuş,

Umut Avcı, İzzet

Kılıç, Andrew R.

Walls - 2012

Kalkınma

Planlarının

İçerikleri

İçerik Analizi -

Kalkınma

Planlarında Kültür

Turizminin Yeri

Ortaya Çıkarılmış.

73

3.2.6 Yeni Bir Ürünün Mevcut Ürünlere Katkısı ve Yeni Bir Ürünün Yeni Tanıtım Olanakları Yaratabilmesi

1 Paylaşılan Miras Anlayışının

Gelişimi

Elizabeth Ya’ari -

2010

2006 Push

Yaklaşımı Görüş - -

2

Arkeolojik Miras ve Merkez

Lidya’da Türk Bağımsızlık

Savaşı

Christina Luke -

2010 - Görüş - -

3 Miras Turizmi: Tanımlanan

Bir Soru

Brian Garrod

Alan Fyall - 2001 - Görüş

Miras Turizmi

Hakkında Tanım

Çalışması

Nedir Sorusuna

Literatüre Dayanan 7

Sorunun Tanımı

4 Kültür Yönetimi Anıl Çeçen - Literatür Kültürün

Gelişimi

Kültürün

Yönetilmesi

5 Unesco, Kültür ve Türkiye Prof. Dr. Öcal

Oğuz - 2007 - Literatür Süreç -

6

Kültür Turizmi ve Turizmin

Kültürel

Varlıklar Üzerindeki Etkileri

Selma Meydan

Uygur

Eda Baykan -

2007

Etkileri Literatür

Olumlu ve

Olumsuz

Etkilerin Tespiti

-

74

7

Doğal ve Kentsel Sit

Alanlarında

Kültür Turizmi ve Yönetimi

“Boğaziçi- Arnavutköy

Örneği”

Mimar Pınar

Abacılar - 2008 Tez Literatür -

Zararların En Aza

İndirgenmesi

Çalışmalarının

Önem Kazanması

Gerektiği

8

Miras Turistlerinin

Motivasyonları Üzerinde

Turist Sektör Yapısının Etkisi

Luca Secondi vd.

2012 Motivasyon PLS Path Modeli

Etki

Büyüklükleri ve

Modelin

Anlamlılık

Derecesi (AVE)

Salt Kültürel Miras

Alanlarının Değil

Ulaşım, Altyapı ve

Diğer Yapılarında

Motivasyonda Etkisi

Olduğu.

9

Kültürel Miras ve Turizm’in

Sürdürülebilir Bütünleşmesi:

Meta Analizi

Tolina Loulanski

ve Vesselin

Loulanski - 2011

Yayınların Analizi Nitel Araştırma

ve Meta Analizi

15 Kategori

İçerisindeki

Yerleri

Farklı Disiplinler

Arası KM ve T

Arasında

Sürdürülebilir Bir

İlişki Vardır

75

3.3 Nitel Veri Analizi

Her nitel araştırma farklı birtakım özellikler taşır ve veri analizinde bir takım yeni

yaklaşımlar gerektirir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.221). Strauss (1987) ile Coffey ve

Atkinson (1996) benzer şekilde, nitel araştırmadaki veri analiz yöntemlerinin standart hale

getirilemeyeceğini ve veri analizini standartlaştırmanın nitel araştırmacıyı sınırlandıracağını,

standartlaştırılmış veri analizinin araştırma yoluyla eldeki verilere uygun, zengin ve

derinlemesine sonuçlar elde edilmesini olumsuz yönde etkileyeceğini ve analiz sürecinin

kapsamlı ve sistematik olması gerektiğini; ancak bu süreci her araştırma için geçerli

olabilecek standart bir süreç haline getirmenin mümkün olamayacağını belirtmişlerdir

(Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.221).

Örneğin; Wolcott (1994) veri analizinde üç yol önermektedir. Birinci yol, toplanan

verinin özgün formuna mümkün olduğu kadar sadık kalarak ve gerektiğinde araştırmaya

katılan bireylerin söylediklerinden doğrudan alıntı yaparak betimsel bir yaklaşımla verileri

okuyucuya sunmaktır. Bu yaklaşımda, veriler ve ulaşılan sonuçlar birbirine “anlatım” olarak

çok yakındır. Örneğin, görüşmelerden uzun aktarımlar yapabilir ve gözlem notları özgün

haline yakın biçimde betimlenebilir. İkinci yol ise, birinci yaklaşımı da içeren bir biçimde,

bazı nedensel ve açıklayıcı sonuçlara ulaşmak amacıyla “sistematik analiz” yapmaktır. Yani,

veriler betimsel bir yaklaşımla sunulur ve buna ek olarak belirlenen bazı temalar ve temalar

arası ilişkiler belirlenir. Bu yaklaşımda araştırmacı, veri analizini bir adım öteye götürmekte

ve okuyucuya yardımcı olabilecek birtakım ek analizler yapmaktadır. Üçüncü yaklaşımda ise

araştırmacı, birinci ve ikinci yaklaşımı temel alır ve buna ek olarak, veri analizi sürecine

kendi yorumlarını da dâhil eder. Burada araştırmacının katılımcı ve öznel yönü daha çok ön

plana çıkmakta, veri toplamanın yanında veri analizinde de, kendi yorumları ve anlayışı ile

araştırmacı daha etkin bir rol üstlenmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.221-222).

Wolcott veri analiz sürecine üç farklı yaklaşım önerirken, her bir yaklaşımın

birbirinden ayrı olamayacağını da kabul etmektedir. Genel olarak alan yazın ile belirtmiş

olduğu yaklaşımlar paralellik göstermektedir. Bunun dışında Strauss ve Corbin (1990)

“betimsel analiz” ve “içerik analizi” olmak üzere iki yaklaşım belirtmişlerdir. Araştırmacıların

en sık kullandığı yaklaşımlar da betimsel analiz ve içerik analizidir. Dey (1993) ise analiz

sürecine Wolcott gibi 3 aşama getirmiş ve bunları “betimleme”, “sınıflama” ve

ilişkilendirme” olarak tanımlamaktadır. Bir diğer yaklaşım Miles ve Huberman (1994)

tarafından ortaya atılmıştır. Dey ve Wolcott gibi üç süreci temel alan yaklaşımlarını “verinin

76

işlenmesi”, verinin görsel hale getirilmesi” ve “sonuç çıkarma ve teyit etme” olarak

sıralamaktadırlar. Her yaklaşım kendi içinde tutarlı, ancak hiçbir yaklaşım ortaya atılan tüm

yaklaşımlardan bağımsız değildir.

3.4 Temellendirilmiş Kuram

Araştırma probleminin kuramsal ya da kavramsal bir çerçevesini oluşturmak,

araştırma deseninin amaca dönük ve kendi içinde tutarlı olması bakımından büyük önem taşır

(Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.86). Kuramsal bir çerçevenin var olduğu bir araştırmada,

araştırmacı (süreç içinde) önemli avantajlara sahiptir. Kuramsal çerçeve araştırmacıya,

problemiyle ilgili boyutların tanımlanmasında, bunların birbirleriyle olan ilişkilerinin

saptanmasında, bilgi toplama araçlarının boyutlarının belirlenmesinde ve analiz aşamasında

kullanılacak temaların seçilmesinde yardımcı olur. Ancak her nitel araştırma problemi için bir

kuramsal altyapı oluşturmak mümkün olamayabilir. Özellikle bir araştırma problemi ilk defa

araştırılıyor ise, bu durum söz konusu olabilir. Böyle bir durumda araştırmacı, kuramsal ya da

kavramsal bir çerçeve oluşturmada zorlanabilir. Bunun sonucunda araştırmacı, daha esnek bir

araştırma deseni benimseme ve araştırma sürecinde elde ettiği bulgulara göre bu çerçeveyi

oluşturma ihtiyacı hissedebilir. Glaser ve Strauss (1967)’un ortaya koydukları “kuram

oluşturma” (grounded theory) kavramı bu tür durumlarda kullanılan bir yöntemdir. Herhangi

bir olayı ya da olguyu açıklayabilecek bir kuramın olmadığı durumlarda nitel araştırma,

tümevarımcı ve esnek bir yaklaşımla elde ettiği verilere dayanarak bir kuram oluşturma çabası

içine girebilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.86).

Nitel araştırmanın bir diğer temel özelliği ise, bilginin inşa edilmesi sürecinde izlediği

yoldur. Nitel araştırma, bilgiye tümevarım yöntem bilimini kullanarak ulaşmaya

çalışmaktadır. Bu anlayışın gelişmesinde en önemli katkı Glaser ve Strauss’tan gelmiştir.

Glaser ve Strauss (1967) kuramın, araştırma sürecinde sistematik olarak elde edilmiş olan

verilere dayalı olarak keşfedilmesini önermişlerdir. Yazarlar ortaya attıkları bu kurama

“temellendirilmiş kuram” (grounded theory) ismini vermişlerdir. Kurama bu ismin

verilmesindeki temel gerekçe, bilginin, sosyal gerçekliğin içerisinde saklı olduğuna dair

varsayımdır. Araştırmacının temel rolü, sosyal gerçekliğin içerisinde temellendirilmiş

(grounded) olarak duran bu bilgiyi, araştırma sürecinde toplamış olduğu verileri analiz etmek

suretiyle keşfetmek ve ortaya çıkartmaktır (Balcı, 2005). Temellendirilmiş kurama, bazı

başlangıç araştırma soruları çerçevesinde elde edilmiş verilerle başlanır. Amaç, bu verilerde

aslî olan şeye göre temellendirilmiş bir kuramı keşfetmek ve geliştirmektir. Bu yaklaşımda

77

kuram, verilerin kendisinden daha soyut olan kavramlar arasındaki bağlantıları gösteren

önermeler bütünü olarak görülür. Amaç, veriler hakkında ve bu verilerle temellendirilmiş

soyut bir kuram inşa etmektir (Punch, 2005, s.206).

Temellendirilmiş kuram’ın bir kuram olmadığı belirtilmektedir. Bir yöntem, bir

yaklaşım, bir stratejidir. En iyi biçimde verilerden kuram türetme amacı taşıyan bir araştırma

stratejisi olarak tanımlanabilir. ‘Temellendirilmiş’ ifadesi, kuramın veriler temelinde

geliştirileceği, dolayısıyla verilerle temellendirileceği anlamına gelir. ‘Kuram’ ise araştırma

verilerinin toplanması ve bu verilerin çözümlenmesinin amacının, kuram türetmek olduğunu

ifade eder. Temellendirilmiş kuramının ana fikri, kuramın verilerden tümevarımsal olarak

geliştirileceğidir (Punch, 2005, s.156).

78

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BULGULAR ve DEĞERLENDİRME

4.1 Veriler

Araştırmanın tasarımında 4 farklı tema merkezli bir yapı oluşturulmaya çalışılmıştır.

Ürün farklılaştırılmasında Sualtı Kültür Mirasının Yeri, Turizme Etkisi, Etkileme Boyutu ve

Tanıtımı olarak sıralanan bu yapı, görüşmecilerden alınan yanıtlar yardımıyla belirlenmiştir.

Araştırmadan elde edilen sonuçlar soru temelinde incelenmiş ve edinilen değerlendirme

sonuçlarına ilgili bölümde yer verilmiştir. Buna göre ortak ve genel sorular incelendiğinde;

Sualtı kültür mirası hangi tür turizm şekli incelenmelidir sorusuna alınan yanıtlara göre Kültür

Turizmi, Spor (Dalış) Turizmi olarak 2 farklı kategori öne çıkmaktadır. Bu düşünceyi

destekleyecek biçimde görüşmecilerden “İkiye ayırmak gerekir (kültür ve eğlence turizmi)”,

“Kültür ve sporun birleşimi olan yeni bir tür ortaya çıkmalıdır” gibi farklı yorumlar elde

edilmiştir. Bu tür bir turizm şeklinin bu amaçla (Kültür, Spor ve Kültür-Spor) yapılacak

turizm türüne olan ilgiyi artırır mı sorusuna alınan yanıtlarda genel olarak olumlu yönde ve

ilgiyi arttırır şeklinde yanıtlar alındığı söylenebilir. Turizmde ürün farklılaştırılması ele

alındığında genel düşünce sualtı kültür mirasının bu farklılaşma politikalarını olumlu yönde

etkileyeceği şeklindedir. Sualtı kültür mirasının tanıtımı açısından sorulara verilmiş yanıtlar

incelendiğinde ise bakanlık destekli uluslararası platformda fuarlar ve tanıtım afişleri yolu ile

medya ağırlıklı bir tanıtım ve tur operatörleri ve acente kataloglarında yer alması gerekliliği

önerisi kabul edilmektedir.

4.1.1 Görüşme Formları ve Alınan Yanıtlar

Meslek grupları temelinde sorulan sorular ve alınan yanıtlar aşağıda yer almaktadır:

4.1.1.1 Turizm İle İlgili Yerel Kurum ve Kuruşlar, Birlikler

1. Sualtı Kültür Mirası nasıl incelenmelidir?

2. Sualtı Kültürel Miras alanlarının kullanımı “Amaçlı Yapılan” Turizm Türüne olan ilgiyi

nasıl etkiler?

3. Yeni bir ürün olarak sunmak ya da mevcut sualtı dalış turizmi ürünlerini geliştirmek için

Sualtı Kültür Mirası kullanılabilir mi? Nasıl?

4. Sualtı Kültürel Mirası uluslararası turizm ve turist hareketlerini ne derece ve nasıl

etkileyebilir?

79

5. Sualtı kültürel miras alanı potansiyel veya tesadüfî dalış turisti için çekicilik sağlar mı,

örneğin mevcut yıllık dalış turisti sayısını etkiler mi? Nasıl?

6. Mirasın korunması kapsamında Sualtı Kültürel Miras alanlarının turizm ürünü olarak

kullanımı ne kadar ve nasıl etkili olabilir?

7. Replika veya yeniden yapım yeni bir turizm ürünü olarak kullanılabilir mi? Nasıl?

8. Replika gemi batığı Side dalış potansiyelini nasıl etkiler?

9. Sualtı Kültürel Mirasın alanlarının kullanılmasının turizm açısından önemli bir etkisi ve

yüksek bir potansiyelinin olduğu varsayılırsa tanıtımı nasıl yapılmalıdır?

- Ticaret Odası Başkanlığı

1. Kültür turizmi olarak

2. Olumlu olabilir.

3. Yeni bir ürün olarak kullanılabilir. Broşürlere kattırılabilir.

4. Yeni bir Pazar oluşacaktır.

5. İyi bir tanıtım yapılacaksa neden olmasın.

6. Korunma konusunda teşvik edilebilir.

7. Yeni bir ürün yaratmak iyi olur, farklılık olur.

8. Yorum yok.

9. Seyahat acenteleri ve bu turların hangi tarihlerde yapılacağı belirlenirse turist sayışında

artış olacaktır.

