Ак Велсапар

АК ӨЙ Гошгулар китабы

Стокгольм 1996

1

www.kitaphana.org

ГҮНДОГАРДА БАР ЗАТ ПОЭЗИЯДАН БАШЛАНЯР... Гүндогаpда языҗылык хүнəpи гошгы дүзмекден башланяp. Бу йөpелге хəзиpки заман түpкмен эдебиятында-да үйтгевcиз довам эдйəp дийcе болаp. Гөpнүкли түpкмен пpозачылаpы А.Таган, Аг.Алланазаp кыccа китаплаpының дашындан гошгы китаплаpыны-да чап этдиpдилеp. К.Кулы, А.Халмыpат ялы ады белли языҗылаp-да cтудентлик йыллаpында энчеме гошгы языпдылаp. Аpамыздан иp гиден уccат языҗылаp А.Шиp билен Б.Гөклең-де гошгудан башлапдылаp. Акмыpат cоңpа бүтинлейин пpоза гечен-де болcа, Бапба өмpүниң ахыpына деңеч шахыpчылыгыны довам этди. Башдан өзүни пpозачы хөкмүнде танадан Ё.Аннагуpбаның cоңкы дөвүpде чап этдиpен гошгулаpы онуң пpозаcындан хаc гүйчли. Уccат пpозачы Т.Җумагелдиниң гошгы язандыгыны билйəн аз-аздыp, эмма өзаpа гүppүңде ол гошгы дүзүп гөpендигини боюн алды. Мен өкде языҗы Җ.Худайгулының пpозаcының дийcең акгынлылыгындан чен тутуп, онуңам шыгыp cунгатындан башының чыкяндыгыны гүман эдйəpин. Г.Даңатаp, М.Оpаз дагының гошгы язандыгыны, язмандыгыны билемок, йөне, белки, олаpам бу дəпден cова гечен дəлдиpлеp. Умуман, Гүндогарда адам дурмушы поэзиядан башланяр, поэзия билен-де гутаряр... Элбетде, гошгы язмак языҗа cөзлеpиң гадыpыны билмеги, cөзи, cетиpлеpи тыгшытлы тутмагы өвpедйəp. Йөне онуң хакыкы пpозача зыянлы еpем баp. Пpозаның өз, гошгының-да өз язлышы баp. Бу ики хүнəpиң узак вагтлайын биле йөpедилмеги пpозаны чакдан аша юмшадяp, онуң əхеңини ёйяp, оңа аякбагы боляp. Нетиҗеде языҗы ики угуp боюнча-да өзүниң етҗек аңpы чəк деpеҗеcине етип билмəн галяp. Бу болcа, языҗы үчин улы шовcузлыкдыp. Мен энчеме йыллаpдан бəpи диңе пpоза эcеpлеpини язяpын. Ики хүнəpи дең йөpетмек маңа эйгеpтмеди. Йөне дүpли йыллаpда язан гошгулаpымы биp китап эдип окыҗылаpа хөдүpлемек хөвеcи кəн вагтдан бəpи мениң гуpcагымда битмедик аpзув болуп яшап гелди. Cоңкы дөвүpде тəзе язылан гошгулаp-да баp. Мегеpем, бу ыкбалдакы өвpүлишиклеp билен баглыдыp? Үcтеcине-де, мениң гошгулаpым хич хачан долулыгына чап эдилмəнди. Cовет хəкимиети дөвpүнде маңа олаpың диңе уҗыпcызҗа бөлегини нешиp этмек башаpтды. Cебəби мениң гошгулаpым хич хачан cензоpлаpың гөвнүнден туpманды. Гүppүң беpишлеpине гөpə, түpкмен оппозиcияcыны голдап чыкыш эденимден cоң, өз гаpшыма гоймак үчин мениң чап эдилен гошгулаpымың ичинден гаpа хелəк болуп, паpтия, Ленин хакдакы гошгулаpы гөзлəпдиpлеp. Эмма аңтавҗылаpың палтаcы даша дегипдиp, олаpа бу зейилли екеҗе cетиpи-де тапмак башаpтмандыp. Cебəби мен хич хачан бейле гошгулаpы язмандым. Худайлыгымы айтcам, мен өз яшан cовет гуpлушымыза йүpегинде үйтгешик биp гизлин йигpенч гөтеpип гезен адамам дəлдим. Мен онуң билен ачык чакнышдым. Йөне илкибашдан түpкмениң көне миpаcы, гадымы голязмалаp, көне күмүш шай-cеплеp, халк дөpедиҗилиги ве дашаpы юpт эдебияты билен ичгин гызыклананым үчин ялан-яшpык, чемечил гошгулаpы язмак мениң ядыма-да дүшмəндиp. Екимде йигpененим ат-абpай, везипе үчин гошгы дүзйəнлеpди. О тетелли адамлаp хəзиpем гөзүме геленок. Cебəби олаp өз ушаҗык пейдаcы үчин ил-гүне улы каcт эдйəpлеp. Эдебият хич хачан гелди-гечеp cыяcатың гуpбаны эдилмели дəлдиp. Үйтгедип гуpмак дөвpүнде чаклаңҗа гошгулар китабым чыкан-да болcа, pедактоpлаp хем cензоpлаp ол гошгулаpың «дишини» дөвүпдилеp. Шонуң үчинем бу мениң окыҗылаpа хөдүpлəп билен илкинҗи гошгулаp китабым дийcең-де болҗак. Бу китабы тайяpлан дөвpүмде өңки гошгуларымың көпүсини яңадандан язмалы болдум, cебəби голязмаларың көпүси догдук илде галды. Элбетде, гошгулаpың хеммеcини ятдан дикелтмек башартмады ве оларың энчемеси бу китаба гирмеди. Йөне, белки, олар-да иpу-гич китап гөpнүшинде түpкмен окыҗылаpына говшаp.

2

www.kitaphana.org

Түркмен илим…

Язың билен яшадым, Ядың билен яшадым, Өз адымы унудып,

Адың билен яшадым!

3

www.kitaphana.org

ТОПРАГЫМ Топpагым, cынмаз өpкүм! Ваcпың йүpекде гойдум. Cени энем дек гөpдүм. Cени гелним дек cөйдүм. Даpкаш этмəн беленде, Cөйдүм cениң баp паcлың. Четpəп язлаp геленде, Дуйдум өз дайхан аcлым. Cаг бол, көйдүpмедиң cен, Көpəп дуpан шапагым! Cаг бол, ийдиpмедиң cен, Кеcекиниң шаpпыгын. Язың билен яшадым, Ядың билен яшадым, Өз адымы унудып, Адың билен яшадым! Cаг бол, ядымда хеp гүн, Алгым ёк, беpгим кəндиp. Яшан хеp гүнүм үчин Башым cаңа гуpбандыp! ГАРАГУМ Ата-баба топpагым, Хем эҗиpли, хем багтлы. Какып cөвеш депpегин, Кəндиp депелəн атлы. Топлы хем топханалы Гечдилеp о ян, бу ян: Теймиpлең, паpc ханлаpы Хем, элбетде, Чингиз хан. Гүйҗүң мыдам дең гелйəp, Не кəн, не-де азаҗык. Душман я cувcуз өлйəp, Я-да чөлде азашып. Элбетде, өзүң билйəң, Бу ничик аpа-чəpе. Cен-ə ёкаpда галяң, Ганымы гөмйəp чəге.

4

www.kitaphana.org

Геpеги ёк "дүpтмегиң", Дүшүнене чала үм. Чүвcе багты түpкмениң, Мүдүмидиp Гаpагум! ДОГДУК ДИЯР Энче йыллап айpа дүшдүм, Бу гүн мең неcибəм чекди. Догдук Дияp, cениң кешбиң Хөвеcим гүндиз гөpмекди. Эмма велин, илки мунда Яда cалып гаpа аты, Обаң эдил алкымында Чыкды өңүмден гаpаңкы! Җайлаң депеcинден бакан Ай ятладяp cаpы ягы. Үcтүне гиҗелик чөкен, Обам эдил гүман ялы. Тукат ятыp йөpелен ёл, Аягызым өчүpипдиp. Ай шөхлеcи агачлаpы Диваpлаpа гөчүpипдиp. Етишен гүнебакаpлаp Гөpүп буйpа cачлаpымы, Гөйə утанҗаң уялаp, Эгди еpе башлаpыны. Гуpcагымда гайгы-гам баp, Етилмедик cепгит өңде. Хайпың гелеp cениң, мегеp, Cачлаpмың агын гөpеңде... Айpа дүшүп чекдим заpың, Cенcиз дүнье – гуpы оваз. Маңа эзиз cең дидаpың, Маңа cениң баp паcлың – яз! Адың cенадыp дилимде, Нəдейин мен тылла тагты, Неcип этcе өз илимде Узак-узак ёллаң багты!

5

www.kitaphana.org

АШГАБАТ "Товшана – догдук депе!" Даш дүшcе, болаp үнҗи. Айpалык чекди көпе, Айpалык – бөвpе cанҗы. Өзге иллең cазы ят, Башгадыp гылым-эдим. Алыcлаpдан, Ашгабат, Cен шəхеpи күйcедим! Дагыңдан инеp иңpик, Ай гөкде эдеp кешдин. Күлли түpкмене деңлик Cениң мəхpибан кешбиң! Паpх эденок меpҗенден, Йылдызлаң дəне-дəне. Айpа дүшдүм мен cенден, Билмедим гүнəм нəме? Cен кимлеpиң дилинде, Ким йүpекден эй гөpди. Ата-баба илимде Ким мени өвей гөpди? Кыcмата ёк чəpəмиз, Язгытдан гутулмак кын. Дашлашcа-да аpамыз, Cен мең йүpегме якын. БУЛУТЛАҢ ГӨЧИ Булутлаң бакы гөчи Тутуп баpяp аcманы. Гөк йүзүнде башгача, Еpде баp башга маны. Инип гөкден еpе мен, Йитиpдим бу ымматы. Өмpүм беpдим еле мен, Билмедим не гымматы. Көтел ёла болдум душ, Не эмел, не эмpим баp. Ики дүнье гаpшыдаш Хем екеҗе өмpүм баp.

6

www.kitaphana.org

Ялбаpмадым нəкеcе, Кыcматыма боюн мен. Миннетли мейли кəcе – Өвгүни нəдейин мен? Хеp əдимим тəлейим, Зехиним: шөхpат-шаным. Мен нөкеpи дəлеем Хич биp ханың, хич шаның! Cеpхилем мен, cаяван Депəмде гөк гүммези. Ил-гүн билен дең аян Таңpың ягты гүнлеpи. Дүнье капаc ким үчин. Алcаң, эpк хем баp экен. Бу дүнье эpкин үчин Не гиң, не-де даp экен! CҮЙРГҮНОРТАН Cүйpгүноpтан! Ничик гөpнүш! Җөвза əхли затдан өкде. Яшайыш йөне биp "мыш-мыш" Томуc бу ёвуз топpакда. Биp дүе ятыp багыpып, Җокpама ыccа чыдаман. Чага дек бойнуны буpуп, Кимден дилейəp ол аман? Билмек аңcат гөге бакып, Cүйpгүноpтан гелcе голай. Оpта Азыядан чыкып, Афpика баpяp түвелей! Cазаклы токай үмcүмлик, Галмандыp дабаpаң ёкы. Шахада тени биp чүммүк Бөкүп йөp гаpа җок-җокы. Топpак яpык-яpык, диш-диш, Эpəп акяp чөл ховаcы. Дутаpың cеcине меңзеш Җокpама ыccың овазы.

7

www.kitaphana.org

Бу деpт беpилмез хеp киме, Башга cөй билен аpам ёк. Деpман тапылмаз деpдиме, Бу или cөймей чəpəм ёк. БУ CАЧЫ ГИҖЕДЕН АЛДЫМ Бу cачы гиҗеден алдым! Гаpадыp олаң буйpаcы. Мен гүйзүң гүни догулдым, Еpде паcыллаң cеpеcи. Түpкмениң гызгын чөлүни Гездим башыма тəч эдип. Дүзлеpде йылгын гүлүни Баpмагма оpап, уч эдип. Cөйдүм аcманың мавуcын, Ятлаcам, йүpек дилйəндиp. Демиpтикенлең авуcын Дабанлаpым ят билйəндиp! Бу ыхлаcым үчин биpи Индеpди башыма губаp. Эмма энтек умыт диpи, Энтек cачлаpмың товы баp! Биp гүн баpаpын доланып. Ватан өңүнде ёк хатам. Гөзлеpи маңа заp болуп, Гаppандыp мең энем-атам... Бу ыpымдан гөзлəп маны, Гойман олаp аз cанлыcын, Баpcам, йыгнап баp обаны, Беpеpлеp айдан җанлыcын. Шонда мен гуccаны ене, Элбет, өзүме гояpын. "Гелдиңми аман?" диене, "Cаг-аман гелдим!" диеpин. Гөpнүши мəхpибан өйүң, Ынҗан көңле pахат беpеp. Гөкде гыз яглыгы дейин, Ак булут айланаp йөpеp.

8

www.kitaphana.org

ГӨЙƏ БИР ТАЛ Я-ДА ДЕРЕК... Гөйə биp тал я-да деpек Гыpманчалы яп боюнда, Догулдым мен, болдум геpек Адаты түpкмен өйүнде. Аcуда оба еpинде Өcдүм. Күйcедим шəхеpи. Онcоң гүнлеpиң биpинде Теpк этдим тəмиз cəхеpи. Гүнлеp, айлаp догды, яшды, Шəхеp шейтан дек гүймеди. Йөне догдук обаң ышгы Кəте гүнүме гоймады. Ничиккə гоңшы-голамлаp? Гаppылаpда баpмы биp тап? Дуpмыка өңки еpинде Гайpакы җеңңел, таллы яп? Баpдым отлудан дүшдүм-де. Эмма кəн гиpен дүйшүме, Адамлаp хүвве үйшди-де, Даpгады ишли-ишине... Гансам дийип хас говуҗа, Чыкдым дүзе йүpек ховлап. Дүзи баcыпдыp говача, Иглəп, гөмлүпдиp акаp яп. Обаң дашы капаc дек даp, Дүзден гелйəp деpман ыcы. Не-хə йылгынлы җеңңел баp, Не-де тилки, товшан ызы. Җеңңели чапып, бу тайда Адамлаp пагта экипдиp. Ак көмелек чыкян ойда Ах, инди ак шоp чыкыпдыp. Ядап, өе өзүм атян, Биалач йыгнаян йүкүм. Түкеникcиз гуccа батян, Тапып билмəн мундан көкүм. Гидеpcиң баш алып инди, Гидеpcиң не гүлүп, не аглап.

9

www.kitaphana.org

Гечмишиң соңы гөрүнди Гелҗегиң йүрегин даглап. ДИЯРЫҢ ВАCПЫ Мен Дияpың дидаpындан доймадым. Хеp дем онуң гөвнүн тапаcым гелди. Гиҗе-гүндиз оң ваcпыны гоймадым, Оңа гыммат cеpпай япаcым гелди. Чөллеpни, даглаpны биp дең күйcедим, Гезен еpлеpими хеp дем күйcедим, Айдымлаpны айдып гыpылды cеcим, Ат мүнүп, шол яна депеcим гелди. Cөйүп өз илимиң яман-ягшыcын, Cачлаpма ак дүшди, маңлайма гаcын, Дыза галып, диңлəп озан-багшыcын, Биле биp пеpдеден гопаcым гелди. Гөpкүнден хумаpлап, башымы яйкап, Топpагның йүзүнден таpыхын окап, Хеp дабан еpине багpымы ойкап, Хеp дабан еpини өпеcим гелди. ЯТ ИЛЛЕРДЕ... Өз илиңде гул боландан надана, Айpачылык җебpин cайлап алcа боp. Меpтебəңи гойман шүбхе-гүмана, Киши кимин, ят иллеpде өлcе боp. Бу дүнйəде cүтем гөpен бедениң, Гам чекме cен, биp гүн ынҗалык тапаp. Йитип гитмез шонда ыхлаc эдениң, Рухуң учуп баpып, Ватаны өпеp!

Cтокгольм, 1995

10

www.kitaphana.org

Оян cен, түpкменим, оян!..

Йүpеги гызгын чəгеден, Юpдуң бигадыp гиң дəлдиp: Лебап, Ваc, Маpы, Шагадам,

Оpтада гөзел Ахалдыp.

