1

AHŞAP KALIPÇI (SEVİYE 3)

YETERLİLİK KODU: 11UY0011-3

REViZYON 02, KASIM 2014

2

1.GĠRĠġ

ĠÇĠNDEKĠLER

2. KALIP PLANLARININ OKUNMASI

2.1. Yapı Projeleri Genel bilgisi

2.2. Kalıp Planlarının Okunması

3. AHġAP KALIP YAPIMINDA Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNE ĠLĠġKĠN

ÖNLEMLER

3.1. KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD)

3.2. ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar

3.3. Ġlk Yardım

4. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ALET VE EKĠPMANLAR

5. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMLER VE ARAÇLAR

5.1. Malzemeler

5.1.1. AhĢap

5.2. Araçlar

5.2.1. Çiviler ve Bulonlar

5.2.2. Metal Dikmeler

5.2.3. Kelepçe ve KuĢaklar

6. PLANIN ZEMĠNE UYGULANMASI (APLĠKASYON)

6.1. Aplikasyon Genel Bilgisi

6.2. Ġp Ġskelesi Yapım Süreci

7. KALIP ĠSKELELERĠ

8. KALIP YAPIM SÜRECĠ VE TEMEL ĠġLEMLER

8.1. Kalıp Yüzeylerinin Hazırlanması

8.2. AhĢap Kalıp Sistemleri

8.2.1. Temel Kalıpları

8.2.1.1. Tekil Temel Kalıpları 8.2.1.2. Sürekli Temel Kalıpları

8.2.1.3. Plak (Radye) Temel Kalıpları

8.2.1.4. Temel Aksları

8.2.2. Kolon Kalıpları

8.2.3. Duvar Kalıpları

8.2.4. KiriĢ Kalıpları

8.2.5. DöĢeme Kalıpları

8.2.5.1. Plak DöĢeme Kalıpları

8.2.5.2. DiĢli DöĢeme Kalıpları

8.2.5.3. Asmolen DöĢeme Kalıpları

8.2.6. Merdiven Kalıpları

8.2.6.1. Düz Kollu Merdiven Kalıpları

8.2.6.2. Dönel Merdiven Kalıpları

9. KALIP SÖKME ĠġLEMLERĠ

10. KAYNAKLAR

3

1. GĠRĠġ

Kalıp terimi, beton ile doğrudan temas halinde bulunan kalıp yüzey elemanları, gerekli

kalıp taĢıyıcı sistemini ve bağlama elemanları bütününü kapsamaktadır. Genelde kalıp;

taze betonu istenilen Ģekil ve boyutlara sokmak, betonda yüzey düzgünlüğünü

sağlamak, kendisini taĢıyacak duruma gelene kadar betonu desteklemek için tasarlanan

geçici bir yapı olarak tanımlanmaktadır.

Kalıp aynı zamanda;

betonu mekanik tesirlerden korumak,

betonun nemini kaybetmesini önlemek,

betona ısıl yalıtım sağlamak,

iĢçileri, malzeme ve ekipmanları aynı zamanda geçiĢ platformlarını (gerekli

olduğu hallerde) taĢıyabilmek,

dıĢ vibrasyon uygulanması halinde vibrasyonu betona iletmek,

prekast beton bileĢenler üretiminde kullanılması halinde (gerektiği durumlarda)

beton bileĢenlerin döküm alanından taĢınmasına kolaylık sağlayabilecek

dayanımda olmak,

Ģeklinde özetlenebilecek ikincil fonksiyonlara sahiptir.

Türkiye‟de konut yapılarının yaklaĢık %90„nının betonarme taĢıyıcı sistemli olarak

üretildiği görülmektedir. Üretimin önemli bir kısmı, geleneksel yapım yöntemleri ile

birim üretim ölçeğinde üretim yapan kiĢi ve küçük müteahhitlik kuruluĢları tarafından

gerçekleĢtirilmektedir. Diğer taraftan, betonarme yerinde döküm (in-sitü) olarak

gerçekleĢtirilen yapı üretiminde kalıp maliyetinin toplam betonarme sistem maliyetinin

yaklaĢık olarak %30„una kadar tutabildiği bilinmektedir.

Ülkenin genel ortam Ģartlarına uygun geliĢme eğilimi gösterme durumunda bulunan yapım

yöntemlerine parelel olarak kalıp teknolojileri de; yapı tasarımı, kalıp sistemi tasarımı ve

üretim organizasyonlarında rasyonel değiĢiklikler içeren bir geliĢme süreci izlemektedir.

Ancak, geleneksel yöntemlerle kalıp yapımında portatif çelik taĢıyıcı sistem (kalıp iskelesi)

ve bağlantı elemanları kullanımı yaygınlaĢmakla beraber, kalıp yüzey malzemesi olarak

büyük ölçüde masif ahĢap (tahta) kullanımının sürdüğü görülmektedir.

Geçici bir yapı durumunda bulunan kalıpların maliyetlerinin düĢürülmesinde; yapı

tasarımı ve üretim organizasyonunda sağlanacak rasyonel yaklaĢımların yanı sıra, kalıp

sisteminin tasarım sürecinde uygun yüzey malzemesi seçimi üretim maliyetleri ve

betonarme sistemin dayanıklılığı açısından önem taĢımaktadır.

Betonarme kalıpları: kalıp yüzeyleri, kalıp taĢıyıcı sistemi (kalıp iskelesi) ve bağlama

(birleĢtirme) elemanları gibi üç ana unsurdan oluĢmaktadır. Beton yüzey özelliklerini

doğrudan etkileyen kalıp yüzeyidir. Ancak kalıp yüzeyini destekleyen taĢıyıcı sistem ve

kalıp sistemini birleĢtiren elemanların kendi fonksiyonlarını en iyi Ģekilde yerine

getirmiĢ olmaları Ģarttır. Aksi takdirde özellikle beton dökümü ve taze betonun

mukavemet kazanması sürecinde ciddi problemler ortaya çıkabilir. Bu bakımdan kalıp

4

yüzey performansı yanı sıra taĢıyıcı ve birleĢtirici elemanların performansı da önem

taĢımaktadır.

Üretim sistemleri açısından bakıldığı zaman kalıp sistemleri yapı üretim sistemlerinin

bir parçası olarak görülmektedir. Yapı üretim sistemlerinin geleneksel ve endüstriyel

olarak iki ana gruba ayrılması, betonarme yapı üretiminin en önemli öğelerinden olan

kalıp sistemlerini de iki ana gruba ayırmıĢtır. Bu Ģekilde, betonarme kalıpları;

geleneksel kalıp sistemleri

endüstriyel kalıp sistemleri olmak üzere iki ana grup olarak

düĢünülmektedir.

Endüstriyel yapı üretiminde (prefabrik yapı üretimi) kullanılan endüstriyel (prefabrik)

kalıp sistemleri, bu bölümün konusu olarak yer almayacaktır. Bu bölümde geleneksel

betonarme kalıpları üzerinde durulacaktır.

Geleneksel yöntemlerle betonarme yapı üretiminin en önemli ayırıcı faktörü olan

yerinde yapım (in situ) geleneksel kalıp sistemlerinin önemini artırmıĢtır. Daha önceden

belirtildiği gibi kalıp maliyetlerinin yapı üretim maliyetleri içerisinde önemli yere sahip

olması, kalıp maliyetlerini düĢürerek yapı üretim maliyetlerinin düĢürülmesi tercihlerini

ön plana çıkarmıĢtır. Yapı üretim sistemlerindeki teknolojik geliĢmeler paralel olarak

geleneksel betonarme kalıplarında da önemli geliĢmeler olmuĢtur. Bu geliĢmeler

sonucunda geleneksel kalıp sistemleri;

geleneksel kalıp sistemleri

geliĢmiĢ geleneksel kalıp sistemleri gibi iki an gruba ayrılmıĢtır.

GeliĢmiĢ geleneksel kalıp sistemleri ise kendi içerisinde

panel kalıp sistemleri

tünel kalıp sistemleri Ģeklinde sınıflandırılmaktadır.

Geleneksel kalıp sitemlerinde, kalıp malzemesi olarak masif kereste ve çivi kullanılarak

kalıp elemanları hazırlanmakta ve birleĢtirilmektedir. Bu nedenle, kalıp sökümü zor

olmakta ve kalıbın tekrara kullanım sayısı kullanılan yere ve kullanıcının becerisine

bağlı olarak 5-10 kere olabilmektedir.

Panel kalıp sistemlerinde, masif ahĢap, kontrplak ve çelik kullanılarak kalıp elemanları

hazırlanmakta ve özel metal montaj elemanları kullanılmaktadır. Kalıp sökümü

(demontaj Ģeklinde olmakta) oldukça kolay olmakta ve kalıbın tekrara kullanım sayısı

kullanılan yere ve kullanıcının becerisine bağlı olarak 90-100 kere olabilmektedir.

Tünel kalıp sistemlerinde ise kalıp malzemesi olarak metal kullanılmakta,

birleĢtirme iĢlemleri özel metal elemanlarla ve kaynaklamak sureti ile

yapılabilmektedir. Kalıp kurma ve sökme iĢlemleri çok hızlı ve kolay olmaktadır.

Sökme ve kurma iĢlemlerinde vinçler kullanı lmaktadır. Kalıp kullanım sayısı 1000–

1200 kere olabilmektedir.

Diğer bir yaklaĢımla betonarme kalıplarını kalıpladıkları yapı elemanının türüne göre;

Temel kalıpları,

5

Kolon kalıpları,

KiriĢ kalıpları,

Perde duvar kalıpları,

DöĢeme kalıpları,

Merdiven kalıpları,

Ģeklinde sınıflandırılmaktadır.

Betonarme kalıplarının kullanım sayılarından da anlaĢılabileceği gibi kullanılacak

kalıbın tercihinde üretim hacminin önemi büyük olacaktır. Ġlk maliyeti geleneksel

kalıplara göre çok yüksek olacak olan panel ve tünel kalıplar, eğer öngörülen tekrar

kullanıma ulaĢılabilirse yapım maliyetlerinin düĢürülmesine kaktı sağlayacaklardır.

6

2. KALIP PLANLARININ OKUNMASI

2.1. Yapı Projeleri Genel Bilgisi

Yapı projeleri, avan (ön) projeler ve tatbikat (uygulama) prjeleri olmak üzere iki

aĢamada hazırlanırlar. Adından da anlaĢılacağı üzere burada incemeye konu olan

projeler tatbikat projeleridir.

Tatbikat projeleri

Mimari tatbikat projeleri

Betonarme projeleri

Tesisat projeleri

gibi projelerden oluĢmaktadır.

Kalıp yapım iĢlerinde genelde mimari tatbikat projeleri ve betonarme projeleri

içerisinde yer alan planlardan yararlanılır.

Mimari tatbikat projeleri;

Vaziyet planı

Kat planları

Kesitler

GörünüĢler

Detaylar

gibi planlardan oluĢmaktadır.

Betonarme projeleri ise;

Temel aplikasyon planları

Temel kalıp planları

Temel donatı planları

Kolon aplikasyon planları

Kolon kalıp planları

Kolon donatı planları

gibi planlardan oluĢmaktadır.

2.1. Kalıp Planlarının Okunması

Yukarıda açıklanan tatbikat projeleri içerisinde kalıp yapım sürecinde kalıpçı ekibin

yararlanacağı planlar; kalıp planlarıdır. Yukarıda görüldüğü gibi kalıp planları yapı

projeleri içerisinde temel kalıp planları ve kolon kalıp planları olarak yer almaktadır.

Esasında kolon kalıp planları incelendiğinde kiriĢ, döĢeme ve merdiven kalıplarının da

bu planlardan yararlanılarak yapılabileceği görülecektir. Bu bölümde ahĢap kalıp

yapımına kaynak oluĢturması bakımından aĢağıda yer alan örnek planlar üzerinden

proje okumanın ilkeleri anlatılmaya çalıĢılmıĢtır. ġekil 2.1. de betonarme bina

projesinde bir kalıp planı, ġekil 2.2. de kalıp planı örneği üzerinde bazı elemanların

7

tanıtımı, ġekil 2.3. de kalıp planında merdivenin görünüĢü, ġekil 2.4. te kalıp planından

merdiven kalıbı planı ve donatısı, ġekil 2.5. de kalıp planından merdiven kalıbı planı,

ġekil 2.6. da kalıp planından merdiven kalıbı planı ve kesiti örnekleri görülmektedir. Bu

Ģekillerde yer alan kalıp planı örneklerinde; aks çizgileri, ölçü çizgileri; kolon, perde,

kiriĢ ve döĢemelerin kodları ve boyutları, kolon aplikasyonunda akslar; döĢeme ve

merdiven kotları, merdiven kalıp planlarında basamak ve rıhtlara iliĢkin ölçüler, çıkıĢ

hatları, sahanlık ve sahanlık kiriĢleri gibi kalıp planı elemanları tanıtılmaktadır.

ġekil 2.1. Betonarme bina projesinde kalıp planı örneği

8

ġekil 2.2. Kalıp planı örneği üzerinde bazı elemanların tanıtımı

9

ġekil 2.3. Kalıp planında merdivenin görünüĢü

10

2x?10

2x?14/15

? 9J 153?14 14

1- --H- 13

9

ġeki1 2.4. Kalıp planından merdiven kalıbı planı ve donatısı.

10

11

ġekil 2.5. Kalıp planından merdiven kalıbı planı

12

ġekil 2.6. Kalıp planından merdiven kalıbı planı ve kesiti

13

3.AHġAP KALIP YAPIMINDA Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNE

ĠLĠġKĠN ÖNLEMLER

AhĢap Kalıpçı ĠĢ Yeri ÇalıĢma Ortamı ve KoĢulları :

AhĢap Kalıpçı; inĢaatlarda, açık havada, yeraltında (tünel vb. kapalı alanlarda), ve yüksek

yerlerde çalıĢır. ÇalıĢma ortamı mevsim Ģartlarına göre aĢırı soğuk veya sıcak olabilir. ÇalıĢma

sürecinde kendi meslektaĢları ile bir ekip halinde demirci ve betoncu gibi farklı meslek

elemanları ile iĢbirliği içerisinde çalıĢır. Ayrıca çalıĢmalarının bir kısmı yüksekte geçebileceği

için yüksekte çalıĢma ile ilgili iĢ güvenliği önlemlerine dikkat ederek çalıĢmalıdır.

