ahmed bican - envâru'l âşıkîn 1

5/20/2018 Ahmed Bican - Envru'l kn 1

1/314


2/314

Tercman1001TEMEL ESER

4 8

AHMED BCAN

E N V R U ' L I K Nklarn nrlar1. cilt


3/314

1. cilt

Tercman gazetesinde hazrlananbu e se r Kervan K itap lk A. .ofset tesislerinde bas lmtr


4/314

1001 Temel Eser iiftiharla sunuyoruz

Tarihimize mn, mill benliimize g ka-tan ktphaneler dolusu birbirinden seme eser-lere sahip bulunuyoruz. Edebiyat, tarih, sosyo-loji, felsefe, folklor gibi mill ruhu gelitiren,ona

yn veren konularda "Gerek eserler" elimizinaltndadr. Ne var ki, elimizin altndaki bueserlerden ounlukla istifade edemeyiz. nkdevirler deimelere yol am, dil deimi,

yaz deimitir.


5/314

Gzden ve gnlden uzak kalm unutul-maya yz tutmu Ama deerinden hibir ey,kaybetmemi, ounluu daha da nem kazan-m binlerce cilt eser, bir sre daha el atlmazsa,tarihin derinliklerinde kaybolup gideceklerdir.nk onlar derleyip toparlayacak vegnmzn trkesi ile baskya hazrlayacakdeerdeki kalemler, gn getike azalmaktadr.

Bin yllk tarihimizin iinden szlp gelenve bizi biz yapan, kltrmzde "Keta"vazifesi gren bu eserleri, tozlu raflardan kurta-rp, nesillere ulatrmay plnladk.

Sevinle karlayp, mitle alkladmz"1000 Temel Eser" serisi, Mill Eitim Bakanl-nca durdurulunca, bugne kadar yaynlanan66 esere yzlerce ek yapmay dndk ye"Tercman 1001 Temel Eser" dizisini yaynla-maya karar verdik. "1000 Temel Eser" serisinihazrlayan ok deerli bilginler heyetini, yeni

yelerle genilettik. Ayrca 200 ilim adammz-dan yardm vaadi aldk. Tercman'n yaynhayatndaki geni imknlarn 1001 Temel Eseriin daha da glendirdik. Artk karnza gu-rurla, cesaretle kmamz, eserlerimizi gzlereve gnllere sergilememiz zaman gelmi bulu-nuyor. Mill deer ve mnda her kitap ve her

yazar bu serimizde yerini bulacak, hi bir artdnce ile deerli deersiz, deersiz de deerligibi ortaya konmayacaktr. nk esas gaye binyllk tarihimizin temelini, mayasn gzler


6/314

nne sermek, onlar lyk olduklar yere oturt-maktr.

Bu bakmdan 1001 Temel Eser'den maddhi bir kr beklemiyoruz. Krmz sadece gu-rur, iftihar, hizmet zevki olacaktr.

KEMAL ILICAK

Tercman Gazetesi Sahibi


7/314

I. G R

KTABI SUNARKEN

Tarihin en mesd hadisesi, Mildn sekizinci as-rnda meydana geldi. Bu asrda, yce fikirlere zihnenhazr, asil ve byk bir millet, Trk milleti slm kabl etmiti.

Bundan sonra kan man birleimi hline gelenTrkler, onbirinci asrda, (1071) Malazgirt zaferi ile Ana-dolu kaplarn amlar ve by k bir fetih hareketinegirimilerdir. Ordunun bu fetih hareketini toplu g-ler takip etmi, Anadolu artk Trkn ebed yurdu ol-mutur.

XIII. Asrda Anadoluda, eitli tarih ve sosyal se-beplerin tesiri ile meydana gelen buhranl hayat, zen-gin ve hareketli bir imn hayatnn, Tasavvuf akmnndomasn ve gelimesini salamtr. Tarikatlar kurul-mu, halk okullar olan tekke hayat balamtr. Bylece Anadoluda, imn ve irfan hayatnn mana mimar-

lar olan byk mutasavvflar yetimitir. Bu imn in-sanlar, byk halk kitlelerine, sde vevecidli bir Trke ile hitap etmiler, halk tasavvuf edebiyatn kurmu-lar ve ok deerli halk ve imn eserleri ortaya koymu-lardr.


8/314

10

Envrulkn, bu eserlerden biridir. Eser XV.

asrda yazlmtr. Mellifi Yazc olu Ahmed Bican,bir ilim adamndan ok, bir imn ve mana insandr.Vecidli bir dervi ve halk terbiyecisidir. Bu kitap, beasrdan beri, Trk halk arasnda en ok okunan, halka dini ahlk terbiye ve kltr veren kitaplardan bi-ridir.

Envrul kn'in halkn ruh yapsna uygun birkarekteri vardr. Mellif, tekrarlar yaparak ve en armeseleleri basitletirerek, modern bir retim metodukullanmtr. Kitab okuyanlar, manen trplenmekte

ve din ve ahlk disiplini altna girmekte, ayn zamandabyk bir zevk duymaktadr.

Kitabn (1261, 1291) de st. da, (1300) de Bulakda,(1816) de Kazan da basklar yaplmtr.

Baskya hazrladmz nsha ise, st. Devlet Mat-baas (1267) basksdr.

lk Trk harfleri ile basks, st. lk Kitap Yurdu

tarafndan, (1972) de tek cilt hlinde yaplmtr.

Bu baskda, ayetlerdeki eksiklikler aynen alnm,bu itibarla manalar da noksan kalmtr. Ayetler ve ba-z hadis metinleri, yeni harflerle ve yanl yazlmtr.Ayrca baz ksmlar, bilhassa Arapa metinler y aynenalnm, ya da atlanmtr. Bir ksm yerlerde yanlokunmutur. Ayet numaralarnda da yanllar vardr.Bolca raslanan dizgi yanllklar da kitaptaki hatalaroaltmtr. Bu yanllklara, nsha farklar da sebepolmu olabilir. Btn bunlarla beraber bir hizmettir.


9/314

11

Biz bu almamzda, ayetlerin mellerini, tefsir vetercemelerden tam olarak naklettik. Ayetleri ve izahamuhta baz hususlar, dip notlar ile tespit ettik. Ksanotlarla aklanamayan noktalar, girite ayrca belirt-tik. Kitabn dili ve devrindeki dil hususiyetlerini koruduk. Eserin atsn bozmadan, bugnki halk kitlele-rinin anlayabilecei biimde aktarmaya altk. Anla-

lmas imknsz hle gelen ifdelerin, ilk ekliyle kal-masnda isrr etmedik.

Hatalarmz olmutur sanrm. Hedefimiz, bu deer-li eseri, eski deeri ve alkas ile, halka ve byk mil-letimize maletmek ve yeni neslin manev hayatna hiz-mettir. nancmz budur ve mutluluumuz da burada-

dr.Allahn rahmeti ve Raslnn efaati Yazc oul-

larnn zerine olsun.

Bu hizmete emei geen bizler de, Allahn rahmeti-ni ve Rasl (A.S.)'n efaatini umarz.

Hereyin en dorusunu bilen yalnz Allahtr.

AHMET KAHRAMAN

ST. 1973


10/314

AHMED BCAN

1) HAYATI:

Mellifin hayat hakknda kaynaklarda verilen bil-gi ok ksadr.

Slih yahut SalhudDn ElKtip adnda bir za-tn oludur. Byk kardei Mehmed efendi gibi o da

Yazczde, Yazcolu diye tannmtr.Bunlara Yazcolu denmesinin sebebi, babalarnnktip olmasndan dolaydr. Geliboluda domu ve ge-ne Geliboluda (1454) veya (1455) tarihinde vefat etmitir.

XV. Asr Trk mellif ve mutasavvflarndandr.

Muhammediye adl mehr eserin shibi byk kardeiMehmed efendi gibi Ahmed Bcan da Bayrmiye tari-katnn kurucusu Hac Bayram Velnin mridi idi.

Bayrmiye, 15. Asr Trk mutasavvf ve iri HacBayram Vel tarafndan kurulmu olan tarikatn addr.Bu tarikat, Halveti ve Nakibend tarikatlarnn baka

bir adan yorumlanmas neticesinde domutur.

Temel gr zikirdir. Zikir: Her yaratlm eya-da ilh varl grmek ve gnlde Allah nrunun l-damas iin tutulan manev bir yoldur.

Zikir, Ak ve Gizli olmak zere ikiye ayrlr.Hac Bayram Velnin vefatndan sonra, ak zikir


11/314

14

tarafn tutanlar, Akemseddin tarafndan kurulanemsiye tarikatna balanmlar; gizli zikir taraflsolanlar da Bursal mer dedenin kurduu Melmiyetarikatna balanmlardr.

Daha sonralar bu iki koldan, baka kollar da do-mutur. Ancak, bu kollarn Bayrmiye ile aralarndapek byk fark yoktur.

Bayrmiye tarikatnn gayesi, insan dnyadakisfl alkalardan alkoymak, gnlde Allah nrununkandilini yakarak mmini yce leme yneltmek sretiile kemle erdirmek, tam olgunluk seviyesine kar-maktr.

Bu da Allah ok anmak ve ile ekmekle elde edi-

lir. Bu itibarla kendini ibdet ve riyzata veren Ahmed Bcan, ok zayflam ve adet cansz hale gelmi-tir. Onu grenler cansz sanrlard. Onun iin Ahmedef.ye Bcan (Cansz) takma ad verilmitir.

Bu yaayndan dolay mellif, edeb faaliyetinitasavvufa hasretmitir.

En byk eseri tasavvufa ait olan Envrulkn (Aklarn Nurlar) adl tek cilt hlindeki bu me-hur kitabdr.

2) ESERLER:

a) Envrulkn (klarn Nurlar),b) Acib'lMahlkt (Acib yaratklar).

lmi deeri olmamakla beraber gzeldir. Zaman lle-ri iinde deerlendirmek gerekir.

Kazvini tarafndan yazlm arapa eserin zeti ek,lindedir. Kozmorafya, gk bilgilerini ve garib yaratk-


12/314

15

lar tasvir etmektedir. inde zayf ve pheli rivyetler vardr.

c) Drri Meknn (Dizilmi nci Gizli nci).Eser, canllarla canszlar leminin hussiyetlerin

den, yaratklarn acibliklerinden bahseder. Onsekiz bab(blm) zerine tertib edilmitir. Trkedir. Bu eser-de de zayf rivyetler vardr.

d) Mnteh: Tasavvuf ve kelm konular ilen-mitir.

e) RavhulErvh (Ruhlarn Rahat).Bu eser Ksas Enbiy mhiyetindedir.f) Ahmediye: Anadolu da, halk arasnda en ok

okunan kitaplardan biri olan bu eserin, Yazcolu Ah

med Bcana ait olduu sanlm, hatt sonuna da yleyazlm olmasna ramen, Kitabn Diyarbakrl irAhmednin olduu kaynaklarca ileri srlm bulun-maktadr.

Mellifimiz Ahmed Bcan Efendinin (1453) tarihin-de stanbul'un fethi srasnda sa olduu sanlmakta-dr. lm tarihi de bunu ispat ediyor.

Kabri Gelibolu'da kardeinin yanndadr.Evliy elebinin Sofyada olduuna dir verdii bil-

gi yerinde grlmemitir.

ENVRULIKN KTABININ TANITILMASI:Envrulkn (Aklarn Nurlar) demektir. Bu,

Allah klardr. Byk kardei Mehmed Efendininarapa olarak yazd Megrib'zZamn (Zaman Grublar) adl eserin tercemesidir.


13/314

16

Ahmed Bcan kitabn yazlma sebebinden bahseder-ken yle diyor:

Evvel, bu ulu kitab ve gzel hitab toplayp terceme edenin Yazcolu Ahmed Bican olduu bilinmelidir.

Benim bir kardeim vard. Alim, rif, fzl, Tanrtala hazretlerinin has kulu, erenlerin ileri geleni ve cihnn kutbu eyh Hac Bayram Velnin srda idi. Ben

dervi Ahmed Bcan her zaman ona derdim ki. Ey gzlerimin nru kardeim! Dnyann beksve rzgrn vefs yoktur. Bir ydigr dz (bir kitap yaz)ki, btn lemlerde okunsun.

Benim szmle o da Megrib'zZaman adl birkitap yazd. Alemlerde zhirBtn (gizliikr) ne tr-

l tefsir ve tahkik (inceleme ve aratrma) varsa, Elh-sl on iki ilmin sonularn onda bir yere toplad. Ondansonra bana yle dedi:

Ey Ahmed Bcan! te ben senin sznle btnlimlerin eriat ve hakikatla ilgili bilgilerini bir yere topladm. imdi sen de gel, MegribzZaman adl bu kitabTrk diline terceme et. T ki bu bizim ilin insanlarmana bilgilerinden ve ilmin nurlarndan fayda grsn-ler."

Ben miskin de ad Envrulkn olan bu kitab,onun mbarek sz ile, Geliboluda tamamladm.

Ey lh srlara ermek isteyen kimse! Bu kitap,kuds hadis, mukaddes vahiy ve esrr ilminden ilhsrdr ve Nurlar leminin nurundan Allahn nurudur.

Btn kuds hadisleri ve szleri naklettim. Tevrtda, Zeburda. ncil'de, Kuranda ne kadar ilh sz

varsa; dier peygamberlerin shifelerinde ne kadar Al-lah kelm mevcutsa, ilh lemlere, Maher gn olan


14/314

17

Arasata, dneceimiz yer olan Ahirete ve ebed olancennetlere varncaya kadar, ne trl beyan varsa hep-sini bu kitapta topladm.

Arab ve Acem, bunun benzeri kitab dzmediler.

1 KTABIN MUHTEVYATI VE LM YN:

Envrulkn bir nsz, kitabn yazlma sebebi,be bb ve bir htime (kitabn sonun) dan ibarettir.

Birinci Babda: Mevcdtn tertib ve nizmndan,yerlerin ve gklerin yaratlmasndan, yerde ve gkteolan yaratlm varlklardan, bunlarn yaratl ekille-rinden ve bu yaratltaki ilh srlardan bahsedilmek-tedir.

kinci Babda: Ademin yaratlndan, Ruh frmeden, insanlardan ilh sz almadan, peygamberlerinhayat hikyelerinden, ilh kitaplardan ve bu kitapla-rn iindekilerden, Allahn Peygamberlere vahiylerin-den, vahyin srlarndan, peygamberlerin karlatklarglklerden, ibret verici hadiselerden, Raslllahn

rnek ahlkndan, Allahn kullarna tlerinden bahsedilmektedir.

nc Babda: Allahn nran varlklar olan me-leklerden, byk meleklerin vazifelerinden, Ruhlardan,grnmeyen varlklardan ve ruhlarn makamlarndanbahsedilmektedir.