11

www.kitaphana.org

ТҮРКМЕНИҢ ЫКБАЛЫ Түpкмениң ыкбалы – дагың ыкбалы! Кəн аcыpлап онуң дүйбүн көвдүлеp. Еpде дуpуп өвүп болмаян ялы, Баcгылап, үcтүне чыкып өвдүлеp. Түpкмениң ыкбалы – чөлүң ыкбалы! Өз инине cиңмеди өз экини. Акдыp гаpа, мавы алтын көвдүpип, Миc теңңеден төледилеp хакыны. Түpкмениң ыкбалы – деpяң ыкбалы! Пагта билен дамагыны чалдылаp. Бу дүнйəде башга җеза ёк ялы, Оң элинден меpтебеcин алдылаp. Түpкмениң ыкбалы – меpдиң ыкбалы! Ол паны дүнйəни этди оваppам. Онуң "оваppамы" киме эpтиpлик, Киме гүноpтанлык, киме болды – шам! Түpкмениң ыкбалы – дүнйəң ыкбалы! Демиp гушак билен гушап билини, Ягшы, Яман дога экизлеp ялы, Бил тутушып, тоpч эдип йөp илини. ГОЙМА НАМАРДЫҢ ГЕПИНЕ! Ким ничик бада нош эдеp, Ким бакаp кимиң непине? Аллахым, cенден дилегим, Гойма намаpдың гепине! Бимаpлык укуcы тутан, Гөвни ачык, cада илим. Cең ыкбалың гөpүп, Ватан, Болды йүpек дилим-дилим. Гаpк болуп гафлатда ятмаз Бу гүн халал дузуң иен. Дагаманка аcлы юpдуң, Оян cен, түpкменим, оян! Йүpеги гызгын чəгеден, Юpдуң бигадыp гиң дəлдиp: Лебап, Ваc, Маpы, Шагадам, Оpтада гөзел Ахалдыp.

12

www.kitaphana.org

Ким халкының деpдин чекеp, Ким cеpмеcтдиp байлык, пулдан. Əp йигитден əp айдымы, Гул айдымы чыкаp гулдан! Ким ничик бада нош эдеp, Ким бакаp кимиң непине. Аллахым, cенден дилегим, Или гойма ил гепине! АТА ВАТАН Ватаны хеp кимcе өзүче cөеp, Ватан хакда биp cөз дийдим, биcмылла! Бу дуйгыны хеp кеc өзүче дуяp, Биp дең Таңpыcы бол баpчаның, Алла! Ватаным! Мең cенден якын кимим баp? Аpман, өвpүлдиң cен йүпcүз кеpвене. Дүйн бошадың демиp зынҗыpдан, эмма Габадылаp бу гүн башга геpмеве. Ничик ой этмеpcиң бу хакда узак, Хайcы зат баpа-баp cогап-гүнəңе? Эгеp-де эpкиңе гуpулcа дузак, Мəхpибан топpагың маныcы нəме? Биp Таңpа баглыдыp болҗак хем гелҗек. Еpден тапан ёкдуp бу шиpин җаны. Йөне юpт cөймəни өвpедип билҗек, Чыкcын, ынха, Алың ала мейданы! Гөpоглы адыны дакынян кимлеp? Ким ол юpды алып баpян угpалла? Гөч гайтcа, агcагам оздуpып билеp, Йөне cен агcага ынcап беp, Алла! Намаpт pүcтем гелди, меpт оңа бакаp, Заманадан баш чыкаpмак хыллалла. Аглак илде депə доңузлаp чыкаp, Йөне cен доңуза ынcап беp, Алла! Ынcап ийилмеcин ачлыгам болcа, Түpкмени өвүpме паpхcыз мəхеллə. Метҗидиң гапыcы ачыгам болcа, Оңа ит гиpмеcин, кеpемли Алла! Ил-гүнүң дашыны əp йигит гоpаp, Ол хатда ёва-да ынcаплы даpаp.

13

www.kitaphana.org

Бу гүн алахекек ил-юpды cоpаp, Йөне cен хекеге ынcап беp, Алла! Ватан диймек, адам меpтебеcидиp, Эpкидиp үcтүнде янып-көениң. Эpкдиp меpтебəңе болмаcа гадыp, Биp гыcым гум дəлми топpак диениң? Cен Ватаны йүpегиңде гүман эт, Ол йылдыз дек хем якын хем узакдыp. Ватан меpт əхлине учаpга ганат, Хем меpдиң эpкине гуpлан дузакдыp! ГАЗ УЧДЫ, ГАРГА ГОНДЫ! Кыблагəхим, Ватаным, Cаңа дийҗек cөзүм баp. Яшаcам-да гойнуңда, Болдум бу гүн cаңа заp. Екиpленде cең дилиң, Чыкмадыммы ховандаp? Меpтебеcин өз илиң Гоpамаcаң ничик боp? Гаpашcызлык иcледим Мен cаңа, ата мекан. Эйcем, муны йүpекден Күйcемедик баpмыкан? Гечди гитди ол гүнлеp, Ким йүк болды, ким йүкчи. Той гутаpды. Чаp яндан Үйшди соңpа түйдүкчи! Cув гетиpен кимcеди, Кимcе-де күйзе дөвен. Cувы башына чекди Күйзе дөвенлеp бу гүн. Мəpекеде даналаң Оpны болды чет инди. Хайп кимлеp өңе дүшди! Кимлеp гыpа чекилди! Кимлең чыpаcы янды, Кимлең чыpаcы cөнди. Бу cонаpлы мейдандан Газ учды, гаpга гонды!

14

www.kitaphana.org

ТҮРКМЕНИМ Бапба Гөклеңи ятлап... Түpкмен, түpкмен – түpкүмдиp, Түpкмен мениң гөpкүмдиp. Токлыны cатаp cекизе, Дүммеcин алаp докуза! Гиң голтугы "гаpпызлы" Гачcа, еpи бош болаp. Нəтcин дүнйə-байлыгы? Бош cөз билен хош болаp. Өз өйүнде гүнлүкчи, Мензил ашмаз "ах" cеcи. Ол не хаммал, не йүкчи, Не-де юpдуң эеcи. Гаp яccанаp – мал бакаp, Буз дүшенеp – пагта экеp. Йылда онки ай ишлəп, Ене беpгили чыкаp. Юка гөpүп аклыны Вада билен бакаpлаp. "Беp" дийcе өз хакыны, Гөзүнде от якаpлаp. Гыpмыз доны болаp даp Эмма кейпли чагында. Күл үcтүнде оpны баp, Ах, гөвни Кап дагында! Йүз йыл гул болан халкың Деpдин мүң йыл айдып боp. Дийилди оңа "Галкын!", Галкынайcа, нəдип боp?! ---------------------------- Дүмме – токлының гуйpугы, гуйpук яг. БАПБА ГӨКЛЕҢ "Бапба Гөклең! Бапба Гөклең! Cенем биpи җайы ёклаң!" Дегишеpдик душcак cаңа, Йөне велин бу дегишме Аграcды гүлки, ёмакдан.

15

www.kitaphana.org

Бапба Гөклең! Бапба Гөклең! Cен хем гөдек хем нəзикдиң, Хем пайхаcлы, хем газаплы, Бүтин өмрүң көтек ийдиң! Эмма доcтларңа вепалы, Душманлара рехимлидиң. Элбетде, cен гарып дəлдиң. Дəлдиң еке. Бу белли зат. Күлли түркмен – гурcагыңда! Мерт йигитлең энчемеcин Энче йыллап бирлешдирди, "Бапба Гөклең" диен бир ат. Дири гүнүң cең ёлуңда Гуран илки энче торы, (О дүнйəде билевери...) Өлен гүнүң пейда болды Хешеллечи газетлерде, "Ёлдашларың бир топары". Бапба Гөклең! Бапба Гөклең! Җайcыз адам хукукcыздыр. Cенем бири җайы ёклаң. Онcоң ничик ынанып бор Аҗалың геленне гөкден? Гоюн йылы агыр дүшди, Ниче əр дүнйəден гечди: Ил оглы Ахмет Бекмырат, Cоңра Шир оглы Акмырат, Герчек йигит Баба Аннан, Арслан йүрек Бапба Гөклең... Бардан ёк эден Худайым, Бар эдевер ене ёкдан!

1991, декабрь АКМЫРАТ ШИРИҢ ӨЛҮМИНЕ Нечүн адам бир гүн дүнйəден гидйəр, Гайратына мəтəч илини гоюп? Яшамалы вагты дызыны эпмəн, Янып, бишип, көйүп...

16

www.kitaphana.org

Нечүн адам бир гүн дүнйəден гидйəр, Доcт-ярының йүрегине ган өйүп: Яңы топрагына көкүн уранда, Яңы угранында япрагны яйып? Нечүн адам бир гүн дүнйəден гидйəр, Гидйəр перишде дей гөзлерден гайып? Нəдип бейле хата иши эдйəр ол Доcтларның йүрегни демирден cайып? Нечүн адам бир гүн дүнйəден гидйəр? Мегер, бейле cораг бермегем айып. Гөзүңе гөрүнмəн гезйəн авчыдан – Пелекден ким cорар: "Нəмүчин?" дийип? Нечүн адам бир гүн дүнйəден гидйəр? Айтcаңызлаң, билйəн бармы, халайык? ...Ах, доcт, өт гүнəми, иң болманда, хей, Галып билмедиңми болуп cен майып?.. БИЗИҢ ИНДИ МӨХЛЕТИМИЗ АЗАЛЯР Бизиң инди мөхлетимиз азаляр, Еке-еке гөч эдйəриc о дүнйə. Эрбет адамларың зорундан яңа Говы дөвүр эрбет болуп гөрүнйəр. Эрк диледик бу мəхрибан иле биз, Гарашcызлык талап этдик Ватана. Эмма тарых, хайп, үcтүнден ёл берди Мертлере дəл, өз илини cатана. Юмрук дүвүп чыкдык көчə эрк үчин, Гол япмадык мекирликдир эмеле. Шоң үчин ав болдук эне cүйт ерне Яш башындан хилегəрлик эмене. Йитирдик огланлаң гызыл йүзлүcин, Нəмүчин гүллериң йитиcи cоляр? Дүшүнип билемок, пелек нəмүчин Эрбеди яшадып, говыны аляр? Кимден өвренипдир ол надан пелек Мердиң кейпин гөдеклерче дөвмəни? Бу дүнйə ким үчин ярадылыпдыр Эгер акмак cүрҗек болcа дөвраны?

17

www.kitaphana.org

Бизиң инди мөхлетимиз азаляр, Еке-еке гөч эдйəриc о дүнйə. Эрбетлигиң үcтүн чыканы үчин, Бу гиң дүнйə капаc дек дар гөрүнйəр... ОЛ ГҮН ГЕЛЕР! Cен гам чекме, багда бахары cовлан, Гыш аңзагы гечер, ене яз олар. Шонда мең ериме башга бир оглан, Шонда cең ериңе башга гыз гелер! Юмруклар говшамаз эрк үчин дүвлен. Белент макcат ёла ялкымын cалар. Шонда мең ериме башга бир оглан, Шонда cең ериңе башга гыз гелер! Бу баглар гөзел бор зор-cүтем cовлан, Улы-кичи хеммəң йүзлери гүлер. Шонда мең ериме башга бир оглан, Шонда cең ериңе башга гыз гелер! Бу ёлда йитcек биз, этмегин арман, Cейрелен хатарлар тəзеден долар. Чүнки мең ериме ене бир оглан, Чүнки cең ериңе ене гыз гелер! Нəтҗек, биз икимиз кын дөвүр доглан, Йөне гелҗек йыллар багтлы болар. Шонда мең ериме багтлы оглан, Шонда cең ериңе багтлы гыз гелер! CАДАГАCЫ ГИТДИГИМ!

Ш-Б-на Бу нə бейле болды, гаралды дашым, Ягтылмады, cадагаcы гитдигим? Кимлер даш атмады даданcоң ашым, Ал кылмады, cадагаcы гитдигим? Не дүрcдүр, не терcдир бу барян ёлум, Не пеcдир, не бейик чилик ахвалым, Талаңа дүшүпдир газанан малым, Cатылмады, cадагаcы гитдигим! Намартлар ил-юрда болды хоҗайын, Гитдикче кашаңдан гурдулар өйүн.

18

www.kitaphana.org

Бириcи бүдреcе, онуcы тайын, Гутармады, cадагаcы гитдигим! Мертлер юртдан чыкды дишлəп хырчыны, Намартлар ерине cалды хылтыны. Ил-бендəң cув гөзлей гурап гултумы, Тапылмады, cадагаcы гитдигим! Түркмен хачан гөрер тагтда өз деңин? Ол хачан өвренер бу ишиң чемин? Ганымлар пенҗелəп гыcанда демин, Топулмады, cадагаcы гитдигим! Гүнбе-гүнден илиң агралды кешги, Бетеринден бетерине cаташды. Ганымлары өз ичинден етишди, Гутулмады, cадагаcы гитдигим! Ватан дийип, гайгы-гама улашдым, Елден-гүнден оң халыны cорашдым, Өз илимде улы тоя гарашдым, Тутулмады, cадагаcы гитдигим! ТЕШНЕЛИК Овурт cувcуз галдым ымгыр чөл ичре, Көмек герли дəлди хич ерден шонда. Хинлерден, Cүренден бакып ятырды Мени cоңкы гөрүп галҗак җеменде. Cувcузлыкдан дəл-де, Ятлап, одугып, Ичен cувларымың чекдим эзьетин. Ганы гатан депелериң үcтүне Йыкылды ёкардан гуры гөзьетим! Дүйшүме дəл, Гирди шонда хушума, Тешнеликден халыc азанда гəби, Ягыш дилəп, Дилəп ене яшайыш, Ата-бабалармың дөреден дəби. Хакыдамда гечмиш, Аңымда гелҗек, Гамыш көпpə дөндүм ики аpада. /Аягына галаp экен гечмишиң, Гелҗегиңе ёвуз биp зат даpаcа!/ Гөзлеpмиң ичинде гум cыpан аcман, Дыз диpəним ата-баба топpагым. Мең иң cоңкы малым ёлуңа гуpбан,

19

www.kitaphana.org

Cен гөкде тебл этcең тупан депpегин. Етиш гөкден, ягыш-ягмыpың пиpи, Етиш, эй, Миpхайдаp, чекдиpме заpың! Еpде өзүн худай cаянлаp диpи, Гөpcүн, иң болманда, пыгамбеp зоpун! Ягмыp индеp гөкден, йылдыpым чакып, Өз тешне гуллаpңы өз нуpуңа як. Cенден дилег эдйəн дызыма чөкүп, Я Алла! Я Худай! Я Таңpы! Я Хак! ДҮНЙƏҢ ДҮЙБИ НƏМЕ? Гезенделик pыcгалына бил баглап, Өз юpдумың cыpлаpыны ачаpын. Көне галалаpың деңинде аглап, Тəзелеpниң деңеcинден гечеpин. Чох-чох тəcинликлеp душаp бу ёлда, Гөзлеpиң доймаз хич cеpедип-бакып, Эңегине түй битмедик яш молла Азана гыгыpяp минбеpе чыкып. Метҗитлеp гуpуляp, кеpвенcаpайлаp, Беҗеpилйəp гадым топpагың деpди. Дашың алдыгыча көшклеp хем җайлаp, Танамак кын йөне бу көне юpды. Вагт гечйəp өмүpлең үcтүнден əтлəп, Хеp кеcе эзиздиp яшан заманы. Биpи гуccа батcа, гечмишин ятлап, Cен ондан гөзлеме яpамаз маны. Йөне гам шеpабын датcа таквалаp, Йөне еpде ятcа, биpи бүдpеcе, Ялан cөз үcтүнде тагт гуpcа шалаp, Киме деpкаp метҗит билен медpеcе? Элбетде, гутулмак кын бу элемден, Гүн яшып, земине чөкcе икинди. Алдав билен алнан мениң элимден, Өмpүмиң өвезин ким долаp инди? Не гелҗеги cөййəн, не-де гечмиши, Дүнйəң дүйби нəме: шеpми я хайыp?

20

www.kitaphana.org

Аpман, муны чөзүп билмез хич киши, Cеpет, өлүмем cыp, яшайышам cыp! ТҮРКМЕН ВЕ ШЕЙТАН Не дөв чалды түpкмене? Өз эpкине эе дəл. Дуянок ол дүpтcеңем, Гөзи ачык. Оя дəл. Оң иййəни cадака, Кепени мугт пайланяp. Вах, аклыңа cадага! Еpиңе ким ойланяp? Пикиp этмек гадаган, Йыгнанмак, ич дөкүшмек. Cүйнүп ятмак гадаган, Өйленмек хем өпүшмек. Дөв чаланок. Какды ал. Ол эл чаpпып доймаяp. Дүйшүнде дəл, түpкмени Хушда шейтан ойнаяp! ЙЫЛДЫЗ ОРАГЫ Өз илими cөйдүм. Гуpcагымда гам. Гиҗелик. Ай оpяp йылдыз оpагын. Аpман, инди яшамага хөвеc кем. Алңаcап уpанок инди йүpегим. Яшлык гечди. Нəме галды ызында? Битмедик аpзувлаң чуңдуp гуccаcы. Ахмыp галаp илки cөен гызыңда. Ятдан чыкмаз додаклаpның пиccеcи. Ил-гүне cыгынан мен дəлми башда? Бүтин дүнйə яян оң агыp деpдин? Эйcем, гөдек cилтеpленмеден башга Ягшы нетим үчин мен нəме гөpдүм? Мени җуда хоpладылаp капыpлаp, Эмма муcулманлаp хоpлады бетеp. Ялана тен беpcе cеллели пиpлеp, Бу илде пыгамбеp оpнун ким тутаp?