ÇalıĢma alanında iĢin gerektirdiği düzenlemeleri yaparak, çalıĢma arkadaĢları ile organize bir

Ģekilde iĢi yürütür. Çevresinde çalıĢmasını engelleyecek gereksiz araç ve gereçleri uzaklaĢtırır.

ÇalıĢırken çevresine zarar vermez, çevrenin korunması için gereken özeni gösterir.

ÇalıĢma hayatının tamamında olduğu gibi ahĢap kalıp yapımında da iĢ sağlığı ve güvenliği

önemli görülmektedir. ĠĢ yerinde verimliliğin artırılması maddi ve manevi kayıpların

azaltılarak çalıĢma yaĢamının güvenle sürdürülebilmesi için iĢ sağlığına iliĢkin önlemlerin

alınması gerekmektedir. 20.06.2012 tarihinde kabul edilen 6331 sayılı ĠĢ sağlığı ve

güvenliği kanunu ile iĢverenlere ve çalıĢanlara çeĢitli sorumluklar yüklenmiĢtir. Bu kanun

ĠnĢaat iĢ kolunu Çok Tehlikeli olarak tanımlamıĢ ve bu iĢ kolunda çalıĢanların belge sahibi

olmalarını Ģart koĢmuĢtur.

Mesleki eğitim belgesi olmayanların inĢaat iĢ kolunda çalıĢmaları yasaktır.

6331 sayılı kanunun 19.maddesine göre; (1) ÇalıĢanlar, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili

aldıkları eğitim ve iĢverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve

hareketlerinden veya yaptıkları iĢten etkilenen diğer çalıĢanların sağlık ve güvenliklerini

tehlikeye düĢürmemekle yükümlüdür.

(2) ÇalıĢanların, iĢveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri

Ģunlardır:

a) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taĢıma ekipmanı ve diğer üretim

araçlarını kurallara uygun Ģekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak

kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiĢtirmemek.

b) Kendilerine sağlanan kiĢisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.

c) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden

ciddi ve yakın bir tehlike ile karĢılaĢtıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik

gördüklerinde, iĢveren veya çalıĢan temsilcisine derhal haber vermek.

ç) TeftiĢe yetkili makam tarafından iĢyerinde tesbit edilen noksanlık ve mevzuata

14

aykırılıkların giderilmesi konusunda, iĢveren ve çalıĢan temsilcisi ile iĢ birliği yapmak.

d) Kendi görev alanında, iĢ sağlılğı ve güvenliğinin sağlanması için iĢveren ve çalıĢan

temsilcisi ile iĢbirliği yapmak.

ĠĢ kazalarının olmaması kadar iĢ kazası sonrası neler yapılacağı da maddi ve manevi

kayıplar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu bakımdan iĢ yerinde alınabilecek önlemler;

kiĢisel davranıĢların yanı sıra KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD), Risk Unsurları ve

Ġkazlar, Ġlkyardım gibi konuları kapsamaktadır.

3.1 KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD)

KiĢisel koruyucu donanım; ÇalıĢanı, yürütülen iĢten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen

bir veya birden fazla riske karĢı koruyan, çalıĢan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu

amaca uygun olarak tasarımı yapılmıĢ tüm alet, araç, gereç ve cihazları, ifade eder.

ġantiye ortamında yapılan diğer çalıĢmalarda olduğu gibi, toplu korunma yöntemleri ile

risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda; AhĢap kalıpçılığı

iĢinin de gereği olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (KiĢisel Koruyucu Donanım)

kullanılması gerekmektedir. 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince inĢaat

iĢleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalıĢma platformların üstünde, altında veya

yakınında yapılan iĢler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma iĢleri, iskelede çalıĢma

ve yıkım iĢlerinde bazı giysilerin kullanımı zorunlu tutulmaktadır.

AhĢap Kalıpçılığında kullanılan giysi ve KKD lar Ģunlardır :

Baret

ĠĢ eldiveni

ĠĢ ayakkabısı

Yansıtıcı Giysi (Reflektif yelek)

ĠĢ elbisesi

Emniyet kemeri

olarak sayılabilir. Fotoğraf 1‟ de giysi ve güvenlik araçlarına iliĢkin örnekler görülmektedir.

Baretler ĠĢ eldiveni ĠĢ ayakkabıları

15

ĠĢ elbiseleri Emniyet kemerleri

Fotoğraf 1. ĠĢ elbisesi ve KKD„lara iliĢkin örnekler görülmektedir.

İş eldiveni: A h Ģ a p K a l ı p ç ı iĢ yapar iken mutlaka eldiven giymek zorundadır. Eldiven

elin korunması için iĢçinin ellerine ve yapacakları iĢe uygun seçilmiĢ olmalıdır.

Baret: Genellikle, inĢaat iĢ kollarında baĢa bir cismin düĢmesi, çarpması veya baĢın bir yere

vurulması yahut baĢın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karĢı kullanılır.

Yönetim faaliyetleri dıĢındaki çalıĢan ve buraları ziyaret eden herkes, baret giymek

zorundadır. Genellikle, barette renk standardı Ģöyledir;

Beyaz renkli: Üst düzey yönetici ve ziyaretçiler, Mavi renkli: Mühendisler ve teknik

elemanlar, Turuncu renkli: Formenler ve ustabaĢılar, Sarı renkli: ĠĢçiler, Kırmızı renkli:

iĢ güvenliği, sivil savunma ve yangınla mücadele elemanları, YeĢil renkli: Sağlık personeli

içindir.

İş ayakkabısı: Betonarme demircisinin ağır malzemenin kaldırılıp taĢınması esnasında

düĢürme ve çivi batma riskine karĢı kullanılan ayakkabıdır.

Yansıtıcı Giysi ( Reflektif yelek ): ĠnĢaat iĢlerinde çalıĢanların fark edilmesine yarayan

reflektif yeleklerin renkleri, gündüz görüĢü kolaylaĢtırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor

file örgü kumaĢtan yapılır. Önünde ve arkasında geceleri ıĢık yansıtan Ģeritler bulunur,

kolsuz yapıldığı için iĢ elbisesi üzerine giyilir.

Yağmurluk: ĠĢçiyi yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumada kullanılır.

Yağmurluk, kaynak dikiĢli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının hemen altındadır.

Emniyet kemeri: Betonarme demircisi montaj ve demir bağlama iĢlerini yüksek yerde yapması durumunda çalıĢmalarında, düĢmeye karĢı emniyetli çalıĢmayı sağlar.

3.2 ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar

ÇalıĢma (Ģantiye) ortamında çalıĢanların kiĢisel koruyucu donanım kullanmalarının yanı sıra

ortamın yapısı ve iĢ hayatının gereği olarak bazı risk unsurları öngörülerek onlara iliĢkin

16

ikazlar belirlenir bu ikazlar Ģekil, yazı, ıĢıklandırma gibi çok kolayca dikakti çekebilecek

unsurlardan oluĢur. Genelde risk unsurlarına yönelik olarak kullanılan ikaz iĢaret ve

levhalarına iliĢkin bazı örnekler aĢağıda verilmiĢtir.

Güvenlik ve sağlık iĢaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu iĢaret eden

levha, renk, sesli ve/veya ıĢıklı sinyal, sözlü iletiĢim ya da el–kol iĢareti yoluyla iĢ

sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karĢı uyaran ya da talimat veren

iĢaretlerden oluĢmaktadır.

Yasak iĢaretleri: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranıĢı

yasaklayan iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, beyaz

zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi ile oluĢturulurlar.

Sigara Ġçilmez Açık alev kullanmak yasaktır Yaya giremez Yetkisiz kimse giremez Uyarı iĢareteri : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda

bulunan iĢaretledir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde üçgen Ģeklinde sarı zemin üzerine

siyah piktogram ve siyah çerçevelidir.

ĠĢ makinası Elektrik tehlikesi Tehlike DüĢme tehlikesi Emredici iĢaretler: Uyulması zorunlu bir davranıĢı belirleyen iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda

görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır.

Gözlük kullan Baret Tak Eldiven giy ĠĢ ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan

17

Acil çıkıĢ ve ilkyardım iĢaretleri: Acil çıkıĢ yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren iĢaretlerdir. Dikdörtgen veya kare biçiminde, YeĢil zemin üzerine beyaz

piktogramdır.

Acil çıkıĢ ve kaçıĢ yolu Ġlk Yardım Acil yardım ve Ġlk yardım telefonu

Bilgilendirme iĢareti: Yasak iĢareti, uyarı iĢareti, emredici iĢaret, acil çıkıĢ ve ilkyardım

iĢaretleri dıĢında bilgi veren diğer iĢaretlerdir.

ĠĢaret levhası: Geometrik bir Ģekil, renkler ve bir sembol veya piktogramın

kombinasyonu ile özel bilgi ileten ve yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiĢ

levhalardır.

Ek bilgi levhası: Bir iĢaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhalardır.

Sembol veya piktogram: Bir iĢaret levhası veya ıĢıklandırılmıĢ yüzey üzerinde kullanılan

ve özel bir durumu veya özel bir davranıĢı tanımlayan Ģekillerdir

IĢıklı iĢaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmıĢ, içeriden veya

arkadan aydınlatılarak ıĢıklı bir yüzey görünümü verilmiĢ iĢaret düzeneğidir.

Sesli sinyal: insan sesi yada yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmıĢ

bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmıĢ sesdir.

Yangınla mücadele iĢaretleri: Yangınla mücadele ekipmanı özel bir renk ile belirtilir ve

yerini bildiren bir iĢaret levhası yerleĢtirilir ve/veya bu gibi ekipmanın saklandığı yer ya da

eriĢim noktaları için özel bir renk kullanılır.Bu tür ekipmanı belirlemede kırmızı renk

kullanılır. Kırmızı alan, ekipmanın kolayca tanınabilmesi için yeterince geniĢ olması sağlanır.

Dikdörtgen veya kare biçiminde, Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogramdır.

Yangın Hortumu Yangın Merdiveni Yangın Söndürme Cihazı Acil Yangın Telefonu

18

Yangına müdahale teknikleri ve yangın söndürücülerin kullanımı:

AhĢap kalıpçısı , bulunduğu iĢ yerinde her an

bir yangın tehlikesi ile karĢılaĢabilir.

Yangınların sebepleri olarak;

a-Yangınlardan korunma önlemlerinin

alınmaması,

b-Bilgisizlik,

c-Ihmal ve dikkatsizlik,

d-Kazalar,

e-Sıçrama,

f -Sabotaj,

g-Tabiat olayları sayılabilir.

Yangın Tüpünde P.A.S.S Tekniği

Yangın tüpünü kullanmaya baĢlamadan önce :

1. Kesinlikle telaĢlanmayın.

2. Bulunduğunuz yerde yangın ihbar

düğmesi varsa ona basın.

3. Ġtfaiyeye telefon edin. 110

4. Yangın adresini en kısa ve doğru

Ģekilde bildirin.

5. Mümkünse yangının cinsini (Bina,

benzin, araç vb) bildirin.

6. Yangını çevrenizdekilere duyurun.

7. Ġtfaiye gelinceye kadar yangını

söndürmek için elde mevcut

imkanlardan yararlanın.

8. Yangının yayılmasını önlemek için

kapı ve pencereleri kapatın.

9. Bunları yaparken kendinizi ve

baĢkalarını tehlikeye atmayın.

10. Görevlilerden baĢkasının yangın

sahasına girmesine mani olun.

19

3.3 Ġlk Yardım ĠĢ yerinde iĢ kazası olmaması çok arzu edilen ve buna yönelik bütün önlemlerin alınması

gereken olgudur. Ancak bütün iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine rağmen iĢ kazası olması

ihtimal dahilindedir. ĠĢ kazası oluĢumundan hemen sonra kazanın durumuna göre

yapılabilecek iki Ģey vardır. Birincisi ilk yardım ikincisi sağlık kurumundan ilk yardım (acil

yardım) çağırmadır. Ġlk yardım iĢlemi ilk yardım bilgisinin yanı sıra ilk yardım malzemesi de

gerektirir. Bu nedenle ilk yardım iĢlemlerinin ve ilk yardım malzemelerinin yerlerinin

bilinmesi gerekir. Ġlk yardım dolabının yerinin kolayca görünebilir ve çalıĢanların

bildiği bir yerde olması gerekir.

Ġlk yardım dolabında bulunması gerekenler: Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m), hidrofil

gaz steril (10x10 cm üçgen sargı 50‟lik kutu), antiseptik solüsyon (50 ml), flaster (2 cm x 5

m), çengelli iğne, küçük makas (paslanmaz çelik), bandaj, turnike (En az 50 cm örgülü

tekstil malzemeden), yara bandı, tıbbı eldiven ve el feneri olarak sayılabilir.

Ġlk yardım çağırma (112): Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık ekibinden

yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Zamanında telefon edilmesi

kadar elemanın iĢ yeri adresini tam olarak bilip tarif edebilmesi de önemli bir olgu olarak

görülmektedir.

20

4. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ALET VE

EKĠPMANLAR

AhĢap kalıp yapımında genellikle el aletleri ve taĢınabilir ekipmanlar kullanılmaktadır.

Bunlar:

Kalem

Ġp

Metre(lazer metre)

Gönye

Kerpeten

Elektrikli testere

Pala testere

Su terazisi(Lazerli su terazisi)

Hortum terazi

ġakül

Keser

tokmak

manivela

olarak sayılabilir.

Fotoğraf 4.1. de ahĢap kalıp yapımında kullanılan araçlar görülmektedir.