Drdnc Babda: nan ekillerinden, farkl ina-nlardan, ibdetlerden, iyi ve kt amelden, ilim vecehletten, mbarek gn ve gecelerden, du ve niyaz-dan, zikir ve tesbihden, tvbe ve istifardan lmden,

F: 2


15/314

kyametden, Ahiret ve Maherden, Cennet ve Cehen-

nemden, Dnyann boluundan, hesaptan, efaat'dan,Srt ve mizandan, br lemdeki Allahn hitaplarn-dan ve dier garib hadiselerden bahsedilmektedir.

Beinci Babda: Cennet nimetlerinden, Cehennemazaplarndan, oradaki acib ve garib hadiselerden, ilhmakamlara erenlerin durumlarndan ve Allah grmek-ten bahsedilmektedir.

Kitabn sonunda ise, eserin nasl yazld, niinyazld ve nelerden meydana geldii tekrar anlatl-mtr.

Kitab, mellifin Allaha mnct, yakar ile sonbulur.

Kitapta Kuran ayetlerinden, Kuds Hadislerden,

Nebev Hadislerden, Peygamberlere ait szlerden, hik-yelerden, rivayetlerden, tefsirlerden, Ksas Enbiydan,siyer kitaplarndan, tarih kitaplarndan bolca nakildebulunulmutur. Bu nakillerin salamlk derecelerini de-erlendirebilmek iin, bunlar zeride biraz durmak ge-rekmektedir.

a) Tefsirler:Kuran tefsirleri blme ayrlr:Rivayet tefsirleri. Dirayet tefsirleri. aret tefsirleri.Rivayet tefsirleri eski rivayet ve nakillere dayanan

aklamalardr. Bunlarda salam nakiller bulunduugibi, zayf nakiller ve baz hurafeler de bulunmaktadr.

Bu hurafelerin kayna, sonradan slma giren Yahudive Hristiyanlardr. Bu meyanda Ka'blAhbr ileVehb bin Mnebbihi zikredebiliriz. Kitapda mellif,bu zatlardan bolca nakillerde bulunmutur. Bu ahs-lar, eski peygamberlerden duyduklarn nakletmilerdir.

18


16/314

19

Kinatn yaratlmas, yer ve gkler, madenlerle ilgili na-killer, sriliyyat zamannda hatrlarnda kalan hikyeve haberlerdir. Bagav, bni Kesr, Vhd.. gibi tefsir-ler bunlardandr.

Dirayet tefsirleri ilm yn tam olan ve her trlnakil ve rivyetleri szgeten geiren, ilm esaslara ba-l kalnarak yaplan aklamalardr.

aret tefsirleri, mutasavvflarn manev yne vekefe dayanarak ileri srdkleri aklamalardr. Bu iti-

barla btn ad verilen gizli mana ve aklamalar, g-nl ehlince ho grlmekte, ilim ynnden ise pek iyikarlanmamaktadr. Ancak tasavvuf kitaplarnda butip nakil ve aklamalara oka yer verilmi bulunul-

maktadr.b) Hadis ve Kuds Hadis:Kuds Hadis, mehur ve bilinen yn ile, manas

Allahtan, sz peygamber efendimize ait olan hadisler-dir. Bu hadisler nakledilirken: Allah buyurdu ifdesikullanlr.

Nebevi Hadis; Peygamberimizin, sz, i ve takrirolarak meydana gelen snnetinin tespit eklidir.

Hadis Usl ad verilen bir ilim, kendine has me-todu ile, peygamber efendimize isnd edilen szlerindoru ve yanl olanlarn ortaya koymutur.

Eer hadis diye sylenen bir sz:

Akla, ilme, Kurana ve bilinenin aksine ise, dil vemana hatas varsa phelidir.

Zira eitli gayelerle ok sayda hadis uydurulmu-tur. Hadis bilginleri, btn hadisleri tarayarak, bunla-r tek tek bulmular ve mstakil eserlerle tespit etmi-lerdir.


17/314

20

Hadis, ihtisas isteyen bir mesele olduu iin, bazbilginler pheli ve zayf rivayetleri eserlerine almlar-dr. Hatt uydurma szler dahi, bir ksm din kitapla-rmza girmi bulunmaktadr. Bu hususta da gereklitedbirler alnm ve bunlar sonradan ortaya konmu-tur.

hy'u Ulmiddin, Futhu'm, Ksas Enbiya(Saleb), bni Abbs Tefsiri ... gibi kitaplarda menzhadisler vardr.

Hz. Ali, Hz. Aie iin (Hmeyr) kelimesi kullanla-rak nakledilen hadislerle, ehirler, gnler, aylar ve Meh-di hakkndaki hadisler de zayftr.

Bu hadisleri, baz dindar ve dervi merep kimse-lerin, halk ibdete sndrmak iin uydurduklar da bi-

linmektedir.Nitekim Envru'lAkn'de bu hava vardr. Ayr-

ca Ksas Enbiyadan, Begav tefsirinden, bni Abbstefsirinden, Muktil, Sddi ve Kelb gibi zatlardan hay-li nakilde bulunulmutur.

Tevrat, Zebr ve ncilin artk Hak ynleri kalma-mtr.

Kurana ve Peygamberimizin snnetine uyan bu tipnakiller kabul edilebilir.

te kitab bu llere gre okumak, dinin, akln veilmin yoludur. Hepsini doru kabl edip ona gre h-km vermek slma hakszlk olur. Ayrca, kitabn g-

zettii gaye de ortadan kalkacandan, kitaba ve mel-life de hakszlk edilmi olur.c) EnvrulAknde yanl anlalan noktalar:Burada zikre deer en nemli nokta, dnyann

kz zerinde durmas ile ilgili aklamadr. Mellif ese-


18/314

21

rinin birinci babnda yeryz ile ilgili blmde dnyannbalangta rastgele hareket halinde iken, daha sonra birkz (Boa) ile bir baln stnde, dengeli hle geldi-ini beyan etmektedir.

Bunu duyan ve bilen baz kimseler, son gk bilimikarsnda, slma haksz ithamlarda bulunmular ve

bunu bildiimiz hayvan olan kz sanmlardr. Dini

kmsemeleri de bu anlaytan ileri gelmitir. Mel-lifin aklamas yanl deil, dorudur ve ilme de tpa-tp uymaktadr. Ancak, ifdede bir kapallk vardr. Ahmed Bcan, bu bilgiyi eski tefsir ve rivyetlerden nakletmitir. Eski mfessirler bu hususu kapal brakm-lardr. Bylece eserde yer alm bulunmaktadr.

Bu kz, eskilerin Sevir diye isimlendirdikleri Boaburcudur. Balk da bir burcdur.

Burclar hakknda Kuranda u ayet ve aklamala-r okuyoruz:

Gkte burclar yaratan, onlarn iinde bir era(gne) ve nurlu bir ay barndran (Allah)n an ne y-cedir! (Furkn sresi, ayet: 61)

And olsun burclara mlik olan ge (Burc s-resi, ayet: 1.)

Gne de (ilhi bir almettir ki) kendi kararghn-da (yrngesinde devaml olarak seyr ve) cereyn et-mektedir... (ysin sresi, ayet: 38.)

Gn mlik olduu burlar, sbit duran on iki ta-km yldzdr.

Gnein karargh, burlar blgesindeki yrnge-sinden, hi sapmamak zere hareketini ifde etmekte-dir.

Bilindii gibi dnyamz gne sistemine bal birgezegendir. Kendi etrafnda dnd gibi, gnein et


19/314

22

rafnda da dner. Gne bu devrini (365) gnde tamam-

lar. Bundan mevsimler meydana gelir. Gne her ay oniki burcun birinde bulunur. Gnein mevsime gre ge-tii burclar yledir:

lkbaharda: Ko, Boa ve kizler.Yaz mevsiminde: Yenge, Aslan ve Baak.Sonbaharda: Terazi, Akrep ve Yay.

K mevsiminde: Olak, Kova ve Balk.Meydan Larus C. , 2S. 646)

Bunlardan Boa, Baak ve Olak Arz ile (Dnya ile)ilgilidir. (. N. Bilmen Tefsiri, C. 5. S. 2429).

Bur, lugatte: Yksek yer, kuvvetli dayanak, kaleyitutan istinad duvar ve korunma yeri demektir.

Gk ilminde, boluktaki on iki yksek ve sabit nok-ta, on iki yldz demektir.

te kitaptaki ifde, gnein Boa ve Balk burcun-dan geerken, dnyann, karlkl ekim sistemi iin-de, yrngesinde bu sabit burclar sayesinde denge kur-

duunu anlatmak istemektedir ki, bu da bilinenlere ay-kr deil uygundur.

d) Dier ifde ekilleri:Mellif eserinde, baz eylerin bykln, uzun-

luunu veya iddet ve dehetini anlatmak iin:

Bin yllk yoldur, Dnyann on mislidir, falan dan

be mislidir, altmbin ehir vardr, u kadar bin kana-d vardr... gibi ifdeleri kullanmtr. Eser halk iindnld iin, saniye bulmak gayesile, halk muhay-yilesine gre; ok normal ve psikolojiktir. lkel ve da-nk bir anlat deildir.


20/314

23

Ayrca: Nakledildiine gre, bazlar derler ki, rivayet edilmitir ki... gibi ifdeler de bunlara bal olarakanlatlanlarn zayf olduunu gsterir.

2) Kitabn Dili ve Deeri:

Kitap 13. asrda yazlmtr. indeki ayetler, bazhadisler ve mnct eklindeki baz cmleler hari, safve temiz bir trke ile yazlmtr. Devrin zellii ola-rak yer alan bir ksm ifde ekillerinin yannda, her za-man, Trke bilen herkes tarafndan okunup anlala-cak sadeliktedir. Be asrdanberi Anadolunun en crkelerine kadar girmesi ve elden dmemesi, onun dilhussiyeti, Trke oluu ile de ilgilidir. Mellifin, aile

ismi olan Ktipzde yerine, Yazcolu Trke ifdesi-ni semesi, eserin dili hakknda fikir vermeye kfidir.EnvrulAkn, 15. yzyldan beri, Trk halk ara-

snda, en ok okunan, halka dn ahlk terbiye ve kl-tr veren kitaplardan biridir.

Bugn de bu byledir. Her zaman aranmakta veelden ele gezmektedir. Halk zerindeki be asrlk te-siri devam etmektedir. (*)

( *) Giri ksmnda mracaat edilen kaynaklar un la rd r :(1) Trk Ansiklopedisi C. 1 (A) harfi.(2) slm Ansiklopedisi C. 1, S. 181 182.(3) Osmanl Mellifleri. Bursal M. Tahir Ef. C. 1, S. 32.(4) Meydan Larus C. 1, S. 170; C. 5, S. 494; C. 2, S. 646.(5) Kefiz - zunn, Ktip elebi, C. 2, S. 1746.(6 ) antay Terc. C. 3, S. 752, Not. 46.

(7) . N. Bilmen Tefsiri, C, 5, S. 2429.(8) Tefsir Dersleri . Mehmed Sofuolu, C. 2, S. 6 7.(9) Hadis Usl. H. Karaman, S. 113 125.

(10) Resimli Trk Edebiyat Tarihi. N. Sami Banar l. st.Fasikl: 4. S. 285 286.


21/314

BU, ENVRU 'L IKN KTABIDIR

Bismillhirrahmnirrahm(Esirgeyen, Balayan Allahn adyle)

En stn ilh delillerle, ztnda ve ilerinde BRolduunu TEVHD le tespit eden kinatn hkmda-r Allaha hamd olsun.

O, eitli ilh deliller ve kemltn en ycesi ilekendini emslsiz kld ve her eye sinmi varlnn bi-

linmesini diledi. (1)Bundan sonra mahlkat yaratt ve onlara, sonsuzvarlk delilleri ile, kendini bulma ve bilme imkn verdi.

Bedenler, ruhlar, akllar ve nefislerle eriatlar vehakikatlar iindeki ycelikler, bunlarn hepsinin en g-zel ekilleri ile meydana gelileri, Allahn sarslmaz de-lilidir.

T ki, Onun btn ltfunun rahmeti, sonsuz kere-mi ile lemlere yetisin ve herkes onun noksanszlklarn yekinen grm olsun.

Muhammed Mustaf (S.A.V.) hazretlerine, lemlereBer ve Nezr" olsun diye en ak iretlerle kitab(Kuran) indiren; hidyet etmek iin en anlalr ilh

metinlerle kullarna beyn, Bedi ve menyi (her trl

(1) Keml: Allah iin, btn noksanlkla rdan uzak ve hri olmay, insanlar iin de, beer lsnde olgunluu ve mkemmellii ifade eder.


22/314

26

many) bildiren Allah talaya gene minnet borlu-yuz.. (2)

nsanlar, en yce mhedelerle, mukaddes zatnn ilh katna hidyet etti ve onlar nefis mcdelele-ri ile de kendi nr lemine ird eyledi. (3)

Peygamber efendimize mu'cizeler gstererek, gaybdan bilgiler vahyetti ve rahmet etmek iin onu insan-

lara daveti kld. (4)O da btn mahlkat Allah tala'ya davet etti.

Btn insanlar dallet (sapklk) iinde kalm iken, enbyk hidyetle, slm kandilini yakp onlara doru yolu gsterdi.

Allah da, Arastda en byk tecell ile Cemlini

(2) Ber: Mjdeliyici, Nezir de, korkutucu demektir.K ura n Kerimde, peygamberler iin bu tabirlerkullanlmtr. Allaha bal kimselere iyilikleri mjdeleyen; Allahdan yz evirenlere de Onun azabnhaber veren yce ahsiyetler, Allah'n sevgili kullar

peygamberler demektir. Beyn, Bedi ve Meni bel-

gt sanatdr. Burada ilh san'at ifde etmektedirki, Kuran bunun rnekleri ile doludur. Bu lem, engzel ilh sanat n eseridir.

