AGRESIVNO PONAŠANJE AGRESIVNO PONAŠANJE U BOSNI I HERCEGOVINI:U BOSNI I HERCEGOVINI:

SUICID I HOMICIDSUICID I HOMICID

Autori: Autori: Milan Novaković¹, Milan Novaković¹, Zorica NaskovićZorica Nasković¹, ¹,

Vesna DespotovićVesna Despotović¹, ¹, Dragutin PetrićDragutin Petrić¹, ¹, Radmila TomićRadmila Tomić¹, ¹, Biljana MićićBiljana Mićić¹¹ CentCentar za mentalno zdravljear za mentalno zdravlje, B, Bijeljinaijeljina¹¹Medicinski fakultetMedicinski fakultet, Foča¹, Foča¹

“Qui se ipsum homicida est”Sv Avgustin

Uvod:Uvod: Agresivno ponasanje se interpretira multikauzalno. Agresivno ponasanje se interpretira multikauzalno. Psihijatrijski uzroci se dijele na: genetičko-biološke, psihološke i socio-kulturološke.Psihijatrijski uzroci se dijele na: genetičko-biološke, psihološke i socio-kulturološke.

Cilj:Cilj: Cilj studije je ispitivanje trenda uništavanja života u formi suicida i homicida u Bosni i Cilj studije je ispitivanje trenda uništavanja života u formi suicida i homicida u Bosni i

Hercegovini (BiH) u periodu od 1996 do 2006.Hercegovini (BiH) u periodu od 1996 do 2006.

Metod:Metod: Studija ima multicentrični retrospektivni oblik. Mjerni instrumenti su bili: lista opštih Studija ima multicentrični retrospektivni oblik. Mjerni instrumenti su bili: lista opštih

podataka, test personalnih karakteristika (EPQ - Eysenck HJ), Hamiltonova skala (HDRS), profil podataka, test personalnih karakteristika (EPQ - Eysenck HJ), Hamiltonova skala (HDRS), profil indeks emocija (P.I.E-Plutchik R.) i postmortem: SSIPA-intervju sa deskriptivnom i indeks emocija (P.I.E-Plutchik R.) i postmortem: SSIPA-intervju sa deskriptivnom i multivarijantnom statističkom analizom.multivarijantnom statističkom analizom.

Rezultati:Rezultati: Multivarijantna analiza je kod suicida ocjenila slijedece varijable: starost [OR=0.880 (95%), Multivarijantna analiza je kod suicida ocjenila slijedece varijable: starost [OR=0.880 (95%),

CI= 0.790- 0.980, P=0.003]; migracije [OR=0.791 (95%), CI =720 -910, CI= 0.790- 0.980, P=0.003]; migracije [OR=0.791 (95%), CI =720 -910, PP=0.001]; psihoticizam =0.001]; psihoticizam [OR=0.880(95%), CI=0.755-1.375,[OR=0.880(95%), CI=0.755-1.375, P P=0.001]; depresiju [OR=1.150 (95%); CI=0.725-0.970, =0.001]; depresiju [OR=1.150 (95%); CI=0.725-0.970,   P P=0.001] i =0.001] i destruktivnost na P. I. E. testu. Kod homicida su sljedeći ajtemi: edukacija oca [OR=0.835 (95%), destruktivnost na P. I. E. testu. Kod homicida su sljedeći ajtemi: edukacija oca [OR=0.835 (95%), CI=0.450-1.490, CI=0.450-1.490, PP<0.001], život u blizini mjesta zločina [OR=0.548 (95%), CI=0.815-0.956, <0.001], život u blizini mjesta zločina [OR=0.548 (95%), CI=0.815-0.956, PP<0.001]; <0.001]; predgrađu [OR=0.885 (95%), CI=0.970-1.150, predgrađu [OR=0.885 (95%), CI=0.970-1.150, PP<0.001]; destruktivnost [OR= 0.560 (95%), CI= 1.197–<0.001]; destruktivnost [OR= 0.560 (95%), CI= 1.197–1.325, 1.325, PP<0.001]; inkorporacija, orijentacija i bias na P. I. E testu.<0.001]; inkorporacija, orijentacija i bias na P. I. E testu.