Gönye Metre örnekleri

Kerpeten

örnekleri Allen anahtarlar Çift ağızlı düz ve yıldız anahtar

21

Elektrikli testere pala testere

Su terazisi ġakül

Çekiç-Keser Tokmak

Manivela

Fotoğraf 4.1. AhĢap kalıp yapımında kullanılan araçlara iliĢkin örnekler

22

5. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMLER VE ARAÇLAR

Piyasada ahĢap kalıp malzemesi olarak genellikle çam ve kavak kerestesi

kullanılmaktadır. Yapılacak kalıbın özelliklerine ve kalıptan beklenen tekrar kullanım

sayısına göre kalıp malzemesi türü ve sınıfı seçimi önem kazanmaktdır. Diğer taraftan

kalıp yapımı iĢlemlerinde çakma bağlama/ birleĢtirme ve destekleme aracı olarak

çiviler, bulonlar ve kuĢak/kelepçelerin kulanıldığı görülmektedir.

5.1. Malzemeler

5.1.1. AhĢap

AhĢap, tarih öncesi çağlardan beri insanların yapı yapmakta kullandığı en eski ve en

yaygın yapı malzemelerinden birisidir. AhĢap, taĢıdığı yüke kıyasla hafif bir yapı

malzemesi durumundadır.

AhĢap malzeme; yapıda kullanım durumuna getirilene kadar bazı aĢamalardan

geçmektedir. BaĢlangıçta orman içerisinde yaĢamakta olan ağaç kesilerek tomruk haline

getirilir. Tomrukların belirli Ģekil ve boyutlarda atölyelerde biçilmesi ile kereste

üretilmiĢ olur. Keresteler; kendilerinden yapılacak yapı elemanın Ģekil boyut ve

özelliklerine göre hazırlanırlar. Fotograf 5.1. de tomruk örnekleri görülmektedir.

Fotograf 5.1. Tomruk örnekleri

Tomruklardan çeĢitli Ģekil ve boyutlarda üretilen elemanlara kereste denir. Keresteler

üretildikleri ağaç türüne bağlı olarak; Çam kerestesi, ladin kerestesi. göknar kerestesi

kayın kerestesi ve kavak kerestesi gibi isimler alırlar. Diğer taraftan, bu Ģekilde elde

edilen kerestelere masif ahĢap adı da verilir. Keresteler; enkesit boyutlarına bağlı olarak

kalas, lata, tahta gibi isimler alabilmektedir. Fototograf 5.2. de kereste (kalas, tahta)

örnekleri, Fotograf 5.3. de muhtelif kesitlerde tahta (2,5/10cm, 2,5/15 cm, 2,5/20cm)

örnekleri, Fotograf 5.4. te muhtelif kesitlerde beĢlik (5/10cm, 5/20cm ) kalas örnekleri,

Fotograf 5.5. de muhtelif kesitlerde onluk (10/10cm, 10/20cm ) kalas örnekleri

görülmektedir.

23

Kalas lar Tahtalar

Fototograf 5.2. Kereste örnekleri

Fotograf 5.3. Muhtelif kesitlerde tahta (2,5/10cm, 2,5/15 cm, 2,5/20cm) örnekleri

24

Fotograf 5.4. Muhtelif kesitlerde beĢlik (5/10cm, 5/20cm ) kalas örnekleri

Fotograf 5.5. Muhtelif kesitlerde onluk (10/10cm, 10/20cm ) kalas örnekleri

5.2. Araçlar

5.2.1. Çiviler ve Bulonlar

Çiviler: Kalıp elemanlarının (tahta, kalas, lata, çıta gibi) birleĢtirlmesinde ve kalıp

taĢıyıcı sisteminin kurulmasında en çok kulanılan birleĢtirme aracı olarak çiviler

görülmektedir. Çiviler birleĢtirlecek elemanın kalınlığına göre farklı boyutlarda

seçilebilmektedir. AhĢap kalıp yapımında en çok 5 lik (5cm boyunda) , 8 lik (8cm

boyunda) ve 10 luk (10cm boyunda) çivilerin kullanıldığı görülmektedir. 5 lik çivilerin

tahtaların birleĢtirilmesinde, 8lik çivilerin, taĢıyıcı sistem oluĢturulurken 5/10ların

birleĢtirilmesinde, 10 luk çivilerin ise daha büyük kesitli taĢıyıcı sistem ve destek

elemanlarının birleĢtirilesinde kullanılmaktadır. Ayrıca ahĢap elemanların betona

bağlanması iĢlemlerinde beton çivisi adı verilen daha sert çelikten üretilmiĢ kalınlığı

daha fazla olan beton çivileri kulanılmaktadır. Beton çivileri de çeĢitli boyutlarda

bulunmaktadır. Fotograf 5.6. da ahĢap ver beton çivilerine iliĢkin örnekler

görülmektedir.

25

Fotograf 5.6. AhĢap ve beton çivisi örnekleri

Bulonlar: Bulonlar da çivilerde olduğu gibi kalıp elemanlarının birleĢtirilmesinde

kullanılan montaj elemanlarıdır. Ancak uygulama biçimleri çivilerden farklıdır. Çiviler

çekiç veya keser yardımı ie vurularak çakılırken bulonlar hazırlanan deliklere

yerleĢtirilip somunları sıkılarak uygulanırlar. Farklı kesit ve boylarda bulon ürünleri

bulunmaktadır. Fotograf 5.7 de bulonlara iliĢkin örnekler görülmektedir. Fotograf 5.8.

de ise çirpi iĢleri, akasların zemin uygulanması ve kalıp doğrultularının düzenlenmsinde

kullanılan çirpi ipi ve kalıp kanatlarının karĢılıklı olarak açmaya karĢı gerilmesinde

kullanılan bağlama teli görülmektedir.

Fotograf 5.7. Bulon örnekleri

26

çelik elemanlardan oluĢan bir ahĢap kalıp örneği görülmektedir.

Çırpı ipi Bağlama teli

5.2.2. Metal Dikmeler

Fotograf 5.8. Bulon örnekleri

Bilindiği gibi ahĢap kalıp yapımında taĢıyıcı sistem elemanlarından olan kalıp sistemini

düĢey olarak destekleyen (kalıp iskelesi) elemanlar genelde yuvarlak kesitli

elamanlardan oluĢmaktadır. Çoğu zaman kavak fidanlarının kesilerek boyutlandırılması

sonucunda üretilen bu dikmeler yüksekliklerin ayarlanması, söküp çakma ve tekrar

kullanım bakımından etkin kullanılamadığından bu dikmelerin yerini giderek çelik

borular almaktadır. Çelik borular da giderek ayarlanabilir çelik dikmelere dönüĢmüĢ

durumdadır. Gelinen noktada kalıp iskelesi elemanlarını sökülüp takılabilir çelik

elemanlardan oluĢmaya baĢladığı açıkça görülmektedir. Fotograf 5.9. da dikmeleri

Fotograf 5.9. Dikmeleri çelik elemanlardan oluĢan bir ahĢap kalıp örneği

5.2.3. Kelepçe ve KuĢaklar Kolon ve perde duvarlarda kalıp yüzey elemanlarını birleĢtiren (klapa ızgara gibi) elemanlar dıĢında kalıp yan kanatlarının açmaması için kelepçe ve kuĢak adı verilen

27

çogu zaman yatay konumda bulunan destekleyici elemanlar kullanılır. Bu elmanlar

ahĢap kuĢak, bulonlarla bağlanmıĢ kısmen ahĢap kuĢak veya ayarlanabilir çelik

kelepçeler Ģeklinde olabilmektedir. ġekil 5.1. de kolon kalıplarında ahĢap kuĢak, ġekil

5.2. de bulonlarla bağlanmıĢ kısmen ahĢap kuĢak, ġekil 5.3. de ise ayarlanabilir çelik

kelepçe örnekleri görülmektedir.

Çiviler

Kuşak

Kanat tahtası

ġekil 5.1. Kolon kalıplarında ahĢap kuĢak

Kuşak

Perspektif

Kontraplak kanat Bulon

Pah çıtası

ġekil 5.2. Kolon kalıplarında bulonlu ahĢap kuĢak

Çelik kuĢak

Kontraplak kanat

Dikme

Çelik Kelepçe

Kontraplak kanat

ġekil 5.3. Kolon kalıplarında ayarlanabilir çelik kelepçe örnekleri

28

6. PLANIN ZEMĠNE UYGULANMASI (APLĠKASYON)

6.1. Aplikasyon Genel Bilgisi

Yapı projelerinin ve düzenleme planlarının zemine uygulama iĢlemlerine aplikasyon

denir. Diğer bir yaklaĢımla yapının zemin etütleri yapılmıĢ, temel türü tespit edilmiĢ ve

mimari ile betonarme projeleri tamamlanmıĢsa sıra, yapının zemin üzerine oturtulmasına

gelmiĢtir. Yapının zemine oturtulması için yapılan bu uygulamaya planın zemine

uygulanması veya aplikasyonu denilmektedir.

Aplikasyon iĢlemleri öncesi zemin tesviyesi yapılarak varsa arsa üzerindeki malzeme,

çöp, toprak yığını vb. fazlalıklar kaldırılarak zemin düzgünlüğü sağlanır. GeniĢ yüzey

ve kapsamlı yapımlarda zemin düzeltme iĢlerinde dozer ve greyder gibi iĢ makineleri

kullanılır.

KöĢe noktaları kadastro teknik elemanları tarafından belirlenen arsa üzerine yapının

oturacağı taban alanı Vaziyet Planı esas alınarak teknik elemanlarca iĢaretlenir.

Esasında gerek vaziyet planı dıĢ hatlarının (yapı oturma alanı) gerekse temel ve/veya

kolon aplikasyonun uygulamalarında iki tür ölçme iĢlemi gerçekleĢtirilebilir.

Bunlardan birincisi metre, su düzeci, Ģakül gibi temel ölçme aletleri kullanılarak yapılan

ölçme iĢlemleri diğeri ise geliĢmiĢ topografya aletlerini kullanarak yapılan ölçme

iĢlemleridir.

Topografya aletleri kullanılarak ölçme ve aplikasyon iĢlemleri doğrudan yapılabilirken

Temel ölçme aletleri kullanılarak yapılan aplikasyon iĢlemlerinde ip iskelesi adı verilen

bir sistem kurmak gerekmektedir. Yapı temeli çevresinden yaklaĢık 1 veya 1,5m

uzaklıkta belirli doğrultularda kazıklar çakılarak kazıklar üzerinde yatay latalarla Yapı

oturma alanının çevrilmesi Ģeklinde yapılan sisteme ip iskelesi denilmektedir.

Ġp iskelesi yapımının temel amacı; yapı aplikasyon (temel ve kolon aplikasyon)

planlarında yer alan aks doğrultu ve boyutlarından yararlanılarak elemanların

kalıplarının konum ve boyutlarının uygulanmasına imkân sağlamaktır. Ġp iskelesi

kurulum sürecinde arsa zeminin yatay veya eğimli olması durumuna göre ölçme

iĢlemlerinde farklı davranılır. Yatay pozisyonda ölçüm doğrudan yapılırken eğik

yüzeylerde kademeli ölçüm yapmak gerekir. ġekil 6.1. de eğimli yüzeyde kademeli

ölçüm yapımına iliĢkin bir örnek görülmektedir.

29

SO

KA

K

5

8

7

b=

3

ġekil 6.1. Eğimli yüzeyde kademeli ölçme

Genelde yapı elemanlarının köĢe bileĢimlerinde dik açı tercih edilmektedir. Bu nedenle

ip iskelesi yatay elemanlarının da köĢelerde dik (90o) olarak birleĢmesi arzu edilir. Bu

bakımdan arazi ortamında topografya aletleri (aynalı gönye, prizma gibi) kullanılarak

yapılacak dik inme dik çıkma iĢlemleri dıĢında, doğrudan Ģerit metre kullanılarak dik

köĢe oluĢturulmasının bilinmesi gerekmektedir. Çok pratik bir biçimde ġekil 6.2 de

vaziyet planı görülen bir binanın yatay ölçülerinin belirlenmesi sürecinde ġekil 6.3. de

görüldüğü gibi 3-4-5 (Pisagor) yöntemi kullanılabilir. Esasında 3-4-5 boyutlarının Ģerit

metre veya esnemeyen ip kullanılarak arazi yüzeyine iĢaretlenmesi ile 3-4 köĢesine

düĢen açının dik açı olduğu görülür. Esasında 3-4-5 boyutlarının katları (6-8-10, 9-12-

15 gibi) da aynı sonucu verecektir

C

5 12 3

A c=4 B

a2

= b2 + c2

52 = 32 + 42

25 = 9 +16

25 = 25

ġekil 6.2. Vaziyet Planı ġekil 6.3. 3-4-5 (Pisagor) yöntemi

30

ġekil 6.3. de yer alan uygulamayı gerçekleĢtirmek için; örneğin boyu 12,00 m olan ve

esnemeyen bir ip alınır. Üzerine ölçülerek, dik üçgenin kenar uzunlukları olan 3.00,

4.00 ve 5.00 m' lik ölçüler sırasıyla iĢaretlenir. Ġp, bu iĢaretlerden gerdirilerek A, B ve C

noktalarına bağlandığında, A noktasındaki açı dik olacaktır.

6.2. Ġp Ġskelesi Yapım Süreci

Arsa kadastro kazıklarının çakılması, zemin tesviyesinin yapılması, yapının köĢe

kazıkları çakılarak ġekil 6.2. de görüldüğü gibi yapı oturma alanının belirlenmesinden

sonra ip iskelesi kurulmasına baĢlanır. Ġp iskelesinin yapım süreci aĢağıdaki Ģekilde

sıralanabilir.

a) Yapı oturma alanı köĢe noktalarına çakılan kazıklarla belirlenen kenar

çizgisinden yaklaĢık 100 - 150cm gerisinden paralel doğrultuda ve 150 - 300 cm

aralıklarla ip iskelesi kazıklara çakılır. Kazıkların kesitleri, genellikle 7x7, 8x8,

6x8 cm gibi kare veya dikdörtgen ya da çapı 10 cm civarında Ģeklindedir. Kazık

boyları ise 100 - 150 cm kadardır. ġekil 6.3 de ip iskelesinin kuruluĢ aĢamaları

görülmektedir

(a)

(b)

31

4X8, 5X10cm

Kesitli lata

7x7, 8x8,

6x8 Kazik

2 00~ 4 00c m

(c)

ġekil 6.3. Ġp iskelesi kuruluĢ aĢamaları

b) DüĢey pozisyonda 150-300cm aralıklarla çakılan kazıkların dıĢ-üst

kenarlarından olmak üzere yatay latalar çakılır. Lata kesitleri, 4x8, 5x10 cm gibi

olup, boyları da 200-400cm arasındadır. Bu latalara telöre de denilmektedir.

