akciğer hidatik kisti - toraks halk sağlığı sayfası · tÜrk toraks derne⁄‹ e⁄‹t‹m...

TÜRK TORAKS DERNEĞİEĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ

Türk Toraks Derneği Göğüs Cerrahisi Çalışma Grubu

AkciğerHidatik Kisti

TÜRK TORAKS DERNE⁄‹ E⁄‹T‹M K‹TAPLARI SER‹S‹Türk Toraks Derne¤i yay›n›d›r

Türk Toraks Derne¤i E¤itim Kitaplar› Serisi, solunum hastal›klar› konusundaki güncel bilgiler ile hastal›klardan korunma, önlem ve tedavi bilgilerinin, anlaş›l›r ve kolay uygulan›r şekilde hastalara ve

birinci basamak sa¤l›k hizmeti veren görevlilere aktar›ld›¤› bir kitap serisidir.

Türk Toraks Derne¤iTuran Güneş Bulvar›, No: 175/19 Oran-AnkaraTel.: 0312 490 40 50Faks: 0312 490 41 42E-mail: [email protected] sitesi: www.toraks.org.tr

Yay›n HizmetleriAVES Yay›nc›l›kAdres: K›z›lelma cad. 5/3 34096 F›nd›kzade-‹stanbulTel.: 0212 589 00 53 Faks: 0212 589 00 94 E-mail: [email protected]›m Yeri: Görsel Dizayn Ofset Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. 0212 671 91 00 Bask› Tarihi: Nisan 2010

Türk Toraks Derne¤i E¤itim Kitaplar› Serisi’nde yay›nlanan tüm kitaplar›n bas›m ve yay›n hakk› Türk Toraks Derne¤i’ne aittir. Türk Toraks Derne¤i’nin yaz›l› izni olmaks›z›n bu

kitaplar›n hiçbir bölümü bas›lamaz, elektronik ve mekanik bir şekilde ço¤alt›lamaz ve kaynak gösterilmeden al›nt› yap›lamaz.

Editörler

Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi

Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹zmir Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›, Kayseri

Yayın HizmetleriSentez YayıncılıkAdres: İstanbul Caddesi İstanbul Çarşısı 48/10 İskitler-AnkaraTel: 0312 341 44 67e-mail: [email protected]ı Tarihi: Kasım 2013

Haz›rlayanlar

Ayşe Demirel (Veteriner Hekim)

Türk Toraks Derneği Göğüs Cerrahisi Çalışma Grubu

TÜRK TORAKS DERNE⁄‹ E⁄‹T‹M K‹TAPLARI SER‹S‹

AkciğerHidatik Kisti

Dr. Ayten Kayı Cangır

Dr. Cengiz Gebitekin

Dr. Erkmen Gülhan

Dr. Turgut Işıtmangil

Dr. Celalettin Kocatürk

Dr. Salih Topçu

Dr. Bedrettin Yıldızeli

‹Ç‹NDEK‹LER

KİST HİDATİK NEDİR? 3

PARAZİTİN EVRİMİ VE BULAŞMA YOLLARI NELERDİR? 3

KİST NASIL OLUŞUR? 5

KİMLER RİSK ALTINDADIR? 5

KİST HİDATİĞİN GENEL BELİRTİLERİ NELERDİR? 6

KİST HİDATİĞİN AKCİĞERE ÖZGÜ BELİRTİLERİ NELERDİR? 6

AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TANISI NASIL KONULUR? 7

AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TEDAVİSİ NASIL YAPILIR? 8

CERRAHİ TEDAVİ NASIL YAPILIR? 8

KİST HİDATİKTEN NASIL KORUNULUR? 10


2

Köpek, kedi, tilki ve kurt gibi etoburların ince bağırsaklarında yaşayan Echinococcus (özellikle e. granulosus) türü larva formlarının iç organlarda kist oluşumuna neden olduğu paraziter bir hastalıktır (Resim 1).

Son konakçı (köpek, kedi, tilki, kurt vb.) olan etoburların bağırsak mukozasına yapışık erişkin parazitten milyonlarca yumurta etrafa saçıl-maktadır. Her gün bir şerit halka dışkı ile atılmakta olup, her halkanın 400-1000 yumurta içerdiği kabul edilmektedir. Yumurtalar suda 7 gün, buzda 4 gün, toprakta 10 ay canlı kalır (Resim 2).