Zaključak:Zaključak: Studija je potvrdila porast suicida i homicida kod agresivnog ponasanja u BiH. Studija sadrži Studija je potvrdila porast suicida i homicida kod agresivnog ponasanja u BiH. Studija sadrži

bioloske, psihosocijalne fenomene, agresivne manifestacije i abnormalno ponašanje u BiH.bioloske, psihosocijalne fenomene, agresivne manifestacije i abnormalno ponašanje u BiH.

Ključne riječi:Ključne riječi: agresivno ponasanje, suicid, homicid, BiH agresivno ponasanje, suicid, homicid, BiH

UVOD

Suicid je čin namjernog samouništenja života [3]. Pokušaj suicida je akt sa namjerom da se sebi oduzme život [4]!Suicidalne ideje-tendencije ne moraju biti prije pokušaja suicida [8, 9]. Homicid akt trajnog lišavanja života drugog čovjeka [10]!U ratu je homicid dio personalne impulsivnosti, fanatizacije, PAS!!! [12] Bosna i Hercegovina (BiH) sada ima oko 4.000 000 st [16].Ratnih veterana = 250 000 u FBiH, RS, i Distriktu Brčko [17]. Stopa suicida: 1996 – 2005. g. u BiH je najveća 29.6/100 000/2001. g.!Stope suicida u BiH su približne HR, SRB!!!![19].Stopa ubistava u BiH je najveća 5.71/100 000 2000. g [20].

Cilj je da se procjene razlike između lica koja su počinila suicid i homicid uBiH razdoblju 01. 01. 1996 - 31. 12. 2006. godine.

Hipoteza: Postoji razlika u stopi suicida i homicida u BiH u periodu između01. 01. 1996 – 31. 12. 2006. g.

Razlika - “demografija, porodica, društvena nejednakost... [22, 23]!Suicid i homicid su produkti dva seta:- procesa izvođenja - tendencija unutrašnje krivice - suicid i - procesa upravljanja - tendencija spoljašnje krivice homicid [24].

METODOLOGIJA RADAMETODOLOGIJA RADA

Dizajn: poređenje grupa suicida i homicidaDizajn: poređenje grupa suicida i homicida u u (po)ratnom periodu u (po)ratnom periodu u BiH. BiH.

KriterijKriterijumum za formiranje uzoraka je nasilni prekid života: suicid i za formiranje uzoraka je nasilni prekid života: suicid i homicid. homicid.

Uzorci ispitanikaUzorci ispitanika Suicid: Suicid: uzorak je kohortan iz BiH sa 250 lica. uzorak je kohortan iz BiH sa 250 lica. Homicid: Homicid: kohortan iz populacije BiH čini ga 250 lica iz BiH[28]!!! kohortan iz populacije BiH čini ga 250 lica iz BiH[28]!!! MethodMethod Studije poređenja suicida i homicida retrospektivno, multicentrično!!!Studije poređenja suicida i homicida retrospektivno, multicentrično!!!

Mjerni instrumenti:Mjerni instrumenti: 1. Lista opštih podataka (LOP) je konstruisan upitnik [25, 29]. 1. Lista opštih podataka (LOP) je konstruisan upitnik [25, 29]. 2. Ajzenkov upitnik ličnosti (EPQ) [30].2. Ajzenkov upitnik ličnosti (EPQ) [30]. 3. HDRS - Hamiltonova skala depresivnosti ima 21 pitanje (1960)31]3. HDRS - Hamiltonova skala depresivnosti ima 21 pitanje (1960)31].. 4. Profil index emocija (P.I.E. - Robert Plutchik 1980) [32]. 4. Profil index emocija (P.I.E. - Robert Plutchik 1980) [32]. 5. SSIPA: 1. stresori. 2. motivacije, 3 smrtnost, 4. namjera [33].5. SSIPA: 1. stresori. 2. motivacije, 3 smrtnost, 4. namjera [33]. 6. Medicinska dokumentacija;6. Medicinska dokumentacija; 7. Forenzički spisi za svakog ispitanika.7. Forenzički spisi za svakog ispitanika.