Telöreler, zeminden 50-100 cm ya da subasman seviyesinden 30-40 cm kadar

yukarıda olmalıdır.

Yapı yerine girmek, malzeme taĢımak vb. iĢ akımı için, telörelerin uygun

yerlerinde boĢluk (kapı) bırakılır. Telöreler, geniĢ alan kaplayan yapılarda

kesintili yapılabilir; yani gerekmeyen yerlere telöre konmayabilir.

c) Telörelerin üzerine, aĢağıda belirtilen elemanlar iĢaretlenir;

Yığma yapılarda;

Temel kazısı geniĢliği,

Sömel ya da temel hatılı geniĢliği,

Temel duvarı geniĢliği,

Zemin kat duvarı geniĢliği (ġekil 6.4).

Karkas (iskelet) yapılarda;

Temel kazısı geniĢliği,

Sömel aksları (ġekil 6.5).

Plandaki yatay akslar genellikle rakamlarla, düĢey akslar ise harflerle

isimlendirilir. Bu rakam ve harfler, telöre üzerindeki yerlerine yazılarak, aks

yerlerinin sonradan kolay bulunmasını sağlar.

32

5 0

~ 1

0 0

c m

Zemin

Kat Duvari

Telöre

1 2 3 4 5 6 7 8

Çekül

Hatil

Temel

Sömel

A B C

1 1

I I

2 2

Telöre

Kazik

3

4

Temel

3

4

A B C

ġekil 6.4. Yığma kağir yapılarda uygulanan ip iskelesi örneği

33

Komþu b

ina

Telöre

A B C

Kazik

1 1

Dikey aks

Temel

Yatay aks

2 2

Kolon

3 3

A B C

(a)

A B C D

1

2

3

4

(b)

ġekil 6.5. Karkas (iskelet) yapılarda uygulanan ip iskelesi örneği

34

Bu iĢaret yerlerinin kaybolmaması için; telörelerin üzerindeki yerlerine çiviler

çakılır ya da çentikler açılır (ġekil 6.6).

Çivi Çentik

Telöre Telöre

Kazik Kazik

ġekil 6.6. Telöre iĢaretlenmesi

KarĢılıklı olarak tek kenarı dik "V" Ģeklinde açılan çentiklere naylon ipler

çekilir. Telöre üzerine çentik açarak iĢaretleme yapmak, daha kullanıĢlıdır;

çünkü çiviyle iĢaretlemede çiviler, gereksiz olarak sökülebilir ve iĢaretin yeri

kaybolabilir. Ayrıca çivilere bağlanan ipler, dalgınlıkla çarpmalar sonucu

gevĢeyebilir ve hatta kopabilir, Çentikle iĢaretlemede ise iplere, karĢılıklı olarak

birer ağırlık (örneğin tuğla) bağlanıp, çentiklerden asıldığında ip, hem daima

gergin duracak ve hem de çarpmalarla kopmayacaktır.

Bu iĢaretlerden, karĢılıklı olarak ipler gerilir. Duvar köĢelerinde iplerin, birbirini

dik olarak kesip kesmediği ve birbirini kesen ip boylarının da, plandaki

uzunluklarına uygun olup olmadığı metreyle ölçülerek kontrol edilir. Ġskelenin

teĢkilinde ve plan ölçülerinin iskele üzerine aktarılmasında dikkatli davranarak,

ölçü hatası yapılmamalıdır. ĠĢ bitiminde tekrar kontrol edilerek yanlıĢlığa

meydan verilmemelidir.

d) Ġplerin kesiĢtiği noktalardan çekül sarkıtılarak yapının, arsa üzerindeki ilgili

noktaları tespit edilir (ġekil 6.7).

35

Sakül

Tugla

Telöre

(a)

Telöre

Tugla

Sakül

(b)

ġekil 6.7. KöĢe noktalarının tespiti

36

e) Yapı bitiĢik nizamda ise, mevcut komĢu binanın duvarlarından yararlanılır; yani

telörelerin komĢu bina duvarına gelen kısmı, komĢu binanın duvarı üzerine

tespit edilir (ġekil 6.8).

Komsu bina

Telöre

ġekil 6.8. KomĢu bina duvarında telöre tespiti

f) Zeminin eğimli olması durumunda telöreler, kademeli olarak yerleĢtirilir (ġekil

6.9).

Telöre

Su terazisi

ġekil 6.9. Eğimli zeminde telöre uygulaması

37

7. KALIP ĠSKELELERĠ

Betonarme kalıp sistemini oluĢturan elemanlar ġekil 7.1. de görülebileceği gibi üç ana

guruba ayrılabilir. Bunlar; kalıp yüzeyleri (beton ile temas eden elemanlar), kalıp

yüzeylerini birleĢtiren (klapa, kuĢak, kelepçe gibi elemanlar), kalıp iskelesi (kalıp

sisteminin yüklerini taĢıyan dikmeler, yatay gergi ve destekler, diyagonallar gibi

elemanlardan oluĢan sistem) olarak görülmektedir. Bu bölümde örnekler üzerinden

kalıp iskeleleri anlatılacaktır.

Kanat tahtası

Klapa

Yastık Destek

Başlık

Başlık payandası

Rüzgarlık payandası

Dikme

Kama

ġekil 7.1. KiriĢ ve döĢeme kalıplarının birlikte yapıldığı ahĢap kalıp sistem örneği

Kalıp iskeleler genelde ġekil 7.2 de görüldüğü gibi ahĢap malzemeden (direkler, yatay

destekler ve diyagonallar kullanılarak) yapılmaktadır. Ancak, günümüzde giderek takma

sökme iĢlemlerinde kolaylık sağladığı ve iĢ güvenliği açısından daha güvenilir sonuçlar

verdiği için Fotoğraf 7.1. de görüldüğü gibi metal elemanlar kullanılarak yapılan kalıp

iskelelerinde geliĢmeler görülmektedir.

38

Kaplama tahtası

Kiriş Izgara

Dikme

Yatay destek

Kama

ġekil 7.2. DöĢeme kalıplarında ahĢap iskele sistemi

Metal iskele sistemlerinAdsemoyleun kdöaşermıde akalaıbçı ıklandığı gibi kolay kurma ve sökmenin sağladığı

emek tasarrufunun yanı sıra iĢ güvenliği açısından da olumlu sonuçlar alınabilmektedir.

AĢağıda yer alan Fotoğraf 1. de ahĢap kalıp yapımında metal iskelenin kullanımına

iliĢkin örnekler görülmektedir.

Fotoğraf 7.1. AhĢap kalıp sistemlerinde metal kalıp iskelesi örnekleri

Esasen metal kalıp iskelelerinin en yoğun kullanıldığı kalıp sistemleri panel kalıp

sistemleridir. AhĢap kalıp yapımında metal iskelelerin yaygınlaĢmasında panel

kalıpların etkisi vardır. Dolayısı ile ahĢap kalıptan panel kalıba bir geçiĢ gibi görülen

metal iskele sistemleri panel kalıplarda daha geliĢmiĢ Ģekli ile kullanılırken ahĢap

kalıpta daha basit Ģekli ile kullanılmaktadır.

AhĢap kalıp iskelelerinde Fotoğraf 7.2. de görüldüğü gibi çoğu zaman sadece

ayarlanabilir dikmeler olarak kullanılan metal dikmelerin ahĢap elemanlarla

desteklendiği de görülmektedir.

39

Fotoğraf 7.2. AhĢap kalıp iskelelerinde ayarlanabilir metal dikmeler

Metal dikmelerin en belirgin özelliği ayarlanabilir olmasının yanında kiriĢlerin

oturmasına imkan sağlayan farklı baĢlıklar da eklenebiliyor olmasıdır. Fotoğraf 7.3. de

metal dikmeler ve baĢlıklar görülmektedir.

Fotoğraf 7.3. Metal dikmeler ve baĢlıklar

40

8. KALIP YAPIM SÜRECĠ VE TEMEL ĠġLEMLER

Bilindiği gibi kalıplar bir takım hesaplamalar sonucunda geliĢtirilen kalıp projelerine

uygun olarak yapılmak durumundadır. Ancak günümüzde çok farklı özellikler arz

etmeyen betonarme yapı elemanlarının kalıplanmasında kullanılan geleneksel kalıplarda

kabullenilmiĢ yaklaĢık kesit ve boyutlar mevcuttur. Çünkü piyasada bulunan standart

kereste boyutlarına uyularak kalıp konstrüksiyonunu tasarlamak ve yapmak daha pratik

bir yaklaĢımdır. Daha önce açıklandığı gibi; piyasada hazır olarak bulunan keresteler

kesit boyutlarına göre; tahta (2,5/10, 15, 20, 25, 30 cm gibi.) Lata (beĢe on 5/10 cm)

Kalas (5/15, 20, 25, 30 cm gibi.) ve Kadron (10/15, 20, 25, 30 cm gibi.) Ģeklinde

sınıflandırılırlar. Yapılan hesaplamalarda elemanların aralıklarını ayarlayarak bu

boyutlardan ayarlanılmaya çalıĢılır. Ancak, bu boyutlarla çözüm mümkün olmadığı

takdirde, kadron ya da tomruklardan istenilen boyutlarda eleman üretilir. Kalıp

yüzeylerinin desteklenmesinde kullanılan klapalar tahta parçalarından, ızgara kiriĢleri

ve kazıklar beĢe onlardan, yastık ve bazı destekler kalaslardan, destek kiriĢi gibi ana

destekleyiciler ise kadronlardan üretilirler. Bir fikir oluĢturması bakımından geleneksel

kalıp yapımında kullanılan kalıp elemanlarının yaklaĢık enkesit boyutları ve yerleĢim

aralıkları Çizelge 8.1. de verilmiĢtir.

Çizelge 8.1. Geleneksel kalıp elemanlarının yaklaĢık enkesit boyutları ve yerleĢim

aralıkları

Kalıp elemanı adı Kereste

türü

KeresteEnkesit

boyutları (cm)

YerleĢim

aralıkları (cm)

Kalıp yüzeyi Tahta 2,5/10-15-20-25-30 Aralıksız

Kalıp yüzeyi Kontrplak 2-2,5/levha Aralıksız

Klapa Çıta 2,5/4-5 40-50-60

KuĢak Lata/kalas 5/10-6/12-8/14 40-50-60

Izgara kiriĢ Lata/kalas 5/10-6/12 40-50-60

Destek kiriĢi (esas kiriĢ) Kadron 10/14-10/16-12/18 80-100-120

Kazık dikme Lata/kalas 5/10-6/12 80-100-120

Dikme Kadron 10/10-12/12-14/14 80-100-120

Yastık kiriĢi Kadron 8/10-10/12-14 -

Payandalar Lata/kalas 5/10-6/12 80-100-120

Temel kalıp ve betonlama iĢlemlerinin tamamlanmasından sonra devam eden yapım

sürecinin önemli bir bölümünü oluĢturan kolon, kiriĢ ve döĢeme kalıplarını oluĢturduğu

kalıp sistemini bir bütün olarak görmek gerekir. Yapı üretiminde en büyük ve yıkıcı iĢ

kazaları beton dökümü sırasında kalıp çökmeleri ile meydana gelmektedir. Bu

bakımdan kalıp yapımı çok önemli bir süreç olarak algılanmalıdır. Bu durumda kolon,

kiriĢ ve döĢeme kalıplarından oluĢan kalıp sistemini bir bütün olarak ele alıp sistemin

bütünlüğünü belirli bir güvenlik limiti içerisinde sağlamak mecburiyeti vardır. Kalıp

yüzeylerini istenilen Ģekil ve boyutlarda oluĢturulması, desteklenmesi ve ayrıca sistemin

bir bütün haline getirilerek desteklenmesi gerekir.

41

Kalıp yapım süreci;

kalıp sistemi için öngörülen malzemelerin teminin sağlanması,

klapa ve kama gibi elemanların hazırlanması

projede öngörülen boyutlarda kolon ve kiriĢ kanatlarının hazırlanması,

kiriĢ “T baĢlıklı” dikmelerinin hazırlanması

aks tabanlarının çakılması,

kolon kanatlarından üçünü birleĢtirerek kolon kalıbının hazırlanması,

kolon kalıplarının taban akslarına yerleĢtirilmesi,

kolon kalıplarının düĢey doğrultuya getirilerek desteklenmesi,

kolon üst seviyelerinin belirlenerek kesilmesi,

kiriĢ tabanlarının yerleĢtirilmesi

kiriĢ “T” baĢlıklı dikmeleri ile kiriĢ tabanlarının desteklenmesi,

kirĢin iç yan kanatlarının yerleĢtirilerek desteklenmesi,

döĢeme esas kiriĢlerinin yerleĢtirilerek desteklenmesi,

kalıp taĢıyıcı sisteminin (kalıp iskelesinin) yatay ve eğik desteklerle

desteklenmesi,

döĢeme esas kirĢlerine ızgara kiriĢlerinin yerleĢtirilerek çakılması,

kalıp yüzeyinin kaplanması,

sistemin kontrol edilmesi,

gibi temel iĢlemlerden oluĢmaktadır. 8.1. Kalıp Yüzeylerinin Hazırlanması

Kalıp yüzeylerinin hazırlanmasında çok sık tekrarlanan temel iĢlemler markalama,

kesme, biçme ve çivi çakma Ģeklinde görülmektedir. Fototograf 8.1. de markalama ve

kesme iĢlemlerine Fototograf 8.2. da ise çakma iĢlemlerine iliĢkin grünüĢler yer

almaktadır.