- Side Turizm Müdürlüğü

1. Sportif faaliyet olarak değerlendiriliyor ancak arkeologlar verimli çalışırsa kültür turizmi

olarak da ortaya çıkabilir.

2. Olumlu yönde etkiler. İnsanların batık şehir gibi orijinal bir şey görmeleri hoşlarına gider.

3. Güzel olur, daha çok insanın ilgisini çeker.

4. Antalya’ya gelen 11 milyon turistin 4 milyonu Side’ye gelmektedir. Artırır. Bazı turistler

dalmayı hobi haline getirmiştir. Örneğin bir seyahat acentesi sadece dalış turları yapmakta ve

bahsi edilen turistlerin arz ve talep doğrultusunda isteklerini karşılamaktadır. Side’nin de bu

anlamda reklamı yapılırsa iyi olacaktır.

5. Güzel olur, değeri artar, atıl olan bir yerin, turizm çeşidinin değerlendirilmesini sağlar ve

böylece insanların turizm konusundaki bilinçleri artar. Aynı zamanda turizme katılarak doğayı

80

da korumayı öğrenme durumu ortaya çıkar. Balıkçıların ağlarına takılan deniz altı varlıklar,

değerler değerlendirilmeli ve gırgır, trol gibi sualtı yaşama zarar veren tehlikelerden uzak

tutmak gerekir.

6. Kullanılabilir, ancak orijinali varsa onu bulup turizme kazandırmak daha hoş olur. Bu

kapsamda Avrupa hibelerinden yararlanılabilir.

7. Çok ses getireceğini düşünmüyorum. Side dalış açısından zengin değildir ve bunun en

bariz örneği Alanya denizaltı ile Side deniz altının zenginlik açısından farklı olmasıdır. Doğal

denizaltı güzelliklerimiz yok.

8. Replikanın etkisinin olacağını düşünmüyorum.

9. Uluslararası platformda, internet, turizm fuarları, dalış okulları, reklamlar tanıtım için en

uygun araçlardır. Reklam ülke tanıtımında olduğu gibi denizaltı tanıtımında da önemli bir

husustur.

- Side Müze Müdürlüğü

1. Kültür turizmi olarak nitelendirilebilir.

2. Olumlu katkı sağlar ancak büyük bir pay alacağını sanmıyorum. Eğer değişik bir ürün

olursa dikkati çekebilir.

3. Sualtı envanterinin ortaya çıkarılması gerekir.

4. Olumlu etkiler.

5. Etki sağlar, ne derece etki ettiğini görmek için uygulama yapmak gerekir.

6. Olumlu olur. İyi bir proje yapılırsa fikirler gelişirse olumlu sonuç verecektir.

7. Kullanılabilir. Bakanlığımızda böyle çalışmalar var. Böylece tanıtma aracı da olur.

8. Kuşkusuz olumlu yönde etkiler. Side turizm anlamında önemli bir destinasyondur. Bu tür

çalışmalar yararlı olacaktır.

9. Yurt dışında etkin bir tanıtma yapılabilir. Gelen turistlere tanıtım yapılabilir. Dergilerde,

reklamlarda bu tür yayınlanabilir.

- Side Antik Kenti Kazı Evi Başkanlığı

1. İkiye ayırmak gerekir (kültür ve eğlence turizmi). Bu bölgenin kültürel varlıklarını

korumak gerekir. Denetimli dalışlar yapılmalıdır. Turizm açısından zenginlikleri ortaya

çıkarmak, bir kültür varlığı olarak gelecek nesillere bırakacak şekilde korumak gerekir.

Side’de bir antik kentin oluşu burayı ön plana çıkarmaktadır. Koruma ve kollama ön planda

81

tutulmalıdır. Plansız yapılacak işlemler doğal zenginlikler ve kültürel varlıklara zarar

verebilir.

2. Etkiler. Yapay olarak oluşturulmuş alan ve yapıların dayanıklılığı zordur. Çünkü ahşap

kalıntılar su altında kalabilir veya kalamayabilir. Böyle yapılacak alanların dikkatle

planlanması gerekmektedir. Belli bir amaç oluşturulmalıdır. Görsellik mi, orijinallik mi, önce

buna karar verilmelidir. Bunlar göz önüne alındığında yapay bir yapının işe yarayacağı

düşünülebilir.

3. Eskiyi rehabilite etmek iyi olabilir. Ancak bunu gerçekleştirirken su üstünü de düşünmek

gerekir.

4. Çok büyük bir turist patlaması yapmaz. Küçük bir kesime hitap edecektir. Ancak şu da bir

gerçek ki İsrail’deki Ölüdeniz gibi de popüler olabilir.

5. Bodrum buna en iyi örnek olabilir. Side’de alt yapı çok iyi değil ama bir farkındalık

yaratılabilir. Akdeniz kıyıları çok özellikli bir bölge değildir. Ancak farklı ürünler

düşünülebilir.

6. Toprak üstünü koruyamazken toprak-su altını trol gibi tehdit edici unsurlardan ve

kontrolsüz işlemlerden koruyamamaktayız, bu da kültürel mirasın yok olması demektir.

7. Sunuşa bağlıdır. İlkel bir şekilde yapılmış ve sunumu kötü ise sonuçlar da kötü olur.

Akvaryum buna en iyi örnektir.

8. Etkileyecektir. Özellikle Türkler görselliğe önem vermektedir. Yabancılar için ise içerik ve

sunuş önemlidir.

9. Bir farkındalık yaratılmalıdır. Dünyadaki örneklerin bir benzeri yapılırsa hiçbir çekiciliği

kalmaz. Çanakkale’deki orijinal batık buna örnek olabilir. Ancak oradaki denizaltı durum

sualtının turizme açılmasına müsait değildir. Her yerde batık yapılamaz.

***Tema çok önemlidir (Titanik gibi). Amerikalılar gibi bir efsane yaratılabilir. İyi

pazarlamak gerekir.

4.1.1.2 Acente Yetkilileri

Acente Yetkilileri için sorulan sorular ve alınan yanıtlar aşağıda belirtilmiştir:

1. Sualtı Kültür Mirası nasıl incelenmelidir?

2. Sualtı Kültürel Miras alanlarının kullanımı “Amaçlı Yapılan” Turizm Türlerine olan ilgiyi

nasıl etkiler?

3. Yeni bir ürün olarak sunmak ya da mevcut sualtı dalış turizmi ürünlerini geliştirmek için

Sualtı Kültür Mirası nasıl kullanılabilir?

82

4. Sualtı Kültürel Mirası uluslararası turizm veya turist hareketlerini ne derece ve nasıl

etkileyebilir?

5. Sualtı Kültürel Miras alanı potansiyel veya tesadüfî dalış turisti için nasıl bir çekicilik

sağlar?

6. Böyle bir miras alanının günübirlik tur satışlarınızı olumlu yönde etkileyeceğini düşünüyor

musunuz?

7. Gemi batığı gibi kültürel miras alanı mevcut yıllık dalış turisti sayısını nasıl etkiler?

8. Replika veya yeniden yapım yeni bir turizm ürünü olarak kullanılabilir mi? Nasıl?

9. Replika gemi batığı Side dalış potansiyelini nasıl etkiler?

10. Sualtı Kültürel Mirasın alanlarının kullanılmasının turizm açısından önemli bir etkisi ve

yüksek bir potansiyelinin olduğu varsayılırsa tanıtımı nasıl yapılmalıdır?

- Acente Operasyon Müdürü

1. Kültür turizmi

2. Antalya bölgesinde seyahat acenteleri genellikle animasyon turlarına kaymaktadır.

3. Kullanılabilir.

4. Dalış faaliyetiyle kültürel mirasa zarar verecek bir şey olduğunu düşünmüyorum.

5. Farklılık arz ve talebi artırır.

6. Olumlu yönde etkiler. Dalış yapan misafirlerin kültürel bir şeyler görmeleri hoşlarına

gider.

7. Görsellik açısından kullanılabilir.

8. Orijinali kadar olmasa da dikkat çeker.

9. Yatak kapasitesini artırmaya yönelik bir politikamız var. Kültürel turizme az ilgi

gösteriliyor.

10. Başta bakanlık olmak üzere uluslararası platformlarda tanıtım yapılmalıdır.

- Acente Operasyon Yetkilileri (Burada alınan cevaplar 6 Operasyon yetkilisinin ortak

görüşleri ve cevapların birbirlerini tamamlayıcısı niteliğindedir).

1. Spor turizmi-kültür turizmi

2. Artırmaz. Spor turizmiyle ilgili kişiler kültür yerine balıklara mercanlara ilgi duyarlar.

3. Çalışanların kültür ve dalış üzerine eğitimli olmaları gerekmektedir. Hatta böyle bir bölüm

okullara konabilir.

83

4. Öncelikle dalgıçlara anket yapılmalıdır. Türkiye’ye geldiklerinde dalış ile ilgili ne görmek

istedikleri belirlenmelidir. Mevcut kültür varlıklarımız yeterli değildir. Dalış işiyle uğraşanlar

ile acenteler işbirliği yapıp bir batık inşa ederek reklamını yapabilirler.

5. Fazla etkilemez. Burası eğlence bölgesidir.

6. Reklam yapılırsa etkisi olabilir.

7. Para getirmiyorsa atıl kalmış yerlerdeki kültürel varlıklar zamanla tükenir. Denizimizi bile

temiz tutamıyorken altını korumamız bu şartlarda bu bilinçle pek mümkün görünmemektedir.

8. İlgi çeker.

9. Tarihe dayandırılan bir batık olursa yosunlaşır ve orijinali gibi olur. Satışı ve dalışı etkiler.

Spor turizmini etkiler. Kültür turizmi olarak satışlar azdır.

10. Yurtdışındaki üniversitelerle irtibata geçilebilir (hidrobiyoloji bölümleri ile). Tanıtımı

eğitim kurumlarında başlayacak şekilde akademisyenlerin Side’ye keşif ve eğitim amaçlı

geziler düzenlemesiyle hem turizm hareketini başlatırlar hem de potansiyeli ortaya çıkarırlar.

Acentelerin kataloglarına bu turlar basılabilir. Rehberlere bu konuda bazı eğitimler verilebilir.

Acenteler kültür varlıklarını koruma bilincinde olmalıdır. Kızıldeniz örneği gibi

akademisyenler bu işe el atmalıdır.

- Operasyon müdürü

1. Kültür turizmi

2. Kullanılır.

3. Kullanılır.

4. Pozitif anlamda etkiler, artış olur.

5. Negatif. Tesadüfî olarak gelenlerin dikkatini çekmez.

6. Artı getirebilir.

7. İlgi çekebilir.

8. Kullanılabilir, insanların dikkatini çekebilir.

9. Web sitesi yapılabilir. Tanıtım yapılmalıdır.

- Operasyon Yetkilisi (Buradan alınan cevaplar 2 operasyon görevlisi tarafından verilmiştir.)

1. Spor turizmi

2. Değişiklik her yerde tutar. Olumlu etkiler.

3. Kullanılabilir.

84

4. Reklam bu hususta önemlidir. Sualtını turiste doğru yönlendirmemiz gerekmektedir.

5. Etkiler. Misafirlere bunu sunmamız katılımı artırır.

6. Olumlu yönde etkiler. Artış olur. Ama sunuş şekli çok önemlidir.

7. Etkiler. Burada dalış turları genellikle batığa yapılmaktadır ancak oralarda ne olduğunu

kimse tam bilmiyor.

8. Kullanılır. Mevcut dalışları etkileyebilir. Müşteri her zaman yeni bir şeyler görmek ister.

9. Fotoğraf, video ile sunumlar yapılabilir. Anlaşma yapılan acentelere bu sunulur. Rehberler

eğitilerek onlara sunumlar yaptırılabilir. Uluslararası turizm fuarları, Bakanlık faaliyete

geçmelidir.

- Acente Tur Koordinatörü

1. Kültür ve sporun birleşimi olan yeni bir tür ortaya çıkmalıdır.

2. Olumlu etkiler. Mısır bu konuda çok iyi biliniyor. Türkiye’de potansiyel fazla ancak

tanıtım azdır.

3. Tabii ki. Kültür mirası anlamında araştırmalar genişletilmelidir. Deniz fauna ve florası

araştırılmalıdır. Böylece etki sağlanacaktır.

4. Turistlerin yürüyüş yolları, deniz faaliyetleri vb gibi eksikliklerimiz mevcuttur. Sadece

dalgıç okullarının faaliyetleri yeterli olmamaktadır.

5. Sağlar. Türkiye’ye gelen turistler az çok dalış yerlerini bilmektedirler. Akla ilk gelen

Mısır’a göre Side daha eski ve daha fazla malzemeye sahiptir.

6. Etkiler. Dalış turlarımızı çeşitlendirebilirsek faydalı olabilir.

7. Etkiler.

8. Kullanılır ama orijinalinin verdiği hazzı vermeyebilir.

9. Eğlence anlamında ilgilenen amatörlere hitap edebilir. Sualtı arkeoloji parkı gibi bir

faaliyet hoş olabilir.

10. Genel bir tanıtım yapılmalı ve daha sonra özele giderek sualtı ve tarihi anlatılmalıdır.

Bakanlığın rolü çok büyüktür.

4.1.1.3 Ticari Anlamda Dalış Okulları

Ticari anlamda bir diğer sektör ise Dalış Okullarıdır. Bu alanda sorulan sorular ve

alınan yanıtlar aşağıda belirtilmiştir:

1. Sualtı Kültür Mirası nasıl incelenmelidir?

85

2. Yeni bir ürün olarak sunmak ya da mevcut sualtı dalış turizmi ürünlerini geliştirmek için

Sualtı Kültür Mirası kullanılabilir mi? Nasıl?

3. Potansiyel açısından düşünüldüğünde sıcak denizlerdeki zengin sualtı doğal güzelliklerinin

yanı sıra Sualtı Kültürel Mirasına olan ilgi nasıl değerlendirilir?

4. Resifler gibi zengin sualtı doğal güzelliklere sahip olmayan ülkemizde Sualtı Kültürel

Miras alanları sualtı turizmi açısından ayrıcalık sağlayabilir mi? Nasıl?

5. Gemi batığı gibi kültürel miras alanı mevcut yıllık dalış turisti sayısını etkiler mi? Nasıl?

6. Sualtı Kültürel Miras alanı potansiyel veya tesadüfî dalış turisti için çekicilik sağlar mı?

Nasıl?

7. Replika veya yeniden yapım yeni bir turizm ürünü olarak kullanılabilir mi? Nasıl?

8. Replika gemi batığı Side dalış potansiyelini nasıl etkiler?

9. Sualtı Kültürel Mirasın alanlarının kullanılmasının turizm açısından önemli bir etkisi ve

yüksek bir potansiyelinin olduğu varsayılırsa tanıtımı nasıl yapılmalıdır?