(3) Hidyet: nsan lara doru yolu gstermek; rd da,ilh gayeyi iaret etmek ve onlara bu yolda rehberolmaktr.

(4) Mu'cize: Dvalarn ispat iin peygamberlere, Allahtarafndan verilen ve insanlarn gcn aan stn

hadisedir. Hz. Msnn As,s, Hz. snn tbb mdhaleleri ve Peygamberimizin K uran mu'cizesi gibi.Vahiy: Allah talann emir ve yasaklarn, ilh kanunu, peygamberlerine bildirme yollardr. eitli ekilleri Kur'an ve Hadste bildirilmitir.


23/314

27

kef iin, peygamberinin dierlerine stnln dile-di. (5)

Kullarna da Naym Cennetler ve Cennet baheleriile Adn Cennetini verdi. (6) Mminleri Cennette sonsuzgzelliklerle ebed kld. Hem bizim lmmz hayat-tr (Ebed lemde yaamaktr). Namazmz du ve ni-

yazdr, peygamberimize en erefli selmdr. Selmnen gzeli onun deerli ailesi ve Ashab zerine olsun.

Bunlardan sonra bilinmesi gerekli husus udur:

an yce olan Allah tala nce en byk rh vebirlik srr olan Muhammed (A.S.) hazretlerini yaratt.

Bylece yce ve ilh lemde bir cevher meydana geldi.Ondan sonra sras ile dier ruhlar yaratt ve onlar,bilinmeyen hakikatleri renmek iin, ilh vahyin sr-rna davet etti. Sonra da, kinatn ilh izgileri belliolsun diye, tema sretile varlk leminin hakikatle-rini bildirdi. Bundan sonra, ilh cemlini mhedeyedavet etti. Ona kavutular ki, ilim ve hikmet mertebe-

sine erdiler ve yle dediler:Yalnz Allah vardr, baka Tanr yoktur On-

dan sonra Allah tala onlarn bedenlerini Tr, ruhlarnKitab Mestr, nefislerini Rakk Menur, gnllerini

(5) Arast: nsanlarn kabirlerinden kalkp huzura kacaklar yer, Meydan, Maher yeri. Ehl-i Snnetin grne gre mminler burada Allah niteliksiz olarak greceklerdir .

(6) Naiym ve Adn, Allahn, m m i n ere vaadettii cennetlerin adlardr. Kur'anda bu cennetler, vasflar ile

birlikte anlatlmtr.


24/314

28

Beyti Mamr, akllarn Sakf Merf ve ilimlerini Bahri

Mescr misli kld. (7)Bundan sonra onlara ilhi hakikatlerini gsterdi,

at. Kendilerini fni klp beer perdelerini kaldrarak,hakikat leminde ebedletirdi.

Ne mutlu onlara! (Nihayet) dnp gidilecek gzelyurd da (onlarn). Ancak selm akllarn shibidir ki,

iyice dnp (idrk eder) (8)

(7) Burada Et - Tr Sresinin (1 - 6) yetlerine iare tedilmektedir. Bu yetlerin mnlar yledir: Andolsun (T r)a, Neredilmi kt ( lar ) iinde yazlkitaba, Mamr eve, ykseltilmi tavana, Dolan denize... Tr, Hz. Ms (A.S.)a ilh vahyin geldiida, yazl kitap Kurandr. Beyt-i Mamr, Kbedir.Yahut Kabe'nin stne gelen ve meleklerin ibdet ettikleri ve tavfta bulunduklar ilh bir makamdr.Veya Kabe'nin tepesine den 4. kat gktr. Ykseltilmi tavan: Sem, Gkyzdr. Dolan deniz okyanustu r. (antay Terc. C. 3, S. 941.) Bu aklamadansonra yukardaki cmlenin mns yledir: Allah,onlarn bedenlerini ilh tecellilerin belirdii Tr da, ruhlar n yazl ki tapla, Kur'anla dolu hazine, nefislerini yaz yazlm ince deri, gnllerini ilhi birliin muhteem yurdu, akllarn yksek bir kubbeve ilimlerini dolup - taan engin bir deniz misali kld.Beden, ruh, nefis, akl ve ilmin vasflarnn nasl olmasnn ve ne olduunun bilinmesi yannda unu daanlamak mmkndr: nsan Tr da gibi vahiyleykldr ve ilh tecell yeridir. Kuran insanlnrehberidir. Akl kinat kubbesi iinde hareket eder.Gnl birlik srrnn yurdudur. nsan rhu ok inceve narindir. lim okyanus gibi engin ve sonsuzdur.Hepsi ilh varln kudret eseridir.

(8) Ra d Sresi, yet: 19, 29.


25/314

29

Bylece onlar dny ve ahirette keml ve olgunlukmertebesine erdiler. Bu keml ve olgunlukla birlikte,her iki lemde, dnya ve Ahirette zhir ve btn (gr-nen ve grnmeyen) ne varsa, Hz. Peygamber efendimizMuhammed Mustafa (S.A.V.)in sebebi ile var oldu. (9)

Allahn rahmet ve selmeti onun zerine olsun.

(9) (S.A.V.): (Sallellh aleyhi ve Sellem) demektir ki,(Allahn rahmet ve selmeti onun, Muhammed

(A.S.)'n zerine olsun) mnsna gelir. (A.S.) d a :(Aleyhisselm) demektir. Peygamberler ve melekleriin kullanl r. (Allah'n selm - selmeti onun zerine olsun) mnsna gelir. Bunlarn her ikisi de duayerinde kullanlr. Bizim peygamberimiz, bu dularnkendisi iin, anld zaman mutlaka sylenmesini istemitir ki, bu Allah'n isteidir.


26/314

1. KTAB'IN YAZILMA SEBEB

Evvel bu ulu kitab ve gzel hitab toplayp terce

me edenin Yazcolu Ahmed Bicn olduu bilinme-lidir. te bu kitab toplad iin Hak tal ona rahmetetsin. unun zerine ki o, ariflerin gayesi ve erenlerinnihyetidir. Allaha hamd olsun bu kitap, Raslllahnyce devlet ve sadetinde Gelibolu da tamam oldu. Alla-hm! Onu lemlere rahmet kldn, onun kemli hakkiin beni onun efatinden mahrm etme! Beni onun

ayann nruna bala! Btn mminlerle birlikte benim ebeveynim ve evldlarm onun yannda yakn vemuhterem eyle!

kinci sebep udur:Benim bir kardeim vard. lim, arif,fzl, kmil (ol-

gun), Tanr tal hazretlerinin has kulu, erenlerin ile-

ri geleni ve cihnn kutbu eyh Hac Bayram Velninsrda idi. Ben miskn ve Dervi Ahmed Bcn her za-man ona derdim ki:

Ey gzlerimin nru kardeim! Dnyann beksve Rzgrn vefas yoktur. Bir yadigr dz (bir kitapyaz) ki, btn lemde okunsun!

Benim szmle o da Magrib'zZamn (ZamnnGrblar) adl bir kitap yazd. Alemlerde zhirbtnne trl tefsir ve tahkik (inceleme ve aratrma) varsa,Elhasl on iki ilmin sonularn onda bir yere toplad.


27/314

32

Ondan sonra bana yle dedi:

Ey Ahmed Bcn! te ben senin sznle, btnlimlerin eriat ve hakkatla ilgili bilgilerini bir yeretopladm. imdi sen de gel, MagribzZamn" adl

bu kitab Trk diline terceme et. T ki bu bizim ilin in-sanlar mn bilgilerinden ve ilmin nurlarndan faydagrsnler.

Ben miskin de ad Envrulkn (klarn nur-lar) olan bu kitab, onun mbrek sz ile, Geliboluda tamamladm.

imdi benim Envrulkn im ve kardeiminnazm olarak (iir eklinde) yazd Muhammediyyeadl kitab; ikisi de Megribzzamandan, batdankmtr. Sanki Okyanus tap iki yandan akt! Ne ka-

dar cevheri varsa ortaya kt.Eer gizli inci istersen EnvrulAkni oku. Eer

Ahiret sevab istersen Muhammediyyeyi oku.Allaha hamd olsun biz iki karde bu iki kitab yaz-

dk. Bu yolda ok zahmetler ektik. T ki aklarn ruh-lar bu kitaplarla ne'e bulup erefe ersin ve: Yazc

oullarna rahmet olsun diye hayrla ydetsinler!Tenbh (uyarma):Ey ilh srlara ermek isteyen kimse! Bu kitap,

Kudsi Hadis, Mukaddes vahy ve esrr ilminden ilhsrdr, ve Nurlar leminin nrundan Allahn nrudur.(10).

Kuds Hadisleri ve szleri bir araya toplamada Al-

lah tala bana yardm edince; Hak talnn peygamber

(10) Kuds H a d s : Mns Allahtan, sz PeygamberEfendimizden olan szdr. Onun iin bu tip Hadsebalarken: Allah tala buyurdu denir.


28/314

33

lerine hitaplarn zikrettim, saf ve temiz kullarna be-yan ettii szlerini burada topladm.Bununla beraber byk limler ilmin derecelerini,

ariflere ait mn bilgilerini beyan ettiler. Amma bumeydanda hi kimse grnmedi ve bu burlarda kimsegz gezdirmedi. Bilakis maksada uygun delil getirmek

ve murakabeye dalmak iin keml ve olgunluk istemek-

le yetindiler.Ben miskin Ahmed Bicn yle eyden bahsettim ki,

ve Acem bunun benzeri kitab dzmediler. Zira onlarbaz hkmler, yalan yanl szler ve hikyeler nakl-ettiler.

Ben miskin btn kuds hadisleri ve szleri naklet-

tim. Tevratda, Zebrda, ncilde, Kuran'da ne kadar il-h hitap (sz) varsa dier peygamberlerin sahifelerindene kadar Allah kelm mevcutsa; ilhi lemlere, Mahergn olan Arasta dneceimiz yer olan Ahirete veebed olan cennetlere varncaya kadar; ne trl beyanvarsa hepsini bu kitapta topladm:

Allah dilekleri yerine getirir, her hkm verir

ve hereyin sebebini de takdir edip yaratr ve:Allah kimi dilerse ona saysz rzk verir (11)Kitabn yazlmasnn nc sebebi de udur:

Allahn kullarndan dindar bir cemaat bana gele-rek:

Bu zamanda bilgisizlik ve taklitilik son derece

oald. nsanlarn bir ksm bo eylerle megul olup: Ben eriata ve dine uygun hareket ediyorumdemekte;

(11) Bakara Sresi, yet: 212.F: 3


29/314

34

Bazlar da baka eylerle megul olarak; Ben muakkkm, aratrcym demek sretileayr hareket etmektedirler.

Bunlar, eriat ve hakikatin hkm ve delilleriniterk edip din'le mezhep (kendi grleri) arasndaki farka dikkat etmeden:

nsanlarn her ksm su iecekleri yeri iyice belledi... (12) dediler.

Bylece kendileri azdlar ve halk da hak yoldanazttlar. Hayaller peinde komakla hakikatlardanmahrum kaldlar.

Bu itibarla bir kitabn yazlmas ve onda yolunuaranlara peygamberlerin durumlar ile eriatn zhir

hkmlerinin beyan olunmas, aratrc ariflere kefolunan hakikat ve beyanlarn gizli taraflarnn mutlakaaklanmas gerekli oldu dediler.

Bunun zerine ben zr beyan ettim ve: Bu ok byk ve zor bir itir, Allah kolaylk

versin dedim.Ben zayf Ahmed Bicn grdm ki, zhir ve btn

ilimlerinde, zhir ve btn limleri bir ok kitaplar yaz-mlar. Amma o kitaplarn kimi Arab dilinde, kimi de

Acem dilinde idi. Herkes onlar okuyup istedii gibi g-zelce mnasn karamazd. O ibre ve metinleri, ancakehli yani dili bilenler anlayabilirdi.

Bu miskin, zhir ve btn ilimlerinde, Trk dilin-

de bir kitap yazmak istedi ki, bizim lkenin insanlarda o ilimlerden faydalanp limlerden ve riflerden ol-sunlar. Gnllerine ve itikatlarna eriat ve hakikat em-rini tutmak mslmanlk kaydn bilmek ve marifet

(12) A'rf S resi. yet: 160.


30/314

hsl etmek dsn. Farz ayn olan ilimlerde din lim-leri ihtilf ettilerKelmclar: Asl ilim, Hak tala'nn ztn ve sfatlarn delil

ile bilmektir derler.Fukah (Fkh ve hukuk limleri): Asl ilim Fkhtr. Zira Helali, haram, Farz, V

cibi, Snneti, emir ve nehyi (yasa) bilmek fkhla olurderler.

Mfessirlerle Hadisciler de: Asl ilim, Kur'ann tefsirini ve Hadisin mns-

n bilmektir. Zira btn ilimler Kuran ile Hadisdenkmtr. yle ise asl ilim Kuran ile Hadistir, derler.

Sofler: Asl ilim, kiinin kendi hlini ve makamn bil-

mesidir. Hakka ne ile yakn olunur ve ne ile Hakdanrak dlr? Onu bilmektir, derler.

mam Azam Eb Hanife de. Sofilerin ilim diye ileri srdkleri asl ilim ise

ben bire bu ilimlerin herbirinden nakilde bulundum.T ki ilim peinde koan kimse eitli ilimlerden fay-dalansn; der.

Bilmek gerektir ki ilmin ve amelin zahiri ve btnvardr. Baz ayet ve hadisler, zhiri itibrile sylenmi,bazlar da btn itibrile sylenmitir.

Zhir olan fetv yeridir. Btn olan ise takv, ilerikulluk dayanadr.

Akl ve anlaylar baz eyleri anlamaktan ciz birksm kimseler, inanlarna zararl olacak ekilde,Peygamberlerin ve Vellerin ilim ve keiflerini inkrederler.


31/314

36

Amma akl ve anlay sahibi olanlar. Her ayet ve hadisden maksat ne ise onu bilirler; zhir ve btn ilimle-rinden fayda grrler ve keml bulup cemle ererler.