42

Fototograf 8.1. Kalıp yüzeylerinin hazırlanmasına markalama ve kesme iĢlemi

Fototograf 8.2. Kalıp yüzeylerinin hazırlanmasında çakma iĢlemleri

Piyasadan belirli standart ölçülerde sağlanan kereste yapım yerinde kalıp planında yer

alan yapı elemanı ölçülerine uygun Ģekilde kalıp meydana getirecek ve

destekleyebilecek boyutlarda kesilir. ĠĢlemlerin bir kısmı önce Ģantiye içerisinde yerde

yapılır (kolon kapakları, kiriĢ yan kanatları, perde yüzey elemanları hazırlanması gibi).

Bir kısmı da yerinde hazırlanarak ilgili yere çivilenmek suretiyle monte edilir. Bu

boyutlar piyasada bulunan standart kereste boyutları ile uyumludur.

43

2,5

15-2

0 10

Betonarme elemana Ģeklini veren kalıp yüzeyleri; 2,5/10-20 cm boyutlarında (tahta)

elemanların yan yana getirilerek, döĢeme ve perde duvarlarda 5/10 cm kesitinde

ızgaralara, kiriĢ ve kolon yan kanatlarında 2,5/5 kesitindeki klapalara çivilenmek

suretiyle oluĢturulmaktadır. ġekil 8.1 de döĢeme ve perde kalıp yüzeylerinin ġekil 8.2

de kolon kiriĢ yan kanatlarının oluĢturulmasına iliĢkin örnekler görülmektedir.

Çivi

Kalıp yüzey elemanı(2.5/10-20)

Izgara kirişi(5/10)

Esas kiriş (Kadran 10/15-20)

50-60 50-60 50-60

ġekil 8.1. DöĢeme ve perde duvar kalıp yüzeylerinin hazırlanmasına iliĢkin bir örnek

44

2,5

2

,5

Çivi

Kalıp yüzey elemanı(2.5/10-20) Klapa( 2.5/5)

50-60 50-60 50-60

ġekil 8.2. Kolon ve kiriĢlerde yan kanatlarının hazırlanmasına iliĢkin bir örnek

ġekil 8.1 ve 8.2 de geleneksel yöntemlerle kalıp yapımında kalıp yüzeylerinin

hazırlanmasına iliĢkin örnekler görülmektedir. Burada esas olan kalıp tahtalarının yan

yana getirilerek tersten bağlanması ve beton gören kalıp yüzeyinin oluĢturulmasıdır.

Eğer brüt beton yüzeyleri elde edilmek istenirse kalıp tahtalarının planyalanıp eĢit

kalınlığa getirilmek suretiyle kenarlarına geçme (rabıta) profili açılarak daha rijit ve

sızdırmaz bir kalıp yüzeyi elde edilmelidir.

AhĢap kalıp taĢıyıcı sistemi, düĢey yatay ve eğik (çapraz) elemanlarla bir takım kama,

yastık, çıta ve takoz gibi yardımcı elemanlardan oluĢmaktadır.

Montaj: Geleneksel kalıp sisteminde sistemin rijitliğinin sağlanmasında değiĢken boyut

ve türde elemanların kullanıldığı görülmektedir. Sistemde modülasyon söz konusu

olmadığından iĢlemler rasyonel ve ekonomik değildir. Klapa çapraz, kama, takoz gibi

bağlantı elemanları çeĢitli ve tip1eĢmiĢ değildir. Bu nedenle emek ve malzeme israf

oranı yüksektir.

8.2. AhĢap Kalıp Sistemleri

Bu bölümde geleneksel kalıp sistemleri; temel, kolon, kiriĢ, perde duvar, döĢeme ve

merdiven kalıpları, baĢlıkları altında incelenecektir. 8.2.1. Temel Kalıpları

Bilindiği gibi temeller;

tekil (Münferit) temeller

sürekli (Mütemadi) temeller

plak (Radyejeneral) temeller

Ģeklinde sınıflandırılmaktadır.

45

Temel kalıpları genelde yan yüzeyler (kanatlar) ve onu destekleyen elemanlardan

oluĢmaktadır. Ancak temel elemanının geometrisi, zemin yapı ve temel çukurunun

özellikleri kalıp sisteminin desteklenme biçimine farklılıklar getirmektedir. Bu bölümde

kalıplar, temellerin sınıflandırma Ģekli dikkate alınarak;

tekil temel kalıpları,

sürekli temel kalıpları,

plak temel kalıpları,

baĢlıkları altında incelenecektir.

8.2.1.1. Tekil Temel Kalıpları

Yukarıda açıklandığı gibi temel genellikle temel kalıplarında yan kanatları ve onu

destekleyen elemanlar bulunmaktadır. Çoğu zaman taban için taban kaplaması

yapılmamakta grobeton dökülen veya bir Ģekilde düzeltilen tabana kalıp sistemi

yerleĢtirilerek beton dökülür. ġekil 8.3. de kalıp yan kanadı görülmektedir. Kalıp yan

kanatlarının birleĢtirilmesi ile oluĢturulan temel kutusu, ġekil 8.4., ġekil 8.5. ve ġekil

8.6. da görüldü gibi; taĢ, yastık, yatay destek ve kazıklarla desteklenmesine iliĢkin

örnekler görülmektedir. Diğer taraftan, ġekil 8.7. ve ġekil 8.8 de dar temel çukurunda

tekil temel ve temel kalıbının desteklenmesine iliĢkin görüntüler yer almaktadır.

Fototograf 8.3. de tekil temel kalıbı yapımına iliĢkin bir görünüĢ, Fotograf 8.4. de tekil

temel kalıbı ve donatısına iliĢkin bir görünüĢ yer almaktadır.

Klepa

Kazık destek Kanat tahtaları

ġekil 8.3. Kalıp yan kanadı

46

TaĢ destek

Kanat tahtası

Destek

Yastık

Takoz

ġekil 8.4. Temel kalıbı yan kanatlarının taĢlar ve yatay elemanlarla desteklenmesi

Kanat tahtası

AhĢap kazık

Destek

AhĢap kazık

ġekil 8.5. Temel kalıbı yan kanatlarının kazıklarla desteklenmesi

Yatay destek

Kazık dikme

Klepa

Grobeton Yastık

ġekil 8.6. Yan kanatların yatay destekler ve kazık dikme ile desteklenmesi

47

ġekil 8.7. Dar temel çukurunda tekil temel

Fototograf 8.3. Tekil temel kalıbı yapımına iliĢkin bir görünüĢ

48

Fotograf 8.4. Tekil temel kalıbı ve donatısı

ġekil 8.8. Dar temel çukurunda tekil temel kalıbının desteklenmesi Tekil temel kalıpları; temelin tabandan bağ hatılları veya üstten kiriĢlerle birbirine

bağlanması durumunda hatıl/kiriĢ kalıpları ile birlikte yapılırlar ġekil 8.9. ve ġekil 8.10.

49

da Temel kalıbı ile kiriĢ ve bağ hatılının birlikte yapılmasına iliĢkin örnekler

görülmektedir. ġekil 8.11. de bir tekil temel ve çevresinden kendisine bağlanan bağ

kiriĢlerinin kalıpları görülmektedir. Ayrca Fotograf 8.5. de tekil temel bağ kiriĢleri

kalıbı örneği görülmektedir.

AhĢap gergi

AhĢap gergi

Destek

Kanat tahtası

Kazık dikme

Kanat tahtası

Klepa

Destek latası

ġekil 8.9. Temel kalıbının üstten bağlanan kiriĢ kalıbı ile birlikte yapılması

Üst kalıp yüzeyi

Sömel yan kanadı

Ahşap kazık

Hatıl yan kanadı

Hatıl taban kanadı

ġekil 8.10. Temel ve bağ hatılı kalıbının birlikte yapılması

50

ġekil 8.11. Tekil temel ve bağ kiriĢi (hatılı) kalıplarının birlikte yapılması

Fotograf 8.5. Tekil temel bağ kiriĢleri kalıbı örneği

Sürekli olarak yapılan temel kalıplar: yığma yapılarda duvar altı temelleri ve karkas

yapılarda kolonlar altına yapılan sürekli temellerin yapımında kullanılırlar. Bu durumda

51

sürekli temel kalıpları, duvar altı temel kalıpları ve karkas yapılarda kullanılan sürekli

temel kalıpları olarak gruba ayrılmaktadır.

Duvar altı temel kalıpları:

Duvar temelleri mütemadi olduğundan sadece iki karĢı yüzü için kalıp yapılır. Ancak,

temel kazı Ģevi düzgün ve düĢey konumda yapılabilirse, ġekil 8.12 de görüldüğü gibi

tek taraflı kalıp da yapılabilir.

Yatay destek

Kazık dikme

Klepa

Grobeton Yastık

ġekil 8.12. Tek taraflı duvar altı temel kalıbı kesiti

Sürekli temel kalıpları genelde dikdörtgen kesitlidir. Ġki yanı kanatlar oluĢtururken

taban çoğu zaman grobeton dökülmüĢ bir zemindir. Yan kanatların açmaması için çok

çeĢitli destek sistemleri kullanılabilmektedir. ġekil 8.13., ġekil 8.14. ve ġekil 8.15.

sürekli temel kalıplarına iliĢkin görünüĢ, kesitler verilerek kalıp elemanları ve

destekleme biçimleri gösterilmiĢtir.

52

ġekil 8.13. Duvar altı temel kalıbının perspektif görünüĢü

AhĢap gergi Destek

Kaplama tahtası

Klapa

Yastık

AhĢap kazık

ġekil 8.14. Duvar altı temel kalıbı kesiti

53

AhĢap gergi

Yatay destek

Kazık dikme

Klepa

Grobeton Yastık

ġekil 8.15. Kalıp yan kanatlarının yatay destek yastık ve kazık dikmelerle desteklenmesi

Duvarın bir bütün olarak temel ile birlikte dökülmesinin planlanması durumunda temel

kalıbı ġekil 8.16. da görüldüğü gibi yapılabilir.

AhĢap gergi

Destek kiriĢi

Payanda

Destek dikmesi

Bulon

Duvar kanadı

Temel kanadı

Yatay destek

Klepa

Yatay destek AhĢap kazık

ġekil 8.16. Temel ve duvar kalıbının birlikte yapılması

54

AĢağıdaki yer alan Fotoğraf 8.6. ve Fotoğraf 8.7. de basit temel kalıp uygulamalarına

iliĢkin örnekler görülmektedir.

Fotoğraf 8.6. Tek taraflı duvar altı temel

kalıbı uygulaması

Fotoğraf 8.7. Çift Taraflı duvar altı temel

kalıbı uygulaması

Sürekli temeller, bilindiği gibi betonarme karkas binalarda uygulanan bir temel tipidir.

Sürekli temeller kolonları birbirine bağlayan aynı zamanda bina yüklerini zemine

aktaran elemanlar durumundadır. ġekil 8.17 de bir sürekli temel kalıbı perspektif

görünüĢü yer almaktadır.

55

ġekil 8.17 Sürekli temel kalıbı perspektif görünüĢü

Sürekli temel Ģekil ve boyutları zemin özellikleri ve bina yüklerine bağlı olarak

değiĢmektedir. Dolayısı ile kalıp Ģekil ve boyutları da buna bağlı olarak değiĢecektir.

Ayrıca, ġekil 8.18. de bu projenin uygulanmasına iliĢkin kalıp Ģekil ve elemanları

görülmektedir.

KiriĢ yan kanadı

Gergi latası veya teli

Payanda

Klepa

Destel latası

Temel yan kanadı

Yan destek

Destek kiriĢi

Kazık dikme

ġekil 8.18. Sürekli temel kalıbı kesiti

8.2.1.3. Plak (Radye) Temel Kalıpları

Plak temel kalıpları Fotoğraf 8.8. ve Fotoğraf 8.9. da plak temel kalıbı uygulamalarına

iliĢkin örneklerde görüldüğü gibi diğer temel kalıplarına göre daha basit Ģekilde

yapılabilmektedirler. Bilindiği gibi plak temeller alttan ya da üstten kiriĢli olarak

56

yapılabilmektedirler. Bu durumda plak ve kiriĢlerin kalıpları altta kalandan baĢlamak

kaydı ile çoğu zaman ayrı ayrı yapılmaktadır.

Fotoğraf 8.8. Plak temel kalıbı uygulaması

Fotoğraf 8.9. Plak temel kalıbı Uygulaması

8.2.1.4. Temel Aksları

Temel betonu döküldükten ve yaklaĢık üç gün kür iĢleminden sonra yeni kalıp iĢlemleri

için aks tabanları çakılır. Bu aks tabanları bir üst katta devam edecek olan kolon veya

perde duvar kalıplarının en alt kuĢagını da oluĢturur. Bu Ģekilde kalıp planında yer alan

57

akslar aplike edilmiĢ olur. Zaten mevcut donatı filizleri aks yerlerini iĢaret etmektedir.

Ancak, bu filizlere güvenerek hiç ölçüm yapmadan aks uygulamasına geçmek ileride

telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir. Bu bakımdan kalıp planından alınan

bilgilerle ölçüm iĢlemleri yeniden yapılarak aks yer ve doğrultuları belirlenerek taban

elemanları henüz tam sertleĢmemiĢ olan betona çivilerle çakılarak tutturulur. Fotograf

8.10. da plak temel üzerinde perde duvarlar için aks uygulaması görülmektedir. Benzer

Ģekilde AĢagıda yer alan ġekil 8.21 de görüldüğü gibi kolon kalıpları içinde 5/10 lardan

oluĢan aks tabanları zemin betonuna monte edilir ve daha sonra kolon kalıbı kanatları

onun içerisine yerleĢtirilerek yapım iĢlemlerine devam edilir.