- Dalış Okulu Sahibi ve Eğitmeni

1. Sualtı dalış turizmi/ sualtı sporu olarak tanıtılabilir.

2. Kullanılabilir. Sualtı heykel müzesi yapılabilir.

3. İyi değerlendirilebilir. Buradaki en büyük eksik Side sualtında tarihi bir şeyin olmamasıdır.

Sualtını kullanmak için muhakkak kültürel miras şarttır.

4. Sağlar.

5. Çok etkiler. Buraya 3 milyon insan gelmektedir. En az 5000 insan bu uygulama ile burayı

ziyaret eder. 3 bin kişi mevcut durumda acentelerden geliyor.

6. Sağlar. Dalan bir daha dalar.

7. Kullanılır.

8. Artırır.

9. Reklam, fuarlar, billboard, TV ve belgesellerde tanıtım yapılabilir.

- Dalış Eğitmeni

1. Sualtı dalış turizmi

2. Düşünülebilir. Müşteriye batık var deyince dikkatini çeker. Tarihi şeyler her zaman dikkat

çekmektedir.

86

3. Öncelikle, müşteri görsellik yoksa tarihi şeyler istiyor. Bu bölge için kültürel miras daha

rağbet görür ancak Side’nin Kaş ya da Kemer gibi bir potansiyeli bulunmamaktadır.

4. Sağlayabilir.

5. Etkiler. Müşteriye batık var deyince hemen gelir. Çünkü farklı şeyler istiyor.

6. Sağlar.

7. Kullanılabilir.

8. Artırır.

9. Turizme katkı sağlanacaksa deniz arıtması göz önünde tutulmalıdır. Trollere dikkat

edilmelidir. Dalış fotoğrafları (deniz altında yapılan ok işareti gibi) yerel medya kullanılabilir.

Yetkililerden gerekli izinleri vermeleri hususunda esneklik göstermeleri rica edilebilir.

- Dalış Eğitmeni

1. Sualtı dalış turizmi

2. Eskiden kullanılanlar tabii ki güzeldir ama yenilikler her zaman güzeldir.

3. Yorum yok

4. Sağlar.

5. Etkiler, batıklar her zaman için canlılık getirir.

6. Evet. Buraya 3000 kişi geliyorsa bunun 2500’ü acemi dalışçıdır. Gelen sayısını muhakkak

artırır.

7. Faydası olur.

8. Dalış potansiyelini artırır. Batık muhakkak olmalıdır ve ulaşımın kolaylığı da önemlidir.

9. Reklam en iyi tanıtma yoludur. Kültür Bakanlığı ayrı bir bütçe ayırmalıdır. Fethiye-

Babadağ’ının nasıl reklamı yapıldıysa Side’nin de böyle reklamı yapılabilir.

- Dalış Eğitmeni

1. Dalış turizmi

2. Sit alanı olarak belirlenmediği için sualtına dokunulamıyor.

3. Side bölgesi için çok zayıf.

4. Sağlar.

5. Evet.

6. Maddi-manevi etkiler. Turist sayısında artış olmaktadır. Batık çok dikkat çekmektedir.

7. Zor.

87

8. Kullanılabilir. 10-15 bin kişi tanıtımı iyi olursa gelecektir.

9. Yurtdışında seminerler yapılabilir. Elimizde oldukça fazla balık çeşidi bulunmaktadır.

Bunları iyice anlatıp fuarlara katılıp reklam yapmalıyız.

- Dalgıç

1. Spor turizmi

2. Turizmi geliştirmek için kullanılabilir.

3. Turistler orijinal batık görmeyi ister

4. Side’ye ayrıcalık sağlar. Dalış okullarına rağbet çok az durumdadır.

5. Etkiler. Tur şirketlerinin turistlere doğru ve yeterli bilgi vermesi gerekmektedir. Suyun

altını en iyi şekilde tanıtmalıdırlar.

6. Rağbet edilir. Sürekli gelen müşterilerimiz bulunmaktadır. Böyle bir ürünle bu tip

müşterilerimiz çoğalabilir.

7. Kullanılabilir. Özel bir ilgi alanı olabilir.

8. Artırır. Yeni bir batık ortaya çıkarma fikri iyi olabilir. Acemiler için de batık çeşitliliği

önemlidir.

9. Sualtının, balıkların, doğal güzelliklerin tanıtılması korunmaya yönelik olmalıdır. Burada

çalışanlar bilinçlendirilmeli, dalış yaparken turistler uyarılmalı, deniz altına zarar

verilmemelidir. Sualtındaki doğal yaşamı vurgulamak gerekmektedir.

4.2 Değerlendirme

Meslek gruplarına yönelik sorulan sorular detaylı olarak incelendiğinde, Turizm ile

İlgili Kurum ve Kuruluşların vermiş oldukları cevaplardan, sualtı kültür mirasının Kültür

Turizmi kapsamında ele alınması gerektiğini düşündükleri anlaşılmıştır. Sualtı Kültürel Miras

alanlarının kullanımı, “Amaçlı Yapılan” turizm türüne olan ilgiden olumlu yönde etkileneceği

ve farklılığın ya da farklılıkların bu turizm türüne katılımda, çekicilik kazandıracağı sonucuna

varılmıştır. Mevcut sualtı dalış turizmi ürünlerini geliştirmek için sualtı kültür mirası

kullanılması gerektiğini ve uluslararası turizm ve turist hareketlerine etkisi konusunda

tanıtımın önemli bir role sahip olacağına ve tanıtımın etkili bir şekilde yapılması ile ilginin

artacağına inanılmaktadır. Aynı zamanda sualtı kültürel miras alanlarının potansiyel veya

tesadüfî dalış turisti için çekicilik sağlayacağı ve mevcut yıllık dalış turisti sayısını olumlu

yönde etkileyeceği ve tanıtım aracılığı ile çekiciliğin de eş zamanlı olarak artması ile

olabileceği sonucu ortaya çıkmıştır.

88

Mirasın korunması kapsamında sualtı kültürel miras alanlarının turizm ürünü olarak

kullanımının, farkındalığı arttırarak, mirasın salt korunması ile değil doğanın da korunarak

sağlanabileceği ancak bunu yapmaya çalışırken sualtına zarar veren balıkçılık gibi

faaliyetlerin engellenmesi ve bu konuda halkın bilinçlenmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Replika veya yeniden yapım sualtı kültür mirasının yeni bir turizm ürünü olarak

kullanılmasının ürün farklılaştırmasında farklılık yaratacağı, etkili olabileceği ve hatta tanıtım

amaçlı kullanılabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Aynı şekilde Replika gemi batığı Side dalış

potansiyelinin içerik ve sunuşların etkinliği ile paralel olarak olumlu bir etkide bulunacağı

öngörülmektedir. Sualtı kültürel miras alanlarının kullanılmasının turizm açısından önemli bir

potansiyelinin olduğu görüldüğünden, uluslararası platformda, fuarlarda, yazılı ve görsel

medya etkin kullanılarak tanıtımının yapılması gerektiği düşünülmektedir. Ancak bu tek

başına yeterli değildir. Tur operatörlerinin ve seyahat acentelerinin kataloglarında yer alması

ve tur programlarına alınması da gerekmektedir. Bu şekilde, son kullanıcıya hem doğrudan

hem de seyahat aracıları ile ulaşmak mümkün olacak ve daha etkin bir tanıtım ve pazarlama

faaliyeti gerçekleşmiş olacaktır.

Acente yetkililerinin sorulara vermiş oldukları cevaplar incelendiğinde, sualtı kültür

mirası incelenmesi hususunda kültür ve sporun iç içe olduğu bir turizm türü ile sunulmasının

daha iyi olacağı düşüncesinin ortaya çıktığı söylenebilir. Sualtı kültürel miras alanlarının

kullanımı “Amaçlı Yapılan” turizm türüne olan ilginin tanıtım eksiklikleri giderildikten sonra

turizm sektörüne olumlu bir etkisi olabileceğine inandıkları söylenebilir. Yeni bir ürün olarak

sunmak ya da mevcut sualtı dalış turizmi ürünlerini geliştirmek için sualtı kültür mirasının bir

ürün olarak kullanabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Sualtı kültürel mirası ile ilgili turizm

ürünü ya da ürünlerinin, uluslararası turizm hareketlerini arz ve talebin artmasıyla birlikte

geliştireceği düşünülmektedir. Sualtı kültürel miras alanı potansiyel veya tesadüfî dalış turisti

için nasıl çekicilik sağlayabileceği konusunda ise bir yetkiliden “tesadüfî turisti

etkilemeyebileceği” yorumu gelse de genel olarak tanıtım faaliyetlerine önem verildiği

takdirde çekicilik sağlayacağı sonucu ortaya çıkmaktadır. Böyle bir miras alanının günübirlik

tur satışlarını olumlu yönde etkileyeceğini ve bunun ekonomik anlamda önemli bir gelir

getirisi olacağı düşüncesinde birleşmektedirler.

Gemi batığı gibi kültürel miras olarak değerlendirilebilecek ürünler, mevcut yıllık

dalış turisti sayısını olumlu yönde etkileyeceği ve sunumuna bağlı olarak dalış turisti sayısının

artacağı söylenebilir. Replika veya yeniden yapım geminin yeni bir turizm ürünü olarak

89

kullanılması konusunda orijinaline yakın bir haz vermeyeceği belirtilse de oluşturulacak yeni

ürünün ticari değer katacak olan sunumunun geliştirilmesi ile ilginin olumlu yönde artacağı,

yeni ve farklı bir ürün olarak kullanılabileceği sonucu çıkarılmıştır. Replika gemi batığı,

mevcut kitle turizm ürünlerine kıyasla Side turizmi için olumlu etki yaratacağı ve Side dalış

potansiyelini arttıracağı düşünülmektedir. Sualtı kültürel miras alanlarının kullanılmasının

turizm açısından önemli bir etkisi ve yüksek bir potansiyelinin olduğu varsayılırsa uluslararası

platforma, tur operatörü kataloglarında yer almasını sağlamak ve Kültür ve Turizm

Bakanlığının tanıtım programlarına alınıp yurtdışındaki üniversitelerin hidrobiyoloji

bölümleri ile irtibata geçilmesi gibi farklı turizm ürünlerinin tanıtımı için yenilikçi

uygulamalar tavsiye edilmiştir. Akademisyenlerin Side’ye keşif ve eğitim amaçlı geziler

düzenlemesiyle üniversitelerin bilimsel bakış açısı ile desteklenen tanıtım faaliyetlerinin de

gerektiği düşüncesi sonucuna ulaşılabilir.

Ticari anlamda dalış okullarının görüşlerine başvurulup alınan sonuçlar incelendiğinde

ise, sualtı kültür mirasının spor turizmi kapsamında sualtı dalış turizmi olarak incelenmesi

görüşü destek bulmaktadır. Yeni bir ürün olarak sunmak ya da mevcut sualtı dalış turizmi

ürünlerini geliştirmek için sualtı kültür mirasının kullanılabileceği, sualtı arkeolojik parklar

gibi yeniliklerin ve farklılıkların turistlerin ilgisini çekeceğine ancak bazı bürokratik

engellerin var olduğu fikri yer almaktadır. Potansiyel açıdan düşünüldüğünde, sualtı kültürel

mirasına olan ilginin artacağı ve turistler için görselliğin önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu

nedenle sualtı faunasının olmadığı durumlarda kültürel değerlerin görsel açıdan çekici olduğu

sonucuna ulaşılmaktadır.

Resifler gibi zengin sualtı doğal güzelliklere sahip olmayan ülkemizde sualtı kültürel

miras alanlarının kullanımının, sualtı turizmi açısından çekiciliği artacağı ve ayrıcalık

sağlayacağı görüşü ortaya çıkmaktadır. Gemi batığı gibi kültürel miras alanının, turist

sayısında gözle görülür bir artış yaratacağına inanılmaktadırlar. Öte yandan, mevcut durumda

modern batıkların yer almasından dolayı ilginin arttığını gözlemlemişlerdir. Sualtı kültürel

miras alanı potansiyel veya tesadüfî dalış turisti için özellikle miras alanlarının kullanımı ile

birlikte mevcut dalış sayısında ciddi artışların olacağı öngörüsüne katılmaktadırlar. Replika

veya yeniden yapım bir batığın yeni bir turizm ürünü olarak farklılık açısından

kullanılabileceği ve ulaşım kolaylığı ile tanıtım sayesinde büyük bir ilginin olacağı sonucuna

ulaşılmaktadır. Replika gemi batığının Side dalış potansiyelini artıracağı da belirtilmiştir.

Sualtı kültürel miras alanlarının tanıtımı ise kitle turizminin hâkim olduğu ülkemizde diğer

90

paydaşların vermiş oldukları yanıtlar gibi uluslararası düzeye taşınması ile olabileceği ve

öncelikle korumaya yönelik tanıtım faaliyetlerin yürütülmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Örneğin, çeşitli seminerler düzenleyerek toplumun farklı kesimlerinin bilgilendirilebileceği,

sualtında kullanılabilecek yazılı ve görsel tanıtım materyallerin geliştirilebileceği ve

bakanlığın da desteğini alarak uluslararası turizm fuarlarında tanıtım faaliyetlerinin

yürütülebileceği konuları ön plana çıkmaktadır.

4.3 Görüşmelerden Elde Edilen Sonuçlar

Görüşmeler yardımı ile farklı meslek gruplarından elde edilen yanıt ve yorumlardan

çeşitli turizm türü değerlendirmeleri ortaya çıkmaktadır. Kültür, Spor, Eğlence veya Sualtı

Dalış gibi turizm türlerinin tek bir çatı altında birleştirerek “Kültürel veya Kültür İçerikli

Sualtı Turizmi” ürünü yaratılması muhtemel bir sonuç olarak ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan

incelendiğinde mevcut turizm türlerinin yeni bir ürün ortaya çıkarılması amacına eş zamanlı

olarak turizm türlerinin kendi içerisinde birleşerek yeni bir sentez oluşturabilecekleri

düşünülebilir. Ortaya çıkacak yeni sonuçlar mevcut turizm türlerini geliştirebilir ve

içeriklerini yeni bakış açıları ile zenginleştirebilir. Bu durum aynı turizm türü içerisinde yer

alan türlerinde mevcut üründen farklı olarak aynı ürünler içerisinde yeni türlerin veya

ürünlerin oluşturulmasını ve geliştirilmesini sağlayabilir.