3

KİST HİDATİK NEDİR?

PARAZİTİN EVRİMİ VE BULAŞMA YOLLARI NELERDİR?

AKCİĞER HİDATİK KİSTİ

Resim 1. Bağırsak mukozasına tutunan parazitin erişkin formu

Resim 2. a. Echinococcus granulosus’a ait parazit yumurtası. b. Echinococcus granulosus parazitinin erişkin formu

Ara konak (koyun, keçi vb.) olarak rol oynayan otoburların, parazit yumurtası ile kontamine olmuş gıdaları (ot,su, vb.) yemesi sonucu yumur-ta, bağırsaklara geçerek açılır ve kan dolaşımına karışarak iç organ-larda kist oluşumuna neden olur. Daha sonra kist içeren organların etoburlar tarafından yenmesi ile parazit tekrar bu hayvanların bağırsa-ğına ulaşarak erişkin hale gelir. İnsanlar da zaman zaman ara konak vazifesi görebilir. Parazit yumurtası ile kontamine olmuş sebze ve mey-veler ağız yolu ile alınırsa yumurtalar bağırsakta açılır ve parazitin yaşam siklusu aynı şekilde devam eder (Resim 3). Aynı zamanda yöreler veya ülkeler arası kontrolsüz hayvan hareketlerinin de enfestas-yonu yaymada önemli rolü vardır.

Solunum yolu ile alınan parazit yumurtalarının kabuğu doku içi enzimlerle eritildiği için bu yolla bulaşım söz konusu değildir.

4


Resim 3. Kist hidatiğin yaşam döngüsü

Ara konakçı tarafından alınan yumurtalar ince barsak mukozasından geçerek portal venöz sistem yolu ile kan dolaşıma katılır. Bu yumur-taların çoğu karaciğere (%50-70) gelirken bazıları karaciğer sinuzo-idlerinden geçerek akciğerlere (%20-30) gitmektedir. Parazit, yumurta-sının tutulduğu son organda larval döneme değişim gösterir ve tipik bir kist hidatik gelişir. Yetişkinlerde en sık karaciğere, ikinci sıklıkla akciğere yerleşirken; çocuklarda akciğer ilk, karaciğer ikinci sırayı almaktadır. Bazı olgularda hem karaciğerde hem de akciğerde kist hidatik görülebilmektedir. Dünyada Pakistan, Hindistan, Şili, Brezilya, Kuzey Afrika, Bulgaristan, Yugoslavya, Yunanistan ve Türkiye’de yay-gın olarak izlenmektedir. Ülkemizde hemen her bölgede hastalıkla karşılaşılmakta olup, görülme oranı 100.000’de 50-400, görülme sıklığı ise 100.000’de 3.4 olarak bildirilmektedir.

Kişinin mesleği, hobileri, yaşam koşulları, eğitim ve sosyoekonomik düzeyi hastalığa yakalanma riskini etkilemektedir. En büyük risk gru-bunu parazit mücadelesi yapılmadan serbest dolaşıma bırakılmış enfekte köpeklerle teması olan ve koyun, keçi, inek gibi hayvancılıkla uğraşan kişiler oluşturmaktadır (Resim 4).

5

KİMLER RİSK ALTINDADIR?

Resim 4. Koyun, keçi, inek gibi hayvancılıkla uğraşan ve köpeklerle teması olan kişiler daha yüksek risk altındadır

KİST NASIL OLUŞUR?


En az risk altındaki grubu ise evde bilinçli olarak kedi ve köpek besleyen insanlar oluşturmaktadır. Bilinçli bir şekilde bakılan kedi ve köpeklerin tüyleri hiçbir risk taşımaz (Resim 5).

Kistler çok iyi kapsüllü oldukları için hastalık, ilk dönemlerinde ateş, halsizlik ve kilo kaybı gibi sistemik belirtiler göstermeyebilir. Bu nedenle kist ister karaciğerde ister başka organda olsun hastalar oldukça sağlık-lı görünmektedirler. Olgu bir süre herhangi bir klinik belirti vermeden seyretse de, kistin patlaması ya da infeksiyonuna bağlı olarak bulunduğu organa göre bazı şikayetler meydana gelebilir. Bu şikayetler genellikle karın ağrısı, bulantı, kusma, sarılık, solunum güçlüğü, öksürük, baş ağrı-sı, işitme, görme, algılama ve koordinasyon bozukluğu şeklindedir.