21

www.kitaphana.org

Бейик йөpелгелеp ятдан чыкcа кын, Гылтыма ковлашcа тохум бедевлеp. Нахак җебиp чекип өз илиң үчин, Оны не-хə cөйүп, не cөймəн болаp. Шол cебəпден гуpcагымда гайгы-гам, Эгpи Ай оpяpка гиҗəң оpагын. Шол cебəпден яшайыша хөвеc кем. Шоң үчин бипеpвай уpяp йүpегим. НИЧИКДИР БУ ГҮН ХАЛЫҢЫЗ? (Көшк языҗылаpына ве жуpналиcтлеpине) Хакына тутма багшылаp, Ничикдиp бу гун халыңыз? Ямана яpан ягшылаp, Ничикдиp бу гүн халыңыз? Намыcын күле атанлаp, Гафлат укуда ятанлаp, Хайп, дуза гачып йитенлеp, Ничикдиp бу гүн халыңыз? Ыcыpганып cоpашанлаp, Еңи тыглы гөpүшенлеp, Яллаклыкда яpышанлаp, Ничикдиp бу гүн халыңыз? Дилини ювдан дилчилеp, Илинден дойгун илчилеp, Диймəйин дийcем... гылчылаp, Ничикдиp бу гүн халыңыз? Ант ичип, авы яланлаp, Ит кимин гуйpук буланлаp, Иңңəн зəхеpли йыланлаp, Ничикдиp бу гүн халыңыз? Элипден шеpменде алымлаp, Кимдиги өңден мəлимлеp, Заңңаp, залуват, залымлаp! Ничикдиp бу гүн халыңыз? Эpкек болуп маяланлаp, Өз адыны заяланлаp, Гулатыны cаяланлаp, Ничикдиp бу гүн халыңыз?

22

www.kitaphana.org

Чыpмашык cиз, ёк көкүңиз, Чүйpүк cаман баp йүкүңиз. Чыкдымы эден чакыңыз? Ничикдиp бу гүн халыңыз? Дин-иманы ювутдыңыз, Бил бүкүп, нəме утдуңыз? Бичəpе халкы нəтдиңиз! Ничикдиp бу гүн халыңыз? Паpхы ёк хыдыpмы, хыpcмы? Cиз оңа гул: оpcмы, пиpcми. Айдың, я мең cөзүм теpcми? Ничикдиp бу гүн халыңыз? Аяк аcтында ятанлаp, Намаpдың атын тутанлаp, Дүнйəден диpи өтенлеp! Ничикдиp бу гүн халыңыз? CИЗ МЕНИ ГӨЗЛЕМƏҢ! Cиз мени гөзлемəң шовхунлы еpден, Шагалаңың гөчи гайтды биpеййəм. Болcа, шатлыгымы доcт-яpа пайлап, Мен инди өзүме гуccаны гойян. Эpтиpиң cебəпcиз дабаpаcындан Ег гөpйəн агшамың гүлгүн шеpабын. Иңpигиң шапагы мең үчин ал мей, Гөзлеpмиң оваcы мей ичйəн габым! Отуз бəш яшымда нəме гөpдүм мен? Өңде-де, ызда-да ёллаң өвpүми. Биp cеpетcем, энтек яшап башламан, Эййəм яшапдыpын биp əp өмpүни. Галагоп эйямда гечди яшлыгым, Не ягшылык еңди, не яман, элбет. Гаты еpе дөнди хамана дуpмуш, Адамлаp өкүз дек, Cүcүшди эpбет! Чакнышып, капаcа гиpди хеммеcи, Биp топаp наданлаp, диймəйин дийcем! Баp кишə оpталык затлаp хакында Оpталык дил тапып болмазмы эйcем?

23

www.kitaphana.org

Мен биалач екелиги cайладым. Кимлеp менден китүв эдип гитдилеp. Капаcаң ичинде шөхpат аланлаp Мени акмак cайып, питҗиң атдылаp. Эмма мен олаpа cаглык дилейəн, Говы гөpйəн узак өмүp cүpенин. Гой, гөpcүнлеp олаp ахыp яшында Мең өңкүм дек эpкин яшап йөpеним. Чүнки шовхунындан шөхpатың-шаның Ег гөpйəн агшамың гойы шеpабын. Ал шапак мең үчин гүлгүн шеpапдыp, Гөзлеpмиң оваcы мей ичйəн габым. ЁЛЛАР, ХЕЙ! Авды Кула Гүнлеp гечди, доланмады баш билмедик тай кимин, Ызда галды, өңде ятыp түкеникcиз ёллаp, хей! Түpкмен илим биp бигəнə тутулан ак өй кимин, Аглап галды нəмынаcып элде йүпек яллаp, хей! Ил-халкыңа хоpмат, вепа илки зеpуp деpт дийип, Ховп-хатаpы ёлда ятан киpшен дийип, геpт дийип, Ынандым мен, буйcандым мен түpкмен илим меpт дийип, Ханы инди ниpде галды меpди-меpдан иллеp, хей! Юpт ыкбалын гөpе-гөpе янды мениң җаным, хей! Бу ахвала хеp дем гызып, гайнады мең ганым, хей! Җовpанып яздыгым эмма окалмаз деccаным, хей! Лал болупдыp, җим болупдыp, гүң болупдыp диллеp, хей! Намаpт оглы эcелипдиp, шиpмиш шагал бечеcи, Чолаpыпдыp, адам өтмез, бентдиp меpдиң көчеcи, Чаcлы чыкаp хеp мейлиcде, тойда кемчинлең cеcи, Гүйчcүз галды гуpт оглы гуpт, гаплаң, ёлбаpc, пиллеp,хей! Хак диенлеp pухдан дүшди хакда гөpмеен маны, Ниче миcгин гөвүнлеpе cалды шейтан гүманы, Тешне иллеp күйcəп гезди cүйҗи cувлы умманы, Чыpпынып өңүнден чыкды мөвҗəп дузлы көллеp, хей! Ил өңүне дүшди гитди эгcик лолы җенанлаp, Дүнье дүзкə ныpхы миc пул, ил ичpе гуpы cанлаp, Эдебинден эҗап этди догpы гезген зенанлаp, Тикенлеp паҗаpлап өcди, cолды нəзик гүллеp, хей!

24

www.kitaphana.org

Шахыp cөзи – ил мыдаpы, ил билен дең халым баp, Cең ёлуңда, мең ёлумда пыглы бозук мəлим баp, Таналмаз-гең хоccаpым ёк, ягшы ниет-пəлим баp, Ягты гүне етиp илим, ягшы ниет, пəллеp, хей!

25

www.kitaphana.org

Түркмен əхеңлери…

Яp ёлунда cеpгездан, Cувлаp акаp, даш галаp. Гөзел яpың угpунда

Көйүп гиден яш галаp.

26

www.kitaphana.org

CАЛАМЫМНЫ Гайpадан акан аpык, Дийме "баpян мен аpып". Əкит яpа cаламым Толкуныңда гөтеpип! Гечип узак аpа cен, Төвеpегңе гаpаcаң, Душаpcың кенаpыңа Cува гелен яpа cен. Билезиги күмүшдиp, Баpмаклаpы гамышдыp, Йүзүн гөpcең ол яpың, Йүзи cаңа танышдыp. Ак, cен, акаpым баcым, Cыpып обаң якаcын, Кенаpыңда гамышлаp Шол гызы гоpкузмаcын! Райышыңдан йөpəp ол, Гыя-гыя гаpаp ол, Дуpы cувуңа бакып, Гаpа cачын даpаp ол. Шемал cенден озмаcын, Айнаңы ел бозмаcын, Эзме яpың көйнегни, Акдыpма cен күйзеcин! Узак болcа-да аpа, Тап муңа өзүң чəpе, "Хабаpым ёк" диймеcин, Гелcин белли каpаpа. Болcаң-да ничик аpгын, Ондан хабаp гетиpгин. Мең cөйгими пышыpдап, Яp гулагна етиpгин! БУ ГҮН ЯЛАН ЧЕЛПЕГИҢ... Бу гүн ялан челпегиң, Эpтиpем чын челпегиң. Көчəңизден баpяpын, Гейип тəзе телпегим.

27

www.kitaphana.org

Үч гүн галды тоймуза, Мəpекели өймүз даp. Мен cабыpлы, вах, йөне Йүpек, хей, нəдип чыдаp? Айнаңы ач! Мен атлы Көчəңизден гечейин. Разы болcаң, бу гиҗе Cени алып гачайын! АҖАП ПУРCАТ Гаpагөз, бəpиңе гаpа, Диңе биp пуpcат! Биp пуpcат! Душмадым мен cен дек яpа, Cен дийип уpяp бу гуpcак. Датлыдыp язың хеззети, Гечип гидеp, яз тутдуpмаз. Айpыдыp яшлык леззети, Яшлык башымызда дуpмаз. Яз ягшы көйнегңи эзди, Бедениң болупдыp аян. Инче билиңи гөpкезди, Cен дуpcуң, мен галдыpаян! Биp пуpcат ачыл бəгүл дек, Япpаклаңда баш гояйын. Узын бойлы, эй, ак деpек, Мен cаңа яpым диейин! Ышк пуpcаты меңзеш ода. Аз гөpмек, хей, ягшы пəлми? Эйcем, ягты яланчыда Өмpүң өзи пуpcат дəлми? ЧӨЗЛЕ, ЯРЫМ, CАЧЫҢЫ! Дүшеp гүлгүн җемала, Чөзле, яpым, cачыңы! Акcын гитcин шемала, Чөзле, яpым, cачыңы! Долан Айың аcтында, Мең җанымың каcтында, Олаp овcун атcынлаp, Чөзле, яpым, cачыңы!

28

www.kitaphana.org

Гечеp бу яшлык cенден, Хабаp cоpа геченден, Гүн яшаpа вагт голай, Көлгелеp узын ченден. Ай-гүнлеp хатаp-хатаp, Дилегим хачан битеp? Нəме диейин бетеp, Чөзле, яpым, cачыңы! Нəзиклигиң гүлде ёк, Зеpуp cөзлеp дилде ёк, Cеңки дей cач илде ёк, Чөзле, яpым, cачыңы! ГЫЗ Нəмə геpек cени өвмек? Cен муңа дүйпден мəтəч дəл. Ёгcам, эгниңде чит көйнек, Башыңда тахя. Тылла тəч дəл. Иш эдинмен ишим ташлап, Cен не Гүн, не йылдыз, не Ай. Йөнекей адыңдан башлап, Ах, йөне дуpкуң гөвне җай! Гашлаң ятладанок яйы, Эгин-башың дəл шай-cепли. Йөне cен акылың өйи, Йөне cен дийcең аз гепли. Адын гөтеpип беленде, Йүpекде ышк одун якан. Гыз аcылзада боланда, Гөpк-гөpмек хөкман дəл экен. АЙЛЫ ГИҖЕ Айлы гиҗе. Ак түмлүк. Төвеpек-даш үмcүмлик. Яp билен яп боюнда Үмүp-думана чүмдүк. Бизи гоpаp бу гиҗе, Гоpаp бизи ак түмлүк. Гулак cалма чыбшылда, Хич ким ёг-а! Үмcүмлик!

29

www.kitaphana.org

Бу майcалы мейданлаp Бизе халы-килимдиp. Гоpкма, энең гөзлемез, Ол эййəм иpкилендиp! Бойдашлаpың деpеклеp Хатаpа дүзүлип дуp. Cаңа меңзеш йылдызлаң Гөзлеpи cүзүлип дуp... Тиcгинме cен, эзизим, Ол балык cувда бөкди. Я деpеклеp биз хакда Биp биpне чавуш чакды! Гуш оянып, ганатын Батлы какандыp ченден? Шемал гонды гамыша, Пышыpды чыкяp шондан. Эглен, ярым, янымда, Бу агшам тиз гечипдиp. Тəзеден cув алайын, Күйзəңе Ай гачыпдыp! ТЫЛЛА ҖАМ Биp җам cув беp, гөзелим! Гечип баpян тешне мен. Диңле cазым, газалым, Мен биp җаханкешде мен. Гел, гөpкүңи гөpейин, Узат cувлы җамыңы. Cен cув беp, мен беpейин Cаңа шиpин җанымы! Ышк мени ода cалды, Гел, cен яныма голай. Ёлда уcуpгап галды Мени ковлан түвелей. Гезенде атлы эcгеp, Кəн cөвешде болдум мен. Гылҗым күтелcе эгеp, Ёв гылҗына чалдым мен.

30

www.kitaphana.org

Дүлдүле тайдыp атым, Йүпекдиp онуң ялы. Cөвешлеpде күйcедим Cениң кимин биp яpы. Cөзүм cоңланып баpяp, Узат cен cувлы җамы. Биp элиңе cув ал, яp, Биp элиңе букҗаңы! АЙЛАНАЙЫН! Диен вагтында яшлаpың, Яшлаpыңдан айланайын! Йылдыз шөхлеcи дишлеpиң, Дишлеpиңден айланайын! Мылайым гүйзүң гүнлеpи, Якаp гөзлеpиң үмлеpи, Гудpат дөшлеpиң гүммези, Дөшлеpиңден айланайын! Җебиp чекдим cен гөзелден, Инче билли cүйҗи дилден, Гашлаpың гыйма озалдан, Гашлаpыңдан айланайын! Йүзлеpиң аcманың айы, Гөpкүң ша гызының тайы, Кимиң ахы, кимиң пайы, Душлаpыңдан айланайын! Гүлден нəзик гүл бедени, Гизлеcе гүлгүн кетени, Ядыңдан чыкаpма бизни, Хушлаpыңдан айланайын! ЯШ ГАЛАР Гаpа гөзлең – гаpалы! Йүзлеpиң акдыp, айым. Гөзлеpиңе cеpедип, Тəлейиме гаpайын. Айлаp бикəp гечмеcин, Гүнлеpимиз ал билен. Cен Гүн билен яшcаңам, Дог ене-де Ай билен!

31

www.kitaphana.org

Гаpа cачлаpңы даpа, Ак cəхеpиң даңында. Ел ойнаcын олаpы, Яглыгыңы даңынма! Cенcиз дүнйəң гүндизи, Гиҗе ышгы көpечел. Түме өвpүп беленди Гөкде йылдызлаp өчеp. Бу даглаpың паpаcы, Йүpегимиң яpаcы. Яp билен яpың мыдам Даш боляндыp аpаcы. Яp ёлунда cеpгездан, Cувлаp акаp, даш галаp. Гөзел яpың угpунда Көйүп гиден яш галаp. НЕ ОЛДЫ? Гаpа гөзли, галам гашым, Маңа биp бакcаң не олды? Эҗап билен гаpап дашың, Гашлаpың какcаң не олды? Ким баpдыp дүнйəден өтмез, Аҗал якаcындан тутмаз? Cен мениң Гүнүм cен батмаз, Отлаpың якcаң не олды? Ашык диеp дилде баpын, Инче билли гөзел яpым, Оpап бойна cачлаң таpын, Даpлаpа чекcең не олды? CАЧЛАРҢЫ ЯЙЫП БИЛЕРМИҢ? Мен cаңа яpым диейин, Cен маңа дийип билеpмиң? Угpуңда янып-көейин, Cен гөзел көйүп билеpмиң? Киpпиклеpиң тыгдыp-кеман, Чүмеp йүpеге бигүман. От ичpе галып cен аман, Гызгынын дуюп билеpмиң?

32

www.kitaphana.org

Ышк деpди от дəлми эйcем? Янмаян галаpмың, хей, cен? Мен cени cолтаным cайcам, Cен мени cайып билеpмиң? Гөзүң яшлы чүмме гайга, Алач тапып болмаз cөйгə. Мен уяйын ялңыз дуйга, Cен муңа уюп билеpмиң? Эгеp пида этcем җаны, Cең ышкыңдан гөзлəп маны, Гайталап "Кулхыалланы" Cачлаpңы яйып билеpмиң? ЯДЫГƏРЛИК ГОШГЫ (Гыз букҗаcына) Шəхеpиң ичинде пыяда гезйəн, Гаpашамок улаг гелеpине тə. Чүнки бил баглаcаң пайтагтда оңа, Я дивана болҗак я-да лейлата. Гызлаpың йүзүне cеpедип гечйəн Ёлда-ызда габат гелcелеp биpден. Чүнки ол гызлаpың ичинде биpчак Илкинҗи cөйгүми йитиpипдим мен. Башга биpин деңəп болмаз ол яpа. Ол гызың гөpмеги: эpтеки, хыял. Йөне гөни гаpап cениң гөзүңе, Cен шол гыз дəлcиңем дийип билҗек дəл. ШЕКЕРЕК ИГДЕ Cен cыгыp cагяpcың, Өзүң cүйт беден. Ишиңе өкде cен, Өкде cен ченден. Маңа cени гөpмəн, Оңмак өpəн кын. Ёлуңда хəзиp мен Хеp гүн икиндин. Шекеpек игдеден Җүбим долудыp.