Bu itibarla ilim renmek vaciptir, herkes iin ge-reklidir. Zira ilimsiz ibdet deme halde fesddan kur-tulamaz.

imdi, srrma yle zhir oldu:eyhlerin sultan, dnya ve ahiretin mridi, haki-

kati arayanlarn kutbu, Allaha yakn olanlarn en olgu-nu, insanlarn irdcs Hac Bayram Vel hazretleri be-ni sr shibi kld. unun iin ki, Peygamberlerin halle-rinin zhirine uygun beyan olunsun ve vellerin gizli

makamlarna uygun aklamalar yaplsn. Hem de, tef-sir ile tahkik arasnda tatbiki mmkn olsun. Evvelki-lerin de sonrakilerin de ilmi burada aratrlp incelen-sin.

Hal byle olunca, bu kitapta hakikat ve eriat inci-lerini satm ve dizdim. Bylece o, nr stne nr, s-

rr stne srr oldu. Bu kitab, gnlmn nru, g-zmn gz ve rhumun ruhu kldm.

Hak tal hazretlerinden dilerim ki bu kitab, dn-yda yce klsn, Ahirette bana, yazana ve okuyana e-faati eylesin. Cennette de yolda etsin.

Bu kitaba Envrulkn diye ad koydum. n-

k bunda btn zhir ve btn nurlar topland.Bu kitab, be vakit namaza iaret olsun diye, be

bb (be byk blm) zerine kurdum:

BRNC BLM: Mevcudatn (varlklarn) Tertibve nizam.


32/314

KNC BLM: Allah talann yce peygamberlere ilhi hitaplar.

NC BLM. Melikei Kirm.DRDNC BLM: Allah talann kymet g-

nndeki ilh hitaplar.BENC BLM: Yce makamda Allah talann

kelimeleri.Doruya ve iyiye gtren Allahtr. Geli ondandr,

dn de gene onadr.

37


33/314

III. BRNC B LM

1. MEVCDTIN (VARLIKLARIN) TERTB VENZAMI

Nebiy (S.A.V.) yle buyurdu:

(Allah talann onsekizbin lemi vardr. Sizindnyanz onlardan bir lemdir).

imdi ey Allahn ilh nurundan dolay hayret iin-de kalacak ve ilh gzelliini grp seyre dalacak kim-se!

Bilmek gerektir ki, Hak tala hereyden evvel var-dr, balangc yoktur. Hereyden sonra gene var ola-

caktr, sonu yoktur.Hereyin sonu vardr. O bakdir, varlnn sonuyoktur. Her eyde grnr yani hereyin stndedir.Varln ondan balamas ynnden evvel, onda sona er-mesi ynnden gene sondur. Kintn grnen her ye-rinde sfatlar ile zhir, grnmeyen esas cevherindeise zt ile gizlidir.

Bilinmelidir ki varln iki yn vardr. Biri esasvarlktr. O Hakkn kendisidir. Varlklara nisbet et-mekten ve eya arasnda belirlemekten uzaktr. Vardrdemek yalnz, varln anlatmak iindir.


34/314

40

kinci yn ise Allahn lim olmasdr. O hereyi bi-lir ve btn varlklar kuatmtr. Kendi zatn ve z-tnn gerekli kld her eyi bilir.

Byle olunca Hak ile yaratlan varlklar arasndailh yardmdan baka nisbet, ilgi yoktur.

Varlklar iin bilmediini bilmekten ulu hicp yok-tur. Varln birinci ynne gre:

Onun (benzeri olmak yle dursun) benzeri gi-bisi (dahi) yoktur (13)

kinci ynne gre ise: O, hakkyle iiten, kemliyle grendir (14)Muhta olmay kendindendir. Yani btn varlk-

lardan beri bulunmas varlklkla ve ebed oluunda hikimseye muhta deildir. Bilkis, hi birey Allahn d-nda var olmaz demektir.

Varlklarn da iki yn vardr.1) Yaratlanlar, kendilerine gre yoktur, birey

deillerdir.2) Allaha gre, Allahn yaratmas ile vardr.

eyh mam Gazl (Allah srrn yce klsn) Mu-habbet adl eserinde yle der:

Eer Allahn ltuf ve ihsan insanlara ulamasaidi. Onun yaratmasndan sonra yok olurlard.

Bu itibarla Hak tala kendi kendine vardr. Ondanbakalar onun yaratmas ile var olmutur.

Muhakkak ilh delil ile sbit olmutur ki, Allahdanbaka bk ve ezel varlk yoktur. Bakalar onun yarat-mas ile vardr.

(13) ra Sresi, yet: 11.(l4) ra Sresi, ye t: 11,


35/314

41

Peygamberimiz (A.S.) yle buyurdu: Hak tala hazretleri bir kulunu sevdii zaman

onu kendisine k klar. eriat ve hakikat yolundanayrmaz. O kul da gzel sfatlar ve temiz ahlkla beze-nir. yle olunca o kimseye ilhi lemin srr alr veilhi kutsallk ona tecelli eder, grnr. Bylece melek-lerin cevherleri, peygamberlerin ve vellerin ruhlar

gzel ekillerle ona zhir olur. Onlarn vastas ile bazhakikatlar grnr. Misl lemini, insann hakikatini

ve ruhlar lemini mahede eder. Byle olunca da Haktala zat ile bilinir.

Tanr tala hazretleri bu halk iki ksm zerineyaratt:

1) Allaha varmak isteyenlerdir. Fakat onlar bilgi-lerinde kemlden mahrumdurlar. Onlarn akllar sa-pklk iinde akn ve ruhlar cehlet lnde mtereddiddir.

2) Gnl insanlardr. Muhakkak onlar, nur saha-sna dalmlar, kyamet meydannda nida etmiler veakllar ebed hayranlk iinde ilhi ycelik kapsnda

durmulardr. Bylece Allah tala kendi nr ile tecellietti. Onlar da Allahtan baka hereyden yz evirdiler,Allahn dnda hibir eye iltifat etmediler.

Allah tala, Peygamberinin azndan yle buyur-du:

Ben, yere ve ge smadm. Fakat mmin ku-

lumun kalbine sdm. Yani, tecelli ile onun gnlnesdm demektir.emsi Tebrizi (Allahn rahmeti zerine olsun) y-

le demitir. Hak talann tecell etmekle szd gnl, Ra

slllah (S.A.V.)'in gnldr. Hak tala insann gnl-


36/314

n, btn varlklardan geni yapnca, ona Hakdan ba-ka kimse smaz.

phe yok ki insann gnlne hsl olan bu ilhi te-celli, Allahn sfatlarn ve isimlerini zikretmekten ilerigelmitir. En stn ibdet zikir olmutur. Nitekim Haktala buyurur:

phesiz Allah tala'y zikretmek, en byk

ibadettir.Hz. Ali (R.A.) mnctnda (Allaha yakarnda)

yle der:

Ey Rabbim! Sana kul olmak, senin iyiliin ve e-ref olarak bana yeter. Rabbim olman da bana vnmekiin yeter.

mam Gazl (Allahn rahmeti zerine olsun) yledemitir:

Allaha kavumaktan baka yerde kurtulu yok-tur. Muhabbet ve marifet ancak sevgiliyi zikretmeklehsl olur. Muhabbet, mnevi lezzet iinde yok olmak-tr. Marifet ise hayret iinde mhede etmektir.

eriat limleri yannda Hak talann kulunu sev-mesi meczdr, rahmetinden ibarettir. Kulun Allahsevmesi de, ona ibdet etmekten ibarettir.

Amma hakikat ehli yannda, Hak talann kulunusevmesi, kendine yakn etmesidir. Dnya sevgisindengnln temizlemesi ve gnlnden perdelerini giderme

sidir. Kulun, Allah tala hazretlerini sevmesi ite bu y-celiklere meyl etmesidir.Eb Tlibi Mekk (Allah ona rahmet etsin) yle

der: Btn makamlar ancak muhabbetle hsl olur.

Bu makamlarla ilgili eylerin yok olmas, muhabbet


37/314

olunca, zarar etmez. Bir kimsenin muhabbeti yok olsaona makam fayda vermez.

Eb Bekir (R.A.) hazretleri yle demitir: Kim Allahn lhi sevgisinden bir nebze tadarsa,

artk dnyaya ait ilerden ve ailesinden yz evirir veonun sevgisi ile megul olur. yle ise, Hakk isteyenkimseye, Msivdan (Allahn dndaki alkalardan) ken-dini alkoymas gerekir. Zira gnl, gzellikte ayna gi-

bidir. Mminin gnl Ar ve Krs ile perdelenmez.(15) Bilkis bu perdelerden Allahn lh gzelliini sey-reder. Onlar bu seyre mani olmaz. Gnl, Hakkn ma'rifetine bir taht ve Allahn yce Ar olursa, onun sev-gisine lyk en erefli bir yer olmutur. yle ise nasl

Hak talann tecell ettii, yceliklerinin grnd yerolmaz?

Byezidi Bistami (Allahn rahmeti zerine olsun)yle demitir:

Hak tala gnl genilii ile ilgili u haberi ver-di ve: Eer ar ve yzbin lem rif ve vel kimsenin

gnlne konsa haberi olmaz buyurdu.Cneydi Badad (Allahn rahmeti zerine olsun)bu manada yle der:

Yaratlm olan (insan) eer ezel olan Allahayaklasa ondan eser kalmaz. phesiz Hak tala birkimsede, o kulun istidadna gre tecell eder O zamankulun kalbinde dehet hsl olur ve ruhuna hayret d-

er. O da, Allahn dndaki btn eylerden yz evirir.Dilinde ve aklnda Allahdan baka bir ey kalmaz.

(15) Ar: 9. kat gkt r, Krs de, Arn altnda Levh-iMahfz'un bulunduu yerdir. Bunlarn ikisi de Allahn yce makamlardr.

43


38/314

44

mam Fahri Rz yle der:

(Lilhe illellh) halkn tevhidi, (L Hve illH) ise okumu kimselerin tevhididir. yle ise (LHve ill H) zikrin en stndr.

Nakledildiine gre Hak talann drt bin ismi var-dr. Binbiri Kur'anda, bini Tevratta, bini de ncildedir.Amma bunlarn doksan dokuzu mehur olanlardr. O

isimlerin kimi zatnn, kimi fiillerinin, kimi de sfatla-rnn ismidir. Bilmek gerektir ki, btn ilimlerdenmaksat, Allah talay bilmek ve tanmaktr.

Anlalan udur ki, btn lemi yaratan birdir vehereyi, birliine delil olsun diye, Allah tala hazretleriifte olarak yaratmtr.

Mesel: Ar ile Krsyi, nsan ile Cinni, Cennet ile

Cehennemi, gece ile gndz, kara ile denizi, levh ilekalemi, kavumakla ayrl, hayr ile erri, fayda ilezarar, lm ile hayat ve aydnlk ile karanl ve dahane varsa hepsini ift yaratmtr.

Beyit: Her eyde BR olan Allaha dellet eden bir de-

lil vardr.

2. MEVCDTIN TERTB LE LGL BLM

Raslllah (S.A.V.) buyurdu:

Allahn yaratt ilk ey akldr.Ey ilh srlar renmek isteyen kimse! Hak tala

akl yaratt ve: Gel dedi, geldi. Git dedi, gitti. Syle dedi, syledi.

Sus dedi, sustu.


39/314

45

Hak tala buyurdu: anm hakk iin, kendime senden sevgili kul ya-ratmadm ve sana sabrdan stn bir ey vermedim.

Nakledildiine gre Hz. Ali (R.A.) yle demitir: Allah tala akl gizli nurdan yaratt. Evvel o

mahzun idi. Sbk ilminde aa karlmasn diledi. Al-

lah ilmi akln kendinde koydu. Anlay ruhunda koydu.Zhd ve takvy banda koydu. Hayay (ar) gzlerindekoydu. Hikmeti dilinde koydu. Hayr kulanda koydu.efkati kalbinde koydu. Rahmeti himmetinde koydu.Sabr iinde, gnlnde koydu.

Allah bu ekil ycelikle akl ssledi. Akln nru rhnidir. Makam gnldedir. Srrn yannda bulunur.

Meyli devaml yceyedir. Fakat akln kendiliinden y-ceye meyli yoktur. Zaman olur dnyya dner, zamanolur Ahirete ynelir.

Nakledildiine gre Allah tala akla hitap edip y-le buyurmutur:

O ge bak.

Akl da bakt ve ok ho bir ey grd.Akl: Sen kimsin? dedi.O gzel ey: Ben o eyim ki, sen bensiz olamazsn, dedi.Akl:

Senin adn nedir? dedi.O: Ben Tevfikim, Allahn yardmym diye cevap ver-

di.Nakledildiine gre bde bin Smid yle demitir: Hak tal kalemi yaratt ve yle buyurdu:


40/314

Ey kalem yaz? dedi.

Kalem: Ey Rabbim! ne yazaym? dedi.Hak tala: Ne olmu ve ne olacaksa onlar yaz! buyurdu.Kalem de yazd.Rasl (A.S.) yle buyurdu:

Hak tala evvela kalemi bir cevherden yaratt,uzunluu beyz senelik yoldur ve yz boumu vardr.Ucu ikiye ayrlmtr, yarktr. inden nur kar. Nite-kim dny kaleminden mrekkep kar. Ba Arda ba-ldr. Bir melein elindedir. Sylediklerine gre yazdher harfin bykl Kaf da kadardr. (15)

Nakledildiine gre bni Abbs (R.A.) yle demi-tir:

Hak tala Levhi mahfuzu yaratt Kymete ka-dar olmu olacak ne varsa hepsini onda tesbit ve hfze t ti. Levhi Mahfuz ak incidendir. Etraf kzl yakutdandr. Her gn yzaltm renge girer. (16)

Bazlar Levh iki trldr, dediler:

1) st ve yce Levh,2) Alt ve aa Levh.bni Abbs (R.A.) der ki:

(15) Kalem: Kur'an- Kerim'de (Nun) ve (Alak) s relerinde kalemden bahsedilmitir. Kalem, madd ve manevi her trl bilginin tespit vastasdr. Buradakikalem. Levh-i Mahfza Allah'n kelimelerini yazanilh kalemdir ki, mahiyetini C. Hak bilir.

(16) Levh- Mahfuz: Ar'n altnda, krs denilen ilh makamda bulunan ve zerine ilh srlarn ve ilh ilmin yazlm olduu kuds ve manev Levhann (tahtann) addr.