Fotograf 8.10. Plak temel üzerinde perde duvarlar için aks uygulaması

8.2.2. Kolon Kalıpları

Betonarme kolon kalıpları da diğer yapı elemanı kalıplarında olduğu gibi yan kanatlar,

kanatları birleĢtiren ve sistemi destekleyen elemanlardan oluĢmaktadır. Kolon enkesit

Ģekillerine göre kolon kalıpları kare, dikdörtgen, çokgen, daire gibi en kesit Ģekillerinde

olabilmektedirler. Kalıp yüzeyleri kolon Ģekline göre oluĢturulurken destek elemanları

bu yüzeyleri yeterli düzeyde destekleyecek Ģekilde yerleĢtirilmektedir. Kolon kalıpları

daha önceden tabana çakılmıĢ olan akslar yardımı ile yerine dikilirken genellikle ġekil

8.19. da görüldüğü gibi bir yüzeyi açık tutularak aks içine yerleĢtirilir.

58

ġekil 8.19. Kolon kalıbının aks içine yerleĢtirilmesi

Aks içine yerleĢtirilerek düĢey pozisyona getirilen kolon kalıbı ġekil 8.20. de görüldüğü

gibi çaprazlarla desteklenerek sabitlenir. Kolon kalıplarının aks tabanlarına yerleĢtirilip

desteklenmesinden sonra kiriĢ alt seviyeleri binanın dört köĢesinde iĢaretlenerek kolon

kalıplarına ayrı ayrı taĢınarak çizilir. Kolon kalıpları kiriĢlerin oturması gereken bu

seviyeden düzgün bir Ģekilde kesilir. Bu Ģekilde yerleĢtirilmesi tamamlanan kolon kalıbının

içi temizlenir, donatısı yerleĢtirilir ve açık olan yüzü kapatılarak destekleme iĢlemleri

tamamlanır.

59

Klapa

Yanlama

Destek

Yatay destek

ġekil 8.20. Kolon kalıbının desteklenmesi

Destekleme iĢlemlerinin temel amacı beton dökümü sırasında kalıbın açmaması, yer

değiĢtirmemesi, doğrultu ve düzleminden sapmamasını sağlamaktır. Kalıbın açmaması

için kuĢak ve kelepçeler kullanılırken yer değiĢtirmemesi için aks tabanları,

düzleminden sapmaması için ise yatay/eğik (payanda) destekler kullanılır. ġekil 8.21. de

kare kesitli bir kolon kalıbının ahĢap çivili kuĢaklarla, ġekil 8.22. de kolon kalıbının

bulonlu ahĢap kuĢaklarla desteklenmesine iliĢkin örnekler görülmektedir. ġekil 8.23. de

kolon kalıplarının çelik kelepçelerle kuĢaklanmasına iliĢkin örnekler görülmektedir.

Altıgen, sekizgen ve elips gibi çok kenarlı kolon kalıpları daha sık aralıklarla

kuĢaklamalar yapılarak desteklenirler. ġekil 8.24. de kare ve altıgen kolon kalıplarına

iliĢkin birer örnek görülmektedir. Ayrıca Fotograf 8.11. de kolon kalıplarında deskleme

ve donatı yerleĢtirilmesine, Fotograf 8.12. de ise kolon kalıplarının kapatılarak

kuĢaklanmasına iliĢkin görünüĢler yer almaktadır.

60

Kanat tahtası

Klepa

Kuşak

Ön görünüş

Çiviler

Kuşak

Kuşak Kanat tahtası

Kanat tahtası

Üst görünüş Perspektif

ġekil 8.21. Çivili ahĢap kuĢaklarla desteklenen kare kesitli kolon kalıbı

61

Pah çıtası Kontraplak kanat

Destek latası

Bulon Kuşak

Kuşak

Kontraplak kanat Bulon

Aks tabanları Pah çıtası

ġekil 8.22. Kolonun aks tabanlarına yerleĢtirilmesi ve bulonlu ahĢap kuĢaklarla

desteklenmesi

Çelik kuĢak

Kontraplak kanat

Dikme

Çelik Kelepçe

Kontraplak kanat

ġekil 8.23. Kolon kalıplarının çelik kelepçelerle kuĢaklanmasına iliĢkin örnekler

62

ġekil 8.24. Kare ve altıgen kolon kalıplarına iliĢkin örnekler

63

Fotograf 8.11. Kolon kalıplarında deskleme ve donatı yerleĢtirilmesine iliĢkin

görünüĢler

64

Fotograf 8.12. Kolon kalıbının kapatılarak kuĢaklanmasına iliĢkin bir görünüĢ

8.2.3. Duvar Kalıpları

Bilindiği gibi betonarme duvarları da kolonlar gibi düĢey taĢıyıcı elemanlardır.

Dolayısı ile kolonlarda olduğu gibi düĢey pozisyonda duran kalıp yüzeylerinin

birleĢtirilmesi ve desteklenmesi söz konusudur. Kalıp yüzeyleri kolonlarda olduğu

gibi tahtalar veya kontrplaklar kullanılarak oluĢturulurken klapaların yerine düĢey

ızgara dikmeleri veya yatay pozisyonda yerleĢtirilen kuĢak ızgara kiriĢlerinin

kullandığı görülür. ġekil 8.25. de tahtalardan oluĢturulan kalıp yüzeylerinin ızgara

dikmeleri ile birleĢtirilerek desteklenmesi görülmektedir. Burada dikkati çeken

husus; tahtalar kullanılarak oluĢturulan kalıp yüzeylerini ızgaralarının düĢey,

kontrplak kalıp yüzeylerini destekleyen ızgaraların ise yatay pozisyonda olmasıdır.

Kalıp yapımı sürecinde; önce ızgaralar yerleĢtirilip sonra ızgaraların oluĢturduğu

düzleme kalıp tahtaları yerleĢtirildiği için ızgaralar düĢey pozisyonda olmak

durumundadır. Çünkü düĢey ızgara yüzeylerine kalıp tahtalarının yatay olarak

yerleĢtirilmesi iĢ akıĢı bakımından daha koladır. Kontrplak yüzeylerde ise böyle bir

durum söz konusu değildir. Çünkü kontrplak yüzey levha halinde

yerleĢtirilmektedir. Dolayısı ile kontrplak yüzeyli kalıplarda iĢin durumuna göre

ızgaralar yatay veya düĢey konumda olabilmektedir.

Kalıp yüzey tahtaları

Izgara dikme

Bulon

Izgara dikme

Yastık

ġekil 8.25. Yüzeyleri tahtalarla kaplanmıĢ duvar kalıplarına iliĢkin bir örnek Yukarıda verilen ġekil 8.25. de görüldüğü gibi; tahta veya kontrplak kullanılarak

oluĢturulan kalıp yüzeyleri, ızgara kiriĢleri ile desteklenirken kuĢaklar yardımı ile de

sistemin bütünlüğü sağlanır. Ġstenilen duvar kalınlığı kadar biri birini karĢılayacak

65

Ģekilde bütünleĢtirilen kalıp yüzeyleri; kazık, yastık, kiriĢ, yanlama ve destek kiriĢi gibi

elemanlar kullanılarak sabitlenir. Ayrıca kalıbın pozisyonu ve beton dökme yöntemi

dikkate alınarak sistemin rijitliğini sağlamak için bulon, destek latası, gergi teli gibi

elemanlar kullanılır.

Diğer taraftan betonarme kalıplarının temel seviyesinde bazen kazı durumuna göre tek

yüzeyli yapıldığı görülmektedir. Bu durumda yüzeylerin oluĢturulmasında önemli

farklılıklar olmamakla birlikte, kalıbın yeri ve kazının durumuna bağlı olarak

desteklemede özel yaklaĢımlar gerekebilir. ġekil 8.26. da kazı yüzeyinden yararlanılarak

oluĢturulmuĢ tek yüzeyli duvar kalıbı örneği görülmektedir. Destek latası ile içten

desteklenen bu kalıp örneğinde beton döküm iĢlemi sırasında beton yükseldikçe destek

latası çıkarılarak betonlama iĢlemine devam edilir.

Destek latası

Destek kirişi

Yastık

Payanda

Kaplama tahtası

Destek dikmesi

Yastık

Kama

Kama

Ahşap kazık

ġekil 8.26. Tek yüzeyli betonarme duvar kalıbı örneği Kalıp yüzeylerinin desteklenmesinde kullanılan ızgara dikmelerin ve onları destekleyen

destek kiriĢlerinin ve yanlamaların; kalıp yüzeylerinin açmasını, yer değiĢtirmesini ve

geometrisinin bozulmasını önleyecek Ģekilde oluĢturulması gerekir. ġekil 8.27. de

destek kiriĢlerinin yerleĢtirilmesine iliĢkin örnekler, ġekil 8.28. de ise ızgara

66

dikmelerinin yanlamalarla desteklenmesine iliĢkin örnekler görülmektedir. Ayrıca ġekil

8.29 da bir betonarme duvar kalıbı ve kalıp yüzeylerinin tel ve lata gergi ile

desteklenmesine iliĢkin bir örnek yer almaktadır. Ayıca Fotograf 8.13. de duvar kalıbı

yapımı çalıĢmalarından görünüĢler bulunmaktadır.

Kalp yüzeyi

Izgara dikme

Destek kirişi

Destek kirişi

Destek kirişi

Destek latası

Destek latası

Çivi

Destek takozu

ġekil 8.27. Destek kiriĢlerinin yerleĢtirilmesine iliĢkin örnekler

Kalp yüzeyi

Izgara dikme

Destek ktakozu

Çivi/bulon

Metal birleştirici

Destek kirişi

Yanlama

Yanlış örnekler Doğru örnekler

ġekil 8.28. Izgara dikmelerinin yanlamalarla desteklenmesine iliĢkin örnekler

67

Izgara dikme

Tel gergi

Kalıp yüzeyi

Lata gergi

Tel gergi

ġekil 8.29. Betonarme duvar kalıbı ve kalıp yüzeylerinin tel ve lata gergi ile

desteklenmesi

68

Fotograf 8.13. Duvar kalıbı yapımı çalıĢmalarından görünüĢler

69

8.2.4. KiriĢ Kalıpları

KiriĢ kalıpları, taban, yan kanatlardan oluĢan kalıp yüzeyleri ve onları destekleyen

elemanlardan meydana gelmektedir. Kalıp yüzeyleri kontrplak veya tahtalar

kullanılarak yapılırlar. Tahtalar kullanılması durumunda; taban veya yan kanatlar

oluĢturulurken tahtaları yan yana birleĢtirmekte klapalar kullanılır. Yan kanat ve taban

yüzeylerin tahtalardan oluĢturulması iĢlemleri, kolon yan kanatlarının

oluĢturulmasından farklı değildir. YaklaĢık 50 cm aralıklarla yerleĢtirilen klapalara

bağlanan tahtalar çivilenerek istenilen boyutlarda kalıp yüzeyi oluĢturulur. OluĢturulan

kalıp yüzeylerinden ilk önce taban yüzeyi olmak üzere hazırlanan kalıp taĢıyıcı

sistemine yerleĢtirilir. Yan kanatların bağlanması ve sistemin desteklenmesi ile kalıp

yapımı tamamlanır. KiriĢ kalıplarında kiriĢi tabanının desteklenmesi tek dikme ile

olabileceği gibi iki dikme ile de yapılmaktadır. ġekil 8.30. da tek dikme ile ġekil 8.31.

de iki dikme ile desteklenen kiriĢ kalıplarına iliĢkin örnekler görülmektedir. Günümüzde

beton döküm iĢlemlerinin makineleĢmesinden dolayı büyük hacimlerde beton dökümü

kısa zamanda yapılabilmektedir. Dolayısı ile bir binanın kolon ve kiriĢlerinin kalıpları

birlikte yapıldığı gibi; kolon, kiriĢ ve döĢemelerinin kalıpları birlikte yapılarak beton

dökülmektedir. ġekil 8.32. de kolon kalıpları ile birlikte yapılmıĢ kiriĢ kalıplarına iliĢkin

bir örnek görülmektedir. Ayrıca, ġekil 8.32. da verilen kiriĢ kalıbı örneğinin bir gusseli

kiriĢ kalıbı olarak yapıldığı görülmektedir. Bilindiği gibi kiriĢler kesme bölgelerinde

dirençlerini artırmak için gusseli olarak yapılabilmektedirler.

Üst gergi

Yan destek Klepa

Kanat

Taban Destek latası

Başlık

Çapraz kuşak

Dikme

Kama Yastık taban

ġekil 8.30. Tek dikmeli kiriĢ kalıbı ġekil 8.31. Ġki dikmeli kiriĢ kalıbı

70

ġekil 8.32. Kolon kalıpları ile birlikte yapılmıĢ kiriĢ kalıplarına iliĢkin bir örnek.

TaĢıyıcı sistemin durumuna göre kiriĢ kalıpları yukarıda açıklandığı gibi ayrık biçimde

olduğu gibi döĢeme kalıpları ile (tablalı olarak) birlikte de yapılmaktadırlar. DöĢeme ile

birlikte yapılan kiriĢlere tablalı kiriĢ denilmektedir. KiriĢler tek taraftan ve/veya çift taraftan

tablalı olabilirler. Ġki tarafta tabla kalınlıkları farklı da olabilir. ġekil 8.33. iki taraflı tablalı

(döĢemeli) tek dikmeli kiriĢ kalıbı örneği, ġekil 8.34. ise döĢemeleri farklı kalınlıkta iki

dikmeli kiriĢ kalıbı örnekleri görülmektedir. Ayrıca Fotograf 8.14. de KiriĢ-döĢeme

kalıbının birlikte yapımı ve donatısına iliĢkin görünüĢler yeralmaktadır.