Sualtı kültürel mirası deniz kenarına kurulmuş kentler ve deniz ticaretine katılan, deniz

savaşlarına tanık olmuş antik sit alanları için, değerli bir kaynaktır. Bu kaynağın günümüzde

gerçekleşen turizm faaliyetlerine konu olması gecikmektedir. Uluslararası yazında ve

medyasında sualtı kültürel miras alanlarına olan ilginin giderek arttığı çeşitli araştırmalar ve

ortaya konulan rakamlar ile kanıtlanmıştır. Aynı şekilde uluslararası medyada da bu mirasa

konu olan etkinlikler daha çok yer bulmaktadır. Nitekim artan ilgiye ek olarak, çeşitli kurum

ve kuruluşların özellikle mirasın korunması konusunda yapmış oldukları yatırımlar,

anlaşmalar ve oluşturulan yasalar gibi kurallar da farkındalığı arttırmaktadır. Bu durumun bir

yansıması da, sualtı kültürel miras alanlarının korunması ve kullanılması ticari ve ticari

olmayan alanların gündeminde yer almasıdır. Genel olarak incelendiğinde Unesco ve Icomos

gibi uluslararası kuruluşların da temel amacı olan “kullanarak koruma” ilkesine destek

verecek şekilde mirasın korunması kapsamında mevcut ürünlere ek replika gibi yeni ürünlerin

geliştirilmesi olumlu yönde etkileyecektir. Bu ilkeden yola çıkarak, ister orijinal ister replika

olsun sualtı kültürel miras alanlarının kullanılarak korunması bilincine ve esas olarak koruma

ilkesine olan farkındalığın artmasına da yardımcı olacağı görülmektedir.

91

Mevcut turizm ürünlerine ek yeni ürünlerin oluşturulması, yeni ve orijinal fikirlerin

ürünlere dönüşmesi ile birlikte, turizm destinasyonlarının yeni bir çekicilik unsuru kazanacağı

öngörülebilir. Sadece destinasyonu ilk kez veya tekrar ziyaret edecek olanlar için değil, yeni

bir ürünü satın almaya hazır olan ve bu ürünü satın alabilecek tesadüfî turistler için de bir

çekicilik kaynağı oluşturabileceği söylenebilir. Mevcut ürünlere ek olarak farklı bir

potansiyele sahip olabilecek yeni ürünlerin geliştirilmesi turizm destinasyonlarının yaşam

sürelerini de uzatacak ve talep çeşitliliği yaratarak turizm kaynaklarının aşırı kullanımını

önleyecektir. Bu dengenin sağlanması açısından yeni ürün veya ürünlerin sunumu ayrıca bir

önem arz etmektedir. Bu açıdan ele alınacak olursa farklı meslek gruplarına ait tanıtım

konusundaki bakış açılarını dikkate alarak stratejiler belirlemek yerinde olacaktır. Bölgenin

durumu, mevcut turist profili, benzer ürünlere olan talebin incelenmesi, çekiciliği ve ticari

değeri de bu süreç içerisinde yer alabilecek diğer strateji alanları olarak gösterilebilir.

92

SONUÇ

Kültür çeşitliliği ve uygun iklim konumuna sahip ülkeler ilgi çekici ve ilginç turistik

destinasyon noktalarıdır. Destinasyona özgü insan kaynaklarının yanı sıra zengin tarihsel,

kültürel ve doğal kaynaklar da, 21. yüzyılın seyahat pazarının giderek değişen ihtiyaçları ve

istekleri üzerine birçok imkâna ve fırsatlara sahiptir. Ürün çeşitliliği ve zenginliği her ne

kadar önemli bir konu olsa da, turizmden elde edilen faydanın mekânsal ve zamansal olarak

uygun bir dağılımının sağlanması da gerekmektedir. Bununla beraber, ülkelerin turizmde

sürdürülebilir rekabet avantajı elde edebilmeleri için sadece eşsiz destinasyonlara sahip

olmaları yeterli değildir.

Turizm endüstrisi, ekonomisinde önemli bir yere sahip ülkeler için, sürekli yenilenme

ihtiyacı olan bir yapıya sahiptir. Bu ihtiyaç her geçen gün yeni ürünlerin oluşturulmasını,

mevcut ürünlerin de geliştirilmesini teşvik etmektedir. Bu açıdan, turizm endüstrisi gelişen

ülkelerde, yeni ürünlerin oluşması hem desteklenmekte hem de ürün farklılaştırılması

politikaları içinde değerlendirilmektedir. Turizmde ürün farklılaştırılması ile desteklenen

ürünler, bir ülkeyi tekrar ziyaret edecek turistler ve satın almaya hazır veya satın alma

konusunda kararsız potansiyel turistler için çekicilik alanı oluşturmaktadır. Böylece, benzer

pazarları hedefleyen destinasyonlar karşısında sürdürülebilir rekabet avantajı yaratma

konusunda avantajlı konuma ulaşılabilir. Diğer bir açıdan, ürün farklılaştırılması ile

oluşturulacak yeni ürün, talep çeşitliliği yaratarak turizm kaynaklarının aşırı kullanımını

önleyerek ürünün yaşam süresine ve destinasyonun yaşam seyrine olumlu etki edebilir.

Ayrıca, dünya gündeminde yer alan ya da gelişmekte olan ve ürüne dönüşebilecek fikirler

turizm sektörü açısından değerlendirildiğinde önemli çekicilik kaynakları yaratabilirler.

Turizmin ülke ekonomisinde önemli bir gelir dengesi oluşturduğu Türkiye için, gelişmekte

olan ya da ürün farklılaştırılmasını yakalayabilen pazarlar önemli rakipler olarak

görülmektedir. Ülkeler arasında fark edilmek ve tercih edilmek hiç şüphesiz turizm

kapsamında sunulan ürün ve kalitesi ile doğrudan bir ilişki içindedir. Bu nedenle ürünlerin

zenginleşmesi, yeni ürünlerin oluşturulması bir ihtiyaç gibi görülmelidir.

Yeni deneyimler elde etmek, insanları seyahat etmek için karar vermeye yönlendiren

en önemli nedenlerden biridir. Deneyimin yeterliliği ise duyulan hazzın göstergesidir. Bu

nedenle turizm ürünü olarak oluşturulacak ürünün deneyime ait olan girdilerinin iyi

93

planlanması ve bu açıdan yeterli olması gerekmektedir. Sualtı kültür mirası doğası gereği

deneyim temalı bir yapıya sahiptir. İnsanların bu mirasa ulaşmaları için ilk seçenekleri, eğer

yerinde korunuyorsa, scuba gibi aletli dalışlar yapmaktır. İkinci seçenekleri yine yerinde

korunuyor ve su yüzeyine yakın bir konumda ise, su üstünde kano veya tekne gezintileri; son

seçenekleri de su üstünde koruma altına alınmış ise müzelerde görmektir. Unesco ve Icomos

gibi kültür mirası ile ilgili örgütler, yapısı gereği sualtı kültür mirasının yerinde (in-situ)

korunmasını savunmaktadırlar. Sualtı kültür mirasının genelde 3 metreden başlayan

derinliklerde olduğu düşünülecek olursa, bu durumda mirasa ulaşma yolu tek bir seçenekte

yani scuba gibi aletli dalışlar olarak kalmaktadır.

Teknolojik gelişmeler, iletişim ve ulaşım ağının gelişmesi gibi yenilikler insanların

yeni ilgi alanları keşfetmesine yol açmaktadır. Bununla beraber eğitim seviyesinde de, ilgi ve

duyarlılığın gelişmesiyle, artış meydana gelmektedir. Eğitim seviyesi ile paralel olarak dalışa

olan ilgi de artmaktadır. Padi23

’nin vermiş olduğu bilgiler doğrultusunda her yıl yaklaşık bir

milyon kişi dalgıçlık belgesi almakta ve bu belgeye sahip olanların 3’te 1’i ki bunlar

çoğunlukla Avrupa bölgesinde yer alanlar, deniz aşırı veya diğer ülkelere dalış deneyimi için

seyahat etmektedirler. Türkiye’nin Avrupalılar için destinasyon olarak önemli bir konuma

sahip olduğu düşünülecek olursa 21 milyondan fazla dalıcı belgesine sahip olanların yaklaşık

7 milyonu için sualtı açısından uygun iklim ve deniz koşullarına sahip Türkiye’nin

konumunun çekicilik sağlayabileceği önemli ölçüde görülmektedir.

Araştırmaya konu olan Side bölgesi için sualtı kültür mirasının bir ürün olarak

oluşturulması hedefi deneyime dayalı turizm ürünü modelidir. Araştırma kapsamında ürünün

oluşturulmasında bölge içinde karar verici olarak yer alacak olan kurum ve kuruluşlar

inceleme alanı olarak seçilmiştir. Sualtı kültür mirasının turistik bir ürün olarak potansiyeli,

mirasa etkisi gibi konuların yanı sıra tanıtılması ve replika gemi batığı gibi farklı turizm

ürünlerinin potansiyeli de keşfedilmeye çalışılmıştır. Araştırma sonuçları incelendiğinde

çalışmaya konu olan kurum ve kuruluşların yeni bir ürüne ihtiyaç duydukları anlaşılmaktadır.

Mevcut ürünlere ek yeni ve çekici ürünler bölge açısında önemli rekabet kaynağı

oluşturacaktır. Ortaya çıkan bir diğer sonuç ise sualtı kültür mirasının ürün farklılaştırılması

kapsamında değerlendirilebilecek önemli bir kaynak olduğudur. Side bölgesinin tarihi

incelendiğinde, deniz ticaretine önem vermiş, kent hâkimiyeti için deniz savaşlarına tanık

23 https://docs.google.com/viewer?url=http%3A%2F%2Fwww.padi.com%2Fscuba%2FuploadedFiles%2FScuba_--

Do_not_use_this_folder_at_al%2FAbout_PADI%2FPADI_Statistics%2F2012%2520WW%2520Statistics.pdf (Erişim

Tarihi: 21.12.2013)

94

olmuş bir geçmişe sahiptir. Bu açıdan düşünüldüğünde gerek sualtında bulunan ve bugün,

kendisi de antik Side’ye ait bir yapı olan, Side Müzesinde sergilenen kalıntılar gerek deniz

kenarında bulunan antik yapılar bu tarihi zenginliği kanıtlamaktadır. Örneğin, müzede deniz

kazılarında bulunan amforalar, çapalar gibi deniz elemanları gemilere ait kalıntılar olarak

sergilenmektedir. Bu tarihi geçmiş ele alındığında Side bölgesinin sualtı kültürel mirası ile

oluşturacağı yeni bir ürün, bölge açısından önemli bir yere sahip olacaktır. İnsanların eğitim

seviyesi arttıkça tarihi ve kültüre olan ilgileri de paralel şekilde artmaktadır. Bu durum Side

bölgesine gelen, dalış yapan turistlerde de gözlemlenmektedir. Nitekim araştırma içerisinde

yer alan saha çalışmasında da kurum ve kuruluşlar aynı görüşü yansıtmaktadırlar. Örneğin,

Side denizinde batırılan eski bir sahil güvenlik botu ve balıkçı teknesi bu bölgeye gelen ve

dalış deneyiminden yararlanmak isteyenler için, kültür mirası sınıfında yer almasa da, önemli

bir çekicilik kaynağı oluşturmaktadır.

Sualtı kültürel miras alanları önemli turizm aktiviteleri ve destinasyonları olarak

görülmektedir. Bu açıdan incelendiğinde, destinasyonların ürün farklılaştırma stratejileri

içinde sualtı kültürel miras alanlarının önemli bir kaynak oluşturacağı söylenebilir. Sualtı

kültürel mirası, hem farklılaşmayı sağlayacak hem de bu farklılaşma sayesinde destinasyon

yaşam süresini uzatacak, talep çeşitliliği yaratarak turizm kaynaklarının aşırı kullanımını

önleyecek ve destinasyon için çekiciliğin artmasında önemli roller üstlenebilecek bir

kaynaktır. Bu tür bir kaynağın iyi şekilde değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan

uluslararası örnekler mevcuttur24

. Sualtı kültür mirası ve bu mirasın oluşturduğu ürünler,

turizm açısından önemli bir yere sahip olmaya başlamıştır25

. Önceleri sadece deniz altındaki

doğal zenginlikleri görme isteği günümüzde sualtı kültür mirasını görmek isteği ile eşdeğer

duruma gelmiştir26

. Sualtı kültür mirasını oluşturan batıklar, kentler, yükler gibi yapı

elemanları sualtında görülmeye değer manzaralar sunmaktadır.

Sualtı kültürel miras alanları özel bir ilgi alanının sonucu olarak ortaya çıkması

beklenmektedir. Ancak bu tür alanlara olan ilgi günden güne artmaktadır. Gerek medya gibi

yayın organları gerek popüler dergiler, sualtı ile ilgili kültürel miras alanlarına daha fazla ilgi

göstermektedirler. Bu gelişmelerin bir yansıması da, niş bir pazar yapısı içerisinde yer alan

sualtı kültürel mirası ürünleri daha geniş kitlelerin ilgisini çekmektedir. Örneğin sualtı kültür

24 http://www.scubatravel.co.uk/best-wreck-dives.html (Erişim Tarihi: 30.09.2013) 25 http://listverse.com/2013/03/28/10-incredible-submerged-ruins/ (Erişim Tarihi: 30.09.2013) 26 http://listverse.com/2013/04/23/10-shipwrecks-frozen-in-

time/?utm_source=more&utm_medium=link&utm_campaign=direct (Erişim Tarihi: 12.12.2013)

95

mirasına artan ilgi nedeniyle Bodrum Sualtı Müzesi kurulmuştur. Ayrıca şu an projesi devam

eden Kaş Sualtı Sanal Müzesi27

ve batıklar ile zenginleşecek yapay resif alanı projeleri bu ilgi

artışının eserleridir.

Sadece geniş kitlelerin değil, akademik ve bilimsel anlamda arkeologların yer aldığı

çalışmalar, sualtı arkeolojisinin ortaya çıkması ve hızla gelişmesi, özel ilgi alanlarında da

popülerliği giderek artan bir dinamik yaratmaktadır. Örneğin, Sayın Yrd. Doç. Dr. A. Harun

ÖZDAŞ’ın başkanlığında, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel

Müdürlüğü'nün izni ile "Ulusal Sualtı Kültür Mirası" kapsamında yürütülmüş olan “Ege-

Akdeniz Arkeolojik Sualtı Araştırmaları Projesi28

”, İzmir Liman Tepe Sualtı Kazıları29

,

Marmaray inşaatı sırasında bütün dünyanın izlediği Yenikapı30

’da Bizans Limanının ortaya

çıkması ve burada yer alan kadırga konumundaki batıklar bu ilginin gelişmesine katkıda

bulunmuştur. Deneysel arkeoloji kapsamında Sayın Prof. Dr. Hayat ERKANAL

başkanlığında, dünyanın bilinen en eski gemi batığı olan Kaş-Uluburun Batığı Kybele31

yani

Ana Tanrıça Gemisi kendi zamanındaki bilinen tekniklere göre yeniden inşa edilmiştir. Bu

gemi ile Foça – Marsilya arasında o dönemki yaşam şartlarına göre ve edinilen kaynaklardan

öğrenildiği üzere aynı ticaret rotası üzerinde yolculuk gerçekleştirilmiştir. Bu projenin bir

yansıması olarak antik dönemde Rodos – Foça arasında kullanıldığı bilinen Kiklad

Teknelerinin32

yine o dönemki teknikleri ile yeniden inşa edilmesi bu alanın geniş kitlelerce

duyulmasına katkıda bulunmuştur.