41/314

47

K alem, Levh Mahfuza unu yazd: Benden ba-ka Tanr yoktur. Muhammet benim Raslmdr. Kim

benim verdiim hkme rzi olur, bellarma sabrederve nimetlerime krederse ben onu bana yakn kullar-dan yazarm ve kyamet gnnde yakn dostlarmlaharederim. Kim de benim verdiim hkme raz olmaz,bellarma sabretmez ve nimetlerime kretmezse o,kendine baka Tanr arasn.

Hz. Peygamberimiz (A.S.) buyurdu ki: Hak tala kalemi yaratnda: Yaz! diye bu

yurdu.Kalem: Ey Rabbim! Ne yazaym? dedi.Hak tala da: efaati Peygamberlere, kermeti velilere, ilhi

sevgiyi takv sahiplerine (Allahdan saknanlara) ve Cen-neti cmert kimselere yaz, buyurdu.

Kalem: Ey Rabbim! Derviler iin ne yazaym? dedi.Allah tala:

Onlar benimdir, ben onlarla beraberim. Aramzda hi bir perde ve vasta yoktur, buyurdu.Hazinet'lUlem da Peygamber (A.S.)n yle bu

yurduu nakledilmitir: Hak tala kaleme: (Bismillhirrahmanirrahim)'i

yaz! buyurdu. Kalem de (Bismillh)n (B)'sn yazd.(B) dan bir nur kt. Ardan fere kadar btn ilhi

lemi aydnlatt.

Kalem: Ey Rabbim! Bu ne biim bir (B) dr ki, bu e-

kilde nur kt? diye sordu.


42/314

48

Bu, Muhammed mmeti iin benim keremimin

nurudur, buyurdu.

Sonra kalem (Sn) harfini yazd. (Sn) den nurkt. Yani her diinden bir nur km oldu. Birisi u-tu, Ar'a gitti. Birisi Krsye gitti. Birisi de Cennetegitti.

Kalem.

Ey Rabbim! Bunlar nasl nurlardr? dedi.Hak tala: Muhammed mmetini blme ayrdm:1) Hayra koanlardr. Yani ii dndan stn olan-

lardr.

2) i ile d beraber olanlardr.3) Nefsine zulmedenlerdir ki, zhiri btnndan,

d iinden stn olandr.Ara uup giden nur ilk bln nrudur. Uup

Krs'ye giden nr, ikinci ble dhil olanlarn nru-dur. Cennete giden nr ise kendi nefsine zulmedenlerinnrudur.

Hak tala kaleme bir (Nn) yazmasn emretti. Ka-lem bir (nn) yazd. Bu nndan bir nr kt ve ArdanFere kadar her taraf aydnlatt. Kalem o nru grd,iki bin yl hayrette k a l d ve:

Ey Rabbim! Bu nasl nurdur? dedi.Hak tala:

Bu nr, Muhammed (A.S.)n nrudur. Muham-med benim Habibimdir. O btn yaratlmlarn en hayrlsdr. Btn lemi onun iin yarattm buyurdu.

Kalem bu sz iitince, o nura selm vermek iinHak taladan izin istedi. Allah da izin verdi.


43/314

49

Kalem: Ey Allahn Rasl! Allahn selm zerine olsun!dedi.

Hak tala: Ey Kalem! O selm kime verdin? buyurdu.Kalem:

Senin Habibin ve mahlkatnn en hayrlsnaselm verdim, dedi.Hak tala da: O henz hazr deildir, yaratlmamtr. Eer ol-

sa idi senin selmn alrd. imdi onun yerine senin se-lmn ben alyorum, buyurdu.

Peygamber (A.S.): Bu itibarla selm vermek snnet ve almak farzoldu, buyurdu.

Ondan sonra kalem, (Allah, ErRahmn ve Rahym)kelimelerini yazd ve.

Ey Rabbim! Bunlar nasl isimlerdir? dedi.Hak tala: Ben sadklarn an yce Allahym. Muhtesitlere

Rahmanm. Nefsine zulmedenlere de Rahiymim buyurdu.

Hak tala hazretleri buyurdu: Ey meleklerim! hit olun! Kim (Bismillhirrah

mnirrahim) derse ben onu yarladm. Amellerini m-barek kldm. yiliklerini kabul ettim ve gnahlarnbaladm.

Kalem: (Bismillhirrahmanirrahim. ElHamd Lillhi Rabbillemin Esirgeyen balayan Allahn adiy


44/314

50

le. Alemlerin Rabbi Allaha hamd olsun) diye yazd (17).

Bir nr meydana geldi ve o nr ikiye blnd. Hak tala birinden (Rahmet) denizini, dierinden de (Mafiret)denizini yaratt. Sonra Hak tala, Peygamber (S.A.V.)inruhuna o denizlere girmesini emretti. O da o denizleregirdi ve alemlere rahmet oldu.

lgili olarak Hak tala yle buyurdu:

(Habibim! biz seni (baka bir hikmetle deil)ancak lemlere rahmet olarak gnderdik (18).Ondan sonra Kalem (Mliki yevmiddn = Din g-

nnn tek shibi ve mutasarrf) ayetini vazd. (19)Zulmetle kark bir nr meydana geldi, Nr bir

yana, zlmet bir yana gitti. Hak tala nurdan saadet de-nizini, zulmetten de bahtszlk denizini yaratt ve:

Kim (Mliki yevmiddn) d e rse ktlk denizin-den kurtulur, buyurdu.

Sonra Kalem (yyke Nabd ve yyke Nestiyn =Yalnz sana ibdet (kulluk) ederiz, yalnz senden yar-dm dileriz) ayetini yazd. (20)

Bir nur meydana geldi. Bu nr ikiye ayrld. Hak

taala birinden (ilhi yardm) denizini, dierinden de(masmiyet) denizini yaratt.Hak tala: Kim bu ayeti okursa, ben ona yardmla masumi-

yet denizini veririm, buyurdu.Ondan sonra kalem: (hdina's Srtal Msta-

kim. Srtal Lezine en amte aleyhim, Gayril Ma

(17) Fatih Sresi, yet : 1.(18) Enbiy Sresi , yet: 108( 19) Fa tih Sresi, yet : 3.(2 0 ) F a ti h Sresi, yet: 4.


45/314

dbi aleyhim ve Leddallin. Bizi doru yola, kendileri-

ne nimet verdiklerinin yoluna ilet, gazaba urayanlarnkine, sapklarnkine deil) ayetini yazd. (21)

Bir zulmet meydana geldi. O zulmet ikiye ayrld.Hak ta la birinden gazb, dierinden nefret denizini

yaratt.Hak tala: Kim bu ayetleri okursa onlar gazb ve nefret

denizinden emin klarm, buyurdu.ZehretrRiydda, Peygamber (A.S.)n yle bu-

yurduu nakledilmitir: Kalem (Bismillahirrahmnirrahim)i yediyz yl-

da yazd. Hak tala; kim (Bismillahirrahmnirrahm)derse, yediyz yl nafile ibdet etmi gibi sevab veririm,

buyurdu.Abdullah bin mer (R.A.) Rasl (A.S.) dan u Hadisi

nakletmitir: Allah tala nce mahlkat zulmet iinde brakt.

Sonra stlerine nr sat. O nur kime ulat ise hidye-te erdi, kime ulamad ise o da sapklk iinde kald.

Ksas Enbiyada yle nakledilmitir: Ondan sonra Hak tala bir beyaz inci yaratt. O,yedi kat yer ile gkten bykt. O incinin yetmibin di-li vard ve onlarla Hak talay zikrederdi.

Kendisine sorulduunda Rasl (A.S.) yle buyur-mutur:

H ak tala nce benim aklm, canm, nurumu;kalemi ve Levh Mahfzu yaratt.

Byle olunca bunun izah yn nedir?

( 2 1 ) Fatih Sresi , yet: 5 -7.

51


46/314

Alimler arasnda bunun cevab udur: Sylenilenleri, bu husustaki sz, badatrma-

nn iki yn vardr:

1) Hak tala bir cevher yaratt. O cevher hayatasebep olduu iin ilk can oldu. Aleme nur olduu iin ilknur oldu. Alemi tedvir etmesi itibarile ilk akl oldu. Ktip olmas itibarile ilk kalem oldu. Levh olmas itibarilede ilk Levh oldu. Amma eitli ekillerde isimlendirileney tekdir. Grlerin farkl oluu, anlaylarn deiikolmasndandr.

2) Herbirinin ayr ayr ilk olmas dorudur. Ziraalemdekilerin, ayr ayr veya tek deer oluu ynndenincelenmesi gerekir. Yaratlanlarn ayr ayr olularnagre ilk can, ilk akl ve ilk nr ilhi lemde ayr olarak

yaratlmtr. Tek deer oluuna gre de ilk kalem veLevh, gene ilh lemde yaratlmlardr. lerini Allahdaha iyi bilir.

Ondan sonra Hak tala, yeil cevherden yce Ar

yaratt yetmibin dili vardr. Allah talay eitli diller-de zikreder.

mam Fahri Rzi (Allahn rahmeti zerine olsun)yle demitir:

Arn nurdan at yzbin perdesi vardr. Her per-denin bykl yedi kat yer ve gkten byktr.

KablAhbr (R.A.) da: Allah tala Ar yeil bir cevherden yaratt. O

cevhere heybetle bir defa nazar etli, bakt. Su oldu. Haktala yeli yaratt. Suyu yelin zerine brakt. Ara kendihkmetti ve:


47/314

53

O ok esirgeyici (Allahn emir ve hkm) Ar is-

til etti buyurdu. (22)Ar bu sz iitti ve kendi durumunu grp hayretiinde kald.

Ondan sonra Hak tala hazretleri bir ylan yaratt.O ylann ba inciden, bedeni altndan ve gzleri yakut-tand. O ylann yetmi bin yz vardr, h er yznde de

yetmi bin az ve dili vardr. Hak talay zikreder. O

ylan, Allahn emri ve yars ile Ar kuatt. Yars daaa sallanp durdu. Arn bir ayandan dier ayanahemen gitse otuz bin yllk yoldur. Btn mevcdt Arnyannda bir halka gibidir.

Nakledildiine gre ondan sonra Hak tala, Ar ta-yan melekleri yaratmtr. Bunlar drt melektir. Ky

met gn olunca bu drt melek, Arn n ve erefiiin, sekiz olacaklardr.Nitekim Hak tala yle buyurur: ... O gn Rabbinin arn (bucaklardakilerin)

stlerinde bulunan sekiz melek yklenir (23)bni Abbs (R.A.)'n naklettiine gre Allah tala y-

ce Ar yaratm ve o drt melee yle buyurmutur:

Ar getirin!..Onlar getirmek istediler, fakat gleri yetmedi. Hak

tala bunlara, yedi kat yer ve gkteki meleklerin kuvve-tinde kuvvet verdi Ar getirmek istediler, gene getire-mediler.

Hak taala:

Yce ve ulu Allahdan baka hibir g ve kuv-vet yoktur buyurdu.

(22) T H S resi, yet: 5.(23) El- H akka Sresi, yet: 17.


48/314

Onlar da ayn sz tekrar ettiler ve Ar alp getir-

diler.Hak t ala meleklere: Ar geri gtrn! buyurdu.

Onlarn balar Arda, ayaklar yedi kat yerden aa-dadr.

Hz. Peygamber (S.A.V.) buyurdu ki:

Arn ayanda yle yazlmtr: Kim bana mu-tu olursa ben de ona mutu olurum. Kim beni zikreder-se ben de onu anarm. Kim benden bir ey isterse veri-rim. Kim benden yarl dilerse yarlarm. Kim kre-derse daha ok veririm.

Hz. Ali (R.A.) yle der.

Bir gn Rasl (A.S.)a Arn bykln sor-dum. yle buyurdu: Ey Ali! Arn yzaltmbin ayavardr. Her ayanda da yzaltmbin lem vardr. Herlemde yzaltmbin meydan vardr. Her meydanda yz altm bin ehir vardr. Her ehirde binlercemahlk vardr. Onlar Allahdan baka kimse bilmez. Al-

lah tala onlara istifar etmelerini ve sevbn da Hz.Ebu Bekir, Hz. mer, Hz. Osmn ve Hz. Aliye (R.A.)balamalarn emretti. Her ayan arasnda yzaltmbin lem vardr. Her lemde yzaltmbin meydanvardr. Her meydanda yzaltmbin ehir vardr. Herehirde binlerce mahlk vardr. Onlar Allahtan bakakimse bilmez. Hak tala onlara, Hz. Eb Bekir, Hz.

mer, Hz. Osmn ve Hz. Aliyi sevmeyenlere l'net ede-ceini bildirmitir.

Ondan sonra Hak tala Rhu yaratt. Ruh hakkndasekiz ayr gr vardr:


49/314

1) Ruhdan maksat Cebrail (AS.) dr.2) Kefdaki beyandr. Buna gre ruh, Allah ta

la'nn katnda muazzam ve muazzez bir melektir ki, vas-fn Allah bilir.

3) Hz. Ali (R.A.)n grdr. Ruh bir melektir ki,yetmibin yz vardr. Her yznde yetmibin az var-dr. Her aznda yetmi bin dili vardr. Her dilinde yet-

mi bin lgat (dil eidi) vardr. Bu diller, Hak talayo lgatlerle zikrederler. Her tesbihinden Allah bir me-lek yaratr. O melekler kyamete kadar dier melekler-le uarlar.

4)Abdullah bin mer (R.A.)'n u szdr: Ruhbir melektir. Yzbin kanad vardr. Eer bir kanadnasa idi doudan batya kadar kaplard.

5) Ruh Allahn y arattklarndan biridir. ekliAdem oluna benzer. Yeryzne inen her melekle bir-de ruh iner.

6) Ebu Salibin grdr: Ruhun yaps, insannyapsna benzer. Fakat insandan deildir.

7) Mchit (R.A.)'n u grdr: Ruh insann

eklindedir. Eli ve aya varlr. Yer ve ier. Elbise giyer. Fakat ne melektir, ne de insandr. Fakat baka birkavimdir.

8) Sa'd bin Cbeyr (R.A.)n grdr: Hak talaArdan sonra, ruhdan ulu bir mahlk yaratmad. Eero yerleri ve gkleri yemek istese idi bir lokma ederdi.Yaratl meleklere, ekli ve Sureti insana benzer. Kya-met gn Arn sanda durur. Btn melekler bir sfolur, o yalnz bana durur. Rasl (A.S.)'n mmetine efat eder.