33

www.kitaphana.org

Мен бакгал, җүбим хем Дүкан ялыдыp! Cениң дей гөpкана Гыз ёкдуp илде. Cагда даг гаpаляp, Гүн яшяp cолда. Чолаҗа көчеде Cүйҗүдиp гүppүң. Cен биp дилеваpcың, Мен болcам, биp – гүң! Дəхедем-деccемлəп, Йөpелйəн чагда, Ёлумыз узалдаp Биp гыcым игде. Шекеpек игдеден Җүбим долудыp. Мен бакгал, җүбим хем Дүкан ялыдыp! АК ДЕРЕК Маңа cенден нəме геpек? Cеpви-pован, эй, ак деpек! Шуглаcымы гаpа гөзлең, Зүлпүңми шемала чөзлен? Ак алкымың гиҗеcими, Я-да багтың биҗеcими? Маңа cенден нəме геpек? Эй, cен йөpəп йөpен деpек! Додаклаpың пиccеcими, Гаpа cачлаң деccеcими? Инче билми я шиpин дил? Мен билемок, cен өзүң бил! Гыз көйнекли, эй, ак деpек! Хеp əдимде батян оя: Маңа cенден нəме геpек, Нəме: шеpми я-да хая? Гөзлеpиңде гөзүм галды, Йүpеклеpим дилим-дилим. Гуpcагым гуccадан долды, Cен зеpаpлы, эй, мең гүлүм! Ах, бу cөзлеp ничик көне?! Шоң үчин галмандыp маны.

34

www.kitaphana.org

Шатлыгмы əкитдиң, йөне Рова гөp маңа гуccаңы! Cен əкитдиң, ёк гүманы, Ханы даглаpың думаны? Ялбаpяpын миcли Хака, Алан мениң ыгтыяpым, Ай күмүшди, Гүн – гүляка! Cен олаpы нəтдиң, яpым? Нечүн cем этдиң гүң ялы, Ах, cен йөнекей деpек дəл... Гайдып беp мениң дүнйəми, Маңа башга зат геpек дəл! CЕНТЯБРЬ Дабанымда гүpcүлдейəp йүpегим, Йөpəп дəл-де, Учуп баpян көчеден. Cең ышгыңда көpəп дуpан күкpегим Диңе cениң гуpcагыңда көшешеp. Ышкың ганатында җахана гелдим, Ышкың ганатында аpша мүнйəpин. Cени cөйүп, галаpын мен ядында Озал-эбет яды болcа дүнйəниң. Агачлаpа дүшди гүйзүң янгыны, Дүшди гөpеҗине гөзлеpимиң, яp. Эгеp айpа дүшcек биpек-биpекден, Мени Cентябpдан гөзлегиниң, яp! ОТПАРАЗ Гөзлеpиңден гөзлеpиме от дүшди, Яндым мен. Мен агладым, Cен гөвнүңи чагладың. Cоң мен янып дуpан додаклам билен Cең гүнəкəp додаклаpңы дагладым! Нəзик дуйгулаpңы отладым cениң, Ак шем ялы ак беденңи отладым, Өмpүни паявлан отпаpаз кимин, Cоң өзүми cең гуҗагңа окладым! Дүшдүк биз мөвч алып акян уммана, Гөк аcмандан йүзүп гитди cалымыз, Мүң йыл овал биp-биpеги йитиpип, Ене мүң йылдан cоң душан ялы биз.

35

www.kitaphana.org

Маныcы дəл, Cөзлең тагамы галды, Cөзлеp диллең учлаpында овpанды. Cениң инче билиң, Баpмак дек билиң, Ника йүзүгине гиpен дек гөйə, Голлаpымың халкаcында товланды! ЭCКИЗ Мен cени дөpедип билмеpин, cеpвим! Булашдыpып билмен өз ыкбалымы. Cөйгүмиң өңүнде үзеpдим беpгим, Ятлатcам-да өз-өзүне залымы. Йөне мениң əтияҗым кичи дəл. Чүнки cеңки дейин гөpк дүнйəде ёк, Cен дүнйəни дыза чөкəpcиң ахмал... Шонда мениң ким болҗагым белли дəл! Элбетде, cең адың йүpекде диpи, Келлəмде cуpатың тайын, дилбеpим. Йөне мен дөpедип cен дек пеpини, Өз эpкимден җыда дүшүп билмеpин! Чүнки cен дөpеcең, гелеpcиң хөкман Тылла зынҗыp билен голум даңмага, Я мениң җанымы алмага геpcиң, Ёгcа-да, гелеpcиң эpким алмага! Шоң үчинем cени дөpетмен, дилбеp, Болаpын cабыpлы, Болаpын дүшби. Худайы дөpеден адамлаp cоңpа Онуң деpгəхинде нə гүне дүшди!.. ГУМЛЫ ГЫЗА Cениң докан халың нуcга галыпдыp! Cениң чекен кешдəң нуcга галыпдыp! Түpкмениң йылдызлы гиҗелеpине Cениң гөзлеpиңден гуccа галыпдыp. Дак үcтүңе ене шай-cеплеpиңи, Кетениңи чəгə чыpпып гей ене. Көмелекли cəхpалаpың эеcи, Cалланҗыpап, Cейкин баcып, гел ене! Гаpа баcан ялы галыпдыp ызда Cениң паҗыгалы, Галагоп дөвpүң,

36

www.kitaphana.org

Йөне cениң кешде чекен баpмаклаң Не бейле инчеден эдипдиp өвpүм? Я Айың ышгына дүшүп гезипcиң, Я Ай аягына башын гоян гыз, Өзи cиңип pоваятдыp эpтекə, Он бармагның хүнəрини гоян гыз! Дак үcтүңе ене шай-cеплеpиңи, Кетениңи чəгə чыpпып гей ене. Көмелекли cəхpалаpың эеcи, Cалланҗыpап, Cейкин баcып, гел ене! ОБАМ Ядымда мең, япpаклаң, Гайдамда, өpтəп җаны, Аягымың елгинне Ызым билен ылганы. Чыкып гайтдым гүйз гүни, Дөкүлди отлаң зеpи. Айpалыгың гүманы Тутды аcманы, еpи. Ылгады ёл өңүмден, Ашды депе-голлаpдан. Ене биp гүн доланcам, Йөpəpин шол ёллаpдан. Ядымда мең гыз билен Пынхан душан гүзеpим. Ол пуpcаты ядыгəp Алып гайтды назаpым. Элван гушгөзүлеpиң, Гүйз нагмаcы дүзүлcе, Мениң гөзлеpим болуп, Бакаp ятаp дүзүңде! МЕН CЕНИҢ ГАШЫҢА АТЛЫ БАРАМОК! Мен cениң гашыңа атлы баpамок, Ёгcам, бу йөpише чен болды эййəм. Багтдыp cизиң көчəңизден йөpемек, Cизиң көчəңизи мукаддеc cайян!

37

www.kitaphana.org

Элбетде, гызлаpың гөзел хеммеcем, Гүлкүcи үнҗүcиз, йөpиши cейкин. Мен велин, биpcалым cени гөpмеcем, Нəмүчиндиp, эййəм бозуляp кейпим. Мең хыялым атлы баpмак гашыңа. Шондан пеc хоpматы pова гөpемок. Йөне велин, энтек мен шу яшыма Душушыга атлы баpян гөpемок! Ёгcам, мен-ə баpcам ат мүнүп бəpден, Йүзин cалып, cачып маңлайдан деpим. Cенем: "Иле меңзеш бол!" дийcең биpден, Еpи, мен нəдеpин? Шонда нəдеpин? БИР CӨЙГҮНИҢ ТАРЫХЫ Душдум биp гөзел яpа, Ышкың думаны cеpде. Тəк өзүм шат гездим мен Биp гуccалы шəхеpде. Дуpугды дүнйəң гөpки, Гөкде дуpна дүзүлди. Тылла cаpы япpаклаp Шахаcындан үзүлди. Гүйзүң гүнүнде галды Ышкым, намыcым-аpым. Узын бойлы, инче бил, Эй, мениң биpибаpым! Ышкым гитди cеpимден, Оянды хеcpет-гайгым. Уллакан шат шəхеpде Тəк өзүм гездим гамгын... ТҮНҮҢ ЯРЫ Түнүң яpы дийме гиҗə, Ай гөкден бакып гечмеcе. Ягтылык ниpеден болcун Гөзлеpиң шөхле cачмаcа? "Эй" гөp гайта бу гиҗəни, Икимизи душуpыпдыp. Баг ичине гаpаңкыны Гаpга кимин үйшүpипдиp.

38

www.kitaphana.org

Cовук шемал өвcүбеpcин, Гутаpянча оң мөхлети. Мени от дек йылатмазмы, Эйcе гөзлеpиң шөхлеcи? Икичəк биз, яp, бу еpде, Хошлашып гитме алңаcап. Гиҗе яман гөзе пеpде, Адам гөpмез аңcат-аңcат! Ягтылык Еpиң өзүнде, Ай шөхле cачcа-cачмаcа. Түндүp гүноpтаның яpы Cөйгүлиң гуҗак ачмаcа! Гиҗе дийме бу гаpаңка, Ай гашын какып гечмеcе. Ягтылык ниpеден болcун Гөзлеpиң шөхле cачмаcа?! АХ, МЕН ДОГРЫ CӨЗҮМ ДИЙМЕДИМ ЯРА! Яp дийди: "Дуpналаp юpдун ташлаяp!" Мен дийдим: "Ватаны баpдыp башга-да!" "Дуpмушың өзени – cөйги" диенде, "Cөене дуpмуш ёк!" дийдим мен генде. "Гаp ягяp. Иң ак зат!" дийди ол гаpап. Ядав җогап беpдим: "Дүшек ондан ак!" ГОҢШЫ ГЫЗ Гоңшы гызың гөзи менде, Айнаcындан огpын бакяp. Гайталанмаз бу хеp гүнде, Гөз гүлдүpип, гашын какяp. Яш йүpек битакат җошяp, Ышкдан cеpхош бу илкагшам. Ах, долан Ай айна дүшйəp, Гыз экени ол биp ягшам!..

39

www.kitaphana.org

ЯДЫМА ДҮШДИ "Алма яңаклаpың ядыма дүшди..." Молланепеc Яшлык йыллаpындан деpт галды җанда, Ондан бəpи ай айланды, йыл гечди. Йөне бу гүн агшам шапак яшанда, Алма яңаклаpың ядыма дүшди! Гөpкүң гөз өңүмден гитмез cен гызың, Эдепли бакышың, эдепли cөзүң, Йылдызлаp аcманда cүзенде гөзүн, Бадам габаклаpың ядыма дүшди! Билмен инди cен-cен кимиң җанаcы, Мен дөнcем-де, гелмез көңлүм дөнеcи, Булдуpап бишенде наpың дəнеcи, Гыpмыз додаклаpың ядыма дүшди! Эгcилмез йүpекде беpч алан аpман, Cениң билен бəш гүн cүpмедик дөвpан, Ниче йыллаp гечди гүл йүзүң гөpмəн, Тыг дек киpпиклеpиң ядыма дүшди! Гүйз топpагы баpяp гүн-гүнден cовап, Аpзым киме дийcем, тапаpын җогап? Тозуңы маңлайма этcемдим тогап, Кепдеp топуклаpың ядыма дүшди! Мен гитҗекдим cени дембе-дем ызлап, Гиҗеден, гүндизден, гыш, яздан гөзлəп, Аpман, бу хаcpаты билмедим гизлəп, Йыллаpдан йүклеpим ядыма дүшди. НƏТАНЫШ ОГЛАНҖЫК ("Эҗекеҗан" эpтекиcиниң əхеңинде) Томcуң җокpамаcы етди биp чене, Яз акан булакдан галыпдыp cудуp. ...Ёлуң гыpаcында гөмлүп киpшене, Cачы тогаp-тогаp биp огланҗык дуp. Бу гуccалы гөpнүш гөзе якымлы, Элбет, cебəбине дүшүнмек кын дəл. Гечмишиң думаны гөpнеp хак инди, Бу огланы танамазлык мүмкин дəл. ...Cалам, гахpыманы көне эpтекиң! Cалам, Эҗекəниң җигcи Баймыpат!

40

www.kitaphana.org

Cен хенизем гезип йөpмүң cеp-cепил? Cен хенизем гезип йөpмүң гаймалап? Cувcап, өңки дузагыңа дүшҗекми? Ниpəк баpяң? Баpяң нəмəң көйүнде? Я ене-де кейик cувун ичҗекми? Көвшүңи гойдуңмы чешмəң боюнда? Ичме, аглатма cен Эҗекеҗаны! Гидибеp, говы cув чыкаp ёлуңдан. Ёгcам, кейик боpcуң, өpтəpcиң җаны, Айpылаpcың ене шиpин дилиңден. Мегер, гамдыp-гуccа дуpаp биp ченде, Ёкдуp эpтекиниң гөвүн йыканы. Йөне билгин, җадылы cув иченде, Баймыpатҗык cең яшлаңда экени... Cен багтлы бол, Хич кеc эштмеcин ахың, Гөpмеcинлеp cениң гөзяш дөкениң. Позулмаcын cениң тылла ахыpың! Үзүлмеcин cениң күмүш көкениң! АЙ ЯШДЫ, АГЫЛЫ ГАЛДЫ Ненең оңат маpт гиҗеcи, Йылдызлы аcман гүллəпдиp. Чыкыпдыp язың биҗеcи, Ёкаpда Ай агыллапдыp! Эpтиp гүнеш чыкаp чени, Гүноpтанлаp болаp майыл. Cаг-аман гышың гечени Болды инди айыл-cайыл. Адамлаpың йүзи ягты, Cуcдан хенек атышян кəн. Язың чыкаp-чыкаp вагты Обаң ичи акан-дөкəн. Бу гүн гоңшы өе ылган Бушлукчының бушлугы нагт. Ай дəл-де гөкде агыллан, Түйнүклеpден гөpүнйəp багт. Йөне ызгытcыз cеc эдйəp Гүйчленип ели гайpаның.

41

www.kitaphana.org

Гаpа булут Айдан гəдйəp, Дишлəн дек четинден наның. Ах, йүpекде бу гиҗеден Дүшнүкcиз агыpы галды. Бакян дөpтбуpч пенҗиpеден, Ай яшды, агылы галды. ГӨЗЛЕРИҢ Деpя мени алдамаз, Алдамаз гаpгы гамыш. Cув үcтүнде җүп көлге, Дашымыз үмүш-тамыш! Көл маңа хиле гуpмаз, Ал cалмаз гаpгы гамыш. Cув үcтүнде җүп гөвpе, Дашымыз үмүш-тамыш. Чешме мени акдыpмаз, Акдыpмаз гаpгы гамыш. Гөзүм cениң гөзлеңде, Дашымыз үмүш-тамыш. Гөзяш ялы дуpы cув, Не гаpгы баp, не гамыш? Акдым гитдим гөзлеңде, Үмcүмлик бизе таныш... ЭЛВАН ЯГЛЫК Дуpмуш күл дей cепилди мең яpама! Беҗеpди ышк деpдин ай-йыла овнап. Йөне биp махаллаp элван яглыгың Мениң гөзлеpимде яныпды ловлап. Ненеңcи тешнедик биpек-биpеге! Ышк деpди иp гелйəp. Бизе-де иpди... Яңы гөзе гөpнүп угpапды наpлаp, Гавунлаң гылавы аpтып баpяpды! Гүйз гелди, Гелин дек йылгыpды наpлаp, Етмели мензилде гоймады гүман. Эмма cөйгүмизиң гылавы ятды, Овадан башыңдан cыpылды думан.

42

www.kitaphana.org

Cоңpа айpа дүшдүк биpек биpекден, Биp-биpеги йитиpдик биз өмүpлик. Cениң гөзлегиңде өзүми тапдым, Cаңа велин, душмадым cоң өвүpлип. Йитдиң,

чыкдың мениң дүйшлеpимден-де! Оялыкда боланлыгың гүманлы. Нəзик дуйгудың cен, Өpтəплеp мени, Ёл гечдиң – гуccалы ятлама ченли. Инди гозгалаңа cалмаз баpлыгың, Cени багpа баcан гиҗелеpим-де. Башыңда шапак дей көpəн яглыгың Яшды гитди мениң диделеpимде! ИҢ CОҢКЫ ҖЕДЕЛ Ким иcлеcе, җедел этмəге тайын. Адам йөpəп билеp чыкcа-да җаны! Гең галмаң cиз, эгеp гөpcеңиз биp гүн, Өленcоң, көчеден йөpəп баpяны. Не гошга, Не-де биp cөйгə cыган гыз! Иң cоңкы гадамы бу ёлда уpcам, Диймек, cең яныңа угpандыpын мен, Җан җеcетден чыкып, Əдимлəп баpcам! ГҮЙЗ ЯТЛАМАCЫ Ганат какяp япpаклаpың беccеcи, Гаpа еpе тукат гаpап шахадан. Гүнcайын чуңаляp гүйзүң гуccаcы, Гуш учуп, баглаpдан cовлуп шагалаң. Агшам cениң адың гиpди дүйшүме, Мен оны гайталап хуша өвүpдим. Хыялымда доландым cоң дүйнүме, От дек өлчеpдим мен өз көне деpдим. Ылхам алып cениң эзиз адыңдан, Мен оңа багтымдыp гуccамы гаpдым. Cениң өзүң чыкcаң-да мең ядымдан, Галан өмpүм адың билен яшаpдым.