Son dönemlerde ortaya çıkan sualtı arkeo-park projeleri, yapay resif ve sualtı tarih

müzesi projesi33

de ürün anlamında oluşturulan yenilikler arasındadır. Sualtı araştırmalarının

denize kıyısı olmayan illerin üniversitelerinde de enstitü statüsünde, uygulama ve araştırma

merkezlerinin kurulması sualtı kültür mirası alanına yönelik olan ilginin artmasında yararlı

olmuştur. Bu özelliklere sahip olan ve bu tür gelişmelere sahne olan bir alanın, kitleler

bazında arz ve talep oluşturması kaçınılmazdır. Nitekim deniz kum ve güneşin kitle turizm

hareketlerine dönüşmesi, kültürel miras alanlarının kitle turizmi içerisinde ve kültür turizmi

kapsamında kitlesel boyutta hareketlere sahne olması benzer gelişmelerin sonuçlarıdır. Sualtı

kültürel mirası uluslararası boyutta önem verilen bir ilgi alanıdır. Bu nedenle konu üzerinde

27 http://www.sanalbatik.org.tr/tr (Erişim Tarihi: 12.12.2013) 28 http://imst.deu.edu.tr/sualti-arkeolojisi-35/projeler/arastirma-projeleri-189 (Erişim Tarihi: 12.12.2013) 29 http://ankusam.ankara.edu.tr/limansualti.html (Erişim Tarihi: 12.12.2013) 30 http://www.istanbularkeoloji.gov.tr/web/41-225-1-1/muze_-_tr/muze/kazilar/yenikapi_kazilari (Erişim Tarihi: 12.12.2013) 31 http://ankusam.ankara.edu.tr/kybele.html (Erişim Tarihi: 12.12.2013) 32 http://ankusam.ankara.edu.tr/kiklad.html (Erişim Tarihi: 12.12.2013) 33 http://www.sarosresif.com/tr (Erişim Tarihi: 12.12.2013)

96

yapılan çalışmalar giderek artmakta ve uluslararası saygınlığa ve koruma bilincine sahip

olmaktadır. Şüphesiz ki bu alanlarının kullanımı da bu gelişen ilginin ortak sonucu

olmaktadır.

Turistik ürün oluşturulurken, ürünün pazar araştırması, tanıtımı dışında en önemli

adımlardan birisi de ürün oluştuktan sonraki süreçte ticari anlamdaki sunumudur. Bu durum,

sadece ürünün ticarileşmesi değil, aynı zamanda ürünün yaşam süresini dikkate alarak

korunması ve yenilenmesi ile de ilgilidir. Turistik ürünün oluşturulması ile başlayan sunum

süreci ve bununla beraber içinde bulunduğu turizm pazarında yer edinmesi için gösterilen

çaba içerisinde turizm rehberliği, bir meslek grubu olarak, önemli bir yere sahiptir. Sayın Yrd.

Doç. Dr. A. Özdal Değirmencioğlu34

rehberliği tanımlarken sunum olgusuna işaret

etmektedir: “Rehberlik, tarihsel süreç içerisinde çok eski çağlara dayanan bir geçmişi olsa da

bir meslek olarak algılanması yüzyılımızın olgusudur. Günümüzde kazandığı önemi ve

genişleyen kapsamını aşağıdaki tanım oldukça iyi yansıtmaktadır. Rehber, turistlere, ziyaretçi

ve konuklara eşlik ederek, sit alanları, müzeler, anıtlar, türbeler, mabetler, tarihi eserler ve

kalıntılar, folklor, kültür, sanat eserleri, el sanatları, hatıra eşyaları, eğlence yer ve olanakları

hakkında doğru bilgiler verip gezdiren, gerektiğinde yaylacılık, dağ ve doğa yürüyüşü, su

sporları, avcılık, kayak, mağaracılık, ornitoloji, paraşütçülük, botanik, bisiklet ve at turlarını

kapsayan çeşitli spor türlerinin uygulanmasına yardımcı olan kişidir”.

Sualtı kültürel miras alanlarının turizm hareketlerinde daha fazla yer almaya başlaması

ile beraber turizm rehberliği, sadece su üstünde yapılan bir meslek dalı olmaktan çıkabilir.

Ülkemizde Kekova Antik Batık Şehri ve Çanakkale Zaferlerinden geriye kalan batık gemiler

dışında sualtı kültürel miras alanları ile ilgili kitlesel olarak yeterli bir ilginin henüz

oluşmadığı söylenebilir. Buna nazaran Kaş, Side gibi önemli dalış alanlarında yapay resif ve

dalış destinasyonu amaçlı batırılan sahil güvenlik botları veya eski uçaklar, sualtı kültürel

mirasına olan ilgiye farkındalık yarattığı da bilinmektedir. Bu tür talepler arttıkça da, ürünün

sunumu ayrı bir önem arz etmeye başlayacaktır. Ancak sualtı kültürel miras alanları gibi arz

ve talepte yoğunluk artışının olduğu bir alanın turizm rehberliğinden ayrı düşünülmemesi

gerekmektedir. Ürün olarak sualtı kültürel miras alanlarının kullanılmaya başlaması ile

birlikte sualtı kültürel miras alanı için uzmanlaştırılacak turizm rehberliği gereksinimleri de

artacaktır. Bu durumda (sualtı kültür mirası konusunda) uzman rehber eğitimlerinin ve

akademik çalışmaların da artması beklenmektedir.

34 http://www.aro.org.tr/rehberin_rehberi.asp?id=5 (Erişim Tarihi: 11.12.2013)

97

Turizm rehberliği, gidilen yerin tanıtılması ve çevre hakkında bilgi vermesi ile sınırlı

değildir. Özellikle kültürel miras alanları gibi hassas konuma sahip yerlerin sunumu sırasında

o alanın ya da diğer kültürel alanları da korumaya yönelik bir farkındalık yaratılmalıdır.

Kullanarak koruma ilkesi, bu kültürel miras alanını kullanan turist ya da gezginler için en

önemli faktördür. Bu açıdan düşünüldüğünde tur programı kapsamında yer alan hassas bir

destinasyonun sorumluluğu, o tur sırasında rehbere ve turistlere aittir. Sadece korumaya

yönelik olan farkındalığın artması değil, o destinasyona olan ilginin artması ve ilginin canlı

tutulması, destinasyon yaşam süresinin uzatılması, ürünün potansiyel olarak satın almaya

hazır turistler için de çekicilik sağlanması, ürünün geliştirilmesi ve sürekli yenilenmesi de

turizm rehberliğinin meslek amaçları arasındadır.

Araştırmadan elde edilen veriler yardımı ile oluşturulan sualtı kültür mirasının yeri,

turizme etkisi, etkileme boyutu ve tanıtımı temaları sualtı kültür mirasının Side bölgesi

açısından önemini ortaya çıkarmaktadır. Araştırma kapsamında, görüşmecilerden elde edilen

bilgiler doğrultusunda kültür turizmi ve sualtı turizmi kapsamında elde edilecek yeni bir

sentez turizm türünün sualtı kültür mirası için oluşturulmasının daha etkili olacağı sonucuna

ulaşılmıştır. Bu durum turizm türlerinin kendi içerisinde de bölümlenmeye ihtiyaç olduğunu

gösterebilir. Çünkü sualtı kültür mirası gibi özel bir alanın mevcut turizm türleri içerisinde

oluşturulması, ürünlerin içermiş oldukları kapsam ile uyuşmamaktadır. Genellikle gezip

görülebilen ya da sınırlı bir seviyede katılım sağlanabilen turizm türlerinin sualtı ile ilgili

olarak dalış deneyimi ve bu deneyime birebir katılma zorunluluğu içinde yeniden

değerlendirilmesi ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaç doğrultusunda araştırmaya konu olan sualtı

kültürel miras alanlarının turizm ürünü olarak kullanılması sürecinde Kültürel Sualtı Turizmi

kapsamında incelenmesi uygun görülmektedir. Böylelikle özellikle planlama ve ürünün

oluşturulma süreci içerisinde, hassas ve özel bir alan olan sualtı kültür mirasının turizm türleri

arasındaki yeri belirlenmiş olacaktır.

Araştırma kapsamında incelenen turizme etkisi teması, ürünün yapısı gereği iki alt

başlıkta incelenmektedir. Bunlar, turizm yönüyle ele alındığında, çekicilik ve farkındalık;

mirasın kendi içindeki yapısı yönüyle ele alındığında ise mirasın korunması ve farkındalıktır.

Sualtı kültürel mirası, yapısı gereği kullanıma açık bir ürün modeli gerekliliğine sahiptir. Bu

nedenle bir ürün olarak kullanımı sürecinde içinde bulunduğu bölgeye önemli fırsatlar

sunabilmektedir. Bunlar arasında, bölgenin tanıtımı, bölge içerisinde özel ilgi alanı oluşturma,

bölgenin çekiciliğinin artması, aynı hizmeti sunan ancak ürün farklılaştırması yeterli düzeyde

98

olmayan pazar içerisinde rakiplere karşı üstünlük ve talep çeşitliliği yaratarak turizm

kaynaklarının aşırı kullanımını önlemek gibi fırsatlar sayılabilir. Bu fırsatların yaratılması

aynı zamanda bölge açısından uluslararası düzeyde tanınması için de kitlesel bir farkındalık

yaratacaktır. Örneğin yukarıda sözü edilen son dönemlerde yapılan araştırmalarda, Türkiye

kıyı şeridi içerisinde 100’e yakın batık bulunmuştur. Bu batıkların içinde bulunduğu konum

ve korunmuşluk düzeyleri Akdeniz çanağı içerisinde bulunan diğer ülkelerin (Yunanistan,

İspanya, İtalya gibi) kıyı şeritleri içerisinde bulunan batıklardan çok daha iyi konumdadır.

Türkiye batık ve korunmuşluk konusunda diğer ülkelere göre envanter bakımından lider

konumdadır. Bu durum sualtı kültür mirasının ürün olarak oluşturma sürecinde ülkemizi cazip

bir ülke konumuna getirmektedir. Aynı zamanda, bu mirasa dayalı ürünün planlanma

sürecinde de önceden elde edilmiş uluslararası ve kitlesel farkındalık da söz konusudur.

Turizme etkisi temasının bir diğer yönü ise mirasın korunması ve farkındalıktır. Sualtı

kültürel mirası gibi hassas yapıya sahip alanlar ile turizmde yeni bir ürün oluşturulurken

kullanılmasından dolayı bazı tehditler oluşturacaktır. Bu tehditlerin en başında yıpranma ve

olumsuz farkındalığın artması dolayısı ile define avcılığı yani talan edilmeye açık bir kaynak

haline gelmesidir. Araştırmanın konusu gereği define avcılığı gibi yasadışı durumlar

çalışmanın dışında tutulmuştur. Bunun yanı sıra ülkemizde ve uluslararası düzeyde uygulanan

yasaklar ve yasalar, ayrıca dalışa yasak bölgeler uygulaması bir takım önlemler getirmektedir.

Buradaki dikkat çekici konu, 2013 yılının ilk aylarında yapılan incelemeler sonucu Side Antik

Bölgesi Sahil Şeridi dalışa yasak bölge olarak ilan edilirken, 2013 yılı Aralık ayı itibari ile

dalışa yasak bölge uygulamasından çıkarılmıştır. Bu durum beraberinde bazı fırsatlar ve bazı

tehditler getirmektedir. Öte yandan araştırmanın konusu içerisinde incelenen koruma yönü

mirasın kullanım dolayısı ile “yıpranması” sürecidir. Uluslararası kurallar, mirasın yerinde

korunmasını savunurken, mirasın oluşum ve var olma süreci içerisinde de halkın ulaşımının

mümkün olacağı şekilde kullanılması tavsiye edilmektedir. Bu durum olumsuz etkilere açık

miras alanlarının “yerinde korunarak kullanılması” anlamına gelmektedir. Sualtı kültür mirası

gibi alanların kullanılması kitlesel turizm hareketlerini de paralel olarak geliştirecektir. Bunun

bir sonucu olarak da kültürel miras alanlarının bir amaç için kullanılmasında sürdürülebilir

koruma ve sürdürülebilir kullanma dengesi uluslararası çevrelerce esas alınmıştır.

Araştırma sürecinde elde edilen ek bilgiler doğrultusunda turizme etki boyutu teması

içerisinde incelenecek bir diğer konu ise sürdürülebilir koruma – kullanma dengesinin bir

diğer süreci yerel farkındalığın oluşturulmasıdır. Bunun için öncelikle yerel halkın, kurum ve

99

kuruluşların, rehberlerin, acentelerin, dalış okullarının bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

Özellikle dalış okulları sualtı kültür mirası ile en yakın temas sağlayan kurumladır. Bu

nedenle dalış okullarının bilinçlendirilmesi ayrıca önem arz etmektedir. Bu nedenle önceden

planlı bir eğitim programı çerçevesinde öncelikle dalış okullarının sonrasında ise diğer

kurumlarım ve kitlelerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Dalış okullarına, federasyon yapısı

içerisinde eğitim birimlerinin oluşturulması ve uluslararası çevrelerce desteklenen ilkeler

doğrultusunda hazırlanacak olan eğitim programı ile farkındalık sağlanmalıdır. Bu sayede

koruma bilinci geliştirilerek sualtı kültür mirasının turizm ürünü olarak kullanımı sürecinde

de sürdürülebilir bir yaklaşımla koruma – kullanma dengesi oluşturulacaktır.

Araştırma verilerinden anlaşılacağı üzere, turizm ürünü olarak kullanılması planlanan

sualtı kültür mirasının eş zamanlı olarak mirasın koruması farkındalığını da ürün yapısı içinde

bulundurması gerekmektedir. Araştırmaya konu olan ve sualtı kültür mirasının bir turizm

ürünü olarak kullanıldığında mirasın korunmasına yönelik olan algının nasıl etkileyeceği

araştırıldığında farkındalık düzeyinin artacağı sonucuna ulaşılmıştır. Buna ek olarak tanıtımı

yapılırken de korumaya yönelik bir sürecin izlenmesi gerekliliği sonucu ortaya çıkmıştır.

Sualtı kültür mirasının turizm ürünü olarak oluşturulması sürecinde sürdürülebilir koruma

algısı esas alınarak ona uygun sürdürülebilir kullanım dengesi oluşturulması uygun olacaktır.