71

Kiriş yan kanadı

Izgara kirişi

Döşeme tahtası Pah çıtası

Kiriş tabanı

Sabitleyici

Klepa

Yastık

T başlı dikme

ġekil 8.33. Ġki taraflı döĢemeli (tablalı) tek dikmeli kiriĢ kalıbı

Kalıp yüzeyi Destek dikmesi Destek latası

Izgara kirişi Destek latası

Başlık

Ana kiriş

Dikme

Taban destek kirişi

Dikmeler

ġekil 8.34. DöĢemeleri farklı kalınlıkta iki dikmeli kiriĢ kalıbı

72

Fotograf 8.14. KiriĢ-döĢeme kalıbının birlikte yapımı ve donatısı

8.2.5. DöĢeme Kalıpları

DöĢeme kalıpları, diğer yapı elemanı kalıplarından çok farklı özellikler

göstermemektedir. DöĢeme kalıpları da genel olarak; kalıp yüzeyleri, yüzeyleri

birleĢtiren/destekleyen elemanlar ve sistemi destekleyerek bütünleyen elemanlardan

oluĢmaktadır. Burada Ģunu açılamak gerekir. DöĢemeler kiriĢ ve kolon kalıplarından

farklı olarak, ama onlarla birlikte bir sistem oluĢturmaktadır. Daha değiĢik bir ifade ile

döĢeme kalıplarının yapılması ile kalıp sistemi tamamlanmıĢ olmaktadır. Yani kolon

kalıpları onlara oturan kiriĢ kalıpları ve kiriĢ kalıplarına oturan döĢeme kalıpları gibi.

Alttan yukarı yapım sistemi de bunu gerektirmektedir. Sonuç olarak, günümüzde hazır

betonun yoğun bir Ģekilde kullanılması ile kolon kiriĢ ve döĢeme kalıplarının birlikte

yapılarak bir bina katı seviyesinde beton dökülmektedir. DöĢeme kalıbı yapımı ile

tamamlanan kalıp sisteminin destek ve takviye iĢlemleri, kalıp taĢıyıcı sisteminin bir

bütün olarak rijit hale getirilmesi ile tamamlanır. Farklı bir yaklaĢımla, kalıp yüzeylerini

destekleyen kalıp sistemin yüklerini bir alt düzleme aktaran sisteme kalıp iskelesi

denilmektedir. Bu durumda kalıp iskelesi iki bakımdan çok önemli görev yapmaktadır.

Kalıp iskelesi; kalıp yüzeylerinin esnemeden yerinde kalması, beton ve beton döküm

iĢlemlerinden gelen tesirleri güvenlik limitleri içerisinde karĢılamalıdır. DöĢeme

kalıpları; plak diĢli, asmolen ve mantar döĢeme kalıpları olarak dört alt grupta

incelenecektir.

73

8.2.5.1. Plak DöĢeme Kalıpları

DöĢeme kalıp yüzeyleri ġekil 8.35. de görüldüğü gibi dikmeler, dikmelere oturan esas

kiriĢler, esas kiriĢlere oturan ızgara kiriĢleri ve ızgara kiriĢleri üzerine kaplanan kalıp

yüzey kaplamasından oluĢmaktadır. ġekil 8.36. da plak döĢeme kalıbı, Fotoğraf 8.15. de

temel, kolon kiriĢ ve döĢeme (tekil temelli karkas sistem) kalıbı önekleri görülmektedir. Döşeme kaplaması

Izgara kirişi

Esas kiriş

Dikme

Destek latası

ġekil 8.35. DöĢeme kalıp yüzeyi ve destekleri

Kalıp yüzeyi Izgara kirişi

Destek latası

kiriş başlığı

Esas kiriş Çapraz kuşak

Dikme

Kuşak

Yastık

ġekil 8.36. Plak döĢeme kalıbı

74

Fotoğraf 8.15. Temel, kolon kiriĢ ve döĢeme (tekil temelli karkas sistem) kalıbı

örnekleri

Diğer taraftan, plak döĢemeler taĢıyıcı sistem özelliklerine göre kenarlarından kiriĢlere

oturan döĢemelerdir. Dolayısı ile kalıpları kiriĢ kalıpları ile birlikte yapılmak

75

durumundadır. ġekil 8.36. da alttan itibaren yastıklar dikmeler yatay kuĢaklar esas

kiriĢler, ızgaralar ve kalıp yüzey elemanlarının birleĢtirilerek desteklenmesi ile

oluĢturulmuĢ bir döĢeme kalıbı örneği görülmektedir.

8.2.5.2. DiĢli DöĢeme Kalıpları

Betonarme döĢemeler bölümünde açıklandığı gibi diĢli döĢemeler tek ya da iki

doğrultuda diĢli yapılabilmektedir. Dolayısı ile bu döĢemelerin kalıpları da tek ya da iki

doğrultuda diĢli olarak yapılmaktadır. Ancak, kalıp eleman ya da yapım teknikleri

açısından tek veya iki doğrultuda diĢli olmaları bir farklılık getirmeyecektir. ġekil 8.37.

de diĢli döĢeme kalıbına iliĢkin bir örnek görülmektedir. Ayrıca Fotoğraf 8.16. DöĢeme

ve kiriĢ yapımına iliĢkin bir görünüĢ yer almaktadır.

Döşeme yüzeyi Izgara kirişi

Esas kiriiş

Destek latası

Kiriş tabanı

Klepa

Kiriş başlığı

Destek yüzey

Dikme

Çapraz kuşak

Yatay kuşak

ġekil 8.37. DiĢli döĢeme kalıbı

76

Fotoğraf 8.16. DöĢeme ve kiriĢ yapımına iliĢkin bir görünüĢ

DiĢli döĢemelerin iki doğrultuda yapılması haline kaset döĢeme adı verilmektedir. Kaset döĢemelerin kalıpları, ahĢaptan veya suni malzeme veya sac levha ile yapılan

77

modül kalıp elemanların kalıp iskelesine oturtulması ile de oluĢturulabilirler. ġekil 8.38.

de kaset döĢeme kalıplarına iliĢin bir örnek görülmektedir.

Modül kalıp

Döşeme kalıp yüzeyi

Diş

ġekil 8.38. Ġki doğrultuda diĢli (kaset) döĢeme kalıbı

8.2.5.3. Asmolen DöĢeme Kalıpları

Asmolen döĢeme kalıpları, döĢeme donatısının yerleĢtirilmesine imkân sağlayacak

Ģekilde döĢeme kalıp yüzeyine yerleĢtirilen hafif bloklarla tamamlanan bir döĢeme

kalıbı Ģeklidir. Burada hafif bloklar arasına yerleĢtirilen donatılar ve onların

betonlanmasına imkan sağlayan blok yan yüzeyleri bir tür diĢli döĢeme yapımına imkan

sağlamıĢ olurlar. ġekil 8.39. de asmolen döĢeme kalıbı örneği görülmektedir.

Asmolen bloğu Kalıp yüzeyi Diş

Esas kiriş

Dikme

Izgara kirişi

Kuşak

ġekil 8.39. Asmolen döĢeme kalıbı

Kama

Yastık

78

8.2.6. Merdiven Kalıpları

Merdiven kalıbı yapımında tabanda eğimli bir döĢeme kalıbı yapılarak bu döĢeme

üzerinde yer alan basamakların belirli bir rıht yüksekliği ile oluĢturulması sağlanır.

Planda ön görülen merdiven Ģekline göre (düz kollu ve dönel merdiven olma

durumlarına bağlı olarak) basamak Ģekilleri dikdörtgen veya yamuk Ģeklinde

olabilmektedir. Dolayısı ile merdivenlerin döĢeme kalıpları ve onu tamamlayan

basamak kalıpları farklı destekleme biçimlerini gerektirmektedir. Merdiven

kalıplarında diğer kalıp sistemlerinde olduğu gibi; kalıp yüzeyleri, birleĢtirme

elemanları, destek ve kalıp iskelesi elemanla rından oluĢmaktadır. Merdiven

kalıplarının yapılmasına projede öngörülen rıht yüksekliklerini ve basamak

geniĢliklerin içeren basamak profilini merdivenin kenar duvarına veya merdiven

kenar kalıp elemanına çizmekle baĢlanır. Merdiven profilleri (rıht/basam ak) alt

çizgisini oluĢturan hattın altında ona paralel döĢeme kalınlığı kadar mesafede bir hat

çizilerek döĢeme kalıbı üst yüzeyi belirlenir. Yapım sürecinin; rıht/basamak profili,

rıht/basamak profili alt çizgisi ve merdiven döĢemesi üst çizgisi merdiven yapım

sürecinin kritik unsurları olarak görülür. Bu bölümde merdiven kalıpları; düz kollu

merdiven kalıpları ve dönel merdiven kalıpları olmak üzere iki grupda

incelenecektir.

8.2.6.1. Düz Kollu Merdiven Kalıpları

Düz kollu merdiven kalıbı yapımında rıht/basamak profilleri yan duvara veya kanat

tahtasına su düzeci kullanılarak ġekil 8.40. da görüldüğü gibi çizilir. ġekil 8.40. ve

ġekil 8.41. de ayrıca, rıht basamak profilleri, alt çizgi ve döĢeme üst çizgileri ile

bunların nasıl oluĢturulabileceği görülmekt edir. Çizilen rıht/basamak profilleri

dikkate alınarak kanat tahtası hazırlanır. Merdiven eğimine uygun olarak

yerleĢtirilen bu kanat tahtasında çizilen çizgilere uygun düĢecek Ģekilde rıht kalıbı

elemanları yerleĢtirilir ve rıht destek çıtası tarafından d esteklenecek Ģekilde

çivilenir. Fotoğraf 8.17. de merdiven döĢemesi rıht ve basamakların oluĢturulmasına

iliĢkin bir görünüĢ yer almaktadır.

79

Yan duvar

Su düzeci

Su düzeci

Basamak çizgisi

Destek

Riht kalıp tahtası

Rıht/basamak

profili alt çizgisi

Merdiven döĢeme

yüzey çizgisi

ġekil 8.40. Su düzeci kullanılarak rıht/basamak profillerinin duvara çizilmesi

Kanat

tahtası

Basamak çizgisi

Rıht çizgisi

Rıht/basamak

profili alt çizgisii DöĢeme yüzey

çizgisi

Merdiven döĢeme

kaplaması

Izgara kiriĢi

ġekil 41. Rıht basamak profilleri, alt çizgi ve merdiven döĢemesi

Fotoğraf 8.17. Merdiven döĢemesi nht ve basamaklarının yapımı

77

78

Merdivenler iki Ģekilde yapılabilir. Biricisinde, merdiven döĢemesi ve rıht/basamak

kalıpları birlikte yapılarak beton dökülür. Ġkincisinde ise, merdiven döĢemesi kalıbı

yapılarak beton dökülerek ġekil 8.42. de görüldüğü gibi merdiven döĢemesi kalıbı

hazırlanır ve beton dökülür. Kaba inĢaat bittikten sonra merdiven döĢemesi betonu

üzerine rıht/basamak kalıbı yapılarak beton dökülür ve merdiven tamamlanır. Bu

yöntem el arabası ile iniĢ çıkıĢlarda kolaylık sağladığı için özellikle küçük inĢaatlarda

tercih edilir. Fotoğraf 8.18. merdiven döĢemesinin yapımı iĢlemlerine iliĢkin görünüĢler

yer almaktadır.

Merdiven döşemesi

ġekil 8.42. Merdiven döĢemesi

79

Fotoğraf 8.18. merdiven döĢemesinin yapımı iĢlemlerine iliĢkin görünüĢler

80

Düz kollu merdivenlerde merdiven kolu döĢemesi sahanlık döĢemesi ve rıht/basamak

kalıplarının birlikte yapılmasına iliĢkin bir örnek ġekil 8.43. de görülmektedir. Sahanlık

döĢemesi kalıbının diğer döĢeme kalıplarından bir farkı olmadığı, merdiven kolu döĢemesi

kalıbının ise eğimli olmak dıĢında bir farka sahip olmadığı görülmektedir. Fotoğraf 8.19.

da düz kollu sahanlıklı merdiven yapımına iliĢkin görüntüler yer almaktadır.

ġekil 8.43. Düz kollu merdivende merdiven kolu, sahanlık ve rıht/basamak kalıbının

birlikte yapılması

81

Fotoğraf 8.19. Düz kollu sahanlıklı merdiven yapımına iliĢkin görünüĢler

Düz kollu merdivenlerde merdiven kolu sahanlığa doğrudan oturabileceği gibi ġekil

8.43. de görüldüğü gibi bir sahanlık kiriĢine de oturabilmektedir. Merdiven kollarının

sahanlık kiriĢlerine oturması daha sağlıklı bir çözüm olarak görülür.

82

A k

irişi

8.2.6.2. Dönel Merdiven Kalıpları

Dönel merdivenlerin kalıpları düz kollu merdivenlere göre daha fazla teknik bilgi ve

beceri gerektirmektedir. Kalıp iĢlemlerine baĢlamadan önce merdiven dengelendirmesi

yapılır. Dengelendirme sonucunda detaylandırılan merdiven planı, düzgün bir zemin

üzerine gerçek boyutlarında çizilir. Yapılan çizimler merdiven alt kiriĢleri ve yan kanat

elemanları üzerine aktarılır. Üzerinde çizimler bulunan alt kiriĢler ve yan kanatlar bu

çizgilere göre hazırlanır. Hazırlanan yan kanatlar ve alt kiriĢler projede öngörülen

Ģekilde yerlerine monte edilerek desteklenir. Alt kiriĢler üzerine kalıp döĢemesi yan

kanatlar üzerine ise rıht kalıp elemanları çakılarak gerekli destek ve gergileri yapılarak

tamamlanır. Bu bölümde çeyrek, yarım ve tam dönel merdiven kalıplarına iliĢkin

örnekler verilecektir.

ġekil 8.44. de çeyrek dönel merdiven kalıbı planı görülmektedir. Bu merdivenin kalıp

elemanlarını hazırlayabilmek için A ve B kenar açınımları gerçek boyutlarında düzgün

bir zemine çizilir. Yapılan çizimler ilgili elemanlara aktarılır ve bu çizimlere göre

elemanlar ġekil 8.45. ve Sekil 8.46. da görüldüğü gibi iĢlenir. Aynı iĢlemler iç kenar

elemanları üzerinde de yapılarak bir sistem bütünlüğü içerisinde kalıbın montajı

yapılarak gerekli destekleme iĢlemleri tamamlanır.