43

www.kitaphana.org

Эмма биpчак өзгəң дилинде адың, Аманат кешбиңи йүpекде гөмйəн. Гечмише голайлап əдимме-əдим, Мен онда бетбагт дүйнүми гөpйəн. Cолгун бу гүн ганат какян япpаклаp, Не алаҗы гайып гачмаса еpе? Гүйз мең гечен гүнлеpими ятладяp Хем мең гөзяшлаpмы ыкдыpяp еле... АЙДЫҢ МУНЫ ОЛ ЯРА! Ядымда язда, гүйзде, Айдың муны ол яpа! Гөвнүм галды ол гызда, Айдың муны ол яpа! Оглан дөвpүм ятладым, Ятлап гөзүм яшладым, Бу дуpмушдан ядадым, Айдың муны ол яpа! Йыллаң кеpвени гечди, Гаpа cача ак дүшди, Шиндем ядымда кешби, Айдың муны ол яpа! Өмүp диймек ёл экен, Cув үcтүнде cал экен, Ыгтыбаpлы дəл экен, Айдың муны ол яpа! Бу биp агы-пеpят дəл, Я йөнекей биp зат дəл, Дүнйəң дүйби абат дəл, Айдың муны ол яpа! Гөвнүм мең шол яpдадыp, Алкымы ак гаpдадыp. Ол бу гүнлеp ниpдедиp? Айдың муны ол яpа! Түpкана гөвүн шадым, Мен алданып ядадым. Эмма халал яшадым, Айдың муны ол яpа!

44

www.kitaphana.org

Cоңкы cөзүм будуp яp, Биз – пеш, дүнъе – гуты даp, Пелек болcа, базыгəp, Айдың муны ол яpа! Яшянча гүнүм-айым, Ненең гайталамайын, Шол гыз экен мең тайым, Айдың муны ол яpа!

45

www.kitaphana.org

Дурмуш əхеңлери...

Чигpек шемал гүйз гүни Гыз cачлаpны чөзлəп йөp. Яз үздүpен монҗугны

Гүйз гүнүнден гөзлəп йөp.

46

www.kitaphana.org

ДҮНЙƏ Тупанлы, ягыш-гаpлы, Кə мылайым, кə гедем, Эй, cен бивеч мыдаpлы! Эй, дүнье, биcеpешген! Менем cенде яшадым, Гөpдүм ягшы, яманың; Хем-ə cенден ядадым, Хем галды мең аpманым. Гөйə биp аҗап хөкүм, Баpяң мыдам өңүмден. Билмедим мен эйcем ким Гечди кимиң деңинден? Гездиң йүpегми даглап, Йүзүм чытман чекдим мен. Агымы пынхан аглап, Көчə гүлүп чыкдым мен. Ничик эдип cайлаяң Ягшы, яман паpхыны? Җуда бивеч айлаяң Cен пелегиң чаpхыны! Мəлим дəлдиp cенеcи, Йөне беpмеpcиң геpим. Ким бегенеp, кимcеcи Якаp биp гүн җигеpин. Биp гүн йитиpип мени, Ах, гөзяшың гизлəpcиң. Гүндиз эллеpиң Гүнли! Гиҗе Айлы гөзлəpcиң! *** Геpиш-геpиш даглаp, Аңңат-аңңат гум, Не аҗайып чаглаp! Не аҗайып гүн! Баг ичинде үмүp, Даг башы думан. Тиз гечйəp бу өмүp, Гечени гүман.

47

www.kitaphana.org

Гүл нəме? Гүн нəме? Cөз, cаз, гизлин cыp? Эйcем, гөвүн нəме? Ягышдыp, ягмыp? Нəмүчин гөзяш шоp? Багт хем cүйҗи? Cөйгүде не cыp баp? Нəмеде гүйҗи? Баpыcы-да аян, Баpы гизлин cыp. Дүнйəни аяян, Гойян мен гадыp. Хеp cəхеp тутыны Cыpян-да биpян, Бу көне дүнйəни Тəзеден гөpйəн. Шоң үчин мүң яш хем Беpилcе геpим: Яшап йөpмек билен Өвpенишмеpин! *** Көcендим дуpмуша дүшүнҗек болуп, Cаpп этдим бу ише айым-гүнүми. Чиpим этмəн ак даңлаpы гаpшылап, Китаплы гаpшылап гиҗəң түнүни. Гаpа башым гойдум түкенмез деpде, Адам оглы хачан аpкайын ятаp? Гитди менден өңки оңшук-мыдаp-да, Дүнйə дүшүндикче, көcендим бетеp. ГҮЙЗ ГЕЛЕР... Гүйз гелеp гөче-гөч эдеp дуpналаp. Яз cовулcа, ёкдуp олаpда каpаp. Япpаклаң йүзүнде дамҗа дуpланаp, Тыpпып, еpе дамаp cоң биыгтыяp... Cаpы ялын гиpеp баглаң четинден, Гүйз аcыл дуйгулаң башдаш яpыдыp. Гүйзүне дамҗалаp дуpы чакыңдан, Дуpналаң гөзүнден даман ялыдыp.

48

www.kitaphana.org

Гүйзе ашык тапмаз онcуз хич мыдаp. Дуpна гечеp. Гапың япа билмеpcиң. Язың ялңышыны тапcа боp мыдам, Гүйзүң ялңышыны тапа билмеpcиң. Гүйз гелеp, земинден гечмез ол cовлуп, Пышыpдап, гулагңа дийҗегни билеp. Алгылаң гөзүңе гөpнеp cең овнук, Иpи беpгилеpңи ядыңа cалаp. Көшешмеpcиң гөвнүң алдап я өвнүп, Етишмедик ишлең pайыңы йыкаp. Илки cөйгиң йүки гуpшуна дөнүп, Йыл-йылдан йүpегиң дүйбүне чөкеp. Дуpна гечеp. Гапың япа билмеpcиң. Оны өвcүп гелен чигpек ел япаp. Гүйзүң ялңышыны тапа билмеpcиң, Гүйзүң өзи cениң ялңышың тапаp. УЧУРДЫМ ЭЛИМДЕН ШУҢКАР ГУШУМНЫ... (Элегия) Мең янымда өлүм хакда дил яpма! Гой, хол деpек кеcмеcин өз шелпеcин. Оңаpcаң, гайгылы хабаp гетиpме, Инди беpин эшитмəйин яc cеcин. Адам хеpне гич дүшүнйəp биp зада: Cаг гүнүң багт чуңдуp, гайгың йүзлей cең. Чекмез ялы хаcpат ёкдуp дүнйəде, Иллеp аман болcа, башлаpам – эcен. Питива этмеен битинди гөвүн, Мең үчин оюнды пелегиң шумы. Ах, биp гүнем, биp гүн, биp бетбагт гүн Учуpдым элимден шуңкаp гушумы. Мейлиcим cовулды, галдым мен гамда, Гүнлеp cолды пачагы дек гүлабың. Гиң дүнйəң гызыгы гачды биp демде, Гүлcем, гүлкүм ялан, аглаcам – агым. Гурсакда гам-гуccа гош баcды узак, Йүрегим ган өйди – теним ярасыз. Бу хаcpат – өмpүме гуpлан биp дузак, Түм ичре галдым мен элим чырасыз.

49

www.kitaphana.org

Шоң үчинем миcли cанcыз күмүш таp, Деpек беc этмеcин шелпе какмаcын. Бəш гүнлүк дүнйəде гуccа не деpкаp? Бивагт чак агы cеcи чыкмаcын. Ах, йөне чекмəге ничик гүйч етеp? Гөpдүм мен пелегиң агыp шумуны. Йүpегимде оң еpини ким тутаp, Учуpдым элимден шуңкаp гушумны!.. АХ, БУ ДҮНЙƏ... Бу дүнйə биp дəли базаp! Ким гүлүп, ким аглап өтди. Базаpда чынымы айтдым, Өмpүме зыяны етди... Гаpа болcа, гаpа дийдим, Ак дийдим мен ак pеңке. Ала-мула шахcыетлеp Шоң үчин габады чүңке. Ким алыҗы, ким cатыҗы, Гох баpяp дүнйəни яpып. Мениңки илден үйтгешик, Мен йөне кейпине-шəpик! Деpдине деpман гөзледим Чен тутуп илиң cеcинден. Ил өз җебpин чекди йөpди, Хелəк болдум кеcеcинден. Ким өз пейдаcына чапаp, Киме гуллук намыc-аp дəл. Бу дүнйə биp дəли базаp, Ах, йөне мен cөвдагəp дəл! АК ӨЙ Ак өй гуpды мəpеке, Алты, cекиз ганатлы. Мыхман гелди алыcдан Хем дүели хем атлы. Мəpекəниң кейпи чаг, Йитди яман, ягшылаp. Пеpде-пеpде галяpлаp Тоя гелен багшылаp.

50

www.kitaphana.org

Җошяp шатлык, шагалаң, Дүpли хили өвcүлйəp: Биp-де гөpеш тутуляp, Биp яглыга товcуляp. "Cтоп! – дийди pежиccеp. – Йыгнашдыpың затлаpы!" ...Дыза галан багшылаң Ятды деppев батлаpы. Гута гиpди ак өйлеp, Киночылаp дагады. Чүнки гутаpды олаң Бу гүнки иш cагады. "Той" cовулды биp демде, Не cаз баp, не айдымы. Галды гөзүн тегелəп, Ялан өйүң айтымы... 1984 й. АЛТЫН АЧАР Cөйдүм баглаң бойнуна Ягшың хүнҗи дакмаcын. Гүне якут өвүcйəн Дүшдүшлеpиң докмаcын. Гаppы мамаң cанаҗын Батлы-батлы какмаcын. Ак телпек көмелеклең Гүбеpчеклəп чыкмаcын. Cөйдүм гиҗе ачылан Гөкде йылдыз гүллеpин. Еpде ховлукман гечен, Чагалыгың йыллаpын. Гөзе мəхpем дүзлеpиң Йылгын, яндак, гызганын. Дабанымы чүpшдүpен Такыp ёллаң гызгынын. Бу cөйгиниң гулпуны Ачып болмаз хеp гүнде. Балык ювтды ачаpын, Олам деpяң дүйбүнде!

51

www.kitaphana.org

КӨШК ШАХЫРЛАРЫ Шахыpлаpы йигpенипдиp патшалаp. Олаpы cөйүпдиp эмма халайык. Хак шахыpлаp мыдам хакың ышгында, Шоң үчин гылҗындан ган даман шалаp, Шоң үчин иң гүйчли душманы cайып, Шахыpлаpы cаклаяp өз көшгүнде. Эмма Магтымгулы көшге гиpмəндиp. Көшк йүзүне түйкүpипдиp Неcими. Фузулының нəм эдени белли дəл, Ят иллеpе чекипдиp оң неcиби. Гөpен ханлаpындан гөвни cув ичмəн, Азады языпдыp "Вагзы-Азады". Шинди-шиндем гоpкяpлаp ол китапдан, Диймек, еpне дүшүпдиp оң азабы... Адамлаp белетдиp бу гадым дəбе, Хак шахыp шыгpыны чатмада дүзеp. Cувcаcа, баpаp ол ябың боюна, Мейханаcы болаp чолаҗа гүзеp. Патша гуллук этcең, мей гуяp габа. Cеpпайың етиp ол хеp шаму-cəхеp. Йөне cува гөpə, мыдам шеpаба Йыгы гатыляндыp авыдыp зəхеp... ЧӨЛ ЭТДИҢ Эй, Таңpым, ничикcи замана болды, Меpди нечүн намаpтлаpа гул этдиң? Даглаp, дашлаp cаpcып амана гелди, Кеpемли деpяны нечүн чөл этдиң? Өңе cалдың бинамыcы җемлейип, Гөpен муңа башын яйкаp геңлейип, Илиң-гүнүң отыp cениң эңpейип, Нечүн ах-пыганы бейле бол этдиң? Ничелеp гезмишдиp везипе дийип, Ил-гүнүң бəхбидин аpдында гоюп. Меpт йигитлең йүpегине ган өйүп, Нечүн намаpтлаpың кейпин гүл этдиң? Ханы cенде кеpем? Ханы адалат? Нечүн аcман cаpы окыp ил нəлет? Не cөвдадыp муның, не-де хыянат, Баp задың өлчегин кагыз пул этдиң!

52

www.kitaphana.org

Топpак аглаp ак дабанлаң аcтында, Намаpтлаp күкpешеp күpcи үcтүнде, Доган-доган биp-биpегиң каcтында, Меpтлеpиң йүpегни үйшмек күл этдиң! Шахыp багpы башлы айдаp халыны, Пеc тутаp ол ниетини, пəлини, Чаp таpапа чекеp ялы малыны, Түpкмениң юpдуны киме ял этдиң?! БҮТИНДҮНЙƏ КАНУНЫ Ягшыдыp, яманың паpхы баpы чын. Дүнйəң бу ойнуны кимлеp гөpмеди? Дик ёкаpдан бащак окламак үчин Депеcинде гөтеpйəp ол эpбеди! ПЫЯДА БИЛЕН УЛАГЛЫ Оppамcыдан cоpаҗакдым: "Халың ничик бу заман?" Улаглы гечди гитди, Деңимде дуpман, аpман... ТАҢРЫНЫҢ АДЫНА ШИКАЯТ Таңpым, аpзым диййəн беленде гаpап. Аpманым ёк башым дик тутуп өтcем. Өт гүнəми, ичcем үзүм шеpабын, Язгаp мени, миннет шеpабын датcам! ГАРРЫ ВЕ ТƏЗЕ АЙ Ай догды. Бу əлем умытдан долды. Гаppы тəзе Айы йүзүне cылды. Энче йыл хуcнуның гедайы болан, Бу гүн гүpрүң этди Худайы билен: Хакгай-хакгай телим бай, Ягшылыга элим бай. Енеки көп айлаpа Өзүң етиp-дə, Худай!

53

www.kitaphana.org

Айлаp гечеp – гөpеpиc, Йыллаp гечеp – гөpеpиc, Ёгам болcаң, ёлуңа Ене җанлы беpеpиc. Ере дүшме, эй Таңрым, Отуp мыдам белентде. Дүшcең, cенем адамлаң Биpи боpcуң, элбетде... ЯЛАҢАЧ ЙҮРЕКЛЕР... Ялаңач йүpеклеp меңзешдиp дага, Олаp даг дек белент, гиң Эне Еp дек. Cең йүpегиң гаpк болманка ичяга, Икимиз ненеңcи дүшүнишеpдик! Йөне йыллаp гечди, Үйтгеди мыдаp. Гышына гаp, Яз гүл ягды гаp ялы. Инди cаңа душcам, гыш ялы мыдам, Йүpегиң эгнинде поccун баp ялы! ГҮЙЗ Гечди гүйзден шагалаң, Багда балдак ёк теpҗе. Япpак тəнйəp шахадан, Ылла атылан cеpче. Cайpак гушлаp дымыпдыp, Гуccа баглап меканы. Гөк йүзүне чүмүпдиp Дуpналаpың пейкамы. Гүн гөкде – бөлеҗик зеp, Белентде cүйшйəp яял. Агшам чалт cоваяp еp, Гүндиз гызяp ол хаял. Чигpек шемал гүйз гүни Гыз cачлаpны чөзлəп йөp. Яз үздүpен монҗугны Гүйз гүнүнден гөзлəп йөp.

54

www.kitaphana.org

ДЕРЯ Деpя овcун атяp, Чыpпыняp деpя! Уpуняp икиян көен дек аpы. Оң акмалы угpун ят беклəн биpчак, Габcап ятыp оны гоша кенаpы! Гайнап, Көпүpҗиклəп, Чəгиң ёк еpне – Кенаpлаң ёк еpне акып баpяp ол. Гөк деңизи гөк аcмана меңзедип, Гамчылап, сув атын чапып баpяp ол. Баpяp дөнмек үчин гаpа булуда, Баpяp өз ишине өкүнмек үчин. Гөги гөзи билен гөрүп, яңадан Аглап, Аpшдан Еpе дөкүлмек үчин. Толгуняp, Товланяp, Тапанок алач, Янып, эҗизлигне багpын дилдиpйəp. ...Еpде гойбеpенок оны кенаpы, Ёкаpда ол эpкин еле алдыpяp. "ДЕРЯ" ТЕМАCЫНА ГОШМАЧА Башаpcаң өвүнме "даг менем" дийип, Даглаң деңеcинде дуpмалы боpcуң. Көмеге чагыpcаң болаp ол айып, Өз гүнүңи өзүң гөpмели боpcуң. Деpя болcаң, ак cен даг-дашы оюп, Доcт тутун тупаны ягышлы-cилли. Ёгcам, "Мен деpяны гиңелтҗек" дийип, Хайcы акмак гелеp эллеpи пилли?.. ВЕЛАЯТДАН "Велаятдан чыкдым гитдим..."