Turizm bölgeleri açısından önemli bir çekicilik kaynağı olan kültürel miras alanları, bu süreç

içerisinde daha etkili ürünler olarak yer alacaktır. Ülkeler için sürdürülebilir koruma ve

sürdürülebilir kullanma dengesi destinasyon açısından önemli bir fırsattır.

Side bölgesi, tarihi bir yarımada konumunda olması, kültürel miras ve sualtı kültürel

miras alanları bakımından zengin bir kaynağa sahip olmasından dolayı destinasyon olarak

önemli bir fırsata sahiptir. Side’nin var olan kültürel miras alanlarının zaten kullanımda

olması ve ilk turizm hareketlerine de konu olması bazı fırsatların yanında bir takım tehditler

de oluşturmaktadır. Kültürel miras yapısı gereği değiştirilemez bir yapıya sahiptir. Bu nedenle

o bölgeye giden her turist için aynı ürünü ve aynı ürün özelliklerini sunmaktadır. Bu amaçla,

antik kent geleneğinin bir parçası olan deniz yaşamının ön plana çıkarıldığı sualtı kültür

mirası ürünlerinin oluşturulması, destinasyonda talep çeşitliliği yaratarak turizm kaynaklarının

aşırı kullanımını önleyecek ve destinasyonun yaşam süresini de uzatacak bir etkiye sahip

olacaktır. Bu süreç içerisinde de kültürel mirasın sürdürülebilir koruma ve sürdürülebilir

kullanma dengesinin iyi bir planlama çerçevesinde uygulanması zorunludur.

100

Araştırma verilerinden elde edilen bir diğer tema ise turizm yönü ile etkileme

boyutudur. Destinasyona olan çekiciliğin artması ile birlikte olumlu bir etkinin olacağı söz

konusudur. Yeni bir ürünün yeni bir kitlesel hareket başlatacağı gibi destinasyonun tercih

edilme bakımında çekiciliği de artacaktır. Özellikle sualtı kültürel mirası gibi özel bir alanın

oluşturulması ile birlikte bölge olarak daha etkili bir pazarlama üstünlüğü sağlanmasının yanı

sıra daha önce talep etmiş ve bunu gerçekleştirmiş turistler için yeni bir seçenek yaratacağı

gibi potansiyel olarak satın almaya hazır tesadüfî turistler içinde önemli bir çekicilik unsuru

oluşturacaktır. Örneğin 21 milyondan fazla dalgıçlık belgesine sahip kişiler dışında, talep

ettiği destinasyonda tesadüfî olarak dalış deneyimine katılan amatör dalıcılar da önemli bir

pazar oluşturmaktadır. Bu açıdan sualtı kültür mirasına ait bir turizm ürününün oluşturulması

Side bölgesi açısından önemli fırsatlar sağlayacaktır.

Araştırmaya konu olan son tema ise tanıtım’dır. Araştırma sonucunda ortaya çıkan

sonuçlara göre, genel olarak görüşmeye katılanlar, bakanlık desteği ile uluslararası fuarlara

katılım gibi tanıtım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi gerekliliğini savunmaktadırlar. Öte

yandan araştırmanın bir diğer sonucu ise, bu tür tanıtım faaliyetlerinin turizm ürünleri

konusunda tek başına yeterli olmadığıdır. Sadece fuarlara katılım ile gerçekleşen tanıtımlar

belli bir sürede belli bir kişi potansiyeline ulaşmaktadırlar. Bu potansiyel fuar alanına gelen ve

ülke veya destinasyon standını gezen katılımcılar ile belirlenmektedir. Ancak tanıtımın

yetersiz kaldığı görüşü hâkimdir. Görüşmecilerden birkaçı sualtı kültür mirası için yaratılacak

ürünün tur operatörleri kataloglarına girmesi gerekliliğini savunmaktadır. Bu tanıtım faaliyeti,

tur operatörü danışmalığı ile satın almaya karar veren kişilere ürünün tanıtılması için önemli

bir fırsat sağlayacaktır. Örneğin, Antalya bölgesini tercih eden turistlerin %55,4’ü tur

operatörü danışmalığı ile gelmektedir (Albayrak vd., 2011 s.14). Bu durum sadece Antalya

bölgesine bir yılda gelen 12 milyondan fazla turistin yaklaşık 7 milyonunun tur

operatörlerinin kataloglarını incelemekte olduğunu göstermektedir. Buna göre tanıtımın tur

operatörleri kataloglarında ürün bazında yer alması sayesinde, her yıl sadece 7 milyondan

fazla turist için kalıcı bir tanıtım faaliyetinin yanı sıra, bir yıla yayılan daha etkili bir tanıtım

imkânı sağlayacaktır. Bu durum ürünü satın almaya hazır potansiyel turist içinde düşünülecek

olursa aynı rakamlar incelendiğinde yıllık olarak tur operatörü danışmanlığı ile gelen

turistlerin yaklaşık 2 katı veya daha fazlası katalogları inceleyeceklerdir. Bu da tur operatörü

ya da acente katalogları yolu ile yapılacak tanıtım faaliyetinin ne derece etkili olacağını

göstermektedir.

101

Araştırmadan elde edilen bir diğer tanıtım etkinliği sonucu ise yine uluslararası

platformda gerçekleştirilecek olan akademik içerikli seminerler yolu ile belli bir alandan

başlayıp daha etkili ve eğitim içerikli tanıtım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi gerekliliğidir.

Seminerler, kongreler, söyleşiler uluslararası olarak düşünüldüğünde bu tanıtım faaliyeti için

örnek verilebilir. Örneğin, deneysel arkeoloji kapsamında oluşturulan Kybele gemisi ile

kullanıldığı dönem şartlarına uygun olarak gerçekleştirilen yolculukta, geminin uğramış

olduğu Avrupa kıtası kıyı şeridindeki her limanda binlerce kişinin gemiyi görmek için liman

çevresinde toplanması bu tür tanıtım faaliyetleri arasında sayılabilir. Yine deneysel arkeoloji

disiplinin süreçleri de tanıtım faaliyetleri arasında kullanılabilecek bir alternatiftir. Özellikle

medya kanallarının yazılı ve görsel olarak fazla ilgisini çeken bu tür bilimsel faaliyetler

tanıtım için önemli fırsatlar sunmaktadır. Araştırma kapsamında görüşülmüş olan bir dalıcı ise

tanıtımın çevreye olan koruma duyarlılığı içinde geliştirilmesi ve gerçekleştirilmesi

gerekliliğini belirtmektedir. Bu görüş ise sualtı gibi kültürel miras alanları için daha önemli

bir seçenek olarak ortaya çıkmaktadır. Sürdürülebilir koruma ve sürdürülebilir kullanma

dengesi içerisinde gerçekleştirilecek tanıtım faaliyetinin uluslararası düzeyde toplumsal

farkındalığın da artmasında yardımcı olacaktır.

Araştırma dâhilinde keşfedilmeye çalışılan bir diğer konu ise Replika gemi batığı gibi

oluşturulacak yeni bir ürünün sualtı kültür mirası yerine kullanılabilip kullanılamayacağıdır.

Edinilen görüşler genel olarak incelendiğinde böyle bir ürünün önemli bir çekicilik

sağlayacağı belirtilmektedir. Side Tanıtım Müdürlüğü kapsamında yapılan görüşmede “varsa

orijinal bir sualtı kültür mirası ürünün daha çok ilgi çekeceği” yönünde görüşler elde

edilmiştir. Aynı görüşmenin bir sonucu olarak geliştirilecek bir gemi batığı replikası ile

destinasyona olan ilginin olumlu yönde etkileneceği düşünülmektedir. Acenteler kapsamında

incelendiğinde çekici bir faktör olarak yer alacağı düşüncesi ön plandadır. Dalış okulu

yetkilileri ise mevcut dalış etkinliğinin önemli derecede artacağı ve bölge için çekicilik

sağlayacağını belirtmişlerdir.

Deneysel arkeoloji son yıllarda en fazla ilgi gören disiplin olarak ön plana

çıkmaktadır. Bu açıdan ele alındığında, deneysel arkeolojinin yer aldığı ve bu kapsamda

oluşturulacak replika gemi batığı ürünün, Side bölgesinin deniz yapısı nedeniyle geneli kum

altında kalmış sualtı kültürel miras alanlarının yerine kullanılabilecek bir ürün olarak

oluşturulması düşünülebilir. Deneysel arkeoloji kapsamında yapılmış olan gemi ve diğer yapı

elemanlarının ortaya çıkış süreçleri, planlama aşamasından itibaren büyük bir ilgi ile takip

102

edilmiştir. Bu tür bir ürün fikrinden yola çıkarak, Side bölgesi için oluşturulacak kendi

kültürü ile sentezi gerçekleştirilecek bir gemi batığı replikası ürün farklılaştırılması için

kullanılabilir.

Son on yıl içerisinde gerçekleştirilen deneysel arkeoloji çalışmaları incelendiğinde,

replika gemi gibi yapıların ortaya çıkış süreçleri, genelde nasıl yapıldığı ve nasıl kullanıldığı

üzerinedir. Bu tür çalışmalar keşfetmeye yönelik inceleme alanları olarak yürütülmektedir. Bu

araştırma dâhilinde sualtı kültür mirasına eşdeğer bir proje oluşturulmuştur. Bu proje gemi

batığı replikası şeklindedir. Örneğin, temelde dört senelik bir süreci kapsayacak olan projede

amaç, geminin kendi dönemindeki şekli ve yöntemi ile inşa edilmesi, sonrasında ise deniz

tabanında uygun bir yere batırılması ile birlikte deneysel çalışmalarına da yeni bir boyut

kazandırılması hedeflenmektedir. Projenin başlangıcından itibaren, Side Limanı merkezinde

kurulacak bir atölyede gemi inşasına başlanması, bu sürecin oraya gelen turistlerce

izlenebilmesi düşünülmektedir. Bu sayede projenin süreci içerisinde sürekli bir tanıtım imkânı

yaratılmış olacaktır. Projenin ilk senesinde, gerekli yetki ve izinlerin alınması, altyapının

oluşturulması; ikinci senesinde gemi inşasına başlanması ve paralel olarak Side’nin deniz

tarihi üzerinde yapılacak çalışmalara başlanması ve yürütülmesi planlanmaktadır. Projenin

üçüncü senesinin ilk yarısında projenin tamamlanması ve öngörülen tanıtım faaliyetlerinin

hedeflenen düzeyde gerçekleşmiş olması, ikinci yarısında gemi inşasının tamamlanmış ve su

yüzeyine alınmış olması şeklinde çalışma planı düşünülmektedir. Projenin son senesinde ise,

geminin batırılmasının gerçekleşmesi ve eş zamanlı olarak Kültürel Sualtı Turizm

faaliyetlerinin başlaması hedeflenmiştir.

Bu çalışmaya konu olan replika gemi batığı, Antik Roma İmparatorluğunda milattan

sonra 200’lü yıllarda kullanıldığı bilinen Kuğu Başlı Yelkenli Ticaret Gemisi35

olarak

seçilebilir. Bu geminin seçilmesinde en önemli etken, Roma Ticaret Gemileri literatüründe36

en fazla bilinen bir türü olmasıdır (Resim 1 ve 2):

35 https://www.google.com.tr/?gws_rd=cr&ei=lefFUsgg6M3KA7aigfAP#q=roman+merchant+ships (Erişim Tarihi:

03.01.2014) 36 http://www.emmaf.org/kris_lorenz/wp-content/uploads/2012/10/10-29-2012-RomanPres-7-Roman-Merchant-Ships.pdf

(Erişim Tarihi: 03.01.2014)

103

Resim 1 Roma Ticaret Gemisi İllüstrasyonları

104

Resim 2 Roma Ticaret Gemisi (Kuğu Başlı)

Proje sürecinde, turizm ile ilgili kurum ve kuruluşlardan, acentelerden ve dalış

okullarından edinilen bilgiler yardımıyla, ürün farklılaştırılmasına konu olan replika gemi

batığı ile günübirlik veya 2 günlük yeni bir tur programı oluşturulabilir. Side Müzesi’nden

başlangıç hareketi ile limana giden sütunlu yol güzergâhını takip ederek önce limana daha

sonra da dalış noktasına gidilmesi planlanmaktadır. Turun yönetimi ise Kültürel Sualtı

Turizmi konusunda uzmanlaşmış profesyonel turist rehberleri tarafından gerçekleştirilecektir.

Turun sualtı ile ilgili kısmında da profesyonel dalış rehberleri ile birlikte turist rehberleri de

yer alacaktır. Böylelikle oluşturulabilecek bu tur kapsamında daha nitelikli bir sunum

gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Bunun yanı sıra batık alanından canlı olarak yayın

yapması planlanan kablosuz bir bağlantı ile Müze ve Side Meydanına yerleştirilecek

105

ekranlarda sürekli olarak izlenebilmesi hedeflenmektedir. Bu durum tesadüfî turistler içinde

öncelikli bir çekicilik yaratabilir. Bu sayede batığın sualtındaki durumu ve tur sırasında oraya

dalış yapanlar dışarıdan da izlenebilir. Ayrıca dalış yapanlar için Side Müzesinde sergilenen

(Resim 1.3.) sikkelerden aynı malzeme ile örnekleri bastırılarak batırılan geminin kargosuna,

amforların içine ve batık alanının belli bölgelerine koyulması düşünülebilir. Böylece dalış

yapanlar bu sikkeleri bulup kendilerine hatıra alabileceklerdir. Bu sayede de hatıra ürün

kişinin kendi bulduğu bir obje olacak ve kalıcılığı sağlanacaktır.

Proje yürütülürken, geminin inşası ile başlayan süreç içerisinde, sürekli bir geri

besleme hedeflenmektedir. Hem uluslararası hem de ulusal düzeyde yapılacak olan tanıtım

faaliyetleri aracılığı ile potansiyel açıdan gelecek olumlu ya da olumsuz tepkiler alınmaya

çalışılacaktır. Elde edilecek olan bilgiler doğrultusunda proje sürecinin daha etkin hale

getirilmesi düşünülmektedir.

Sualtı kültür mirası turistik bir ürün açısından incelendiğinde, ürün olarak oluşturma

sürecinde kullanılmasından kaynaklı olarak mirasın korunması temelinde bir takım tehditler

oluştururken; turistik değer olarak kullanımı açısından önemli fırsatlar söz konusudur. Bu

nedenle bu ürünün kendi yapısında ve yapılanmasında koruma ve kullanma dengesini içeriyor

olması gereklidir. Bu amaçla, özel ve kamu kuruluşlarının birlikte hareket edebilecekleri bir

yönetim anlayışının oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanması da önemlidir. Bu doğrultuda

sualtı kültürel miras konusunda ülkelerin uzun dönemde başarı sağlaması ve sürdürülebilir

rekabet avantajı elde etmeleri için eşsiz destinasyonlar gibi özel çabalara gerek duyacaktır. Bu

amaç doğrultusunda yapılması gerekenler arasında şunlar yer alabilir:

Ürün farklılaştırma stratejileri içinde Sualtı Kültür Miras alanlarının tespiti ile bu alanları

koruma-kullanma ilke ve yöntemlerinin geliştirilmesi.