Btn bu sylediim grler Hadisi eriflere dayanr. nsandaki ruh, bu dediimin dndadr.


50/314

56

Kz Tefsirinde yle beyan olunmutur: Ruh bir cevherdir. Bulunduu bedenin yok ol-

mas ile rh yok olmaz. Onun iin ruh, lh zatn birdelilidir. O ruha (HaytulKul ve RhulErvh =Kulun hayat ve ruhlarn rhu) derler. yle ise rh ebe-ddir. Nitekim Hak tala kitabnda yle buyurur:

Allah yolunda ldrlenleri sakn ller sanma.Bilakis onlar Rableri katnda diridirler. (24)

Peygamber (S.A.V.) de yle buyurmutur: Siz ebediyet iin yaratldnz. Ancak bir yerden

baka bir yere nakledilirsiniz.

Ey ilh srlar arayan kimse! lhi bilgi hususundamahlkatn aczi, din limlerince, ittifak halinde kabuledilmitir. nsanlar ruhun hakikati ve bilinmesi hussunda gene acizdirler. Ruhun mhiyetinin bilinemiyece

i bildirilmitir. Zira hayal ve hayreti dourur.mam Gazli (Allahn rahmeti zerine olsun) yle

demitir: nsann rhu cismi eklindedir. Son derece g-

zeldir.Ehli snnet yle der:

nsan ruh ile cisimden meydana gelmitir. Kymette dirilme, sevb ve azb her ikisi ile olacaktr. Fa-kat insann en stn ksm rhudur. Kalb ona tbidir.

Ehli Kef (Sofiyye) syle demitir: Ruh ok ho ve ince bir cevherdir, blnmez

Belki dine ait bir alemdir.Ruh iki ksmdr:

1) Ulvi (yce) ruh,2) Sfl (aa) ruh.

(24) Al - i mrn Sresi, yet: 169.


51/314

nsanlarn ve meleklerin ruhlar ycedir. Cinlerin

ve eytanlarn ruhlar sflidir. Fakat hayvanlar, nebat-lar ve mdenler tabiattan meydana gelirler, tekrar ta-biata karrlar.

Hak tala ruh'dan sonra (LLYYN)'u zebercedden yaratt. Bir levhadr ki Arn altnda bulunur. Hayr ve er, btn mahlkatn amelleri onda yazlmtr.

Ondan sonra Hak tala ok ho bir cevherden Krsiyi yaratt.

Raslllh (S.A.V.) yle buyurdu: Yedi kat yer ve gk, Krs'nin yannda bir sah-

rada bir halka kadardr. Krs de Arn yannda bir hal-

ka gibidir. yle olunca Krs kendini grd. Hak talaKrsyi bir kandil gibi Ara ast. imdi o Arda asldr.

Mesbh erhinde nakledildiine gre Ms (A.S.)yle demitir.

Ey Rabbim Ar ile Krs arasnda ne kadar yol var-dr?

Hak tala buyurdu: Ey Ms! On bin kere dou ile bat aras kadar-

dr.

Nitekim Hak tala yle buyurur:

Demek, her eyin mlk ve tasarrufu (kudreti)

kendi elinde bulunan (Allah)n n ne kadar ycedir,mnezzehdir! Siz ancak Ona dndrl (b gtrl) eceksiniz. (25)

(25) Y Sin Sresi, yet: 83.


52/314

3. YERYZ, SMLER VE YARATILANLAR

HAKKINDA SYLENENLER

Ondan sonra Hak tala hazretleri yele:

Es! diye buyurdu.O yelin kanatlar vardr. Adedini Allah taladan

bakas bilmez. Sonra yel suya dokundu. Su hemen dal-

galanp kpklendi ve duman kt. Allah tala o kp-e emretti, hemen dondu. Allah tala donmu kpk-ten yeri, dalgalardan dalar yaratt. Alemde yetmi altbin alt yz yetmi da vardr. Hak tala hazretleribtn bu dalar damarlarla Kf dana rapdetti. O Kafdana bir de melek vazifelendirdi. (26) Allah tala haz-retleri bir kavmi helk etmek istese bu melee bildirir.

O melek hemen yerin damarn tutar, eker. O yer sal-lanr, veya aa geer.

bni Abbs (R.A.): Kaf da yeil zebercedden yaratlmtr. Btn

yeryzn kaplamtr. Gkyznn yeillii Kaf da-nn yeilliindendir.

Ksas Enbiyda peygamber efendimizin yle bu-yurduu nakledilmitir; Kaf dann arkasnda kfrdan yetmi da var-

dr. Onun arkasnda Anber'den yetmi da vardr. Onunardnda altndan yetmi da vardr. Onun ardnda g-mten yetmi da vardr. Onun ardnda demirden yet-mi da vardr.

(26) slm mitolojisinde anka veya siburg denen bykkuun yaad yer olmak zere, masallarda geen

bir dan ismidir. Kaf Da'nn Kafkas Sradalarnda olduuna da inanlmtr.


53/314

Onun ardnda yetmi bin lem vardr. Her lemde

binlerce melek vardr. Adedini Hak tala hazretleri bi-lir. O melekler, Adem ve bls nedir? bilemezler.Tesbih-leri yedi kelimedir. Yani (L ilhe illellh Muhammedn Raslllah) kelimeleridir.

Peygamber (S.A.V.) efendimizin yle buyurduunakledilmitir:

Hak tala, Kaf dann ardnda ak bir yer yarat-

t. Bu dnynn otuz byklndedir. i yaratlm-larla doludur. Allah talaya ibdet ederler.

bni Abbs (R.A.) yle dedi: Allah tala yedi kat yeri yaratt:lk yerin ad (Demk) dr. Onun altnda kuru rz-

gr vardr. Allah tala (Ad) kavmini o rzgrla helk

etmitir. Orada bir kavim vardr, ad (Buim) dir. Onla-rn zerine Sevb ve Ikb vardr.

kinci yerin ad (Hulde)'dir. Orada kfirlere azbiin eitli aletler vardr. Orada bulunan kavmin ad(Tames)dir. Birbirlerini yerler.

nc yerin ad (Guraf)dr. Orada katrlar gibi

akrepler vardr. Kuyruklar sng gibidir. Eer onlar-dan biri yer halk ndan birini soksa, btn halk helkolurdu.

Drdnc yerin ad. (Cerb)'dr. Orada ylanlar var-dr. Bir de kavim vardr ki ad (Celhm)'dr. Kanatlar

vardr, uarlar. Fakat gzleri yoktur.

Beinci yerin ad (Mls)dr. O yerde kfirler iinkibrit dalar vardr. Orada bulunan kavme (Matht) de-nir. Onlar da birbirlerini yerler.

Altnc yerin ad (Siccn)dir. Cehennem ehlininamellerinin defterleri oradadr. Orada da bir kavim var


54/314

dr. O kavme (Katt) derler. Kular suretinde ibdet

ederler.Yedinci yerin ad (Ucb)dr. Orada bir kavim var-

dr. Adna (Csm) derler. Ahir zamanda Ye'cc ve Me'cc ktktan sonra yer altndan bunlar kacaktr.Bunlar, Ye'cc ve Me'ccu yok edecektir. Hlen eytanorada hapsedilmitir.

EbulLeys yle demitir: Hak tala nce yeri yaratt. Kbenin yerinde bir

kzl elta kadard. Ondan sonra gkleri yaratt ve suzerine dedi.

Mfessirler yle derler:

lk zamanlarda su zerinde idi. Bir gemi gibi sal-

lanrd. Sbit deildi. Ondan sonra Hak tala, Ardanbir melek indirdi ve ona yeri getirmesini emretti. Me-lek de, bir eli ile doudan bir eli ile de batdan tuttu ve

yeri omuzu zerinde getirdi. Fakat ayaklar tutmad.Hak tala Firdevsden drt keli yakutdan bir ta -kard. Kalnl beyz yllk yoldu. O tan stnde ye

di bin ukur vard. Her ukur iinde de bir deniz vard.Vasfn Allahtan baka kimse bilmez. Hak tala o taamelein ayaklar altna girmesini emretti. O melek de

bu syede karar tuttu. Bu defa, melek sabit oldu, ta ka-rarsz kald, salland. Hak tala Firdevsden bir kzkard. Krkbin boynuzu vard. O kadar uzundu ki, ye-rin kenarndan Arn alt na erimi idi. Ba ile kuyru-

u aras beyz yllk yoldur. Hak tala o kze tanaltna girmesini emretti. Girdi ve getirdi. O kzn ad(Lebusan)'dr. Bu sefer de o kz karar tutmad. Haktala bir ta yaratt. Kalnl yedi kat yer ve gk kadar-d. kzn altn a girdi. kz durdu, fakat bu ta dur


55/314

mad. Bunun zerine Allah tala byk bir balk yarat-

t. O baln krk bin kanad ve krk bin aya vard. Adda (Yehmd) idi. Eer btn denizler o baln burnun-dan konsa gene dolduramaz.d.

Ka'blAhbr der ki: Bu sefer o balk karar tutmad. Hak tala bal-

n altnda bir deniz yaratt. ylece balk sbit kald.Suyun altnda yeli yaratt.

Bu yaratltaki sra yledir: Btn yer bir melein zerindedir. Melek ta

zerindedir. Ta kzn stndedir. kz de bir bakata zerindedir. O ta bir baln zerindedir. Balk Su-yun zerindedir. Su hava zerindedir. Hava da zulmet,karanlk zerindedir. Btn mahlkatn ilmi bunda ta-

mam oldu. nsann ondan te bilgisi yoktur.bni Abbs (R.A.) yle der: Btn yer bir baln zerindedir. Balk su ze-

rindedir. Baln ba ile kuyruu Arda birlemitir.O baln esas vasfn Allahdan baka kimse bilmez. Al-lahn hereye gc yeter. (27)

4. GKLER VE NDEKLER HAKKINDASYLENENLER

bni Abbs (R.A.) yle demitir: Hak tala buhara sudan kmasn ve havaya git

(27) Buradaki kz Boa burcudur. Burlar, gkyzndesbit oniki takm yldzdr. Gne her ay bunlardangeer. Dnyamz, gne sistemine dahil bir gezegen-dir. Bu ifade, gne Boa burcundan geerken, dnyamzn cazibe ile dengelendiini anlatr . Eski m -fessirler bunu kapal brakmlardr.


56/314

mesini buyurdu. Buhar sudan kt. Allah tala o buhar-

dan gkleri yaratt. O nce bir kat idi. Sonra yedi katyapt. lk gk yeil zebercedden idi. Ad Berki'dr. Refda derler. Onun melekleri kz sretindedir. Haktala bir melek yaratt. O melek bu gn vekilidir. Adsmaildir.

kinci kat gk sar yakutdandr ve ad (Kayzm)'dur. Onun melekleri (Ank) sretindedir. (28) Bir meleko gkle vazifelidir. Ad Mikil'dir.

nc kat gk Kzl yakuttandr. Ad (Mn)'dur.Onun melekleri akbaba sretindedir. Bir vazifeli melei

vardr. Ad (Sa'di)'dir.Drdnc kat gk gmtendir. Ad (Erkaln)dur.

Onun melekleri insan sretindedir. Vazifeli melei (Sal

sil)dir.Beinci kat gk kzl altundandr. Ad (Retk)dr.Melekleri Cennet Hurisi eklindedir. Vazifeli melei(Kelkil)dir.

Altnc kat gk beyaz incidendir. Ad (Ref)dr.Onun melekleri de insanlar sretindedir. Vazifeli mele-i (emhil)'dir.

Yedinci kat gk ak nurdandr. Ad (Garib)dr.Melekleri insanlara benzer. Vazifeli melei (Efril)'dir.

Her gn kalnl beyz y llk y oldur. Beyzyllk aralklar vardr, ii ve d meleklerle doludur.

bni Abbs (R.A.) gene yle der: Arn sanda nurdan rmaklar vardr. Yedi kat

gk ve yer kadar byktr. Cebrail (A.S.) her sabah onagirer, kar. Nuru zerinde nur, gzellii zerinde g

(28) Ank. slm mitolojisinde Kaf danda bulunduu kabul edilen bir masal kuudur.


57/314

63

zellik meydana gelir. O rmaktan kar, silkinir. Dk-

len her damlasndan bu melek yaratlr. O meleklerdenyetmibini hergn Kbeye gelirler ve Kbeyi tavf eder-ler. Ky m ete kadar, tavaf etmek iin, onlara sra gel-mez.

Ka'blAhbr vle der. Ondan sonra Hak tala srfili yaratt. Allahn

buyruunu Levh Mahfuz'a srafil indir ir. Ondan sonrasra ile Cebrile, Cebrail Mikile, Mikil de Azrail'e in-dirir.

srfil'in drt kanad vardr. Bir kanadn douya,bir kanadn batya, bir kanadn yerle gk arasna ser-mi; bir kanadn da, Allahdan korktuu iin yznekapamtr. Arn bir kesini omuzuna alm olup ba

Ar'da ve ayaklar yedi kat yerin aasndadr. Gayetgzel sesi vardr. Melekler iinde, ondan daha gzel ses-lisi yoktur. Nitekim, insanlar arasnda Davd (A.S.)dangzel sesli kimse yoktur.

Be yz yldan sonra Hak tala Cebrail (A.S.)' ya-ratt. Fakat Cebrail, meleklerin en stndr. Allahn

da sevgilisidir. Ona (RhulEmin) derler. Peygamber-lere (vahiy) getiren melek Cebrail'dir. Onun, eitli cevherden alt yz kanad vardr. ayet Allah tala bir eh-ri veya bir kavmi helak etmek isterse, Cebrail (A.S.) gi-dip helak eder.

bni Abbs (R.A.)'n nakline gre Rasul (A.S.) ylebuyurmutur:

Bir gn gk yznde Cebrilin eklini grmekistedim, grmeyi diledim. Cebrail yle buyurdu:

Ey Allahn Rasul! Beni grmeye gcn yetmez.Ben grmekle isrr ettim. Bir gn Arafat'a ktm

Cebrail geldi. Grdm ki douyu ve baty kaplam


58/314

Ba gkte ve ayaklar yerde idi. Bu manzaray grnce

heybetinden dtm. Cebrail insan suretine girdi. Benigsne bast ve:

Korkma ey Muhammed! dedi.Beyz yldan sonra Hak tala, zebercedden ve iki

eit cevhirden Mkili yaratt. ki kanad vardr, binde yz vardr. Her yznde bin az vardr. Mmin-

ler iin Allah zikrederler. Bin gz vardr. Gnahkr-lar iin alarlar, Allahtan rahmet ve mafiret isterler.Gzlerinin her damlasndan Hak tala bir melek yara-tr. O da mminler iin Allah zikreder.