StatistikaStatistika Statističke metode su standardizovane i deskriptivne!!!Statističke metode su standardizovane i deskriptivne!!! Hi-kvadrat test i analiza varijanse. Hi-kvadrat test i analiza varijanse. Multivarijatni regresioni model. Multivarijatni regresioni model. Hipoteze su testirane na nivou značajnosti (alfa nivo) od 0.05 [34].Hipoteze su testirane na nivou značajnosti (alfa nivo) od 0.05 [34].

REZULTATI REZULTATI Logistička analiza socio-demografskih podataka se prikazuje u tabeli 1.

Ukupan broj subjekata: № = 500: Suicid № = 250 i Homicid № =250.

PitanjeSuicid Homicid

χ2* P** ORCI

µ±SD µ±SD Lower Upper

1. Pol:muško/zensko 183/67 209/41 5.235 0.050 1.870 1.110 2.830

2. Godine (sr. vr.St dev.) 69.8±2.6 65.1±1.7 9.369 0.003 0.880 0.790 0.980

3. Godine tertmana 7.75±1.70 3.75±0.81 13.248 0.001 0.870 0.670 0.990

4. Bračno stanje: samac-a/oženjen 143/79 102/48 11.131 0.001 1.120 0.320 2.380

5. Religioznost 94/156 73/177 4.874 0.175 0.860 0.870 0.995

6. Značajan gubitak 161/79 73/77 19.478 0.001 0.955 1.140 2.650

7. Školovanje: >8;12>12 99/36/15 34/43/73 3.987 0.001 0.910 0.670 1.210

8. Posao: nezaposlen/ ostalo 199/51 146/104 4.589 0.001 0.975 1.150 2.990

Naselje:

selo 80 32 9.478 0.001 0.895 0.940 1.150

grad 129 117 2.118 0.067 0.860 0.895 0.965

predgrađe 51 167 33.103 0.001 0.885 0.970 1.150

10. Školovanje oca:<8; 2;>12 111/35/4 141/64/25 11.018 0.001 0.835 0.450 1.490

11. Posao oca: radnik/ostalo 183/77 101/49 8.347 0.001 1.895 0.975 2.980

12. Školovanje majke:<8;12; >12 159/68/13 168/115/17 7.280 0.015 0.420 0.270 0.730

13. Posao majke: domaćica/ostalo 187/63 198/52 6.112 0.080 0.810 0.540 0.720

14. Život u blizini mjesta delikta 157 215 5.540 0.001 0.548 0.815 0.956

15. Preseljenja 195 99/51 14.874 0.001 0.791 0.720 0.910

16. Nasledstvo: suicid/homicid 174 119 27.475 0.011 0.805 0.335 0.550

17. Saradnja 159 87 5.470 0.051 0.830 0.880 1.150

18. Raspad porodice 163 179 8.347 0.001 1.895 0.975 2.980

19. Ranije mentalne bolesti :da/ne 109 76 13.103 0.011 0.875 1.150 1.910

20. Pokušaj suicida/homicida

> od 5. 61 174 14.391 0.001 0.970 0.950 1.970

< od 5. 47 51 7.751 0.003 0.650 0.540 1.730

< od 10. 32 25 6.678 0.032 0.710 0.580 1.190

§ Sig . P: nivo značajnosti p kod univarijatne logističke analizi; *Chi squer test

SSUICIDUICID vrše muška lica uz vrše muška lica uz P =0.001P =0.001 u 73.2%, u 73.2%, - samci-e 57.2%, samci-e 57.2%, - uz značajan gubitak 64.4%, uz značajan gubitak 64.4%, - nezaposlenost 79.6%, nezaposlenost 79.6%, - prinudna preseljenja 78.0%, prinudna preseljenja 78.0%, - suicidalni hereditet 69.6%. suicidalni hereditet 69.6%. U grupi 68.8% lica su imala psihijatrijske dijagnoze po MKB-10: U grupi 68.8% lica su imala psihijatrijske dijagnoze po MKB-10: F00-09 - demencije 1,70%; F00-09 - demencije 1,70%; PAS F10-19- 14.1%; PAS F10-19- 14.1%; F20-29- schizofrenija 39.8; F20-29- schizofrenija 39.8; F30 -manija 0.85%; F30 -manija 0.85%; F31- B-P afektivni poremećaj 22.1%; F32-33 – unipolarna depresija 19.5%F31- B-P afektivni poremećaj 22.1%; F32-33 – unipolarna depresija 19.5%......Najčešći načini izvršenja suicida su: Najčešći načini izvršenja suicida su: - - vješanjem 37.6%, vješanjem 37.6%, - - vatrenim oružjem 35.7%, vatrenim oružjem 35.7%, - - trovanjem lijekovima i psihoaktivnim supstancama 24.8% i drugi načini 1.9%.trovanjem lijekovima i psihoaktivnim supstancama 24.8% i drugi načini 1.9%.