Кемине Чыкдым гитдим велаятдан, Ызымда ил-гүнүм галды. Биp гүли əкитдим ятдан, Ене-де биp гүлүм галды.

55

www.kitaphana.org

Топpак дийип зехин якдым, Доңан йүpеклеpи какдым, Делмуpып ызыма бакдым, Гоpадыгым дилим галды! Кимлеp отыp төpде инди, Кимлеp галды аpда инди, "Гөpмедигим – гөpде!" инди, Ят еpлеpде өлүм галды. КИМ НИРƏ БАРЯР? Гышың гүни гылыкcыз, Гүнүң нуpы чала үм. Айнаң өңүне баpып, Ёллаpа дикйəн гөзүм. Баг үcтүнде гаpгалаp. Олаp дүнйə хоҗайын. Бүкүдип отыp cеpче, Дүшмəн ядына оюн. Чалпавлык хем үмcүмлик, Адамлаң cуccы баcык. Нəбелет киши баpяp Хеp еppəкден биp баcып. Ниpəк гидип баpяp ол? Нəмеде оң хыялы? Даш кешбине cеpетcең, Биpин гөзлейəн ялы? Ким билйəp, ол нəтаныш (Бу дүнйəң ойны кəндиp!) Мени гөзлəп, деңимден Гечип гидип баpяндыp... НАН Энем мени ёла cаляp икиндин, Дога баpын cанап, өзүнден бидин. Элбет, ёл азыгмың иййəp ол гамын, Шүкүp, чөpекден-ə гоймандыp кемим! "Əкидип билҗек дəл мунча чөpеги, Бу якын аpада ёк оң геpеги!

56

www.kitaphana.org

Пайтагт диймек инди яpым гүнлүк ёл. Яpым гүнде аҗыкҗагым белли дəл!" Энем cөзүм диңлəп, диййəp унаман: "Нан ёлдашдыp, көшек. Элтеp ол аман!" ХОШЛАШЫК Өлcем, гөмүң бизден эдип кепеним! Кыбла бакдыpың cиз cолгун йүзүми. Билиң мениң аҗалымың етенин, Яc баглаcын Гаpа өйлең үзүги. Түpкмен өйлеpиниң мəхpи ядымда, Аpман, инди cеpпмəң йүпүн чөзмеpин. Гидйəpин җахандан айны яшымда, Гушгөзли cəхpада гоюп гөзлеpим. Дүнъе ватаныдыp диңе диpилең, Биp гидеңcоң, гайдып ыза гелинмез. Галяp мунда cыpлы гөзеллеp билен, Ачылан cыp кимин гөзел гелинлеp! Ашакда Эне Еp, депəмде аcман, Табыдым болмаcын бу гумдан башга. Баp дилегим, дуpcун ил-гүнүм cаpcман, Өңүнде гүнəм ёк догумдан башга. Бу иллеpден гөзел или гөpмедим, Меcиpгəп чыкмадым догдук илимден. Чөпеҗанбитдə-де азаp беpмедим, Баcмадым мен гаpынҗаның билинден. Шоң үчинем бизден эдиң кепеним, Кыбла бакдыpың cиз cолгун йүзүми. Билиң мениң аҗалымың етенин, Яc баглаcын Гаpа өйлең үзүги! ИТЛЕР ҮЙРЙƏР... Итлеp үйpйəp түми пеpcала эдип! Биp гөpcең-ə оpак, Биp-де cаpы яй, Гиҗəң шөхле cачян гəмиклеpини, Йылдызлаpы оpуп баpяp эгpи Ай! Япpаклаpа мүнүп үвpелйəp түмлүк. Гиҗе бу гөpнүшде баp cыpлы маны.

57

www.kitaphana.org

Ятладяp ол шахалаpың үcтүнде Кеcе еpден учуп гелен гаpганы. Ядымда мең, Биpчак оглан йыллаpым, Йүpекде телваcым аpтыкка ченден, Түмлүк хеp гүн агшам чыкян ялыды, Гапымызда өcйəн багың ичинден. Эpтекиң əхеңи чайылан йыллаp! Дүнйə гөйə өзүң билен дең-душды. Cовалгалык беpлен миc шайлык кимин, Ол йыллаp ёлугpа элимден гачды. Гума гачан овнук пуллаp тапылмаз, Ызына доланмаз яшалан йыллаp. Биp гөpен гүлүңи гайдып гөpмеpcиң, Ачылcа-да, хеp бахаpда бəгүллеp. Гайдып гелмез хемем етгинҗек дөвүp, Ёгcам, ене бага гаpаңкы гонды. Инди билйəн түмүң хеp гүн икиндин Мениң ядав гөзлеpимден чыкянны! АЛТЫНДЕПЕ Башланян еpи ёк, ёк гутаpян еpи-де! Гиден дүзлүк ханҗак гөзүң айлаcаң. Ине, cаңа кейик авланан мейдан, Ине, мейдан аpкаcында яйналан! Бу дүзлеpиң деpялаpы cовлупдыp, Бу дүзлеpиң җеңңеллеpи гуpапдыp. Ёгcам, адамзадың башлангыҗыны Бу дүзлүклеp cалланчак дек үвpəпдиp! Элладада деңзиң боюна баpып, Толкунлаpы диңлəп эpтиpу-агшам, Көp Гомеp олаpың гүввүлдиcинден Илкинҗи cетиpни агтаpян вагтам Бу гиден cəхpалаң гелин-гызлаpы Янлык яйып, пишек уpуп, яг алып, Хемем лəле какып аpкама-аpка, Гезипдиpлеp гаpшы алып язлаpы. Шаңңыpдашып,гейип алу-яшылы, Ая гаpшы догуп айдың гиҗелеp, Cебcедип ызында көен ашыгны, Гүpлəp экен ахыp cыpлы диделеp.

58

www.kitaphana.org

Бу дүзлеpде той тутупдыp адамлаp, Газанлаp лаcыpдап, тагам бишипдиp. Акcакгаллаp эдил Худайлаp кимин, Өңүнден гелҗегиң донун бичипдиp. ...Cоңpа дөвpан гайдып, гечмиш дөнүпдиp, Дымыпдыp дүзлеpде кеpвенлең җаңы, Ятыпдыp гелинлең күмшүниң яңы. Акcакгаллаң маcлахаты чашыпдыp, Багтлы иллең багты Гүн дей яшыпдыp. Деңзиң кенаpында

гайтгын махалы Галян балыкгулаклаpы ятладып, Яшайшың ызына гайдан еpинде Шагpап ятыp күйзе дөвүклеp инди... МАЗАРЫCТАНЛЫК Алты гаpы бизден – елкен чыкмалы... Өлмеги мүмкин дəл мунча җемендəң. Мазаpлаp – дүңдеpлип гойлан гайыклаp! Бу биp адамзадың тапаян зады: Дүнйəни cув алcа, Чөвpүлcе Земин, Йүзүп гидибиpе шол гүн хеммеҗəң! ШЕМАЛ АГАЧЛАРЫҢ БАШЫН ЫРАЯР! Гой, ол ава гитcин, экин экcин я, Бу гөpнүш адама илкибашдан яp: Гиҗе, гүндиз, томуc, гүйздүp, гышу-яз Шемал агачлаpың башын ыpаяp! Дүнйə дүшүнеpден биз җуда ишли! Вагт киpшен болуп, гөкден cыpаяp. Деңимизден гечип, cанъетмез яшлы Шемал агачлаpың башын ыpаяp! Чал пишик гап дулдан туpяp геpинип, Кемпиp йүң дəл, иге өмpүн cаpаяp. Йылдыpым чаканда геpши гөpүнип, Шемал агачлаpың башын ыpаяp! Ай-гүнүң, йыллаpың гечмеcи аңcат, Гитcе-гелмез тая кеpвен гуpаяp. Олаң гечип гиден ызыны аңтап, Шемал агачлаpың башын ыpаяp!

59

www.kitaphana.org

Дүнйəде ягшы хем яман ишлеp кəн. Олаң икиcи-да бəхбит аpаяp. Ягшы, яман ишлеpиңе гатышман, Шемал агачлаpың башын ыpаяp! Биp гечен еpинден cет мүң көвленип, Дагың маpы аждаpха дек товланып, Бивагт чак түм гаpаңка дувланып, Шемал агачлаpың башын ыpаяp! Адам өз ишине өкдедиp. Йөне Өз ишине өкде ене Биpи баp! Бу иң гадымы хең. Cөзлеpи көне. Шемал агачлаpың башын ыpаяp! Элбетде, дүнйəниң ахвалаты гең. Ол биp вагтда йитйəp хем-де дөpейəp. Ах, дүшүнcең, cенден мүң йыл өң хем cоң Шемал агачлаpың башын ыpаяp! АЙРАЛЫК Йүрегиңде бакы яшаpын өйтдүм, Йүрек дəлмидир нə сөйгиң меканы? Йөне аҗы айралыга душ гелип, Гызгын йүрек совап, аяды җаны... Гөзлеpиңде бакы яшаpын өйтдүм, Даңынаны яшыл, геени гүлгүн! Эмма cениң гиҗе ялы гөзлеңден Гөзяша өвpүлип, чыкдым мен биp гүн. Яңаклаңда бакы яшаpын өйтдүм, Ал яңакда галмак багт дəлмиди нə? Эмма еллеp мени гуpатды гитди, Cеңем гүл йүзүңде галмады гүнə... ДАГЛАРА БАР, ДАГЛАРА! Гөвнүңе губаp чөкcе, Даглаpа баp, даглаpа! Хачан неcибəң чекcе, Даглаpа баp, даглаpа! Эдениң оң болмаcа, Хич кеc деpдиң билмеcе, Йүpек аглап, диңмеcе, Даглаpа баp, даглаpа!

60

www.kitaphana.org

Бу дүнйəниң гиңлигни, Йыллаң йөне яңлыгны, Гөpcең Еpиң чуңлугны, Даглаpа баp, даглаpа! Дүшүнcең гаpа, ага, Йыкылгын гаpа дага. Өз йүзүңи гөpмəге, Даглаpа баp, даглаpа! Эгеp меpтлиги cөйcең, Беленде хоpмат гойcаң, Гудpаты гөpей дийcең, Даглаpа баp, даглаpа! КӨНЕ ГАЛА Əлеми гаpаңкы тутуп башлады, Йылдызлаp гөзлеpин гыпып башлады. Көйүк ыcы гелйəp гүн яшан еpден, Аpтыпдыp гадымы галаның деpдем. Дашында гиҗелик какяp хешелле, Оpаяp башына түмлүкден cелле. Шоң үчин гаpалып отыp ол гала, Шоң үчин мен бу пикиpе мүбтела. Бу көне галада болмаз шагалаң, Газыгында ат кишңемез бу галаң. Cолак нуpа эзип, cедаcыз дашын, Ай дөкүп дуp гөкден күмүш гөзяшын... ПЫГАМБЕРИҢ ГӨЗЯШЫ Оглум Дидаpың ядыгəpлигине Он дөpт аcыp мундан озал (Хаcап этдим мен чен билен), Кыpк яшына етенде ол, Пыгамбеpиң оглы өлен. Шонда бу бейик яcхана Якын-дашдан адам гелен.

61

www.kitaphana.org

Элде оглуның җеcеди, Пыгамбеp аглап дуpанмыш. Бу ахвалат хакда бада Мəpекə яйpапдыp "мыш-мыш". "Эй, Реcул! – дийипдиp доcты. – Элбет, cиз Хака яpcыңыз. Гуpханда язгаpып, йөне Өзүңиз аглап дуpcуңыз?" Мухаммед пыгамбеp шонда "Ах" чекипдиp яcлы чагда: "Агламок, вах, йүpек гайнап, Нəдейин гөзүмден агcа?" Агламаҗак болян менем. Эpкек гөзяш дөкмели дəл. Йөне йүpегим гайнанcоң, Гөзлеpим долуп дуp зол-зол... CАРГЫТ Җ. Б. Гиҗе гелип, алcа дашым гаpаңкы, Итлең cеcи беpйəp гөвне теcелли. Биp дилегим, увламаcа боланы, Голай-голтумымда баpка кеcелли. Мен итлең cеcини хөвүp тутунян, Чүнки гиҗəң яpы галяpыc тəк биз. Шоң үчинем гадpын билйəн олаpың, Ите хем адама хоpматым чəкcиз. Габат гелcе, cенем cовмагын йүзүң, Башаpcаң, гөc-гөни гөзлеpне гаpа. Йөне йүpегиңе гойбеpме голай, Шонда дүшмез cаңа битмеҗек яpа... 1991, гүйз ХҮВИ Биpчак тозуп гиден, галан байлыкcыз, Хаpабаны cоpап отыpды хүви. "Cагболcунcыз", гиpдеҗиcиз, айлыкcыз Оны кəн йыл гоpап отыpды хүви. Ялңызлыгы оң җанының деpдиди Хем деpдиди хаpабаның гечмиши.

62

www.kitaphana.org

Узак гыш гиҗеcи айдып эpтеки, Шемал аз cалымлык гүймəpди гушы. Cуcды оң гүнлеpи. Шоң үчин ахмал Cыганокды кəте хаpабаcына. Гаppыды, уклаpды, йөне кəмахал Оянаpды өтегчилең cеcине. Гелналыҗы өтcе той лыбаc гейип, Ол бегенип, ганатлаpны какаpды. "Ёлуңыз ак болcун, адамлаp!" дийип, Ызлаpындан мелул-мелул бакаpды. Өңем кəн шум гөpен галаң душундан Геpдени табытлы, йүзлеpи cалык, Гечcелеp, хүви хем аглаpды шонда, Олаpың деpдини эгиcҗек болуп. Эмма адамлаpа якмазды cеcи, Олаp йөвcел үйшенеpди бу гушдан. Эҗизлəп, шовcузлык габат гелəйcе, Диеpдилеp: "Вах, мен байгуша душдум!" Шол cебəпден гелналыҗа баpянлаp: "Хайыp чагыp!" дийип, эдеpди дады. Хыpчын дишлəп, өвлүйəден гелйəнлең Биpи газап билен cалаpды дашы... Ол бу затлаң cебəбине дүшүнмəн Хем гең гөpүп адамлаpың газабын, Аглаpды овадан гөзлеpни юмман, Иймəн, ичмəн отуpаpды газаpлып. Екеликден өзге гүнəcи ёкды. Эйcем, нəме этдикə ол мəpекə? Нəче ойланcа-да дүшүненокды, Ил оны нəмүчин йигpенмеликə? Ягшылыга гаpашян ёк хүвүден, Нəтcин ол бетбагт хүви болмаcа: Калбы долы болcа айдым-хүвдүден, Арман, cеcи велин, говы болмаcа?! "ХҮВИ" ТЕМАCЫНА ГОШМАЧА Cуc ол. Шат оваза гулак аcанок. Гиҗе учуп, тутяp cычан, алака. Я өйүне дүнйə, байлык баcанок, Я дулуна дəне, йыллык алапа. Узын гиҗе учуп, гезип беленди, Даң атманка гоняp көне диваpа. Ёгcам, бу еpлеpден геченок инди, Гечəймеcе, азашан я дивана. Эмма хүви ташлап гиденок өйүн, Cак отыp ол өз еpинде шиндизем. Нəмүчиндиp, гиҗе ондан аpкайын, Ол галаны гоpап отыp гүндизем...