Çok yavaş bir gelişim (yılda 1-3 cm.) gösteren kist hidatik, akciğer dokusunun süngerimsi yapısından dolayı, diğer organlara göre daha

6


Resim 5. Kedi ve köpeklerin aşılanması riski azaltmaktadır

KİST HİDATİĞİN AKCİĞERE ÖZGÜ BELİRTİLERİ NELERDİR?

KİST HİDATİĞİN GENEL BELİRTİLERİ NELERDİR?

büyük boyutlara ulaşarak daha erken belirti verebilmektedir. Öksürük,

göğüs ağrısı, halsizlik, ateş, balgam ve çocuklarda gelişme geriliği en

çok görülen belirtilerdir. Belirtiler kistin yerleşimine ve büyüklüğüne bağlı

olarak değişiklik gösterir. Eğer kist akciğerde hava yollarına ve kalp-

damar sistemine yakın yerleşmişse belirtiler daha erken görülmektedir.

Bazı hastalarda kist hava yoluna açılarak öksürükle birlikte dışarı atı-

labilir. Bu durumda kusar gibi bol miktarda berrak sıvı (kaya suyu) ya

da pişmiş yumurta akı kıvamında bir madde (membrana mere) şeklinde

olan kistin doğurgan tabakası öksürük ile akciğerlerden atılabilir.

Uzun süreli kist hidatik olgularında deride kızarık döküntüler ve astım

benzeri solunum güçlüğü görülebilmektedir. Kisti oluşturan kesenin bir

bölümünün yırtılması sonucu kist sıvısı göğüs boşluğuna sızmakta ve

fark edilmediği durumlarda akciğer absesine benzer bir tabloya neden

olabilmektedir. Akciğer absesinin oluştuğu olgularda ateş, kilo kaybı,

solunum yollarından kan gelmesi gibi spesifik olmayan kronik enfeksi-

yon belirtileri dikkati çeker. Kisti oluşturan kesenin tamamen yırtıldığı

durumlarda ise parazitin yayılması, allerjik reaksiyon ve anaflaktik şok

(ağır alerjik reaksiyon) görülebilir. Anaflaksi akciğer kist hidatik olgu-

sunun nadir ancak en korkulan komplikasyonudur.

Yukarıda tanımlanan belirtileri taşıyan akciğer kist hidatikli hastaların

akciğer grafilerinde hidatik kisti düşündüren farklı şekillerde bulgular

izlenmektedir (Resim 6). Kistik yapılar akciğer grafisi sonrası çekilen

bilgisayarlı göğüs tomografileri ile büyük oranda belirlenebilmektedir.

Bazı kan tetkikleri ile kist hidatik tanısı desteklenebilir ancak tüm tetkik-

lere rağmen kesin tanı çoğunlukla operasyon sırasında konulmaktadır.

7

AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TANISI NASIL KONULUR?


Akciğer kist hidatiğinin kesin tedavisi cerrahi operasyondur. Bu ameliyat-

lar Göğüs Cerrahisi uzmanları tarafından yapılmaktadır. Kistin yayılma

ihtimalinin olduğu durumlarda operasyon sonrası koruyucu olarak alben-

dazol ve mebendazol adlı ilaçların kullanılması önerilmektedir.

Tek akciğerde yerleşmiş olan kist hidatikler için genellikle göğüs yan

tarafından torakotomi adı verilen bir kesi yapılır. İki akciğere de

yerleşmiş olan kist hidatiklerde ise iki ayrı seansta ameliyat yapıla-

bileceği gibi, kistlerin yerleşim yeri uygun ise göğüs ön tarafından

açık kalp ameliyatına benzer bir kesi (median sternotomi) yapılarak

bir seferde her iki taraftaki kistler de çıkarılabilir. Ameliyat esnasında

akciğer dokusu çıkarılmadan sadece kistik yapı uzaklaştırılmaktadır.

Kist ya doğurtularak (enükleasyon, Resim 7a) ya da özel bir iğne

ile içeriği boşaltıldıktan (Resim 7b) sonra kistotomi ile membrana

mere çıkarılmaktadır (Resim 7c,d). Her iki yöntemde de kist içeriğinin

8


CERRAHİ TEDAVİ NASIL YAPILIR?