HHOMICIDOMICID čine muškarci čine muškarci u u 83.6% iz predgrađa 67.2%, uz slabiju edukaciju roditelja83.6% iz predgrađa 67.2%, uz slabiju edukaciju roditelja..Psihijatrijske dijagnoze su imali 68.8% ubica i Psihijatrijske dijagnoze su imali 68.8% ubica i to:to:sa izmjenjenim ponašanjem najčešće PL 55.6%, sa izmjenjenim ponašanjem najčešće PL 55.6%, akutna pishotična stanja 30.0% i PAS od 9.0%. akutna pishotična stanja 30.0% i PAS od 9.0%. Homicid je instiktivno-afektivni 62.9%, voljni 22.96% i psihotični 14.45%.Homicid je instiktivno-afektivni 62.9%, voljni 22.96% i psihotični 14.45%.

Table 2. Stope Suicida i Homicida, S/H ratio and M/F ratio u BiH.

Godina *Suicide rate

M/F ratio†

S/Hratio Homicide

rate*

M/F ratio†

P OR

CI vs: S/H ratio

Lower Upper

1996 11.75 2.51 4.68 3.24 2.39 0.001 0.530 0.230 0.560

1997 22.30 2.77 4.05 5.50 2.50 0.001 0.670 0.340 0.790

1998 22.20 2.92 4.72 4.70 4.29 0.001 0.710 0.430 0.710

1999 22.30 2.33 3.323.32 6.71 4.72 0.001 0.085 0.560 0.690

2000 23.40 2.23 5.90 3.90 5.11 0.001 0.910 0.435 0.557

2001 29.60 2.16 7.677.67 3.86 4.00 0.001 0.910 0.790 0.870

2002 29.20 2.48 7.50 3.89 2.60 0.001 0.097 0.490 0.590

2003 21.40 2.51 6.60 3.24 4.30 0.001 0.950 0.750 0.940

2004 21.30 2.50 7.77 2.74 4.35 0.001 0.710 0.765 0.915

2005 21.70 2.52 7.89 2.75 5.10 0.001 0.735 0.880 0.975

2006 17.50 1.91 7.95 2.20 5.20 0.001 0.770 0.890 1.110

* No./100,000.stanovnikaSuicid/Homicid ratio raste (u BiH od 3.32 1999.godine do 7.95 2006. godine.

Questionnaire Suicid Homicid P OR CI

µ±SD µ±SD Lower Upper

Extroversion 9.75±1.65 15.15±2.10 0.001 0.8770 0.740 1.115

Neuroticism 15.12±1.65 15.10±1.30 0.765 0.970 0.680 1.540

Psychoticism 17.04±0.98 7.51±1.30 0.001 0.880 0.755 1.375

Lie scala 9.91±1.15 18.10±1.99 0.001 0.990 0.875 1.320

Tabela 3. Logistička analiza osobina ličnostu grupe suicida i homicida (EPQ)

§ level of significance p calculated from univariate logistic regression

Table Table 44. Logistička analiza depresivnosti Suicid/Homicid (HDRS). Logistička analiza depresivnosti Suicid/Homicid (HDRS)

QestionnaireSuicid Homicid

P OR

CI

Lower Upper

Depresija 2.72±0.31 0.23±0.19 0.001 1.150 0.725 9.700

Anksioznost 1.04±0.25 2.80±0.16 0.003 0.980 0.870 0.990

Kognitivni poremećaji 1.58±0.30 0.23±0.12 0.002 0.980 0.780 0.930

Retardacija 1.79±0.34 0.31±0.22 0.002 1.190 0.840 1.180

Vegetativni poremećaji 1.03±0.22 2.25±0.12 0.005 0.950 0.810 0.970

HDRS ukupno 53.71±7.1 23.97±5.1 0.001 0.810 0.710 0.930§level of significance P calculated from univariate logistic regression