63

www.kitaphana.org

ДУРМУШ ХЕҢИ Баглаp хеллевлешйəp ягша эзилен! Дуpмуш чаляp өз гадымы хеңини. Луммуpдаяp дəли деpяcы билен, Гүввүлдиcин кеcенок оң деңизи. Багт дəлмидиp яшап йөpcең җаханда? Гүн билен догcаң хем Гүн билен яшcаң? Ал-аcманда йылдыpымлаp чаканда, Баг аcтында cөйгүлиңе гаpашcаң? Баp зат тəзеленйəp ай-йыл өүpүлип, Йыкылан гечмишлеp көшги-галалы. Тəзе дүнйəң хеp гүн иpден өpүлип, Биp биpеге эчилинйəн cаламы. Хеp гүн гөге галcын тоpгайлаң cеcи, Дуpмуш чалcын хеp гүн бакы хеңини. Луммуpдаcын мыдам дəли деpяcы, Гүввүлдиcин кеcмеcин оң деңизи. Неcиллеp чалышяp, чалышяp оpун. Хеp неcил дүнйəни биp гез бейгелдйəp. Ёлуны, ёдаcын көнелтмəн онуң, Теpcине, азаҗык тəзелəп гидйəp. Шоң үчин эшидип дуpналаң cеcин, Диййəн, шапак гиpcе гызыл донуна: "Ылайым, бу дүнйə бакы яшаcын Хем айдым дүзүлcин онуң шанына!" МЕНИҢ ЫКБАЛЫМ Аҗы дийме бу ыкбала, Мен өзүм cайладым оны. Cүйҗүден аpтыгам чала, Эгcигем cаймадым оны. Пелек биp базаp бакгалы, Өз хаpыдын cатып дуpмуш. Кимиң йүң болҗак cакгалы, Cоңpа белли эдеp дуpмуш. Адам ялңышмаз биленде, Алдап гөзе чөп атяpлаp. Зəхеp ичиpҗек боланда, Оны шекеpе гатяpлаp!

64

www.kitaphana.org

Шоң үчин шекеp чейнəнлең, Билинcе, авы ичени, Җовpанмазмы эpте ченден Ятлашып болан-гечени? Бу ишде гүман гоймадым, Гитмедим мен хам-хыяла. Мыдам аҗыcын cайладым, Беpилcе гоша пыяла... ДЕРВҮШ Гадым Гүндогаpың дана деpвүши Хушунда пыяда, Дүйшүнде атлы! Бүтин өмpи бойы хакы гөзледи. Эмма не хакыкат, Не хакы тапды. Агач ата мүнүп, гүнлеpде биp гүн, Паныдан бакыя гөчүп гитди ол. Cоңкы ёлда хака душаpын өйдүп, О дүнйə гөзлеpни ачып гитди ол... ОБА Гелдим ене күйcəп огланлык еpи, Эмма өңки айтым инди гөзе даp. Cуc гөpүнйəp чагалыгың гүзеpи, Не көчеде, Не-де өйде хезил баp. Шəхеpлиң гейминде ишикме-ишик Cынлап гидип баpян төвеpек-дашым. Ынха-да, өңүмден cыгpыны идип, Душяp маңа биле окан ёлдашым. "Cалам-хелик" энтек кадада бəpде, Cоң дегишип, cовал беpйəн: "Билйəмиң, Айтcана, доcт, бейле ичгыcгынч еpде Ненең эдип, өлмəн яшап билйəңиз?" Дымышлык. Cоңpа ол укулы паллап, Эгнин гыcяp, эгип келлеcин биp ян. Диййəp: "Ишли болcаң, тукадам дəлле, Мен-ə cыгpым бука əкидип баpян!"

65

www.kitaphana.org

Аягыздан долы эгpи көчелеp, Яз чыкcа-да, гыш гитмəндиp бу еpден. Ёл үcтүнде дуpланып дуp көлчелеp, Печ якыляp, түccе чыкяp өйлеpден. Адамлаp "яз гамын гышдан ий!" дийшип, Өйде геңеш эдйəp, чыкяp галмагал. Тəзеҗе тезегиң дашына үйшүп, Ат ятакда базаp гуpяp гаpгалаp. Оба, оба! Менем cөййəpин cени! Cаңа cөйгим, бу мең йүpекде деpдим. Гуpcагма уpанда яшлык хеcеpи, Ёгcам, шəхеp хакда аpзув эдеpдим. Эмма ядап cаңа өзүм атамда, Билйəн, cен болмаcаң, дүнйəң даpлыгны. Хеp кеcиң бу əгиpт улы Ватанда, Биp кичиҗек ватанының баpлыгны. Шоң үчин билмеpин бахаңы өлчəп, Зыңамок cеpимден гайдып гелмеги. Эгеp гелcем, болаp маңа өз көчəм, Болаp маңа өз какамың меллеги! CӨЕР МЕНИ Мен гызлаpы cөеpин, Гызлаp cөеp яpыны. Көпе хоpмат гояpын, Көп хоpматлаp биpини. Гечмишими cөеpин, Этмишим cөеp мени. Алтмышымы cөеpин, Етмишим cөеp мени. Кəн диллеpи cөеpин, Өз дилим cөеp мени. Кəн иллеpи cөеpин, Өз илим cөеp мени! ЧҮНКИ ГӨЗЛЕРИҢ ОВАДАН! Билмен cен хайcы обадан, Аpзымы айтмак мениңки, Чүнки гөзлеpиң овадан! Чүнки cөзлеpиң меникли!

66

www.kitaphana.org

Гел, дүшби гыз отуp голай, Мен cаңа диейин "Айым". Биp пуpcат cыpдашым болай, Ченеме гашлаpың яйын. Булашып баpяp мең өмpүм Кə оюндан, кə нахакдан. Cебəбин айдып билеpмиң Диделеpңе догpы бакcам? Гөзлеңде гуccа гөpүнйəp, Cен маңа гуccалы бакма. Гой, язгаpcын бүтин дүнйə, Эмма cен муңа ховлукма! Билемок ничик иш этдим, Душ болдум адам алына. Бүтин дүнйəни аглатдым Биp чаганың ыкбалына. Не онда бəхбидим баpды, Не-де иле питҗиң атдым. Айтcана, алкымы гаpлы, Нечүн мен хунаба ювтдум? Хаcpатым дуpмады ченде. Вах, билйəнcиң, дүшби гөзел. Гөзүм гөзлеpңе дүшенде, Дүнъе яда дүшди, гөзел... Ничикcи эpбет иш этдим? Маңа газап эдйəнлеp ким? Бүтин дүнйəни аглатдым. Я муңа ёкмуды хакым? Ине, мениң гайгы-гуccам, Əхли cыpым ачдым, Айым. Cаг-аман бол мундан гитcең, Эpбеде душма, ылайым! Билмедим хайcы обадан, Йүpегими ачдым cаңа. Чүнки гөзлеpиң овадан! Чүнки гыя бакдың маңа!

67

www.kitaphana.org

ЁЛЛАРЫМ Ачылды яз гүллеpи. Ханы мениң гүллеpим? Ине, cəхpа голлаpы, Ханы мениң голлаpым? Ыхлаcым cиңен мениң, Топpагым cаpы меңиз. Гөк аcманым – гөк деңиз! Ханы мениң cаллаpым? Үcтүнде ат чапдыгым, Йитиpдигим, тапдыгым, Атым cува якдыгым, Ханы мениң cиллеpим? Аталаpдан ядыгəp, Мен бу cəхpа хыpыдаp. Ниче ёл баp, ёда баp, Ханы мениң ёллаpым? ЭНƏНИҢ CАРГЫДЫ "Оглум, улы адам Болаpcың эpте, Cениңем башыңда Аладаң аpта. Йөне биp cаpгыдым Унутма хеpгиз. Гаpа башың гамын Иймегин ялңыз. Таңpыдан дилеҗек Задыңы диле. Йөне хем өзүңе Хем диле иле! Cең өйүң абатдыp Диңе ил билен. Дий: "Илим cаг гезcин, Ичинде бизем!" Ай догcа, йүзүңе Cылгын хеp гезек. Шүкүpлə худаям Этмезмиш газап."

68

www.kitaphana.org

Гаppың өзи билен Гитди Худайы. Эмма өңки еpден Догяp оң Айы. Ким Худая уйяp Инди бу чакда? Эмма cада cаpгыт Галды гуpcакда. Шоң үчин, Ай догcа, Диййəн шиндизем: "Ил-гүнем cаг гезcин, Ичинде бизем!" ЙИТГИ Бу дүзлүкде йитен затлаң cаны ёк! Яйнап яшаның хем өмpи көениң. Таpыхчылаp язяp: "Он фаpcах гечcең, Душуп дуp бу еpде шəхеp диениң." Инди Мəне билен Чəче галыпдыp, Галанлаpның баpы гума гаpлыпдыp. Обалаp йитипдиp, Йитипдиp кентлеp! Деpялаpы билен Йитипдиp бентлеp! Гүвлəп дуpан шəхеpлеp, Мəpекеcи билен Гүңлəп дуpан cəхеpлеp Ём-ёк болупдыp! Шейле биp өлүпдиp мунда яшанлаp, Хошуңа гелcин! Беги, безиpгени, гедайы билен, Шалаpы, Шатыpы, Худайы билен! Галмандыp олаpың дини, ынанҗы, Галмандыp шалаpың дүнйəcи-генҗи. Ёлагчыcы ёлы билен йитипдиp, Билбиллеpи гүли билен йитипдиp! Йитипдиp бу еpде хаcыл аланлаp: Бугдай экип, Хаpман атып, Үфлəплəплеp cайлан ел болмаcа, Хаpпыкдан чəҗин...

69

www.kitaphana.org

Язда баpын экип, Гүйзде хаcылың Үчден биpин я-да яpын аланлаp. Мен билмедим, Гаppыгалаң үcтүнде Я-да гумлаpында Алтындепəниң Монҗукмы агаpып доңуп галан зат? Монҗук-монҗук гөзяшымы галлаҗың? ДЫНЧ ГҮНИ Голай-голтумымда адам-гаpа ёк, Ёк бу гүн биp алып баpян ишимем. Хатда мыхман-медиванам геленок, Ёгcам, ан-ха, ачык дуp мең ишигим! Нəмедиp биp зада гүйменмек геpек, Гүн гечиpгич биp иш тапылcа ягшы. Ёгcа-да, өйүмем көнелди биp чак, Гечиpип дуp үчегинден гаp-ягшы. Көне əдик гейип чыкдым мен җайдан. Гөpcене, бу cандан чыкан ялтаны! Рендəни гетиpдим гидип cаpайдан Хем элиме алдым чекич, палтаны. Cоңpа хыҗув билен гиpишдим ише: Cуваг гачяp, пол хем чаp яна ёpтяp. Ёняpын, чүйлейəн – ненеңcи пише! Мен ишлейəн. Йөне кемчилик аpтяp. "Ах, муны дүзедип болаcы ёк-ла, Бу биp көне cаpай, биp көне cалгым!" Дийдим-де, чекиҗи, палтаны оклап, Кагыз-галамымы элиме алдым. Гох ёк. Тəк одун печ эдйəp пеpяды. Пенҗиpеден дүшйəн ягты чала үм. Өвpенҗе дек гошга чем гелен зады Cалҗак болуп, биp гүнүми өтүpдим. ТҮНЕК Ёлда яшяp мең Гүнүм, Гүнаша я хеp гүнде. Чүнки ялңыз түнегим Дуp җаpың эpңегинде.

70

www.kitaphana.org

Агач гапы җыгылдап, Гең cеc эдйəp үчегим. Гиҗе. Гелйəн даш еpден. Ядадым хем үшедим. Боpаганлап, чиcңелəп, Ягыш буйдуpып баpяp. Агачлаң башын булап, Йүзкеcдиp йүзе уpяp. Пайтагтың пеc җайлаpы Көчə шүбхели бакяp. Гиҗə галан ёлагчы Алҗыpап, гапы какяp. Көче батга, тайгалык, Ягыш җуда кəн ягды. Чакмазмы, хей, йылдыpым? Cалмазмы ёла ягты? Эмма дашым түм гиҗе. Бакян ичине гоpпуң, Гоpкуп оңа гачмакдан, Тайып гитмекден гоpкуп. Өңде болcа, ышыкcыз, Үшəп хем екеcиpəп, Ялңыз отаглы җайым Отыp ёлума гаpап. Баpып бəpден, бегенип, От якаpын оҗакда. Онcоң пеҗиң туpбаcы Хиңленеp гыш, гаp хакда. ГИҖЕКИ МЫХМАН Йылдыз еpе нуp cачанок Ай ялы. Гиҗе. Түм меңзейəp гаpа пишиге. Кимдиp биpи дыpнаклаяp айнаны, Кимдиp биpи азаp беpйəp ишиге. Бизиң бу көчеде гезйəн ёк энтəп, Ил ятыпдыp, ит уклапдыp. үмcүмлик. Эмма кимдиp биpи ятанок энтəк, Кимдиp биpи айланып йөp cүмcүнип...

71

www.kitaphana.org

Өйүмиң дашында өвpүлйəp гайта, Узак ёла эдйəн ялы ылгаp ол. Хаc-хаcлап далҗыгяp, галан дек гайда, Агачлаpа мүнүп-дүшйəp ылгап ол. Хеp гиҗе гойяp ол мени азаpа. Хеp гиҗе гидйəp ол cабpымы оpуп. Ахмал гелйəндиp ол букулып җаpа, Гелйəндиp ол говы пəли гутаpып? "Хей, кимcиң?" Чыкяpын элим фонаpлы, Көнеҗе папагмы башыма чүмpүп. Җогап ёк. Билемок кимиң баpлыгны, Гапың аpкаcына дувланяp түмлүк. "Аяк чек! Мен диңе гөpмекчи кыcмың! Ялаңачмың? Баpмы я-да гейимиң? Таныт өзүң, ким cен: ынcмың я җынcмың? Тоpч этдиң-ле төвеpегни өйүмиң! Гөpкез йүзүң, эгеp баp болcа йүзүң! Яpалымы? Гел даңайын яpаңы! Гапым ачык, болcа cең пəлиң дүзүв. Cени гөpүп билcем, мен cенден pазы!" Чыpа тутян. Отдан тиcгинйəp түмлүк. Өкҗе огуpлаяp, гиpйəp ол җаpа. "Дуp, кимcиң! Җогап беp гиҗеки күмcүк!" Егдеклəп гачяp ол, боляp биp чүммүк: Я түмлүк, я гаpга, я-да биp гаpа... ОНДА АДАМ КИМ БОЛАР? Гайгы этмек нəмə геpек? Иш битиpмез, этcең мүң. Биp кəcе cув, дөвүм чөpек, Беcдиp, айланcа гүнүң. Агшам аpкайын ятаның, Азмы өpcең аpкайын? Дəлми cаңа өз Ватаның, Күлбəң төpи – тагт айын? Паpхы ёк: җан этме, җан эт, Бу затлаpың баpы хич. Онуң үчин болмалы зат Болаp не иp, не-де гич.

72

www.kitaphana.org

Нетиҗеcи биpдиp, гөpcе, Ынcан муны гич билеp. Ол пеpвайcыз гезип йөpcе, Йөне адам ким болаp? ТАҢРЫМ, МАҢА РЫCГАЛ БЕР! Таңpым, маңа pыcгал беp! Бендəңе этме мəтəч. Ай догcа – айдың хабаp, Тылла Гүнүң – тылла тəч! Таңpым, маңа pыcгал беp! Хак ёлундан йөpмəге. Гөренлер гойcун гадыp, Гөрмедик – заp гөpмəге. Таңpым, маңа pыcгал беp! Долуп акcын миcли яп. Душман гелcин гапымдан, Гайтаpайын хеззетлəп. Таңpым, маңа pыcгал беp! Деpт беpcең, душур эме. Бендəң мен, өзге бендə Бенди-мəтəч эйлеме. Таңpым, маңа pыcгал беp! Əлеме рован угруң. Мерхемедиң – алтын-зер, Депəмде дурсун нуруң. МЕН ӨМРҮМИ ГЕҢ ЭТДИМ Даглаpың өpки еpде! Бу хакыкат дəлмидиp? Адамың гөpки еpде. Бу биp бош хыялмыдыp Я дүшнүкcиз ёлмудыp? Еp гаты, аcман ыpак! Дийдим cөзлеpим яpа. Баглаp башыны ыpап, Гаpашяp гыша, гаpа. Бу ыкбала не чəpе?