Resim 6. Akciğer grafilerinde kist hidatik

AKCİĞER KİST HİDATİĞİNİN TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?

çevre dokulara temas etmemesine özellikle dikkat edilmelidir. Kistin çıkarılması sonrasında akciğerde oluşan boşluk dikilerek kapatılır (kapitonaj) (Resim 7).

Kist hidatiğin hem akciğerde hem de karaciğerde bulunduğu durum-larda (%10-20) her iki organda bulunan kistlere cerrahi müdahale gerekmektedir. Bunun için torakofrenotomi adı verilen bir kesi ile yine göğüs yan tarafından ameliyat yapılır. Bu şekilde hem akciğer hem de karaciğerdeki kistler çıkarılabilmektedir. Ameliyat olan kişi genellik-le birkaç gün sonra sağlığına kavuşmakta ve kısa zamanda günlük

yaşantısına dönebilmektedir. Bu hastaların %5’inden daha azında has-

talık tekrarlayabilir ki bu durumda tedavi yine cerrahidir.

9

Resim 7. Akciğer kist hidatiğinin ameliyat sırası ve sonrası görüntüleri (Doç.Dr. Ayten Kayı Cangır’ın cerrahi serisine ait)


• Köpek ve kedilere çiğ gıdalar kesinlikle verilmemelidir (Resim 8).

• Kişisel temizlik ilkelerine dikkat edilmeli, içme ve kullanma suları temiz olmalı, çiğ yenen sebze ve meyveler bol su ile iyice yıkan-dıktan sonra tüketilmelidir (Resim 9).

• Hayvan kesimleri, mezbahalarda ve veteriner hekim kontrolünde yapılmalıdır. Kesilen veya ölen hayvanların özellikle içi su dolu

10


Resim 9. Tüm enfeksiyon hastalıklarında olduğu gibi hidatik kistin önlenmesinde temizlik en önemli kuraldır

Resim 8. Köpek ve kedilere çiğ et vermek hidatik kist riskini artırır

KİST HİDATİKTEN NASIL KORUNULUR?

kese bulunduran organları köpeklerin ve diğer etçil hayvanların ulaşamayacağı şekilde gömülerek bertaraf edilmelidir. Özellikle kurban bayramlarında bu hususlara daha çok dikkat edilmelidir (Resim 10).

• Sahipli köpek ve kediler, özel yasayla zorunlu olarak ‘echinococcus granulosus’ yönünden tedavi ettirilmeli ve sahiplerince gezdirilirken etrafa dışkılamaları halinde dışkı uygun bir şekilde çöpe atılmalıdır.

• Sahipsiz köpekler belediyelerdeki ilgili kişiler tarafından toplan-malı ve gerekli işlemler yapılmalıdır.

• Köpekler birbirlerinin anüslerini koklarken parazit yumurtaları burunlarına ve tüylerine bulaşabilir. Parazit mücadelesi yapılma-dan serbest dolaşan köpeklerin okşanması ve sevilmesi sırasında parazit yumurtaları ellere geçebilir. Bu şekilde kirlenen ellerin yıkanmadan ağıza götürülmesi ile parazitin yumurtası alınır. Bu nedenle, özellikle çocukların sokak köpekleri ile oynamalarına izin verilmemeli, temas halinde ellerin bol su ve sabunla yıkan-ması sağlanmalıdır.

11

Resim 10. Hayvan kesimleri, mezbahalarda ve veteriner hekim kontrolünde yapılmalıdır


• 'Echinococcus granulosus' yumurtasındaki dölüt (onkosfer) sıcak su ile 60°C’de 10 dakikada, 70°C’de 5 dakikada, 100°C’de 1 dakikada öldürülebilmektedir.

Özetle kontrolde iki temel nokta önemlidir:

1. Köpek ve kedilerin kistli organları yemesi engellenmelidir.

2. Veteriner hekim kontrolünde, son konakçı olan köpek ve kedilerde erişkin şeride karşı mücadele iyi yapılmalıdır.

12


akciğer hidatik kisti - toraks halk sağlığı sayfası · tÜrk toraks derne⁄‹ e⁄‹t‹m...

Documents