0

20

40

60

80

100

120

140

160

I N S D O E A R B

%

Suicid

Homicid

§level of significance p calculated from univariate logistic regression

Figure 1. Agresivnost ispoljenja u suicidalnom i homicidalnom ponašanju

Tabela 4. Logistička analiza odnosa ispitanika na psihološkoj autopsiji (SSIPA)

VarijableVarijableSuicid Homicid

P§OR

CI

µ±SD µ±SD Lower Upper

Precipitanti Precipitanti i stresorii stresori

1. N1. Neposredan događaj?eposredan događaj? 1.01±0.91 1.07±0.71 0.001 0.715 0.875 0.915

2. Stres-afektivna reakcija?2. Stres-afektivna reakcija? 0.89±0.91 1.75±0.70 0.001 0.710 0.832 0.974

3. Drugi događaji i suicid3. Drugi događaji i suicid/homicid/homicid?? 1.10±0.89 1.93±0.68 0.001 0.750 0.780 0.941

4. Konačna odluka4. Konačna odluka 0.99±0.80 1.87±0.65 0.001 0.615 0.870 0.916

MotivacijaMotivacija

1. Psihički uticaji u životu?1. Psihički uticaji u životu? 1.86±0.80 0.82±0.97 0.001 0.622 0.719 0.964

2. Psihosocijalno okruzenje? 2. Psihosocijalno okruzenje? 1.79±0.67 0.93±0.94 0.001 0.605 0.722 0.960

3.3. Bio-psiho-socijalna disfunkcija?Bio-psiho-socijalna disfunkcija? 2.34±0.84 1.15±1.03 0.056 0.568 0.752 0.975

4. Karakterne crte za suicid?4. Karakterne crte za suicid? 1.77±0.68 0.89±0.92 0.001 0.554 0.755 0.973

5. Porodica i hereditet?5. Porodica i hereditet? 1.55±0.74 0.68±0,88 0.001 0.653 0.912 1.168

6. 6. Drugi razlozi za suicid Drugi razlozi za suicid/homicid/homicid?? 1.59±0.67 1.10±0.74 0.001 0.515 0.401 0.604

7.7. Konačna odluka Konačna odluka 1.93±0.88 0.75±0.91 0.001 0.655 0.954 1.210

SmrtnostSmrtnost

1. Korišten smrtonosan metod?1. Korišten smrtonosan metod? 1.83±0.88 0.75±0.91 0.001 0.655 0.954 1.210

2.2. Da lii je metod samo-nanDa lii je metod samo-nanijijet?et? 1.13±0.70 0.49±0,71 0.001 0.515 0.531 0.734

3.3. Procjena smrtonosnosti metoda?Procjena smrtonosnosti metoda? 1.40±0.77 0.55±0.78 0.001 0.565 0.735 0.957

4. 4. Da li je metod bio dostupan? Da li je metod bio dostupan? 2.00±0.92 0.81±0.91 0.001 0.606 1.060 1.324

5.5. Konačna odluka Konačna odluka 1.49±0.74 0.65±0.86 0.001 0.590 0.718 0.950

NamjeraNamjera

1. Svesna uloga u suicidu?1. Svesna uloga u suicidu? 1.32±0.69 0.61±0.76 0.001 0.533 0.605 0.814

2. Verbalni i/ili bihevioralne znaci?2. Verbalni i/ili bihevioralne znaci? 1.21±0.69 0.65±0.76 0.001 0.531 0.451 0.659

3. Aktivnosti u životnom stilu?3. Aktivnosti u životnom stilu? 1.10±0.63 0.57±0.66 0.001 0.472 0.438 0.623

4. Pripreme za suicid?4. Pripreme za suicid? 0.88±0.59 0.32±0.52 0.001 0.403 0.479 0.638

5. Izbor: m5. Izbor: mjjesto, vresto, vrijijeme, dan metod?eme, dan metod? 0.93±0.66 0.46±0.60 0.001 0.459 0.384 0.564

6. Da li alturistički suicid?6. Da li alturistički suicid? 0.93±0.66 0.46±0.60 0.001 0.459 0.384 0.564

7. Drugi dokazi za namjere?7. Drugi dokazi za namjere? 0.93±0.66 0.46±0.60 0.001 0.459 0.384 0.564

8.8. Konačna odluka Konačna odluka 0.93±0.66 0.46±0.60 0.001 0.459 0.384 0.564§ Sig . P: nivo značajnosti p kod univarijatne logističke analize *Chi squer test