B Kirişi

ġekil 8.44. Çeyrek dönel merdiven kalıbı planı

83

Destek latası

Destek çıtası

A-kenarı rıht elemanları

tesbit kanadı

Destek çıtası

Dikme

Yanlama

Yastık

A-kenar kiriĢi

DöĢeme kalıpyüzeyi

Kama

ġekil 8.45. Çeyrek dönel merdiven A-kenar açılımı detayı

B- Kenar kirişi

ġekil 8.46. Çeyrek dönel merdiven B-kenar açılımı detayı

ġekil 8.47. de yarım dönel merdiven kalıbı planı görülmektedir. Yarım dönel

merdivenlerde de çeyrek dönel merdivenlerde olduğu gibi; dengelendirme, gerçek

boyutlarında düzgün bir zemine çizme, çizimi elemanların üzerine taĢıma, elemanları

çizime göre hazırlama, monte etme ve gergi destek iĢlemleri yapılarak kalıp yapım

84

süreci bir sistem bütünlüğü içerisinde tamamlanır. ġekil 8.48., ġekil 8.49. ve ġekil 8.50.

de yarım dönel merdiven kalıbının K4-K6, K1-K3 ve K5 kenar açılımı detayları

görülmektedir. Fotoğraf 8.20. de yarım döner merdiven kalıbı örneği görülmektedir.

K5

K6 K4

K2

K1 K3

ġekil 8.47. Yarım dönel merdiven kalıbı planı

85

K4-K6 rıht tahtası tesbit kiriĢi

K4-K6 Alt kiriĢi

ġekil 8.48. Yarım dönel merdivende K4-K6 kenarı detayı

K1-K3 rıht tahtası tesbit kiriĢi

K1-K3 alt kiriĢi

ġekil 8.49. Yarım dönel merdivende K1-K3 kenarı detayı

86

K5 rıht tahtası

tesbit kalası

Esas kiriĢ

K5 alt kiriĢi Dikme

Çapraz kuĢak

Kama

ġekil 8.50. Yarım dönel merdivende K5 kenarı detayı

87

Fotoğraf 8.20. Yarım döner merdiven kalıbı örneği

88

9. KALIP KONTROLÜ ĠġLEMLERĠ

AhĢap betonarme kalıplarında kalıp yüzeylerinin ve taĢıyıcı sisteminin güvenli

bir Ģekilde yapılmıĢ olması önem taĢır. Kalıp yüzeylerinin ve taĢıyıcı (iskele) sistemin

tekniklere uygun olarak yapılması ve iĢ güvenliği özelliklerini taĢıyor olması yapım

sürecinde olduğu kadar iĢ bitiminde de kontrolü gerektirmektedir.

AhĢap kalıp sistmlerinde kontrol iĢlemleri;

1. Beton dökümü öncesi kontrol iĢlemleri

2. Beton döküm sürecinde kontrol iĢlemleri

olmak üzere iki kademede yapılmaktadır.

Beton dökümü öncesi;

a. Kalıp sistemini kontrol ederek eksiklikleri gidermek b. Kalıp sisteminin yetkililerce kontrol edilmesini sağlamak

c. DöĢeme kalıplarına mastar ayağı yapmak

d. Kalıp içi ve/veya yüzeylerinde istenmeyen atık ve artıkların

temizlenmesini sağlamak

gibi kontrol iĢlemlerinin yapılması gerekir. Bu iĢlemlerin doğru ve zamanında yapılıyor

olması betonarme elemanlarının konum, Ģeki, boyut ve yüzey düzgünlüğü bakımından

önemli görülürken iĢ saglığı ve güvenliği bakımından hayati önem taĢır.

Beton döküm sürecinde;

a. Dikmelerin gevĢeyip gevĢemediğini kontrol etmek

b. Dikme baĢlıkları, yastık, kama ve kuĢakların durumunu kontrol etmek

c. Kalıp kiriĢi ve ızgara kiriĢlerinde eğilme ve gevĢeme gibi durumların olup

olmadığını kontrol etmek

d. Kolon kuĢak ve desteklerinde gevĢeme, deformasyon, çözülme gibi

durumların olup olmadığını kontrol etmek

e. Kolon ve perde duvarlarında ĢiĢme olup olmadığını kontrol etmek

f. Kalıp yüzeylerinden beton sızması olup olmadığını kontrol etmek

g. KiriĢ yan kanat/döĢeme alın kanatlarında açılma ve deformasyon olup

olmadığını kontrol etmek

h. Beton döküm sürecinde kalıpta görülen olumsuzlukları düzeltmek

i.Beton döküm sürecinde kalıpta görülen önemli ve kısa sürede giderilemeyen

sorunları yetkiliye bildirmek

gibi kontrol iĢlemlerinin yapıması gerekmektedir. Zira iĢ kazalarının ve beton

kusurlarının önemli bir kısmı beton döküm sürecinde gerçekleĢir.

AhĢap kalıp yapımında kontrol iĢlemlerini özetlemek gerekirse; yapım sürecinin her

aĢamasında kalıp elemanlarının projesine uygunluğu ve özellikle beton döküm

sürecinde kalıp taĢıyıcı sisteminin beton döküm yükleri altında davranıĢlarının sürekli

kontrol edilerek gerkli müdahelelerin yapılması veya yapılmasının sağlanması

gerekmektedir. Ayrıca hemen telafisi mümkün olmayan durumlarda yetkililere haber

verilerek gerekirse döküm iĢlemlerinin durdurulmasının sağlanması gerekir.

89

9. KALIP SÖKME ĠġLEMLERĠ

Betonun kürü ve kalıp bekleme süresi: geleneksel yapımda beton ıslak tutularak veya

üzeri beyaz pigmentli malzemelerle örtülerek kür iĢleminin yapıldığı görülmektedir. 8-

14 gün süre ile uygulanan ıslak kürde kalıp elemanları deforme olabilmekte, bu durum

tekrar kullanım sayısı ve beton yüzey kalitesi bakımından etkili olmaktadır. Kalıp

söküm süreleri, Çimento cinsi iklim Ģartları ve kür faktörüne bağlı olarak değiĢik

sürelerde olabilmektedir. Ayrıca kalıp elemanlarının sistem içerisindeki fonksiyonlarına

bağlı olarak farklı zamanlarda kısım kısım alınmaları uygun olmaktadır. Çizelge 9.1 de

yaklaĢık kalıp sökme süreleri görülmektedir.

Çizelge 9.1. YaklaĢık kalıp sökme süreleri

Çimento Türü KiriĢ yan kanatları

DöĢemeler

KiriĢ tabanları

Normal çimentolar

3 gün

15 gün

21 gün

Çabuk sertleĢen çimentolar

2 gün

8 gün

10 gün

Kalıp sökümü: kolon yan kanatlarının alınması ile baĢlar, çapraz bağlantılar

sökülür, dikme altı kamalar gevĢetilir, sıra ile dikmeler kiriĢler ızgaralar ve nihayet

tahtalar alınır. Kalıbın bölge bölge alınmasına sökülürken kırılmamasına, manivela ile

taze betona basınç yapılmamasına ve kalıba darbe yapılmamasına dikkat edilir. Kalıp

sökümü iĢlemleri vasıfsız düz iĢçiler tarafından yapılmamalı, bizzat kalıp yapımı

ustaları tarafından veya onların nezaretinde yardımcıları tarafından yapılmalıdır. Kalıp

sökme iĢlemleri sırasında kalıp elemanlarına zarar vermemeye özen gösterilmeli onların

tekrar kullanılacağı gözden uzak tutulmamalıdır.

90

KAYNAKLAR

1. ACI Committee 309, Identification of Consolidation- related Surface Defects in

Formed Concrete , ACI 309- 2R 11, American Concrete Institute, Detroit.

2. Anonim, Genel Teknik ġartname, TC. Bayındırlık Bakanlığı, Sy:47, ANKARA,

1985.

3. Anthony, W., R., “Concrete Buildings- New Formwork Perspective”, Forming

Economical Building Proceedings of the Third International Conference, ACI

PO Box 1950, Pg;4 Detroit Michigan 48219, 1988.

4. Arslan, M., “AhĢap Kalıp Yüzey Malzemesinin Performansını Belirlemeye

Yönelik Kriterlerin Saptanması ve Geleneksel Yapım Çerçevesinde Karakavak

Kerestesinin Kalıp Yüzey Malzemesi Olarak Kullanım Sınırlarının

Belirlenmesi” GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü, (Doktora Tezi), Sy:36, ANKARA,

1994.

5. Arslan, M., “Betonarme (Brüt Betonlu) Yapı Tasarımında Dikkate Alınması

Gereken Beton Yüzey Kusurları” GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt:9,

No:3, Sy:512, ANKARA, 1996.

6. Arslan, M., “Betonarme Yapı Elemanı Tasarımında Dayanıklılık Faktörlerinin

Belirlenmesine Yönelik Bir AraĢtırma”, GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi,

(yayınlanacak), 1996.

7. Arslan, M., Beton Teknolojisi, Çorum Meslek Yüksek Okulu, Yayın No:2,

ÇORUM (1986), S.51.

8. Arslan, M., Yapı Teknolojileri I, Seçkin Yayınevi, ANKARA, 2008.

9. Arslan, M., Yapı Teknolojileri II, Seçkin Yayınevi, ANKARA, 2008.

10. Arslan, M., YAPI-Malzeme-Yapım Ġlkeleri-Maliyet Analizleri, AÜ, Fen

Bilimleri Enstitüsü TaĢınmaz GeliĢtirme Anabilim Dalı, ĠSBN 978-975-482978-

5, (2011).

11. Austin, c., K., Formwork to Concrete Cleaver Hume Press Ltd. LONDON,

(1960) Pg 327.

12. Brett, P., Formwork and Concrete Practice; Heinemann Professional Publishing

Ltd., Pg: 20-22, Bedford Square, WCI. 1B. 3HIT, LONDON, 1988.

13. Brett, P., Requirements and Materials For Formwork; Heinemann Professional

Publishing Lmt., Bedford Square, WCI. 1B. 3HIT, LONDON, 1988.

14. Burkhard, A., Touran, A., “repeating Formwork Greatly Reduces Costs”,

Concrete Construction. Vol: 10, Pg:853-855, 1987.

15. CIB Report, Manual of Technology FORMWORK, CIB, Pg: 5-6.

16. Clear, C.A. and Harrison, T.A., Concrete Pressure on Formwork, Report 108,

CIRIA, Pg: 6-9, 6. Storys Gate, LONDON 3AU, 1985.

91

17. Eser, L., Geleneksel ve GeliĢmiĢ Geleneksel Yapı, Cilt 1, ĠTÜ. Mimarlık

Fakültesi, S: 2, ĠSTANBUL, 1977.

18. Güngör, H., Ahġap Yapı Bilgisi, MEB Basımevi ĠSTANBUL, (1964) S.33.

19. Hadipriono, F.C. and Wang, H., “Analysis of Falsework Failures in Concrete

Structures”, Construction Engineering and Management, Vol:11, Pg:112-121,

ASCE, 1986.

20. http://www.iskaiskele.com/tr/satilik_iskele_dikme_direk.aspx (14.02.2012)

21. http://www.yagmuriskele.com/kiralik-iskele.html (14.02.2012)

22. Hurst, P.M., FORMWORK, Construction Press, Pg: 20, LONDON, 1983.

23. Ġnan, M., Cisimlerin Mukavemeti, Ġstanbul Üniversitesi, 3. Baskı, S; 277,

ĠSTANBUL, 1973.

24. Jonston, K.P., “Formwork Pressure in Tall and Thick Concrete Walls”,

Construction Engineering and Management, Vol: 115, Pg: 445,ASCE, 1989.

25. Kaderlen, N., Designing Your Practice- A Principle‟s Guide To Creating and

Managing A Design Practice, Mc Graw- Hill, Inc., NEWYORK, 1991.

26. Kungress Verlang, A.G., Der Massive – Hochbau Grundlagen der Kunstruktion

und Ausführung von Architekt Fritz Zbinden, Zweite Auflage, 3. bis, 5.

Tausend, 1947.

27. Mazkewitsch, A. and Javask, A., “Adhesion Between Concrete and Formwork”,

Baychapman and Hall Institute of Civil Eng., Conference Paper no:1125, Gorki,

Pg: 67-72, USSR., 1986.

28. Özcan, K., “YAPI”, Bilim Yayınları, Ankara, Ağustos 2000.

29. Proctor, J.R.S., “Coordination Formwork Plans With Overall Project Planning” ,

Concrete Construction. Vol: 34, Pg:927,1989.

30. Pugh, S., “ Load Lines: An Approach To detail Design” Production Engineer,

56, 15-18,1977.

31. Reading, T.D., “Deleterious Effect of Wood Forms on Concrete Surface”,

Concrete International, Vol:7, No:11, Pg:57-62, 1985.

32. Richardson, J.G., Practical Formwork and Mould Construction, G.R.Books

Lmt. Lennox house, Norfolk Street LONDON(1962) Pg.47.

33. Richardson, L.G., Practical Formwork and Mould Construction, GK. Books

Lmt., Lennox House, Norfolk Street, Pg 47, LONDON, 1962.

34. Shmaster, R.N., et al., “Investigation of Concrete in Absorbing Formwork”,

Hidrotechnical Construction, Vol:3, Part:11th,Pg:665-668,1990.

35. Taymaz, H., Yapı Bilgisi, Cilt III, Mesleki ve Teknik Öğretim Kitapları,

ĠSTANBUL, (1981), S. 109.

36. Touran, A., “Concrete Formwork; Constructability and Difficulties”, Civil

Engineering Practice, Voll:3, PŸ:81, Northeastern University, USA, 1989.

92

37. TS.697, Yapraklı Sert Keresteler (Terimler Tarifler Ölçme Metodları), Türk

Standartları Enstitüsü, ANKARA, 1974.

38. Utkutug, Z., Aslan, M., "Geleneksel Beton Kalıp Yapım Yöntemlerinin

Rasyonalizasyonu Konusunda bir Ara§tırma," TEK EV dergisi, Sayı 5-6.

39. Ünügör, S.M., “Bina Tasarımının Tenel Ġlkeleri” ĠTÜ. Mimarlık Fakültesi 1989.

40. www.jefo.com.tr

41. Yüksel, A., Güner, M.S., “Yapı Teknolojisi II”, Aktif Yayınevi, Ġstanbul,

Ağustos 2001.