Be yz yldan sonra Hak tala hazretleri Azril(A.S.) yaratt. Birinci kat gktedir.

Baz kimseler:

Y er ile gk arasnda bir makam vardr. Azriloradadr. Yz Levh Mahfz'a dnktr. Sa eli ilemminlerin ruhlarn alr, Illiyyna gnderir; sol eliile de kfirlerin ruhlarn alr, Siccn'e gnderir, de-milerdir.

Kirmen Ktibin melekleri, Allaha yakn ve sevilenmeleklerdir. Allah tala onlar, insanlar hayr ve er(iyi ve kt) ilerini yazsnlar diye, yaratmtr. Sa ta-raftaki melek hayr ve iyilikleri, sol taraftaki ise er vektlkleri yazar. Eer bir insan yrse, biri nnden,

biri de ardndan yrr. Ne iler ve ne sylerse, sevbve gnahn yazarlar. kisi sabah namaznda gelir, ikisi

de akam namaznda gelirler. Her insan iin her gndrt melek vazifelidir. Yz altm tanklar vardr. On-lar kymet gnnde tanklk iin gelirler.

Beyti Mamura gelince, bu hususta drt gr var-dr:


59/314

651) Yedinci kat gktedir. Arn karsnda ve Kbe

nin stne den gktedir. Hrmeti, yerdeki Kbeninhrmeti gibidir. Hergn yetmibin melek gelir, ondanamaz klarlar ve tavaf edip giderler. Onlara tavaf iinbir daha sra gelmez.

2) Beyti Ma'mur yakutdan bir evdir. Allah onu,Adem (A.S.) zamannda Cennetden Kbenin yerine in-dirmitir. Nuh tufanna kadar yeryznde kalm, tu-

fanda ortadan kalkmtr. O zaman melekler onu gekarmlardr. Uzunluu beyz yllk yoldur. Allahonun zerinde insan suretinde bir melek yaratmtr. Omelek yeri ve gkleri yemek istese idi bir lokma olur-du. Onun ad (Ruh)dur

3) Beyti Mamru Adem (A.S.) Kbenin yerineyapmtr.

4) Allah tala meleklere emretmi ve onu Hz.Adem'den nce onlar yapmlardr.

Bahri Mescr (dolup taan deniz)e gelince:O, yedinci kat gktedir Bazlarna gre bir denizin

addr. Allah tala kyamet gnnde btn mahlkata odenizden hayat verir. O denizde Allah tala melekler ya-

ratmtr. Ellerinde harbeler (mzraklar) vardr. Herharbenin uzunluu be yz senelik yoldur. Allah tala odeniz iin bir melek vazifelendirmitir. Vasfn Allahdanbaka kimse bilmez.

Hz. Enes (R.A.) yle demitir: Hak tala, alemi yaratmazdan nce Ar su ze-

rinde idi.Nitekim Hak tala yle buyurur:(Bundan evvel ise) Ar' su stnde idi. (29)

(29) Hd Sresi, yet; 7.


60/314

O suyu iki ksma ayrd. Birinden Arn altndakiBahri Mescru yaratt. Dierinden de baln yzd

bildiimiz denizi yaratt.Sonra da Allah, Arn nurundan gnei, hicabndan

da ay yaratt.

Mchid (R.A.) yle der:

lk zamanlarda bir gne gndz, bir gne degeceyi aydnlatrd. Gece ve gndz ayrt edilemezdi.kisinin aydnl ayn idi. Halk rahatsz oldular. Haktala Cebraile emretti. Cebril de ayn yznden nurualp gnee verdi. Ayn yzndeki karanlk, Cebrilinkanadnn eseridir. Matematik ilminde ve Tefsirlerde de

bu byledir. (30)bni Abbs (R.A.) der ki: Gnein altm fersah uzunluu ve altm fersah

enlilii vardr. Ayn da krk fersah eni, krk fersah dauzunluu vardr.

Hz. Muktil (R.A.) da: Gnele ay beraberdir. Seksen fersah eni ve

uzunluu vardr. Tefsir ilmindeki sahih ve doru grbudur der. (31)

Ondan sonra da Hak tala Cenneti yaratt. bni Ab-bs (R.A.) yle der:

Cennet, Arn altnda yce bir makamdr. Nite-kim Peygamber efendimiz yle buyurmutur:

(30) Bugn ayn yzeyindeki bu blgeye (ka ranl k blge)ad verilmektedir. Son ay seyahatlar srasnda bublge astronotlarca grlm ve ay arac buradangeerken, yeryz ile irtibatn kesildii uzay merkezine bildirilmitir.

(31) Bu rakamlar, o zamana gre bilinen itibari llerdir.


61/314

Cennetin tavan (dam) Allahn Ardr.

nallah Cenneti beinci babda beyan edeceiz.bni Abbs (R.A.) gene yle demitir: Hak tala (Adn) Cennetini yaratt ve ona: (Ken-

dini ssle!) buyurdu. Adn Cenneti de kendini ssledi.Irmaklarn da meydana kard. Yani kfr, selsebl,tesnim, arab, bal, st ve su rmaklarn gsterdi. Taht-larn, krslerini, Cennet elbiselerini ve Cennet Hurile-rini de ortaya koydu. Ondan sonra Allah tala.

Konu! dedi.Adn Cenneti de konutu ve: Ne mutlu bana girene! dedi.Hak tala: anm hakk iin sekiz blk kimseyi sana koy-

mam, sende oturtmam, buyurdu:1) lmeden nce tvbe etmeyen iki ienleri.2) Zin edenleri,3) Gammzlar (lf tayanlar),4) Zlimleri,5) Elenceye ve sefahata dkn olanlar,

6) Hsm akrabasn terk edenleri,7) Gayretsizleri,8) Sznde durmayan vefaszlar.

Hz. Vehb (R.A.) u Hadisi rivayet etmitir: Ey Allahn Rasl! Hak tala Cenneti neden ya-

ratt? diye sorduk. Rasl (A.S.) yle buyurdu: Sudan

yaratt. Bir kerpici altndan, bir kerpici gmtendir.Harc miskten ve topra zaferndandr. Talar inciile yakuttandr. Kim ona girerse eitli lezzetlerle nimetlenir. Ona giren lmez. Yiitlii asla bozulmaz. Ebe-d olarak kalr.


62/314

Zehret'rRyd'daki mfessirlerin beyanlarna g-

re, Cennetten sonra, Hak tala Cehennemi yaratmtr.Cehenemin yedi kaps vardr. Bir kapdan bir kap-ya beyz yllk yoldur. Her kapda yetmibin da var-dr. Her dada yetmi bin dere vardr. Her derede yetmi

bin ev vardr. Her evde yetmi bin azb leti vardr.Azb letleri:

1) Ekyd (Bukalar),2) Enkl (ayaa giyilen ate pabular)3) Selsil (ayak zincirleri)4) All (boyun halkalar)5) Semim (Aular)6) Hamm (kaynar su)7) Zakkum gibi eylerdir. Hepsi de atetendir. Ce-

hennemin ilk kaps, bu mmetin tvbesiz dnydangiden byk gnah ileyenleri iindir.kinci kap (Cahm)dir. O, puta tapanlar iindir.

Hristiyanlar ondan girerler.nc kaps (Hutame)dir. Ye'cc ve Mecc ile

Yahudiler oradan girerler.Drdnc kaps (Saiyr)dir. eytanlar ve yldz-

lara tapanlar oradan girer.Beinci kaps (Sakr)dr. Atee tapanlar ondan gi-

rerler.Altnc kaps (Lez)dr. Mrikler ondan girerer.Yedinci kaps (Hviye)dir. Mnafklar ondan gi-

rerler.

Nitekim Hak tala yle buyurur: Onun yedi kaps, her kapnn da onlara ayrl-m birer nasibi vardr. (32)

(32) Hic r Sresi, yet: 44.


63/314

Tefsirlerde nakledildiine gre, Hak tala Cehen-

nemi yaratt zaman, melekler feryd edip aladlar.Allah Adem(A.S.)' yaratnca: Bizim iin deilmi! diye sevindiler.Eb Hreyre (R.A.) u rivayeti nakleder: Rasl (A.S.) buyurdu: Yeryzndeki ate, Cehen-

nem ateinin yetmi blnden bir bldr.Ashb: Ey Allahn Rasl! Bu kadar yetmez mi idi? di-

ye sordular.Raslllah buyurdu: Kfirlere iddetli azb etmek iindir. Zebaniler

Cehennemi bin sene yaktlar, ak oldu. Bin yl daha yaktlar. Kzl oldu. Bin yl daha yaktlar, kara oldu. Halen

karadr. O, sulular ve gnahkrlar iin hazrlanmtr.Hz. Vehb (R.A.) u rivayette bulunmutur. Ondan sonra Hak tala Nr Semmu (zehirli

atei) yaratt. O Nr Semmdan (Cnn) kavmini ya-ratt. Nitekim yle buyurur:

Cnn da daha nce ok zehirli ateten yarat-tk. (33)

Hak tala atein yalabndan evvel bir erkek yarat-t. Ad (Mric) idi. Mric'den sonra bir kadn yaratt.

Ad (Mrice) idi. Bunlardan bir olan dodu. (Cin) diyead koydular. Btn Cinnler ondan meydana geldi. bls

(33)Hicr Sresi, yet: 27.

yette geen Cnn, Cinnin babas, iblisdir. Allahtala Cnn'. iliklere kad ar ileyen ok iddetli birateten yaratmtr. Anlaldna gre, insan yara-tlmazdan nce, Cnnn yaratld zaman arz deh-etl i ateler sam akta imi.

(. Terc. C. 2, S. 446)


64/314

70

(lnet olsun) onlardandr. blsin Cnn kavminden bir

kars vard. Ad (Lehy)dr. Hak tala Cnn kavmini,dny gnde ve yerde yerletirdi. Uzun zaman ib-detle megul oldular. Bir zamandan sonra Hak talahazretlerine s oldular. Yeryz bunlarn errindenferyd edip:

Ey Rabbim! Beni yarattn ve zerimde sana s

olanlar barndrdn, diye ikyette bulundu.Hak tala: Ey yer! Ben onlara kendi cinslerinden Peygam-

berler gndereceim buyurdu.Allah, sekiz yz Peygamber gnderdi. Hepsini de e

hid ettiler. Ondan sonra Hak tala gkten yere ate

gnderip onlar yakt. bls ve Cin'in ocuklar yerdeoturdular. Burada uzun zaman ibdetle megl oldu-lar. Hak tala blisi birinci kat ge kard. Bin sene-de orada ibdet etti. Hak tala Hz. Adem (A.S.) yarat-t zaman, btn meleklere Ademe secde etmeleriniemretti. Onlar da Hz. Adem'e secde ettiler. Fakat blssecde etmedi. O vakit kovuldu ve ilh huzurdan srl-

d.Hasan Basri (Allahn rahmeti zerine olsun) y-

le der: bls, yedinci kat gkte yedi bin yetmi sene ib-

det etti. Bin sene de Cennetin Hazinedr oldu. Cenne-tin kapsnda u yazy grd:

Hak talaya yakn bir kul var ki, Hak tala onaemreder. O yakn kul da Hakkn emrini tutmayp asolur. Hak tala da o kulu kapsndan kovar ve ona l-net eder.

blis bu yazy grd ve:


65/314

Ey Rabbim! Bana izin ver, ona lnet edeyim, de-di. Hak tala izin verdi. blis o kula bin yl lnet etti.

Bilmedi ki o kovulmu olan kul kendisi idi. Kendinelnet etti.

Mfessirler, blis hususunda ihtilf ettiler. Bazla-r:

O meleklerdendir, dediler. Fakat sahih olan u-dur ki o Cinndir. Nitekim Hak tala buyurur:

O ise, cinden olduu iin, Rabbinin emrindendar kmt. (34)

Fakat ibdet ettii ve ge kt iin melek sfat-n kazanmtr. Onun iin ona da secde iin emrolunmutur.

5. YCE ALLAHIN BLDRD KELMELERNBEYANI

Bilmek gerektir ki, Allah tala'nn, btn mevcdatasyledii kelime ve szleri zikretmek iin tekrar geriyedndk.

Hak tala u sraya gre evvel Akl yaratt. Rhuyaratt. Nru yaratt. Kalemi yaratt. Levh Mahfzu ya-ratt. Cnn kavmini ve Cin'i yaratt. Yerleri, gkleri ve

yldzlar yaratt.Ondan sonra, son mahluk olarak, Adem (A.S.) ya-

ratmay diledi.Nitekim Hak tala yle buyurur: Hani Rabbin meleklere: Muhakkak ben yery-

znde (benim emirlerimi tebli ve yerine getirmekle va

(34) Kehf Sresi, yet: 50.


66/314

zifeli) bir halife (bir insan Adem) yaratacam demi-ti... (35)Melekler de: Ey Rabbim! Yeryznde fesd karan ve kan

dken birini yaratr msn? Biz seni tesbh ve takdisederiz dediler. (36)

Hak tala da:

Sizin bilemeyeceinizi herhalde ben bilirimbuyurdu. (37)

Melekler bu sz iitince, ilh azmetten korkupyedi kerre Ar tavf ettiler. Bu sebeptendir ki, Kbeyiyedi kerre tavaf etmek snnet oldu.

Ondan sonra Hak tala, Hz. Adem (A.S.) yaratma-

y diledi ve yere: Ey yer! Ben senden bir halk, bir insan yaratmayisterim ki, onlarn bir ksm bana bal olsun, Cennetekoyaym Bir ksm da s olsun, Cehenneme koyaym,

buyurdu.Hak tala bundan sonra da Cebraile: Ey Cebrail! Yere in ve yerden toprak al! Ondan

en stn varl yarataym buyurdu.bls bunu rendi ve yere inip bunu haber verdi.Ondan sonra Cebril (A.S.) toprak almak iin yere

indi. Yer Cebril (A.S.)a: Ey Cebril! Benden t oprak alma! diye and ver-

di.C ebril (A.S.) da almad ve tekrr ge kt.