DISKUSIJA

Više muškaraca a manje žena u grupi suicida i homicida. Suicid: 68.8% lica imala psihijatrijske dijagnoze. Izvršenje suicida su: vješanje 37.6%, oružjem 35.7%, PAS 24.8% i drugi 1.9%.

Homicid čine češće muškarci 83.6% iz predgrađa 67.2%!Dijagnoze homicidanata: Poremećaj ličnosti 55.6%, psihoze 30.0%, PAS 9.0% (Table 1). “Demografski parametri, poremećaji u porodici i društvene nejednakosti [22, 23].

Odnos stope suicida i homicida je u BiH od 3.32 1999 g. do 7.85 2006. g. Veći skor odnosa suicid-homicid je sekundarni psihotraumatizamsekundarni psihotraumatizam [36]. Udaljavanjem od rata odnos muško-žensko postaje veći. Žene u grupi homicida čine filicid post-partalno uz kriminalistički protokol [36]. Homicid je voljni 22.96%, instiktivno-afektivni 62.9% i psihotični 14.45%.

EPQ: SUICID = signifikacija P=0.001 u EPQ: psihoticizam i neuroticizam!!!HOMICID: P = 0.001>ekstraverzija i bias što odslikava personalno lik ubica... HDRS: SUICID veću depresivnost od 24 kod više od ½ lica i umjerenu u ⅓!!!HOMICID: 50.60% minor depression!!!.

P.I.E. SUICID: P=0.001: opozicinalnost i lišavanje!!!HOMICID:P<0.001 > destruktivnost, inkorporacija, orjentacija i bias (Figure 1).

SSIPA: SUICID: P=0.001 psihološke autopsiije, motivacije, namjere i smrtnost. HOMICID: P=0.001 za precipitatore i stresore.

NEJASNO: odnos “procesa izvođenja i procesa upravljanja”[24].NEJASNO: odnos “procesa izvođenja i procesa upravljanja”[24].

Bitno je: mjerenje “procesa upravljanja i procesa izvođenja”!!!Bitno je: mjerenje “procesa upravljanja i procesa izvođenja”!!!

Može da tumači ”teorija zarobljenosti uma” [37]. Može da tumači ”teorija zarobljenosti uma” [37].

BiH: specifična socio-ekonomski, kultorološkihBiH: specifična socio-ekonomski, kultoroloških - civilizacijski u svijetu - civilizacijski u svijetu [18,19,20]!![18,19,20]!!

Stepen: izdržljivost bijede, Stepen: izdržljivost bijede, interpersonalnoj toleranciji:interpersonalnoj toleranciji: uz specifičan kvalitet interpesonalne podrške u BiH. uz specifičan kvalitet interpesonalne podrške u BiH.

Lako bi se odgovorilo na sve dileme, ali za to je potreban 1. vijek!!!Lako bi se odgovorilo na sve dileme, ali za to je potreban 1. vijek!!!

Kontinuitet suicidološke i forenzičko-psihijatrijske misli bez rata!!!Kontinuitet suicidološke i forenzičko-psihijatrijske misli bez rata!!!

Garant za mir u BiH u novih 100 godina bi rješio enigme nasilnih smrti. Garant za mir u BiH u novih 100 godina bi rješio enigme nasilnih smrti.

Za nove studije je samo načeta ENIGMA SMRTI U BiH!!!Za nove studije je samo načeta ENIGMA SMRTI U BiH!!!

ZAKLJUČAK: ZAKLJUČAK:

Studija je potvrdila porast suicida i homicida u BiH!!Studija je potvrdila porast suicida i homicida u BiH!!

Sadrži: bioloske, psihosocijalne, agresivne manifestacije u BiH.Sadrži: bioloske, psihosocijalne, agresivne manifestacije u BiH.