Tanıtım amaçlı yapılacak olan yerel reklam panolarını daha fazla teşvik etmek ve

faaliyetlere izin vermek.

Bir turistik ürün olarak kullanılması amacıyla gerekli pazarlama çabalarının kamu ve özel

sektör işbirliğinde gerçekleştirilmesi ve özel ve kamu kuruluşları arasında yakın işbirliğinin

sürekli olarak korunması.

Alt destinasyonlar arasında koordinasyon ve işbirliğine dayalı bir model oluşturulması. Bu

doğrultuda ilgili kamu ve özel kuruluşlarının iletişimini ve işbirliğini sağlayacak yapıların ve

platformların geliştirilmesi.

106

Bütünleşmiş ve tamamlayıcı ürün önerilerini teşvik etmek ve geliştirmek.

Taşıma kapasitesi stratejileri içinde sualtı kültür mirasının kullanım dengesinin sağlanması.

Sadece turistler için değil, akademik düzeyde de ilginin yaratılması.

Geliştirilecek ürün veya ürünlerin sürekli olarak izlenmesi ve eksiklerin giderilmesi.

Replika gemi batığı gibi sualtı kültür mirası açısından değerlendirilebilecek ürünlerin

geliştirilmesi.

Batık alanları veya replika gibi yaratılacak alanların üzerindeki yasal yükümlülüklerin

asgari düzeye çekilmesi.

Dalışa yasak bölge kısıtlamasının destinasyon ve turistik kullanım açısından düzenlenmesi.

Sualtı rehberliği için Sualtı Sporları Federasyonu ve Profesyonel Turist Rehberleri Birliği

arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve ortak eğitimlerin verilmesi.

Profesyonel Sualtı Turist Rehberi uzmanlık alanının oluşturulması.

Turistik ürüne karşı yerel halkın bilinçlendirilmesi ve koruma konusunda sürdürülebilir

farkındalık yaratılması.

Dalgıçlar, dalış rehberleri, dalış eğitmenleri için eğitim programlarının ve sürdürülebilir

koruma – kullanma dengesi farkındalığının oluşturulması.

Bakanlığın tanıtım bütçesinden ürün farklılaştırılmasında kullanılabilecek alternatif turistik

ürünlerin tanıtılmasına daha çok kaynak aktarılması.

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sualtı kültür mirası ile ilgili broşürlerin basılması ve

turizm enformasyon müdürlüklerine, ilgili diğer kurum ve kuruşlara dağıtılması.

Tanıtım faaliyetleri için tüm paydaşların görüş birliğinin sağlanması ve tanıtım türünün bu

görüş birliğine göre yenilenebilir ve sürdürülebilir bir şekilde gerçekleştirilmesi.

Ulusal veya uluslararası federasyonlar, birlikler, organizasyonlar bazında tanıtım

faaliyetlerine de önem verilmesi.

Web tabanlı dijital tanıtım ve pazarlama olanaklarının en iyi şekilde değerlendirilmesi.

İlgili yönetim birimlerinin oluşturulması.

Turizm ile ilgili okullarda sualtı kültür mirası derslerinin okutulması ya da bölümlerin

açılması.

İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinde Müdürlük düzeyinde sualtı kültür mirası ile ilgili

birimlerin oluşturulması.

Benzer ürünler sunan destinasyonlar veya ülkeler arasında yakın ilişkilerin kurulması ve

karşılıklı turist değişim hareketlerinin sağlanması.

107

KAYNAKÇA

VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara, 2000.

Ablett, P.G. ve Dyer, P.K., "Heritage And Hermeneutics: Towards A Broader Interpretation

Of İnterpretation” Current Issues in Tourism, (2009), 12:3, 209–233.

Agarwal, S. ve Brunt, P., “Social Exclusion and English Seasideresorts” Tourism

Management, (2006), 27- 654–670.

Akgül, O., “Turistik Ürün Çeşitlendirilmesi Kapsamında Kültür Turizmi: Aphrodisias-Geyre

Örneği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, 2003.

Akurgal, E., Anadolu Uygarlıkları, İstanbul, 1998.

Albayrak, T., Gülmez, M., Erdinç, S.B., Toker, B. ve Aksu, A., Antalya Yöresi Turist Profili

Araştırması 2011, Yayınlanmamış Rapor, Antalya, 2011.

Alpözen, O., Türkiye’de Sualtı Arkeolojisi, Akbank Yayınları Kültür Kitapları Serisi, no 1,

İstanbul, 1975.

Apostolakis A., “The Convergence Process in Heritage Tourism”, Annals of Tourism

Research, (2003), 30:4, 795–812.

Arıkan, R., Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama, Asil Yayın, Ankara, 2007.

Asatekin, N. G., Kültür ve Doğa Varlıklarımız, Neyi, Niçin, Nasıl Korumalıyız, Dösim

Basımevi, Ankara, 2004.

Asunakutlu, T. ve Safran, B., “Kültürel Farklılıklardan Kaynaklanan Çatışmalara Yönelik Bir

Araştırma: Marmaris Turizm Sektörü Örneği”, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,

(2004), 6:1, 26–49.

108

Aşkun, İ.C., “Kültürel İletişim Politikası”, 2. Milli Kültür Şurası Bildirileri, Ankara, (1989),

29.

Aytaç, Ö., Sosyoloji-Bir Giriş Denemesi, Dünya Matbaacılık, Elazığ, 2002.

Baker, D.A. ve Crompton, J.L., “Quality, Satisfaction and Behavioural Intentions”, Annals

of Tourism Research, (2000), 27:3, 785–804.

Balcı, A., Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem, Teknik ve İlkeler, Ankara, Pegem A

Yayıncılık, 2005.

Beard, J. ve Ragheb, M., “Measuring Leisure Motivation” Journal of Leisure Research,

(1983), 15, 219-228.

Beck, W., “Narratives of World Heritage in Travel Guidebooks,” International Journal of

Heritage Studies, (2006), 12:6, 521–535.

Beeho, A. ve Prentice, R., “Conceptualizing the Experiencews of Heritage Tourists: A Case

Study of New Lonark World Heritage Village”, Tourism Management, (1997), 18:2,

75-87.

Bertaux, D., “Biography and Society: The Life History Approach in The Social Sciences”,

Sage, Londra, (1981), 29-45.

Bogdan, R. C., Biklen, S. K., “Qualitative Research for Education: Introduction and

Methods”, Allyn and Bacon, Boston, 1992.

Briggs, C., “Learning How to Ask: A Sociolinguistic Appraisal of The Role of The Interview

in Social Science Research”, Cambridge Yayınları, Cambridge, 1986.

Brookfield, S., Ethnographic Research Methods Course Notes, Teachers College, Kolombiya

Üniversitesi, 1992.

Brotherton, B. ve Himmetoğlu, B., “Turkey”, International Tourism Reports, (1997), 1,59-

81.

109

Cater, C. ve Cater, E., “Marine Environments”, The Encyclopedia of Ecotourism (2001), 265–

282.

Chapman A ve Speake J., “Regeneration in a Mass-Tourism Resort: The Changing Fortunes

of Bugibba, Malta”, Tourism Management, (2010), 32:3, 482–491.

Coffey, A. ve Atkinson, P., Making Sense of Qualitative Data: Complementary Strategies,

Sage, Londra, 1996.

Costa, N., “I Sistemi Turistici Locali (STL) e il Progettista/ gestore degli STL. In: Identita.

Milano: Franco Agneli, (2004), 251–284.

Crompton, J. ve McKay, S., “Motives of Visitors Attending Festival Events”.Annals of

Tourism Research, (1997), 24:2, 425–439.

Dahles, H., “Redefining Amsterdam as a Tourist Destination” Annals of Tourism Research,

No. 25:1, (1998), 55–69.

Davis, D. ve Tisdell, C., “Economic Management of Recreational Scuba Diving and The

Environment”, Journal of Environmental Management, No:48, (1995), 229–48.

Delgado, J.P., “The Impact on And Opportunities Arising From Tourism To Submerged

Sites”, Unesco Scientific Colloquium on Factors Impacting the Underwater Cultural

Heritage, Belçika, 2011.

Dey, I., Qualitative Data Analysis: A User-Friendly Guide for Social Scientists, London,

Routledge Publications, 1993.

Doğaner, S., “Miras Turizminin Coğrafi Kaynakları ve Korunması”, E.Ü. Coğrafya Bölümü

Sempozyumları 2. Coğrafi Çevre Koruma ve Turizm Sempozyumu, İzmir, 2003.

Duman, T. ve Kozak, M., “The Turkish Tourism Product: Differentiation and

Competitiveness”, Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality

Research, No. 21:1, (2010), 89-106.

110

Duman, T., Kozak, M. ve Uysal, M.S., “Turizmde Ürün Çeşitliliği Yoluyla Ürün Değeri

Oluşturma: Türkiye’deki Arz Kaynakları Üzerine Bir İnceleme”, Anatolia: Turizm

Araştırmaları Dergisi, (2007), No.18:2, 206-214.

Eker, K., “Atatürk ve Milli Kültür”, Uluslararası Atatürk ve Güzel Sanatlar Sempozyumu

Bildirileri, Cumhuriyet Kültür ve Tanıtım Vakfı Yayınları, Ankara, (2005), 4, 30.

Ekiz, D., Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metotlarına Giriş: Nitel, Nicel ve Eleştirel Kuram

Metodolojileri, Anı Yayıncılık, Ankara, 2003.

Ellagard, P., “How to Dive Them Wild”, Travel Trade Gazette, (2005), 65-66.

Emekli, G., “Coğrafya, Kültür ve Turizm: Kültürel Turizm”, Ege Coğrafya Dergisi, No. 15,

(2006), 51-59.

Engelhardth, R., Jamieson, W., Kaldun, B., Koch. J., Sunalai, P. ve Meleisea, E., “The

Effects on Cultural and The Environment in Asia and Pasific”, Tourism and Heritage

Site Management in Luang Prabank, Unesco, 2004.

Erdem, B. ve Girgin, G. K., Spor Turizmi, Turistik Ürün Çeşitlendirmesi, Nobel Yayın

Dağıtım, Ankara, 2008.

Evans, N. G. ve Stabler, M. J., “A Future for The Package Tour Operator in The 21st

Century?”, Tourism Economics, No. 1:3, (1995), 245-263.

Fladmark, J. M., Cultural Tourism, The Robert Gordon University Heritage Convention 1994,

413.

Fox. D., The Research Process in Education, Holt Rinehart, 1969.

Fuchs, M., Gasser, R. ve Weiermair, K., “Cultural Tourism As A Segment Of Growth: The

Role And İmportance Of Events And Event Management”, IV. Turkish-Austrian

Management Seminar, İstanbul, 1998.

111

Garrod, B., Market Segments And Tourist Typologies For Diving Tourism. New Frontiers in

Marine Tourism: Diving Experiences, Sustainability, Management, Elsevier,

Amsterdam, 2008.

Gorrad, B. ve Gissling, S., New Frontiers in Marine Tourism, Diving Experiences,

Sustainability, Management, Oxford, 2008.

Ger, G., “Tüketici Araştırmalarında Nitel Yöntemler Kullanmanın İncelikleri ve Zorlukları”,

Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, No. 1:1, (2009), 1-19.

Gilmore, A., Carson, D. ve Ascenc, M., “Sustainable Tourism Marketing at A World Heritage

Site”, Journal of Strategic Marketing, No. 15, (2007), 253–264.

Glaser, B. G. ve Strauss, A. L., “The Discovery of Grounded Theory”, Strategies for

Qualitative Research, Adline Publishing Company, 1967.

Green, E. ve Donnelly, R., “Recreational Scuba Diving in Caribbean Marine Protected Areas:

Do The Users Pay?”, Ambio, No.32, (2003), 140–4.

Gülcan, B., “Türkiye’de Kültür Turizminin Ürün Yapısı ve Somut Kültür Varlıklarına Dayalı

Ürün Farklılaştırma İhtiyacı”, İşletme Araştırmaları Dergisi, No. 2:1, (2010), 99-118.

Günay, R., “Kültür Mirasının Korumada Çeşitli Yaklaşımlar”, Colloquium Anatolicum VI,

2007, 7.

Hacıoğlu, N. ve Avcıkurt, C., Üçüncü Yaş Turizmi Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2008.

Hostein, J. A. ve Gubrium, J. F. “ The Active Interview. In Qualitative Research: Theory

Method and Practice”, Sage, Londra, 2004.

Hughes, H. “Culture as a Tourist Resource: A Theoretical Consideration”, Tourism

Management, No. 8, (1987), 205–216.

112

Hwang, S.-N., Lee, C. ve Chen, H.-J., “The Relationship Among Tourists’ Involvement,

Place Attachment and Interpretation Satisfaction in Taiwan’s National Parks”, Tourism

Management, No.26, (2005), 143–156.

ICOMOS, Sualtı Kültür Mirasının Korunması ve Yönetimi Tüzüğü, 1996.

Jones, S., “Depth Interviewing”, Applied Qualitative Resarch. Aldershot: Gower, (1985), 44-

55.

Kahn R. L., The Dynamics of Interviewing, Robert E. Krieger Publishing Company, Florida,

1983.

Karasar, N., Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2005.

Keeling, A., “Understanding The Outdoor Activity Tourism Market” Country Side

Recreation, No. 14, (2006), 3-9.

Kerlinger, F,. Foundations of Behavioural Research, New York: Holt, 1964.

Kerstetter, D.L., Confer, J.J. ve Graefe, A.R., “An Exploration of Specilization Concept With

The Context of Heritage Tourism”, Journal of Travel Research, No. 39, (2001), 267-

274.

Kousis, M., “Tourism and the Environment: A Social Movements Perspective”, Annals of

Tourism Research, No.27:2, (2000), 486-489.

Köfteoğlu, K., “Turizmde Yatırım Dalgasını Yakalayın”, Ekonomist, (2004), 16-22.

Kuş, E., Nicel Nitel Araştırma Teknikleri. Anı Yayıncılık, Ankara, 2007.

Lee, T. ve Crompton, J., “Measuring Novelty Seeking in Tourism”, Annals of Tourism

Research, No. 19, (1992), 732-751.

MacCannell, D., “Tourist Agency” Tourist Studies, No. 1:1, (2001), 23–37.

113

Madran, E., Özgönül, N., Yasal Düzenlemelerde Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunması ve

Yerel Yönetimler, Ankara, 2006.

Manning, E., “Governance for Tourism: Coping With Tourism in Impacted Destinations”,

Report for The Centre For A Sustainable Future, Ottawa, Canada, 1998.