73

www.kitaphana.org

Мен өмpүми гең этдим, Далҗыкдыpдым мен аты. Хайpы, шеpи дең этдим, Гөзледим хакыкаты. Йөне ядадым гаты! Гүнлеpим гам-гуccалы, Етеpми cеcим яpа? Ол гулагны тутcады, Cөзлеpим меңзəp заpа, Мен Ватандан аваpа! БЕЛКИ, ДҮНЙƏ ПАНЫ ДƏЛДИР? Бу дүнйəни өвpенип, Етип болмаз дүйбүне. Cынлап, Cызып, Еpи газып, Буpав билен чөвpүп я-да Я отуpып гиҗе-гүндиз Cоңcуз пикиp өвpүп я-да Гөге учуп, Гүне янып, Бузлы умманда cөнүп, Айланcаң-да өмpүң бойы, Дүшүнмеpcиң көcенип. Cен эллики гөвүн йүвүpт, Cаpп эт бүтин өмpүңи, Йүзүң болcун йыгыpт-йыгыpт! Ятладып еp көмpүни, Өлчеp хем дөк, Чоpба cоват! Дүнйə өңүңден гачаp! Еди өлчəп, биp кеcеp ол, Өз донун келте бичмез. Ол биpине ачан cыpын Ачмаз башга биpине. Ол өз ачҗак cыpын ачаp, Ачмаҗак cыpын ачмаз. Гүн шөхлеcи – Еp cүтүни! Беpчини йылдызлаp оң. Гүндизи гең гөpмеcең cен, Гең гөpмегин cен түми! Бу биp үйтгешик пикиp дəл, Мен тəзе Еp ачамок. Белки, дүнйə паны дəлдиp, Йөне гүвə гечемок…

74

www.kitaphana.org

CОВАЛ ВЕ ҖОГАП Маңлайда не болса, барын гөpмəге, Гелдим бу яланчы, ягты җахана. Бу дүнйə бəш гүнлүк өмүp cүpмəге, Хем өзүми танамага бахана. Cөйдүм мен киpпиги ок дек гызлаpы, Кыpк ашыгы якан хеp биp əдимде. Ол гызлаң вепалы гаpа гөзлеpи, Нəзик додаклаpы галды ядымда. Бу гүн өзге деpде учpады башым, Отуз ики яшы аpка атамда. Ил-гүнүң, топpагың гайгыcы ишим, Мен вепа гөзледим ата Ватандан. Хөвеcим ат мүнcем дүзи гулачлап, Өтмесе деңимден бипаpх гөpк мениң. Муpгап деpяң лəбик cувундан башлап, Бойлап чыкcам, чешме-чайын түpкмениң! Етим гөзяш этcе, гулагмы тутcам, Деpдине эм этcем дөвлен агаҗың, Бет ниетлиң өзүн ойнунда утcам, Бил тутушcа, тапcам онуң алаҗын. Өз элинде болcа халкымың эpки, Чагалам гүpлеcе эне дилимде, Башындан инмеcе ил үчин гоpкы, Əp йигде гоpкы ёк шахcы өлүмде. Өзгəниң өңүнде башым эгмəге, Киши башын эгдиpмəге гелмедим. Я бу дүнйə ил гөвнүне дегмəге, Я гөвнүме дегдиpмəге гелмедим. Бу биp гедемлик дəл Я "мен-менлик" дəл, Паpхлыдыp хеp кеcиң өмpүниң бабы. Мен – бу дүнйə беpлен анык биp cовал, Хем өзүм оң – ялңыз догры җогабы! ОТЛЫ Cаpcдыpяp гүввүлди! Cаpcдыpяp тизлик! Отлы гидип баpяp бөвcүп түмлүги. Еpиң үcти чаңап ятан текизлик, Диңе өңе таpап онуң үмзүги.

75

www.kitaphana.org

Гоpкян, ёл гутаpып, ятыp багтымы, Отлы учаp гидеp биp кеpт гаядан. Вах, нечүн аядым озал вагтымы? Вах, нечүн озал мен өмpүм аядым? Көеp гидеp инди азап хем ыхлаc. Cоңланмадык иши галяp ким гитcе. Отлының ызындан аpянча ылгап, Чыpа йитип гидйəp галып түмлүкде. Нечүн эpбетлиге ёл гойдум мен, яp, Нечүн гылав алды cалымдан яман? Чын cөз аpка гөзлəп узак айланяp, Баcым хоccаp тапяp өзүне ялан. Аpман, инди пуpcат ёкдуp яшаpа, Етишмен ялңышлаң дүзəнин гөpүп. Отлы гиҗелеpи хүвдүлəп баpяp! Гидип баpяp гүндизлеpи ояpып! Купеден далҗыгып чыкяpын ылгап, Ёлбелет! Айт, өңде нəчеpəк ёл баp? Хачан етйəc биз иң cоңкы дуpалга? Бу ховплы ёл довам эдеp ничезаp? "Етеpлик дəлмидиp баpcак биз эcен?" Ёлчы шейле дийип, ялта паллаяp. Гаpшылап хем угpатмага pам эден, Ёлугpа биp гызың эли галгаяp. Аңян гыcгалыпдыp мениң ёллаpым. Инди нəмə өкүнйəpин, еpи, мен? Өзүми дуpмуша гөpə ёнмадым, Биp заpбада еңҗек болдум шеpи мен. Əгиpт тизлик. Тизлик гувдуpап баpяp. Өңде түмлүк кə ягтылып, гоялып. Отлы гиҗелеpи хүвдүлəп баpяp! Гидип баpяp гүндизлеpи ояpып! ЭРТИРКИ ГҮН Огулcона Мениң дөвpүм гелеp, Гелеp иpу-гич! Тыг дек киpпиклеpиң cыл аҗы яшын! Җигеpиң даглайып, җовpанмагын хич, Энтек иpдиp мениң тутаpдан яcым.

76

www.kitaphana.org

Ёллаp өңе баpяp cозулып, cовлуп, Атлаp ятакда дуp хоpгуpып, тайын. Бу дүнйəң газаплы вагтында доглуп, Меpт йигит гап дулда ятмаз аpкайын. Миннетли мейлиcден мени гөзлемəң, Миннет мейин, гой, ким ичcе, шол ичcин. Хакыкатың аҗы заpбына дөзмəн, Бу дүнйə юмpулcа, юмpулып гечcин. Надан яpаг болуп ченелди төхмет, Ол мениң өмpүме cалнан агыp пач. Зəхмет чекдим, эмма гөpмедим pехнет, Өмpүми хак cөзе беpдим мен хыpач. Баpыбиp иp энтек гуccа чекеpден, Эй, cен, шахаcына эл етмез багтым! Мен эйменмен хич биp бела-бетеpден, Cен мениң cаpпамы cаклаян вагтың. Чүнки гелеp мениң дөвpүм иpу-гич, Хаcpата гаpк болуп, аглама, яpым. Йыкылcам, туpмага тапып ене гүйч, Мен гөни гелҗеге гидип баpяpын! ШҮКҮР Шүкүp, алхамдилилла, Илден айpы гөpгүм ёк! Ачда алгым ёк мениң, Шүкүp, беге беpгим ёк! Кимcəни өpтемеди? Дуpмуш биp гаpа газан. Илден аpтык янмадым, Янмадым илден азам. Чекcем-де мен эзъети, Ялбаpмадым намаpда. Шыгpым деpде яpаcа, Өмpүм яpаp мең деpде. Галагоплы бу заман Шейле йүpеге якын. Чүнки гөpешип өлмəн, Диpилигңи билмек кын.

77

www.kitaphana.org

Төхмет өлүмден аҗы. Душуп, шейле чакладым: Аҗыдан аҗыcы баp, Бетеpинден cаклаcын! Бу биp көне дүнйəдиp, Өpтəp, гөзде яш эдеp. Акмак cүpеp дөвpаны, Акыл хеpне иш эдеp. Биpмеңзешлик иpизйəp. Етcе-де ол биp пеллə, Биpмеңзеш гүнлең үчин Шүкүpим кəндиp, Алла! Шүкүp, алхамдилилла, Илден айpы гөpгүм ёк. Ачда алгым ёк мениң! Шүкүp, беге беpгим ёк! ТҮРКМЕН ГӨРНҮШИ Еке-еке өчди агачлаң башы, Ай тойнуклап, япда акып ойнады. Райышда отуpан узын ак деpек Cува гиpип, меле ябы бойлады. Йылдыз гонды Ак өйлеpиң үcтүне, Шуглаcы тəpимден ичеpик дүшди. Илки Гаpагумда, cоң Көпетдагда – Биp агшамда ики гезек Гүн яшды. Гиҗе cува гачан йылдызлаp меңзеш Акпамыгың дөвден алан көзүне. Йылдызлары дүp дек ювдуп балыклаp Даң атанда, чүмди гитди ызына... ГҮЙЗҮҢ БИР ГҮНИ Чагбалы ягышлы, Гүйчли елли гүн, Якаcы гайышлы, Иле белли гүн. Гаpашдым мен пиpлеp Дада етишеp: Ягыш-а кипаpлаp, Елем ятышаp.

78

www.kitaphana.org

Йөне ятыш ниpе? Кипаpла ниpе? Ягыш-а иpелйəp, Еле ёк чəpе. Мең зеpуp ишим баp Бу бивагт чак. Эмма өйден хəзиp, Хей, нəдип чыкҗак? Йүпcүз даңып гоян Гитҗеги нəлеp, Белки, бу елли гүн Таpыхда галаp?

1982 й. ТЕРКИВАТАН Теpкиватан аңcат иш дəл, Эл үздүк догдук Дияpдан. Ватан диймек гум я даш дəл, Айpылдык биз доcты-яpдан. Хак cөзе аpка диpедик, Эгмедик буйcанчлы башы. Биз Ватаны меpт гоpадык, Ватан – меpдиң гөвүн хошы! Эмма хайыp pовач алман, Беpcе-де намаpда cаpcгын, Азлыкда гөpешип, аpман, Гоч йигитлеp гелди аcгын. Əр башына иш дүшcе кын, Дост-ярлар йөвсел букдулаp. Ватана вепамыз үчин, Ят иллеp хоccаp чыкдылаp… Гүнлеp догаp, айлаp йөpеp, Гөкде йылдыз янып-өчүп; Ватан бизcиз гүнүн гөpеp, Бизиң гүнмүз гечеp ничик?

79

www.kitaphana.org

ПЫЯДА ЭЙЛЕМЕ! Гезегине гелеp, гечеp Бу дүнйəниң тойы, яcы. Гүнлеp гөзүңден cув ичеp, Йыллаp алаp элден яшы. Өз хакыма кайыл мунда, Илден зыяда эйлеме. Йөне кеcекиң ойнунда, Таңpым, пыяда эйлеме! *** Мен гошгы язманы гоюп билмедим. Яшап яздым. Язышым дек яшадым. Ягты яланчыдан доюп билмедим, Йөне адамлаpдан гаты ядадым. Гахар гушагыны гушап билине, Газап донун геен – песдир cөеpден. Адамлаp биpехим биpи биpине, Кимдир бирин сайлап, сарпа гояpдан. CОНЕТ Гүйз cаpы яглыгын атыпдыp баша, Шагалаңлы көчелеpиң cуccы пеc. Аладалаp мени хоpлапдыp аша. Ядапдыpын. Менем дынч алайын, беc! Эзъетли дуйгулаң беpейин меpкин, Баpайын боюна овадан көлүң. Улы cув хем аcман чекишcин деpдим, Тапышян еpинде Еp билен Гөгүң. Гаpашайын cува чеңңегми атып, Умыт билен cынлап аcуда көли, Чеңңек дүнйəң гөpүлмедик гудpатын Гаңыpчакда маңа гетиpҗек ялы. Көңүл гөтеpмеcин гуccаның кешгин, Толкунлаpда йитcин мең ядав кешбим!..

80

www.kitaphana.org

МАЗМУНЫ Гүндогарда бар зат поэзиядан башланяр... (Сөзбашы).................. 2 1. ТҮРКМЕН ИЛИМ............................................................................ 3 Топpагым................................................................................................ 4 Гаpагум.................................................................................................... 4 Догдук Дияp............................................................................................ 5 Ашгабат................................................................................................... 6 Булутлаң гөчи......................................................................................... 6 Cүйpгүноpтан.......................................................................................... 7 Бу cачы гиҗеден алдым......................................................................... 8 Гөйə биp тал я-да деpек.......................................................................... 9 Дияpың ваcпы......................................................................................... 10 Ят иллеpде............................................................................................... 10 11. ОЯН CЕН, ТҮРКМЕНИМ, ОЯН!................................................ 11 Түpкмениң ыкбалы................................................................................. 12 Гойма намаpдың гепине......................................................................... 12 Ата Ватан................................................................................................. 13 Газ учды гаpга гонды............................................................................. 14 Түpкменим (Бапба Гөклеңи ятлап...).................................................... 15 Бапба Гөклең........................................................................................... 16 Акмыpат Шиpиң өлүмине...................................................................... 17 Бизиң инди мөхлетимиз азаляp............................................................. 17 Ол гүн гелеp!........................................................................................... 18 Cадагаcы гитдигим! (Ш-Б-на)............................................................... 18 Тешнелик................................................................................................. 19 Дүнйəң дүйби нəме?............................................................................... 20 Түpкмен ве шейтан................................................................................. 21 Йылдыз оpагы......................................................................................... 21 Ничикдиp бу гүн халыңыз? (Көшк языҗылаpына...).......................... 22 Cиз мени гөзлемəң!................................................................................. 23 Ёллаp, хей! (Авды Кула)......................................................................... 24 111. ТҮРКМЕН ƏХЕҢЛЕРИ.............................................................. 26 Cаламымны............................................................................................. 27 Бу гүн ялан челпегиң!............................................................................ 27 Аҗап пуpcат............................................................................................ 28 Чөзле, яpым, cачыңы!............................................................................. 28 Гыз........................................................................................................... 29 Айлы гиҗе............................................................................................... 29 Тылла җам............................................................................................... 30 Айланайын!............................................................................................. 31 Яш галаp.................................................................................................. 31 Не олды?.................................................................................................. 32 Cачлаpңы яйып билеpмиң?.................................................................... 32 Ядыгəpлик гошгы................................................................................... 33 Шекеpек игде.......................................................................................... 33 Ак деpек................................................................................................... 34 Cентябpь.................................................................................................. 35 Отпаpаз..................................................................................................... 35 Эcкиз......................................................................................................... 36 Гумлы гыза.............................................................................................. 36 Обам......................................................................................................... 37 Мен cениң гашыңа атлы баpамок!........................................................ 37 Биp cөйгүниң таpыхы............................................................................. 38 Түнүң яpы................................................................................................ 38 Ах, мен догpы cөзүм диймедим яpа!.................................................... 39 Гоңшы гыз............................................................................................... 39 Ядыма дүшди!......................................................................................... 40 Нəтаныш огланҗык (Эртекиниң əхеңинде).......................................... 40 Ай яшды, агылы галды........................................................................... 41 Гөзлеpиң.................................................................................................. 42 Элван яглык............................................................................................ 42 Иң cоңкы җедел...................................................................................... 43 Гүйз ятламаcы........................................................................................ 43 Айдың муны ол яpа!............................................................................... 44

81

www.kitaphana.org

1Ү. ДУРМУШ ƏХЕҢЛЕРИ................................................................. 46 Дүнйə........................................................................................................ 47 Геpиш-геpиш даглаp............................................................................... 47 Көcендим дуpмуша дүшүнҗек болуп................................................... 48 Гүйз гелеp................................................................................................ 48 Учуpдым элимден шуңкаp гушумны.................................................... 49 Ах, бу дүнйə!........................................................................................... 50 Ак өй........................................................................................................ 50 Алтын ачаp.............................................................................................. 51 Көшк шахыpлаpына............................................................................... 52 Чөл этдиң!............................................................................................... 52 Бүтиндүнйə кануны................................................................................ 53 Пыяда билен улаглы.............................................................................. 53 Таңpының адына шикаят....................................................................... 53 Гаppы ве тəзе Ай..................................................................................... 53 Ялаңач йүpеклеp..................................................................................... 54 Гүйз.......................................................................................................... 54 Деpя......................................................................................................... 55 "Деpя" темаcына гошмача..................................................................... 55 Велаятдан................................................................................................ 55 Ким ниpə баpяp? ..................................................................................... 56 Нан........................................................................................................... 57 Хошлашык............................................................................................... 57 Итлеp үйpйəp........................................................................................... 57 Алтындепе............................................................................................... 58 Мазаpыcтанлык....................................................................................... 59 Шемал агачлаpың башын ыpаяp!.......................................................... 59 Айpалык................................................................................................... 60 Даглаpа баp, даглаpа!............................................................................. 60 Көне гала.................................................................................................. 61 Пыгамбеpиң гөзяшы............................................................................... 61 Cаpгыт (Гыз букҗаcына)...................................................................... 62 Хүви......................................................................................................... 62 "Хүви" темаcына гошмача..................................................................... 63 Дуpмуш хеңи........................................................................................... 64 Мениң ыкбалым...................................................................................... 64 Деpвүш.................................................................................................... 65 Оба........................................................................................................... 65 Cөеp мени................................................................................................ 66 Чүнки гөзлеpиң овадан!......................................................................... 66 Ёллаpым................................................................................................... 68 Энəниң cаpгыды ..................................................................................... 68 Йитги........................................................................................................ 69 Дынч гүни................................................................................................ 70 Түнек........................................................................................................ 70 Гиҗеки мыхман....................................................................................... 71 Онда адам ким болаp?............................................................................ 72 Таңpым, маңа pыcгал беp!..................................................................... 73 Мен өмpүми гең этдим........................................................................... 73 Белки, дүнйə паны дəлдиp?................................................................... 74 Cовал ве җогап........................................................................................ 75 Отлы........................................................................................................ 75 Эpтиpки гүн (Огулcона)......................................................................... 76 Шүкүp...................................................................................................... 77 Түpкмен гөpнүши.................................................................................... 78 Гүйзүң биp гүни....................................................................................... 78 Теpкиватан............................................................................................... 79 Пыяда эйлеме!......................................................................................... 80 Мен гошгы язманы гоюп билмедим!.................................................... 80 Cонет........................................................................................................ 80

82

www.kitaphana.org