Ondan sonra Hak tala Mikl (A.S.)a emretti. Yerona da and verdi. O da bir ey almad, yine dnd.

(35) Bakara Sresi, yet: 30.(36) Bakara Sresi, yet: 30.(37) Bakara Sresi, yet: 30.


67/314

7 3

Ondan sonra Hak tala Azrail (A.S.)a emretti. Yer

ona da and verdi. Fakat Azril (A.S.) kulak asmad. Biravu toprak alp yerine gitti.

Hak tala: Ey lm melei! Ne yaptn? diye sordu.Azril (A.S.) yerin and verdiini syleyince Hak

tala:

Senin getirdiin topraktan bir insan yarattm.Sende esirgemek az olduu iin, onlarn cann almaysana verdim buyurdu.

Bunun zerine Hak tala o bir avu topra, kud-ret elile krk sabah yourdu. Ondan sonra ikiye bld.Birini Cennete att, birini Cehenneme att. Ondan son-

ra yle buyurdu: Ben kadir mutlak Allahm. Hereye ben hkm-ederim. Benden baka hi kimse bir bakasna hkmedemez.

Eer Allah: Her diri eyi sudan yarattmz o kfr (ve in

kr) edenler grmedi (ler) mi? (38) buyurdu. Halbuki,melekler ve cinler gibi, baz yaratklar sudan deildir.

Adem de topraktandr. Bunlar nasl izah edilir? diye sorulacak olursa cevab udur:

Hak tala melekleri yelden yaratt. yle yeldenki, o yeli Allah sudan yaratmt.

Cinleri ateten yaratt. yle ateten ki, Allah o atei

sudan yaratmt.Adem (A.S.) topraktan yaratt. yle topraktan ki,Allah o topra sudan yaratmt.

(38) Enbiy Sresi, yet: 30.


68/314

74

Bylece Hak tala her eyi sudan yaratmtr.

Anla ki o harika bir eydir.Nakledildiine gre, Hak tala insann rhunu ya-ratt zaman:

Ben kimim? diye sulde bulundu.Ruh da: Ya ben kimim? diye karlk verdi.Ondan sonra Hak tala meleklere emretti. Onlar

bin sene ruhu a braktlar.Allah tala: Ben kimim? diye buyurdu.Rh: Sen, kendisinden baka Hak ma'bd olmayan y-

ce Allahsn! dedi.

Nefis, Hak talann birliini, yceliini ve her eyinhkimi olduunu ancak alk ile kabl etti.Raslllah (S.A.V.): Allah ruhlar, bedenlerden drt bin yl evvel ya-

ratt, buyurdu.


69/314

IV. K N C B L M

1. ALLAH TALANIN PEYGAMBERLERE SZLER

Allah tala buyurdu: Hani Rabbin meleklere: Muhakkak ben yery-

znde (benim emirlerimi tebli ve yerine getirmekle vazifeli) bir halife (bir insan Adem) yaratacam demiti.(39)

Zira Ademin lh sfat'dan nasibi vard. Eer yle

olmasa idi Allah bu kemlatla onu leme getirmezdi. VeHak talann niybet ve hilfetine lyk olmazd. Me-lekler bu srr bilemediler ve:

Yeryznde fesd karan ve kan dken kimse-leri yaratr msn? Biz seni tesbih ve takdis ederizdediler. (40)

Hak tala da:

Sizin bilemeyeceinizi herhalde ben bilirim bu-yurdu. (41)

Kdolu (Allahn rahmeti zerine olsun) Misbh'lnsde yle demitir:

Halife olmak, Allahn vekili olmak meleklerinelinden gelmez. Zira onlarn yukardaki ayetde geen

szlerinde on ynden kusurlar vardr:

(39) BakaraSresi, yet: 30.(40) BakaraSresi, yet: 30.(41) BakaraSresi, yet: 30.


70/314

76

1) Adem'i knadlar.

2) Ademi grmeden iftirada bulundular.3) Adem'i grmeden tanklk ettiler.4) Slih (iyi) bir kiiye fsk dediler.5) Arkalay hkm verdiler.6) Adem'i ehvete ve gazaba hamlettiler.7) Adem'in faziletine hased ettiler.8) Ademin hilfetine haris oldular.

9) Nefislerine kibir ettiler ve amellerini grdler.10) Rablerine itiraz ettiler.Mfessirler yle dediler: Hak tala hazretleri; yeri, g, meleklerive cni

yaratt zaman,melekleri gklerde skin kld.Cinle-ri de yerde koydu. Uzun zaman yerde ibdet ettiler. On-

dan sonra aralarnda fesd belirdi. Hatt birbirlerini l-drdler. Hak tala onlara melike askerlerini gnder-di. Onlar Cennetin hazinedarlar idiler. bls de reisleriidi. O blsin ad (Azzil) idi. Srynice ve Arapa ad(Hris) idi. Ne zaman ki s oldu, Hak tala ismini vesretini deitirdi. Onun iin bls dediler. Allahn rah-metinden midini kesti. O asker yeryzne indi. Cinle-

ri dalara ve adalara srd.Ondan sonra Hak tala blse, yerde, gkte ve Cen-

nette ibdet etmek iin izin verdi. Sonra kendine kibirgeldi ve:

Hak tala beni yaratt zaman meleklerden s-tn yaratt. Bana bunca mlk verdi, ibdet ettim, dedi.

Hak tala da. Sizin bilmeyeceinizi herhalde ben bilirim(42)

(42) Bakara Sresi, yet: 30.


71/314

77

Hak tala byle buyurunca melekler Allahn gaza-

bndan korktular. Her gn saat Kbeyi tavf ettilerve szlandlar. Haktan rahmet istediler.Hak tala buyurdu: Benim Armn altnda bir nehrim vardr. Ona

Bahri Hayvn (Hayal Denizi) derler. Ondan kerreelinizi, yznz ve ayaklarnz yuyun. Onlar da kerre yudular. Hak tala:

Btn gnahlarnz yarladm, buyurdu.Mfessirler yle demilerdir: Hak tala Azril (A.S.)'a buyurdu. Yerin drt ta-

rafndan toprak ald. Onun iin Adem oullarnn renk-leri ve suretleri deiik oldu. Hak taala o topra balk

yapmalarn emretti. Ac, tatl ve tuzlu su ile onlar daonu balk hline koydular.

Ondan sonra Hak tala Cebril (A.S.)a, Muhammed Mustafay yaratmak iin, yerin kalbinden toprakalmasn emretti. Cebril (A.S.), Allaha yakn meleklerve kerbiyyn, Hz. Rasln kabriden birer avu toprakaldlar. Ve onu Tesnm, Rahk ve Selsebl suyu ile ka-

rtrdlar. Bir ak inciye dnd. Ondan sonra Cebril(A.S.) o bal btn Cennet rmaklarna daldrp yinekard. Melekler anladlar ki, Muhammed Mustaf (S.A.V.) budur. Ondan sonra Adem ylece krk yl balk-ta yatt.

Nitekim Hak tala buyurdu: nsan zerine uzun devirden yle bir zaman gel

(ib ge) di ki o vakit o, anlmaya deer bir ey bile de-ildi. (43)

(43) Dehr Sresi, yet: 1.


72/314

blis, Ademin bu ekilde kemltn grnce son

derece hased etti. Adem (A.S.) balkta yatarken eli ilegsne vurdu. Grd ki ii botur. Azndan girdi, ge-ne kt. Dostlarna:

Bunun ii botur, bu lemde bir eye mlik ola-maz. Eer Allah tala bunu sizden ulu klarsa ne dersi-niz? dedi.

Onlar: Allah tala hazretlerine itaat ederiz dediler.bls: Eer benden ulu olursa ben ona s olurum, eer

ben bundan ulu olursam helk ederim, diye and iti.2. DEM (A.S.)A RUH FRME DURUMUAlimler yle dediler: Hak tala hazretleri Ademe ruh vermeyi diledi

ve rha btn nurlarn iine girmesini; sonra da Adem'-in cesedine girmesini emretti. Ruh Ademin cesedine gir-mek istedii zaman, onun dar ve karanlk bir yer oldu-unu grd ve:

Bu bir karanlk yerdir, nasl gireyim? dedi.

Hak tala da: Glkle gir ve glkle k, buyurdu.Ruh cesede girdi. nce dimana vard ve iki yz yl

dolat. Ondan sonra gzlerine geldi. Bundaki hikmet,Ademin bedeninin asln grmesidir ve topraktan oldu-unu bilmesidir ki, Kermet ve Peygamberlik verildi-

inde, kendine gurur ve kibir gelmesin.Ne zaman ki ruh genzine geldi; aksrd ve (ElHam

d lillah = Allaha hamd olsun) dedi. Ademden ilk kansz bu oldu. Hak tala hazretleri cevp verdi. AllahnAdeme ilk sz u oldu:


73/314

79

(Ey Adem! Rabbin sana rahmet eder. Ben senirahmet iin yarattm.)Ondan sonra Hak tala. Ademin Hamdinden, Liv'

lHamd i (Hamd Sancan) yaratt.Ondan sonra ruh, Adem'in btn cesedine yayld.

Sonra da Allah Ademe nurdan libs (elbise) giydirdi.Her gn gzellii ve holuu artmakta idi.

Nakledildiine gre Hak tala Cebrail (A.S.), Akl,imn ve hay ile Adem'e gnderdi.

Cebrail (A.S.): Hangisini dilersen onu al dedi.Adem akl seli.man hayya: Hak tala hazretleri bana akl nerede olursa be-

nim de orada olmam emretti dedi.

Ademin yaratl tamam olunca Hak tala Cennet-ten eitli gzelliklerle sslenmi elbiseler gnderdi.

Ademin azndan gne nru gibi nur kard. Muhammed Mustaf'nn nuru, iki ka arasnda ay gibi parlard.

Ondan sonra Hak tala, meleklere Ademin huzurun-da toplanmalarn ve Ademin onlara hutbe okuyaca-n, bildirdi. Btn gklerin melekleri toplanp yirmi binsf oldular. Hak tala Ademe gzel bir ses verdi. Adem(A.S.) minbere kt. O minberin yedi aya vard. Adem(A.S.) yeil Sndsten elbise giydi. ki blk sa vard.

Cevherlerle ssl idi. Banda altndan bir ta vard. Ota'n drt kesi vard. Her kesinde byk bir incivard. Gnein nurundan parlakt. Belinde nurdan birkuak vard. Adem (A.S.) minbere kt ve hutbe okudu.Hak tala Ademe btn isimleri retti. Nitekim yle

buyurur.


74/314

80

(Adem)'e btn isimleri retmiti. Sonra on-

lar (onlarn gsterdikleri lemleri, eyay) meleklere gs-terip: Dorucular iseniz (hereyin iyzn biliyorsa-nz) bunlar adlaryla bana haber verin demiti. (44)

Adem (A.S.): Ey Rabbim! Benden baka bir mahlk yarattn

m? dedi.Hak tala hazretleri: Ey Adem! Senden baka bir mahlk yaratmadm,

buyurdu.Ondan sonra Adem (A.S.) meleklere selm verdi.

Melekler de Hz. Ademin selmn aldlar ve onu tzmettiler.

Ondan sonra da Hak tala, btn meleklere Adem'e

secde etmelerini emretti. Btn melekler Ademe sec-de ettiler. Yalnz bls etmedi. Kibirlendi ve kfir oldu.

bni Abbs (R.A.) yle demitir: Meleklerden bir cemaat, Adem (A.S.)a secde et-

mediler. Hak tala onlarn zerlerine ate gndererekyakt ve helak etti.

Bagav, tefsirinde yle der: Adem (A.S.)a ilk secde eden srfl (A.S.) idi. Zi-

ra o, Ademin yznde Kur'an nrunu grd ve derhalo nura secde etti.

Ondan sonra Adem (A.S.) minberden indi. Cennet-ten bir salkm ak zm geldi. Ademin Cennet yiyecekle-rinden yedii ilk ey zm idi. (ElHamd Lillh) dedi.

Hak tala hazretleri: Ey Adem! Ben seni, nimetlerimi yiyesin de kre-

desin diye yarattm. imdi nimetimi yiyip kymete ka

(44) Bakara Sresi, yet: 31.


75/314

81

dar kretmek senin evltlarnn snneti, yolu oldu.

Kss Enbiyda denir ki:Hak tala Ademi yaratt zaman ona ruh fle-

di, Cennet elbisesi giydirdi. Adem bir taht zerine otur-du. Melekler omuzlar zerinde alp gtrdler.

O zaman Hak tala: Adem benim gklerimi grsn. Ta ki yaknl

artsn, buyurdu.Sonra meleklere buyurdu. Onlar da Ademi gegetirdiler. Yz yl gkleri tavf ettiler.

Ondan sonra Hak tala miskden bir at yaratt. n-ciden ve mercandan iki kanad vard. Adem (A.S.) o atabindi. Cebril (A.S.) yularn tuttu. Mikil (A.S.) sa ya-nnda, srfil (A.S.) sol yannda btn gkleri dolat-

lar.Mfessirler yle naklederler: Hz. Adem Cennette olduu zaman yalnz dola-

rd. Gnl skin deildi. Hak tala Adem'e uyku ver-di. Adem (A.S.) da uyudu. Hak tala Ademin sol iyeikemiinden Hz. Havvy yaratt. Ona Cennet elbiseleri-

ni giydirdi. Hz. Havv, Ademin ba ucuna oturdu. Adem(A.S.) uykudan uyand zaman banda bir kadnnoturduunu grd

Melekler imtihan iin:Bu kimdir? diye sordular.

Adem (A.S.): Kadndr, dedi.

Melekler: smi nedir? dediler.Adem (A.S.): Havvdr, dedi.


76/314

Melekler:

Niin Havva'dr? dediler.Adem: Diri yaratld iin, dedi.Melekler: Niin yaratld? diye sordular.Adem: Ben onda ve o bende sakin olmak (huzur bul-

mak) iin yaratld, dedi.Nitekim Hak tala buyurdu: Sizi bir candan (Ademden) yaratan, bundan da,

gnl kendisine yatp snsn diye, eini yapan Odur (Al-lahtr). (45)

Bedyii Ahbr'dan yaplan nakle gre, Adem (A.S.)

Cennet

ahmed bican - envâru'l âşıkîn 1

Documents