Mansel, A.M., Side (Antalya) Arkeolojik Kazılar – Türkiye, MEB Eski Eserler ve Müzeler

Genel Müdürlüğü, Ankara, 1967.

McCan, G. ve Ray, M.N., “Legacy Tourism: The Search for Personel Meaning in Heritage

Travel”, Tourism Management, No. 24, (2003), 713-717.

McCracken, G., “he Long Interview, Sage, Londra, 1988.

McGettigan, F. ve Burns, K., “Clonmacnoise: A Monastic Site, Burial Ground And Tourist

Attraction”, Cultural Attractions and European Tourism, CABI Publishing, (2001) ,135-

159.

Meisel, C. ve Cottrel, S., “Differences in Motivatons and Expectations of Divers in The

Florida”, Northeastern Recreation Research Symposium, (2004), 393-401.

Miles, M. B. ve Huberman, A. M., Qualitative Data Analysis, A Source Book of New

Methods. Sage, Londra, 1984.

Moscardo, G., “Mindful Visitors. Heritage and Tourism.” Annals of Tourism Research, No.

23, (1996), 376-97.

Moser, C.A. ve Kalton, G., Survey Methods in Social Investigation, Aldershot: Gower,

1971.

Moylan, E., Brown, S. ve Kelly, C. ,“Toward A Cultural Landscape Atlas: Representing All

The Landscape As Cultural”, International Journal of Heritage Studies, No. 15:5,

(2009), 447–466.

114

Murphy, L. ve Norris, A., “Understanding Great Barrier Reef Visitors: Segmentation

Acoording to Reef Trip Benefits”, Tourism in Marine Environments, No. 1, (2005), 71-

87.

Musa, G., Kadir, S. L. S. A. ve Lee, L., “Layang Layang: An Empirical Study on Scuba

Divers’ Satisfaction”, Tourism in Marine Environments, No. 2, (2006), 89–102.

Myerscough, J. “The Economic Importance of The Arts in Britain, Policy Studies Institute,

London, 1988.

Neyisci, T. “Ecotourism Umut Oldu (Ecotourism Has Become a Hope)”, Cumhuriyet

Gazetesi, (1999), 2.

Nyaupane, G. P., White, D., and Budruk, M., “Motive-Based Tourist Market Segmentation:

An Application to Native American Cultural Heritage Sites in Arizona, USA”, Journal

of Heritage Tourism, No. 1:2, (2006), 81-99.

Orams, M., Marine Tourism: Development, Impacts and Management, Routledge, London,

1999.

Örnek, V.S., Etnoloji Sözlüğü, A.Ü.D.T.C.F. Yayını, No: 200, Ankara, 1971.

Özdaş, H., “National Report on Underwater Cultural Heritage”, Unesco Regional Meeting,

İstanbul , 2010.

Özdemir, M., “Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir

Çalışma”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No. 11, (2005), 1.

Öztürk, Y., ve Yazıcıoğlu, İ., “Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Alternatif Turizm Faaliyetleri

Üzerine Teorik Bir Çalışma”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi

Dergisi, No. 2, (2002), 183-195.

115

Palacio, V. ve McCool, S.F., “Identifying Ecotourists in Belize Through Benefit

Segmentation: A Preliminary Analysis” Journal of Sustainable Tourism, No. 5:3,

(1997), 234-243.

Patton, M. Q., How to Use Qualitative Methods in Evaluation, Sage, Kaliforniya, 1987.

Poria, Y., Butler, R. ve Airey, D., “The Core of Heritage Tourism”, Annals of Tourism

Research, No. 30:1, (2006), 238–254.

Poria, Y., Biran, A. ve Reichel, A., “Visitors' Preferences For Interpretation At Heritage

Sites”, Journal of Travel Research, No. 48, (2009), 92-105.

Punch, K.F., Sosyal Araştırmalara Giriş, Nicel ve Nitel Yaklaşımlar, Siyasal Kitabevi,

Ankara, 2005.

Rice, K., “Special Report: Scuba Diving-Dive Markets Requires Specialized Skill and

Information”, Tour and Travel News, No. 9, (1987), 24-27.

Richards G., “Developments in European Cultural Tourism” In Tourism: The State of The

Art, Seaton, John Wiley, Chichester, İngiltere, 1994.

Richards, G., “Production and Comsuption of Europen Cultural Torurism”, Annals of

Tourism Research, (1996), 261-283.

Richards, G., Cultural Attractions and European Tourism, Cabi Publishing, Newyork, 2001.

Richards, G., “Tourism Attraction Systems: Exploring Cultural Behavior”, Annals of Tourism

Research, No. 29, (2002), 1048–1064.

Richards, G., “What is Cultural Tourism?”, Nationnal Contact Monumenten, (2003), 1–16.

Richards, G. ve Bonink, C., “Marketing Cultural Tourism in Europe”, Journal of Vacation

Marketing, No. 1:2, (1995), 173–180.

116

Rojas, C.D. ve Camarero, C., “Visitors’ Experience, Mood and Satisfaction in A Heritage

Context: Evidence From An Interpretation Center”, Tourism Management, No. 29,

(2008), 525–537.

Rubin, H.J. ve Rubin, I.S., Qualitative Interviewing: The Art of Hearing Data, Sage, Londra,

1995.

Sarigöllü, E., & Huang, R., “Benefits Segmentation of Visitors to Latin America”, Journal of

Travel Research, No. 43, (2005), 277–293.

Seidman, I.E., Interpreting Qualitative Data, Sage, Londra, 1991.

Shaalan, I.M., “Sustainable Tourism Development in The Red Sea of Egypt: Threats and

Opportunities”, Journal of Cleaner Production, No. 13, (2005), 83–7

Silberberg, T., “Cultural Tourism and Business Opportunities for Museums and Heritage

Sites”, Tourism Management, No. 16:5, (1995), 361–365.

Smith, M., “Seeing A New Side to Seasides: Culturally Regenerating The English Seaside

Town”, International Journal of Tourism Research, No. 6, (2004), 17–28.

Stewart, C.J. ve Cash, W.B., Interviewing: Principles and Practices, Borwn Pub, Dubuque,

1985.

Stewart, E.J., Hayward, B.M. ve Devlin, P.J., “The ‘Place’ of Interpretation: A New

Approach to The Evaluation of Interpretation”, Tourism Management, No. 19:3, (1998),

257–266.

Strauss, A. ve Corbin, J., Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and

Techniques, Sage, Yeni Delhi, 1990.

Strauss, A., “Qualitative Analysis for Social Scientists, UK University Pres., Cambridge,

1987.

117

Sung, H. H., “Clasification of Adventure Travellers: Behaviour, Decision Making and Travel

Markets”, Journal of Travel Research, No. 42, (2004), 343-356.

Şenok, Y. F., Türkiye Dalış Rehberi, Net Turistik Yayınları A.Ş. Yay., İstanbul, 2001.

Tabata, R., "The Use of Nearshore Dive Sites by Recreational Dive Operators In Hawaii”,

Coastal Zone, No. 28, (1989), 65–75.

Tabata, R. S., “Scuba Diving Holidays”, Special Interest Tourism, Belhaven, Londra, 1992.

Tekin, H. H., “Nitel Araştırma Yönteminin Bir Veri Toplama Tekniği Olarak Derinlemesine

Görüşme”, Sosyoloji Dergisi No. 13, (2006), 101-106.

Trauer, B., “Conceptualizing Special Interest Tourism: Framework of Analysis”, Tourism

Management, No. 27, (2006), 183-200.

Tunç, A., ve Saç, F., Genel Turizm, Detay Yayınevi, Ankara, 1998.

Türker, M., “Kültür ve Medeniyet Varlıklarının Korunması Dünyaya Açılmaya Engel Olur

Mu?”, 2. Milli Kültür Şurası Bildirileri, Ankara, 1989.

Turhan, M., “Kültür Değişmeleri (Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Teknik)”, Marmara

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994.

Uhri, A., “Kültür Turizminin Bir Alt Kolu Olarak Prehistorik Yerleşimler”, 2. Turizm Şurası

Bildirileri, No. 3, Ankara, 2002.

Um, S., Chon, K. ve Ro, Y., “Antecedents of Revisit Intention” ,Annals of Tourism Research,

No. 33:4, (2006), 1141–1158.

Unesco, Sualtı Kültür Mirasının Korunması Sözleşmesi, 2001.

Unesco, “Section of Museums and Cultural Objects Secretary of The Convention on The

Protection of the Underwater Cultural Heritage, Fransa, 2009

118

Usal, A. ve Kuşluvan Z., Davranış Bilimleri, Sosyal Psikoloji, Barış Yayınları, İzmir, 2002.

Uygur, S. M. ve Baykan, E., “Kültür Turizmi ve Turizmin Kültürel Varlıklar Üzerindeki

Etkileri”, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, No. 2, (2007), 30-49.

Üçcan, N.F., Kültür Mirasımız, Şekerbank Kültür Yayınları, No. 15, Ankara, 2002.

Valle, P.O., Silva, J.A., Mendes, J. ve Guerreiro, G., “Tourist Satisfaction and Destination

Loyalty Intention: A Structural and Categorical Analysis”, International Journal of

Business Science and Applied Management, No. 1:1, (2006), 1-20.

Van Treeck, P. ve Schuhmacher, H., “Mass Diving Tourism - A New Dimension Calls for

New Management Approaches”, Marine Pullution Bulletin, No. 37:8,12, (1998), 499-

504.

Vinson, I.,”Underwater Cultural Heritage”, Museum International (UNESCO), No. 240, Fransa,

2008.

Wager, J., “Developing A Strategy for The Angkor World Heritage Site. Tourism

Management, No. 16:7, (1995), 515–523.

Wolcott, H. F., “Transforming Qualitative Data: Description, Analysis, and Interpretation”

Thousand Oaks, Sage, Kaliforniya, 1994.

Xavier, G., “Is Heritage An Asset or A Liability?”, Journal of Cultural Heritage, No. 5,

(2004), 301-309.

Yan, C. ve Morrison, A., “The Influence of Visitors' Awareness of World Heritage Listings:

A Case Study of Huangshan, Xidi and Hongcun in Southern Anhui”, Journal of

Heritage Tourism, No. 2:3, (2008), 184-195.

Yaşar, O., “Saros Körfezi Kıyılarında Su Altı Dalış Turizmi”, Journal of World of Turks,

ZfWT, No. 3:1, 2011.

119

Yıldırım, A. ve Şimşek, H., Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık,

Ankara, 2008.

Yıldırım, A. ve Şimşek, H., Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık,

Ankara, 2011.

Yıldız, Z., “Turizm Sektörünün Gelişimi ve İstihdam Üzerine Etkisi”, Süleyman Demirel

Üniversitesi Vizyoner Dergisi, No. 3:5, (2011), 54-71.

Yoon, Y. ve Uysal, M., “An Examination of The Effects of Motivation and Satisfaction on

Destination Loyalty: A Structural Model” Tourism Management, No. 26:1, (2005), 45-

56.

Yücel. Y. ve Yediyıldız, B., “Tarih ve Kültür” Milli Kültür Unsurlarımız Üzerinde Genel

Görüşler, AKDTYK AKM Yayını, Ankara, 1990.

Zamora, T.V., “The Impact of Commercial Exploitation on The Preservation of Underwater

Cultural Heritage”, Blackwell Yayıncılık, 2008.

120

Ö Z G E Ç M İ Ş

Adı ve SOYADI :Çağlar BİDECİ

Doğum Tarihi ve Yeri :16.12.1986 - Ankara

Medeni Durumu :Evli

Eğitim Durumu

Mezun Olduğu Lise :Manavgat Anadolu Meslek ve Meslek Lisesi, 2005, Antalya

Lisans Diploması :Gazi Üniversitesi Seyahat İşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Öğrt.

2009, Ankara

Yüksek Lisans Diploması: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm

İşletmeciliği ve Otelcilik Ana Bilim Dalı, 2014, Antalya

Tez Konusu : Turizmde Ürün Farklılaştırılmasında Sualtı Kültürel Miras

Alanlarının Turizm Ürünü Olarak Kullanımı, Replika Gemi Batığı Projesi: Side Örneği

Yabancı Dil / Diller :İngilizce - Almanca

Bilimsel Faaliyetler

A.Ulusal bilimsel toplantılarda sunulan bildiri kitabında basılan bildiriler

A.1. İnsan Kaynakları Uygulamalarında Benchmarking Yöntemine Turizm Alanında

Uygulamalı Bir Bakış (Turizmde İK Gelişim Sempozyumu) (Çağlar BİDECİ - Öğt.Gör.

Özgür DAVRAS)

121

B.Diğer Yayınlar (Bölüm Yazarlığı)

B.1. “An Examinatiıon Of Protection, Conservation And Resource Using A Viewpoint To

Sustainable Tourısm Development For Winter Tourism” 2012. Intensive Programme,

Students’ Paper in Winter Tourism, Graz, Avusturya.

B.2. “Aegean Sea (Mass Tourism)” 2011. Intensive Programme, Students’ Paper in Winter

Tourism. ISBN: 978-605-4483-04-4, Antalya, Türkiye.

B.3.“Aquapark in Aegean Region” 2011. Intensive Programme, Students’ Paper in Winter

Tourism. ISBN: 978-605-4483-04-4, Antalya, Türkiye.

Projeler

P.1. ERASMUS IP Project; (Erasmus Intensive Programme) “Comparison of Tourism

Development Determinants in the European Union and Candidate Countries in the Process of

Globalisation on the Example of a Concrete Form of Tourism” II.year: Summer Tourism July

3-16, 2011/Antalya-Turkey. Partners of project: Karl-Franzens University in Graz, Austria,

University of Presov, Slovakia, Akdeniz University, Antalya, Türkiye

P.2. ERASMUS IP Project; (Erasmus Intensive Programme) “Comparison of Tourism

Development Determinants in the European Union and Candidate Countries in the Process of

Globalisation on the Example of a Concrete Form of Tourism” III.year: Winter Tourism July

1-14, 2012/Graz-Austria. Partners of project: Karl-Franzens University, Graz, Austria,

University of Presov, Slovakia, Akdeniz University in Antalya, Türkiye.

İş Deneyimi

2012 / …. Gri Sanat – Antalya / Genel Müdür Yardımcısı

2010/2011 Diana Travel -Antalya / Tur Operasyon Uzmanı

2009/2010 ETS Tur – Didim Tur -Antalya / Acente Temsilcisi (Otel Rehberi)

2008/2009 Hipokrat Tur ETS Tur – DİDİM Tur -Ankara / Satış - Pazarlama Sorumlusu

2006/2007 Monachus Hotel 5* -Antalya / Resepsiyonist - Night Auditor

2005/2006 Tan Tur TUI -Antalya / Operasyon Görevlisi (Üniversite Staj)

2004/2005 Xanthe Resort Hotel 5* -Antalya / Resepsiyonist

E-Posta :caglarbideci@gmail.com